Upotreba senzorskih mreza za pracenje stanja voda

UNIVERZITET U NOVOM SADU

FAKULTET TEHNIČKIH NAUKA

Upotreba senzorskih mreža za praćenje stanja voda

(WaterML, Observation and Measurements, SOS)

Student:

Željko Bugarinović, O1 29

Novi Sad, 2014

Željko Bugarinović O1 29 |

Geoprostorne Baze Podataka 2014

-2 -

SADRŽAJ

1. Uvod ................................................................................................................................................ 3

2. Uopšteno o vodama ........................................................................................................................ 4

2.1 Opis značaja i značenja pojedinih parametara ............................................................................. 5

3. Senzori i senzorske mreže ............................................................................................................... 6

3.1 Bežične senzorske mreže ............................................................................................................. 6

4. OGC Specifikacije ............................................................................................................................ 9

4.1 WaterML .................................................................................................................................... 10

4.2 Observation and Measurements ............................................................................................... 11

4.3 SOS ............................................................................................................................................. 11

5. Rezultati i distribucija podataka .................................................................................................... 13

6. GPRS U FUNKCIJI PRAĆENJA VODOSTAJA NA RIJEKAMA .............................................................. 14

7. Praćenje stanja voda u Srbiji ......................................................................................................... 16

7.1 Koncept automatske stanice za utvrđivanje stanja voda ........................................................... 17

7.2 Hidrološki sistem WISKI .............................................................................................................. 18

7.3 Pravovremeno upozorenje od poplava ....................................................................................... 20

8. ZAKLJUČAK ........................................................................................................................................ 21



-3 -

1. Uvod

Modeliranje hidrosistema nalazi se u samoj osnovi savremenog upravljanja vodnim

resursima. Prvi modeli bili su namjenjeni za predviđanje velikih voda (1850) i analizu

zapremine rezervoara (1883). Vremenom su se razvili novi analitički i numerički modeli, a

najveći napredak postignut je nakon pojave računara. U skladu s tim današnji razvoj

modeliranja i simulacije u hidrotehnici prije samo 50 godina bio je nezamisliv.

U ovom radu obrađene su senzorske mreže za praćenje voda, s naglaskom na bežični

prenos podataka. Bežična senzorska mreža (Wireless Sensor Network - WSN) je skup velikog

broja prostorno raspoređenih senzora koji imaju sposobnost samoorganizacije. Ove mreže su

još uvijek tehnologija u razvoju, sa brojnim potencijalnim primenama kao što su:

nadgledanje okoline, medicinski sistemi, vojne primjene, građevinarstvo, geodezija i slično.

Srž sistema za podršku odlučivanja je kompleksan simulacioni model čitavog sliva,

koji pokriva veliki broj procesa i dozvoljava jednostavno proširenje u smislu pokrivanja svih

pojava koje su relevantne za upravljanje slivom.

Ovaj rad baziran je prvenstveno na mogućnosti i kvalitetu upotrebe bežične senzorske

mreže za praćenje stanja voda, s naglaskom na određivanje nivoa vode. Ukazano je na

probleme koji se mogu javiti pri ovakvoj realizaciji, kao i prednosti ovakve realizacije pri

formiranju više bežičnih senzorskih mreža.

Ključne riječi: senzorska mreža, Observation and Meassurements, WaterML, SOS, GPRS,

baza podataka



-4 -

2. Uopšteno o vodama

Kao najvitalniji resurs voda se mora tretirati kao “dobro od opšteg interesa” i mora se

koristiti racionalno, višenamjenski i višekratno, na bazi saglasnosti dozvola za korišćenje i uz

neprekidan društveni nadzor [9]. Nauka o vodi-HIDROLOGIJA: bavi se definisanjem,

odnosno, procjenom količina vode na određenom podrućju kao i njihov vremenski i

prostorni raspored .

Kada se govori o vodostaju kao jednom osnovnom parametru vode, on predstavlja

razliku u vertikalnom smislu između nivoa vode i nekog fiksnog (nultog) položaja.

Vodomjerna letva predstavlja najjednostavniji uređaj za mjerenje nivoa vode. Mjerenje se

vrši jednostavnim očitavanjem vrijednosti nivoa vode na letvi sa centimetarskom podjelom,

a sama tačnost čitanja se kreće od 1 – 4 cm [3]. Međutim ovakav način i nije tako praktičan,

s obzirom da se očitavanja na mjernim letvama vrše svakodnevno. Takođe, i uticaj

tehnologije zahtijeva novija rješenja koja će dati brže i efikasnije rezultate, kao i bolji i

jednostavniji uvid u pojedine parametre za neki vremenski period. Osmatranje vodostaja

može da se vrši na više načina [2]:

pojedinačnim očitavanjem,

kontinualnim osmatranjem,

sistemom automatskog prenosa podataka.

Ovaj rad prevenstveno se oslanja na sisteme automatskog prenosa podataka, putem

bežičnog prenosa signala, koji u raznim oblastima ima veliku ulogu.

Nivo vode na rijekama, jezerima i akumulacijama se mjeri za potrebe [1]:

PLOVIDBE,

PRAĆENJA I IZUČAVANJA REŽIMA VODOSTAJA,

PROJEKTOVANJA I IZGRADNJE RAZNIH HIDROTEHNIČKIH RADOVA,

o Pristaništa

o Regulacija

o Mostova

o Zahvatanja vode i dr.

Pri vršenju hidrometrijskih radova (merenja dubina, brzina vode).

Slika 1. Limnigraf - Automatski registrator vodostaja.



-5 -

2.1 Opis značaja i značenja pojedinih parametara

Temperatura vode je krucijalni faktor koji utiče na mnoge prirodne procese koji se

odigravaju u vodenim resursima. Životna sposobnost kao i aktivnost organizama u vodi

zavise od temperaturnih granica i idealnih temperaturnih uslova. Takođe, biološki, hemijski i

fizički procesi u vodi zavise od temperature. Za mjerenje temperature, po pravilu, nije

potreban poseban senzor jer je on obično integrisan sa kiseoničnom elektrodom, pH

elektrodom ili elektrodom za provodljivost.

Sadržaj kiseonika u vodi je jedan od najvažnijih parametara za procenjivanje

kvaliteta vode. Vrijednost „kritična po ribe“ je minimalna koncentracija od 3 [mg/l O2] [5].

Ako sadržaj kiseonika padne ispod ove vrijednosti , osjetljiva riba i/ili riba u razvoju može

pretrpiti oštećenja. Do smanjenja vrijednosti kiseonika može doći i usljed prirodnog unosa

organskih supstanci kao što je lišće, ispiranje zemljišta ili usljed jakih kiša.

Specifična provodljivost i konduktansa su parametri koji ukazuju na sposobnost

vodenog rastvora da provodi elektricitet. Specifična provodljivost je važan sumarni

parametar za rastvorene supstance (elektroliti, primarno rastvorene soli) i zato je pogodan

za testove kojima se određuju promjene u koncentracijama jona tokom vremena.

pH vrednost je negativni logaritam koncentracije oksonijum jona (H3O+). Na pH

vrednost utiču egzogeni faktori od unosa kisele i alkalne otpadne vode. Ukoliko pH

vrijednost pređe preko vrijednosti 10, može čak da izazove i smrt riba u vodi.

Mutnoća predstavlja smanjenje prozračnosti neke tečnosti prouzrokovana

prisustvom nerastvornih supstanci . Mnogi faktori izazivaju zamućenje koje se registruje na

mjernim stanicama. Na mjerenja takodje utiču i strukturne mjere kao što je iskopavanje

zemlje ili veliki brodovi kada se sediment uzvitla. Na povećanje mutnoće mogu da utiču i

obilne kiše i spiranje zemljišta.



-6 -

3. Senzori i senzorske mreže

Senzori se koriste za povezivanje fizičkog i digitalnog svijeta. Služe za detekciju fizičke

pojave i prevode je u digitalni oblik, koji može da se obrađuje, čuva u nekoj bazi podataka i

kasnije koristi u raznim analizama. Grubo, senzore je moguće podeliti na senzore bez

mogućnosti komunikacije (Slika 2, a) i one koji mogu da komuniciraju [16]. Kada se govori o

senzorima bez mogućnosti komunikacije mogli bi biti primjer senzori za praćenje seizmičkih

aktivnosti, koji se posle nekog vremena skupljaju i iz njih se očitavaju registrovani podaci. U

mnogim primjenama postoji mogućnost komunikacije između senzora. U ovu grupu senzora

spadaju senzori koji komuniciraju posredstvom žičane mreže (Slika 2, b) (meteorološke

stanice koje periodično šalju svoje izveštaje centralnoj stanici), i bežične komunikacije (Slika

2, c). Mana žičanog pristupa je visoka cijena komunikacione infrastrukture i postavljanja

senzora kao i nefleksibilnost.

Slika 2 (a) Senzori sa lokalnom memorijom (b) Senzori sažičanom mrežom (c) Bežični senzori

3.1 Bežične senzorske mreže

Bežična Senzorska Mreža (BSM,eng. Wireless Sensor Network-WSM) je distribuirani

sistem koga čini polje senzora različitog tipa međusobno povezanih bežičnom

komunikacionom mrežom. Zadatak distributivnog sistema jeste da na osnovu dostupnih

podataka sa senzora izdvoji najverovatniju informaciju o fenomenu koji se nadgleda. Bežične

senzorske mreže su jeftine i jednostavne za postavljanje, jer sami čvorovi uspostavljaju

komunikacionu infrastrukturu. Zbog male veličine senzorski čvorovi ne vrše veliki uticaj na

objekat ili pojavu posmatranja, a pored toga mogu da budu postavljeni sa većom gustinom,

čime daju preciznije i detaljnije podatke. Kada se govori o nivou voda nije od suštinske

važnosti da mreža bude previše gusta, jer se senzori koriste obično kod većih rijeka kod kojih

nivo vode nema veliku denivelaciju na kraćim rastojanjima.

Za potpuno razumijevanje problema koji se odnosi na kreiranje bežičnih senzorskih

mreža, potrebno je prvo sagledati zahtjeve i karakteristike konkretnih primjena. Najčešći

zahtjevi su sledeći [18]:

Životni vijek. U praksi servisiranje i održavanje senzorskih čvorova je fizički

neizvodljivo ili nepraktično zbog velikih pratećih troškova. To znači da moraju da



-7 -

ispunjavanju određene zahteve u pogledu trajanju baterije, da bi obezbjedili željeni

životni vijek mreži. Glavni cilj u njihovom projektovanju jeste da se maksimalno

produži životni vijek dok su ostale performanse obično u drugom planu.

Komunikacioni domet. Komunikacioni domet je ograničen na nekoliko desetina do

najviše nekoliko stotina metara. U zavisnosti od površine koju mreža obuhvata,

moguće je da svi čvorovi neposredno komuniciraju, kako među sobom tako i sa

centralnom jedinicom. Ukoliko to nije slučaj, čvorovi moraju da se organizuju tako da

omoguće multihop komunikaciju. Sa ovim problemom je povezana i gustina čvorova,

koja može da stvori dodatne probleme zbog kolizija i slično.

Pokretljivost čvorova. Raspoređivanje senzorskih čvorova u fizičkom prostoru može

imati nekoliko formi. Čvorovi mogu biti raspoređivani slučajnim razbacivanjem ili

instalirani na unapred određenim mjestima. Takodje, moguće je zbog potreba

dodavati senzorske čvorove tokom korišćenja mreže (npr. da se poboljša pokrivenost

prostora). Pored toga, senzorski čvorovi mogu promjeniti lokaciju posle inicijalnog

postavljanja i korišćenja. Pomjeranje može biti rezultat uticaja okoline kao što su

vjetar i voda, senzorski čvorovi mogu biti postavljeni na mobilne entitete (živa bića ili

uređaje), a i sami senzorski čvorovi mogu biti mobilni. Njihova pokretljivost zahteva

upotrebu specifičnih komunikacionih protokola.

Samoorganizacija. Ova osobina predstavlja sposobnost mreže da se prilagodi na

promjene u topologiji koje mogu nastati zbog otkaza pojedinih čvorova, dodavanja

novih, mobilnosti ili gubitka sinhronizma u radu susjednih čvorova. Preduslov za

samoorganizaciju je mogućnost da otkrivaju nove čvorove u svojoj okolini i detektuju

one koji su otkazali.

Prikupljanje podataka. Jedan od osnovnih zadataka bežične senzorske mreže je da

obezbedi prikupljanje podataka od svih čvorova centralnoj stanici. U nekim

primjenama podaci se prikupljaju veoma često, dok u nekim ređe (periodično) ili

samo po potrebi. Ovo utiče na projektovanje mreže, jer čvorovi koji imaju malu

memoriju moraju brzo da se oslobode podataka, što znači da drugi čvorovi moraju

da budu sposobni da te podatke prime i proslijede dalje ka centralnoj stanici. U

nekim primjenama toleriše se veliko kašnjenje u dostavljanju podataka, dok je u

drugim od presudne važnosti isporuka u realnom vremenu.

Jedna od važnijih osobina ovakvih vrsta sistema je brzina prenosa podataka koju

određuje noseća frekvencija. Tipične vrijednosti brzine prenosa su reda desetina kilobita u

sekundi, što je sasvim dovoljno za upotrebu u bežičnim senzorskim mrežama [11]. Za

praćenje nivoa voda brzina prikupljanja podataka nije od sušinske važnosti, bitnija

karakteristika jeste periodično prikupljanje podataka u željenim vremenskim trenucima.

U cilju racionalnog korišćenja raspoložive energije, primopredajnici u bežičnim

senzorskim mrežama prelaze u režim smanjene potrošnje na što je duži mogući vremenski

period, a vraćaju se u aktivni režim samo u kratkim vremenskim intervalima kada treba da

izvrše akviziciju podataka. Proactive Networks čvorovi u mreži periodično uključuju senzore,



-8 -

izmjere veličinu od okruženja, i predaju podatke koji su od interesa. Reactive Networks su

mreže kod kojih su čvorovi sve vrijeme budni i trenutno reaguju na nagle promjene u mreži.

Ovi tipovi čvorova su pogodni za aplikacije sistema koji rade u realnom vremenu.

Iako su propusna moć i kašnjenje u bežičnoj senzorskoj mreži od sekundarnog značaja,

postoje brojne primjene u kojima je potrebno, bar u dijelu vremena, obezbjediti povećanu

propusnu moć. Primjeri takvih primjena su detekcija događaja ili praćenje ciljeva gdje dolazi

do naglih promjena poput intenziteta saobraćaja ili kad je cilj koji se prati pokretan. Jedan

od načina za povećanje propusne moći i smanjenje kašnjenja uz neznatno povećanje

potrošnje energije sastoji se u tome da se za komunikaciju između čvorova u bežičnoj

senzorskoj mreži obezbjedi više frekventnih kanala [16].

Slika 3. Komunikaciona arhitektura bežične Slika 4. Multi-point arhitektura.

senzorske mreže.

Na slici 3 prikazana je osnovna komunikaciona arhitektura bežične senzorske mreže.

Podaci sa mjernih stanica se šalju na server, gdje se prihvataju i skladište, a sa servera

omogućavaju pristup korisniku. U skladu sa navedenim, sistem daljinskog očitavanja nivoa

voda na više mjernih stanica sastoji se od tri glavne komponente podsistema: senzora,

podsistema na serveru i podsistema na klijentu. Rad sa master stanicom prikazan je kao

jedan od mogućih načina komunikacije i prenosa podataka između senzora (Slika 4). Ovakva

konfiguracija je kompleksnija, ali sprječava sukob između dve stanice koje žele da šalju

podatke istovremeno.

Za samog korisnika najvažniji dio predstavlja aplikacioni sloj koji na jednostavan način daje

uvid i preglednost željenih analiza. Obično je obogaćen i određenim grafičkim prikazima.

Osnovne karakteristike bežičnih senzorskih mreža su [10]:

visoka pouzdanost u radu,

relativno visoka tačnost,

fleksibilnost,

niska cijena,

lako raspoređivanje senzora u prostoru.



-9 -

4. OGC Specifikacije

U ovom radu oslonićemo se na neke SWE (Sensor Web Enablement) standarde koji

daju informaciju o poziciji i uvid u određena mjerenja preko interneta. SWE aktivnosti treba

da obezbjede interfejs i protokol koji omogućava rad Web senzora kroz koje su aplikacije i

servisi dostupni senzorima svih tipova i obezbjede standardizovan pristup mjerenim

podacima sa senzora kao i opisima senzora.

Sensor Web Enablement (SWE) Inicijativa predstavlja skup standarda i specifikacija

implementiranih od strane Open Geospatial Consortium-a (OGC). Osnovna ideja Sensor Web

koncepta jeste da svi senzori prijavljuju svoju poziciju i da su povezani sa internetom. Pored

toga neophodno je obezbjediti da se podaci mogu očitavati sa udaljenosti, da imaju

registrovane metapodatke i da se nekima može i upravljati sa udaljenosti [12].

Funkcionalnost koju OGC želi da postigne preko Senzor Web specifikacije se ogleda u

sledećim radnjama [13]:

Pronalaženje senzorskih sistema, mjerenja i procesa koji ispunjavaju naše potrebe,

Određivanje sposobnosti senzora i kvaliteta mjerenja,

Pristup parametrima senzora koji automatski omogućavaju softveru da obradi i locira

mjerenja,

Preuzimanje mjerenja u realnom vremenu ili u vremenskim serijama i standardno

zapisivanje i snimanje tih podatka.

Servis koji omogućava ove potrebe detaljno je opisan kroz OGC SOS specifikaciju [6].

SWE standard koji su formirali članovi OGC organizacije sadrži sledeće Open GIS

Specifikacije [14]:

1. Sensor Model Language (SensorML) - Predstavlja standardni model (XML šema) za

opisivanje načina funkcionisanja senzora i procesa prikupljanja podataka. Sadrži i opšte

modele za reprezentaciju podataka za SWE načine zapisivanja i interfejs standarde. Takođe,

pruža neophodne informacije za otkrivanje, georeferenciranje i obradu podataka, kao i

zadavanje različitih radnji senzorima.

2. Observations & Measurements (O&M) - Opšti model u vidu XML zapisa za posmatranja i

mjerenja izvršena nekom vrstom senzora.

3. Transducer Model Language (TML) - Konceptualni prilaz i XML zapisivanje koje podržava

podatke u realnom vremenu i zadavanje radnji koje senzor sebi zadaje.

4. Sensor Observation Service (SOS) - Otvoreni interfejs koji omogućuje da klijent dobije

mjerenja, podatke sa senzora i sa platforme za jedan ili više senzora.

5. Sensor Planning Service (SPS) - Otvoreni interfejs koji klijentima omogućava utvrđivanje

izvodljivosti prikupljanja podataka sa jednog ili više senzora ili modela kao i pregledanje

zahtjeva senzora i konfigurisanih procesa.



-10 -

6. Sensor Alert Service (SAS) - Otvoreni interfejs Web servisa za objavljivanje i za dobijanje

upozorenja i obavještenja sa senzora i simulacionih sistema.

7. Web Notification Service (WNS) - Otvoreni interfejs za servise kod kojih klijent može da

sprovodi asinhrone dijaloge (petlje poruka) sa jednim ili više servisa. I sama infrastruktura

Sensor Web standarda je definisana ovim specifikacijama koja čini revolucionarno otkriće, za

procjenu i kontrolu izvora živih podataka i arhiviranje senzorskih podataka.

Koristeći SWE sistem omogućeno je:

Do 10 mjerenja u sekundi,

Prikaz rezultata mjerenja u blisko realnom vremenu,

Obezbjeđena je milimetarska tačnost,

Slanje rezultata na server preko UDP protokola,

Čuvanje podataka u bazi podataka,

Pristup preko različitih korisničkih interfejsa,

Podrška za OGC SOS servis na serveru.

4.1 WaterML

WaterML predstavlja standardni model informacija za posmatranje podataka o

vodama, s namjerom da se dozvole razmjene takvih podataka preko informacionih sistema

[6]. Implementiran je kao aplikaciona šema prema GML pravilima, a zasniva se na

zapažanjima i mjerenjima (Observation and Meassurements). Za cilj ima osnivanje jednog

interoperabilnog formata razmjene koji se može koristiti za rješavanje niza hidroloških

zahtjeva, pri čemu se oslanja na posojeće OGC standarde. Jezgro i sadržaj ovog modela

opisani su kroz precizan opis hidroloških vremenskih serija. WaterML prilagođava

observation i meassurements specifikacije na konkretne hidrološke zahtjeve.

Osnovni element WaterML dokumenta sačinjen je iz sledećih elemenata:

Kolekcija koja ima jedan ili više WaterML mjerenih elemenata. Ovi članovi uključuju

informacije o mjerenju i lokaciji, kao i određene parametre, procese i rezultat.

Metapodaci uključuju lokaciju, informacije o vremenu prikupljanja podataka, kao i

datum mjerenja i tip monitoringa. Postoji mogućnost i dodavanja novih segmenata

definisanih od strane korisnika, a podaci se obično čuvaju u vremenskim serijama i skladište

u odgovarajuće elemente. U skladu sa tim i metapodaci su podijeljeni na odgovarajuće

vremenske serije. Ovo uključuje kvalitet čuvanja svakog od segmenta podataka pojedinačno,

a kao krajnji dio rezultata dobija se spisak vrijednosti po redoslijedu vremenskih serija.



-11 -

4.2 Observation and Measurements

U skladu sa OGC specifikacijom Observation and Measurements predstavlja opšti

model i XML zapisivanje posmatranja i mjerenja izvršena nekim senzorom.

Observation and measurements predstavljaju dve osnovne forme dobijenih rezultata. Prva

forma korisna je kada se radi sa malim količinama heterogenih podataka, dok je druga

pogodnija za rad sa dugotrajnim serijama. Za praćenje vodostaja više odgovara prikaz

rezultata u formi posmatranja „Observation“.

Kada se govori o samim potrebama korisnika ovih informacija one se mogu definisati kroz tri

osnovna zahtjeva:

prikaz dostupnih senzora,

prikaz informacija o konkretnom senzoru (metapodaci) i

prikaz rezultata za određenu vremensku epohu.

Može se koristiti za jednostavniji razvoj i posmatranje, kao i konektovanje na bazu podataka,

za analiziranje i grafičko predstavljanje senzorskih očitavanja.

4.3 SOS

SOS predstavlja jedan dio porodice OGC standarda koje čine OGC SWE framework.

Definiše web servis interfejs koji omogućuje pregled podataka koji se zapažaju senzorom,

kao i metapodatke o samom senzoru. Takođe, uključuje mogućnost da se registruju novi

senzori kao i uklanjanje nekih od postojećih. Pored toga postoji mogućnost definisanja

novih operacija koje će vršiti dodatna zapažanja.

Razvojem SOS-a je definisan Web servis interfejs za otkrivanje i pronalaženje mjerenja u

realnom vremenu ili sačuvanih mjerenja. Daljom nadogradnjom ovog modela i korišćenjem

drugih specifikacija moguće je formiranje modela koji utvrđuje kada dolazi do kritičnih

promjena i sprečavanja katastrofalnih posledica (poput poplava). Sastavni elementi ovakvog

sistema su server, klijenti i jedna ili više mjernih stanica. Kada se govori o mjernoj stanici ona

se sastoji od senzora, kompjuterske i komunikacione jedinice.

SOS zahteva definisanje najmanje tri obavezne operacije [15]:

GetCapabilities- informacije o dostupnim senzorima,

DescribeSensor- informacije o konkretnom senzoru,

GetObservation- rezultati merenja.

GetCapabilities - omogućava klijentima da preuzmu metapodatke o određenoj instanci

servisa. U ovoj XML šemi zapisa, nema „request“ parametara, već ime elementa specificira

posebnu operaciju. Ovaj tip baze podataka trebao bi da bude dopunjen sa svakim posebnim

servisom tako da obuhvati dodatne zahtjeve atributa servisa sa tačnim vrijednostima.

DescribeSensor - predstavlja metod dobijanja metapodataka koji opisuju karakteristike

jednog ili više senzora. Preuzimanje ovih informacija vrši se iz kataloga. Zbog velike količine



-12 -

metapodataka, SOS je specificirao opisne operacije koje podržavaju visok nivo detalja.

Detalji koji se nalaze u katalogu mogu da sadrže informacije o tipovima posmatranja,

lokacijama i kontakt informacijama.

Operacija GetObservation dizajnirana je za upit senzorskih sistema i služi za dobijanje

posmatranih podataka definisanih u specifikaciji O&M. Nakon dobijanja GetObservation

zahteva SOS ima dve opcije: uslovi kada zadovolji zahtev ili vraća izveštaj sa izuzecima.

Pored prethodno nabrojana tri osnovna zahteva SOS predviđa još neke, kao što su [17]:

o Transakcione operacije (InsertSenzor, DeleteSenzor, InsertObservation),

o Proširene operacije (GetObservationByID, GetFeatureOfInterest),

o Operacije za rad sa rezultatima (InsertResult, InsertResutlTemplate, GetResult..).

Razvoj efikasnih sistema za nadziranje kritičnih oblasti i pravovremeno reagovanje na

unaprijed definisane kritične događaje omogućilo je direktno osmatranje različitih fenomena

(u različitim geografskim regionima) i pristup prikupljenim vrijednostima sa senzora i

uređaja. U ovom sistemu, senzori koji predstavljaju izvor podataka moraju biti opremljeni

adekvatnom opremom koja će im omogućiti slanje očitanih podataka do sistema za obradu.

Za razvoj ovakvih sistema ključnu ulogu imaju Web tehnologije, a posebno tehnologije Web

servisa.

Glavni cilj OGC specifikacije SOS standarda jeste da obezbjedi pristup opažanjima i

samom sistemu senzora na način koji je isti za sve senzore. Ovaj standard definiše interfejs

Web servisa za upite nad podacima, senzorskim metapodacima, kao i predstavljanje

posmatranih objekata. Pored toga definiše kako se registruju novi senzori i uklanjaju drugi,

ubacivanje novih operacija i definisanja funkcionalnosti vezivanja na nezavisan način i SOS

interfejs [19]. Postojanje standarda pomaže pri razmjeni informacija između pojedinih

država koje dijele neke resurse kao što su rijeke.

Prednosti SOS servisa ogledaju se u sledećem [20]:

o Ne zavisi od platforme (bazirana na Javi),

o Softver otvorenog koda koji je jednostavan i može se ponovo koristiti,

o SOS implementacija je stabilna i kompletna.

Nedostaci:

o Nema apstrakcije podataka; jedini izvor podataka je relaciona baza podataka

specifične strukture,

o Kompleksan aplikacioni model (Java Web aplikacija),

o Struktura baze podataka nije optimalna (stringovi kao primarni ključevi, fale indeksi).



-13 -

5. Rezultati i distribucija podataka

Rezultati se dobijaju na osnovu senzorskih mjerenja koja se smještaju u odgovarajuće

tabele u bazu podataka. Podaci su prikupljani putem senzora i šalju se na server gdje se

skladište. Putem korisničkog interfejsa omogućen je pristup snimljenim podacima. U cilju što

bolje predstave dobijenih rezultata mjerenja, kao što su vrijednosti nivoa vode u različitim

vremenskim trenucima mogu se formirati različiti grafikoni i dijagrami. Time se stiče bolji

uvid i moguće je vršiti razne analize i simulacije koje su od krucijalnog značaja za pojedine

oblasti. Neke od tih analiza mogle bi biti stvaranje baffer zone za određeni nivo vode. Na taj

način moguće je uočiti najkritičnija mjesta, poput naselja te pravovremeno reagovati kako bi

se eventualne štete svele na minimum. Ovdje se prvenstveno misli na odbranu od

nadolazećih velikih voda.

Slika 5. Tri osnovna dijela za razvijanje senzorskog mreznog sistema.

Podatke pristigle iz senzorske mreže neophodno je posredstvom interneta

prosleđivati na odrenenu TCP/IP (Transmission Control Protocol/Internet Protocol) ili UDP/IP

(User Datagram Protocol/Internet Protocol) adresu kako bi se oni mogli čitati i smiještati u

bazu podataka sa bilo koje udaljene lokacije. Osnovna arhitektura ovakvog sistema

prikazana je na Slici 5. Na ovaj način omogućeno je povezivanje senzora koji se ne nalaze na

bliskim rastojanjima, što je od posebnog značaja imajući u vidu da se senzori na rijekama

obično postavljaju na nešto većim rastojanjima. Sa ove adrese podaci se dalje obrađuju da bi

se dobile razumljive vrednosti koje će biti smještene u bazu podataka i dalje po potrebi

obrađivane.



-14 -

6. GPRS U FUNKCIJI PRAĆENJA VODOSTAJA NA RIJEKAMA

Uvođenjem GPRS sistema u postojeću infrastrukturu mobilne telefonske mreže

operatori pružaju svojim korisnicima veoma efikasan pristup spoljnim mrežama baziranim

na IP protokolu. Više korisnika može da dijeli iste resurse na interfejsu s obzirom da se

resursi dodeljuju samo u trenucima slanja i prijema podataka. Operatori tarifiraju svoje

pretplatnike na bazi prenesene količine podataka. Ovakav način dodeljivanja i korišćenja

resursa omogućava pogodnost konstantnog "on line" pristupa mreži. Prenos podataka

(e_mail, file transfer, Web browsing, WAP) je mnogo efikasniji, s obzirom da više korisnika

može istovremeno da koristi iste resurse [7]. Ovdje se ne koristi klasična tehnologija, s

obzirom na to da su krajnje tačke GPRS protokola namenjene za prenos podataka u mobilnoj

telefoniji, određene mrežnim adresama, a ne telefonskim brojevima.

Upotreba GPRS protokola u GSM mreži mobilne telefonije unosi određene

specifičnosti i ograničenja. Paketni prenos podataka znači da korisnici ne moraju da za

prenos podataka koriste ugrađene modeme koji su se do sada koristili, već GPRS mobilni

aparat može "u hodu" primati i slati pakete sa informacijama, sve dok se nalazi u dometu

GPRS signala.

Maksimalna brzina prenosa podataka GPRS teorijski iznosi preko 140 [kb/s].

Međutim, da bi se ona praktično ostvarila, potrebno je da se obustavi osnovna usluga, a to

je mobilna telefonija (GSM). S obzirom da je primarna usluga kod mobilne telefonije prenos

glasa (odnosno telefoniranje), brzina prenosa podataka GPRS protokolom manja. Međutim,

prema podacima koje nudi operater komercijalnim korisnicima navodi se da GPRS nudi i do

5 puta brži prenos podataka u odnosu na GSM.

Prednosti korišćenja GPRS-a u odnosu na GSM (koji se trenutno koristi) su sledeće [8]:

Trenutno uspostavljanje konekcije - Ušteda na vremenu prilikom uspostavljanja

veze, budući da nema čekanja signala i biranja broja. Iako su korisnici sa GPRS

mrežom konstantno prijavljeni, tarifiranje se uključuje onda kada otpočne prenos

podataka.

Tarifiranje količine prenetih podataka - Obračunava se količina podataka koju ste

poslali ili primili na svoj računar.

Brži prenos podataka - U GPRS mreži prenos podataka je oko 5 puta brži od

dosadašnjeg načina prenosa podataka (GSM) kroz mobilnu mrežu. Zahvaljujući

velikoj brzini prenosa, GPRS omogućava :

• brz pristup WAP stranicama s obiljem korisnih informacija,

• povezivanje GPRS mobilnog telefona s laptopom: - potpun pristup svim

Internet uslugama (elektronskoj pošti, web stranicama, bibliotekama

softvera),

• pristup intranet mreži preduzeća sa bilo kog mjesta ako je korisnik u domenu

mrežnog signala



-15 -

Stalna dostupnost - Veza sa Internetom je stalno uspostavljena, a uz to je

omogućena i stalna dostupnost govornoj komunikaciji. Čak i u trenutku pregledanja

Internet ili WAP sadržaja, korisnik je dostupan i može da primi poziv. Stalna veza sa

Internetom i stalna dostupnost su velike prednosti GPRS-a u poređenju sa GSM

mrežom.

Nedostaci postojećeg rešenja ogledaju se u sledećem:

vrijeme prenosa podataka je dosta veliko,

smanjena tačnost prenijetih podataka,

smanjena tačnost izmjerenih podataka (starost uređaja, ručno očitavanje).



-16 -

7. Praćenje stanja voda u Srbiji

Prva sistematska hidrološka osmatranja na teritoriji Srbije otpočela su u prvoj

polovini XIX veka. Prva vodomjerna stanica na našim prostorima osnovana je 1812. godine

kod vojnog utvrđenja Petrovaradin - Novi Sad, na desnoj obali Dunava. Nakon toga slijedi

osnivanje čitavog niza vodomjernih stanica kao što su: Novi Bečej (1855.), Bezdan (1856.

god.), Zemun (1859.), Senta (1860.), Slankamen (1888.) i druga mjesta.

Ocjenjivanje kvaliteta rječne vode do sada je bilo uglavnom bazirano na diskretnim

kampanjama monitoringa, sa vremenskim intervalima od više dana, nedelja, mjeseci ili čak

godina. Na teritoriji Srbije RHMZS prati fizičko-hemijske promjenljive kvaliteta površinskih

voda na oko 150 lokacija jednom mjesečno ili češće [5]. Na svim lokacijama prati se osnovni

set parametara, kao što su: temperatura vode, pH vrijednost, provodljivost, rastvoreni

kiseonik, hemijska potrošnja kiseonika (HPK), amonijum, nitriti, ukupni fosfor i hloridi.

Takođe se određuju biološka potrošnja kiseonika (BPK), sulfati, ukupna tvrdoća,

suspendovane čvrste materije i teški metali (As, Cd, Cu, Hg, Pb, Ni, Zn).

Za proučavanje vrlo dinamičnih procesa takva šema uzorkovanja često nije dovoljna

za pouzdanu analizu statusa rijeke. Prema okvirnoj direktivi o vodama (WFD) 2000/60/EC u

svim zemljama članicama treba do kraja 2015. god. dostići dobar ekološki status svih vodnih

tijela, za šta je neophodna produbljena analiza sadašnjeg i budućeg stanja voda.

Kvalitet površinskih voda u stalnom je padu i smatra se da nije zadovoljavajući. Od

1994. godine kvalitet voda u većini gradova u Srbiji pogoršao se i sa druge pao je na treću

klasu kvaliteta vode (III klasa - vode koje se mogu upotrebljavati za navodnjavanje, a posle

uobičajenih metoda obrade (kondicioniranje) i u industriji osim prehrambene).

Vode su uglavnom zagađene nutrijentima, derivatima nafte, teškim metalima i

organskim jedinjenjima. Površinske vode naročito su ugrožene u reonima velikih gradova i

industrijskih postrojenja koje se bave proizvodnjom hrane (šećerane, fabrike voća i povrća,

farme i slično). U skladu s tim, bilo bi poželjno obezbijediti mrežu senzora koji će pored

mjerenja nivoa vode biti u mogućnosti da daju odgovore na prethodno nabrojane elemente

zagađenja. Kada bi se koristeći mrežu senzora utvrdila približna mjesta zagađenja bilo bi

jednostavnije utvrditi i samog uzročnika. Treba napomenuti da Srbija ima dobro razvijenu

mrežu za monitoring voda, ali veliki problem predstavlja nedostatak stručnog kadra i

opreme.

Na sledećoj slici prikazana su neka mjesa sa vodomjernim stanicama za daljinski

prenos podataka o vodostaju.



-17 -

Slika 6. Lokacije automatskih mernih stanica na Tisi i Dunavu

Vodomjerna stanica Novi Kneževac nalazi se u mreži hidroloških stanica i opremljena je

uređajem za daljinski prenos podataka o vodostajima (Slika 6). U malovodnom periodu na

režim vodostaja na ovoj stanici utiče i uspor od brane u Novom Bečeju. Prosječni proticaj

rijeke Tise do profila Novi Bečej iznosi 766 [m3/s]. Vodomjerna stanica Zemun takođe spada

u jednu od izvještajnih mreža hidroloških stanica službe prognoze voda Zavoda, i ona je

opremljena uređajem za daljinski prenos podataka o vodostajima. Prosječni proticaj rijeke

Dunava do profila Zemun iznosi 3700 [m3/s].

7.1 Koncept automatske stanice za utvrđivanje stanja voda

Pumpa uronjena u riječnu vodu kontinualno doprema vodu do stanice. Na ulazu se

mjeri mutnoća, a nakon filtracije voda protiče kroz mjerni bazen gde su postavljeni senzori

za mjerenje temperature, pH vrijednosti, provodljivosti, rastvorenog kiseonika, amonijum-

jona, nitrata, hlorofila-a i slične analize. Takodje se mjeri nivo vode senzorom koji može biti

potopljen ili se nalazi iznad vode. Sve izmjerene vrijednosti sakupljaju se u centralnom data-

logeru sa kapacitetom skladištenja do mjesec dana zavisno od učestalosti uzorkovanja ili je

omogućeno direktno slanje do centralnog računara putem GSM mreže, što predstavlja

savremeniji način i mogućnost skladištenja veće količine podataka.



-18 -

7.2 Hidrološki sistem WISKI

U RHMZ-u je od 2009. godine započeta implementacija, a od 2011. godine uveden je

u operativnu upotrebu hidrološki informacioni sistem WISKI od strane njemačkog

proizvođača KISTERS iz Ahena. Ovaj sistem omogućava sveobuhvatno skladištenje državnog

fonda zvaničnih hidroloških podataka i podataka o vodnim resursima sa teritorije Republike

Srbije. Riječ je o sistemu za prikupljanje, obradu, arhiviranje, analizu istorijskih hidroloških

podataka i informacija, podataka u realnom vremenu (real-time data), hidroloških prognoza

i upozorenja.

Osnovne karakteristike WISKI sistema [3]:

Pouzdan, skalabilan i adaptabilan server – klijent sistem,

Obezbeđuje okruženje za upravljanje vremenskim serijama za sve tipove parametara

u hidrologiji i meteorologiji,

Obezbeđuje zahteve akvizicije, skladištenja, validacije, analize, integracije i

diseminacije podataka,

Ispunjava uslove Okvirne direktive o vodama Evropske unije,

Omogućava import i upravljanje podacima u realnom vremenu (real-time data),

Obezbeđuje funkcionalnosti za kontrolu i obradu podataka,

Omogućava eksport podataka u željenom formatu,

Pruža mogućnost pripreme različitih tipova izveštaja, grafika i slično,

Na raspolaganju su alati za naprednu statističku obradu i analize u hidrologiji.

Slika 7. Izgled portala WISKI za praćenje riječnog sliva Dunav



-19 -

Slika 8. Hidrološki podaci sliva Dunav

Slika 9. Grafički prikazi visine vodostaja i datum i vrijeme uzorkovanja



-20 -

Korišćenjem prikazanog sistema i njegovom komunikacijom sa mjernom stanicom sa koje se

preuzimaju promjene nivoa vode, omogućeno je praćenje promjena vodostaja u blisko

realnom vremenu. Obezbijeđeno je praćenje promjena nivoa voda kojim se redukuju

tehnološke barijere, a dobijanje relevantnih informacija je lakše i jeftinije (Slika 8).

Monitoring u ovom obliku je dostupan velikom broju korisnika i ima višestruku primjenu.

Prednosti korišćenja ovog modela se ogledaju u efikasnoj integraciji sistema za upravljanje

vodnim resursima i jednostavnom pristupu informacija prikupljenih na terenu.

Pored numeričkih vrijednosti sistem pruža i grafički prikaz rezultata, vrijeme uzorkovanja i

druge mogućnosti i analize, što omogućuje bolji i lakši rad od strane korisnika (Slika 9).

7.3 Pravovremeno upozorenje od poplava

Na osnovu raspoloživih podataka vrše se razne statističke i determinističke analize,

zatim različite vrste proračuna i određuju osnovni pokazatelji vodnog režima: prosječni

protoci, male i velike vode. Poslednji pokazatelj vodnog režima koji se odnosi na velike vode

od krucijalnog je značaja za praćenje tokom vremena. Naročito kada se uzme u obzir i velik

broj stradalih osoba u poplavama.

Pravovremenom upozorenju od poplava predhode informacije dobijene iz mjernih

stanica drugih država koje se nalaze uzvodno. Ako se za primjer uzmu mjerne stanice iz

Budimpeste (Mađarska) koje šalju podatke trenutnog vodostaja u hidrometeroloski zavod,

taj vodostaj će približno (na osnovu brzine proticaja) biti u Srbiji za 8 dana.

Vanredna odbrana od poplava se proglašava kada vodostaj dostigne propisanu

granicu i ima tendenciju daljeg porasta, ili kada to zahtijevaju drugi razlozi (dugo trajanje

vodostaja iznad granice redovne odbrane, stanje nasipa i objekata, nastupanje opasnosti od

nagomilavanja leda i dr.). Ključnu ulogu ima praćenje nivoa vode u određenjim vremenskim

razmacima koristeći senzorske sisteme. Rad sa podacima dobijenim u realnom vremenu je

od ogromnog značaja za sprječavanje ili ublažavanje posledica katastrofalnih događaja.

Na kraju, neophodno je napomenuti da su u okviru elementarnih nepogoda poplave

najzastupljenije. Naime, računa se da 9/10 elementarnih nepogoda čine ustvari četiri

osnovne grupe [21]:

poplave 40 %

tropski cikloni 20 %

zemljotresi 15 %

suše 15 %



-21 -

8. ZAKLJUČAK

Upotrebom senzora za kontinualno mjerenje parametara kvaliteta vode moguće je

sagledavanje dugotrajnog ponašanja, kao i vanrednih događaja. Koristeći ove informacije

jasno se mogu identifikovati pojedinačna ispuštanja zagađujućih materija u vodni resurs.

Upotrebom odgovarajućih senzora mogu se dobiti validni podaci ako se izvrši odgovarajuća

kalibracija i održavanje. Poželjno je imati "Pametan" sistem zato što može smanjiti potrebu

za ljudskim radom tako da se više pažnje može posvetiti specijalnim zadacima i rješavanju

problema.

Rad sa podacima koji se dobiju u realnom vremenu od ogromnog je značaja za

sprječavanje ili ublažavanje posledica katastrofalnih događaja, omogućuje prije svega da se

nadređeni osposobe i pripreme za pravovremeno reagovanje.

Zahvaljujući brzom razvoju tehnologija, danas je moguće razviti efikasne sisteme za

praćenje pojava, kao i kontrolisanje kritičnih i njihovo sprječavanje. Sensor Web je postao

standard u ovoj oblasti i predstavlja koncept fokusiran na probleme okruženja i načine za

njihovo rješavanje. Primjena ovih sistema je višestruka. Omogućavaju prije svega mjerenje

vodostaja na rijekama, kanalima, zatim upravljanje rizicima i davanje prognoze i upozorenja.

Srbija ima dobro razvijenu mrežu za monitoring voda, ali veliki problem predstavlja

nedostatak stručnog kadra i opreme.

Na kraju se može zaključiti da je poznavanje nivoa voda od velikog značaja. Ako se o

osnovnim parametrima vodi računa mogu se lako spriječiti nesreće do kojih dolazi izlivanjem

rijeka, kanala i slično. Predloženo rješenje prikupljanja i prenosa podataka o vodostaju je

samo jedan od doprinosa budućih smanjenja nesreća nastalih izlivanjem rijeka i

neblagovremenog prenosa informacija.

Pored praćenja stanja nivoa voda što je bila primarna tema ovog rada, bilo bi poželjno da

senzori daju i neke druge podatke kao što su trenutni stepen zagađenosti vode. U tom

slučaju bilo bi poželjno imati nešto gušću senzorsku mrežu kako bi se stekao što bolji uvid o

potencijalnom mjestu zagađena. Zbog održavanja biološkog minimuma neophodno je imati i

senzore prije i poslije brane, kako bi se omogućio nesmetan biljni i životinjski ciklus u vodi.

Smatram da je mogućnost primjene ovakve vrste senzora kao što je bežični prenos

podataka od višestrukog značaja u raznim oblastima, a između ostalog i kod stanja praćenja

voda. Konačno, zavisno od aplikacije, nije neophodno imati kontinualno mjerenje svih

senzora, već je bolje imati nekoliko promjenljivih koje su tačno i pouzdano mjerene nego

puno promjenljivih koje su netačne.



-22 -

REFERENCE

[1] Hidrometrija

http://www.rgf.bg.ac.rs/predmet/GO/II%20semestar/Opsta%20hidrologija/Predavanja/Hidr

ologija%204%20cas.pdf

[2] Hidrološka merenja

http://www.agfbl.org/sajt/doc/file/so/1/07/00659_200904

[3] Републички хидрометеоролошки завод Србије Сектор за хидролошки осматрачки

систем и анализе

http://www.hidmet.gov.rs/podaci/dokumenti_ciril/delatnost_hid_hidro_analiza_odsek.pdf

[4] Hidrometrija

http://www.gradst.hr/Portals/9/docs/katedre/Hidrologija/HIDROMETRIJA%20NASTAVA%20

%281.%20dio%29.pdf

[5] Svetomir Mijović, Bojan Palmar, Slavimir Stevanović, AUTOMATSKE STANICE ZA

KONTINUALNI MONITORING PARAMETARA KVALITETA VODA NA GLAVNIM VODOTOCIMA

SRBIJE; Svetomir Mijović, Bojan Palmar, Slavimir Stevanović

[6] GEOWOW Consortium, OGC Sensor Observation Service 2.0 Hydrology Profile

https://www.google.rs/?gws_rd=cr&ei=DFjqUvWLBcWktAbHpIDoAQ#q=OGC%2C+Sensor+O

bservation+Service+1.0.0%2C+OGC+Document%2C+2007.

[7] ANALIZA GPRS SERVISA ZA PRENOS PODATAKA U GSM-u

[8] GPRS U FUNKCIJI PRAĆENJAVODOSTAJA NA REKAMA

[9] Božo Dalmacija, RESURSI VODE ZA VODOSNABDEVANJE

[10] Gavrilo Bjeković, Jedna realizacija bežične senzorske mreže, / Srbija, Beograd,

novembar 25.-27., 2008.

[11] Milica D. Jovanović, VIŠEKANALNI MAC PROTOKOLI ZA BEŽIČNE SENZORSKE MREŽE,

magistarska teza

[12] Kussul N., Shelestov A. & Skakun, S. (2009). SENSOR WEB MODELLING FOR FLOOD

APPLICATIONS.

[13] Botts M., Percivall G., Reed C., & Davidson J. (2008). OGC® sensor web enablement:

Overview and high level architecture. In GeoSensor networks (pp. 175-190). Springer Berlin

Heidelberg.

[14] Simonis I. (2008). OGC sensor web enablement architecture. Open Geospatial

Consortium.

[15] Preuzimanje podataka iz SOS

http://www.rgf.bg.ac.rs/predmet/GO/II%20semestar/Opsta%20hidrologija/Predavanja/Hidrologija%204%20cas.pdf

http://www.rgf.bg.ac.rs/predmet/GO/II%20semestar/Opsta%20hidrologija/Predavanja/Hidrologija%204%20cas.pdf

http://www.agfbl.org/sajt/doc/file/so/1/07/00659_200904

http://www.hidmet.gov.rs/podaci/dokumenti_ciril/delatnost_hid_hidro_analiza_odsek.pdf

http://www.gradst.hr/Portals/9/docs/katedre/Hidrologija/HIDROMETRIJA%20NASTAVA%20%281.%20dio%29.pdf

http://www.gradst.hr/Portals/9/docs/katedre/Hidrologija/HIDROMETRIJA%20NASTAVA%20%281.%20dio%29.pdf

https://www.google.rs/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=1&ved=0CBwQFjAA&url=https%3A%2F%2Fportal.opengeospatial.org%2Ffiles%2F%3Fartifact_id%3D57327&ei=AbyEVJL8DIOqPeiBgaAB&usg=AFQjCNG3JiLrv2rObIgQrgSVl-KRmmxLtA&sig2=N3iRjjZDnjxPad_OwC3AiQ

https://www.google.rs/?gws_rd=cr&ei=DFjqUvWLBcWktAbHpIDoAQ#q=OGC%2C+Sensor+Observation+Service+1.0.0%2C+OGC+Document%2C+2007

https://www.google.rs/?gws_rd=cr&ei=DFjqUvWLBcWktAbHpIDoAQ#q=OGC%2C+Sensor+Observation+Service+1.0.0%2C+OGC+Document%2C+2007



-23 -

http://www.ogcnetwork.net/sos_2_0/tutorial/core

[16] G. Zhou, C. Huang, T. Yan, T. He, J. Stankovic and T. Abdelzaher, “MMSN: Multi-

Frequency Media Access Control for Wireless Sensor Networks”, In IEEE Infocom, April 2006.

[17] Na A., & Priest M. (2006). OpenGIS sensor observation service implementation

specification. Open Geospatial Consortium Implementation Specification, 91.

[18] Holger Karl and Andreas Willig, “Protocols and Architectures for Wireles Sensor

Networks“, Wiley, 2005

[19] Open Geospatial Consortium. (2007). OGC sensor web enablement: overview and high

level architecture.

[20] Bröring A., Jürrens E. H., Jirka S., & Stasch C. (2009, June). Development of sensor web

applications with open source software. In First Open Source GIS UK Conference (OSGIS

2009) (Vol. 22).

[21] Žarko Vukmirović, RANO UPOZORAVANJE OD POPLAVA U SRBIJI; Diplomski rad, Trg

Dositeja Obradoica 6, 21000 Novi Sad

http://www.ogcnetwork.net/sos_2_0/tutorial/core

Upotreba senzorskih mreza za pracenje stanja voda

Documents

Transcript of Upotreba senzorskih mreza za pracenje stanja voda