“BAŞARI TESADÜF DEĞİLDİR, BAŞARIALLAH’IN LÜTFU OLAN AKLI

KULLANABİLMEKLE SAĞLANIR”

GAZİ MUSTAFAKEMAL ATATÜRK

DÖNEMİ1923–1938

İÇ POLİTİKA VEİNKILÂPLAR.

1

2015

2

İNKILÂPLAR

GAZİ MUSTAFA KEMAL’İN İNKILÂPLARININ HEDEFLERİ Türkiye’yi muasır medeniyetler seviyesinin üzerine çıkarmak Avrupa ile bütünleşmek medeni toplumlara ait değer yargılarını Türkiye’de yerleştirmek. Osmanlı Devleti’nden kalma ve halkın ihtiyaçlarına cevap vermeyen müesseselerin yerineçağdaş müesseseler kurmak Halkın refah seviyesini artırmak Demokrasinin Türkiye’de yerleşmesini sağlamak Birinci TBMM, MilliMücadele’yi yapan savaşmeclisidir.İkinci TBMM, inkılâplarınyapıldığı meclistir. İkinciTBMM Mustafa Kemal vearkadaşları tarafındanoluşmuştur.

İÇ POLİTİKA veSİYASİ ALANDA İNKILÂPLAR

1 Kasım 1922 Saltanatın Kaldırılması 1 Nisan 1923 Birinci TBMM’nin Kendini Feshetmesi 11 Ağustos 1923 İkinci TBMM’nin Göreve Başlaması.(1 Ekim 1927’ye kadar görev yaptı.) 23 Ağustos 1923 Lozan Antlaşması’nın onaylanması

3

9 Eylül 1923 Halk Fırkası’nın Kurulması 13 Ekim 1923 Ankara’nın Başkent Olması 29 Ekim 1923 Cumhuriyet’in İlanı 3 Mart 1924 Hilafetin Kaldırılması 3 Mart 1924 Şer’iye ve Evkaf Vekaleti’nin Kapatılması 3 Mart 1924 Erkanıharbiye Nezaretinin Kaldırılması 3 Mart 1924 Osmanlı Hanedanının Yurtdışına Çıkarılması 7 Ağustos 1924 Nasturi Ayaklanması 17 Kasım 1924 Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’nın Kurulması 19 Aralık 1924 Ordunun Siyasetten Ayrılması 13 Şubat 1925 Şeyh Sait İsyanı 4 Mart 1925 Takririsükûn Kanunu 16 Haziran 1926 Atatürk’e Suikast Girişimi 2 Mayıs 1928 Laikliğe Aykırı Unsurların Anayasadan Çıkarılması 12 Ağustos 1930 Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın Kurulması 23 Aralık 1930 Menemen Olayı 1 Şubat 1933 Bursa Olayı 5 Aralık 1934 Kadınlara Seçme Seçilme Hakkının Tanınması 5 Şubat 1937 Atatürk İlkelerinin Anayasaya Girmesi

4

SALTANAT’IN KALDIRILMASI1 Kasım 1922

Sebepleri Padişah Vahdettin’in Milli Mücadele’ye karşıçıkması, İtilaf Devletleri ile işbirliği yapmasıve ayaklanmaları kışkırtması Saltanatın ulusal egemenliğe ters düşmesi

5

EVRENSELLİK

FİKRİHAZIRLIKEVRESİ

İDEOLOJİ

ULUSALEGEMENLİK

ULUSALBAĞIMSIZLIK

Evrenseldir.

Rousseau,Voltaire,Montesqiue

İdeolojiyedayalı

Ulusalegemenliğigerçekleştird

Ulusalbağımsızlığıgerçekleştirm

1789 FRANSIZİHTİLALİ

Evrenseldir.

Marks,Engels, Lenin

Sosyalistideolojiye

Ulusalegemenliğigerçekleştird

Ulusalbağımsızlığıgerçekleştirm

1917 BOLŞEVİKDEVRİMİ

Evrenseldir.

Fikrihazırlıkevresi

İdeolojiyedayalı

Ulusalegemenliğigerçekleştird

Ulusalbağımsızlığıgerçekleştird

TÜRK İNKILÂBI

Saltanatın kaldırılmasını hızlandıran olay ise Lozan Konferansı’na TBMM ile birlikteİstanbul Hükümeti’nin de çağırılması Sadrazam Tevfik Paşa’nın telgrafı tartışmaları alevlendirdi ve TBMM tarafından 1 Kasım1922’de saltanat kaldırıldı.

Sonuçları Osmanlı Devleti resmen sona erdi. Birinci TBMM‘nin ilk ve tek inkılâbıdır. Laikliğe geçişin ilk aşamasıdır. TBMM’nin Lozan’a daha güçlü gitmesini sağladı. Rejim sorunu ve devlet başkanlığı meselesi iyice belirginleşti. Cumhuriyet’in ilanına ortam hazırladı. İki başlı yönetim sona erdi. Padişah Vahdettin ve ailesi 17 Kasım 1922’de İngiliz Malaya Harp Gemisi ile Malta’yagitti. Halife, siyasi yetkilerinden arındırıldı. TBMM, Osmanlı Hanedanlığı’nda Abdülmecit’i halife seçti. Halifeliğin Saltanat ile birliktekaldırılmasının sebebi: Henüz halkın ve şartların hazır olmaması ve İngilizlerin, HalifeliğiTBMM’ye karşı kullanmasını engellemektir.Son Padişah: VI. Mehmet

Vahdettin

Son Halife: Abdülmecit

Efendi6

Son Sadrazam: Ahmet Tevfik

Paşa

Son Şeyhülislam: Mustafa

Sabri Efendi

Saltanatın Kaldırılması;Cumhuriyetçilik ve Laiklikile ilgilidir.

İKİNCİ TBMM’NİN AÇILMASI 11 Ağustos 1923

I. TBMM’nin Kapanma Sebepleri Kurtuluş Savaşı’nı yapması sebebiyle yıpranması Lozan Antlaşması’nı onaylamama ihtimali 1921 Teşkilâtıesasiye’ye göre seçimlerin iki yılda bir yapılmasının benimsenmesi II. TBMM, 11 Ağustos 1923 – 23 Ekim 1927 tarihleri arasında görev yaptı. II. TBMM, inkılâpçı meclistir. II. TBMM’nin yaptığı ilk önemli faaliyet 23 Ağustos 1923’te Lozan Antlaşması’nıonaylamasıdır.

7

HALK FIRKASI 9 Eylül 1923Kurulma Sebepleri İnkılâpların yapılması için organize edilmiş disiplinli bir örgüte ihtiyaç duyulması Yeniliklerin halkın katılımıyla oluşacak bir parti aracılığıyla halka benimsetmedüşüncesi. Halkın isek ve görüşlerinin meclise daha kolay yansımasını sağlamak ve demokrasiyi kurumve kurallarıyla işletme düşüncesi

Özellikleri Yeni Türk devletinin ilk partisidir. İnkılâpların hazırlayıcısı ve uygulayıcısı olan partidir. Cumhuriyet Halk Fırkası 6 temel ilkesini temel felsefe olarak kabul etmiştir. Ekonomide devletçilik ilkesini benimsemiştir. 1946’ya kadar meclisteki tek parti, 1950’ye kadar iktidar partisidir. Müdafaayıhukuk Grubu (Anadolu ve Rumeli Müdafaayıhukuk Cemiyeti) partiye dönüştü. 9 Ağustos 1923’de Halk Fırkası ismiyle Mustafa Kemal tarafından kuruldu. Partinin tüzüğü 9 Eylül 1923 ‘de kabul edildiği için kuruluş tarihi olarak bu kabuledildi. Cumhuriyet’in ilanından sonra 1924’te Cumhuriyet Halk Fırkası; 1935’te Cumhuriyet HalkPartisi adını aldı. İlk kurultayı olarak Sivas Kongresi’ni kabul etmektedir. İkinci kurultayı olan 1927 Kurultayı’nda Mustafa Kemal, Nutuk’u okudu. Üçüncü kurultay olan 1931 Kurultayı’nda 6 İlke, CHP programına girdi.

8

Altı Ok simgesi 1933’de İsmail Hakkı Tonguç tarafından tasarlandı ve kullanılmayabaşlandı. 1935 Kurultay’ında Kemalizm ifadesi parti programına girdi ve devletçilik sert şekildebenimsendi. 1936 Haziranında yayınlanan bir genelgeyle bütün illerde parti il başkanlığı valiliklebirleştirildi ve içişleri bakanı resmen, parti genel sekreterliği sıfatını üstlendi. 1939’da CHP milletvekilleri içinden “Müstakil Grup” uygulamasına geçildi.

TEK PARTİ YÖNETİMİOlumlu Yönler Yeni rejimin yerleşmesisağlandı. İnkılâpların yapılmasıkolaylaştı. İnkılâpların yerleşmesisağlandı.

Olumsuz Yönler Halkın istek vegörüşleri tamyansıtılamadı. Demokrasi kurum vekuralları ile

9

işletilemedi. Hükümetin denetlenmesizorlaştı.

ANKARA BAŞKENT OLMASI13 Ekim 1923

o Milli Mücadele’nin merkezi olmasıo Anadolu’nun ortasında, stratejik ve coğrafi öneme sahip olmasıo Ülkenin savunulmasında ve idaresinde avantaj oluşturmasıo İstanbul’un siyasi ve sosyal çevresine karşı duyulan güvensizlik İsmet Paşa, on dört arkadaşı ile birlikte Ankara’nın başkent olması ile ilgili meclisebir yasa teklifinde bulundu (9 Ekim 1923). Yapılan görüşmelerin sonucunda 13 Ekim 1923’te TBMM’de kabul edilen tek maddelik biryasayla Ankara, yeni devletin başkenti oldu

CUMHURİYET’İN İLANI29 Ekim 1923

Cumhuriyet’in İlanına Ortam Hazırlayan Gelişmeler 1 Kasım 1922’de Saltanat kaldırıldı. 1 Nisan 1923 ‘de Birinci TBMM kendini feshetti. 11 Ağustos 1923’de İkinci TBMM göreve başladı.(1 Ekim 1927’ye kadar görev yaptı.) 23 Ağustos 1923‘de Lozan Antlaşması, İkinci TBMM tarafından onaylandı. 9 Eylül 1923‘de Yeni Türk Devleti’nin ilk partisi olan Halk Fırkası kuruldu. 2 Ekim 1923‘de İtilaf Devletleri Boğazlar ve çevresini boşaltmaya başladı. 6 Ekim 1923 ‘de Türk ordusu İstanbul’a girdi.

10

13 Ekim 1923 Ankara resmen başkent oldu. 25 Ekim 1923 ‘de hükümet bunalımı yaşandı.

Cumhuriyet’in İlanını Gerektiren Sebepler Lozan Barış Antlaşması’nın onaylanmasıyla Kurtuluş Savaşının tam anlamıyla tamamlanması Yeni Türk Devleti’nin yönetim şeklinin (rejiminin) adının açıkça belli olmaması (RejimSorunu) Devlet başkanlığı sorunu Meclis hükümeti sisteminin işleyemez hale gelmesi ve 27 Ekim 1923’te A. Fethi BeyHükümeti’nin istifa etmesi (Hükümet Sorunu) 29 Ekim 1923 Cumhuriyet ilan edildi.

Cumhuriyet’in İlanıyla Çözümlenen Sorunlar Yeni Türk Devleti’nin adı konmuş ve rejim konusundaki kargaşa ortadan kalkmıştır. Devlet başkanlığı sorunu çözülmüştür. Cumhurbaşkanlığı ve başbakanlık makamlarıoluşturulmuştur.a) İlk Cumhurbaşkanı Mustafa Kemalb) İlk Başbakanı İsmet İnönüc) İlk Meclis Başkanı Fethi Okyar Kabine sistemine geçildi ve hükümet bunalımı sona erdi, yürütme işleminin gecikmesiönlendi. Atatürk ilkelerinden olan Cumhuriyetçilik uygulamaya başlandı Demokratikleşme konusunda önemli adım atıldı. İnkılâpların yapılması için uygun ortam hazırlandı.

11

1921 Anayasasında ilk değişiklik Cumhuriyetin İlanı ile yapıldı.a. Türkiye Devleti’nin hükümet şekli cumhuriyettir.b. Cumhurbaşkanı her yasama döneminde TBMM tarafından seçilir ve bir kişi tekrarcumhurbaşkanı seçilebilir.c. Başbakan, Cumhurbaşkanı tarafından milletvekilleri arasından seçilir.d. Bakanları, Başbakan seçer ve Cumhurbaşkanı atar.e. Devletin dini İslam’dır.f. Resmi dil Türkçedir.

Cumhuriyet’in İlanı;Cumhuriyetçilik veHalkçılık ile ilgilidir.ATATÜRK DÖNEMİ BAŞBAKANLARIİcra Vekilleri Heyeti Başkanları 1920 – 1921 Mustafa Kemal 1921 – 1922 Fevzi Çakmak  1922 – 1923 Hüseyin Rauf Orbay  1923 – 1924 Ali Fethi Okyar

Cumhuriyet Dönemi

12

Başkanları 1923 – 1924 İsmet İnönü

1924 – 1925 Ali Fethi

Okyar

1925 – 1937 İsmet İnönü

1937 – 1939 Celal BayarATATÜRK DÖNEMİ MECLİS

BAŞKANLARI 1920 – 1923 Mustafa

Kemal

1923 – 1924 Ali Fethi

Okyar

1924 – 1935 Kazım Özalp

1935 – 1946 M.

Abdülhalik Renda

HALİFELİĞİN KALDIRILMASI3 Mart 1924

Kaldırılmasının sebepleri Halifeliğin cumhuriyet yönetimiyle bağdaşmaması

13

Halifeliğin laik düzene geçişte en önemli engel olması Hilafet taraftarlarının halife Abdülmecit Efendi’ye yeniden siyasi haklar (padişahlık)sağlamaya çalışmaları. Halife Abdülmecit Efendi’nin de bu durumdan dolayı padişah gibi davranmaya başlaması

Cuma selamlığına çıkması, yabancı devlet temsilcilerini kabul etmesi Dış güçlerin kendi çıkarları doğrultusunda hilafeti savunmaları ve desteklemeleri

İngiliz vatandaşı olan Ağa Han ve Emir Ali’nin mektupları Diplomatik ilişkilerde karşılıklı güven sağlama düşüncesi

Sonuçları Laik düzene geçişte önemli bir aşama gerçekleştirildi. Devletin rejimi konusunda tartışmaya yol açabilecek bir kurum kaldırıldı. Yönetim birliği güçlendirildi. Ulusal egemenliğin gerçekleştirilmesinde önemli bir engel ortadan kaldırıldı. İnkılâpların önü açıldı. Diplomatik ilişkilerde karşılıklı güven sağlandı. Yabancı devletlerin Türkiye devletine bakışı değişmiş ve bu devletlerce aleyhimizekullanabilecek bir kurum ortadan kaldırıldı. Milliyetçiliğin temeli güçlendirildi. Ümmet devletinden, ulus devlete geçiş yolunda büyük bir adım atıldı. İslam dünyasında zaman zaman ortaya çıkan hilafet kavgalarına son verildi.

HalifeliğinKaldırılması; Laiklik,

14

Cumhuriyetçilik veMilliyetçilik ileilgilidir.

3 MART 1924Hilafetin kaldırılması

Osmanlı hanedanının yurtdışına çıkarılması

Şeriye ve Evkaf Vekâleti ile şeyhülislamlığın kaldırılması

Erkânıharbiye Nezareti’nin kapatılması

Tevhiditedrisat Kanunu’nun kabulü

OSMANLI HANEDANININ ÜYELERİNİN YURT DIŞINA ÇIKARILMASI 3 Mart 1924 Rejimin korunması amaçlandı. Osmanlı ailesine mensup olan kişilerin ileride saltanat ve hilafet iddiasındabulunmalarını engellemek amacıyla ülke dışına gönderilmeleri kararı alındı.

TEVHİDİTEDRİSAT KANUNU 3 Mart 1924 Eğitim öğretim birleştirildi. Laiklik, İnkılâpçılık veMilliyetçilik ileilgilidir.

15

ŞER’İYE VE EVKAF VEKÂLETİ’NİN KAPATILMASI 3 Mart 1924 Diyanet İşleri Başkanlığı ve Vakıflar Genel Müdürlüğü kuruldu ve başbakanlığa bağlandı. Yönetim birliği güçlendirildi. Şeyhülislamlık kaldırıldı. İlk Diyanet İşleri Başkanı; Rıfat Börekçi’dir.Laiklik ve İnkılâpçılıkile ilgilidir.

ERKÂNIHARBİYE NEZÂRETİ’NİN KAPATILMASI 3 Mart 1924 Milli Savunma Bakanlığı ve Genel Kurmay Başkanlığı kurulmuştur. Ordunun siyasetten ayrılması ile ilgilidir.Atatürk Dönemi Genelkurmay Başkanları İsmet İnönü 1920 – 1921 Fevzi Çakmak 1921 – 1944 Cumhuriyetçilik ileilgilidir.

TEVHİDİTEDRİSAT KANUNU 3 Mart 1924 Eğitim öğretim birleştirildi. Laiklik, İnkılâpçılık veMilliyetçilik ileilgilidir.

YÜZ ELLİLİKLER OLAYI16

1 Haziran 1924 Milli Mücadele aleyhinde faaliyet gösteren ve af kapsamı dışında tutulan 150 kişisürgüne gönderildi.

NASTURİ AYAKLANMASI7 Ağustos – 26 Eylül 1924

Güneydoğu Anadolu'da Nasturilerin bağımsızlık için başlattığı isyan hareketidir. İsyan İngiltere'nin kışkırtması ile başlamış ve İngiliz uçakları asilere yardım amacıylaTürk mevzilerine saldırdı. Musul meselesini aleyhimize sonuçlanmasında etkili oldu. Cafer Tayyar Paşa bastırdı ve asiler Irak’a sığınmak zorunda kaldı.

PARTİLER VE ÇOK PARTİLİ HAYATA GEÇİŞ DENEMELERİAMAÇLAR Demokrasiyi tüm kurum ve kuralları ile işletmek Halkın istek ve görüşlerinin meclise daha iyi yansımasını sağlamak Hükümeti denetlemekÇok partili hayata geçişdenemeleri Cumhuriyetçilikile ilgilidir

BİRİNCİ TBMM’DEKİ SİYASİ GRUPLAR Yeşil Ordu Grubu – Sosyalist ve Çerkez Ethemciler Islahat Grubu – Saltanatçılar Halk (İştirakiyun) Zümresi – Sosyalistler

17

Tesanüt Grubu – İttihatçılar İstiklal Grubu – Kemalist gençler Müdafaayıhukuk Grubu – Mustafa Kemal’in kendi kurduğu grupATATÜRK DÖNEMİNDE KURULAN PARTİLER 1923 Halk Fırkası 1924 Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası 1930 Serbest Cumhuriyet Fırkası 1930 Ahali Cumhuriyet Fırkası 1930 Amele ve Çiftçi Fırkası 1931 Laik Cumhuriyetçi İşçi ve Çiftçi Fırkası

ORDUNUN SİYASETTEN AYRILMASI 30 Ekim 1924 İkinci Meclis’te yine bazı askerler milletvekili olarak görev yapmaktaydı. Ordu, Musul sorunu yüzünden teyakkuz halindeyken Kazım Karabekir ve Ali Fuat Paşalarkomuta görevlerini terk ederek TBMM’ye geldiler. Mustafa Kemal tehlikeyi gördü ve 30 Ekim 1924’te komutanlıklara gönderdiği bir mesaj ilesubayların, milletvekilliğinden istifa etmelerini istedi. Bazıları bu emre uyarken bazıları ise askerlik görevinden istifa etti. Türk ordusu siyasi iç çekişmelerden kurtuldu ve ordu inkılâplara karşı çıkabilecekunsurlardan temizlendi.Ordunun siyasettenayrılması Cumhuriyetçilikile ilgilidir.

18

TERAKKİPERVER CUMHURİYET FIRKASI 17 KASIM 1924 Cumhuriyet döneminin ilk muhalefet partisidir.

Kuruluş Sebebi Mustafa Kemal’in Milli Mücadele’deki silah arkadaşlarının bazıları ile (ilke veinkılâplar konusunda) siyasi görüş ayrılığına düşmesidir.Kurucuları Kazım Karabekir Ali Fuat Cebesoy Rauf Orbay Adnan Adıvar Refet Bele Rüştü Paşa

Görüşleri Partimiz dini inançlara ve ibadetlere saygılıdır. Ekonomide liberalizmi benimsedi. Yerinden yönetim ilkesini benimsedi. Tek dereceli seçimi savundu. Topraksız çiftçiye toprak dağıtılmasını istedi. Cumhurbaşkanı olan kişinin, parti üyeliğinin ve milletvekilliğinin sona ermesini önerdi. Cumhuriyetçilik ilkesini benimsedi.

19

Özellikleri İlk şubesini Urfa’da açtı. Doğrudan doğruya hükümeti yıpratmaya yönelik politikalar üretti. Partinin, dini inançlara saygılıyız ilkesi; rejim karşıtlarının, hilafettaraftarlarının, ordudan ayrılmak zorunda kalan küskünlerin, eski İttihatçıların veMeşrutiyetçilerin bu partinin etrafında toplanmasına sebep oldu. İnkılâplara karşı olan bu parti en fazla İngilizlerin işine yaradı. İngilizler Musulmeselesini kendi lehlerinde çözebilmek için bu partiye mensup kişileri Doğu Anadolu’daajan olarak kullandı.

ŞEYH SAİD AYAKLANMASI13 ŞUBAT 1925

Sebepleri Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’nın dini siyasete alet etmesi Bölge halkının dini duygularını sömürerek siyasi ve çıkar hedefleri için kışkırtması İngilizlerin Musul’u alabilmek için Türkiye’yi güçsüz düşürmeyi amaçlamaları ve bölgehalkını kışkırtmaları Şeyh Sait Ayaklanması, 13 Şubat 1925’te Genç (Diyarbakır) ilinin Piran köyünde başladı. İsyan Elazığ, Bitlis ve Muş’a kadar yayıldı. İsyancılar ilerleyerek kuzeyde Erzurum, güneyde Diyarbakır önlerine kadar geldiler. Örgüt: AzadiSonuçları İsyan karşısında pasif kaldığı öne sürülen Fethi Okyar Hükümeti istifa etti. İsmet İnönü Hükümeti kuruldu.

20

4 Mart 1925 Takririsükûn Kanunu çıkarıldı. 1925 – 1929 Takririsükun

Dönemi olarak

adlandırılır. İstiklal Mahkemeleri (Şark İstiklal Mahkemeleri), Ankara ve Diyarbakır’da yenidenkuruldu. Bölgede kısmi seferberlik ilan edildi. Basına sansür uygulandı. Sebilülreşat, İkdam, vb. gazeteler kapatıldı. Türk ordusu zor durumda kaldı ve yıprandı. İngilizler Musul konusunda büyük avantajsağladı. 5 Haziran 1925’te hükümet tarafından Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası kapatıldı. İlk demokrasiye geçiş denemesi başarısızlıkla sonuçlanmış, halkın ve şartların uygunolmadığı görülmüştür. Laik Cumhuriyet rejimine yönelik ilk ayaklanmadır.

MUSTAFA KEMAL’E SUİKAST GİRİŞİMİ 16 HAZİRAN 1926 İttihat ve Terakkiciler tarafından organize edilen bu girişim İzmir’degerçekleştirilecekti; ancak bu teşebbüsü önceden haber alınarak ve sorumlular yakalanarakİstiklal Mahkemelerinde cezalandırıldı. İttihat ve Terakkiciler tamamen tavsiye edildi ve Türk siyasi tarihinden silindi. Kazım Karabekir Paşa, Ali Fuat Paşa ve Rauf Orbay gibi Terakkiperver Cumhuriyet Fırkasıkurucuları da suikastla ilgileri olduğu gerekçesi ile yargılandı.

21

Mustafa Kemal bu olay üzerine “Benim naçiz vücudum elbet bir gün toprak olacaktır ama TürkiyeCumhuriyeti ilelebet payidar kalacaktır” dedi.Suikasti Planlayanlar Ziya Hurşit, Sarı EfeEdip, Laz İsmail, GürcüYusuf, Çopur Hilmi, NecatiBey, Şükrü Bey 

Üç Aliler Divanı Kel Ali (Çetinkaya) Kılıç Ali Necip Ali

SERBEST CUMHURİYET FIRKASI 12 AĞUSTOS 1930 Mustafa Kemal’in isteğiyle bizzat kendisinin adını, kurucusu ve yöneticisinibelirlemesiyle kuruldu. Cumhuriyetçilik ve Laiklik ilkelerine karşı olmamaları şartıyla kurduruldu.

Kurucusu: Ali Fethi Okyar Mustafa Kemal’in kız kardeşi Makbule Hanım ve Ahmet Ağaoğlu da Serbest CumhuriyetFırkası’nın üyesidir.

22

Kurulma Sebepleri Hükümete ekonomik alanda yeni görüşler üretme düşüncesi Partinin kurulmasında1929 Dünya EkonomikBuhranı’nın etkisi vardır.

Demokrasiyi tüm kurum ve kurallarıyla işletme isteği Hükümetin çalışmalarını daha iyi denetleme düşüncesi Halkın istek ve görüşlerini meclise tam olarak yansıtma düşüncesi

Programı Atatürk ilke ve inkılâplarına bağlı olduklarını belirtti. Cumhuriyet Halk Fırkası’nın devletçilik politikasına karşı ekonomide liberalizmibenimsedi. Kadınlara siyasal hakların verilmesini savundu. Tek dereceli seçim sistemini savundu. Teşvikisanayi Kanunu’nun tam olarak uygulanmasını talep etti. Limanlarda tekelciliğin kaldırılması savundu. Yabancı sermaye girişinin kolaylaştırılmasını savundu. Paranın kıymeti korunmalıdır. Çiftçiye uygun şartlarda kredi imkanı sağlanmalıdır. Vergiler herkesin gelirine göre alınmalıdır. Fethi Bey’in İzmir Mitingi’ne 50 bin kişinin katılması CHF’yi rahatsız etti. SCF 1930’da yerel seçimlere katıldı.

23

Kapanması Tıpkı Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’nda olduğu gibi rejim karşıtlarının SerbestCumhuriyet Fırkası’na da üye olmaları ve Mustafa Kemal’in Halk Fırkası’ndan yana tavıralması üzerine üzerine Fethi Okyar 17 Kasım 1930’da partiyi kapattı.

ATATÜRK DÖNEMİ DİĞER PARTİLERAHALİ CUMHURİYET FIRKASI Kurucu: Abdülkadir Kemalî Öğütçü Adana’da kuruldu. Sosyalist fikirlere sahiptir.

CUMHURİYET AMELE VE ÇİFTÇİ FIRKASI Kurucu: Mühendis Mimar Kazım Edirne’de kuruldu. Sosyalist fikirlere sahiptir.

LAİK CUMHURİYETÇİ İŞÇİ ve ÇİFTÇİ FIRKASI Kurucu: Arif Oruç İstanbul’da kuruldu. Sosyalist fikirlere sahiptir.

24

KADINSİYASİ

SEÇİMSİSTEM

EKONOMİ

İLKE -İNKILÂ

Programında Yok

ÇiftDereceli

Devletçilik

Bağlı

CUNHURİYET HALK

Programında Yok

Tek Dereceli

Liberalizm

Karşı

TERAKKİPERVER CUMHURİYET

Programında Var

TekDereceli

Liberalizm

Bağlı

SERBESTCUMHURİYET

MENEMEN (KUBİLAY) OLAYI 23 Aralık 1930 Menemen’de rejim karşıtlarının Nakşibendî tarikatı üyesi, mehdilik iddia eden DervişMehmet isimli bir kişinin önderliğinde bir isyan çıkarılmıştır.

25

İsyan sırasında Öğretmen Asteğmen Mustafa Fehmi Kubilay ile Hasan ve Fehmi isimli ikimahalle bekçisi şehit edildi. Devlet tedbirlerini almış ve isyan kısa sürede bastırıldı ve suçlular Askeri Mahkeme’de(Divanıharp) cezalandırıldı. Laik cumhuriyet rejimini yıkmaya yönelik, Şeyh Sait Ayaklanması’ndan sonra ikinciayaklanmadır. Çok partili hayata geçiş denemelerine ara verildi.

ATATÜRK DÖNEMİNDE ÇOKPARTİLİ HAYATA GEÇİLMESİNİ

ENGELLEYEN DURUMLAR Yeni rejimi yerleştirme düşüncesi Laikliği yerleştirme düşüncesi İnkılapları yerleştirme düşüncesi Şeyh Sait İsyanı İzmir Suikasti Menemen (Kubilay) Olayı

KADRO HAREKETİ Ocak 1932

26

Kadrocular ya da Kadro hareketi, Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Şevket SüreyyaAydemir, Vedat Nedim Tör, Burhan Asaf Belge, İsmail Hüsrev Tökin tarafından Ankara'da 3yıl süreyle çıkarılan Kadro dergisi etrafındaki aydın harekettir.

BURSA OLAYI 1 ŞUBAT 1933 Türkçe ezana karşı gerçekleşti. Mustafa Kemal “Bu bir din meselesi değil, dil meselesidir” dedi. Öncelikle Milliyetçilikilkesi ilgidir.

KADINLARA SİYASİ HAKLARIN VERİLMESİ 3 Nisan 1930 kadınlara Belediye seçimlerine katılma hakkı tanındı. 26 Ekim 1933 kadınlara Muhtarlık seçimlerine katılma hakkı tanındı. Aralık 1934 kadınlara Milletvekili seçimlerine katılma hakkı tanındı. İlk kadın milletvekili Satı Kadın İlk kadın belediye başkanı Müfide İlhan İlk kadın muhtar (atanmış) Meliha Manço İlk kadın muhtar (seçilmiş) Gülkız Ürbül (Gül Esin)

Kadınlara siyasi haklartanınması Cumhuriyetçilik ve

27

Halkçılık ile ilgilidir.

1. sıra: soldan sağa: Mebrure Gönenç (Afyon), Hatı Çırpan (Ankara), Türkan Örs Baştuğ (Antalya), Sabiha Gökçül Erbay(Balıkesir), Şekibe İnsel (Bursa), Hatice Özgener (Çankırı); 2. sıra soldan sağa : Huriye Öniz Baha (Diyarbakır),Fatma Memik (Edirne), Nakiye Elgün (Erzurum), Fakihe Öymen (Ankara), Benal Nevzat İştar Arıman (İzmir), FerruhGüpgüp (Kayseri); 3. sıra: soldan sağa: Bahire Bediş Morova Aydilek (Konya), Mihri Pektaş (Malatya), Meliha Ulaş(Samsun), Fatma Esma Nayman (Seyhan), Sabiha Görkey (Sivas), Seniha Hızal (Trabzon).

28

1924 ANAYASASI 20 NİSAN 1924 Olağanüstü bir durumda hazırlanan 1921 Anayasası Cumhuriyet’in ilanından sonraihtiyaçlara tam olarak cevap veremediği için gerek duyulmuştur

Özellikleri Güçler birliği ilkesini sürdürmektedir. Yürütmeyi hükümete bırakması yönünden 1921 Anayasası’ndan ayrılır. Meclis hükümeti sistemiyle parlamenter sistem arasında bir geçiştir. Kişi hürriyeti başkasının hürriyeti başladığı yerde biter. Seçimler 4 yılda bir yapılır, seçme yaşı 18, seçilme yaşı 30’dur. Cumhurbaşkanı 4 yılda bir seçilir. Cumhurbaşkanlığına tekrar seçilebilir. Seçme ve seçilme erkeklere aittir. Her 40.000 erkek bir milletvekili seçer. Vatandaşlar kanun önünde eşittir. Cumhuriyet rejimi değiştirilemez. İlköğretim zorunlu ve parasızdır. Kanunuesasi ve Teşkilâtıesasiye’yi tamamen yürürlükten kaldırıldı. En uzun ömürlü anayasadır. Tek meclislilik sistemi benimsedi. En fazla değişikliğe uğrayan anayasadır.

29

1924 ANAYASASINDA YAPILAN DEĞİŞİKLİKLER 1928’de laikliğe aykırıunsurlar anayasadançıkarıldı.a. Devletin diniİslam’dır.b. Milletvekili vecumhurbaşkanı yeminmetnindeki vallahi ibaresic. Şer’ihükümlerin TBMM’ceuygulanması 1934’te seçme yaşı18’den 22’ye çıkarıldı. 1934’de kadınlarınsiyasi hakkı anayasayaalındı. 1937’de Atatürk ilkelerianayasaya girdi. 1945’te anayasanın dilisadeleşti. 1946 tek derceli seçimsistemine geçildi. 1952’de anayasanın dili

30

eski haline dönüştürüldü.

DERSİM (TUNCELİ) OLAYI21 Mart- 22 Ekim 1937 Seyit Rıza öncülüğünde, Dersim yöresindeki isyan merkezi otoriteye başkaldırıcı, bölücüniteliktedir. Çok kanlı bir şekilde bastırıldı.

BAZI İÇ POLİTİKA GELİŞMELERİ Raçkotan ve Raman İsyanı 9-12 Ağustos 1925 Sason Ayaklanması 1925-1937 Birinci Ağrı Ayaklanması 16 Mayıs-17 Haziran 1926 Koçuşağı Ayaklanması 7 Ekim - 30 Kasım 1926

31

Mutki Ayaklanması 26 Mayıs-25 Ağustos 1927 İkinci Ağrı İsyanı 13 -20 Eylül 1927 Bicar İsyanı 7 Ekim -17 Kasım 1927 Asi Resul Ayaklanması 22 Mayıs - 3 Ağustos 1929 Tendürük İsyanı14 -27 Eylül 1929 Savur İsyanı 26 Mayıs - 9 Haziran 1930 Zeylan İsyanı Haziran - Eylül 1930 Oramar İsyanı 16 Temmuz - 10 Ekim 1930 Üçüncü Ağrı İsyanı 7-14 Eylül 1930 Pülümür İsyanı 8 Ekim -14 Kasım 1930 Çerkez Ethem’in Atatürk’e Suikast Girişimi 1935

HUKUK ALANINDA İNKILÂPLARSebepler Osmanlı Devleti’nde uygulanan hukuk sisteminde birliğin olmaması Osmanlı Devleti hukuk sisteminin dini esaslara dayanması Osmanlı Devleti’nde uygulanan hukuk sisteminin demokratik ve laik yönetim bağdaşmaması Bütün vatandaşları kanun önünde eşit duruma getirmek Toplum yapısını ve ekonomik hayatı düzenleyen kuralları çağdaşlaştırmak

TÜRK MEDENİ KANUNU’NUN KABULÜ 17 Şubat 1926

32

Türk tarihinin ilk medeni hukuku Ahmet Cevdet Paşa başkanlığındaki bir heyetin, İslamdini (Hanefi Mezhebi) esaslarına göre hazırladığı Mecelle’dir. Dinî esaslara dayalı Mecelle ihtiyaçlara cevap vermediği için 17 Şubat 1926’daİsviçre’den alınan Türk Medeni Kanunu kabul edilmiştir.

TÜRK MEDENİ KANUNU’NDA İSVİÇRE’NİN ÖRNEK ALINMASININ SEBEPLERİ Medeni hukuk alanında hazırlanan son kanun olması Türk aile ve toplum hayatına uygun olması Sorunlara pratik ve akılcı çözümler getirmesi Çağdaş ve laik ilkelere uygun olması Yeni bir medeni kanun hazırlamak için sürenin yetersiz olması Yeni bir medeni kanun hazırlayacak yetişmiş eleman olmaması

TÜRK MEDENİ KANUNU’NUNGETİRDİĞİ YENİLİKLER

Kadınlara istediklerimesleği seçme hakkıverildi. Resmi nikah mecburi halegetirildi. Tek eşli evlilik sistemigetirildi. Kadınlara mirastaeşitlik hakkı sağlandı.

33

Kadınlara şahitlikteeşitlik hakkı sağlandı. Kadınlara boşanma hakkıverildi. Kadınlara velayet hakkıtanındı. Evlilikte yaş sınırıgetirildi. Evlenmede eşlerin isteğiesas alındı. Reşit kişilere din vemezhep seçme özgürlüğütanındı. Patrikhane’nin elindendin dışı (mahkeme kurma,evlenme, boşanma ve miras)yetkileri alındı.

TÜRK MEDENİ KANUNU’NUN KABULÜNÜN SONUÇLARI Sosyal, hukukî ve ekonomik alanda kadın-erkek eşitliği sağlandı. Mecelle yürürlükten kalktı.

34

Gayrimüslimler kendilerine Lozan’da tanınan haklardan vazgeçerek Medeni Kanun’auymuşlardır. Hukukta birlik sağlandı. Kadınlara siyasi haklar, mal paylaşımında eşitlik ve kendi soyadını kullanma hakları MedeniKanun ile verilmedi. Medeni Kanun Laiklik,Milliyetçilik veİnkılâpçılık ileilgilidir.

HUKUK ALANINDA DİĞER DÜZENLEMELER 8 Nisan 1924 Şeriye Mahkemelerinin Kaldırılması ve Yeni Mahkemeler TeşkilatınınKurulması Kanunu’nun kabul edilmesi 5 Kasım 1925 Ankara Hukuk Mektebi açıldı. Ankara Hukuk Mektebi, açılan ilkyüksekokuldur. 7 Mart 1927 İstiklal Mahkemeleri kapatıldı.

İSTİKLAL MAHKEMELERİNİNGÖREV YAPTIĞI YERLEROLAY KANUN

35

TBMM’yeKarşıAyaklanmalar

Hıyanetivataniye Kanunu

AskerKaçaklarınınÖnlenmesi

FirarilerHakkındakiKanun

OrdununİhtiyaçlarınınGiderilmesi

Tekâlifimilliye Emirleri

Şeyh Saitİsyanı

TakririsükûnKanunu

Şapkaİnkılabı

ŞapkaGiyilmesiHakkında Kanun

İzmirSuikasti

36

YENİ TÜRK DEVLETİ’NİNYENİ KANUNLARI

KANUN ALINANÜLKE

20 Nisan 19241924 Anayasası17 Şubat 1926Türk MedeniKanunu

İsviçre

1 Mart 1926Türk CezaKanunu

İtalya

3 Mart 1926 Hâkimler Kanunu İsviçre

22 Nisan 1926 Borçlar Kanunu İsviçre

4 Ekim 1926 Almanya37

Ticaret Hukuku18 Haziran 1927HukukMuhakemeleriUsulü Kanunu

İsviçre

4 Nisan 1929 CezaMuhakemeleriUsulü Kanunu

Almanya

24 Nisan 1929 İcra ve İflasKanunu

İsviçre

13 Mayıs 1929 Deniz TicaretiKanunu

Almanya

1929İdare Kanunu Fransa

EĞİTİM ve KÜLTÜR ALANINDA YAPILAN İNKILÂPLAR

38

AMAÇLAR Eğitim sistemini çağdaşlaştırmak Eğitim sistemini milli temellere dayandırmak Eğitim sistemini akılcı ve bilimsel hale getirmek Eğitim alanında birliği sağlamak Kültürel çatışmayı engellemek Milli, eşitlikçi, demokratik esaslara dayanan, bilim ve teknolojiden en iyi şekildeyararlanan bir eğitim sistemi kurmak

BİRİNCİ MAARİF KONGRESİ15 Temmuz 1921

“Bir millet irfan ordusuna malik olmadıkça muharebe meydanlarında ne kadar parlak zaferler elde ederse etsin ozaferlerin payidar neticeler vermesi ancak irfan ordusuyla kaimdir… İrfan ordusunun kıymeti de siz öğretmenlerinkıymetinizle ölçülecektir.”Mustafa Kemal Kütahya-Eskişehir Muharebeleri’nin yaşandığı, Türk ordusunun çekildiği en buhranlıgünlerde Maarif Vekili Hamdullah Suphi Bey, 15 Temmuz 1921′de Ankara’da “Maarif Kongresi”topladı. Mustafa Kemal, düşmanın taarruzu ve hızlı ilerleyişi karşısında Ankara’da toplanacakMaarif Kongresi’nin ertelenmesi yolundaki önerileri reddetti ve Kongre’yi bir konuşma ileaçtı. Kongreye, 180 eğitimci kadın ve erkek katıldı.

I. HEYETİİLMİYE 15 Temmuz 192339

Maarif Şuralarının başlangıcı kabul edilir. İlköğretim altı yıl; zorunlu eğitim yaşı 7 – 14 arasıdır. İlköğretim Maarif Vekaleti tarafından verilir. Leyli Köy Mektepleri açılmalıdır. Sultanilerin adı lise olarak değiştirildi.

TEVHİDİTEDRİSAT KANUNU3 Mart 1924

“Büyük millet, dünya medeniyet ailesinde saygın yer sahibi olmaya lâyık Türk Milleti, evlâtlarına vereceği eğitimi okul vemedrese adında birbirinden büsbütün başka iki cins kuruma bölmeye bugünkü günde katlanabilir miydi? Eğitim veöğretimde birlik olmadıkça, aynı fikirde, aynı zihniyette, fertlerden oluşmuş birmillet yapmaya imkân aramak boş şeylerle uğraşmak olmaz mıydı?”Mustafa Kemal Kanun teklifini Maarif Vekili Hüseyin Vasıf Çınar ve elli arkadaşı verdi. Eğitim ve öğretim birleştirildi. Eğitimde birlik sağlandı. Kültürde birlik sağlandı. Kültürel çatışma engellendi.. Tüm okullar, azınlık ve yabancı okulları da dâhil, Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlandı Eğitim ve öğretim hizmetleri devlet denetimine alındı. Şer’iye ve Evkaf Vekâleti’ne ayrılan eğitim bütçesi Milli Eğitim Bakanlığı’na aktarıldı. Sıhhiye Vekâleti’ne bağlı Darüleytamların bütçesi Maarif Vekâleti’ne devredildi. İlköğretimin zorunlu ve parasız olacağı belirtildi. Dini eğitim verecek İlahiyat Fakültesi ve İmam-Hatip Okulları’nın Milli EğitimBakanlığı’na bağlı olarak açılmasına karar verildi.

40

Eğitim sistemi ve programlarını akılcı, bilimsel, milli ve çağdaş hale getirmekhedeflendi.Tevhiditedrisat KanunuMilliyetçilik, Laiklik veİnkılâpçılık ileilgilidir.

MEDRESELERİN KAPATILMASI 11 Mart 1924

Tevhiditedrisat Kanuna bağlı olarak Millî Eğitim Bakanı Vâsıf Çınar’ın 11 Mart 1924tarihli genelgesiyle medreseler kapatıldı. Darülfünun’da İlahiyat Fakültesi açıldı.Medreselerin kapatılmasıLaiklik ve İnkılâpçılıkile ilgilidir.

MAARİF TEŞKİLATI HAKKINDAKİ KANUN 2 Mart 1926 Tevhiditedrisat Kanunu’nu tamamlayan kanundur. Akılcı, bilimsel ve çağdaş eğitim sistemine uygun bir anlayışla ilk ve orta öğretiminesasları belirlendi. Okul açılmasının devlet iznine bağlı olduğu vurgulandı. Eğitim müfredatının modernleştirilmesi amaçlandı. 1927-1928 eğitim-öğretim yılından itibaren karma eğitime geçildi.

41

Köy Muallim Mektepleri açılmasına karar verildi ve 1927-28 öğretim yılında Kayseri ve Denizli’deaçıldı.Maarif Teşkilatı HakkındaKanun Laiklik ve İnkılâpçılıkile ilgilidir.

YENİ TÜRK HARFLERİNİN KABULÜ 1 Kasım 1928Harf İnkılâbı Konusunda Daha Önce Yapılan Başarısız Çalışmalar 1878 Osmanlı Maarif Nezareti’nin yaptığı çalışma Batıcılık fikrini savunanların teklifleri 1908’de harf değişikliği konusunda yapılan teklifler 1923 İzmir İktisat Kongresi’nde reddedilen teklif 1924 yılında Şükrü Saraçoğlu tarafından TBMM’de gündeme getirilen, ancak sonuçsuz kalanteklif

Harf İnkılâbına Ortam Hazırlayan Gelişmelero 20 Mayıs 1928 Uluslararası rakamlarını kabul edilmesio 26 Haziran 1928’de kurulan Dil Encümeni’nin (Falih Rıfkı (Atay), Yakup Kadri(Karaosmanoğlu), Ruşen Eşref (Ünaydın), Ahmet Cevat (Emre), Ragıp Hulûsi (Özdem), FazılAhmet (Aykaç), Mehmet Emin (Erişirgil) ve İhsan (Sungu)) alfabe raporu hazırlaması

Sebepler Arap alfabesiyle okuma-yazmanın zor olması Arap alfabesinin Türkçenin ses uyumuna uygun olmaması

42

Yeni harflerle okumanın kolaylaştırma ve yayma düşüncesi Okur-yazar oranının artırılmak istenmesi Toplumun kültürel seviyesini yükseltme düşüncesi Avrupa ile kültürel ilişkileri kolaylaştırmak

Sonuçlar Okur-yazar oranı arttı. Basılan kitap sayısı arttı. Bilim ve teknolojide ilerleme sağlandığı görüşü ileri sürülür. Batı ile kültürel alışveriş hızlandı. Türkçe, Arapça ve Farsçanın baskısından kurtarıldığı iddia edilir. Yeni Türk harfleri ile yayımlanan ilk gazete Mardin gazetesidir.Yeni Türk Harflerinin kabulüMilliyetçilik ve İnkılâpçılıkile ilgilidir.

43

44

Başöğretmen Gazi Mustafa Kemal Kayseri'de halka Latinalfabesini tanıtırken (20 Eylül 1928)

MİLLET MEKTEPLERİ’NİN AÇILMASI 24 Kasım 1928 Amaç, ilköğretim seviyesini geçmiş insanlara (15-45 yaş arası) okuma-yazma öğretmek veyeni Türk harflerinin tanıtılmasını sağlamaktır. Mustafa Kemal, yeni harflerin öğretilmesinde bizzat görev aldığı için kendisine“Başöğretmen” unvanı verilmiştir.Millet Mekteplerinin açılmasıHalkçılık ile ilgilidir.

TÜRK TARİH KURUMU’NUN KURULMASI 15 Nisan 1931Amaçlar Osmanlı ve İslam tarihiyle sınırlı ve hanedancı ve ümmetçi geleneğe sahip tarihanlayışını değiştirmek ve milli bir tarih anlayışı ortaya çıkarmak Türklerin çok sayıda devlet kurduğunu göstermek Türklerin dünyanın en eski uluslarından birisi olduğunu göstermek Türklerin uygarlığa olan katkılarını ortaya çıkarmak Anadolu’da yaşayan ilk kavimlerin Türk olup olmadığını araştırmak Türklerin Asya uygarlığının kurucuları arasında olduğunu ispatlamak Dünya kamuoyunda Türklerle ilgili ”Türkler sarı ırktan gelmektedir. Sadece askerlikten anlarlar.Medeniyetleri yoktur” iddialarını çürütmek. Türk milliyetçiliğinin gelişmesini hızlandırmak

45

Türklerin çoğu kez tarihin akışına yön verdiklerini göstermek Türk Tarih Kurumu’nun İlk Başkanı; M. Tevfik Bıyıklıoğlu

Türk Tarih Kurumu’nun Çalışmaları 1930’da Türk Ocağı çatısı altında yapılandırıldı. 1931’de Türk Tarihi Tetkik Cemiyeti adı ile yeniden teşkilatlandı. 1935’de Türk TarihKurumu adını aldı. Dört ciltlik Tarih Kitabı yayımlanması Türk Tarihinin Ana Hatları kitabının yayımlanması 1932 I. Türk Tarih Kongresi’nin toplanması Türk Tarih Tezi’nin ortaya konulması 1937 II. Türk Tarih Kongresi’nin toplanması ve yabancı uzmanların katılması İsmail Hakkı Uzunçarşılı’nın “Anadolu Beylikleri” kitabı basıldı. Piri Reis’in “Kitabıbahriye”si basıldı. Arkeoloji ve antropoloji çalışmaları tarih çalışmalarını destekledi. 1933’te Ahlatlıbel Kazısı (Hamit Zübeyr Koşay) ve 1933’de Alacahöyük Kazısı (Koşay veRemzi Oğuz Arık) başladı. Atatürk’ün direktifiyle Ankara’da kurulan Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi de Turk TarihKurumu’nun çalışmalarına katıldı.Türk Tarih Kurumu’nunkurulması Milliyetçilik ileilgilidir.

HALKEVLERİNİN KURULMASI46

1 Mayıs 1932 10 Nisan 1931 Türk Ocakları kapatıldı. Halkın kültür seviyesini artırmak için çalışmalar yaptı. Dil, tarih, folklor, edebiyat, güzel sanatlar, temsil, spor, kütüphane, neşriyat gibialanlarda çalışmalar yaptı. Okuma-yazma kursları düzenledi. Ülkü Dergisi çıkarıldı. 1951’de Demokrat Parti döneminde kapatıldı.

Halkevleri Şubeleri Güzel Sanatlar Şubesi Temsil Şubesi Spor Şubesi Sosyal Yardım Şubesi Köycülük Şubesi Halk Dershaneleri ve Kurslar Şubesi Kütüphane ve Neşriyat Şubesi Müze ve Sergi ŞubesiHalkevlerinin kurulmasıHalkçılık ile ilgilidir.

TÜRK DİL KURUMU’NUN KURULMASI 12 Temmuz 1932Amaçlar Türk dilinin öz güzelliğini ortaya çıkarmak

47

Türk dilinin zenginliğini ortaya çıkarmak Türk diline ilişkin kaynakları araştırmak ve yayımlamak Türkçeyi yabancı dillerin baskısından kurtarmak Türkçenin geliştirilmesini sağlamak Türkçeye dünya dilleri arasında önemli bir yer kazandırmak. Dilde millileşme ve sadeleşme yolunu seçmek

Türk Dili Tetkik Cemiyeti 12 Temmuz 1932’de Atatürk’ün talimatıyla Türk Dili Tetkik Cemiyeti kuruldu. Cemiyetin kurucuları, dönemin tanınmış edebiyatçıları ve milletvekilleri olan SamihRifat, Ruşen Eşref, Celal Sahir ve Yakup Kadri’dir. Kurumun ilk başkanı Samih Rifat’tır. Ünlü bir dilbilimci ve aynı zamanda Türk Dil Kurumu’nun da ilk genel sekreteri olan AgopMartayan, Türkçenin gelişimine çok büyük katkı sağladı. Bu katkılarından dolayı kendisineAtatürk tarafından “Dilaçar” soyadı verildi. 1936’da Türk Dil Kurumu adını aldı.

Türk Dil Kurumu’nun Çalışmaları Halk dilinde yaşayan kelimeler toparlandı Türk diline uymayan yabancı terimler çıkarıldı ve yazı, konuşma ve bilim dilimizdebulunan ve Türkçe’ye uyan diğer yabancı kelime ve terimler kullanılarak dil hazinesizenginleştirildi. 1932 I. Dil Kurultayı yapıldı. Türkçe Sözlük hazırlandı.

48

26 Eylül 1933 Dil Bayramı ilk defa kutlandı. 1934 II. Dil Kurultayı yapıldı. 1936 III. Dil Kurultayı yapıldı. 1936 Güneş Dil Teorisi ortaya konuldu. Mustafa Kemal 1937’de Geometri kitabı ile dilde sadeleşmeye katkı yaptı.Türk Dil Kurumu’nun kurulmasıMilliyetçilik ve Halkçılık ileilgilidir.

ÜNİVERSİTE REFORMU31 Mayıs 1933 31 Mayıs 1933 Üniversite Reformu yapıldı. Darülfünun kapatıldı. İstanbul Üniversitesi kuruldu. Üniversite müfredatından Kur’an ve Arapça dersleri çıkarıldı. Almanya’dan gelen bilim adalarının etkisi ile çağdaş bir yükseköğrenim programıuygulamaya konuldu.Üniversite Reformu için davet edilen kişi; İsvicreli pedagoji profesoru Albert MalcheÜniversite Reformuİnkılâpçılık ileilgilidir.

YÜKSEK ÖĞRETİM İlkyüksekokul

AnkaraHukuk

49

Mektebi

İlkfakülte

Dil, Tarihve CoğrafyaFakültesi

İlküniversite

İstanbulÜniversitesi

1 Eylül 1924 Ankara’da Musiki Muallim Mektebi kurulması 25 Kasım 1925 Ankara Hukuk Mektebi açılması 2 Mart 1926 Gazi Eğitim Enstitüsü kurulması 21 Haziran 1927 Küçükleri Muzır Neşriyattan Koruma Kanunu 31 Ocak 1928 Türk Maarif Cemiyeti (Türk Eğitim Derneği) kurulması 25 Temmuz 1931 Matbuat Kanunu 30 Ekim 1933 Ankara Yüksek Ziraat Enstitüsü açılması 31 Mayıs 1933 Üniversite Reformu’nun yapılması 4 Mart 1934 İstanbul Üniversitesi'nde Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü öğretime başlaması 13 Ekim 1935 Türkiye Mason Locaları kapatılması 9 Ocak 1936 Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi açılması 29 Mayıs 1936 Türk Bayrağı Kanunu 4 Şubat 1937 İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi açılması 28 Şubat 1937 Meteoroloji Genel Müdürlüğü kurulması

GÜZEL SANATLAR ve MÜZE 1924 Topkapı Sarayı’nın müze olması

50

Darülbedayi kurumlaştı. 1934’te İstanbul Şehir Tiyatroları adını aldı. 23 Ağustos 1925 İstanbul Sarayburnu'nda Mustafa Kemal'in ilk heykelinin dikilmesi 1926 Mevlana Müzesi açıldı. 1930 İstanbul Belediyesi Konservatuarı açılması 8 Temmuz 1930 Ankara Etnografya Müzesi’nin ziyarete açılması 24 Kasım 1934 Ayasofya Camii müzeye dönüştürülmesi 1935 Ankara’da Milli Musiki ve Temsil Akademisi kurulması 6 Mayıs 1936 Ankara’da Devlet Konservatuarı açılması 1936’da Güzel Sanatlar Akademisi açılması 1937 Resim ve Heykel Müzesi açılması

TÜRKÇE İLE İLGİLİ GELİŞMELER 10 Nisan 1926 İktisadi Müesseselerde Mecburi Türkçe Kullanılması Hakkındaki Kanun 3 Şubat 1928 Hutbe, İstanbul’da Türkçe okunmaya başlanması 22 Ocak 1932 İstanbul’da ilk Türkçe Kuran okunması / Yerebatan Camii’nde Hafız Yaşar(Okur) 7 Şubat 1933 Ezan ve Kamet Türkçe okunmaya başlanması / Fatih Camii’nde Hafız Rıfat Bey Sala da Türkçeleştirildi" (Türkçe). Cumhuriyet (gazete). 7 Mart 1933. ss. 17. 1941  yılında çıkarılan 4055 sayılı kanunla Türk Ceza Kanunu'nun 526. maddesine bir fıkraeklenmiştir. Değişikliğe göre, Arapça ezan  okuyanlar ve kamet getirenler, üç aya kadar hapsedilecek ve10 liradan 200 liraya kadar para cezası ödeyeceklerdi. Arapça ezanın serbest bırakıldığı gün Bursa'da bir camide 7 defa Arapça olarak ikindi ezanıokunmuştur. Ayrıca, 6 Temmuz 1950 tarihinde de haftada üç gün Ankara Radyosu'nda Kur'an okunacağıbelirtilmiştir.

51

MİLLÎ BAYRAMLAR23 NİSAN ULUSAL EGEMENLİK VE ÇOCUK BAYRAMI 1921’de TBMM’nin aldığıbir kararla kutlanan ilkmilli bayramdır. 1923 yılından itibarenise Milli HâkimiyetBayramı olarak kutlanmayabaşlandı. 23 Nisan 1929 23 Nisanilk defa cocuk bayramıolarak kutlandı. 27 Mayıs 1935’teçıkarılan kanun ile adı“23 Nisan Milli HâkimiyetBayramı” olarakbelirlendi. 1981’de 23 Nisan UlusalEgemenlik ve Çocuk Bayramı

52

olarak kabul edildi. 

29 EKİM CUMHURİYET BAYRAMI 19 Nisan 1925’de 29 Ekimgününün Cumhuriyet Bayramıolarak kutlanmasıyasalaştı.

30 AĞUSTOS ZAFER BAYRAMI 27 Mayıs 1935’teçıkarılan bir yasayla“Zafer Bayramı” olarakkutlanması kabul edildi.

19 MAYIS ATATÜRK’Ü ANMA, GENÇLİK VE SPOR BAYRAMI 20 Haziran 1938’denitibaren “Gençlik ve SporBayramı” adı ile millibayram olarak kutlanmayabaşladı. 1981 yılından itibaren“Atatürk’ü Anma, Gençlikve Spor Bayramı” olarak

53

kutlanmaktadır.

SOSYAL ALANDA YAPILAN İNKILÂPLARAmaçlar Ümmet toplumundan ulus toplumuna geçmek Modern, çağdaş ve laik bir toplum yapısı oluşturmak Kanun önünde eşit, ayrıcalıksız ve kaynaşmış bir toplum oluşturmak Sosyal alanda var olan ikilikleri kaldırarak uygulamalarda birliği sağlamak

KILIK KIYAFETTE DEĞİŞİKLİK25 Kasım 1925 ŞAPKA KANUNU Mustafa Kemal, Ağustos 1925’te Kastamonu seyahatinde şapkayı halka tanıttı. Fes, kalpak, kavuk ve benzeri başlıklar yasaklandı. Kadınlarla ilgili düzenleme yapılmadı.

3 Aralık 1934 KILIK KIYAFET KANUNU En yüksek dini temsilciler hariç, dini mabetlerin dışında dini kisvelerin giyilmesiyasaklandı. Diyanet İşleri Başkanı ve diğer dinlerin en yetkili kişilerinin özel kıyafetleriyledolaşabilmelerine izin verildi. Diyanet İşleri Başkanı,Fener Rum Patriği, ErmeniPatriği, Süryani Patriğive Yahudi Hahambaşı

54

Çağdaş Avrupa ülkelerinin kullanmış olduğu kıyafetler kabul edilerek farklı kıyafetuygulanmasına son verildi. Şapka Kanunu’na karşı çıkanlar İstiklal Mahkemelerinde yargılandı.Kılık – kıyafet düzenlemesiLaiklik, İnkılâpçılık veHalkçılık ile ilgilidir.

TEKKE, ZAVİYE ve TÜRBELERİN KAPATILMASI 30 Kasım 1925 Mustafa Kemal, Kastamonu nutkunda “ Efendiler, Türkiye Cumhuriyeti, şeyhler, dervişler,müritler ve meczuplar memleketi olamaz” dedi. Halkın dini duygularının sömürülmesinin önüne geçilmek istenmiş, hurafelerin önünegeçilmesi amaçlandı. Falcılık, büyücülük, üfürükçülük, muskacılık, vb. yasaklandı. 30 Kasım 1925’te çıkarılan kanunla Tekke, Zaviye ve Türbeler kapatılmış ve şeyhlik, dervişlik,dedelik, seyitlik, çelebilik, babalık, müritlik vb. gibi unvanlar yasaklandı.Tekke, zaviye vetürbelerin kapatılmasıLaiklik, İnkılâpçılık veHalkçılık ile ilgilidir.

TAKVİMDE DEĞİŞİKLİK 26 Aralık 1925 26 Aralık 1925’de Hicri ve Rumi takvimler yerine Miladi Takvim kabul edildi 1 Ocak 1926’da Miladi Takvim kullanılmaya başlandı.

55

Çağdaş Avrupa ülkeleriyle takvim birliğine gidilerek takvim alanındaki farklıuygulamalar ortadan kaldırıldı

SAATTE DEĞİŞİKLİK 26 Aralık 1925 26 Aralık 1925’te alaturka saat kaldırıldı. Batıdan alınan zaman ölçüsü kabul edilerek bir gün 24 saate bölündü. Günlük hayat düzene sokuldu.

MODERN NÜFUS SAYIMI 28 Eylül 1927 28 Eylül 1927’de Türkiye’de ilk modern nüfus sayımı yapıldı. Kadınlar da sayıldı. Nüfus: 13.648.270

ULUSLARARASI RAKAMLAR24 Mayıs 1928 Yeni Türk rakamları kabul edildi. Harf inkılâbına ortam hazırladı.

ÖLÇÜLER KANUNU 1 Nisan 1931 Metrik sisteme geçildi. Bu kanunla arşın ve endaze yerine metre, okka yerine de kilogram ve litre kabul edildi. Böylece uygulamalarda birlik sağlandı. Ticaret alanında yaşanan zorluklar ortadan kaldırıldı.SOYADI KANUNU 24 Haziran 1934

56

Amaç, toplumsal alanda ve resmi işlerdeki (miras, tapu, okul, askere alma…) kargaşayısona erdirmek ve ayrıcalık ifade eden unvanlara son vermektir. Herkesin bir soyadı bulunacaktır. Soyadları Türkçe olacak, rütbe, memurluk, yabancı ırk ve millet adları ile ahlakaaykırı ve gülünç kelimeler soyadı olarak kullanılmayacaktır. Osmanlı Devleti dönemindeki sivil rütbe, nişan ve madalyalar kaldırıldı. 24 Kasım 1934 Kemal Öz Adlı Cumhurreisimize Atatürk Soyadı Verilmesi Hakkında Kanun,TBMM tarafından çıkarıldı. Atatürk soyadını teklif eden Saffet Arıkan’dır.Soyadı kanunu Halkçılıkile ilgilidir.

LAKAP VE UNVANLARIN KALDIRILMASI 26 Kasım 1934 Ağa, hacı, hafız, hoca, efendi, paşa, bey vb. ayrıcalık ifade eden unvanlar, lakaplarve hitaplar kaldırıldı.Lakap ve unvanlarınyasaklanması Halkçılıkile ilgilidir.

TATİL GÜNLERİNDE DEĞİŞİKLİK 57

27 Mayıs 1935 Milli bayramlar ve tatil günleri yeniden düzenlendi. 1935 yılında çıkarılan bir kanunla, cuma günü olan hafta tatili değiştirildi. Cumartesi öğleden sonra ve pazar günü hafta tatili olarak kabul edildi. Avrupa ülkeleri ile tatil günlerinde birliğe gidildi. Böylece devletlerarası ilişkilerde yaşanan zorluklar ortadan kaldırıldı.

Takvim, saat, ölçü vehafta tatili İnkılâpçılıkile ilgilidir.Takvim, saat, ölçü vehafta tatilideğişiklikleri Avrupa ileekonomik ilişkilerikolaylaştırmayayöneliktir.

KADINLARIN MEDENİ VE SİYASİ HAKLARA KAVUŞMASI 17 Şubat 1926 Medeni Kanun'la sağlanan haklar 3 Nisan 1930 Kadınlara belediye seçimlerine katılma hakkının tanınması 26 Ekim 1933 Kadınlara muhtarlık seçimlerine katılma hakkının tanınması 5 Aralık 1934 Anayasada yapılan değişiklerle kadınlara milletvekili seçme ve seçilmehakkının tanınması Türk kadını siyasi haklarını birçok Avrupalı hemcinsinden önce elde etti.

58

EKONOMİK ALANDAKİ İNKILÂPLAR

I. TÜRKİYE (İZMİR) İKTİSAT KONGRESİ17 Şubat- 4 Mart 1923

Siyasi zaferler ne kadar büyük olursa olsun ekonomik zaferlerle taçlandırılmazsa, kazanılan başarılar yaşayamaz, azzamanda söner. M. Kemal

Türkiye (İzmir) İktisat Kongresi Başkanı Kazım Karabekir Paşa

Ulusal ekonomik politikaları belirlemek amacıyla çiftçi, tüccar, sanayici ve işçitemsilcilerinin katılımıyla gerçekleştirilen kongre düzenledi. Milli ve bağımsız ekonomi temel ilke olarak benimsendi. Misakıiktisadi kabul edildi. Yabancıların kurdukları tekellerden ve lük ithalattan kaçınılmalıdır. Küçük işletmelerden büyük işletmelere geçilmelidir. Demiryolu ulaşımına öncelik verilmeli, deniz ve hava ulaşımı geliştirilmelidir. Toprak reformu yapılmalı, çiftçilere kredi şartları kolaylaştırılmalı, aşar vergisikaldırılmalıdır. İşçilerin şartları iyileştirilmeli ve çalışma süreleri sınırlandırılmalı ve sendikahakkı tanımalıdır. Hammaddesi yurt içinde olan sanayi dalları kurulmalıdır. Özel teşebbüsü destekleyecek bir devlet bankası kurulmalıdır.

59

Devlet yavaş yavaş ekonomik görevi de olan bir organ haline gelmeli ve özel sektörtarafından kurulamayan işletmeler devletçe kurulmalıdır. Borsalar millileştirilmeli ve ticaret alanında bir banka kurulmalıdır. Kapitülasyonlar ve Reji İdaresi kaldırılmalıdır. Kabotaj hakkımız tanınmalıdır. Üretici, milli sanayi ve ihracat korunmalı ve teşvik edilmelidir. Anonim şirketlerin kurulması kolaylaştırılacaktır. Harf inkılâbı ile ilgili yapılan teklif reddedildi.Türkiye İktisat (İzmir)Kongresi Milliyetçilik,Devletçilik ve Halkçılık ileilgildir.

TARIM ALANINDAKİ YENİLİKLERAŞAR VERGİSİ’NİN KALDIRILMASI17 Şubat 1925 Türkiye Devleti’nin yıllık bütçesinin yaklaşık % 40’nı oluşturduğu halde köylüyü ezenAşar vergisi kaldırıldı. Tarım üretiminde artış sağlandı.Aşar vergisinin kaldırılmasıHalkçılık ile ilgilidir.

1 Mart 1925 Fransız şirketince yönetilen Tütün Rejisi kaldırıldı. 5 Mayıs 1925 Ankara'da Gazi (Atatürk) Orman Çiftliğinin kurulması için işe başlandı.

60

2 Haziran 1929 Topraksız çiftçiye toprak dağıtılması hakkında kanun çıkarıldı. 1930 Ziraat Kredi Kooperatifleri ve 1935’te Tarım Satış Kooperatifleri kuruldu. 1932 Türkiye Zirai Donatım Kurumu kuruldu. 1933 Veterinerlik Okulu kuruldu. 4 Haziran 1937 Türkiye Cumhuriyeti Ziraat Bankası Kanunu 1938 Toprak Mahsulleri Ofisi kuruldu. Ziraat Bankası’nın köylüye kredi imkânları artırıldı. Numune fidanlık ve üretme çiftlikleri kuruldu. Çay ve şekerpancarı gibi endüstriyel bitkilerin üretimine önem verildi. Tohum ıslahı, hayvan ırklarının ıslahı ve makineleşmeye önem verildi.

SANAYİ ALANINDAKİ YENİLİKLER28 MAYIS 1927 TEŞVİKİSANAYİ KANUNU

Özel teşebbüsün desteklenmesi amaçlanmıştır. a. Ucuz arazi, bina ve enerji tahsisib. Vergi muafiyetic. Ulaşım ve depolamada kolaylık sağlanmasıd. İthalat ve ihracatta kolaylık Liberalizm ile ilgilidir. 1942’ye kadar yürürlükte kaldı.

TEŞVİKİSANAYİ KANUNU’NUN61

BAŞARISIZ OLMASININSEBEPLERİ

Halkın elinde yeterlisermaye olmaması Kalifiye eleman eksikliği Bilgi ve teknolojininyetersiz olması 1929 Ekonomik Buhranı’nınetkisi

BİRİNCİ BEŞ YILLIK KALKINMA PLANI 1 Aralık 1933 Birinci Beş Yıllık Sanayi Planı hazırlandı. İktisat Vekâleti tarafından hazırlandı. Tekstil, maden, kimya, porselen ve ziraat ile ilgili olan bu plan 1934’te uygulanmayabaşlandı. Planda SSCB’den destek alındı.Birinci Beş YıllıkKalkınma Planı Devletçilikile ilgilidir.

İKİNCİ BEŞ YILLIK KALKINMA PLANI 20 Ocak 1936 İkinci Beş Yıllık Sanayi Planı kabul edildi. Ankara’da yapılan Endüstri Kongresinde esasları kabul edildi. Elektrik, madencilik, limanlar, makine, gıda, kimya ve yakıt ile ilgilidir.

62

İkinci Dünya Savaşı sebebiyle uygulanamadı.İkinci Beş Yıllık KalkınmaPlanı Devletçilik ileilgilidir.

19 Nisan 1925 Sanayi ve Maadin Bankası kuruldu. 5 Nisan 1925 Şeker Fabrikalarının kurulması ile ilgili kanun 22 Nisan 1925 Ticaret ve Sanayi Odaları Kanunu 1 Ekim 1925 Bursa Dokuma Fabrikası 26 Kasım 1926 ilk şeker fabrikası olan Alpullu Şeker Fabrikası 17 Aralık 1926 Uşak Şeker Fabrikası 1926 Kayseri Uçak ve Motor Fabrikası 1927 Bünyan Dokuma Fabrikası 1 Mayıs 1932 Ankara'da Milli Sanayi Sergisi 3 Haziran 1933 Sümerbank'ın kuruldu. 5 Aralık 1933 Eskişehir Şeker Fabrikası 13 Ağustos 1934 Bakırköy Bez Fabrikası 30 Eylül 1934 Keçiborlu Kükürt Fabrikası 30 Eylül 1934 Isparta Gülyağı Fabrikası 19 Ekim 1934 Turhal Şeker Fabrikası 20 Kasım 1934 Konya Ereğlisi Bez Fabrikası 16 Eylül 1935 Kayseri Bez Fabrikası 29 Kasım 1935 Paşabahçe Şişe ve Cam Fabrikası 8 Haziran 1936 Sosyal Haklar ve Sosyal Güvenlik açısından ilk önemli adım olan İş Kanunu

63

6 Kasım 1936 İzmit Kâğıt ve Karton Fabrikası 10 Aralık 1936 Zonguldak Türk Antrasit Fabrikası 3 Nisan 1937 Karabük Demir ve Çelik Fabrikasının temel atma töreni yapıldı. 9 Ekim 1937 Nazilli Basma Fabrikası 1 Şubat 1938 Gemlik Suni İpek Fabrikası 2 Şubat 1938 Bursa Merinos Fabrikası

DEVLETÇİ EKONOMİK MODELUYGULANMASININ SEBEPLERİ Halkın elinde yeterlisermaye olmaması Kalifiye eleman eksikliği Bilgi ve teknolojininyetersiz olması 1929 Ekonomik Buhranı’nınetkisi Özel üretimin tüketimikarşılamaması Teşvikisanayi Kanunu’ndanistenilen sonucunalınamaması

TİCARET ALANINDAKİ YENİLİKLER64

TÜRKİYE İŞ BANKASI 26 Ağustos 1924 26 Ağustos 1924 Türkiye İş Bankası kuruldu. İlk özel banka olan Türkiye İş Bankası özel sektöre kredi sağlamak amacıyla kuruldu. Mustafa Kemal, Hindistan Müslümanların gelen paranın bir kısmını sermaye için bankayabağışladı. Kurucusu; Celal Bayarİş Bankası Liberalizm ileilgilidir.

1 TEMMUZ 1926 KABOTAJ KANUNU Türk karasularında yolcu ve yük taşıma hakkı Türklere aittir. Yabancıların elindeki limanlar devletleştirildi. Kapitülasyonların kaldırılmasını tamamlayan kanundur. Bozkurt-Lotus Olayı, Kabotaj Kanunu çıkarılmasının haklılığını ortaya koydu.Kabotaj Kanunu Milliyetçilikve Devletçilik ileilgilidir.

MİLLİ İKTİSAT VE TASARRUF CEMİYETİ KURULMASI 12 Aralık 1929 Atatürk’ün önerisi ve telkiniyle 12 Aralık 1929’da Milli İktisat ve Tasarruf Cemiyetikuruldu. Cemiyetin kurucu başkanı TBMM Başkanı Kazım Özalp’tir.

65

Cemiyetin kurucuları arasında Kazım Özalp, Hasan Saka, Celal Bayar, Saffet Arıkan, FuatOmay, Rahmi Köken, Hakkı S. Tarı, Mahmut Soydan, Yusuf K. Tengirşek gibi dönemin devlet vesiyaset adamları vardı.

Cemiyetin kuruluş amacı,1929 Buhranı’nın yıkıcı etkilerini asgariye indirmek için, biryandan israfla mücadele ederek tasarrufu teşvik etmek, diğer yandan yerli mallarıntanıtımını ve kullanımını özendirmek idi.

Yerli malı haftası kutlanmaya başladı.

19 Nisan 1925 Sanayi ve Maadin Bankası kuruldu.          22 Mayıs 1926 Emlak ve Eytam Bankası kuruldu. 1 Şubat 1930 İstatistik Umum Müdürlüğü 20 Şubat 1930 Türk Parasının Kıymetini Koruma Kanunu kabul edildi. 11 Haziran 1930 Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası kuruldu. 26 Mart 1931 Ölçüler Kanunu kabul edildi. 8 Haziran 1933 Halk Bankası kuruldu. 1 Haziran 1936 Bankalar Kanunu

MADENCİLİK ALANINDA YENİLİKLER 1 Nisan 1924 Ergani Bakır madeninin devletçe işletilmesi konusunda kanun 24 Mart 1926 Türkiye'de petrol arama ve işletilmesinin devletçe yönetilmesini öngörenkanun 14 Haziran 1935 Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü ve Eti Bank kuruldu. 10 Aralık 1936 Zonguldak'ta Türk Antrasit Fabrikası

66

3 Nisan 1937 Karabük Demir ve Çelik Fabrikasının temel atma töreni

ULAŞIM ALANINDAKİ YENİLİKLER 9 Nisan 1923 Doğu Anadolu demiryolunun yapımı karşılığında bazı imtiyazların verildiği"Chester Projesi" T.B.M.M. tarafından onaylandı. Ancak bu proje uygulamadan kaldırıldı. 22 Nisan 1924 Devlet Demiryolları kuruldu. 1925 Türk Hava Kurumu kuruldu. 1 Haziran 1927 Devlet Demiryolları ve Limanları İdaresi 1927 Ankara Radyosu kuruldu. Birçok demiryolu işletmeye açıldı. Demiryolları ve Limanlar satın alındı. 1938 Devlet Hava Yolları kuruldu. 1939 Devlet Deniz Yolları kuruldu.

Atatürk Döneminde Açılan Demiryolları 17 Nisan 1925 Ankara – Yahşihan 20 Kasım 1925 Yahşiyan – Yerköy 23 Nisan 1926 Samsun – Kavak 10 Nisan 1927 Yerköy – Kayseri 2 Eylül 1928 Kütahya – Tavşanlı 9 Eylül 1929 Fevzi Paşa – Gölbaşı 1 Şubat 1930 Kayseri – Şarkışla 30 Ağustos 1930 Ankara – Kayseri – Sivas Demiryolunu İsmet İNÖNÜ Sivas'ta açtı. 15 Mart 1931 Gölbaşı – Malatya

67

1 Şubat 1932 Malatya - Fırat 15 Nisan 1933 Samsun – Çarşamba 5 Ağustos 1935 Fevzi Paşa – Ergani

Atatürk Döneminde Satın Alınan Demiryolları, Limanlar ve Şirketler 26 Şubat 1925 Fransız şirketince yönetilen Tütün Rejisi 31 Aralık 1928 Anadolu ve Mersin - Tarsus – Adana Demiryolları ile Haydarpaşa Limanı 1 Haziran 1931 Mudanya - Bursa demiryolu 12 Haziran 1933 İzmir Rıhtım Şirketi 27 Nisan 1934 Menemen – Bandırma –Manisa Demiryolu 27 Mayıs 1934 Basmane – Afyon Demiryolu 1 Ocak 1935 İstanbul Rıhtım Şirketi 21 Şubat 1936 İzmir Havagazı şirketi 9 Nisan 1936 İstanbul Telefon Şirketi 28 Kasım 1936 Ereğli Kömür Şirketi 1 Ocak 1937 Şark Demiryolları (Sirkeci - Edirne) 1 Temmuz 1937 Fevzi Paşa – Meydanıekbez, Toprakkale – İskenderun Demiryolu 24 Ocak 1938 İzmir Telefon İşletmesi 23 Mayıs 1938 İstanbul Elektrik Şirketi

SAĞLIK ALANINDAKİ YENİLİKLER 1921 Çocuk Esirgeme Kurumu kuruldu. Umumi Hıfzısıhha Kurumu kuruldu. Kurucusu Refik Saydam’dır. Birçok hastane, sağlık ocağı, sağlık evi açıldı

68

ATATÜRK DÖNEMİNDE KURULAN BANKALAR 1924

69

70

1929 DÜNYA EKONOMİKBUHRANININ TÜRKİYE’YE

ETKİLERİ Teşvikisanayi Kanunu’nunbaşarısız olması Türkiye korumacı-devletçi iktisatpolitikalarına yöneldi. Türk dış ticaret hacmidaraldı. Gümrük gelirlerinindüşmesi Dış ticaret ve dövizüzerinde devlet denetiminiartırdı. İthalata miktarkısıtlamaları getirdi. Kliring ve takas sistemiuygulandı. Gümrük vergilerini(koruyucu gümrükpolitikası) yükseltti. Ulusal sanayigüçlendirme yolunda halkhem tasarrufa hem de yerlimalı kullanmaya

71

özendirildi. Dış borçlarınödenmesinde güçlükyaşanması Dış borçlarda HooverMoratoryumu’ndanfaydalanmaya çalıştı. Kalkınma planlarıhazırlandı. 1929’da Yerli MalıHaftası ilan edildi. 1929’da başkanlığını,TBMM Başkanı KazımÖzalp’ın yürüttüğü “Millîİktisat ve TasarrufCemiyeti” kuruldu. 1930’da SerbestCumhuriyet Fırkası’nınkuruldu. Merkez Bankası kurulduve Türk Parasını KorumaKanunu çıkarıldı.

72