The Pottery from the Necropolis of Han (Turkiye) (in Turkish) / Han Nekropolü’nde Ele Geçen...

Mustafa Büyükkolancı’ya ArmağanEssays in Honour of Mustafa Büyükkolancı

AYRIBASIM / OFFPRINT


Editör / Edited by

Celal ŞİMŞEKBahadır DUMANErim KONAKÇI

Baskı / Printed byMatsis Matbaa Hizmetleri

Sefaköy / İstanbulTel: 0212 624 21 11 www.matbaasistemleri.com

Sertifika No / Certificate No: 20706

Yapım ve Dağıtım / Production and DistributionZero Prod. San. Ltd. Şti.

Abdullah Sokak, No. 17, Taksim 34433 Istanbul - Turkey

Tel: +90 (212) 244 7521 Fax: +90 (212) 244 3209e.mail: [email protected]/eng

www.egeyayinlari.com


Editör / Edited by Celal Şimşek

Bahadır DumanErim Konakçı

ISBN 978-605-4701-53-7

© 2015 Ege Yayınları, İstanbul

Yayıncı Sertifika No / Publisher Certificate No: 14641

Bütün hakları saklıdır. / All rights reserved.

Kapak TasarımıMustafa Bilgin

Bu kitapta yayınlanan makalelerdeki bilimsel içerik ve etik ile ilgili tüm sorumluluklar yazarlarına aittir. Kaynak gösterilerek alıntı yapılabilir.

The academic content and ethical responsibility of the articles published here rest upon their authors. Quotations may be made with proper citation.

İçindekiler / Contents

Sunuş ............................................................................................................................................................................. IXÖzgeçmiş ....................................................................................................................................................................... XIPervin Büyükkolancıİki Arkeoloğun 40 Yıl Meslek ve Gönül Birlikteliği ...................................................................................................... 1Celal ŞimşekDostum Mustafa Büyükkolancı ...................................................................................................................................... 5Belkıs SınıkMustafa Hocam ............................................................................................................................................................... 7A. Oğuz Alp – Alptekin OransayHan Nekropolü’nde Ele Geçen Roma Dönemi Seramikleri ........................................................................................... 9Maria Aurenhammer Die Ephesische Replik des Lysippischen Eros mit dem Bogen .................................................................................... 29Gökben AyhanAyasuluk İç Kalesi “Süzgeç Çanaklı” ve “Kaideli Süzgeç Çanaklı” Lüle Buluntuları ................................................ 41Özlem AytekAşağı Pınar Höyüğü’nde Bulunan Kil Bilezik/Halkalar Üzerine Bir Ön Değerlendirme ............................................ 55Asuman BaldıranStratonikeia’dan Rulet Bezemeli Unguentariumlar ...................................................................................................... 71Anton BammerDie Phöniker im Artemision von Ephesos .................................................................................................................... 85Emin BaşaranbilekÖdemiş’te Çoban Dede Türbesi ya da Kızıl Ali Zaviyesi ............................................................................................. 99Fahriye BayramMamatsminda (İbrikli) Kilisesi: Duvar Resimlerinin Tanımlanması Üzerine Bir Deneme ....................................... 115Aytekin Büyüközer – Zeliha GiderLykaonia Bölgesi’nde Bir Frig Kaya Mezarı .............................................................................................................. 145A. Vedat ÇelginEski Hellen Atletizmindeki Koşu Yarışmaları İçinde “Stadion Koşusu”nun Yeri ...................................................... 157Francesco D’AndriaPhrygia Hierapolisi Martyrion’u Hakkındaki Bir Kitabın Hikayesi ........................................................................... 171Fulya DedeoğluKüfü Çayı Vadisi M.Ö. 2. Binyıl Yerleşimleri ............................................................................................................ 193Zafer Derinİzmir, Yassıtepe Höyüğü Orta Tunç Çağı Yerleşimi ................................................................................................... 203Ertekin M. Doksanaltı – Deniz SevmenKonya Arkeoloji Müzesi’nden ‘Horoz Grubu’ Attik Bir Lekythos ‘Paridis Iudicium’ .............................................. 215

İçindekiler / ContentsVI

Bahadır DumanTripolis’teki Geç Bizans Kalesi .................................................................................................................................. 229Turan EfeKüllüoba’dan Çift Kulplu Fincan Formuna Ait İki Örnek ve Düşündürdükleri ......................................................... 247Helmut Engelmann Die Ostothek des Timaios (TAM II 487) .................................................................................................................... 253Rifat ErgeçGünümüz Müzeciliği’ne Bir Bakış ve Gaziantep Müzeleri ........................................................................................ 257Aydın ErönTralleis Geç Antik Çağ Kandil Kalıpları ..................................................................................................................... 263Akın Ersoy – Çağdaş Yılmaz – Sarp AlatepeliAntik Smyrna’nın Hellenistik-Roma Dönemi Kent İçi Kapalı Sistem Su Kanalları .................................................. 277Adil EvrenDidim–Altınkum Buluntuları: Bronz Silahlar ............................................................................................................ 285Ebru Fatma Fındık‘Eukharistia ve Prosphora’, Ayasuluk Tepesi ve St. Jean Anıtı Kazılarından Kutsal Ekmek Mührü ........................ 299Bilge Hürmüzlü – Ayça GerçekPisidia’da Yeni Bir Kale Yerleşmesi ........................................................................................................................... 309Fahri IşıkAnadolulu Ephesos Üzerine ........................................................................................................................................ 315Mehmet Akif IşıkAfganistan – Belh Kasabasındaki Muhammed Bahaeddin Veled Medresesi Kazısı .................................................. 339Werner JobstWandmosaik und Opus Sectile-Paviment der Grossen Klosterkirche von Mor Gabriel (Tur Abdin/Türkei) ............ 345Turhan KaçarGeç Antik Çağ Ermeni Tarihi ve Ermeniler Arasında Hıristiyanlık Üzerine Notlar .................................................. 361İlhan KayanKüçük Menderes Delta Ovasında (Selçuk) Derbent Vadisi’nin Jeomorfolojik Özellikleri ve Çukuriçi Höyüğü ...... 369Erim KonakçıAyasuluk Tepesi Orta Tunç Çağı Seramiği Üzerine Bir Değerlendirme .................................................................... 381Claudia Lang AuingerSakrale Versammlungsplätze in Römischen Städten? ................................................................................................ 405Ulrike MussThe Artemision at Ephesos: From Paganism to Christianity ...................................................................................... 413Umay OğuzhanoğluLaodikeia Erken Tunç Çağı 2 Mezarlığından Bir Çukur ve Düşündürdükleri ........................................................... 423Aenne Ohnesorg Fragmente des Bauschmucks vom Kroisos-Tempel Funde aus der Johanneskirche von Ephesos ............................. 435Ali OzanEge Gübre Yerleşimi Bağlamında Kıyı Ege’de Neolitik Çağ Yerleşimlerinin Yer Seçimi ve Yerleşme Tiplerinin Değerlendirilmesi ....................................................................................................................... 459Mehmet ÖzdoğanHöyük - Höyükleşme ve Höyükleri Tanımak ............................................................................................................. 471Ramazan Özgan – Ali Altınİznik/Nikaia’dan İkinci Bir Sütunlu Lahit (Res. 2-10) ............................................................................................... 485

İçindekiler / Contents VII

Mehmet Özhanlı – Tuçe GüngörPisidia Antiokheia’sı Mortarları .................................................................................................................................. 505Şükrü ÖzüdoğruKlasik Dönem’de Ksanthos Kenti Dynast (Bey) Ailesi ve Pers Komutanı Harpagos İlişkisi .................................... 515Georg A. PlattnerBelebte Architektur - Figuralkapitelle Aus Ephesos ................................................................................................... 525Aslı Saraçoğlu Tralleis Konut Alanı Kazılarında Bulunan Dokuma Ağırlıkları ................................................................................. 537Mehmet SevimParnassos Antik Kenti Erken Bizans Kilisesi ............................................................................................................. 547M. Ayşem SezginLaodikeia’dan Fil Betimlemeli Lahit Parçası ............................................................................................................. 559Bilal Söğüt – Banu YılmazYeldeğirmen Tepe Çalışmaları Ön Değerlendirmesi .................................................................................................. 569Nuran ŞahinKlaros Doğuran Ana Tanrıça Heykelciği ve Kolophon Ülkesi’nde Ana Tanrıça Kimliği .......................................... 587Celal ŞimşekLaodikeia’da M.S. 7. yy. Sonrası Yaşam .................................................................................................................... 597Oğuz TekinWeights in the Museums of Denizli, Kütahya and Afyon ........................................................................................... 613Mehmet TekocakAkşehir Müzesi’nden Bir Urartu Bronz Kemeri ......................................................................................................... 631Hilke ThürPeristylgärten in Ephesos? .......................................................................................................................................... 641Şükrü TülDeğirmendere Su Kaynakları Çevresindeki Arkeolojik Alanlar ................................................................................. 665Polat UlusoyKlazomenai’de Bulunmuş Lotus-Palmet Bezemeli Friz Parçasının Değerlendirilmesi ............................................. 679Gilbert WiplingerDie Türen in den Wohneinheiten 1 und 2 des Hanghauses 2 von Ephesos ................................................................ 689Kahraman YağızBir Troas Bölgesi Arkaik Nekropolisi: Antandros ...................................................................................................... 707Ahmet YaraşTelesphoros Heykeli (Edirne Müzesi 1148) ................................................................................................................ 723Barış YenerLaodikeia’dan Traverten Bir Ion Başlığı .................................................................................................................... 729Senem Yıldız – Ertuğ ÖnerKadıkalesi-Anaia ve Çevresinde (Kuşadası-Aydın) Paleocoğrafya ve Jeoarkeoloji Araştırmaları ............................ 737Fuat YılmazAyasuluk Kalesi Kazısında Bulunmuş Bir Myken Vazosu Üzerine ........................................................................... 759Gülgün YılmazSt. Jean (Aziz Yuhanna) Kilisesi Atrium Kazılarında Bulunan Seramik Eserler ........................................................ 767K. Levent ZoroğluMüzeler ve Müze Uzmanlarının Akademik Araştırmacılığının Geliştirilmesi Konusunda Düşünceler ..................... 781Ayşe Zülkadiroğluİzmir / Bayındır Yakapınar Köyü Mezarlığı ve Üç Efe Mezar Taşı ........................................................................... 785

SUNUŞ

Türk Arkeolojisi bugün dünyada haklı bir üne sahipse, bunu geçmişten günümüze kadar bir çok değerli bilim insanımızın yaptığı özverili çalışma ve çabalara borçludur. Eskiden arkeoloji camiasının hemen hemen tamamı birbirini tanırdı. Çünkü bu meslek grubunu bir avuç insan sürdürüyordu. Günümüzde gerçekten bu bilim dalına uzman yetiştiren üniversiteler çoğaldı ve dolayısıyla arkeoloji mezunları da sayıca arttı. Bizler bu meslek için eski ve yeni kuşak ile bağlantıyı sağlayan son jenarasyonuz. Yeni nesil arkeologların çoğu eskiden bu mesleğe gönül vererek bu günlere taşıyanları fazla tanımaz.

Mustafa Büyükkolancı eski ile yeni nesil arasında bağlantı kuran son grubu temsil eder. O, bazen araçla, bazen binek hayvanıyla ve bazen de yaya olarak Anadolu’nun antik kentlerini gezen, siyah-beyaz basit fotoğraf maki-nesiyle resim çeken, elinde kalem ve kağıt çizim yapan, belgeleyen, yayınlayan bir müzeci ve akademisyendir. Mustafa Büyükkolancı; Arif Müfid Mansel, Jale İnan, Halet Çambel, Sabahat Atlan, Ufuk Esin, Ekrem Akurgal, Harald Hauptmann gibi arkeolojinin duayenlerinden ders almış, Onların sohbetlerine katılmış, bu mesleği yaşa-mış, yaşatmış, paylaşmış ve diğer kuşaklara da sevdirmiş bir bilim insanıdır. O, kararlı, azimli, sevgi ve yaşam dolu bir insandır. Bu meziyetlerin bir arkeologda toplanması önemlidir. Bunun en güzel örneği ise sıra arkadaşı, meslektaşı ve hayat arkadaşı Pervin Büyükkolancı ile yarım asıra yaklaşan beraberliğidir.

Bir çok bilim dalında olduğu gibi arkeologları da geleceğe taşıyacak olan onların yaptığı çalışmalardır. Şüp-hesiz Mustafa Büyükkolancı, arkeoloji bilimine yaptığı katkılarla gelecekte hatırlanacaktır. Bu meslekte başarılı olabilmeniz için uzun bir çalışma ve hazırlık safhanızın olması gereklidir. Bu başarı yarışına çok iyi hazırlanmış-sanız birincilik alır ve taçlandırılırsınız. Mustafa Büyükkolancı, yaşamı ve arkeolojiye yaptığı hizmetler yönüyle bu kitapla taçlandırılmayı hak edenlerdendir.

Biz Mustafa Büyükkolancı için bir Armağan Kitabı hazırlamaya karar verdiğimizde kimlere davet yazısı gön-dermemiz gerektiği hususunda eşi Pervin Büyükkolancı ile birlikte çok zorlandık. Çünkü Mustafa Büyükkolancı’yı müze ve akademik camiada ulusal ve uluslararası alanda o kadar çok tanıyan ve seven olduğundan katılım düşün-düğümüzden de fazla oldu. Bu nedenle, Mustafa Büyükkolancı için hazırladığımız bu armağan kitabında farklı uzmanlık alanlarına sahip yerli ve yabancı bilim insanlarının yazıları yer almaktadır. Kendilerine katkılarından do-layı teşekkürü borç bilirim. Kitapta yer alan 63 çalışma yazarların soy isimlerine göre alfabetik sırayla verilmiştir.

Mustafa Büyükkolancı Anadolu’nun bir çok arkeolojik yerleşmesinde çalışmıştır. Ancak meslek yaşamının büyük bir bölümünü Efes ve Ayasuluk Tepesi-St. Jean Kilisesi’nin kazılması ve tanıtılmasına adamıştır. Gelecekte Efes ve Ayasuluk Tepesi-St. Jean Kilisesi denilince şüphesiz Mustafa Büyükkolancı’nın adı akla gelecektir. O’nun yaptığı kazı, restorasyon ve yayınlar bilim dünyasında kalıcı izler bırakmıştır. Kolay değil, bu arkeoloji bilimi için harcanan uzun bir hayat hikayesidir. Bunun yanında Akademisyen olarak da Mustafa Büyükkolancı hep hatırla-nacaktır. O’nunla birlikte Pamukkale Üniversitesi, Arkeoloji Bölümü’nün bu günlere gelmesi için büyük çabalar sarfettik.

Her zaman söylediğim gibi, “gelecekte geçmişte yaptığımız güzel işlerle hatırlanacağız”. İşte Mustafa Büyükkolancı bir müzeci ve akademisyen olarak, arkeoloji bilimine yaptığı katkılarla hatırlanacaktır. Mustafa Büyükkolancı ile eşine daha nice güzellikleri paylaşacakları, yaşayacakları, sağlıklı ve başarılı bir ömür dileriz.

SunuşX

Son olarak bu kitabın hazırlanmasında büyük emeği geçen; Arkeolog Pervin Büyükkolancı, Yard. Doç. Dr. Bahadır Duman, Yard. Doç. Dr. Erim Konakçı, Uzm. Mustafa Bilgin, Arkeolog Ayşegül Arığ ve Ege Yayınları’nın sahibi Arkeolog Ahmet Boratav’a çok teşekkür ederim.

Güzellikleri yaşamak, yaşatmak ve paylaşmak dileklerimle...

Prof. Dr. Celal ŞİMŞEK 14.06.2014 Laodikeia Kazı Evi, Denizli

YRD. DOÇ. DR. MUSTAFA BÜYÜKKOLANCI’NIN ÖZGEÇMİŞİ VE YAYINLARI

ÖZGEÇMİŞDoğumu 20 Ocak 1949 Isparta

Öğrenimi1967 Lise, Isparta Şaik Lisesi

1973 Lisans, İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi Klasik Arkeoloji Bölümü

1996 Doktora, İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi Klasik Arkeoloji Bölümü

Mesleki ve Akademik Geçmişi1975-2002 Arkeolog Selçuk Efes Müzesi

1996-2002 Dr. Arkeolog, Selçuk Efes Müzesi

2002- Yard. Doç. Dr., Pamukkale Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji Bölümü

İdari Görevleri2002-2013 Prehistorya Anabilim Dalı Başkanlığı, Pamukkale Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji Bölümü

2009-2013 Arkeoloji Bölümü Başkan Yardımcılığı, Pamukkale Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji Bölümü

Üyesi Olduğu Bilimsel Kuruluşlar 2013 Asil Üye, Türk Eskiçağ Bilimleri Enstitüsü

Aldığı Yurt Dışı Burslar ve Yaptığı Araştırmalar1982 Alman Karl Duisberg Vakfı, Müzecilik ve teşhir incelemelerinde bulunmak üzere Almanya’ya gönderilmiştir. Köln,

Römisch Germanisches Museum’daki çalışmaların yanı sıra Almanya içinde Münih, Nürnberg ve Berlin ve dışındaki Londra, Paris ve Viyana müzelerinde incelemeler yapmıştır.

1999 Avusturya Arkeoloji Enstitüsü, Viyana ÖAI Kütüphanesinde Eski Efes Arkeolojisi üzerine araştırmalar ve yayın çalışması

Katıldığı Kazılar1969-1972 Prof. Dr. Ufuk Esin, Tepecik

1972 Prof. Dr. Ufuk Esin, Tülin Tepe

1973-1975 Prof. Dr. H. Hauptmann, Norşun Tepe

1972-1973 Prof. Dr. Jale İnan, Kremna

1973-1974 Prof. Dr. Jale İnan, Seleukeia-Lyrbe

1975-2006 Efes-Selçuk Müzesi Müdürlüğü, Efes, Ayasuluk-St. Jean Anıtı

1985-1987, 1995 Dr. Nurettin Yardımcı Başkanlığında Heyet Üyesi, Harran

1986 Heyet Üyesi, Arkeolog, Termessos

Yrd. Doç. Dr. Mustafa Büyükkolancı’nın Özgeçmişi ve YayınlarıXII

1991-1995 Efes Müzesi Müdürlüğü Başkanlığında Heyet Üyesi, Notion

1998-2005 Ülkü İzmirligil Başkanlığında Heyet Üyesi, Side Tiyatrosu

2000 Heyet Üyesi, Arkeolog, Zeugma

2003-2007 Prof. Dr. Celal Şimşek Başkanlığında Heyet Üyesi, Laodikeia

YürüttüğüKazılar1997-2002 Adada Antik Kenti Yüzey Araştırması

2004-2005 Pisidia Antiokheia Kazısı

2004 Adada Antik Kenti Kazısında bilimsel danışmanlık

2007- Ayasuluk Tepesi ve St. Jean Anıtı

Tez Yöneticiliği2006 Sedat Akyol, Pamukkale Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, “Phrygia Bölgesi’nde Ticaret”

2008 Zerrin Kuzu, Pamukkale Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, “Laodikeia Hamamları”

Verdiği DerslerAnadolu’nunTarihi Coğrafyası (Arkeoloji Lisans)

Anadolu’nun Antik Kentleri (Arkeoloji Lisans)

Pisidia Arkeolojisi (Arkeoloji Yüksek Lisans)

Antik Kentler (Arkeoloji Yüksek Lisans)

Batı Anadolu’da MÖ. 2.Bin Anıtları (Arkeoloji Doktora)

Batı Anadolu’da Kentleşme Süreci (Arkeoloji Doktora)

YAYINLAR

Uluslararası Hakemli Dergilerde Yayınlanan Makaleler1982 “Zwei neugefundene Bauten der Johannes-Kirche von Ephesos: Baptisterion und Skeuophylakion”, İstanbuler

Mitteilungen 32, 236-257, Taf. 49-62, Beil. 1-4.

1988 (U. Muss ile birlikte), “Archaische Freiplastik aus Ephesos”, Öjh 58, Beiblatt 33-46.

1989 (D. Knibbe ile birlikte), “Zur Bauinschrift der Basilica auf dem sog. Staatsmarkt von Ephesos”, Öjh 59, Hauptblatt, 43-45.

1991 (H. Engelmann ile birlikte), “Inschriften aus Ephesos”, ZPE 86, 137-144

1993 “Fragmente der Bauplastik des Artemisions von Ephesos: Funde aus den Grabungen bei der Johanneskirche in Selçuk”, Öjh 62, Hauptblatt, 95-104.

1998 (H. Engelmann ile birlikte), “Inschriften aus Ephesos”, ZPE 120, 65-82.

1999 (U. Muss ile birlikte), “Neue Archaische Skulpturen aus der Umgebung von Ephesos”, Öjh 68, 33-40.

1999 (L. Vandeput ile birlikte), “Das Grosse Propylon in Kremna in Pisidien”, İstanbuler Mitteilungen 49, 213-248, Taf. 19-26.

2000 (M. Marginaenu-Carstoiu ile birlikte), “Neue lonische Kapitelle von Ephesos und Bemerkungen zu ihrer Geometrischen komposition”, Dacia 40-42, 1996-1998, 103-139.

2002 (E. Trinkl ile birlikte), “Eine Marmortafel mit der Darstellung einer Sage vom Ayasuluk (TR)” Instrumentum 16, 19-20.

2006 (C. Şimşek ile birlikte), “Laodikeia Antik Kenti Su Kaynakları ve Dağıtım Sistemi”, Adalya IX, 83-103

2006 (C. Şimşek ile birlikte), “Die Aquadukte und das Wasserverteiligungssystem von Laodikeia ad Lycum”, Cura Aquarum in Ephesos, Babesch, Supp 12-2006 (Ed. G. Wiplinger), Vol. 1, s. 137-146.

2007 (A. Ohnesorg ile birlikte), “Ein ionisches Kapitell mit glatten Voluten in Ephesos”, Istanbuler Mitteilungen 57, 209-233.

2010 (O. Russo ile birlikte), “Scultura della Prima Basilica di San Giovanni Efeso”, Quaderni della Rivista di Bizantinistica 15, 2-39, Tav. I-XLI.

Yrd. Doç. Dr. Mustafa Büyükkolancı’nın Özgeçmişi ve Yayınları XIII

Uluslararası Bilimsel Toplantılarda Sunulan ve Bildiri Kitabında (Proceedings) Basılan Bildiriler1995 “Zur Bauchronologie der Justinianischen Johanneskirche in Ephesos”, Akten des XII. Internationalen Kongresses für

Christliche Archaologie, Bonn 1991, Teil 1, Münster, 598-602, Taf. 75-78.1999 “Adada”, I. Uluslararası Pisidia Antiocheia Sempozyumu (Yalvaç 1997), 31-33.1999 “Excavation, Restoration and Conservation at the Church of St. John in Ephesus/ Selçuk, 1974-1998”, VII Simposio di

Efeso su S. Giovanni Apostolo, Turchia: La Chiesa e la sua storia 13, 321-326.1999 “Zum Skeuophylakion der Johanneskirche von Ephesos“, Efeso Paleocristiana e Bizantina-Frühchristliches und

Byzantinisches Ephesos, Roma 1996 (Hrsg. R. Pillinger – O. Kresten – F. Krinzinger – E. Russo), ÖaqW-Arch. Forc. Band 3, 100-103, Taf. 81-87.

1999 “Eine Klosterkirche auf dem Ayasoluk in Ephesos”, 100 Jahre Österreichische Forschungen in Ephesos, Akten des Symposions Wien 1995 (Ed. H. Friesinger – F. Krinzinger), 491-493, Taf. 110/2.

2000 “Excavations on Ayasuluk Hill in Selçuk/Turkey. A Contrbution to the Early History of Ephesus”, Die Agais und das Westliche Mittelmeer. Beziehunger und Wechsel wirkunger 8. Bis 5. Jh. V. Chr., Akten des Symposions Wien 1999 (Ed. F. Krinzinger), 39-43, Fig. 10-14.

2003 (A.B. Yalçın ile birlikte), “Gli Architravi Templon Medievale Della Basilica Di S. Giovanni”, IX Simposio di Efeso su S. Giovanni Apostolo, Turchia: La Chiesa e la sua storia 17, 293-305.

2007 “Apasa, Das Alte Ephesos und Ayasuluk”, Frühes Ionien Eine Bestandsaufname, Panionion-Symposion Güzelçamlı, 1999 (Ed. J. Cobek – V. von Graeve – W.D. Niemeier – K. Zimmermann), 21-26.

2008 “Quelques exemples de plüques de parapet des VII-VIII siecle provenant de Saint-Jean a Ephese”, La sculpture byzantine, VII-XII siecles, (Athenes 2000), BCH Supplement 49 (Ed. C. Pennas – C. Vanderheyde), 71-79.

Ulusal-Uluslararası Kitaplar ve Kitaplardaki Bölümler1995 “Tor der Verfolgung und die Festungsmauern, Johannesbasilika, Kapelle und Schatzkammer (Skeuophylakion),

Baptisterium, Atrium der Johanneskirche, Byzantinischer Aqudukt, Die byzantinisch-seldschukkische Zitadelle”, Ephesos der Neue Führer (Efes Rehberi, Yay. P. Scherrer), 192-198, “Die Kuppelkirche Johannes des Taufers in Şirince”, 239-240.

1997 (S. Erdemgil ile birlikte), “Jüngste archaologische Nachweise für die alteste Geschichte von Ephesos”, Ephesos, Gebaute Geschichte (Yay. F. Hueber), 26-28, “Die Johannesbasilika”, 104-107.

2000 “Aphrodisias, Klaros ve Euromos”, Heroische Landschaften, Eine pittoreske Reise zu den Staetten der türkischen Mittelmeerküste (Ed. J. Gorecki - E.Schallmayer), VPVZ, 34, 51-53.

2001 (A. Bammer – U. Muss ile birlikte), Der Atlar des Artemision von Ephesos, Wien.2008 (C. Zhuber-Okrog ile birlikte), “Bir Dünya Harikasına ait Mimari” Efes Artemisionu, Bir Tanrıçanın Kutsal Mekanı

(Ed. W. Seiper), Viyana, 129-139.2010 “Die Kapell beim Skeuophylakion”, Wandmalerei in Ephesos (Ed. N. Zimmermann - S. Ladstatter), Wien.2014 “Laodikeia Merkezi Hamam 2003-2007 Kazıları ve Sonuçları / Excavation and Results of Central Bath Laodikeia 2003-

2007”, 10. Yılında Laodikeia (2003-2013 Yılları), Laodikeia Çalışmaları 3, (Ed. C. Şimşek), İstanbul, 207-227.

Ulusal Dergilerde Yayınlanan Makaleler1988 “Efes Müzesine Gelen Dört Mezar Steli”, Türk Arkeoloji Dergisi 27, 73, 83. 1997 “Termessos N1 Yapısı”, Adalya 2, 117-127.1998 “Ayasuluk Tepesi Batı Yamacındaki Manastır”, Arkeoloji ve Sanat 82, 26-27.2007 (E. Doğan ile birlikte), “Efes Ayasuluk Tepesi’nde Bulunan Figürinler”, Arkeoloji Dergisi IX, (2007/1), 123-133.2010 (G.K. Öztaşkın ile birlikte), “Selçuk-Efes Müzesi’nde Sergilenen St. Jean Kilisesi’ne ait Korkuluk Levhaları ve Templon

Arşitravları”, Pamukkale Üniversitesi, Sosyal Bilimler Dergisi Sayı 7, 39-49.

Armağan Kitaplarında Yayınlanan Makaleler1999 “Ein Vierfigürenrelief des Meterkultes vom Panayır Dağ in Ephesos”, Steine und Wege, Festschrift für D. Knibbe zum

65., Geburststag, 19-21.2004 “Termessos Q1 Anıtı ve Iphigenia Kabartmaları”, 60. Yaşında Fahri Işık’a Armağan, Anadolu’da Doğdu (Yay.

T. Korkut), 209-218.2005 “Eski Efes-Ayasuluk Tepesi”, Ramazan Özgan’a Armağan (Yay. M. Şahin – H. Mert), 65-77.2008 “Side Dionysos Tapınağı’na İlişkin Yeni Bulgular”, Haluk Abbasoğlu’na Armağan, Euergetes (Yay. İ. Delemen),

239-262.

Yrd. Doç. Dr. Mustafa Büyükkolancı’nın Özgeçmişi ve YayınlarıXIV

2009 “Efes Artemis Tapınağı Kilise Olarak İşlev Gördü mü?”, Altan Çilingiroğlu’na Armağan, Urartu Krallığı’na Adanmış Bir Hayat (Yay. H. Sağlamtimur – E. Abay – Z. Derin – A. Erdem – A. Batmaz – F. Dedeoğlu – M. Erdalkıran – M. Baştürk – E. Konakçı), İstanbul, 173-181.

2010 (C. Şimşek ile birlikte), “Ayasuluk’ta Bulunmuş (Efes) Nemesis Adak Steli”, Metropolis, Yolların Kesiştiği Yer, R. Meriç için Yazılar (Ed. S. Aybek – A.K. Öz), İstanbul, 81-85.

2011 “Efes Artemis Tapınağı’nda Önerilen Kilise”, Fabrica et ratiocinatio, in Architectur Bauforschung und Denkmalpflege, Festschrift von F. Hueber (Ed. J. Klein – A. Kolbitsch), Wien, 109-120.

2012 (B. Söğüt ile birlikte), “Ephesos-Ayasuluk Kompozit Başlığı”, Stratonikeia’dan-Lagina’ya-Ahmet Hoca’ya Armağan (Yay. B. Söğüt), İstanbul, 115-125.

2013 “Müzeci Kökenli Dostum, Bilim İnsanı Levent Zoroğlu’na”, İstanbul, K. Levent Zoroğlu’na Armağan-Studies in Honour of K. Levent Zoroğlu (Ed. M. Tekocak), İstanbul, 1-2.

Ulusal Bilimsel Toplantılarda Sunulan ve Bildiri Kitabında Basılan Bildiriler1981 “Ayasuluk (St.Jean) Çevresinde yapılan 1980 Yılı çalışmaları”, III. Kazı Sonuçları Toplantısı, Ankara 1980, 125-127,

Taf. 41-42.

1991 (Ü. Yüğrük ile birlikte), “Efes Müzesi 1989 Yılı Çalışmaları Özeti” , 1. Müze Kurtarma Kazıları Semineri, Ankara 1990, 177-189.

1992 (S. Erdemgil ile birlikte), “1990 Yılı Efes-Ayasuluk Tepesi Prehistorik Kazısı”, XIII. Kazı Sonuçları Toplantısı 2, Çanakkale 1991, 265-282.

1996 “1994 Yılı Notion Kazıları”, VI. Müze Kurtarma Kazıları Semineri 1995 Kuşadası, 371-381.

1998 “Ayasuluk Tepesi (Eski Efes) 1996 Yılı Kazıları”, VIII. Müze Kurtarma Kazıları Semineri, 1997 Kuşadası, 69-84.

1998 “Apasas, Eski Efes ve Ayasuluk”, Geçmişten Günümüze Selçuk Sempozyumu, Eylül 1997, 31-40.

1999 “Selçuk-Ayasuluk Tepesi (Eski Efes) 1997 Yılı Kazı ve Araştırmaları”, IX. Müze Kurtarma Kazıları Semineri Antalya 1998, 361-370.

2000 “1974-1998 Yıllarında Selçuk-Efes St. Jean Anıtı ve Çevresinde Yapılan Kazı, Restorasyon ve Çevre Düzenleme Çalışmaları”, 10. Müze Kurtarma Kazıları Semineri, Kuşadası 1999, 19-24.

2001 “Selçuk Ayasuluk Tepesi 1999 Yılı Kazıları”, 11. Müze Çalışmaları ve Kurtarma Kazıları Sempozyumu Denizli 2000, 1-4.

2002 “St. Jean Anıtı ve Ayasuluk Tepesi 2000 Yılı Kazı ve Onarım Çalışmaları”, 12. Müze Çalışmaları ve Kurtarma Kazıları Sempozyumu, Kuşadası 2001, 237-240.

2003 (Ü. İzmirligil, “Side Tiyatrosu ve Çevresinde Kazı, Onarım Ön Çalışmaları” İçinde), “Parados 1 ve 2 Kazıları sonucu Sahne Binası Cephe Mimarisi”, 24. Kazı Sonuçları Toplantısı, Ankara 2002, Cilt 2, 267-269.

2005 (C. Şimşek, “Laodikeia 2003 Yılı Kazıları” İçinde), “Laodikeia Hamam Bazilika Kazıları 2003”, 26. Kazı Sonuçları Toplantısı, 1. Cilt, Konya 2004, 311-312.

2005 (Ü. İzmirligil, “Side Tiyatrosu ve Çevresinde Kazı, Onarım Çalışmaları (2003)” İçinde), “ Side Dionysos Tapınağı”, 14. Müze Çalışmaları ve Kurtarma Kazıları Sempozyumu” Ürgüp 2004, Ankara 283-285.

2006 (C. Şimşek, “2004 Yılı Laodikeia Antik Kenti Kazısı” İçinde) “Hamam Bazilika Kazı Çalışmaları 2004”, 27. Kazı Sonuçları Toplantısı, 1. Cilt, Antalya 2005, 427-428.

2007 “Laodikeia ve Hierapolis Hamamlarının Kazı Sonuçlarına Göre İki Kentin Son Dönemleri”, Uluslararası Denizli ve Çevresi Tarih ve Kültür Sempozyumu, Eylül 2006, 51-56.

2007 (C. Şimşek, “2005 Yılı Laodikeia Kazı Çalışmaları” İçinde), “Merkezi Hamam Kazısı 2005”, 28. Kazı Sonuçları Toplantısı, 1. Cilt, Konya 2006, 469-472.

2007 “Yassıhöyük’te Yapılan Kazı ve Araştırmaların Işığında Acıpayam Ovası’nın Tarihöncesi Çağları”, I. Acıpayam Sempozyumu Bildirileri, Acıpayam 2004, 134-141.

2008 (C. Şimşek, “2006 Yılı Laodikeia Antik Kenti Kazıları” İçinde), “Merkezi Hamam Kazısı 2006”, 29. Kazı Sonuçları Toplantısı 3. Cilt, Kocaeli 2007, 112-114.

2008 “Selçuk Ayasuluk Tepesi (Eski Efes) ‘Apasas’ mı ?”, Batı Anadolu ve Doğu Akdeniz Geç Tunç Çağı Kültürleri Üzerine Yeni Araştırmalar Sempozyumu (Mayıs 2007), (Ed. A. Erkanal – S. Günel – U. Deniz), Ankara, 41-55.

2009 “Ayasuluk Tepesi ve St. Jean Anıtı 2007 Yılı Kazıları”, 30 Kazı Sonuçları Toplantısı 4. Cilt, Ankara 2008, 219-232.

2010 “2008 Yılı Ayasuluk Tepesi ve St. Jean Anıtı Kazı ve Onarım Çalışmaları”, 31. Kazı Sonuçları Toplantısı 3. Cilt, Denizli 2009, 131-144.

2010 “Side Tiyatrosu Batı Parados Kazıları ve Side Dionysos Tapınağı’na İlişkin Yeni Bulgular”, Side’ye Emek Verenler Sempozyumu, 20-22 Nisan 2007 Side (Yay. Ü. İzmirligil – G. Tanyeli – Z. Ahunbay), İstanbul, 92-102.

Yrd. Doç. Dr. Mustafa Büyükkolancı’nın Özgeçmişi ve Yayınları XV

2011 “Ayasuluk’ta Yeni Bulunan Kale Köşkü ve Hamamı”, XIII. Orta Çağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu, Denizli, Ekim 2009 (Ed. K. Pektaş ve Ark.), İstanbul, 143-154.

2011 “2009 Yılı Ayasuluk Tepesi ve St. Jean Anıtı Kazı ve Onarım Çalışmaları”, 32. Kazı Sonuçları Toplantısı 2. Cilt, İstanbul 2010, 82-95.

2011 “Adada Antik Kenti”, Eğirdir Turizm Sempozyumu, 1-4 Aralık 2011, Turizmde Yeni Ufuklar Bildiriler Kitabı, Isparta, 295-306.

2012 “Selçuk Ayasuluk Kalesi ve St. Jean Kilisesi 2010-2011 Yılları Kazı ve Onarım Çalışmaları”, Uluslararası Katılımlı XV. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu. Anadolu Üniversitesi, Eskişehir 19-21 Ekim 2011, Cilt I, Eskişehir, 169-178.

2013 “Adada Antik Kenti ve Geleceği”, Pisidia Araştırmaları I Sempozyum Bildiri Kitabı (Ed. B. Hürmüzlü – M. Fırat – A. Gerçek), Isparta, 197-214.

DİĞER YAYINLARKitap/Kitapçık1995 (S. Erdemgil ile birlikte), Notion-Claros.

1998 ADADA, Pisidia’da Antik Bir Kent.

1998 “Lyrbe-Seleukeia C1 ve C2 yapıları”, Toroslar’da Bir Antik Kent Lyrbe-Seleukeia? (Yay. J. İnan – N. Başgelen), 68-72.

2000 (Efes Müzesi Uzmanları ile birlikte), Ephesos Museum (Yay. D. Gümüş).

2002 St. Jean, Hayatı ve Anıtı ve Anıtı (Kilisesi), 2001 – St. John, The Life and the Monument of St. John, 2001-Heilige Johannes, Das Leben des Heiligen Johannes und die Johanneskirche.

2002 “Efes Müzesi’ne Yeni Gelen Venetor ve Gladyatör Kabartmaları/ Neue Venatoren und Gladyatorenreliefs im Ephesos Museum”, Efes Gladyatörleri, Öğleden Sonra Ölüm/Gladiatoren in Ephesos, tod am nachmittag, 83-88.

2011 “Skeuophylakion Yanındaki Şapel Freskleri”, Efes Duvar Resimleri, Freskleri, (Ed. N. Zimmerman – S. Ladstatter – Alm. İng. Türkçe), İstanbul, 197-201.

2013 Aziz Yuhanna Hac Kilisesi ve Ayasuluk Kalesi - The Pilgrim Church of St. John and Ayasuluk Castle, Hitit Color, İstanbul.

Yerel Dergiler1978 “St.Jean Bazilikası Atriumu” Efes Müze Yıllığı 2, 38-42.

1991 “Efes St.Jean Kilisesi” Ege Mimarlık , 9.

1996 “Sütçüler-Adada” Isvak-Ün 1, 9-10.

1998 “Şirince Köyü ve Kiliseleri” İşbank Kültür ve Sanat 38, 58-62.

2000 “Efes Tarihçesi”, Uygarlığın Beşiği Selçuk, 1, 7-8.

2001 “Değişen Efes” Turing, 43-49.

2005 “Efes Gladyatörleri”, National Geographic Türkiye, Aralık 2005, 154-155.

2009 “Ayasuluk Tepesi ve St. Jean Anıtı, Ephesos’un Beş Bin Yıllık Tarihsel Süreci’nin Başlangıcı”, Aktüel Arkeoloji 11, Nisan 2009, 88-95.

HAN NEKROPOLÜ’NDE ELE GEÇEN ROMA DÖNEMİ SERAMİKLERİ

A. Oğuz ALP* – Alptekin ORANSAY**

Eskişehir’in yaklaşık 90 km. güneyinde yer alan Han İlçesi, tarihi Erken Roma Dönemi’ne kadar giden eski bir yerleşimdir. Buradaki antik yerleşimin varlığına işaret eden yazıtlar ilk olarak 19. yy.ın sonlarında, araştırmaları bölgenin Roma-Bizans Dönemi tarihi-coğrafyası için halen önemini koruyan W.M. Ramsay tarafından belgelen-miştir. Araştırmacı, Han’da tespit ettiği Roma Dönemi’ne ait bir yazıtta geçen “Καχχαβομετες” etnikonundan yola çıkarak “Καχχαβοkomh” (Kakkabokome)’nin ilk olarak ilçeye 5 km. uzaklıkta bulunan bugünkü Başara Köyü’nde aranması gerektiğini ileri sürmüş, ancak sonradan bu fikrini yazıtın bulunduğu Han lehine değiştirmiş-tir1. 431 yılında III. Efes Konsili’ne katılan merkezler arasında adı geçen Kakkaba’nın, Kakkabokome ile özdeş olabileceği konusunda ilk kez dikkat çeken yine Ramsay olmuştur. Aradan geçen bir yüzyılı aşkın süre zarfında Ramsay’ın bu tartışmalı lokalizasyon önerisini destekleyen veya geçersizliği ortaya koyan herhangi bir kanıt bu-lunmamıştır. Daha güneyde yer alan Orcistus’un 4. yy.ın ilk çeyreğine kadar Nakoleia’nın territoryasında bulun-ması, Han’daki yerleşimin Roma Dönemi’nde Nakoleia’ya bağlı -kent statüsü taşımayan- bir yerleşim olduğunu göstermektedir. Dorylaion-Nakoleia-Amorium hattını takip eden ve Bizans Dönemi’nde özellikle askeri açıdan önemi artan bir güzergâh üzerinde bulunan yerleşim, Osmanlı Dönemi’nde Hüsrev Paşa tarafından burada inşa ettirilen külliye ile birlikte önemli bir menzil noktası olmuştur2.

Han’da ilki 1992 yılında kısa süreli olmak üzere, 2004-2009 yılları arasında Eskişehir Müzesi tarafından kazılar yapılmış ve antik yerleşim hakkında önemli sonuçlar elde edilmiştir3. Çalışmalar, ilçe merkezinin güney ve ba-tısında, yaklaşık olarak modern yerleşimin sınırını teşkil eden kayalık yamaçların, ilk olarak Roma-Geç Roma Dönemi’nde nekropol alanı ve Bizans Dönemi’nde ise savunma amaçlı yapılmış yeraltı galerileri ve tahıl ambar-ları olarak kullanılmış olduğunu ortaya koymuştur.

İlçe merkezinin güneybatısında yer alan tepenin kuzey ve doğu yamaçlarında yapılan kazılarda tüf kayaya oyul-muş 150’den fazla mezar tespit edilmiştir (Fig. 1-2). Roma-Geç Roma dönemlerinde kullanılmış olduğu anlaşılan mezarlık, kapladığı alan (yak. 3000 m²) ve mezar sayısı itibariyle İç Anadolu’nun bu kesiminde bugün için bilinen en büyük nekropollerden biri konumuna gelmiştir. Nekropolde tekli ve oda biçimli olmak üzere iki tip mezar görülür. Çoğunluğu oluşturan tekli mezarlarda belli bir yönelim yoktur. Üst kenarları düz olarak işlenmiş tekli mezarların bir kısmında kalınlıkları 10-15 cm. arasında değişen yassı kireç taşı bloklar in situ olarak bulunmuştur. Girişleri basamaklı dar dromoslarla sağlanan oda mezarlar, üç yönde seki veya lahit teknesi biçiminde işlenmiş arcosoliumlu klinelerle çevrelenmiştir. Oda mezarlarda görülen temel farklılık mezar sayısı ve giriş mekânın biçi-midir. Ağırlıklı grubu üç klineli mezarlar oluştururken, beşli ve daha çok sayıda olanlar sayıca daha azdır.

* Yrd. Doç. Dr., Anadolu Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Sanat Tarihi Bölümü, Eskişehir-TR.** Yrd. Doç. Dr., Anadolu Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji Bölümü, Eskişehir-TR. 1 Ramsay 1887, 500-501; Ramsay 1890, 257. 2 Eyice 1969. 3 Pehlivaner 1994; Alp – Çağlar 2009.

A. Oğuz Alp – Alptekin Oransay10

Tekli mezarlar ile oda mezarlar arasında zamansal bir farklılık olup olmadığını kesin olarak ortaya koyabileceği-miz ipuçlarından yoksun olmakla birlikte, mezarlarda ele geçen buluntulara ve Seyitgazi ilçe merkezi ve Yazılıka-ya yakınlarındaki Şükranlı Köyü’nde Eskişehir Müzesi tarafından yapılan kazılarda bulunan kayaya oyulmuş oda mezarların benzer planlara sahip olmasına ve mezarlarda ele geçen seramiklere dayanarak, tekli olanların Roma İmparatorluk Dönemi’ne, oda mezarların ise Geç Roma-Erken Bizans Dönemi’ne ait oldukları ileri sürülebilir4.

Mezarlarda ele geçen buluntular, nekropol alanının M.S. I. yy.dan M.S. VI. yy.a kadar yaklaşık beş yüzyıl süresin-ce kullanıldığını işaret etmektedir. Mezarların büyük çoğunluğu Geç Roma Dönemi ve sonrasında tahrip olmuştur. Bu nedenle iskeletlerin ve ölü hediyelerinin eksiksiz ele geçtiği mezarların toplam içerisindeki oranı oldukça azdır. Bu mezarlarda ölü hediyesi olarak değişik formlarda seramik ve cam kaplar, pişmiş topraktan figürin ve kandiller, gümüş ve bronzdan yapılmış küpe, bilezik ve yüzük gibi çeşitli süs eşyaları ele geçmiştir5.

2004-2009 yılları arasında Han Nekropolü’nde açığa çıkartılan mezarlarda ele geçen bir grup seramiğin tanıtı-lacağı bu makale ile hakkında yeterli bilgiye sahip olmadığımız İç Anadolu Roma Dönemi Seramiği hakkında bilinenlere katkı sağlaması amaçlanmaktadır.

SeramiklerÖncelikle belirtmek gerekir ki Han Nekropolü’ndeki mezarlarda bulunan seramikler bu yazıda tanıtılanlarla sınırlı değildir. Kırık parçalar halinde ele geçen diğer seramiklerin yayına yönelik değerlendirmesine devam edildiğin-den burada yer verilmemiş, kapsam formları açısından daha fazla fikir veren sağlam veya tüme yakın olanlarla sınırlı tutulmuştur. Kapalı kontexlerden ve tarihlendirmeye yardımcı olabilecek diğer mezar hediyeleri ile birlikte bulunmalarına karşın, seramikler için dar aralıklı tarihlendirme önerileri getirebilmek mümkün olmamıştır. Batı Anadolu ve diğer uzak merkezlerden ithal birkaç örnek dışında, seramiklerin büyük çoğunluğunu bugün için az tanınan yerel atölyelerin ürünleri oluşturmaktadır. Yaygın bir gelenek olarak mezar hediyesi seramikler ince cidar-lı ve küçük boyutlu kaplardır. Han Nekropolü’nde ele geçen seramiklerde; tabak, kâse, testi, minyatür kaplar ve unguentarium olmak üzere beş formun ağırlıkta olduğu görülmektedir.

Tabaklar (Fig. 5)Roma Dönemi mezarlarında sık rastlanılan kap formlarından biri tabaklardır. Han Nekropolü’ndeki mezarlardan ele geçen tabaklar arasında (Kat. No.1-8), Terra Sigillata mal gruplarına ait bir örnek bulunmamaktadır. Kapların hamur ve astar özellikleri farklılıklar gösterir. Dönemin yaygın üretimlerini takip eden kırmızı hamurlu ve astarlı olanların yanı sıra, daha çok yerel üretimlerde karşımıza çıkan gri ve siyah renk hamurlu ve astarlılar da bulunur. Her iki grupta hamurlar, Terra Sigillata gruplarından farklı olarak değişen oranlarda ince kum, mika ve kireç kat-kılı ve mat astarlıdır.

Aynı mezarda bulunan ilk iki tabak (Kat. No. 1-2), benzer boyut, hamur ve astar özellikleri ve süslemeli kulpla-rının açıkça gösterdiği üzere aynı seriye aittir. Ağız kenarında stilize bitkisel bezemelere sahip kalıpta biçimlen-dirilmiş iki kulp dikkat çeker. Süslemeli kulplara karşın hamur gevşek dokulu, homojen olmayan astar alacalıdır. Süslemeli kulplar, Afrika Kırmızı Astarlı Seramikleri ve Anadolu’da Pontik ve Sagalassos üretimi tabakların karakteristik özelliklerindedir. Hamur, astar ve ağız kenarı formu bakımından tabakların en yakın benzerleri Aizanoi’da bulunmuştur6. Yerel üretim olarak değerlendirilen gri hamurlu tabaklar M.S. IV.-V. yy.a tarihlendiril-miştir. Ancak, Han örnekleri Aizonoi buluntularından daha erken bir tarihe ait olmalıdır. Tabaklar, ele geçtikleri mezarın konteksi nedeniyle M.S. III. y.y.ın ikinci yarısından önceye tarihlendirilebilir.

4 Tokgöz 1976a; Tokgöz 1976b; Tokgöz 1977.5 Alp 2011.6 Dikbaş 2008, 255-256, Taf. 76, no. 528-529.

Han Nekropolü’nde Ele Geçen Roma Dönemi Seramikleri 11

Diğer tabaklar gövde ve ağız formlarının yanı sıra hamur ve astar renkleri ile de farklılıklar gösterir (Kat. No. 3-8). Dik kenarlı ve düz dipli bir tabak haricinde, diğerleri küresel veya yayvan gövdeli ve halka kaidelidir. Ağız çapları ve yükseklikleri birbirine yakın olan tabakların tamamına yakınında ağız kenarları dışa çekiktir. Bazı örneklerin ağız kenarlarında hafifçe dışa taşkın makara biçimli ve düz tutamakları mevcuttur (Kat. No. 3-4,7) Tabaklarda kırmızı ve gri olmak üzere iki farklı hamur rengi görülür. Han örneklerinin form ve hamur rengi bakımından en yakın benzerleri Aizanoi ve Kütahya Tugay Müzesi Koleksiyonu’nda saptanmıştır7. Her iki merkezdeki kırmızı hamurlu seramikleri arasında dışa taşkın aplike kulplu tabak formlarına rastlamak mümkündür8. Ağız kenarı bir tarafa doğru basık olan tabağın (Kat. No.6), düz ağız kenarı üzerinde yatay-enine kesik çizgilerden oluşan rulet baskı süslemesi, Tugay Müzesi ve Aizanoi’da yerel üretim olarak nitelenen örneklerde de karşımıza çıkmaktadır9. Han örneklerinin mezar konteksi nedeniyle M.S. II.-III. yy.a ait olması gerekir10.

Skyphos ve Kâseler (Fig. 6)Han Nekropolü’nde skyphos (Kat. No. 9-10) ve kâselere ait altı örnek ele geçmiştir. İki örnekle temsil edilen skyphos’lardan ilki, koyu kırmızı hamuru ve parlak kırmızı astarının yanı sıra ağız kenarının hemen altında üstü düz devam eden parmak destekli halka kulpları ile Erken Roma Dönemi Sigillataları’na özgü özellikleri yansıtır. Bu yarı-küresel skyphos formu, özellikle M.Ö. I yy.ın ortaları-M.S. I. yy.ın ortaları arasına tarihlenen seramik ve gümüş skyphos örneklerinde yaygındır. Han örneğinin oldukça yakın benzerleri Gordion ve Pessinus’ta ele geçmiştir. Gordion11 ve Pessinus12 skyphosları Doğu Sigillatası C grubuna ait olduğu kabul edilerek M.S. I. yy.ın başlarına tarihlendirilmiştir. Pessinus kazılarında ele geçen skyphoslardan birinin alt kısmında Han örneğindekine benzer şekilde, olasılıkla ölü gömme rituelleri ile ilişkili olarak sonradan düzgün bir delik açılmış olması dikkat çekicidir.Diğer skyphos (Kat. No. 10) ilkine oranla daha dar ve uzun bir gövde formuna sahiptir. Açık kahverengi hamurlu skyphosun sadece dış yüzüne tatbik edilen mat astar alacalıdır. Ağız kenarı altında yer alan dairesel kulplar, ilkine oranla özensizdir. Aizanoi’da bulunan ve alt yarısı kırık olan bir skyphos, gövde ve kulp formu ile Han örneğinin en yakın benzeridir13. Bu skyphos formunun erken örneklerinin Pergamon’da bulunduğu ve M.Ö. I. yy. sonları ile M.S. I. yy.ın ortalarına ait olduğu kabul edilir14. Daha geç tarihli varyasyonlarına Doğu Sigillatası A grubu seramiklerinde rastlanır. Düşük astar kalitesi, skyphosun M.S. I. veya II. yy.da faaliyet göstermiş yerel bir atölye tarafından üretilmiş olduğunu düşündürmektedir15. Han Nekropolü seramik buluntuları arasında kâse formunda dört örnek (Kat. No. 11-14) saptanmıştır. Örneklerden ilk ikisi; hafifçe içe çekik, yüksek ağız kenarı profillerine sahiptir. Dik ağız kenarlı bu kâse formları, Hellenistik Dönem’den Geç Roma Çağı’na kadar yaygın olarak görülür16. Aizanoi’da ele geçen ve Roma Dönemi’nde (M.S. II.-III. yy.) burada faaliyet göstermiş bir atölyenin üretimi olan kırmızı ve gri hamurlu seramikler arasında benzer kaplara yoğun olarak rastlanması, Han Nekropolü’nde ele geçen kâselerin bu merkezden ithal edilmiş olabilece-ğini düşündürmektedir17.

7 Ateş 2003, 132, Taf. 28, no.175 (Schale 39).

8 Ateş 2003, (Schale 41, 42, 43).

9 Ateş 2003, 129, Taf. 25 (Schale 33).10 Türktüzün vd. 2007, no. 125, 126, 130.11 Goldman 2000, fig.20 a-c, 21. 12 Devreker - Waelkens 1984, 145, Fig. 141, Fig. 234, no.23-24, Devreker vd. 2003, 328, Fig. 189 (Mezar I.10.32), Fig. 154 (Mezar I.7.21). 13 Ateş 2003, 83, Taf. 1 no.1 (Skyphos form 3). 14 Meyer - Schlichtmann 1988, 67-68, Taf. 8 (Skyphos 6).15 Aizanoi örneğinin Pergamon DSA’ları ile benzerlikleri konusunda bkz. Ateş 2003, 83, vd. 16 Formun isimlendirmesi, en tipik örnekleri ve dağılım alanı için bkz. Ateş 2003, 122, vd. Taf. 19. 17 Ateş 2003, no. 122-128, Lev.19; Dikbaş 2008, 196 (Schalen Type 12).


Gruptaki son iki örnek; yayvan küresel gövdeli ve alçak kaidelidir. İlk kâsenin ağız kenarı altı siyah astarlı iken, diğer örnek içte ve dışta siyah astarlıdır. Her iki kâseyi ele geçtikleri mezarlarda bulunan diğer seramik buluntula-ra dayanarak M.S. II.-III. yy.a tarihlendirmek mümkündür.

Testiler (Fig. 7-8)Mezar buluntuları arasında en çok örnekle temsil edilen grubu, testiler meydana getirmektedir. Farklı gövde form-ları, hamur ve astar özelliklerine sahip olan testilerin büyük çoğunluğu birbirine yakın boyutlarda ve tek kulpludur. İlk grup; geniş gövdeli, dar ve uzun boyunlu kulpsuz testilerden oluşur (Kat. No.15-17). İlk örnek kapasite ve boyutları itibariyle burada tanıtılan tüm testilerden daha büyüktür (27 cm.). Günlük kullanım kaplarına daha yakın boyutlarda olan testinin yakın benzerleri Kütahya Tugay Müzesi Koleksiyonu’nda bulunmaktadır18. Küresel göv-deli ve uzun boyunlu diğer testinin Anadolu genelinde benzerleri tespit edilememiştir. Bu grup içerinde yer alan ve diğerlerine kıyasla daha küçük boyutlu olan testi, basık ve şişkin bir gövdeye ve ağız kenarına doğru genişleyen dar bir boyna sahiptir. Benzerlerini pişmiş toprak örnekleri arasında saptayamadığımız testinin, form açısından oldukça yakın örneklerinin Pessinus Nekropolü kazılarında ele geçen cam kaplar olması şaşırtıcıdır19. Her ne kadar örnekleri Anadolu’da bugüne kadar tespit edilememiş olmakla birlikte, formun seramik üretimlerinde yay-gın olması beklenebilir. Aynı mezarda ele geçen bu gruptaki büyük boyutlu kulpsuz testi ve diğer kaplar dikkate alındığında her iki testinin M.S. II.-III. yy.a ait olduğu kabul edilebilir. İkinci grubu çift ve tek kulplu testiler meydana getirmektedir. Biri dışında testilerin tamamı tek kulpludur. Çift kulplu testi (Kat. No.18) dar boyunlu, geniş ve yüksek ağız kenarlı bir forma sahiptir. Kulpların üzerinde yatay parmak destekleri ve gövdenin perdahlı oluşu, çağdaşı üretimlerde sıklıkla karşılaşılmayan özelliklerdir. Gri ha-murlu ve yoğun hamur katkılı oluşu, kabın yerel bir atölyenin üretimi olabileceğini düşündürmektedir. Form ve kulp üzerindeki yatay tutamakları açısından benzerlik gösteren testiler, Kütahya Tugay Müzesi Koleksiyonu’nda bulunur20.Tek kulplu testiler gövde formlarının yanı sıra hamur ve astar renkleri açısından da çeşitlilik gösterir. Birbirinden farklı gövde formlarına sahip ilk üç örnek dışında (Kat. No. 19-21), diğerlerini form, hamur ve astar özellikleri açısından gruplandırmak mümkündür. Tek örnekle temsil edilen testilerden ilki (Kat. No. 19), dik ve konik gövde-si ile testiler için çok sık rastlanmayan bir forma sahiptir. Buna karşın boynu “S” şeklinde kıvrılarak ağız kenarına uzanan ikinci örnek küresel gövdelidir (Kat. No. 20)21. Tek örnekle temsil edilen testi formlarından sonuncusu (Kat. No. 21) basık küresel gövdeli, uzun boyunludur ve kulp üzerinde yatay tutamağa sahiptir. Söz konusu testiler astar renkleri açısından da birbirinden farklıdır. Uzun ovoid gövdeli, kısa boyunlu ve dışa çekik ağızlı dört testi benzer hamur ve astar özelliklerine sahiptir. Kazı-larda ele geçen benzer formda testilere ait kırık parçalar, bu kapların mezar hediyesi olarak yaygın olarak kullanıl-dığını göstermektedir. Ortak bir atölye tarafından üretilmiş olmasını bekleyebileceğimiz bu testiler, bulundukları mezarda ele geçen seramikler ve diğer buluntulara dayanarak M.S. II.-III. yy.a tarihlendirilebilir. Gri hamurlu ve siyah astarlı iki testi (Kat. No. 26-27), benzer hamur ve astar özelliklerine sahip tabaklar ile olası-lıkla aynı atölyenin üretimleridir. Küresel ve ovoid gövdeli testilerin dışa doğru genişleyen boyun ve omuzlarında ince yatay şeritler yer alır. Kulpu sağlam olan ilk örnekte yatay bir tutamak eklenmiştir. Boyut, form, hamur ve astar özellikleri açısından Han örneğine oldukça yakın olan bir testi Kütahya Tugay Müzesi’nde yer alır22. Gri hamurlu ve siyah astarlı bu mal grubunun üretim yeri gibi tarihlendirilmeleri konusunda da yeterli veri yoktur.

18 Türktüzün vd. 2007, 405, no.18, 88; Laflı 2003, 106, Lev. 185a (Form 6). 19 Devreker vd. 2003, 105, (Mezar I.2.61) 175, no.1, M.S. 3.-5. yy. ve 167, (Mezar I.1.100) no.13 M.S. 3.-5. y.y.20 Türktüzün vd. 2007, 446, no. 64 ve 447, no.70.21 Türktüzün vd. 2007, 449, no.78.22 Türktüzün vd. 2007, no. 083.


Tek kulplu testiler grubunun son iki örneği (Kat. No. 28-29), boyut, form ve astar özellikleri açısından birbirine oldukça yakındır. Kapların hamurları katkısız veya ince mikalı, sadece dış yüze tatbik edilmiş olan kırmızı astar-ları parlak ve kalındır. Şişkin gövdeli testiler geniş ağızlara sahiptir. Önceki örneklerle kıyaslandığında geniş olan ağızları, bu kapların -bardak veya maşrapa gibi- farklı bir işlevde kullanılmış olabileceklerini düşündürmektedir. Kaplar, Doğu Akdeniz’in çeşitli merkezlerinde ele geçen ve “İnce Cidarlı Mallar” olarak adlandırılan seramiklerin form ve astar özelliklerine yakındır. Farklı atölyeler tarafından üretilmiş olduğu anlaşılan bu seramiklerin, Anado-lu genelindeki üretim merkezleri, tarihlendirilmeleri ve dağılımları bugün için kesin verilerle ortaya konmamış-tır23. Han örneklerine yakın olan bazı formlar, Gordion kazılarında ve Eskişehir Müzesi’nde saptanmıştır24.

Minyatür Kaplar (Fig. 9)Minyatür kaplar, mezar hediyeleri arasında en sık rastlanan seramik gruplarından biridir. Boyutları ve sınırlı ka-pasiteleri dikkate alındığında, bu tür kapların daha çok parfüm, balsam ve krem gibi hoş kokulu sıvılar içerdikleri kabul edilebilir. Lekythos, aryballos ve unguentarium gibi küçük boyutlu kapların, içerdikleri hoş kokular nede-niyle mezar hediyesi olarak bırakılması eski ve yaygın bir gelenektir. Testi formlarını model alan küçük boyutlu minyatür kaplar, daha çok Roma Dönemi ile birlikte yaygınlık kazanmıştır. Küçük ölçekli yerel atölyeler tarafın-dan üretimi yapılabilen bu tip kaplara, Roma Dönemi’nde Anadolu’nun çeşitli merkezlerindeki nekropol bulun-tuları arasında sıklıkla rastlanılmaktadır. Han Nekropolü’nde tespit edilen örneklerin büyük çoğunluğunu küresel gövdeli, dar boyunlu ve kulplu minyatür testicikler oluşturur (Kat. No. 30-43).

Şişkin küresel gövdesi, huni formlu dar boynu ve geniş ağzı ile ilk testicik (Kat. No. 30), mezar hediyesi olarak Arkaik Dönem’den itibaren sıklıkla karşılaşılan aryballos formlarını hatırlatır. Roma Dönemi’nde geniş bir alana yayılan bu tipin erken örneklerinde ağız kenarı geniş ve eğimli profilli iken, M.S. II. yy.dan itibaren daha dar ve köşeli ağız profillerinin ağırlık kazandığı görülmektedir. Kabın, form ve astar açısından yakın bir benzeri Kütahya Tugay Müzesi Koleksiyonu’nda yer alır25. Han örneği ağız kenarının profili açısından M.S. I.-II yy. örneklerine yaklaşır.

Küresel gövdeli iki testicik çift ağızlı olmaları ile diğerlerinden farklılık gösterir (Kat. No. 31-32). Her iki ör-neğin de kulplu olduğu gövdedeki izlerden anlaşılmaktadır. Şişkin gövdeleri ve ağız formu ile Klasik Dönem oinochoelerini anımsatan kapların, boyutları açısından en yakın benzerleri Roma Dönemi’nde görülür. Form, ha-mur ve astar rengi Aizanoi Hamam’ında saptanan ve yerel üretim olduğu düşünülen minyatür kaplarla benzerdir26. Han örneklerinin M.S. III. yy.a tarihlendirilen Aizanoi buluntuları ile çağdaş olduğu kabul edilebilir.

Gövdeleri yukarı doğru genişleyen “S” profilli ve dar boyunlu kulplu testicikler (Kat. No. 33-35), büyük boyutlu testi formlarını takip eder. Söz konusu form, Roma Dönemi mezar hediyeleri ve günlük kullanım kapları arasında oldukça yaygındır. Yakın çevredeki Aizanoi’un yanı sıra Batı Anadolu ve Akdeniz Bölgesi merkezlerinde benzer kaplar saptanmıştır. Söz konusu örnekler ışığında, formun M.S. III. yy.-IV. yy.da yaygın olduğu anlaşılmaktadır27. Han örnekleri, mezarların konteksti nedeniyle M.S. II. yy. - III. yy. ortasından daha geç olmamalıdır.

Yonca ağızlı minyatür oinochoe (Kat. No. 36) düz dipli, keskin omuzlu gövde formuyla Geç Klasik Çağ’dan Er-ken Roma Dönemi’ne kadar Akdeniz Dünyasında oldukça yaygın görülen servis kaplarının formunu takip eder. Anadolu genelinde paralel örnekleri tarafımızdan saptanamamış olan minyatür oinochoe’nin M.S. II. yy. - III. yy. ait olduğu ileri sürülebilir.

23 Hayes 1991, 187 vd., Fig. 66, no.50.24 Goldman 2000, 225, Fig. 35(c).25 Berlin 1997, 143, no. PW 438, Türktüzün vd. 2007, no. 067.26 Türktüzün vd. 2007, no. 067; Ateş 2003, 177, no. 336, Taf. 60.27 Aizanoi örneği ve karşılaştırması için bkz. Dikbaş 2008, 291, Taf. 89, no. 620a-b; Türktüzün vd. 2007, no. 023; Berlin 1997, 53, no. PW59.


Daha çok metal kaplarda karşımıza çıkan keskin profilli gövde ve boyun formuna sahip minyatür testicik (Kat. No. 37), bu özelliği ile diğerlerinden ayrılır. Benzer örnekleri tarafımızdan tanınmayan testiciğin, minyatür oinochoe ile aynı mezardan bulunmuş olmasına dayanarak çağdaş olduğu kabul edilebilir. Benzer gövde ve boyun formlarını daha çok dönemin günlük kullanım kapları arasında bulunmasını bekleyebi-leceğimiz iki testicikten ilki (Kat. No. 38), doğrudan ağız kenarına uzanan armudi gövdeye ve emziğe sahiptir. Prizmal gövdeli diğer testicik (Kat. No. 39), oldukça dar ve kısa boyunlu ve önceki gibi kulpludur. Form ve astar açısından yakın bir benzeri Kütahya Tugay Müzesi’nde yer alır28. Her iki kabın, bulundukları mezarlarda ele geçen diğer buluntular nedeniyle M.S. II. yy. veya III. yy.a ait olmaları beklenebilir. Büyük boyutlu standart testi formlarını takip eden iki örnek (Kat. No. 40-41), kulpsuz oluşları ile öncekilerden ayrılır. Gövde; ilkinde yukarıya doğru konik formda daralırken, diğerinde küreseldir. Boyunlar her iki örnekte ağız kenarına doğru genişler. Ele geçtikleri mezarların konteksti, kapların önceki örneklerle çağdaş olduğuna işaret etmektedir. Bu grupta yer alan ve aynı mezardan gelen son iki kap (Kat. No. 42-43), çömlek formlarına sahiptir. İlk kap geniş ağızlı, küresel gövdeli ve kulpludur. İnce cidarı ve ağız kenarında mezar ritüellerinde kullanılmış olabileceğine işaret eden yanık izleri ile dikkat çeker. Aynı mezardan gelen daha özensiz yüzey işlenişine sahip diğer kabın ağız kenarı yamuktur. Kapların minyatür testiciklerle benzer sıvılar içerip içermedikleri konusunda yeterli ipucu bulunmamaktadır. Örneklerin “mürekkep veya kandil yağı doldurma kapları” olarak tanımlanan formlara yakın olması, farklı bir işlevde kullanılmış olabileceğini düşündürmektedir29. Kapların işlevleri gibi tarihlendirmeleri de belirsizdir.

Unguentariumlar (Fig. 10)İçlerinde hoş kokulu yağlar ve balsam türü sıvıların saklandığı kabul edilen unguentariumlar, Hellenistik Dönem’den itibaren özellikle mezarlarda yoğun ele geçen kaplardır. Unguentarium formları Roma Dönemi’nde çeşitlilik kazanarak tüm Akdeniz Dünyasında yaygınlaşmış, talebin artmasına bağlı olarak çok sayıda merkezi ve yerel atölye tarafından üretilmiştir. Han Nekropolü’ndeki mezarlardan tüm ve tüme yakın üç unguentarium bulunmuştur (Kat. No.44-46). Örnekler, prizmal, küresel ve dar yamuk gövdeli olmak üzere üç farklı forma sahiptir. Ağız kenarı dışa çekik prizmal gövdeli unguentarium, kaliteli hamuru ve iyi pişirimiyle dikkat çeker (Kat. No.44). Gövdedeki ince yivler ve boyundaki spiral dönüşler, kabın hızlı bir çarkta biçimlendirildiğini gösterir. Ağız kenarının dışta özenli biçimde içe kat-lanmış, dışta ağız kenarı ve altında koyu kahverengi astar tatbik edilmiştir. Benzer gövde formu, hamur ve astar özelliklerine sahip örnekler, Yalvaç ve Isparta müzeleri ile Gordion kazılarında tespit edilmiştir30. Araştırmacılar tarafından M.S. I. yy.da ortaya çıktığı kabul edilen bu unguentarium formunun, İç Anadolu genelinde M.S. II.- III. yy.larda yaygınlaştığı anlaşılmaktadır. Yayvan kaidesi, dar ve yamuk gövdesi ile ikinci örnek özensiz bir işlenime sahiptir (Kat. No. 45). Mezar hediyesi seramikler arasında, biçimlendirme veya pişirim hatalı unguentariumlara rastlanması, Roma Dönemi için sıra dışı bir olgu değildir. Gövde ve boyunları yamuk olan bu tür unguentariumları, özel bir tip olarak değerlendirmekten ziyade, yerel atölyelerin hatalı üretimleri olarak kabul etmek gerekir. Yayvan düz kaideli, uzun ve oval gövde formuna sahip basit ağız kenarlı benzer örnekler yakın çevrede Amorium31, Pisidia Bölgesi Müzeleri ve Kütahya Tugay Müzesi’nde bulunmaktadır32.

28 Türktüzün vd. 2007, 415, no. 28.29 Hayes 2009, 7, Fig. 3 b-d.30 Goldman 2000, 346, Fig. 64, no. P759-760; Laflı 2003, 105-106, Taf. 190d-192e (Pisidia form 14).31 Laflı 2011, Fig. 3/1, no. 5-9, Pl. 3/2, no. 5-9.32 Laflı 2003, Taf. 166-167, 194-199; Türktüzün vd. 2007, no. 97


Yaygın unguentarium formlarından farklı olan son örnek, şişkin küresel gövdeli ve uzun boyunludur (Kat. No. 46). İnce cidarlı gövde üzerinde birbirine paralel sık aralıklı derin yivler yer alır. Form açısından yakın benzerleri Kilikya ve Pisidia Bölgesi müzeleri ile Patara kazı buluntuları arasında saptanmıştır33. Form gelişimi belirgin biçimde takip edilemeyen bu tip unguentariumlar, araştırmacılar tarafından M.S. I.-IV. yy.lar arasındaki zaman dilimine tarihlendirilmişlerdir. Han Nekropolü’nde ele geçen unguentarium ise aynı mezarda birlikte ele geçen diğer buluntulara dayanarak M.S. II.-III. yy.a tarihlendirilebilir.

SonuçBurada tanıtılan seramiklerin büyük kısmı, yakın çevrede bugüne kadar üretim yerleri tespit edilememiş olan bölgesel atölyelerin daha çok mezar hediyesi olarak ürettikleri küçük boyutlu kaplardan oluşmaktadır. Dönemin Terra-Sigillata formlarını takip eden yerel atölyeler, bu seramiklere özgü kırmızı hamurlu ve astarlı kapların yanı sıra, geçmişten gelen köklü bir geleneğin devamı olarak gri hamurlu ve siyah astarlı seramikler de üretmişlerdir. Han Nekropolü seramik buluntuları arasında Batı Anadolu veya daha uzak merkezlerden ithal edilmiş tek örnek (skyphos) bulunmaktadır. Dönemin yaygın ve görece kaliteli üretim yapan atölyelerin ürünlerinin çok az sayıda örnekle temsil edilmesi, Roma Dönemi’nde Han’da bulunan antik yerleşimde yaşayan topluluğun ihtiyaçlarını daha ucuz olan yerel atölyelerin ürünleri ile karşıladıklarını göstermektedir. Bu yazıda tanıtılan seramik buluntu-ları, Roma İmparatorluk Dönemi’nde olasılıkla Nakoleia’ya bağlı orta ölçekli bir yerleşim olarak kabul edebile-ceğimiz Han’daki antik yerleşiminin kırsal karakterli sosyo-ekonomik yapısını ortaya koyan önemli ipuçlarıdır. Seramiklerin ele geçtikleri mezarlarda bulunan diğer kaplar ve küçük buluntular, mezarların büyük ölçüde M.S. II. ve III. yy.lara ait olduğuna işaret etmektedir.

Han Nekropolü’nde ele geçen seramikler, İç Anadolu genelinde Roma Dönemi mezarlarda yaygın olarak görülen bir repertuarı yansıtmaktadır. Her dönemde olduğu gibi Roma Dönemi’nde de yüksek kalite ve titiz işçilik gerek-tirmeyen mezar hediyesi gibi ürünler, küçük ölçekli yerel atölyeler tarafından üretilmiş olmalıdır. Bazı örneklerin form ve astar özellikleri açısından Roma döneminin yaygın ve popüler seramik formlarını izlediği görülmektedir.

Burada ele alınan bazı formların benzerleri yakın çevrede Aizanoi, Gordion, Pessinus ve Amorium kazıları ile Kü-tahya Tugay Müzesi Koleksiyonu’nda bulunmaktadır. Bu merkezlerden seramik üretimine dair güvenilir ipuçları sunan tek merkez Aizanoi’dir. Gerek kaliteli gerek gündelik kullanım kapları ürettiği anlaşılan Aizanoi atölyele-rinin ürünlerini aynı zamanda –Han dâhil olmak üzere– yakın çevreye sattığı düşünülebilir34. Gordion’da Roma Dönemi’nde seramik üretimi yapılmış olabileceği teklif edilmekle birlikte, bu iddia güvenilir kanıtlarla ortaya ko-nulmamıştır35. Diğer kentlerin bu dönemde faaliyet gösteren seramik atölyelerine sahip olup olmadığı belirsizdir.

Bu yazıda değerlendirilmeye çalışılan Han Nekropolü seramik buluntuları, bugün için hakkında yeterli bilgiye sahip olmadığımız İç Anadolu Roma Dönemi seramik formları, üretim merkezleri ve dağılımları konusunda sınırlı olmakla birlikte yeni bilgiler eklemiştir.

33 Kilikya Bölgesi Müzelerindeki örnekleri için Laflı 2003, 97 (Form XIX), Taf. 164-165; Pisidia Bölgesi müzelerindeki örnekler için Laflı 2003, 105 (Form XIII), Taf. 189c-190c. 252b; Dündar 2006, 50-51, U. 189-190, Lev. 33.

34 Bkz. Ateş 2003; Dikbaş 2008.35 Goldman 2000.


Seramiklerin Ele Geçtiği Mezarlara Göre Dağılımı

2006 GB M-8

2006 GB M-9

2007 GB M-10

2008 GB-D M2

2008 GB-D M4

2008 GB-D M18

2009 KM M2

2009 KM M3

Kat.No.20 Kat.No.3 Kat.No.5 Kat.No.10 Kat.No.1 Kat.No.11 Kat.No.4 Kat.No.16

Kat.No.26 Kat.No.19 Kat.No.7 Kat.No.15 Kat.No.2 Kat.No.13 Kat.No.14 Kat.No.25

Kat.No.22 Kat.No.17 Kat.No.8 Kat.No.30 Kat.No.40 Kat.No.31

Kat.No.35 Kat.No.18 Kat.No.12 Kat.No.36 Kat.No.42

Kat.No.38 Kat.No.21 Kat.No.33 Kat.No.37 Kat.No.43

Kat No.46 Kat.No.28 Kat.No.41

Kat.No.44 Kat.No.45

KATALOGKat. No. 1. 2008 GB-D M-4, Çift kulplu kalıp işi tabak, Yük.: 5,6 cm. Ağız Çapı: 21,4 cm. Kirli bej hamurlu, içte ve dışta kirli kahve–siyah astarlı. Gevşek hamurlu. Dışa taşkın kulplar üzerinde kabartma stilize çiçek bezemesi yer alır. Kat. No. 2. 2008 GB-D M-4, Çift kulplu kalıp işi tabak, Yük.: 5,6 cm. Ağız Çapı: 21,4 cm. Kat. No. 1 ile benzer ölçü, hamur, astar ve süslemeye sahip. Kat. No. 3. 2006 GB M-9, Tabak, Yük.: 5 cm. Ağız Çapı: 20,9 cm. Hamurun çekirdeği fazla pişimden gri, dışta açık kırmızı, içte ve dışta mat kırmızı astarlı. Kum ve az miktarda kireç katkılı. Ağız kenarında karşılıklı yatay kulplu.Kat. No. 4. 2009 KM M-2, Tabak, Yük.: 4,5 cm. Ağız Çapı: 20,8 cm. Açık kırmızı hamurlu, içte ve dışta açık kırmızı astarlı. İnce mika katkılı. Ağız kenarında karşılıklı makara biçimli kulplu. Kat. No. 5. 2007 GB M-10, Tabak, Yük.: 4 cm. Ağız Çapı: 17 cm. Açık kahverengi hamurlu, koyu kırmızı mat astarlı. Kireç katkılı. Kat. No. 6. 2006 GB M-20, Tabak, Yük.: 3,7 cm. Ağız Çapı: 23,8 cm. Koyu siyah hamurlu, koyu mat siyah astarlı. Yo-ğun sarı ve beyaz mika, az kireç ve kum katkılı. Gövde hafif yamuk. Ağız kenarında çapraz kısa yiv süslemeli.Kat. No. 7. 2007 GB M-10, Tabak, Yük.: 3,5 cm. Ağız Çapı: 23,4 cm. Koyu gri hamurlu, içte ve dışta koyu siyah mat astarlı. Ağız kenarında karşılıklı makara biçimli kulp yer almakta. Kat. No. 8. 2008 GB-D M-4, Tabak, Yük.: 5 cm. Ağız Çapı: 24,2 cm. Kahverengi hamurlu, içte ve dışta kirli koyu siyah astarlı. Kat. No. 9. 2005, GB M-12, Çift kulplu skyphos, Yük.: 7,6 cm. Ağız Çapı: 10,8 cm. Ağız kenarında karşılıklı halka formlu kulplar ve kulpların üzerinde iki uzantı yer alıyor. Kaideye bir delik açılmış. Kat. No. 10. 2008 GB-D M-2, Çift kulplu skyphos, Yük.: 8,5 cm. Ağız Çapı: 7,1 cm. Açık kahverengi hamurlu, alacalı kahve-kırmızı astarlı. Kat. No. 11. 2008 GB-D M-18, Kase, Yük.: 7,7 cm. Ağız Çapı: 16,8 cm. Kırmızı hamurlu, aşırı pişimden içi siyahlaşmış, dışta kırmızı astarlı. Kat. No. 12. 2008 GB-D M-4, Kase, Yük.: 5,1 cm. Ağız Çapı: 12,1 cm. Kırmızı hamurlu, içte ve dışta turuncu astarlı. Kat. No. 13. 2008 GB-D M-18, Kase, Yük.: 4,7 cm. Ağız Çapı: 10,2 cm. Açık kahverengi hamurlu, içte kırmızı astarlı, dışta ağız kenarı altında koyu kahverengi astarlı. Kat. No. 14. 2009 KM M-2, Kase, Yük.: 4,5 cm. Ağız Çapı: 9,2 cm. Açık kahve-bej hamurlu, içte ve dışta siyah astarlı. Az kireç ve yoğun mika katkılı. Kat. No. 15. 2008 GB-D M-2, Uzun boyunlu testi, Yük. 27 cm. Ağız Çapı. 5.5 cm. Açık kahverengi hamurlu, koyu kah-verengi astarlı. Kat. No. 16. 2009 KM M-3, Uzun boyunlu testicik, Yük.:18,3 cm. Ağız Çapı: 3,2 cm. Bej hamurlu, kahve mat astarlı. Yoğun ince mika katkılı.


Kat. No. 17. 2008 GB-D M-2, Uzun boyunlu testicik, Yük.: 12,5 cm. Ağız Çapı: 3,8 cm. Açık kahverengi hamurlu, dışta kırmızı astarlı. Kat. No. 18. 2008 GB-D M-2, Çift Kulplu Testicik, Yük.: 18,1 cm. Ağız Çapı: 4,6 cm. Gri hamurlu, dışta aynı renkte astarlı. Yoğun beyaz mika ve kum katkılı, gövde perdahlı. Kulp üzerinde yatay kısa tutamak yer almaktaKat. No. 19. 2006 GB M-9, Tek Kulplu Testicik, Yük.: 17,6 cm. Ağız Çapı: 4,5 cm. Açık kahve hamurlu, dışta açık kah-ve mat astarlı. İnce sarı-beyaz mika ve kum katkılı. Kat. No. 20. 2006 GB M-8, Tek Kulplu Testicik, Yük.: 17,3 cm. Ağız Çapı: 3,6 cm. Koyu kahve hamurlu, açık kırmızı-kahve astarlı dış yüzeyin bir bölümü isli. Yoğun küçük kireç, beyaz mika ve ince kum katkılı. Gövde hafif yamuk. Kat. No. 21. 2008 GB-D M-2, Tek Kulplu Testi, Yük.: 14,1 cm. Ağız Çapı: 4,2 cm. Kahve-kızıl hamurlu, dışta gövdenin yarısına kadar alacalı kahverengi astarlı. Kulbun ağız kenarına yakın yerde yatay tutamak var. Kat. No. 22. 2007 GB M-10, Testicik, Yük.: 16,5 cm. Ağız Çapı: 4,3 cm. Mat kırmızı astarlı. Kulp kırık, ağız kenarı hafifçe yamuk. Kat. No. 23. 2006 GB M-3, Tek Kulplu Testicik, Yük.: 11,4 cm. Ağız Çapı: 4,2 cm. Açık kahve hamurlu, dışta turuncu-kahve astar izleri kısmen korunmuş. Kireç ve yoğun mika katkılı. Ağız kenarı hafifçe yamuk.Kat. No. 24. 2006 GB M-17, Tek Kulplu Testicik, Yük.: 12,6 cm. Ağız Çapı: 3,5 cm. Açık kahve hamurlu, dışta mat kırmızı astarlı. Kum, mika, kireç ve taşçık katkılı. Kat. No. 25. 2009 KM M-3, Tek Kulplu Testicik, Yük.: 13,1 cm. Ağız Çapı: 3,6 cm. Açık bej-kırmızı hamurlu, mat kır-mızı astarlı. Az kum ve mika katkılı. Kat. No. 26. 2006 GB M-8, Tek Kulplu Testicik, Yük.: 14,2 cm. Ağız Çapı: 3,1 cm. Koyu kahve hamurlu, dışta siyah astarlı. Yoğun beyaz mika ve ince kum katkılı. Kulp üzerinde yatay tutamak çıkıntısı yer almakta. Kat. No. 27. 2006 GB M-5, Tek Kulplu Testicik, Yük.: 12,7 cm. Ağız Çapı: 4 cm. Koyu gri hamurlu, dışta koyu siyah astarlı. Sarı ve beyaz mika katkılı. Kulbu kırık. Kat. No. 28. 2008 GB-D M-2, Tek Kulplu Testicik, Yük.: 10,6 cm. Ağız Çapı: 5,1 cm. Kahverengi hamurlu, dışta kaide kısmına kadar kırmızı astarlı, bazı yerlerde pişimden dolayı koyu alacalı. Çok ince beyaz mika ve kireç katkılı.Kat. No. 29. 2008 GB-D M-21, Tek Kulplu Testicik, Yük.: 10,4 cm. Ağız Çapı: 4,8 cm. Turuncu hamurlu, dışta aynı renk astarlı. Katkısız. Kat. No. 30. 2008 GB-D M-18, Tek Kulplu Minyatür Testicik, Yük.: 7,6 cm. Ağız Çapı: 4,1 cm. Kahverengi hamurlu, kırmızı astarlı. Kat. No. 31. 2009 KM M-3, Yonca Ağızlı Minyatür Testicik, Yük.:7,6 cm. Ağız Çapı: 2,4 cm. Kırmızı hamurlu, koyu kırmızı astarlı. Çok az ince kum katkılı. Kat. No. 32. 2008 GB M-10, Tek Kulplu Çift Ağızlı Minyatür Testicik, Yük.: 8,5 cm. Ağız Çapı: 3,4 x 2,5 cm. Kırmızı hamurlu, koyu kahverengi astarlı. Kulbu kırık. Kat. No. 33. 2008 GB-D M-4, Tek Kulplu Minyatür Testicik, Yük.: 9,9 cm. Ağız Çapı: 2,3 cm. Pembe hamurlu, koyu turuncu astarlı. Kat. No. 34. 2005 GB M-33, Tek Kulplu Minyatür Testicik, Yük.: 9,8 cm. Ağız Çapı: 2,1 cm. Gri hamurlu, içte ve dışta aynı renkte. Çok ince mika ve kireç katkılı. Boyun hafifçe yamuk. Kat. No. 35. 2007 GB M-10, Tek Kulplu Minyatür Testicik. Yük.: 8,2 cm. Ağız Çapı: 2,5 cm. Kırmızı hamurlu, mat kırmızı astarlı. Ağız kenarı hafifçe yamuk. Kat. No. 36. 2008 GB-D M-18, Tek Kulplu Yonca Ağızlı Minyatür Testicik, Yük.: 7,2 cm. Ağız Çapı: 3 cm. Açık kahve-rengi hamurlu koyu turuncu astarlı. Kulbun yarısı gövde kısmından noksan. Kat. No. 37. 2008 GB-D M-18, Tek Kulplu Minyatür Testicik, Yük.: 6,3 cm. Ağız Çapı: 2,9 cm. Açık kahverengi hamur-lu, kırmızı astarlı. İnce kırmızı astarlı. Kat. No. 38. 2007 GB M-10, Tek Kulplu Minyatür Testicik, Yük.: 7 cm. Ağız Çap: 2,2 cm. Açık kırmızı hamurlu, dışta kendinden astarlı. Kat. No. 39. 2008 GB M-7, Tek Kulplu Minyatür Testicik, Yük.: 7,1 cm. Ağız Çapı: 2,5 cm. Kırmızı hamurlu, dışta ken-dinden astarlı. Kum ve kireç katkılı. Kulbu kırık.


Kat. No. 40. 2009 KM M-2, Minyatür Testicik, Yük.: 7,7 cm. Ağız Çapı: 2,9 cm. Açık kahve hamurlu, koyu kahve mat astarlı. İnce kum katkılı.Kat. No. 41. 2008 GB-D M-18, Minyatür Testicik, Yük.: 7,3 cm. Ağız Çapı: 2,7 cm. Açık kahverengi hamurlu, açık kırmızı astarlı yer yer alacalı. Kat. No. 42. 2008 KM M-2, Minyatür Kap, Yük.: 5,2 cm. Ağız Çapı: 4,5 cm. Açık bej hamurlu, turuncu astarlı. Ağız kenarı siyah isli. Kulbu kırık. Kat. No. 43. 2009 KM M-2, Minyatür Kap, Yük.: 6,8 cm. Ağız Çapı: 4,5 cm. Kirli koyu kahve hamurlu, dışta kendinden astarlı. Kireç ve az mika katkılı. Ağız yamuk. Kat. No. 44. 2008 GB-D M-2, Unguentarium, Yük.: 24,8 cm. Ağız Çapı: 4,4 cm. Kahverengi hamurlu, dışta kahverengi astarlı. Kat. No. 45. 2008 GB-D M-18, Unguentarium, Yük.: 22,1 cm. Ağız Çapı: 3,5 cm. Kahverengi hamurlu, dışta kendinden astarlı. Gövde yamuk.Kat. No. 46. 2007 GB M-10, Unguentarium, Yük.: 21 cm. Ağız Çapı: 4,1 cm. Kırmızı hamurlu, dışta kendinden astarlı. Boyun hafif yamuk, ağız kenarı kırık.


Kısaltmalar ve BibliyografyaAlp – Çağlar 2009 A.O. Alp – D. Çağlar, “Eskişehir-Han İlçesi ve Başara Köyü Kazıları (2004-2007)”, 30. Kazı Sonuçları Toplantısı,

Cilt 1 (26-30 Mayıs 2008), Ankara, 2009, 189-200.

Alp 2011 A.O. Alp, “The Rings from Han Necropolis”, SOMA 2009: Proceedings of the XIII Symposium on Mediterranean Archaeology, Selçuk University of Konya, Turkey 23-24 April 2009, (Ed. H. Oniz – E. Aslan), Oxford, 2011, 27-31.

Arslan 2008 N. Arslan, “2006 Yılı Assos Kazı Çalışmaları”, Türk Arkeoloji ve Etnografya Dergisi, 8, Ankara, 2008, 49-58.

Ateş 2003 G. Ateş, Die Rote Feinkeramik von Aizanoi als lokaler Kulturträger (Untersuchungen zum Verhaltnis von lokaler roter Glanztonware und importierter Sigillata) Inaugural-Disserttation zur Erlangung des Doktorgrades der Philosophischen Fakultat, Heidelberg, 2003.

Berlin 1997 A. Berlin, “The Plain Wares”, Tell Anafa II, I- The Hellenistic and Roman Pottery Sharon, (Ed. C. Herbert), Ann Arbor Mi, 1997, 1-247.

Devreker vd. 1995 J. Devreker – H. Thoen – F. Vermeule, “The Imperial Sanctuary at Pessinus and it’s Predecessors: A Revision”, Anatolia Antiqua, III, 1995, 125-144.

Devreker vd. 2003 J. Devreker – H. Thoen – F. Vermeule, Excavations in Pessinus: the so-called Acropolis from Hellenistic and Roman cemetery to Byzantine Castle, Ghent, 2003.

Devreker – Waelkens 1984 J. Devreker – M. Waelkens, Les Fouilles De La Rijksuniversiteit Te Gent A Pessinonte 1967-1973, Brugge, 1984.

Dikbaş 2008 G. Dikbaş, Die Graue Keramik von Aizanoi von der spaten Eisenzeit bis zur spatantike Zeit, Inaugural-Disserttation zur Erlangung des Doktorgrades im Fach Klassische Archaologie an der Philosophischen Fakultat der Universitat zu Köln, 2008.

Eyice 1969 S. Eyice, “Hanköyün’de Hüsrev Paşa Camii”, Tarih Dergisi, 23, 1969, 179-204.

Goldman 2000 A. Goldman, The Roman-period settlement at Gordion, Turkey, A Dissertation submitted to the faculty of the University of North Carolina at Chapel Hill in partial fulfillment of the requirements for the degree of Classical archaeology in the Department of Classics, Chapel Hill, 2000.

Hayes 1972 J.W. Hayes, Late Roman Pottery, British School at Rome, London, 1972.

Hayes 1991 J.W. Hayes, Paphos: The Hellenistic and Roman Pottery, Nicosia, 1991.

Hayes 2009 J.W. Hayes, Castelporziano, Excavations at the Imperial Vicus 1985-7 and 1996-8 Trenches S and SA: pottery finds and lamps, Institute of Archaeology, University of Oxford, 2009.

Laflı 2003 E. Laflı, Studien Zu Hellenistischen, Kaiserzeitlichen Und Spätantik-Frühbyzantinischen Tonunguentarien Aus Kilikien Und Pisidien (Südtürkei): Der Forschungsstand Und Eine Auswahl Von Fundobjekten Aus Den Örtlichen Museen, Inaugural-Dissertation Zur Erlagung Der Doktorwürde Vorgelegt Der Philosophischen Fakultät Der Universität Zu Köln, 2003.

Laflı 2011 E. Laflı, “Roman and Late Roman Terracotta Unguentaria, 1988-2005”, Amorium Reports, 3, (Ed. C.S. Lightfoot), İstanbul, 2011, 181-192.

Pehlivaner 1994 M. Pehlivaner, “Han ve Yazılıkaya’da Temizlik Çalışmaları, 1992”, IV. Müze Kurtarma Kazıları Semineri (26-29 Nisan 1993), Ankara, 1994, 227-243.

Ramsay 1887 W.M. Ramsay, “The Cities and Bishoprics of Phrygia II”, Journal of Hellenistic Studies, VIII, 1887, 461-519.

Ramsay 1890 W.M. Ramsay, The Historical Geography of Asia Minor, London, 1890.

Strong 1966 D.E. Strong, Greek and Roman Gold and Silver Plate, New York, 1966.

Tokgöz 1976a D. Tokgöz, “Seyitgazi Nekropol Kazısı-1974”, Türk Arkeoloji Dergisi, XXIII-1, 1976, 103-109.

Tokgöz 1976b D. Tokgöz, “Şükranlı Nekropol Kazısı-1974”, Türk Arkeoloji Dergisi, XXIII-2, Ankara, 1976, 117-142.

Tokgöz 1977 D. Tokgöz, “Şükranlı Nekropol Kazısı-1975”, Türk Arkeoloji Dergisi, XXIV-1, Ankara, 1977, 167-191.

Türktüzün 1991 M. Türktüzün, “Roma Devri Nekropolü Kurtarma Kazısı”, Türk Arkeoloji Dergisi, XXXIX, Ankara, 1991, 225-249.

Türktüzün vd. 2007 M. Türktüzün – E.Ş. Dönmez – A. Akman, “Küçük Eserler”, Ben Anadolu’da Doğdum: Anadolu Kültür-Sanat ve Arkeoloji Müzesi (Ed. T. Drew-bear – F. Demirkök – E.Ş. Dönmez – M. Türktüzün), İstanbul, 2007.


Fig. 1 Han Güneybatı

Nekropolü Kuzey Yamaç Planı (2009)

Fig. 2Han Güneybatı Nekropolü Doğu Yamaç Planı (2009)


Fig. 3 Han Nekropolü Seramikleri (Tabak, kâse ve testiler)


Fig. 4 Han Nekropolü Seramikleri (Minyatür kaplar ve unguentariumlar)


Fig. 5 Han Nekropolü (Tabaklar) Fig. 6 Han Nekropolü (Skyphos ve kâseler)


Fig. 7 Han Nekropolü (Testiler)


Fig. 8 Han Nekropolü (Testiler)


Fig. 9 Han Nekropolü (Minyatür kaplar)


Fig. 10 Han Nekropolü (Minyatür kaplar ve unguentariumlar)

The Pottery from the Necropolis of Han (Turkiye) (in Turkish) / Han Nekropolü’nde Ele Geçen...

Documents

Transcript of The Pottery from the Necropolis of Han (Turkiye) (in Turkish) / Han Nekropolü’nde Ele Geçen...