GIAO HQI ｐｈｾｔ＠ GIAO Vltf NAM

PIIAN VI$N NGHIEN cUU ｐｾｔ＠ H<)C

NAM THU sAu-SO 3 -1996

TAP CHi NGHIEN Clru

• TAP CHI NGH!EN c(fu PHAT HOC • 3

BOAN PHAT GlAD HAN QUOC THAM VIETNAM • •

Hoa thuqng Seol Jo

Lee va cac vi th3.nh

vien trong doan ch1,1p

inh luu ni¢m voi Hoa

thuqng Kim Cuong

Tu, l3aJ1 liinh dl;lo

Phan vi¢n, Ban bien

ｾｐ＠ T<:tP'' chi Nghien

eCru ｐｨｾｴ＠ hQc ｴｾｩ＠ Chua

Qufm SU , Ha N¢i Anh: TlNET MINH

¥ ｨｾ＠ lcri mcri cua Hoa thuqng Kim Cuong ｾ＠ Tu, tTI,I tri chua Tran Qu6c, Ha NQi.

ｎｧｾｹ＠ 16-4-1996 Hoa thuqng Seol Jo Lee chU nhi¢m tuan bfto ｐｨｾｴ＠ giao Han Qu6c, cac vj Hoa thuqng Hi¢u tru<Yng trucrng ｐｨｾｴ＠ giao, giam d6c Vi¢n nghien eCru ｐｨｾｴ＠ hQc, T6ng bien ｾｰ＠ bao, tl;\p chi ｐｨｾｴ＠ giao Han Qu6c cung cac vj Hoa thuQ'Og khac da toi Ha NQi.

D6n doan, cung voi Hoa thuqng Kim Cuong Tu Phan vi¢n tru<Yng Phan vi¢n Nghien eCru ｐｨｾｴ＠hQc Vi¢t Nam, T6ng bien ｴｾｰ＠ T<:tp chi Nghien eCru ｐｨｾｴ＠ hQc, con c6 Hoa thuqng Phan vi¢n ph6, Ph6 T6ng bien ｴｾｰ＠ Thich Phd Tu¢, Thuqng tQa Thich Thanh Tfr.

Ma dau chuyen tham Vi¢t Nam Hoa thuqng Seol Jo Lee va cac vj cung di dii vao Hing vie'ng Chu tjch H6 Chi Minh, tham nai a va lam vi¢c cua Ngucri.

Trong thai gian a Vi¢t Nam de vj Hoa thuqng Han Qu6c da den chao T6ng bi thu Dang cQng san Vi¢t Nam D6 Mucri.

cac v! ciing da den chao 6ng Tntoog ban T6n gifw ciia Chinh phu.

Sau khi tham va lan1 vi¢c voi Boa thuqng

ｾ＠ Cuong Tu ｾｩ＠ chua Tran Qu6c, Ha NQi, cac vj da vang canh vjnh H<:t Long, Quang Ninh, chua Hucmg, Ha Tay va c6 bu6i tiep xuc voi Gifto hQi ｐ ｨ ｾｴ＠ giao Vi ¢t Nam, Ban bien ｾｰＮ＠ph6ng vien Phan vi¢n Nghien eCru, T<:tp chi Nghien eCru ｐｨｾｴ＠ hQc Vi¢t Nam ｾ ｩ＠ tTI,I sa ciia Trung uong giao hQi ｐｨｾ ｴ＠ giao Vi¢t Nan1, 73 Quan su, Ha NQi.

Trong bu6i ' tie'p xuc, Hoa thuqng Seol Jo Lee da bay to tinh cinl t6t ､ｾｰ＠ cua minh nhan chuye'n tham Vi¢t Nam. Hai ben da cung nhau trao dOi mQt vii van ､ｾ＠ ve Nghien eCru, ve dao t<:to tang tai va van de ｨｯｾｮｧ＠ phap ...

Trong khong khi chan thanh em rna, ｾ｡＠ hai ben da c6 tie'ng n6i chung la lam the' nao de' quan h¢ giiia ーｨｾｴ＠ ttr va nhan dan Vi¢t Nam, Han Qu6c ngay cang tang tru&ng, g6p pMn vao ｳ ｾＬｴ＠ nghi¢p bOa binh thjnh vuqng ciia m6i nu&c trong khu V'I!C va tren toan the' giai.

Chii ｮｨｾｴ＠ ngay 20-4-1996 Hoa thuqng Seol Jo Lee va cac vj cling di da rcri Vi¢t Nam ve nu6'c, ke't thuc chuye'n tham Vi¢t Nam v6'i tinh cinl t6t ､ｾｰ＠ nha't 0

P.V

' A ·I A I I

lOI DAN CHUNG PHAT liCH VOl A I I 1

0 HT.KIMCUONGTU ｾｔＡｽｾｾ＠ ｝ｂｾｪｦｽ＠B ｨｾｴ＠ giao & cae nu6'e tren the gi6'i deu lam ｾ＠ Ie ky ni¢m due Thich Ca giao chu cua dt,to

ｐｨｾｴ＠ giang sinh Ｈｐｨｾｴ＠ dan) coi 1a trqng dt,ti chinh thuc tren bet.

Tnu bao the Icy, ｐｨｾｴ＠ giao An DQ h! khung hoang ｮｾｧ＠ ne. Nam 1956 Bac si Bhinrao Ambekar t6 ehuc !f1Qt dan quy r3i 16'n, g6m narn mue1i Vi:\fl ngm1i An DQ thanh mQt ｾｐ＠ the quy y Tam Bio, dt,to ｐｨｾｴ＠ thai d6 s6ng lt,ti tren Mt que hue1ng due ｐｨｾｴＮ＠

Do d6 HQi nghj ｐｨｾｴ＠ giao the gi6'i, khi ay da thu hut bao g6m duqc he1n tam muai trung tam qu6c gia, theo vao t6ng HQi, deu quan tam trao d6i va nhat tri: quyet d!flh lay nam 1956 lam nam th6ng nhat ｐｨｾｴ＠ Qch. Nam d6 tien hanh cuQc Ｑｾ＠rat long trqng kY ni¢m due ｐｨｾｴ＠ tan thu 2500 lam nam rna dau th6ng nhat ｐｨｾｴ＠ QCh tren toan du, theo nien dQ tinh den nam 1996 thanh nam 2540 nam ｐｨｾｴ＠ Jich.

Vi d(re Ban SU' Thich Ca gi{mg sinh va huang thQ a dm truyen dt,to tiep dQ ehung sinh 80 mttO'i nam thi vao Niet Ban, nen ph3.i them 80 nam vao s6 2540 thi mm dung 13. nam ｐｨｾｴ＠ dan.

De'n nam 1956 HQi ｐｨｾｴ＠ giao the gim coi ngay ｐｨｾｴ＠ Nie't Ban vira 13. ngay Ｑｾ＠ trqng dt,\i lt,\i vira phu hqp s6 nam ｐｨｾｴ＠ ｬｾ｣ｨ＠ cho nen m6'i quyet d!flh chuye'n ngay Ｑｾ＠ dan - sinh vao ngay ､ｾｩ＠ Ｑｾ＠

nay rna thanb duqc th6ng 1¢. Nguyen S\.f nghi¢p lam 4ch nay, cling ngay

nay nam sau, sau khi due Phat Niet Ban chu vi T6 su Thanh· Tang litn hqp nhau d6ng du trong mQt kh6a Ht,t an cu (ba thang) 6n ｾｰ＠ Tarn tt,\flg thanh giao, Ht,t xong thi vi¢c lam su cilng xong, chu thanh ｬｩｾｮ＠ danh mQt dau cham vao su-tcy gQi la ｐｨｾｴ＠ 4ch nam thu nhat, nam sau thfr hai, nam

sau nil'a thfr ba. Nu6'c ta tir xua den gi<J ｶｾｮ＠ giii' nguyen phep le ky ni¢m ngay ｐｨｾｴ＠ dan, con PMt 1jch thi chi ghi theo sv 1¢ cho duqc th6ng nhat v6'i cac nu6'c tren the gi6'i d6 th6i. Neu lay ｐｨｾｴ＠lich lam ｐｨｾｴ＠ dan thi sai.

Theo s6 nam ｐｨｾｴ＠ dan thi (2540 + 80) = 2620 nrun, nhu the Ia dfrc Thich Ca sinh tnr6'c vj Jesus 624 nam chu kh6ng phai 544 nam.

Thuyet 624 nam do chu vi cao tang ti€n b6i da tim ra tir thuqng c6 vfu luu hanh cho den gi<J, con nhieu Slr sach ghi cheg M duqc hieu bie't. Dem so sanh v6'i tai li¢u phat hi¢n dang bao ｎｨｾ＠ dan vira qua rat an kh6'p.

Xin chep nguyen van bai Bao nhan dan dua tin vua qua M chu vj ro:

Bao Nhan dan cu6i tuan s6 11 (371) ra ngay 10-3-1996 trang 14 dang tin: "Tim tha'y nai sinh cua dfrc ｐｨｾｴ＠ Thich Ca".

"Nha Khao c6 hqc qu6c te tt,ti khu den a lang Lum-bi-ni each thu d6 Cat-man-du cua Ne-pan 240km phia tay nam. Sau hai nha khao c6 hqc: Brigian cua Nepan va Suesaka cua ｎｨｾｴ＠ cho bie't: hq dao duqc vien da vua As6cach6n 249 nam tnr6'c c6ng nguyen & giua ng6i ､ｾｮ＠ danh dau vj tri dfrc ｐｨｾｴ＠ sinh ra. Vua c\ing ch6n mQt chie'c cQt sat d6, tren cQt kh:ic nhiing dong chit N6i ｶｾ＠ y nghia vien da nay. Nam 1895, nguai ta lt,\i tim thay mQt ehiec cQt cua vua cling ｾｩ＠ dia' diem nay.

Viec khao eCru b:it diu tir ba nam tnr6'c da.y c6 200 ngum tharn gia. Hq da phat hi¢n phan m6ng 15 phong,a giua hQ dao thay mQt cai h6 va duqc vien da cua VUa kich thtt6'c 45cm X 15cm, ｮｾ＠sa.u 5m du6i nhiing d6ng gt,tch V\)n trong ng6i den c6 Maia Devi. Nai nay each cai ao thieng rna dfrc Ba da t:im tnr6'c IU.c sinh dfrc PMt 25 buac .

•

NGO THOA A !J;

PHATGIAO • •

IV. Duyen giac thua J.Made:

THICH GIA QUANG (Tiep theo ky truilc)

Trong 5 thira ｐｨｾｴ＠ gifw thi Duyen giac Ia thira thu 4. Chfr ｐｨｾ＠ la Pratyeka - Budha, Trung Hoa dich la Duyen giac hay DQc giac. Nhfrng vi nay do quan 12 'nhan duyen rna du<;tc ngQ ､ｾｯ＠ nen gQi la Duyen giac. Nhfrng vi sinh ra dm kMng ｧｾｰ＠ｐｨｾｴ＠ nhung nhcr nhan duyen phuc duc dm tru&c, nhin thay canh boa rai la n,mg, nghi din ｶｾ＠ ｶｾｴ＠

v6 thuO'ng, ｨｯｾ｣＠ Ia a rieng trong rimg nui quan sat cac phap tu hanh, ngQ ､ｾｯ＠ kh6ng thay chi ､ｾｹ＠nen g<;>i la DQc giac. ·

2. PhucJng phap tu hanh cz.ia Duyen giac thila: Nhu tren da n6i do quan 12 nhAn duyen rna

dliQ"C ngQ ､ｾｯＬ＠ ｶｾｹ＠ phU<1ng phap tu hanh cua thira nay la quan thufu th\}C ly 12 nha.n duyen (V6 minh,, Hanh, Thuc, Danh sAc, Lt,Ic ｮｨｾｰＮ＠ Xuc, Th\J, Ai, Thu, Hfru, Sinh, Lao til).

Diu tien hanh gia quan sat thay c6 kh6 dau trong CUQC s6ng, St,l' kh6 dau nay dliQ"C biiu bi¢n bAng giai ､ｯｾ＠ sinh m¢nh c6 st,r gia va st,r chit (Lao til). Trong kiep nha.n sinh c6 nhieu dau kh6, biiu tll<;10g cua n6 la gia chit. Khi nhin thay hi¢n tu<;1ng dau kh6 gia chit Ia do co sinh (su co mat cua minh) do sinh ra m&i co gia chit. ｔｾ＠ sao ｾｯﾷ＠sinh? La vi no co san r6i (theo nghi¢p), no clii biiu hi¢n ra, kh6ng phai no tir kh6ng rna co gQi Ia sinh, cai do la Hfru. Nbu ｶｾｹ＠ Sinh do Hfru rna

ｐｨｾｴ＠ mau Maia Devi da din tang Lum Bi ni 623 nam tru&c c6ng nguyen, t:ren duO'ng din nba cha ｭｾ＠ sinh cua ngai a Ran-g6-ran". (Xin tiiu chu: s6 623 da.y vi theo du<111g lich tinh nam tron cho nen ｭｾ＠ h\}t di con s6 4 thanh con s6 3, tuy hai con s6 khac nhau nhung qch sii van 13. m¢t) 0

• TAP CHi NGHIEN c(!u PHAT HOC • 5

co. ｔｾ＠ sao co Hfru? Vi co cai Thu la· cai bi ｫｾｴ＠vao, vu&ng mAc vao. ｔｾ＠ sao c6 Thu? Vi thich, vi bi hap dan, bil6i cu6n, cai do gQi Ia ai. ｔｾｩ＠ sao co Ai? La vi c6 C<1 h¢i tiip xuc nen nay sinh ciim Thl;l Ｈｬｾ｣＠ th'I;J), nhu ｶｾｹ＠ Thl;l la mim mOng sinh ra ai. ｔｾ＠ sao co ciim Th\}? Vi co 6 C<1 quan tiip xuc (Lt,lc ｮｨｾｰＩ＠ mAt, tai, miii, luOi, than, y la 6 giac quan tiip xuc 6 d6i tu<;10g (11,1c trfu - sAc, thanh .. htr<1ng, vj, xuc, pbap). ｔｾ＠ sao c61l;IC ｮｨｾｰ＿＠ Vi c6· nen tiing, g6c re cua 6 can va 6 trfu Ｈｔｨｾｰ＠ nhi xu) la Danh sAc (tinh thfu va the chat - tAm ly va sinh ly). ｔｾ＠ sao co Danh sac? Vi Danh s:ic la biiu hi¢n nen tang cua Thuc, tAm thuc cua ch6ng .ta bieu hi¢n ra cac pbap ca ｶｾｴ＠ chat va tinh thfu . ｔｾｩ＠ sao co Thuc? Vi co Hanh Ia chat li¢u du<;tc d6n chua, cat chua ｾ＠ do nghi¢p nhan qua khu. Hanh la dQng lt,rc, nang lt,rc bieu hi¢n thanh ra Thuc. ｔｾ＠ sao co Hanh? La do co V6 minh, la kh6ng sang su6t nen ga.y ra nghi¢p. D6 la 16i giiii thich thOng thuO'ng ve 12 nhan duyen. Nhu ｶｾｹ＠V6 minh duyen Hanh, Hanh duyen Thuc, Thuc duyen Danh sAc, Danh sAc duyen L\lc ｮｨｾｰＮ＠ Lt,lc ｮｨｾｰ＠ duyen Xuc, Xuc duyen Th\1, Th1:1 duyen ai, ai duyen Thu, Thu duyen Hfru, Hfru duyen Sinh, Sinh duyen Lao til. 12 nha.n duyen nay lien quan ｭｾｴ＠ thiit v&i nhau, vira lam qua cho nhan tru&c, vira lam nha.n cho qua sau, n6i tiip kh6ng dfrt trong thm gian lam cho chung sinh phiii mai mai xoay tron trong luan h6i sinh til.

Ly 12 nha.n duyen nfun trong dinh ｬｵｾｴ＠ Duyen kh&i cua cac phap "Thii hfru c6 bi hfru, Thii vO c6 bi v6, Thii sinh c6 bi sinh, Thii di¢t c6 bi di¢t" . (Cii nay co vi cai kia co, cai nay kh6ng vi cai kia kh6ng, cai nay sinh vi cai kia sinh, cai

· nay di¢t vi cai kia di¢t). Nen chung ta khOng thi noi Vo minh la nguyen nhAn dau tien ｾｯ＠ tac hinh thanh nen dcri s6ng cua m¢t chung sinh, rna V6 minh du<;tc coi la mQt nguyen nhan dtr<;tc nMc t&i diu tien rna th6i. Trong ｬｵｾｮ＠ Ty ba sa noi din "sat na duyen khai" (trong mQt sat na co cac duyen d6ng thm xay ra). Ch6ng ta lay m¢t sat na (thm gian v6 cung ｮｧｾＩ＠ kham xet trong do 'g6m cii 12 nhan duyen gQi la sat na nhan duyen, da.y la chiic chia khoa rna chung ta cfu phai n:im du<;tc di hiiu ly 12 nhAn duyen. Niu tat cii 12

6 • TAP CHi NGHIEN c(!u Pf:IAT HOC •

UPMt Anh: XUAN LOAN

nMn duyen deu xay ra trong ｲｮｾｴ＠ sat na, nhu ｶｾｹ＠c6 nghia Ia trong ｭｾｴ＠ nMn duyen da c6 Sl! c6 ｲｮｾｴ＠ cua ca 11 nMn duyen khac, dieu nay ｲｾｴ＠ phil hqp v6i 5' ni¢m ve tuO'Ilg tire, tu0'11g ｮｨｾｰ＠ trong gi{w ly Hoa nghiern: ｲｮｾｴ＠ Ia tit ca, tit ca la ｲｮｾｴ＠Ｈｮｨｾｴ＠ tire ｮｨｾｴ＠ thie't, ｮｨｾｴ＠ thie't tire ｮｨｾｴＩ Ｎ＠ Chung ta ph<H hie'u ly 12 nban duyen theo {mh sang do thi ch6ng ta rn6i c6 the ｴｨｾｹ＠ duqc trong ai c6 V6 minh, trong ai c6 Hanh, trong ai c6 Hiiu... Va nhu ｶｾｹ＠ khi 1 trong 12 chi ｰｨｾ＠ cua 12 nhan duyen hi ｣ｨｾｴ＠ d(rt thi ca 12 nhan duyen se kh6ng con. , . Tren da.y la n6i ve ｲｮｾｴ＠ ly thuye't cua 12 nban

duyen rna da dtrqc ph1n Um trong thuye't 12 nMo duyen ditog de noi len Sf! lien h¢ tac thanh CUa ｭｾｴ＠ ch6ng sinh phru chju luan h6i sinh tti. Con ve phrut thf!C hanh tu ｾｰＬ＠ chuye'n hoa 12 nban duyeo, Dire ｐｨｾｴ＠ mu6n ch6ng ta phai quan chieu, ｾ＠ ｾｰ＠ ｮｨｩｾｵ＠ h<111, c6 the' m6i vuqt qua duqc sinh trr ｬｾ｡ｮ＠ Mt la m1,1c dich cu6i citng rna Dire Ｎ ｐｨｾｴ＠rnu6n ch6og ta d<:tt t6i, cii.ng nhu Dire ｐｨｾｴＬ＠ Ngai da quan chie'u, da tu ｾｰＮ＠ da vuqt qua, da chfrng ｮｧｾ＠ thAnh ｢ｾ｣＠ V6 thuc;1ng chinh dang chinh giac. Khi Dire ｐ｢ｾｴ＠ C1 ｾ＠ xa V¢, Ngai o6i vm cac Ty khieu dug: "Nay cac Ty khieu, thucr xua ta chua

giac ngQ, chua chfrng Chinh dkg giac, con la B6 -- tat tu tuO'ng sau day duqc kh&i len: ｴｨｬｾｴ＠ S\1' the'

I gi6i nay bi ham trong kh6 na0, bj sinh, lbi gia, bi I chit, hi dOI;\fl di¢t va bj tai sinh, tir nO'i dau khd rna kh6ng bie't khi nao dUQ'C bie't de'n Sl;f ｘｕｾｴ＠ ly, khoi Sl,l' sinh va gia che't. Va nay cac Ty khieu, ta 11;\i suy nghi nhu sau: cai gi c6 ｲｮｾｴ＠ thi gia chit c6 ｲｮｾｴＬ＠ do duyen gi rna gia chit sinh kh&i? Sau khi

.... nhu ly tu duy, nhO' tri tu¢ ta phat sinh minh kie'n nhu sau: sinh c6 ｲｮｾｴ＠ nen giil chit c6 ｲｮｾｴＮ＠ do duyen c6 Sinh nen gia chit sinh khm. Na.y cac Ty

. khieu r6i ta ｬｾｩ＠ suy nghi: Do gi c6 ｲｮｾｴ＠ rna Sinh c6 ｲｮｾｴＬ＠ do duyen gi rna Sinh duqc sinh khcri? thi tri kie'n tri ｴｵｾ＠ phat sinh nO'i ta nhu sau: Do Hiiu c6 ｭｾｴ＠ nen Sinh c6 ｲｮｾｴＮ＠ do Hiiu lam duyen nen Sinh duqc sinh khm. Nhu ｶｾｹ＠ cho den ta suy nghi: Do gi c6 ｲｮｾｴ＠ nen Hanh c6 ｲｮｾｴＬ＠ do duyen gi ina Hanb duqc sinh khcri? Ta ｴｨｾｹ＠ ro V6 rninh c6 ｲｮｾｴ＠ nen Hanh c6 ｲｮｾｴＬ＠ duyen Vo .rninh ma Hanh sinh khm. Nhu ｶｾｹ＠ duyen V6 rninh rna 1c6 Hanb, duyen Hanh c6 Thuc ... cho de'n duyen Sinh c6 Lao tti. D6 la ｲｮｾｴ＠ Sl! khd, rn¢t ｾｰ＠ khcri dau khd. Nay cac Ty khieu, d6i v6i cac phap tit tnr6'c chua tirng duqc nghe, chinh nO'i ta nhan khm len, tri khm len, tu¢ khcri len, rninh kh&i len, quang khm len". (Ly duyen kh&i hay tMp nhi nhan duyen-Hoa thuqng Thich Thi¢n Sieu).

ｔｨｾｴ＠ ｶｾｹＮ＠ sau khi "Minh kh&i len" {V6 rninh di¢t) tire Ia da chuyin V6 rninh thanb Minh, c6 Minh thi Hanb chuyin thanh B6 de tAm, Thfrc se chuyin thanh &,tch tjnh thfrc, Danh sic chuyin thanh Danh sac thanh tinh. Da c6 Minh thi ｬｴ［ｾ ｣＠

nMp kh6ng con ai nhiem; Xuc, Th1,1 Ia Xuc, ｔｨｴ［ｾ＠thanh tjnh; Xuc, Tiw chinh ni¢rn. Da c6 Minh thi ai la ai Tir, ai Bi, ai Hy, ai xa. Da co Minh thi Thu 1a thu Tl;tdo; Hiiu la Di¢u hiiu, 1a Niet ban. Da c6 Minh thi Sinh, Lao tit Ia BAt sinh Bat di¢t. ｾｃ＠ nay hanh gia CUOl tren song sinh tiJ rna di (thoat khoi sinh tlr Juan h6i). D6 la th:lm 5' rna Dire ｐｨｾｴ＠ ､ｾｹ＠ ch6ng ta phai quan chie'ut, phii tu

ｾｐｍ＠ c6 tri ｴｵｾ＠ (c6 Minh) tir d6 duqc Jgiac ngQ, giii thoat.

3. Qud vi tu chUrlg ella Duyen giac thlia: Hanb gia quan thu1n ｴｨｴ［ｾ｣＠ 12 nhan duyen, sau

khi ､｡､ｯｾ＠ trir duqc nhilng nghi¢p nhan hiiu ｬｾｵ Ｎ＠

cham dirt duqc vong sinh tii lua.n h6i se chfrng duqc qua vj Bich Chu ｐ｢ｾｴ＠ la qua vi cao ｮｨｾｴ＠ cua trung thira. CJ

(Con nii'a)

lfr" 6 mOt SU' that het sue ｾ＠ hie'n nhien la trong tAm

nhin cua nhan ｬｯｾ＠ tien h¢, H6 Chi Minh la hi¢n than cua long nha.n ai, d¢ luqng, khoan dung. Cac su gia tlr que huong cua ､ｾｯ＠ ｐｨｾｴ＠ da het lCri ca ng<.ri Nguai nhu sau: "Bac H6, each g<;>i triu men cua chllng toi & k Do, da ket hqp du<Jc trong ban thAn Ngum nhii'ng due tinh cua Mac, Unin, Ma-hat-ma Gang-di va Gia-oa-hac-lan Ne-ru. Nguai ､ｾ＠di¢n cho SJ! vi d:;ti v6n CO cua nhAn dAn Vi¢t Nam - binh dj, chuyen cin, yeu qui tre thO' va thanh nien, thing thlin, trung thJ!c, chan thanh va mQt y thuc m:;tnh me ve nhan van ket hqp v&i nhi¢t tinh va tinh thin each m:;tng - d6 ta phuong cham cho m<;>i hanh d¢ng cua Nguai" (l).

6ng Srivalisnha, Chu tjch H¢i Truyen ba ､ｾｯ＠ ｐｨｾｴ＠

Mahabodi & An DQ, trong khcmg khi n6ng nhi¢t va than tinh tiep Chu tjch H6 Chi Minh

• TAP CHi NGHIEN c(Ju PHAT HOC • 7

PTS. BiJJ DINH PHONG (HtJc ｶｩｾｮ＠ chinh tr; Quoc gill Ho Chi Minh)

thai gian Nguai & tharn An DQ (1958) da phat bieu chao mfrng: "Chung toi kinh can va nhi¢t

Ngai la m¢t ngum con cua mQt nu&c da c6 quan h¢ ｭｾｴ＠ thie't ve van hoa va tin ngucmg hem hai

ｾＰ＠ HAD ｙＮｈｄｾ＠ HOC

Anh: XL

li¢t hoan nghenh Ngai Chu tjch· da hy sinh su6t dm cho nhan dan va Td qu6c Ngai. Chu tich da tu bo nhihlg hao nho{mg IQng lAy.. Cfing nhu Hoang de AsOka, mQt ｐｨｾｴ＠ til ､ｾｹ＠ long hy sinh, Chii tjch da neu cao wac the gi&i m¢t ly tll'CJng rna chi c6 the thU'c bien boi mOt nguai . . . day long tin tu&ng ... Chil t!ch ｴｨｾｴ＠ Ia m¢t nguai kiem cii cOng, nOng, tri thuc each m:;tng v&i m¢t long day tu bi ta d:;to due quy nhAt cua nhiing tin d6 ｐｨｾｴ＠giao. cac ｐｨｾｴ＠ tu An D¢ chl.tng toi dt lay h\m tlJ hao rna xem

nghin nam nay v&i An DQ chl.tng t6i" (2).

Con trong con milt cua cic

chinh khach va h<;>c gia phuong

Tay' ke' ca Slr gia cua chinh

quyen thJ!c dAn, H6 Chi Minh

tru&c sau van la con ngum ､ｾ＠

(1 J T.N. ca.un, Chu tich Trung tdm ａｾ＠ D9 nghien clhl vi Dong D11e1ng: Chu rich Hd Chi Minh- nhd ai qu& ｖｩｾｴ＠ Nam vi dl,li. ngiiUi bl,ln IO'n cua nhdn ddn ａｾ＠ D9 vd todn nhdn IOI,li, H9i thdo Qu6c re "Chu rich H6 Chi Minh - Anh hting gidi phong.ddn t9c, nha win h6a IO'n", NXB KHXH, Ha N9i. 1995, tr.30.

(2) "H6 Chi Minh - Anh hting gidi ph6ng ddn t<:)c, danh nhdn win h6a", NXB KHxH, Ha N9i.J990, tr.30.

8 • TAP CHi NGHIEN c(!U PHAT HOC •

da dire tinh hieu boa va nhan ai.

Giang Xanh-to-ni viet trong

cu6n "Ljch su m¢t ne'n hoa binh

bf bo Ia' nhu sau: "Khi m&i

lien ｨｾ＠ v&i H6 Chi Minh, tl>i

d.m thay ring, do Ia mQt nha.n

ｶｾｴ＠ hang dfiu cua kh6 ｨｾｨＮ＠ v6i

khul>n . ｭｾｴ＠ day thOng minh,

muu luge va te nh! ... MQt nhan

ｶｾｴ＠ bam chua mQt van boa sau

rQng, mQt tri ｴｵｾ＠ ｴｵｹｾｴ＠ vcri, tam

ho:;tt dQng phi thucrng va tinh

khl>ng ｶｾ［ｾ＠ lqi tuy¢t d6i, da co uy·

tin va dugc dan chung kinh yeu

rAt nhieu. Tat ca lcri noi, ｶｩｾ｣＠

lam va thai dQ cua H6 Chu t!ch

chirng to ring Ngum · khl>ng

mu6n dt1ng giai phap vo h,rc.

R5 rang la, su6t lrong giai ､ｯｾ＠

nay, Ngucri muon tra thanh mQt

Thanh Gang-di 'cua DOng

Duong" (1).

Nha b<io My Davit

Hambecxtam ｮｨｾ＠ dinh danh

gia ve ､ｾ｣＠ tinh van h6a cua Chu

tich H6 Chi Minh: "H6 Chi

Minh Ia mQt trong sO cac nha.n

ｶｾｴ＠ Ｑｾ＠ ltmg nhat cua thm ､ｾｩ＠

chung ta - pha trQn mQt chut

Gang-di, mQt chut Unin, hoan

toan ｖ ｩ ｾｴ＠ Nam. Ch:ic ch:in Ia

bon ｨｾ＠ bat cir nhan ｶｾｴ＠ nao

cua the kY nay, Ngucri Ia ｨｩｾｮ＠

thAn sinh dQng cho each ｭｾｧ＠

cua dAn tQc Ngucri va cua toan

the gi&i" (2)v.v ...

Dan ra m<')t so y kien neu

tren de' di t6i m<')t khing dinh

rfing du thu<')c quOc tich nao, co

quan die'm chinh tri ra sao, tAt

ca deu thong nhat ｮｨｾｮ＠ dinb ve

､ｾｯ＠ dire va tri tu¢ ciia H6 Chi

Minh, va neu n6i theo giao ly

ｐｨｾｴ＠ giao thi nha:n ban H6 Chi

Minh "ket' tinh bing Tir bi, Tri

ｴｵｾＮ＠ Diing manh, huang dan

. chung sinh ､ｾｴ＠ t6i ｭｾ［ｾ｣＠ dich

Giac ngQ va giai thoat, chuye'n

bien coi Sa ba nay thanh coi

Tinh dQ, va cuQc dm CO" qrc nay

thanh nep s6ng eve ｾ｣Ｂ＠ (3).

H6. Chi Minh v6i ｐｨｾｴ＠ giao

Ia van de nghien Clru cua nhieu

nQi dung khac nhau. ｐｨｾｴ＠ giao

Ia mQt trong nhieu Iuong tu

tuang, van hoa anh huang den

qua trinh hinh thanh tu tuang

yeu nu6c, chien luge ､ｾｩ＠ doan

ket, tu tuang d:;to dire, van

hoa ... cua H6 Chi Minh. Nhung

khia ｣ｾｨ＠ nao ｾｨｩ＠ ding phii

xem xet den nhii'ng VAn de CO"

ban nha't: Cach nhin va tlim

nhin cua H6 Chi Minh doi v6i

PMt giao? Ho Chi Minh da

khai thac ra sao nhiing yeu t6 tich eve ciia ｐｨｾｴ＠ giao v&i y

nghia la m<')t trong nhiing gia tri

van hoa ciia nhAn ｬｯｾｩ＠ M ｰｨｾ［ｾ｣＠Vl;l cho SI,T nghi¢p each ｭｾｧ＠ Vl

dAn,vinu6c?

Tru6c hit phai thay rfuJg, M den dugc v6i chu nghia nhAn

van phuong Tay, r6i chii nghia

nhAn d:;to Mac xit, H6 Chi

Minh da co cai nen van hoa dAn

tQc, van h6a phuong D6ng kha

vii'ng ch:ic. D6 la chu nghia yeu

nu&c va truyen. thOng nhAn

nghia cua dan tQc ｖｩｾｴ＠ Nam; Ia

tu wang d:;ti d6ng cua Nho giao

va tl1 tltCmg "Tir bi hy xa, Clru

kh6 ciru ｮｾＮ＠ tu tuang Ｂｬｾ［ｾ｣＠ boa"

ciia PMt giao. H6 Chi Minh

khong lo(ti trit ｐｨｾｴ＠ gi:io ra khoi

dcri s6ng xa hQi, dcri song each

ｭｾｧ＠ va dcri s6ng tAm! linh m6i

con ngm'ri ｖｩｾｴ＠ Nam. MQt ｭｾｴ＠

Ngucri coi nen van h6a An DQ,

th6ng qua anh huang cua ､ｾｯ＠

ｐｨｾｴＮ＠ da anh huemg l6n lao t&i

SI,T tien bQ, phat trie'n cua nhAn

ｬｯｾｩ＠ va nen van minht cua lo;'ti

ngucri. Hon luc nao Mi , khi c:k

tvc lugng phan van hoa, phan

tien b¢, tire la "IG ac rna" nhu

each noi cua H6 Chi Minh,

dang co ｭｾｴ＠ khap noi tren the

gi6i nay, cha dc;\p CIUQC s6ng

yen lanb cua ngucri dAn ]U<1llg

ｴｨｩｾｮＬ＠ trong do c6 tang ni, d:;to

hfru, thi long dl;\i tir ､［ｾｩ＠ bi, ciru

kh6 Clru nl:\11 cua !)(rc ｐｨｾｴ＠

Thich Ca, nhu mQt gia tri van

h6a vinh hfuJg, cang loa sang

lung linh. ｍｾｴ＠ khac, m6i con

nguai - tru6c het v&i tu each la

ca nhAn con nguai - c6 sa trucrng rieng, c6 ｮｧｵｹｾｮ＠ v<;mg

rieng, cuQc s6ng rieng. Nhiing

cai "rieng" do can phii dugc

t6n trQng. Con nguai du6i che

dQ m6i, xa h¢i m6i, v6'i Hien

phap t6n trQng tl! do tin

ngu5ng, l<,li cang co quyen bao

v¢ nhii'ng lqi ich chinh dang

ciia minh, mien Ia nhii'ng sa thich ca nhAn do khl>ng inh huemg va t6n hl;\i den llc;t.i ich ｾｰ＠

( 1 J "Chu tich H6 Chf Minh - Alnh h1l ng gidi phong ddn tt/c, nhd van h6a l{m", Sdd , tr.273.

(2) "H6 Chf Minh, anh hllng gidi ph6ng dan tt/C,danh nhdn van h6a",Sdd,tr. 277.

(3) ｔｨｲｲｾｮｧ＠ 19<1 Thich Dire Nghi¢p. Chu tich H6 Chi Minh, mt!t bi!u rrrrng nhdn bdn ｖｩｾｴ＠ Nam. Trong Ｂｃｨ ｾ ｩ＠ ti ch H6 Chi Minh, anh hung gidi ph6ng ddn t¢c , nhd van h6a /an", Sdd, tr.271.

the'. H6 Chi Minh tirng khing ､ｾｮｨ＠ ring xoa bo chu nghia ca nhAn khong co nghia la giay xeo len lc;ri ich ca nha.n. LQ'i ich ca nha.n trong d6 c6 tl! do tin ngucmg, Ia m¢t dieu thieng lieng trong sa.u thin1 m6i ta.m linh con nguoi No la tinh d.m, Ia cfti bon, Ia triet ly A Dong, trie't ly cua m¢t nen van minh. lua nu&c. Tinh cam do Ia sfrc

mi;lJlh, y chi, quye't tAm hu&ng

t&i ｭｾ［ｾ｣＠ tieu cao d. nhu ICti ｐｨｾｴ＠d;,ty: "LQ'i l;,tc quan sinh, vo nga vj tha" (1).

f)e tim hiiu di ban cha.'t

dich thl!c. ciing Ia gia tri tu tucmg H6 Chi Minh trong mQi va.'n de cua cu¢c s6ng, can phai co y thfrc ､ｾｴ＠ H6 Chi Minh

trong b6i ciinh cua thai ､ｾｩ＠ va nhfrng va.'n de do lich su dAn t¢c va nhAn ｬｯｾｩ＠ ､ｾｴ＠ ra. · Nghien cfru tu tu&ng Ho Chi Minh v&i PMt giao ciing phai duqc xem xet nhu ｶｾｹＮ＠ Nguai ｨｯｾｴ＠ d¢ng each mi;lJlg trong hai phan ba ｣ｨｾｩｮｧ＠dau cua the' ky XX, m¢t the' ky rna nhi¢m Vl;J trung tAm cua cac

da.n t¢c bj ap bfrc Ia giai giap chc' dt> thl!c dAn, m¢t the' h,tc thu djch khong chi mu6n cu6'p die nu&c rna con "dot chua chien, pha tUQ'Og ｐｨｾｴＬ＠ hanh ｨｾ＠tang ni, tan sat ､ｾｬｏ＠ hfru d€ pha tan d;,to ｐｨｾｴＢ Ｎ＠ Theo Ngu(ri, trong hoan c:inh do cling nhu trong thai ky toan dAn xa.y dt!ng mien Bcic giau ｭｾｭｨ＠ va

da.'u tranh thl!c ｨｩｾｮ＠ hoa binh th6ng nha.'t nu&c nha, dong baa

ｐｨｾｴ＠ giao phai co trach ｮｨｩｾｭ＠

• TAP CHi NGHIEN c(!u PHAT HOC • 9

v&i nu6'c, vm da.n, ngtr<_)'c ｾｩ＠Nu&c phai co thai dQ dung mfrc

v&i ｐｨｾｴ＠ giao, n.ghia Ia Ｂｐｨｾｴ＠giao ｖｩｾｴ＠ Nam v&i da.n tQc nhu bong v&i hinh, tuy hai Ia mQt" (lai Ho Chii Tjch). 06 Ia m6i quan ｨｾ＠ tac d¢ng qua ｬｾｩ＠ vi ml)t

ｭｴ［ｾ｣＠ tieu chung: Nu&c d()c ｬｾｰＮ＠khang chien thanh cong, xa.y dt,tng chii nghia xii h()i.

Gui thu cho cac tang ni va tin d6 ｐｨｾｴ＠ giao, H6 Chi Minh thu<'mg khing djnh: Hien phap ta ton trQng tv do tin ngu5ng, thi ｐｨｾ ｴ＠ giao cling phat trie'n m<)t each ｴｨｵｾｮ＠ ｴｩｾｮＮ＠ Nu&c c6 d()c ｬｾｰ＠ thi ｐｨｾｴ＠ giao m&i M mo mang ... D6ng bao ｐｨｾｴ＠ giao d:,ti doan ke't hy sinh ciia ciii xucmg mau, khang chien din ci.tng, M danh .tan thl!c da.n phan d¢ng, d€ cfru qu6c da.n ra khoi kh6 ｮｾＱＮ＠ M giil quyen th6ng nha.'t va d()c ｬｾｰ＠ cua T6 qu6c. The' Ia chung ta Irun theo long ､ｾｩ＠ tti ､ｾｩ＠ bi ciia Dfrc ｐｨｾｴ＠Thich Ca, khang chien M dua gi6ng noi ra khoi cai khci iii n6

W' (2).

Trang su6t cu()c d<'ri ho:,tt

dl_)ng each ｭｾｮｧ＠ vi da.n, vi

nu&c, h<1n ai het, H6 Chi Minh da khai thac tri¢t M va phat huy den dlnh cao cac gi{l trj van hoa tinh than ciia dan t(>c, thuc day ljch sii tic'n b<)

phat ｴｲｩｾｮ＠ trCn n€n ljch su cua cha emg·. NgU<1i ､ｾｹ＠ rang "da.n ta phai bie't sii ta". Va khi ca

ngqi "Ly Cong Uin dt!ng nha

Ly, m& mang van boa nub·c nha, Ly Thuang Ki¢t Ia hien

than v.v ... ", cMc ｨ ｾ ｮ＠ H6 Chi

Minh da biet den slf dong gop

cua trieu Ly d6i v&i Slf nghi¢p cha.'n hung PMt giao. Dong thai, trong khi th1fc ｨｩｾｮ＠

nbi¢m Vl,J ung h¢ ngai Vang, la.m cho vll'ong trieu thjnh tri, cac PMt tu da c6 nhiing dong

gop l&n lao trong s1f ｮｧｨｩｾｰ＠bao v¢ nen d¢c ｬｾｰ＠ da.n t()c, giil yen da.'t nu&c. Vi ｶｾｹ＠ sau nay, su6t trong cu¢c tru<'mg

ky "khang chien kie'n qu6c" va xa.y dl,l'ng da.'t nu&c, H6 Chi Minh kh6ng quen nhac t6'i cac tang ni ｐｨｾｴ＠ tu da co cong v&i khang chien, v&i cu¢c da.'u tranh cho bOa binh va th6ng nha.'t T6 qu6c.

H6 Chi Minh v&i ｐｨｾｴ＠ giao - d6 Ia niem tin va by VQng cua Ngu<'ri d6i v&i toan the tang ni va d6ng bao ｐｨｾｴ＠ giao trong vi¢c gop sire minh vi Sl! ｮｧｨｩｾｰ＠ xa.y dl,l'ng nu6'c ｙｩｾｴ＠Nam hoa binh, th6ng nha.'t,

d()c ｬｾｰ Ｌ＠ da.n chu va giau

ｭｾｮｨＮ＠

Den v6'i PMt giao, H6 Chi Minh den v&i tll' tuong vi tha,

cfru khfi, muu cau ｨｾｮｨ＠ phuc cho loai nguai, 111U'U cau phuc lqi cho xa h¢i. Ne'u m6i ､ｾｯ＠giiw - ､ｾｯ＠ ｐｨｾｴＮ＠ d:,to H6i, ､ｾｯ＠Co d6c - khi nghl den ngu<'ri da ｣ｨｾｵ＠ dau kh6 nha.'t vi chung

sinh, d£1111 hy sinh minh de cfru con ngu<'ri ra khOi ciinh

(I) Hn Chi Minh. To<in tt)p. r!Jp 9, ST. H . 1989. rr.780.

(l) f/6 Chi Minh. Tvan l(ip. ttJp 4. ST. H . /984. rr.408.

10 • TAP CHI NGHIEN CrJu PHAT HOC •

trAm Juan, thi chi nghi din

Due ｐｨｾｴ＠ Thich Ca, M6hamet,

Giesu Crixta. Con ci nhan lo;;.i tien bQ, luang va giao, nguqc l l;l. i, Mu coi H6 Chi Minh Ia mQt nha bien triit boi

Nguai da dem ｬｾｩ＠ mQt ·gia tri

nhftn van dich thvc cho the

giai cua nhfrng nguO'i bj ap

bfrc. ｎｨｾｮ＠ djnh do duqc ghi

ｬｾｩ＠ trong H¢i thao ky ｮｩｾｭ＠ Ian

thfr 100 Ngay sinh Chu tjch

Ho Chi Minh nhu sau:

"Chung toi din day,. co nguai

theo ､ｾｯ＠ H6i, co nguai theo

d;;.o ｐｨｾｴＬ＠ ､ｾｯ＠ Tin lanh, ､ｾｯ＠ｔｨｩｾｮ＠ chua, tru6c chung t6i

kh6ng hieu nhau, qua hai

ngay hQi thao, chung t6i co the ng6i lc;ti noi chuy¢n vui ve

v6i nhau, vi chung t6i co d.i

chung Ia ly tu&ng H6 Chi

Minh: "Muon cho nha.n ｬｯｾｩ＠

duqc tv do, ｨｾｮｨ＠ phuc" ( 1 ). Con C6 vAn ｐｨｾｭ＠ Van

Dong ｮｨｾｮ＠ xet: "Binh sinh

Chu tjch H6 Chi Minh Ia

nguai rAt gian dj, lao tht,rc. Vi nhan, ｴｨｾｴ＠ vi nhan bao gia

cung giin dj, lao thvc ... Vua

Nghieu, vua Thua.'n, chua

Giesu Ia nhfrng ngucri gian dj Hio thvc. 6ng Unin, Ong Ton Van, thanh Gang-di cung Ia

nhfrng nguai gian dj. ｂｾ｣＠ ､ｾｩ＠

,. khoa hQc, ､ｾｩ＠ van hao cung ｶｾｹ＠ ... Ngay xua a phuang Dong cung nhu & phuang Tay, co nhfrng ｢ｾ｣＠ hien trie't dl;l.y nguai dai: "tu than, te

gia, trj quoc, binh thien ｨｾＮ＠

Nhfrng ｢ｾ｣＠ bien triit a.'y kh6ng

chi sang ｬｾｰ＠ m()t trieu vua,

mQt chinh the, hq da sang ｴｾｯ＠

che dQ m6i, rna ky nguyen m6'i cho nen tu tu&ng, Juan ly. anh hu&ng sa.u xa den lien hoa

cua loai nguc.'ri. ll6 Chu fich

nhac chung ta nh& den nhfrng

｢ｾ｣＠ hien triet ngay xua ... " (2).

Tim hiiu H6 Chi Minh v6i

ｐｨｾｴ＠ gi{to Ia chung ta tim hiiu

nhfrng ye'u t6 tich eve. ｨｾｴ＠nha.n hqp ly cua ｐｨｾｴ＠ giao duqc H6 Chi Minh khai thac,

tiep thu de phl,IC Vl,J cho SV

nghi¢p gifr nu6c, gifr d<;lo,

khien toan dan song trong

D¢c ｬｾｰＮ＠ Tv do, H<;lnh phuc.

Do con Ia cong ｶｩｾ｣＠ nghien

Clru, tim hieu tU lUOng va ｶｩｾｃ＠

lam Cl,l the cua Nguai d6i v6i

ｐｨｾｴ＠ giao ｖｩｾｴ＠ Nam. Biet bao hanh d¢ng ｣ｾＺｾ＠ ｴｨｾ＠ ､ｾｭ＠ da tinh

nhan d<;lO, hit SlrC cam dQng cua H6 Chu Tjch dang nhac ｬｾｩ＠ a da.y: Mu·a xua.n nam

1941, Nguai da ve anh ｐｨｾｴ＠

treo tren vach da M quan chung co ch6 ｬ ｾ＠ Tet. Cach

ffi<;lng vira thanh c6ng, nu6c

nba vua gianh du<;tc d¢c ｬｾｰ Ｎ＠

Ngucri da dich thAn din tham Chua Quan sfr, chua Ba Da. Nam 1960, Nguai di tham

chua Huang, trvc tiip chi thj

cho chinh quyen dja phuang

be'n ｄｾＺｾ｣＠ lang Ye'n Vi phai sua l<;li nhfrng con thuyen, lam

them cau phao va ､ｾｰ＠ m¢1

duc.'rng m6i, de du khach va

cac tang ni, ｐｨｾｴ＠ tu di ll;l.i

du<;tc tv do an toan. Trong hai

Ian ve tham ｎｧｨｾ＠ Tinh - cac

nam 1957 va 1961 - Bac Mu

t6i tham chua Oin Linh, lam

tho ｴｾｮｧ＠ lc;ti chua. Nam 1962, Nguai den tham trm'mg cua

Hl)i PM,t giao a Ha NQi ... Day

khong chi Ia nhfrng cuQc den

tham dc1n thuan ma chinh Ia

nhfrng djp bieu ｨｩｾｮ＠ tinh dm va tin lUang cua Ngu('yj d6i

v6i tang ni, ｰｨｾｴ＠ til yeu nu&c.

Nhfrng ｶｩｾ｣＠ 1:\m do Ia sv ｧｾｰ＠go gifra da.n tQc va ｐｨｾｴ＠ giao, giua dai v6i dc;to; gifra yeu

nu6c v6i phl,lng ､ｾｯＮ＠ gifra

luang v6i giao va tiem ri'n m()t

chu nghia nha.n van dich thvc cua mQt danh nha.n van boa

ｫｩｾｴ＠ xua't. Theo Thuqng t9a

Thich Dfrc Nghi¢p, Chu tjch

H6 Chi Minh da lam dung

nhu nhfrng lai Kinh Phap cu:

"La nguO'i Hinh dc;to the' gian, biit lam vi¢c cha.n chinh,

kh6ng thien vj; bie't tu duong

ta.m h6n, th£ng vu<;tt mqi dieu

xa.'u, do Ia vj Phap vuang;

tha'y ai lam dung, thuang giup do; lam I<;ti ich cho mqi nguai

｢ｾｮｧ＠ nhftn ai; co ｱｵｹｾｮ＠ l<;ti thi

chia deu, do do quan chung

Mu kinh min" (3)0. B.D.P

( 1) Xnn: Vo Nguyen Giap. Tu 1/(Ung Ji,j Chi Minh . qua rrlnh hinh rhanh va phat trie'n. NXB ST. H. /993, rr.9.

(2J Phtpn Von D6ng. T6 qu6c ra. nhc.ln dan ra, ｳ ｾｴ＠ nghifp Ia vd ngl((7i ng!r¢ si. NXB van lu;x. Ha N¢i, 1983, rr.424 va 444

(3) Thu(111g 190 Thich D1ic Nghi¢p. Clui rich H6 Chi Minh m¢1 bitu mmg nlrdn b<in Vi¢1 Nam, Sdd,tr.276.

• TAP CHi NG/-1/EN c(!u PHAT HOC • 11

A , ' A? 7 7

DOl NET TIM HIED Til TIIIJNG CUA ｾ＠

HO CHi MINHvE TON GIAO

?7r rong di san tu tuong cua H6 Chi Minh de \!J.- l:;t.i cho dan t¢c thi ttl tuemg cua Nguoi ve

TOn gi<'w va cong tac Ton giao Ia ｭｴ［ｾｴ＠ trong nhiing b¢ ーｨｾｮ＠ ca'u thanh. Ngay nay truoc nhiing xu hu6ng phat trie'n phfrc t:;t.p va da d:;t.ng cua tOn gi{w 0 ntioc ta ciing nhl1 a tren the' gioi, ttl lUOng ve tOn giao cua Chu tjch H6 Chi Minh l:;t.i cang duqc nhieu ngu6'i quan tam, chu <; va ｴｾｮ＠ d1,1ng.

V:).y tu tuang do bao gam nhiing n¢i dung gi? Day Ia cl m¢t van de 16n, phfrc t:;t.p doi hoi

phai co nhihlg cOng trinh khoa hqc mang tinh quOc gia nghien Clru. Do do nguai viet bai nay kh6ng c6 than1 vqng di sau phan tich hay xay dl!llg h¢ th6ng cua ttl ttlang do, ma chii ye'u chi neu Jen nhfrng nl;Ji dung can bin, Jam C(j sa cho ho:;t.t d¢ng thvc tien.

C6 the noi ｲｾｮｧＺ＠ Doan ke't khong phan bi¢t LucJng - Giao; Doan ke't k.Mng phan bi¢t d6i xu giua cac ton giao - do Ia mt;Jt trong nhiing nhan t6 C(j ban nhat cua ttl tuang I-16 Chi Minh ve t6n giao. Dieu m\y dugc the hi¢n a nhiing khia c:;t.nh sau:

Thtl nhat: Do Ia sv ton trqng tv do tin nguO'ng va nhu cau t6n gifw cua nhan dan:

Ngay 3 tMmg 9 nam 1945, m¢t ngay sau khi tuyen b6 nuoc Vi¢t Nam d¢c l:).p, ｴｾｩ＠ phien hqp ､ｾｵ＠ tien ciia chinh phu, Ngucri noi: "Thvc dan va phong k.ie'n thi hanh chinh sach chia re dong bao Giao va dong bao LucJng, de' de be thong trj. Toi de nghi Chinh phu ta tuyen b6: "Tin nguO'ng tv. do va LucJng Giao doan k.e't" ( 1)

Trong thu gui H¢i Ph:).t til Vi¢t Nam ngay 15 thang 7 am Ljch Ngucri da ｮｨｾｮ＠ djnh: "Tir ngay nuoc ta tra nen Dan chu C¢ng hoa, hie'n phap ta ton trqng tV do tin nguO'ng, thi ｐｨｾｴ＠ giao cling phat trie'n m¢t each ｴｨｵｾｮ＠ ti¢n" (2). Ngay 3 thing 3 nam 1951, trong bai phat bieu ke't thuc bu6i ra mi,t Ding lao d¢ng Vi¢t Nam, m¢t Ian nfra Ngucri khang djnh "Van de ton giao, thi Ding lao d¢ng Vi¢t Nan1 hoan toan ton trqng quyen tv do tin nguO'ng ciia mqi nguo'i'' (3).

0 NGUYEN vAN Tl/ANII

Thu hai d6 til: Ngucri 1uon Juon quan tam den dcri s6ng tinh than va ｶｾｴ＠ chat cua dong bao c6 d:;t.o, mong sao mqi nguO'i deu co cu¢c s6ng am no, tv do, h:;t.nh phuc.

Trong bai noi chuy¢n voi ｄｾｩ＠ ｨｴ［ｾｩ＠ ､ｾ＠ bieu C6ng gi{w yeu nuoc toan qu6c a Thu d6 thang 3 nam 1955, NguO'i n6i: "Toi va Dang, Chinh phil lo cho dan co com an, ao ｭｾ｣Ｌ＠ cac chau duqc hQc hanh, ngucri 6m dau co thu6c, vao b¢nh vi¢n de' chua ｢ｾｮｨＬ＠ dcri s6ng tinh than, ｶｾｴ＠ chat ngay cang 6n djnh va nang cao de' xay d1,mg l:;t.i dat nuoc cho giau ､ｾｰＮ＠ dong thai dau tranh vi hoa binh th6ng nha't da't nuoc, cho Bac Nam sum hqp m¢t nha" (4).

Dong thO'i Bac lu6n an can tham hoi, nhic nha dong bao Cong giao thvc hi¢n t6t long k.inh Chua va yeu nuoc; nh<ic nha cac tin d6 ｐｨｾｴ＠ tu vira lam theo long D:;t.i tir ｄｾＺｴｩ＠ bi cua due ｐｨｾｴ＠Thich Ca, vira khang chien de' dua gi6ng noi ra khoi kh6 ai, no 1¢. Tfrc Ia Ngucri da giai quye't hai hoa m6i quan h¢ hfru w giiia Tin d6 va C6ng dan; vi¢c d:;t.o va vi¢c dcri.

Thu ba d6 Ia: Thai d¢ bao dung, r¢ng luqng, vi tha va sv kien tri, te' nhi trong khi giai quye't nhihlg van de vu6ng ｭｾ｣＠ trong quan h¢ t6n giao.

Tru6'c Ian song dong bao COng giao di cu vao Nam nhiing nam 1954-1956, trong thu mirng Giang sinh 1954, NguO'i noi ro chinh sach cua Nha nuoc de' d6ng bao di Cl1 yen tam: "Nhan djp nay, toi xin nh<ic l:;t.i cho dong bao ro: Chinh phu ta ｴｨｾｴ＠ tha ton trQng tin nguO'ng tv do. D<5i voi nhiing giao hfru da nMm di cu vao Nam, Chinh phii ta da ra l¢nh cho dja phucJng gin giii dn ｴｨｾｮ＠ruQng vucrn, tai san cua nhiing d6ng bao a'y va se giao tra Ｑｾ＠ cho nhihlg ngucri tra ｶｾＢ＠ (5).

Ben c:;t.nh d6 Ngucri cling phe phan nhihlg can b¢ vi ｰｨｾ＠ chinh sach ton giao cua Chinh phu lam t6n ｨｾ＠ de'n kh6i ｄｾ＠ doan ke't. Ngucri khen ng<;ri cac giao si va tin do da ｴｾｮ＠ tinh giup dO' can b¢ Slra chua sai }an,, thVC ｨｩｾｮ＠ dung chinh sach ton trqng tV do tin nguO'ng cua Chinh phu. Tuy

12 • TAP CHi NGHIEN c(fu PHAT HOC •

s. PMt khOng ph3i Ia d()c nha't vo nht, lam ciia h<;> Ia "d¢c nha't v6 ｾｨｩＢ＠ va da klch m;,1nh me, nguOi, ai ai cling co ｴｨｾ＠ thanh PMt. phu dinh "thi\n" cua cac ton giao khac rna h<;> cho Ia

ｐｨｾｴ＠ chlla ten gQi thong thuemg· d6i v6i nguoi "vi than gia". da giac ng¢, nhu chung ta gQi gif10 su Ia nhfrng Dong thoi, cac ton giao khac cho ｲｾｮｧ＠ du cho nguoi c6 kha ｮｾｮｧ＠ giao ､ｾＺｾ｣Ｌ＠ ､ｾｹ＠ d6, giai quyet loai nguoi phan da'u, c6 gang ｣ｾｴ＠ h,rc nhu the nao nhfrng nghi ｨｯｾ｣Ｌ＠ thac mAc. _ ,.? cling v1nh vien khong thi Giao su ｣ｨｾｮｧ＠ qua Ia m¢t NHT T1\ TG lJJE'M sanh vai cling v6i vi thtin chfrc ｶｾＺｾＬ＠ ai ai cung c6 thi lam V 1 Y 1

linh "nguoi va than" kMng gifw su, dAu dfiu cling c6 thi ..... ｾ＠ ? thi binh ､ｾｮｧ＠ v6i nhau c6 gi£w su. CUng v6i y ngh1a f) A C SAC C U A duqc (mai mai chi Ia quan nhu ｶｾｹＮ＠ ｐｨｾ ｴ＠ khong phai chi • ｾ＠ 1 ｨｾ＠ cllll va tci). Vi tMn linh

rieng m¢t minh Thich Ca pH AT G I A o tao ra muon vat rna con Mau ni, ai ai ciing c6 the ｾｧｵｯｩ＠ cling cha.ng qua Ia thanh ｐｨｾｴＮ＠ nai n<Yi dau c6 the e "m(H ｶｾｴ Ｂ＠ rna than linh ｴｾ ｯ＠

c6 ｐｨｾｴＬ＠ khong chi rieng the (tiep rheo ky tnr6'c J ra mil thoi. gi6i nay c6 ｐｨｾｴ＠ rna tren VO 6. ｐｨｾｬ＠ giao khOng van hanh tinh trong vii ｴｲｾＬｾ＠ ､ｾｵ＠ c6 the c6 ｐｨｾｴ＠ (tat lhua nMn co vJ than linh ｴｾｯ＠ ra ｶｾｮ＠ ｶｾｬＮ＠

nhien Ia ciing c6 chung sinh). Thfin Linh Ia san ｶｾｴ＠ tu luang da con nguoi. Diem nay cua ｐｨｾｴ＠ giao khac v6i cac ton giao l..mti nguoi dl,l'a vi\o quan ｮｩｾｭ＠ va hinh tuqng cua

khac, cac ton giao kh:lc chi tbll'a ｮｨｾｮ＠ vi thfin linh minh rna ｴｾｯ＠ ra vi thfin. Ma vi than do loai nguoi

nhien H6 Chi Minh cling kien quyet phe: philn nhfrng hanh vi lqi d1,mg t6n giao, lqi dl_lng tl,l' do tin nguang kich d¢ng ｨｯｾｴ＠ dQng ch6ng pha sl,l' nghi¢p each mc:tng cua dan tQc. Si\c l¢nh thang 6-1955, ､ｩｾｵ＠ I chuang I ghi: "KMng ai duqc xa.n ｰｨｾ＠ quyen ll! do tin nguang t6n giao". Dieu 7 ghi: "Philp ｬｵｾｴ＠ se trirng trj nhfrng ke nao mUQ'Il danh nghla t6n giao d€ pha ho,P hoa binh, th6ng nhat, dQc ｬｾｰＮ＠ da.n chu, tuyen truyen chien tranh, pha ｨｯｾｩ＠ doan ket, ngan tro tin d6 lam ngh1a ｶｾＺｾ＠c6ng dan; xa.n phl,\111 din 11,1' do tin ngu<mg va 11,1' do ttt tttcrng cua ngttai khac, ｨｯｾ｣＠ !run nhiing vi¢c khac trai phap ｬｵｾｴＢＮ＠Nhu ｶｾｹ＠ v6i tri tu¢ va long nhan ai bao Ia, Chu tjch H6 Chi Minh da de ｉｾｩ＠ cho chung ta nhii'ng bai hqc quy gia ve ｮｨｾｮ＠ thfrc cling nhu ｶｾ＠ thl,l'c tien d6i v6i t6n gi{w. Tu tuong do cua NguO'i se con soi sang tre:n m6i buac duang chung ta di M hoan thanh nhi¢m ｶｾＬｾＺ＠ Doan ke't toan da.J1 (trong do co d6ng bao t6n gifw) thanh mQt kh6i, tri¢u nguoi nhu mQt, ncirll ltl'y thO'i co m6i va ｶｾｮ＠ hl)i m6i, dua c6ng cu¢c c6ng nghi¢p h6a Mt nu6c gianh th<ing lqi. Vi m()t nu6c Viet Nam hoa binh, th6ng nha't, d¢c ｬｾｰ＠ dan chu va.· giau ml,Ulh.

( 1) H6 Chi Minh. toan ctjp. c4 NXB Su 1hll1 1984. tr.7

(2) H6 Chi Minh. loan t<jp. Sdd. tr.40B . .

(3) H6 Chi Minh. loan 1(1p. 16 NXB Si! th41 19!13 rr .53

(4) Theo: Tuan b.io ﾷﾷｾ ｧｵｭ＠ cong gicio Vi¢r Nam·· ng<l.Y 19 51985>

(5) Theo Trdn Tam Tcnh: Th<)p giti va tuiii gucnn. NXB 1rc". 1988 tr.71.72. ·

sang ｴｾｯ＠ ra ciing Ia nhAm ｭｾＺｾ｣＠ dich giai thich sl,l' khcri dau cua vii ｴｲｾＬｾＬ＠ con nguoi, nha ｐｨｾｴ＠ gQi d6 Ia "nguyen nhi\n thfr nhat". Nhung ban than vi thiin li nh Ill' dau din? Nhfrng nguoi ne:u le:n gia thuye't nay chang nhfrng khong chiu di tim truy c(ru dieu d6 ma ccm khang dinh ｣ｨｾ｣＠ ｣ｨｾｮ＠ r5ng vi thfin linh Ia v;,1n nang, t6n ｴｾｩ＠ m¢1 each 11,1' nhien!

Jlay tucrng tuqng xem ne:'u qua ｴｨｾｴ＠ vi "thftn linh" c6 thC ll;f ban than t6n ｴｾｩＬ＠ n6i mQI each khac, vi than kh6ng d\n nguoi khac sang ｴ ｾｯ＠ ra rna tl,l' minh t6n ｬｾｩ＠ thi quan diem cho dng thiln sang 1;,10 ra vii tru vil con nguoi con c6 y ngh1a gi niia? BOi vi ciing v&i ly do nhu ｶｾｹＬ＠ vii ｴｲｾＬｾ＠ va ·con nguoi · ciing c6 thi ton ｴｾｩ＠ m<>t each II! ｮｨｩｾｮＮ＠ Xin lily va'n ､ｾ＠ s6 hQc M ｧｩｾｩ＠ thich vfln de m1y: Vi d1,1 ngu6n g6c con nguoi va vii ｴｲｾＬｾ＠ Ia X thi X Ia gi? Nguoi theo ton gii10 khac thi giai thich nhu sau: hq khong dn dung dinh ly nao d ｨｯｾ｣＠ gia thie:'t nilo da c6 rna trl,l'c tie'p Ira loi nhu sau: "X Ia than! NhliDg "than" tu dau din. Xin xem vi dl_l sau: X= thlln = y. Nhfrng nguoi c6 bie:'t chut it ve s6 hqc ､ｾｵ＠ ｢ｩｾｴ＠ y ciing Ia I con s6 chua biit. N6i m¢1 each khac, va'n de nay chua duqc giai thich.

ｐｨｾｴ＠ giao ｣ｾｮ＠ ban phu d\nh "gia thie't" thfin linh sang ｴｾｯ＠ ra Vl;ln ｖｾｬＢＬ＠ ｃｾｮ＠ ban khong thlJ'a ｮｨｾｮ＠ vii ｴｲｾＬｾ＠ c6 cai Ｂ｢ｾｴ＠ dh" dau tien. Ciii gQi Ia C[li "brit d:iu" d6 chi Ia c:li kit thuc cua m(lt ｶｩｾ｣＠ tru6c d6 rna th6i. Trong m6i quan ｨｾ＠ nMn qua lien ｴｾＺｾ｣Ｌ＠ sl,l' mat dj cua m¢1 Sl;f ｖｾｬ＠ cfiu thanh ｮｾｮ＠ ､ｩｾｵ＠ｫｩｾｮ＠ Jam nay sinh Sl;f ｖｾｬ＠ khac.

Tie:'n si Truong Tung Ca trong cu6n sach "The:' nao Ia ｌｵｾｴ＠ ｰｨｾｰＢ＠ da giang giai va'n de nay nhu sau:

Anh : Xwin Loan

"SO di c6" kbai ｮｩｾｭ＠ "ban dau" Ia do tam ly Ｂｨｾｮ＠ chi cua con nguai, khai ｮｩｾｭ＠ nay khong the' chfra dt,mg trong m6i quan ｨｾ＠ nhAn qua chAng chit".

Tl ､ｾ＠ ta di xem mt)t b¢ phim g6m 3 ｴｾｰＬ＠ phim bat dau chiiu til 7 gio din I 0 gia Ia kit thuc. Dung Ia Sl! bat dau cua ｴｾｰ＠ 3 b¢ pbim tht,rc ra Ia st,r kit thuc CUa ｬｾｰ＠ 2 b{) phim ma S':f kit thuc CUa ｴｾｰ＠ 3 chang phai Ia Sl! blh dtiu cua ｴｾｰ＠ 4 b¢ phim hay sao? SO di n6i khai ｮｩｾｭ＠ "bat dau" Ia mu6n n6i din mOt su va.t nao d6 m&i c6 y nghia. Nhung khi n6i din ｴｾ｡ｮ＠ b¢ vii tn,1 c6 m6i quan ｨｾ＠ nba.n qua phfrc ｴｾｰＮ＠ chang chit tbi kMng con y ngbia nfra. Thai gian troi di khong bao gia ng\lng, ai l{li c6 the' ng\lng thai gian l{li, dti gQi Ia Ｂｨｩｾｮ＠ ｾｩＢＬ＠ sau nay chang le gqi Ia cai bat dau bay sao?

Tht,rc ra, d6i v&i nhfrng ｬｯｾｩ＠ va'n de khong c6 lch gi d6i v&i doi s6ng con nguoi (sieu hinh) thi ｐｨｾｴ＠giao khong to ra hfrng thu bai vi vii tn,1 Ia vo thi, vO chung. Niu di truy tim nguyen nhan thfr nha't cua vii tn,l thi u6ng cOng VO ich. Khi anh va't va di truy tim nguyen nban thfr nha't, thi anh se pbat ｨｩｾｮ＠ tha'y rAng tru&c nguyen nha.n thfr nha't ｬｾｩ＠ con c6 m¢t "nguyen nhan" nfra r6i cfr thi rna xoay van mai mai khong tbOi, anh se vinh vien khOng tim ra duqc mt)t nguyen nhA.n thfr nha't c6 d!nh, bat biin.

D6ng thai, tu6i thQ con nguoi ngan ngiii, sinh

• TAP CHi NGH!EN c(Ju PHA'r HOC • 13

ｭｾｮｨ＠ v6 thuang, niu anh cfr loay hoay tim ngUI;rc tim xuoi thi khi anh chua tim duqc dap an cho "nguyen nhan th(r nha't" cua vii ｴ ｾ＠ thi anh du chit mat r6i!

Tl_mg kinb ｐｨｾｴＬ＠ c6 1 tl ､ ｾ＠ rat c6 y nghia nhu sau:

- C6 m¢t nguoi bi thuong do miii ten d¢c ban, nguO'i nha dua anh ta din khoa ｮｧｯｾｩ＠ dieu tJi. Niu anh ta bao: toi kMng d6ng y rut miii ten ra trir phi t6i biet ai ban toi, nguai ban toi Ia sat de-' I<;Yi hay Ba Ia moo? ten hq Ia gi, thAn hinh lim hay tam thu&c, da trang hay da vang, tu om nao din, toi phai bii t cung va miii ten nhu thi nao, miii ten Jam bAng cba't ｬｩｾｵ＠ gi?... thi tit nhien anh ta phai chet rna khong dugc giai dap nhfrng cau hOi tren.

Do ｶｾｹ＠ ma ｐｨｾｴ＠ giao khong lang phi cong sfrc, lhO'i gian M tim ra va'n ､ｾ＠ "nguyen nhA:n thfr nhat cua vii ｴｾＢＮ＠ BiYi vi ｶｩｾ｣＠ truy tim nhu ｶｾｹ＠ Ia v6 ich, khOng c6 tac d':Jng d6i v&i con nguO'i, kMng lien quan gi din ｶｩｾ｣＠ con nguai mu6n thoat khoi cai kb6 sinh, gia, ｢ｾｮｨＬ＠ chet, khong khiin cho con nguai duqc an tinh, giai thoat va sung su6ng!

ｐｨｾｴ＠ giao phiin d6i quan die'm cho rAng ｶｾ＠ ｶｾｴ＠

vii ｴｮＬｾｬ｡＠ do ｴ｢ｾｮ＠ sang ｴｾｯ＠ ra rna cho rAng ｶｾ＠ ｶｾｴ＠ Ia do "nhan duyen ht)i 11;1" l{li ma thanh. Tii d':J ngqn nui tru&c ｭｾｴ＠ chung ta Ia do da't da hqp thanh, h6 Ia nm triing tich trfr nu&c, cai ban trong nha Ia do thq mQc dung g6 Jam ra. Neu ｣ｨｵｹｾｮ＠ doi da't da d! thi kMng lhanh nui, tat qn nuoc trong h6 ao ra thi con gi Ia bong dang cua cai ao, b6c bo nhfrng ta'm van cua cai ban thi thii hoi c6 dli ban nao nfra.

D6 Ia nhfrng ｶｾｴ＠ c6 hinh the c6 the tha'y duqc ma ta gqi Ia Ｂｳ｡｣Ｂｾ＠ vi chung chi Ia "nban diUyen ｴｾｭ＠thai tl;l hqp nhau ｊｾｩ＠ ma thoi, khtmg phai Ia cai tht,rc c6, khOng thay d6i, nen gQi chung la ＢｫｨｬｾｮｧＢＬ＠ tire Ia khong phai Ia tht,rc the' t6n ｾｩ＠ mai mai, khong thay d6i. Day Ia ､ｾｯ＠ ly gian don ｶｾ＠ "sa.c tire Ia

-khong" trong kinh ｐｨｾｴＮ＠ Nhung khi ｐｨｾｴ＠ giao n6i "sac tire Ia khong" nay khOng phai Ia "hoan toan khong, khong co gi" rna Ia cai chAn khong, chfra dt,mg cai ､ｩｾｮ＠ bfru". ' .

Xin la'y m¢t vi ､ｾ＠ di chfrng minh, tru&c mlH c6 1 eben nu&c, dun nu&c cbo sOi thi nu&c th:anh h<Yi , khOng tbA'y b6ng dang nu&c dau d, nhung khong thi n6i rAng nu&c da ma't di biin tbanh khong, vi khi hm nu&c ｧｾｰ＠ ｬｾｮｨ＠ thi ｬｾｩ＠ triY thanh nu&c .. Nhfrng nguai am hieu b6a hqc biet rAng nu&c Ia ｶ ｾｴ＠ b6a hqp do Oxy va hydrO ｾｯ＠ thanb n6i each khac nu&c chAng qua Ia 1 ｶｾｴ＠ h6a hqp ｾ＠ thoi cua oxy va

14 • TAP CHi NQHIAN c(fu PHAT HOC •

hydro, qua ､ｩｾｮ＠ phAn ｬｾｩ＠ bien thanh khi Oxy vii hydrO. C(r CWl Clr vao day rna SUY ､ｩｾｯ＠ thi ｖｾ＠ S\1', ｶｾ＠ ｶｾｴ＠ trong v\i trv kbOng c6 ｶｾｴ＠ nao rna kh6ng phiii Ia nhAn ､ｵｹｾｮ＠ ｾ＠ thai t1:t hqp v&i nhau ｬｾｩ＠ rna thanh, khong ·c6 ｶｾｴ＠ nao l;:ti t6n t;:ti mai mai khong bien d6i. NhAn ､ｵｹｾｮ＠ hqp thi sinh, nhlln ､ｵｹｾｮ＠ rai ra hi ､ｩｾｴＬ＠ khOog c6 Ong th:in linh nao sang t;:to ra mu6n ｶｾｴ＠ ca, kh6ng c6 ｶｾ＠ ｶｾｴ＠ nao duqc sang t;:to

• ra ca. 7. PMt giao thich nghi vOI mqi nguot, mQi

nat. Due PMt luon luon cAn cu vao cAn ccr khac nhau cua chimg sinh tUy theo thai gian khOng gian khac nhau rna thuyet pbap. Do d6i tuqng giao h6a khac nhau ｮｾｮ＠ nguai c6 each giai thich khac nhau, nhu d6i v&i nguai c6 tri ｴｵｾ＠ cao thi nguai d;:ty d;:to ly minh tllm, kie'n tinh, chfrng ngl? duqc ngay, d6i v&i nguai kern tri ｴｵｾＮ＠ ilguai d;:ty phai tu hanh tulin ll! , tirng bu&c rn¢t.

D6i v&i nguai ｭ｡ｩｭｾ＠ du6i theo danb lqi, Nguai d;:ty hq d;:to ly "daDh lqi deu Ia khong". D6i v&i nhiing nguai ｴｩｾｵ＠ C\I'C, bi quan, cbo rAng s6ng a dai hoan toan khOng c6 y nghia, sinh ｭｾｧ＠ Ia bu vo, thi ngum bao "lam nguai Ia kh6 duqc, sinh ｭｾｧ＠ Ia dfmg quy, con nguai c6 the c6 gling ､ｾｴ＠ t&i ｢ｾｮｨ＠phuc va sung su&ng" de' dQng ｶｩｾｮ＠ c6 vii hq c6 durig khi va long tin.

Ciing cung l d;:to ly nhung do thai gian, kMng gian khac nhau mil due ｐｨｾｴ＠ c6 nhiing vi d1;1 va giai thich khac nhau. Nhu nguai Ha Blic hoi ｐｨｾｴＺ＠ "Lam thi nao din Nam Kinh"? Nguai bao "Hay di ve phia Narn!" D6i v&i nguai HAng Chau thi Nguai biio: "Di ve phia Blic" Tuy theo ncri a cua chung sinh khac nhau rna due ｐｨｾｴ＠ c6 each tra I<Yi khac nhau. ｐｨｾｴ＠ phap c6 3 t;:tng 12 b¢, 8 ｶｾｮ＠ 3000 pbap moo (pbap moo Ia pbucrng pbap tu hilnh). Nhiing phucrng phap tu haoh do deu cAn cu vao cAn CCI cua chung sinh duqc ､ｾｴ＠ ra di chAm dfrt phien nao cho cbung sinh. Neu khong c6 chung sinh thi ciing khOng cli.n ｰｨｾｴ＠ phap. ｐｨｾｴ＠ pbap nhu "thu6c", cbung sinh khOng c6 b¢nh phien nao thi kbOng do thu6c.

Phl;U pbap luu truyen ｴｲｾｮ＠ d<Yi tren 2500 nAm, thicb \rng v&i cac thai d;:ti khac nhau, chung sinh khac nhau. D6 Ia vi n6 c6 the cAn cu vilo thuc te' cAn cu vao dieu ｫｩｾｮ＠ c1;1 the tirng nai rna ｴ｢ｵｹ･Ｇｾ＠phap giao d1;1c chung sinh. Phuang pbap giao dt_1c d6 Ia l trong nhiing net ､ｾ｣＠ slic cua ーｨｾｴ＠ giaoO

LINHCHI

ｾ＠ e di vao nQi dung, tnt&c bit ta c&l giai ｾ＠ dap van d& ｐｨｾｴ＠ giao co inh huang de'n

tu duy cua ngum Vi¢t hi¢n nay khbng? Ta dung phU<1Dg phap h¢p den de trillai cau hoi nay. C1,l the, con nguai rnu6n co tu duy phii co hai ·hu&ng vao ra, ben trong va ben ngoai tUO'llg tac, bd xung Ian nhau theo quy ｬｵｾｴ＠ phin anh bi¢n chfrng: rnQt Ia b¢ oc ben trong v&i nhiing di sin tu duy qua khfr rna con nguai lanh hQi tie'p thu dugc trong qua trinh s6ng ljch sii, chuyen tir the ｨｾ＠ nay sang the' h¢ khac, dugc huan ｾｐ＠ rna hoa, da trcr thanh tu li¢u va phli.n nao thanh ｾｰ＠ quan, thoi quen cua tu duy; hai Ia thi!C t;:ti khach quan va thl!c tien dai s6ng xa hQi dang soi dQng ben ngoai. Quan diem tu duy Ia cai t6n t;:ti dugc di chuyen vao trong d1u oc Ia qua nhan m:plh ｭｾｴ＠thir hai rna quen mAt ｲｮｾｴ＠ thir nhAt. cai do khong cin ｴｨｾｮ＠ se dan den chu nghia duy ｶｾｴ＠ th6 thien ｶｾ＠ tu duy. Xet a goc d¢ hQp den, hai hu&ng tren ta thAy tu duy nguai Vi¢t ｨｩｾｮ＠ nay Ci b¢ ーｨｾ＠ nay hay b¢ ｰｨｾｮ＠ khac co chju inh huang cua ｐｨｾｴ＠giao, bai le:

l. ｐｨｾｴ＠ giao Ia h¢ tu tuiYng chu ､ｾｯ＠ cua nguai Vi¢t su6t tir the' leY thir hai din the' leY XIV. Tu the' ky XV den nhihlg nam dau cua the ky XX, ｶｾ＠ｭｾｴ＠ nha nu&c, Nho giao Ia h¢ tu tuang chu ､ｾｯＮ＠nhung trong tang l&p binh dan, ｐｨｾｴ＠ giao vAn phat triin m;:tnh. Ngay nay, khac v&i Nho giao, ｐｨｾｴ＠ giao van t6n t;:ti nhu mQt II!C IUQ'llg xa h¢i khong nho. Nhu ｶｾｹＮ＠ tir khi du ｮｨｾｰ＠ vao nu&c ta, ｐｨｾｴ＠ giao da t6n t;:ti va glin ｬｩｾｮ＠ v&i l.jch sii dan t¢c, da ngam sAu vao mau thjt, tu duy, suy nghi cua ngum Vi¢t, da trcr thanh mQt b¢ ｰｨｾｮ＠ van hoa, nip s6ng cua nguai Vi¢t.

2. Ngay nay, ｐｨｾｴ＠ giao (J nu&c ta vAn con t6n t;:ti nhU rnQt bQ ｰｨｾｮ＠ cua ｨｩｾｮ＠ thi!C, CUa th\I'C t;,ti khach quan. S6 nguai c6 cam tinh v&i ｐｨｾｴ＠ giao la rAt 16n. Nhiing kinh sach, l&p hQc, vi¢n nghien Clru ｶｾ＠ PMt hqc ngay cang ｮｨｩｾｵＮ＠ Vai tro va dong gop cua t&lg l&p ｐｨｾｴ＠ til ngay cang co y nghia thie't thi!C. inh huiYng cua ｐｨｾｴ＠ giao d6i v&i xa hQi Ia dang ke'.

Nhu ｶｾｹＬ＠ chCmg ta co the khAng djnh a b¢ ｰｨｾ＠ nay hay b¢ ｰｨｾｮ＠ khac cua nguai ｖｩ ｾ ｴ＠ hi¢n nay, ｐｨｾ ｴ＠ giao co inh huang din tu duy cua hq.

A I

PHAT CIAO • ｖｾｹ＠ bQ ーｨｾ＠ nao cua nguOi ｖｩｾｴ＠ｨｩｾｮ＠ nay chiu

anh hUOng va Sl! anh hUOng nay nhU the nao? Tnt&c he't ta ｴｨｾｹ＠ inh huO'ng ciia ｐｨｾｴ＠ giao ｬｾｮ＠

tu duy nhli'ng nguOi, rna cho den ｨｩｾｮ＠ nay h9 van gifr ne'p suy nghi c6 ｴｲｵｹｾｮＮ＠ hay h9 van gifr 1<;\i nhiing net chii ye'u cua tu duy ｴｲｵｹｾｮ＠ thong, la tuong doi ro. .

M6i dAn tQc ､ｾｵ＠ c6 truyen thong. Dieu d6 clng d(mg v&i dAn tQc ｖｩｾｴ＠ Nam da timg c6 ｭｾｹ＠nghin nam l!ch Slr. ｔｲｵｹｾｮ＠ thOng nay kh6ng phii Ia mQt cii gi triru tu<;mg rna n6 the ｨｩｾｮ＠ C! van h6a, con nguOi, xa hQi, phong t1;1c, ｾｰ＠ quan, ngM ｮｧｨｩｾｰＮ＠ v. v ... Da c6 con ngum truyen th6ng :it hiD c6 the gi&i quan ｴｲｵｹｾｮ＠ th6ng, tu duy truyen th6ng. Nu&c ta Ia mQt nu&c n6ng nghi¢p, n6ng dAn chie'm t&i 85%. C! nhieu. vilng n6ng tMn, cai truyen th6ng, con ngm1i truyen th6ng van COD gifr vai tro quan tr9ng, va nhieu noi la chii ye'u. Nhu ｶｾｹＬ＠ ben ｣ｾ＠ the' gi&i quan truyen th6ng rna ta da phAn tich (! bai tnt&c, tu duy truyen th6ng van con t6n t<:U nhu mQt hi¢n tu<;mg kha phd bien. Dieu nay con dU<!C ly giiii bm trong thai Icy qua dQ ｬｾｮ＠ chii nghia xa hQi, xa hQi chua ｾｯ＠ ra du<Jc nhling ca sC! cho the gi&i quan Mac-Lenin ding nhu phuong phap tu duy bi¢n ch\rng mac xit trC! thc\nh h¢ tu tuemg va phuong pbap tu duy phd bie'n ciia toan dAn, c6 khii nang tbay the' ｾｴ＠ ca cllC the' gi&i quan va pbuong pbap tu duy khac, trong d6 ､ｾ｣＠ bi¢t Ia the gi&i quan va tu duy truyen th6ng. ｖｾｹ＠ nhling ､ｾ｣＠ diim cua tu duy truyen th6ng C! mQt bQ ｰｨｾ＠ ngum Vi¢t hi¢n· nay la gi, va d6ng g6p cua ｐｨｾｴ＠ giflo trong c!u true tu duy d6 ra sao?

MQt trong nhfrng ､ｾ｣＠ diem ndi ｢ｾｴ＠ trong tu duy suy nghi ciia nguai Phuong d6ng n6i chung va nguOi Vi¢t Nam n6i rieng Ia huemg n¢i. D6i v&i the' gi&i tru&c kia ciing nhu hi¢n nay c6 hai hu&ng ｮｧｨｩｾｮ＠ dru chinh, mQt Ia hu&ng ngo<;U, ｮｧｨｩｾｮ＠ c(ru the' gi&i ｶｾｴ＠ ｣ｨｾｴ＠ ｢ｾｮ＠ ngoai; hai Ia hu&ng nQi, nghien c(ru the gi&i tinh thrut ben

• TAP CHi NGHIEN c(!u PHAT HOC • 15

trong. Di ｮｨｩｾｮ＠ hai hu&ng ｮｧｨｩｾｮ＠ c(ru nay kh6ng tach rm nhau, song phuong ｔｾｹ＠ thi ｮｧｨｩｾｮｧ＠ ve hu&ng thu nhat, con Phuong d6ng ｮｧｨｩｾｮｧ＠ ve

hu&ng thu hai. The gi6i ben trong cling ddy bi an nhu the gi&i ｢ｾｮ＠ ngoai. N6 kh6ng thi sa m6, cAn do dong de'm du<Jc, bm ｶｾｹ＠ rAt kh6 tie'p ｣ｾＮ＠ C! ､ｾｹＬ＠ ne'u D<! nrut vt tinh thrut tinh cam chi C6 the thl,l'c sl! tra bing tinh ciim tinh tMn, thi ｮｨｾ＠ thuc ve ｾ＠ thi!C Sl! va tOt nhAt chi c6 the bing ｾＮ＠. ｾ＠

VATVDUYCUA NGUTiJ YilT HIIN NAY

• •

0 PTS. NGUYEN HUNG H-1-U

Chinh vi ｶｾｹ＠ rna Thien t6ng de ｸｵｾｴ＠ chu chuong "di ｾ＠ truyen ｾＢＮｄｯ＠ quan ni¢m ｶｾ＠ ｶｾｴ＠ d6ng ｮｨｾｴ＠ the ｮｾｮ＠ ban the ciing tiem an trong m6i con nguOi. &Ji ｶｾｹ＠ lam the nao cho n6 hi¢n ro thi ta

va the' gim Ia mQt. Mu6n ､ｾｴ＠ dU<JC dieu d6 thi phai c6 mQt tri thuc d6t dao, phii c6 tri tu¢, hay n6i theo danh tit nha ｐｨｾｴ＠ la phcii c6 Bat Nha. Nhung di di de'n cai d6, m6i nguOi hay tl! khai mC! ｾ＠ minh, "hiiy tl,l' thlip du6c len rna di". &Ji ｶｾｹＮ＠ nguOi ｖｩｾｴ＠ truyen th6ng nghieng ve trau d6i tam tinh, ､ｾｯ＠ due, Iuan Iy bon ta h9c hoi tri thuc khoa hQc kY ｴｨｵｾｴ＠ de cii ｾｯ＠ the' gi&i ben ngoai, hQ s6og bOa ｴｨｵｾ＠ v&i thien nhien bon Ia cii ｾｯ＠thien nhien. KMng phii ngAu nhien rna cac Cl:l d6 nho thu<'mg n6i: "Tien hQC Ie, Mu hQc van". HQc Ie, hQC luan ly ､ｾｯ＠ due, hQC ve ､ｾｯ＠ tam, ､ｾｯ＠ lam nguOi Ia tru&c he't. Ngay nay mQt s6 tru<'mg cilng de cao kha'u hi¢u nay di gop phrut duy tri ｾｴ＠ 1'! Jcy cuong, "Thay cho ra thay, tro cho ra tro". ｄｾ｣＠diem ciia tu duy truyen th6ng nay Ia sl,l' tdng h<!P cua tam giao v&i cai ban dia, khie'n cho mQt bQ ｰｨｾ＠ l&n ngum Vi¢t xua ciing nhu nay trong cu¢c song lu6n de cao cai ｾＮ＠ de cao 16i s6ng tinh cam. cai d6 g6p phrut ｾＰ＠ nen each suy nghi mang ｮｾｧ＠ mau s:ic tinh ccim, cam tinh. each suy nghi nay dl,l'a treo mQt ca sC! kinh te' vfrng chac -xa h¢i n6ng nghi¢p tr6ng ｬｵｾ＠ nu&c. PhAn tich ba khai ni¢m ｾ＠ C! ba nu&c An - Trung - Vi¢1, ta

16 • TAP CHi NGHilNC(/Q fRAT HOC • th1y kbai ni¢m tAm cr Vi¢t Nam mang ｾ＠ mAu ｳｾ｣＠ tinh cam h<1D. Kh6ng pbii ngiu ohien (J nuoc ta, ldiai ｮｩｾｭ＠ "tam" tbuang dugc thay the bAng kbai ni¢m "long", "bw.ang", "d{l"(l). each suy nghi vA 16i s6ng mang ｮｾｧ＠ mAu slic tinh ·clm, m¢t ｭｾｴ＠ da giup nhAn dAn ta trong nhii'iJg }uc hl;Ul nl;Ul, thien tai, dja h<;>c, "tat lua t6i den c6 nhau"; nhung ｭｾｴ＠ kbac, n6 da pMn nao ngan cln sJ! tien bQ cua khoa h<;>c kY ｴｨｵｾｴＮ＠ ､ｾ｣＠ bi¢t Ia khoa h<;>c lJ! nhien va khoa h<;>c thJ!c ｮｧｨｩｾｭＮ＠ Trong ca che' thj tnremg, trong ｮｾｮ＠ kinh te ｮｨｩｾｵ＠ thaoh phin v6'i vi¢<: h;,tch toan chinh xac thl each suy nghi nay kMng con phu hgp nita. BOi ｶｾｹ＠ trong c()ng cliQc d6i mm hi¢n nay, nhfrng ai van cOO gifr I6i suy nghi cam tinh, kh6ng cw.a the, thiet thJ!c, chinh xac, kh6ng tinh den hi¢u qua kinh te cua m<;>i c{)ng vi¢<:, thi chinh h<;> se khong tn.t n6i trong ca che' thj truOng nay. Chinh Vl le do rna nhi¢m V1,J cua eac nganh nhAt Ia nganh giao d1,1c, m¢t trong nhihlg nhi¢m Vl,l quan tr<;>ng la tang cuO'ng gifw ､ｾ［ｾ｣＠ reo luy¢n tu duy phAn tich logic. Con d6i vm xa h¢i, ph3.i giao dw.ac cho toan dAn t6n tr<;>ng va ､ｾ＠ cao phap ｬｵｾｴ＠ (2).

M¢t trong nhihlg ､ｾ｣＠ diem nita trong ttl duy cua nguoi Phuang dong n6i chung va ngum Vi¢t Nam n6i rieng Ia h<;> chu y ｮｨｩｾｵ＠ . t6'i qUan h¢. CUng mQt st,t ｶｾｴ＠ hi¢n ttlgng chUng ta co hai each tiep ｣ｾＺ＠ m¢t Ia nghien cfru tht,tc the,du trUe, ban chAt; hai Ia nghien cfru nhihlg m6i lien h¢, quan h¢ v()'i cac St,J' ｖｾｴ＠ hi¢n ttlgng khac. Duang nhien, hai each tiep $ nay kb()ng tach rm nhau, c6 ､ｩｾｵ＠ Phuang don.g va Phuang tAy; mbi phuang nghieng ｶｾ＠ m¢t hu6'ng. XuAt phat tit "djch", "vo thuO'ng", nguoi Phuang d6ng cho ring khOng c6 gi Ia tnremg t6n d(rng yen, rna Vl;Ul ｶｾｴ＠ lu6n ｶｾ＠dQng bien d6i kh6ng ngirng. Da bien d6i thi kh6ng the c6 djnh ll,li de nghien cfru. Ne'u c6 djnh l;,ti di nghien cfru thi vo hinh chung ta da giet chet st,t ｶｾｴＮ＠ Yl,lll ｶｾｴ＠ ､ｾｵ＠ sinh sinh h6a h6a, slic siic khOng kh6ng, hOi ｶｾｹ＠ eai ta thAy dugc chi la nhihlg m6i lien h¢ giita cac trl;Ulg thai cua st,t ｶｾｴ＠trong quan h¢ vm nhfrng St,J' ｶｾｴ＠ khac. M¢t trong nhihlg ､ｩｾｵ＠ c6t yeu trong Tam giao ciing ､ｾｵ＠ ､ｾ＠

cao quan h¢, chAng hl,lll quan h¢ nhan qua trong ｐｨｾｴ＠ giao, cac quan h¢ "Tam cuang ngii thuemg"

tam tong tir due" trong oho giao, v.v.:. cr dAy ta thty r1t kh6 phAn bi¢t. ､ｾ｣＠ diem tu duy nay cua ngum Vi¢t lA. v6n cb hay o6 tiep ｮｨｾ＠ tir . Tam giao. Nhung Nho ｐｨｾｴ＠ Lao cr Vi¢t Nam da bien thclnh Nho ｐｨｾｴＢ＠ Uo cua ngum Vi¢t, bm ｶｾｹ＠ du the nao di chang nita, dAy ding vAn la m¢t ､ｾ｣＠diem cua tu duy ｴｲｵｹｾｮ＠ th6ng d6i vm ngum Vi¢t.

Vm st,t khac nhau giii'a hai each suy nghi DOng- TAy nhu ｶｾｹＬ＠ nen khi xem xet con ngu<'Yi, ngum Phuang TAy thu<'Yng xem xet ban chat cua anh ta the' nao, kha nang cua anh ta ra sao; con ngum Phuang dOng di y tm hanb vi, lm.g xi'r, quan h¢ cua nguoi nay. Neu quan tam de'n hanh vi quan h¢ mQt each khach quan khoa h<;>c thi khOng sao, song o dAy chimg l;,ti dugc xem xet m¢t each ciim tinh, tinh cam nhu ta da neu tren, nen rAt de bj sai l;,tc. Do each suy nghi cua ngum Vi¢t ｴｲｵｹｾｮ＠ th6ng mang ｮｾｧ＠ mau sk cam tinh, nen nhfrng m6i quan h¢ rna con ngum di y 0. dAy cilng dugc xem xet chu yeu (J khia qnh cam tin.h, tinh cam, d;,to due. Mi ｶｾｹＮ＠ nhieu khi con ngum bj nhin ｮｨｾｮ＠ mQt each sai l¢ch c6 tinh chAt chu quan, phi ly tri. Xuat phat tir ､ｾ｣＠ diem tu duy nay, nen trong cuQc s6ng nhfrng ai khong biet t;,to ra xung quanh minh, trong hq hang, lang x6m, xa hQi nhfrng m6i quan h¢ Iebon kheo, te nhj, thi nhfrng nguoi nay ｴｨｾｴ＠ qua Ia kh6 s6ng. Tai nang nhung neu quan h¢ kh6ng kheo se kh6 ｢ｾ＠ phat bien va khOng d'n ｴｨｾｮ＠ se bien thanh tai nl,lll . Ngum c6 khii nang ba nhung kheo quan h¢, khii nang ten den tam. Ngugc ｾｩ＠ ngum c6 khii nang tam, nhung kh6ng biet quan h¢, ll,li v1,1ng ｶｾ＠ ｴｨｾｴ＠

tha, nen kha nang. chi con ba. Bi¢n chlm.g nay Nguyen Du da t6ng ke't "chii' tai di vm chit tai mQt vAn" la ｶｾｹＮ＠

Tat cii nhfrng ､ｾ｣＠ diem cua ttl duy ｴｲｵｹｾｮ＠thong rna ta da trinh bay o tren, ､ｾｵ＠ duqc ､ｾｴ＠ tren mQt mieng Mt hi¢n tht,tc, d6 la 16i tu duy suy nghi mang tinh chat tht,tc d1,1ng, tht,tc te ciia nguoi Vi¢t. D;,ti da s6 nguoi Vi?t h<;> khong nghi nhieu t6'i nhfrng ､ｩｾｵ＠ cao xa trim ttlgng nhu vu tTl,l

quan, ban the ｬｵｾＮ＠ rue nhi!ng va'n ､ｾ＠ sieu hinh

( I ) Xem Nguyln Hung H4 u. dnh hurJng cua Ph4t giao d"i vOi ru duy va each lfng Xlf CliO ngubi Vi¢1 hi¢n nay. Tt;lp chi xa ｨ ｾｩ＠ h(IC, s,· 4.1989, tr.78.

(2) Nhurrtn

trie't hqc, rna hq nghi ｮｨｩｾｵ＠ ｶｾ＠ cu(>c s6ng hi¢n ｾｩＬ＠?:1 da.y, luc nay. ｄｩｾｵ＠ d6 pMn nao ly giai ｾｩ＠ sao h9 khong sang ｾｯ＠ nen nhiing ｨｾ＠ th6ng trie't hqc, rna h9 chi tie'p thu che' bien, ciii ｴｾｯ＠ cho phil hgp v6'i hoan canh cua minh. Ngay trong ｐｨｾｴ＠ giao c6 bie't bao hc;>c thuye't cao sieu, co bie't bao Tong phai ph6n ｴｾｰＬ＠ nhtrng ngtlai Vi¢t chi tie'p ｮｨｾｮ＠khuynh huang ｔｨｩｾｮ＠ v6'i ttl each Ia m(>t Tong phai, vi do Ia Tong phai tht,tc ､ｾｮｧ＠ nhat trong ｐｨｾｴ＠ giao v&i phtlong cha.m Ｂｋｩ･Ｇｾ＠ tinh thanh ｐｨｾｴＢＬ＠ tuc ｬｾｰ＠ rue giac ng(> ?:1 ngay trong the' gian nay, va phtlong cha.m "nhat ｮｨｾｴ＠ bat tac nhat ｮｨｾｴ＠bat tht,tc" (m(>t ngay khong lam m(>t ngay khong an). 0 da.y khong hi€u ｴｨｩｾｮ＠ t;;to nen ttl duy tht,tc ､ｾ［ｾｮｧ＠ ?:1 ngtlai Vi¢t hay trai ｉｾ＠ 16i ttl duy tht,tc ､ｾ［ｾｮｧ＠ cua ngtlai Vi¢t khie'n cho hq de chap ｮｨｾｮ＠ｔｨｩｾｮＮ＠ Nhung du the' nao di chang nfra, bai cai d6 da blit ｧｾｰ＠ nhau lam cho ､ｾ｣＠ di€m ttl duy mang tinh tht,tc ､ｾ［ｾｮｧ＠ cua ngtlm Vi¢t cang them ro net.

Nhin ｉｾ＠ nhfrng ､ｾ｣＠ di€m cua ttl duy truyen th6ng cua ngtlm Vi¢t ta thay trong chung dil rna hay to, deu c6 ｭｾｴＬ＠ tham gia, dong g6p cua Tam giao trong d6 c6 PMt giao. ?:1 da.y m<;>t Ian nfra ta l;;ti thay st,t hoa qu¢n gifra Tam giao va eai bin dia da t;;to nen ､ｾ｣＠ di€m ttl duy ciia ngtlm Vi¢t ｴｲｵｹｾｮ＠ th6ng, van con t6n ｴｾ＠ cho den ngay nay. Theo nghia nay co th€ n6i r:lng ｐｨｾｴ＠ giao kh6ng chi anh htloog sa.u ､ｾｭ＠ len ttl duy ｴｲｵｹｾｮ＠ th6ng ciia ngtlm Vi¢t, rna no con gop phan ｾｯ＠ nen ttl duy truyen th6ng cua hQ.

?:1 tren ta da trinh bay iinh htliJng cua ｐｨｾｴ＠ giao d6i v&i ttl duy cua ngtlm Vi¢t hi¢n nay, tren binh di¢n ph;;tm vi, tren di¢n r(>ng. ｖｾｹＬ＠ tren binh di¢n mfrc d(> thi vi¢c anh htloog nay nhu the' nao?

Tntac he't trong h¢ thOng ngon ngfr Vi¢t Nam, cac khai nj¢m PMt giao chie'm vi tri khong nho. Trong thai gian ｧｾｮ＠ da.y, ｮｨｩｾｵ＠ cu6n tir di€n ｐｨｾｴ＠hqc da ra dai, g6p phan cho ng6n ngfr nu&c ta ngay m(>t them phong phil. Ne'u ngon ngfr la eai vo cua ttl duy, thi trong cai VO ttl duy cua ngtlm Vi¢t Nam c6 ye'u t6 ｐｨｾｴ＠ giao. D6 la cai nhin dau tien ben ngoai. Ba.y gia chi.Jng ta di sa.u vao n<;>i dung Cl;l th€, xem nhfrng quan ni¢m nao cua ｐｨｾｴ＠giao co iinh htloog den phuong phap ttl duy cua ngum Vi¢t hi¢n nay.

• TAP CHi NGHIEN c(!U PHAT HOC • 17

Khi ｐｨｾｴ＠ giao du ｮｨｾｰ＠ vao ntlac ta, ttl duy ngtlai Vi¢t co them m(>t lo;;tt khai ni¢m ph;;tm tril ｶｾ＠ ban th€ ｬｵｾｮＬ＠ ｮｨｾ＠ thuc ｬｵｾｮＮ＠ d;;to due hqc, d6 Ia nhfrng van M C(J ban ciia trie't hqc. Trong phan "inh htliJng cua ｐｨｾｴ＠ giao d6i v6'i the' gi6'i quan ngtlai Vi¢t hi¢n nay", chung ta da chi ra r:lng trong the' gicri quan c6 truyen phfrc hgp nhieu thanh phfu cua ngtlm Vi¢t hi¢n nay thi ｐｨｾｴ＠ giao 13. thanh phfu co y nghia trie't hqc nhieu hon ca. Nhtl ｶｾｹ＠ I chinh ｐｨｾｴ＠ giao da lam tang tinh chat trie't hqc trong ttl duy ciia ngtlai Vi¢t, khie'n phtlong phap ttl duy cua ngtlai Vi¢t mang tinh khai quat hm1, triru tw;mg hon. Ngoai ra anh hu?:!ng cua ｐｨｾｴ＠ giao len phuong phap ttl duy ciia ngum Vi¢t con th€ hi¢n (! quan ni¢m ve St! phat tri€n CUa Vl,lJl ｖｾｴＬ＠ ｾｃ＠ bi¢t }a COO ngtlai, ､ｾｕ＠ trai qua b6n giai dol,lJl: sinh (ra dai, xuat hi¢n), tTI;I (t6n t;;ti, hi¢n hfru), dj (phat tri€n, tie'n hoa, khac tnt6'c) va di¢t (ti'r, che't, bie'n mat). D6 Ia st,t phat tri€n tt,t nhien, tat ye'u cua mqi st,t ｶｾｴ＠ hi¢n ttl<;mg, mqi st,t s6ng, rna ne'u ai ｮｨｾ＠ thfrc dtlqc st,t tat ye'u nay thi se khong con sq hai trucrc st,t thay ddi cua cu(>c dai, ｴｨｾ＠ chi con binh thin l;;tc quan tnrcrc eai che't.

PMt giao dua vao h¢ ttl ttliJng Vi¢t Nam m<;>t s6 quan ni¢m bi¢n chfrng vm cac khai ni¢m "vO thtlang", "vo nga". Theo quan ni¢m ciia nha ｐｨｾｴ＠thi mqi st,t ｶｾｴ＠ hj¢n ttl<;mg Ia st,t ke't hqp dQng cua nhiing ye'u t6 (phap) d<;>ng, bm ｶｾｹ＠ chilng Iuon ｶｾ＠ d¢ng bie'n d6i khOng ngll'ng, trong do, khOng c6 eai gi Ia thtl<'Yng ｢ｾｧ＠ t6n t;;ti mai mai. Nhu

ｶｾｹ＠ I ｰｨｾｴ＠ giao da g6p ーｨｾ＠ CUJlg cap cho ngtlai Vi¢t m(>t each nhin, each suy nghi, m(>t phtlong

phap ｬｾｮ＠ quan trqng khi nhin ra the' gicri hi¢n tugng, d6 la each nhin, each suy nghi d<;>ng chfr khOng phai tinh ｾｩＮ＠ Ne'u ｶｾ＠ d¢ng la tuy¢t d6i, dfrng yen chi la tuong d6i vi trong d<rng yen van c6 ｶｾｮ＠ d<;>ng thi ｐｨｾｴ＠ gi{w da cho ngtlm Vi¢t m(>t each nhin v;;tn hfru tren chieu tuy¢t d6i, nen chi thay eai bie'n d6i rna khOng thay eai dn dinh ttlong d6i, chi thay eai ｶｾ＠ d(>ng rna khong thay

cai dfrng yen. L6i ｮｨｾ＠ thfrc ttl duy nhtl ｶｾｹＮ＠ m(>t ｭｾｴ＠ thay dtlqc ph11ong di¢n ccJ ban trong st,t phat trien cua st,t ｶｾｴＮ＠ nhtrng ｭｾｴ＠ khac, n6 dan ngum ta den nhin the gj(:yj ohll' m(>t 6ng kinh V;;tfi hoa, ffiQi

18 • ｔｾｐ＠ CHI NGHIEN c(fu ｐｈｾｔ＠ HQC •

cai tren cu()c dOi nay chlla ao b6a khong ｴｨｾｴＮ＠ va chinh cai do ngan Can S\1' phat triin CUa khoa hQC ley ｴｨｵｾｴＮ＠

N gay khi ph an tich con ngmn

Ia S\l ket hgp d¢ng cua niim yeu t6 dQng - ngu uan, bOi ｶｾｹ＠ con

ngi!Oi kh6ng c6 cai gQi h\ ban

nga, rue no Ia vo nga. Da Ia vo nga, kh6ng co cai t6i a ｴｲｾｮ＠ coi dai nay thi nhiing cai khac tv biin ｉｐｊｉＡｂｾ＠than ch(mg cling la vo nga, va

ngay d6i v6i ban than toi, chung

cling Ia vO nghia. Chinh vi each

nhin nay da khien cho con nguOi

s6ng mang s<k thai bi quan ｴｩｾｵ＠

eve, khong tham gia xa.y dvog va

U hQi truyen th6ng Anh: vmTnm

cai t:;to Xa hQi, kh6ng tich C\l'C hQC ｴｾｰ＠ de ren ｬｵｹｾｮ＠ ca tinh, phat trien tai nang ca nha.n. D(rng

ｴｲｾｮ＠ phliO'ng ､ｩｾｮ＠ xa hQi thi day la mQt diim yeu

cua ｐｨｾｴ＠ giao.

Di sau vao phan tich con nguOi, ｐｨｾｴ＠ gii10

cling da ､ｾｴ＠ ra duqc nhii'ng van de c6 y nghla

ｮｨｾｮ＠ thl.rc ｬｵｾ＠ sa.u sic. ｎｨｾｮ＠ thuc con nguai duqc bat ､ｾｵ＠ tir ｶｾｴ＠ cha't, cO' the (sic), sau d6 1a cam giac tinh cam (the;>), tri giac, tuang tuqng

(tuang), r6i hanb dQng (hanh) va cu6i cung la

ｨｩｾｵ＠ biet, tri thl.rc (thl.rc). sv sip xep cac yeu t6 ｣ｾｵ＠ t:;to nen con ngu<Ji cling phan anh mQt qua tnnh ｮｨｾ＠ thfrc tuO'ng doi hgp ly tl.r nong den sa.u, tir ｨｩｾｮ＠ tuqng den bin cha't, tir hinh thuc den nQi dung.

Khi quan sat the gi6i ｢ｾｮ＠ ngoai, ｐｨｾｴ＠ giao da

nhin ra mQt moi quan ｨｾ＠ ph6 bien, khach quan, CO' ban giiia cac 51,1' ｖｾｴ＠ ｨｩｾｮ＠ tll<;fllg, d6 la mOi

quan ｨｾ＠ nha.n - ､ｵｹｾｮ＠ - qua. Thuyet nay Ia Sl!

phan anh khai quat rut ra tir the giai hi¢n tuqng·,

､ｾ｣＠ ｢ｩｾｴ＠ Ia khi xem xet sv phat trien ciia gi&i thvc ｶｾｴＺ＠ cay-hoa-quii-ca.y. Celeb nha.n thuc c6 nhieu yeu to hgp ly nay da cung ｣｡ＮＧｾ＠ cho ngu<Ji Viet ｭｾｴ＠ each suy nghi - each suy nghi nha.n qua khi nhm cuQc d<Ji, con nguai va van vat· "nha. ,

? , • • • n nao qua na.y", Ｂｾｩ･ｯ＠ gi? ｧｾｰ＠ bao", "a bien ｧｾｰ＠ lanh".

Anh huoog cua ｐｨｾｴ＠ giao ｬｾｮ＠ tu duy ciia

nguOi Vi¢t ｨｩｾｮ＠ nay, con the ｨｩｾｮ＠ a ch6 ｐｨｾｴ＠ giao

da cho mQt bQ ｰｨｾｮ＠ ngu<Ji ｖｩｾｴ＠ mQt quan ｮｩｾｭ＠mai ve tu duy. Thea hQC thuye't nha ｐｨｾｴ＠ thi tll

duy' y thuc cua con nguai nhu mQt dong song

nhii'ng y ｮｩｾｭ＠ tu6n chay khOng ngirng. Trang

nhiing tac pham ciia KhuO'ng Tang HQi (the kY II - rm c6 n6i trong mQt satna (trong thai gian

bung ng6n tay) ta.m y ta da trai qua 960 IAn

chuyin ｮｩｾｭＬ＠ trong thOi gian mQt ngay ､ｾｭ Ｌ＠ n6

trii qua 13 uc tri¢u ｮｩｾｭＮ＠ Duai dong sOng tuon

trao nay & nO'i sa.u thclm vo hinh da.u d6 Ia A lai

da thl.rc Ｈｔｾｧ＠ thl.rc) - nO'i tang tru mQi ｭｾ＠m6ng ciia vii lfl:l. Tuy thAn bi va kh6 hinh dung nhlll1g ｐｨｾｴ＠ gifw da cung ca'p cho ta m()t cai nhin

dQng ve tu duy y thuc. Ngoai ra, ｐｨｾｴ＠ giao con

cho rang mu6n c6 tl! duy, suy nghi dung thi dieu

ｫｩｾｮ＠ cAn Ia phai ｾｰ＠ trung t1I tuang. Tu tuang, tu duy, y nghi ciia con nguai gi6ng nhu ngQn den.

Neu cu di binh thuc'rng anh sang ciia n6 toa khip

bon phliO'ng, nhung bie't ｴｾｰ＠ trung toan b6 anh

sang nay vao mQt diem, hQi ｴｾ［ｾ＠ chung ＱｾＬ＠ thi

diem nay tra nen ra't sang va ra't m<;mh (1). Vai tro cua Thien d6i v&i tll duy cling gi6ng nhu vi¢c ｴｾｰ＠trung anh sang vao mQt diem ｶｾｹＮ＠ ｍｾｴ＠ kbac,

thea ｐｨｾｴ＠ giao, mu6n suy nob) duO'c thuc sl! 0 • . .

khach quan, dung dAn, thi chuno ta dn c6 mot 0 .

cai ram binh tlnh. tinh tao. Ta.m nhay nh6t nhu

•

khi vuqn, hi thieu d6t bm tham lam, sAn ｨｾＬ＠ si

me, tam dtrng a nhi kien, thich va khong thich,

yeu va gbet, thi ｮｨｾｮ＠ thfrc khong the nao khach

quan duqc; Tam nhu ｶｾｹ＠ gi6ng nhu ｭｾｴ＠ nu&c h6

bi nhiing ｴｲｾｮ＠ cu6ng phong lam cho n6i song van dl;lc va khong the nao nhin thtty nhiing vien cu¢i dum day M.

Mu6n cho tam duqc yen tinh tinh tao, thi ｶｩｾ｣＠

dau tien nen nghi va lam nhiing dieu ｴｨｩｾｮＮ＠ BO-i

ｶｾｹＬ＠ iinh huang cua ｐｨｾｴ＠ giao len tu duy cua ngum ｖｩｾｴ＠ ｨｩｾｮ＠ nay con the ｨｩｾｮ＠ a ch6 ｐｨｾｴ＠ giao

huang hQ suy nghi ve nhiing dieu thi¢n, lam lanh

lanh giii . Trang cac lo<,li nghi¢p cua con nguO'i,

c6 ba lo<,li nghi¢p quan ｴｮ ｾ ｭｧ＠ nha:'t Ja than, khau,

y. Trang ba lo<,li nghi¢p nay thi nghi¢p y la quan trQng hon d., bm ｶｾｹ＠ ｐｨｾｴ＠ giao ra:'t chu trQng ve

tu duy, suy nghi. T6ng ｶｾ＠ sinh, lam SC;J.ch tu duy

suy nghi vira la cong vi¢c khan thiit vira la cong

vi¢c thu<'mg xuyen tirng giO' tirng phut cua m6i

nguO'i ｐｨｾｴ＠ tit. Tu tuang tir bi bac ai, chu tntong

khuyen thi¢n trir ac, hy xa, Clru kh6 Clru nC;J.O }a

nhiing tu tuang loi cu6n duqc dong diio quan

chung lao dQng ngum Vi¢t va da tra thanh m¢t

trong nhiing ngu6n g6c cua long thuong nguO'i,

cua chu nghia nhan d<,lo cua hQ. Tuy c6 tinh cMt

triru tuqng, khong phAn bi¢t bC;J.O thu, giai dp, song vi¢c lam do tat dQng ciia nhiing tu tuang,

16i suy nghi bieu hi¢n mQt st,r quan tam din con

nguO'i, cfru v&t con nguO'i trong xa hQi day ba:'t

cong dau kh6, nen da duqc hQ tiip thu va nhi¢t tinh ung hQ.

0 dAy van de nMn thfrc trong ｐｨｾｴ＠ giao c6

m¢t khia ｣ｾｨ＠ phuong phap ｬｵｾ＠ quan trQng.

Dieu nay the hi¢n a ch6 quan h¢ ｧｩｩｩ｡ ｟ ｶｾｴ＠ chttt va

y thfrc, tinh than va gi&i tt,t nhien, hay ,am va ｶｾｴＮ＠

KMng chi ｶｾｴ＠ chttt, gi&i tt,r nhien, ｶｾｴ＠ luon ｶｾｮ＠

dQng rna y thl.rc, tinh than, tam cling luon ｶｾｮ＠

dQng. Hai cai luon ｶｾｮ＠ dQng nhu ｶｾｹＬ＠ lam the

nao de cai th(r nhttt c6 the ncim bat, ｮｨｾｮ＠ thl.rc

dugc cai th(r hai. Dtrng tnt&c va:'n de nay m6i hQC

thuyit c6 m¢t each giiii quyet khac nhau. Con

ｐｨｾｴ＠ giao dua ra giiii phap nhu ta da trinh bay

tren Ia ｾｰ＠ trung tu tuang, giii cho tam yen tinh,

• TAP CHi NGHIEN c(fu PHAT HOC • 19 ·

tinh tao. Nhu ｶｾｹ＠ a ､ｾｹ＠ ｐｨｾｴ＠ giilO dung cai tinh

duqc ｾｰ＠ trung cao d¢ de ncim b:it cai d¢ng, "di

}>At bien irng vC;J.O bien" . .

DC;J.o ｐｨｾｴ＠ Ia dC;J.o chu ｶｾ＠ tam dt nhAn m6i

ngum, nen PMt giao Mu nhu chi quan tam den

ca nhAn con ngum rna it quan tam din xa h¢i, chinh trj . Chinh vi ｶｾｹＬ＠ m6i · khi bu&c sang fmh

vt,rc chinh trj xa h¢i, dtc nha su thuang phai su

dt,mg cac tu tuang khai ni¢m cua Nho va Lao,

､ｾ｣＠ bi¢t la Nho. ｍｾｴ＠ khac trong ca nhan, PMt

giao l<,li chu trQng nhieu vao tam rna it chu trQng

vao than the, ｶｾｴ＠ cha:'t, bai ｶｾｹ＠ ｐｨｾｴ＠ gi{lO chi thAy

cai kh6 ve ｭｾｴ＠ tinh than chfr it thAy cai kh6 ve

ｭｾｴ＠ ｶｾｴ＠ cha:'t. Ngoai xa h¢i thi ｐｨｾｴ＠ giao khfmg

thira ｮｨｾｮ＠ giai dp va dAu tranh giai dp. Do d6

ｐｨｾｴ＠ giao khong thAy dugc nguyen nhAn xa hQi

dua den su kh6 iii cua con ngum, khQng thAy st,r

can thiet phiii dAu tranh ch6ng ap bfrc b6c 1¢t. Va

nhu ｶｾｹＧ＠ hQC thuyit Clru khd cua ｐｨｾｴ＠ giao cu6i cung khong the la phuong ti¢n h1iu hi¢u de cham

dfrt mQi n6i dau kh6 xa h¢i. . Han eM' l&n nhAt cua ｐｨｾｴ＠ giao d6i v&i

ｰｨｵｾｧ＠ phap tu duy cua ngum Vi¢t. la quan diem

duy tam than bl. Quan diem nay khiin cho ngum

ta khong huang vao hi¢n tht,rc de tim giiii dap cho ｨｩｾｮ＠ tht,rc, kMng ciii t(_lo hi¢n tht,rc bfulg biin

than hi¢n tht,rc rna bfulg sfrc mi;lnh n¢i tam ben

trong m¢t each than bi. Va m¢t khi tu duy da nhu

ｶｾｹ＠ thi khong con can gi din st,r tim toi, kham

pha, sang t(_lo va hanh d¢ng de ciii bien hi¢n tht,rc. Anh huang cua ｐｨｾｴ＠ ghio d6i v&i tu duy

ngu<Yi Vi¢t hi¢n nay, nhu ta vira phan tich tren, c6

nhiing yeu t6 tich ct,rc nhung ciing nhieu yeu t6 ·tieu ct,rc. Trang cong cu¢c d6i m&i hi¢n nay do

Diing ta phat d¢ng, ch6ng ta nen phat buy nhiing yeu t6 tich ct,rc, phe phan va gC;J.t bo nhiing yeu t6 tieu ct,rc, kit hgp sfrc mi;lnh truyen th6ng v&i sue

mC;J.Oh cua thai d<,li dt,ra tren chu nghia Mac-Lenin

va tu tuang H6 Chi Minh, thea diflh huang xa h¢i chu nghia, de' dua den ml;lc tieu "dan ghiu,

nuc.'rc mi;lnh, xa hQi cong bfulg, van minh:·o

(1) Cac nha Me h{x slY dl h9 Ia Me h9 Ia do su6r den h9 chi tt,fp rrung suy ngh/vao m¢1 wfn di rna h9 quan rdm.

20 • TJ?,.P CHi NGHIEN c(fu ｐｈｾｔ＠ HQC •

' ..,.., A , ｾ＠ -

VA VAN DE GIAO. DUC THAM MY

1. cam h(rng ly thuyet cua tac gia bai viet nho nay Ia tir sv tiep ｣ｾｮ＠ nhihlg tinh chAt tha'm my cua ｐｨｾｴ＠ giao de phat bieu nhihlg n¢i dung giao dl,lc thiin my. Do ｶｾｹ＠ bai viet vira mang tinh ly thuyet ｉｾ＠ vira mang tinh phuO'ng phap, tinh thl!c te. ｐｨｾｴ＠hQc Ia m¢t h¢ th6ng Iy thuyet uyen ao. Nhung ｨｾ＠ th6ng Ay khOng thoat ly coi dm, n6 soi minh vao dm d€ mong giai thoat cho con nguOi ｴｲｾ＠ the.

2. Giao dl,lc, theo tinh thrut ｐｨｾｴ＠ hQC, h\ mQt thiet ke tl;J' ｮｧｵｹｾｮＮ＠ tv giac. Tv n6, tinh tv giac da bQc lQ mQt trinh dQ cua nguOi hQc, ､ｾｵ＠ chi la trinh dQ khOi ､ｾｵ Ｎ＠ Gi{w dl,lc, theo tinh thrut ｐｨｾｴ＠ hQc, Ia mQt qua trinh do ngum tMy thiet ke de ngum hQC tv tim ra ban the cua minh, tro ve chinh minh. D6 la m¢t Mnh trinh, vi s6ng trong nhii'ng dieu ki¢n ｨｩｾｮ＠ thl;J'c, con ngucri rAt de bi rai vao tha h6a (alienation). Tim ra chinh minh de' tro ve v&i chinh minh 13. mot qua trinh ｮｨｾｾ＠ ra cai bi de di t&i cai ､ｾｰ Ｎ＠

4i nil'a, banh trinh ｶｾ＠ Niet Ban Ia mQt qua trinh "quen" -duqc hieu theo nghia trie't hQc. Tren con du<'Yng muOn ､ｾ＠ c6 nhihlg con sOng dt ngang. De c6 the qua s6ng, con ngucri phai nh<'Y nguOi Iii do ngang (tirthankara). Nhung mu6n di tie'p thi khi ､ｾ＠ sang duqc b<'Y,

• HOANG THI$U KHANG

con ngucri phiii "quen" ngum lai do, "quen" d con do. "Quen" o da.y khong mang nghia d;;lo due. N6 Ia m(H k:hai ni¢m chi dtflh tinh chAt d6ng h6a nhii'ng giflO ly' lcri giang cua tha.y. "Quen" Ia Sl! chuyen h6a thanh mau nhii'ng gi da duqc an.

3. COng vi¢c dau tien cua vi¢c giao dl,lc tham my theo· tinh thrut Phl).t hQc Ia vi¢c chi ra duqc ph;;lm tru cai bi. Bi chl.r khong phai Ia bu6n. C6 rAt nhieu cai huon rna khong M mang tha'm my d.i bi. Bu6n la mQt tr;;lllg thai ta.m ly, tinh cam. Bi la mQt khai ni¢m trie't ly. Nhung v&i ｐｨｾｴ＠ hQc, da.y la trie't ly hi¢n thvc trong coi doi N6 the nghi¢m dcri con ngum.

Con nguOi hf gi&i h;;lll minh trong "sinh, lao, b¢nh, til" la bi, chu khong phai tv n6, "sinh, lao, b¢nh, til" Ia bi. Bi dien ra n<1i quy ｬｵｾｴ＠ tAt ye'u kh6ng dien tie'n theo cai tAt ye'u. Quy ｬｵｾｴ＠tAt yeu la sv s6ng. Phiin quy ｬｵｾｴ＠ 13 sl! tan ll,li, Ia sl! che't. Sl! s6ng r<1i vao Sl! tan ｬｾ［ｾｩＬ＠ Sl! che't, nai d6 13 cai bi. ｖｾｹ＠ thi van de Ia m¢t each nhin, mQt thai d¢. Quy ｬｵｾｴ＠ la "xua.n di mu6n boa fl,lng, xua.n den muon hoa khai ... ". D6i x\r v&i quy ｬｵｾｴ＠tieu tru&ng Ay nhu the' nao 13 d mQt linh bon Phl).t hQc.

Bi buOc minh vao n6i sa hai bOi .. ·sinh·, lao, b¢nh, tii" vi con

ngucri cam ｮｨｾｮ＠ cuQc s6ng la thu<'Yng, cam ｮｨｾｮ＠ minh Ia nga. Thoat khoi cam ｮｨｾ＠ Ay, con ngllcri tie'n den Sl! hf giai thoat. S6ng trong cam ｮｨｾｮ＠ Ay con ngucri bj tha h6a trong ham mu6n, trong si me, trong d6 ky, ｧｩｾｮ＠ han ...

D6 Ia mQt vong luau quau. D6 Ia cai nghia dich thl;lc cua "lua.n h6i" (samsara). Lua.n hoi khong phai la m¢t khai ｮｩｾｭ＠sieu hinh mang tinh chAt me tin. D6 Ia m¢t khai ni¢m sieu hinh hQc (metaphysique). N6 chi dtflh m¢t be clc, m¢t gi&i h<;UI cua ngQ ｮｨｾｮＮ＠ Cho con ngu<'Yi ｮｨｾ＠ ra minh la mQt thl!c the con bj tr6i buQc trong cai hi cua luAn h6i la viec dau tien CUa vi¢c giao dl,lC thim my theo tinh ｴｨｾ＠ ｐｨｾｴ＠ hQC.

4. De thoat khoi cai vong bi kich luau quau Ay, con ngucri phai tva vao con du<'Yng nao rna di? D6 la van ､ｾ＠ tiep theo cua Phat hoc.

·Kh6ng the nao theo con du<'Yng cua Balam6n - con du<'Yng nhu6m mau khong the c6 thuc. Theo Balamon, de c6 the c6 Mok'sa (giai thoat), con ngucri phai d(rng a nai xuat phat - nai kinh ｮｧｨｩｾｭ＠ thurut tily (pure esperience). Con oguOi phai Vlrt bo. y thtrc, con ngucri bAy gio chi la mQt thl!c the giac quan thurut tuy. Tir d6, con ngum di vao mQt tr<;Uig thai

giAc rna (etat de reve). R6i con ngu<Yi di vao mQt giac ｴｨｾ［ｾｹ＠

mien ... Con ngu<Yi ｮｨｾｰ＠ vao chan ly trong ｴｨｾ［ｾｹ＠ mien. D6 la mQt con du<Yng rna con ngum tra ve v6i cai v() thfrc. Nhllng con ngucri h,ti la mQt thl!c the y thfrc. Con ngu<Yi phAn ｢ｩｾｴ＠ minh v6i dQng ｶｾｴ＠ a cfti chAt y thfrc. KMng the c6 mQt giac quan nao cua con ngucri Ｑｾ＠ kh6ng la giac quan mang tinh y thfrc. C.Mac da chi dinh dung r[ng: "M<it chl co tra thanh m:it con ngum khi d6i tll<;mg cua mit da tra thanh d6i tuqng xa hQi (objet social) cua con ngucri, mQt d6i tuqng tir con nguO'i va tra ve v6i con ngucri..."

ｐｨｾｴ＠ h<,>c Ia mQt ｨｾ＠ th6ng doi con ngucri giac ngQ ｢ｾｮｧ＠ tri ｴｵｾＬ＠c6 nghia Ia b[ng ye'u tinh y thfrc. D6 Ia linh h6n cua chii "Giac". Giac Ia Ｂｔｵｾ＠ giac", la tri ｴｵｾ Ｎ＠ Nhu ｶｾｹＬ＠ de tien den mQt thl;l'c the' ly tuang, mQt ｴｨｾＬｴ｣＠thi ､ｾｰＮ＠ thco tinh thin ｐｨｾｴ＠

h9c, kMng phai ta ｳｾＬｴ＠ tir bo y thfrc rna nguqc ﾷｾﾷ＠ phai dcm y thfrc den ｾｮ＠ cung, den dQ vien man. Chi c6 the thoat khoi cai bi nai vong lua.n h6i luin quan khi c,on ngucri c6 d6i m:it d;,ti giac ｴｵｾ＠ nhan.

5. D6i m:it d;,ti giac the' ｨｩｾｮ＠nhu the nao?

D6 1<\ d6i mAt biet nhin vao "v6 thu<Yng, v6 nga". DAy la cii mQt phep ｢ｩｾｮ＠ chfrng v6 cung tinh khiet va uyen ao. N6 ｴｨｾＬｴ｣＠thi mQt ｳｾＬｴ＠ th6ng nhat sAu xa giCi'a cuQc dcri c6 ｴｨｾｴ＠ v6i coi D;,to ly tuang. N6 nAng cai d<Yi co ｴｨｾｴ＠ cua m6i ngucri len coi D;,to cao ､ｾｰＮ＠ Con ngucri kh6ng sieu thoat di dAu d., con ngucri van s6ng trong coi hi¢n ｴｨｾＬｴ｣＠

cua dcri minh. Nhung con ngucri ｾｬｩｮｧ＠ d6ng thai dang duqc s6ng cr coi Nie't Ban. Con ngucri ｴｨｾＬｴ｣＠

• TAP CHi NGHIEN c(!u PHAT HOC • 21

thi mQt tinh than sieu thoat no'i cuQc s6ng cua minh.

"VeJ thu<Yng" la mQt each the' ｮｨｾ＠ chAn ra quy ｬｵｾｴ＠ cuQc s6ng. N6 kh6ng nhin cuQc s6ng Ia ao anh. N6 thA'y cuQc s6ng Ia ｶｾ＠ dQng, bien aQng. C6 the dAn ra hang tram cAu ｫｾ＠ cua cac vj thitn su dcri Ly, Tran M minh h<,>a cho y nghia tren; nhiing cAu ｫｾ＠ cua Vi;lfi H;,tnh, Kh6ng LQ, Man Giac, Giac Hai ... Nhu ｶｾｹＬ＠ "vO thuO'ng" la mQt ｣ｾｰ＠ m:it nhin vao hi¢n ｴｨｾＬｴ｣＠de phat ｨｩｾｮ＠ ra nhiing quy ｬｵｾｴ＠dang ri rao chay du6i nai dia tAng sAu ｴｨｾｭ＠ cua cuQc dcri. Quy ｬｵｾｴ＠ ｮｾｮ＠ a nO'i day sAu tiem tang, tiem an. Cho nen ｶｩｾ｣＠ thAy duqc quy ｬｵｾｴ＠ cling ta mQt sue m;,tnh cua ｮｨｾｮ＠ thfrc. D6 Ia tu¢ nhan.

"V6 nga" la mQt ket qua, ml)t ke't ｬｵｾｮ＠ cua y ｮｩｾｭ＠ tt v6 thuO'ng". C6 ｮｨｾｮ＠ bie't duqc cu(?c s6ng Ia v6 thuO'ng thi m6i c6 the c6 ｮｨｾｮ＠ ra cac phep v6 nga. Tie'n den ·vo nga, con ngu<Yi se thm\t khoi ph;,tm tru cai bi kich, mQt ph;,tm tru v6n tr6i buQc con ngu<Yi tll' mu6n thua mu6n noi .. Con ngucri se ｴｨｾＬｴ｣＠ thi duqc mQt thang hoa ru ｭｾｴ＠ dat cuQc s6ng. Nie't Ban la" v6 nga. Nai Ay, con ngucri van an CO'm VOl dcri, van 0 V6i ngu<Yi khac. Nhung con ngucri kh6ng (y b[ng cai "thAn" cua minh, mQt cii thAn Ci;lfi cqt. Tinh than sieu thoat bQc lQ ｾｰ＠trung a nO'i dAy. L;,ti mQt lin nCi'a, xin luu y, tinh thin sieu thoat kh6ng phai la mQt thai dQ thoat ly cuQc s6ng, rna nguqc l;,ti, Ia mQt thai dQ ｮｨｾｰ＠ the tich ｣ｾＬｴ｣Ｌ＠ m(?t thai d¢ ｮｨｾｰ＠ cuQc (engage).

C6 ｮｨｾｰ＠ the', ｮｨｾｰ＠ cu(?c m6i den duqc cai ｄｾｰ ﾷＬ＠ vi cai ｄｾｰ＠ Ia cuQc s6ng. Hie'n nhien, d6 Ia

cuQc s6ng ly tuang. H¢ th6ng my h<,>c ｐｨｾｴ＠ gi{w chinh la nai ､ｾｴ＠ ra tli tuang cua cai ｾｰ＠ ly tuang ton ｾ＠ nO'i trio the, trio ai nay. Tu tu<Yng nay ｶｾ＠ sau cilng da duqc the hi¢n trong h¢ th6ng Macxit.

6. Cai ｄｾｰＮ＠ theo tinh than ｐｨｾｴ＠ h<,>c Ia an nhien, t1,t ｾＮ＠ l;,tc quan. Dlrc PMt tl,l' hai d6a hoa ､ｾｰ＠ tlr coi dm nay' ch(r kh6ng tir vuO'n dia dang thuqng de rna h6. An l;,tc la mQt nQi dung, mQt each the' trong dcri, (y v6i dcri. Chii "VeJ" kh6ng d6ng nghia v6i "hu v6" (nehilisme). V6 Ia Sl,l' th6ng nhat giiia hiiu va v6.

An l;,tc la mQt sue rni;lllh tinh than cua ban Iinh tl,l' t;,ti. Bay gi<Y, nghjch canh nfun ngoai con ngucri, kh6ng chi ph6i n6i con ngucri. Trong ngheo hen cling nhu trong giau sang, trong yen binh cling nhu trong uy vu uy hiep ... van mQt ban linh tv t;,ti A'y; do Ia an l;,tc. Do Ia cai ､ｾｰ＠theo tinh than PMt h<,>c.

7. Trong tinh thin ｐｨｾｴ＠ h<,>c, ､ｾｰ＠ Ia mQt vj tha, Ia hi;lllh phuc cua vj tha. Vj tha kh6ng phai la mQt ban phat, b6 thi. N6 Ia ｳｾＬｴ＠

vong thAn, mQt xa thAn rna kheJng ｨｾ＠ doi hoi ｳｾＬｴ＠ cten bu. Do Ia cai ､ｾｰ＠ den dQ vien man. Chu the tham my cam ｮｨｾｮ＠chinh minh nai thai dQ hy sinh nay. Hi¢n ｴｨｾＬｴ｣＠ cu¢c s6ng cua ca nhAn duqc nAng len tAm ly tu<Yng. Nhung do Ia ly tu<Yng ru ｨｩｾｮ＠ ｴｨｾＬｴ｣Ｌ＠ CUa hi¢n thl;f'C. 4i I'JlQt Ian niia, chung ta hie'u tu tuang ｮｨｾｰ＠ the cua ｐｨｾｴ＠ h<,>c. Lien tu<Yng t6i mQt ca tir cua nh;,tc si Tfinh CeJng sO'n: "S6ng trong dO'i s6ng can c6 m¢t ta.'m long, de lam gi em c6 bie't khOng? De gi6 cu6n di...". Lam ra thanh tich rna kh6ng a l;,ti M huang ｴｨｾ［ｾ Ｎ＠ D6 la cai nghia dich ｴｨｾＬｴ｣＠ cua cai ､ｾｰ＠ vong thAn.

22 • ｔｾｐ＠ CHi NGHIEN c(fu PHJT H()C •

.... ... : CUNG OQC CUNG SUY NGAM ...

• NhOng ｾｩＶｵ＠ ta khOng mu6n, thi ｾ｣ｭｧ＠ lam cho ke kMc mu6n. ｌｾｮ＠ ngii

. Oan tra oan, oan ch6ng chat, lay an tra oan, oan Mu tan. Th(ch ca

- ｂｩｾｴ＠ ninh, ｢ｩｾｴ＠ nguai, tram ｴｾｮ＠ tram ｴｨｾｮｧＮ＠

- KhOn, cMt... Dai, cML. ｂｩｾｴＮ＠ s6ng ...

- Trong hoa • phuc thll<'lng moe san Trong phcic • ｨｾ｡＠ thllang ｾｮ＠ san

Ttuin Tu

TrangTu

UJo r.r - Ngl.fQ ta <tell ｢ｾ＠ phOng hOa ｾｮＮ＠ nhung ngl/Oi ta ft biet OOng Jam cho hOa ｾｮ＠ sinh ra.

- ｍｾｴ＠ trOi ｾｵｮｧ＠ bong thi ｸｾ＠ｍｾｴ＠ trang da Iron thi khuyet ｖｾｹ＠ thl thjnh ｬｾｭ＠ thi suy

lAo TIL

Thai Tr(lch • Trong ､ｾ＠ xll tM, ｢ｩｾ＠ trach rrinh Ia ngl/Oi khOn, chi trach ngl/Oi Ia VI,JilQ

Kinh Dicit ·say chan c6n chQa ｾＮ＠ slit ｾ＠ khOng chQa ､ｾ＠ ·

Thanh Ngii - ｖｾ＠ nhO rna khOng nhjn ｾｮｧ＠ at ｨｬｬｶｾ＠ kl'l.

- C6 nhan nhan nCi., vo nhan nhan ｴｾｭ Ｎ＠Lu4n Ngii

Tluinh ngii -ｶｾ＠ dang Jam th&Jg tay rna khOng dam th&Jg tay, thumg c1e b! ｾｩ Ｎ＠

Han Thu . Ngua di ｾ＠ tuy khOng phli gian, nhung khOng tM cam ch6 ｾｮＮ＠

- Khl, kiang nhat Ia hung hling Tam, kiang nhat Ia hE;!P hoi Tai, kiang nhat Ia ｢ｾ＠ 19.

Chien Qu& Sach

Lii Khon • cay ｴｨｾｮｧ＠ b! ｣ｨｾｴ＠ tnrac, ｧｩｾｮｧ＠ ｮｧｾｴ＠ b! ｣ｾｮ＠ tnrac.

TrangTu • Bat ｣ｾｰ＠ Ia der, rna thai qua cung khong ra gi.

ｌｾｮｎｧｩｩ＠

· Dung ngliOi nhll dung cay, eM vi ｾｾ＠ vai ch6 m1,1c rna bO cay to. Kinlt Dicit

• Tr6ng dua thi ｾｬｬｾ＠ dlla, tr6ng ｾｾｵ＠ thi ｾｬｬｾ＠ ｾｾｵ Ｎ＠ · Thfch Ca

• E>4y thi ｾＶ＠ ... Kh6ngTu

- ｈｾ＠ sinh Sl! thi Sl! sinh, rna bOt ｶｩｾ＠ thi ｶｩｾ＠ bOt. Kinh Dich

- Th(lc 1au mOi ｢ｾｴ＠ ｾａｭ＠ dai 0 lau mCii ｢ｩｾｴ＠ long ngll<'li c6 nhan

ThanhNgii - Cai tay ｧｩｾｮ＠ d6i khOng danh r.6i cai mat tuai cliOi

C6Ngfln - Slla ｾｩｾｵ＠ der cho ai, ch<'J nghiam ｫｨｾ｣＠ qua ｄｾｹ＠ ｾｩｾｵ＠ hay cho ai ch<'J nAn cao xa qua.

Kinh Djch TiiANH BiNH (s11U tam)

TRAN HUU NGHIEM """' I ...., ' -.'-

QOC ｾｊｅｎｇ＠ CUA THAY Goc nao Ia g6c rieng tu? Dem trci'm ngam v6i tie'ng thu chuye"n minh Bong gay suy tuting li)ng thinh Cau win dCii. trulfc, y tinh nguCii. sau Kiep nguCii. thu<f ay con dau. Tit rhuong yeu gr;ri bier bao n6i nilm TJ:uly nhu dang bu6i tham thi!n G6c rieng Ia khodng khong rieng c!la thay

T.H.N 4-3-1996 Ca Mau

NGUYEN QUANG HUAN BAN GIAI

it£ CHUYEN CHUA lANa #

Em hoi chuy¢n Ba V l chlla ldng ta Ba em kllai Lim len Bd da thc'ty co Chua Ngay r&m duqe pham odn Ba n6i r&ng: Lr)c phcjt mf! phan con. Em lai hoi: Sao Ba lai di chUa? Ba cuifi ;.6; kl tiep: Di ChW1 Ba cau Phat M ong nguCii. phu h¢ ·cho chtiu con Phcit La ai hd Ba? ｐｨｾｴ＠ Ia nguCii. ,rJ.Cii. a rat xa N gum a ben An Dr) Vi chan ghet difi thuifng nghi¢t ngii Vi thue1ng dan w:ft vd NguCii. bo cho'rz Hoang cu.ng Tim len nui Niet Bac De cii'u trCii. viet sach Song tu ni¢m thuang dan Dude hoa than trifi ban Phcit to" ｈｯｾ＠ theo due nha Phat · Bao nguCii. dCii. duqc d¢ Thanh Phat a tren ChUa. M6i Phcjt "mang mr)t ve Nhung tat ed dlu chung Mr)t tam long nhcin ai Nam qua di ... ! Thring qua di ... ! Trang dtlng dinh dau Trang ngang suifn nui Me em den tudi di chila Tdy em bl con nho Chia ray don L(Jc phcjt c!la Ba.

Ban giai ngay 12-12-92

• TAP CHi NGHIEN c(fu PilAT HOC • 23

DOl THO DOfiH ViiH I<HfiM _, , - ,. .... ,

TRONG BOI CANH VAN HOA DOl L'Y (*)

f1T hung Ia khcmg hic't gi ｶｾ＠ dc1ng h<.l, tHti \!J... sinh, ｨｯｾ｣＠ ngay sinh, ngay mAt cua

Doiin Van Kham; m<'t chi bic't duqc ｲｾｮｧ＠ l'mg khCmg phai Iii m(H nhii th<1 nhu thuimg thny i1 dtc nha tho thcri Ly, ma la m(\1 C1ng quan c6 dia vi kh£1 can trong trieu. Ong duc.rc coi nhu m(_)t vi thuc.mg thu ｉｾ＠ cCmg. Tac phri'm cua ong con ｬｾｴｩ＠

ha hiii thn. Cii ba bai dtu Iii tho 7 chii: m(H h:li tl.r ｴｵｹｾｴ＠ va hai hai btlt cu. th<i hfu cu cua fmg d;)c ｨｩｾｴ＠ dang ghi nh(y hC:ri chi d1 m<.>• hiii th<t thAt ng(Hl h£tt cu kMc niia tuan thu thiinh c6ng nhiing nguytn tac cua thu ｣ｾｮ＠ ｴｨｾ＠ cim lai tti thiri Ly ; tlw thAt ngon hilt cu sau m1y chic'm uu the' nhu m()t the' ｊｯ ｾｩ＠ dUl.YC cac nh;l thll' th(rj Tdn the' ky Xlll-XIV ua chu(lng. T6i sc gi{ri ｴｨｩ ｾｵ＠ ba h;li tho· cua Cmg M kh3ng djnh rfmg st,r h<'>a tr(lll cua hinh thl.rc va n(li dung trong ba b<'ti thcr db khfmg phai Ia ngAu nhien.

B<li th<r tl.r ｴｵｹｾｴ＠ cua Doan Van Kh:lm viet vC m(1t nha su ｖｩｾｴ＠ Nam co ten 1<1 Quang Tri du(.rc

. sach su ghi i<.li Ia mat twng khoiing nhiing nam IOH5-1091. Day Ia hai tho ma chung ta hinh dung 1<1 Do:ln Van Kh:lm da viet va dune phicn am sang ｨｾ＠ th6ng ｣ｨｩｩｾ｣Ｇｴ＠ t ic'ng ｖｩｾｴ＠ ｨｩｾｾ＠ ､ｾｴｩ Ｚ＠

Tru tirh nguy phong INii il.tc trtin, M(k elf huyfn m(mg vrin ph1l vrin. An cri'n v6 1.:/ !hom Tn'tng. ｊＧｨｾｬｰ Ｌ＠

S1lrh ht.tn trrlm onh 11,1i 19 qwln. (Chi\ng ｧｾｹ＠ non cao n1 bt,ti dlri, NAm trong m(lng huycn ngttm may trC1i. An din khC1n each thco Tritng, ｔｨｾｰＮ＠Trbt vu(mg bay cc1 l(1p mil dai) (I) llai cl\u th<r drtu mf1 ta nha su. (1 c:lu thl.r ha,

nhi\ th(l' tt,r mitu ta minh nhu m(H nguiri dang nghi den nh:l su nhung l<;li kMng the' <len thfun 6ng ta du(.rc (Trimg Ia ｐｨｾｴＭ､ＶＭｔｲｩｭｧ＠ v;\ ｔｨｾｰ＠ Ia ｃｵｵＭｭ｡Ｍｬ｡ＭｴｨｾｰＬ＠ hai vi su ncli titng cua ､ｾｯ＠ ｐｨｾｴ＠

du<.rc dung M vi vbi Quang Tri) . Cl\u cu6i cung nha thcr micu ta chinh minh khi bj rang hu<)c trong hQ may quan litu. Tr:tm ｶｾｬ＠ anh (dai mu) Ia hai thl.r ､ｾ｣＠ ｢ｩｾｴ＠ dung de' hu(lc ｣ｨｾｈ＠ chic'c mu dung

KElT/I W.TAYLOR

trong ｉｾ＠ nghi va Ia nhfrng bitu ttn.mg cho quan cao chl.rc trqng; bay c(l tuc.rng trung cho hang ngu tram quan trong trieu.

BAi thO' nay ､ｾｴ＠ nhii su len trCn mQI "dinh nui cao", tHri ong ta dang "n1 ｳｾ｣ｨＢ＠ m<?i ｢ｴＬｾｩ＠ ｢ｾｵｮ＠ tran gian OU<.YC quan ｮｩｾｭ＠ hfmg s{tu cam gi{tC, va trl\m lU trong tinh l:)ng cua ml\y tnri . Nha th<1 trong tritu , hi tn'1i hu()c. giam dm btri rMn vi va hu danh, th;\nh tht,rc nhung d1\y rang bu!}c; ()J)g nu6i tic'c ktc'm tim <Y nh:1 su, ngut'ri dfrng cao hcrn tren nl\c thang tcin t:.ti ｖｩｾ｣＠ mo Ia khat vqng eft nhl\n v:l su 1 ic'c nu6i trong bai th<r nay Ia dic:u kh£tc l<;l d6i v{ri thiri Ly.

Phrtn J(rn dtc bai thcr th('ri Ly la cua dtc nha su vii db Ia nhilng b:li ｫｾ＠ duc:rc dqc len di tim st,r tinh tam suy tu; chung chl.ra drty nhilng quan ｮｩｾｭ＠tritu IU<.mg rut ra ttr trier ly Ph!,lt giito. Ngw.rc ｬｾｩＮ＠Doan Van Kh.l\m chi drm giiin ve ra hai hfrc chl\n dung. M(\t, cua Quang Tri, hoan loan Ia m(lt phitc h<.Ja nhin ttr xa; ml')t nha su tren dtnh nui dang n1

ｳｾｴ｣ｨ＠ ｨｾ＠ i trrtn v:1 giau m inh trong tram t'U; m(lt c£t i khftc, cua chinh Cmg, g:\y An IU<.rng tn,rc I ic'p va V(l cung lll<.lllh me: hai trong h{)n C:\U CUa h;\j th<Y lrilll drty ｭｾ｣＠ cam, nu6i tie'c va nhiing hinh anh vc w rang bu(lc. .

13:\i tho' b<)c 10 nc\i lo au, ma thic'u vt\ng w thanh than. Van de bai tho ､ｾｴ＠ ra 1<1 gi'? Thco tf1i cb lc d.u m(lt st,r so sanh v&i hai bai uhcf b£tt cu cua ong M dua ra l<'ri dap cho d\u hoi nay. Moi hc'ti b{tt cu dut.rc vic't M ca ng<:ri m(lt nha su Juc lia tdn. MQt trong hai vi do Ia Quang Tri, mil nhu chung Ia dii bic't, ndt khoiing giiia nhiing nam JOH5-J(l9J; m('t vi khac Ia Chan Khong ml\t vao nf'un II 00. Chung ta hay xem xct hai b;li th<r n:ly thco ｴｲｾｴ＠ tu ma chung du<.Yc viet ra. DAu ticn 1:1 b:li tho vic't ve c<ii che't ci.ia Quang Tri:

Lrlm loan ｢ｾｴ｣ｨ＠ thlt dt}n kinh thimh Phiii 11.1 rao son vien dtr.h hinh. K.v nguyf!n ljnh crin .rutnrt;rng tfch, 116i vlin di f.\• y/m lhi/n quynh. Tmi dinh 11 rli/u kh6ng rle nguyfl,

24 • ｔｾｐ＠ CHi NGHIEN c (fu ｐｈｾｔ＠ HQC •

M9 rhtip thtly nhdn vf rae minh. ｄｴ［ｾｯ＠ Iii bat tu rhuang vfnh bi¢t, Vi¢n tiln scm rhuy vf chan hinh . (limh ch<J vao rirng, toe ｢ｾ｣＠ phO', Non cao ril ao ngat huO"ng thira. Tritm khan nhiing mu6n Mu ben chieu, Treo dep da nghe khep ciia chua. Trang dQi sa.n trai, chim khac khoiii, Thap kh6ng bia chii, ｲｮｾ＠ thO' 0'.

ｾｮ＠ ｔｨｩｾｮ＠ thC)i cling ditng thi.I'O'ng x6t, Non nu6'c ngoai am, d6 dfmg xua) Chung ta c6 the d{mh giii cao tai nang cua nh<l

thO' khi biit ring ｨｾ＠ th6ng 1\m di¢u a cau thl.r 2, 3 va 4 gi6ng nhu t"-1 cau thl.r 6, 7 va 8. Chung ta cling c6 th€ ｮｨｾｮ＠ thay phuang thuc h<'la thanh cua cau 2 va 6 cling gi6ng cau dau va cau cu6i cua bai t(r tuy¢t; ｨｩｾｮ＠ tl.l'gng nay cung sc xuat hi¢n trong cau thl.r 2 va 6 cling gi6ng cau dau va cAu cu6i cua bai tlr tuy¢t; hi¢n tUQ'Ilg m\y cling sc xuat hi¢n trong cau thl.r 2 va 6 cua bai thO' ve Chan Khong.

0 day, cling nhu trong bai tho thl.r nhat, nha SIJ' da a tren di'nh nui xa xam d(rt bt) trt\.n gian, them vao d6 ong c<'m II\ ｭｾｴ＠ ke "bo tr6n" khoi kinh do. Them ｭｾｬ＠ Hin niia, nhu trong bai tho thfr nhat, nha thO' th€ hi¢n khat v9ng tr& thanh ｭｾｴ＠ ngu&i tu hanh, cung v&i n6i that vQng vi hi€u ring vi¢c d6 gia day da qua muQn.

Cau thfr 3 va thfr 4 dung nhiing hinh anh gian di d€ chi nha ｾｨｏＧ＠ va nha SIJ' ••. 0\u thO' n6i din cai chet ciia nha su, "treo dep", Ia dl,l'a theo dici'n tich k€ ve B6 ｄｾ＠ ｄｾｴ＠ Ma M Ｑｾ＠ ｭｾｴ＠ chiic dep tang cung thi th€ minh con ｭｾｴ＠ chiec khac cAm theo minh di sang Tay True. "Di Lf' tra thanh mQt di€n de noi ve cflj chit CUa nha SIJ', nhung cling ｫｨｾｮｧ＠ dinh rclng "cai chet" nay, thl,l'C te, la SI,J'

bien d6i sang m('>t hinh thl.rc t6n ｴｾｩ＠ m6i Cila chua di.I'<JC bi€u hi¢n gian dj being "then cai" (quynh).

Nhiing hinh iinh aian di "khan" "chieu" 0 • ' '

"dep" va "ciia" nay duqc ､ｾｴ＠ qnh nhau trong hai cau thO' d6i nhau da ｾ Ｍ Ｐ＠ duqc hi¢u qua cho cam xuc ciia nha tho. St,.r "ba't ngo" (h6t) khi "nghe" (van) nha su qua doi trong cau 4 duac dat d6i irng v6'i "nhiing muOn" CkY nguy¢n) din hAu ben chieu trong cau thl.r 3. Cau thir 4, vi¢c nha su "treo dep" (di ly), da'u hi¢u ciia Sl! chuy€n h6a ten m¢t mfrc cao hO'n, d6i irng v6'i "tritm khan" (t!nh can) ciia nha tho trong cau thir 3, bi€u ｨｩｾｮ＠ khat

vqng khong tuC!ng cii a thi si muOn duqc giOng nht.J' nha SIJ' "Jchep ctra" ｹ ｾ ｭ＠ Thien quynh) 0 CAU

th(r 4 d6i irng v6'i iio ti.J'(Yng ciia nha tho duqc "den ben chieu" (xu truqng tjch) a cau 3. Cau 5 va 6 cling Ia ｣ｾｰ＠ tho dOi nghia. i1 cau 6 "m() thap" d6i vbi "t rai dinh" Cl cau 5. "U di€u" cua cau 5 d6i vai "thuy than" i1 cau 6. Va "khong M nguy¢t" doi v(1i "vi t{tc minh". llai cau kc't dtra tat cii tit the gi(Yi ben kia tra ｬｾ ｩ＠ san chua M ｫｨｾｮｧ＠ djnh rclng: nha su khong dn dugc kh6c thucmg bt'ri vi Cmg van t6n ｴ ｾｩ＠ ben mai chua xua. Nha thrt da VIJ'(_J'I len trCn m)i dau d(rn cua minh nho ｮｨｾｮ＠ thfrc duqc ｲｾｮｧ＠ cai quan ｴｲ＼ｾｮｧ＠ nhfit ciia vi SIJ' nay van con d6 trCn dinh nui. Nh:l SIJ' daM ｬｾｩ＠ chiec dcp ciia minh nhung dlnh non cao cua (mg van vay gqi.

Bay gia t()j muOn noi dtn bai theY cul\i cung, dtrgc viet khoiing muO'i nam sau vc cai chc't cua nha su Chan KhOng. Chan Khong Ia nha su lc)i ｬｾ｣＠ trong trieu dinh, duc:rc nha vua, ba Hoang th{ti h:).u day uy quyen, cac Hoang til Cong chua c6 the' h,rc nhat, cac ､＼［ｾｩ＠ than cac liinh chua ton trqng nevi. Cai chc't cua ong duqc ti.J'(rng ｮｩｾｭ＠ b&ng ｭｾｴ＠ ｉｾ＠ te ken dai hai ngay, m(H Je mai t£111g trang tr<?ng, ml)t thap xay ben pMn m() do m()t hc?c gia n6i tieng ｫｨｾ｣＠ chii thco ｬｾｮｨ＠ ciia nha vua. Doan Van Kham da Jam m(\1 bai tho dttc1ng nhu d6' phat triC'n y lln1ng trong bai thO' viet tru<rc day ve cai chet cua Quang Tri. bai tho nhu sau:

ｦｬｾｭｨ＠ cno rri/u da chan thnnh phong, Tfch ｲｲｾｴ＠ nhu win m¢ t(lp long. Nhan vii hOt kinh bring tu¢ dong, D<w Mm tnto'ng than yen trinh 111ng. Phdn onnh bfch thrio thiem trin thrlp, Th1iy trrlm thnnh scm nh(ln qnt dung. Tfch rjch Thiln qunn th1ly canh khii'u. Kinh qua sau thfnh m¢ thien chung. (Tic'ng litng ngoai nQi v6'i trong tricu, Mon d¢ r6ng may quan quit thco. ThttO'ng x6t nha nha.n cay c¢t d6, ｎｧｾ＠ ngui vuO'tl dl;lo g6c tung ｸｩｾｵＮ＠Non xanh tu(mg thay chan dung cO, Thap mai ben m6 co bite leo. V<ing ve ciia Thien ai ke go, Qua day buon Jftng tie'ng chuong chicu). Nhu da n6i Cl ｴｲｾｮＬ＠ cau true am thanh Cl cau 2,

cau 6 cling Ia c:lu true duqc dung trong ca.u 2 cau 6 Cl bai th<1 bat cu ve Quang Tri vira noi va trong c:tu I, cau 4 Cl bai tfr ｴｵｹｾｬＮ＠ Chung toi cling phat

hi¢n thay cau true Am thanh trong cac cAu I, 4 cua bai thO' nay gi6ng cAu 4, 8 a bai bat cu v€ Quang Tri tren kia. VAn di¢u va h¢ th6ng am thanh trong bai thO' nay khl'>ng trau chu6t nhU' trong bai thO' ve Quang Tri, nhttng no v:ln Ia ml>t bai thO' dieu luy¢n trong nhfrng van ban con ﾷｾｪ＠ tir thai Ly.

Bi'ti thO' bat cu v€ Quang Tri va ChAn K.Mng ＱｾＰ＠ nen ml>t Sl! d6i sanh thu vj bai nha thO' da ve chAn dung hai nha stt thea cung ml>t each de, duang nhtt, the' hi¢n nhfrng each nhin khac nhau ve ｐｨｾｴ＠ giao. ｾ＠ ngm\i hai bai thO' deu c6 cau true Itt tU'ang gi6ng nhau. Ilai cau dau a m6i bai la chAn dung eac nha SU' luc con s6ng. Hai cau tie"p a m6i bai la phan frng lrttOC tin eac nha SU' qua dai. Hai cAu th(t ba a m&i bai t:,tp trung vao Ｑｾ＠mai tang eac nha stt. Hai cau cu6i cung mang ｬｾｩ＠n6i dau bu6n. Tuy ｶｾｹＮ＠ m6i bai thO' giai quye"t nhfrng van de nay thea cac each khac nhau.

Trang cau dau tien cua bai thO' vie"ng Chan Khong, nha stt duqc phac hQa nhu m(H nguai danh tie'ng lirng Jay ca a trong trieu dinh Ian nO'i heo lanh. Ml>t each C\1 the, nha thO' n6i ring "d(tc ｨｾｨ＠ cao" Ｈｨｾｨ＠ cao) ciia nha stt vttQ't cii "gi6 xanh" (thanh phong), "gi6" c6 the dugc hieu la "anh huang", la "n6i tie"ng", hay ｴｨｾｭ＠ chi Ia "nhfrng th6i quen" ｨｯｾ｣＠ "each (rng xu". a day Ia m(>t con ngttai da duqc ｫｨｾｮｧ＠ d!flh trong xa hl>i . au th(t hai mieu tii cac mon ､ｾ＠ quan quit quanh l'>ng nhtt mAy quanh ｭｾｴ＠ trai chieu hom, phan chie'u ｬｾｩ＠ £mh sang rvc ra. ｍｾｴ＠ trai sAp ｬｾｮ＠ dugc hinh dung nhtt ml>t con r6ng, bieu tttgng clia Sl! cao quy va uy h!c vttO'llg trieu, ding nhu, ､ｾ｣＠ bi¢t voi nhfrng dam mAy, la bieu tttgng cua nhfrng

'CO'n mtta dang tich f\1 Se dem ｾｾ＠ mila mang tU'O'i t6t va cho con ngttai phuc ll>c d6i dao; ､ｾｴ＠ hai lu6ng suy tttang nay ben nhau chung ta se tha'y hinh iinh m(>t nha nttb'c thiflh vugng, hinh iinh. tang 16p cai Lrj, nhfrng ngttai bie't cham lo cho ｨｾ＠ phuc cua dan chllng. Vai tro ciia nha SU' trong xa h(li dttqc nhan ＱＱＱｾ＠ a nhfrng cau thO' nay.

Hai cau dau tien trong bai thO' ve Quang Tri ｬｾｩ＠ Ia m(lt kieu chAn dung ra't khac. a day nha Sll khong chi Ｂ｣ｨｾｹ＠ tr6n" khoi trieu dinh rna con d(mg tren dinh nui cao xa xarn phui tay ao che trach xa h¢i thl'>ng ｴｾ［ｾ｣Ｎ＠ Tie'ng tarn ciia ong dugc ､ｩｾｮ＠ ta nhtt "httO'ng thO'm" (httO'Tlg) bay xa vttgt khoi eai trieu dinh rna ong da tir bo; 6ng kh6ng dinh dang gi voi bat kY trieu ､ｾｩ＠ nao va tra thanh

• TAP CHi NGHIEN c(fu PHAT HOC • 25

m(lt tam gttO'llg n6i ｢ｾｴ＠ tach khoi nhfrng cau thfrc, rang bu¢c cua xa h¢i.

Cac hinh anh trong ｣ｾｰ＠ thO' thfr hai cua bai thO' ve SU' Cha.n Khong 16 ､ｾｭ＠ ciinh ng(> cua m(lt nha stt dang tharn chinh. Cau thO' th(r ba mo cl vai tro cua Ong trong xa hl>i nhtt m(lt "cay c(lt tai tri" (tu¢ d6ng) tren dinh n6c ciia trieu dinh thinh vugng ("nhan vii" - chi gioi tang ni ､ｾｯ＠ hiiu, cling di chi ｐｨｾｴ＠ giao n6i chung - ND); hinh anh cay c(lt, cai xa tren n6c nha tttgng trung cho nhfrng con nguai co vai tro quan tr<.mg nhtt mQt vj thU'Cyng thtt hay ､ｾｩ＠ than trong trieu. Tir dung de dien dl,lt Sl,I Sl,lp d6 cua rnai nha cung la tlr thuang dung M n6i ve cai che"t cua m¢t Hoang de'. Vi¢c Hoang de' qua dai nhtt "ngqn den ーｨｾ［ｾｴ＠tl1t" (h6t bang) la vi vai tro cua ong ta trong nhfrng cong ｶｩｾ｣＠ chung la he"t sue quan trQng. Cau th(t ttt kh<1c hQa vai tro cua Chan Khong trong hang ngil stt siii nhtt m(lt cay tUng "thanh cao" (trinh tung) trong rimg cay. Sl! ra di cua ong se dt ngang Sl;l' s6ng binh thu(mg CUa rlrng cay bAng m()t tie'ng "thi1 dai" (trtt<'mg than). Sl! ung d6i trong hai cau tha nay nhan ｭｾｨ＠ m6i lien h¢ gifra vai tro ciia ong trong tricu dinh voi vai tro cua 6ng trong hang ngu tang Iii. "Nhan vu" va Ｂ､ｾｯ＠ lam" dugc ､ｾｴ＠ d6i (rug nhau; "h6t kinh" d6i "trtt<'mg than", "bang" d6i voi "yeu", "tu¢" d6i voi "trinh"; va "d6ng" d6i v6'i "tung".

Nhfrng cau thO' nay khac xa ｣ｾｰ＠ thO' thfr hai trong bai tho ve Slt Quang Tri, a do nhfrng hinh anh gian dj: khan, dep, chie'u va dra chua the hi¢n khat VQng ea nhan Va n6i that VQng dtt<JC dien ta trong hanh d(lng "v(li vang" (xu) cua nha thO' Va trong Sl;l' "khep ｬｾｪＢ＠ (yim) CUa eanh CUa chua. Cai che"t cua Quang Tri d6i voi nha thO' la thai diim phan tinh. Cai che"t ciia ChAn Khong l1,1.i la m¢t Sl! ｫｩｾｮ＠ gay chan d(lng vttO'llg trieu.

ｃｾｰ＠ tho th(t ba cua bai thO' ve ChAn KhOng dung phep d6i d€ gAn ke't ngoi m(l dugc cham s6c chu dao ciia nha stt voi vi¢c ttt&ng nho 6ng hang ngay. "Co xanh" (bich thao) mQc tren pMn m(l va che phil "thap moi" (tan thap) d6i voi "nui xanh" (thanh SO'll) anh ｘｾ＠ trong bong nttcrC ggi nho de'n "dang xtta" (cl!U dung) ciia nha su. Ngugc ｬ＼ＬｾＮｩＬ＠ ngoi m(l cil<,i Quang Tri duang nhu bi bo hoang, kh6ng c6 bia m¢ rna chi c6 tie'ng kh6c thttO'ng ciia con chim an dem khAc khoai keu trong sa.n chua.

Bai thO' ve ChAn Khong ke't thuc trong hai ca.u

26 • TJ?.P cHi NGHIEN c(fu PHAT HQC.

tho cu6i cung, tai san chua, noi khong ai t&i go dra tham vie'ng nl!n hoang tan, vang ﾷｾｨＮ＠ Dftu hoi lang trong cau thu 7 (f!ch tich Thien quan thuy canh khau?) d.n duqc so sanh v6i dau hOi ､ｾｴ＠ & cau 6 trong bai thcr ve Quang Tri (MQ thap thuy nha.n v! tac minh?). MM cau hoi Ia m£>t phcp tu tl.r h<;>c va biCu th! Sl! thie'u vang nguai ke' li;JC, hoi VI, trong lhJ!C tC, nha SU da khong cc)n 0 d6 nfra. Nhung trong khi dau hc>i duqc ､ｾｴ＠ a mQ Quang Tri thi v6i ChAn Khong n6 duqc ､ｾｴ＠ ｴｾｩ＠

san chua cua ong; y nghia ｴｨｾｴ＠ ro rang: Quang Tri kh6ng tim thl\'y o m(> ong, con Cha.n Khong vfmg ｭｾｴ＠ ｴｾｩ＠ ngoi chua cua minh. Quang Tri va Chan Khong & da.u?

Du tra lc)'i tim thay 0 SJ! hoa tr('m CUa nui non va dong nu&c trong cau cu6i cung cua bai tho v6-Quiing Tri va trong cau thu 6 cua bai tho ve Chan Khong. Non va nu6c tnt6c ngoi chua cua Quang Tri "!;\" (thi) hinh bong "thJ!c" (chan) cua 6ng; dang "xua" (CJ!U) cua Chan Kh6ng thi c6 the ｮｨｾ＠ ra noi b6ng nui in hinh xu6ng dong nu&c (thuy tram) ben ng6i mQ ong. D6i v6i nha tho, Quang Tri van. a trong ngoi chua cua minh va Chan Khong ｨｩｾｮ＠ hfru ｢ｾｮ＠ ngoi mQ cua ong. ｔｨｾｴ＠thu vi khi kham pha ra ｲｾｮｧ＠ nui non la "chan hinh" cua Quang Tri, trong khi "anh phan chie'u" cua nui ｬｾｩ＠ Ia "cJ!U dung" cua cha.n khcmg. Chan Khong dang a trong ngoi mQ cua minh, noi rna xa hQi CO the nhin thay SJ! mat mat va chuQc l<;ti n6i dem dau ｢ｾｮｧ＠ dtch tuilng nh& con ngmri xua hay con nguai kie'p tnt&c cua 6ng. "Chan hinh" cua Quang Tri l<;ti ｨｩｾｮ＠ hfru noi dra chua tren dinh nui cao, m¢t vi tri II! n6 c6 y nghia phC phan kiiu tang rna the' ｴｾ［ｾ｣＠ can den ng6i mQ de tho cung, cham nom.

Ca hai bai tho ve Quang Tri va Chan Kh6ng duqc d!nh huemg thea ba vi tri c6 chu dich: trieu dinh, ng6i chua va phart Ill(} cua nha SU. Quang Tri phan d6i xa hQi cung dinh va tim m<_>i each xa lanh trieu chinh; Chan Khong l<;ti Ia m¢t guang ｭｾｴ＠ tieu bieu trong xa h<?i cung dinh. Ngoi chua cua Quang Tri tie'p ｴｾ［ｾ｣＠ phat 1¢ ra dieu quan trQng nhat ve nha su nay; con & ng6i chua cua Chan Kh6ng ngu<Yi ta kh6ng the' phat ｨｩｾｮ＠ ra dieu gi. Ng6i mQ ｾｵ｡＠ Quang Tri khong duqc cham chut, c6 the chang ai bie't t6i, ｴｨｾｭ＠ chi nhu Ia khong c6; con mQ Chan Kh6ng Ia mQt dja die'm hanh huang cho nhfrng ai mu6n tu&ng ｮｩｾｭ＠ nha su. Quang Tri thJ!c sJ! ､＼［ｾＮｴ＠ t&i sJ! thu thai ngay trong

cai che't. Chan Kh6ng van phai tie'p ｴｾ［ｾ｣＠ mang ganh ｮｾｮｧ＠ cua nhfrng rang bu¢c xa h¢i d. luc che't ciing nhu khi con s6ng; 6ng che't r6i nhung van khong thoat duqc, nguai s6ng van tim thay ong noi ng6i m¢ ciia ong.

Ca hai bai tho ､ｾｵ＠ ｮｨｾｭ＠ den cong chung. Cong chung cua bai tho· ve Cha.n Khong duqc keu goi hay kh6c thuong, a ca.u cu6i cling. nhiing nguai than khoc ｴｨｾｭ＠ chi c6n Juc.rc c6 vii rung nhfrng tie'ng chuong nhu ｭｾｴ＠ diu ｨ ｩ ｾｵ＠ hic'u ICJ slf dau d6n, Chan Khong da che't tht,rc su. Cong chung ciia bai thcr v€ Quang Tri ｬｾｴｩ＠ dtr<.rc khuycn "dl.rng dau kh6" (bat tu thlfl1ng) b(ri vi, thlfc te, Quang Tri vAn t6n t:;ti dubi m(?t hinh thuc ､ｾ＠kie'm tim; Quang Tri bat ､ｩｾｴＮ＠

Hai bai thcr nay neu lt!n hai quan ｮｩｾｭ＠ ｐｨｾｴ＠

giao. Trong bai thcr vc Chan Khong, ｐｨｾｴ＠ giao duy tri ｬｲｾｴ＠ II! xa hQi; n6 Ia each thl.rc Clru v(rt xa hQi. Trong bai thcr vc Quang Tri, ｐｨｾｴ＠ gi{IO Ia phtrO'ng thf.rc Clru r6i ca nhf\n khoi nhiing r<\ng bu(?c xa hl)i; n6 Ia each thl.rc Clru v(rt c:l nhftn. Van de dicu hoa hay dung h<:1JJ nhau cua hai ngii duO'ng PMt giao nay la va'n Je dn sau n6i lo 1\u ciia nha thcr trong bai tu ｴｵｹｾｴ＠ ma chung ta da ban & phan dau bai viet.

Chung ta khong the khong nh[_ln thft'y ｲｾｮｧ＠ d!l.y Ia m¢t va'n M c6t ye'u trong ljch sii tu tw"rng ｖｩｾｴ＠Nam ch(r khong chi dcrn gian Ia va'n de ｐｨｾｴ＠ gi£10. Van de tU<1ng llf du(ri ｢ｾ＠ ao khoac Nho giao ciing ｬｾｰ＠ ｉｾ＠ trong nhfrng the ky sau. Thcr ca cua hai nha tho vi ､ｾｩ＠ nhat ｖｩｾｴ＠ Nam la Nguyen Trai a the' ky XV va Nguyen Bi'nh Khicm & the ky XVI dcu lay pMn l&n dm hung tl.r van de nay. Day la va'n de ma gicri tri thtrc Vi¢t Nam van tro di tr& l<;ti cho den ｴｾｮ＠ ngay nay; cau hc'1i duqc ､ｾｴ＠ ra la quan h¢ cua tri th(rc v&i quyen lt,rc trong xa hQi. Nhfrng bai tho cua Doan Van Kham Ian dau tiCn & Vi¢t Nam ､ｾｴ＠ ra van de nay.

Sl! quan tan1 den thai dQ cua tri th(rc d6i v&i the' Iuong phan giiia trach nhi¢m xa h¢i va giai thoat ca nhAn tat nhiCn khong phai duy nhat c6 a Vi¢t Nam, no ton t<;tj, nhu toi biit, trong hau he't cac ｮｾｮ＠ van h6a. Ch6 khac ｢ｩｾｴ＠ cua truycn thong tri thuc ｖｩｾｴ＠ Nan1 Ia phuang thuc dQc dao trong ｶｩｾ｣＠ hoa trQn the' luang pha.n nay v6i nhfrng net rieng cua lhJ!c te' ｖｩｾｴ＠ Nam. V6i tu each m(?t va'n de chung cua nhan ｬｯｾｩ＠ thi the' luang pha.n nay khong c6 da'u ｨｩｾｵ＠ dang chu y ､ｾ｣＠ ｢ｩ ｾ ｴ＠ nao

• TAP C/11 NGfiiEN CUU PilAT IIOC • 27

va cai dap (mg ｬｾｩ＠ "nha mrbc anh minh".

Giao su O.W.Wolters tin ring van hba Vi ¢1 Nam c6 sl;l' tach ｢ ｩｾ ｴ＠ giCi'a hai tang van hoa: cung d inh va lang xom, va 6ng phong do{m dng khoang each tach bi¢1 rna nhfrng ngm1i c6 s6ng trong cii hai CCI tang do deu cam ｮｨｾｮ＠du<7c, Ia do sul'lt muai tht ky dilu ky ｮｧｵｹｾｮ＠ nay Vi¢t Nam b! die quan ｬｾｩ＠ Trung Hoa th6ng tr! (2) ...

•I.e h¢i Cluln Vun-Qu(ml/(li Ba Tntng, lh/ NtJt

Nguyen nhan nao da khi(!'n

Doan Van Kham ､ｾ｣＠ ｢ｩｾｴ＠

nh;,ty dm v6'i the' lufi'ng phan gifra vi¢c ｰｨｾＺｾ｣＠ ｶｾＺｾ＠ ｴｲｩｾｵ＠ chinh va vi¢c tr6n ｣ｨｾｹ＠ khoi cu¢c

nht.rng each thfrc ｴｾｯ＠ ra ｴｲｾｮｧ＠ thai lufi'ng phan trong cac bai thtr cua Doi\.n Van Kh3.m va cac sang tac cua Vi¢t Nam sau nay ｬｾｩ＠ chfrng t<) d6 Ia ml?t vi dl,l d¢c dao ve vi¢c the' ｨｩｾｮ＠ tr;,tng thai d6 nhu the nao mQt khi n6 tr(r ncn bfrc xuc kh6ng th6' bo qua duc,rc.

Nguc'ri Vi¢1 Nam thu<'mg d6i ｬｾｰ＠ hai phuong thfrc frng xti: xu:lt the' va ｮｨｾｰ＠ the'. "Xua't the1

' co nghia Ia bu6'c ra khoi th(!' gic1i Ia tir bo nhfrng quy u&c xa h()i, Ia rut khoi the' gi6'i loai nguO'i va d6 Ia Jam thco ｐｨｾｴ＠ giao. Ｂｎｨｾｰ＠ the1

' co nghia Ia bUGC VclO the giai, J.\ gia ｮｨｾｰ＠ xa hQi, Ja phi,IC Vl,l nhan ｬｯｾｩ＠ va nhu ｶｾｹ＠ Ia theo Nho giao. Trong thl;l'c tc', xua't the va ｮｨｾｰ＠ the' Ia nhfrng quan ni¢m CCI ban d trong ｐｨｾｴ＠ giao va Nho giao 0 Vi¢t Nam. o Vi¢t Nam ngu<'1i xua't the kh6ng chi Ia. cac nha Sli ma con co d. cac tri thfrc Nho hQC va tri thfrc hi¢n ､ｾｩ［＠ nguai ｮｨｾｰ＠ the' khong chi Ia tri thfrc Nho giao va cac nha each m<;tllg Macxit rna con c6 cii ca nha Sli theo d<;to PMt. The Jutrng phan r(_)ng heln ba't ky 1611 giao nao hay h¢ tu tu&ng nao. Co thi rut ra ､ｩｾｵ＠ gi ve kinh nghi¢m ljch su Vi¢t Nam khi ､ｾｴ＠ cau hoi t;,ti sao van de xua't ｮｨｾｰ＠ nay l<;ti thu hut m6i quan tam cua cac the h¢ nguc)'i Vi¢t Nam ke tiep nhau Mn the?

Chu yeu la vi the lufmg phan Ia cai xac djnh

s6ng c(>ng dciug? Dm\n Van Kha.m ｨｯｾｴ＠ d¢ng chu yiu trong

nhiing n;im I 080 va 1090. Trong thO'i gian nay, 6ng vua thfr tu nha Ly (Ly Nha.n T6ng - N.D) da dan din vuq1 ｬｾｮ＠ khoi th:l.n ｰｨｾｮ＠ dua con yeu du6i thanh m¢t nguai tntang thanh du6'i anh huang cua nguO'i ｭｾ＠ xua't than th6n da. Ba Hoang thai ｨｾ ｵ＠ nay (tuc Hoang hi;lu Thuqng Du<1ng - N.D) da c6 iinh hui1ng ｱｵｹｾｴ＠ djnh ､ｾｮ＠nha vua cho den khi ba qua dai vao nam 1117. Ba bat dau ph,at huy anh huong 111<;tllh me cua minh trong tricu dinh vao dau nhfrng nam 1070 bAng m¢t hanh d()ng tan ｢ｾｯＺ＠ ba da ch6n s6ng nhfrng d6i thu cua minh (72 cung nil trong ｴｲｩｾｵ＠ -N.D). Cu¢c chien tranh kh6c li¢t ch6ng l<;ti nha J6ng Trung I-Ioa vao gifra nhfrng nam I 070 do m¢t dfra trc ｴｲｾｮ＠ ngai vang chi huy da dua mQt nhom quan ｬｾ ｩ＠ ten v i tri hang diu va ghi c6ng hQ boi Sl;l' ｫｩｾｮ＠ djnh, khat VQng va niem kieu hanh. Nhan ｶｾｴ＠ xuat sAc nhat trong nh6m nay Ia U Van Thinh r6t cu()c da bj nha vua ｨｾｴ＠ ｬｾｮｨ＠ luu day vao nhfrng nam I 090. Tat cii nhfrng vi¢c nay xiiy ra sau han sau muai nam tri vi nrc rcr cua ba 6ng vua truong thanh, tat cii thong minh va sung sfrc. Doan Van KMm ra dai phai s6ng trong m¢t thai k)' rna VUCing trieu bat dau suy Sl,lp, giai cap

28 • ｔｾｐ＠ CHi NGHIEN c(!u ｐｈｾｔ＠ HQC •

th6ng tri Vi¢t Nam dang loay hoay tim each duy tri thanh qua cua ba v! vua nha Ly dAu tien. V6i trieu <4i nay, tit d. xu6ng d6c tit da.y.

C6 thi n6i dng d6 Ia thai ky chien tranh Hfm-Vi¢t, thai ky xung d¢t be phai n6i len trong bQ may chinh quyen, S\f l¢ng quyen cua mQt ba Hoang thai ｨｾｵ＠ xua't than ngheo hen va mQt ong vua tre con da tru6ng thanh nhttng khong bao gia nAm thl!c quyen nhu cac ｢ｾ｣＠ tien b6i da lrun, mQt Ong vua khOng c6 nguai n6i doi. C6 the mQt thai nhu the da khien con nguai pha.n van suy nghT nen ra giup dai hay dQc thi¢n ky than. Vong hao quang bao quanh S\f nghi¢p cua ba 6ng VUa ､ｾｵ＠trieu Ly da tAt, trieu dinh tra thanh m¢t da'u truang cua nhfrng ham mu6n tam thuang, nO'i nhfrng nguai c6 pham each bAt ､ｾｵ＠ cam tha'y ngQt ngl!-l va bat dau mong moi duqc s6ng tren nhfrng dinh nui cao.

Doan Van Kha.m n6i tieng khong chi vi, it nhat la thea toi nghi, ong la mQt nha tho tai nang nhat trieu Ly rna con vi ong Ia nguai dau tien gqi ra mQt de tai rna n6 se tra di tra 11!-i trong tam tri nhfrng nguai Vi¢t Nam uu ru nha't a cac the h¢ sau nay. Dieu khien toi suy nghi la hai ､ｾ｣＠ tinh nay ducmg nhien gAn ｣ｨｾｴ＠ v6i nhau va m6i quan h¢ nay cho chung ta thay doi dieu c6 y nghla ve ljch su tu tu6ng Vi¢t Nam, d6 la vi¢c mQt s6 nguai thul)c tang l&p th6ng tri dung thO' ca M suy ngam ve nhiing doi hoi day tinh ma.u thuan do xa hQi cung dinh va xa h¢i lang xa gay ra, va being hanh d¢ng suy nghT ve the luO'ng phan d6 hQ da lhl;(C Sl;f giai quyet ｢ｾｮｧ＠ each ffiO ra mQt khong

gian suy tueng rna ngum ta c6 thi t6n ll!-i duqc nha nhfrng XUC cam nay sinh trong S\f cl)ng thong v6i ci hai khu vvc van h6a. 0

Chu thich:

TRAN HAl. YEN trich dich tlr tiil•g Allh

(Vietnamese Poetry and History. Vo/um 7, Number 2-1992)

(•) D1fu dl do chung Ioi Ihem cho ro nghia (B.TJ (I) Nhilng kiln 1/u'tc Clia 16i viiha ca Ihm Ly dlu dlfa 1heo cuon

Tha van Ly.Jrdn. T,lp I, Nxb Khoa h9c xti h¢i, Hd N¢i, 1977. (2) XPm lm llfa c1ia O.W.Wo/lers /rong Essays on D(li Vi¢1 in lhc

Fonmeenlh Cenlltry (New Havean: Council on Sou rheas/ Asian sludies. Yale Cemer for lnlernaliona/ and Area S!udies, 1988).

Birr VAN KHA

cJfiJJI XVJI Chiia xua giap ben s6ng que

Net son hoen l{li ben Le' tam quan C1/a kh6ng tr9n m(Jt sdc vang

Xuan qua he t6i. thu sang d6ng tim Chl'ta xua con l{li thifi gian ...

Ha NQi, 1996

ｐｊｻｾｦ｛Ｇ＠T6i ca·n mdn thang ngay chiem nghifm phc)t Giiia d6 thanh l!ru l{li chut long son C6 di he! m6i. thdy d1rimg dcii ngdn Khoanh l(li cho minh m(Jt khodng treri con * . a nai ay c6 dc'li thltitng sinh d(Jng C6 nuitc non nhdn nghla th1jy chung C6 bu6n vui suemg kh6 giau. ngheo C6 hai neo chfnh ta qudt quay gi&ng xe

* Duitng trung d(IO kh6 ma l{l i de Tam dong s6ng cung m(Jt dci'u ngu6n Thu th{gi6'i vao trong tam mdt Luy¢n long minh theo /e sdc kh6ng

* Vucrng m(Jt chur rh6i va trifi /d'p bl R6'i theo ve' v6'i tieng k¢ /ifi kinh Cang phdng lijng cang gan con duitng Phqt Nh(ip cd cu(Jc difi theo le tl.f nhien ...

Birr VAN THACH

qifl.CNqQ D(tc Ph(it /a nha gino Dti tu hanh d&c dao a T(li Thl gian ndy

Ha NQi, 1996

Dei thcfu. tri¢t duerng ngay Trong coi deri bl kh6 v a to tuitng biln c6' Cua Siic thai nhdn duyen N gai dung rhuyer phdp huyln Trong m6n bai d{lo phqr 06 Ia le duy nhcft Dl giac ng(J chung sinh Mu6n an huang thonh binh Phdi tim ve· ben rhi¢n

T 6i da tirng gi&i ｴｾ ｩﾢ ｵ＠ ｾＦｩ＠ d<)c ｧｩｾ＠ _mt;>t .s6 thanh ttru dac sac cua tho Tluen V1¢t

Nam, mt;>t ｬｯｾｩ＠ .hinh. ｮｧｨｾ＠ ｴｨｵｾｴ＠ dt;>c d{w k.hong rieng cua nu(rc ta ma cua ｮｨｩｾｵ＠ nen van ｨｴ［ｾ｣＠ co anh hu&no Phat oiao trtn the gi(Yi . Th11 Thien Ia 0 . 0

m6n an tinh thin quy hic'm cua nh:\n ､ｾｮ＠ Trung Qu6c, Trieu Tien, ｎｨｾｴ＠ Biin, Vi¢r Nam ... Ngay nay, no dang dU<JC gibi thi¢u r<)ng rai 0 cac nubc Tay Au nhu Nga, Anh, Phap, My ...

ｭｾｾｭｾｾ ｾｾ＠ｾ＠ ?

VAN TRE TRUNG

TliOI MOl 0 PTS. NGUYEN ｐｉｉｾｍ＠ 1/UNG (Truc)ng ｦＩｾｩ＠ hvc su phl,lm ｖｩｾｴ＠ Rae)

Song tho Thien Ia mQI dOi IU<.mg rat kh6 ｮｾｭ＠bcit, m(_)t ｊｯｾｩ＠ hinh ngh¢ ｴｨｵｾｴ＠ rat kho llnh h<)i, thuemg thuc d6i veri dQc gia xa l<_t v(ri tinh than Pht)t giao. Mu6n hie'u no, phai co ml)t tftm the, mt>t trano hu6no tinh than, ml)l vOn tri thuc van . . 0 0

hoa ｐｨｾｴ＠ giao nhat d!nh. Nc'u khong, rit deb! "di ung ngh¢ ｴｨｵｾｴＢ Ｎ＠

Rai rae trong th<Y ca hi¢n di ｖｩｾｬ＠ Nam, c6 nhiJno bai tho anh huang Thien. Tho ca durmg

0 '

dai ciing c6 nhieu noi bang ｢ｾ｣＠ m()t kh6ng kh1 Thien. Dieu iy g<:ri len m()t suy nghi, ｲｾｮｧ＠ cai loai hinh nohe thuAt xa xua kia, tu&ng ch(rng chi . 0 . .

M ma ngam nghia t6n tha, hay dau ｬｾｩ＠ dang phieu du trong the gi&i thi ca cua chung ta. Va biet dau con phieu du trong the' gi&i thi ca cua mai sau? Ciing co the n6 dang n:im trong ngo ngach sau ｴｨｾｭ＠ cua tam h6n anh, khi anh dang ' kie'm tim, du6i bat m()t hinh anh tho ca, hay m()t cai "tu" rna anh chUa "cAu" dU<.YC.

Ccli gi lam nen sue s6ng dai d:\ng iy cua tho Thien?

Tho Thien nfun trong ーｨｾＱＱ＠ tru van h6a trung c6. N6 Ia b<) ｰｨｾｮ＠ cua van hqc trung ､ｾｩ＠ Vi¢t Nam. Nhieu khi no bi "nhao lfu-J" trong tho ca trung ､ｾｩ Ｎ＠ hi gan cho nhilng ーｨｾｮ＠ cha't cua tho ca mang quan diem thA.m my Nho gi{w. Song thl,l'c ra, n6 la mQt bQ ｰｨｾｮ＠ ton ｴｾｩ＠ tuong d6i d¢c 11).p, c6 nguyen tac ngh¢ ｴｨｵｾｴ＠ va thi phap rieng.

• TAP CHi NGHIEN c(!u PHAT 1/0C • 29

Trang thai d() thAm mi cua chung ta, th<Y ca cua cac nha Nho 1<\ ra't cii, ra't nham chan. Cai nhru11 chan nay sinh tlr Sl,l' ｲｾ ｰ＠ k.huon, may moe, cfrng nhfrc, go ｧｾＮ＠ tu sue va til tung cua hinh thuc, k.hCmg thay ddi, khong di ra ngoai thi I Ｌ ｵｾｴ＠th11 Dwmg. N6 ｬｾｰ＠ di ｬｾｰ＠ ｬｾｩＮ＠ don di¢u, tc nh<_tt cua nhip va van. Cai nhrun chan cua mQt khong gian ngh¢ ｴｨｵｾｴ＠ he't sue phong be, cua m¢t. thai gian ｮｧｨｾ＠ ｴｨｵｾｴ＠ het sue ｣ ｨｾｭ＠ ch<,lp, dung dmh ... Tat ca nhfrng cai d6 gay ra phan frng trong thi hie'u tham ml hien dai.

Su nham cha.n ｣ｾ｡＠ thO' cii con nay sinh do Sl,l' ｊｾｰ＠ ｬｾｩ＠ qua nhieu nhiing hinh tuqng ｮｧｨｾＬ＠ ｴｨｵｾｴ＠qucn thut,>c. Do Ia cfli tuqng tnmg, uac 1¢ cua ＱｾＱｹ＠hqc Nho giao luon huang t&i til\h cfjng dong thdm my. Nguai ta thu<'mg viet v€ nhiing tuc.mg tnmg qucn cu. N6i ve pham chat, khi tie't ｾｾ＠ ｳｾ＠thi nha't dinh phiii "tung, cue, true, mai". Nm v<: vurmg ｱｾｹ･ｮ＠ phong kic'n thi nhit d!nh phai "long, ly, quy, phuqng". Noi t&i Sl,l' tao nha, ca_o khie't thi nha't d!nh phai "phong, hoa, tuyet, nguy¢t". N6i t&i ve ､ｾｰ＠ ph1,1 nil thi "bu6n nhu cue", "gay nhu maj". Noi mua xuan thi "dao ly ncr hoa", rna h<;llhi "quy(!n keu", "Ilia ll,l'U", mua thu thi "cue ｮｧｾｯ＠ gia suong", mua d6ng thi "tung khinh bang tuye't". v.v ...

Tho Thien k.hong nhu ｶｾｹＮ＠ KhCmg gian ngh¢ thuat cua tho Thien rtmg ma hon nhieu. Do Ia do ｱｵｾｬ＠ ｮｩｾｭ＠ ve "tuy thien ､ｾｩ＠ thien the' gi&i" ｣ｾ｡＠nha ｐｨｾｴ＠ k.hac quan ni¢m vii lfl:l lay Trung Quoc him trung Hun cua nh3. Nho. Th<Yi gian ngh¢ ｴｨｵｾｴ＠cua tho Thien Juon ｶｾｮ＠ d¢ng, bien d<\i, do quan ni(!m ve su luan h6i va bien chuyen vo thuimg ｣ｵｾ＠ vii ｴｾ＠ nha Phat. Cho nen cau tho Thien thuang ｨｯｾｴ＠ hon cau. tho cua nha Nho.

Tuqng trung, u&c 1¢ trong tho Thien thien ve S\1 ca biet thii'm mY. Xua't phat Ill ch6, tho thien la ｳｾ＠ the' h i¢n nhiing trie't ly, cirn xuc, tam I ｲｾｧ＠Thien ｢ｾｮｧ＠ nhilng hinh anh he't sue sinh dt,>ng va true crun ma nha tho ba't nga nAm bat duqc cua thi gi6i ｶｾｴ＠ cha't thien hinh vl_Ul trl_Ulg, khi nha tho ."ma con mat ｴｵｾＢＧ＠ hay la "bung va giac ng¢ trong the' gi&i tam linh", khi chirng ｮｨｾｰ＠ chan ly.

Cho nen cac hinh iinh tuqng trung, uac 1¢ trong tho Thien thu<'mg ra't khac nhau a nhilng nha thO' k.hac nhau, hay a nhilng bai thO' k.hac nhau cua m6t nha tho. Vi ､ｾＺｾＮ＠ M n6i ve "than ｳｾ｣Ｂ＠ con ｮｧｾｏＧｩ＠ trong the' gi&i tua.n h6i cua nha Phat mano tinh tMn "vo uy va phi Clru canh", . 0

30 • TAP CHI NGHIEN c(fu PHAT HOC • . . . Nguyen ｖｾｮ＠ ｈｾｭｨ＠ lay hinh iinh "giqt suang dau ngqn co" (Thi d¢ fl.t), Man Giftc la'y hinh anh "Dem qua san tru&c mQt canh mai" (Coo t(ttthf chtlng), Du<mg Kh6ng L1> lay hinh anh "ong chai ngu tit ai lay" (Ngtf nhim) ... lam cai tuqng trung. B&i ｶｾｹ＠ rna tuQllg tnrng trong thO' Thien hit sue da dl;Ulg, phong phu, sinh dQng. tinh ti va day ba't no()' ra't kh6 n<im ｢ｾｴＮ＠ N6 kich thich tri tlltmg

0 ' ｾ＠

tuq'llg Va sinh dQng thaJn my CUa ngll<Yi d<,lC k.hong theo nhii'ng dw'mg mon quen cu. ma day tim toi, khfun phil, m(ri IC;l. Db Ia sl,l' dt ｢ｩｾｴ＠ thtlm my ra't g:in veri my ciim ｨｩｾｮ＠ dl,li.

Thien keu g<_li con nguai trcr ve v{ri "cai g6c cimg", cai "biin lai ､ｩｾｮ＠ ｭｾ［ｾ｣Ｂ＠ (khucm ｊｬｬｾｬ＠ cu) tlr k.hi cha me sinh ra. D6 Ut cai h6n nhicn, ngay tho trono ｮｨ｡Ｑｾ＠ thfrc va giai minh thi gi(ri. N6 ch6ng c . ｾ＠

ll,li nwi thtr du ky, cau ｮｾＮ＠ ｲｾｰ＠ khuon, may mbc. Con nguoi mang tinh th:in Thien phiii tir b<'i h(t nhii'ng gi Ia nhan ｴｾｯ＠ va gia tl;lo M trt"r h;ti Ia chinh minh. J-Iq nhin thi gi&i bAng con ｭｾｴ＠ trc thn va ngay tho nha't. Chi khi h<,l Ｂ､ｾｴ＠ dl;lo" de'n d(l "v() phfin ｢ｩｾｴＢＧ＠ a'y hi h9 ､ｾｴｬ＠ tcri cai nhin con tn:::

116i h6. brii hoi h6, Nhlin tinh dong n( thiin. (Nhu trong [mh ｭｾｴ＠ than con tn'!, Khua't khuc bao nhieu ding ｳｾ｣ｨ＠ hlu) Ｈｎｧｵｹｾｮ＠ Y Son - Thr'inh rhinh girlc) (I)

Tinh than Thien h9c d6 hqp ｮｨｾｰ＠ v{ri tinh tMn nha't th€ cua D<;tn h<_lc. Dc,to h<.K Jl\y Th:'t i l'l,l'c tarn g6c. Tat d deu sinh ra tu ciii "vc) thuy vc) chung, vc> hinh vil tm,mg". Con nglf<1i Jc cao Ill tuong "vo vi", ch6ng ｬｾｴｩ＠ tll lll<rng "nhtln vi" ｊｾ＠dl,lt t{ri Sl! "h<in toan".

Chinh tir cfli "han lai ､ｩｾｮ＠ llli,JC11 ay, tir c{ti

"h6n to:ln" a'y Ja ｴｾｷ＠ ra dch nhin the' gi{ri ､ｾｹ＠

ngay tho. "vo phan hi<;t". N6 t:.w ra nhiing "nghich di" va "nghich If' cua dtc hinh tl[(_rng ngh¢ thu:,u chua day tuirng tll!_mg v;\ khoai cam tham my, con hru den mutm d<'ri.

Thi gi!ri hinh tuc:mg cua thcr Thien hi mc)t th<::' giffi day mong lung, huycn io, nHJ hi). N6 khong phai Ia nhiing hinh ttr<,rng diiy m0ng mi v:\ fun :inh cua thuyc't "di tinh" Ｈ｣ｭｰ｡ｴｨｾＺｴｩ｣ｳＩ Ｌ＠ cua chu nghia trvc giac (imtuition nismc) hay chu nghia a'n tuc:mg (imprcssi on nismc) ｨｩｾｮ＠ ､ｾｴｩＮ＠ N(> hl1 hll, thl!c thl,fc. Nb Iii gi vf!.y? Bier hao ngtrc'ri c6 gi\.ng tim kiCm m(\1 SU giai thich "d[w ky ty'' cho van

de nay. Song dcu ba't h!C. Citi ba't ll,l'c ay Ia m(\1 Sl,l' that. &'Ji vi, chi khi nao ngut'ri thu&ng thfrc tho Thien tl,f minh trai qua tr<;lflg hu6ng tinh than cua ngll<1i sfmg ti,lo, thi sl,l' giai minh mffi thanh cong. Song lc, tl,f c6 Jai kim, chua ai lam duc.rc diCu l\y . N6i vc tinh ｴｲｾｮｧ＠ nay, nha Thien h9c tai Janh ｎｨｾｴ＠ Ban D.T.Suzuki viet: "Nhiing h:li d6 khb ma phan tich dll<.YC, tni phi chinh ngu(rj phC hinh II! minh <.:hfrng qua canh ay" (2).

B<'li ｶｾｹ＠ ma, tho Thien, hem ha't ky m(H loc,ti tho ca trung ｊｾｴｩ＠ rl<lo khftc, da dit:n ta dtr<.1c nhfrng tr<Ul " hul\no I inh thiin her sue k)'' J.a cua con . c c .

ngll<'ti. No kh6ng hu, khtmg thl,l'c. No nftm giiia "si\.c" va "kMng" , "hiiu" v::l "vi>" . Nc> 1:1 Ｂｴｾｰ＠ mer" trong tho. N6 ir giiia y thuc va vo thtrc, hiiu ｨｩｾｴ＠va vo ｨｩｾｴＮ＠ Db Ia tri,lng hu6ng tinh ｴｨｾｮ＠ rna ki nh Kim Cuung da ll<.ty : "lfng vo sir tn,r nhi sinh ky tUm" (Chcr cb ｴｲｾ［ｾ＠ vao m(H chfl nan rna sinh ra tUm minh). Tir day, siin sinh ra tinh thiin "phft chap" ､ｾｹ＠ han linh, ll,l' do vii sfmg l<.to cua (.;011 ngll(ri h<.>t: ｊｾｯＮ＠ liri d4;1y nay da ''J6n ng(>" hao lhC hC ｐｨｾｴ＠ til - Thi si t;\i hoa, tir Trlin Thfli Ti1ng JC:n Tuc Trun(l tu Tril.n Nh:l.n TfliH! t(ri lluycn

• O' ......

Quang ... Thcr cua hQ Ia the gic1i hinh tllc.mg ､ｾｹ＠trc trung, tllni m{ri. Db li'l the' gicri "niia t'inh mia me", vua hiiu ｨｾｭ Ｎ＠ vira v() h:.m trong Ng1r nhrin

cua Duong KhCing I J?, Ia ciinh sf\c ｣ｨｾ ｰ＠ ch<rn "dll<.mg cb, dui rng khCmg", vira "J(\ng", vira "tinh" trnng Thirn Tnrr'!ng vrin ll(>ng cua ｔｲｾ ｮ＠

Nhan T<>ng ... Ciim hung thi ca del con man m£1c mfii tcti h:ty

gi<\ trong th<1 ca ｨｩｾｮ＠ ､［ｾｩ＠ ｖｩｾｬ＠ Nam. ｔｨｾｲｮ＠ chi, ngiiy nay cb ca nhiing hiii tlw 1:\m theo phong each thc1 llaiku cua ｎｨｾｴ＠ ｬ ｾ ｮ Ｎ＠ l.ilC;li th11 thiCn 17 am tic't cua ｎｨｾｴ＠ rt<\y giup thi si dicn tii the' gic'ri trong "tinh ll,l' nhicn" cua no, khCmg cb phnn tkh. I ｉ＼ｾ＠ chi ｨｩｾｵ＠ｨｩｾｮ＠ Sl,l' ｶｾｴ＠ (show up) mang tinh ｴｨｾｮ＠"wushinh" - nghia Ia khCmg c{> gi dftc ｢ｩｾｴ Ｎ＠ nhllng J:'mg sau Jl> Ia th:un ｴｨｾｭ＠ tam h<in.

Tir rnC>i thi nhtln, tir mbi the' gicri tUm hci n 'riCng, tir m6i dti Tam "ung v(J sir ｴｲｾ［ｾＢＬ＠ th<1 Thitn Ja tli ra. Va c<·m di mfii ...

VU 1)/N//thtt trai Ngay f>tillg a" cu 1995

II J Tnc ·J, n,r •·on l.y Tr.ln. T.l. NXII KI-IXII.I-f.N77. Jluc f'Ju tl!• h

12J D 'f.Su.11ki · (',;·tilt.' , ,;, tfu, Ph<it, NXB 1\n Tirm . . \ /'17/

• TAP CHi NGHIEN crJu PHAT HOC • 31

? " w ' "' ? "' • '

KY NIEM 900 NAM NGAY MAT CUA THIEN SUMAN GIAC • ;y- ｨｩｾｮ＠ su Man Giac ten

ｾ＠ ｴｨｾｴ＠ la Ly Truemg, sinh niim Nham thin, mAt niim Binh Ty, din nay vua dung 900 niim, nguai huong An Canh, khong ro nay thu¢c d!a phuong nao. Ong la ngucri h<,>c vAn uyen tham, thong hieu cii Nho va ｐｨｾｴＮ＠ Nha s6m n6i tie'ng nen tru6c khi di tu, ong da duqc vua Ly Nhan T6ng tuyen vao cung va ､ｾｴ＠ ten cho Ia Hoai Tin. Sau khi di tu, tirng di chu du ｮｨｩｾｵ＠ nai, duqc ｮｨｩｾｵ＠ nguai theo h<;>c va tra thanh m¢t nhan ｶｾｴ＠ n6i tie'ng trong the' ｨｾ＠ thtr tam, dong ｴｨｩｾｮ＠ Quan . .-. Bich. Vua Ly Nhan Tong va Hoang ｨｾｵ＠ rat tr<;>ng dai ong, cho lam m¢t ng6i chua ben cung Cclnh hung, mm den a de ｴｩｾｮ＠ hoi han ｶｾ＠ gifw ly nha ｐｨｾｴ＠ va ban ｶｩｾ｣＠nu6c. Vua con phong cho emg chl.rc ｎｨｾｰ＠ n¢i ､＼［ｾＮｯ＠ trang va khi mat, duqc ban ｨｬｾｵ＠ la Man Giac.

ve ｭｾｴ＠ tha van ong chi M 1<;\i m¢t bai thO' sau ca.u. Nguyen van nhu sau:

A' ' HOMINH HA

(1 052-1 096) Xudn kh(r bdch hoa l(lc Xudn dao bach hoa Khai. ｓｾｮｲｷ＠ nhan tie'n qua, Lao tong dii'u thU(fng lai Mq,c vf xuan tim hoa lq,c t(m, Dinh tiln tq,c d(l nhdt chi nai ｃｾＴ＠ Ngo Tar To' da dfch Ia: Xuan ruo·i, tram hoa rl!-ng, Xuan tm, tram hoa cum. Truac mat, ｶｩｾ｣＠ di mai, Tren dau, gia den r6i Dirng tuang xuan tan hoa

fl:lng het Dern qua, san truac m¢t clnh

mai Bai thO' don gian, ro rang,

ng6n ngfr kh6ng.cau ky khach sao, nguai bie't it chfr Han cilng c6 the d<;>c hieu va ncim duqc n¢i dung, nhung y nghia cua n6 thi ｴｨｾｴ＠ sau xa, ham sue. Phiii chang day Ia trie't ly cua nha ｐｨｾｴ＠ hay la m¢t thai dt;J ｬ＼［ｾＮ｣＠

quan d6i v6i Sl;f tuin hoan CUa cu¢c s6ng, ngum d<;>c cam ｮｨｾｮ＠

theo each nao cilng c6 ly d.. Bai thO' ra dm each chung ta

gin m¢t thien nien kY, nhung n6 van dap \.rng duqc nhu cau thuang th\.rc cua nhfrng nguai yeu thich v6n c6 hi¢n nay. Gin day, Ctr m6i dQ XU ail ve t6i ｬ＼［ｾＮｩ＠

duqc dQC bai thO' nay a Van Mie'u vm net but tai hoa, sic SaO CUa nha thlt phflp cao nien Le Xuan Hoa. D6 Ia m¢t m6n qua dau xua.n c6 nhieu y nghla 0

ｎｧｵｹｾｮ＠ van chCi' Han cUa bai thO': ( 1052-1 096)

--%- Ｎｾ＠ :;(- 1t ｩ［ｾＭＮＮＮＩＴＮＮｊｊＬＮＮＮ＠

.7B' ｾ＠ 1:3 -1-t..- ｾ＠ 0

ﾷｾ＠ }_, J "?3 At -tT .. -l ｾ＠ ＱＹｾＭＭＣＩ＠ ti__ "

;:t ｾ＠ * J::. *- " ｾ＠ -tw ｾ＠ｾ＠ 1t ｾａＧＭ 0

;_ f.J Bp ｾＭ ＣＬ｟ｾｯ＠

ｾｾｾｴｩｴ＠( ｾＰｾｾ＠ 409.6).

THEANH

Ｈｔｾｇ＠ ANH TO ｎｈｬｬｈｉｾｎ＠ VA NHONG NGlfOt LAM CONG ｖｉｾｃ＠ ｔｃｦｔｈｉｾｎＩ＠

Trong giac mcJ anh Tre coi cut dr;z.t vao Nhu bUp non xanh xa canh troi ne/i Chdi vdi bdn tay lam ｢ｾＮｴｩ＠Chiara niim ngon gdy! Trong giac mcJ anh Bao bd ｭｾ＠ den tim Con ｭｾ＠ da hy sinh Hai cot lt;z.e ncJi dau chan trdi goc biln! Trong giac mcJ anh Ph(lt Ba hiln ｨｩｾｮ＠

Gio tit bi nang b6ng canh tam hon Nghin tay Ph(it chi nghin phrt(Jng tit ｴｨｩｾｮ＠Cho tre, cho gia bat noi co d(Jn Mai toe be'nh bong may tr&.ng anh di Lam su gia nhitng miinh dili ccJ c¢c Lam con nf! nhitng linh hon day dttt Den vdi c9ng dong gom gop tinh thu(Jng Saugiac mcJ La buo"i sc1m Lr;I.i len drtimg ...

ft iao ly ｐｨｾｴ＠ ､ｾｹＺ＠ Cac ｴｨｾ＠ gi&i ､ｾｵ＠ ｣ｨｩｾ＠

ｾ＠ chung m('>t quy ｬｵｾ｜ｴ＠ "Thanh, lfl:l, ｨｯｾＱＬ＠kh6ng". D6i v&i con ngu<'ri la m('>t t6ng the vii lfl:l thu nho, do tfr ､ｾ＠ hqp thanh, nen cling chju chung mQt quy ｬｵｾｴ＠ "Sinh, lao, ｢ｾｮｨＬ＠ til" . Vi ｶｾｹ＠su s6ng che't la ､ｩｾｵ＠ hie'n nhien lrong coi gi&i nay kh6ng ai tranh khoi. Nhttng thai dQ d6i vm ｶｩｾ｣＠sinh ra hay ｣ｨｾｴ＠ di, phao anh ro ｲｾｴ＠ Sl,l' khac ｢ｩｾｴ＠gifra phong tl,JC ｴｾｰ＠ quan cua tung qu6c gia. Ngu<'ri Au My thich n6i ､ｾｮ＠ luc sinh ra d(ra be khoe ｭｾ＠ ra sao, ca.n ｮｾｧ＠ bao nhieu IcY, gi6ng cha hay gi6ng ｭｾＬ＠ va an mfrng ngay sinh. V&i nguai ｮｨｩｾｵ＠ tu6i hq con t6 chuc mfrng sinh ｮｨｾｴ＠vao nhiing nrun 70, 80, 90 tu6i, gqi Ia mung tu6i bac, tucli vang, tu6i kim cucmg ...

· Nguai phuong Dong, nhu & ｖｩｾｴ＠ Nam ta, l:,ti rfit tOn tn;mg ngay che't - ngay gio. Trang nhung ngay d6, gia phut finh ｬ ｾｧ＠ thieng li eng, ngu<'ri ｾ｡＠thcip huang khan vai nhfrng nguoi ｾ｡＠ khua.t, mong du mqi sv binh yen, va nhac ｬｾｩ＠ tie'u sii tien nha.n s6ng che't nhu ｴｨｾ＠ nao, M giao ､ｴＬｾ｣＠ cho con chau n6i ｴｩｾｰＮ＠ Nha.n da.n ta hie'u nmg gia trj cua m6t con ngu<'ri khong phai danh gia bfmg danh ｶｾｮｧ＠ tai san, rna ｢ｾｮｧ＠ d<'ri s6ng nQi tAm.

Da ia. ngucri ｖｩｾｴ＠ Nam bit cu & da.u, trong nu&c hay cu tru & nu&c ngoai, khi nh& den cQi

ngu6n, nguai .ta ｴｨｵＶｮｾ＠ nhcic de? ｮｧ｡ｾ＠ gi6 :6 Hung Vuong (10-3 - Am qch hang nam). Cac nhAn than tho a cac ､ｾｮ＠ mie'u khcip nO'i, c6 ten tu6i Iuu niem, cho den cac nhAn ｶｾｴ＠ lich su van h6a trong ｾｵＦ｣ Ｌ＠ ciing phan nhieu n6i ､･ｾ＠ ngay mit. D6 Ia m('>t phong tl,Jc mang tinh cha.t nha.n Yan cua dAn tQc ta v6n da CO tlr ngan XUa.

"Chet nhu Hung Dg,o h6'n thimh Thanh Chet tua Trung Vuong phach h6a Thd'n".

· (Phan B(>i Chau) Nhan dan ta ｨｾｮｧ＠ ghi nh& hai tam guO'ng tuan

tie't cua cac vj anh hung dan tQc vao cu6i the' ky thfr XIX .

Un thfr nhat khi quAil Phap ｣ｨ ｩ ｾ ｭ＠ thanh Ha N6i 20-11-1873 ｎｧ ｵ ｹｾｮ＠ Tri Phuong gifr chfrc ｔ ｾｹ･ ｮ＠ sat d6ng Sl,l' ｾ＠ than (quan to thay ｭｾｴ＠ Vua di don d6c giam sat) trl,l'c tie'p gifr thanh Ha N('>i.

Un thfr hai quan Phap ｣ｨｩｾｭ＠ thanh Ha NQi 25-1-1882 Hoang ｄｩｾｵ＠ gifr chfrc T6ng d6c thanh Ha NQi.

Ca hai Ian, hai

A ? ｾ＠

KHONG PHAI HET 0 THEHJNH

6ng Mu da ngoan cuang dung cam chien Mt ｢ｾｯ＠ve thanh. Khi ｴｨｾ＠ ｹｾｵ＠ khong gifr duqc, Nguyen ｔｾｩ＠ PhtrO'ng bj thtrO'ng, bj djch belt dua xu6ng tau: ong da khong chju M cho chung bang b6 vet thuong va ｴｵｹｾｴ＠ thvc cho ､ ｾ ｮ＠ khi trut hO'i ｴ ｨ ｾ＠

cu6i cung. Hoang ｄｩｾ ｵ＠ khi mit thanh da tlf ｴｨ ｡ｾ＠

c6 ｢ ｾｮｧ＠ mQt giai ｬｴＬｾ｡ Ｌ＠ treo tren canh ca.y trong nQ1 than h.

cai ｣ ｨ ｾｴ＠ hien ngang bat khui t cua hai ｯｾｧ＠ Ｑ ｾ＠

chi n d('>ng l<'>ng ngu<'ri, va lam cho quAn thu pha1 kinh tn;mg.

Phan Chu Trinh (fa.y H6) mQt si phu yeu nu(rc tieu bieu d6ng thai la m('>t nha van, nha tho, ｃｴＬｾ＠ ｨｯｾｴ＠ dQng trong phong trao Duy Ta.n: Trang bai Tinh qu6c han ca" nam 1907 ｣ ｴＬｾ＠ da viet:

" ... Ra vao vg,n tu nhdt sinh Chet cho ngan tMw bia danh mlti Ia . .. Chef gia chef b¢nh Ia thuitng L¢ drin ich nu6'c mlti Ia thorn danh ... " Ct,J mit

ngay 24-3-1926. Dam tang C\1 ngay 4-4-1926 ｾｩ＠saiGon c6 t6'i 14 ｶｾ＠ ngucri tien dua. Cimg ngay ｨｾｵ＠ het cac thanh ph6 16'n trong mr6'c nhu: Ha N¢i, Hue, Quang Nam, Hai Phong, Narn Dinh deu lam Ie truy di¢u. ｔｲｾ＠ Quang ｔｾｧ＠ m¢t nha tho trung nghia, vita Ia m¢t c6ng nhan cua hiing ｾ｣ｨ＠ Thai Buai ｱｵｾ＠ Narn Djnh, da vieng ｣ｾ［ｾ＠ b£ng d6i cau d6i:

Truy di¢u Tdy Ho nhtjt Ho{m cdi quo'c gia hon (Ngay truy di¢u Ta.y H6 Thay d6i ca h6n nu6'c) ｃｾ［ｾ＠ Phan B¢i Chau m¢t nha chi si yeu mr6'c da

viet: " ... Song liz con rna thac ciing Ia con" Nh6' tien sinh xua: " ... Gan to td'y ｢･ｾ＠ s1lc xong pha niw kl uc

muon ngum. M&t sang hO'n den tai linh l¢. t1't khi nam bay

tu6i. - Ba tac luai rna gumn rna sting nha cuimg

quyin trong thci'y ciing gai ghe. - Mr)t ngoi long vlla tr6ng, v1'ta chieng clia dan

chti kheu den them sang ch6i. * Ngay 19-6-1924 up Trung Qu6c cai chet cua

nha chi si Cach ｭｾｧ＠ Ph;;un H6ng Thai, sau tieng born Sa - Di¢n canh cao ten toan quyen D6ng Duong-Merlin, la m¢t tieng vang bao hi¢u bu&c phat trien m&i cua each ｭｾｮｧ＠ Vi¢t Narn.

Chu tich H6 Chi Minh, vi anh hUng Dan t¢c vi ､ｾＬ＠ m¢t nha van h6a 1611 cua thai ､ｾｩＮ＠ m¢t con ngum, m¢t le s6ng m¢t tam guong trong sang tuy¢t vcri, con ngttm cua h6m nay vacua ca. ngay mai. Ngucri da ket tinh mqi truyen th6ng tot ､ｾｰ＠ｮｨｾｴ＠ cua dan t¢c Vi¢t Narn, trong d6 c6 truyen thong ｐｨｾｴ＠ giao. Tin d6 PMt giao kinh trqng Ngucri nhu m¢t vi ｐｨｾｴ＠ h6a than cfru the. Tru&c luc di xa Ngucri con muon nghe "C3:u ho Ngh¢ Tinh". Khi ngum ｭｾｴ＠ (9-69) d6ng bao chien si cii nu6'c tien dua Ngum nhu m¢t dong chay v6 ｾｮＮ＠

"Suo! may hom ray dau tiln dua DC!i tucin nu6'c m&t, triri tu6n mua .... "

(T6Hiru) Nhan dan ta ca nggi c6ng on Ngum: "On Bdc H6 sou hO'n Nam Hdi Cong Bac H6 b&ng gidi Truimg SD'n"

(KD)

• (Van te' Phan Chu Trinh trong ｣ ｵ ｾﾷｮ＠ Phan B¢i Chdu vd m¢t giai dO{ln l!ch sU' cua ｔｾｮ＠ Quang ｐｨｩ ｾｴ＠ NXB Van h6a Hd N¢i 1958 trang 242-245) ·

• Tf!..P cHi NGHIEN c(fu PHAT HOC. 33

Trong di chuc Bac viet: " ... T6i se di ｧｾｰ＠ ｣ｾ［ｾ＠

Cac Mac, Cl,l Le-nin va cac vj each ｭｾｧ＠ dan anh khac ... " v&i ｐｨｾｴ＠ til chung ta c6 the hieu lcri n6i tren cua Bac c6 An y la Bac se di sang the gi6'i ben kia ...

Trong hai cu¢c khang chien chong ｮｧｯｾｩ＠ xam, gianh d¢c ｬｾｰ＠ cho dan t¢c, da c6 hang ｴｲｩｾｵ＠ chien ｾｩ＠ th\fc hi¢n lai Bac H6 dl,ly. "C3.c em quye't til cho Td quoc quyet sinh".

Phan Dinh Gi6t trong ｴｲｾ＠ dfmh cu diem Him Lam, rna dau chien djch lich sil Di¢n ｂｩｾｮ＠ Phu 13-3-1954. Khi vtt<,>t qua cila rna va tren dttcrng ｶｾ＠ d¢ng, da ba Ｑｾ＠ bj thuong, ｬｾ＠ cuoi cling bi thuong ｮｾｧＮ＠ anh biet minh kh6 qua, da lgi d1,1ng luc sung dich thay b£ng ､ｾＮ＠ d6n het sue con 11,\i dtt6'n ngucri ｬｾｮＮ＠ lay than minh bit 16 Chau Mai, tl,lo ､ｩｾｵ＠ ki¢n cho quan xung kich ao Sl;lt x6ng len, lam chu hoan toan etta thep Him Lam. Chien c6ng anh vang d¢i d chien truang.

Hoa Thugng Thich Quang Dtrc ｴｔｾＬｾ＠ tri chua An Quang thanh pho S3.i Gon da l\1' thieu ngay 11-6-1963, M phan doi be lfi Ng6 Dinh Di¢m tan sat ｐｨｾｴ＠ giao. cai chet c6 sl,l chuAn bi, m¢t kY c6ng rna ngttcri pham kh6ng de gi lam dttq'C. D6 la Sl,l' hun due cua qch Slr, la tinh hoa cua ｐｨｾｴ＠ giao ｖｩｾｴ＠ Narn b¢c 1¢ m¢t tim cao tu tuang thm ､ｾＮ＠Nhan dan sai Gon Gon luc ｢ｾｹ＠ nhin ngai m¢t ngqn duoc song, soi vao titng Trun linh cua mu6n ngum. Khi thu gom Xa ly duqc biet trai tim Ngai ｶｾ＠ kh6ng chay.

Chuy¢n hai nha stt luc con binh sinh chuyen an chay, tu thien ｮｨｾｰ＠ dinh, de ｬｾ＠ Mu tich kh6 quen. D6 la hha su Vii Khic Minh, Vii Khiic Truang khac nhau ve thm gian, nhung cling tu 11,\i chua ｄｾｵ＠ (Thanh Dl;li Til) thuQc lang Gia Phuc, xa ｎｧｵｹｾｮ＠ Trai, ｨｵｹｾｮ＠ Thuang Tin, tinh Ha Tay, each Ha N¢i 24 km ｶｾ＠ phia Nam. Hai nha su vien t!ch each day ｧｾ＠ 300 nrun, den nay than hinh ｶｾ＠ con nguyen ｶｾｮ＠ . .

ｃｨｵｹｾｮ＠ ke r£ng, cac nha su tru6'c luc ｭｾｴ＠ deu n6i v&i d¢ til: "T6i vao ｮｨｾｰ＠ ｴｨｾｴ＠ tl,lng kinh ｮｩｾｭ＠ｐｨｾｴ＠ 100 ngay ... ". DUng nhu lm di huan, sau 100 ngay cac Thi¢n tin ｐｨｾｴ＠ til rna ci'ra am thay nha Slt da Qch di¢t, nhllllg Vart ng0i theo t1l the ｮｨｾｰ＠thien (ng6i ket gia), mqi ngum v6 cling kinh phi,JC, va c(r M the httong kh6i phl,tng thO'. Sau bi thm gian phOi pha, ao vai m1,1c nat, nha su cht con da b<;>c xuong, cac ｴｨｩｾｮ＠ tin da dimg mQt chat li¢u (nay ｾ＠ gqi la son ta), 11,\0 thanh mQt 16'p ao, ｾｲｃﾻｮｧ＠ nhtt m¢t pho tugng, rna cac ｮ Ｇ ｧｨｾ＠ nhan da

34 • T"P CHi NGHIEN c(!u PH;.T HQC •

ｾ｣Ｎ＠ Nam 1983 cac nba khoa hqc trong·va ngoai mr&c da dimg X quang ｣ｨｾＺｾｰＬ＠ cho thay: "KMng c6 vet ､ｾＺｾ｣＠ deo, khfing c6 hi¢n tll<;lllg rut nQi ｾｧＮ＠.hUt 6c, dic kh6i xuO'Ilg vBn dinh ｣ｨｾｴ＠ nhau theo the' n.r nhien, can nang 7 kg". Day Ia mQt hi¢n tu<;mg Icy ＱｾＬ＠ khac hAn v6i kY ｴｨｵｾｴ＠ u&p xac ｨｩｾｮ＠ｾＮ＠ den nay cac nha khoa hqc vAn . chua tim ra dap s6. .

Bac si Ranulfo Sanchel da viet ｶｾ＠ cai chet cua mQt vi Hoa Thu<;mg nguO'i My c6 ten la Gyalwang Karmapa ｾｩ＠ m¢t ｢ｾｮｨ＠ ｶｩｾｮ＠ Hoa Ky nhu sau:

Hoa Thu<;mg Ia m¢t nguO'i tram tinh it n6i, nhung tren mOi luOn luOn rnm cuO'i. Khi chung tOi chAn ｢ｾｮｨ＠ va n6i ring Ngai kh6 qua khoi dern d6, thi Ngai lie dau va n6i: "Chua den luc tOi ra di". ｍｾ｣＠ dil tAt cii nhiing ｴｲｩｾｵ＠ ch(mg cho thay can ｢ｾｮｨ＠ da den luc ｮｧｾｴ＠ ngheo kh6 ai c6 the keo dai sl,l' s6ng them dugc nhung Hoa Tim<;mg vAn ｬｾ｣＠ quan, va sau cimg chung tOi thay ｲｾｧＮ＠ Ngai Iuon luou c6 ly. CU the tit ngay nay qua ngay nQ, ｲｮｾ｣＠ dil ｢ｾｮｨ＠ tinh khOng thuyen giam, nhung Hoa Thu<;mg cho biet chua den luc Ngai ra di. Sau ｮｨｩｾｵ＠ Ian tien dofm khOng d6ng, chung tOi danh giu thai d¢ irn ｬｾｧＮ＠ Chung tOi biet can ｢ｾｮｨ＠ nay ga.y dau dan cho ｢ｾｮｨ＠ nhan rat ｮｨｩｾｵＮ＠ nen rnu6n dung thu6c me, nhung Ngai nhat djnh khOng chju. M¢t hOm Ngai cho bie't "da den luc ra di", yeu cau toi gqi nhan vien trong ｢ｾｮｨ＠ vi¢n den M Ngai cam 0'11 hQ. Nhin Ngai vui ve n6i chuy¢n v6i mqi nguO'i, kh6ng ai nghi dng chi trong giay phut sau, ngai ngoi xep bAng theo tu the ｮｨｾｰ＠ｴｨｩｾｮＬ＠ va trot hai tho cu6i cung. Ba ngay sau khi Ngai qua dm, ngt,rc Ngai vBn am, va than the khOng c6 m¢t dau vet hu ｨｯｾ＠ gi.

Bac si Melvin Morse k€ ve m¢t cai chet ciia m¢t b¢nh nhan ciing Ia nguO'i My: Nam 1985 m¢t phai doan y si Tay ｔｾｧ＠ den tham rn¢t b¢nh ｶｩｾｮ＠ l<m ｾ＠ Hoa Ky. Khi di ngang phong rn¢t b¢nh nhan nu, bj b¢nh ung thu dang hap h6i, ba nay kh6c va n6i: "TOi slip che't r6i, xin cac 6ng cfru giup". Hoa Thu<;mg Dud jon Rimpocle ngum dan dau pbai doan da thong thci tra lai: "Nay ba! ai chAng phai che't. van ､ｾ＠ chi la thai gian th6i, nguO'i che't s6m, nguO'i che't muQn, nhung tnr6'c sau ciing phai chet". cau n6i nay lam b¢nh nhan siing s6t, vi Hoa Thugng kh6ng hfra ｨｾｮ＠ gi ｶｾ＠vi¢c chua ｢ｾｮｨＬ＠ ｾｾ＠ tll!C tiep di VaO Vali de rna ai ciing mu6n tranh khong n6i den. B¢nh nhan run rAy va hoi Hoa Thugng, Ong nghi rAng t6i sAp

che't u? Hoa ThU<;Illg mim cum: "Di nhien r6i, va toi con biet ba sAp che't nua ca, nhung vi¢c nay c6 gi bat thuO'ng dau, da sinh ra ai ciing phiii chet". B¢nh nhan suy nghi h6i Iau. Khi tru6'c ba rat SO' che't, nhung nay ba thay minh CO the chap nhan' dUO'C SU che't vi do }a mfit viec tl1 nhien. Ci hai· dam ､ｾｯ＠ ·m¢t luc ｶｾ＠ ､ｩｾｮ＠ bien ｾｩｩ｡＠ ·sl! chit, va dieu bat ngO' Ia sau m¢t giO' n6i chuy¢n, b¢nh nhan bAt dau cuO'i n6i thoii mai hO'n tru6'c, b¢nh lthan lay guang soi, cam luge chii toe, va mi¢ng van tie'p ｴｾＺｾ｣＠ cau ｣ｨｵｹｾｮ＠ v6'i phai doan y si Ta.y ｔｾｧＮ＠

Khi phai doan ra di, vai giO' sau ba binh. thin trot hai tho cu6i cilng. Bac si Melvin Morse ket ｬｵｾｮ＠ "Khi nguO'i ta biet chet chap ｮｨｾｮ＠ st,r chet, nguO'i ta c6 the thay d6i bin thai d¢ cua hQ d6i v6'i cu¢c dO'i".

0 Vi¢t Nam ta ciing c6 ｮｨｩｾｵ＠ nguO'i bie't rninh sAp chit, hQ mu6n ra di m¢t each an lanh va tt,r nhien, nen da tit ch6i rnqi thfr rna nguO'i than mu6n keo dai, nhu tit ch6i kh6ng u6ng thu6c, kh6ng cho tiern chich ... , va di chuc h,ti cho con chau nhii'ng dieu can thie't, c6 nguO'i dli h6i ｨｾｮ＠ve nhii'ng 16i lam cua minh, biet n6i ]O'i cam O'D

va xin 16i cu6i cung. D6 chinh Ia hQ da chap ｮｨｾｮ＠ cai chet trong quy ｬｵｾｴ＠ chung cua ｴｾｯ＠ h6a.

Thai d¢ cua chung ta d6i v6'i ngum sap che't, phai c6 long yeu thuang chan thanh, lam sao M hQ khOng sg hlii (vO uy thi), phai biet yen ｬｾｧ＠ling nghe va khOng phan \.rng, d6 Ia m¢t rn6n qua quy gia nhat. vi han bao giO' bet nguai sAp che't, dang clio Sl! thOng cam va Sl! yeu thUO'Ilg, mQi Sl,l' ｧｩｾ＠ gMt nen bO qua "nghia tlr ngliia ｾｾｾＮ＠

0 Thai Lan rn¢t nu6'c 95% dan chung theo ､ｾｯ＠ ｐｨｾｴＮ＠ khi bie't rn¢t ngttO'i trong gia dinh sAp chet, Mu tim each thuO'ng xuyen nhlic nho cho nguO'i slip che't, ｶｾ＠ nhii'ng vi¢c lam t6t ､ｾｰ＠ trong qua khir cua hq, va thOng thuO'ng khuyen hq nen ni¢rn ｐｨｾｴＮ＠ D6i v6'i nguoi gia 6m sap che't thuO'ng duac san s6c tai nh3.. Day la do nguO'i Thai tin rAn.g, ngttO'i ｴｲｯｾｧ＠ gia dinh rna che't ｾｩ＠ nha, se tro thinh ｶｾ＠ than, che cho cho gia dinh, hQ gQi d6 la Phiban Ｈｶｾ＠ than gia h¢ d¢ tri). N6i chung nguO'i Thai cham lo den phan tam linh cua nguoo sAp chet ｮｨｩｾｵ＠ hO'n Ja phan hinh thfrc tang Ｑｾ＠ phung die'u.

Qua nhii'ng hi¢n tugng ve cii chet cua ngum dm

xua cho den ngum dm nay, ta thay r.lng: biet cha.'p ｮｨｾ＠ st,r chet la mQt bu6'c tien b¢ quan trqng.

De c6 th€ chAp ｮｨｾｮ＠ n6 mQt each de dang ta

hay nh& ICri ｐｨｾｴ＠ ､ｾＬｴｹＺ＠ "The gi&i v6 thuemg, sinh di¢t bien d6i kh6ng c6 gi thuemg lfl:l vihlg V&i con nguO'i thi Sl:f d6i thay c6 th€ Ia mQt ｫｩｾｰ＠nguO'i, nhung ｴｨｾｴ＠ ra chung ta da sinh ra va chet di trong ttrng giAy tUng phUt, vi trong m6i giay phut c6 biet bao te bao trong thAn th€ chung ta '

sinh ra hay chet di. Ta't cii mqi st,r ｶｾｴ＠ trong tn1i da't deu d6i thay, c6 ngay thi c6 ､ｾｭＮ＠ c6 sang it c6 t6i, trm c6 b6n mila xuAn, ｨｾＬｴＬ＠ thu, d6ng. Da't c6 b6n phuO'ng dong, tay, nam, bac ... Str bitu 16 . . trong VI,\Il ｶｾｴ＠ rAt ro r¢t nhu ｶｾｹＬ＠ nhung chung ta

v6 hinh hay ｭｾ＠ muQi kh6ng chAp ｮｨｾｮＮ＠ Do thie'u hitu biet ve quy ｬｵｾｬ＠ "sinh di¢t bien d6i", nen phan 16n nguO'i ta sq chet, vi khong ai biet che't se dua hq di den dau! Cfli quan ni¢m "che't Ia bet"' Ia ma't ta't cii nha ella, tai san V(j con than > • I

quyen va ngay ca chinh minh nua, hq luyen ti oC bao ｮｨｩｾｵ＠ ｹｾｵ＠ duO'tlg, bao ｮｨｩｾｵ＠ mQng ､ｾｰＮ＠ khi nha't dan deu ph6 thac thea dong nu&c chiy, nen kh6ng mAy ai mu6n nghi den. D6 Ia chua k€ slt SCJ hai ve mQt noi gqi la "A-ty dia ｮｧｾ［ｾ｣Ｂ Ｇ＠ ｮｾｾ＠ching ai mu6n giap ｭｾｴ＠ v&i st,r che't hay c6 th€ cha'p ｮｨｾｮ＠ n6 mQt each de dang. Ciing vi han1 s6ng sq che't (uy til ham sinh, ｮｾｮ＠ khi con s6ng nguoi ta lam thea mQt khuon mau da vach m6t

• I •

tie'n trinh SOI,\Jl san, khi nho lo hqc hanh, lrllOng thanh lo kieln vi¢c lam, r6i lo ｬｾ ｰ＠ gia dinh, sinh con de cai, lo mua nha ella xe cQ, den tu6i trung nien ld ､ｾＬｴｴ＠ duqc chut dia vi danh vqng, c6 quyen chuc c6 tai sin ... Hq Ian xa vao vi¢c nay den vi¢c n9, ly do ｮｾｵ＠ ra la M kie'm s6ng, dil du s6ng r6i h<,> van tie'p ｴｾ［ｾ｣＠ ｢ｾｮ＠ rQn, voi nhihlg ｨ ｯｾ ｴ＠ dQng khac. Tht,rc ra nhihlg m'to dQng nay Ia mQt birth thuc che gia'u cai tam dQc (tham, san, si) ngu6n g6c g:\y ra muOn van t¢i ac. Ne'u chung ta bie't dirng ｬｾｩ＠ trong cuQc s6ng, bie't s6ng thea phap mon nha ｐｨｾｴ＠ "Thitu ､ｾ［ｾ｣＠ - tri luc" di dieu hOa can d6i hanh dQng cua m inh voi cQng d6ng, va ｢ｩｾ ｴ＠ nhl!.n d}nh ｴｨ ｾ ｴ＠ ky nhung ｨｯ ｾ ｬ＠ dQng cua minh, lam nhihlg vi¢c nguai ta khong lam duqc, bo nhihlg vi¢c ngum la kh6 bo (hanh nhan chi sa ba't nang hanh, xi nhan chi sa nan xa). Vi ､ ｾＺｾ＠ nhu kh6ng bao gia lam dau kh6 cho nguai khac,

Thien Quang Thien tu,Di n H1lng, Vinh Phu

Anb ; HOANG HUNG N GTAI kll ong dam o lfi;I Y ll,l.c, khong say sua ruvu che, kMng nghi¢n ｮｧｾｰ＠ rna ruy, khong n6i xa'u, kh6ng ninh bq, kh6ng xuyen ｴｾＬｴ｣＠ st,r ｴ ｨｾｴＮ＠ kh6ng nhung nhieu tien ｢ｾ｣＠ cua dan ... ｔｾＬｴｯ＠ cho tam h6n trong sang, la'y tri tu¢ lam kim chi nam cho cuQc s6ng bie't s6ng ra s6ng thi ching c6 gi dang sq.

Ng116'i Ai qp chu truO'tlg s6ng va chet Ia mQt ngh¢ ｴｨｵ ｾ ｴ＠ rna nguai ta c6 th€ hqc hoi. Cac danh su Ai ｃ ｾｰ＠ da giai thich nhihlg quy tac M nguO'i ta s6ng cho ra s6ng, che't cho ra chet, vai dung y nghia ciia n6. Ngu<Yi Ai q.p tin ｲｾｮｧＮ＠ vii 111,1 co nhieu coi gioi, rna coi trio chi Ia mQt ma th6i. Ne'u hiet ngh¢ thu:,tt s6ng va chet, nguai ta co th€ di chuyin luan h6i tu coi nay qua coi khac, nhll mQt ngum di du ｾ｣ｨＮ＠

Qua nghien eCru cai ｣ｨｾ ｴ＠ ciia con nguO'i ta c6 ｴｨ ｾ＠ khllng dinh: che't kh6ng phai 13. he't, rna la dieu ki¢n ta't ｹｾｵ＠ ciia m()t kiep s6ng sfi.p den. Theo giao ly nba ｐｨｾｴＬ＠ khi cac nhan duyen ciia kie'p s6ng nay da hQi tt,r dii, thi kie'p s6ng phii cham dfrt, cac thanh phan hiiu hinh do b6n

36 • TAP CHi NGHIEN c(!u PHAT HOC • ﾷｾ＠ . . .

nguyen t6 chinh g<?i 13. Tu ､ｾｩ＠ khi (da't, mr&c, gio,

lila) phai hmin gia Tu ､ｾ＠ (phan ｶｾｴ＠ cha't tan ra).

Nhttng cac thanh ーｨｾｮ＠ v6 hinh khac trong d!a ｨｾｴ＠

tam linh, g<?i Ia Ｂｔｨｾｮ＠ thuc hay Tam thuc" dn

t6n ｴｾｩＮ＠ no co St! thu xe'p sAp ､ｾｴＬ＠ tuy theo duyen

nghi¢p lam nhan cho kie'u s6ng sau. Dcri s6ng

kie'p tnt&c ｴｾｯ＠ nh:tn cho dcri s6ng kie'p sau, ne'u

ｮｧｨｩｾｰ＠ t6t trQi bon thi kie'p s6ng sau t6t hon; ne'u

ｮｧｨｩｾｰ＠ xa'u trQi bon thi kie'p t:tn sinh xa'u han. Do

chinh la can ban cua ｬｵｾｴ＠ nh:tn qua luan h6i.

Arixt6t (Aristote) mQt nba trie't h<?c, hac h<?c

Hi 4P cd ､ｾｩ＠ da noi: "Con ngucri duqc ca'u thanh

til linh h6n va the' xac, linh bOn Ia can nguyen

cua cuQc s6ng, va 6ng cho rftng, con ngucri t6n

ｾｩ＠ co ba ｬｯｾｩ＠ linh bon. MQt la linh hon tht!c ｶｾｴＬ＠co ban nang t\,1' nu6i duO'ng va sinh san. Hai Ia linh hon dQng ｶｾｴＬ＠ co kha nang cam ltng v&i m6i

tnremg xung quanh; cii hai ､ｾｧ＠ tren xe'p Ia "linh

hon ｶｾｴ＠ ly. Ba Ia linh bon ly tinh, Ia ､ｾｧ＠ cao nha't ciia linh h6n, va chi co duy nha't a con

ngucri. Do la kha nang tu duy tri tu¢ con ngucri.

Khi con ngucri che't thi rieng phan linh h6n ly

tinh van ton ｴｾｩ＠ ba't ､ｩｾｴＢＮ＠ ( 1)

Ole Mac (Karl Marx nhA trie't h<?c, nha van

hoa l&n cua ｣ｾｮ＠ ､ｾｩ＠ da n6i: "Con ngucri lam ra l!ch sl:r chinh minh, nhttng kh6ng phai lam theo y

mu6n tuy ti¢n cua minh ... , rna Ia trong dieu ki¢n lft!C tie'p tnt&c mAt da cho san, va do qua khu M l<;ti . Truyen th6ng cua ta't cii cac the h¢ da che't de

ｮｾｧ＠ nhu qua nui dang s6ng. Trong dtc cuQc

each ｭｾｧ＠ nguOi ta lam s6ng ｬｾｩ＠ nhiing ngucri da che't, de ca ngqi cuQc da'u tranh m&i ". (2)

Chinh St! suy ngim ben bi ve cai che't Ia M hieu duqc St! v6 thuang cua cuQc dcri. Can mang

tri ｴｵｾ＠ M sua chua l6i s6ng sai lAm Ia SQ' che't, va can hie'u cai che't ciia quy ｬｵｾｴ＠ ｴｾｯ＠ hoa Ia kh6ng

dang sq. Nhiing nguOi dang s6ng hay nen tranh

nhiing tham V<?ng kh6ng th\,I'C te', rna kh6ng the

tht!C ｨｩｾｮ＠ duqc. Hay phat trien long It! tin a tam

minh, thua hu&ng tinh boa cua nhfrng ngucri da che't, gAng sue lam dieu ｴｨｩｾｮＮ＠ se co the mong

vuqt qua duqc nhiing kh6 khan trong cuQc s6ng,

va phong khi cai che't den se ｮｨｾ＠ nhu l6ng h6ng,

ltng dl;lng chuyin thAn thuc ve the' gi&i ben kia

cl:ra tl'r. Hi¢n nay cac nha khoa h<?C trong d6 c6 cac

nha than hQC tren the' gi&i, con dang tranh ｽｵｾｮＬ＠

ve cai g<?i Ia "The' gi&i ben kia". Nhung cac danh

sl:r Tay ｔｾｕｬｧＬ＠ Ai ｃｾｰ＠ h<? da theo doi nhiing ngucri

da che't - h6i sinh (c6 ngucri che't di hang gicr, co ngucri che't di ｮｨｩｾｵ＠ gicr, r6i ｬｾｩ＠ hoi sinh). C6 hang

tram, hang ngan tntang hqp da duqc ghi ｮｨｾｮＮ＠ va

kiem chirng can ｴｨｾｮＮ＠ tuy kh6ng ai n6i gi6ng ai, nhung ta't d deu co mQt diem tuong d6ng, la

nhiing nguOi hoi sinh deu tra nen khiem t6n bon.

HQ co long v! tha, kh6ng 1uye'n ai ich ky. va ､ｾ｣＠

bi¢t hm1 cii Mu nhu ai dlng bu&c vao d!a ｨｾｴ＠

TAm linh, khong say me tl,IC 1l,ly, va ｨｯｾｴ＠ dQng

v&i ffi':JC dich hu&ng thuqng (hu&ng ve ｐｨｾｴ＠ -

Thanh - Than - Tien ... ), va hQ Mu noi rang h<? khong con sq che't nua.

Nhdn sinh ｴｾｴ＠ ctf thtly v6 tu Luu thiidan Tam chiel.t han thanh.

(Difi nguifi 11:t xiJ'a ai ch&ng chet

Lm1 h;i lOng son vO'i s1l xanh).

(Nha tho 1&n ｖｾｮ＠ Thien Tuang ｴｲｾｧ＠ ｾｾｧｵｹ･ｮ＠

dcri T6ng Trung Qu6c)

De' thay lcri ke't bai viet nay' xin trich d!n mQt

trong nhfrng lcri noi cu6i dcri cua due ｐｨｾｴ＠ Thich

':a. Tren ducrng giao h6a, vao ngay cu6i cung,

due ｐｨｾｴ＠ bi ngQ dQc do thuc an cua ｔｨｵｾｮ＠ Da

dang cung. Ngai kh6ng he bu6n ｧｩｾｮＮ＠ bao A-Nan

tra ｶｾ＠ an ui ｔｨｵｾｮ＠ Da va noi v&i 6ng a'y rang:

"Ditng lo huon h6i ｨｾｮＮ＠ ｐｨｾｴ＠ cam on ｔｨｵｾｮ＠ Da

ｴｨｾｴ＠ Um lao vi nhcr d6 ｐｨｾｴ＠ co the vao Nie't ban"(3).

LOng v! tha ciia due ｐｨｾｴ＠ tnr&c khi ｮｨｾｰ＠ Nie't ban ｴｨｾｴ＠ VO cung vi ､ｾｩＮ＠ Ngai ra't ｬｾ｣＠ quan dung v&i tinh than nha ｐｨｾｴ＠ Tjch ､ｩｾｴ＠ vi l<,tc LJ

( /) . L;ch st'r Triei h9c r(!p I rrang 24, nhd xwfr bdn Van h6a Ttt ltf{Jng Ha N9i 1991 .

(2) . Tuytn r<)p Mac An Ghen. r(!p II rrang 287, 388 rrong bdi noi vl""ngay 18.rhdng Slfc/ng mti, ctia Louis Bonaparri.

(3) . Trong bdi ""Ner ｴｮｻｩｬｬｴｾ＠ bi ctia dttc ph(!r cua Nikko Niwano do ｄ ｩｾｵ＠ Tinh llff!C dich. trang 29 Bdo Gitic ng¢ s,j" xudn Binh Ty ( 1996).

(*) . &ii viii co tham khdo ru li¢u cua cuo"n 'Tu Thu Tdy Tgng "" (Jibetian Book ofrhe Dead) nguyen tac Bardo Chenmo.ld cuon sach d4c bift dl qjp de"n cdnh giQi ben kia Clta ltf.

• TJ!.P CHi NGHIEN c(fu PHJT HOC • 37

\l} an boa PMt giao co Theo sli sach ghi c:hep, tnt6'c '!I ｮｨｩｾｵ＠ ､ｩｾｵ＠ hi in t6n ｾｩ＠ ､ｾｹ＠ chi co cac cao tang ｶｩｾｮ＠

til ngan xua rai kho ly giai. tjch hoa tang m6'i de Ｑ ｾ＠ xa lQ'i. Trong do ､ｩｾｵ＠ khien cho cac The nhung phap su Thich nha. ｮｧｨｩｾｮ＠ c(ru khoa hqc ｶｾ＠ co Khoan Nang lfl:l tri ｴｾｩ＠ am ｔｾｹ＠the con nguai hi¢n nay rai chu Son Tien Tn;tch, huy¢n Que' y la vi¢': xua't hi¢n m¢t loe}.t Binh, tinh Quang ｔｾｹ＠ ｶｩｾｮ＠ tjch nhOng ､ｩｾｵ＠ hi in a di hai cua cic t6i 27-9-1989 (thq 93 tu6i). Sau tang ni ｰｨｾｴ＠ til nhu: xa LQ'i, da khi hoa tang duqc han m¢t thit kh6ng riia nat, toa 3nh hao nghin ｶｩｾｮ＠ xa lqi mau xanh quang, cu6ng luOi van y nguyen. ngqc dii qua d¢ nong hang ngan

Nhung tMp ky grut ､ｾｹＬ＠ d¢ ma van khong nong chay, c6 nhOng hi¢n tugng ke tren xuai duang kinh: tit 3-4 em. ｄｾｹ＠ Ia hi¢n ｉｾ＠ cang ｮｨｩｾｵＮ＠ ｍｾ｣＠ du khoa vj nfr pbap su d:iu ｴｩｾｮ＠ sau khi hqc hi¢n ｾ＠ chua co duqc Sl! giai hoa tang co xa lqi. M¢t vj la thich day du nhung cic nganh pho chu tjch H¢i PMt giao khoa hqc co lien quan da coi ､ｾｹ＠ Quang ｔｾｹ＠ thuQc H¢i ｐｨｾｴ＠ giao la nhOng tuli¢u nghien c(ru quan Thap Ton Dfrc, Van Yen Qua'ng Ninh Trung Qu6c - phap su Thong trqng ｶｾ＠ nhfrng hi an ｳｾｵ＠ r¢ng Anh: sr Hien, thang 3-1991 bie't minh trong co the con ngum. scip ra di, phap su ､ｾｩｮ＠ do cac d¢

NHftNC 81 AN Vi nt HAt CUA W ｾ＿ｾＺｾＺＺｾｾｾ＠Bi in cua Xa Lqi

Xa Lqi Ia nhfrng ｶｾｴ＠ cfrng rAt kho vfi, mau sac long lanh duqc ke't 1':\i do nhfrng tro xuang til cac di the cua cac tang ni ｰｨｾｴ＠tu sau khi boa tang.

Theo ghi chep cua cac sach trong ｐｨｾｴ＠ giao, sau khi Due ｐｨｾｴ＠ Thich Ca Mau Ni ｴｾ＠ the, cac d¢ tu cua Ngai dii ｫｨｾ＠li¢m thanh the cua Ngai bang quan tai vang, ben trong phil co ph116n co ghi kinh ｐｨｾｴＬ＠ d6ng th<ri dl!ng cic ｬｯｾ＠ huang li¢u quy r3.i khap xung quanh. Sau khi hoa tfmg phin than the bien thanh nhieu ｶｩｾｮ＠ cfrng nhu scit, trong su6t long lanh, mau sAc nhlt ngqc, do chinh ta xa l<,ri. Sau khi ｐｨｾｴ＠ giao ｴｲｵｹｾ＠ vao Trung Qu6c, trong cic l.ich ｾ＠ ding co hi¢n tugng sau khi hoa taog than the M ｬｾ＠ xa l<,ri. Gin day hi¢n tuqng nay cling rAt ｮｨｩｾｵＮ＠

TANG Nl A ' PHATTU. • Chieu ngay 13-2-1975 phap ·

Slt Quang am Ia ｢ｾ｣＠ cao tang cua Dai Loan dii ｶｩｾｮ＠ tjch, a d¢ tu6i 95, sau khi hoa tang M ｬｾｩ＠hon mQt ngan vien xa l<,ri mau nau lAp lanh, ｶｩｾｮ＠ to ｮｨｾｴ＠ co duang kinh t6'i 4 em, loe:ti duang kinh 3cm co khoang han 30 vien. PMp slt H6ng ｔｵｹｾｮ＠cao tang qu6c tich Xin-ga-po g6c nguai Hoa vien tjch thang 12-1990, sau hoa tang phat hi¢n co t6'i 480 vien gi6ng nh11 thuy tinh mau: Hong, trcing, be}.c, vang, ｮｾｵＮ＠ den khac nhau, c6 vien co t6'i 5 mau, quan sat ky con thAy co vien sang ｬｾｰ＠lanh nhu ｣Ｑｾ＠ hoa cuong.

dQng nhu khi s6ng. Sau khi boa

tang, thu duqc han 11 nghin vien xa lqi co t6'i 5 mau. Day thl;l'c Ia m¢t hi¢n tugng chua tilng co da gay xon xao du ｬｵｾ＠trong va ngoai Trung Qu6c.

MQt vi khac Ia. uy ｶｩｾｮ＠

thuang trvc H¢i ｐｨｾｴ＠ giao tinh Quang Dong, phap su Thich Hl;I'U Quynh tfl:l tri chua Song Phong, huy¢n Kie't Duong, ba vien tjch vao ngay 25-8-1991. Sau khi boa tang, phat hi¢n co nhiing vien xa lqi to bang he:tt ､ｾｵ＠ xanh, mau den, mau ngqc nhe:tt sang H(p tanh.

ｶｾ＠ Sl;J' hinh thanh cua xa IQ'i, nhieu hQC gia giai thich do Ja Sl;J' ke't the:tch, vi cac vj tang ni an chay tau ngay nen co the thu ｮｨｾｮ＠ mQt lugng xen-luy-16 va chAt khoang lt'm, thnng qua sl;l' trao d6i chAt dii hinh thanh m¢t lugng mu6i ph6t pho va mu6i

38 • ｔｾｐ＠ CHi NGHIEN c(fu ｐｈｾｔ＠ HOC •

cac bon trong C(j the dtt6'i ､ｾｧ＠ket tinh, r6i tir d6 dan t6'i sl! ke't ｴｨｾ｣ｨＮ＠ The' nhttng, tren the' gi6'i lttQ'llg ngu<Yi an chay ttt®g d6i d6ng, nhiing ngtt<Yi tu banh trong cac ､ｾｯ＠ khac cilng kien tri vi¢c an chay, song hQ kh6ng c6 xa lgi rna chi c6 cac vj cao tang mm c6? RAt nhieu ngtt<Yi mAc b¢nh xa Ji, sau khi boa tang sao ｬｾｩ＠ kh6ng tim thAy xa lgi . Han niia, cac vien xa q trong Cc:J the nguOi binh thu<Yng thi chi qua dQ n6ng mAy tram dQ da bien thanh tro. Con xa lgi

. ciia cac ｢ｾ｣＠ cao tang nhi¢t dQ h® mQt ngan dQ c van kh6ng tan chay? Gia thii trong CC1 the ciia mQt ngu<Yi c6 t6'i hang ngan vien dmg nhu sAt da Ay thi nhAt djnh ho:,tt dQng sinh ly trong ce1

the se r6i ｬｯｾ＠ va dAn t6'i b¢nh ｾｴＮ＠ Con a dtc vj cao tang c6 xa lgi thi CC1 the deu khoe ｭｾｨ＠ va thQ cao, tinh than ung dung tl! ｾｩＮ＠ Cac vj cao tang nay ciing den b¢nh vi¢n kham sue khoe theo ､ｾｨ＠ ky, ｾｩ＠ sao khi chie'u X quang hay lam sieu Am l:,ti kh6ng phat hi¢n ra cac dj ｶｾｴ＠cimg nay? T:,ti sao xa lgi l:,ti c6 mau ｳｾ｣＠ long lanh?

Tnr6'c cac c:tu hoi miy xem ra hQc thuye't ke't ｴｨｾ｣ｨ＠ cAn phru nghien cfru xem xet

Toa {mh hao quang Toa anh hao quang con gQi

Ia H6ng ngh¢ pbat tha.n. D6 Ia hi¢n tltQ'llg rat kY bi xuAt hi¢n vao gi<Y phut lAm chung cua nhiing ngum an chay tu luy¢n ｍｾｴ＠ tOng ｐｨｾｴ＠ giao vimg T:ty ｔｾｧＮ＠ Hi¢n tttc;mg nay chia ra ba giai ､ｯｾＮ＠ Ngum tu luy¢n ､ｾｴ＠ t6'i giai ､ｯｾ＠ thu nhAt, khi qua d<Yi ce1 the lien ｴｾ［ｾ｣＠ pbat ra anh sang, hinh hai thu nho dan

tai khi bien mAt khong M ｬｾｩ＠

Mu vet. khi CC1 the phat sang;· hinh hai thu nho thi tren dau xuAt hi¢n mQt vong hao quang. Ngu<Yi tu luy¢n ､ｾｴ＠ t6'i giai ､ｯｾ＠ thu hai thi di the tl! nhien bien mAt. Ngu<Yi tu luy¢n d:,tt t&i giai ､ｯｾ＠ thu ba, sau khi xuAt hi¢n anh hilo quang, CC1 the thu nho l:,ti chi con khoang mAy ｣ｨｾ［ｾ｣＠ em va tro nen c(mg nhu siit da. Trong cac dien sach cua nen van h6a ｔｾｧ＠ ｭｾｴ＠ deu c6 ghi chep, ve cac kY tich loa anh hao quang ciia cac cao tang cac ljch ､ｾｩ Ｎ＠ Vi ､ｾ［ｾ＠ nam 1883 t:,ti chua D6n Chau Lam mQt vj su tu luy¢n ｔｾｧ＠ ｭｾｴ＠ ten lei Nhuc;mg ｎｨｾｴ＠ Quang khi qua dai da toa anh hao quang, hinh hai thu nho dan r6i bien mAt, cu6i cung chi M lt;ti m6ng tay ut. Lt;ti nhu nam 1952, Due Cac Linh Long Nha.n T6 Lang Nam Ki¢t khi qua d<Yi cilng toa anh hao quang, d6ng chi Tnrang Qu6c Hoa bi thu Ding uy khu

II! tri Tay ｔｾｧ＠ luc d6 da ｾ＠ｭｾｴ＠ chirng kie'n hi¢n tttc;mg ky bi tren. Nam 1980, ni c6 ｄｾｴ＠MAu La Man qua d<Yi ｴｾｩ＠ huy¢n C6ng Giac, khu Xuang Do, Ta.y ｔｾｧＮ＠ Di Jhe ､ｾｴ＠ trong mQt chie'c ｣ｨｾｵ＠ d6ng do l6n, bay gi<Y sau thu nho ｬｾｩ＠ chi con 26cm. Cling nam d6, su nil' NgQc La huy¢n Sit Nha, khu Xuang D6, Ta.y ｔｾｧ＠ ti;l the', di the cling toa anh hao quang r6i thu nho l:,ti con chirng m¢t rae (tnr&c day NgQc La cao han 1met 70).

Ong T6 Lang D6n Chu phOng nghien c(ru ton giao thuQc HQC vi¢n khoa hQC xa hQi TAy ｔｾｧ＠ (hi¢n dang giii chuc c6 vAn cho thu vi¢n T:ty ｔｾｧＩ＠

da tirng lam mQt cuQc dieu tra ｮｧｨｩ･ｾＱ＠ cfru chuyen m6n d6i v&i hi¢n ttJQ'llg toa anh hao quang. Trong ､ｾｩ＠ hQi" thanh ｬｾｰ＠ H¢i nghiCn cfru khi c6ng t6 chuc vao thang 2-1988 ti;li BAc Kinh 6ng da dQC bao Cao khoa hQC chuyen de ve vAn de nay va da duqc nhiing ngu<Yi tham dt,r ､ｾｩ＠hQi rAt chu y.

Cho den nay hi¢n tuqng toa anh hao quang cua CC1 the ngupoi van Ia m¢t dieu bi an, n6 ch<Y dgi sl! nghien cfru ky cang, sau sAc han.

Da thit khong tan rfra Da thit kh6ng tan rua cling

Ia mQt hi¢n tuc;mg ､ｾ｣＠ bi¢t tren CC1 the cua cac tang ni ｰｨｾｴ＠ tiJ.

Theo quy ｬｵｾｴ＠ tl! nhien, ngu<Yi chet khong day m¢t tbang sau nhAt djnh da thjt se tan rua. The' nhung c6 mQt s6 cao tang sau khi che't, da thit cua hQ mAy tram nam sau van kh6ng tan riia, ｭｾ｣＠ di.t khong he sii ､ｾ［ｾｮｧ＠ nhiing bi¢n phap ch6ng th6i rua ､ｾ｣＠ bi¢t nao. Dieu nay khie'n cac nha khoa hQc hi¢n d:,ti rAt kh6 giai thich. Til' xua den nay deu c6 sach ghi chep hi¢n tuc;mg nay. Trong cac di the kh6ng tan rua cua cac d;,ti Hoa thuQ'llg n6i tie'ng nhAt phai ki den Tuc;mg nguoi vang Hu¢ Nang ｌｾ［ｾ｣＠ T6 chua Nam Hoa, huy¢n Khuc Giang, Quang D6ng; Tuc;mg ngu<Yi vang ciia su t6 Van Yin nui Van M6n, huy¢n Nhfi Nguyen, tinh Quang D6ng; TUQ'llg ngu<Yi ｴｨｾｴ＠ cua B6 tat dja tang nui Cilu Hoa, tinh An Huy va tttc;mg nguai cua Thien su Vo Te' d<Yi Duemg da bj quAn ｎｨｾｴ＠ cu&p di trong th<Yi gian chien tranh. Nhiing buc tltQ'llg bfulg da thit nay trai qua

hang nghin nam van giu dugc ｮｧｵｹｾｮ＠ ｶｾｮ＠ va da duqc cac ｣ｨｵｹｾｮ＠ gia xet nghi¢m va c6ng nMn Ia co tht;tc.

Cac chuyen gia cilng c6ng ｮｨｾ＠ vi¢c bao t6n xac u&p (Mfl-mi) co sii ､ｾ［ｾｮｧ＠ thu6c do con nguoi sang dt6' ､ｩｾｵ＠ d6 khong c6 gi Ia Ｑｾ Ｎ＠ Nhung vi¢c nhii'ng di the lu6n 1¢ ra ngoai kh6ng khi rna van khong ｢ｾ＠ rii'a nat thi qua h\ m¢t ､ｩｾｵ＠ Icy ｉｾ＠

hie'm co. Nhii'ng nam gao dAy a

Trung Qu6c lai xuAt bien bien tugng tren a di the cua. b6n ｾｩ＠Hoa thugng, trong do co ba vi & dao Biio, Dai Loan Ian luot ｸｾａｴ＠hi¢n trong khoang thai gian tir 1959 den 1983. ｖｾ＠ thu ｮｨ｡ｾｴ＠ Ia Tir Hang Phap su (SU t6 dm 47 ·cua chinh t6ng Tao D¢ng) -M¢t trong nhii'ng cao tang trong gi6i ｐｨｾｴ＠ giao Dai Loan. Vi cao tang nay ｶｩｾｮ＠ tjch vao ngay 6-5-1954, tru6c khi vien tich co d€ ｬｾｩ＠ di chuc: "Di the khong dung quan tai, kh6ng hoa tang rna ､ｾｴ＠ ng6i kie't gia trong ang 16n, r6i rnang M a tren nui phia sau, ba nam sau rna ang ne'u da thjt rii'a thi di nguyen nhu ｶｾｹ＠chon cAt, ne'u nhu con nguyen ｶｾｮ＠ thi phu vang ben ngoai r6i dua vao phap vi¢n" nam nam sau cac di hi rn6i lam theo di

· chuc rna ang thi van thAy da thit nguyen ｶｾｮＮ＠ cac giac quan van ro rang, tu the ng6i van giu nguyen chi co ､ｩｾｵ＠ da thit. hO'i teo ｬｾｩ＠ va da chuyen ｭｾｵﾷ＠ nAu. Dieu khie'n mQi ngum he't sue kinh ｮｧｾ｣＠ Ia tru6'c khi vien tich toe va rAu cua ngai ､ｾｵ＠ cao t;oc the rna nay ｉｾ＠ rnQC dai ｉｾｩＮ＠ ｬｯｾｧ＠may ､ｾｹ＠ ｲｾｭ＠ hO'O tru6c va ne'u lay tay xoa vao da thi van cam thAy mern ｭｾｩ Ｎ＠

• ｔｾｐ＠ cHi NGHJEN c(!u PHAT noc. 39

Vj thu hai Ia hOa thugng Thanh Nghiem tru tri chua Hai Tang, nui ｖｾ＠ Thanh, thanh ph6 TAn Ti¢m, Dai BAc, DAi Loan. Ngai vien tjch vao ngay 25-3-1970, tru6c khi vien tich noi v6i cac d¢ til ring: "Sau khi toi vien tjch, ､ｾｴ＠ vao ang g6m di trong vuan chua, sau nay hay rna ra xem". Khi d6 sue khoe cua hoa thugng rat t6t, ｭｾｨ＠ khoe nhu thuang, cac d¢ ti'r deu cho la hoa thugng chua den luc vien tjch. The rna chi m¢t luc sau qua ｮｨｩｾｮ＠ hoa thugng qua dm. sau nam sau de til rna ang tru6c Sl! chfrng ｫｩ･Ｇｾ＠cua rAt nhieu ngum thi thay ring da thit van nguyen ｶｾｮ＠nhu khi s6ng.

Vi thu ba Ia phfl.p su Doanh Di¢u (J1I tri chua DAu Khu An Qu6c thu¢c Dai Bac. Ngai mat vao ngay 12-5-1973. Cac de til d€ Ngai trong tu the' ng6i chap bing r6i mai tang. Dung muoi nam sau cac d¢ ti'r quye't djnh cii.i tang cho ngai. Khi vira khai rnQ da ngiii thAy mui dan huO'Og thO'm ngao ｮｧｾｴＬ＠ nhin vao thi tM'y ngai van nguyen trong tu the' ng6i nghiem trang . nhu tru6c, ､ｾｵ＠ t6c, m6ng tay van nguyen ｶｾｮ Ｎ＠

Vj thu b6n la hoa thugng ｄｾ＠ Hung, Cao ta,ng tfl;l trj chua Song Khe, nui Ci'ru Hoa, tinh An Huy. Hoa thugng ｄｾｩ＠ Hung tir nho da tu W cung ｾ｣ｨ＠ Te'. Nam 30 tu6i da rat th6ng hieu ､ｾｯ＠ PMt, sau d6 de'n tfl;l tri a rn¢t chUa khac. khi ve gia Hoa thugng thuang a trong ｴｲｾｧ＠thai khi me khi tinh. MQi nguoi coi Ngai nhu mQt vj tang bj b¢nh tAm than, nhung ngai chua b¢nh cho mQi nguoi thi rat ky Ｑ ｾＮ＠ nhat Ia chua benh mat ｴｨｾｮ＠ tinh h6t hoang ｣ｵｾ＠ Ire em

rAt hi¢u ｮｧｨｩｾｭＮ＠ Ngum co b¢nh chua rnm thi ngai da tl! den. Ngai kh6ng noi nhieu, chi dimg mQt chi& khan tay bQc m¢t ni'ra bat ｧｾｯ＠ r6i ｬｾ｣＠ nhu ｬｾ｣＠ chu6ng mieng lim nhfun doc. Doc ｸｯｾｧ＠ quay got di thkg, ｮｾ｡＠hao ding kh6ng lAy, qua bieu cling khong, lao nao cling hi¢u nghi¢m nhu Ian nao. Vi ｶｾｹ＠

Ngai dugc mQi ngu&i . kinh trQng va me'n yeu. Biin thAn phap su cling kh6ng hay n6i, chi thuang xuyen ra nO'i dAu nui ngAm dQc mQt chil "kh6ng". Tru&c khi vien tjch, ngay 25-2-1985 Am ljch, khi d6 da 83 tu6i, ngai t6i H¢i ｰｨｾｴ＠ giao a Ci'ru Hoa yeu cau dUO'C di du bu6i le kY ni¢rn ngay Quan ｾ＠B6 tat giang the' (19-2). MQi ngum thay ngai tu6i cao tu&ng ngai dua nen hoi ｉｾＺ＠ "Hoa thli'Q'Ilg lam the' nao rna di dugc?". Ngai dap? "T6i mu6n di tuc Ia toi se di duqc". C6 nguai dap: Ｂｖｾｹ＠ thi ngai cu di". Ngai ｬｾｰ＠ tuc tra ve mie'u nho cua minh, ngay t6i h()rn do ng6i ｣ｨｾｰ＠ bing ｮｨｾｰ＠ djnh, hai ngay sau thi hoa thugng ra di. Cac d¢ ti'r dUng hoa de xung quanh, ｾｴ＠ Ngai vao ang r6i dung hO'O mQt ｴｾ＠ than cui, mQt it voi va giAy bc;>c kin dem ch6n cit. B6n nam sau rna ang thAy mui dan huoog ngan ngat, di the van trong tu the ng6i ngay ngan, da thjt, rAu t6c van ｮｧｵｹｾｮ＠ nhu khi s6ng, chi c6 chu6i trang ｨ＼［ｾＮｴ＠ deo quanh c6 bj dfrt, ｨｾｴ＠ wi xung quanh.

C6 ngu&i cho rfu!g than cui va voi kho da ngan khong cho vi khuan xrun ｮｨｾｰ＠ lam rii'a nat nhung thtJc ra khong phai nhu ｶｾｹＺ＠ vi dAy 13. phuO'Og phap mai tang truyen th6ng cua Trung Qu6c nhung tir tru6c t6i nay

40 • TtY CHI NGHIEN C(/(J ｐｈｾｔ＠ HQC •

chua c6 ｨｩｾｮ＠ tu<Jng· n!y. NgoAi ra Mn qmb ｲｮｾ＠ cila Hoa thugng ｄｾ＠ Hung lA ph4n ｲｮｾ＠ cua cac su nil va ､ｾｵ＠ sti dyng each cMn cat ay rna sao ｉｾ＠ khong c6 hi¢n tuqng tren, khi rna cac ang d6 ra chi con la rnQt ·dOng xuong tning.

cac chuyen gia cho rAng: hi¢n tugng da thit kMng tan rita c6 rnQt gia tJi tham khao nh!t dloh doi voo vi¢<: nghien ciru phuong phap chong thOi nia, khi cong va y hqc. Curing luiri vin nguyen ｶｾｮ＠

Lum cua ngum thuio tily la ｭｾｴ＠ kh6i thit ｭｾｭ＠ ｲｮｾ＠ va linh ｨｯｾＬｴｴ Ｎ＠ The' nhung cac vj cao tang trong gim ｐｨｾｴ＠ giao da di 1l,li nhiing ､ｩｾｕ＠ bi aD thl;l'C Sl,( cho mqi ngum - chinh vm cai bQ ｰｨｾ＠ nho be nay.

Vao luc 7 gia t6i ngay 2-7-1992 Hio phap su, cao tang Phap NMrn 82 tu6i a phAn vi¢n Linh Nghiem Son thuQc Vi¢n ｐｨｾｴ＠ hqc Trung Qu6c a T6 Ch:l.u bie't sip tm gi<J phut lAm chung, rat blnh than bit tay vm ngum cham s6c mlnh, r6i sau d6 ng6i xep bAng ung dung quy tjch. Sau khi boa tang di the thu duc;tc rat ｮｨｩｾｵ＠ vien xa lgi c6 5 mau lap lanh, rang cilng vAn y nguyen ｄｩｾｵ＠ kinh ｮｧｾ｣＠ Ia sau khi boa tang cu6ng lum vAn con nguyen, bon nfra 11,\i c6 mau dong do cfrng nhu sit thep, khi go vao c6 tie'ng ngAn rAt to. DAy qua Ia ､ｩｾｵ＠ chua tirng thAy, vi ｶｾｹ＠ n6 da gAy nen du ｬｵｾ＠rAt xon xao o Trung Quoc. Pha.p su Phap NhAn ngum th6n Ngq Phuong, huy¢n Nhung Th3.nh, tinh Ha B:ic, ten tht,tc Ia T6n Bao Dien, nam 26 tu6i vao cua ｐｨｾｴＬ＠ pham ｨｾ＠ cao quy, tri tu¢ uyen th6ng, kien tri tu luy¢n suot d<Ji, thuQc "Phap boa

kinh" Iau tau. Theo nhiing ngum c6 lien quan ､ｾｵ＠ thira ｮｨｾ＠ phap su qua tht,tc Ia ngum sieu pham.

ｶｾ＠ hi¢n tltc;1llg cuOng lum van nuyen ｶｾｮ＠ trong ｮｨｩｾｵ＠ sach c6 nhu cuon "Thai binh quiing kf' cilng c6 ghi chep nhu sau: Trong nhiing nam Dtrang Trinh Quan c6 mQt vi su chua NgQ ChAn nlli Ngqc ｎｨｵｾ＠ ngol,\i 6 khu Truang An di qua Lam Khe b6ng nhien nghe thAy tieng tl,lng "Phap hoa kinh". Tieng tl,lng kinh rat vang va ro. lilc d6 vira dl.mg gia cy, tren tr<Ji sao nhAp nhanh, Vl,\0 ｶｾｴ＠ ､ｾｵ＠ im lim. SuOt mQt vimg hang Cbl,IC ､ｾ＠ kh6ng M c6 mQt chUt huong kh6i va mQt b6ng ngum, sao 11,\i c6 tie'ng tl,lng kinh? Vi tang nay het sfrc ｮｧｾ｣＠ nhien dua mcit tim bon phia, nhung van kMng tim ra n<1i phat ra tieng tl,lng kinh. MQt minh giiia ch6n hoang ving dem khuya trong long khOng khoi c6 chut hoang mang nen vj tang nay quyet dinh quay ｶｾ＠ chua va ke 1l,li ､ｾｵ＠duOi cAu chuy¢n cho cac vj tang trong chua nghe. Bu6i tOi Mm sau, tat ca chu tang cimg di tim, qua nhien nhu lai ｶｾ＠

tang nq, khi den Lam KM mqi ngum ､ｾｵ＠ nghe ro tieng tl,lng kinh. Mqi ngum cimg nhau kietn mQt h6i lAu thi phat hi¢n ra ring Am thanh d6 dQi tir dum dat len. Dqi tie'ng tl,lng kinh dfrt hAn, cac tang lam le xong va khai ｱｵｾｴＬ＠ kit qua tim th!y mQt bQ hai cOt hoan chinh, duy nhAt d6i mOi va lum nhu cua ngu<Ji dang s6ng, qua la mQt dieu kinh di. Chu tang mang ｶｾ＠ chua r6i mang ､ｾｴ＠ doi m6i va chie'c lucri d6 vao mQt chiec binh rAt ､ｾｰ＠ di len ､ｩｾｮ＠ tho. Tit d6, m6i toi tir trong chiec binh deu

vqng ra tieng tl,lng "Phap boa kinh". s., vi¢c nay da gg,y chan dQng khip thanb Tnrang An. Ngtrm din xem rat dOng va mang ｴｲｵｹｾｮ＠ tJ.lng khap noi.

Sau d6 c6 mQt vj tang ngum nu&c TAD LO den a nha trong chua hon mQt nam. NhAn mQt Mm cac tang deu c6 vi¢c phai di ving, vi tang nay da lay trQm chie'c binh mang di, cac tang tro ｶｾ＠ · th!y mAt binh vQi b6 di tim nhung khOng sao tim thay. Nghe dAu vj tang nay da vuc;tt bien ra nu&c ngoai.

D6i vm cac hi¢n tugng hi 111 tren, qua trinh khoa hqc ngay nay chua giiii thich ro rang ｣ｾ＠ke duqc. Cac chuyen gia ､ｾｵ＠cho rAng dfrng dum g6c dQ khoa hqc thi thai dQ dung din dOi vm ca thi con ngum Ia vira phai nghien cfru ca the khi sOng, vira phiii nghien cfru c3. khi chet. ｈｩｾｮ＠ nay gim khoa hqc Icy ｴｨｵｾｴ＠ Trung QuOc it nhieu cilng c6 nhiing ｮｨｾ＠ thfrc nh!t d1nh dOi v&i hi¢n tugng kY ｉｾ＠ nay. HQi nghien cfru khoa hqc ve ca the ngum cua Trung Qu6c, HQi nghien cfru khoa hqc khi c6ng Trung Qu6c, mQt s6 vi¢n nghien cfru khoa hqc kY ｴｨｵｾｴ＠ khac cling da bat diu nhiing c6ng trinh nghien cfru khoa hqc quan trqng gop pUn ich lc;ti cho xa hQi va nhAn lol,li nay.

Chung ta tin tu<'mg chcic chin rfulg khoa hqc hi¢n dl,\i nh!t djnh se tim ra lm giai dap ､ｾｹ＠ du va chinh xac nhAt 0

Ngum d1ch: NGUYEN THf THAI

(Dich tli tt;Jp chi "CwJc st5ng lilnh

m{lnh" thdng 3-1993 cua Trung Qu6c).

Tac gid: Trdn Ban Quan ( Theo bao PNTDs6'5/.)

Ｎｭｾｭ＠ ｾｦＡｊﾮｾｈｊＭ, MOT BIEU TliONG TAM TOA • • , , , Til PHU TRONG CANH QUAN

OlltJ! VIET N!M . Q PTS. TRUONG SY HUNG

(I'ilp theo va het)

T hlfc te' trong dOi s6ng tam linh nguOi ｖｩｾｴ＠da quan ni¢m dog: Thuy Phu la m¢t the' gi&i ao VQng t6n ｾｪ＠ CJ du&i ｭｾｴ＠ OUOC CJ

bAt c(r ch6 nao co ao, h6, sOng su6i va bien ca. Xa h¢i mri d6 Ia cu¢c s6ng cua cac vi thuy ｴｨｾ［＠cling co m<;>i quan ｨｾ＠ Crng xu ｧｾ＠ nhu ngum. MAu Thocli la ､ｾｩ＠ di¢n ｴｨｾ＠ ｭｾ＠ f:J roi nu6'c, dung than bOa hqp v&i coi ｴｲｾ＠ tyc, sinh ra Ong vua m& ､ｾｵ＠thOi dl!Jlg nu&c & ｖｩｾｴ＠ Nam; duqc dAn ch6ng suy tOn va xe'p vao ｢ｾ｣＠ hien thanh trong <4o TCr Phil.

Ve sau, rAt nhieu vi nam ｴｨｾＬ＠ nit ｴｨｾ＠ dmmg nhu con dong chau gi6ng vua quan & coi Thuy Phu "bien hinh may vang rang do" hay "giao long, rAn l&n quan Ap" cac cO gai tcin gian luc di tAm, luc lam d6ng vAng ve, r6i sinh thanh giup dAn lam an, danh ｧｩｾ｣Ｎ＠ Theo chung toi, d<lng sau ly giai huyen ｨｯｾ｣＠ do, phai chang 13. m¢t hinh thCrc dAu tranh giai phong ｰｨｾ［ｾ＠ nit rit tinh vi kheo leo thm cd. Hi¢n tuqng "khOng ch6ng rna chua" d6i v&i nhitng ngum con gai qua thi 10' tudi, du&i che' d¢ cG, duqc du ｬｵｾ＠ nhan dAn len tie'ng bao ｶｾ＠ quyen s6ng. V&i khia quill xa h¢i hqc, do Ia nhan ､ｾ［ｴｯ＠ chu nghia, Ia "chinh sach CI;J the" d6i v&i vi¢c da xay ra, trai v&i cii nhin chinh th6ng cua nhitng thm gian qua.

Miu Thoai ､ｾ＠ di¢n ､ｾｵ＠ bang trong clc vj Thuy ｴｨｾ＠ vira neu. Miu Thoai da tr& tha.nh nhan ｶｾｴ＠ ngum, ngum anh hl.tng ghi chep ve ba co ve . rna ｮｨｾ［ｴｴＬ＠ song rAt dugc cac su gia chU trqng; con trong bia mi¢ng, ngum dm vAn hAng truyen tyng ve CC1 dl.rc, ve SlJ hien vinh linh Crng cua ba. Vi the', c6 nhieu van ｾｯ＠ ngM ｴｨｵｾｴ Ｎ＠ ｎｧｵｹｾｮ＠ Dinh Ng}4 viet vf:J cheo Dire MAu Thoai Trqng Lang v&i phong st;r dai Ddng b6ng (12), da gop ーｨｾ＠khOng nho nhAc nh& m<;>i ngum giu lAy ne'p s6ng ､ｾ［ｴｯ＠ dCrc dan t¢c gi\l'a nam ba mum cua the' JcY XX ､ｾｹ＠ bien d¢ng.

V&i hinh thuc khao eCru, M.Durand luc:Jc thuat truyen thuye't MAu Thoai khac hAn cac tai lieu da neu: Miu Thoai Ia con gai 4c ｾ ｮｧ＠ QuAD 'o h6

• ｔｾｐ＠ CHi NGHIEN c(fu PHJ,T HOC • 41

DQng Dinh lAy con ｴｲｾｩ＠ vua dAt la Kinh Xuyen. Song Kinh Xuyen con co ngum dua VQ' ca bo day vao rirng xanh cho thu dit an t}4t. KhOng nga clc loai muOng thu 11;\i rAt tinh nghia v&i ba, thuO'ng di kiem hoa th<1111 co II;\ ve dAng cung. NhO' ｶｾｹ＠con gai vua D¢ng Dinh m&i s6ng duqc m¢t minh trong rirng sau; den ngay ｧｾｰ＠ mQt nho si hOng thi Ia lao NgQ'i; di lang thang vao rirng. Uo NgQ'i bao tin cho vua DQng Dinh; Thuy Phu ke't ｾｰ＠ dQi binh di danh Kinh Xuyen doi 11;\i con gai. Nhan dan Tuyen Quang di!Jlg den thO'-& ba sOng, g<;>i Ia den MAu Thoai co ｮｨｾ＠ dinh: "CAu ｣ｨｵｹｾｮ＠ ｴｨｾ＠

thol;\i dia phuc:Jng Ay, ch(mg to m6i nc:Ji dia linh nhan ban hoa qua kh(r being mQt nang tien nhu the' nao ( ... ) a truO'ng hqp nay thi cOng chua VQ' Kim Xuyen tr& thanh Thanh Miu cua nu&c, Miu Thoai d6i v&i dl;\i ｨｾ［ｴｴ＠ Tuyen Quang". (13)

C6 le M.Durand ghi ｮｨｾ＠ ｮｨｾ＠ theo slf ｮｨｾ＠IAn den chong ｭｾｴ＠ c\ia truyen thuye't thanh "MAu Jboru 1A con gai l.l;lc Long Quan,., II cac tai ｬｩｾｵ＠ kY va truyen thuye't da neu kMng c6 nhitng ｾｴ＠ b! nhu the'. DU tu ｬｩｾｵ＠ chCra dt,rug nhiing d3.o IQn nhAn ｶｾｴ＠den tra.i nguqc nhtmg it ohM; dia danh Tuyen Quang c6 den thO' MAu Thoai ta m¢t ghi ｮｨｾ Ｎ＠

Tren tht;rc te' dO'i s6ng tin nguang dan gian ngum Vi¢t, MAu Thoai tht;rc slf tr& thanh bieu tuqng ｴｨｾ＠ thanh cua the' gi&i Thuy Phu trong h¢ th6ng ｴｨｾ＠ thO' cua ､ｾ［ｴｯ＠ T(r Phu. ｎｾ＠ trong tdng the quan ｮｩｾｭ＠ cua ngum xua ｶｾ＠ ba ｾｧ＠ b6n the' gi&i; Mau Thoai xuAt ｨｩｾｮ＠ s&m nhAt so v&i Mau Thuqng Ngan, MAu Lieu va MAu Thuqng Thien. ｔｾｰ＠ hgp chAt li¢u tir dOi s6ng (folkore), tir sach vo ｶｾ＠ ､ｾ［ｴｯ＠ TCr PhU thi ro rang la tru&c khi tr& thanh m¢t tOn giao phd bien vao the' JcY XVI-XVII, MAu Thoii la mQt vj ｴｨｾ＠ ｭｾ＠ ndi tie'ng.

Tinh tri;\Ilg thie'u ｴｨｾ＠ trQng nhu ｶｾｹ＠ cling b¢c 1¢ 0 giai dOI;\fl sa MAu Thoai trong sach cac nit ｴｨｾ＠ ｖｩｾｴ＠ Nam. cac SOI;\fl gia c6 dAn y cau hat van "ba cheo chai 36 dQng tien" mieu t3. nQi dung ｨｩｾｮ＠ tht;rc khac; ch(r khOng phcli "nhitng ngay thanh binh yen a, cac ba MAu Thoai thuO'ng hay dung ｴｨｵｹｾｮ＠ nan cheo que' rong chc:Ji". De'n bAt cl.r m¢t diem thO' Tl.r Pbu nao, ngum dm cimg cho bie't do la 36 cO ｴｨｾ＠ cua ba ba: MAu Thoai, MAu Thuqng Ngan va Mau ｌｩｾｵＮ＠ M6i ba c6 12 c6. Theo cac tin d6 cua dao T(r Pbu, 36 cO ｴｨｾ＠､ｾｵ＠ 1A clc tien nit sinh ､ｾｰＬ＠ ne't na, dCrc d¢ va thuO'ng giup nguOi dm khuye'n ｴｨｩｾｯ＠ trirng ac. Chi khi nao mQt trong ba mAu co vi¢c rna the' gian keu clu den thi clc cO m&i ｾｐ＠ trung 11;\i quanh ｴｨｾ＠ ｭｾ＠ di "giup vi¢c". Iilc rinh rang cac c6 chia nhau di khAp non s6ng bO' roi dAt nu&c Vi¢t Nam. Phai chang da.y cilng la m¢t bieu ｨｩｾｮ＠

42 • TJV' CHi NGHIEN c(!u PHJT HQC •

sinh dQng quan ｮｩｾｲｮ＠ Ｂｶｾ＠ ｶｾｴ＠ hfi'u linh" trong tin ngllOi dan gian rna gOc rt khOi nguyen CUa n6 Ja tinh yeu T6 Qu6c va ni&t tl! hao dan t¢c.

Tim hieu nhO'ng quan ｨｾ＠ nay, ro rang Ia Mau Thoai, Mau Lieu, Mau Thugng Ngan "tuy ba rna rnQt", "tuy mQt rna ba" ph6 bien trong d<'ri s6ng tinh thAn, troog ､ｾｯ＠ phll a khcip ch6n nhan gian. ｈｩｾｮ＠ tugng phan ｾｐ＠ va d6ng nhAt cac bieu tugng tMn linh cua ､ｾｯ＠ T(r Phii con c6 mQt ､ｾｧ＠ thuc nbat thAnh bat bien gao nhu tren, cac den thO' Mau gAo ｬｩｾｮ＠ v&i cac ｮｧｾｩ＠ chua cua d<;lo ｐｨｾｴＮ＠Den thO' Mau qnh chua c6 kbac bai vj tri tugng Mau Lieu dugc thay the' ｢ｾｧ＠ tllgng Mau Thll<Jng Thien; Hai ben ta hfru van Ia Mau Thugng Ngan va Mau Thoai. Cole each b6 tri Tam Toa Thanh Mau da tra thanb nguyen cic trong d<;lo Tu Phii nen mm co bieu ｨｩｾｮ＠ nhu the.

Mau Thoai trong dien xu&ng da.n gian: Truoc he't Ia hinh bong ciia Mau Thoai ndi len

trong ｶｾ＠ van cuQc hat ｣ｨｾｵ＠ van (J cac diem thO' Tu Phii. Mau Thoai ｭｾ｣＠ quan ao trcing mu6t ｨｯｾ｣＠hO'i la la xanh ｭｾｵ＠ non chu6i, mem ｭｾｩＬ＠ uyen chuyen do nguOi trrut tl,tc d6ng vai, co trang diem mjn mang chut it. Tren ､ｩｾｮ＠ thO' uy nghi tli<Jng thanh, ne'n, huang, boa, qua lung linh huyen ao, ｴｾｯ＠ len khung canh trang nghiem. NguO'i ｮｨｾｰ＠vai MAu Thoai phu ､ｩｾ ｮ＠ (lay khan vii ｶｵｾｮｧＬ＠mau do che ｭｾｴＩ＠ sau mQt Mi nghe nh<;lc, hat d<;lo thi bo khan im tie'ng d(mg ten mua nhiing ､ｩｾｵ＠mua nhll than linh thanb ｴｨｾｯＮ＠ ｄｾ｣＠ bi¢t khac voi cac gia d6ng khac, hi¢n di¢n vai Mau Thoai bilu dien d¢ng tac cheo rhuyln wn doi mai cheo g6 dii dl(tJC each di4u h6a. Khi ngllOi Mu dong da bo khan thi phuO'ng bat am va cung van ciing thoi hat mm va bAt nhjp vao bat cheo thuycn. ｌｯｾｩ＠hinh dan ca lao dQng gAo voi nghe song mroc nay' trong dOi s6ng dan da da dugc ghi ｮｨｾｮ＠ gia trj nhieu ｭｾｴ＠ voi cac the lo<;li nhll Ho cheo thuyln danh ca, Hat do dua a Thai Binh, Ho song Mii a Thanh H6a v.v ... khi dan ca nghi Je dung ｮｾｰＬ＠che' djnh muc sii ､ｾ［ｭｧ＠ thi da c6 Hat cheo tau a Ha ｔｾｹＬ＠ Hat chai he (! Ha Bac. Hat eMu van den ､ｯｾ＠ nggi ca MAu Thoii co ｾ＠ huang cua hat do dua rat ro. Luc hat mO'i thanh thi gi<,>ng hat du duang man mac, luc thanh ve thi cau hat bAt nhjp xu&ng ｸｾ＠ "khoan Ia ho khoan" lam nen am nh<:tc va J(yj ca mo phong; ton them ve ､ｾｰ＠ ton giao khi thanh cheo thuyen.

Chung toi nghi' ｲｾｧＺ＠ ｔｾ［ｾ｣＠ thO' than nuoc ph6 bien ciia cac Cll dan Jay nghC lam ruQng cay lua

la chinh a ｾｮｧ＠ Nam a Ia rat c6 xua. Trf:J ve non song bO' coi a m6i dan vj hanh chinh qu6c gia, ve sau m6i nO'i se dia danh hoa, nhan each h6a tinh danh vi than linh cua minh. Ngum ta gop tien cua, ｣ｯｾｧ＠ dire ｬｾｰ＠ den, xay phu, rung buoc hoan ｴｨｩｾｮ＠ nghi thuc le vai, c(mg dang, gay thanh the, uy tin cho nhiing ngay hQi ciia cQng dong. Mau Thoai da va dang s6ng v&i tll each mQt nli' than d<:ti di¢n cho mQt phii trong Tit Phll, mQt toa . trong ph6i ngAu Tam Toa cua Vi¢t Nam, gop phan khong nho trong ｢ｩｾｮ＠ phap giao d1,1c truyen th6ng van h6a. Di Je Thanh Mau, dl,l h¢i lang quan sat tir xa den gfu, tit toan doh den chi tie't, ta ｧｾｰ＠ cac kieu ｣ｨｾ＠ long, di,IC leo tiu tren g6; dAp ndi ｢ｾｧ＠ voi vli'a cac kieu hinh dang da ､ｾｧ＠cua con r6ng. Co nai MP "IuO'ng long ｣ｨｾｵ＠ ｮｨｾｴ＠

ｮｧｵｹｾｴＢ＠ (Dili r6ng eMu ｭｾｴ＠ trang va ｭｾｴ＠ trO'i) trong kie'n true den phu. C6 ki¢u ruoc ､ｾｵ＠ rong, duoi tom, SO'D son the'p vang ｲｾｧ＠ ra. DQi mua r6ng dien tich 1<,\i qua kh(r oanh ｬｩｾｴＬ＠ ve vang rna con ngum da chinh ph1,1c thien nhien, hu&ng ｴｾ＠1inh ciu cho mua ｴｨｵｾ＠ gi6 hoa, dugc mila cay Mi.

MAu Thoai the ｨｩｾｮ＠ Ia vi thfu cao nM't trong pha ｨｾ＠ ｴｨｾｮ＠ nuoc cua ｖｩｾｴ＠ Nam; dugc ngum Vi¢1 xe'p vao ｨｾｧ＠ "t6i linh, t6i thieng" ben ｣ｾｨ＠ Mau Lieu, MAu Thli'<Jng duqc nguO'i Vi¢t xe'p vao ｨｾｧ＠"t6i linh, t6i thieng" ben q.nh MAu Lieu, Mau Thu<Jng 'fbien va MAu Thu<Jng Ngan. Ba't cit mQt diem thO' Tit Phu nao, du a den thO' MAu ｣ｾｨ＠chua ｐｨｾｴ＠ hay nai san cung thiiy c6c, mau Thoai cling chie'm gill mQt vj tri quan tr<,>ng trong dO'i s6ng (fol.kore.) Nha dan thO' Thanh MAu chua co di¢n phii cling quan ni¢m khong khac.

Chri thich: (I) Truy¢n chu Bac S.V.H.T.T.H.B-1990 (2) NUi H6ng 99 ng9n . Thai Kim Dinh - N . .x.b ｎｧｨｾ＠ Tinh · 1981 (3) D9i ｖｩｾｴ＠ slikj toan thll([t)p 1) · N..x.b.K.H.XH-1972 (4) Vu Qujmh. Kitu Phri.- Linh Nam chich quai (Bdn dfch) N..x.b.

Van hoc 1990 (5). (6) v;¢, S/f rh6ng gitim C/(t7ng 11/I,IC Ｈ｛ｾｰ＠ I I N..x.b Van Sri' Dia .

1957 (71 &in dfch cria ｖｩｾｮ＠ Slthf?C N.x.b s.; hf?C 1960-/962. (8) Xem chu rhich (I I. (2). (31 cria Dinh Cia Khtinh trong sach Linh · Nam clrinh quai rrang 33 · N.r.b Van h9c /990 (91 o9i Nam nhauh6'ng dri Ｈｔｾｰ＠ 4) . N..x.b K.H.XH. /97 1 (10), ( 11) Tran Virt Ngil Hoang Kifu: . Tim hi(r. sdn klufu cheo .

N..x.b Viin h6a ｮｧｨｾ＠ ｴｨｵｾｴＭ 1964 ( 121 D,ng bong. Ph6ng Slf cria Trf?ng umg, dang nhi{u k_y trcn lxio

Phongt.6a.rus,·163 dens(i/73 nam /935-1936. ( /3) Maunu Durand Technique et fJ<Intheon demedium

Vietnamiens - V.XLV. Paris,1959 E.F £.0. ( 141 D6 Thi Hdo · Mai Thi Ng9c Chric · Cdc nii' thtin ｖｩｾｲ＠ Nam .

N.f .b ｐｨｾｴ＠ nil 1984 .

• ｔｾｐ＠ CHi NGHIEN c(!u PHJT HQC • 43

CHUA MINH CHRU VA CRY GAO HUYEN KY BAO HIEU NHA L Y RA 001

Trttac khi tjch, tru&ng lao baa vm d¢ tlr ｔｨｩｾｮ＠ 6ng clng:

- Truac day Cao Bien dap thanh a sOng TO Ljch, biet dat C6 Phap ta c6 khi tttQllg vtrong gia ben dao song Diem Giang, dam Phu Chan de' d.t ye'm long mach, tat ci 19 nO'i. Ta da

fir ac ｴｾｰ＠ Slr chinh thfrc ｾ＠ cua Nha mt&c phong

kien xua deu khong nhac den chua Minh Chau, nhtrng cac giffi Slr hc;>c, Van hc;>c, ｐｨｾｴ＠ hQC va cac thay dja ly ll;ti biet c6 chua Minh Chau a tren vung dat "dja linh" C6 Philp.

sach Thien Uyln ｔｾｰ＠ Anh dttqc khai thao tir th<Yi Ly va hoan tat f:J th<Yi Tran, c6 the xem Ia thtt tjch c6 nhat ｨｩｾｮ＠con da de ｣ｾｰ＠ den vimg dat C6 Phap va chua Minh Chau. Trang van bin djch cua PhAn ｶｩｾｮ＠ Nghien cfru ｐｨｾｴ＠ hQc va Nha xuat bin Van hQc (Ha Nl)i, 1990), a truy¢n Thien Sl( Djnh Khong (?-808) cho biet khoang nien hi¢u Trinh Nguyen nha Dtr<Yng (785 - 805) nba stt d1,rng chua Quynh Lam f:J ban httong, khi dao m6ng duqc mttm chi& khanb d6ng, mang ra sCmg rua thi roi xu6ng ntt&c mat m()t chieC, nhAn d6 d6i ten httong Dien Uan ra httong C6 Phap va lfun may bai T1,1ng, trong ､ｾ＠ co bai:

Phap khi xurl't hifn, ｔｨｾｰ＠ khti'n do'ng chung. Ly thi h1mg vztO'ng, Tam ph(i'm thanh c6ng. Kh<ing djnh sl! tren bao trttbc

vi¢c nha Ly se !fun vua, rna ngttm sang ｬｾｰ＠ Ia quan Tam phain. Trtt&c khi tich, thien stt n6i vm d¢ tlr Thong Thi¢n vC. vilng Mt thieng ｱｵｾ＠ minh va ve ngttOi ke l\IC dong thien cUa minh:

- Ta rnu6n rna rnang httO'ng ap, nhtrng s¢ ngay sau ｧｾｰ＠ nl;\fl,

0 PGS CHU QUANG TRU

Anh :VIET ruE tat c6 dj nhAn den pha ｨｯｾ＠ｭｾ｣ｨ＠ dat cua httong ta. Sau khi ta qua dm, ngttai kbeo giu dl;to phap cua ta di sau ｧｾｰ＠ ngtt<Yi hQ Dinh thi truyen ｉｾｩＮ＠

Tiep theo, sang truy¢n Trueing lao La Q1/y An cho bie't nba stt hQ Dinh duc.rc thien str Thong Thi¢n giac ng() va huyen cho ke t6 thea Sl! uy thac CUa Dinh Khong. Truang lao da lam ｮｨｩｾｵ＠ vi¢c chuin bi cho sl! chan hung Mt ntt&c va ､ｾｯ＠phap. Nam Binh Than nien hi¢u Thanh Thai, trtrang lao cho tr6ng cay ｧｾｯ＠ f:J chua Minh Chau va dQC bai k¢:

D(li SO'n long ddu khcJi C14 vi an Chu Minh ｔｨｾｰ＠ belt t1i' dfnh thanh Mien ｴｨｾｴ＠ hi¢11 long hinh Th6'- Ke - th1i nguyet n6i Dfnh kiln ｮｨｾｴ＠ .nu'it. thr;nh.

ｫｨｵｹｾｮ＠ Khuc Lam dip ｬｾｴｪ＠ nhtt eli Ta Ｑｾ＠ tr6ng m¢t cAy ｧｾｯ＠ f:J chua Minh Chau d6' tran ch6 Mt bj cit long ml;tch, dai sau tat c6 ｢ｾ｣＠ de vtrong M vun tr6ng

. chinh phap cua ta. Chua Minh Chau va cay gl,\o

ｴｲｾｮ＠ van ､ｾｭ＠ trong long nhAn dan DtrO'ng L6i - Dinh SA'm (fa.n H6ng, ｔｩｾｮ＠ Son, Ha BAc) va van con dau tich. Tra ｬｾｩ＠ bai k¢ ｴｲｾｮＮ＠ Jau nay cac ban djch ､ｾｵ＠ cho Dg.i SO'n va Chu Minh

Ia danh tir chung chi nui l&n va Sl! thinh vtrf.111g. Thea giao stt Tran Qu6c VtrQllg thi cau 2 Ia J0 vi dn Chdu Minh. ｖｾｹ＠ Chau Minh 13. ｴｾｮ＠ chua trong cay gl,lo, con ｄｾ＠ Son la ｴｾｮ＠ qua nui a xii Hoan Son lien ke v&i xa TAn H6ng con ｮ ｾ ｮ＠ chua Chau Minh. Va.y hai cAu dau n6i ve the dat

44 • ｔｾｐ＠ CHi NGHIEN c(Ju PHJ.T HQC •

(J dia pbu<10g nbu oon r6ng d'u ndi len thanh nui ｾ＠ Son, con du()i gi1u (J khu ｮｾｮ＠ chua ChAu Minh. Neu co Philp lJ tren dilla chiet tl! cua Ｂｔｨｾｰ＠ + Khiu" va "Thiiy + Khu". ｔｨｾｰ＠ + .sat + Ti'r Ia chfi' Ly. ｖｾｹ＠ cAu 3 va 4 cho biet khi nao cAy ｧｾｯ＠ hi¢n hinh r6ng thi nha Ly se thanh ｬｾｰＮ＠ Thm diem Ay dUQ'C n6i ｾ＠ ' dao nhung dfrt khoat Ia Tho -Ke _ Thi'r nguy¢t n(>i. Theo ｬｾ｣ｨ＠phllp phuO'ng D6ng thi Tho Ia con tho ｧｾ＠ v&i Mao, Ke J.a con ga gao v&i ｾｵＮ＠ con Thri ｮｧｵｹｾｴ＠

la thang cua con chuQt gao v&i Ty. La sam khi kin dao, phai sau khi su ｶｩｾ＠ xay ra r6i m&i kiem tra ｩｾ＠ d'e biet ｣ｾＺｾ＠ the. Bai ke ro rang n6i ｶｾ＠ vi¢c vua Ly dAng quang. Si'r cu cho biet vua u ｎｧｯｾ＠ ｔｲｩｾｵ＠ bang ngay TAn Hgi thang Mum nam Quy ｾｵＮ＠each m()t h6m sang ngay Quy . . . Si'ru thi Ly C6ng Uan len ng6t hoang de. ｖｾｹ＠ Ke la chi nam Quy ｾｵ Ｎ＠ (I 009) r6i. LAu nay kh6ng ai tinh ｣ｾＺｾ＠ the ngay Tan HQi nen NgQa ｔｲｩｾｵ＠ m1t vao tbang Muai thi cho ring Ly Cong Uio ciing len ngoi vao thang Mum, va nhu the bai k¢ dt! bao g!n d6ng. ｇｾ＠ dAy theo giao su Pban ｄｾ＠ Doan thi ph6 giao su U Thanh Lan J.a nha qch phap hQc da tinh ra ngay Tan H<1i J.a 29 rna thing Muai lai thitu, do d6 ngay Quy Si'ru IA m6ng 2 thang MQt tfrc thang cua con chu¢t. Chi con Tho J.a Mao c6 phii ngay 2 kh()ftg. Theo each deln cua dia chi thi Ty _ Si'ru - 001 - Mao ... J.a MQt _ ｃｨｾｰ＠ _ Gieng - Hai... C6 the nghi v&i Ioi n6i kin dao thi Ke

J.a Mao va J.a ngay 2. ｖｾｹ＠ -st! dt! bao ｶｾ＠ thm di&n len ngOi vua cua Ly COng Uin Ia tuy¢t doi chinh xac. Sau khi giai rna cac chi tiet, c6 the djch bai k¢:

Ddu n1ng ｨｩｾｮ＠ a nui D(li San,

Duoi no nau uchua Chdu Minh.

Nha Ly nhat dfnh thllnh lf)p,

Khi nao cay g(lo hi¢n hinh rong.

Vao ngay Hai thfzng Mt)t niim ｄｾｵＮ＠

AttMy Hoang de' mOi dang quang ·

CAu 4 cua bai k¢ tren Ｑｾ＠ ｧｾ＠

v&i S\! ki¢n dUQ'C chep ro trong cac sach si'r ell: Tru&c khi Ly Cong uao len ngt>i, cAy g<!-O ｾ＠huO'Dg Dien uin bi set danh de lai ve't chay nhu hinh r6ng leo, n'gum lang ｮｨｾ＠ ra cac chii cua bai sam thi:

Thi!- din dilu dilu Mt)c bilu thanh thanh. Hoa dao mt)c lq.c, ThQ.p lxit rri thanh. Dong A nhtj.p aja M(jc dj tcli sinh Chan cung kien nhtj.t Doai cung a'n tinh

Llf.C that nien gian Thien hq. thai binh.

Dich theo nghia den Ia: . . G6c cAy tham tham, NgQn cAy xanh xanh. CAy bOa dao fl:lng, Mum tam ｨｾｴ＠ thanh. C3.nh dt>ng xuong d1t, CAy khac ｾ＠ sinh. D6ng ｭｾｴ＠ trai mQc, TAy sao mau hinh. Khoang sau bay Dam, Thien ha thai binh. Ngay ay ｴｨｩｾｮ＠ su ｶｾ＠ ｈｾ＠

da phAn tich t\rng chfi' tirng cAu va ｮｨｾ＠ ra y ｴｨｾｴ＠ 'Cua bai tho Ia: Vua thl non yeu, My tt>i thi _ cuimg thjnh, hQ U mat, hQ Ly

se len. Thien tlr (J pbUCIIlg D6og xuat bien thi th(r nhAn (J

phUO'ng Tay ﾷｾ＠ mat, chirng 6-7 nam thi dAt nu&c thanh binh.

Lang Dien uin ｭｾ｣＠ dau cuoi the kY VITI dau the ky IX, ｴｨｩｾｮ＠ su Dinh KhOng da d6i gQi la cd Phap, song tre:n dia ｢ｾ＠hanh chinh Nha nu&c thi cuoi the leY X (khi cay ｧｾｯ＠ bj set danh) van giii ten Dien Uio. Ly COng uin sinh ra (J dAy, ｴｲｯｮｾ＠ten da ham nghia Ia 6ng hq Ly nguoi tang Dien Uio. Trong ｾｹ＠uc, nhan dan dia phttO'ng van nh& va giai thich c6 ly rfulg: Do chuy¢n set danh, lang JDien ｾｩｮ＠ddi ten 13. Dtr<1Dg U>i - Dmh sam. Nhiing nO'i c6 hai ten thi thuimg mQt Ia ten chii', m¢t Ia ten nOm, (J dAy ca hai ､ｾｵ＠ 13. ten chii de nha.fl ｭｾｨ Ｎ＠ Dinh sam cling duqc xem nhu la ten mon M moi ngum ､ｾｵ＠ hie'ill va nh& d€ ｴｾｹｾｮ＠ nhau. Chi1a Minh Cha.u nay con ｮｾｮ＠ m6ng lJ

h • ' ngoai lang, vi sau c ｵｹｾｮ＠ vao trong lang ddi gQi la chua Cha Lu theo am H{m - Vi¢t c6 nghia la noi sinh th3.nh nhAn,, cling c6 y kien cho la phien am qua giao ltru v&i van h6a Cham nghia la Than sam _ Dinh sam -DuO'Ilg

U>i. CAy ｧｾｯ＠ cua chua. ｧｾ＠ v&i hai bai sa.'m thi, neu con nam nay vita tron 1060 tu6i (936 -1996), chi vai mu<1i nil1n ｴｲｵＦｾ＠ca. vung con thay 1 m&:i bj chet gia, nay dAn lang Du·O'ng U>i vita tr6ng ｬｾｩ＠ cay ｧｾｯ＠ khac. ｾ＠ cAy ｧｾｯ＠ Ia ､ｾｮ＠ th<'Y Tam vi vua nha Ly, ｭｾ＠ vua Ly Thai Td ciing duqc th(t v&i tu each la Tuyen Biio Thanh Mau DuO'ng Cinh Thanh Hoang. D:i\y chinh la dat ｨｾｴ＠ nhan c¢i ngu6n nha Ly.

0 Bai va inh: NGUYEN VAN CHIEN

Ｑｾ＠ hila Dau (a Ke ｈｾＩＮ＠ Chua Ia ncri h¢i t1;1 ｾ＠ cua dan Ngii Phuc, Kbe Luong va Khe

Tang, nen con g<?i Ia Pbuc Khe Tl;l'. Tir xa xua, noi day Ia Ke ｈｾＮ＠ ｬｾｰ＠ Trang H':l;

m¢t vung dat va dan cu ng6t ngan nam ｶｾ＠ tru6'c. ｾｮ＠ the'ky 17 m6'i ｬｾｰ＠ NgffPhuc th6n (g6m nam x6m: Pbu, Quy, Th<?, Khang, Ninh). Nay Ia lang Thuqng Phuc, xa Ta Thanh Oai, huy¢n Thanh Tri - HaNQi.

Chua Dau dU<JC dl!Og vao thOi Trio, nhung am chUa dl!Og vao thOi Ly. Ncri day ｴｲｵｹｾｮ＠ tl}ng m¢t ｔｲｵｹｾｮ＠ Thuyet ｾｐ＠ Am Chua clng: MQt nam vao ｴｲｩｾｵ＠ Ly, mua Iii nu6'c Um ､ｾｹ＠ s6ng, cu6n tri"Ji m¢t pho tuqng g6 Phap Vil, da ､ｾｴ＠ vao ba dAt Ke ｈｾ Ｎ＠ Tuqng pbat anh Mo quang; Nhiing dfra tre chan trau tr6ng thay ＱｾＮ＠ cilng ho nhau vat len ba. Ch6ng ben kiem ｧｾ｣ｨＬ＠ da ki ke cho pbo tuqng g6 d6 dfrng len. Tbuang ngay ch6ng ra day chan trau va chO'i dua quanh tuqng, lay lam thich thu. Ban Tuqng Phap Vii linh hiin, Ngai rat quy va phil tr<;1 cho tre m1,1c d6ng.

Thai bay gia, nhiing chuy¢n quay pba, nhieu nhuong cua cac vilng Ian ｣ｾ＠ thuang mang den Trang H':\. Dan ncri day ciing ｮｨｩｾｵ＠ phen ｬｾ［ｾ｣＠ d1,1c khOng yen. Nhiing dfra tre vat tuqng th6t ra mi¢ng rAng: "Ban tuqng Dire Ngai linh hiin se phil tr<;1dan". Dung Ia: "Nhan Bio nhu ｴｨｾ＠ bao", dan Trang ｈｾ＠ da thiip huong nguy¢n clu truac Ban Tuqng ｔｨｾ＠ Vii va dl!Dg Am Tho. Qua nhien nhiing chuy¢n quay pha va ll,IC dl,IC trong dan lang cung bet. Nhiing nam ｨｾＮ＠ dan lang lam Ie ｣ｾｵ＠ mua du<Jc mua. Tieng lanh d6n xa, dan ｮｨｩｾｵ＠noi ciing den dang buO'Dg le, nguy¢n clu.

Den thOi ｔｲｾＮ＠ trong khoang 28 nam (tir 1329 - 1357) cua vua ｔｲｾ＠ Minh TOn, ｧｩｾ｣＠ Cham Pa

TuQng d6ng trong gian tho OOc 6ng

• TJV> CHI NGHIEN c(!u PHJT HOC • 45

' ' ' ｮｨｩｾｵ＠ Ｑｾ＠ quay phil bien gi6'i, Ngh¢ An va Thang Long. Hoang Thai phi cua vua Ia H6 ｔｨｵｾ＠Nttong da lanh ｶｾ＠ Trang H':\, den Bio Thap Tl;l'. Sau khi DUe Cao Tang H6 Ba Lam '1oa ｶｾ＠ coi ｐｨｾｴＮ＠ ba Ida tiep ｴｾ［ｾ｣＠ Sl! nghi¢p cua cao tang a Bio thflp (l! (tu d:,lO Va tam vi¢c thi¢n). Du<;1C biet Sl;l' linh hiin cua Am Tho Phap VO duai lang, ba da pbat tam xuat ｴｩｾｮ＠ vang di xay Chua Dau va trOng nom chua nay.

Ml)t tbOi gian sau, pho tuqng g6 ｔｨｾ＠ vii trong Am tho phat anh bao quang va b6c chay. Dan lang cho rAng: Bin Tuqng Due Ngai linh hiin da H6a Am, tham sau trong "ban dia" noi day. Nh6' an due Ngai, dan cung k.inh xay Am Tho Phap Vii va dl!Dg m¢t bai vj bAng da suy ton lA Thanh Vuong ｄｾ＠ Due, va V'mh HAng Nhtt ThOi Gian. Ngay h6a am cua ban tuqng Phap Vii Ia 27-4 (run ijch), dan lay ngay nay lam ngay gi6. Hang nam dang huong va cung le, hQi chua dOng due, cau mua ｴ｢ｵｾ＠ gi6 boa lam an t6t tanh.

ｶｾ＠ sau, Am Tho va Chua Dau rat dtt<JC chu tr9ng. M¢t gian tho rieng Ｂｔｨｾ＠ Nhi H6a" trong chua, VOi hoanh phi SO'D son thiep vang J¢ng lay. a day vira la Sl! ghi ｮｨｾ＠ t6n tho cOng d(rc CUil ba H6 ｔｨｵｾ＠ Nuong va Sl! H6a Ｂｐｨｾｴ＠ nhi tien" cua ｾ｡＠ khi h6i ｴｲｩｾｵ＠ - va a day ciing tho ban tuqng

'-

46 • Ｇｬｾｐ＠ CHI NGHIEN c(fu PHJT HQC •

Thin Vil da H6a am - (gQi Ia Thin vil, bOi trong bia da ghi "NhA't ly lao kiem ｴｲｵｹｾｮ＠ ｔｨｾｰ＠ bat long" (tire Ia Ngai coi 18 con r6ng nu&c). LUc ｨｾ＠ ban, dan ｾｐ＠ dan du mua, Ngai da giup dan lam mua). Noi day ｾｯ＠ nen m¢t quill ｴｨｾ＠ di tich g6m Am va Chua. Tam bilo v&i ｐｨｾｴ＠ di¢n uy nghi kien true theo dcp1g chit dinh, c6 Tam quan, gac chu6ng, Di¢n Miu, canh quan ､ｾｰ＠ ben dong s6ng Nhu¢. Chu6ng ChUa D.lu khi danh vang VQng d. m¢t vung. D.1n con dl,l'Ilg m¢t ciu (gQi Ia Khe Luong ｋｩｾｵＩ＠ n6i tir phia ta Ia Trang Hl,l, v&i phia hitu 1A Khe Luong, Khe Tang r6i sang sai sang 0! Khe, Khuc Thuy. de ｾｯ＠ ､ｩｾｵ＠ ki¢n ｴｨｵｾｮ＠lqi cho ｐｨｾｴ＠ tu va khach ｴｨｾｰ＠ phuong den hanh Ie. Phia diu ciu, ben g6c da l&n cua Chua; c6 hai bia da ghi ｮｨｾｮ＠ Sl! ki¢n lien quan den ciu va dja danh ne1i day v&i Chua. Tr{m bia ｣ｨｾ＠ boa van r6ng eMu ｭｾｴ＠ tnJ'i, chan bia ､ｾｴ＠ tren 111Ilg rua, c6 ｣ｨｾ＠ hinh song v&i la ､ｾＮ＠ Hang chit l&n ghi tren bia la "Khe Luong Kieu Bi" - (Bia cua ciu Khe LuCIO g).

Lin theo ｴｲｵｹｾｮ＠ thuye't bcit dau tir IUQ'Ilg g6 Phap Vil tr6i ｶｾ＠ Trang Hl,l, dan ｬｾｰ＠ Am r6i xa.y Chua ｴｾｯ＠ thanh m¢t qulin thri' chua D.lu ta thay qua trinh hinh thanh va phat triin glin lien v&i nhitng truyen thuye't rna ta thu<'>ng thay a mQt s6 chua tren cac dja phUCing khac.

Chua Da.u (Phuc Khe Tt!) da hinh thanh va phat trien boa ｮｨｾｰ＠ v&i Sl! phat trien cua ｐｨｾｴ＠giao Vi¢t Nam. Chua Da.u tuy khac v&i chua Da.u Ｈｔｨｵｾ＠ Thanh - Ha sAc) ve nien dl,li xa.y dl,l'Ilg, nht.tng c6 diem M:mg dong b&i quy mo mang dang da.'p chua Tir phap. Trong ｄｾ＠ Vi¢t su IcY toan thu Ｈｾｰ＠ 3, trang 85) ghi tuelng tl!: "mila hl,l, thang tu, ngay 1 - thai u Thai T6n - Van Hoang de (1434-1443) sai cac quan ru&c ｐｨｾｴ＠ chua Phap Va.n (& thon Van Giap, huy¢n ThtrQ'Ilg Phuc) ve Dong Kinh de dao vii II . a chua Da.u ThllQ'11g Phuc - ngay h¢i chua 27 - 4 am ljch hang nam, deu c6 mt.ta. Dan gQi la mua de rna chua va ban Sl! t6t lanh.

Nhiing tu li¢u lich su, ngh¢ ｴｨｵｾｴ＠ (dieu khcic, trang tri, kie'n trUe ... ) lien quan de'n chua Da.u dt.tQ'C thu lt.tgm, ｾｰ＠ hQ'p, so sanh M tim ve nguon g6c, xac djnh no trong Sl! phat ｴｲｩｾｮ＠ cua chua

Vi¢t Nam. Khi xem bia da Dire Long, nii.m thir 7, dl,l'Ilg nii.m 1635 a chua ｄｾ＠ Bi (tire Chua set a C6 Li¢t - Thanh Tri c6 docp1 ghi: "Phia Nam (chua set) r6ng hQ'p dong Nhu¢ Giang, ph6 ｬｾＺｾ｡＠ trcing ngan Tam. (Tim: ､･ｾｮ＠ vi do lt.t<'>ng = 8 tht.t&c). Phia ta.y vong quanh nt.t&c s6ng T6 Lich, trili s6ng xanh Vcpl khoanh" ... Vai net nht.t the', khie'n ta hinh dung ng6t tam tram nii.m ve tru&c thi khu Yl!C Thanh Dam, Ke set v&i Ke ｈｾ＠ rat gin nhau ve du<'tng nt.t&c.

Dirng tren quan ni¢m hinh thcing do va dja dt.t d6, ve dia danh va dt.t<'>ng nt.t&c v&i truyen thuyet tt.tQ'Ilg g6 troi ｶｾ＠ Trang Hl;l thai Ly M ｉｾｰ＠ Am va xa.y chua, cho du kh6ng ro chi tiet sv vi¢c dien bie'n quanh · trQ'Ilg g6 Phap Vii nay, nhung "xt.tong s6ng" cua hi¢n tht!C Ia vao th<'>i ay' Chua D.lu (Phap Va.n - Ha sAc) Ia m¢t trong CCI sa truyen

. thua cua trung tam PMt giao Luy Lau rat n6i tie'ng. Si'r ghi vao nam Dl,li Djnh thu 22 ( 11.61) dai vua Ly Nha.n Tong - Chua Da.u nay v&i h¢ th6ng ciia Tu Phap da phat trien ra cac vung. Nhu vi¢c dua Tu<,mg Tu Phap di ｣ｨ｜ｾ｡＠ ｴＺＧｾｵ＠ -(chua ｄｾｵ＠ dl,l'Ilg vao the' k)i III, thai Si Nhie'p (khoang nii.m 187-226). 6ng da den mien huy¢n ThtrQ'Ilg Phuc, thay c6 canh ､ｾｰ Ｎ＠ da khuyen dAn ｬｾｰ＠ chua, ru&c tt.tQ'Ilg Phap Vii a Sieu Lol;li (nay 13. ｔｨｵｾｮ＠ Thanh - Ila sAc) ve tho; ､ｾｴ＠ ten la chua Thanh ｄ＼［ｾＮｯＮ＠ Vi tho tt.tQ'Ilg Phap Vil nen con g9i la chua Phap va - Ten thu<'>ng gQi la chua ｄｾｵ＠ -Thu¢c huy¢n Tht.tQ'Ilg Phuc - Ha So'n Binh. Chirng to chua Da.u (Ha sAc) c6 lien h¢ ｭｾｴ＠ thiet trong vi¢c phat ｴｲｩｾｮ＠ ｐｨｾｴ＠ Phap xu6ng phia Nam thanh Thang Long til thai Ly - Tran. Thea "Di tich ljch Slr Van h6a Vi¢t Nam" (Nha xuat ban khoa hQC xa h¢i 1991) cho bie't: Vao thai Ly c6 vi¢c trung tu chua ｄｾｵ＠ (Tht.t<'>ng Tin - Ha So'n Binh). Nhu thela vi¢c di chuy€n Tt.tQ'Ilg Tu Phap ve dAy Ia c6 chii djnh. Song con c6 nhiing tinh ca a dqc duemg di chuyen, rna c6 vi¢c dl,l'Ilg Am, xay chua CJ ch6 m6'i, nhu cac tru<'>ng hQ'p: Khi ru&c tltQ'Ilg Tu Phap (ve chua ｄｾｵＩ＠ qua C6 Li¢t, de'n cay da dau lang m\y ｧｾｰ＠ mt.ta, bj set danh (cho nen con c6 ten la lang set). Tt.tgng Phap Ui de xu6ng tranh mua sau cilng khong chuyen di dugc. Nguai ta ben dl,l'Ilg mOt Am tho M tho tt.tQ'ng

Phap U>i (gqi Ia am Si:t). Sau nai da.y d1fng chua

ｴｾｩ＠ C6 ｌｩｾｴ＠ gqi Ia chua Si:t. Cach chua nay khoang 2km, khoi du Tien mQt dol;Ul duemg, tuO'Ilg tl! tuQ'Ilg Pbap Van dung o do, va sau cling di!Og am va chua Phap Va.n. Con o Trang ｈｾＮ＠ tuQ'Ilg Pbap

Vil troi ve dlrl1g ｬｾｩ＠ o da.y. D6 cling Ia "Thien d!nh" d€ nai nay dl;fng Am va xa.y chua. Pho

tu<;mg do khong ngoai tu'Q'Ilg Tu Phap (Ha Bac)

ve chua ｄｾｵ＠ b:htg duemg nu6c rna troi ve Trang ｈｾ＠

. I::>l!a tren "Hinh th<lng do" vao thai Ly - Tran v6i vung Mt cua cac dia phuang nhu: Ke Ma, Ke

Si:t, Ke ｈｾ＠ ... thu¢c Son Nam, la nhfrng doi da.'t m6i n6i cao tren m¢t khu dam, ho, song, rl;lch

menh mong. DOng song TuO'Ilg Giang Ia duemg

btu thuy tir Ho Ta.y xu6ng bat v6i cac song Kim Nguu, T6 L!ch, drun ｄｾｩ＠ ra cac nhanh t6i Nhu¢

Giang. Duemg nu6c nay giup cho cac vua quan thai; Ly, Tran, U thuemg du ngol;Ul den phia nam

va ta.y nam ｢ｾｮｧ＠ thuyen. Duang nu6c thai ba.'y gia co m6i lien ｨｾ＠ ｭｾｴ＠ thiet v6i vi¢c xa.y d1fng va

phat triin chua chien. Chua Da.u cling co mQt ､ｾ｣＠ diem chung, lien

quan den mieu c6, den .co, chua c6 Ia: nhfrng sl;f

tich, truyen thuyet bao quanh di tich v6i cac lOi

hi¢n thl;fc, duqc nglll1g dqng trong k5' uc da.n gian. Nhieu truyen thuyet da.n gian duqc ghi chep

Ｑｾ＠ nha sJ! truyen ｫｨｾｵ＠ tu dai nay sang dai khac. Nhfrng mo tip da.n gian tro thanh die'n tich dang nh6: Nhu phien da, ca.y g6, tuQ'ng g6 troi n6i bao

hi¢u cho vi¢c dl!flg xa.y di tich. "Phie'n da troi ve

cua song Ca.'m bao cho da.n d!a phuO'ng xa.y den .Ba U Cha.n. Phie'n da trang troi ､ｾｴ＠ ve phia song Hong bao cho da.n phuemg Dong Nha.n d1fng den tho Hai sa Tnrng. Cay g6 Tram HuO'Ilg troi den

xa LuO'Ilg Xua.n, huy¢n An Hai, khien ban xa v6t g6 tl;lc tuQ'ng th<'>' Ngo VuO'Ilg Quyen". Ca.y

Duang Thl,l phat anh hao quang va huang thorn ngat, troi ve ben Tan Giang thanh Luy La.u thi

dlJ'ng ＱｾＮ＠ Than nha.n bflO m¢ng cho Si nhiep (thai

thu ｱｵｾＩ＠ hay_ lam tu'Q'Ilg tho. Si Nhie'p lien cho xe ca.y, lam b6n pho tuQ'Ilg tfr Phap, va hinh thanh 4 ngoi chua dau tien Ia (Thien D!nh, Thanh Dl;lo, Dan va Phi Tu&ng). Bii.n tugng g6 PMtp vli

troi ve Trang ｈｾ＠ dUng ｬｾ＠ o da.y, va bao qua tre

llll,IC dong, dan da dl!flg am Va xa.y chua, do ba

• ｲｾｐ＠ cHi NGHIEN crJu PHAT HOC. 47

Ho ｔｨｵｾｮ＠ NuO'ng Ia Tran trieu 111a.u nghi phat ta.m tien vang ra xa.y dl!flg chua Da.u ... da ｴｾｯ＠ nen nhfrng die'n tich van boa da.n gian, tuy co nhiing

yeu t6 huyen ｴｨｯｾｩＮ＠ song mang ､ｾｭ＠ tinh hi¢n thl;fc v&i con nguoi ijch su ｣ｾ［ｾ＠ the', da gan bo truyen dcri v&i di tich nai :ly.

V6i rnl;lch phat trien cua chua c6 Vi¢t Nam, chua Da.u duqc xa.y dl!flg, gop them vao vi¢c mo

r¢ng tho ーｨｾｴＮ＠ thanh. Chua ｴｾ｣＠ nhieu tuQ'Ilg ｐｨｾｴＮ＠cac tugng Phan quan, trlp11 lQng cua vong, trang tri kie'n true, hoanh phi, ca.u d6i, do tho v.v ... san son th6'p vang.

Tnii qua nhieu nam thing chua Da.u v6i y nghia l!ch str - van hoa - ngh¢ ｴｨｵｾｴＮ＠ gan lien v6i

Sl! phat trie'n, gin giil' thl;fc Sl;f Ia ang van chuang, de cao Sl;f cao linh, minh chinh cua Thanh Vuang

ｄｾ＠ due - nhu SJ! "vinh h:htg cua thai gian. C¢t

chil' o chinh giil'a, ｴｾ｣＠ theo 16i chil' tri¢n (ban thii.o) lien xit, tl;lo mQt tfl,IC th:ing v&i n¢i dung:

'Tt't hoimg 11/(in h6a dt;zi dtic cao linh minh chinh,

Nh5t ly lao kiem truye'n th(ip bat long.

Bw Thfmh vuong tuyen lao mq vf kh&:" .

Nghia 13.: "Am tha luu h6a cao linh minh

chinh dl;li due, ngai kiem truyen muai tam con rong nu&c. Bia Thanh Vuang va m¢ ghi dau".

Hai ben ta hil'u cua hai cQt chii' 16n d6, con duqc ｣ｨｾ＠ hai dong d6i xltng:

'Thien httong bt;zch stt vi dtic dao di trdn gian

Dfa tfch tri mon ｫｾ｡ｩ＠ tam thOng truyen the giOi.

Nghia Ia: ·

'Tieng thom cong dti'c ghi su /uu lr;zi trdn gian

Dau ddt khai sang tri tam thOng truyen the' giOi"

Gian tho due ong duqc tho rieng, v&i hoanh phi sm1 son thep vang - hai chii "chinh tJ1!c".

Phap tha.n ban tugng b:htg dong (co Urn). Dang ngoi duemg b¢, hai tay ､ｾｴ＠ tren dui. DOi mat sang

quae, nghiem nghj, the hi¢n ｱｵｹｾｮ＠ phap, ｣ｨｾｰ＠

ｮｨｾｮ＠ thinh cau: giup dieu thi¢n, ngan tr! dieu ac,

lam vi¢c due. Sl,r ph6i hqp tai kheo giua hinh kh6i va duemg net ｾＰ＠ nen dang ve duang ｢ｾ＠trang nha. Da.y cling la pho tuQ'Ilg dong v6i Icy ｴｨｵｾｴ＠ due tinh xao. Phia tru&c ctra gian tha nay la gian tho Tran Nhi H6a ciing hoanh phi sO'Il son thep

vang. 0 da.y cling c6 mQt bia da ghi ｮｨｾ＠ ｶｩｾ＠ tu

slra, cong due v6i chua d1!J1g du6i thai Hoang ｴｲｩｾｵ＠

48 • ｔｾｐ＠ CHi NGHIEN c(!u PHJ.T HOC •

Khii f>inh, nam thu 4, ngay 12, thang 2. Tam &to tuy kh6ng lem nhu chua Dau (Ha

Sic) nhung ciing xe'p du 5 lap tttqng tho ｐｨｾｴＬ＠

Thanh 0 thuqng ､ｩｾｮＮ＠ l.i:1p tren cung ba pho g6m

Thich ca ng6i giua biiu hi¢n cua hi¢n ｾ Ｍ A Di da ng6i ben trai biiu hi¢n cho qua khu. Dire Di 4-c ng6i ben pb3.i biiu ｨｩｾｮ＠ cho the' gi&i vi lai. l.i:1p thir hai (ba pho ), dang chu y Ia A di da tie'p

din, ng6i ttl the' ｴｨｩｾｮ Ｎ＠ tQa sen. l.i:1p thu ba (cling ba pbo) Tuqng Thich ca dirng tren dai sen dang thuye't pbap, gi{w h6a chung sinh. Hai ben Ia tttqng Anan va Ca die'p. l.i:1p tuqng nay con gQi Ia ｐｨｾｴ＠ ni¢m boa, tuqng trung cua phai thit!n trong

､ｾｯ＠ ｐｨｾｴＮ＠ L6p thu tu (g6m ba pho) Tuqng giua la NgQc Hoang Thuqng de, hai ben la: Kim d6ng va NgQc nit. l.i:1p thu nam ta "Thich Ca CXru Long". Thich Ca sa sinh dfrng & gifta tay tnii chi trai, tay

phai chi Mt v&i ham y: "Thien thuqng dja ｨｾＮ＠

duy nga d¢c ton" (sue ｭｾｨ＠ vi ､ｾｩ＠ cua ､ｾｯ＠ ｐｨｾｴＩＮ＠

Toa Cliu Long g6m chin con r6ng phun nu&c cim cho ｐｨｾｴ＠ m&i sinh. Hai ben hi hai tttqng Nam Tao, Bac Dau. l.i:1p tuqng nay tuy gian luqc, song vin mang y nghia cua the gi&i sa ba, ha.n hoan

mirng d6n ｐｨｾｴ＠ gifmg sinh. Phia ngoai, ben trai gian Thieu huang ngoai ban tha tttqng Diem VUong, quy SU, COn CO cac tuqng: Thanh tang,

Th6 d!a. Hai ben d:iu h6i, m6i ben di ｢ｾ｣＠ nam

pho phan quan. Do Ja b¢ Ｂｔｨｾｰ＠ ､ｩｾｮ＠ Diem vuang" (g6m muai pho la: Tan qua Vuang, ScJ Giang Vuong, T6ng de Vuong, Ngli Quang Vuong, Diem La Vuong, Bien Thanh Vuong, Thai &m Vuang, Binh Ding Vuong, D6 Thi Vuong, Chuyen Lua.n Vuong). Tie'p de'n la gian

Thieu huang, c6 ｢ｾ｣＠ cao di cac nba su, khach hanh huang go mo ｾｮｧ＠ kinh, dll.ng le, nguy¢n clu.

M¢t ､ｾ｣＠ diim quan trQng n6i ro cua Chua Oa.u la ｄｾ＠ Cao Dl,li Due Ta.m DUe va Cong Due. Cho

nen khi tie'p ｣ｾｮ＠ v&i di tich ta ｧｾｰ＠ ngay hoanh phi l&n ､ｾｴ＠ tru&c Tam sao Chua Ia: "C6ng d1tc v6 luqng". Hoanh phi sau tttqng Due 6ng ta "Chinh trlfc". Bia Thanh vucmg ghi "D(li due cao linh, Minh chfnh", "Dia rich tri mon khai tam thong truyln thl gi6i" , 'Thien hu6ng b(lch su vi due dao di trdn gian" ｨｯｾ｣＠ nhftng ca.u d6i cling de

CaO C6ng due, ､ｾｏ＠ due TaD ､ｾｹＬ＠ Sl,l' cam h6a CUa ｐｨｾｴ＠ tir bi.

Nhiing pho tttqng trong chua du Ia tttqng

d6ng, g6 hay dat ､ｾｵ＠ duqc san son the'p vang,

mang ､ｾｭ＠ phong each dll.n gian. Tat ci de cao ､ｾｯ＠ dire, uy"linh Than, ｐｨｾｴ＠ cua "nghin the gi&i". Nbftng pho tttqng cua chua cho thay phong each d¢c dao cua ｮｧｨｾ＠ s1 xua: giau tinh u&c 1¢, tttqng

thuang rut ngiin chieu cao, song chu trQng nhan

tnl,lnh ､ｾ｣＠ diem vao chu dt! cua nhan ｶｾｴＮ＠ ｃｨｾｮｧ＠

ｨｾ＠ tuqng "Thich ca ni¢m boa", tay v6 uy ｐｨｾｴＬ＠ . duqc keo dai gao xu6ng dai sen, lam ro sire thuye't phap, yem ｴｲｩｾｴ＠ ta rna. Cac dau tuqng ｐｨｾｴＮ＠

tuqng quan deu lam to, ro de cao: due d(). Tha.n

tuqng n& nang, ne'p y ｰｨｾ｣＠ dan giin, chQn IQc nhftng net chinh. Tuqng Adida tQa tren dai sen

duang ｢ｾＬ＠ gqi toa ngu6n sang Ta.m - Tri - Due bat ｴｾｮＮ＠ Cac tuqng phan quan Mu ngin ｶｾ＠ ｣ｨｩｾｵ＠

cao, nhung ｬｾｩ＠ rat ｴｨｵｾＮ＠ Cac tuqng: Kim d6ng, Ngqc nft the hi¢n dire tinh vui ve thi¢n ta.m, hoan hi dfrng hau hai ben trong thu<;111g di¢n. D6 ding la due tinh cua dan th6n ngu5ng mQ chua tho PMt, Thanh. Nhftng pho t11<;111g nay duqc lam vao

cu6i the' ky XVD va XVIII trong dqt trung tu

Chua vm phong trao Chan hung ｐｨｾｴ＠ giao. Chua Da.u dugc tu b6 nhien Ian. Gao nhat la vao thai Hoang ｔｲｩｾｵ＠ Khai Djnh nam thfr 4; nhu si'ra chfta

kie'n true, trang tri, ch¥11 c()t, hoanh phi ca.u d6i , chu yeu lam ｬｾｩ＠ vao thai Nguyen.

Chua. Dau de cao Dl,li Dire, d6 la chu de l&n rna cii qua trinh Ijch si'r chua da phat huy, gin gift

trong Sl,l phat trien chung cua chua Vi¢t Nam. Da.y ding la Sl,l dQc dao cua chua Dau. Ne'u chua

sao Thap ､ｾ＠ cao Nha.n Dl,lo - Ttr Thi¢n, thi chua

Da.u h,t hao sanh vai ｢ｾｮｧ＠ ngQn ca ､ｾｯ＠ due. NO'i day ｨｾｮｧ＠ nam h()i chua, da.ng huang, phat huy net ､ｾｰ＠ van h6a ｴｲｵｹｾｮ＠ thong tren manh dat Thu

d6 ngan narn van hie'n. 'Thlf(/ng Pht'tc lang c6 hai ch1l.a, Tren lang chua Thap, duai limg chu.a Dau. Du ai di dau, 0' ddu? Nha ve" ll h()i hai chua thang ru. Nha rling: 14 chita Thap, 27 chit.a Ddu Den hai ngay d6 cung di h()i ch1'ia ... "

• ｔｾｐ＠ cHi NGHIEN c(!u PHAT HOC. 49

ｾＧｾｕＧ＠ c Non Ntr?c. Gan d6 con c6 ､ｾｮｧ＠Nu 1 TamPhu. Gan day chua Non I)Jtroc da N ui Non Ntr&c 0 phia CHU' A NON

Dong Sic thi xa ｎｩｾｨ＠Binh cao tren 100 met, ,

dinh tuang d6i bing ｰｨｩｮｾＮ＠ n In H B 1 n H phia trv&c nho cao. ｨｾ＠ ph1a sau, d(mg ｬｾｧ＠ le so1 m!nh ｢ｾｮ＠bcr song Day, ｴｾｯ＠ nen ve huyen

dvac xay dlfOg ｬｾｩ＠ khang lrang, dep de. D6 la nai con ngucri din tam linh, cau mong c6 nhieu phuc lanh, s6ng cho thanh than ､ｾｯ＠ dcri de xay d'!llg que htrang d6i moi di len. Day Ia m6t quan the kie'n true c6 dan ｾ･ｮＬ＠ t6 them mau scic cho canh ､ｾｰ＠ nui Non Nvoc, M kh6i hvang ngat toa, ltie'ng mo, tieng kinh, tieng chut'>ng chua vang ｶｾｮｧ＠ vang xa, boa ｮｨｾｰ＠voi tie'ng chim keu riu rit, tieng gi6 th6i mat ｬｾｨ＠ trong cac lum cay xanh biec, cung gi<;mg n6i trong treo, tieng cucri ｬ ｲ ｾｮ＠ ra cua du khach va d. tie'ng mai cheo khua nvoc ｮｨｾ＠ tren s<>ng, tieng song v& vao cac mo da, vach dL. Tat cii hQ'p thanh ｴｾｯ＠ nen m6t buc tranh thuy ｭｾ｣＠ Non Nuoc hihl tinh cua canh Tien PhAt day am thanh v a scic ma hai· hoa gifra con ngu<iri va thien nhien. Ra't it cac ng61 chUa. c6 dvac dac an d6.

dieu san thuy hihl tinh. · Vi vAy vao thai Ly, doi vua

Ly Nhftn, Tong, ｮｾｭ＠ ｑｵｩｩｮｾ＠HIIU thu 7, TAn Mtn (1091) co ､ｾｧ＠ 0 tren dinh ｾｵｩ＠ m?t ｴｨｾｰ＠tho ーｨｾｴＮ＠ ten la Lmh ｾ･Ｎ＠ ｾ｡ｾ＠Linh Te chinh la ngol chua a tren dlnh nui cao. Thoi gian sa,u thap Linh ｔｾ＠ da. d6 ｾ｡Ｎ＠ ｄ･ｾ＠nrun Dinh Slru, men ｨＱｾｵ＠ kha1 hU'U thir 9, dm vua Tran Hien_ T6ng (1337), thap Linh ｔｾ＠dvac khoi ct'>ng xAy dlfOg ＱｾＡﾷ＠ｫ･ｾ＠ dai trong 6 nam, mai den nanl 1342 m&i hoan Ａｨ｡ｮｾＮ＠"Thap xa.y 4 tang, ｾｾｭ＠ ｴｾ｡＠ ｨｾｯ＠quang, ke xa ngtrat ga.n deu trfino tha'y ro" (1).

Nui Non Nv&c c6 thap Linh Te da ton them ve ｭｾｮｧ＠ rna, lung linh, htr ao, ､ｾｰ＠ nhtr m9t "Ciinh tien rai coi L1;1c" (Nguyen Trai).

Thap Linh Te la ｭｾｴ＠ cong trinh kien true d¢c dao, ｵｾ＠nghi, kieu hiinh, la ｭｾｴ＠ ngo_t chua tho ｐｨｾｴ＠ cao vut, cha.t nga't, tOn nghiem, trru:n ｭｾ｣＠mang dau an cac thoi ､ｾｊ＠ ｰｨｯｾｧ＠

kie'n, di vao sl! ngvong ｭｾ＠ cua

long ngtroi. . ' - .

danh si thai Tran da ､ｾｴ＠ ten cho nui Non Nv&c la Dt,lc ｔｨｾｹ＠("Dt,lc" la tcim, "Thu( !a chl'!' tra) _ Con chim tra tam ｢ｾｮ＠

song nu&c ｢ｾ｣Ｎ＠ , Nien hieu ｔｨｩｾｵ＠ Phong thu

3 (1343), ·trieu vua Tran Dt,l Tong, Trvang han ｾｩ･ｵ＠ _dang gift chirc Ta gian ｮｧｨｾ｟＠ ｄｾＡ＠ phu 0 trieu dinh, do yeu cau cua ｾｵ＠Tri Nhu dii viet bai "Dt,lc Thuy san -Linh Te thap kf' (Bai kY Thap Linh Teo nui ｾＭ｣＠ 'J?l1Y)· cho khcic ben stron nut ｶｾ＠ phta tay phai l6i di ten nui. - '

ｈｩｾｮ＠ nay, bai ky ｾＶ＠ van ｣ｯｾＺ＠Tren 650 da qua, ba.t ｬｵｾｮ＠ ｴｨｾｴ＠gian, trai ｱｵｾ＠ bao ｭｾ｡＠ nan,g ｮｾｴ＠chu xva khac tren vach da ｶｾ＠khong mo, nhtr ｭＮｾｴ＠ ta:_ ーｨｾ＠tao hinh hoan chmh da cu6n h.ut nhieu du khach den ｮｧｾｾ＠roue va chim say trong canh nu'i ｾｯｮｧ＠ ｴｵｹｾｴ＠ mi. Bai ky ' lU'U truyen, ve cOng ｶｩｾ｣＠ ｾａｙＬ＠ ､ｬｦｏｾ＠thap Linh Te va ca ngQ'l cac nha sv c6 cong xay dlfTlg ｬｾ＠ thap. Ngay nay thap Unh ｔ･ｾｯｮｧ＠ ｾｮＮ＠

Tu xva, ngvoi Nmh 13mb

Ngvoi dfrng ten chu tn ｶｩｾｾ＠xAy dlfTlg thap la nha ｳＮｾ＠ ｔｾ＠Nhu- hoc tro Phap Loa. Nght den viec· nha str la'n chan may, xep ttmg hon da, tir ｭｾｴ＠ ｾ｣＠ ､ｾｮ＠mfit thvoc, til' m¢t thtrdc den m6t nMn, ｭｾｴ＠ buoc tie'n them m6t bvoc, m¢t ｴｾｮｧ＠ cao them. m6t tang, toi )uc tha.p cao sung sung, the' ｣ｨｾｬ＠ tn)'i xanh, t6 them ve ､ｾｰ＠ cua non sOng, tranh cong xAy dlfOg cung ｴｾｯ＠h6a thi bon SU' sai tam thUOng dau'co thlsanh dvqc!" (2).

con xay dlfTlg ｭｾｴ＠ ｾｾｯｩ＠ nha ｴｾ｣ｲ＠Phat o du&i chan nut Dl;lc Thuy ve .phia DOng. Chua ､ｾｱ｣＠ mang ten chua Non · Nvac, quay hv&ng Dong, xay ｾｩｮｧ＠ da, mai cong, ､ｾｵ＠ dao ｵｯｾ＠ l_uQll ｾｶ＠nhfrng ng6i chua ｾＶ＠ kin_h khac. Dieu dt'>c dao cua chua Non Ntr&c la.chua xay dlfOg sat chAn nui dtra vao cac vom da, nui va ｣ｨｾ｡＠ ·hoa ｱｵｹｾｮ＠ nhau. Phia Dong sac chua ｉｾｩ＠ la ｾｾｮｧ＠ song Day chay xuoi ra ｢Ｑ･ｾ Ｎ＠ Cha.n nui ben dong s6ng co ､ﾢｾｧ＠Thuy Tran. N6i ra ､ｾｮ ｧ＠ Thuy Tran la cAy cau da cong ｣ｯｾｧ＠xAy dlfOg cung thai v<Yi chua

Trvang Hfin Sieu - ｭ ｾ ｴ＠ ｢ｾ｣＠

.Du ·khach den le ーｨｾｬ＠ 0 chUa Non Ntroc se c6 d!p dQc cac bai tha chfr ｈｾｮ＠ khic tren cac vach nui cua cac nha vua va cac tao nha.n mac khach n6i tie'ng nhu: U Thfui.h Tong, Le Hien T6ng, Tv Due, Trvang Han Sieu, Phan1 Str ｍｾＬ＠ Ngo Thi Si, Ng6 Thi ｎｨｾ Ｎ＠ ｎｧ ｵ ｹｾｮ＠ Huy Oanh, Ng6 Phuc Uun, ｐｨｾ＠Van Ngh!, Tan Da, ....

Con chim Tni kh6ng 16 a'y da xam day minh va. doi canh nhii'ng bai tha bat hu. Nhii'ng "vach gam" nay da dlfOg giua trcri mAy Non Nuoc bao Ia cai tinh than dan tl)c to thcim cho minh da.1 nay ｭｾｴ＠ net ､｣ｾｰ＠ van h6a.

LA DANG ｂｾｾｔ＠Truimg PTTH Luung Van ｔｾｹ＠

ｔｨｾ＠ xd Ninh JrJinh.

( I) va (2) trich rrong bdi "DI,IC Thtiy sqn

Unh Tl thlip kf' ·

50 • ｔｾｐ＠ CHi NGHIENC(!u PHJ,T HQC •

I -Ten gQi va vi tri Chua ｄｾ＠ Bi thu<mg gQi !a chua

ｄｾｩ＠ Tir, lay ten lang sa ｾ ｩ＠ tire th6n ｄｾｩ＠ Tir thu¢c xii ｄｾｩ＠ Kim huy¢n Thanh Tri Ha N¢i. Tam bia cu nhat hi¢n con ､ｾｴ＠ a tnt&c chUa dttO'c dl;tllg nam Hoang Djnh thfr 4 ｴｵｾｧ＠frng v&i nam ducmg lich 1604 (each ngay nay 389 nam, gan 4 the

ky). 0 tran bia c6 chu "Trimg tu ｄｾｩ＠ Bi h! bi" (Bia trimg tu chua ｄｾｩ＠ Bi). Van Bia ghi ro: Chua Dai-Bi cua th6n ｄｾｩ＠ Tir (Linh dttang ｾ｡＠ｄｾ＠ Tir th6n, ｄｾ＠ Bi), tir "Dai Bi" (thu<mg di v&i tir "Dai Tir" ia. hai dfrc tinh cua Phat va ｾ ｡｣＠ vi B6 tat Chua Van Dien, Thanh Tri, I Ia N()i

Ｂｄｾｩ＠ tir ｄｾｩ＠ Bi" .chi long tfr bi r¢ng Ibn. "Tir" la neu guong dl.rc 16'11 cua ｐｨｾｴ＠ tci thttcmg x6t chung long thuang yeu ngttOi khac, tim moi each dem sinh, mu6n cl.ru mqi nguai thoat vong tram Juan ｬｾｩ＠ ｮｩｾｭ＠ vui cho chung sinh: "Bi" la. thucmg x6t khci niio. canh khci iii cua chung sinh khoi kiep nguai day Chua a phia sau dinh, tr6ng ta dam ｄｾｩＬ＠ con ｰｨｩｾＱ＠ nao.

\,

Ct-IUJ.\ ｾＡｊｊＮ｜Ｑ＠ at " ., -a Xfi D81 KIM •

OVUTVANSAN

"D;:ti tu D;:ti bi" ｧｾ＠ ｬｩｾｮ＠ v&i danh hieu dfrc Quan The' fim B6 tat, dttQ'C t6n sung phci .bie'n a nu&c ta cung cac nu&c theo ｐｨｾｴ＠ giao ｄｾｩ＠ thira.

"Dc,li Bi" duqc dung M ､ｾｴ＠ ten cho rat ｮｨｩｾｵ＠chua, trong d6 c6 nhiing chua n6i tieng cii nttoc. Ty nhtt chua ｄｾｩ＠ Bi &lang B6 Khe huy¢n Thanh Oai tho Minh Dfrc chan nMn dai Trio (the' ky XIII, chUa D;,ti Bi a lang V;:tn Tao nay thuQc huy¢n Gia Lttcmg Ha &I.e, que cua ｔｨｩｾｮ＠ Slt Huyen Quang ( 1254-1334) t6 thfr ba cua dong

True LAm dai Tran, do chinh ｔｨｩｾｮ＠ su cho dl;l'llg vao nam Httng Long Quy SUu (1313) dai Tran Anh T6ng. Chua D;:ti Bi a M¢t Son xa B6 Ve huy¢n D6ng Son Thanh H6a dl;l'llg nam Canh Tri thfr 9 (1671) do vua U ｈｵｹｾｮ＠ T6ng dlfng M th& ｐｨｾｴＬ＠ d6ng thai tho vua cha (U ThAn T6ng) va Hoang thai ｨｾｵ Ｎ＠ ｄｾｴ＠ ten chua Ia D;:ti Bi c6t M

c6 ten la dAm Nguy¢t Kinh; ｣ｾｨ＠ chUa c6 khu ao hinh vuong, giua c6 chiec go nho tr6ng m¢t cay hiii duang tau nam; cfr den mua ｬｾｩ＠ tr6 hoa ra't

､ｾｰＮ＠ mau hong tltO'i giua dam la day b6ng xanh biec. Tr6ng ra ao hi "Tho chi" noi tho nhiino vi . c .

c6 lao cao tu6i da mat, va cling la noi h¢i hQp cua cac ph1,1 Hio trong thOn. Giap v&i dinh va chUa, nhttng a phia ngoai lang la khu Tien n6ng va Van chi, nltm tren m¢t khu da't cao phia tay c6

b¢ tho Than nang, phi a dong c6 b¢ tho Khcing Til va cac Tien ｨｩｾｮ＠ dtt&i nhiing cay c6 th1,1 canh la xum xue. Nhtt ｶｾｹ＠ chua ｄｾｩ＠ Bi nfun trong m¢t quan th€ c6ng trinh c6 gia tri ｶｾ＠ ｭｾｴ＠ ngh¢ ｴｨｵｾｴ＠van hqc cung nhtt ｶｾ＠ ｭｾｴ＠ qch sl'r, ｧｾｮ＠ ｬｩｾｮ＠ v&i dai

s6ng tinh thAn cua lang xa. II - ｌｾ｣ｨ＠ Slr xay ､ｾｲｮｧ＠Nhtt tren vira neu, bia cO nhat cua chua hi¢n

con, dttqc dl;l'llg vao nfun HoAng D!nh thfr 4 tfrc 1604 dttctng ljch. Bia ghi vi¢c trung tu chua, chfrng to chua da t;;to ｬｾｰ＠ tnr&c d6 nhieu nfun, den thai ky nay m&i bj hu hong ｮｾｧ＠ nen duqc tu sl'ra l;,ti. Thi;!C ra chua rat Xlta, VJ ｧｾｮ＠ ｬｩｾｮ＠ VO'i Sl;! thfmh ｬｾｰ＠ lang D<;ti Tu ciing gqi la lang D;;ti. Lang nay thai c6 v&i lang Linh DttCm.g la mQt, nltm a ven giiii ho Ibn c6 ten gQi dam ｄｾｩ＠ (hay dam Linh Duong, dAm Phap Van theo ten cac lang ven ba) la dau tich cua song To Ljch xtta. Tnt&c day lang

D:;ti chi Ia m()t x6m cua lang cii, d. lang c6 dinh tho than ､ｾｴ＠ a Linh Dttang nrtm ven bo dam phia Nam. Chua tho ｐｨｾｴ＠ ､ｾｴ＠ a x6m n;j.m ven bo dam phia B.k.

X6m c6 chua ｮｾｮ＠ khi phat triC'n thanh th6n d5 H1y ten Ia D:;ti Tir ttt<1ng (mg vbi ｄｾｩ＠ Bi, ten chua, ｔｾｮ＠ thon nhac ｬｾｩ＠ dw.>'c nguy¢n thtt<mg ngtt<'l'i r(mg 16n cua chtt ｐｨｾｬ＠ chtt 86 tat dw.rc tho a chua. Sau nay lang ｄｾｩ＠ Tir dt!llg ngoi dinh ruac bai vi Thanh hoang ve tho rieng. Tir do Linh dttirng v;\ ｄｾｩ＠ tir co hai dinh bi¢1 ｬｾｰ＠ tho chung vi tht\n &o Ninh, con chua thi van Ia chung cua hai lang. Mai den nam 30 cua the ky nay dtt(ri thoi Phap thu()c, m<)t ngttc1i giau cong due cua Linh Dw'rng (ong Ilan Ciinh, nha thau khoan) m&i x:ly chua ｲｩｾｮｧ＠ cho lang minh tuc chua Linh Dtt<mg hi¢n nay. Nhtt ｶｾｹ＠ tu xa xtta tir lang chinh Ia Linh Dttimg da hinh thanh m(\1 xom o phia Bac, t:_ti day da dt,rng chua va da la'y ttn h't ｄｾｩ＠ Tir, M nha t(ri due ｄｾｩ＠ tir, ｄｾｩ＠ bi cua chtt ｐｨｾｴ＠ va cac 86 tat. Theo gia ph:i c6 nha't hi¢n dttc_rc bie't cua l<'mg D<,ti Tir la cua hq ｎｧｵｹｾｮ＠ Ba, ong thuy tci v6n tir Chi ｎｧｾｩ＠ Hai Dtto"Jlg da chuyen Clt t&i day vao cuoi doi Trdn tuc cu6i the ky thu 14, each day trCn 500 nam. L1.ng cu i'r ｢ｾｮ＠ song Tc), sau mbi chuye'n vao gan dam, hoi do lang da cb vicn Ngl! Su h<:> Tnr<mg. Nhtt ｶｾｹ＠ co the coi nhu lang da hinh thanh each day tren 5 the ky' va sau khi lang chuye'n tm ven dilin, chua da dttqc xay dt,tng va tic'p do tCn )a.ng dtt<;>"C ､ｾｴ Ｌ＠ ghi ):_ti Slf hi¢11 di¢11 cua chua.

'111 - Cuc')c ｴｨｾｮｧ＠ tram cim ljch si't Bia c6 nha't cua chua dt!llg nam thu Itt 1Io.1ng

djnh (1604) cho thay ｣ｨｵｾ｡＠ dttc;rc ｎｧｾＮｮ＠ ｑｵｾｮ＠

Cong h<? Trinh v&i vq la Phan Thi Bo dp t ien thue nhan cong tu ｴｾｯ＠ dt!llg I<;ti nha thieu httcmg 3 gian, cung tien dtt<1ng, hai day nha lang 7 gian, ll,l.C 12 pho tuqng ｐｨｾｴＬ＠ 2 tttc;tng HQ Philp. D6ng th<ri cap 5 mau ru()ng gan dtt<mg cai. Trcn hia cong due ghi danh sach trCn 100 thi chu, i'r xa Linh Dtt<'rng (g6m d D:,li Tir) va xa Thinh ｌｩｾｬ＠voi nhieu thtra rui)ng cung vao chua. Van bia do m(lt nh:l. d:,li van hao dtto•ng thiri la Tr<:lllg Bung Phung Khac Khoan so:;m (ra't tic'c vi bia ､ｾｴ＠ o ngo:\i triri hi mtta m1ng bao m<m, nC:n ma't nhitu chi!, khf)ng d<;>c dttqc toan h() van hia).

• ｲｾｐ＠ en/ NGIIIEN c(!u PHAT HOC. 51

Theo m()t ta'm bia khac dlfng vao nrun Dttcmg H<>a thu 4 (1638) hon 30 nam sau, m()t ｱｵｾｮ＠chua dong chua Trjnh la Trinh Thj NgQc Dung cung_ ch6ng la 0<'10 Van The da cung vao chua 6 mau 5 sao (gom ｾＶ＠ thi'ra ru()ng) M dam b:io vi¢c cung gio b6 ｭｾＮ＠ (Bia cung M ngoai tr<'ri nC:n mat nhiiu chi!). Mtttl'i nam sau chua ｬｾｩ＠ dttc;rc tu b6 vao nam Ky mao niCn ｨｩｾｵ＠ Chinh Hoa (1699) do Thj nQi cung tan phu Chua Trinh Ia Tran Thj Ngqc Tiii Ngu<1i ｄｾｩ＠ Tir da cung vao chua ba mau v<ti 300 quan ｴｩｾｮ＠ M lam gi6 cho b6 ｭｾＮ＠mi)t mAu rul)ng Tam bao, ｴｨｾｭ＠ 4 mau 5 sao rul_)ng 101 veri 300 quan liin de xay chua va den mic'u. ｬｬｩｾｮ＠ con la'm bia dl,l"ng nam Chinh lloa th(r hai ( 1700) phia 1nrac co ｴｾ｣＠ tttqng ba chua ngoi, dm ｭｾｴ＠ sau khac bia ghi cong due cap rui)ng Mt ticn. va h9 Ｑｾｮ＠ cac quan vien h6n giap h6i do: cac giap £Xmg, giap Doai, giap H<;t, giap Trung. Ria ､ｾｴ＠ o trong chua nCn dttqc biio quiin con ｮｧｵｹｾｮ＠v<;n. May tam bia trCn chung minh chua ｄｾｩ＠ Bi Ia mi)t ngoi chua Jan, i1 sat ni)i th:l.nh va ｬｾｩ＠ Ia ng6i chua chung cho ca ｄｾｩ＠ Tli va Linh Dtt<rng. Linh Duong Ｑｾｩ＠ Ia ｱｵｾ＠ httcmg cua Thai chi Nguyen Ng<_lc Di¢m (1730 - 17R4) Ia vg chua Trjnh Doanh va Ia M<? chua Trinh Sam ( 1731J - ＱＷｒｾＩ Ｎ＠

Ngttc'ri uuvc dfmh gia Ia "Chinh gifw lung Jay khap n<Yi, cong lao rvc ra hem cii doi tru&c". (Phan lluy Chu). Vq chua Trinh S.'lm Ia Chinh phi h9 ｈｯｾｮｧ＠ ngttoi ｄｾｩ＠ Tli ｨｩｾｮ＠ con lang a ngoai d6ng Umg Linh Dttirng. C6 th€ doan r;jng: Thi n()i cung tlln Tran NgQc Tiii (dttqc dan lang ton xung Ia ba Chua) dii vao phu chua o thoi ky chua Trinh Doanh (Van bia nam 1700 khong cho biet nam sinh nam mat cua ba). Nhttng ngay tir 4h(ti ky dau khi moi thie't ｬｾｰ＠ phu chua Trinh (bia 1604 duqc dt,mg duai th<1i Chua Trinh Tung ngtt<'fi da d.m quan danh thang hq ｍｾ｣＠ nam .1594, dua vua 1..t vc Thang Long, mc'r dau th1,1c Slf ky nguyen phu Chua Trinh dtt&i th<1i U: Trung I hrng). Duai trieu Chua Trinh Doanh va Chua Trinh Sl\m, dan tang Linh Dttong va D<;ti Tir da co nhicu ba chua trong triiu, va di nhiC:n ngoi chua ｄｾｩ＠ 13i chung cho cii hai li\.ng da c6 nhi!ng cuQc hanh hurmg ta'p nt_\p, tir cung vua phu chua va phC'i phtt<mg sam ua't cua kinh thanh. ｄｾｩ＠ Tli d'm

52 • ｔｾｐ＠ CHI NGHIEN c(fu PHJ.T HOC •

PHAP-VU'ONG-TU

HliA gAY Mua bay, 161' nho vao chua. Nauxo'ng, fJ! thud ngay Xlfa van con. Chuang chzla. th{t'c dgy long son. A- Di- Da ... c6 chung con den ra'i. LO'i kinh. song hdi frie'u s6i. Mo rung,

nhfp nhjp, bo'i hoi. Mo rung. Hoa Nghiem kinh. ngat ritng th6ng. Tam huang. del toa sang long ro'i day.

Mua bay, mua van bay bay ... Naux6ng, ngan rhuJ xuan nay le chl:ta.

(RAm thang rieng-Binh ty)

､ｾｭ＠ net cua m¢t ng6i chua cd v6i tam quan ｢ｾ＠the, c6 gac chu6ng, v6i toa chinh ､ｩｾｮ＠ nguy nga, tuqng ｐｨｾｴ＠ uy nghi l¢ng lay cung nha T6 va ､ｩｾｮ＠thO' Mau. ｐｨｾｴ＠ tu cua hai lang cling nhu khach ｴｨｾｰ＠ phuO'llg t&i hanh huO'llg d6ng dao.

Cu6i nrun 1945 sau ngay khang chien toan qu6c, thvc hanh chU tnrO'llg "toan dAn danh ｧｩｾ｣Ｌ＠tieu th6 ､ｩｾｴ＠ thu" lang ｄｾ＠ ｬｾｩ＠ a sat quill du<'mg cai, nen dinh va chua ､ｾｵ＠ duqc r<Y pha M ｣ｨｾｩｮ＠bu6c tien cua quAil djch. Hoa bi1lh ｬｾｰ＠ l:;ti, da.n lang da vuqt kh6 khan dvng l:;ti dinh va chua, tuy bj thu ｨｾｰ＠ nhung cling du ch6 cho ｶｩｾ｣＠ thO' cung ｐｨｾｴＮ＠ Chua ｄｾ＠ Bi cua lang ｄｾｩＮ＠ m¢t thai gian dai kh6ng c6 nha su coi s6c. ｇｾ＠ da.y duqc sv quan tam cua Giao h¢i va cac dp chinh ｱｵｹｾｮ＠ nen chua da c6 ni c6 vf. t11;1 tri, dap (rug duqc nhu cau cua ｱｵｾ＠ chung ｐｨｾｴ＠ ttr, gop ーｨｾ＠ hofu1g tri ｐｨｾｴ＠phap va giu gin m¢t di tich .lich su van h6a. 0

HANHHlfdNG

vEcOIPttf}T D61 DIEU SUY NGHT

Q Vlf;T Till! (Sii Vatt hoa Thottg titt II a Ni)i)

I rjnh S.'lm, ong ｣ｾｵ｡＠ hao hoa, thu du ｬｪｾｾ＠han thu chan giat con dan, da cho khac

nam chii' "Nam thien ､ｾ＠ nha't d()ng" tren V<)m ci!a Huang tich; Vt,\y ma den nay chua he c6 IO'i b<ln cai. Phai, con ban cai sao ､ｬＮｴｾｙｃ Ｎ＠ I Jucrng Scm qua Ia m¢t kY quan ngh¢ ｴｨｵｾｴ＠ ma ｴｨｩｾｮ＠ nhien 1.tU ai ban cho trai Nam.

Hang nam c6 toi hang chl_lc ｶｾｮ＠ ngu<1i, c6 cii nhii'ng nguai tir cac ｬｾＺｾ｣＠ dia xa xoi, ｶｵｾｲｴ＠ su6i bang deo d6 ve ｣ｨｩｾｭ＠ bai ｐｨｾｴ＠ .

13¢ Van h6a va Thong tin dang lam ta trinh len uy ban Van h6a va giao dl_IC lien ｨｩｾｰ＠ qu6c d11a JluO'ng So'J1 VclO di Sall Vclll hoa CUa Joai nguai.

Di x(rng voi tam v6c di san qu6c te', chung t6i tha'y c6 dieu ｣ｾ＠ ban:

Vi¢c tu siia tai t:;to nhii'ng c6ng trinh trong quan the' huO'llg sO'll

C6 the n6i chung ta da t6n nhieu c6ng sfrc, ｴｩｾｮ＠ ｢ｾ｣＠ de' mong sao nai ｐｨｾｴ＠ tich co cai ､ｾｰ＠khflc ｾｾ＠ v6i thclng canh ｴｲｾ＠ tl_IC. Song oai Ofun

thay, cai ､ｾｰ＠ kh6ng hin ｰｨｾ［ｾ＠ thu¢c boi tif.n! ｾ＠se kh6ng bang long, ｴｨｾ＠ chi con nhan ｭｾｵ＠ khi phii nhin m¢t nguai ｭｾ｣＠ ao the, d¢i khan xep ｬｾｩ＠､ｩｾｮ＠ d6i giay bat ke't!

Va.ng! Xin mai ｢ｾ＠ cung chung toi luqc qua vai chi tiet: chUng ta xu6i thea dong su6i Yen. M¢t khoang trai xanh rna ao, ｴｲｾｰ＠ tri.tng may nui van nhau. Hang tram con thuyen thai mai cheo diu dat dua khach hanh huO'llg vf. coi ｐｨｾｴＬ＠ luqn la nhu bai trong m¢ng ... D¢t nhien m¢t cai cau chAn ngang dong su6i Yen. Phai g<;>i la cau hi¢n d:;ti vi n6 duqc ca.'u ｾｯ＠ bAng sat, ｭｾ｣＠ dau n6

｣ｨｾｧ＠ may may mang tinh hi¢n ､ｾｩ＠ ve kie'n true. No c6 dang ve vira gAy, vira tho, vira c(mg, vira dan di¢u.

Toi hoi nha tha Ho Minh Ha, ngu6'i ｢ｾ＠ dong hanh:

- C6 the' thay chie'c du sAt bfrng m(H du tre vom cong chang?

- Khong nen, c6ng xu Ph:,tt Ia su6i Yen, khOng the' c6 ｶｾｴ＠ can tru6c t:\m ｭｾｴＮ＠ nhat 1<1 giiia khong gian scm thuy hiiu tinh nily!

C6 bao gio b•:tn tham quan phimg triC'n lam d6 cfi chc.'ft ｢ｾｴ＠ g:;\p nhiing chic'c ly pha te, nhiing hinh hoa i-n6c vo tinh ｸｾｰ＠ Ian vao d6? I luang Scm. c6 nhfrng dnh bai tri tttO'ng 11,(: chung ta hay dftt tay len ｬｾｮ＠ ｣ｾｮ＠ nhin tirng ｨｾ｣＠ vong cung mai bong, bu&c xu6ng Ｂｐｨｾｴ＠ tich bao d(>ng". Ta c6 dm giac nhu tir tren cao 6c dang !An du thang bu6c xu6ng sinh du6'ng; ｔｩｾ｣＠ thay, cai sinh dm'mg o day ｬｾｩ＠ Ia cai dC>ng nguyen thuy ｴｵｹｾｴ＠veri, c6 chuCmg da, mo da, dan dL. c6 ngii duc'rng xu6ng am tham ｴｨｾｭＮ＠ vi\ ca dwrng hut hut ve coi bf>ng lai! ...

"Nam thitn d¢ nhat d('mg" thang canh chinh o I Jurrng Son cijng v:,ty, d6 Ia dieu dang ban nht\t: {mh s{mg Ia dn thie't d6i v6i hang d(>ng, nhung ｴｾｩ＠ sao ta kh6ng b6 tri {mh sang duc.rc hat ra tir nhfrng hom, nhiing khe cua nui, ｴｾｯ＠ nen mien hu ao, mil Clr treo lung ｬｾｮｧ＠ nhiing, bong ､ｩｾｮ＠ cua th<'ri hi¢n d<,ti? Trong ma tuang chung toi chi co hinh anh nai day m¢t mau s:ic da: ｔｵｾｭｧ＠ da, cay ｮｾｮ＠ da, bat nhanh dL. Tuy¢t nhien kh6ng chap nMn mau sik nao khac. Nhiing thfr da 6p lat ｢ｾ＠thcr, ｧｾ｣ｨ＠ nung hoa van lat nen, anh hao quang di¢n tii sau tm:mg ｐｨｾｴ＠ B<\.. . thi thl,(c sl,( kh6 chap . ｮｨｾｮＡ＠

Crun on ｾｾ＠ thi nha.n giAu tuong tuc;mg da chi cho chung tOi dftu Ia c:ty vf\llg, c!ly ｢ｾ｣Ｎ＠ dau Ia nui ｣ｾｵＮ＠ nui co, nong t:lm, nc ken ... cam em ban tay ｮｧｨｾ＠ ｴｨｵｾｴ＠ cua thien nhien, cua con nguai dii ｴｾｯ＠ cho chung toi SI,J' ciim ｮｨｾｮ＠ "Giclng ma khong gi6ng". I Jan cac ｢ｾｴＮＮｮ＠ cling kh6 chju khi qua thang dnh "Ca hoa r6ng": Nhiing con ca da duqc ve them mAt cho ｴｨｾｴ＠ gi6ng being scm, con r6ng ﾷ ＱｵｾＱ｣＠ dap cii ham rang trang nhon, thanh gie'ng

• ｔｾｐ＠ CHi NGHIEN c(fu PHJT HOC • 53

nu6c thAn con ro mau xi mang mai bong ... M¢t dieu de ｮｨｾｮＮ＠ ､ｾｰ＠ vao ｭｾｴ＠ du khach Ia

fi!C ra mau sac; mau v6i, mau ve, mau san, mau ml,(c, phil kin chua den, co le chung ta cling cAn ban: ｔｾｩ＠ sao cac d¢ tii ｐｨｾｦＮ＠ chi ｭｾ｣＠ ao na.u song? ｖｾｹ＠ mau sck chu ､ｾｯ＠ cua ｐｨｾｴ＠ la mau gi? Di.t c!lu trii lcri dai hay ngan ｴｨｾ＠ nao, nhat quye't khong phii.i mau ｳｾ｣＠ sa, Jc)e ｬｯｾｬ＠ ma ｣ｨｾ｣＠ ｣ｨｾｮ＠ la mau gian dj. Chung t6i khong hie'u sao cac den chua a da.y Ii;Un dt.J ng qua nieu mau sAc? C6 nhfrng bfrc tuc:mg ｭｾｴ＠ hoa, da phftn, ma h6ng; m6i thclm, ｹｾｭ＠ do, ao xanh ... khie'n cho con mat tran tt_Jc phai bang ha<tng ... ｔｨｾｴ＠ dang tie'c! SI,J' tu Stra Va

tai t;,to nhiing cong trinh o Huang San phai c6 nhiing ban tay vang, nhfrng ban tay biet rung dC>ng M t:;to ra SI,J' h3.i hoa giiia hu va thl!C.

Vi¢c chu giai va gi&i thi¢u ｴｨｾｮｧ＠ dnh, ーｨｾｴ＠tich ...

Can thic't ｬｾｭ＠ 1 Da.n t¢c ta theo d;,to ｐｨｾｴ＠ thi nhieu, song hie'u ve ､ｾｯ＠ ｐｨｾｴ＠ thi qua it. C6 Ian chung toi tro ｣ｨｵｹｾｮ＠ vcri m¢t ni co, nh<'Y ni co giang giup hai tir "sac khong", ｶｾｹ＠ ma ni cO lung tung ... chu giai ml)t die'n tich qua vtin ｴｾｴＮ＠ nhat Ia ｴｨｵｾｴ＠ ngii ｐｨｾｴ＠ h<:JC khong duqc giii thich ro rang de khie'n cho ngu<'Yi lAm Ian!

Ta hay dqc hang chii chu thich ､ｾｴ＠ o su6i "Giii.i oan": ＢｾＧｵＶｩ＠ Long tuycn, dong su6i nay do chin con n"1ng d6 nuoc ve. Tuang truyen dng: Ngay xua cClllg_ chua Ba, cong chua ｄｩｾｵ＠ ｔｨｩｾｮ＠

tam o su6i nay de "tay ｳｾ｣ｨ＠ bt.Ji trAn", sau len d6ng !luang tich tu hanh dk ､ｾｯ＠ thanh B6 tat quan the' a.m, vi ｶｾｹ＠ su6i Long Thuyen con duqc gqi Ia su6i Giai oan"

Oi! ne'u nhu chi vi cong chua Ba "Tay ｳｾ｣ｨ＠bt.Ji trAn" a su6i nay thi sao kh6ng gQi Ia su6i "Tay tran" cho de hitu? Hai chii "Giai oan" a da.y phai hie'u thco each nao? "Oa.n frc" hay "d6'i Ia be khei, tinh Ia gia.y oan?" Neu oan frc thi chung toi ｮｧｾ＠ ｾｮｧ＠ !Oi chu giai trtn chua ｨｾ＠ ly vi cong chua ｄｩｾｵ＠ Thi9n da.u cb nbi oan nhu TiSu Kinh Tam?

Con "Tinh Ia gia.y oan" thi t;,ti sao hang nam c6 hang ngan, hang ｶｾ＠ nguc.'ri tu6i xuftn phoi ph6i cfr chen nhau u6ng nu{rc "Giai oan"? ｈ＼ｾ＠mu6n dfrt du<'mg tinh duyen chang? Khong!

54 • ｔｾｐ＠ CHi NGHIEN c(Ju ｐｬｩｾｔ＠ HOC •

Chung toi biet hq vira u6ng nu&c "Giai oan" vira vao d()ng PMt "xoa dau c6, dau ｣ｾｵＢ＠ ｶｾｹ＠ thi tir xua den nay chung ta da hie'u theo each nao? Chinh vi Sl! nghi ｮｧｾ＠ ay, chung t6i lao Ia hoi nhieu nguai. MQt ｣ｴＬｾ＠ gia ban boa qua tru&c c6ng chua Giai oan k€: "Thay cong chua ｄｩｾｵ＠ ｔｨｩｾｮ＠

nha't quyet di tu. Vua cha n6i ｧｩｾｮ＠ d6t chua. giet su ... Cong chua duqc thful H6 dua ve Huang Scm, trucrc khi vao d()ng Huang tich, c6ng chua dii ｉｾｰ＠dan cau sieu, la'y nu&c su6i Long tuyen vay khAp dan trang ct\u cho vong hon nhiing nha su b! gie't... '' LOi k€ nay du sao cling d€ chung ta suy ngfu11.

ｖｩｾ｣＠ chu giai da kh6, thuyet minh gi&i ｴｨｩｾｵ＠

nhfrng ky tich ｬｾｩ＠ cang kh6. Hang tram, hang ngan duO'ng net triru tuqng tren khong gian vom

dQng, chung ta chqn l<:>c lay vai hinh iinh c6 t inh, c6 Iy, c6 tinh thuyet ーｨｴＬｾ｣＠ khien nguoi doi phai cha'p nhl!n, do Ia cong ｶｩｾ｣＠ nghiem tuc. ｾＱ＠ cung chung toi hay lang nghe 16'i giai ｴｨｩｾｵ＠ cua mQt

can bQ cong ty du lich trong Ｂｐｨｾｴ＠ tich bao dQng": "Dny Ia hinh anh thay tro Duc'1ng Tang, Ton NgQ KhOng, Tru Bat Gi&i di thlnh kinh ... " Co th€ cling gi6ng da'y, ne'u du khach co oc tut'1ng tuqng phong phu; Song, hinh anh mly chi co th€ ve ｨｯｾ｣＠ Chl,\111 khac 0 mQI ngoi chua nao khac, con n<ti day - thanh dja cua ｐｨｾｴ＠ Ba quan am chung tOi e ｲｾｮｧ＠ khong 6n. Theo "Tay du kf' khi da co ｐｨｾＡｴ＠ ba quan am, thi Ton NgQ Khong con

500 nam phai giam ｴｾｩ＠ nui Ngii Hanh. Chung ta kh6ng th€ "mang rau 6ng nq cam dm ba kia" ma kh6ng dcin xia den su sach.

Qut\n the' thang d.nh Huang Son Ia ml,H ky c6ng cua Ｑ ｾＰ＠ h6a, ｢ｾ＠ va chung toi chi duqc phep can nhac, chat lqc nhii'ng y nghi tinh boa nhat d€ 16 ､ｾｰ＠ them, neu nhu trong mQt thm, trong m()t phut giay ､ｾ＠ dai, bo qua Sl! nghiem tuc M lam hong ky thich thi d6 Ia I6i tam khong the tha thu.

Trong dip hanh huo'ng dau xu an nay, ve HuO'llg Son, chung t6i co vai y kie'n nho. Mong

va tin rang Huang Son se duqc gi&i ｐｨｾｴ＠ hqc va cac nha xa h()i hqc cling nhu B¢ Van h6a Th6ng tin quan tam nhieu ...

3-1996

ｾ＠ ieng lang, cay da, ben nu&c, con do tir ｾ＠ ngay xua da tro thanh bie'u tu<:mg da

ngum da.n ｖｩｾｴ＠ v&i bao nhieu ky ｮｩｾｭ＠ d<rp de. - Cai gie'ng·dliu lang: gieng dri'u lang Em nhtt ki nirm trong nhtf ngr;>c.

(Tc'Hanh)

ｃｦＮｴｕｖｾｎ＠•

cAt Qt{NQ XliA 0 VAN ＱＯｾｕ＠ (1/VND(;I/N)

Truy¢n An DU<Yng Vucmg cim nguyen db lung linh ｨｵｹｾｮ＠ ｴｨｯｾｩ＠ ... Tn.mg Thuy dcm x{tc V<,1 ve Loa Thanh chfm dt. Xac bien thanh ng<_lc th<.tch. TrQng Thuy ti& thuong My Cha.u V(l cung, ben lao xu6ng gie'ng tl! van. Nguoi dc'1i sau m6 ng<:JC trai Bi€n Dong la'y nu{rc gie'ng ma rua, thi vien ng9c sang long Ian h ... Xa h<.Yn, Ｂｔｲｵｹｾｮ＠ Thuye't llunt• Yuuno" mach ta: - Phia tru6'c c6 tran nu{rc 0 0

chiiy ra tir nui rbc nich, chim ri, chim cemg ca mua r()n rang. C6 con gai Yua Hung soi gu(rng chai t6c, a'y Ia cho ho ｨｾｮ＠ cua Than Son Tinh vii

Ngc_1c Hoa ... ｔｲｵｹｾｮ＠ Tam cam ghi m(_lt net vt. tfun 16ng tham thiio: - ｂｾ［ｾｴ＠ biio TUm mang eft

b6ng ｶｾ＠ nuoi mf>i ngay cho an hai ｢ｾｮＮ＠ Khi n:\o cho b6ng an ph iii gQi "B6ng b6ng hang bang ten an com vang cam ｢ｾ｣＠ nha ta. Ch& an wm ｨｾｭ＠chao hoa nha nguoi ... " Roi Tam khoc hu hu khi con B6ng bj m<; con cam bat ｶｾ＠ an thit. Thtmg 4-1993 khi ｶｾ＠ tham h\ng Thuc:mg Phuc (xa ｎｧｵｹｾｮ＠Trai - I l:l Tay) tOi du<:rc nghe k€ cnu ｣ｨｵｹｾｮ＠ ve Gieno sa Giao: -MOt ong sli tu i!:J Chua Am bubc 0 .

qua ngui1i nH)t tin nii', Nang en mang sinh d(ra tre, sau tra lc,ti cho nha su r<ii nhiy su6ng dong song ｎｨｵｾ＠ tl! van. Cho ba ｭｾ＠ giao dfra tre cho nba su ｧｾｮ＠ ·m(H cai gie'ng b6n mau xanh trong. Dan lang ､ｾｴ＠ ten Ia Gieng sa Giao. Ch6 ong su mat, m6i dun cao thanb go. Cay da mqc urn tum, ｲｾ＠ toa xu6ng ｴｾｯ＠ thanh nhii'ng cai h6c !Ctn. Dan

liing li,\p den vua th<l' tmg, ngtnri c6 cfmg nu(li dua Ire vua thir Dl1<1tlg Tn,rc Nguyen, v! Phu Doan DCmg f){l*. Dtnmg Tn,rc ｎｧｵｹｾｮ＠ ( 1496 -

!50()) Ia Thiinh hmlng cua hlng Th11<.11lg Phuc va 1:1 m(o\1 trong :!X ngC1i sao cua Tao Dan thcri vua Lt Th£111h TCmg. lluycn tho:_li, dii sii ... <.:lr nhu hay sflc du v<ing trCn hrtu tnri sau co11 mlla. C\u ｣ｬｴｵｹｾｮ＠ Gie'ng My Chllu, dCmg biio tli phia loa thfmh phiii chftng murln nbi t{ri bi k!ch tinh ycu mucm thua. My Chllu, cC1 g£ti ｖｩｾｴ＠ tru{rc khi chc't nhan giii:

- "Nc'u m(olt ll1ng trung hic'u ma hj lira d6i thi

chtl di SC hic'n thi\nh chl\u ngnc de' rUa nht.JC thu ... ". Nh:ln Jlln Cci l..oa, DClllg J\nh coi My Chllu nhu Nii thrtn, thir trong J\m Bil Chua. J\m Jw_rc trung tu nhi6u 11\n (16X7, IX93, 1907 va g!tn day I I)<J:!). Da cb han vftn thcr Jw.rc c:lt f111h tu vung que f)(mg J\nh n<ly:

Cho sinh, nghio nT((fC, Jinh chong

Nring h/m minh. X11nh hire·. Dimg sfmg

Ch11ng lhtly. Am Jhrlm.

l.r)ng co grii V if} I.

(lXmg scmg Wn em - Thanh Trao) Vii'ng wing d)l drllhf' ai!

Cring mtrrJ, drll(li c1ing lrifi cao lrn

Mrli mr rm ngrim mr?l minh

Soi Cii/ng Ng{JC thr(v bong hinh Jh{Ji Xlffl

(CQt dft the - ｎｧｵｹｾｮ＠ Kim Thoa) Nftm trong qutln the' Den Hung, xa Hi Ctnmg,

Phong Chau, Vinh Phu, giing ｎｧ＼Ｚｾ｣＠ dll\fc tu siia thanh hai t<>a tir th<'ri vua Lt Thanh Tong. Tham gic'ng Ngc_1c trtn tam cao Nghia Linh "Mn nghin nfun sau lung - ngay moi ve truoc ｭｾｴＢ Ｌ＠ Ia cam d(lng ｶｾ＠ tAm Umg cua Ng<_lc Hoa da giup cho &m . Tinh, ngll<l'i chcing yeu thu<mg co cfmg tri thuy, giii yen binh cho nguoi nong dan xu Dm\i, xu Bac. Tu huyen tho<,ti Gieng Ba Giao, ta ｨｩｾｵ＠ ｴｨｾｭ＠

thoi ky tin nguang ｐｨｾｴ＠ gifw a nam 200-:! 10 D6ng Him (The ky III) . Ca dao ke phuc (g6m ｔｨｵｾｭｧ＠ Phuc, Gia Phuc, I loang Phuc) co ca.u:

"25 ni'm gie'ng Bd Ciiao.

26 1'/(rtc nt(cJC fa Cltng WlO chai

27 keo h(Ji ding vui

R1rac len miri1 rrfng rhr'im nai Chtio Bri..."

• ｔｾｐ＠ Cllf NGIIIEN c(fu Pll/o.T 1/QC • 55

I-I<)i Thuc.mg - Phuc 12-1 am Jich co lt.Jc ru(rc tll<,lllg Bi\ Dl,\u (chua ｄｾｵＩ＠ tu Gia Phuc ve Thl1cJng Phuc. Dttn lang lAy nu{rc gic'ng Ba Giao M tAm tll<.mg. DiCu do n6i len I inh thicng cua Gic'ng R:\ Giao. Chua Di,lu (Phap Vii) n:im trong h¢ th6ng tu ph[tp dm ､［ｾｯ＠ ｐｨｾｴ＠ n,rc rO' thiri Ly: Phf1p vAn, ph{tp vii, phap lfli, phap dja. Dnn gian qucn g<,li Ba Dllu , Ba Dl,\u, Ba Dan, Ra Tu<mg ... I l(>i chua tht'ri Ly du mua, trieu dinh cho ru{rc tw.mg Man Nuong tu chua Dau, Thul,\n Thanh, Jla B:ic qua chua Phap Vlln , Thanh Tri rc'li vc chua Ba Dau, Thuimg Tin. lla Tay. Nu<rc m()t d1,1c H\y tu gic'ng Ba Giao. V:\n hia h(1i kc phuc (Tri\'n Scm Nam) m i!!u Ia: "Ngiiy 7-4 (am l!ch) I ie't ｐｨｾｴ＠ - Dan, xa Gia Phuc truirc mt;JI ngay phal hi)a m<)t 1 ic'ng, quan v iCn thflll xa llr t6ng dc'n Xlr Phung X£1 kiC'm

､ｵｹｾｴ＠ ､｣ｾｩ＠ ngil nam nii, ao mil tc chinh rube ｫｩｾｵＮ＠chiCng trcing, MY do, bac dan hai hinh, nam ､ｾｭ＠nam binh cung le ｖｾｬ＠ day du. f)c_Yi dc'n gilt Thfmh Sinh ca IC)ng nghc hoa l¢nh cua Gia Phuc ph:lt·ICn 3 I iCng, J hcii lrrlng thi quan V ien sac lllt.JC cung dQi ngu tc' ru6c, nh<,tc cong, ti c'n van chua. Sau khi hanh IC, xa, them truirng dc'n gic'ng Ba Gian dil.ng mi)t mam xoi, I 0 dia trau cau hna qua den nhang lrj gi:l 3 m<,tch M cung Th:i.n Gic'ng. Luc dc'n gic'ng, quan viCn ba xa dung du ｴｨｾＮＺｯ＠ thu lt,r .rcii ncii hi?u chitng lrrlng" .

Sau khi dugc dap ba hc'li lrrlng ｬｾｮｨＬ＠ quan vicn chuc sac quy bai tru{Yc chua. Van hia Chua Dl,\u SUng Khang thu 4 (1569). Dinh Kh<l.c ｔｨ ｵｾｮ＠

djch: 6i! Cai gie'ng lang nhu miinh troi xanh vay

ｧ｣ｾｩ＠ Ia ve 111<1llg lai. Da.u co lam quen voi van hba nha t:i.ng, tin hQC ... Ia van khong qutn soi minh khi ve tham gie'ng Ngqc Hoa, Gie'ng My Chau, gic'ng Ba Giao ... M<)t tic'ng vang sau thftm cua qua kh(r nhac ta gin giii sao cho m6i tnr<rng thicn nhien vua "xanh" "vita s;,tch". Gie'ng lang ay Ia ｭｾ｣ｨ＠ s6ng, lll<,tCh nui, m;,tch rung, ｭｾ｣ｨ＠ bitn. fty Ia tinh than cQng d6ng, tinh yeu que hu<mg yeu ｮｧｨｾ＠ ｴｨｵｾｕＬ＠ y tuc1ng tni tinh cua con nguoi ｖｩｾｴ＠Nam. Nhu su6i ngu6n trong mai, chay mai.

• Ng1r0i d1i'ng ddu hung tinh

56 • ｔｾ＠ CHi NGHIEN c(/U PHJT H()C •

' A 7 7 A I ' A'

Mlfm DE Tlfll KHIEU LaN NHAT •

(TIEP THEO) A A ,.., A • A K

MUC KIEN LIEN- THAN THONG DE NHAT 0

ｍｾ［ｾ｣＠ ｫｩｾｮ＠ Lien t6n gia Ia ml)t vi than thong d¢ nha't trong muO'i d¢ tti Ian cua ｐｨｾｴ＠ Da.

Ban ､ｾｵ＠ M1,1c ki¢n Lien va Xa - lqi- Pha't ton gia ci.mg la chung tl)c dung hQ Ba la mon, nghc bie't nban duyen pbap cua ｐｨｾｴ＠ Da, ne:n da dat ､ｾ＠ ml)t tram d¢ tti cung v&i Xa ｉｾ＠ Phat d6ng thm quy y PMt Da.

Du&i tqa ｐｨｾｴ＠ Da, ｍｾ［ｾ｣＠ - ki¢n - Lien t6n gia Ia ml)t d¢ til tien bl) nhanh nha't. Pharo mOi khi diy ｭｾｨ＠ ｐｨｾｴ＠ phap rna ｧｾｰ＠ phai tn'l )lfC gi ngan can, M1,1c - Ki¢n - Lien Ia nguO'i phin d6i slf thoa hi¢p nhAn nhuqng nha't. NguO'i c6 phep than th6ng, da'u phap v&i bqn ｮｧｯｾｩ＠ ､ｾｯ＠ bao giO' cilng bAch chien bach thang.

The nhllllg, than th6ng khong phiii Ia phep can ban. ｐｨｾｴ＠ Da lu6n Iuon bai xich ｭｾｨ＠ me nhiing ､ｾ＠ tti chi ｣ｾｹ＠ vao phcp than thOng. B&i vi tMn thOng d6i v&i vi¢c lieu sinh, thoat tu ching co quan h¢ gi.

ｍｾ［ｾ｣＠ - ki¢n - LiC:n tOn gia da kh6ng nghc chi thi cua Pht).t Da, khi thanh Ca - ti - Ia bi vl\.y kh6n, ngu<)'j da dung phap than thong di Clru Thich Ca. Ket qua rtli NguO'i moi bic't than thong cling khOng sao th<lng n6i nghi¢p qua. Sau cung Nguai da vi slf b6 gi£10 ma tuan ｮｾ＠ (I), than thong cilng kh6ng ｴｨｾ＠ c(ru duqc Nguai. Dfty chinh Ia thuyc't phap ｨｩｾｮ＠ than cua Nguai M cho nguO'i dai sau dnh gi6i.

Phep than thOng cua M1,1c - ｫｩｾｮ＠ - Lien la tai nghe duqc 1\.m thanh khOng ｫｾ＠ xa hay gnn. Mat nhin tha'y vt).t, chAng ke' ｶｾｴ＠ M trong hay ngo<\i. ｔｨｾｭ＠ chi y nghi trong dau con ngwri the' nao M1,1c Ｍｫｩｾｮ＠ - LiC:n deu bie't h{t.

D6i v6'i vi¢c nhin ro tfun nguai, M1,1c - ｋｩｾｮ＠ -Lien va LiC:n - Hoa - ｓＮｾ｣＠ nii dii co m01 cl\.u chuy¢n nhu sau :

C6 ml)t tan ｍｾ［ｾ｣＠ - ki¢n - Lien di qua vuO'n ca.y, co ml)t ngu<'ri dan ba ､ｾｰ＠ tueii trung niC:n, tC:n

gqi Ia Lien - hoa - sac v6'i tu the duyen dang dfmg yeu, nang den gan ｍｾＺｾ｣＠ - ｫｩｾｮ＠ - Lien r6i vAy tay gt).t dau, n6i :

- Nay hoi M1,1c-ki¢n-Lien t6n gia ! Co thi gia kh6ng ? Hien mul)i co the cung chang noi ｣ｨｵｹｾｮ＠duqc khOng ?

ｍｾＺｾ｣＠ - Ki¢n - Lien chit y nhin ｌｩｾｮＭｨｯ｡ＭｓＺｫＬ＠｣ｨｾｮｧ＠ nhiing nhin ro net ｭｾｴ＠ cua nang rua con thAu ro tim gan nang. V6n Lien- hoa - sac la m¢1 a mai tie'u (2). a dii c6 ml)l ､ｯｾ＠ dO'i tung lrai ky di, nay l<;ti bj b<;>n ngo<;ti ､ｾｯ＠ kich dl)ng mu6n dung sac dyp cua ii Mn d1,1 db me ｨｯｾ｣＠ ｍｾ［ｾ｣ﾭ

ｋｩｾｮＭｌｩ･ｮ＠ ｮｨｾｭ＠ pha ho<:ti gilri hanh (3) cua Ml,lc-ｋｩｾｮＭｌｩ･ｮＮ＠

Lien-Hoa-sac tuy Ia ngu<'Yi dan ba trung nien nhllllg s<ic ､ｾｰ＠ cua a thi nguqc ｬｾｩ＠ tren the gian cilng hic'm thfi'y. Neu Ia ml)t ngu<'>'i dan ong khac, vai sl.rc h:\p dftn l<;t ky cua a, nh:\t d!nh sc rung dl)ng tam can. Nhung dl.rng trul1c ｍｾＺｾ｣Ｍｋｩｾｮﾭ

Lien, a da ch<;>n nham d6i tuqng. TAm dja cua Lien-Hoa-S.\c khong hoan toan Iii

den t6i, chAng qua, xua kia ada ｧｾｲ＠ phai dicu bn't hanh, cho nen st,t dua ban v(ri the gian cua a Urn ten do thoi!

ｍｾ［ｾ｣ＭｋｩﾢｮＭｌｩ･ｮ＠ tOn gia th:tn th6ng d¢ nhn't da nhin r<l y do trong tim LiC:n-lloa-sac, do do dii dung ､ｾｹ＠ noi :

- Nguai dan ba dang thwmg <Yi ! Nhiing dieu nang ｧｾｰ＠ da bAt ｨｾｨ＠ nhu the. C6 lc nao nang khCmg bie't duqc n6i dau bwin cua nang hay sao ? Bay gi<'r nang ｬｾｩ＠ !rang diem kieu my hn'p dan the nay, tt,t cho ｲｾｮｧ＠ minh ra't xinh ､ｾｰＮ＠ Nhllllg ta da bitt thAn the cua nang ｣ｨｾｮｧ＠ nhiing x1\u xi m<l con bftn thlu 6 ue' niia, hOil niia, Ia con bi{t them tn'li tim cua nang dang cb y d6 lam ｶｩｾ｣＠ phi ph:\p.

(I ) Tuan n\Ul hi smh tinh ｭｾｮｨ＠ vi Slf ｮｧｨｩｾｰ＠ chung cua nhan ､ｾｮ＠

(21 Miii tie'u hi "han cum" chi cac a han pha'n. cilc ky nii thc'n c6.

131 Gioi h<lnh nhil'ng hAnh vi b! dm doan trong khi tu d!io

Tha.Jl the CUa nang, XllO'rlg ｬｩｾｮ＠ V&i XllO'rlg, ga.Jl n6i v&i ga.n : toan tha.n gi6ng nhu ｭｾｴ＠ con ran u6n cong. Mau do va mau den luu ､ｾｮｧ＠ trong than xac nang. Duoi Ian da cua nang, m6 hoi, mt&c tieu, pha.n ba tu trong chin 16 ba.'t chqt se VQt tung ra ngoai. Nang khOng ｨｩｾｵ＠ duqc than the con ngtroi ｣ｨｾｮｧ＠ ｓｾ｣ｨ＠ Se gi, Clr trang SlrC a be ngoai r6i 11,1 dac y, me ｭｵｾｩＬ＠ ngong cu6ng cho Ia minh ､ｾｰＮ＠ ｔｨｾｴ＠ chang khac gi con voi gia dam minh trong btm bin cing day ､ｾＺｾ｡＠ cang fl:ll xu6ng sa.u.

Lien - boa - Slic nhin M1,1c-Ki¢n-Lien v&i anh mAt kinh ng;,tc. Nang ba.'t giac chay nuoc mM n6i nhu sam hoi:

- Thua TCm gia ! Lai Nguai n6i ra.'t dung Ａｎｬｷｾ＠da t<> diem len than xac o ue ban thiu M me ｨｯｾ｣＠nguai. Trcn ｴｨｾＬｴ｣＠ te, ban tha.n hien mul?i cling ngan ghet tM the minh, chang qua, hien mul?i chi h\ ｭｾｲ＠ ngl1<'ri khCmg c6 bi¢n phap. V6 ｬｵｾｮ＠ nhu the nao hien mu(li cling Ia ke kh6ng the duqc Clru v61 nfra. Trong tu<mg lai hicn mu(li sc bi nha.n qua khung b6, day vo.

M1,1c Ki¢n Lien ｬｾｩ＠ an ui nang : - Nang chb c6 ncn tl,l huy ho<_ti thttn minh. Ba't

ki qua kh(r nhu the n;lo, chi can sam h6i v6i 1:\m 16i tru&c, thi khOng ai Ia khCmg dl1<.1C Clru vm. Quan ao bin thiu thi dung nuoc ｧｩｾｴ＠ S<,tCh. Than the ban thiu cling dung nl1{rc tam gl)i s;,tch se. Trong tr{li rim khi bi han thiu c6 the dung ｐｨｾｴ＠phap de tay s<_tch. ca. tram d<'>ng nl1<'rc o tn:>c chi dn chay vao trong bien ca, bien ca sc lam trong s;,tch d trfun dong nl1<'rc bri'n thiu kia. Thay d<_ty cua ta. gifw thi cua Ph:).t Da ､ｾｩ＠ thanh c6 the tay ｳｾ｣ｨ＠ trai tim nhfrng con ngu<1i ban thiu 6 ue, khien cho moi ngl1iri deu duvc giac ng\1, dcu duqc c(ru v{rt.

Lien - hoa - sac ra't vui mung, nhll11!! hinh nhu vAn chua tin, nang noi :

- Giao thj cua ｐｨｾｴ＠ Da qua ｴｨｾＬｴ｣＠ ＱｾＱ＠ tu bi vi d<_ti nhu v:,.y u ? thua Ton gia ? Ngll<'ri con chua bie't ro qua khu cua hicn mul)i. Hicn mul)i nbi ra ch<k chan Ia Ngl1ai sc tranh ｭｾｴ＠ kh6ng them nghe. Qua khu cua hien mu(li qua th:).t Ia qua h:\t ｨｾｮｨＬ＠qua tl)i I6i !

- Nang Clr noi ra cho Ia nghe cung tOt. Lien - Hoa - sac ra.'t ｴｨｾｮ＠ thung ｴｨｵｾｴ＠ l;;ti qua

• ｔｾｐ＠ CHI NGHIEN c(!u PHJT HOC • 57

kh(r cua nang : - Thl1a T6n giii ! ten cua ｨｩｾｮ＠ ｭｵｾｩ＠ Ia Lien-

hoa-Slic, Ia con gai ｭｾｴ＠ vj truang lao trong thanh Duc-xoa-thi-la. khi bien ｭｵｾｩ＠ d6i tam tu6i hoa nien thi cha ｭｾ＠ ｨｩｾｮ＠ ｭｵｾｩ＠ gil ch6ng cho hien ｭｵｾｩＮ＠ Kh6ng lAu sau, chAng may cha ｭｾ＠ bien mul)i ｴｾ＠ the'. ｍｾ＠ bien ｭｵｾｩＬ＠ ba qua mau chet chong, da tu thOng v&i ch6ng ciia ｨｩｾｮ＠ ｭｵｾｩＮ＠ Khi bien mul?i biet thi qua ｴｨｾｴ＠ Ia dm tt!ng ta.'c ru(>t ta.'c gan. Luc d6 bien ｭｵｾｩ＠ da sinh duang dtrqc ml?t dua con gai v6i chong bien ｭｵｾｩＮ＠ Trang khi tuc gi:,_n, ｨｩｾｮ＠ ｭｵｾｩ＠ da vm bo d(ra con gai a ｬｾｩＮ＠ｨｩｾｮ＠ mu(li bo di. Sau khi roi khoi gia dinh, ｨｩｾｮ＠mu{)i da phieu ､ｾｴ＠ n6i troi trong bien nguai ma.'y nam. The' r6i ｨｩｾｮ＠ ｭｵｾｩ＠ ｬｾｩ＠ lfiy ｭｾｴ＠ nguoi ch6ng niia. llicn ｭｵｾｩ＠ duqc sOng nhfrng ngay h;;mh phuc trong ma.'y nam trO'i. C6 ml)t Ian, ngl16'i chong Jay sau cua bien ｭｵｾｩ＠ di ra ngoai buon ban. Khi chang tu thanh Dirc-Xoa-thi-la tra ve, da lira bien mu(>i Ia.'y ma.'y ngan tien vang, mua m(>t ngl1ai vq nho. Luc dau han gifr bi m:,_t, khong cho hien muQi biet. Han da.'u co gai d6 a trong nha mQt nguai b<,Ul. Ve sau khi bien mul)i bic't, ｨｩｾｮ＠ mu(>i kh6c 16c ｫｾｵ＠ gao, doi phai xem ｢ｾｮｧ＠ duqc ｭｾｴ＠ mili co gai d6, xem Ia ngu&i nhu the' nao. T;;ti lam sao co gai d6 ｬｾｩ＠ cu&p di tinh yeu ciia ngl1<'ri chong cua hicn muQi ? the nhung, Thua Ton giii ? ｈｩｾｮ＠ mul)i chang nhin da biet, xuyt niia bien mul)i ｴｵｹｾｴ＠ vqng nga nhao xu6ng ｾ｡ｲＮ＠ Te ra co gai d6 li;ti chinh Ia dfra con gai ma bien mu()i sinh ra, nu()i duang n6 voi ngl1<'1i ch6ng tru6c.

Thtra T6n gia ! Sau khi bien mul)i duqc bie't ｳｾＬｴ＠ ｴｨｾｴ＠ nhu ｶｾｹＬ＠ lam sao hien mul)i khong dau

· bu6n cho duqc ? Hien mul)i nghi t&i ｴｾｩ＠ ac cua hien mu(1i, t<;ti sao ｬｾｩ＠ c6 the tram trQng nhtr ｶｾｹ＠dl1<Jc ? Luc dau, mtf hien ｭｵｾｩ＠ da cu&p ch6ng cua ｨｩｾｮ＠ mu(.)i. 131y gio con gai cua bien ｭｵｾｩ＠ l;,ti cling hitn muQi tranh gianh ｭｾｴ＠ nguoi chOng. I lien mul)i con c6 ｭｾｴ＠ mui nao nhin ｧｾｰ＠ ai nfra ? tu d6, hi6n muQi ｬｾ［ｴｩ＠ bo nha ra di. Hien muQi cam ghet ca the' gian bien ｭｵｾｩ＠ cam ghet cii nhAn ｬｯｾｩＬ＠hien mu(li di lam dAm nii mai tieu, dua cqt v&i the gian, dua cqt v{.Yi nha.n ｬｯｾ［ｴｩＮ＠ Va cu nhl1 v:).y hicn mu(li sai khien, dl1a dAy ｣ｵｾ｣＠ s6ng t(.)i 16i

58 • T;!o.P Cllf NGIIIEN c(!u PHJT IIQC •

ciia hien mu<;>i. Thva T6n gia ! Chi dn co tien ! Bat kc vi¢c gi

hien muQi cling c6 the lam duqc he't. Ch;)ng c:in ｨｩｾｮ＠ muQi noi, T6n gia cling thua ｢ｩｾ Ｇ ｴ＠ ｬ ｾ ｴｩ＠ sao hien muQi den day khieu chien v&i gi&j himh cua T6n gii Bay gi<J hien ｭｵｾｩ＠ phiii sam h6i v<ri Ton gia the nao cho phiii ?

Sau khi ｍｾ［ｾ｣＠ - ｋｩｾｮ＠ - Lien nghc LiCn-hoa-S.ic tl,l' ｴｨｵｾｴ＠ than the' ciia minh, ch;1ng nhiing Ton gia kh6ng khinh bi nang, trai ｬｾｴｩＬ＠ Ton gia da nhin tha'y trai tim ciia nang ]uc mly rat chan, rill thi¢n, rat nu. T6n gia da dung ltri noi thong cam va x6t xa n6i v&i m\ng:

- Nay hO'i Lien-hoa-s.ic ! Ta da nghc het than the' ciia n<\ng ma nang vua ｫｾＧ＠ d6. Tuy Ia m(1t doc,tn nhAn duyen dang ｨｾｮＮ＠ nhtrng vl\n c6 the dl,l'a theo- gifw thi ciia ｐｨｾｴ＠ Da ma lam. Nhan duycn nhtr ｶｾｹ＠ cling van c6 luc phai ke't thuc. Bien ｲｾｮｧ＠ｭｾｮｨ＠ mong, ｭｾｵ＠ Mt bat ngat, deu co the chon dau mQi nha ban. Chi c:in nang bie't sam h6i v{ri qua khl.r, cham ren tu ｐｨｾｴ＠ ､ｾｯＮ＠ t:lt m<.li qua khfr Mu coi nhu kh6ng. Gia phut nay nang da ｧｾｰ＠ w duyen dvqc ｐｨｾｴ＠ Da cl.ru v61 r6i d6. Or duycn d6 da toi, nang hay theo ta di hili kie'n ｐｨｾｴ＠ f);\.

Lien-Hoa-sac ra't vui mung. Nang 1.Hi him d¢ tti cua Ph:).t f)a v&i nhan duyCn nhtr ｶｾｹ＠ d6 .

Ve sau, trong Tang dofm cac nii ､ｾ＠ tti cua ｐｨｾｴ＠Da, Lien Hoa sac da Ira ｴｨｾｴｮｨ＠ m(H ti khiCu ni gvang mau. Trong cac tl khicu thi ｍｾ｣Ｍ ki¢n-Lien tMin th6ng d¢ nhat, trong cac ti khicu ni thi Lien-Hoa-sac th:in th6ng ､ｾ＠ nha't.

Slra lam Ifli, II! d6i moi Ia m<;>t phap mon li khd dAc ｉｾ｣Ｎ＠ a trong giao phap cua ｐｨｾｴ＠ Da ､ｾｴｩ＠thanh cho du NguO'i Ia mQt ke mac tl)i Urn ｴｨｾｰ＠ac (I) , ngli nghjch (:2), chi ca.n Ngtroi tang tiin tu ､ｾｯ［＠ hoi ta.m sam h6i, deu co the dvqc cl.ru vbt.

ｍＱＺＱ｣ＭｋｩｾｮＭｌｩ･ｮ＠ ｣ｨｾｮｧ＠ nhiing la ml)t vi than th6ng ､ｾ＠ nhat, cang n6i tie'ng Ia bl_lc ､ｾｴｩ＠ hic'u ｴｬ＼［ｾｩ＠

tir. NguOi da tung lao vao dja ｮｧｾ［ｾ｣＠ cl.ru ｭｾＬ＠ h()i Vu-Ian-bon (3) ngay rfun thang bay con ttrO'ng truyen den ｴｾｮ＠ ngay nay. Nguoi da tirng khuyen bao ､ｾ＠ t1r biit b6 thi, dung h,rc t'Mn thcmg dat d¢ ttr vao li;IC ､ｾ｣＠ thien (4) khie'n hQ biit dtr!fC ｶｩｾ｣＠b6 thi cong dl.rc kh6ng the hoang dm'rng phi t6n. Ngvm timg thay PMt Da giang thuye't that ｰｨｾｴ＠

thong ｫｾＮ＠ That ーｨｾｴ＠ thong ｫｾ＠ chinh Ia " Chlf clc m(IC ltlc

Chung thi¢n ーｨｾｮｧ＠ hfmh 'IV t!nh ky y Thi elm Phf.lt giao " (5)

Mt,rc-Ki<;n-Licn va Xa-lc.ri-Philt gic'\ng nhtr tny phiii v<\ tay tr{li cua ｐｨｾｴ＠ D<\. Ngtriri mit Ph[_lt Di\ tin dt,ra chinh Ia ｘ｡ＭｬｾｲｩＭｐｨ｡Ｇｴ＠ vii ｍｾ｣ＭｋｩﾢｮＭｌｩｃｮ Ｎ＠

ｍｾ｣ＭｋｩﾢｮＭｌｩ｣ｮ＠ va Xa-lc:ti-Ph:\t dii hicn tht\n M chuycn bflllh XC Phap cua Ph:).t f)<\, co c6ng hic'n to J{m nhn't. Ｈｾｩ｛ｷ＠ Phftp cua Ph[_lt Da chi' trnng ml)t thOi gian ng&n Jii ph6 c:).p khttp An D<). llai vj nay qua tht,rc da co c(mg lao khflng thi xoa mir duc:rc. Quang vinh thul)c vt ｐｨｾｴ＠ D<l. h1..1 chua he nghi ､ｩｾｵ＠ gi chn Jqi ich cua ricng hi.,).

St,r Urn m:;tnh, hlillg thjnh cua giao phap Phf,lt Da, dmmg nhiCn nhiing nguiri 1 in nguci'ng rill sung sucmg. Nhung kh()ng sung su{mg tru{n: slf Ion ｭｾｨＮ＠ hlillg thjnh do ch?.ng nhiing Ia Dt -B•\-ｄ＼［ｾｴＭｄ｡＠ ma c6n c6 rat nhieu cac mCm do dj gi£10 khac ､ｾ｣＠ bi¢t, tu sau khi vua A-Xa-Thc quy y ｐｨｾｴ＠ Da, Ngtrc'fi d6i vbi cac dj gi{w khac r:lt h;\i xich, ditu d6 cclng hlm cho cac 111011 d<i di giao cam ｧｩｾｮ＠ Sli J{m ｭｾｕｬｨ＠ hung thjnh cun ｐｨｾｬ＠ phap.

Cac m6n dci di giao dam tfti ap bfrc ｐｨｾｴ＠ D;\, hi¢n ｴｾｩ＠ chiing nhiing chung khiip sq uy dl.rc cua ｐｨｾｴ＠ Da, ma con khiip ｳｾｲ＠ cii the lt,rc cua nh;l vua nua. Cu6i cung, chung nghi tbi vi¢c trvftc hit phiii chftl dl.rt hai canh tay cua ｐｨｾｴ＠ Da di dii, d6 chinh Ia Xa-1<1i-Phat va ｍｾ｣ＭｫｩﾢｮＭｌｩ･ｮＮ＠

Tren du<Jng ｍｾ｣ＭｋｩﾢｮＭｌｩ｣ｮ＠ di ｨｯｾｮｧ＠ phap di qua t6i nui Y-ttr-xa-le. Khi Ngtr<"ri tinh ｴｾ＾｡＠ ir trong nui bj b<)n ｮｧｯｾｩ＠ ､＼［ｾｯ＠ cui tran luc do nhin tha'y. Chung Lien ｴｾｰ＠ h<.llJ rat nhicu ngm1i Ian tla tu trcn di'nh nui xu6ng. Nhung tang da ro'i xuclng

( 1 J ｔｨｾｲ＠ ar : S:it sinh. ｴｲｾｭ＠ cllilp. ta ､ｾｭＮ＠ n6i dOi. ncu lllm 2 chieu. noi lcJi ｴｨｾｵ＠ ､ｾｴＮ＠ noi l<'ri d(lc ac. tham . ｳｾ ｮＮ＠ si.

(:!J Ngti ngh!ch: ·I- Gie't chu.mo; 2- l.rny r6i lo\ln tllng doan. 3- Xun't ｐｨｾｴ＠ thnn huye't. 4- < iie't t\-la-Han .. 5- <lict Tang.

(3) Vu lan b6n ｨｾｩ＠ ron g9i Ia 6 -lan-b<i-rna h<.Ti. \ac ､ｾ＠ tal ｐｨｾｴ＠ f);\

tu hicu ｴｨｵｾｮ＠ lu(ln tAm ｮｩｾｭ＠ trong y tllimg on cha mo; cten hAy dm. Ngay 15 thang 7 h:\ng n3m thli<'Tng liim ｣ｨｾｵ＠ dl,ll1g hoa lan rung ｐｨｾｴ＠ va tang M tllcmg nho ern dire cha mr;: sinh ra minh. con C<> kinh Vu-hm-h6n.

( 4l ｌｾ｣＠､ｾ｣＠ ｴｨｩｾｮ＠ chi ｾｉＡ＠ ham mu6n ve sac ､ｾｰ＠ cua ngllm diin hii n6i chung: 1. sAc due (da ngllc'Ti diln hal 2. llinh ｭｾｷ＠ ､ｾＬｊｲ＠ (dangl J. Tll thai ｵｾＬｾ｣＠ (tllthe'J 4. Ngl'>n ngii' Am thanh ､ｾＬｊ｣＠ (ham ｶｾ＠ tie'ng noi am thanhl 5. Tc ｨｯｾｴ＠ due (vc kheo lenl 6. Nien llli'mg ｣ｴｾＬｾ｣＠

title ndn cii ng nghi Mnr (5) Moi ditu ac cho him. moi dit'u ｴｨｩｾｮ＠ c6 thllc ｨｩｾｮ Ｎ＠ Ill liim ｾ｡｣ｨ＠

se dliu oc minh. do chinh.la dieu PhAt d\1> . · · · ·

nhu 111Lia. Thftn xac ｢ｾｮｧ＠ XUO'ng thjt vo thtr<rng cua ｍｾ［ｾ｣ Ｍ ｋｩ＿ｮ Ｍ ｌｩ･ｮ＠ bj nat nhu tmmg. Nhung b<.m ｮｧｯｾｩ＠ d<,to cai trtln trong hai ha ngay kh6ng dam toi gi\n noi bo xac cua ｍｾ［ｾ｣ Ｍ ｫｩｾｮ Ｍ ｌｩｾｮ Ｎ＠ Chung hoang S<,'f h,rc tMn thong cua Ngai. ｖｾｹ＠ rna ton gia ｍｾ［ｾ｣ Ｍ ｋｩﾢｮ Ｍ ｌｩ･ｮ＠ vi M gieo tning nhiing ｨｾｴ＠nhil.n ｰｨｾｴ＠ phap, vi de neu ml)t tAln gmmg hy sinh vi phap cho d<ri sau, tha.n xftc cua Nguiri qua that da tit biN Iau dai v<ri tran the'.

. Cac ti khieu chAng bao Iau da bict tin ｍｾ［ｾ｣ﾭｫｩｾｮＭｌｩ･ｮ＠ tuAn giiw (I). Cb ngtr<Yi ｧｾ［ｾ｣＠ dau tuc ｧｩｾｮＬ＠ cb ngu(ri muon di9t mon d6 dj gill_o M bao thu cho ｍｾ［ｾ｣ Ｍ ｫｩＹｮＭｌｩｴｮＮ＠ C6 nguai di1i:·thua h<)i ｐ ｨｾｴ＠ Da. .

• T;?.P CHi NGHIEN CUU ｐｈｾｔ＠ HOC • 59

CUOA thONC OUANC C hua Trung Quang c6 ten nom la chua Til,

ml)l di tich ljch su n6i tie'ng a phia tay nam Thu do, nay thul)c xa ｄｾｩ＠ M6 huy¢n Tir Liem (H<l N¢i) .

Can dr vao bai van ｫｨｾ｣＠ trl!n khimh da con l<,ti a chua thi ngoi chua nay do Thai uy Ly Thu<mg Ki¢t c6ng due ti€n kh&i dl;tng tir dai Ly (the' ky XI) c6 ten la chua Quynh lil.m. Tir xua dAn dja phuong c6 cau ca.

- Thua ｐｨｾｴ＠ Da ! Ton giai ｍｾ［ｾ｣＠ Ki¢n Lien la Cht'ta Quj•nh Lam c6 khnnh cfa, chu6ng dfJng m()t ngtr<'Yi phi thuO'ng c6 ml)t. Tru<Yc dAy khi Ai 111 thi trrl nia chong m/J 1u

nguai b6 giao o nubc ｂｾｴＭｇｩ｡Ｌ＠ con ma ac da Nam H6ng Due thu 9 (1478) duqc Quang dung than thong chui vao trong ｢ｾ［ｾｮｧＧ＠ Nguiri, ｔｨｾ［ｾ｣＠ Hoang Thai ｨｾｵ＠ Ngo Thj Ngqc Dao Ia ＱＱＱ ｾ＠Nguai van binh tinh canh cao con ma ac .n6i, d¢ cua Vua Le Thanh Tong xuit tien cho vi¢c trung tu cua ｐｨｾｴ＠ Da c6 the trir bo ､ｵｾｲ｣＠ mqi nghi¢p h,rc tu Ion nii d6i ten la Trung Quang tl,l'. Chua xua to phi phap hi¢n ra tru<rc mat, ma ac khong the nao

lem rl)ng rai, thimg 8 nam Nha.m ngq (1522) khi ｨｾｩ＠ dwyc. Con ma ac da S\f thfin h,rc cua Nguiri

M<,tc Dang Dung lam phan, cac quan trong ｴｲｩｾｵ＠danh phai chui ra. Bay gia m()t vj Ton giii c6 phep thi\n th(lng nhu ｶｾｹＮ＠ qua ｴｨｾｴ＠ la nghi¢p bito da dua vua ｉｾ＠ Chieu Tong (1516-1522) tir kinh hi¢n tien u ? ｈｾｵ＠ qua cua Ton gia lam sao ｬｾｬｩ＠ hat thanh Thang Long ra t<pn tru hqp ｴｲｩｾｵ＠ dinh a h<,lflh nhu ｶｾｹ＠ ? chua Trung Quang lang Thien M6.

ｐｨｾｴ＠ Dada the nghi¢m chtmg minh cha.n li vil Nhung sau d6 cu<)c chien tranh U-M<,tc dien trl;J. Ngu<1i khong bj kich d()ng nhu cac tl khieu ragan 100 nam chua Trung Quang dAn dAn bj dd ｫｩ｡Ｎｐｨｾｴ＠ Da on t6n bao cho lll<,li ngw1i bie't: nat. De'n th<1i nha Le Trung Hung c6 Tham hoa

- Dung d6 ! The thit Ia v() thuO'ng. Nghi¢p bao Nguyen Quy DUe (1648-1720) Te tuemg kiem r6i se he't ! Chi c6 ｍｾ［ｾ｣ＭｋｩﾢｮＭｌｩ･ｮ＠ ton gia khi Binh bl) thuqng thu nguai lang Thien M6 da thAn che't m<1i khong me mu¢i buoc vao d)i Niit dung ra xlly dt,rng l:;ti chua Trung Quang, due ban. Van de sO'ng hay chc't, dung tru<rc m01 con chu6ng dCing. la1n l:;ti khimh d£1 hoan thanh ngay ngm'ri da giac ng¢ thi khfmg thanh v!l"n d6 niia. 18 th£mg hai nam Binh Tuat (1706). Te tuemg C6 s6ng se c6 chit. Chit bit tn't phai kinh hoang ｎｧｵｹｾｮ＠ Quy Duc t\,1' tay viet bai minh ｫｨｾ｣＠ vao hoang sq. Dieu quan trqng ca'p thiet Ia d6i v<'Yi luc khanh da, chucmg d6ng, ｬｾｰ＠ bia "Trung tu Trung chit co hay khong c6 bao dam. ｍｾ［ｾ｣＠ Ki?n Lien vi Quang t\,1' bi kf' va Cong duc ruQng l¢c vao chua. tuyen ducrng giao phap cua Nhu lai (2), Sl,l' hy .. Chua xay theo kiiu chii Dinh, ｴｩｾｮ＠ duemg 5 sinh cua ｍｾ［ｾ｣＠ Ki¢n Lien qua ｴｨｾｴ＠ Ia ､ｾｰ＠ de VO ｨｾ＠ ! gian to r¢ng, ｨｾｵ＠ cung ba gian. Phia sau Ia nha

Vua A-Xa-thi duqc tin ｍｾ［ｾ｣ＭｋｩﾢｮＭｌｩ･ｮ＠ bj h:;ti t6, nhi thO' mfiu, nha ｨｾｵ＠ ... hu(mg nhin xu6ng vo cung tfrc ｧｩｾｮ Ｎ＠ Nguoi da h:;t ｬｾｮｨ＠ truy tim bit con ngoi Tung KM chay tit chua T6ng qua ｄｾｩ＠｢ｾｮｧ＠ du<:rc nhiing hung thu giit h<,ti ｍｾ［ｾ｣＠ ｋｩｾｮ＠ M6 ra stmg ｎｨｵｾ Ｎ＠ Tnli 290 nam da duqc quan Lien. Rat nhieu ke ngo:;ti d:;to cai trAn trong wn T6ng tri U D:;ti Si dung ra tu sua va gAn day

nhicu Ian tu sua xay ｬｾｩ＠ tam quan, din nay chua tt!c gian cua vua A-xa-The' deu bj vfrt vao h6lua!

va.n con nguyen ｶｾｮ＠ di san doi u va da duqc B¢ Dl!ON(; TIIU AI (Ofch)

(I) TuAn giao ...... hy sinh thAn minh vi st,r ｮｧｨ ｩｾｰ＠ ｐｨｾｴ＠ giilo. (2) Nhu -l..ai c•• ) h\ xung ｨｩｾｵ＠ cua ｐｨｾｴ＠ thich Ca Mau Ni. bm vi

giilc cii Ia nhu. giac nay Ia lai. cho nen co ten Nhu Lai (3) Chinh phitp ++ xem trang 234

Van h6a Thong tin xip h<,lflg Di tich qch su - van h6a nam 1993.

fJOTHiNH

" ｾ＠

PHWNG PHAP THAM THIEN ? , ""' ""'

CUA CAC TU SI · CU SI KHMERNAMB6

• N gm\i ｶｩｾ｣＠ lu a Chua hay ｬｾｩ＠ gia lrnng gi6i su siii Cl1 si Khmer Nam B¢ co

ngu<'Yi tu theo 16i tham Thitn gQi Sakmathik. Ngucin g6c cua phuong phap tham thien ｨｯｾ｣＠thien d!nh do phai Du gia (Yoga) (J an D() phci

bie'n tir hO'n 4.000 nam nay, ｐｨｾｴ＠ tu Khmer Nam b() ph{li ｔｩｾｵ＠ thira tu thco 16i tham thicn can cu lrong quy di6u cho ring f)frc PMt c6 chia ra hai 16iMtu:

I. N!!.U<'Yi nho tu6i c6 du kha nano hoc tic'no ｾ＠ b • b

Ph<ll1 ､ｾ＠ d<;>c kinh thi tu thco phap Konthak Thurak, nghia Ia a chua Jihn Sa di thay Ty khttu.

:!. Ngum 16n tu6i tri 6c m¢t moi khong ｴｨｾ＠hqc n6i thi tu thco phap Wibaksakna Thurak nghia Ia o chua ｨｯｾ｣＠ le;ti gia tu tArn ducmg tinh, giii tam l<'mg yen t!nh di thau hiiu de;to ly cua

ｐｨｾｴ＠ va thAy dU<;>'C le ｨｵｹｾｮ＠ vi cua Tl;l.O h6a, d6 la phap mon tu thien. ｍｾＺｾ｣＠ dich cua tu thien nhin1 M thay dU<;>'C tien kiep cua minh. Biet ro cong dfrc sinh thanh cua cha ＱＱＱｾＬ＠ thau hiiu cai vo nga cua con ngucri, st,t kh6 niio cua chung sinh va tim con duang giai thoat.

Khong phAn ｢ｩｾｴ＠ tu si hay cu s'i, nam nfr 16n hay nho lubi ngtrO'i nao cling lu thicn dtr<;>'C. Neu Ia nguai ngoai dai thi truac khi himh phap phai quy y ngli gioi va thQ B.1t quan trai gi6i. Thai gian tu thicn khong b6 hu()c, tuy tinh lrl;lllg cua tu

sl, co th€ tu it nhat la mQt tuAn M ｨｯｾ｣＠ Ia tu su6t dai. Do d6 gioi ttr thien duqc chia lam ba nh6m:

1. Cu si i1 nha phai lo Icim h,mg khong the tu nhicu ngay lien tic'p thi luc m\o riinh rang vao chua m(\1 tuan ｨｯｾ｣＠ hai hay m()t lhang. Sau d6 ve nha r6i khi xong ｶｩｾ｣＠ ｬｾｩ＠ lie'p ｲｾＺｾ｣＠ tu.

2. Tu si tr chua co IO'i ｮｧｵｹｾｮ＠ tham thiCn m()\ thai gian nha'l d !nh nhu 1-3 thang ｨｯｾ｣＠ I nfun sau d6 ｮｧｵｹｾｮ＠ tu mQt hay nhicu Jan niia.

3. Tu si phat ｮｧｵｹｾｮ＠ tu lhien, khfmg o chua, khOng o nha ma di lang thang day do (gQi Ia Ia

ba), su6t d<'Yi minh ｭｾ｣＠ m('H chic'c ao vai, va viu ｬ＼ＬｾＮｩ＠ che nang che mua ｢ｾｮｧ＠ m<)t cay du, an u6ng lrong mQI cai binh bat, thfrc an do ngu<'Yi Ia dl\ng cung m6i ngay. 116m ｮｾＱＮＰ＠ khCmg c6 ai cho lhi M nu&c trong binh bat M ln'y h<1i CO'm ma u6ng . Nhung vi nay g<,>i Ia Kck Cakmh Thik' rill <.lu<.tc ngu<'ri d<'ri ton tn.mg sung kinh.

Gi<'r khac tu ｴｨｩｾｮ＠ cling tuy thco ｰｨｵｴｭｧｈｩｾｮ＠va tinh ｴｲｾｭｧ＠ cua tu sl co ｴｨｾ＠ tu ban ngay ｶ｡ ｾ＠ ban

dem. NguU'i nao hanh phap cang nhicu thi cang ch6ng cb kit qui. Moi nguai cat m<)l caif c6c ｨｾｮｧ＠ Ia nhu cai nha nho du m()t nguO'i nAm.,_c6c mly cit gan chua ｨｯｾｴ｣＠ hen qtnh nha cua ngtr<'ri tu. Dc'n gi<'r thien thi tu si vao c6c ngc\i, d{mg cua l;.ti ca'm khong cho lhl\n nhan quay ray. Quy vi Su

trong chua nc'u kh6ng cAt c6c thi ngc\i phia sau ban ｐｨｾｬ＠ tren chinh dien.

Truac khi bat dau ng6i lhien, IU si phai thco

1<1i chi ､ｾｹ＠ cua ong tMy gQi la Luc Krou. Ong

thfty da tu tbien nhieu nam bie't each dieu khie'n dan dat giup do ngu<'Yi tu. TMy chi' each cho tu sl

ng<H kie't gia, ｨｯｾ｣＠ xep bltng trim, hai tay ､ｾ＠ tren dau g6i, lttng ｴｨｾｮｧＬ＠ ｭｾｴ＠ mo nho nhin xu6ng ｢ｾ［ｾｮｧＬ＠ tho deu h<1i va ｭｩｾｮｧ＠ dqc kinh. Tuy thco tinh tinh cua tu sl, (mg thay d:,ty each ､ｩｾｵ＠ｫｨｩｾｮ＠t\1 tttirng, ｨｯｾ｣＠ ap dt,lllg nhiing phL1<1ng phap khac nhau doi y{Jj ngttO'i n6ng nay, thong 111 inh hay kcm sang suot. Sau gia ngoi ｴｨ ｩ ｾｮＮ＠ m6i bu6i sang, tu sl ｴｨｵｾ｜ｴ＠ ｬｾｩ＠ cho tMy nghc nhiing gi minh da dm thay d.i thay cho y kien dien tien cua ｶｩｾ｣＠tham thien. Ong thay gioi co the theo doi dw;rc ttt tttong cua tu sl khi ng6i thien M k!p thai sua chua ngay. Co ngttO'i tha'y cinh sac vui vc qua phat nhay con len, mua lay chan gan ｳｾｰ＠ cai c6c. Co ngttm thay ma quy d<;>a n<;1t sq qua phat run, ong thay phai keu gc,li ｨ ｯｾ｣＠ phun nttfJc h;mh cho tu si tinh ｬｾｩＮ＠ Trong Juc ng6i thi61, tu si tAm ｮｧｵｹｾｮ＠ xin dieu gi, neu lhl!C hanh dung Jeri thay d:,ty thi se thay ngay dieu d6. NgttO'i hung ac tham d<)c thttemg thay loan rlin ret, rna quy dqa ｮｾｴ＠ den phat sq. Nguai c6 long t6t, tinh tinh quang ､ｾｩＬ＠ long ､ｾ＠ trong ｳｾ｣ｨ＠ thi thay dnh ､ｾｰＮ＠the' gi&i thien dang, Tien ｐｨｾｴ＠ TMn Thanh, thay minh bie't bay tren mAy. Nguai hieu thao co thd thtly vong h6n cha m<; da cht"t, thAn nhan qua dai hi¢n 0 coi Am.

Ket qua cua tu thien, ngurn c6 y djnh hlrn ｶｩｾ｣＠

ac se h6i tAm h6i ciii, nguai co tAm tu hanh thay canh non tien YO van ma sac thi xa dO'i thLJO'ng di tu lu6n, ngLJO'i kh6ng the' xua't gia thi dem pMn ){m cua cai b6 thi ｴｾｯ＠ phu&c lanh d€ mong sau nay linh h6n dLJc:jC giai thoat. NguO'i hung ｢ｾＬｴｯ＠thay d.nh quy rna bao quanh minh thi phat sq

den cu6ng tAm. D6ng bao Khmer Nan1 S.,

thuemg cho rang tu theo 16i tham thien rat c6 ich cho tinh than, tAm tinh cua minh cho nen quy Str

trucmg lu6n t6 chfrc ｴｾＬｴｩ＠ chua nhiing 16p tu thien tir m¢t tuan le tro nen hau giup cac ｐｨｾｴ＠ til tu -cu si tu tam du5ng tinh. Ngum o ngoai dai kh6ng the bo ｶｩｾ｣＠ lam an kinh ke ban ngay thi ban dem danh chut th<'>'i gi<'>' de'n chua tu t6i sang rat ｴｩｾｮＮ＠

LEHUU

• ｔｾｐ＠ Cfli NGHIEN c(!u ｐｉｊｾｔ＠ 11QC • 61

TRUONG Si HUNG

TRAN ou6c Thiim chtln Trrfn Qu6r nlng em

Bong be'nh song biiic crlnh bu6m chung chieng

Gic5 choo bOng s1ing han nghieng

Lung linh mlw tim mrCic vif!n ddo x1m

Mrli dao dtlu dai n&ng mua

Soi g1rO'ng x6a vet be nhO', lliu cr'm1·!

C1t1'1 thiln l"{mg rd phong quang

ChiJy kinh rli/m nhfp khoi hircmg ､ｾ＠ trlnh

Ghr tni rm nh1i: chuyf!n minh ...

Anh th1ra viii pht;Zt ngr?n ngi.mh d1i ch1m?

Chiip tay kh(tn vrli nho to

Chuang ngan wing tiling Tny H6 s6m nay

ngdng nhin tnn Ia xanh dcly

Be xiu cimh m¢c tren ray em cnm

Thoang thO'frl diu diJt rhrlng nr'im

Ch&t chill ｧｾｴｮ＠ a(/C khCJi lrong c¢i nguo'n

Thnp kh6ng do' bong linh ho'n

Thilng Long dfiu cii d(lp d6'n IJ/rilc di.

Hil N(>i thang 6 nam 1995

( *) Dm chi1a Trjnh Giang (!729-1740) vii Trinh S.im ( 1767-

1782) dii chi.!m ｣ｬｯｾｬ＠ ngoi chita. d\rng nhicu lau phong

ｬｮｾｮ＠ be noi quanh chi1a. Biel co chinh bien. khi quiln

Nguyen II Cm C1tinh d!flh "dol Sl;lch diu v!1 nhA Trjnh" lhi

hang nghin ngtrm dan thii do bieu tinh quye1 gifr 1l).i

chi1a. C11i nhimg 1ii u phong Ia b! quel ｳｾ｣ｨ Ｎ＠

62 • ｔｾｐ＠ CHi NGHIEN c(fu PHJ.T HQC •

A A\ A I \ ""

NGOI DEN PHAT GIAO KY VI •

Q PTS. NGO VAN DOANH

,d. trung tAm dao Ja-va, ngay chinh giiia ｾ＠ vung dong bc1ng Ke-du phi nhieu tru phu

c6 nui non bao bqc, n6i len mQt qua d6i nha.n ｴｾｯ＠- ngoi den ky vi 136-ro-bu-dur. f.lgoi den nAm tr6n dinh mQt qua d6i tV nhien. Nhiing tung ｢ｾ｣＠ cua kitn true Clr lroai dan theo ｴｲｩｾｮ＠ dtlc nhl! CUrlll Ca qua d6i vao trong long minh. 0 du<ri cMn Mn, h6n chung quanh, d6c doi thoai thoai trai r(mg ､ｾｵ＠ ra r6i hoa vao nhfrng khu ruQng ｢ｾ｣＠ thang xanh n'fn ng6 lua. Quanh ng6i din da mqc ｉｾｮ＠nhfrng x6m lang, nhiing chung van khong chc khua't dUt:fC toan bQ hinh dang cua c6ng trinh kie'n true c6 n6i tiing nay. Hai dbng song nh<J Pr6-g6 va E-to luqn kr quauh co o phia du(ri r6i h6a viio nhau o ch& each 136-rC>-bu-dur khong xa. Xa ti niia, vay quanh khu den Iii 16 nhcl nhfrng ngc:m nui, nhfrng mi¢ng nui Il'ra da tal. Toan bQ khung dnh son thuy d6 cang lam tang them ve dang uy nghi, tram ｬｾ＠ . .ng cua kiin true.

Tr6ng xa, Ro-r6-hu-dur nhu ｭｾｬ＠ trai chin ｮｾｭ＠gifra tflll la xanh cua khung canh xung quanh ch(r khCmg pho ra, khCmg toa huong moi chao. Chi c6 den thf,H gAn, chi c6 ､ｾｴ＠ cha.n len den m{ri ｴｾｮ＠ tmtt tha'y duqc ta't d nhfrng bi An, m&i du<:rc ｴｾｮ＠huang he't nhfrng gi ma thien tai v:l lao d()ng cua con ngub·i co th6' lam ra duqc. ｔｨｯｾｴ＠ nhin, 80-rc)-bu-dur Ia "ca. mQt kh6i h6n mang vo t6 chuc", toan b¢ ca'u true va y d6 kie'n true nhu bien dau ma't. The nhung ngay tuc thi, nhfrng hinh dicu khac da ｮｈｾＱ＠ ra cii mQt thi gi&i huytn bi. Nhfrng pho tm:mg Ph:,lt ｴｵｹｾｴ＠ vai ng6i trong dtc o kham ben ngoai, nhiing bang phu ､ｩｾｵ＠ day d{te sc lam ｢ｾﾷ＠ say me vii dua ｢ｾ＠ vao me cung cua nhfrng h6i lang ｣ｨｾｹ＠ vong quanh qua he't cc)ng nay den c6ng khac va qua nhitu tam ca'p da. Buoc vao Bo-rc)-bu-dur, b::ttl c6 cam giac nhu l9t vao m(lt do thanh hoan chinh c6 duang ngang ngu tttt, chu

khong phai Ia mQt ng6i ､ｾｮ＠ binh thu!rng. Toiin bQ ngoi den cao 4:2 met. ｃｨｩｾｵ＠ dai moi

mat o chan ､ｾｮ＠ hi 1:23 mel. D€ c6 ｴｨｾ＠ di ｨｾｴ＠ d tc ｢ｾ｣Ｎ＠ cac ht\i lang cua R6-ro-bu-dur, Ia phai di mat m(ll ch<1ng du(mg diii hem 5000 met.

Chi (r tdm cao moi c6 th6' tha'y dm.rc toiin b(l ca'u true cua Bo-ro-bu-dur. Nc'u nhin tti trcn cao, B<H6-hu-dur Ia m(lt kic'n true hinh chop g6m hai ph!\n : phftn tr<Jn & phia trcn vii phan vuCmg phia du(ri. Phan trim g6m thap trung ttlm hinh ehuCmg vii ba t!i.ng ｢ｾ｣＠ Iron rt?ng d6ng 1!\m bao quanh. Ca'u true va duang net cua pMn nay dcm gian va mang tinh chat luqc do; trong khi d6, khoi chinh hcn du!ri cua ngoi den ｬｾｩ＠ phuc t"'p vc du true, triin nga.p nhfrng hinh Jicu klt:k, chi hinh do chung Ia c6 ､ｾｮｧ＠ gfin vu(mg. ｾ｜ｲ＠ d6i ｬｾｰ＠ ｶｾ＠ ､ｾ｣＠

trung ki{n true cr phl\n trcn vii phdn du{ri cua ng<1i Mn da t;_w ra cho ngucri xcm hai ciim xuc khii.c nhav : nhip di¢u d(mg ir phan du(ri va sv tlnh ｬｾｭｧ＠ i'r phan trcn.

Kich thu{rc, hinh dimg va ca'u true cua Bt'l-r(l-hU-dur ｴｨｾｴ＠ kh{tc nhiing den th(r truycn thclng cua lndC1ncxia. tY.\y ｾｾ＠ m(lt kici1 true dci s(_l duy nha't i.'r

lndCltlcxia khCmg tmmg chlic nfmg den th(r mii li\ m(_lt ecmg trinh tuong ｴｬｩｾｭ＠ cua ｐｨｾｴ＠ gi{IO- th{lp (Stupa).

Nhu mqi kie'n true thap ｐｨｾｴ＠ giao, 136-ro-bu-dur c6 ca"u true ba lap tuCfng (tng v&i k.hai ｮｩｾｭ＠tam gi&i (tridhatu) ｶｾ＠ vu tr1;1 cua ｐｨｾｴ＠ gi{w. Theo

trie't ly nha ｐｨｾｴＮ＠ vu Lf1:1 g6m ha the gi&i: ､ｾ［ｾ｣＠ gi&i (kamadhatu) - the' gi&i trill ｴｾ［ｾ｣Ｌ＠ sic gi&i

(Rupadhatu) - the gi&i cua nhiing hinh thi ly lUOng va vo sic gi&i (Arupadhatu) - the gi&i triru ttrqng khOng hinh hai. Cung theo giao ly cua

PMt giao ｄｾｩ＠ thira, Due PMt ｨｩｾｮ＠ ra o ba the gi& i ､ｾｧ＠ tam thAn (trikay) : Nha.n ｐｨｾｴ＠ (Manusi-Buddha) trong ｴｲｾｮｧ＠ thai h6a than (ninnanakay);

ｔｨｩｾｮ＠ na ｐｨｾｴ＠ (Dhyani-Buddha) trong ｴｲｾｧ＠ thai bao thAn (Sambhogakay); va ｐｨｾｴ＠ Bon so (Sdi-Buddha) trong ｴｲｾｧ＠ thai Phap than (Dhannakay).

Sau dqt ｰｨｾ［ｾ｣＠ che' ( 1971-1983) d. mQt h6i

lang cua tAng ｮｾｮ＠ ban dAu v&i gin 160 buc phil dieu da duqc phat hi¢n ra. Nhu ｶｾｹＬ＠ 86-ra-bu-dur hi¢n nay c6 them m¢t ｢ｾ｣＠ h6i lang vuong nfra. Theo cac nha nghien Clru, tAt ca g:\n 960 phil dieu 0 tAng ｮｾｮＬ＠ ve CCI ban deu la nhiing hinh minh

hqa cho van ban Kac-ma-vip-han-ga Ｈｮｧｨｩｾｰ＠ bao) ra dai vao the' ky 7. Tac pham kac-q1a-vip-han nay cua ｐｨｾｴ＠ giao ｄｾｩ＠ thira rna ta nhiing ｮｧｨｩｾｰ＠

bao cua con nguai : ai an o dQc ac phai bi dAy xu6ng dja ｮｧｾ［ｾ｣Ｌ＠ ai bien lanh phuc due se duqc

vui thu tren thien dang. N¢i dung cac phil dieu o tAng ｮｾｮ＠ cua 86-ro-bu-dur thi ｨｩｾｮ＠ bing hinh anh rn¢t each sinh d¢ng van ban cua kinh sach. Vi ､ｾ［ｾＬ＠ rnQt bCrc phil dieu duqc chia lam b6n cinh ｢ｾｮｧ＠ hinh nhiing thAn ca.y kY ＱｾＮ＠ Cinh ben phai

rno t.:i hai phl;l nii' dang na'u rua va ca. trong chao nu&c soi. Oinh ben trai Ia hai nguai ーｨｾ［ｾ＠ nii' nq

da.'lg bi luQc trong ｶｾ｣＠ dAu.

Ben ｣ｾｨ＠ cac canh dja ｮｧｾ［ｾ｣＠ Ia hang ｬｯｾｴ＠ hinh

anh thien dang c6 chirn ｫｾｵＮ＠ boa na, c6 nhii'ng

thien nii' mua ca ... Ngon ngil' dieu kMc a cac phil dieu tAng nen

ｴｨｾｴ＠ sinh dQng; cac d.nh duqc ma t.:i rnang dAy kjch tinh.

Nhltng, nQi dung chinh cua phil dieu B6-r6-

bu-dur khong phai Ia nhii'ng canh ｮｧｨｩｾｰ＠ bao

ｨｯｾ｣＠ cuQc dai trill tl;lc rna Ia the gi&i cua cac ｐｨｾｴＮ＠ cac B6 tat, cac anh hung da giac ng¢, da vuqt khoi cu¢c dai tQi 16i ooa.-trAil gian. Di den

duqc the gim d6, ta phai ra khoi tAng ｮｾｮ＠ v6n bi

• Tf!.P CHi NGHIEN c(!u PHJT HQC • 63

viti la'p di ｬｾｮ＠ t&i ｢ｾ｣＠ 1¢ thien thu nha't cua ngoi

den. ｾ｣＠ thCr nha.'t Ia 16i di vong quanh kie'n true

nhltng ｬｾｩ＠ khong c6 lan can ben ngoai nhu cac

｢ｾ｣＠ phia trCn. Tuang chinh phia trong hi dt ra thanh tirng 6 chua cac hinh ｣ｨｾ＠ n6i thi hi¢n cac thien nhan bing nhiing hang cQt 6p nho ｲｮｾｮｨ＠ ra ngoai. M¢t buc diem l&n ngan each ph:ln dieu

kh<ic v&i phia tren cua tuang- nhiing 6 khac hinh ban ｮｧｵｹｾｴ＠ chua tuqng Ph:J,t ben trong.

Nhiing tuqng ｐｨｾｴ＠ trong cac kham a ｢ｾ｣＠ thCr

nha't nay la hinh anh cac Nha.n ｐｨｾｴ＠ (Manusi-Buddha); Ka-na-ka-ma-ni phia dong, Ka-si-a-pa phia nam, Sa-ki-a-mu-ni phia TAy va Mai-trAy

phia B<ic. MOi Manusi-Buddha xua't hi¢n trCn the'

gian dLt&i ､ｾｧ＠ nguai trong m¢t ky nguyen vu lf\1 (kan-pa). DCrc Nhl\n ｐｨｾｴ＠ hi¢n ｴｾｩ＠ la Sa-ki-a-mu-

ni: con dCrc ｐｨｾｴ＠ vi lai se ta Mai-trya. Sau khi di he't hai vong ( vong nen va vong

chAn ､ｾｮＩ Ｌ＠ nguai xern m&i c6 thi bu6'c chAn len

h6i lang th(r nha't. DAy tuang tha'p ben ngoai c6

m¢t hang phu dieu, con day tt1<'rng chinh cao c6 hai hang. N¢i dung cua phU ､ｩｾｵ＠ a h< . lang thCr

nha't la nhfrng mulh hqa cho van ban La-ti-vit-ta-

ra mo ta cu¢c dai tdn the' cua due ｐｨｾｴ＠ ｨｩｾｮ＠ ｴｾｩ＠ -

ｐｨｾｴ＠ Thich Ca. Hang phu ､ｩｾｵ＠ ｴｲｾｮ＠ cao cua ttrang chinh co 120 phu dieu. N¢i dung cua cac phu

dieu ke Ｑｾ＠ nhfrng sl,l' ｫｩｾｮ＠ chinh trong cu¢c dai dCrc ｐｨｾｴ＠ : DCrc ｐｨｾｴ＠ tir trai Tu-si-ta gifmg the'

xu6ng trAil, Ph:u du&i ､ｾｧ＠ voi tr<ing chui vao

suan trai cua hoang ｨｾｵ＠ Mai-a, hoang ｨｾｵ＠ Mai-a

tren duang t&i vuan Lum-bi-ni, Dfrc ｐｨｾｴ＠ ra dai du&i ､ｾｧ＠ hoang til ｓｩｴＭ､ｾ｣Ｍｴｨ｡Ｌ＠ hoang ru ｓｩｴＭ､ｾ｣ﾭｾｨ｡＠ di tu, co gai nang dAn SUt-gia-ta da.ng d6 an

cho nha tit hanh Sa-ki-a-rnu-ni, ｐｨｾｴ＠ tich ､ｩｾｴＮ＠ ..

Di he't m¢t vong h6i lang thu ｮｨｾＺｴＮ＠ nguai xern duqc ｴｾｮ＠ ｭｾｴ＠ tha.'y bfutg hinh iinh d. m¢t J.ich si! ｶｾ＠ cu¢c dai due ｐｨｾｴ＠ tir khi sinh ra thanh hoang tir Sit-dl;lc-tha t&i dac d;;to va tjch ､ｩｾｴＮ＠ D6 la cu¢c dai cua m¢t con nguai triet ly da tit bo dai trAil

ｴｾ［ｾ｣＠ di suy ｮｧｾｮＮ＠ tim hieu ve cu¢c dai. Khong

chi phu dieu tang h6i lang thu nhat rna toan b¢ h¢ thong phu dieu B6-r6-bu-dur the' hi¢n sl,l' "giai

thoat" d6.

Ngoai 120 phu dieu ｶｾ＠ dCrc ｐｨｾｴＬ＠ a tAng h6i

64 • TM' CHi NGHliN c(Ju PHJT HOC •

lang thfr nh!t con g4n 200 b(rc phil dieu mo ta cac canh I!y ru Gia-ta-ca va A-va-da-na.

Chi tie't hCIIl cl I.a cAu ｴｲｵｹｾｮ＠ ｶｾ＠ boang ro SUt-ha-na (30 phil ditu). DAy la m()t cAu ｣ｨｵｹｾｮ＠ tinh lang ｭｾＬ＠ eo Ie nhi1Ilg c6 Mu giita chang hoang tU SUt-ha-na va cO gai ､ｾｰ＠ MO-nO-ha-ra, con gai vua Kin-na-ra (nguOi chim).

MQt A-va-da-na khac ke' ｶｾ＠ nhitng nguOi di huOn bi d:hn ｴｨｵｹｾｮ＠ giila ､ｾｪ＠ dUCIJlg va dugc B6 tat bie'n thanh ri.Ja c(ru thoat (Ka-si-ap-va-da-na). Ciing canh ｧｾｰ＠ ｮｾ＠ trtn ､ｾ＠ duCIIlg Di-vi-a-a-va-da-na ke' ｶｾ＠ cuQc luu ｬｾ｣＠ tren d!t Ｑｾ＠ ciia mQt con nguOi chinh tfl!c ten la Hi-ru.

Cac canh lay ru Gia-ta-ca thi ｴｨｾｴ＠ nhUu. Nao 13. ca m()t ｴｲｵｹｾｮ＠ ly Icy ｶｾ＠ vg ch6ng Ki-va-ra doan ty 11,\i sau 697 nam xa each, nao truy¢n ｶｾ＠ B6 tat song trong rimg du6i ､ｾｧ＠ con chim cut dugc c<ru thoat khoi ｴｲｾ＠ chay rimg ..

Hang tram bfrc phil dieu a tAng h6i lang thfr nha.'t nay Ia nhiing tac phirn ｮｧｨｾ＠ ｴｨｵｾｴ＠ c6 mQt khOng hai a Indonexia. Chung vtra rnang tinh u&c ｬｾ＠ va mang tinh dien ke't, vua khuOn thea thanh thfrc vua ph6ng khoang tv do, vua khai quat vua ､ｾ｣＠ ta, vtra sieu thoat vtra dOi thuang ... cung v&i nQi dung thi ｨｩｾｮ Ｌ＠ ngh¢ ｴｨｵｾｴ＠ dieu khac cua cac phil dieu tAng rnQt nay nhu dua de'n cho nguOi xern rnQt Ioi thoat de' tim cho ban thAn rninh cai ､ｾｰ＠ 1y ttrang. Chinh nhfrng phil dieu da a tAng h6i lang th(r nha.'t da g6p ーｨｾ＠ quan tn;mg dem ｬｾ＠ vinh quang va tfut co nhAn ｬｯｾ＠ cho Bo-r6-bu-dur.

Ca h6i lang thfr hai dugc danh cho rninh hQa van ban Gan-da-bu-ha ke' ｶｾ＠ SUt-ha-na, con trai rnQt thuong nhAn da ru bo cuQc dOi trill tyc di tim chAn Iy. Chang tra thanb m()t m6n d6 yeu ciia B6 tat Man-giutsri. Thea 16'i khuyen cua thAy, Sut-ha-na da di ｧｾｰ＠ khOng bie't bao nhieu thanh nhAn de' dam ､ｾｯ＠ Va hQC ｴｾｰＮ＠ CuOi cung, ngum con trai thuong nhAn da ､ｾｴ＠ chinh qua.

Gan I 00 canh phil dieu baa phu ttrang chinh va Ian can b6i lang thfr hai ､ｾｵ＠ ｴｾｰ＠ trung mo ti nhitng cuQc dam ､ｾｯ＠ giua cac thanh va SUttha-na ｶｾ＠ giao ly nha ｐｨｾｴＮ＠ Do nQi dung chi phoi nen cac crum a dAy thie'u han tinh ha.'p dan va S\! phat trie'n CUa hanb dQng. B6 C\JC cua chung don ､ｩｾｵＺ＠

SUt-ha-na va ngum dAm ｾｯ＠ ciia minh ng6i ｣ｾ＠nhau trong mQt gian phOng l()ng lAy : SUt-ha-na thi kinh cAn cui minh bon vj thinh nhAn dang giing ､ｾｯＮ＠ KhOng gian tren phil dieu dugc phAn each thailh rung canh Mng hinh nhiing chie'c cQt, nhitng o kham, nhitng vom ciia, nhfrng chie'c ｫｩｾｵ＠hay nhitng cai ngai. Tuy ｶｾｹＧ＠ S\! phAn ｲｾ｣ｨ＠ bo ｣ｾ［ｾ｣＠ rnang tinh u6'c Ｑｾ＠ d6 hoan toan khOng triu tugng rna co quan M chii ､ｾ＠ v&i cac nhAn ｶｾｴＮ＠ a dAy, phu dieu tra nen nong hon, phkg hon. Tuy ｶｾｹＬ＠ qua tinh cha.'t d6 hQa ｴｨｾ＠ chi St! giin luge trong the' ｨｩｾｮ＠ canh tri, ta van tha.'y nhiing mO tip phu dieu dien ke' ｴｲｵｹｾｮ＠ thOng von Ia ､ｾ｣＠ trung ciia phu dieu a h6i lang ben du&i. Cac chi tie't kie'n true, cAy cOi, chim muOng nguOi hAu ke ｨｾ＠dugc the' ｨｩｾｮ＠ trong nhfrng tl1 the' sOng dQng thuang ngay da g6p ーｨｾ＠ ｾＰ＠ ra cam giac th1,1'c cho cac cinh tri it nhieu mang tinh sieu thoat.

Nhiing dnh mang cOt truy¢n cfr IAn IAn it di theo bu&c chAn len cao dAn cua nguO'i xern. Nhung a rn6i tAng trong bon h6i lang deu c6 nhitng phil dieu sinh dQng khOng kern gi cac phil

. dieu a tAng h6i lang thfr nh!t. Bfrc phil dieu a h6i lang thfr ba the' ｨｩ ｾ ｮ＠ canh Mai-trAy ｧｾｰ＠ thin Diem WCIJlg (Ya-rna) ｴｨｾｴ＠ sOng dQng va hi¢n thl;tc. Ben trai phil dieu la hinh Mai-tray ng6i trAm ttr sieu thoat. Trong khi d6, ci rnQt niia ben phii la mQt d.nh dAy kich tinh the' ｨｩｾｮ＠ nhitng nguai bi trimg ｰｨｾｴ＠ dang cau xin xa hQi. ｄｩｾｵ＠nay chfrng to tai ｮｧｨｾ＠ va but phap cua nhfrng nha dieu kh<ic v6 danh Ia d6ng deu tren tat d. cac h6i lang. Chi vi tinh sieu thoat ngay cang tang cua nQi dung cac van bin rna phil dieu a cac tAng h6i

lang tren phai rn6 ta nen ngOn ngu ｮｧｨｾ＠ ｴｨｵｾｴ＠

phai giin luge, u6'c Ｑｾ＠ di cho phil hgp. So v&i cac phil dieu a tAng h6i lang du&i cung, a cac phil dieu khac tang h6i lang phia tren, nhip ､ｩｾｵ＠ kho cl.rng va duy ly cua cac hinh phkg, ､ｾｴ＠ rnang tinh d6 hQa m&i luc rnQt day lui nhitng duang net va khoi hinh song dQng.

Cac phu dieu a tAng h6i lang thfr ttr rnang tinh d6 hQa va nong hon ca. Tinh duy ly cua cau true, tinh hinh hQa h6a cua cac hinh the' da bie'n ttrng

chi tie't cilng nhu toan b¢ dnh tri ciia phil dieu thanh nhitng hinh, nhii'ng hQa tiet trang tri .

Khi da ､ｾｴ＠ t&i m¢t ｴｲｾｧ＠ thai ｹｾｮ＠ tinh va phan ·· nao sieu thoat Ci tAng h6i lang vuong cu6i cung,

ngum xem bu6'c t&i ba tang h6i lang tron cu6i cung kh6ng c6 tuang, kh6ng c6 Ian can. Ci dAy

chi c6 nhiing ｢ｾ｣＠ phAng phiu, trO'n nMn cua cac

｢ｾ｣＠ h6i lang r¢ng va 72 tuqng ｐｨｾｴ＠ ng6i trong 72

thap chu6ng tr6 6 hinh mat cao (tang m¢t 32,

tang hai 24, tang ba 16). T6'i dAy v6'i sl;f v6 ｢ｩｾｮ＠

cua hinh tron, V6'i Sl;f ｬｾｰ＠ di ｬｾｰ＠ ｾｾ＠ cua cac hinh

ｰｨｾｴ＠ ng6i trrutt tl1 sieu thoat, v6'i Sl;f rna ra vO

｢ｩｾｮＮ＠ nguai xem nhu da ､ｾｴ＠ tai ｴｲｾｧ＠ thai cu6i cung cua nh:,.n th(rc ve ｶｾｴ＠ the'.

ｔｲｾｮ＠ cii.ng, ｾ＠ chinh giita, ngQn thap chu6ng to nhll dlla tam tri CUa ngllm xem VliQ't khoi ffiQi

rang bu¢c ciia tran the de boa d6ng vao vai cai

､ｾ＠ nga v6 ｢ｩｾｮ＠ - d6 chinh la ｄｾ＠ giac.

Vao Mu the kY 19, khi 86-r6-bu-dur Ian ､ｾｵ＠tien tro thanb d6i ttrqng nghien cfru khoa hQc thi

n6 da mAt chfrc nang thO' ph1,mg r6i. Cho nen, cac

nha khoa hQC phii dl;fa tren cac hinh tuqng ｐｨｾｴ＠

de doan djnh dong ｐｨｾｴ＠ giao cua 86-rO-bu-dur.

Ngay tir nam 1836, nha khoa hQC nguai Ha Lan V.P6n Gum-bCm da xac dj.nh dUQ'c dong ｐｨｾｴ＠giao ｄｾ＠ Thira Ne-Pan - Ta.y ｔｾｧ＠ ciia 86-r6-bu-dur. y kien nay cho den nay van dii.ng.

Nhiing khai ｮｩｾｭ＠ ｶｾ＠ tam thAn (trikai), tam the

(tridhatu) cua ｐｨｾｴ＠ giao ｄｾ＠ Thira ｍｾｴ＠ T6ng Nepan - TAy Ti;Ulg du<;tc sip ､ｾｴ＠ ｣ｨｾｴ＠ che Ci 86-r6-bu-dur. Bfrc tuang Ian can ciia h6i lang thfr nhAt

rna ｭｾｴ＠ ngoai c6 dtc kham chua nhiing tuqng

NhAn ｐｨｾｴ＠ (Manusi-Budha) da tach Kamadhatu

(the gi6'i v6'i cac dnh luAu h6i CJ tang nen) khoi Rupadhatu ( cic hoi lang vu6ng v&i cac hinh b6

tat va cac tuqng Thien na ｐｨｾｴＭ Dhyani-Buddha).

Arupadhatu la cac hoi lang tron con Ｑｾ＠ v6'i cac

tuqng ｐｨｾｴ＠ B6n SC1 (Adi-Buddba) trong cac thap

chu6ng. Neu nhin B6-r6-bu-dur tir tren xu6ng cac

dieu kM.c du<;tc b6 tri theo ｨｾ＠ thOng nhu sau: Tren cll.ng b\ cic Adi-Buddha, nguyen ly bon sa, vinh ciru cua vii tn,t. nguyen ly d6 kh6ng hinh

hai, kh6ng di d¢ng va kh6ng gAll gi vai tran the

d . Hi¢n thAn cua ｐｨｾｴ＠ B6n sa la cac Dhyani-Budha ( Thien na ｐｨｾｴＩ＠ ciing bAt d¢ng, Du'Cti niia Ia ､ｾｧ＠ thfr ba cua ｐｨｾｴ＠ Ia NbAn ｐｨｾｴ＠ (Manusi-

• ｔｾｐ＠ CHi NGHIEN c(fu PHJ,T HOC • 65

Budda). Khac v6'i ｐｨｾｴＬ＠ cac B6 tat (Dhyani-

bodhisatva) sinh ra tir cac Thien na ｐｨｾｴ＠ ｾ＠ ｮｨｾｰ＠

vao the giai de Clru Vat chung sinh. BCJj ｶｾｹ＠ rna

ben qnh cac tuqng ｐｨｾｴ＠ Thien na la cac hinh phil

dieu dien ke' ve nhihlg c6ng tich ciia cac B6 tat.

Nhu mQi Stupa, 86-ro-bu-dur la m¢t m6 hinh

vii t11;1 ciia ｐｨｾｴ＠ giao - Mandala, la bai ca trong da

ve con du6ng giai thoat ciia ｐｨｾｴ＠ giao . HO'n the nita, 86-r6-bu-dur la bai ca trang trQng ve thien

tai ciia con nguoi

Ay the rna, cac su ｬｩｾｵ＠ cua Java kh6ng noi du

chi d6i cAu, ve 86-r6-bu-dur va ve vi¢<: xAy dl;fOg n6. Dl;fa vao kie'u chfr ghi tren m¢t s6 phien da

cua ng6i den, cac nha nghien Clru gia dj.nh rAng, den B6-r0-bu-dur k)' vi dl!Q'C xAy vao khoang

nam 850 - thai Icy trj vi ciia vuO'ng trieu ｐｨｾｴ＠

giao Sailendra Ci Trung Java.

Ngu6n tai ｬｩｾｵ＠ duy nhAt n6i tai B6-r6-bu-dur

ｨｩｾｮ＠ duqc biet chu yeu Ｑｾ＠ ]a nhiing truyen thuyet

dAn gian mu¢n sau nay. ｍｾ｣＠ dau kh6ng cho

chii.ng ta biet gi ve hinh dang, ve Slf tb<J ph1,10g ciia ng6i den, nhiing truyen thuyet dAn gian vm

cac nhAn ｶｾｴ＠ tuoog tuqng da pMn nao cho thay ' an tuqng ciia ng6i den 86-r6-bu-dur d6i vai dAn

chUng ｭｾｨ＠ me nhuang nao.

Ciing nhu mQi den tho ｐｨｾｴ＠ giao khac Ci Trung Java, 86-r6-bu-dur da hi bo vao the kY X, khi vuO'ng trieu An giao n6i len trj vi ｾ＠ Java.

Va khi H6i giao· tham ｮｨｾｰ＠ vao Java thi 86-rO-

bu-dur hoan toan bi lang quen. The la, mua, gi6,

dat da nui lua da dan dan bien ca. m¢t c6ng trinh

ley vi do ban tay con nguai ｾｯ＠ nen thanh m¢t qua d6i kh6ng 16 cho cAy c6i bao phu. Kh6ng

· phai ngAu nhien rna cii ten 86-r6-bu-dur Jan ､ｾｵ＠

tien duac nM.c tai trong cac tai ｬｩｾｵ＠ lich sii the kY xvrii ia de' chi qua d6i do nhiing ngum khoi nghia bao vAy va chiern duqc vao nam 1709-1710. M¢t ta.i ｬｩｾｵ＠ khac ciia· niia cu6i the IcY xvm ｾ＠ n6i t6'i 86-r6-bu-dur da nhu la m¢t nai

thieng c6 nghin bfrc tuqng. M¢t nguai trong hoang t¢c luc d6 ten ta Dj6g6 con thAy trong s6 ci nghin tuqng Ci B6-r6-bu-dur c6 m¢t bfrc tuqng ｮｾ＠ trong tran song da. The nhung, sau khi nhin · thAy bfrc tuQ'Og Dj6g6 da hi dien va chet vao nam

66 • T ｾｰ＠ CHi NGHIEN c(!u PHJ,T HOC •

1757. ｍｾ｣＠ ､ｾｵ＠ BO-r6-bu-dur bi bO va bi quen lang tit lAu, r6i thi H6i giao l,P lam tang them slf lang quen do, the nhllng, trong dAn gian vAn cir ｴｲｵｹｾｮ＠ t"t;lng tit doi nay sang d<'ti kbac nhiing ｴｲｵｹｾｮ＠ thuyet ve 86-r6-bu-dur. ｍｾｴ＠ trong nhiing ｴｲｵｹｾｮ＠ thuyet dll<;fC ghi ｬ ｾｩ＠ vao gifra the kY XIX ke ｲｾｮｧＬ＠ ngay xua, a Trung Java co mQt Ong Vlta, ten la Kusum6 tri vi. 6ng la con trai cua mQt vi tu si n6i tieng. MQt h6m, vi nguyen do nao day -due vua dii lam ｮｨｴＬｾ｣＠ mQt vi quan ｣ｾｮ＠ tMn. Cam tfrc, ngucri b! lam ｮｨｴＬｾ｣＠ quyet tra thu nha vua. The r6i, b6ng ｭｾｴ＠ born, c6 be hai tu6i, dfra con duy nhAt cua vtia, bien mAt. Hang nghin ngttoi dtt<;fc phai di tim. Cii dAt nttac nhtt b! dl!Dg ､ｾｹ＠ M tim tni ｬｾｩ＠ dfra con cho ngttcri cha dau kh6. Nhttng, tit ca ､ｾｕ＠ V6 vc;mg. Kh6ng tim dlt<;fC gi an ui nOi dau, 6ng vua bo ca hoang cung di kh<lp nO'i tim con gai. 6ng vua cir di miii, di mai trong dau kh6 bet nam nay sang nam khac. B6ng mQt hom, dang mQt minh lang thang tren duemg, vua Kusun16 ｧｾｰ＠ mQt c6 gai ､ｾｰ＠ nhu boa ncr. Kh6ng cuO'ng du<;fc long ham mu6n, dfrc vua hoi co lam V<;f. co gai ｮｨｾｮ＠ l<'ti va tr& thanh hoang ｨｾｵＮ＠ MQt thai gian sau, hoang ｨｾｵ＠ sinh ｨｾ＠ hoang hi. Dung Juc do thi vi quan d;;ti tMn nq xuAt hi¢n va baa cho vua Kusumo biet mQt tin khung khiep : hoang ｨｾｵ＠ chinh Ia con gai due vua. Nha vua dau d(m dCn cung ClfC. <Jng ChO lUCri mQt nha Sll den hoi each de chuQc tQi ｬｯｾ＠ luAn nay. Nbc\ Sll noi, tQi ｊｯｾｮ＠ Juan, du vo tinh hay co y Mu khOng the tha thfr dll<;fc. De chuQc tQi, nha vua, hoang ｨｾｵ＠va hoang tlr phiii b! nh6t kin va su6t quiing doi con ｬｾｩ＠ phai ｴｴＬｾｮｧ＠ kinh, ni¢m ｐｨｾｴＮ＠ Nbc\ Sll con noi, tQi ｬｯｾＮｮ＠ JuAn co the dttgc giai neu trong vong mum ngay rna nha vua xAy xong mQt den tho ｐｨｾｴ＠ kh6ng 16. The Ia, ngay ｬｾｰ＠ tfrc vua Kusumo triin khai nhanh t6i mire chua het mucri ngay rna den tho ｐｨｾｴ＠ da xAy xong. Vua Kusum6 vui su6'ng dua nha su di tham den tho. Hai ngum cfr Ian Ian theo cac ｢ｾ｣＠ h6i lang di dAn len den dinh cua ､ｾｮ＠ tho. DQt nhien, hai nguoi phat hi¢n ra mQt pho lll<!Jlg bi mAt. TAt nhien, khOng ai khac ngoai vien quan nQ da lay di M tra thu. The Ia kh6ng gi co the rua dll<;fC tQi cho vua Kusum6

"ngoai vi¢c phai b! nh6t vung v<;f con vao ｮｧｴＬｾ｣＠ kin M t1;tng ni¢m cho den cu6i doi. Ngoi den tho . PMt rna vua Kusum6 xAy chinh Ia 130-rO-bu-dur.

Con nhieu ｴｲｵｹｾｮ＠ thuyet khac nfra ke ve Slf tich 86-rO-bu-dur hay Barabudu, the nhllng, khOng mQt cAu chuy¢n m\o cho hay y nghia cua cai ten 86-r6-bu-dur la gi. Ngttm ､ｾｵ＠ tien c6 tim each giai nghia ｴｨｵｾｴ＠ ngfr nay h\ nha khoa hqc Raffls ngum Anh. Khi nghien cfru kien true 136-rO-bu-dur vao diu the kY XIX Ong da g{m ten ng6i -den vao ten g<;>i cua khu lang quanh do -lang "86r6" va tim ra nghia cua tir Ia "c6 kinh", "xua". The nhung lang Bor6l;;ti kh6ng phiii Ia nO'i co den B6-r6-bu-dur. Raffls con dua ra each ly giai khac : 136-ro-bu-dur nghia Ia due ｐｨｾｴ＠ vi dl,li (b6r6 - vi ､ｾｩＮ＠ budu - ｐｨｾｴＩＮ＠ Cac nha khoa hqc ngl16'i Java cling dua ra nhfrng each giai thich cua minh. Theo Soediman, ten g<;>i Br6r6budu co nghia Ia chua. Con chuyen gia bia ky n6i tieng Casparis thi giai rna 86-r6-bu-dur Ia "qua nui ｴｾｰ＠h<;fp cac pham ｨｾｨ＠ mttoi ｢ｾ｣＠ cua B6 tat".

Kh6ng chi ten g<;>i rna thai diem xAy dlfDg cua B6-r6-bu-dur, cho den nay van con nhieu dieu sang to. Nh11ng mQt dieu chic chAn Ia ng6i den thap ｐｨｾｴ＠ giao kh6ng 16 m\y do cac vua Sailendra xAy nen.

Vi Ia mQt trong nhiing c6ng trinh ngh¢ ｴｨｵｾｴ＠kien true vi dl,li nhAt va cil.ng gia tri nha't khang chi cua Ind6nexia, cua the gicri ｐｨｾｬ＠ gifw ma con cua ca nhAn lo;;ti, nen ngay tir khi duqc phat hi¢n ra, 136-rCl-bu-dur da thu hut ngay Sl! chu y va quan tAm cua toan the gicri. Lich Slr phat hi¢n, gi6i ｴｨｩｾｵ＠ va trung tu ngoi den qua la d mQt b(rc tranh day thi¢n y cua d. the giai d6i vai c6ng trinh lich Slr van hoa V6 gia nay .

Khi nhiing ngu6'i chAu Au phat hi¢n ra vao nan 1814, ca ng6i den b! phu kin dat va cAy co, chi loang thoang dAy do ｨｩｾｮ＠ ra hinh nhiing bfrc tu<Yng da. ｾｐ＠ tfrc, c6ng vi¢c nghien cfru va dqn ､ｾｰ＠ duqc trien khai ngay, duai dV lanh d;;to cua nha khoa hqc Raffls. Nh11ng do lap dAt phu qua day, cAy c6i li;li nhieu va to ... - tAt d. da khien c6ng vi¢c tien trien rat ｣ｨｾｭ＠ chl,lp. Vi the ma mai den ｴｾｮ＠ cu6i the kY XIX, B6-r6-bu-dur mai duqc

giai ph6ng khoi da't da, co cay baa phu. The nhlttlg, gia day, van de ca'p thiet la phai tu b6 l<;ii ng()i den dab! d6 nat qua nhieu nay.

Nam 1900, doan ーｨｾ［ｾ｣＠ che' B6-r6-bu-dur duqc thanh ｬｾｰ＠ do Brandes lanh d:;to va c6 Sl! tham gia cua nha khoa hQc n6i tie'ng Van Erp. Nam 1905, Brandes chit, Van Erp tie'p h;lc Hinh d:;to c6ng vi¢c cho den khi hoan thanh vao nam 1911. Trong suot nhCtng nam tir 1920 - 1940, nen 86-ro-bu-dur duqc d ml)t dl)i ngu cac nha khoa hqc gia co va ーｨｾ［ｾ｣＠ che'.

Trong khi c6ng vi¢c ーｨｾ［ｾ｣＠ che' dang trien khai ch6 nay thi ch6 khac cua B6-r6-bu-dur l:;ti bi hu ｨｾｩＮ＠ Va cho den nhfrng nam 60 thi B6-r6-bu-dur dfrng tru&c mQt tham.hqa: se bi ｸｾ［ｾｰ＠ d6 do nu&c ngrun lam mon va r6ng hit cha.n nen cua kie'n true, tru&c tinh hinh d6, Ind6nexia da khan thie't keu gqi UNESCO giup da. Va vao nam 1970, ml)t ban ーｨｾ［ｾ｣＠ che' B6-r6-bu-dur cua UNESCO ra dai va dau nam 1971 da bM tay ngay vao c6ng vi¢c.

Ke hOl;lCh ｰｨｾ［ｾ｣＠ che' B6-r6-bu-dur cua UNESCO ｴｨｾｴ＠ Jan : kh6ng chi trimg tu cac hinh phil dieu rna con gia co l:;ti toan bQ ca'u true cua ng()i din. Nhi¢m Yl,l chinh cua dqt trung tu nay l:l cung eo nen m6ng ng6i den bAng lap YO be t6ng cot sat. Vi the' toan bQ ng6i den phai thao da ra r6i m6i li;ti Mp ｬｾｩ＠ tren ml)t nen m6ng m&i. Nhi¢m Yl,l nfra eua dqt tri.tng tu la min Ii;ti tuang nen eho thing, phing, lam m&i l:;ti cae day tam ca'p va gia cO ･ｨｾｴ＠ cac hinh dieu kh:k vao v&i kie'n true.

Sau 12 nam trai }am vi¢c y(yj Sl! tham gia eua 600 nha ーｨｾ［ｾ｣＠ ehe c6 ten tu6i tren the gi&i va phai tieu tOn ma't 50 tri¢u d6 Ia, e6ng vi¢e tri.tng tu B6-r6-bu-dur m&i ke't thuc. Ngay 14 thang hai nam 1983 duqc coi la ngay sinh thfr hai cua B6-r6-bu-dur ky vi do thien tai cua nguai Java xay di!Og len tru&c nha tho Dire Ba & Pari cii ml)t nghin nam. Va gia day, B6-r6-bu-dur li;ti xua't hi¢n & vi tri xfrng dang cua minh trong hang ngu nhfrng c6ng trinh kie'n true n6i tie'ng nha't cua nha.n lo:;ti la di tich ｐｨｾｴ＠ giao duqc xe'p hcp1g, di san van h6a the gi6i mang so 348.

• Tf!.P cui NGHJEN c(!u PHAT HOC. 67

ttHA SU TltOttG aooc DAU TIEH ｓｦｬｴｴｾｴｩ＠

THIEtt TRUC DO ttQC lfl i Cao tang thai D6ng Tan o Trung Quoc c'P la Phap Hi en (khoang nam 33 7 -khoang

nam 422), von hQ Cung, lllgttai Vo Duong, Binh Duong (nay Ia huy¢n Tuang Dan, tinh Son Ta.y, Trung Quoc). 6ng la nM su Trung Quoc dau tien sang Tay True du hqc.

Vao thai kY D6ng Tan, d:;to ｐｨｾｴ＠ & Trung Quoc da phat triin 111i;\flh, nhlttlg kinh ｬｵｾｴ＠ con thie'u th6n, kh6ng biit theo d:;to phap nato.

Tha'y ro ､ｩｾｵ＠ d6, nen vao thang 3 niim An De' Long An thfr ba (nam 399), Phap Hien dii cung cae b<;Ul d6ng m6n la Hu¢ Ciinh, D::;to Chinh, v.v ... xua't phat tir Truang An ( Tay An), di dqc theo h:lnh lang Ha Tay, vuqt qua iii Du<mg Quan, di ve phia Ta.y, de'n Vu Dien, vuqt Th6ng Linh (Cao nguyen Panua), du lich khip nam vung cua nu&c Thien True (An DQ xua).

Gifra duang, Hu¢ Canh bi 6m che't, ｄｾｯ＠ Chinh thi dirng ｬｾｩ＠ & trung tam ｐｨｾｴ＠ giao Thien True.

Nam 4,1 1, Phap Hien ml)t minh len tau bu6n d6ng du An DQ Duang, di qua Nam Hai va D6ng Hili, nam 412 ｣ｾｰ＠ ben Lao Son, tinh Son D6ng, Trung Quoc, len ba tro ve nu&c. CuQc lhanh trinh cua ()ng dai 14 nam, du hQC qua han 30 nlfOC, mang ve nhieu bQ kinh ｐｨｾｴＬ＠ ban tiing Phcp1. T:;ti ｄｾｯ＠ TruO'ng Tl! a Kie'n Khang (Nam Kinh), Phap Hien cung ｐｨｾｴ＠ Da Bat Da La ph6i hqp dtch 6 bQ g6m 24 quyen kinh ｊｵｾｴ＠ ｬｵｾ＠ (tfrc Tam Tcp1g).

Phap Hien con bien socp1 cu6n ＢｐＧｨｾｴ＠ Quoc -kf' (con c6 ten Ia "Phap Hiin truy¢n", " ｐｨｾｴ＠ du .Thien True Kf', "Ljch du _Thien True truy¢n"), ghi chep 1::ti nhii'ng dieu mat tha'y tai nghe tren duang du l.ich, bao gom dia ly, ljch su, khi ｨｾｵＮ＠phong h;lc ｾｰ＠ quan, ､ｾ｣＠ bi¢t ta tinh hinh phat triin ｐｨｾｴ＠ giao; v.v ... ciia tren 30 nu·&c. Cuon sach Ｂｐｨｾｴ＠ Qu6c Ky" la kho tu li¢u qui bau di nghien Clru qch SU c6 ､ｾ＠ cua ｾ｡｣＠ ntt6c phia ray Trung Quoc va cac nu&c Nam A, De,ng Nam A.

Hai nu&c Vu Dien, Quy Tu da bi ｴｩｴｾｵ＠ di¢t, _!..U li¢u cung bj that truyen. Nhieu vuang trieu & An DQ (tir nam 320 den nam 480) cung thie'u nhfrng tai li¢u van ban duang thai. euon sach <PMt Quoc KY'' la ngu6n tu li¢u b6 xung ra't quan

68 • ｔｾｐ＠ CHi NGHIEN c(fu PHJT HQC •

trc;mg. • Tac phA.n n6i tieng the gi&i "PMt Qu6c Kf'

cua cao tang Phap Hiin la cuon sach chuytn sau ｶｾ＠ ljch Slr phat triin giao ｴｍｮｾ＠ cua cac nu&c vung ｾｩ･ｮ＠ .Nam A., Dc:lng Nam A, trong do, co mQ! sb nQ1 dung chua duqc ､ｾ＠ ｣ｾｰ＠ den trong cuc:ln sach "D;;ti Du6'ng Tay Yl!c Kf' cua Cao tang Huyen Trang dai nha Du6'ng, nguyen mau cua bQ tiiu thuyet tMn tho;;ti d6 s<) "TAy du Kf' cua nha van n6i tieng Ng6 Thira An.

Thanh pho Tuyen Chau, tinh Phuc l(jen la '"??t tro,ng ｮｨｩｩｮｧ｟ｴｾ｡ｮｨ＠ phO 4ch su - van h6a n6i t1eng cua Trung Quoc. Tir trung the ky de'n nay, a day luon lu6n la n<Yi truyen ba cac t6n giao nhu d;;to ｐｨｾｴＬ＠ d;;to Giao, d;;to Ixlam, d;;to Ca doc, dao ｔｨｩ･ｾ＠ chua va ､ｾｯ＠ Marl, cho nen thanh ph6 Tuyen Cha.u duqc m¢nh danh la "Vi¢n bdo tang ton giao the' gi6i''. Sau rna cua di each, a da.y c6 tren 1_30 tru6'ng sa ho;;tt d6ng tc:ln giao.

Ve d;;to ｐｨｾｴＬ＠ thanh ph6 Tuyen Cha.u duac . m¢nh danh la "Tuyhz Nam Phdr Quae" dao Phat truyen vao da.y tii the IcY th\r 3.· ' . .

Dien Phuc tl! - ng6i chua ra dai s&m nhAt Tuyen Chau, bat d1u xa.y di!Jlg vao nam Thai Khang thu 9 dai nha TAy Han (288).

Hi¢n nay, thanh ph6 Tuyen Chau c6 ba tram ｮｾＶｩ＠ chua l&n nho. La mQt trong mum khu ーｨｾｨｧ＠canh ､ｾｰ＠ nha't tinh Phuc Kien, D;;ti Khai Nguyen tt,t xa.y dl,l'ng vao nam 686. Trong chua c6 -Dai Hung Biio di¢n, di¢n tich r¢ng t&i 1.387 ｭｾｴ＠vu6ng, do 86 c¢t da l&n lam gia dO' nen con c6 ｴ･ｾ＠ la ﾷＺｾ｣ｨ ｟ ｔｦｬＺｬ＠ ,di¢n. Di¢n tram c¢t'Ia mQt c6ng trmh kien ｴｲｵｾ＠ cc:J, d;;ti hiem tha'y. Trong D;;ti Khai Nguyen tl! con co m¢t d6i tbap da to nhAt bien ｣ｯｾ＠ a Trung, Qu6c. ｾｩﾢｮ＠ ｮｾｹＬ＠ c6 nha tuang ｮｩﾢｾ＠phap su Hoang Nha.t, Ia V! cao tang dau tien tru tri chua nay. .

ｾｨｩｩｮｧ＠ ng6i chua mieu n6i tiep a thanh ph6 ｔｾｹ･ｮＮ＠ Cha.u con c6 Thira Thien tt,t, SUng Phuc tt,t, Ta.n G1ang Long Son tt,t, Nam Thien tt,t, v.v ...

VUPHONGTAO (SIIU tdm va ､ＡｾｨＩ＠

( Theo sach "Cdm nang du lich Trung Quoc") ·

a A CVQl VA ＱＳｾ＠ (1)

M l)t Mm, c6 chang thanh nien den v&i Due ｐｨｾｴ＠ va khoc su&t mu&t, kh6ng sao

nin duqc. Due ｐｨｾｴ＠ hoi chang "Nay chang trai tre, c6 dieu chi phien mu<)n ｶｾｹＧＧＮ＠

"Thua ngai, h6m qua cha gia cua con da llr tran"

"The hi, lam the nao duac ? Neu cha con da chet, kh6c 16c ciing kh6ng lrun 6ng sOng lai duqc" · Ｂｾ＠ thua Ngai con hieu ､ｩｾｵ＠ d6 ;;t, ｲｾｧ＠ kh6c

l6c ciing kh6ng lam cha con sOng l;;ti duqc. Song thua Ngai con den v&i Ngai va c6 lai thinh cau ､ｾ｣＠ bi¢t xin Ngai hay lam mQt dieu gi d6 cho nguoi cha da chet cua con"

" Va.y 11? Ta c6 the lam dieu gi cho nguoi cha da chet cua con?"

"Thua va.ng, xin Ngai hay lam m¢t dieu gi d6. Ngai la nguai day quyen nang nhu ｶｾｹＮ＠ tAt nhien Ngai c6 the lam duqc dieu do. Xin Ngai hay xem cftc thAy cung, phap SU' va cac ｢ｾ｣＠ tu hanh kh6 h;;tnh da }fun ITIQi thu ll,IC, nghi th\rc cung le de giup nguai chet . Ngay sau khi nghi thuc duac tien hanh xong, c6ng vao Thien Dang se rna ｣ｴｾｯ＠nguai chet vao : 6ng Ay da c6 "visa" ｮｨｾｰ＠ dnh. Thua Ngai, ngai thl!c day ｱｵｹｾｮ＠ nang cao d ! Neu Ngai tien banh mQt nghi thuc te Je cho cha con, 6ng Ay se kh6ng chi nha.n duac thi thuc ｮｨｾｰ＠ cin,h ｾ｡＠ con duqc phep' a l;;ti. vinh. ｶｩ･ｾＮ＠duqc The Do (nguyen van the xanh).. 6i thua Ngai xin hiiy giup chacon".

ｾｨ｡ｮｧ＠ trai dang thuang long tran ｮｧｾｰ＠ n6i buc:Jn thuang tiec nguai cha qua c6 den n6i kh6ng the nghe theo mQt loi khuyen bao chi Iy nao nua. Due ｐｨｾｴ＠ danh phru dung each khac d€ giup anh ta hieu. Do ｶｾｹ＠ Nguai bio anh ta "Thc:Ji duqc !Ra chq mua hai cai n6i ｢ｾｧ＠ dAt ve da.y". Chang trai mitng J.hn nghi rAng Due Phat da d6ng y tien banh m¢t nghi Ie cho bo minh. · Anh lien ch;;ty ra chq mua hai cai n6i ve. "Duac r6i" Due ｐｨｾｴ＠ bao anh ta "D6 day ba vao m¢t noi" chang trai lam theo "D6 da cu¢i vao n6i kia", anh ta.l;;ti lam theo: "Nao, hiiy ､ｾｹ＠ ｣ ｨｾｴ＠ vung va gfut ｬ［［ｴｾ＠ cho kf'; anh ta lam y lai ｐｨｾｴ＠ d;;ty : "Ba.y gio dem ､ｾｴ＠ chung xu6ng cai ao a ､ｾｮｧ＠ kia"; chang trai lanl y ｶｾｹ＠ va ci hai cai n6i chim xu6ng ta.n day. Due ｐｨｾｴ＠ l;;ti bao "Ba.y gia hay mang m¢t c.ai

ｧｾｹ＠ l&n ｬｾｩ＠ day va ､ｾｰ＠ va toang hai cai n6i ra"; chang trai rat ml.mg, nghi n\ng Dfrc ｐｨｾｴ＠ da tien banh ml)t nghi Ie tuy¢t di¢u cho cha minh.

Theo phong li,Ic c6 xtta ciia An D¢, khi co ngm1i chet con trai 6ng ta phai khenh thi bai den nm boa tang, ､ｾｴ＠ len gian thieu de thieu xac, khi xac da. ｾｨ｡ｹ＠ ､ｴｴｾ｣＠ ml)t nua , nguai con trai lay ml)t chJec ｧｾｹ＠ to va ､ｾｰ＠ cho va cai dau ra.Theo tin ngttC/ng c6 Xlta thi dung khi cai dau ngttai chet dttqc rna ra a the' gian nay thi tren kia canh cua thien dang ding rna ra. Vi ｶｾｹ＠ chang trai tu nhii "Ngay h6m qua, thi the ciia cha ta da bi ｴｨｩ･ｾ＠thanh tro ｢ｾ［ｾｩ Ｎ＠ Due ｐｨｾｴ＠ mu6n minh dap ｾ｡＠ hai chiec n6i nay coi nhtt tuqng tntng", anh ta cang vui stt&ng v6'i nghi Ie nay.

earn cai ｧｾｹＧ＠ chang trai ､ｾｰ＠ ｭｾｨ＠ va lam va ci hai chiec n6i. Ngay ｉｾｰ＠ tire bo dt!Jlg trong m6t n6i n6i len b6ng benh tren mat ntt6'c. Da cuoi trong cai n6i kia vang ra va va:n a dtt6'i day ｡ｾＮ＠Luc do Due ｐｨｾｴ＠ bao : "Nay chang trai, ta da c6 ｧｾｧ＠ lam nhtt ｶｾｹ＠ do. Bay gia anh hay g<;>i tat d cac tMy cung va phil thiiy ciia anh ｬｾｩ＠ day va bao h<;> bAt dau keu khan "HO'i da cu¢i, xin hay n6i len, n6i len di ! va 130' oi xin hay chim xu6ng, chim xu6ng di ! " De r6i ta xem su viec se nhu the' nao !" . .

"0 thtta Ngai, Ngai lai noi dua a ! lam sao co the nhtt the dttqc thua Ngai ? da ｾｵｯｩ＠ nang hon ntt6'c no phai chim xu6ng day chfr a ,·no .lam sao n6i dttqc thtta Ngai, do Ia luAt ciia ·ttt nhien ! 8o' nh<; hoo nu6'c, n6 bu¢c phii. n6i ｴｲ･ｾ＠ mat ntt6'c. N6 kh6ng the chim xu6ng dttgc thtta Ngai, d6 cling Ia ｬｵｾｴ＠ ciia tt,r nhien! "

Nay chang trai tre, anh bie't kha ro ve cac Iuat tt,r nhien, rna sao anh chAng hieu dttgc m¢t qu.y ｬｵｾｴ＠ nay ciia tt,r nhien: Neu su6t cu¢c d<Ji, b6 anh lam nhiing vi¢c ｮｾｧ＠ nhtt da cul)i thi ong ay bu¢c phai chim xu6ng, ai c6 the keo ong len duoc ! va ne'u m<;>i hanh d¢ng ciia 6ng ｮｨｾ＠ nhtt bo thi 6ng bu¢c phai n6i len, ai c6 the My 6ng xu6ng dttoc? . ｟｣ｾｧ＠ sam hieu bier quy ｬｵｾｴ＠ ciia tt,r nhien' va

bJet s6ng theo quy ｬｵｾｴ＠ d6 thi chung ta cang s6'm thm'tt khoi dau kh6 va phien nao.

NGUrtN VAN THO Dich tlttilng Anh trong ngu;en ban

"The Art of Living" cua Williamllalll Singapore xutil ban

C I) Nguyen vAn "Ghee" Bolllm bang sii'a trAu.

• ｔｾｐ＠ CHi NGHIEN c(fu PHJT HQC • 69

· CHif..A DifYH ｾｕａｎ＠ y A CHUA HA DON NHAN

A/ }

QIJ XEP HANG DI TICH LfCH st/- VAN HOA ＬＮｔｾ＠ bang 3-1996 vua qua cac tang ni ｰｨｾｴ＠ tu ｾ＠ chua Dinh Quan va chua Ha da don nhan

quyet djnh xep ｨｾｧ＠ di tich lich sii - van boa ｣ｾ｡＠B¢ van hoa - Th6ng tin ( s6 3 ·I 0 ngay 3-2-1996).

Chua Dinh Quan ten chii la Phuc Quang tt,r thu¢c xa Phu Dien huy¢n Tir Liem, Ha N6i. ChUa dttgc xay dt!Jlg tir dm Tran do m¢t c6ng chua con vua 1Hn xay dt!Jlg va tu luy¢n a do. Trai qua nhieu lin tu sua, den nay chua con nguyen ､ｾｧ＠va nhieu di ｶｾｴ＠ ciia Ian trung tu 16n nam 1588 va khanh Lhanh nam I 592. Dang chu y nhat co tam bia da 16n do ｔｲｾｧ＠ Bung Phung KhAc Khoan viet van bia khAng dinh chua "la noi danh th<ing ｾ｡ｯ＠ ｢ｾ｣＠ nhat" a ven thanh Thang Long, mang tinh than triet Iy ､ｾｯ＠ ｰｨｾｴ＠ va Tam giao d6ng nguyen .... Ngay nay chua Dinh Quan m6'i dttoc tu sua khang trang, d.nh quan ､ｾｰ＠ xfrng dang la m¢t di tich lich sii - van hoa va la noi ｴｨｾｧ＠ canh a ｮｧｯｾ＠ thanb Ha N¢i.

Chua Ha ten chii Ia Thanh Dlrc tu thu6c xa Djch V<;>ng, huy¢n Tir Liem, Ha N6i. Chua ·dttoc xa.y dt!Jlg Ｑｾ＠ vao nam Chinh Hoa. nguyen nien (1680). Di ｶｾｴ＠ con ｬｾｩ＠ co gia trj nhat Ia qua chu6ng 16n due nam Cinh Thinh thu bAy ( 1799) cho biet "chua Thanh Dfrc Ia noi c6 tich danh lam ｴｔｨｾｧ＠ cinh n6i tieng ... khap ch6n sung kinh tho ｰｨｾｴＬ＠ m<;>i ngttai rna r¢ng tir tam .. ". Tam quan c:hua dttgc xay dt!Jlg d<Ji ｎｧｵｹｾｮ＠ theo mAu cac lang tim trong kinh thanh Hue'.

Chua Ha con Ia di· tich each ｭｾｧＮ＠ ｾｩ＠ day ngay 16-8-1945 d6ng chi Nguyen Quye't, bi thtt Thanh iiy Ha N(li tri¢u ｾｐ＠ va chii tri cu¢c h<;>p can b¢ liinh ､ｾｏ＠ quAn Sl! loan thanb ph6 de kiem diem lt,rc lugng chuin bi khai nghia gianh ch1nh quyen a Thii do ngay 19-8-45 . Nam 1982 da dttgc SO Van hoa - Th6ng tin ｧｾ＠ bien "Di tich each ｭｾＮｧＢ＠ a Tam bao. Gan day chua Ha dttoc tu sua 16'01, xay ､ｾＬｲｮｧ＠ ｴｨｾｭ＠ m¢t s6 c6ng trinh da bj ｾＭｨ｡＠ trong ｾｨｩ･ｮ＠ tranh, canh quan ､ｾｰ＠ don ｮｨｾｮ＠nhJeu tang 111, ｰｨｾｴ＠ til, du khach a cac nO'i trong ntt6'c den Mnh Ie va tham quan.

SONG YEN

70 • ｔｾｐ＠ CHi NGHIEN CUv ｐｈｾｔ＠ HOC •

XEP HANG Dl T[CH DiNH ' .

CHUA THON CAM Ngay 22-3, UBND xa CO Bi

huy¢n Gia Lam, Ha NQi da to chuc trqng thi Ｑｾ＠ hQi hang nam va don ｢ｾｧ＠ cua BQ VliTT xep ｨｾｧ＠ di tich dinh chua them Cam.

ThOi chong Phap, th6n Cam la noi. dien ra ｮｨｩｾｵ＠ ｴｲｾ＠ chien dau ac li¢t rna ､ｾｵ＠ cuQc khang chien a Thu d6. Dinh th6n Cam bi ｧｩｾ｣＠ phi huy hoan toan, vita qua, dan lang da di,Olg ｾｩ＠ ngoi dinh tren ｮｾｮ＠ cii, Dinh th6n earn tho A u Nang oe tu&ng tai thOi Hai Ba Tnrng va thai tu Chieu Du'fulg, con thu hai ciia vua Ly Thai To, sinh ra tren dat nay nen CO Bi dugc chqn lam ap thang m<)c, nguOi co c6ng cirng dan lang ､ｾｰ＠ ｧｩｾ｣＠ giil' yen bien gi&i.

Chua th6n Cam ten chil' SUng Nghi¢m h! la dau tich con l;;ti ciia hanh cung thm U Trinh (fK 18). Hi¢n quy mo ciia chua kha l&n, tu<;tng ｐｨｾｴＮ＠ lau cac nguy nga g<;ti ve l<)ng Ia.y vang son cua thm cac 6ng hoang ba chua thuC/ng t&i ､ｾｹ＠ le ｐｨｾｴ Ｎ＠ a

cua chua co hai ngqn thap ci'ru pham cao 14 met, kien true co kinh nhu thap C6 U tinh Nam Ha, a 6 cl'ra m6i .tang thap ､ｾｵ＠co gAll tu<;tng ｰ ｨｾＮｴ＠ ｢ｾｧ＠ gom ｨｯｾ｣＠ Mt nung, m6i pho mang

mQt diin tich nha ｐｨｾｴＮ＠ 0 toa Tam bao co qua chuong due nam Canh ｔｨｾ＠ ( 1800). Quanh than chuong khiic bai minh ghi cong due cac chuc siic cung dan lang m6i nguc:Yi gop 5 m;;tch due chuong. 0 nha T6 co tugng cac vi su tO, va 4 biiu g6 SO'Il then khiic chil' Han chil' N6m t;;to nam 1876 va 1934 ca ng<;ti mQt

. nha su que a huy¢n Thanh Oai tinh Ha ｔｾｹ＠ co tai cao hqc rQng da gi{lO hoa dugc ｮｨｩｾｵ＠ ｐｨｾｴ＠ t1r a vung nay.

Trong khang chien Tam quan chua ciing bi ｧｩｾ｣＠ phi lay g;;tch ｸｾｹ＠ d6n bot, nam qua dan vita ｸｾｹ＠ l;;ti cang lam cho canh chua them ､ｾｰＮ＠ · ｴｨｾｴ＠ xfrng la mQt c6 tich ､ ｾ ｰ＠ vao ｢ｾ｣＠ nhat ciia tran Kinh Biic xua.

T.V.M

_:CHUA LANG

ＱＡｾＧＱＱＡ＠•

f1T hua lang Kieu Ky (xa \!J.. Kieu Ky huy¢n Gia

Lam) co the dugc khai dlplg tir dai Trill do thai t1r SUng Phuc con trai tu6ng cong Nguyen Che Nghia h1111g cong, vi ｶｾｹ＠chua m6i co ten chil' SUng Phuc h,t. Chua xay di,Olg tren mQt khuon vien rQng nrun ｬｩｾｮ＠ phia sau ､ｾｮ＠ va dinh. Chua co quy mo 16n va kie'n true ､ｾｰＮ＠ g6m Tam quan, ｴｩｾｮ＠ du<'mg, thu<;tng di¢n, oba T6 giil' nguyen dang ve co kinh. Hi¢n a chUa co 47 pho tu<;tng tron dUQ'C cac ogh¢ nMn xua che tic kha tinh xiio, trong do co nhieu tu<;tng dugc

t;;to vao doi u nhu tu<;tng ADiDa, The Ton .. MQt tam bia thm Tt,r Due (1876) ghi vi¢c tritng tu chua, mQt so hoanh phi, cua vong va 1 doi h;;tc tho co tir the ky 19. Trong cac ca.u doi con l;;ti co 2 doi ca.u d6i mang SO'Il son thep vang. NQi dung: \

DQo ｐｨｾｴ＠ til bi, chi c6 phep vimg trublkh6;

Umg nguiti men mf), muon dem thap ng9c VU{Jt bif me.

Nhrun bao luu cac gia tri ｮｨｩｾｵ＠ mat ciia di tich nay, dau nam 1996 BQ Van hoa Thong tin dii ra quyet d!nh xep h;;tng dinh den chua Kieu Ky. Ngay 12 -4 -1996 xii Kieu Ky dii rna ｨｾｩ＠ don quyet dinh nay.

TRAN VAN MY

· sang 10-3, cimg v6i M don nhAn danh ｨｩｾｵ＠ Lttc lU<;mg vu trang nhan dAn do Nha mr&c phong tAng ｾ｡＠v,en My huy¢n Thanh Tri Ha N¢i da don ｮｨｾ＠ ｢ｾｧ＠｣ｵｾ＠ B¢ Van Hoa - Th6ng tin xep ｨｾｧ＠ ng6i dinh lang thO' Cao So'n ､ｾ＠ VUO'Og va ng6i chua lang ｴｾｮ＠ chii Thanh Lao tu. ｎ ｾ＠ ｾ＠ ｶｾｮｧ＠ dat ven s6ng H6ng, chua tqa ll;lc ｴｲｾｮ＠

m_¢t go dAt cao, xung quanh cAy c6i urn t:iun. Qua bien gl'l .viet chu Him treo g:in ､ｾｵ＠ toa bai dtt011g dttQ'c biet ｮｾ＠ dAy vao mila hl;l mila thu nu&c s6ng ｬｾｮ＠ to thu<mg ｢ｾ＠ ｮｾｾｰ Ｎ ｬｾ［ｾｴＬ＠ ｾ｡ｭ＠ 1896 cac kY lao trong lang h¢i hqp quyet ､ｾｾ＠ dap nen cao, dl!flg 8 gian chua va sua cac pho tugng cho ｴｨｾｴ＠ t6n ｮｧｨｩ ｾｭ Ｎ＠ Hien a chua Thanh Lao co tugng Thich Ca sO' sinh d(rog ·dum vom vii trv, ttrgng d(rc Di 1..4c, mi¢ng cum hi xa ､ｾｵ＠ h\ nhilng pho tugng ､ｾｰＮ＠ Chua con co qua chuang dOi Ta.y Son due nam Cinh Thinh thfr hai (1794); hai khanh d6ng due nam Tlf Dfrc thfr chin (1856).

Ngay 7-7-1947, chi b¢ c¢ng sao ､ｾｵ＠ tien cua Yen ｍｾ＠ dugc ｾｨ｡ｮｨ＠ ｬｾｰ＠ li;li chua gom ba d6ng chi do dong cht Nguyen Van Thl;lc lam bi thu. Vi ｶｾｹＬ＠ Thanh Lao tl! con Ia m¢t di tich each mi;lflg va khang chien.

• ｔｾｐ＠ CHI NGHIEN c(!u PHJT HOC • 11

CHVA ｈｖｾｇ＠ TVViT Dl TiCH eACH MANC •

Chua HuO'Og Tuyet a ngo 205 ph6 ｾ｣ｨ＠Mai ( phu®g cJ ｃｾｵ＠ ｾｮ＠ ｱｵｾ＠ I-iai sa Trung). Chua do ba TMng ｄｩｾｵ＠ bu6n to a 73 ph6 Hang Dao hung cl'lng xa.y dl!flg nam 1912. Nham ghi cong d(rc cua Ba, nguOi dOi sau a chua dii due tugng sa bAng d6ng to bAng ngttcri ｴｨｾｴ＠ d€ thO', chua co tam bao, ｐｨｾｴ＠ di¢n, nha T6 v6i nhilng hang c¢t da chi:lffi kha ､ｾｰＬ＠ tru&c san chua co ca.y c6 th\1 cimg v&i nhii'ng b\li tre, b\li true ｾＰ＠ ve thanh u tjch mjch

Nam 1929 chua Ia noi lien lac cua t6 chfrc Thanh nien each IDi;lflg dOng chi hl)i. Noi da.y con Ia trv sa cua ban chi buy cu¢c bai c6ng ､ｾｵ＠ tien cua xttemg A viA tir 28-5 den 10-6-1929. Nam 1983 thanh ph6 Ha N¢i da giio bia kY ni¢m Slf ki¢n nay a cdng chua HttO'Og Tuye't.

Ngay 6-4-1996, phu<mg 6 au ｾｮ＠ va nha chua da t6 chfrc le don bAng cua BVIITT xep hi;lflg chua HttO'Og Tuyet Ia di tich lich su each ffii;lflg . .

TRANVANMY

cAc NGA v LE PHAT TRONe NAM - CMI VO Sa, le cac SU Siii

ｮｨｾｰ＠ ｨｾ＠ (o trong chua tu 3 thang khong ra ngoai) vao dau thilng 7. •

? ,.. ....

CUA DONG BAO KHMER NAM 80 Chju anh huang sau ｾｭ＠ cua tlnh d6ng bang sOng Ci'ru Lon; vii

phong h,lc ｴｾｰ＠ quan, d6ng bao do cac vi Siii Ca trOng coi soan Kluner Nam bQ hoan toiin theo thao chuang trinh bu6i le. ｔｲｯｾｧ＠ｾＰ＠ ＭｾｨｾｾＮ＠ ｮｾｾ＠ bao. l?c 1¢, thoi quen nhfrng ngay le hQi nay hau bet ntoal dm ､ｾｵ＠ ｃｨｩｾｕ＠ theo l<ti ｐｨｾｴ＠ d6ng bao ｐｨｾｴ＠ ti'r deu quy tu ve ､ｾｹ＠ cAn ｾＨｲ＠ ｾ｡ｯ＠ kinh sach nba ngoi chua trong x6m lang minh dt! PMt. Ng01 chua trong lang xa Ia le va vui dua. ｴｾｮｾ＠ ｾｾｾ＠ ､ｩｾｭ＠ _cua cite cu()c hQi Cac bu6i le ｐｨｾｴ＠ dugc xep thtr he ｉｾ＠ Ｍｾ｡ｬＬＬ＠ chm ｾｾ｡＠ h?c ｴｾｰＮ｟＠ ｃ｡ｾ＠ ｶｾ＠ tl! thai gian tinh theo ngay thang Su Sii1 Ia nguo1 hu<111g dan tinh duang lich: thAn ciia h<;> tir vi¢c ｾｯ､ｩｮ＠ vi¢c dm. - Meakah;mchia le Due Pbat

Hang nam, dong bao PMt til tho biet J thang nita se nhap Nilt ｾ･ｲＮ＠ ci'r ｨ｡ｾ＠ tam lao Je trong Ban (tinh theo duang .lich thi vao ay , chi c6 ｉｾ＠ vao nam moi c:tau thang 2). <:;t)th:o ｳ ｾ＠ ｴｩ｣ｾ＠ cua Ba Ia . mOn - ChOlchnam, le vao nlirn moi g1ao, co? ｢ｾｹ＠ ｾ｡ｮ＠ khac ｾｾｵ＠ Ia Ｑｾ＠ (ret) vao gifra thang 4. ｐｨｾｴＮ＠ ｾ｡ｴ＠ c_a cac cuQc ｉｾ＠ deu tO - Visakabauchia, le Phat Dan chuc 11.{1 khlip 500 ngOi chua a cite vao dau thilng 5. .

- Phchurn Ben hay Donta, Je xa tQi vong nhan, vao giua thang 9.

- Chanh vo Sa, le cite su Siii ra ｨｾ＠ (man thai kY ｮｨｾｰ＠ ｨｾＩ＠ vao dau thang 10.

- Ok Ang Bok, ｉｾ＠ cimg trling vao cu6i thang 10.

- Ka Thanh, le dang y Ca sa cho SU Siii, kMng nha't dinh ngiiy, tir <tau thang 10 din giua tbang 11.

Trong 8 lan Ie ｴｲｾｮ＠ co 3 lao can ctr theo ba Sl! tich ､ｾ｣＠ ｢ｩｾｴＮ＠ U vao nam moi do mQt chuy¢n c6 tich cua ｾｯ＠ .Ba Ia mOn du ｮｨｾｰ＠ tir cite nuoc An, Thai, .Mien, Lao. U DOnta, xa tQi vong nhan, do m()t diin tich cua nha PMt. U Ok Ang Bok n6i ve ｭｾｴ＠ trang. Ngoai ra 5 cuQc le khac deu tbeo ｐｨｾｴ＠ giao.

LE HUU Lli

72 • ｔｾｐ＠ CHi NGHIEN c(!u PHJ.T HQC •

Ml)C Ll)C

Doan Ph:.).t giao Han Qu6c tham ｖｩｾｴ＠ Nam

2 Ph:.).t ｬｵｾ｜ｴ＠ hqc. Uri dan chfrng ｐｨｾｴ＠ qch v&i Ph:.).t dan

3 Ngil thira ｐｨｾｴ＠ giao

4 H6 Chi Minh v&i ｐｨｾｴ＠ giao

5 Doi net tim hieu tu tuang cua H6 Chi Minh ve ton giao

6 Nhfrng diem ､ｾ｣＠ sAc cua ｐｨｾｴ＠ gilw (tiep)

7 Ph:.).t giao va tu duy cua nguoi Vi?t hi?n nay

8 ｐｨｾｴ＠ hqc va van de giao di,IC tha'm my 9 Cling dqc cling suy ngam

10 (Tha) Goc ｲｩｾｮｧ＠ cua thay

II Ke ｣ｨｵｹｾｮ＠ chua lang

P. V

HT KIM ClJONG n)

1'1/fCH GIA QUANG

PTS BUI D)NH PHONG

NGUYEN VAN 1'1/ANH

LINIJ CHI

I:! D<'Yi tha van Doan Van Kham trong b6i ciinh van h6a doi Ly

13 (Tha) Chua xua - ｐｨｾｴ＠

P'TS NGUYEN HUNG II,!. u l/OA.NG THIEU KHANG

THANH B)NH (Suuttim)

TRA.N HIJv NGIJIEM

NGUYEN HUlN BAN GIAii

KEITll W.TAYLOR

BUI VAN KHA

B(JI VAN TIIAC/'1 Giac ngQ

14 Tha thien vAn trc trung tuai m(ri

15 Ky ｮｩｾｭ＠ 900 nam ngay mat cua thien su Man giac

16 (Tha)

11 Chit kl1tmg phai het

18 Nhfrng hi in v0 <..li hai cua cac tang ni, ｐｨｾ ｴ＠ til

19 Mau Thoai-m¢t bie'u tuqng tam toa tfr phu

trong canh quan chua Vi¢t Nam

P'TS NGUYEN ｐｬｬｾｍ＠ 1/UNll

Til{ ANI/

I/O MINI/ HA THE 11/Nfl

20 Chua Minh Chau va cay ｧｾｯ＠ huyen ky baa hi¢u nha Ly ra doi

21 Chua Dau ljch Slr va Ngh¢ ｴｨｵｾｕ＠

P'TS TRlJONr. Si l/UNG

PGS CHU QUANG TRU

NGUYEN VAN C/1/EN

LA DANG B/j.T

VUTUAN SAN

PHAJ> vlJONG nJ

22 Chua Non nu&c Ninh Binh

:!3 Chua ｄｾｩ＠ bi a xa D:;ti Kim

:!4 (Tho) Mua bay

:!5 J 1<\nh Huang v6 cui Ph:.).t, doi dieu suy nghi

26 ｃｨｵｹｾｮ＠ cai gie'ng xua

27 Muoi d¢ ti'r cy khieu l&n nha't (tiep) M1,1c Ki¢n ｌｩｾｮＭ Than thong

28 Chua Trimg Quang

29 Phuang phap tham thien cua tu si - CU' si Khamer Nam 13(>

30 (ThO') Tham chua Tran Qu6c

31 130-ro-bu-dur ngoi den phl).t giao ky vi

3:! Nha su Trung Qu6c ､ｾｵ＠ tien sang Thien True du hqc

VII}:r TIIU

VAN 1/,!.U

D.T

LE IIIJv LE

TRUONG Si HUNG

PTS.NGO V.1N DOANfl

33 M<)t thanh ph6 co ba tram ngoi chua

. 34 fXt cu(>i va b<1

35 Tin tire ｐｨｾｴ＠ gifw

ｖｕｐｈｏｎｇｔｾｏ＠

NGUYEN VAN 1'11()

SONG YEN. TRA.N VAN MY. LE HllU LE

Trang

3

4

5

7

II

12

14

:!0

:!2

23

28

28 29

31

31

32

37

41

43

45

49

50

52 52 54

56

59

60

61 62

67 68 69

• Hoa thuqng Seol Jo Lee va cdc vj trong doan ｐｨｾｴ＠ giao Han Qu6c wing cdnh Chua Huang • Bia 1: Nhdn chuyen tham Vi¢t Nam Hoa thw;rng Seol Jo Lee t(ing Phdn vi¢n Nghien c1lu ｐｨｾｴ＠

h9c Vi¢t Nam mt)t s6' dn pha'm va bt) Dgi tgng do Vi¢n Nghien Cltu Ph¢t giao Han Qu6c xuat bdn (Trang dnh: Hoa thuqng Kim Cuang Tu don ｮｨｾｮ＠ bt) sach Dgi tgng)

Anh: Nguyen Tuye't Minh

ｔｾｐ＠ CHi NGHIEN CUU ｐｈｾｔ＠ HQC • Ch!u .trach ｮｨｩｾｭ＠ xu at ban : T6ng bien ｴｾｰ＠ Hoa thl/Qng KIM GVONG Tlr

• Ph6 t6ng bien ｴｾｰ＠ : Hoa thl/Qng THiGH PHO ｔｕｾ＠ 1

• Ph6 t6ng bien ｴｾｰ＠ kiem trlidng ·ban bien ｴｾｰＺ＠ Giao sli HA VAN TAN • Ban bien ｴｾｰＺ＠ TRAN KHANH DV, thliQng tQa THiGH VIEN THANH,

THiGH GIA QUANG • GIANG NGQC THANH

• Toa ｳｯｾｮ＠ va tr! stf: Chua Quan S(t- 73 Quan S(t , Ha N9i.DT: 8268887 • Giay phep xuat ban so 752/BCGP/XB • In ｴｾｩ＠ Xf ｮｧｨｩｾｰ＠ in Thuy l<;1i

Gia : soood