1

III SRBI I RIMSKO CARSTVO

1. SINGE, TRIBALI I GRCI

Neolitska naselja, na teritoriji današnje Srbije,

razvijala su se neprekidno, bez obzira što su bila uništavana

vatrom, jer su ondašnje kuće građene uglavnom od vertikalno

ukopanih greda, sa pleterom i krovom od zapaljivog materijala:

slame, trske, kore od drveta itd; ovoga materijala bilo je u

izobilju. Sa ovako lako nosećim krovom, kuće osvajaju sve više

prostora, a ulazeći u eneolit, dobijaju džinovski raspon.

Međutim, to je i vreme novog ciklusa pokreta naroda ka

neispitanim staništima, pa na srbijanskom tlu nastaje nova smena

stanovništva – preovladaće, naravno, ratoborniji, jer je u

pitanju bila prisilna smena. Tada dolazi i do uništenja lako

zapaljivih neolitskih i eneolitskih naselja, da bi na njihovom

mestu bila podizana nova, gde se kao materijal koristi naboj,

kamen i, na suncu, sušena cigla. Otuda u Srbiji i više tzv.

„ zgarišnih faza“, sa različitim materijalnim ostacima, gde

pretežu veća naselja, izrazitije kulture.

Etnički problem naselja, koja prolaze kroz brojne

kulturne faze, prvi je pokušao da reši arheolog Miloje Vasić, u

prvoj polovini XX veka. On je, proučavajući materijalne dokaze sa

2

brojnih lokaliteta oko Beograda, Smedereva, Lazarevca, Avale,

Vinče itd. utvrdio nesumnjivu vezu nalaza sa Egejom i Nubijom

(Egipat). Nalazi cinabarita i galenita, u kulturnim slojevima

preistorije, koji su vađeni u rudniku na Avali, svedoče da su

eksploatisani, u to vreme, za potrebe mnogih dalekih zemalja

(Sredozemlje, Mala Azija, Afrika, Zapadna Evropa), a brz razvoj

rudarstva i prateće manofakture, dovodi do ubrzanog procesa

razvijanja društveno- ekonomskih odnosa. Eksploatacija rudnog

bogatstva označava kraj neolitskog perioda, kraj kamenog doba,

kada se oružje i oruđe od kamena i kosti, zamenjuje onim od bakra

i bakarnih legura.

O nosiocima kulture u eneolitu, ili kulture ranog

bronzanog doba, zna se vrlo malo. Pretpostavlja se da su ova

plemena došla sa severa i severoistoka, izmešavši se sa

dotadašnjim, starosedelačkim, etničkim grupacijama, što se

zaključuje na osnovu manjih ostataka njihove materijalne kulture.

Tako se, bodrog- keresturska kulturna faza, uočava kroz izvesne

oblike u keramici, badensko- kostolačka, po tehnici izrade, a

vučedolska - po ornamentici. Obzirom na pogrebne običaje

spaljivanja i pravljenja orsarija (primitivne urne), reč je o

Arijevcima, koji su prethodili narodu „polja sa urnama“ (koji su

baštinili lužičku kulturu), i koji su nazvani narodom „nadgrobnih

humki“, po tome što su svojim mrtvim podizali humke.

Društvene promene, u periodu znatno razvijenije privrede

koja se ogleda u raznovrsnijim proizvodima i većim radnim

naporima, bile su neminovne. U porodičnim odnosima muškarac

3

preuzima od žene vodeću ulogu u društvu, stajući na čelo

društvene zajednice, jer je sada više vezan za dom kao zanatlija,

zemljoradnik ili stočar. Već smo istakli da je značajna

karakteristika, ne samo prethodnih kultura, već i poznijih ( kao

npr. dubovačko- žutobrdske ili vršačko- vatinske), koje zahvataju

vremensko razdoblje do početka gvozdenog doba - masovna

eksploatacija rudnog bogatstva i topljenje metala, što drastično

menja odnose u ekonomiji. Domaća radinost, izrada grnčarije,

oruđa od kamena, kostiju i bakra, razvila se do te mere, da se

pojavljuju radionice sa masovnim proizvodima i, time je udaren

temelj zanatskoj proizvodnji, koja će kroz gvozdeno doba imati

svoj procvat.

Sa kulturom gvozdenog doba, u severnoj Italiji, tesno je

povezan jugoistočni halštatski okrug koji se prostirao od

Kranjske, preko teritorije nekadašnje SFRJ, pa sve do granica

Trakije, gde je počinjao jedan sasvim nov svet, prožet

istorijskom grčkom kulturom. Razumljivo, to se odnosilo i na

teritoriju Srbije, gde su nosioci ove kulture bili Iliri, narod

indoevropske jezičke grupe; osim njih, tu su bili i ostaci

starijeg stanovništva nepoznate narodnosti. Inače, kultura

gvozdenog doba u Italiji (Este), pripada ilirskom okrugu i naziva

se „venetskom“. U grobnom inventaru, glavno mesto zauzima

bronzano posuđe; situle i ciste italičkog su porekla i rađene su

po tamnošnjim uzorima. To potvrđuju nalazi iz Vača i Glejna

( Glein) kod Graca, gde su mrtvaci imali bronzanu masku i

rukavice; identični predmeti potiču iz ilirskih grobova kod

4

Ohridskog jezera. To su, poglavito, predmeti poreklom iz Italije,

poput oklopa i šlema iz nalaza u Kranjskoj (Slovenija). Ogromna

groblja, sa humkama gusto posejanim na teritoriji Bosne i

Hercegovine (Glasinačko polje), sadrže identične nalaze, s tim

što u njima pretežu grobovi sa kosturima. Ali, njihov karakter je

mladohalštatski i samo delimično ilirski – oni, možda, pripadaju

onim Ilirima koji su se ovamo povukli sa severozapada, pod

pritiskom prvo siginskih i tračko- skitskih plemena, te najposle

keltskih, negde posle 400.g. pre n.e. Iz groba sa kosturom iz

latenskog doba, kome je pripadalo i ilirsko, iz mesta Železnice u

Češkoj, potiče fibula, čija je otadžbina bila u tom jugoistočnom,

halštatskom okrugu. Ova kultura, halštatska, bila je i bazična

kultura Podunavlja, čiji je glavni nosilac bio lužički narod,

gusto naseljen na teritoriji južne Nemačke. U pitanju su bili,

dakako, Lužički Srbi, a Iliri nisu ništa drugo do jedna njegova

grana ili ogranak. Tome u prilog govori i etimologija njihovog

imena, objašnjiva jedino preko srpskog jezika, koja u korenu

sadrži reč „ilo“- blato, ilovaču, tj. naziv za vrstu zemlje, pa

Ilir može značiti zemljak, kako to duhovito primećuje istoričar

R. Damjanović u svom Srpsko- srpskom rečniku.

Prodor tračkih, skitskih i trako- kimerskih plemena, sa

nižom kulturom, usporiće proces društvenog života, pa i razvoj

procesa proizvodnje privrednih dobara, na teritoriji današnje

Srbije. Gradovi iz ovog perioda , gusto naseljeni, otkriveni su

na Karaburmi i Zemunu, dok je manjih naseobina nađeno na

desetine, u široj i daljoj okolini. Zastoj će biti uklonjen

5

kasnije, dolaskom plemena Singa, koja su prodrla sa iranske

visoravni, preko Male Azije, Grčke i duž vardarsko- moravske

trase, sve do prostora uz Dunav i Savu. Pre prodora u Srbiju,

bili su naseljeni u Egeju. Njihovim dolaskom počinje snažnija era

prerade metala, a vezano sa tim i dalji razvoj zemljoradnje, što

će dovesti do novih promena u društvenim odnosima. Pojedine

porodice proizvođača gomilaju sve veća bogatstva, te na taj način

dolaze do sve povlašćenijeg položaja u društvu, čime nastaje

stvaranje prve rodovske aristokratije u Srbiji.

Dolazak Skita, Tračana, Trako- Skita i Trako- Kimeraca

(skupine ovih plemena se često, u klasičnoj grčkoj

istoriografiji, nazivaju Tribalima), oko sredine drugog

milenijuma pre n.e, prekretnica je srpske preistorije. Tada,

kulturniji i ratoborniji narodi, smenjuju dotadašnje etnički

anonimno preindoevropsko stanovništvo; oni Ilire, koji su tu

nešto pre njih, potiskuju u oblast zapadne Hercegovine, Dalmacije

i današnje Slovenije. Ovaj period, koji karakteriše intenzivnija

zemljoradnja i bolja agrokultura, stočarstvo, lov, ribolov i

zanatstvo, završava se oko XII veka pre n.e, kada Srbiju, a

naročito beogradsko šire područje, zapljuskuje veliko pomeranje

naroda, tzv. egejska seoba. U njenom centru je beogradska

prostorija i ušće Save u Dunav. Starije gvozdeno doba, koje zatim

nastaje, donosi novi uspon i prosperitet kulture srbijanskih

područja. Tu je, najpre, nova plužna zemljoradnja, te domaća

radinost i zanatstvo, koje dostiže do tada nezapamćen uzlet.

Topljenje i prerada metala se usavršava, uz prvu primenu kalupa

6

za livenje. O ovome nam svedoči pronađena velika livnica na

Karaburmi.

Čovek gvozdenog doba živi i dalje u kućama sa drvenom

konstrukcijom, koje podiže mahom na uzvišicama (humovima). Ova,

nova naselja, oivičena su šancem, koji je još obezbeđen

palisadama. O tome nam govore arheološki nalazi iz Vinče,

Banjice, Karaburme, Jakova, itd. Dolazi, takođe, do masovne

izrade kopalja, mačeva i noževa, a i ukrasnih predmeta, od raznih

bakarnih legura. Duhovni život, isto tako, dobija širi zamah i

vidokrug se širi.. Religija u tome zauzima posebno mesto.

Naročito je izražen kult pokojnika. Umrli se više ne sahranjuju

kao ranije, već se, pod uticajem Singa i Skita, spaljuju, što je

stari arijevski običaj donesen sa iranske visoravni. Urne su

zakopavane ili čuvane u domu. Kult spaljivanja održaće se sve do

pojave hrišćanstva. O svemu ovome potvrde nam daju mnogobrojne

nekropole, otkrivene na području današnjeg Beograda;

najinteresantnija je nekropola na Karaburmi, gde su, pored

orsarija, nađeni brojni predmeti za svakodnevnu upotrebu.

Zbog sve većeg korištenja metala i većeg zamaha u

razvoju proizvodnje, dolazi do nagomilavanja bogatstva, što

uslovljava stvaranje aristokratije, koja preuzima vođstvo u

zajednici i usavršava, već oformljenu, vojnu hijerarhiju. Tada

se, na teritoriji današnjeg Beograda, javlja jedinstveno veće

naselje, koje će, vekovima dalje, nositi naziv Singa – Singidava.

Ko su Singe ili Sindi, objašnjenje nam daje, pored

istoričara Timogeta, još i čuveni grčki istoričar i filozof

7

Herodot. On kaže da su Singe pleme iransko- indijskog etničkog

porekla, svrstavajući ga u azijske Sarmate, tj. Srbe. Singe ili

Sindi, nazivaju se u nekim delima još i Siginima (Siguni ), pa

nam o tome daje tumačenje i grčki istoričar Apolonije. On

pravilno uočava njihove rodbinske veze sa Skitima i kaže da su

narod, iransko- indijskog etničkog porekla, koji je, u to vreme,

vladao od Indije do donjeg Dunava i protiv koga su, narodi Grčke,

vodili dugotrajne ratove, sa manje ili više uspeha, sve do

dolaska Aleksandra Makedonskog, koji ih je suzbio. Apolonijeva

izjava, o velikoj rasprostranjenosti srpskih plemena, podudara se

sa širokim dosegom lužičke kulture, pa je i ovo jedan od dokaza

da su nosioci lužičke kulture bili Srbi, odnosno, uže geografski

određeni, Lužički Srbi.

Singidava, grad Singa, nastao je između X i VIII veka

pre n.e. Prekretnica nastaje negde u VII veku pre n.e, kada se na

tlu Beograda- Singidave, iskrcavaju Argonauti. O tome nam govori

jedna antička legenda. Vek pre toga, Singe su proterale Skite,

spalile staro i podigle novo naselje. Dokaza o tome imamo u

otkrivenim grobovima na teritoriji Beograda gde su, po ondašnjim

skitskim običajima, sa pokojnikom sahranjivani bogato ukrašeni

konji sa tarnicama. Izvanredni nalazi skitske kulture jedinstveni

su u ovom delu Evrope.

O mnogim periodima istorije Beograda postoje dileme.

Pored zvanične, tu je i „alternativna“ istorija, takođe dobro

potkrepljena dokazima, istorija čija su tumačenja znatno

drugačija od zvanične. Važeći istorijski milje ovoga područja

8

sklopljen je pre 5 do 8 vekova, ali je prenebegao mnoge

činjenice. Na trenutak ćemo se zadržati na vremenu oko početka

nove ere i pomenuti zanimljivo pisanje ozbiljnog istoričara Paula

Ritera (1652- 1713), koji je u izuzetnom delu Hronika, napisanom u

Beču, naveo činjenice koje ozbiljno dovode u sumnju stavove o

pravom položaju ondašnjeg Singidunuma – Singidave. Riter piše:“

Taurunum ( Beograd ), sagradio je 360.g. pre n.e, ktitor

Andromak, vlastelin i vođa staroserbskog plemena Andrana,

doseljenog, u IV veku pre Hrista, u serbsku podunavsku Meziju“.

Riter se pozvao na Ptolomejeve mape (tablice), iz II

veka, na kojima je ucrtan Taurunum ( Taururum) i glavni put od

Drača (Duraksijum) do Taurunuma, ondašnjeg naselja na ušću Save u

Dunav. U rimskoj terminologiji izraz „glavni put“ označava važnu

državnu transverzalu koja vodi iz glavnog grada, tj. Rima. Na

Ptolomejevim tablicama jasno se vidi da je položaj Taurunuma

ucrtan sa desne strane Savusa u Istros. Ove tablice su sačuvane

do danas. Riter je optužio evropske istoričare, svog i prethodnih

vekova, da su, iz ne baš časnih razloga, ime Taurunum pridodali

Zemunu, koji, kako on tvrdi, tada nije postojao. U Hronici navodi

da je Zemun prvi put pomenut u istorijskim spisima tek u IX veku

i to pod srpskim imenom Zemlin. On objašnjava da je toponim

Gardoš, permutovan srpski izraz „grados“, kojim je nazivan grad –

gradina na brdašcu koji danas znamo kao Gardoš.

To nije jedino iznenađenje. Prema mapi sa Ptolomejevih

tablica, grad koji se zvao Singidunum, bio je na mestu na kojem

se uzdiže grad sv. Andreje – Smederevo. Znači, Ptolomej tvrdi da

9

su njegovi savremenici Singidunumom nazivali utvrđenje na Istrosu

( Dunavu ), pedeset kilometara nizvodno od Beograda. Ptolomej

pominje starije ime Istros, ne koristeći naziv Danubius, kako

inače zvanična istorija uči da su Rimljani nazivali ovu veliku

reku.

Ptolomej, koji je pisao o Srbima u II veku naše ere,

ostavio je napomenu da je u to vreme najveći srpski grad bio

Serbinum. Kada su, pre više od deset vekova, Ugari došli u

Panoniju, naselili su i mesto koje se u rimsko vreme zvalo

Serbinum. Čak se, od 1027.g, u tom gradu tradicionalno krunišu

ugarski kraljevi. Pre samo dva veka, Serbinum je bio dobrim delom

naseljen Srbima, koji su ga vekovima nazivali Stoni Beograd.

Danas je to Sekešfehevar, „ stoni beli grad“, a nalazi se na pola

puta između Budimpešte i Balatona. Važeća istorija za sada ne

uvažava ovakve i slične dokaze (o tome ovaj rukopis podrobnije

govori u uvodu i pogovoru), prećutkujući događaje, lokacije ili

pojave, koje su u kolektivnom pamćenju čovečanstva, ali nikada

nije kasno da se istoriografska tumačenja revidiraju. Problem je

u tome što su neki narodi, ili današnje države, konceptom važeće

istorije, nešto dobili, a drugi izgubili. Obe strane nezasluženo:

oni prvi zato i ne dozvoljavaju da se i pored autentičnih dokaza,

menja istorija.

Legendu o Zlatnom runu, ili o pohodu Argonauta na

Kolhidu, napisao je Apolonije sa Rodosa, u III veku pre n.e.

Prema ovom poznatom mitu, Argonauti na lađi Argo, pod komandom

svoga vođe Jasona, bežeći ispred kralja Egeja, otplovljavaju iz

10

Grčke. Spasavajući se od progonitelja i ploveći Dunavom od Crnog

mora, doplovili su do velike močvarne pustinje Laurion. Upravo,

da bi zavarali trag svojim progoniteljima, oni su uplovili u

Istros ( Dunav ) i, ploveći dalje, došli su do planine Angurion,

gde se Istar razdvaja; ovde jedan krak teče na istok u Crno, a

drugi, na zapad, u Jadransko more. Istar se razdvaja kod kamenog

brega Kaulika, gde su već nastanjene Singe. Tu su se Argonauti

iskrcali, dobivši gostoprimstvo od domaćina- trebali su da se

odmore, popune zalihe hrane i prinesu žrtve bogovima.

Sholastičar Apolonije Rođanin, pišući delo o

Argonautima, upotrebio je poznati spis O pristaništima geografa

Tamageta, kao i istorijski traktat O Skitima, Timonageta, iz IV

veka pre n.e, i na taj način dobio podatke o Singama i Singidavi,

tada velikom naselju na Dunavu. Upravo, ako se pođe tragom ove

legende i antičkog mita, te pri tome upotrebimo navedeno delo od

Tamageta, konstatovaćemo da je reka Istar, koja vodi od Crnog do

Jadranskog mora, današnja reka Dunav – došavši njom do planine

Angurion, a kod kamenog brega Kaulijaka, on se odvaja i jednim

krakom teče na istok, a drugim na zapad. Planina Angurion je

današnja Avala, a Kaulijaka, kameni breg, današnji Kalemegdan,

gde je odvajkada ušće Save u Dunav. Odatle se pruža i pusta

ravnica Laurion, danas Deliblatska peščara, koja je nekad,

zahvaljujući svom „živom“ pesku (sada ukroćenom), zahvatala

znatno veće prostore južnog Banata, nego danas. Zabluda o

bifurkaciji ( razdvajanju ) Dunava dolazi otuda što su antički

geografi, ne poznavajući dobro unutrašnjost Evrope, pod nazivom

11

Istar obeležavali i Dunav i Savu. Tek Rimljani, kada su tokom

svojih osvajanja, početkom nove ere, došli na obale Dunava i

Save, uvideli su ovu zabludu i Istar nazvali Danubius, a Savu,

koju su Singe nazivali Brong, Savusom; no, još dugo vremena

održavalo se mišljenje da je rukavac Dunava ( Sava ), prema

Jadranu, tekao pod zemljom. Pojedini rimski pisci, tumačeći ep o

Argonautima, kažu da su oni etapu puta do Jadrana prešli pešice,

noseći svoj brod na ramenima.

Objašnjavajući dalje staru legendu, putem naučnih

činjenica, dolazimo do konstantacije da su Argonauti, koji su

dobili gostoprimstvo Singa, ustvari antički istraživači rudnog

blaga, koji već znaju za planinu Angurion, današnju Avalu i njene

intenzivne rudokope, eksploatisane desetine vekova pre njihovog

dolaska. Zlatno runo, koje je ukradeno, verovatno predstavlja

zauzimanje Mons Aureusa, visoke i strme kamene grede, kod ušća

Brestovačkog potoka u Dunav, a koju i danas Srbi nazivaju Beli

breg ( odnosno, zlatan ), gde je istoričar Feliks Kanic, l887.g,

ispitujući taj kraj, našao netaknutim temelje grada, stubove

hrama i deo popločane ulice- ostatke drevnog naselja. Sve je to u

blizini mesta gde se iskrcavaju Argonauti; nedaleko je i Vinča,

veliko preistorijsko naselje, koje, takođe, lako može biti i

naselje gostoprimljivih Singa ili Sinda.

Pored rečnih tokova Save i Dunava, jedna od

karakteristika Beograda je i šumovito pobrđe sa južne strane, sa

kupastom Avalom u centru (511 m n.v.). Avala je, odvajkada,

privlačila na sebe poglede osvajača, jer je dominirala Beogradom.

12

Za njenu vrednost znao je i neolitski čovek, koji je nastanjivao

njene pećine, što nam potvrđuju raznovrsni nalazi, evidentirani

prilikom arheoloških iskopavanja. To je planina Angurion, iz

legende o Argonautima, pred kojom se Istar razdvaja na dva dela,

od kojih jedan teče na zapad, a drugi na istok.

Ono što je na Avali interesovalo stare narode, pa i

preistorijskog čoveka, bio je rudnik olovne i živine rude,

cinabarita. Ovaj rudnik, čija eksploatacija datira iz drevnih

vremena, održao se do XX veka, s tim što su njegovi kopovi,

vremenom, bivali sve dublji. Rudnik su intenzivno koristile

Singe, Grci, Rimljani, Srbi, potom Turci i moderna srpska država.

U vremenu kada je Beograd postao meta svojih zavojevača,

Avala je odigrala važnu ulogu kao strategijska tačka. Tako je još

Singe utvrđuju radi odbrane rudnika i Singidave; podignuta je

naseobina, kao kamena gradina, sa čvrstim, visokim bedemima.

Avalski breg je, prema istoričarki Ami Buje, baš taj Mons Aureus,

o kome su Grci, a kasnije i Rimljani, čitave bajke raspredali.

Singe avalskom gradu daju ime Žrnovo i ovo ime mu je ostalo sve

do dolaska Turaka, koji su ga zauzeli l442.g, nazvavši ga

Havalom. Ovo ime se, u spisima, pominje prvi put 1515.g.

Žrnovo( Zharnovo, Žarnovo, Žarkovo, mesto gde ima žara, tj. gde

se topi ruda ), je postojalo sve do 1935.g, kada je uklonjeno

dinamitom, na jedan varvarski način, da bi se tu podigao

Meštrovićev spomenik Neznanom junaku. Tada su razneseni i bogati

artefakti ove gradine, na kojoj se isticala jedna kula

četvrtastog oblika, sa zidom i tri polukružna bastiona, kao i

13

okrugla crkva, na četvrtastoj osnovi. Po narodnom predanju,

Žrnovo je bilo i zamak proklete Jerine, zloglasne žene Đurađa

Brankovića.

Dakle, legenda o Zlatnom runu, ustvari je početak grčkog

osvajanja i stvaranja kolonije na Dunavu, kao što je to činjeno i

na obalama Crnog mora (Bosforsko kraljevstvo). Ušće Save u Dunav,

sa svojim prirodnim bogatstvima, oduvek je privlačilo osvajače.

Međutim, zahvaljujući ovoj legendi, saznajemo da je, na današnjoj

teritoriji Beograda, još u antička vremena, postojalo veliko

naselje Singa čija je preteča nekadašnja Vinča.

I tako, kroz legendu ulazimo u istoriju, pošto je

legenda najčešće poetizovani mit ili povest. U ovom slučaju,

legenda koja govori o kolonizaciji Grka, poklapa se sa

istorijskim činjenicama, jer je Singidava, naziv Beograda u

Herodotovo doba, postala predmet interesovanja grčkih kolonista

već u VII veku pre n.e. Grci su gospodari naselja, koja se šire

od Crnog mora do današnjeg Beograda. Kao uspomena na Skite i

Singe ostao nam je današnji naziv ostrva Ade Ciganlije, čije ime

dolazi od reči Singa, Singalija, Singaja. Takođe, kasniji naziv,

Singidounion i Singidunum, dolazi od osnove imena prvobitnog

naselja Singa.

2. TRIBALI I KELTI

Dolaskom Kelta na Balkan, umnožavaju se vesti o Srbiji i

beogradskom području. Klaudije Ptolomej, nakon što je Aleksandar

14

Makedonski proterao Tribale sa Dunava, ucrtava u svoju kartu

Singidunum i kaže da od tog vremena ovaj grad ima dačko- keltski

karakter. Grčki hroničari i istoričari, prostor Srbije nazivaju

Tribalijom, a Tribali su zajednički naziv, prvo za Skite, Trako-

Skite i Singe (kao što smo istakli), a potom, za sarmatska

plemena Anta, Jaziga i Alana (Roksolana).

Od keltskog Singidouniona nije ostalo mnogo tragova. Kao

i u slučaju Singidave, tako i o keltskom Singidounionu, možemo se

samo pozivati na arheološke nalaze, naročito na one otkrivene

1948.g. na Karaburmi, gde je iskopano keltsko naselje i

nekropola. Tom prilikom je nađeno mnoštvo raznih predmeta, koji

su pripadali plemenskom ogranku Skordiska. Ovome treba dodati i

istorijske izvore grčkih klasika, koji nam potvrđuju, da tek

dolaskom Kelta nastaje preporod Beograda kao snažnog, utvrđenog

grada.

I sam naziv Singidounion, koji prema spisima Apolonija

Rođanina dolazi od reči Singaja, imena singijskog plemena –

osnivača grada i reči „dounion“, koja je keltski naziv za tvrđavu

ili utvrdu, svedoči o značaju ondašnjeg Beograda koji će, više

vekova, zatim, nositi naziv, samo nešto malo modificiran

(polatinjen) – Singidunum. Kako se živelo u keltskom Beogradu, od

vremena kada su oni pod svojim vođom Batanatom pokorili skitska i

singijska plemena obnovivši Singidunum, do njegovog pada u rimske

ruke, malo se može reći.

Sasvim je tačno da su Kelti sa sobom doneli nove oblike

društvenog sistema, koji se najočiglednije odražavaju u vojnoj

15

autarhiji, koja je dovela do nove, velike ekonomske

diferencijacije u društvu. Materijalna kultura, pod uticajem

novih elemenata, delimično se menja, zadržavajući i dalje, kao

bazu, dotadašnju kulturu gvozdenog doba, koju su baštinili

Tribali. Tako, eksploatacija rudnog bogatstva dostiže, u toj

preistorijskoj epohi, svoju kulminaciju, jer su Kelti bili u

obradi metala neprevaziđeni majstori, što vidimo iz velikog broja

raznovrsnih predmeta, ubrojenih u najbolja dela umetničkog

stvaranja iz vremena predhrišćanske epohe. Naročito se isticao

nakit, čije su se osnovne forme i do danas zadržale. Pronalaskom

i upotrebom vitla, koga su oni doneli sa sobom u Srbiju,

keramička proizvodnja takođe dostiže zavidnu visinu. Napredak je

vidan i u drugim proizvodnim oblastima, jer su Kelti rado

prihvatali tekovine kulture drugih naroda, naročito Grka, koji su

na njih imali presudan uticaj. Odlučujuću ulogu preuzima

trgovina, koja, u to doba, naprosto cveta.

Tit Livije i Plutarh, opširnije govore o Keltima koji

su, u IV veku pre n.e, krenuli iz svoje postojbine Galije (po

kojoj su nazvani i Galima) i, nakon što su najpre zauzeli

Britaniju, polaze na Rim, da bi ga, 390.g. pre n.e, osvojili i

spalili, te konačno stižu na teritoriju ondašnje Srbije –

Tribalije. „Vae victis“ (teško pobeđenom), uzviknuo je keltski

vojskovođa, bacivši mač protivnika na kantar, gde se merilo

opljačkano rimsko blago. Te proročanske reči, nedugo zatim,

odnosiće se i na njih same.

16

Arijan i Plutarh, daju nam dalje podatke o Keltima.

Tako, Arijan saopštava da su Kelti došli na Dunav 335.g. pre n.e.

i zauzeli Singidavu, odnosno Singedon, kako su ga još nazivala

tribalska plemena. Kako je do toga došlo?

Aleksandar Veliki ratovao je tada protiv

Sirbija( Sirmije, Sermon – Srma ), kralja Tribala. Sirbije –

Sermon, dobio je ime po „srmi“, srebru, plemenitom metalu koji su

srpska plemena obilato koristila za ukrašavanje i izradu nakita.

Reči „Srbin“ i „srma“ su sinonimi, a oblast Srema dobila je ime

po srebru, „srmi“, kao i njen glavni grad, rimski Sirmijum – Srm,

ili, takođe, Srmov grad. Aleksandar je krenuo na kralja Tribala

iz grada Amfipolja i do Srema je putovao 12 dana. U prvom sukobu,

Makedonci su potukli Tribale, koji su se spasili begom preko reke

Ljig (Leginos); no, Aleksandar je nastavio gonjenje Sirmijevih

trupa čak preko Dunava, gde se ovaj sklonio u utvrđenu gradinu

Peć, na ušću Dunava u Crno more. Do opsade nije došlo, jer je

kralj Tribala Aleksandru poslao delegaciju sa poklonima i molbom

za pomilovanje, što je Filipov sin prihvatio jer se, u

međuvremenu, obračunavao sa jednim getskim plemenom.

Uvidevši kakva opasnost preti i njenoj zemlji, skitska

kraljica Ijomare, žena kralja Orijatona, nagovorila je keltskog

vojskovođu Brenu (Brenus), nudeći mu savez, da krene u pravcu

Grčke, jer će tamo naći znatno veći plen; Grčka je od skitijsko-

singalijske Srbije bila neizmerno bogatija. No, doista, bila je

to njena perfidna osveta za izvršena zavojevanja Aleksandra

17

Makedonskog, koji je Skitima naneo udarce od kojih se neće nikada

oporaviti.

Brena je, prvo, uvidevši kakvu stratešku tačku i značaj,

za buduća Keltska osvajanja, ima Singidava- Singedon , obnovio

ovaj grad, koji je trebao da čuva njegovo zaleđe i bude uporišna

tačka u prodoru ka bogatstvima Grčke. On je krenuo iz grada u

više pravaca, da zauzme jug. Glavnina, koja je išla moravsko –

vardarskom kotlinom, brzo je zauzela Solun. Uz pomoć Orijatonovih

trupa, pošlo mu je za rukom da zauzme i Vizantion ( Carigrad).

Potpomognut Skitima, Brena zatim kreće na jug Grčke i

dospeva do čuvenog proročišta u Delfima. I tu, u klancima, pod

snežnim vrhovima olimpijskog Parnasa, doživeo je vojnu katastrofu

i – izgubio vlastitu glavu. Ostavši bez autoritativnog vođe,

Kelti su zapečatili svoju sudbinu. O toj Breninoj katastrofi, iz

297.g, obaveštavaju nas Pausanija i Justin:“ Izgubivši svoga

vojskovođu Brenu, u borbi koja se nesrećno vodila kod Delfa,

jedan deo Gala pobegne u Aziju, a drugi u Trakiju...“ Manji

ostatak krenuo je u staru postojbinu, putem kojim su i došli,

vardarsko- moravskom dolinom. Deo koji je krenuo u Aziju,

predvođen skitskim poglavicom, potučen je u bici na reci Marici;

no, Ortijaton je ipak uspeo da sa svojom kraljicom Ijomareom

osnuje novu, keltsko- skitsku, državu u Galatiji.

Rimski istoričari: Strabon, Ptolomej, Arijan i drugi,

opširno objašnjavaju invaziju Kelta, spominjući plemena Tauriska

i Skordiska, kojima je, posle povratka iz neuspele bojne, ipak

uspelo da se učvrste u srpskom Podunavlju. Na povratku u

18

Singidavu, Kelte su u više navrata napadala plemena Tribala

(udruženi Singe i Skiti) i Geta. Keltima je uspelo da, u svim

ovim borbama, ili ratnim „čarkama“, izađu kao pobednici i odbace

Tribale duboko u unutrašnjost Srbije. Kasnije, zbog vladarskih

prepirki, dolazi do bratoubilačkog rata između Tauriska i

Skordiska, u kojima prvi izvlače „deblji kraj“; budući brojniji,

Skordisci su nadvladali svoju dojučerašnju braću, proteravši ih

do dačke granice gde su ovi, uklješteni između Dačana i

progonitelja, podlegli u potpunosti. Grad Taurunum ( Zemun), koji

je cvetao pod Tauriscima, Skordisci do temelja razaraju,

izgrađujući svoj veliki Singidounion.

Stabilizovani u Podunavlju, na vrhuncu svoje moći,

Skordisci u II veku pre n.e, utiču revolucionarno na kulturni

razvitak svojih komšija Tribala. Singidunum doživljava svoj

procvat, ne samo kao vojni, već i kao privredni centar; on se

pojavljuje na svim rimskim itinererima ondašnjeg doba. To je ona

tačka na Dunavu koja je prva privukla rimske legije sa juga i

istoka. Keltska kultura je bila tako izrazita, da je ne samo

prihvaćena od Tribala, koji su gajili vlastite vekovne

tradicije, već je imala upliva na kasniju, izrazito snažnu,

rimsku kulturu.

83.g. pre n.e, Skordisci će doživeti težak poraz u ratu

sa Scipionom, čuvenim rimskim vojskovođom. Tada je i Gaj Julije

Cezar krenuo u svoju galsku kampanju, protiv vojskovođe

Vercingentoriksa, koga je uhvatio, nakon što je grad Alezio i

njegove zabarkadirane stanovnike iscrpeo glađu. Uhapšenog

19

Vercingertoriksa, Cezar je vodio i prikazivao na javnim skupovima

i svečanostima punih pet godina, da bi ga, kad mu je to sve skupa

dosadilo, pogubio. Teško pobeđenima(Vae victis), odnosilo se,

eto, i na Kelte, čije moćno carstvo je tada nestalo sa istorijske

pozornice.

Svet antičke civilizacije postojao je na srbijanskom tlu

još u vremenu kada se za Rim uopšte nije znalo. Procvatom,

antička Grčka traži nove sirovinske baze i nova tržišta. Ona

osniva nove kolonije na Pontu i njena ekspanzija ide putevima,

koji su vodili od ušća Dunava, uzvodno, u bogate krajeve i

neispitane oblasti naseljene varvarskim svetom Ilira, Skita,

Singa i Trako- Skita. Bilo je, dakle, neminovno da se na

teritoriji današnje Srbije ojača već jedna snažna kolonija, kraj

današnjeg Beograda. Rekli smo da je svedočanstvo, o postojanju

jedne ovakve bogate kolonije Singa, ostavio Apolonije Rođanin, u

svojoj verziji mita o Argonautima, koju smo naveli. Tragove o

naseljima i kulturi u ovoj oblasti, kao i nama susednim, nalazimo

u Homerovoj Ilijadi ,a zatim i kod istoričara, Teofrasta i Diodora.

U vreme dolaska Rimljana, Singidunum je bio veliki

značajan grad i centar šire oblasti. Rimljani ga prvo spaljuju,

pa obnavljaju, kao bazu za svoje buduće vojne ekspedicije. U

blizini je i Taurunum, koji je, takođe, obnovljen. Justinijan i

Prokopije kazuju o tim i drugim obnovljenim emporijumima, a Tacit

daje podrobnija obaveštenja o njihovim vojnim posadama koje štite

ondašnju Meziju, pišući o IV skitskoj (Scythica) i V makedonskoj

(Macedonica) legiji.

20

Proces romanizacije Srbije, u I i II veku, još nije na

ovom tlu uhvatio jake korene. Kulturno nasleđe, religija i

tradicije Tribala, bile su još uvek čvrste, mada, paradoksalno, u

ovom periodu, nemamo pisanih spomenika u kojima bi se i oni

pominjali. Od II veka, na žrtvenicima i nadgrobnim pločama,

nalazimo i keltska imena. Neki od njih su čak i nosioci gradske

vlasti. U celoj Srbiji je tada zabeležena snažna domaća

provincijalna umetnost i zanatstvo, kojima se zadovoljavala

potreba kako grada, tako i izvanredno gusto naseljenog zaleđa.

Naročito se ističe zanatska proizvodnja oruđa, oružja i nakita.

Kasnije, kako društveni, tako i privredni život Srbije

doživljava izvesne promene. Zemljoradnja je ostala i dalje glavna

privredna delatnost, pa gradski centri i njihova okolina

podmiruju potrebe iz svojih vlastitih izvora. Status kolona koji

su, uglavnom, imali Rimljani, a potom i Tribali, se menja. Dva

pravna normativa, doneta u Konstantinovoj konstituciji, 332.g,

vezivala su kolone za zemlju. Ovo su, svojim aktima, potvrdili i

Konstantinovi naslednici. Na osnovu ovih „ius sensus“ i „ius

originis“ ( pravo vezano za poreski razred i pravo vezivanja za

mesto rođenja), kolonat postaje prvi oblik feudalnih odnosa u

Srbiji, koji se rađa na ruševinama antičkog sveta. U gradskom

magistratu Singidunuma, koga su dugo vremena vodili dekurioni,

vođstvo preuzimaju predstavnici najvišeg staleža municipijalnog

stanovništva, kurijali, koji u svojim rukama drže znatan deo

poljoprivrednog zemljišta. Ovi veleposednici, preuzimanjem i

političke vlasti u svoje ruke, postaju stvarni gospodari Srbije,

21

a u Singidunumu, na čijim brežuljcima se uzdižu njihove luksuzne

vile, niče niz odbrambenih kastela: Taurunum, Confluentes,

Tricornia, Mutatio ad Sextum i dr. Situacija će se promeniti

posle podele Rimskog carstva, 395.g. i prvog velikog uspeha

Sarmata- zauzimanja Beograda 448.g, od strane Alana, koji su do

nogu potukli rimskog vojskovođu Kamuda.

3. SRBI I SLOVENI

Raspoloživi arheološki podaci iz starog veka, svedoče da se

od Slovena mogu izdvojiti

samo Srbi. Malo se koji nalaz ili artefakt može povezati sa

drugim Slovenima, na primer grnčarija opšteslovenskih osobina.

Srbi nisu bili krvno jedinstven narod, već su upijali pripadnike

drugih naroda, ne samo Slovena, kako su to pokazala istraživanja

ranih srpskih naselja na Dunavu gde vrsta kuće, ognjišta ili

peći, biva potpuno nepoznata u drugim, slovenskim naseljima. U

Srbiji, Dalmaciji i Polablju su razdvojeni slojevi ranije

naseljenih srpsko – sarmatskih plemena, od kasnije doseljenih

Slovena.

Srbi su se, od ostalih Slovena, razlikovali po mnogim

osobinama, kako je ostalo zapisano u delu putopisca i istoričara

Masudija. Naselja su im bila raštrkana, staništa su, po pravilu,

nadzemna, sa ognjištima. Za spremanje hrane bila je osobena

22

upotreba sača (vršnika), uz crepulju i uobičajene lonce.

Grnčarstvo se odlikovalo po ranoj zanatskoj proizvodnji, a

ponekad i po specifičnom ukrašavanju. Privreda Srba se u znatnoj

meri oslanjala na stočarstvo, otuda su zborna mesta – igrišta –

bila na vrhovima brda i planina. Stočarenje je omogućavalo laku

pokretljivost i česte seobe. U pogrebnom obredu primenjivano je

podizanje pogrebnih mogila (gromile) i ostavljanje svedočanstva

trizne. Pokojnici su spaljivani, a pepeo je prosipan u reke,

jezera, ponore ili more. Zahvaljujući ranom pokrštavanju, u nekim

krajevima je primenjivano sahranjivanje uz prigodan hrišćanski

obred. Takvi su monaški grobovi iz Tvrdoša, Kamenog, Šipova ili u

Pljevi. Trizna je zapažena u ranohrišćanskim grobovima manastira

u Tvrdošu, Sv. Nikoli (Toplica) i Petro- Pavlovom manastiru kod

Trebinja.

Prateći trag grnčarije, načina građenja utvrđenja i vrste

korištenja staništa, Srbi su se, iz predela oko Beča, u rimskom

Noriku i oko ušća Morave, raseljavali prema Labi i delovima

rimske Dalmacije, kako to pokazuje i raspored njihovih gromila.

Gromile, na prostoru između Drvara, Grmeča i Konjica, te onih

iznad Herceg Novog, oko Durmitora, Pljevalja, Bijelog Polja i

dolini Zete, vezuju se za Srbe doseljene sa Karpata. Ostave

novca, nađene u dolini Neretve, kod starog grada Narone i na

Majsanu, ukazuju na trasu naseljavanja iz Panonije. Posredno

svedočanstvo prisustva Slovena (uopšte) i Srba, određenije, su

trizništa i široka upotreba sačeva na prostoru cele rimske

severne Ilirije. Trizna ukazuje i na srpsko prisustvo u

23

Vizantiji, koje se značajno odrazilo na pogrebne obrede i način

spremanja hrane, još u IV veku, što potvrđuje grnčarija iz

Tvrdoša i Kamenog. Možda je ime sela Bojke, između Skadra i Bara,

kod Vladimira, trag seobe Srba iz Bojkovine, s kraja IV veka, na

šta ukazuju i arheološki nalazi iz Ilovice i Svača? Na

doseljavanje Srba i Slovena, sa Dunava u Pomorje, ukazuju brojni

ulomci grnčarije: to su, najčešće, lonci ukrašeni nizovima

višestrukih talasa, uokvireni vodoravnim snopovima, izvedenim

češljem. Rađeni su na vitlu i takve ukrase, kako navodi arheolog

Đ. Janković, u jugoistočnoj Evropi, u kontinuitetu, primenjuju

samo Srbi. Ovako ukrašeni lonci, rasprostranjeni su od Pomoravlja

do Krke, oko Mladenovca, na Gradini u Raškoj, u Cimu kod Mostara,

Livnu, Glamoču, Mokrom polju ( Knin ) i Bobovcu – sve do Ptuja,

Austrije i ušća Morave u Češkoj, pa do južnih predela Visle i

Labe.

Prvi podaci, koji posredno svedoče o Srbima u

dalmatinskim predelima, odnose se na Odokarova osvajanja i

naseljavanje oko 200000 Alana. Srbe, kasniji latinski izvori,

nazivaju Slovenima, što su oni, zbog izrazitog mešanja i

prihvatali. U zapisima dubrovačkog, kotarskog i ulcinjskog

arhiva, Srbi su Sklavi; ponekad se nazivaju Rašanima – latinski

pisari, sa srpskih srednjevekovnih dvorova, imenicu Srbin prevode

kao Sloven. Pod imenom Slovena, Srbi se pominju u pisanim

izvorima iz VII veka, kao i u kasnijim prepisima iz IX i X

stoleća. Za Franke, Sloveni su Srbi i njihovi Anali beleže da drže

veliki deo Dalmacije. Pored Srba, franački izvori navode i

24

Guduščane, Gačane iz Hercegovine, kao dominantno srpsko pleme.

Pored ovih, kasnih izvora srednjeg veka, postoje i pisani izvori

o Srbima iz Zete, koji upućuju na njih kao stanovnike te oblasti,

na prelazu iz starog u srednji vek.

U Ljetopisu popa Dukljanina, za Srbe je zabeležen naziv

Morovlasi, odnosno, Crni Latini,“ nigri Latini“. To potvrđuju i

italijanski izvori, te plan Beograda iz 1683.g, gde je jedina

pravoslavna crkva obeležena kao: Chiesa deli Seismattici,

Morlachi, Valachi e Greci. Po Albertu Fortisu, Morlaci

( Maurovlahi, Morlacchi ), sebe nazivaju Vlasima, što znači

ugledni, moćni, tj. „ kao što Sloven znači slavan“. K. Jireček

kaže da su Murlaci, Murlacchi, stanovnici kopna od Velebita do

Bara i navodi da se, pre toga, u Dubrovniku, navode Morovlasi

( Moroulacchi, Moroblachi ), koji su živeli u predelima između

Huma i Neretve. Isti autor beleži da se Moldavija, u XIV veku,

naziva zemljom Morovlaha. Za Dubrovčane, Morlaci su bili slični

Vlasima – slobodni ljudi koji su, povremeno, za njihov račun,

ratovali i obavljali razne druge poslove koji su u sebe

uključivali rizik i opasnost. Shodno rečenom, zemlju Morovlaha iz

Ljetopisa, treba tražiti zapadno od Dubrovnika, gde su živeli Srbi,

u oblasti Neretve, gde se na celoj teritoriji koristio naziv

Maronija ( Maronia et Chulnie ). Da se Morlaci mogu sasvim

određeno izjednačiti sa Srbima, ukoliko pratimo pridev „crni“,

vidi se iz podataka iz dela O ceremonijama, cara Konstantina, gde se

navodi arhont crnih Magra imenom Serbotion, Serban. Indikativno

je da B. Ferjančić, u svojim prevodima tekstova Konstantina

25

Porfirogenita ( 1950.g. ), mesta gde se spominju srpski arhonti

izbacuje iz rukopisa jer, zaboga, Porfirogenit piše o južnim

Slovenima ( sic!) Reč je o srpskim vladarima- arhontima iz

oblasti Kavkaza, gde su Srbi jasno izjednačeni sa „ Magra

paidia“, što bi moglo značiti „arhont Srba zvanih crna omladina“.

Preidev „crna omladina“ može se shvatiti u značenju prostog

naroda, kako se ponekad koristi ovaj izraz, koji se nadovezuje na

značenje reči „omladina“, „otroci“ obeležavajući stalež zavistan

od vlastele. Po svoj prilici su nazivi Morovlah i sl. prevod sa

srpskog, „crni Vlasi“, u smislu „prosti Vlasi“, što je, kasnije,

Dukljanin zapisao kao „crni Latini“.

Već smo istakli da se, kao najraniji stanovnici Srbije,

etnički i narodnosno formirani, spominju u istoriji moćni i

ratoborni Tribali. Tribalima antički istoričari imenuju plemena

Skita, Trako- Skita, Sigina ili Singa i, ponekad, Trako- Kimbera,

Agatirsa- svetih Tirsena, koji naseljavaju erdeljsku ravnicu. Sve

njih Herodot svrstava u azijske Sauromate ( Sarmate, Srbe ). Oni

se, u vremenu od XII veka pre n.e, u različitim vremenskim

intervalima, naseljavaju i učvršćuju na prostoru današnje Srbije.

Herodot opisuje dve srpske reke: Angros, zapadnu Moravu sa Ibrom

i Brongos ( Strabonov Bargos, rimski Margus ), južnu i sjedinjenu

Moravu; Morava je sarmatski naziv i izveden je od imena za more i

Moranu ( Moran(a), Morena, Vodan ), božanstvo smrti koje obitava

u vodi. Ovde je reč o biću iz mitologije, koje je prihvaćeno od

svih Srba i Slovena. Etimologija ove reči ukazuje na „moru“

(muru), noćnog leptira koji pritiska prsa i siše krv. Augmentativ

26

„morina“, znači veštičina, neudata žena, koja noću mori ( ubija )

čeljad; „moruština“, znači imati muku od more. Prostor oko obeju

Morava zvao se Tribalikon, tribalska ravnica.

Tukidid piše da je kralj plemena Odriza, Sitalk, pokušao

da osvoji Tribalikon, ali je u borbi sa Srbima poginuo. Po

Strabonu, zemlja Tribala se rasprostirala na 15 dana hoda od

gornje Strume, do Dunava. Docnije, Tribali ratuju sa makedonskim

kraljem Filipom II i njegovim sinom Aleksandrom; 334.g. pre n.e,

tribalski kralj Sirmos se morao pokoriti Aleksandru, priznati

njegovu nadmoć, a njegov pohod na Persiju pomoći sa odredom

konjice.

Tribale su pokorili Kelti, odnosno njihovo pleme

Skordiska. Posle rimskih osvajanja, jedan kraj u Bugarskoj, na

zapadu, zvao se Trebalija, gde geograf Ptolomej, na ušću Dunava,

stavlja grad Eskus (Oescus, Osijek), kao naselje Tribala. Glavni

gradovi i utvrđenja Tribala bili su Singedon, na mestu današnje

beogradske tvrđave, Kapedun, današnje Užice, Nesas, Niš,

Dostinik, Prijepolje i Bela Palanka. Od svetih mesta, gde su se

upražnjavali kultovi, treba pomenuti Trebinje i utvrđenu gradinu,

na vrhu planine Trebević, iznad Sarajeva, koja arheološki nije

ispitana ni do današnjeg dana!?

Na Rajni i Dunavu, Rimljani su, privremeno, zaustavili

seobu naroda, koja je počela početkom I veka. Iranski pastirski i

konjanički narodi, sa crnomorske stepe, polako su se pomicali na

zapad; poslednji su bili Sarmati, koji su naseljavali prostore od

Dona do Volge. Sarmate su, kako smo naveli, činila plemena Anta,

27

Jaziga, istočnih i zapadnih Alana, Roksolana i Aorsa (Arsa ili

Raša). Imenice: Ante, Alani i Jazige su sinonimi, jer se na

staroruskom jeziku Alani nazivaju Jazigama (Jazuges, Jazyges),

odnosno, Jazima, Jasima. Sarmati se, u novoj eri, prvi put

spominju u antičkim spisima, kada su zaposeli ravnicu između

Dunava i Tise, u doba cara Klaudija ( 41- 54.g.).

Istoričar Plinije stariji (6,16,19), mnogobrojna

sarmatska plemena imenuje Srbima ( Serri, Serrei), koje će

geograf Ptolomej pravilnije nazvati Serboima, kako su sami Alani

sebe nazivali. Plinije ih još spominje na Azovskom moru, dok

Amijan Marcelin, jedan deo Karpata, naziva Srpskim planinama

( Montes Serrorum). To su, tzv. kavkaski Srbi.

Ispočetka, osvojena zemlja činila je jednu veliku

geografsku celinu (rimska provincija Ilirik), koja se

rasprostirala od reke Raše u Istri, do obala Save na severu, sa

velikim gradovima Siskom i Mitrovicom; na istoku se protezala

obuhvatajući Čačak ( Gradina ), planinu Rudnik, gradić

Viminacijum ( Kostolac ) i Kosovo Polje.

Na Balkanu se slovensko ime pominje više od pet vekova

nakon srpskog. Rimljani i Sloveni su se upoznali preko Germana. U

rimskim izvorima, oni se zovu Venedima (Ovenedai ), prema

germanskom imenu Vinidi (Winidi). U Saskoj i istočnim Alpima,

Germani su Slovene zvali Venedima i Vindima (Wenden, Winden).

Poreklo i značenje ovog imena nije poznato, a sami Sloveni ga

nisu upotrebljavali. S druge strane, Germani su slično nazivali

Kelte i Rimljane – Valhima ( Walhas ).Fredegar u svojoj Hronici

28

( oko 650.g.), Vinide i Vende naziva Slovenima, povezujući ih sa

Srbima. Za kneza Sama on kaže:“ Samos in Sclavos cognomento

Vindos perrexit“, tj. Samo je otišao Slovenima, koji se nazivaju

Vinidi. Joanus u Italiji ( VII vek), kaže za sv. Kolumbana, u

Sanc.Columb( c.33,):“Et cogitatio in mentem ruit, ut Venticorum, qui

et Sclavi dicebantur, termonos adiret, caecasque mentes

evangelica luce illustrater“, odnosno, sv. Kolumbanu je palo na

pamet da ode Venetima, koji se još nazivaju i Slovenima, da širi

svetlo Jevanđelja. Episkop iz Majnca, sv. Bonifacije (+ 775 ),

slično tvrdi da u zemlji Slavonskoj, na Mojinju i Retenziji

( Moinvinidi, Ratanzynia ), žive Sloveni zvani Venedi (Vinades),

a na teritoriji pod ingerencijom nemačkih careva. Dobrovski

kaže:“ Kad sravnimo dva dosta verna izvešća o Slovenima u VI

veku, tj. Jornanda i Prokopija, odmah ćemo videti da su Vinidi i

Spori – Srbi – glavna imena jednog te istog naroda – Srpskog“.

Anonimni bavarski letopisac, oko 819.g. ili 880.g,

piše:“Zerviani, quod tantum est regnum ut ex eo cunctae gentes

Sclavorum exortae sint et originem sicunt affirmant ducant“ ili,

Srbi, kojih je carstvo, zemlja, država toliko, da su iz njega

svekoliki slovenski narodi proizišli i svoje poreklo, kao što

sami kazuju, od Srba dovode. Dakle, svi slovenski narodi svoje

poreklo i ime od Srba izvode. Ovo se odnosi i na Hrvate, sudeći

po Dalimilovom rukopisu (prepis iz XIV veka ) koji kaže:“ U srpskom

jeziku (gazdinstvu) je zemlja koja se zove Hrvatska (V srbskom

gazyku gest zeme, gjz Charvati gest gme).

29

Plinije, oko 70.g, među narodima, istočno od reke Visle,

spominje Vende. Tacit daje u knjizi O Germaniji (napisana 98.g.),

potpunu etnografsku sliku istočne Evrope, nabrajajući sledeće

narode: Germane, Dačane, Sarmate, Vende, Este i Fine. Venete,

odnosno Slovene, Tacit opisuje kao potpuno suprotne Sarmatima:“

Veneti grade kuće, bore se pešice, služeći se štitom, kao oružjem

za odbranu. To je veliki, ratoboran narod, spreman za napadaj,

lako naoružan i brzonog“.

Ptolomej, u II veku, pored litvanskih Galinda i Sudina,

ubraja još i Venede među najveće narode tog vremena. Rimska karta

puteva iz IV veka, Pojtingerova tabla, pominje Venede na dva mesta:

severno od Dakije i na ušću Dunava. Kod hroničara Jordana, nema

imena ruskih, slovenskih plemena, no jasna je uspomena na staro

neprijateljstvo i ratove Gota sa Slovenima i srpskim Antima.

O Slovenima, u Podunavlju, stiže niz vesti i izveštaja

Prokopija, Jordana, Agatije, Menandra, Jovana Efeskog, Simokate i

drugih, u vremenu od 527. do 626.g. Po Prokopiju, tada su sedišta

Slovena obuhvatala najveći deo druge obale Dunava, dok su Anti

stanovali severno i severozapadno od pontskih Huna, podeljeni u

bezbrojna plemena, dopirući do ušća Dunava. Langobardski princ

Ildigis, u svojoj Istoriji, spominje izvesnog Lazara, Anta, koji je

bio vojskovođa u rimskoj vojsci i koji je, jedne prilike, porazio

pleme Gepida kod Venecije.

Sloveni su, u drugoj polovini V veka, iza leđa Gepida,

zaposeli Erdelj; odatle i kroz Moldaviju, počeli su prodor ka

donjem Dunavu, do koga su doprli u vreme odlaska istočnih Gota u

30

Italiju. Od tog vremena, kreću njihovi sukobi sa Rimljanima i

Srbima, koji su već ranije naselili te prostore.

Od VI veka, ime „Slovenin“ poznato je skoro svuda u

Evropi. Grk Agatije ih naziva Sklavinima (Sklavoi), a autori

latinskih, zapadnoevropskih tekstova, ih zovu Sklavenima,

Sklavinima ili, jednostavno, Sklavima. Dobrovski, Šafarik i

Miklošić su pokušali značenje imena da izvedu iz imena nekog

mesta ili kraja, što je uobičajena praksa u imenovanju slovenskih

plemena. Stara tumačenja imena od slova ( verbum ), ili govora

( slovi ), te od slave ( gloria ), ponavljala su se sve do u

najnovije vreme. Danas je prevagnulo tumačenje da se radi o

narodu koji se između sebe razume, zapravo, da su to oni koji

„slove“.

Zabunu unosi Jordan koji, koristeći neki stariji izvor,

pleme srpskih Anta (Antai, Antes, Anti), naziva najhrabrijim među

Slovenima. No, iz izveštaja toga doba, vidi se da ima protivnih

tumačenja porekla Anta i Slovena. On kaže da su se, prvobitno,

zvali Spori ( Sporaden ), aludirajući na njihovu široku

geografsku rasprostranjenost.

Dobrovski i Šafarik, u imenu Spori, vide metatezom

unakaženo ime Srba- Srboi. Oni tvrde da je nekada ime Srba bilo

zajedničko ime svih Slovena. Prokopijevi Spori su Srbi sa

Kavkaza, kako ističe starogrčka glosa Mater verborum, gde se

Sarmati tumače kao Srbi ( Sirbi ), koje Konstantin Porfirogenit

zove Serboima. Srpski rod (gens Spalorum), beleži Jordan među

31

srpskim plemenima na Donu, a slična tudačenja daju Plinije i

Diodor, koji ga nazivaju Spaloi ili Spalei.

Od pojedinih grupa, javljaju se samo Anti, u VI veku,

koji se imenuju Srbima u Lužici, na tromeđi Nemačke, Poljske i

Češke, te na Balkanu. Na Balkanu ih zovu Srblinima, odnosno,

Srblima; koji put, kao i sada, bez glasa „l“. U Lužici se piše

Serbi; pridevi- serbski i serski. Viokalno „r“ se kod stranaca:

piše: er, or, ur, ri, pa imamo: Surbi, Sorabi, Sorben. Koren

„serb“ se javlja, u poljskom i ruskom, kao: paserb, pasierb,

pasierbica, u značenju: posinak ili poćerka. U crkvenoslovenskom

se javlja kao srebati ( srkati ), što odgovara latinskom

„sorbere“. Dovođenje ovog naziva u vezu sa latinskim“ servi“,

potiče od pisaca srednjeg veka: Konstantina Porfirogenita,

Vilhelma Tirskog i Arnolda iz Libeka.

Od slovenskih grupa, u VI veku, se javljaju sledeća

plemena: Duljebi, Bužani, Volinjani, Smoljani, Poljani,

Drevljani, Radimiči, Vjatiči i Hrvati (na Krkonošama). Po

Prokopiju, nad Slovenima i Antima ne vlada jedan čovek, nego oni

od davnina žive u demokratiji, gde se o vrlo važnim i odlučujućim

pitanjima zajednički savetuju članovi plemena. Kod Pseudo-

Cezarija, javljaju se Sloveni kao autonomni i bez vođa. S druge

strane, od V veka, beležimo imena alanskih kraljeva, koje

priznaju Rim i Vatikan,: Boza, Beuka, Babaja, Beoga i Gaorana.

Svi oni imali su titule „rex forcissimus“ ili „rex Vandalorum et

Alanorum“.

32

Indikativno je, da nema nijednog opisa Slovena iz

Ilirika pre VII ili VIII veka. Čitava unutrašnjost Poluostrva,

između Zadra, Soluna i Rodope, zvala se zemlja Surbina ili Srpska

Sklavenija- Slavinija. Mihajlo Retor, iz Soluna, ih naziva

Srbima- Slavinima, a Nikita Akominata - Dalmatincima. Inače,

Grci, iz vremena Komnena, Srbe isključivo zovu Dalmatincima. U

poznoj Vizantiji, Srbe opet nazivaju kao i ranije – Tribalima.

Po opisu Konstantina Porfirogenita, u unutrašnjosti

Poluostrva se prostirala oblast „prvobitnih, pravih Srba“. To je

zemlja Serblia, u kojoj stanuju Serbloi. Docnije, crkvene hronike

Dubrovnika je pominju kao „regnum Servilie“ – kraljevstvo Srba.

Na jugu se njihova zemlja, kraljevina, graničila izvorom Lima i

obroncima Prokletija; istočnu granicu obeležavao je utvrđeni grad

Ras (Rason, Rase), na reci Raškoj, kod današnjeg Novog Pazara. Na

severu su se graničili sa Avarima, koji su dugo držali Srem i

nekadašnju Gornju Meziju. Prema tome, „oblast prvobitnih Srba“,

dok se nisu stopili sa Slovenima, obuhvatala je krajeve na Limu,

gornjoj Drini (sa Pivom i Tarom), dolinu Ibra i gornji tok reke

Morave. Glavni grad je bio Dostinik. Važniji gradovi su bili još:

Samobor, Goražde, Soko (na spoju Pive i Tare), Brskovo, Breznica,

Sjenica, Budimlje, Gradac (Čačak) i, jedno od najstarijih

naselja, Gradiška, iz sadašnje Republike Srpske. Nju su osnovale

Jazige da bi kontrolisali prelaske preko Save, kao i grad Jajce (

Jaize ), koji je kontrolisao ulaz u centralnu Bosnu.

Na primeru Gradiške, čija je starina nedvosmisleno

utvrđena, dokazuje se, između ostalog, spominjanje srpskog imena

33

na ovom prostoru, vekovima pre slovenskog, te time otpada

floskula, „Bečko- berlinske“ škole, o tobožnjem doseljavanju Srba

na Balkan tokom VI i VII veka. Krenimo redom.

Najstarije jezgro Gradiške nalazi se na prostoru

današnjeg parka i bolničkog kruga. Prilikom kopanja temelja za

zgradu bolnice, nakon II svetskog rata, utvrđeni su sledeći

arheološki slojevi: preistorijski, antičko- rimski,

ranosrednjevekovni, kasnosrednjevekovni i turski. Arheološki

nalazi, ostaci rimske arhitekture, otkriveni su i na širem

prostoru grada. Kroz celo postojanje preistorijskog naselja u

Donjoj Dolini (XII vek pre n.e.), koje su osnovali Sigini,

postojalo je i naselje u današnjoj Gradiški. Rimljani su ga

izabrali kao raskršće dvaju magistralnih puteva, te kao središte

rimske savske flote. Ovo naselje se, kao kastel Jaziga, spominje

od I do V veka.

Prvi pisani trag nalazi se u Ptolomejevoj Geografiji iz II

veka, u njoj je Gradiška upisana kao Serbinon ili Serbinium. U

knjizi, Itinerarium Antonini iz II veka, stoji: Servicijum

( Servitium); Pojtingerova tabla, Tabula Peutingeriana, iz IV veka, beleži

ime Serucio ( Serutio ). U delu, Notatia Dignitatum, iz IV veka,

piše: Servitii (Servicio), dok je u delu Antonimi Ravennatis

Cosmographia, iz VII, VIII, veka, naselje, na prostoru današnje

Gradiške, označeno je i upisano kao Serbitium (Serbicijum). Svi

navedeni oblici (Serbinon, Servitium, Serutio, Servili,

Serbitium), odnose se na mesto koje označava grad koji su podigli

i u kome žive Srbi – Srbicu.

34

Od II do XII veka, Srbi su, pored raštrkanih naselja,

pravili i okrugla zemljana gradišta ( grad, gradišče). Na

kružnom, srednjem platou, nalazilo se naselje, uglavnom drvene

arhitekture, najčešće sa kućama u kružnom nizu ( palanka ); oko

tog platoa nalazio se dublji jarak, a oko svega zemljani prsten,

takođe okruglog oblika – nasip. Samo je u Potkozarju ( Republika

Srpska), do sada otkriveno preko 30 takvih gradića. Na području

same Gradiške, nalazio se grozd kružnih gradišta, raštrkanih na

širem prostoru današnjeg grada. Inače, u novijoj istoriji,

Gradiška (Gradišće, Gradische), se spominje kao Libera villa de

Gradisca, slobodna varoš Gradiška, u starosrpskoj, vrbaškoj župi,

1330.g. Pre pada pod Osmanlije, 1537.g, bila je pod vlašću

srpskog despota Vuka Grgurevića.

Posle markomanskog rata, 165 – l80.g. n.e, učestale su

provale Germana i Sarmata u rimske provincije. Rimljani ih

nazivaju „lantrunkulima“, pljačkašima i razbojnicima, te protiv

njih preduzimaju odbrambene i ofanzivne akcije. Slovenske provale

se prvi put pominju vekovima kasnije, za vreme cara Justina (518-

527). Pod Justinom I, prešla je velika vojska Anta preko Dunava,

ali ju je potpuno potukao Justinijev nećak, German. Od

Justinijana do Iraklija, imali su rimski carevi titulu „antikusa“

(anticus), a kad bi pobedili Sarmate, ovenčavali su se titulom

„sarmatikusa“ (Sarmaticus); ime Sklavina, ili Slovena, ne javlja

se nigde u carskim titulama Imperije.

Najpoznatiji „Sarmatikus“ bio je Marko Aurelije, jedan od

najmoćnijih careva Rimske imperije, koji je uzdigao Srem do

35

najznačajnije carske oblasti. Dva veka posle Aurelijeve smrti,

njegove političke spise objavio je Sekst Aurelije Viktor,

upravnik Sirmijuma, pod nazivom Liber de Caesaribus (Careva knjiga). Život

ovog imperatora opisali su njegovi savremenici Filostrat i

Herodijan. Po njima, Marko Aurelije je, 180.g, proveo u

Sirmijumu, u svojoj palati ( Basilea ), koju je izgradio nekoliko

godina pre toga.

Sirmijum je bio glavni imperatorov štab tokom

Markomanskih ratova, jer je centralna uprava ovih germanskih

plemena bila stacionirana na području Bačke. U Filostratovom

rukopisu, postoji svedočenje o poseti vladara Jaziga Bakodaspasa

(značenje ovog imena govori da spas daje bog Bak, Thyrsis Bacchi

– Teut Bak. Vrlo česta pojava kod starih naroda je da se nazivaju

imenom svog vrhovnog boga, da ga smatraju svojim prethodnikom.

Boga Teuta, grč. Hermes, najviše su slavila tračka plemena ),

koji je došao da moli za mir, ali ga je Aurelije odlučno odbio.

Filostrat je još pisao o putovanju Heroda Atika, upravnika Atine,

koji je došao caru da se opravda od optužbi njegovih sugrađana.

Herodijan, Filostratov prijatelj, navodi da je Sirmijum 17 godina

bio prebivalište i vojni stan imperatora, tad je i prilično

izgrađen, a od 170 do 174.g, u gradu je boravila carica Galerija

Faustina, sa kćerkom i sinom - čuvenim Komodom.

U vreme Bakodaspasove posete, počela je da hara kuga,

pridošla sa istoka, uništivši skoro trećinu podanika Rimskog

carstva. Po Herodijanu, samo nekoliko dana posle posete poglavice

Jaziga, umro je Marko Aurelije, u svojoj sirmijumskoj palati. Car

36

je ubrzo spaljen, položen u poseban kovčeg i, zajedno sa carskim

insignijama, otpremljen u Rim. Vlast je ugrabio Markov sin Komod,

koji je vladao narednih 13 godina. Po Aurelijevoj smrti, pojavile

su se spekulacije da ga je Komod, u dogovoru sa Bakodaspasom

ubio; no, za to nema nikakvih dokaza, osim što je mir sa

Jazigama, koji je Aurelije odbio, Komod prihvatio.

Smrću Marka Aurelija, propast Rimske imperije se ubrzava.

Nakon Komodove smrti, u Sirmijumu boravi vojskovođa Helvije

Pertinaks, koji podiže žrtvenik u čast boga Marsa ( Mart

Custodi ), koji je ostao sačuvan i do danas, registrovan u Corpus

inscriptiorum latinarum, pod brojem 3232. Ubivši Komoda, Pertinaks

postaje imperator ali, kako je došao na presto, tako je sa njega

i otišao – likvidirao ga je Klodius Albinus.

Uskoro se, posle niza obračuna, na vlasti učvrstio

Septimije Sever, koga su za cara proglasile, što je bilo

presudno, carske legije stacionirane u Sirmijumu, sadašnjoj

Sremskoj Mitrovici. U Sirmijumu je počelo i regrutovanje

pretorijanske garde, uglavnom domaćih srpskih plemena Tribala,

Skita i Trako- Skita; neka, poromanjena, njihova imena su nam

sačuvana: Viator, Publius, Mesius, Verus, Marcus, Valentinus... U

ovo doba značaj Srema i Sirmijuma je izuzetno porastao, međutim,

snage Carstva su opadale, provincije su sve više dobijale na

značaju, što je sve nagoveštavalo brzi slom Rima.

Stupivši na tle današnje Srbije, Rim se, kako je rečeno,

sukobljavao sa keltskim Skordiscima, Tribalima (Trivali) odnosno,

plemenskim grupacijama Skita, Tračana, Trako- Skita i ostacima

37

Singa, pre no što će na ove prostore doći Sarmati. Da je u

pitanju bio srpski etnos svedoče Zonara i Halkohondil; Zonara, u

Rukopisu Volokolomanskog manastira, kaže: “Trojan...voinstvova že na

Daki, sirječ na Srblje, načelnik že srpski Dikovil...“, a

Halkohondil:“ Srbalji ili Trivali su najveći i najstariji narod

od sviju naroda na zemlji“, tvrdeći, „ da su sva današnja

slovenska plemena jedan jedini narod, u kog su jedni običaji i

jedan jezik, da su najstariji na svetu od sviju naroda i da je

najveći narod na svetu srpski“.( Chalcocondylas Histor. Byzant,1.1,14 ).

Dion Kasije ( Appian, De bello civil. II,III ), ističe da je rimski

vojskovođa Kras, 29.g. pre n.e, u velikom pohodu preko Marice i

Dunava, poharao ondašnju Srbiju, sukobivši se, pored ostalih, sa

nemačkim plemenima Bastarana. U ovim borbama najviše su stradala

tribalska plemena Denteleta ( Dentheletes ), čijim zarobljenim

borcima je Kras isekao ruke. Stradala su i plemena Serba

(„ Serbi, vet Serdi, et Mardi vel Smerdi“), koja su živela u

gradovima: Jahorini ( Jamphorina ), Medinu i Beloj zori

( Bylazora ). Njihov kralj Medar, Medocus, je pogubljen. Kasije

svedoči da je Rimljanin Marko Primus osuđen zbog pljačke i

grabeža. Potonja zločinstva Klaudija Markela dovela su do toga da

se udruže plemena Sarmata i Skita i, pod zapovedništvom trojice

poglavica, ugroziće rimsku imperiju.

Ustanak, koji danas nije toliko poznat, u antičko vreme

je bio važniji i poznatiji od Spartakovog. Prvi put, posle

Hanibalovog pohoda, sam grad Rim se uplašio za svoj opstanak.

Ustanak su predvodili Tribali, na čelu sa Batonom iz plemena

38

Desijata, njegov imenjak i Pines, skitski poglavica. Za kratko

vreme okupili su vojsku od preko 100000 ratnika, sa glavnim

štabom u Sremu. U pograničnim oblastima, pobili su sve rimske

vojnike, spalivši njihove garnizone. Čitava provincija Ilirik

bila je oslobođena. Nešto malo preživelih Rimljana sa strahom je

pričalo o „Panoncima“ tj. Tribalima, jer su ovi za zastrašivanje

primenjivali surova pogubljenja - zarobljenike su žive pekli na

ražnju. Zbog toga se dugo vremena nijedna legija nije usudila da

uđe u sremsku oblast. Ustanak je počeo 6.g. i, do tada svemoćni

Skordisci iz istočnog Srema, prelaze na stranu Imperije. Keltski

vazali, plemena Singa, Skita i Trako- Skita kreću ratnom stazom;

dotadašnju viševekovnu miroljubivost zamenjuju ognjem i mačem.

Svetonije, govoreći o Tiberiju, kaže:“ Strah i užas bio

je u Rimu, od užasnog i strašnog oružanja, jer je grubo

umnožavana sva vojska; pozvani su svi isluženi vojnici i,

narušeno je bilo i samo najsvetije pravo Rimljana uzimati u

vojsku i samo roblje, koje je pod Germanikom otpravljeno Tiberiju

u pomoć“. Sam imperator Avgust, da bi smanjio narodno očajanje,

zapovedio je da se u Rimu prirede igre i održe molitve u čast i

slavu rimskog oružja.

Za to vreme, Baton je opsedao Sirmijum, u kojem se našlo

nekoliko vojnih odreda, uglavnom pomoćnih. Sirmijumski legionari

su protiv ustanika organizovali uspešnu odbranu, dok su oko grada

Tribali palili rimska imanja, pljačkajući ih. Uskoro je iz Mezije

pristiglo pojačanje rimskim braniocima, predviđeno četvoricom

velikih vojskovođa, među kojima se isticao čuveni Aulo Cecina

39

Sever. U njegovoj pratnji su bili Mesala Korvin, Marko Plautije

Silvan i Junije Bles. U žestokoj borbi na Nikinačkom polju,

pobedu su odneli Rimljani i tako smanjili pritisak na opsednuti

Sirmijum. Međutim, to nije smanjilo nevolje jer je Baton, od

plemena Desidijata, dobio veliku pomoć da je mogao bez problema

da nastavi sa opsadom sirmijumskih zidina. Rimljani su u pomoć

pozvali vazalnog tračkog kralja Remetalka, koji je poveo nekoliko

hiljada konjanika, vršeći veliki pritisak na Tribale. Cecina

Sever se tada poslužio nadaleko čuvenim rimskim diplomatskim

lukavstvom; u glavni štab drugog Batona poslao je svoje

poverenike koji su, obećanjima i lepim rečima, preveli Batona na

rimsku stranu. On je izvršio akt izdaje i u tajnosti je, sa

grupom odabranih, prešao na rimsku stranu – ostale ljude je

ostavio Cecini Severu na nemilost. Štab ovog Batona se nalazio

kod, danas očuvane, zemljane kapije na Fruškoj gori, pored sela

Ležimira. Sever je neke, od ovih Tribala, raspeo na krstove duž

puta, od Sirmijuma ka gradu Bonanija Malata, današnji Banoštor.

Ovo je bio strahovit udarac za sve ustanike i vođa Baton

je imao samo jedan cilj – kazniti imenjaka- izdajnika. U borbi,

nedaleko od Sirmijuma, ovaj je prevarom uhvaćen i surovo kažnjen.

Tada dolazi i drugi težak udarac za Tribale: Pines, vođa Skita,

je zarobljen i pribijen na krst. Njegovo mrtvo telo ustanici su

skinuli i spalili uz sve počasti nedaleko od ležimirske kapije.

Nadolazeći događaji nisu išli na ruku pobunjenika. Uhvaćen je i

Baton, predat je Tiberiju, vojskovođi i budućem caru, koga je

uplašeni Oktavijan Avgust poslao da, sa elitnim rimskim

40

jedinicama, uguši ustanak Kad je izveden pred Tiberija, tri

godine posle otpočinjanja bune, ovaj ga je pitao zašto je pobunio

svoj narod protiv Rima. Ponosni vođa je odgovorio:“Vi ste sami

tome uzrok, jer stadu svome ne šaljete pastire ili pse, nego

kurjake“. Strabon svedoči da je 36000 zarobljenika „đuture“

prodato u roblje. To je učinio Terencije Varan, u gradu

Eporodanu. Varan je prodavao, kako Strabon piše, Serbastese tj.

Srbe. Ubrzo posle toga, Baton je proveden kroz rimsku trijumfalnu

kapiju, zajedno sa još nekim poglavicama Skita i Singa. Tiberije

ga je prognao u Ravenu, gde je, na poklonjenom imanju, umro pod

nerazjašnjenim okolnostima.

Zašto su, uopšte, Rimljani krenuli u svoj krvavi pohod po

Srbiji, kad za to nije bilo stvarnih povoda? Delimično

objašnjenje daje već pomenuti Dion Kasije:“ Cezar Avgust, na 32

godine pre Hrista, zapovedio je vojskama da udare na Panoniju,

nemajući nikakva povoda ili uvrede od strane Panonaca; no, on je

ovo jedino zato učinio da obučava vojnike i da ih ishrani na

račun tuđ, jer je računao, da u dopuštena i pravedna dela,

pristaje napadati na sve one, bez ikakvog uzroka, samo koji su

bili od njega slabiji i nejaki. No, obzirom da su stanovnici

ravnih mesta ova napustili, on, imperator, zadrži vojnike od

grabeža, nadajući se time privoleti ih k sebi; ali, došavši do

njihovog grada Siska (Siscia), iskusio je njihovo

neprijateljstvo, zbog uništenih im useva i popaljene hrane i

imanja“.

41

U drugoj polovini prvog veka, za vreme vladavine

imperatora Domencijana, sarmatska plemena (najverovatnije Anta),

u snažnom prodoru ka unutrašnjosti Srbije, razbila su legije pod

zapovedništvom Acija Sabina i Fuksa. Na njihovom čelu bio je car

Dikoval, kome je imperator Trajan plaćao danak. Dikoval je

trijumfovao nad Imperijom - Decabelus, Traianus Caesar victo -

ali na kratko, jer je poniženi imperator, kako svedoči Plinije,

spremao veliki pohod na Dakiju, preko Panonije. Plinije

kaže:“Srbi su narod koji nikada i ni od koga nisu bili pobeđeni,

do Trajana“.

Od 100 do 104.g, trajala je Trajanova borba protiv

Sarmata ( tzv. „dački ratovi“), u kojoj je uzelo učešća 10

rimskih legija sa 73880 vojnika, kojima treba dodati i oko 150000

savezničkih vojnika, među kojima su bila i sarmatska plemena

Jaziga i Roksolana, ranije naseljena oko današnjeg Novog Sada i

Petrovaradina. 106.g, Trajan je pokorio Dakiju, postavši

„Sarmatikus“;“ Ja sam uništio Sarmate“, trijumfuje imperator,“

koji su bili najhrabriji od sviju smrtnih, ne toliko po svojim

ogromnim i prejakim telesima, koliko zbog svoje moralnosti; jer

oni, po učenju Samovom, veruju u besmrtnost duše. Stoga je u njih

strašna rešenost pri jurišanju i nesrećama, jer su uvereni da

duša ne umire, no se samo preseljava u večni život, te ne žale

ovaj sadašnji“. Trajan je Dikovala pogubio, opljačkavši njegovu

impozantnu riznicu. Eutronije ( Etronie,VII,3 ), svedoči da je Trajan

opustošenu Dakiju i Panoniju naselio mnogim Rimljanima, smeštenim

u kolonije, od kojih su bile najpoznatije: Colonia Zernensis i

42

Zernigevethusa (Caroseduša, tj. Carigrad), gde je bilo i

Dikovalovo sedište. Po njenom razaranju, ovde je prvo bio rimski

logor – Ulpia Traiana. Pored ovih, čisto rimskih kolonija, a bilo

ih je desetak, nalazile su se i sarmatske. Po Tacitu

( Agricol.30 ),“... rimska vlast je bila tiranska“, što je značilo:“

pljačkati, otimati, ubijati; robiti, paliti; a mir i tišina, u

zavojevanim oblastima, samo se je tada povraćala, kad su pokoreni

bivali sasvim utamanjeni ili ostavljali svoju bivšu zemlju“. Tek,

od druge polovine III veka, rimska moć će opasti, što će dovesti

do utvrđenja sarmatskih plemena na ovom prostoru.

Posle 548.g, pojačali su se napadi Slovena i, kako piše

Prokopije: „Pobediše Slavini i Ante“. Prilikom slovenske opsade

Soluna, 568.g, Rimljani su na svoju stranu pridobili Ante, koji

napadoše na zemlju Slovena i opustošiše je. Još jedno

savezništvo, Anta sa Rimljanima, protiv Slavina, beleži se 601.g.

Vojsku Anta predvodio je vojskovođa Petar i podvojvoda Gudujin.

Prokopije govori o odredima Anta u plaćeničkoj rimskoj

vojsci. Tako se pominje izvesni Velizar, koji je operisao u

italijanskoj Lukaniji, sa odredom od 300 ljudi, „ vešt u

četničkom ratovanju“. Agatije spominje taksijarha (podvojskovođu)

Dabrogezu, prilikom bojeva sa Persijancima, od 549. do 556.g.

Njegov sin Leontije se, sa vojskovođom Svarunom, borio protiv

kavkaskih Misimijana. Isti istoričar beleži i nekog Tatomira, kao

zapovednika jednog rimskog odreda na Dunavu. Jovan Efeski piše o

rimskim pobedama nad slovenskim kneževima Radogostu i Pirogostu.

43

Od VI do VIII veka traje slovenska kolonizacija

Balkanskog poluostrva, kad Sarmati bivaju sve više asimilovani,

sve do trenutka kada u provinciji Dalmaciji nisu osnovali svoje

prve, srpske države. Jedan jedini izvor govori o ovom „mračnom

dobu“ Srbije i veličini ( obimu) ove slovenske kolonizacije,

svojevrsnom balkanskom proključalom „melting potu“. To je

Geografija, sastavljena na jermenskom jeziku, oko 670.g, a pripisuje

se hroničaru Mojseju Horenskom. On piše:“ Otidoše Sloveni preko

Dunava, stekoše druge zemlje u Trakiji i Maćedoniji i prodreše

čak u Ahaju i Dalmaciju“. Prodor je vršen iz Rumunije i erdeljske

oblasti, te susednih delova Ugarske“.

Moderno jezičko ispitivanje Vatroslava Jagića potvrđuje

Mojseja, jer srpsko- slovenski dijalekti čine jedan neprekinuti

lanac, od Crnog mora pa do istočnih Alpa. Njime se mogu

konstatovati prastare veze sa nekadašnjim susedima severne

sarmatske oblasti, od kojih ih sada dele veliki prostori.

Sarmati, sada Srbi- Sklavini, prave srpske države (ni u

kakvom dokumentu se ne spominju slovenske države, što znači da su

se pristigli Sloveni osećali Srbima), a car Konstantin pominje

niz srpskih vladara sa Višeslavom (oko 780.g.) i njegovim sinom

Radoslavom. Car ne daje nikakve bliže podatke o vladalačkoj lozi

Dukljana; međutim, nađen je jedan olovni pečat, kneza Petra od

Duklje, iz VII veka, pa se može pretpostaviti da srpske državne

formacije nastaju nešto ranije, na prelazu iz starog u srednji

vek i da su, po organizaciji, najsličnije antičkim polisima.

44

Porfirogenit spominje i župana Krajinu ( Travunija ) i njegove

naslednike Hvalimira i Cucimira.

Vremenom, kod Srba će se stvoriti dva središta, sa dve

dinastije. Jedna je kuća Stefana Vojislava, koja je vladala u

primorju pokrajinama Duklje, Travunije i Zahumlja. U imenima

vladara, ovde se javlja više puta ime Mihajlo, pa bi se moglo

pomisliti da ona vodi poreklo od kneza Mihajla Zahumskog ( 912 –

948 ), međutim, u pitanju je, najverovatnije, dinast istog imena

iz VII veka; kako je ova oblast srećno odbila napade Vizantije,

postala je u XI veku prva balkanska sila.

U unutrašnjosti, u „ prvobitnoj zemlji Srba- Sarmata“,

vladala je druga dinastija, koja je do kraja XII veka bacila

potpuno u zasenak primorske vladare, te ih sasvim potisnula –

najduže se opirala Duklja. Reč je o raškoj dinastiji, koju je

osnovao ban Tihomilj ( banus Rassae ), čiji su naslednici Stefan,

Prvoslav i Časlav (800 – 950). Imena vladara: Vukan, Stefan,

Uroš, Desa, Budislav i Mihajlo, se ponavljaju. Središte ove

oblasti beše dolina Raške sa tvrđavom Ras, pa se u inostranstvu

počela nazivati Rasijom. Ovo ime je zabeleženo u delu Anzberta:

Servigia et Grazzia, koje je publikovano ll88.g.

4. POHOD NA RIMSKO CARSTVO

Posle smrti Teodosija I, rimska država je bila

podeljena, na istočno i zapadno Rimsko carstvo – da se više

nikada ne ujedini. Smrtnu opasnost, za Rim, donela je hunska

45

najezda. Oni su polako napredovali prema zapadu, pobedivši Gote

između Dona i Dunava. Pritešnjeni, Goti nisu imali izbora –

prodrli su u Rimsku carevinu, prvo savladavši otpor cara Valensa

( Adrijanopolj, 378.g.), a onda su zatražili, od njegovog

naslednika Gracijana, status saveznika – federata ( foederati ),

što je podrazumevalo galsko naseljavanje u podunavskim

provincijama ( 382.g.).

Ovome su, na tlu današnje Srbije, prethodili

veličanstveni i sudbonosni trenuci svetske istorije, u kojima su

uzeli učešće Rimljani i srpska plemena Jaziga. Naime, sedmog

avgusta 317.g, u antičkoj Sremskoj Mitrovici (Sirmium), rodio se,

kao drugi sin Konstantina I i Fauste, Julije Konstantin ( Flavius

Iulius Valerius Constantius ), u istoriji zapamćen kao

Konstancije II. Imperator je postao 8.02.324.g. i, posle smrti

Konstantina I, naredio je pokolj svih potomaka Konstancija Hlora

iz braka sa Teodorom. Pokolj su, kao jedini, preživeli budući

cezar Konstancije Gal i budući avgust- imperator Julijan Apostata

(Otpadnik). Konstancije II vladao je u nesrećno vreme, koje je

donosilo propast Rimskog carstva i, možda bi, da nisu bile takve

okolnosti, postigao i neke vidljive uspehe. Po rečima Amijana

Marcelina, uz dopadljiv fizički izgled, nije mu pristajala

neverovatna gordost i bahatost. Uzrok njegovog besprimernog

hvalisanja bile su beznačajne pobede nad manjim odredima Germana

i Sarmata. U slavu „sjajnog, nepobedivog, rimskog oružja“,

podigao je dva trijumfalna slavoluka – jedan u Galiji,a drugi u

njegovoj prestonici, Sirmijumu.

46

Vladao je 24 godine, umro je prirodnom smrću, što je

poseban uspeh za jednog vladara iz tog burnog doba. Ovaj rimski

imperator je jedan od onih careva koji su dosta vremena provodili

u Sirmijumu, čime je, pored porodičnog porekla, takođe blisko

povezan sa istorijom naših krajeva u rimsko doba.

Imperator je imao običaj da spava u izdvojenom zdanju,

oko koga je bio iskopan dubok rov, preko koga se prelazilo

pokretnim mostićem, koji je Konstancije II lično uklanjao svako

veče. On je „otac“ moderne špijunaže – agenata i dostavljača

( agens in rebus), koji su, pored kontrole javnog saobraćaja, kao

glavni, imali zadatak da caru dostavljaju sve novosti i događaje

iz oblasti pod njihovom jurisdikcijom, da redovno pišu izveštaje

i caru dostavljaju sve novosti, a posebno da paze na pripreme

eventualnih, itekako mogućih, zavera. Kao vrstan špijun istakao

se izvesni Jaziga Dubovious (Dubovina), zbog čije prijave je

stradao namesnik Donje Panonije Afrikan (Africanus). Afrikan je

imperatorovu vladavinu ocenio kao nepodnošljivu, predskazujući

joj brzi kraj. Mnogi su stradali samo zbog jedne reči, pogrešnog

gesta ili lažne dostave. Amijan Marcelin piše kako se:“...

ponekad dešavalo da, ono što je tajno, u kući, bez prisustva

poverljivog sluge, domaćin šapne na uvo supruzi, već sledećeg

dana, saznao bi vladar. Ljudi su se plašili i zidova, kao jedinih

svedoka“.

Zbog svoje gordosti, ovaj vladar je doprineo najvećoj

sramoti koja je mogla da pogodi i onako oslabljeno

Carstvo.Marcelin, piše da je imao mnoge mane, svojstvene

47

imperatorima toga vremena: nepoverljivost, sitničavost,

uobraženost i, posebno, neobičnu surovost koja je koštala života

mnoge iz njegove neposredne okoline. Za vreme njegove vladavine,

izgubljen je imperatorski presto, korišten još od vremena

Oktavijana Avgusta, zajedno sa vladarskim regalijama, koje su

rimski imperatori nasleđivali generacijama. Opis tog događaja

nalazimo u delu Amijana Marcelina „Res gestae“. Marcelin, u sastavu

imperatorske pratnje, veoma je detaljno opisao vladavinu cezara u

čijoj se blizini nalazio. Događaj o gubitku carskih regalija

( insignija), detaljno je opisan, jer je sam istoričar tom činu

lično prisustvovao. Provodeći zimski odmor u svojoj prestonici

Sirmijumu, 359.g, Konstancije II suočio se sa pobunom sarmatskih

Jaziga na čijem čelu se nalazio sposoban vladar Limiganat (ovo

lično ime ima značenje „ branitelj granice“, tj. rimski podanik,

saveznik, onaj koji brani granicu ). Uz pomoć Anatolija,

namesnika Ilirika, Slovena koji je bio čuven po svojoj

pravednosti, sakupio je potrebne vojne jedinice i krenuo ka

starom Slankamenu (Akuminikum ), gde je jedna carska palata

preuređena u privremen ratni štab. Rasporedivši svoju vojsku duž

obale Dunava ( bili su smešteni pod šatorima ), pozvao je

Limiganata na pregovore.

Jazige su, još pre Konstancijevog dolaska, pod plaštom

prijateljstva ( Limiganat je uživao status rimskog federata ),

nameravali da, za vreme oštre zime, upadnu i opljačkaju Panoniju,

dok se Dunav još mogao preći brzim čamcima i skelama, pre

nadolaska visokih prolećnih vodostaja. Rimljani su, za razliku od

48

Sarmata, teško podnosili zimske pohode i uglavnom su, u to vreme,

bili u logorištima.

Nekoliko hiljada Jaziga nalazilo se utaboreno na rimskoj

obali Dunava, gde su, u blizini Slankamena, iščekivali

Limiganatove pregovore sa Konstancijem II. Rimski imperator je

naredio da se u blizini utvrda podigne zemljani tribunal, na kome

je smestio carski presto, da bi sedeći na njemu, primio poslanike

Jaziga. Tražeći od Limiganata razloge nezadovoljstva i napuštanje

dodeljenih mu teritorija, Konstancije II nije ni slutio da

Sarmat, u stvari, priprema direktan napad na njega. Pre sastanka,

carev planer, Inoćentije (Inokentius), zahtevao je da lađe rimske

dunavske flote plove rekom i spreče svaki mogući pokušaj prelaska

Dunava, od strane Sarmata, sa teritorije Bačke i Banata. Iako

dobro smišljen i razrađen, Inoćentijev plan nije pretpostavljao

mogućnost da će se Limiganat usuditi da izvrši napad sa ljudstvom

koje se već nalazilo na rimskoj obali Dunava. Pognutih glava,

Limiganat i njegove poglavice, mirno su slušali blagi carev govor

i prekore, dok nije kucnuo povoljan trenutak.

Videvši da se Konstancije II, zajedno sa svojim

vojskovođama, potpuno opustio na svom tribunalu, slušajući

dosadan i monoton Limiganatov odgovor ( koji se beše poprilično

odužio, ukrašen bezbrojnim frazama upućenim slavnom rimskom

oružju ), jedan od Limiganatovih pratilaca je skinuo opanak i

bacio ga prema tribunalu. Ovaj gest je zbunio cara i pratnju,

koja nije imala vremena da objasni ovu neuobičajenu i bezobraznu

uvredu, kad su ih zaglušili bojni pokliči Jaziga:“Marha! Marha!“

49

( u smislu: Smrt! Napred marš, juriš! ). Iza Limiganata su se

razvile ratne zastave, pre toga skrivene ispod kaputa i, svi

Sarmati jurnuše u pravcu tribunala i zaprepaštenog Konstancija

II. Gledajući sa visine, on je video blisku opasnost od nadiruće

rulje „varvara“, koji su vitlali mačevima i kopljima. Sudar je

bio strahovit. Skočivši sa tribunala, car se našao u kolopletu

svojih i neprijateljskih vojnika koji su hteli da ga zarobe. No,

Konstancije II je uspeo da sa svojom pratnjom umakne poteri

Jaziga.

Malobrojniji Rimljani nisu mogli da odole Limiganatovim

borcima i, posle kraćeg okršaja, videvši da se car spasio, većina

vojnika se predala tražeći milost od vođe Jaziga, odbacivši

oružje. No, Jaziga se nije puno obazirao na pobeđene – on se

dokopao imperatorovog prestola, ukrašenog zlatnim jastucima, a da

mu se niko čestito nije ni suprostavio. Formiravši odbrambene

kordone, krenuo je u povlačenje, jer se ubrzo očekivao udar

rimske pričuve koja je, sa odbrambenih kopova Slankamena, nemo

bila svedokom nečuvene drskosti ovog srpskog plemena.

Unutar slankamenskih zidina, brzinom požara se širio glas

o tome kako je Konstancije II bio doveden u opasnost; vojska,

predvođena tribunom Skutarijem Celom (Scyttae Zella, poreklom

Skit ), hitala je da mu što pre bude od pomoći. Cela je smatrao

da je car, zbog svoje hrabrosti, bio doveden u nezavidnu

situaciju. Rimljani su jurnuli na Jazige, mnogi nisu stigli ni

čestito da pritegnu oklope, ili stave kacige. Čuvena „ vatrena

četa“ rimskih legionara, koja je prva krenula da spere sramotu,

50

gazila je sve pred sobom, ne štedeći ni već poginule, ranjene,

ili Jazige što odbaciše oružje, nemo stajahu. Hrabri tribun Cela,

krajnjim naporom je pokušao da povrati presto, ali je pao

proboden kopljima. Iako je rimska vojska razbila Jazige i

povratila ugled, Limiganat je carske regalije uspeo da prebaci na

drugu obalu Dunava i tu im se gubi svaki trag. Oko ovog vrednog

plena ispredeno je mnogo legendi – jedna govori da se insiginija

dokopao jedan drugi sarmatski kralj, Radogost, a druga pripoveda

da je Beog, kralj Alana, spavao na zlatnom carskom jastuku. Možda

su pripovetke i legende, o tom prestolu i bogatstvu ukrasa i

izrade, potpirivale maštu sarmatskih plemena, u nadanju, kako ih

iza rimskih granica očekuje neslućen plen. Sigurno je,

Limiganatovo hvalisanje nije izostalo i, možemo samo da

pretpostavimo kakve je efekte kod Sarmata izazvala nesmotrenost

jednog, inače sasvim pristalog, rimskog imperatora.

Međutim, nesrećne okolnosti su i dalje pratile

Konstancija II, kao, uostalom, i sve pripadnike Konstantinove

porodice. Ubrzo se, zbog gubitka insiginija, shvaćenih i kao

gubitak časti, pobunio Julijan Apostata, cezar Galije – ovu

neposlušnost pratila je i pobuna u Aziji. Konstancije II je prvo

hteo da reši azijski problem, ali ga je iznenadna smrt zatekla 8.

novembra 361.g, u gradiću Mopsukrene, blizu Tarsa u Kilikiji.

Njegov usud delila je i njegova ćerka Flavija (Maksima Faustina),

prozvana Konstancijom. Bila je supruga cara Gracijana. Ona je

pukim slučajem izbegla zarobljavanje od strane germanskih Kvada,

bežeći dvokolicom iz carske vile Pistrenzije ( Pistrensis) kod

51

Šida, ka Sirmijumu. Da su je ratoborni Kvadi stigli, bila bi to

prva zarobljena rimska princeza u istoriji.

Zadržaćemo se na vladavini porodice Konstantina Velikog,

čija su trojica sinova podelila carstvo, a da mira između njih

nije nikada ni bilo.Rimsko carstvo podeljeno je 317.g, u

Viminacijumu, gradiću na Dunavu. Iz Sirmijuma je stigao najmlađi

sin počivšeg cara Konstantina Velikog, Avgust Konstans. Sa

zapada, iz Trijera na Rajni, došao je najstariji preživeli

Konstantinov naslednik, Konstantin II. Sa istoka, iz

Konstantinopolja, prispeo je srednji sin, Konstancije II.

Konstantin Veliki, uveren u svoju jedinstvenu veličinu, bližeći

se smrtnom času, sve je manje smatrao da bi uopšte neko mogao da

ga dostojno nasledi. Tako je, za života, nakon pogubljenja

najstarijeg sina Krispa, postepeno povećavao broj mogućih

naslednika, proširivši broj kandidata i na svoja dva sinovca koji

su, takođe, nosili cezarske titule.

Pokojni imperator, još čestito nije bio ni ožaljen, a u

njegovoj porodici došlo je do krvavih obračuna, čiji je uzrok bio

u velikom broju pretendenata na carski presto. U Carigradu su

ubijena dva Konstantinova polubrata, sinovci, zetovi i svi

članovi porodice koji bi mogli da ugroze vlast njegovih sinova.

Kao što smo rekli, inspirator pobune je bio Konstancije II i on

je glavni krivac što je desetkovana Konstantinova porodica.

Konstantin je bio u tri braka – sa Faustom, Jelenom (kasnije

svetom), i Teodorom. Sa Faustom je imao sinove: Krispa,

Konstantina II, Konstancija II, Konstansa i ćerke Konstantinu i

52

Jelenu. Sa Teodorom je imao sina Dalmacija, ubijenog 337,

Konstancija, ubijenog iste godine i ćerku Konstanciju, koja se

udala za Licinija. Zajedno sa sinom Dalmacijem, ubijen je

Konstantinov unuk Dalmacije i njegov brat Hanibalijan, kralj

Jermenije.

U Viminacijumu su carstvo delila tri preostala potomka,

od kojih je najstariji imao 20, a najmlađi 17 godina. Iako po

godinama mladi, imali su određenog iskustva – rasli su u

okruženju dvorskih spletkaroša i laskavaca. Konstantin II je,

odmah po rođenju, proglašen za cezara, a sa tri godine je postao

konzul, iako to, prema pravilima Republike, nije mogao biti pre

navršene 42 godine. No, o takvim „detaljima“, njegov otac nije

vodio računa. Srednji sin Konstancije, rođen je u Srbiji i takođe

je, kao i najmlađi Konstans, ekspresno proglašen za cezara.

Na deobi je pao dogovor da se Carstvo rasparča između dva

najstarija brata; dok je Konstans na upravljanje dobio deo Afrike

i Italiju, Konstanciju II pripao je ceo istok, a Konstantinu II

ostatak teritorija. Tri godine nakon smrti njihovog slavnog oca,

naslednici su se zavadili, otpočevši rat između sebe. Naljućen

ponašanjem najmlađeg brata i nepoštivanjem najstarijeg avgusta,

Konstantin II je okupio vojsku i, preko Italije, krenuo na

Konstansa. Međutim, u Akvileji, Konstansove brze presretačke

trupe lake konjice, uspele su da Konstantina ubiju u vrlo vešto

napravljenoj zasedi. Konstans je bez problema preuzeo upravu nad

bratovljevom teritorijom. Konstancije II je odustao od otvorenog

sukoba sa najmlađim bratom, mada je između njih tinjalo

53

neprekidno neprijateljstvo. Jedan od razloga je bilo i arijansko

učenje i spor oko Hristove prirode. Stariji je podržavao

arijanstvo, dok je Konstans poštovanje ukazivao pravoslavlju i

zaključcima sabora u Nikeji. On je uspeo da Anastazija,

predvodnika pravoslavaca, vrati u njegovo episkopsko sedište u

Aleksandriji, uprkos protivljenja i oštre reakcije crkve iz

Carigrada.

Konstans je bio vrlo pobožan, jedini Konstantinov sin

koji je kršten kao mlad.Marcelin ga je opisao kao osobu niskog

stasa, sjajnih i vrlo prodornih očiju, vrlo vrednog, umerenog u

životu, „neporočnog“ i, vrlo veštog u baratanju oružjem. Mrzeo je

pagane i zabranjivao javno prinošenje žrtava rimskim bogovima,

što mu je donelo popreke poglede poštovalaca tradicionalnog

carskog politeizma. Nakon desetak godina vladavine, njegovi

visoki oficiri su organizovali zaveru i jednog od njih,

vojskovođu Magnencija, proglasili za novog cara, a Konstansa

pogubili. Tako je, na istorijskoj pozornici, ostao samo srednji

brat, Konstancije II koji je, nakon ubistva brata, morao hitno da

se vrati u Srbiju, gde je, krajnjim naporima, uspeo da se odupre

uzurpatoru Magnenciju. Prvo je pridobio dunavske legije koje su,

u međuvremenu, već za cara proglasile svog vojskovođu Vetranija,

poreklom Sarmata. Konstancije II i Vetranije su se sreli u Naisu,

gde se Sarmat odrekao carskog purpura i tako, pored Dioklecijana,

ostao jedan od retkih imperatora koji je preživeo sopstvenu

abdikaciju.

54

Iako jedini gospodar Carstva, Konstancije II, shvatio je

da ne može da vlada potpuno sam. Ženio se tri puta, ali nije imao

dece. Pošto je pogubio cezara Gala, jednog od preostala dva živa

rođaka, na dvor je pozvao njegovog mlađeg brata Julijana i

postavio ga za mlađeg cara – cezara. Sam je, s vojskom, ponovo

krenuo na istok, u rat protiv Persije. Međutim, kad su 361.g,

legije u Galiji proglasile Julija za cara, konstancije II krenuo

je u novi građanski rat, ali se na putu razboleo i umro.

Posle ovih niških zbivanja, Konstancije II je, na polju

kod grada Mursa Maior (današnji Osijek), bio učesnikom jedne od

najkrvavijih bitaka, vođenih između dve rimske vojske, u

istoriji, u kojoj takvi sukobi nisu bili neka posebna retkost,

već pre pravilo. Bitka, između Magnencijeve armije sa Rajne i

Konstancijevih legija iz Srbije, trajala je ceo dan, sa

promenljivim uspehom. Prevagu je odnela Konstancijeva konjica,

pod zapovedništvom Vetranija, koju su činili iskusni konjanici –

Jazige. Oni su uspeli da razbiju desno krilo suparničkih legija

i, kao mnogo puta pre toga, odnesu odlučujuću pobedu, a uzurpator

Magnencije je, nakon bekstva i teškog poraza, izvršio

samoubistvo, 535.g. Računa se, da je na krvavim poljima kod

Murse, život izgubilo preko 50000 legionara, što je dramatično

pogoršalo sposobnost rimskih armija da brane grancu od nadirućih

plemena Sarmata, koja nisu bila saveznici Rima.

S druge strane, na svom putu ka Dunavu, Huni su, sa

svojim stadima i krdima, ženama i decom, vazalima i saveznicima,

prvo prešli reku Volgu na zapadu i smelo krenuli u osvajanje

55

zemalja srpskih plemena: istočnih i zapadnih Alana. Alani su

zauzimali prostranu oblast Sarmatije, između Volge i Tanaisa, ali

su se njihovi običaji i ponašanje preneli širokim prostranstvima

srpskih osvajanja. U vazalnom odnosu prema njima bila su druga

srpska plemena Anta, Roksolana, Agatirsa i delovi slovenskih

plemena Neura i Budina. U IV veku, deo istočnih Alana ,naseliće

Panoniju i današnju Srbiju, a zapadni Alani će, sa Hunima i

Svevima, stići čak do Hispanije i Afrike. I istočni i zapadni

Alani su sebe nazivali, da ponovimo, Srbima- Serboima ( Ptolomej,

Mater verborum ).

Na severu, Alani su prodrli čak do Sibira, a njihovi

južni pohodi završavali su se na granicama Persije i Indije.

Alani su se rado mešali sa plemenima Vandala, a njihov čvrst

savez ojačali su zajednički kraljevi. Još uvek u istoriji vlada

spor jesu li Vandali germansko ili srpsko pleme.Po pravilu,

Germani se sa Srbima nisu mešali, a istorija, kako savremena,

tako i ona drevna, puna je primera međusobnih krvavih sukoba,

često do istrebljenja. Ako su se Vandali rado mešali sa Alanima,

ratujući i protiv Germana, onda su izuzetak; no, pre će biti da

su Vandali bili jedno od plemena Lužičkih Srba jer, Adam

Bremenski u delu Gesta Hamenburgensis eclesiae pontificum Oddaru Pomeranos

dividit a Vilzis ( III,1,1,2. ), tvrdi da su Vandali bili srpsko pleme:“

Servia amplissima Germaniae provincia a Vinilis incolitur, qui

olim dicti sun Vandali“. S njim se slaže i Vambecijus i kaže:“

Srpski jezik u Hamburgu zove se vandalski“.

56

Na obalama Tanaisa, došlo je do oštrog sukoba alanske i

hunske konjice. Potonji su izašli kao pobednici i jedan deo Alana

je morao da prizna superiornost Huna, a drugi deo, zapadni Alani,

odstupiće zajedno sa Vandalima i krenuti da podele plen rimskih

provincija, Galije i Španije. Veći, istočni deo ovoga plemena,

prihvatio je ponudu saveza, pa su udruženi, sa naraslim brojem i

samopouzdanjem, produžili da napadaju granice gotskog carstva.

Vlast Gota Hermanariha protezala se od Baltičkog do

Crnog mora, kada su na njega udarili Huni i alanski Srbi.

Gledajući kako njihova polja, sela i gradove, guta plamen i

satire pokolj svega živog, zaprepašćeni Goti su osetili na svojoj

koži brojnost, snagu i hitrinu, te neumoljivu svirepost Huna.

Strah, iznenađenje i gnušanje, doveli su do poređenja Huna sa

životinjama, pripisujući im fantastično poreklo. Goti, u

predanjima, tvrde da su se srpske veštice, proterane iz alanske

zajednice, zbog nečasnih i smrtonosnih poslova, sparile u

pustinji sa paklenim duhovima; Huni su potomci, rođeni u ovoj

gnusnoj vezi. Lakoverna mržnja Gota prihvatila je tu bajku, ali,

dok je zadovoljavala mržnju, povećavala je njihov strah, jer se,

zdravorazumno, moglo očekivati da je potomstvo veštica i demona

nepobedivo.

Veština alanske konjice ništila je vojnike gotskog

zapovednika Atanarika i desetkovala trupe, koje su branile obale

Dnjestra, pod zapovedništvom vojskovođe neobičnog imena – Sudija.

Hrabrost i nepobedivost Alana iz Sarmatije naterala je

57

Hermanariha da, u dogovoru sa Rimom, postavi odbranu na Dunavu,

pod zapovedništvom iskusnih vojskovođa Fritigerna i Alaviva.

Srpska konjica, dugovala je svoju nepobedivost dugačkim

kopljima i oklopima; uz konjicu je uvek išla pešadija, naoružana

izvrsnim strelcima, čije su strele, umočene u otrov, bile

smrtonosne. Goti i Rimljani, bili su lak plen odlično opremljenih

Srba, čije su strele zasipale neprijateljske nezaštićene glave i

prsa. Gubitak vojski, uništenje gradova i sramoćenje rimskog

imena, od naslednika cara Gracijana, je iziskivalo da se pešadiji

vrate šlemovi i oklopi. To je, sa izvesnim zakašnjenjem i

učinjeno.

Alani i Huni su, 392.g, prešli Dunav, u januaru, vozeći

svoja teška kola preko zaleđene reke. U narednim mesecima, Dunav

će ostaviti iza sebe preko milion ljudi – prethodnicu, konjicu i

pešadiju, pratile su žene, deca, starci i ogromna krda stoke.

Razne vojske varvara, koje su se dičile gotskim imenom, u neredu

su se raštrkale, od šumovitih obala Dalmacije, do bedema

Carigrada.

S druge strane, severnu Evropu je uskomešala najezda

begunaca iz Sarmatije, zapadnih Alana i Vandala. Predvodio ih je

Radogost ( 358- 408 ), koji se dičio sa dve titule: bio je“ Rex

Sarmaticus“ ( kralj Srba ) i „Rex Alanorum et Vandalorum“ ( kralj

Alana i Vandala ). Njegove trupe svom silninom su pritisle

granice Germanije, stavivši njene stanovnike pred ne baš prijatan

izbor: da se pred njim uklone, bežeći u neprohodne planine, ili

da mu se pridruže. Svevi i Burgunđani su izabrali ovo drugo.

58

Prema svedočenju neoplatonovca, pesnika i besednika, Sinezija iz

Kirene (370- 413), Radogost je ipak dočekan gostoljubivo, sa

„hlebom i solju“ na novoosvojenoj teritoriji. Bio je sposoban

političar i vojskovođa, koji je germansku tešku pešadiju pridodao

svojoj preduzimljivoj konjici. Takođe, mnogi Goti, željni pljačke

i bogatstva, žurno su hrlili pod Radogostovu zastavu, pa su neki

istoričari ovog srpskog osvajača, kako piše Gibon ( Opadanje i

propast Rimskog carstva ), nazivali i kraljem Gota!

Prethodnica zapadnih Alana bila je sastavljena od 12000

ratnika, koji su se, od ostalih, izdvajali plemićkim poreklom

( tzv.“ srebreni Srbi“ ) i junačkim delima. Iza prethodnice,

išla je armada od 200000 ratnika, koju je pratilo više stotina

hiljada žena, dece i staraca, natovarenih u dugačka, teška kola,

koja su vukli volovi. Ova ogromna seoba krenula je sa baltičke

oblasti koja je, posle njihovog odlaska, ostala obeležena

ostacima njihove veličine: dugačkim bedemima i divovskim

nasipima. Tokom nekoliko sledećih vekova, bivša domovina Srba-

Sarmata, bila je jedna nepregledna prostrana i sumorna pustoš,

dok prazninu nije popunio priliv novih stanovnika – Slovena.

Ako je Radogost bio drag i rad gost kod nekih Germana,

kod Rimljana to svakako nije bio. Odbrana Italije bila je u

rukama Stiliha, namesnika cara Honorija. Ali, Carstvo je bilo

tako iscrpljeno, da je bilo nemoguće obnoviti utvrđenja porušena

u ratu sa Gotima i spremno dočekati Radogostovu najezdu. Stilih,

odličan i mudar vojskovođa, napustio je odbranu provincija i

skoncentrisao se na odbranu Italije i Rima.

59

Stilih je ubrzao regrutaciju obećavši svojim robovima,

koji budu stupili u vojsku, slobodu i dva zlatnika. Na jedevite

jade, iako je, do tada, koristio najdelotvornija sredstva za

privlačenje novih snaga, vojskovođa je unovačio tek 40000 regruta

koje bi, da su srećnija vremena, sakupio samo u Rimu. Trideset

njegovih legija pojačala je velika skupina varvarskih pomoćnih

jedinica. U tom momentu, to nije bilo dovoljno da bi se ozbiljno

suprostavio alanskom kralju u direktnom sukobu. Stilih je morao

da taktizira.

Radogost je, bez i najmanjeg rimskog otpora, prešao

Alpe, nabujalu reku Po i Apenine, direktno se uputivši, sa

prethodnicom i jednim delom vojske, ka Firenci. Na jednoj strani,

ostavio je nepristupačnu Honorijevu carsku palatu, skrivenu usred

ravenskih močvara, a na drugoj strani, Stilihov logor koji je,

zajedno sa štabom, bio utaboren na dve lokacije, kraj Pavije i

Ticina. Rimljanin je mudro izbegavao direktan konflikt, odlažući

glavni boj, sve dok njegove udaljene snage ne budu prikupljene.

Udruženi, Alani i Vandali, opljačkali su i razorili mnoge

italijanske gradove na putu do Firence. Radogostova opsada ovoga

grada, predstavlja jedan od najranijih događaja u istoriji te

slavne države, čija je odlučnost zaustavila i zadržala pohod

Srba.

Stilih, svestan da zapoveda poslednjom vojskom Rimskog

carstva, nije hteo da se na otvorenom polju suprostavi i izloži

Radogostovoj konjici; on je Alane i Vandale naveo da uđu u sistem

fortifikacionih, odbrambenih i opsadnih, linija koje je, već dva

60

puta pre toga, uspešno upotrebio u borbi protiv Gota. Opsadnu

liniju, već ranije pripremljenu, u koju je bezglavo upao alanski

kralj, činila su 24 zamka, povezana neprekidnim šancem i bedemima

dugačkim oko 30 km. Napadi na ova utvrđenja pokazali su se

nedelotvornim, a zatečenu silesiju konja i ljudi postepeno je

više satirala glad, nego mač iz sitnih čarki sa Rimljanima. Iz

očajanja, suočen sa nečim o čemu nije imao ni najmanjeg iskustva

(strategijsko- taktički manevri Stiliha), Radogost je nasrtao na

rimska utvrđenja, ali su to više bili potezi desperadosa, nego

krvavi sukobi, kako to predstavljaju u svojim hronikama Zosim i

Prosper ( 390- 460, istoričar i pesnik ). Takođe, u istom tonu

preterivanja, svedoče Marcelinove hronike, koje opisuju niz

sukoba pre glavne bitke. Za Radogosta, stanje je bilo neizdrživo;

unutar firentinskih zidina blagovremeno je doturen provijant i

ljudstvo, a izgladnela vojska „reks Alanoruma et Vandaloruma“ je

i sama bila opkoljena.

Dok je trajala opsada Firence, Stilih je sklopio savez

sa gotskim kraljem Alarihom i dao mu na upravljanje rimske

provincije u Iliriku. Izvršenje ovog ambicioznog plana (rimsko-

gotskog carstva), doprlo je i do Radogosta koji je želeo, po

svaku cenu, da se obračuna sa Stilihom, kako bi pripremljen

dočekao Alariha. Naravno, u pitanju je bila samo mudra politička

igra prepredenog Gota, koji ni sa kim nije želeo da deli vlast, a

ponajmanje sa uplašenim carem Honorijem, koji je svoju sudbinu i

sudbinu cele posrnule Imperije stavio u Stilihove ruke . Alarih

je imao samo jedan cilj – rušenje i pljačku Rimskog carstva.

61

Firencu su ophrvale, na izgled, nerešive nevolje, a

malaksalu hrabrost građana bodrio je autoritet svetog Ambrozija

koji je, u snu svog savremenika Orozija, najavio obećanje brzog

izbavljenja. Kako piše Avgustin, sa zidina su videli dolazak

Stilihovih ratnika. Sukob dve vojske odigrao se na oštrom i golom

planinskom grebenu brda Fezule, koje se uzdiže nad Firencom. Kao

pobednik je izašao Stilih, a njegov uspeh Avgustin pripisuje

božijoj volji. Radogost se predao, tražeći milost od rimskog

vojskovođe. Nije je dobio i sramno mu je odrubljena glava, na

centralnom firentinskom trgu. Avgustin piše da je smrt

zarobljenika kraljevske krvi bacila ljagu na rimsku pobedu i

pobedu hrišćanstva; brzina njegovog pogubljenja bila je dovoljna

da pobednika žigoše krivicom hladne i smišljene svireposti.

Izgladneli Srbi, koji behu umakli gnevu pomoćnih jedinica,

prodati su kao roblje po izuzetno niskoj ceni, od jednog zlatnika

po glavi. Stilih je trijumfalno izvestio Honorija i Senat o svom

uspehu i po drugi put je zaslužio počasni naziv - Oslobodilac

Italije.

Na čelo alansko- vandalske vojske i njihovih saveznika,

Sveva i Burgunđana, dolazi Babaj, koji nije ni pokušao da osveti

Radogostovu smrt. Umesto toga, da osnaži poljuljani moral vojske,

krenuo je na Franke. Oni su, nakon što je kralj Godegisal, u

silovitom ratničkom sudaru, našao smrt sa još 20000 svojih

vojnika, priznali alansku vlast. Eskadroni srpske konjice bili su

fatalni za franačke falange. Babaj je nastavio pohod, osokoljen

velikom pobedom i bez otpora je ušao u nezaštićene rimske

62

provincije u Galiji. Stilih je, pre toga, olakšao povlačenje

alanske vojske povukavši svoje trupe, smatrajući bezbednost Rima

i Italije svojom glavnom brigom, suviše ravnodušno žrtvujući

bogatstvo i mir dalekih provincija. Ulazak alanskih Srba,

Vandala, Sveva i Burgunđana, koji se više nikada nisu povukli,

može se smatrati uzrokom pada Rimskog carstva, u zemljama s one

strane Alpa; od tog kobnog trenutka, sravnjene i izbrisane su sve

prepreke koje su, tako dugo, odvajale „divlje“ i civilizovane

narode sveta.

Prizori galskog mira i obilja, iznenada su se pretvorili

u scene pustoši, razaranja i ruševina. Babaj je redom pokorio

sledeće gradove: Majnc je iznenada napadnut i uništen, dok je

više hiljada hrišćana neljudski pobijeno u crkvi; Vorms je

stradao posle dugotrajne opsade, a zatim su Strazbur, Špajer,

Aras, Rems, Turnej i Amijen, iskusili ubitačno surovu efikasnost

alanske konjice. Galija, bogata i prostrana zemlja, sve do

Okeana, Alpa i Pirineja, bila je ostavljena na milost i nemilost

Babaja i njegovih trupa. Do 449.g, Galija i Španija su bile u

rukama osvajača iz daleke Sarmatije. Alarih, videći šta se dešava

u susedstvu, okrenuo je ćurak naopako i, do juče rimski saveznik,

napao je iznenađeno Carstvo svom snagom. Uskoro se Italija i

„večni grad“ nađoše u njegovim rukama, a lukavi Got još jednom je

umornom Rimu pokazao svoju prevrtljivu ćud, izjavivši da mu je

davnašnja želja oduvek bila da ga svi smatraju prijateljem mira i

Rimljana!

63

Babaja je na čelu Alana ubrzo smenio Goaran (Goran),

koji je munjevito porobio Španiju, koja, istini za volju, nije ni

pružila neki značajan, iole vredan pomena, otpor. Istoričar,

zapadno-gotskog porekla, Jordanis, biskup iz Italije, pisac Istorije

Rimljana, kaže o ovim događajima sledeće:“Posle upada tih naroda,

sledile su najgroznije nedaće, jer su varvari, ne birajući,

ispoljavali okrutnost i prema Rimljanima i prema Špancima, a sa

podjednakim besom pustošili su i gradove i nezaštićena sela.

Širenje gladi nateralo je bedne stanovnike da se hrane mesom

bližnjih; čak su i zveri u divljini, koje se nekontrolisano behu

namnožile, pobesnele od ukusa krvi i, razdražene od gladi, drsko

su napadale i proždirale svoj ljudski plen. Uskoro su se pojavile

i boleštine, ti nerazdvojni pratioci gladi, odnoseći veliki deo

naroda, dok su jauci umirućih, u njihovim preživelim

prijateljima, samo budili zavist. Konačno, zasitivši se klanja i

pljačke, navukavši zaraznu pošast koju su sami doneli, varvari su

zasnovali stalna staništa, u zemlji koja je ostala bez

stanovnika“.

Drevnu Galiciju i Kastilju, podelili su Svevi i Vandali,

a alanski Srbi su se raštrkali po provincijama Kartahene i

Lusitanije (današnji Portugal, kome su Srbi dali ime po svojoj

pradomovini Lugistanu, zemlji lugova na iranskoj visoravni

Sabros). Tako su se sarmatska naselja raširila od Sredozemnog

mora do Atlanskog okeana.

Španiju je, pod okrilje Rima, vratio gotski vojskovođa

Valij, koji je u boju ubio alanskog kralja, a onda savladao Sveve

64

i Vandale. Goti, Burgunđani i Franci, stekli su prebivalište i

vlast u galskim provincijama. Deo Alana i Vandala prešao je u

Afriku, gde je osnovano kraljevstvo koje se pružalo od Tangera do

Tripolija. Na čelu ovih plemena bio je izuzetno sposoban Vandal

Genzerih koji će, 455.g, opljačkati Rim i postati njegov regent.

Pljačka „večitog grada“ trajala je neprekidno 14 dana i noći. Od

447.g, vladar potpuno posrnule rimske Imperije biće Got Ricimer.

5. POD ZASTAVOM BOGA VIDA

Kraljevinu Italiju, naziv na koji se zapadno Rimsko

carstvo postupno svelo u drugoj polovini V veka, mučila su, za

vreme gotskog regenta Ricimera, neprestana pustošenja udruženih

pirata: Srba- Alana i Vandala, koji su, osvojivši rimske kolonije

u Africi, tamo osnovali svoje carstvo, sa Kartaginom kao glavnim

gradom. Ricimer je nagomilao blago, obrazovao posebnu vojsku,

zaključivao lične saveze i vladao Italijom samostalnom,

despotskom vlašću.

Vandali i Alani su, pod vođstvom Genzeriha, u više

navrata pustošili obale Španije, Ligurije, Toskane, Kampanije,

Lukanije, Apulije, Kalabrije, Venecije, Dalmacije, Epira, Grčke i

Sicilije; svuda gde se iskrcala, ova vojska je širila strah i

pustoš. Pod Genzerihovim udarima, oholi Ricimer, svestan teškoća

svog položaja, napokon je primoran da se obrati carigradskom

prestolu za pomoć i prihvati gospodara po izboru cara Istoka. Lav

I ( Leon, 465- 467 ), pristaje da iskoreni vandalsko- alansku

65

tiraniju i Genzerihu, koji je tako dugo ugnjetavao Mediteran, na

kopnu i moru, zapretila je, sa svih strana, opasna najezda.

Početna serija uspeha na bojnom polju, uspavala je Lava I i on

je, vlastitom nesmotrenošću, doživeo katastrofalan poraz u

pomorskoj bici kod Kartagine, izgubivši više od polovine flote u

strahovitom, podmetnutom, požaru. Ricimer, videvši Lavov neuspeh,

sklonio se iz Rima u Milano, mestu povoljnom da odbaci napad

ratobornog neprijatelja. No, opasnost nije dolazila sa mora, već

sa kopna. Posle Ricimera, kratko je na čelu Italije bio

Gundobrad, a od 474.g, tron je bio upražnjen. Njega se želeo

dočepati Odoakar, „rex Alanorum“, koji je na ovoj važnoj funkciji

nasledio Beoga, koji je obnovio Singidunum nazvavši ga, po svom

imenu, Beogradom- Beogovom gradinom.

Nakon Atiline smrti, (otrovala ga je germanka Hilda,

koju mu je „darovao“ Beog), istočni Alani, preci današnjih Srba,

proterali su Hune, široko se naselivši u Iliriku i Panoniji

(gornjoj Meziji ), današnjoj Srbiji. Alani su, kako piše E.

Gibon, zavideli svojoj sabraći u Galiji, Španiji i Africi, čije

je pobedničko oružje steklo nezavisnu i trajnu baštinu. Stoga je

kralj Odokar ( Odoakar), tražio od Oresta, oca poslednjeg cara

Zapada, da mu se odmah ustupi trećina italijanskog zemljišta.

Odoakar, Odokar, je rana verzija srpskog imena: (za)Vida, Zavida

i označava pripadnika boga Vida. Od oka dar (poklon), je vid,

odatle ime Odokar. Ovo ime označava i onoga koga krasi razum

(vid); vredi i tumačenje da označava poštivaoca boga Vida sa reke

Volge – ova reka je nekada nosila ime Ra, a njene obale je dugo

66

vremena nastanjivalo alansko pleme. Slovenska verzija je Otokar (

prelaz glasa „d“ u „t“ ).

Orest je imao posede u Panoniji i, kada je ta provincija

dodeljena Hunima, stupio je u Atilinu službu, na mesto sekretara.

Često je boravio u Carigradu, kao njegov izaslanik. Atilinom

smrću, Orest je ponovo bio slobodan i stupio je u službu

efemernog cara Julijana Neposa ( Nepot, 474- 475 ). Nepot mu je

dodelio čin patricija i vrhovnog vojnog zaspovednika. Nepotovom

abdikacijom, Orest je postao regent i na presto je doveo svog

sina Romula Avgustula ( 475- 476 ). Odokar je Avgustulu pružio

mogućnost da bira hoće li biti rob ili žrtva svojih varvarskih

osvajača. Opasno savezništvo sa Srbima ugnjetavalo je i

narušavalo poslednje ostatke rimske slobode i dostojanstva. Orest

je odbio Odokarev zahtev i povukao se u utvrđeni grad Paviju,

biskupsko sedište svetog Epifanija.

Alanski kralj Odokar je smesta opseo Paviju i, serijom

napada, je osvojio na juriš. Grad je opljačkan, a Orest je hrabro

poginuo braneći svoj dom. U isto vreme, njegov brat Pavle je

smrtno stradao, u obračunu sa srpskim trupama, kod Ravene. Tu je

uhvaćen i Orestov sin Avgustul koji je, nezaštićen, molio Odokara

za milost. Pobednik ga je poštedeo, odredivši mu godišnji prihod

od 6000 zlatnika i Lukulov dvorac u Kampaniji, kao mesto

progonstva i budućeg, povučenog života. Pre toga, Odokar je

naterao Avgustula da podnese ostavku pred Senatom, koji više nije

imao nikakvih moći; bila je to predstava u kojoj je odigravan

rimski slobodni duh i ustavna forma. Nesrećni Avgustul je nateran

67

da napiše zvaničnu izjavu po kojoj Rimu više ne trebaju carevi; u

ime naroda i svoje ime, on je pristao da sedište vaseljenskog

carstva bude preneseno iz Rima u Carigrad – Rimljani su se

odrekli i prava da sebi biraju gospodare, milostivo pozvavši

Odokara da mu dodele titulu patricija i upravu nad italijanskom

dijacezom. Odokar je, sa zahvalnošću, primio carske insignije,

svete ukrase prestola i palate. „Reks Alanorum et Vandalorum“ je

postao kralj Italije 4.IX 476.g. Ovo je značajan datum, jer je

tada kralj srpskog plemena Alana zbacio, u Raveni, sa prestola

Romula Avgustula, poslednjeg rimskog cara. Time je prestalo da

postoji zapadno Rimsko carstvo, završio se stari vek i otpočeo je

srednji. Vatikan ni do današnjeg dana nije ovim „varvarima“

oprostio Odokarov trijumf.

Osvajanjem Italije, kreće i naseljavanje Srba. Glavno

mesto naseljavanja postaje Vilanova, u čijoj su okolini

eksploatisana lokalna rudna nalazišta. Vilanova nije menjala ime

sve do 1884.g. Od tada se zove Polcharino de Schiavoni, po

stanovnicima koji su tamo vekovima živeli – Srbima, ili, kako su

ih Italijani zvali, Skavunima. Istoričar Tomazo Vitale pominje da

je Polkarino, sve do 1584.g, bio čisto srpski grad. Inače, u

celoj Italiji je, do kraja XIX veka, bilo ostalo još devet

potpuno srpskih gradova: Gerifelo, opustelo početkom XX veka,

Palata, Tavena, Akvaviva, San Feliće, Montemiro, San Đakomo,

Ripaldo i San Bjaze.

Srbi u Italiji uvode poštovanje i kult boga Vida

(Svetovida), koji hristijanizacijom postaje sveti Vito (Vido).

68

Vito i Vido postaje i nacionalno ime Italijana, kao što je to bio

slučaj sa imenom Alan ili Alen u Francuskoj. Krajem XIX veka,

broj Srba- starosedelaca, u Italiji, je procenjen na tri do pet

hiljada. Od narodnih predanja, sačuvana je legenda kako je

Vilanova dobila ime po šumskim devojkama, vilama. Godine 1885,

najveći srpski gradić se nalazio u provinciji Kijeti ( Caere ) i

zvao se Schiavi d’Abruzzo- Abručki Srbin. Cer (Chiet ), zvao se i

Chisra, Chair (Čair ), jer je, osim sedišta kulta, bio i prostor

za sahrane.

Iako je bio osvajač i „varvarin“, Odokar je poštivao

rimske ustanove, veru i predrasude svojih rimskih podanika. Nakon

sedmogodišnje vladavine, obnovio je funkciju konzula Zapada. On,

lično, odbio je tu počast i titulu, koju su još negovali carevi

na Istoku. Odokarovu „kurulnu stolicu“ (stolica od slonovače na

kojoj su sedeli, prilikom vršenja dužnosti, magistrati: konzul,

pretor i edil ), redom su popunjavala jedanaestorica najslavnijih

senatora iz vremena kratkotrajne Orestove vladavine – na čelu im

je stajao Vasilije, koji je strogo primenjivao carske zakone;

civilnu upravu nad Italijom i dalje su vršili, po njegovoj ideji,

pretorijanski prefekti i njihovi podređeni činovnici. Vasilije je

na njih preneo ubiranje javnog prihoda ( takse ), a Odokaru je

namenio ulogu popustljivog monarha.

Odokar je poštovao dostojanstvo monaha i episkopa

katoličke crkve, mada su Vasilijeve reči bile odlučujuće prilikom

izbora rimskog pape (catholicos). Vasilije je bio tvorac

naprednog zakona kojim se sveštenstvu ograničavalo otuđivanje

69

zemljišta, a opravku, u ratu porušenih crkava, prebacio je na

leđa države – ovo je, svakako, bilo na dobrobit naroda, koji je

već i previše bio opterećen raznoraznim dažbinama. Ukratko,

stanovništvo Italije i novi doseljenici, bili su zaštićeni moćnim

opružjem svoga osvajača (samo je konjica brojala blizu 200000

kopljanika ), a njene granice su poštovali vladari Galije i

Germanije.

Učvrstivši se u Italiji, Odokar je krenuo u nove

osvajačke ratove, koji su, suštinski, i pored pobeda, oslabili

njegovu armiju, koja je sada morala kontrolisati znatno uvećanu

teritoriju Prvo je prešao Jadran i stavio pod svoju vlast

celokupnu provinciju Dalmacije. Potom je, u velikom pohodu,

prešao Dunav i potukao Falateja (Fava), kralja germanskog plemena

Rugija. Za vreme borbe, Falatej je zarobljen i odveden je,

zajedno sa brojnom kolonom zarobljenika i podanika, u Italiju.

Rim je, posle dugog razdoblja, poraza i sramote, mogao polagati

pravo na trijumf svog alanskog gospodara. Osvajanje novih

teritorija, Dalmacije i Srbije, pratilo je povećano alansko

naseljavanje koje se, relativno, brzo odvijalo zahvaljujući

alanskoj konjici. Ovo vreme ostalo je zapamćeno po mnogim

novouvedenim toponimima vezanim za konje: Konjic, Konjarnik,

Konjare, Vranje (dobilo ime po „vranim“ konjima), Vranjina,

Vranjane, itd, te prezimenima, izvedenim od reči konj (što je

specifikum zabeležen samo kod Alana- Srba), koja se kasnije

javljaju:Konjić, Konjičanin, Konjević, Ubiparip ( po konjima –

„paripima“), Vranić, Vranković,itd.

70

Nakon ovih osvajanja, Odokar je potražio prijateljstvo

najmoćnijeg vladara Evrope toga doba – Euriha, kralja Gota. Njemu

je, velikodušno, prepustio sva alanska osvajanja, s one strane

Alpa, čak do Rajne, a Senat je potvrdio njegove odluke. Stekavši

prijateljstvo Euriha, Odokar je uspostavio trgovačke veze sa

Saksoncima, Francima i sunarodnicima koji su, sa Vandalima, imali

svoje carstvo u Africi. Savezništvo sa Gotima podrazumevalo je i

vojno angažovanje srpske konjice, u gotskim bojevima protiv Huna.

No, i pored Odokareve političke veštine i uspeha,

njegovo kraljevstvo je pružalo žalosnu sliku bede i pustoši. Još

od Tiberijevog vremena, poljoprivreda je propadala jer, bez danka

u letini iz Egipta i Afrike, jednostavno nije bila u sranju da

podmiri sve potrebe stanovništva u ishrani. Sa opadanjem

sredstava za život, neprestano se smanjivao broj stanovnika –

ovome treba dodati već poslovičnu iscrpljenost zemlje, zbog

nenadoknadivih ratnih gubitaka, gladi i bolesti. Sveti Ambrozije

je oplakivao propadanje gusto naseljenih oblasti, koje su nekada

krasili napredni i bogati gradovi: Bolonja, Modena, Ređina i

Plaasencija. Papa Gelazije I ( 492- 496), Odokarev prijatelj i

podanik, vajkao se da je ljudski rod bio gotovo zatrt u Emiliji,

Toskani i obližnjim provincijama. Propadanje poljoprivrede

pratilo je i propadanje zanatstva, a veće nesreće ublažavala je

smotrenost i čovečnost Odokara.

Nakon četrnaestogodišnje vladavine, Odokar je svoj

presto prepustio nadmoćnom Teodorihu, gotskom kralju od 474.g.

Teodorih je postao vladar Italije 489.g. i vladaće sve do 526.g,

71

kada će ga smeniti Atalarik. Goti će vladati Italijom do 552-

53.g, kada će potpasti pod vizantrijsku upravu, ali,

kratkotrajno. Od 586.g. do 756.g, vladaće Longobardi, sa

prestonicom u Paviji. Teodorih je obnovio doba mira i

blagostanja; uspostavljen je novi sistem ophođenja i uprave u

zapadnim evropskim zemljama, prihvaćen i od strane Odokara i

njegovih podanika, koji su se naselili u Italiji, da tu i ostanu.

Za razliku od ostalih varvarskih osvajača, Odokar nije opustošio

Italiju, već je pre nastojao da sačuva što se sačuvati može – s

tim u vezi, Odokarova uloga i uloga srpskog plemena Alana, mora

biti prevrednovana. Tzv. „Bečko- berlinska škola“ se odlučila za

ignorisanje ovog istorijskog perioda, a kada o njemu piše,

prećutkuje ulogu Alana ili, kao „novi izum“, Alane svrstava među

germanska plemena!?

* *

*

Izuzev moćnog Vandalsko- alanskog kraljevstva, koje se s

uspehom održalo u Africi sve do druge polovine VI veka, o srpskoj

državnosti, u starom veku, se može samo uslovno govoriti, pa čak

i onda kada je Vatikan priznavao kraljevske titule nekolicini

alanskih vladara ( Beog, Babaj, Beuk); u to, „mračno“ doba

Evrope, u obračunima svih sa svakim, vatikanski čin je bio samo

deo mudrosti i političkog nezameranja, mada su plemena Sarmata, o

čemu pišemo u nastavku, hrišćanstvo upoznala još u apostolskim

vremenima.

72

Nepregledna prostranstva Skitije, a posle teritorije

mnogih Sarmatija, pre se mogu smatrati arealima plemena nego

državnim organizacijama, iako su Sarmati bili narod podeljen na

društvene klase, kojima su potčinjeni narodi plaćali danak. Ma

kolika da je starost srpskog naroda, stari vek je bio vek

njihovog nomadstva, lutanja i skitanja, te im nije bila potrebna

država, niti su znali za pojam državnih granica. Radogostovi i

Odokarovi pokušaji formiranja čvrstog državničkog jezgra ostali

su na lepim željama. Istoričari, koji govore o državama i

kraljevstvima Sarmata, greše – u pitanju su bila plemena i savezi

tih plemena, izuzev u slučaju Bosforskog kraljevstva. Kako su

Srbi bili uglavnom ratnički narod, posedi su im bili tamo gde su

se privremeno nalazili. Kada su se intenzivnije počeli baviti

zemljoradnjom, Srbi su imali svoje posede, ali u njihovo

definisanje nisu ulazili termini ili atributi koji bi određenu,

posednutu, teritoriju činili i državom. Granice Sarmatija nisu

bile čvrsto definisane, baš kao ni zakoni i sve ono što, u nekoj

dobro organizovanoj zemlji, čini državno- pravno strukturisano

uređenje. Vladari nisu imali stalne prestonice (stolne gradine),

niti utvrđena mesta. To važi i za poznate srednjevekovne vladare:

Vlastimira, Mutimira ili Časlava, koji su prvi pokušali da načine

srpsku državu.

Prve srepske države razvijaju se od župa i na njihovom

čelu se obično nalaze veliki župani. Na Balkanu su, Srbima, pri

formiranju vlastite države, smetnje pravile dve imperije: Rimsko

carstvo i Vizantija. Ipak, državotvorni proces, koji je počeo da

73

teče na prelazu iz starog u srednji vek i trajaće skoro pet

vekova, biće krunisan uspehom – Srbi će uspeti sebi da naprave

državu. Pri tome, stari istoričari, uključujući i Srbima

nenaklonjenog Porfirogenita, imali su u vidu, uslovno rečeno,

četiri skupine Srba na Balkanu. Među njima, najveći značaj, u

svakoj prilici, pridavan je južnim, ili primorskim Srbima, o

kojima se i najviše znalo zbog njihovih intenzivnih kontakata sa

mediteranskim narodima, od kojih su primali raznovrsne kulturno-

civilizacijske uticaje.

Čuveni francuski putopisac Pjer Marž (Marge), opisujući

l912.g, Crnu Goru, beleži da su baš tu Srbi osnovali svoju prvu

državu – od crnogorske obale širili su se ka unutrašnjosti

Poluostrva. On zaključuje:“ Ova mala zemlja bijaše jezgro velikog

srpskog carstva u srednjem veku... Stara Srbija se može uporediti

sa voćkom čije je jezgro činila Crna Gora“. Sam naziv Crne Gore

potekao je od planinskog masiva koji se uzdizao poviše Kotora i

Grbaljske župe. Rumunski istoričar Nikola Jorga, objavio je,

1922.g, zapaženu studiju gde zaključuje:“Organizacija srpske

države počela je od strane Jadranskog mora, u Duklji,

influencirana, u svim odnosima života, latinskim Zapadom; ona se

fiksirala i najzad konsolidovala u unutrašnjem predelu Raške“.

No, neka teritorija je morala biti i dukljansko jezgro,

pa Jorga precizira, 1924.g, da je u pitanju Grbaljska župa i grad

Kotor (Kotar, Dekatera). U starom veku, Grbaljsku župu čine

Prevlačko svetilište, Luštičko poluostrvo, Budva sa Paštrovićima

i zaleđem, kao i Risan sa Krivošijama, Dračevicom, Herceg Novim,

74

južnom Hercegovinom sa Konavlima (docnije Travunija) i još nekim

dukljanskim oblastima. U ovoj župi, najznačajniji je bio Grbalj,

po kome je ona i dobila ime – imao je prostranstvo, prirodno

bogatstvo i ljudski, vojni potencijal; jednom rečju, u pitanju je

bila pitoma i plodna oblast, sa lukama na otvorenom moru. Naziv

župa je sinonim za Grbalj (grad na brdu, u narodnoj pesmi

Srbalj); gde prvi put dolazi do promene naziva za vladare: naziv

velikog vojvode zamenjuje ime velikog župana.

Na ovom prostoru će, u drugoj polovini X veka, Hromil

Leget, sin Krešimirov, uspostaviti prvu srpsku prestonicu. On, na

Prevlačkom svetilištu, podiže 980.g. dvorac i kaštel, u kojem

stoluje sve do svoje smrti.

6. SRPSKA DIOKLEJA

Dalmacija je prva provincija, koju su Rimljani obrazovali

na našem tlu, smeštena između Jadrana i Posavine. Dalmacija se na

jugoistok pružala približno do reke Mati, danas u Albaniji, a na

kopnu, do razmeđa na pravcu Kosova i Metohije, odnosno sliva

Drima i Morave. Nije jasno da li je na ovom prostoru, tokom

kasnog srednjeg veka, postojala nekakva zajednica gradova pod

imenom Dalmacije i na kakav način je bila organizovana. Uglavnom,

ovaj naziv se odnosio na vizantijske primorske gradove, kao što

su bili Dubrovnik, Kotor i Ulcinj.

75

Car Dioklecijan (284- 305), je jugoistočni deo rimske

Dalmacije izdvojio u posebnu celinu, provinciju Provalis

( Provalitana ); ovaj naziv potekao je od prevlake između Jadrana

i Skadarskog jezera, što danas spaja Crnu Goru sa Albanijom u

predelu Skadra, inače razdvojenih neprohodnim planinama. Prevlaka

–„ provalis“, je uzan komad tla koji povezuje kopno sa morem –

tako, stonska prevlaka povezuje Pelješac sa kopnom; „prevlakom“

se naziva rt Oštro, na ulazu u Bokokotorski zaliv, ostrvo na kome

je manastir arhanđela Mihaila kod Tivta i selo na Skadarskom

jezeru. Reč je, dakle, uvek o uskom prolazu između dve vode, kuda

postoji prolaz. To je vrsta prevoja koji povezuje neko brdo,

breg, sa kopnom, a istovremeno razdvaja vodu - more, reku ili

jezero.

Glavni grad novouspostavljenog Provalisa bio je Skadar,

mada je to, u početku, mogla biti Doklea – Diokleja. Ovaj grad je

stradao prilikom prolaska Vizigota 401.g, posle čega se više

nikada nije u potpunosti oporavio. Položaj Diokleje jasno ukazuje

da je i Belo Podrimlje, sa današnjom Metohijom, bilo u sastavu

provincije.

Provalis, ili stara Diokleja, kako je beleži Konstantin

Porfirogenit, zahvatala je područje od Drima, do Dubrovnika i

Stona. Njeno središte je bilo u Boki, sa Grbljem i Konavlima.

Jugoistočno, taj pojas se širi od Bara do Skadra; severozapadno,

od Stona do Neretve i njene doline – između, zahvata podgoričku

ravnicu sa zetskom dolinom, Trebinje i Popovo polje. Uočljiva su

tri geografska pojasa: uzani je išao uz obalu, idealan za

76

ribarstvo, moreplovstvo i trgovinu, zatim, tu je neposredno

planinsko zaleđe, idealno za stočarstvo i, treći je, prostrani

pojas sa župama, razdvojenim planinama, povoljan za zemljoradnju,

stočarstvo i druge privrdne delatnosti.

Od istorijskih izvora, vezanih za Diokleju, najopširniji

je Ljetopis popa Dukljanina gde se, u njegovom prvom delu, nabrajaju

vladari, sa povremenim kratkim beleškama o značajnim događajima

od IV do IX veka. Na početku Ljetopisa kaže se da su Goti preci

Srba (Slovena), došli u vreme cara Anastasija i pape Gelasija,

odnosno u vreme druga tri savremenika, svetih Germana, Savina i

Benedikta. Ovo povezivanje Gota sa Srbima dolazi od Tome

Arhiđakona, za koga je glagoljica bila jednaka gotskom pismu; za

njega su Goti i Srbi bili „arijanci“- jeretici, kao i njihove

crkvene službe. Dalje, Dukljanin nabraja imena brojnih vladara

koji se ne podudaraju sa podacima iz drugih izvora, što ne mora,

kako mnogi misle, automatski značiti da su pomenute ličnosti

izmišljene. Za izvestan nesklad, podataka i istorijskih

činjenica, krvi su brojni priređivači Ljetopisa koji su ga,

uglavnom, krivotvorili. Indikativan je primer dubrovačkog pesnika

Marka Marulića koji, u svojoj redakciji iz 1510.g, izbacuje sve

što se odnosi na Srbe, ubacujući hrvatsko ime i legendu o kralju

Zvonimiru, sve sa idejom da se dođe do željene istorije.

Pop Dukljanin dva puta spominje grad i zemlju Diokliju

(Dioclia), imenujući sebe sveštenikom Diokleje: Dioclitanae

ecclesiae, navodeći različite nazive za zemlju: Dalmacija,

Primorje, Prevalitanska oblast, Zeta, imenujući Slovene

77

(Sklavine, Srbe), kao njihove isključive stanovnike. U doba

kralja Svetopeleka, zemlja dobija zbirno ime Srbija

( Sklavonija ) i podeljena je na Srbiju u slivu Save, koja se

zove i Zagorje, te primorsku Srbiju, uz jadransko more i zaleđe

koje se, opet, deli na Rašku i Bosnu, gornju i donju Dalmaciju...

U Spisu o narodima Konstantin Porfirogenit kaže:“ Šta više,

i grad Diokleju, koju sada drže Dioklićani, isti car Dioklecijan

podiže, zbog čega su stanovnici te zemlje nazvani Dioklićanima“,

navodeći centre Provalitane: Kotor (Dekatera), Raguzu, Budvu

(Boutoba) i Risan (Rosse, tj. Rose). Za Dubrovnik, Raguzu, on

piše:“ Grad Raguza se ne zove Raguza na romejskom jeziku, već,

pošto se nalazi na strmoj litici, a litica se romejski kaže Lau,

behu po tome nazvani Lausani, naime, oni koji su naseljeni na

strmoj litici. Prema opštoj navici, koja često kvari imena

zamenom slova, promeni se naziv i oni se nazvaše Ragužanima. Ovi

isti Ragužani nekada davno su držali grad zvani Epidaur i posle

toga, kada su Sloveni osvojili ostale gradove u pokrajini, bi

osvojen i taj grad, te jedni behu ubijeni, drugi zarobljeni, a

neki, uspevši da pobegnu i da se spasu, naseliše se na stenovitom

mestu, na kome se upravo sada nalazi grad. Oni ga sagrade najpre

kao mali grad, koji im omogućuje da se postepeno šire i množe.

Među onima koji su se preselili u Raguzu su ovi: Grigorije,

Arsafije, Vitalije, Valentin arhiđakon, Valentin, otac

protospatara Stefana. A, otkad se oni iz Salone preseliše u

Raguzu, do danas ima 500 godina, a sada imamo VII indikt 6457

(948.g.) godine“. Ovo znači da su Dubrovnik, polovinom V veka,

78

najverovatnije osnovala srpska plemena Alana, čiji se dolazak na

ove prostore poklapa sa Odokarevim osvajanjem Dalmacije.

U glavi XXX Porfirogenit kaže:“ Diokleja leži prema

kastelima Drača, tj do Lješa ( Elison ), Ulcinja, Bara

( Antibaris ) i ide do Kotora, a planinskim stranama se graniči

sa Srbijom. Od Kotora počinje arhontija Travunija i pruža se do

Raguze,a svojim planinskim stranama se graniči sa Srbijom“.

Dalje, u glavi XXIV, je zapisano:“ Zemlja Travunjana i Konavljana

je jedna. Tamnošnji stanovnici vode poreklo od nekrštenih Srba,

koji su tu živeli od onog arhonta koji je prebegao caru Irakliju

iz nekrštene Srbije, do srpskog arhonta Vlastimira. Pod zemljom

Travunijom nalazi se i druga zemlja nazvana Konavle. U zemlji

Travuniji i Konavlju su naseljeni gradovi: Trebinje, Vrm (Ormos),

Risan ( Risena ), Lukavete ( Loukabetai ) i Zetlivi ( Zetlebe )“.

U narednoj glavi, Spisa o narodima, piše:“I Diokleju su ranije držali

Rimljani, koje je preselio car Dioklecijan iz Rima, i nalazila se

pod vlašću cara Romeja. U zemlji Diokleji su veliki naseljeni

gradovi: Gradac, Novigrad i Lontodokla“.

Kao što se vidi iz navedenih citata, arhontija, koja se

morem prostirala od Lješa do Kotora, nazivala se Diokleja kojom

su, posle Rimljana, vladali Srbi. Stanovništvo joj je bilo

rimsko, srpsko i slovensko.

Srpsku Diokliju K. Jireček naziva Dukljom pod kojom se,

od XIX veka, počela da podrazumeva Crna Gora. Ovo je narodni

naziv za ruševine Diokleje kod Podgorice. Po Vukovom Srpskom

rječniku ( 1852 ), „Duke“ su zidine u kutu između Zete i Morače „ gde

79

se ove dvije vode sastaju“, od staroga grada Diokleje, „ ruinen

von Doclea“. Vukov „Duklijan“, car Duklje, je Dioklecijan a, pod

„Dukljan“, Vuk piše:“ U Crnoj Gori i onuda, pripovijeda se da je

car Dukljan, u viru pod Vezirovijem mostom, svezan u sindžir,

koji jednako glođe, i uoči Božića taman da ga preglođe i svijet

da uždi, a Ciganin svaki po jednim udari maljem, velikijem

čekićem, u nakovanj, te pritvrde“. Karadžić je objavio i narodnu

pesmu iz Crne Gore Car Duklijan i Krstitelj Jovan, propraćenu, u napomeni,

pričom istog sadržaja, gde su glavni akteri arhanđeo i đavolski

car. Po pesmi se, pobratimi car Duklijan i Krstitelj Jovan,

igraju krunom (suncem) prvog i jabukom drugog; Jovan vara

Duklijana i nosi sunce bogu, ali mu car odgrize deo stopala.

Priča je nešto jasnija: đavolski car je nabio na koplje sunce,

koje su mu doneli đavoli otpali od boga, zato bog šalje arhanđela

na zemlju, ovaj vara đavola, vraća sunce, ali mu đavo otkida deo

stopala, zbog čega bog daje ljudima ugnuto stopalo.

U ovim dualističkim legendama, car Dukljan je samo zlo,

božiji protivnik, a takav je, jer je car Dioklecijan u istoriji

ostao upamćen kao veliki progonitelj i krvnik hrišćana. Da je

dosta Srba stradalo od njegove ruke sasvim je izvesno, jer da

nije, Dioklecijana ne bi zabeležile srpske legende. U njima je

on, zbog svoje izuzetne surovosti, izjednačen sa Satanom. Akter

druge legende, junak sličnog imena, Duka Senković, čovek je bez

morala, oličenje zla, njega ni mrtvog neće zemlja da primi, kako

beleži Erlangenski rukopis. Legende o caru Dukljaninu, osnivaču

Duklje, svedoče posredno o Srbima – ranohrišćanima. Pored

80

Dioklecijana, predanje je zabeleženo i o rimskom caru Trojanu

(Trajanu), koji je, sa Sarmatima, vodio nekoliko velikih ratova i

u srpskoj kolektivnoj svesti ostao upamćen kao pobednik, koji ih

je ponizio na bojnom polju. Otud, kao osveta i pevanje o njegovim

kozijim ušima.

Rimska Doklea je, tobože, nazvana po ilirskom plemenu

Dokleta o kojima nema nikakvih arheoloških podataka. Ovaj

falsifikat korespondira sa tzv. Komani- Kroja kulturom koja je

neosnovano proglašena ilirskom, da bi bila povezana sa Albancima

i vatikansko- bečkim pokušajem utvrđivanja njihove autohtonosti.

Kako pokazuju arheološki nalazi iz Diokleje ( pojasevi, kopče,

grnčarija, oruđe ), ova kultura izrazito je sarmatska ( Alani ),

čije poreklo je na kavkasko- dnjeparskim prostorima, otkuda je i

došla u Dalmaciju, zajedno sa njenim nosiocima. Njeni tvorci su

Srbi, a ne Albanci, ili Iliri, kako je to pokušano imputirati, sa

ciljem da se ovi prostori istorijski otuđe od Srba.

Dolaskom Alana, od IV stoleća, Doklea menja naziv u

Dioklija, nema sumnje po caru Dioklecijanu, za koga M. Garašanin

kaže da je tu i rođen. Po splitskom arhiđakonu Tomi ( 1201-

1268 ) i njegovom delu Historia Salonitana, Dioklecijan je sagradio

Diokliju u Srbiji (!), odnosno Raškoj, kako se zvala u Tomino

vreme. Za naseljavanje Rimljana u Dokleju nema arheoloških

svedočanstava, dok se u latinskom, grčkom i srpskom jeziku, sreću

imena Diokleje, Dioklije, Dioklitije, dakle, sve nazivi izvedeni

od imena Dioklecijanovog, a ne izmaštanog ilirskog plemena.

81

Za oblasti, grupisane u slivovima Zete i Drima, sačuvani

su različiti nazivi. Najstariji zabeležen, Dalmacija,

podrazumevao je nekadašnji prostor rimske Dalmacije i pojedine

njene oblasti. Slično je korišćen i naziv Pomorja, odnosno

Pomorska, primorska zemlja, ali ograničen na pomorje pod srpskom

vlašću. Ovi širi pojmovi su, kako smo već naveli, podrazumevali

nekoliko manjih oblasti. Provalis ( Provalitana ), Dioklitija i

Zeta, raznovremeni su nazivi za područje koje se danas povezuje

sa Crnom Gorom. Zapadno se prostirala Travunija, između Kotora i

Dubrovnika, obuhvatajući na istočnoj strani Risan i, na zapadnoj,

Konavle. Dalje, na zapadu, do Pelješca i doline Neretve, nalazilo

se Zahumlje, odnosno Hum.

Toma Arhiđakon i dokumenta Splitskog sabora (925 i

928.g.), srpski etnos nazivaju Serborum, a Grk Jovan Sikilica,

pišući o Diokleji, kaže da u njoj žive Tribali, a brane je Srbi.

Sikilica, pod Tribalima, podrazumeva Srbe Pomoravlja i Podrimlja.

Kekavmen, pod Srbijom, podrazumeva teritorije Dioklitije,

Travunije, Zahumlja i drugih oblasti, kao i Franački anali iz doba

Karla Velikog. Po svedočenju Stefana Prvovenčanog, Nemanja je

povratio „otačastvo Dioklitiju i Dalmaciju“, gde su Grci držali

gradove Dalj, Sardonik, Drivast, Rosaf, zvani Skadar, Svač,

Ulcinj, Bar, Kotor. Ti gradovi sačinjavaju Dalmaciju. U Žičkoj

povelji, Stefan Prvovenčani je kralj: „ sve srpske zemlje,

Dioklitije i Travunije i Dalmacije i Zahumlja“. U Povelji manastira

presvete Bogorodice na Mljetu, potpisuje se kao: „ kralj sve srpske

zemlje i Dioklitije i Dalmacije i Travunije i Humske zemlje“.

82

Sveti Sava piše da Nemanja, „ pošto podiže propalu svoju

dedovinu, pridobi od primorske zemlje Zetu s gradovima, od Rabna

Pilota oba, a od grčke zemlje Patkovo, Hvosno, sve i Podrimlje,

Kostrac, Drškovinu, Sitnicu, Lab i Lipljan, Dubočicu, Reke, Ušku

i Pomoravlje, Zagrlatu, Levče, Belicu“. Pod „grčkom zemljom“

treba podrazumevati Vizantiju, pod „Rabnom“ Arbaniju, odnosno

Arbanase (Albance),a, pod „primorskom zemljom“, podrazumeva se

Dalmacija, odnosno nekadašnji posedi kraljeva Mihaila, Bodina i

njihovih naslednika, među kojima su bili primorski gradovi: Zeta,

Konavlje, Zahumlje i Neretva. Iz toga proizilazi da su, pre

Nemanje, vladari Dioklitije imali pod svojom vlašću primorske

gradove.

Za Domentijana, pisca Žitija Svetog Save, Nemanja „vlada svom

srpskom i pomorskom zemljom, Dioklitijom, Dalmacijom i

Travunijom“, navodeći da je Sava postavljen za „ arhiepiskopa

svima srpskim i pomorskim zemljama, po prvom otačastvu

kraljevstva njihova, u kome se i otac njihov rodi, po

božanstvenom smotrenju, u mestu zvanom Dioklitija, koja se zove

veliko kraljevstvo, od početka“. Na drugo putovanje u Jerusalim,

sv. Sava kreće preko „ dioklitijskog mora“. U Žitiju Svetog Petra

Koriškog, Teodosije piše da je iz kraja hvostanskog, u Dioklitiji.

Po latinskim izvorima, uz Dalmaciju se nalazi zemlja

Sklavonija ( Sclavonia, Slauonia ) i to ,od zauzimanja Salone od

strane Srba, do X stoleća i kasnije. Opisivači krstaških pohoda

iz 1096.g, Srbiju, po pravilu, nazivaju Sklavonija; tako čine i

Petar Tudebol, Anonim, Rajmund od Agilera... Baldrih, Tudeboldov

83

nastavljač, izuzetno se koristi nazivom Dalmacije. Po Rajmundu od

Agilera, zemlja je slovenska, a njen glavni grad je Skadar; po

Viljemu Tirskom, Srbija je smeštena između Dalmacije, koju

određuju gradovi Skadar, Split i Dubrovnik, Ugarske i Ilirije.

Slična slika dobija se iz dubrovačkih i kotorskih izvora, pisanih

latinskim, odnosno italijanskim jezikom, jer su pisari obično

dolazili iz Italije. Tamo se Srbija naziva Sclauonia, Rassa,

Raxia, Rascia i Servia sa Pomorjem. Gradovi su Skadar, Bar,

Ulcinj, itd; župe su Hum i Trebinje ( genta de Trebigna, genta de

Chelmo ); Dubrovnik je prevođen kao Ragusa.

7. LUŽIČKI SRBI U ZAPADNOJ EVROPI

Za vreme čitavog mlađeg kamenog doba, Evropa je primala

kulturne vrednosti s juga i jugoistoka kontinenta ( područje

Balkana i današnje Srbije ), da bi, na početku bronzanog doba, od

njih izgradila osnove za dalji, samostalni razvoj. Iz tih osnova

iznikla je lužička kultura, koja je imala već toliku unutrašnju

snagu da je brzo došla do prve faze snažne ekspanzije. U XII veku

pre n.e, bila je već sasvim formirana i počela je, iz svoje

kolevke u Srbiji, da se širi u svim pravcima. Prvi talas ovog

širenja bio je veoma nagao i odigrao se u kratkom vremenu.

Lužički Srbi su se sa svojom kulturom pojavili u Brandenburgu, a

na istoku su čak dospeli do Brest- Litovska i Lavova. Na zapadu

je zauzeta teritorija sve do Elbe; na jugu im pripadaju severne

84

pokrajine Češke i Moravske. Moravska je poslužila kao odskočna

daska za širenje po celoj srednjoj Evropi. Ovim teritorijalnim

osvajanjem, završila se prva faza lužičke ekspanzije.

Ovo, prvo širenje, praćeno je znacima na osnovu kojih

možemo zaključiti da je razvoj kulture izazvalo samo širenje

Lužičkih Srba; njihova kultura se pojavljuje na novim

teritorijama kao apsolutno čista i u svojoj punoj sadržini; njome

se manifestuje i u svojoj nesumnjivoj pradomovini – Srbiji,

odnosno, srpskom Podunavlju. Lužički narod, zvan i „ narod polja

sa urnama“, bio je toliko ratnički, koliko i zemljoradnički. To

se vidi iz stalne nastanjenosti na plodnim teritorijama srednje

Evrope i iz karaktera materijalne kulture, u kojoj dominiraju

srpovi. Nedostatak ispitanih naselja, još nam onemogućava da

pratimo način života; kolibe su građene na uobičajen, podunavski

način: bile su pravougaone osnove a, osim glavne prostorije,

imale su i, za današnju srpsku gradnju, toliko tipičan trem. Bile

su okupljene u naseljima (palankama i gradinama), koja su

utvrđivana palisadima i bedemima. Pred kraj bronzanog doba, došlo

je do neobičnog povećanja stanovništva srednje Evrope; tada su

nastanjeni i do tada potpuno pusti predeli. Posledica

prenaseljenosti bila je nova seoba Srba, na kraju bronzanog

perioda.

Pobedonosno napredovanje lužičko-srpskog naroda, sigurno

nije prošlo bez borbi i ratova. I, zato pomalo čudi što poznajemo

tako malo oružja iz starijeg perioda njihove kulture. Od nalaza

preovlađuju srpe, koplja su retka, a mačevi sa jezičkom se

85

javljaju tek kasnije. Najzad, postepenim razvojem, dobija se

oblik šuplje sekire – sekire, u kombinaciji sa čekićem, potiču od

Singa iz Podunavlja. Uobičajeno oružje bio je luk; strele su

imale trobrode, bronzane vrhove. Od oruđa, upotrebljavani su nož

i britve sa dve oštrice. Britve sa jednom oštricom, poreklom su

sa severa.

Oko X veka pre n.e, došlo je do novog ogromnog pokreta sa

lužičke teritorije. To je bila tako velika seoba da je iz osnova

izmenila dotadašnje kulturne i narodnosne odnose u celoj srednjoj

i zapadnoj Evropi. Pritisak je uglavnom bio upravljen na jug; a u

njemu je uzeo učešća lužičko- srpski narod iz srednje Nemačke,

ali, pre svega, knoviski iz srednje i severozapadne Češke. Uzrok

seobe je, očigledno opet, bila prenaseljenost teritorije pri

kraju bronzanog doba. Lužičke struje bile su upravljene na

severozapad, u severnu oblast, na jug, u gornju Falačku i

Frankoniju, dok je knoviska ekspanzija išla preko južne Češke, u

Bavarsku i Salckamersgut.

Plemena brzo zauzimaju istočnu Francusku, sve do Loare;

njihovi tragovi vode otuda dalje, sve do Katalonije i, u isto

vreme, zalaze u Švajcarsku. Daleko na zapadu, lužički Srbi

preplavljuju donju Rajnu, Belgiju i Holandiju, odakle bitno utiču

na dotadašnje kulturne i narodnosne prilike u Engleskoj. Na ovako

ogromnom prostoru, lužička kultura se, naravno, raspala na niz

lokalnih grupa. Seoba Lužičkih Srba, kao nijedna dsruga seoba

naroda u preistorijsko vreme, ne može se uporediti sa ovom

ogromnom ekspanzijom Lužičana. Lužička kultura nije iščezla iz

86

preistorije Evrope s krajem bronzanog doba – njena značajna uloga

trajala je i u sledećem, gvozdenom dobu, kad ćemo se sresti sa

njenim nosiocima i uticajima na teritoriji, koja je još

prostranija nego što je bila, posle dve velike ekspanzije, u

bronzano doba.

Po Veltmanu, na čitavoj teritoriji današnje Nemačke i

Švedske nekada su živela i srpska plemena. O tome svedoče i

zapisi na dve karte, iz XIII veka, gde se spominju imena Vukašina

( Volcasinum) i Đurađa (Gurorgium). O srpskom boravku u Engleskoj

svedoče mnogi toponimi: Serba, Ljig, Medvaj, Bratana, Dugovica,

Srbodun ili Sarbodun (Sarbioduni ). Obala, preko puta britanskih

ostrva, nazivala se u preistoriji „vendska“, a na kartama

Armorika ( Armoricum ). U tzv. Legendi o stvaranja sveta i Vavilona (280.g.

pre n.e.), more se zove Omoroka ( Ommoroca, Omarska). U tekstu,

Knjiga invazija Irske, doseljenici iz Vandeje se nazivaju Fomorijanci

( Fomorians ), slično kao Srbi Pomorjani, pleme sa Baltika.

Antičko ime Velsa bilo je Venedotija, a antičko ime mesta, koje

je sada poznato kao kraljevski dvor Vindzor, zvalo se Vindlešora.

U Germaniji je živelo mnoštvo lužičkih plemena, od kojih ćemo

obratiti pažnju na ona koja su ostavila traga u crkvenim

hronikama i istorijskim zapisima.

Vibijus Sekvestor je u delu De fluminibus, fontibus, lacubus,

memoribus...per lit, u vidu kompilacije, sakupio niz geografskih

podataka, od rimskih pisaca na prelazu iz starog u novi vek, ( on

sam je živeo početkom V veka i o njemu se gotovo ništa ne zna ),

koji su od velikog interesa prilikom sagledavanja istorijske

87

uloge Lužičkih Srba. Najčešće navođeno mesto, u njegovom delu, je

ono gde Sekvester kaže da Elba (Alba, Albis ) deli Sueve kod

mesta Cerveti. Niederle ističe da je to prvo obaveštenje o Srbima

na Labi i ukazuje da Cerveti označava naziv okruga, pagusa -

Serbište, na desnoj obali Labe, između Magdeburga i Lužica.

Kasnije se, u zapisima, ime ove gradine javlja kao Zerbisti,

Kirvisti, Zerbst – Srb. Prisustvo Srba na ovom području potvrđuju

i informacije Fredegara, o postojanju srpske kneževine na Sali

( 623- 631 ), te da Srbi i Česi žive u blizini Tiringije, kao i

obavest Ajnharda ( VII vek ), da reka Sala deli Srbe ( Sorben )

od Tirinđana, odnosno, da je Karlo Veliki pokorio varvarska

plemena, među kojima i Srbe. Ajnnhard, u The life of Charlemagne tj. Vita

de Karoli Magn,i piše:“ Pokorio je sve između Rajne i Visle, Okeana i

Dunava, koji svi govore sasvim istim jezikom, ali se u mnogome

razlikuju, jedni od drugih, po običajima i oblačenju. Glavni među

njima su Velatabi, Sorabi, Aboriditi, Boemani, i protiv njih je

morao da vodi rat, ali ostali, daleko mnogobrojniji, potčinili su

mu se po vlastitoj volji“.

Zapis bavarskog geografa iz IX veka, među 58 imena

naroda, na širokom prostoru severno od Dunava, navodi i one sa

srpskofonim nazivima: Uliće (Uolici), Ljude (Liudi), Luniće

( Lunsizi), Lukolane, Milčane (Milzane ), Koziroge

( Chozirozi ), Lupiglave i, među njima, kneževstvo, regnum,

Zeruiani, za koje kaže da je toliko veliko da se smatra da su iz

njega potekli svi Sloveni; odnosno, „od Zeruiana- Srba, svi

Sloveni potekoše“. Pored naziva Sorab, u upotrebi je i Surb

88

( Surbi), što je moglo označavati više istoimenih srpskih plemena

– recimo, u Ajnhardovim Analima, stanovnici Dalmacije se nazivaju

Sorabima.

Po F.Š. Šlegelu i njegovom delu Kraljevine Slavonije i vojvodstva

Srema (1786, 2003 ), Srbi, koji su se iz Poljske, Šleske i Češke

bili pomerili na Dunav i caru Irakliju ranije vršili dobre

ratničke usluge, protiv razbojničkih Avara i drugih neprijatelja,

dobili su od njega na dar Iliriju, kao znak zahvalnosti. Oni su,

iz Ilirije i Mezije, izbacili Avare. Tako su, „ godine 640. Srbi

i Hrvati, sa kojima su se ujedinili i mnogi zaostali Sarmati,

nanovo naselili opustošenu zemlju“. On dodaje da su Srbi i Hrvati

bili dve glavne grane Sarmata, kojima su se pridružili ostaci

gotovo svih, u tim krajevima, nekada moćnih naroda. Šlegel, u

neoromantičnom duhu, tumači i srpsko poreklo, kazujući da

pripadaju Sarmatima: „ poreklom iz Azije i sa obala Kolhide su

prešli u Evropu. Ima ih tri grupe: Laci, naseljeni između Dunava

i Karpata, Polaci, njihovi susedi koju su krenuli na Vartu i

Vislu; oni pod Čehom, koji se smestio oko sliva Moldave, Vltave i

Labe. Svi njihovi nadimci nestali su u VI veku, pod opštim

naslovom Slovena, koje su nosili najstariji stanovnici Panonije,

a jedna grana od tih Sarmata pretvorena je u Slavonce, pa se otud

i na zemlju preneo naziv Slavonije“.

Istoričar N. Županič, misli da su Srbi došli iz

Saksonije, koju on poistovećuje sa Belom Srbijom. Na Balkanu su,

piše on, u Značenju nekih starih geografskih i etničkih imena na Balkanskom

poluostrvu( 1933 ),: „pokorili jugoslovensku masu, uneli u nju ideju

89

države i nacije, dali toj organizaciji i ime, ali su sami,

uglavnom etnički, iščeznuli, jer su izgubili svoj severozapadni

slovenski govor. Kad bi se održao jezik osvajača, današnji Srbi

bi govorili slično Lužičkim Srbima“.

Ukazujući da se tragovi srpskog imena nalaze i van

prostora Lužičkih Srba, u delovima Poljske, Češke i Nemačke, G.

Ostrogorski, u knjizi Vizantija i Sloveni( 1970), kaže:“ Jezici Lužičkih

Srba, gornjolužički i donjelužički, nemaju nekih posebnih

sličnosti sa srpskohrvatskim, ili sa njegovim srpskim

dijalektima“ – uzrok tome je slovenizacija Srba, kojoj Lužičani

nisu bili izloženi.

Postoje i mišljenja o selidbi Srba na sever. Povest

vremenskih let ( XII vek), kaže da su Sloveni najprije bili na Dunavu, tj.

u Iliriji, a da su Poljaci, u krajeve današnje Nemačke i Poljske,

stigli sa srpskog Balkana. U delu F.V.von Taubea, Istorijski i geografski

opis kraljevine Slavonije i vojvodstva Srema ( l777, 1998), piše da je „ Jedno

glavno pleme, sarmatsko, koje je od starine nosilo ime Srbi,

Serber, prešlo već pre Hristova rođenja iz Azije, pravo u malu i

veliku Poljsku, i onde se naselilo, a kada im je tamo postalo

tesno, dobar broj njih ode u Nemačku, čiji su istočni deo, lišen

naroda i stanovništva, Srbi poseli i naselili. Oni Srbi, koji su

stanovali u brdskom kraju Bojerske, Boyerland, ili današnje Češke

i Moravske, nazvani su Hrbati, Horvati, Chrovati ili Chorvati,

tj. Brđani, od čega je skovano ime Hrvat, Croaten“.

U svakom slučaju, Srbi i Lužički Srbi – i danas od Nemaca

zvani Vendi – ne mogu se tesno vezivati za brojna plemena

90

Slovena, već samo posredno. To potvrđuju i antički izvori, koji

ukazuju da su u Germaniji, ili blizu nje, već znatno ranije bila

srpska i njima srodna plemena, čije su relacije sa Slovenima, i

kad ih je kojim slučajem i bilo, ostajale u indirektnom, površnom

odnosu. Prvo se pominju Vendi, Veneti, Venedi. Kornelije Nepot

(100- 25.g. pre n.e.), navodi legendaran podatak da je oluja Inde

( nem. Wenden ) ponela iz Indijskog, sve do Severnog mora. Njih

Plinije nalazi oko Visle. Velike Venede, Ptolomej smešta duž

celog Venecijanskog zaliva, na Baltiku. Tacit navodi, u Germaniji,

da su Veneti toliko različiti po načinu života od Sarmata, da se

dvoumi da li da ih svrsta u Germane. I, ma koliko da su njihove

veze bile jačane brakovima, što ih je tešnje povezivalo sa

Sarmatima, te da su oni „pozajmili od karaktera Sarmata“,

sedelački način života preovlađuje i, on veli:“ Da ipak i njih

treba smatrati Germanima, jer oni imaju stalne kuće, nose

štitove, uživaju u snazi i brzini nogu, predstavljajući tako

potpunu suprotnost Sarmatima, koji provode vreme u kolima i na

konjima“. Kao što smo ranije istakli, ovde nije bilo mešanja sa

Slovenima i otuda vuče poreklo Tacitova zabluda.

Sloveni su, kao što zapaža Šafarik, već u pradavnoj

prošlosti bili poznati kao prosvećeni, tako da su, na primer,

Normani, po predanju, u zemlju Vana (Slovena, tj. Srba), slali

svoje „bogove“ i slavne ljude da tu steknu znanje i mudrost.

Finci nazivaju Ruse Vanajima ( Vanaya), a kraljevi Švedske

krunišu se za kralja Venda. Zemlja Venda ili Vanda, logično

zaključujući, zvala se Vandalija, a njeni stanovnici Vandalima.

91

Stoga ime Vandala može biti drugi naziv za pleme ( ili zajednicu

plemena ) Lužičkih Srba.

Jordanes, u De origine actibusque Getarum (VI vek ), svedoči da

blizu levog oboda Alpa, „ koji savija prema severu, počev od

izvora Visle, živi mnogoljudni narod Veneti, zauzimajući veliko

zemaljsko prostranstvo. Mada su im imena sada rasuta po raznim

klanovima i mestima, oni se ipak zovu Sklaveni ( Srbi ) i Anti.

Stanište Sklavena prostire se od grada Novodunuma i jezera zvanog

Mursija, do Dnjestra, pa na sever, sve do Visle“. Glavni grad se

zvao Serbiodunum, grad Srba, i nalazio se, kako na antoninskom

Itineraru, tako i na svim lužičko- vendskim kartama, blizu

Regensburga. Slično je i u drugim područjima – ravenski

kartograf navodi Sorbiacum, Sorbu, Servolu, srpske gradine u

Galiji. U stvari, znatno pre upada istočnih Alana, najveća

sarmatska plemena Jaziga, Roksolana, Sirijaka i Aorsa, već su

etablirana na Pontu i zapadnijim prostorima. Uz njih treba

pomenuti i Skite u Dobrudži - Malu Skitiju, te „pripadajuća“ im

slovenska plemena. U doba o kome piše Tacit, Sarmati su činili

savez naroda. U vreme dinastije Flavija (69- 96), oni su napadali

granice Rima, a Jazige ( Iazyges) su gospodarile prostorom između

Tise i Dunava. Na severozapadu Evrope, Sarmati kontrolišu desnu,

a saveznički Vandali levu stranu Visle.

Najpoznatija su lužička plemena Pomorjana, Bodrića

(Aboriditi ), Stadorjana i Rujanaca – Rugijaca. Pomorjani su

živeli od Visle do Odre, a njihovu teritoriju je presecala reka

Prsitica, na severni i južni deo. Od Pomorjana, najpoznatiji su

92

Velići, koje pominje Adam Bremenski u Gesta Hamenburgensis ecl.

Severozapadno od Velića (Velici ), živeli su Aboriditi,

zauzimajući čitavu obalu Baltičkog mora i oblast uz reke Labu,

Belu, Travnu i Svećinu. Najopasnije pleme, Aboridita ili Bodrića,

imalo je znakovito ime – Bagri („Crveni“), od njih potiče i naziv

za „raspuštenu“ svetinu – bagru. Od Aboridita vuku poreklo i

današnji Prusi- Milčani. Stadorjani su živeli na reci Spreji i

ušću Havolja u Labu – sve u svemu, hronike beleže preko 20

lužničkih plemena i bratstava, koja su se odupirala Germanima,

sve do XII veka. Do XIX veka, uglavnom su asimilovana ili

izumrla, sa izuzetkom prostora gde žive današnji Lužički Srbi.

Helmhold, u svojoj Chronicum Sclavorum ( XII vek ), piše o

plemenu Bagra, koje je u Danskoj bilo izloženo desetkovanju od

strane Germana:“Danska je okružena raznim „izgibotinama“ i

ostrvima u kojima se kriju Srbi, pa iz tih zaseda napadaju na sve

i ubijaju sve. Razboji i njihove neprestane vojne sa Nemcima tako

su svakidašnje i velike, da sve nemačke države strepe od njih, pa

kad vojska nemačka navali na ove hrabre borce, oni sakriju u jame

žito, zlato i srebro, a žene u šume, pa pobeđeni, neprijatelju

ništa ne ostave, a sami ratove s Nemcima drže za nasladu i na

svakom mestu preziru Nemce kao rđe i strašljivce. Ostrva Fembra i

Rana napunjena su takvim piratima, koji svakog zarobljenog Nemca

odmah ubijaju“.

Helmhold je ostavio svedočenje i o pokorenom plemenu

Aboridita- Bodrića:“ Pošto su Bodrići i Bagri bili pokoreni u XII

veku, njihov zapovednik Hercog Hajnrih Lav, posvađa se sa danskim

93

kraljem, pa da bi se istom osvetio, dopusti pokorenim Srbima da

udare na Dansku, što oni odmah i učine i, za nekoliko dana,

opustoše svu zemlju, a sam kralj se sakrije na ostrvima“. Sa

zarobljenicima, Nemcima ili Dancima, Srbi su se loše ophodili,

piše Helmhold; jedne su mučili, druge ubijali ili, prinosili kao

žrtve, svojim bogovima. Boraveći u gradu Ljubenu, kod kneza

Tešimira, Helmhold je bio pozvan na gozbu ali,“ Niko nije mogao

jesti, videći muke zarobljenih Nemaca, a osobito sveštenika.

Nemci su, pak, zarobljene Srbe davali na otkup srpskim slobodnim

plemenima, koje su ovi, otkupljujući ih, puštali da odu, svaki

svojoj kući“. S druge strane, hroničar Titmar veli da su Nemci

prema Srbima bili mnogo suroviji. Boraveći kod Pribislava, kneza

Bagra i Bodrića, Helmhold će zapisati kneževe reči, vezane za

surova pokrštavanja Lužičkih Srba:“Reči su tvoje, o uvaženi

svetitelju, reči Boga i one se odista sklone našem spasenju, ali

kako ćemo poći tim putem okruženi tolikim bedama i nevoljama? A,

da saznaš našu nevolju, saslušaj me samo trpeljivo. Vidiš, narod

među kojim ti boraviš, tvoj je narod, istina je i mi ti našu

nesreću možemo slobodno otkriti, jer je i tvoja dužnost da nam

pomogneš. Velikaši Nemci tako nas ugnjetavaju da uz danak i

preteško ropstvo, koje je na nama, bolje nam je da svi pomremo

nego da ovako živimo. Evo samo ove godine naš mali, ovaj komadić

zemlje, platio je 1000 maraka Hercogu, a grafu pokraj toga, još

toliko, pa opet nisu zadovoljni, nego svaki dan ištu i otimaju od

nas, mučeći nas. Kada ćemo da mislimo o veri, kako i gde da

podižemo crkve, kad nam svaki dan je biti gotovi da begamo, pa da

94

bar imamo kuda i to bi dobro bilo. Da pređemo na Travnu reku,

tamo je takva, ista napast, da idemo na Penu reku, tamo tako

isto. Pa, šta nam ostaje drugo do, bežeći sa zemlje, ići na more

i tamo hajdukovati? Zar je naša krivica što smo silom isterani iz

našeg otačastva Nemcima i što smo morali pobeći na more; isto

tako, ubijamo i pljačkamo Nemce i Dance pošto smo zatvorili more.

Zat to nije krivica naših vladara?“ Pribislav je dodao da će

Lužičani primiti hrišćanstvo, tek kad se, u pravima, izjednače sa

Nemcima.

Helmhold, pišući o sporoj hristijanizaciji Srba i

njihovom opiranju, razloge tome vidi u njihovom snažnom paganizmu

i velikom uticaju prvosveštenika koji su, s mnogo pažnje,

negovali kultove višeglavih bogova, u koje su verovali.

Hristijanizacija na ovome tlu dolazila je ognjem i mačem, sa

plamenom u kojem su gorela njihova svetilišta, sela, gradovi i

ogromni, od drveta načinjeni, kipovi bogova. Srpska osveta bila

je strašna, na isti način: na njihovim lomačama goreli su

sveštenici, propovednici hrišćanstva, zajedno sa zarobljenim

Germanima.

„Nije moguće tek tako pokoriti ni utamaniti ga i satrti

sa lica zemlje“, kaže Helmhold, misleći na narod Lužičkih Srba, „

da nije tu bila umešana bratska krv, ali i nebratska dela“. Reč

je o viševekovnoj neslozi i pocepanosti između srpskih plemena

koja je, na kraju, bila odlučujući faktor da Germani sabiju Srbe

na mali prostor i uglavnom ih asimiluju. Iza Lužičkih Srba,

ostala je fascinantna mitologija u kojoj su glavni bogovi bili:

95

Triglav ( 3 glave ), Perun, Svetovid (4), Rujevit (7), Porevit

(4), Jarovit, Svarožić, Radogost (često ime srpskih kraljeva!),

Ranovit, Belbog, Crnbog, Kupalo, Ljelja, Poljelja itd.

Prvi sukobi Srba, sa germanskim, gotskim i skandinavskim

plemenima, odigrali su se u prvom veku pre n.e. J. B. Roše, u

svojoj Istoriji Danske( Hist. De Dane Mare, 1740.), nabraja srpske kneževe i

župane: Seguba, Trojana, Telomira, Jelašina ( Jelachin ) i Bogišu

( Boghscho ). Prestonica im je prvo bila u gradu Srbici, a potom

je preneta na ostrvo Jiland, Zeland – Langeland, gde su, po Saksu

Gramatiku, izbili prvi sukobi sa Gotima i njegovim vođom Frodom.

Frodo je u ovim sukobima bio uspešan, zavladao je Srbima, a mnoge

je i proterao iz Danske. Posle Froda, ovom teritorijom vladali su

nemački kraljevi: Veremund, Olaf, Hunglet te, posle njih, Frodovi

naslednici: Frodo II , III, IV i V. Za vreme vladavine Froda

III ,pao je poslednji srpski knez Vibor, osnivač grada Viburga.

Frodo III zavladao je celom danskom teritorijom, a onda je udario

na Vandaliju kojom su, po Saks Gramatiku, vladali Srbi, oduvek

saveznici i prijatelji zemljaka sa Jilanda. Frodo III je dobio

ovaj rat; masu zarobljenika on je razapeo žive na krstove i

proglasio se kraljem Danske i Vandalije. U vreme vladavine Froda

IV i V, Srbi su sa više ili manje uspeha nastavili borbe protiv

Gota, kojima je pošlo za rukom da pokore Lužičane, tek pod

vladarom Ermanarihom. Istoričar Jornand kaže da je Ermanarih

pokorio mnoge narode nabrajajući Skite, Čude, Ete, Kire, Fine,

Atule itd. O važnim događajima, piše Saks Gramatik, sledeće:“

Zigbert, kralj gotski, razbijen od kralja srpskog plemena

96

Savljana, Godoja,u Skandinaviji, pobegne na poluostrvo, u Srbicu,

današnju Dansku, pa, kako je knez te zemlje otišao na vojnu, ovaj

Zigbert, sa ostatkom svojih Nemaca, uđe u slabo branjenu Srbicu,

pa, pošto iseče i razapne mnoge odrasle muškarce, napadne na žene

i nezaštićenu nejač srpsku; pošto mnoge iseče i razapne, on se tu

načini gospodarem, ali ne zadugo jer, srpski knez Jezdimir,

došavši iz vojne, tako razbije toga Zigberta, da se jedva spase

na ostrvo Fioniju, a sin mu Ermanarih, sa dve kćeri, dopadne

ropstva u tog srpskog kneza. Posle ovog, napadne Zigbert na

Slaveniju i bude ubijen od upravitelja samske oblasti – Sama.

Međutim, Ermanarih se brzo udvorio knezu Jezdimiru, koji ga

zavole, pa kad je isti srpski knez Jezdimir, posle smrti brata

svoga, davao mu daću za dušu, Ermanarih, sa jednim Hunom, pokrade

blago Jezdimirovo, zapali dvorove kneževske, te srećno pobegne na

ostrvo Zelandiju, gde u ruke uzme vlast nad tamnošnjim narodom

Nemačkim i odmah zaključi sa ostalim Nemačkim plemenima savez

protiv savskog kneza Godoja; i, tako, Ermanarih ovlada tom

oblašću, sve uz pomoć bivšeg velikaša tog Godoja, koji se zvao

Savo. Posle toga, sabravši svoju silu, napadne na Srbicu i

zarobivši 40 kneževa, sve ih poveša“.

U IV veku Goti su potpuno ovladali teritorijama Lužičkih

Srba ili, kako Gramatik piše:“Srpska plemena oslabe i predadu se

Gotima u ropstvo“. No, Ermanarihu nije bilo suđeno da vlada dugo,

pao je od srpske ruke kada su ga napala udružena sarmatsko-

hunska plemena. Saks ovako opisuje njegovo stradanje;“ Ermanarih,

uhvati četiri brata- razbojnika morska, Srbe koji su išli iz

97

Helesponta sa dobitkom i primora ih da sa njim podele dobit, što

oni i učine. Ermanarih im uzme sestru Svevladu za ženu. Kod toga

Ermanariha bio je u ropstvu livonski kraljević Vuk, koji slaga

Ermanariha da Svevlada živi sa Frodom, sinom njegovim od prve

žene. Ermanarih zapovedi te se Svevlada rastrgne konjima, a sinu,

tek pod vešalima, oprosti. Vuk ovo javi braći Svevladinoj, koji

dođu sa vojskom, opkole Ermanariha, pa kako je on živeo, ne među

Nemcima, nego među srpskim plemenima, narod taj ne htede mu

pomoći, a ono malo njegovih Nemaca ta četiri brata pobiju. Uhvate

živa Ermanariha, odseku mu ruke i noge te ga tim i drugim mukama

umore“.

Tacit, u delu De moribus Germanorum ( XXVIII ), osim

Germanije, Sarmate pominje i na teritoriji današnje Francuske.

Srpska Galija delila se na gornju, ili Germaniju superior i

donju, Germaniju inferior, vel secunda. U prvu je ulazila južna i

zapadna Rusija (Austrassia i Onestrassia ).

O slabljenju, ali i veličini srpsko- lužičkih plemena,

rimski istoričar piše u De moribus Ge,:“ Blizu Okeana žive Sarmati,

narod u sadašnje doba dosta slab; ali u prošlosti svojoj slavan,

ogroman i veliki. Na veličinu toga naroda ukazuje ogroman bivši

stan njihov, s obe strane reke Rone. Po prostranstvu ovoga, može

se suditi o veličini i sili nedostižnoj tog, na svetu

najhrabrijeg, naroda. Kad se je navršilo 640 godina od izgradnje

našeg grada (Rim), u vreme konzulstva Cecilija Metela i Papirija

Karbona, prvi put su se kod nas čuli užasni zvuci sarmatskogog

oružja. Od toga vremena, do drugog Trajanovog konzulstva, prošlo

98

je 210 godina kako se mi neprestano borimo da bi pokorili te

Sarmate, a koliko smo nesreća za to vreme pretrpeli, to samo

bogovi znaju. Ni vojne Sarmata u Italiji, ni vojne za pokorenje

Kartagine, ni vojna za osvajanje Španije, ni ona za pokorenje

Galije, ni za pokorenje Persije, nisu nas skuplje stajale, niti

nas, sve skupa, više brinu od vojni za pokoravanje germanskih

Sarmata, jer je sloboda njina rđavija od carstva Arzasova. Šta

smo mi u Aziji izgubili, osim ubistva Krasa, za kojeg je, opet, u

zamenu poginuo Pokor i unizio se Ventilije. Nasuprot tome,

Sarmati, germanski razbiju i zarobe Karbona, Kasija, Skaura,

Aurelija, Servilija, Scipiona i Manlija; uništili su čak pet

rimskih armija, za vreme konzulske vlade u Rimu ( svaka armija

po 80000 duša ), zarobili su Vara, sa tri carske legije. Šta

više, pošto su na samu Italiju napali, Marije ih nije pobedio bez

velike štete po sebe; tako isto, Julije Cezar u Galiji; Druz,

Tiberije i Germanik, u njihovoj sopstvenoj zemlji. Osim svega

ovoga, kad im se koji god cezar grozio i pretio im, oni su ga

ismevali, pa pošto i posle svega toga bejaše učinjeno primirje,

oni, koristeći se našim razdorima, povedu na nas Gale i pobiju

nam naše legione. A, pošto smo ih iz Galije prognali, oni su se

opet ponašali ne kao pobeđeni, nego kao pobedioci“.

Diodor Sicilijanski kaže da su, od svih Lužičana,

najhrabiji oni koji žive u Portugaliji i Španiji; Strabon ga

dopunjava:“Oni su veliki majstori da prave zasede i pronalaze

skrivene neprijatelje; oni su laki, hitri, hrabri, okretni,

strogi, prave piće od žita ( najverovatnije pivo ) pa se

99

opijaju“. U vezi ovog poslednjeg Tacit je određeniji:“ Danju i

noću piti, kod njih nije sramota“. Saveznici Lužičkih Srba, u

borbi protiv Rimljana, po Strabonu, Floru i Plutarhu, su bili

Anti i Alani, koji su u ove krajeve prodrli u drugoj polovini V

veka. Puno vremena pre toga, Lužičani, najviše naseljeni po

Galiciji, vodiće od 152.g. do 133.g. pre n.e, teške ratove sa

Rimom.

152,g, neprijateljstva će otpočeti Rimljani, koji su sa

ogromnom vojskom ušli u Španiju, sa namerom da je pokore. Lužički

Srbi su se povukli u planine i, naredne godine, otpočeli napad u

kome je rimaki vojskovođa Servije Sulpik Galba izgubio 30000

vojnika. Sam Galba je jedva izbegao smrt, a mnoge rimske kolonije

nestaće u plamenu. 150.g. pre n.e. Galba se povratio sa velikom

silom i uspeo da pacifizira pobunjenike; mnoge od njih je

pogubio, a milosti nije bilo ni za one koji su odbacili oružje.

Pod vojskovođom Virikom, Lužičani su se bolje organizovali i,

narednih godina, sve do 145.g. pre n.e, trajaće veći ili manji

sukobi sa Rimljanima u Galiciji, Kataloniji i Gvadalkaviru. Na

kraju, Rim je u Španiju uputio namesnika Kaja Lelija, zvanog

Premudri i vojskovođu Kvinta Fabija Maksima Emilijana, sa 80000

vojnika. Kvint Fabije je pokušavao celu godinu dana da Virika

izvuče na bojno polje no on se, u skladu sa drevnim sarmatskim

tradicijama izbegavanja vojevanja sa jačim protivnikom, vešto

povlačio, izbegavajući osudnu bitku. Na kraju se Fabije mirno

povukao, a Virik je zauzeo grad Novaru.

100

143.g. pre n.e, rimski senat je, pod zapovedništvom

Kvinta Cecilija Metela ( Makedonski) i Kvintom Pompejem, uputio

ka Španiji 200000 vojnika, napavši sa severa i juga. Virik je

razbio Pompeja, koji se povukao sa velikim gubicima, ali samo za

kratko – iduće godine, u Španiji je vojevao Kvint Fabije Maksim

Servilijan, kome je pošlo za rukom da sa Virikom zaključi

primirje. Ovaj „ pax Romana“ potvrđen je od strane Senata 141.g.

pre n.e. Mir je trajao svega godinu dana, dok Rimljani ne opreme

novu vojsku koja je udarila na nespremnog Virika, ( on je

raspustio svoju vojsku kada je potpisan mir), uhvatila ga i

pogubila. Otpor su, sve do 133.g. pre n.e, pružali Lužičani u

severnom kraju Galicije. Njihovim slomom, Španija je konačno pala

u rimaske ruke. Tacit kaže:“ Ne gledajući na to, pokoreni su

dobili ime najhrabrijih na svetu i, ne gledajući na sve prenešene

muke i stradanja, oni su, bili najsrećniji narod na zemlji zato

što su saveznicima dokazali nenarušivu vernost i bez ičije

pomoći, nekoliko desetina godina, se borili protiv najbolje

vojske, pokoritelja celoga sveta i, pobeđeni najvećim

vojskovođama ovoga sveta, ništa tim nisu ostavili, čime bi svetu

mogli dokazati svoje pobede“.

Da su Lužički Srbi jedan od najstarijih naroda u

istočnoj Nemačkoj, ima veoma mnogo dokaza. U starim naseljima su

nađeni ostaci sarmatske i slovenske kulture (oružje, posuđe,

raznovrstan nakit); ovi artefakti se mogu meriti sa sličnim,

izuzetno starim nalazima, u okolnim oblastima, što je još jedan

dokaz ranog naseljavanja. Svi ovi predmeti smešteni su u oblasnim

101

muzejima u Budišinu, Kotbusu (Hoćebusu, Kosovu) i Berlinu, uz

napomenu da ih je dosta uništeno za vreme nacističke vladavine u

Nemačkoj (nacisti su Lužičkim Srbima ukinuli sva građanska prava)

i, tokom II svetskog rata. Nesporna su srpska imena mesta, reka,

jezera i planina. Na primer: Laba, Berlin (Brlin), Lipsk

(Lajpcig, Lipice), Drezden (Drežđani ), već spominjano Serbište,

Srbica, Kamenica, Dubrava, itd. Po kazivanju Lužičkih Srba,

Berlin je prvobitno bio malo srpsko ribarsko selo, pa je, po padu

srpske kneževine, dopalo vlasti nemačkih grofova. Oni i danas

Berlin zovu Brlin, jer dolazi od reči „brto“, „berto“, što

označava pregrade od kolja u vodi, gde se hvataju ribe u zamku.

Po nekim nemačkim izvorima, Berlin se nije razvio od srpskog

ribarskog sela, već od velikog imanja sa dvorcem, koji je

pripadao nekom od uglednih srpskih velemoža. Mnogobrojna

porodična imena u toj oblasti, od Berlina do Drezdena, srpskog

ili slovenskog su porekla i završavaju se na: ov, ski, ić, ć,

itd. Kod naroda u okolini Berlina i danas postoje predanja o

Slovenima i njihovim kneževima, a odnose se na srpske vladare,

gradove, hramove i česte ratove. Ta predanja gaji i ponemčeno

srpsko stanovništvo.

U zapadnoj Evropi, na stotine ortonima, hidronima,

toponima i danas svedoči o rasprostranjenosti i veličini Lužičkih

Srba, u starom i ranom srednjem veku. Pomenimo

najkarakterističnije nazive: Vrlja, Lošnica, Trebinje, Slovac,

Višegrad, Korenica, Bare, Kolo, Čedno, Perun, Zlatica, Travna,

Zlatan, Vid, Bistrik, Grana, Struga, Rudnik, Belopolje, Kosobrdo,

102

Žarovica, Bresje, Koštin, Lomača, Sjenica, Novobrdo, Rastoka,

Rašan, Lokvanj...