Scholte Lubberink, H.B.G. & P. A.M.M. van Kempen, 2004. Archeologisch kastelenproject WCL-De...

RAAP-RAPPORT 962

Archeologisch kastelenprojectWCL-De Graafschap Provincie Gelderland

RR AA AA PP

Arc

heol

ogis

chAdv

iesb

urea

u

Colofon

Opdrachtgever: provincie Gelderland

Project: archeologisch kastelenproject WCL-De Graafschap (provincie Gelderland)

Titel: Archeologisch kastelenproject WCL-De Graafschap, provincie Gelderland

Status: eindversie

Datum: mei 2004

Auteurs: drs. H.B.G. Scholte Lubberink & drs. P.A.M.M. van Kempen

Bestandsnaam: L:\QXPress\2004\GRAF3\RA962-GRAF3.qxd

Projectcode: GRAF3

Projectleider: drs. H.B.G. Scholte Lubberink

Projectmedewerkers: drs. D.A. Bente, drs. N.T.D. Eeltink, drs. A.E. Kattenberg MSc, ing. F.R.P.M.

Miedema, drs. I.M.C. Nuijten, drs. J.A.M. Oude Rengerink, H. Ringenier & drs. R. Schiferli

ARCHIS-waarnemingsnummers: 136390, 136431, 139455, 139456, 139457, 139495 t/m

139501, 139616 t/m 139627 en 139636

Autorisatie: dr. R.F.B. Isarin

ISSN: 0925-6229

RAAP Archeologisch Adviesbureau B.V. telefoon: 020-463 4848

Zeeburgerdijk 54 telefax: 020-463 4949

1094 AE Amsterdam E-mail: [email protected]

Postbus 1347

1000 BH Amsterdam

© RAAP Archeologisch Adviesbureau B.V., 2004

RAAP Archeologisch adviesbureau B.V. aanvaardt geen aansprakelijkheid voor eventuele schade voortvloeiend uit hetgebruik van de resultaten van dit onderzoek of de toepassing van de adviezen.

[3 ]

Archeologisch kastelenproject WCL-De Graafschap, provincie Gelderland

RAAP-rapport 962 / eindversie 27-05-2004

R A A P

Samenvatting, conclusies en aanbevelingen

SamenvattingIn opdracht van de provincie Gelderland heeft RAAP Archeologisch Adviesbureauin de periode 2001-2003 een inventariserend archeologisch onderzoek uitgevoerdnaar kastelen, havezaten en buitenplaatsen in het Waardevolle Cultuurlandschap(WCL) De Graafschap (figuur 0). De beschikbare archeologische, historische enbouwhistorische informatie per object is sterk verschillend. Het primaire doel vanhet archeologisch project is om door middel van het inzichtelijk maken van devermoede archeologische waarden te komen tot een integrale (cultuurhistorische)bescherming van kastelen, havezaten, landgoederen en historische buitenplaatsenin Gelderland. Voorafgaand aan het project werd namelijk geconstateerd dat dearcheologische voorgangers van kastelen, havezaten en dergelijke niet of nauwelijksvoorkomen op de Archeologische Monumentenkaart Gelderland (AMK Gelderland)en niet opgenomen werden in de zogenoemde lijst van Beschermde Buitenplaatsen(ingevolge de Monumentenwet 1988). De gegevens afkomstig uit dit project zullendaarom zowel aan de Rijksdienst voor Monumentenzorg (RDMZ) als de RijksdienstOudheidkundig Bodemonderzoek (ROB) geleverd worden ten einde de diversebeschermingslijsten met elkaar te verenigen om zo tot een volwaardige integratievan deze cultuurhistorische waarden in planvorming te komen. Bescherming kanzowel fysiek, middels inrichtingen beheermaatregelen, als planologisch (bestem-mingsplan) en/of wettelijk (Monumentenwet 1988) gerealiseerd worden. Daarnaastdraagt een vorm van toeristisch-recreatieve ontsluiting middels lokale en regionalefiets- en wandelroutes bij aan het behoud van archeologisch waardevolle terreinenen aan het vergroten van het cultuurhistorisch besef en draagvlak. Een doel vanhet onderzoek was dan ook het onderzoeken van de mogelijkheden voor toeristisch-recreatieve ontsluiting. Ten behoeve van het archeologisch project is in eersteinstantie een selectie gemaakt van 24 objecten die op basis van de huidige kennisin aanmerking komen voor een vorm van archeologisch onderzoek. Uit de groepvan 24 geselecteerde objecten zijn door middel van een voor- of bureauonderzoekelf objecten gekozen die in aanmerking komen voor archeologisch veldonderzoek.De verdeling van de terreinen over de gemeenten is als volgt:

- Gemeente Gorssel: Huis Dorth (nr. 15), Huis De Ehze (nr. 41), Huis De OudeVoorst (nr. 43), Huis De Boedelhof (nr. 44), Huis Den Dam (nr. 45), HuisEschede (nr. 47) en Huis ter Meulen (nr. 48).

- Gemeente Lochem: Huis Langen (nr. 69), Huis Oud Ampsen (nr. 73), Huis DeWoolbeek (nr. 77), Huis Dedingsweerde (nr. 78), Huis Verwolde (nr. 79), HuisOud Oolde (nr. 98), Huis De Karssenberg (nr. 110), Huis Blankenborg (nr. 112)en Huis Pillinck (nr. 131).

- Gemeente Warnsveld: Huis Het Raasink (nr. 123).

Archeologisch kastelenproject WCL-De Graafschap, provincie Gelderland R A A P

- Gemeente Vorden: Huis Vierakker (nr. 152), Huis Suideras (nr. 153), Huis DeWildenborch (nr. 169), Huis Het Medler (nr. 173), Huis De Wiersse (nr. 178)en Huis Het Spijker (nr. 185).

- Gemeente Zutphen: Huis Het Meyerink (nr. 145).

Uit onderhavig onderzoek blijkt dat de terreinen van havezaten, kastelen enbuitenplaatsen op basis van een kort bureauonderzoek in kaart gebracht kunnenworden. Deze handeling is doorgaans reeds voldoende om een terrein op deArcheologische Monumenten Gelderland te plaatsen. Voorts wordt aanbevolen omde GBKN als ondergrond voor de AMK Gelderland te gebruiken, daar deze digitaletopografische kaart het meest nauwkeurig is. Tevens wordt aanbevolen om deAMK eens per kwartaal te verversen, zodat de gebruikers van de AMK altijd overeen actuele versie beschikken. Uit het onderzoek blijkt voorts dat over de terreinenvaak veel gegevens voorhanden zijn, maar dat de ontsluiting hiervan te wensenover laat. Zo zijn de resultaten van waarnemingen en opgravingen door zowelamateur- als professionele archeologen vaak nog ongepubliceerd. Het belang vanplaatsing van de terreinen van havezaten, kastelen en buitenplaatsen op de AMKkwam tijdens onderhavig onderzoek nog eens duidelijk naar voren. Het ontbrekenvan een terrein op de AMK en de daarmee samenhangende bescherming kan ertoeleiden dat archeologische waarden aangetast worden of zelfs (vaak onbedoeld)verloren gaan. Een doelstelling van onderhavige studie was de mogelijkheden teonderzoeken voor de inrichting van de terreinen. Tijdens onderhavig onderzoekbleek dat voor elk terrein een vorm van inrichting mogelijk is. Tevens bleek datarcheologisch veldonderzoek noodzakelijk is voor een verantwoorde inrichting.Een dergelijk veldonderzoek levert namelijk de randvoorwaarden waaraan deinrichting moet voldoen. Voor toeristische ontsluiting van een terrein kan eenbureauonderzoek al voldoende zijn. Hoewel het niet een van de hoofddoelen was,kan gesteld worden dat onderhavig onderzoek ertoe heeft bijgedragen dat hetcultuurhistorisch besef bij met name de terreineigenaren vergroot is. Tijdens hetonderzoek bleken de terreineigenaren vaak niet of nauwelijks te weten dat zichnog archeologische resten in de bodem van hun terrein bevinden.

Uit de resultaten van onderhavig onderzoek blijkt dat het in het kader van debescherming van terreinen van kastelen, havezaten en buitenplaatsen van belangis dat zij op de AMK Gelderland worden geplaatst. Om tot plaatsing over te kunnengaan, dient voor de terreinen van kastelen, havezaten en buitenplaatsen in deprovincie Gelderland een beperkt bureauonderzoek uitgevoerd te worden. Tevenswordt aanbevolen de terreinen die nu reeds op AMK Gelderland staan tegen hetlicht te houden, zodat zij op een juiste wijze op de kaart komen te staan. Ookvoor deze terreinen dient een beperkt bureauonderzoek uitgevoerd te worden.Naast plaatsing van de terreinen op de AMK Gelderland wordt aanbevolen om deuitkomsten van de diverse (bureau)onderzoeken te ontsluiten zodat ze voor eenieder toegankelijk worden. Dit is van belang zodat bij hernieuwde onderzoekensteeds van de laatste stand van zaken kan worden uitgegaan. In het kader vande toegankelijkheid (voor niet-archeologen) en omdat niet alle terreinen eenmonumentstatus hebben of zullen krijgen, wordt voorgesteld de resultaten van

[4 ] RAAP-rapport 962 / eindversie 27-05-2004

[5 ]



R A A P

de diverse onderzoeken beschikbaar te stellen aan (onder te brengen bij) deStichting Kastelenlexicon Nederland.

ConclusiesUit onderhavig onderzoek blijkt dat de terreinen van havezaten, kastelen enbuitenplaatsen op basis van een kort bureauonderzoek in kaart gebracht kunnenworden (Belvoir-doelstelling 1). Bij het bureauonderzoek dient met name gebruikgemaakt te worden van oude kaarten en het Actueel Hoogtebestand Nederland(AHN). Zo kan vaak al op basis van de projectie van de vroegste kadastrale kaart,doorgaans de kadastrale minuut uit 1832, inzicht verkregen worden in de liggingen omvang van een terrein (huisplaats). Deze handeling is doorgaans reeds vol-doende om een terrein op de Archeologische Monumenten Kaart Gelderland teplaatsen (Belvoir-doelstelling 4). Uit onderhavig onderzoek blijkt voorts dat overde terreinen vaak veel gegevens voorhanden zijn, maar dat deze nog nauwelijksontsloten zijn. Zo zijn de resultaten van waarnemingen en opgravingen door zowelamateur- als professionele archeologen vaak nog ongepubliceerd. Ook blijken nogonbekende vondstcollecties bij amateur-archeologen en huiseigenaren aanwezigte zijn. Voor een goede beschrijving van de geschiedenis van een terrein en omeen terrein met de juiste redegevende omschrijving op de AMK-Gelderland te zetten,is een uitgebreid bureauonderzoek, waarbij zowel landschappelijke, archeologischeals (bouw)historische gegevens verzameld worden, noodzakelijk. Daarnaast kunnenop basis van een uitgebreid bureauonderzoek vragen geformuleerd worden tenbehoeve van een eventueel archeologisch veldonderzoek. Hierbij kan tevensaangegeven worden met welke methode het veldonderzoek het beste kan wordenuitgevoerd. Een archeologisch veldonderzoek kan wenselijk zijn wanneer uit hetbureauonderzoek bijvoorbeeld onvoldoende gegevens zijn verkregen op basiswaarvan een terrein op de AMK geplaatst kan worden (zoals het terrein van hetHuis de Oude Voorst). Daarnaast kan een veldonderzoek noodzakelijk zijn wanneerop een terrein, buiten het kader van plaatsing op de AMK Gelderland, ruimtelijkeontwikkelingen gepland zijn. Ook ten behoeve van de inrichting en ontsluitingvan terreinen is archeologisch veldonderzoek noodzakelijk.

Het belang van plaatsing van de terreinen van havezaten, kastelen en buiten-plaatsen op de AMK kwam tijdens onderhavig onderzoek nog eens duidelijk naarvoren (Belvoir-doelstelling 4). Het ontbreken van een terrein op de AMK en dedaarmee samenhangende bescherming kan ertoe leiden dat archeologische waardenaangetast worden of zelfs (vaak onbedoeld) verloren gaan. Zo worden bijvoor-beeld de archeologische resten van het huis Het Raasink bedreigt doordat menvoornemens is het terrein van grasland in akkerland om te vormen en te egaliseren.Uit onderhavig onderzoek blijkt dat slechts 7 van de 24 onderzochte terreinen opde AMK stonden:

- Huis Dedingsweerde (te beschermen archeologisch monument; 34A-002);- Huis Langen (terrein van hoge archeologische waarde; 34A-005);- Huis De Woolbeek (terrein van hoge archeologische waarde; 34A-013);- Huis Het Meyerink (terrein van hoge archeologische waarde; 33H-019);- Huis Oud Ampsen (terrein van archeologische waarde; 34A-A02).


Op basis van de voorlopige resultaten van onderhavig project zijn reeds devolgende terreinen op de AMK Gelderland geplaatst:

- Huis Den Dam (terrein van hoge archeologische waarde; 33H-029);- Huis Pillinck (terrein van hoge archeologische waarde; 34A-016);- Huis Verwolde (terrein van hoge archeologische waarde; 34A-016).

Uit het onderzoek bleek voorts dat in enkele gevallen de omvang, de locatie ofde redengevende omschrijving van de terreinen niet op een juiste wijze op deAMK Gelderland (als ook in het Centraal Monumenten Archief; CMA) vermeld is:

- Huis Oud Ampsen (terrein te ruim begrensd);- Huis De Woolbeek (terrein te ruim begrensd);- Huis Het Meyerink (om andere reden opgenomen, zou apart terrein moetenworden);

- Huis Langen (foutieve redengevende omschrijving);- Huis Oud Oolde (betreft terrein Huis Nieuw Oolde, foutieve omschrijving);- Huis De Karssenberg (verkeerde perceel aangegeven).

Op basis van onderhavig onderzoek kunnen deze terreinen op een juiste wijzeop de AMK Gelderland geplaatst worden. Geconcludeerd kan worden dat het vanbelang is om ook voor die terreinen die reeds op de AMK Gelderland staan eenbureauonderzoek uit te voeren, zodat de terreinen op een juiste wijze kunnenworden vermeld. Uit het onderzoek blijkt voorts dat de digitale ondergrond die tenbehoeve van de AMK Gelderland gebruikt wordt (de top10vec) te onnauwkeurigis. De Grootschalige Basiskaart van Nederland (GBKN) is veel nauwkeuriger endaarom beter geschikt als digitale ondergrond. Uit het onderzoek blijkt ook datde GBKN het best gebruikt kan worden om de resultaten van archeologisch (veld)onderzoek op weer te geven. Andere digitale kaarten vertonen een te groteafwijking met de werkelijke situatie.

Een doelstelling van onderhavige studie was de mogelijkheden te onderzoekenvoor de inrichting van de terreinen (Belvoir-doelstelling 3). Tijdens onderhavigonderzoek bleek dat voor elk terrein een vorm van inrichting mogelijk is. Tevensbleek dat archeologisch veldonderzoek noodzakelijk is voor een verantwoordeinrichting. Een dergelijk veldonderzoek levert namelijk de randvoorwaardenwaaraan de inrichting moet voldoen. Voor toeristische ontsluiting van een terreinkan een bureauonderzoek al voldoende zijn. Op basis hiervan kan een informatie-paneel waarop informatie verschaft wordt over de ligging en geschiedenis van hethuis vervaardigd worden. In het kader van toeristische ontsluiting en herinrichtingis het voorts van belang dat het bureauonderzoek niet alleen beperkt wordt totde huisplaats zelf, maar dat ook de omgeving van een huis (zoals tuinaanleg enlaanstructuren) bij het bureauonderzoek wordt betrokken. Zo zijn in het landschapnog vaak elementen herkenbaar die beho(o)r(d)en tot een landgoed. Deze elemen-ten zijn karakteristiek voor een bepaald gebied of streek. Deze opvatting heeftbijvoorbeeld geresulteerd in een andere opzet van het (veld)onderzoek naar hethuis De Wildenborch (buiten het kader van onderhavig onderzoek). Volledigetoeristische ontsluiting was echter niet overal mogelijk, aangezien veel terreinen


[7 ]



R A A P

in particulier bezit en daardoor niet toegankelijk zijn. Op basis van de resultatenvan onderhavig onderzoek is het terrein van het Huis De Blankenborg ingerichten ontsloten.

Hoewel het niet een van de hoofddoelen was, kan gesteld worden dat onderhavigonderzoek ertoe heeft bijgedragen dat het cultuurhistorisch besef bij met name deterreineigenaren vergroot is (Belvoir-doelstelling 5). Tijdens het onderzoek blekende terreineigenaren vaak niet of nauwelijks te weten dat zich nog archeologischeresten in de bodem van hun terrein bevinden. In deze situatie is veranderinggekomen doordat alle terreineigenaren een verslag van de resultaten van hetonderzoek naar de archeologische resten op hun terrein hebben gekregen. Tijdenshet onderzoek bleek voorts dat andere onderzoeksbureaus, zoals de StichtingParticulier Historische Buitenplaatsten (Stichting PHB), die voornamelijk histo-risch onderzoek doen naar buitenplaatsen, zich bewust zijn geworden van deaanwezigheid van archeologische waarden in de bodem.

AanbevelingenUit de resultaten van onderhavig onderzoek blijkt dat het in het kader van debescherming van terreinen van kastelen, havezaten en buitenplaatsen van belangis dat zij op de AMK Gelderland worden geplaatst. Het verdient aanbeveling omeen lijst op te stellen van selectiecriteria waaraan terreinen moeten voldoen omop de AMK te worden geplaatst. Om tot plaatsing over te kunnen gaan, dient voorde terreinen van kastelen, havezaten en buitenplaatsen in de provincie Gelderlandeen beperkt bureauonderzoek uitgevoerd te worden. Tevens wordt aanbevolen deterreinen die nu reeds op AMK Gelderland staan tegen het licht te houden, zodatzij op een juiste wijze op de kaart komen te staan. Ook voor deze terreinen dienteen beperkt bureauonderzoek uitgevoerd te worden. Op basis van de resultatenvan deze bureauonderzoeken kan besloten worden voor welke terreinen een aan-vullend veldonderzoek noodzakelijk is om tot plaatsing op de AMK over te kunnengaan. Het verdient aanbeveling om de diverse bureauonderzoeken per gemeentete laten plaatsvinden. Voorts wordt aanbevolen om de GBKN als ondergrond voorde AMK Gelderland te gebruiken, aangezien deze digitale topografische kaart hetmeest nauwkeurig is. Tevens wordt aanbevolen om de AMK eens per kwartaal teverversen, zodat de gebruikers van de AMK altijd over een actuele versie beschikken.

Naast plaatsing van de terreinen op de AMK Gelderland wordt aanbevolen om deuitkomsten van de diverse (bureau)onderzoeken te ontsluiten zodat ze voor eenieder toegankelijk worden. Dit is van belang omdat dan bij nieuwe onderzoekensteeds van de laatste stand van zaken kan worden uitgegaan. Dit voorkomt datonderzoeken dubbel worden uitgevoerd of dat er van foutieve, verouderde gegevenswordt uitgegaan. De gegevens over de diverse terreinen worden zo actueel gehou-den. Bovendien heeft de provincie zo een actueel overzicht van de gegevens diereeds van een bepaald terrein beschikbaar zijn. Zij kan op basis van deze gegevenseventueel offertes en resultaten van archeologische veldonderzoeken op kasteel-terreinen en dergelijke beter toetsen. Ook kan zo het onnodig verstrekken van(te veel) subsidie voorkomen worden. De laatste stand van zaken met betrekking


tot een terrein is immers reeds voorhanden en het is duidelijk op welke puntenkennis ontbreekt. Het is daarom aan te bevelen dat de provincie, mede in haareigen belang, voor ieder archeologisch en (bouw)historisch onderzoek dat op(of naar) een kasteel(terrein) plaatsvindt, eist dat de resultaten daarvan (derapportage) op een centrale plaats worden verzameld. Dit zou ook moeten geldenvoor onderzoeken die door amateur-archeologen worden uitgevoerd. Ontsluitingkan door de resultaten van de diverse onderzoeken in het Centraal MonumentenArchief (CMA) van de ROB op te nemen. In het kader van de toegankelijkheid(voor niet-archeologen) en omdat niet alle terreinen een monumentstatus hebbenof zullen krijgen, is het misschien beter om de resultaten van de diverse onder-zoeken beschikbaar te stellen aan (onder te brengen bij) de Stichting Kastelen-lexicon Nederland (SKLN). Doel van het Lexicon is om per kasteel de verschillendebeschikbare historische, bouwhistorische, archeologische, etc. gegevens aan dehand van een standaardformulier te ordenen. Het streven is om deze gegevensvia internet aan derden ter beschikking te stellen. Opgemerkt moet worden datvoor particulieren bepaalde gegevens niet zonder meer opvraagbaar zijn. Deprovincie dient met de SKLN af te spreken dat zij onvoorwaardelijk toegangkrijgt te de database.

In het algemeen kan opgemerkt worden dat voor een duurzaam behoud (eninrichting) van archeologisch waardevolle terreinen aankoop hiervan mogelijkmoet zijn. Gedacht kan hierbij worden aan terreinen die tegenwoordig voor land-bouwdoeleinden in gebruik zijn. Een dergelijk gebruik kan namelijk leiden totdegradatie van de vindplaats. Ten aanzien van inrichting en ontsluiting kan inhet algemeen opgemerkt worden dat archeologisch veldonderzoek op een terreinafgestemd moet worden op de hoogte van het inrichtingsbudget. Middels hetarcheologisch veldonderzoek hoeven dan alleen die vragen beantwoord te wordenwaarvoor budget is (bijv. de ligging en diepte van de grachten).


[9 ]



R A A P

Inhoud

Samenvatting, conclusies en aanbevelingen

1 Inleiding1.1 Het cultuurhistorisch beleid van de provincie Gelderland

1.2 Het project “Waardering kastelen, havezaten en buitenplaatsen WCL-De Graafschap”

1.3 Motivatie en doelstelling

1.4 Leeswijzer

1.5 Dankwoord

2 Methoden2.1 Bureauonderzoek

2.2 Veldonderzoek

3 Selectie3.1 Selectiecriteria

3.2 Selectie

3.3 Presentatie van de resultaten

4 Huis Dorth (nr. 15; gemeente Gorssel)

5 Huis de Ehze (nr. 41; gemeente Gorssel)

6 Huis De Oude Voorst (nr. 43; gemeente Gorssel)6.1 Bureauonderzoek

6.2 Veldonderzoek

6.3 Interpretatie

6.4 Conclusies en aanbevelingen

7 Huis De Boedelhof (nr. 44; gemeente Gorssel)7.1 Bureauonderzoek

7.2 Veldonderzoek

7.3 Interpretatie


7.5 Vondstenlijst

8 Huis Den Dam (nr. 45; gemeente Gorssel)8.1 Bureauonderzoek

8.2 Veldonderzoek

8.3 Interpretatie

3

11

17

23

27

33

37

57

73



8.5 Vondstenlijst

9 Huis Eschede (nr. 47; gemeente Gorssel)9.1 Bureauonderzoek

9.2 Veldonderzoek

9.3 Interpretatie


9.5 Vondstenlijst

10 Huis Ter Meulen (nr. 48; gemeente Gorssel)10.1 Bureauonderzoek

10.2 Veldonderzoek

10.3 Interpretatie


11 Huis Langen (nr. 69; gemeente Lochem)

12 Huis Oud Ampsen (nr. 73; gemeente Lochem)

13 Huis De Woolbeek (nr. 77; gemeente Lochem)

14 Huis Dedingsweerde (nr. 78; gemeente Lochem)

15 Huis Verwolde (nr. 79; gemeente Lochem)15.1 Bureauonderzoek

15.2 Veldonderzoek

15.3 Interpretatie


15.5 Vondstenlijst

16 Huis Oud Oolde (nr. 98; gemeente Lochem)

17 Huis De Karssenberg (nr. 110; gemeente Lochem)17.1 Bureauonderzoek

17.2 Veldonderzoek

17.3 Interpretatie


18 Huis Blankenborg (nr. 112; gemeente Lochem)18.1 Bureauonderzoek

18.2 Veldonderzoek

18.3 Interpretatie


[1 0 ] RAAP-rapport 962 / eindversie 27-05-2004

87

101

115

119

123

127

133

149

153

163

[1 1 ]



R A A P

19 Huis Pillinck (nr. 131; gemeente Lochem)

20 Huis Het Raasink (nr. 123; gemeente Warnsveld)20.1 Bureauonderzoek

20.2 Veldonderzoek

20.3 Interpretatie


21 Huis Vierakker (nr. 152; gemeente Vorden)

22 Huis Suideras (nr. 153; gemeente Vorden)

23 Huis De Wildenborch (nr. 169; gemeente Vorden)

24 Huis Het Medler (nr. 173; gemeente Vorden)24.1 Bureauonderzoek

24.2 Veldonderzoek

24.3 Interpretatie


25 Huis De Wiersse (nr. 178; gemeente Vorden)

26 Huis Het Spijker (nr. 185; gemeente Vorden)

27 Huis Het Meyerink (nr. 145; gemeente Zutphen)27.1 Bureauonderzoek

27.2 Veldonderzoek


Literatuur

Gebruikte afkortingen

Verklarende woordenlijst

Overzicht van figuren en tabellen

173

177

189

193

197

203

213

219

223

237

242

243

244



Huis 't Medler

Huis Langen

Huis Karssenberg

Huis De Wildenborch

Huis De Wiersse

Huis Pillinck

Huis Woolbeek

Huis Oud Ampsen

Huis Dedingsweerde

Huis Verwolde

Huis Oud Oolde Huis De Blankenborg

Huis Suideras

Huis De Oude Voorst

Huis Den Dam

Huis Het Raasink

Huis Vierakker

Huis Het Meyerink

Huis het Spijker

Huis Dorth

Huis De EhzeHuis De Boedelhof

Huis Eschede

Huis Ter Meulen

Gemeente Gorssel

GemeenteLochem

Gemeente Warnsveld

Gemeente Zutphen Gemeente

Vorden

210 220 230

450450

460460

470470

230210 220

2004

10

1:200.000km

50

Graf3_fig0/HA

Figuur 0. De ligging van de onderzochte terreinen.

[1 3 ]



R A A P

1 Inleiding

1.1 Het cultuurhistorisch beleid van de provincie Gelderland

In opdracht van de provincie Gelderland heeft RAAP Archeologisch Adviesbureaueen inventariserend archeologisch onderzoek uitgevoerd naar kastelen, havezatenen buitenplaatsen in het Waardevol Cultuurlandschap (WCL) De Graafschap (ScholteLubberink & Lohof, 1998). Hieruit is het vervolgproject “Waardering kastelen,havezaten en buitenplaatsen WCL-De Graafschap” ontstaan. Onderhavig rapportis het eindverslag van dit vervolgproject.

De opdracht is een direct voortvloeisel uit het cultuurhistorisch beleid, dat uiteen-gezet is in de Kadernota Belvoir (Provincie Gelderland, 2000) en de uitvoeringsnotaVanuit een inzichtelijk verleden. Het archeologisch beleid van de provincie Gelderland(Provincie Gelderland, 2002). Om aan het beleid inhoud en richting te geven,zijn vijf doelstellingen geformuleerd:

- maak cultuurhistorische waarden zichtbaar;- integreer cultuurhistorische waarden volwaardig in planvorming;- versterk de cultuurhistorische bijdrage aan de economie;- houd cultuurhistorische waarden duurzaam in stand;- vergroot het cultuurhistorisch besef en draagvlak.

Vanaf 2002 staat het thema havezaten, kastelen, landgoederen en historischebuitenplaatsen als structureel project op het Belvoir Werkenprogramma van deprovincie Gelderland (Belvoir Werkenprogramma 2002 e.v. provincie Gelderland).Havezaten, kastelen, landgoederen en historische buitenplaatsen ziet de provincieals een van de belangrijke cultuurhistorische dragers in Gelderland. Bij het zoekennaar alternatieve functies en herbestemming is het relevant om hierin de totaleontwikkelingsgeschiedenis van dergelijke terreinen te betrekken. Tevens wil deprovincie Gelderland het beschermings- en aanverwante subsidiebeleid integrerenen verbeteren. Middels een cultuurhistorische studie, zoals onderhavige studie,wordt de ontwikkelingsgeschiedenis van havezaten, kastelen, buitenplaatsen enlandgoederen beter in beeld gebracht met als ultiem doel duurzame instandhoudingen om deze karakteristieke drager te versterken als gebiedskarakteristiek.

1.2 Het project “Waardering kastelen, havezaten en buitenplaatsenWCL-De Graafschap”

In opdracht van de provincie Gelderland heeft RAAP Archeologisch Adviesbureauin de periode 2001-2003 een inventariserend archeologisch onderzoek uitgevoerdnaar kastelen, havezaten en buitenplaatsen in het Waardevolle Cultuurlandschap


(WCL) De Graafschap (figuur 0). In het WCL-De Graafschap zijn 66 ‘huizen’ (kas-telen, havezaten en buitenplaatsen) geïnventariseerd waarvan de (bouw)geschie-denis in elk geval is terug te voeren tot voor 1800 (Scholte Lubberink & Lohof,1998). De totale groep ‘huizen’ kenmerkt zich door een zeer grote variatie intype, omvang, functie, ouderdom, bouwgeschiedenis en conservering. De groepvarieert van grote middeleeuwse kastelen tot boerderijen met een heerschapska-mer. De beschikbare archeologische, historische en bouwhistorische informatieper object is sterk verschillend. Verder is een aanzienlijk deel van onderhavigekastelen, havezaten en buitenplaatsen (nog) bebouwd, waardoor de mogelijkhe-den voor verkennend archeologisch onderzoek per object verschillen. De grotevariatie reflecteert zich onvermijdelijk in de mogelijkheden voor inrichting,behoud en beheer en een eventuele toeristisch-recreatieve ontsluiting. De moge-lijkheden hiertoe zijn binnen een landgoed of een natuurgebied uiteraard groterdan wanneer het terrein van een voormalig(-e) kasteel, havezate of buitenplaatsals agrarisch bedrijf in gebruik is. Gegevens over de structuur van verdwenenlandgoederen kunnen een inspiratiebron zijn voor de toekomstige ontwikkelingvan nieuwe landgoederen en voor landinrichting in het algemeen.

1.3 Motivatie en doelstelling

Dit project omvat in algemene zin alle vijf Belvoir-doelstellingen (zie § 1.1). Hetprimaire doel van het archeologisch project is om door middel van het inzichtelijkmaken van de vermoede archeologische waarden (Belvoir-doelstelling 1) te komentot een integrale (cultuurhistorische) bescherming van kastelen, havezaten,landgoederen en historische buitenplaatsen in Gelderland (Belvoir-doelstelling 4).Voorafgaand aan het project werd namelijk geconstateerd dat de archeologischevoorgangers van kastelen, havezaten en dergelijke niet of nauwelijks voorkomenop de Archeologische Monumentenkaart Gelderland (AMK-Gelderland) en nietopgenomen werden in de zogenoemde lijst van Beschermde Buitenplaatsen(ingevolge de Monumentenwet 1988). Historische gebouwen en structuren zijnveelal wel beschermd, het archeologisch bodemarchief ter plaatse is echter nietbeschermd met alle gevolgen van dien. De gegevens afkomstig uit dit projectzullen daarom zowel aan de Rijksdienst voor Monumentenzorg (RDMZ) als deRijksdienst Oudheidkundig Bodemonderzoek (ROB) geleverd worden ten einde dediverse beschermingslijsten met elkaar te verenigen om zo tot een volwaardigeintegratie van deze cultuurhistorische waarden in de planvorming te komen(Belvoir-doelstelling 2).

Bescherming kan zowel fysiek, middels inrichtingen beheermaatregelen, alsplanologisch (bestemmingsplan) en/of wettelijk (Monumentenwet 1988) gereali-seerd worden. Daarnaast draagt een vorm van toeristisch-recreatieve ontsluitingmiddels lokale en regionale fiets- en wandelroutes (Belvoir-doelstelling 3) bijaan het behoud van archeologisch waardevolle terreinen en aan het vergrotenvan het cultuurhistorisch besef en draagvlak (Belvoir-doelstelling 5). Onderhavigonderzoek heeft uitgewezen welke terreinen zich in principe kunnen lenen vooreen toeristisch-recreatieve ontsluiting alsmede voor inrichtingen beheermaat-


[1 5 ]



R A A P

regelen (het terrein van het Huis Blankenborg is reeds ingericht). Een belangrijkevoorwaarde hierbij is uiteraard de toestemming en medewerking van de eigenaren.De afronding van het project zal daarom ook bestaan uit een evaluatie-trajectgeïnitieerd door de provincie Gelderland.

Ten behoeve van het archeologisch project is in eerste instantie een selectiegemaakt van 24 objecten die op basis van de huidige kennis in aanmerking komenvoor een vorm van archeologisch onderzoek. Uit de groep van 24 geselecteerdeobjecten zijn door middel van een voor- of bureauonderzoek elf objecten gekozendie in aanmerking komen voor archeologisch veldonderzoek. Voor de volgende 24objecten is een vooronderzoek verricht (figuur 0):

- Huis Dorth (nr. 15);- Huis De Ehze (nr. 41);- Huis De Oude Voorst (nr. 43);- Huis De Boedelhof (nr. 44);- Huis Den Dam (nr. 45);- Huis Eschede (nr. 47);- Huis ter Meulen (nr. 48);- Huis Langen (nr. 69);- Huis Oud Ampsen (nr. 73);- Huis De Woolbeek (nr. 77);- Huis Dedingsweerde (nr. 78);- Huis Verwolde (nr. 79);- Huis Oud Oolde (nr. 98);- Huis De Karssenberg (nr. 110);- Huis Blankenborg (nr. 112);- Huis Pillinck (nr. 131);- Huis Het Raasink (nr. 123);- Huis Vierakker (nr. 152);- Huis Suideras (nr. 153);- Huis De Wildenborch (nr. 169);- Huis Het Medler (nr. 173);- Huis De Wiersse (nr. 178);- Huis Het Spijker (nr. 185);- Huis Het Meyerink (nr. 145).

1.4 Leeswijzer

In hoofdstuk 2 worden de gebruikte onderzoeksmethoden nader toegelicht. Inhoofdstuk 3 wordt de selectie gepresenteerd die op basis van de resultaten vanhet bureauonderzoek (hoofdstukken 4 t/m 27) heeft plaatsgevonden. In dehoofdstukken 4 t/m 27 worden per terrein, in verband met de overzichtelijkheid,zowel de resultaten van het bureauonderzoek als die van het veldonderzoek(indien uitgevoerd) gepresenteerd. Bij ieder terrein zijn de mogelijkheden voorvervolgonderzoek aangegeven. Indien een vervolgonderzoek is uitgevoerd, wordendeze direct na de resultaten van het vooronderzoek beschreven. Indien op een


terrein een archeologisch veldonderzoek (vervolgonderzoek) heeft plaatsgevonden,worden per terrein aanbevelingen ten aanzien van toeristische ontsluiting enbescherming gegeven. De terreinen zijn gerangschikt per gemeente en daarnaastvolgens de nummering gehanteerd in Scholte Lubberink & Lohof (1998). Per terreinwordt een overzicht van de gebruikte bronnen en literatuur gegeven.

Zie tabel 1 voor de dateringen van de in dit rapport genoemde archeologischeperioden. Enkele vaktermen worden achter in dit rapport beschreven (zieverklarende woordenlijst).

1.5 Dankwoord

RAAP Archeologisch Adviesbureau wil alle huis- en terreineigenaren bedankenvoor hun medewerking bij zowel het bureau- als het veldonderzoek. De eigenarenvan de objecten waar een veldonderzoek heeft plaatsgevonden, worden bij debespreking van het desbetreffende terrein persoonlijk bedankt. Bijzondere dank gaatuit naar dhr. J. Harenberg die zo vriendelijk was ons van de nodige informatie tevoorzien.


Periode DateringNieuwe tijd 1500 - hedenLate Middeleeuwen 1050 - 1500 na Chr.Vroege Middeleeuwen 450 - 1050 na Chr.Romeinse tijd 12 voor - 450 na Chr.IJzertijd 800 - 12 voor Chr.Bronstijd 2000 - 800 voor Chr.Neolithicum (nieuwe steentijd) 5300 - 2000 voor Chr.Mesolithicum (midden steentijd) 8800 - 4900 voor Chr.Paleolithicum (oude steentijd) 300.000 - 8800 voor Chr.

Tabel 1. Archeologische

tijdschaal.

[1 7 ]



R A A P

2 Methoden

2.1 Bureauonderzoek

Tijdens het bureauonderzoek zijn diverse gegevens met betrekking tot de ver-schillende terreinen geïnventariseerd en bestudeerd. Dit verschaft inzicht in delandschappelijke en archeologische kenmerken van een gebied, hetgeen eenbelangrijke richtlijn is voor de planning en uitvoering van het veldwerk. In dehoofdstukken 4 t/m 27 worden per terrein de geraadpleegde bronnen, kaarten enliteratuur vermeld. Het doel van het bureauonderzoek is om per onderzoeksobjectte komen tot een inventarisatie van elementen die mogelijk nog als archeologischeresten in de ondergrond aanwezig zijn. Daarnaast wordt bepaald waar deze elemen-ten zich vermoedelijk bevinden. Op grond van het verzamelde materiaal wordteen uitspraak gedaan over de mogelijkheden voor vervolgonderzoek en de hierbijtoe te passen methoden.

Het uitgangspunt van het bureauonderzoek is de projectie van de kadastrale minuutuit 1832 op de huidige topografie. Deze projectie is voor alle 24 onderzoeks-objecten in onderhavig rapport afgebeeld. Andere historische kaarten zijn beperktgeraadpleegd. Voor elk object is daarnaast een inventarisatie gemaakt van debeschikbare literatuur. Deze literatuur is vervolgens bestudeerd. Daarnaast isgebruik gemaakt van relevante delen uit het Actueel Hoogtebestand Nederland(AHN), die door de provincie Gelderland beschikbaar zijn gesteld. De bestandenzijn bestudeerd, waarbij gelet is op het voorkomen van opvallende patronen inhet reliëf die mogelijk verband houden met in de ondergrond aanwezige archeo-logische resten. Waar relevant zijn luchtfoto’s van het gebied bestudeerd, waarbijgelet is op opvallende verkleuringen of opvallende patronen in het reliëf diemogelijk verband houden met in de ondergrond aanwezige archeologische resten.

Over de eerste resultaten van het bureauonderzoek heeft een overleg plaats-gevonden met de heer Harenberg uit Zutphen (regionaal kastelendeskundige).

2.1.1 Veldoriëntatie

Als aanvulling op het bureauonderzoek is een veldoriëntatie uitgevoerd. De veld-oriëntatie bestond uit een visuele inspectie van een aantal onderzoeksobjecten.Deze inspectie had tot doel te bepalen of een geofysisch onderzoek op de desbetreffende locatie mogelijk is en niet gehinderd wordt door begroeiing ofbestrating. Daarnaast konden in het veld een aantal onduidelijkheden onderzochtworden die tijdens het bureauonderzoek aan het licht gekomen waren.


2.1.2 Gehanteerde criteria voor de selectie van objecten

In overleg met de provincie Gelderland zijn de volgende criteria gehanteerd omte komen tot een selectie van terreinen (objecten) die in aanmerking komenvoor een vervolgonderzoek:

- aard van de te verzamelen informatie;- mate van verstoring;- mogelijkheid tot het verrichten van een veldonderzoek;- mogelijkheden voor het uitvoeren van een geofysisch onderzoek;- mogelijkheden voor toeristische ontsluiting.

2.2 Veldonderzoek

2.2.1 Geofysisch onderzoek

WeerstandsonderzoekBij een weerstandsonderzoek wordt de elektrische weerstand van de bodemgemeten. Hierbij gaat het om het vaststellen van een verschil in weerstandtussen de archeologische verschijnselen en het omringende bodemmateriaal. Deweerstandswaarde wordt hoofdzakelijk bepaald door de grondsoort en de matewaarin de bodembestanddelen vocht vasthouden. Doordat water goed geleidt,heeft bijvoorbeeld vochtige klei een lagere weerstand dan droog zand. Organischmateriaal (zoals een humeuze grachtvulling) houdt veel vocht vast en levertdaardoor ook lagere weerstandswaarden op. Een muur daarentegen houdt over hetalgemeen minder vocht vast en levert in de metingen hogere weerstandswaardenop dan het omringende bodemmateriaal. Lijnvormige structuren, zoals muren,uitbraaksleuven, sloten en grachten, zijn in de metingen meestal gemakkelijkerte herkennen dan willekeurig verspreide bodemsporen (bijv. ondiepe kuilen). Eenopgebrachte laag of sterk verstoorde bovengrond kan de waarde van de metingenen het weerstandspatroon overigens in hoge mate beïnvloeden. Om de resultatenvan het weerstandsonderzoek met succes te kunnen gebruiken voor de beant-woording van archeologische vraagstellingen, moeten de archeologische resten:

- wat betreft hun meetwaarde voldoende contrast met de omgeving vertonen;- zich binnen het meetbereik van de toegepaste techniek bevinden;- te onderscheiden zijn van andere eventuele (natuurlijke of antropogene)verstoringen.

Het weerstandsonderzoek wordt uitgevoerd met behulp van een RM15 weerstands-meter met ingebouwde datalogger (geautomatiseerde dataopslag). De metingenworden uitgevoerd met behulp van vier elektroden. Twee elektroden staangedurende de meting vast op één plaats buiten het te onderzoeken terrein. Detwee andere zijn mobiel en worden op regelmatige afstanden binnen het teonderzoeken terrein in de grond gestoken. De mobiele elektroden bepalen dewaarde van de meting: via een van deze elektroden wordt stroom de grond ingestuurd, terwijl de andere elektrode de spanning meet. Hieruit wordt dan deweerstand berekend.


[1 9 ]



R A A P

De afstand tussen de twee mobiele elektroden (elektrodenafstand) bepaalt totwelke diepte gemeten wordt. In het geval gewerkt wordt met een afstand van1,0 m, wordt de weerstand gemeten vanaf de oppervlakte tot ongeveer 1,0 mdiepte. Niet de weerstand op een bepaalde diepte wordt gemeten, maar deweerstand van het bodemvolume. Hoe groter de afstand tussen de elektroden,hoe groter het bodemvolume is dat de meetwaarde bepaalt. De kans dat kleineafwijkingen in de meting naar voren komen, is bij een grote elektrodenafstandechter gering(er). Een grotere afstand levert doorgaans een minder gedetailleerdmeetresultaat op. Bij de RM15 weerstandsmeter kan de elektrodenafstand variërentussen 0,25 en 1,5 m. De keuze is afhankelijk van de diepte waarop de archeo-logische sporen worden verwacht en van de verwachte afmeting van deze resten.Omdat een meting op één punt onvoldoende informatie geeft, zijn meerdere metin-gen noodzakelijk. Hiertoe wordt over het te meten terrein een grid van 1,0 bij 1,0 muitgezet. Op elk kruispunt van dit grid wordt de weerstandswaarde gemeten.

Magnetisch onderzoekBij magnetisch onderzoek wordt verstoring van het aardmagnetisch veld door eenlokale bron gemeten. De aarde kan worden beschouwd als een grote magneet meteen noorden een zuidpool. Wanneer zich een magnetisch voorwerp (of eenmagnetiseerbaar voorwerp) in de bodem bevindt, wordt het aardmagnetisch veldin de directe omgeving van dit voorwerp licht verstoord. Door deze afwijkingen(anomaliën) in het aardmagnetisch veld te meten en in kaart te brengen, kan deligging van het desbetreffende voorwerp worden vastgesteld. Een magnetischeanomalie wordt niet alleen veroorzaakt door metalen voorwerpen, maar ook doormetamorfe steensoorten en gebakken klei of leem.Klei wordt (zwak) magnetisch na verhitting en afkoeling. Hierdoor is het mogelijkom met behulp van magnetisch onderzoek oude haardplaatsen, pottenbakkersovensen bakstenen muren op te sporen. Het is ook mogelijk natuurstenen muurrestente vinden als de magnetische eigenschappen ervan verschillen van het omringendebodemmateriaal. De maximale diepte waarop met behulp van magnetisch onder-zoek nog archeologische verschijnselen kunnen worden waargenomen, hangt afvan de sterkte van de magnetische anomalieën die deze verschijnselen veroorzaken.Omdat de afwijkingen van het aardmagnetisch veld die worden veroorzaakt doorarcheologische sporen nooit echt groot zijn, wordt als maximaal dieptebereikmeestal 1,5 m aangehouden.Magnetisch onderzoek wordt uitgevoerd met een FM-36 gradiometer met ingebouwdedatalogger. In dit instrument bevinden zich twee magnetische sensoren die beidede gradiënt van het aardmagnetisch veld meten. Wanneer zich in het te metenterrein geen magnetische voorwerpen of structuren bevinden, zal er niet ofnauwelijks sprake zijn van een verschil in meetwaarden tussen beide sensoren.Dergelijke verschillen worden wel gemeten als sprake is van magnetische voorwerpenof structuren. Eén sensor bevindt zich namelijk dichter bij het aardoppervlak dande andere. Deze wordt hierdoor sterker beïnvloed door de aanwezigheid vanmagnetische voorwerpen of structuren dan de andere sensor, waardoor een verschilin magnetisme gemeten en zichtbaar wordt. Bij de aanwezigheid van een magne-tisch voorwerp in de ondergrond vertoont de meting direct boven dit voorwerp inhet algemeen een sterke positieve meetwaarde. Aan de noordzijde (en soms ook


aan de zuidzijde) van het voorwerp wordt in de regel een zwakke negatievewaarde gemeten. Wanneer dit voorwerp dicht aan de oppervlakte ligt, is dezewisseling tussen positieve en negatieve waarden tamelijk abrupt. Een magnetischvoorwerp dat op grotere diepte ligt, laat een meer geleidelijke overgang vanpositieve naar negatieve waarden zien. De aard van de overgang is een aanwijzingvoor de diepteligging van het voorwerp. Auto’s, prikkeldraad, hoogspannings- engasleidingen verstoren het magnetisch veld dermate sterk dat kleine, door archeo-logische sporen of resten veroorzaakte variaties niet meer herkenbaar zijn in demetingen. Voor een magnetisch onderzoek dient het te onderzoeken terrein en dedirecte omgeving zoveel mogelijk vrij (gemaakt) te zijn van metalen voorwerpen.Voor magnetisch onderzoek geldt dat één meting op één punt onvoldoende gegevensoplevert over de aanwezigheid van archeologische sporen in de bodem. Er zijnveel metingen noodzakelijk alvorens een bruikbaar beeld wordt verkregen. Zodrade metingen gedaan zijn, worden de data naar een (veld-) computer verzonden,waarna verdere verwerking kan plaatsvinden.

GrondradaronderzoekGround Penetrating Radar (GPR) is een geofysische methode waarmee de fysischesamenstelling van de ondiepe ondergrond kostenbesparend in kaart kan wordengebracht. De methode produceert verticale doorsneden van de ondergrond met eenhoge resolutie. Het is een niet-destructieve meetmethode. De doorsneden vertonengelijkenis met seismische profielen die worden gebruikt in de olie-exploratieindustrie. De verticale doorsneden worden grondradar-profielen genoemd. Zeleveren informatie over de geologische opbouw (lithologie, stratigrafie enstructuur), de poriënvulling (water- en zoutgehalte) en hydrologische aspecten(grondwaterstand, rivierbodemtopografie en ijsdikte), maar ook over verstoringenzoals leidingen, kabels, funderingen, holten en tunnels. Grondradar kan zowel opland als in (zoet) water worden toegepast, onder meer in meren, moerassen,rivieren en kanalen. De methode wordt veelvuldig toegepast door ingenieurs,geologen, hydrologen en geofysici. De toepassingen van grondradar liggen ophet gebied van civiele techniek, bodem- en stratigrafiestudies, milieuonderzoek,geo-hydrologisch onderzoek, archeologie en mijnbouw. De radar interpretatiemethode is afgeleid van seismische interpretatietechnieken die worden toegepastdoor oliemaatschappijen bij de exploratie naar olie en gas op grote diepten.Grondradar levert continue doorsneden op van de ondergrond die na calibratie met(weinig) boorgegevens een gedetailleerd beeld opleveren van de samenstellingen de structuur van de ondergrond. Op een profiel kunnen geologische lagen enverstoringen (zoals kabels en leidingen) worden getraceerd; meerdere profielensamen leveren een 3D beeld op van de ondergrond. Op basis van deze gegevensis het mogelijk de verbreiding van bijvoorbeeld een geologische laag of vanondergrondse objecten in horizontale en verticale richting te bepalen. Voormonitoringsonderzoek is het mogelijk eenzelfde gebied na een bepaalde tijdopnieuw te onderzoeken en zo de verandering in de tijd te registreren.

PrincipeGrondradar maakt gebruik van elektromagnetische golven met frequenties (15tot 2.500 MHz) die worden uitgezonden door een antenne. Deze energie wordt


[2 1 ]



R A A P

beïnvloed door elektrische eigenschappen van de bodem, zoals de diëlektrischeconstante en de elektrische geleidbaarheid. Op bepaalde grensvlakken wordt eengedeelte van de energie gereflecteerd en opgevangen door een antenne. Onderzoekheeft aangetoond dat de diëlektrische permittiviteit voornamelijk wordt beïnvloeddoor de volgende bodemeigenschappen:

- watergehalte;- zoutgehalte;- opgeloste mineralen;- kleigehalte;- zware metalen.

Het grondradersysteem meet op een bepaalde locatie de tijd (in nanoseconden)tussen het uitzenden en de ontvangst van een gereflecteerde golf. Deze tijd iseen directe maat voor de diepte waarop het signaal wordt gereflecteerd. Hetontvangen signaal wordt versterkt opgenomen en vervolgens verwerkt. Dit proceskan continu worden herhaald en door de antenne te verplaatsen langs een trajectwordt een doorsnede van de bodem verkregen. Als gevolg van sferische divergentieverstrooit het signaal tijdens de voortplanting in het medium; dit draagt bij aanhet energieverlies met toenemende diepte. De volgende factoren zijn van invloedop de demping van het signaal:

- conversie van elektromagnetische energie in warmte;- diëlektrisch contrast verlies;- chemische diffusie in klei;- dispersie in het medium ten gevolge van inhomogeniteiten.

Materialen met een lage geleidbaarheid, zoals droog zand en grind, laten eenindringingsdiepte toe tot ongeveer 20 m. Een hoge frequentie is in staat ver-schillende dunne lagen te detecteren, maar beïnvloed de indringingsdieptenegatief. De resolutie zou in theorie een vierde moeten zijn van de golflengtevan het signaal: in de praktijk is de resolutie eerder een derde of zelfs de helftvan de golflengte ten gevolge van snelheidsvariaties binnen het materiaal enten gevolge van golfkarakteristieken. Bij bodemonderzoek gebruikt men meestaleen frequentie tussen 100 en 1.500 MHz, afhankelijk van de gewenste penetratie-diepte en resolutie.

VelduitrustingDe grondradarapparatuur bestaat uit een digitale SIR-2 uitrusting gemaakt doorGeophysical Survey Incorporated (GSSI). De recorder is een speciaal aangepastepersonal computer die voor een accurate positiebepaling kan worden verbondenmet een GPS satelliet positioneringsysteem. Profielgegevens worden opgenomen meteen maximale snelheid van 10 km/uur en tijdens opname verschijnt het profiel inkleur op het computerscherm. In het veld kunnen de opgenomen profielen meteenworden gereproduceerd op een thermische plotter. Deze profielen tonen eenpraktische continue horizontale scanning van de bodemlagen. Het systeembeschikt over een aantal standaard processing- en weergave-opties. Het is ookmogelijk het signaal te ‘stacken’ door meerdere opnamen langs een zelfde trajectsamen te voegen. De lagere frequenties hebben een geringere resolutie gekoppeld


aan een groter verticaal bereik. Tevens dient het verticale opnamevenster teworden ingesteld. De scansnelheid kan worden gevarieerd tussen 4 en 64 scansper seconde. Het flexibele SIR-2 systeem kan worden toegepast door een technicusdie de computer kan bevestigen aan een schouderriem. Een andere persoon trektde antenne voort met een regelmatige snelheid over het te volgen traject enregistreert de profiellijnen op kaart. Een dergelijke set-up is zeer geschikt inmoeilijk begaanbaar terrein en voor onderzoek van relatief kleine terreinen,zoals voor archeologische onderzoek en milieuonderzoek. Voor wegconstructiesen onderzoek van grote oppervlakten wordt gebruik gemaakt van een voertuig(auto, scooter) waaraan de antenne kan worden bevestigd.

Processing en interpretatieVerwerking vindt plaats met behulp van gespecialiseerde software. In deze softwareworden de opgenomen verticale profielen bewerkt tot een model. Vervolgens wordtop basis van het model een horizontale doorsnede gemaakt. Software maakt hetmogelijk de verticale en horizontale doorsneden te combineren tot een 3D beeld.Kabels en leidingen, holle ruimten, ondergrondse obstakels en geologische lagenkunnen desgewenst nauwkeurig in kaart worden gebracht.

Het grondradaronderzoek is uitgevoerd door Geofox uit Oldenzaal.

2.2.2 Booronderzoek

Karterend of gebiedsgericht booronderzoek is vaak de enige methode om vind-plaatsen te lokaliseren die op enige diepte onder het maaiveld liggen doordat zijzijn afgedekt door sedimenten (zoals rivierafzettingen, veen en stuifzand) ofdoor een relatief dikke cultuurlaag (zoals een esdek). In deze gevallen is de kansklein dat vondsten door bijvoorbeeld de werking van landbouwmachines aan deoppervlakte terechtkomen. Daarnaast is booronderzoek geschikt voor het opsporenvan vindplaatsen in begroeide gebieden, zoals grasland. Grasland kenmerkt zichin vergelijking met akkerland door een slechte vondstzichtbaarheid aan deoppervlakte. Hier kan met behulp van boringen de bodem op het voorkomen vanarcheologisch materiaal worden onderzocht. Booronderzoek maakt het verdermogelijk de diepteligging, dikte en stratigrafische positie van de archeologischelaag of lagen exact te bepalen. Daarnaast is booronderzoek een betrouwbaremethode om de mate van antropogene verstoring en/of natuurlijke bodemerosievan het te onderzoeken gebied te kunnen bepalen. In beide gevallen kunnenarcheologische sporen geheel of gedeeltelijk verdwenen zijn.

Het booronderzoek was doorgaans gericht op het opsporen van ondergrondseresten van gebouwen en grachten. Alle boringen zijn in het veld op een veld-kaart ingetekend en het bodemprofiel is aan de hand van een standaardformulierbeschreven. Genoteerd zijn onder andere de diepte, textuur, kleur en samenstellingvan bodemverschijnselen en de aan- of afwezigheid van archeologische indicatoren(zoals aardewerk, bot en baksteen). Na het boren zijn de boorgaten zorgvuldigdichtgemaakt. Door middel van waterpassen of aan de hand van het AHN is dehoogte van het maaiveld ter hoogte van elke boring ten opzichte van NAP bepaald.


[2 3 ]



R A A P

3 Selectie

3.1 Selectiecriteria

3.1.1 Aard van de te verzamelen informatie

Voor alle onderzoeksobjecten geldt dat er ofwel gebouwresten ofwel grachten(of een combinatie van beide) aanwezig kunnen zijn.

3.1.2 Mate van verstoring

In een aantal gevallen is tijdens het bureauonderzoek al duidelijk geworden dat eenbepaald onderzoeksobject (gedeeltelijk) verstoord is/kan zijn. Dit is het geval voor:

- Huis Dorth (nr. 15), bebouwing voormalige voorburcht;- Huis De Ehze (nr. 41), bebouwing op noordelijke deel hoofdburcht en op deelvoormalige voorburcht;

- Huis De Boedelhof (nr. 44), hockeyvelden;- Huis Oud Ampsen (nr. 73), gebouw op voorburchtterrein, gedeeltelijk opgegraven;- Huis De Woolbeek (nr. 77), gebouwen op gracht en binnenterrein;- Huis Dedingsweerde (nr. 78), gebouw op gracht en binnenterrein;- Huis Oud Oolde (nr. 98), gebouw op gracht;- Huis Het Medler (nr. 173), gedeeltelijk opgegraven;- Huis De Wiersse (nr. 178), terrein ten noorden van het huis is 60 cm afgegraven;- Huis Het Spijker (nr. 185), gebouw op gracht;- Huis Het Meyerink (nr. 145), gebouw op gracht.

3.1.3 Mogelijkheid om een veldonderzoek uit te voeren

In twee gevallen is onderzoek niet mogelijk omdat medewerking door de eigenaarvan desbetreffend object geweigerd is:

- Huis De Woolbeek (77);- Huis Het Spijker (185).

Op de overige objecten is het uitvoeren van een booronderzoek mogelijk.

3.1.4 Mogelijkheid om een geofysisch onderzoek uit te voeren

Een aantal objecten lijkt zich op basis van het bureauonderzoek goed te lenenvoor een geofysisch onderzoek. Om dit met zekerheid te bepalen, is vooraf eenbeperkt booronderzoek nodig:

- Huis De Ehze (nr. 41.);- Huis De Oude Voorst (nr. 43);


- Huis De Boedelhof (nr. 44);- Huis Den Dam (nr. 45);- Huis Eschede (nr. 47);- Huis Ter Meulen (nr. 48);- Huis Verwolde (nr. 79);- Huis Oud Oolde (nr. 98);- Huis De Karssenberg (nr. 110);- Huis Pillinck (nr. 131);- Huis Het Raasink (nr. 123);- Huis Vierakker (nr. 152);- Huis Suideras (nr. 153);- Huis De Wildenborch (nr. 169)- Huis Het Medler (nr. 173).

Voor een aantal objecten lijkt het op basis van het bureauonderzoek niet mogelijkom een geofysisch onderzoek uit te voeren:

- Huis Dorth (nr. 15);- Huis Langen (nr. 69);- Huis De Woolbeek (nr. 77);- Huis Blankenborg (nr. 112);

- Huis Het Meyerink (nr. 145).

Voor de overige objecten moet nader onderzoek uitwijzen of een geofysischonderzoek al dan niet uitgevoerd kan worden.

3.1.5 Mogelijkheden voor toeristische ontsluiting

Openbaar toegankelijk en gelegen aan een bestaande toeristische route zijn:- Huis De Oude Voorst (nr. 43);- Huis Verwolde (nr. 79);- Huis Blankenborg (nr. 112).

Zichtbaar vanaf de weg en gelegen aan een bestaande toeristische route zijn:- Huis Langen (nr. 69);- Huis Karssenberg (nr. 110);- Huis Vierakker (nr. 152);- Huis De Wildenborch (nr. 169);- Huis Het Spijker (185).

De overige objecten liggen ofwel niet aan een bestaande toeristische route ofzijn vanaf de weg niet zichtbaar.

3.2 Selectie

Op basis van de resultaten van het bureauonderzoek en na weging van de genoemdecriteria is, in samenspraak met de provincie Gelderland (opdrachtgever), deRijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek (ROB) en de Stichting


[2 5 ]



R A A P

Plattelandsontwikkeling Achterhoek (SPA) besloten tot onderstaande selectie.Op de geselecteerde objecten is een archeologisch vervolgonderzoek in hetveld uitgevoerd.

Zeer geschikt: 1. Huis De Oude Voorst;2. Huis Verwolde;3. Huis Karssenberg;4. Huis Blankenborg.

Geschikt:5. Huis Den Dam;6. Huis Eschede;7. Huis Ter Meulen;8. Huis Het Raasink;9. Huis De Wildenborch.

Redelijk geschikt (zeer geschikt voor onderzoek, niet voor toeristische ontsluiting):10. Het Medler;11. Huis De Boedelhof.

Overige onderzoeken/zelfstandige onderzoeksprojecten: - Huis De Wildenborch: het archeologisch vervolgonderzoek op het terrein van hethuis De Wildenborch is niet in het kader van onderhavig onderzoek uitgevoerd.Dit onderzoek is vanwege zijn omvang apart uitgevoerd en gerapporteerd(Albers e.a, 2004). Bij dit onderzoek van het huis De Wildenborch is naasteen archeologisch vervolgonderzoek ook een bouwhistorisch- en historisch-geografisch onderzoek uitgevoerd.

- Huis Het Meyerink: ter compensatie van het niet uitvoeren van veldonderzoekop het terrein van het Huis de Wildenborch in het kader van het onderhavigonderzoek werd het terrein van het Huis Het Meyerink als vervangend terreingekozen. Bijkomende reden was dat op en rondom het terrein van het Huis HetMeyerink ruimtelijke ontwikkelingen gepland waren die archeologisch onder-zoek noodzakelijk maakten (Scholte Lubberink, 2002).

- Huis Pillinck: vanwege voorgenomen bouwplannen is op het terrein van hetHuis Pillinck (buiten het kader van dit project en met een andere vraagstelling)een archeologische inventarisatie (in de vorm van boringen) uitgevoerd. Ditonderzoek is apart gerapporteerd (Scholte Lubberink, 2001).

- Huis Oud Ampsen: onlangs is gestart met het uitvoeren van een omvangrijkarcheologisch onderzoek ten noorden van Lochem. Tijdens dat onderzoek zalook het terrein van Oud Ampsen nader onderzocht worden.

3.3 Presentatie van de resultaten

De resultaten van zowel de bureauonderzoeken als die van de vervolgonderzoekenworden voor de overzichtelijkheid per gemeente en in volgorde van de object-nummers uit de catalogus van Scholte Lubberink & Lohof (1998) gepresenteerd.


Het objectnummer en de naam van de gemeente staan tussen haakjes. De terreinenwaar vervolgonderzoek in de vorm van veldwerk heeft plaatsgevonden, zijn reedsafzonderlijk in een RAAP-notitie verschenen. De verwijzing naar deze notities isbij behandeling van de desbetreffende terreinen opgenomen. Van drie notities is,vanwege het uitvoeren van een aanvullend veldonderzoek, een herziene eindversieverschenen. Het betreft de terreinen van de huizen De Boedelhof (nr. 44; gemeenteGorssel), De Oude Voorst (nr. 43, gemeente Gorssel) en Het Medler (nr. 173, gemeenteVorden). De verdeling van de terreinen over de gemeenten is als volgt:

- Gemeente Gorssel: Huis Dorth (nr. 15), Huis De Ehze (nr. 41), Huis De OudeVoorst (nr. 43), Huis De Boedelhof (nr. 44), Huis Den Dam (nr. 45), HuisEschede (nr. 47) en Huis ter Meulen (nr. 48).

- Gemeente Lochem: Huis Langen (nr. 69), Huis Oud Ampsen (nr. 73), Huis DeWoolbeek (nr. 77), Huis Dedingsweerde (nr. 78), Huis Verwolde (nr. 79), HuisOud Oolde (nr. 98), Huis De Karssenberg (nr. 110), Huis Blankenborg (nr. 112)en Huis Pillinck (nr. 131).

- Gemeente Warnsveld: Huis Het Raasink (nr. 123).- Gemeente Vorden: Huis Vierakker (nr. 152), Huis Suideras (nr. 153), Huis DeWildenborch (nr. 169), Huis Het Medler (nr. 173), Huis De Wiersse (nr. 178)en Huis Het Spijker (nr. 185).

- Gemeente Zutphen: Huis Het Meyerink (nr. 145).


470

218

472471

218

217

217215

215 216

216

472

471

470

Figuur 1. Huis Dorth

(nr. 15) - Ligging van

het onderzoeksgebied

(gearceerd); inzet: lig-

ging in Nederland (ster).

[2 7 ]



R A A P

4 Huis Dorth (nr. 15; gemeente Gorssel)

Huidige toestandHet terrein rondom het tegenwoordige huis Dorth is gedeeltelijk bestraat, bebouwden in gebruik als tuin/park. Het terrein ligt aan de Bathmenseweg 16 in Gorssel(kaartblad 33F; centrumcoördinaat 215.950/471.300; figuur 1).

BronnenHistorische en topografische kaarten:

- Kaart van de Heerlijkheid Dorth, 1552 (De Graaf, 1926).- Kaart van Dorth, Bernard Kempinck Ao. 1603 (De Graaf, 1926).- De Topografische kaart van de linie van de IJssel vanaf Arnhem tot de Zuiderzee,van het land tussen Arnhem en Nijmegen en van Wedde en Westwoldingerland,opgenomen en getekend door Kapt. ing. Hottinger e.a., 1773-1794 (schaal1:14.400; ARA, inv.code: 4.osk; Versfelt, 2003).

- Situatie “Kasteel Dorth” te Gorssel in 1818 (De Graaf, 1926).- De kadastrale minuut uit 1832: Gemeente Kring van Dorth in 2 Setien, sectieA in 2 bladen genaamd Dorth, Blad 1 van no. 1 tot no. 231, schaal 1:2.500(Heiligenberg e.a., 1993).

- De Topografische en Militaire topografische kaart van het Koningrijk der Neder-landen 1830-1855, schaal 1:50.000 (Wolters-Noordhoff Atlasprodukties, 1990).

- De Chromotopografische kaart des Rijks, schaal 1:25.000 blad no. 395Bathmen (gedeeltelijk herzien in 1911; ROBAS Producties, 1989).

Archeologische gegevens:- Het Centraal Archeologisch Archief (CAA), het Centraal Monumenten Archief(CMA) en het ARCHeologisch Informatiesysteem (ARCHIS) bij de Rijksdienstvoor het Oudheidkundig Bodemonderzoek (ROB) te Amersfoort.

- Literatuur met betrekking tot (de omgeving) van huis Dorth (o.a. Van Beelaertsvan Blokland, 1916; De Graaf, 1912; Harenberg, 1969 en 1975; Scholte Lubberink& Lohof, 1998; Winter, 1962; zie literatuurlijst).

Landschap en bodemHet terrein van het huis Dorth bestaat in bodemkundig opzicht uit beekeerdgronden:lemig fijn zand (code pZg23, grondwatertrap III). De bodem in het noordwestelijkedeel van het terrein bestaat uit laarpodzolgronden: leemarm en zwak lemig fijnzand (code cHn21, grondwatertrap VI).

Archeologie en historieIn ARCHIS staat het terrein van het huis Dorth geregistreerd onder ARCHIS-waarnemingsnummer 133713. Bij dit waarnemingsnummer wordt ook vermeld



Kast

eel w

eg

Bathmense weg

2161

00

2161

00

2162

00

2162

00

2163

00

2163

00

471100

471100

2160

00

471200

471200

471300

471300

471400

471400

2160

00

2158

00

2158

0021

5900

2159

00

F

E

E

E

E

D

A

B

C

loca

tie

Mid

dele

euw

se v

oorb

urch

t

loca

tie,

183

3 ge

bouw

d H

uis

Dort

h

rest

ant

17e

eeuw

s bo

uwhu

is

Proj

ecti

e ka

dast

rale

min

uut

(183

2)op

de

huid

ige

topo

graf

ie

loca

tie

voor

burc

ht 1

7e/1

8e e

euw

C

huid

ige

topo

graf

ie

kada

stra

le m

inuu

t (1

832)

voor

mal

ige

grac

hten

Gem

eent

e Go

rsse

lH

uis

Dort

h

lege

nda

A B D E

22003

100

1:2.

500

50 m

0

graf

3_15

_fig

2/H

A2

Figuur 2. Huis Dorth (nr. 15) - Projectie kadastrale kaart (1818) op de huidige topografie.

[2 9 ]



R A A P

dat in 1917 (in opdracht van de heer E.G. Verkade) de voet van de voorpoort isblootgelegd (De Graaf, 1926). Omstreeks 1907 zijn twee pinakels van de midden-partij van het in het begin van de 17e eeuw gebouwde poortgebouw door deheer A. Poot op het landgoed gevonden. Zij staan tegenwoordig bij de oprit naarhet huis (De Graaf, 1926). Stenvert e.a. (2000) beschrijven de pinakels als tweemaniëristische obelisken op postornamenten met leeuwenmaskers. In 1921 zijnbij werkzaamheden aan de brug in de weg van Bathmen naar Gorssel fundamenten(0,45 m dik) van een watermolen aangetroffen (zie ARCHIS-waarnemingsnummer133729; figuur 3: H; De Graaf, 1926). In de nabijheid van het Huis Dorth stondnog een watermolen.

De heerlijkheid Dorth besloeg zowel Overijssels als Gelders gebied. De voorgangervan het huis te Dorth was de Hof te Dorth dat op Overijssels grondgebied lag.Deze hof komt in 1311 voor het eerst in de bronnen voor (Gevers & Mensema,1997). De hof was een ‘open huis’ van het Sticht (Bisschop van Utrecht). Tussen1329 en 1348 is ten zuiden van het oude huis, op Gelders grondgebied, eennieuw huis gebouwd. Dit was een ‘open huis’ voor de Hertog van Gelre. Uit hetfeit dat ze hun bezittingen voor ‘open huizen’ verklaarden, kan worden afgeleiddat zowel de Hof te Dorth als het latere Huis Dorth konden worden versterkt(Gevers & Mensema, 1997). Het nieuwe huis is het Huis Dorth. De oorspronkelijkeHof te Dorth is uiteindelijk tot een pachtboerderij vervallen. Het is nu nog steedseen boerderij, namelijk boerderij De Meyer (Harenberg, 1999). In 1372, bij destrijd tussen de Van Heeckeren’s en de Bronkhorsten, werd het Huis Dorth door deBronkhorsten ingenomen en zwaar beschadigd (De Graaf, 1926; Harenberg, 1999).In 1379 wordt Henrick van Dorth beleend met ‘syn huys Dorte met den voorborcht,als ‘t gelegen ende nu getimmert is ofte getimmert mag worden’ (Harenberg, 1987a).Het middeleeuwse Huis Dorth heeft in het begin van de 16e eeuw schade geledenbij de strijd tussen Overijssel en Gelderland. Het was in die tijd een sterk kasteelmet voorburcht en daaromheen mogelijk een aarden wal. Het is de vraag of rondhet kasteel een aarden wal lag. Gevers & Mensema (1997) vermelden dat de walin 1593 is geslecht. De Graaf (1926) spreekt in zijn artikel over het Huis Dorthover het slechten van de aarden wal rondom het kasteel Arkenstein in 1539. Welwordt melding gemaakt van de ontmanteling van het kasteel in 1593 (De Graaf,1926). Op kaarten uit 1552 en 1603 is de middeleeuwse situatie in grote lijnenzichtbaar. Het complex bestond uit een hoofd- en voorburcht. Mogelijk lag tussende hoofd- en de voorburcht een gracht. Op geen van beide kaarten is dit duidelijkzichtbaar. De hoofdburcht bestond uit vierkante torenarchtige bouwsels. De voor-burcht bestond uit drie vleugels die in een U-vorm rondom de voorburcht lagen.De toegangspoort lag in de zuidvleugel.Aan het begin van de 17e eeuw (tussen 1606 en 1626) is oude kasteel (Huis) Dorthafgebroken en werd een nieuw huis gebouwd. In de 17e eeuw werd het huismeermaals verbouwd. In die tijd werden tuinen met lanen aangelegd rondom hethuis. Er bestaan verschillende afbeeldingen van het huis te Dorth uit de eerstehelft van de 18e eeuw. Op basis van deze tekeningen kan een beeld gevormdworden van het kasteel dat na 1606 ontstaan is. Op de plaats van de hoofdburchten mogelijk met gebruikmaking van resten daarvan is een rechthoekig, drie



Figuur 3. Huis Dorth (nr. 15) - Projectie van de kadastrale minuut (1832) op de huidige topografie.

E

D E

G

G

G

G

F

A

BC

H

Kast

eel w

eg

Bathmense weg

1337

29

2161

00

2161

00

2162

00

2162

00

2163

00

2163

00

471100

471100

2160

00

471200

471200

471300

471300

471400

471400

2160

00

2158

00

2158

0021

5900

2159

00

Gem

eent

e Go

rsse

l

loca

tie

voor

burc

ht M

idde

leeu

wen

loca

tie

Mid

dele

euw

se w

ater

mol

en

loca

tie

voor

burc

ht 1

7e/1

8e e

euw

17e

eeuw

s po

ortg

ebou

w

17e

eeuw

s bo

uwhu

is

voor

mal

ige

grac

ht

huid

ige

topo

graf

ie

kada

stra

le k

aart

(18

18)

ARCH

IS-w

aarn

emin

g

ARCH

IS-w

aarn

emin

gsnu

mm

er

lege

nda

Alo

cati

e H

uis

Dort

h, 1

7e e

euw

Proj

ecti

e ka

dast

rale

kaa

rt (

1818

)op

de

huid

ige

topo

graf

ie

Hui

s Do

rth

B C,F

1337

29

D E G H

22003

100

1:2.

500

50 m

0

graf

3_15

_fig

3/H

A2

[3 1 ]



R A A P

verdiepingen hoog gebouw verrezen. Aan het hoofdgebouw lag aan zowel dewest- als de oostzijde een uitspringende vleugel (figuur 3: A). Indien er al eengracht lag tussen de hoofd- en de voorburcht in de middeleeuwen, dan is deze inde 17e eeuw gedempt (figuur 3: B). Alle middeleeuwse gebouwen op de voorburchtzijn gesloopt en vervangen door een vierkant poortgebouw (figuur 3: C). Ditpoortgebouw bevond zich aan de oostzijde van de middeleeuwse voorburcht. Inde 17e eeuw is de toegang dus naar de oostzijde verplaatst. Aan de oostzijdevan de voormalige voorburcht verrees een nieuwe voorburcht (figuur 3: D),bestaande uit een ruim plein met aan weerszijden (zuiden noordzijde) eenrechthoekig bouwhuis (figuur 3: E). Aan de oostzijde van de ‘nieuwe’ voorburchtbevond zich een vierkant poortgebouw (figuur 3: E). Waarschijnlijk was dezenieuwe voorburcht geheel omgracht. Op de kadastrale kaart uit 1818 is zichtbaardat zij (dan nog) slechts aan westen oostzijde omgracht is (figuur 3). Tenoosten van de nieuwe voorburcht bevond zich een rechthoekig omgracht eiland(figuren 2 en 3). Bij de verbouwingen in het begin van de 17e eeuw is de oudeverbinding tussen de Dortse Beek en de kasteelgrachten omgeleid. Deze verbindinglag naast de oude toegangsweg naar het kasteel, die nu niet meer herkenbaar is.De oude verbinding tussen de Beek en de grachten liep van deze watermolennaar de zuidkant van het huidige voorplein.Het huis is in 1833 gesloopt en in 1837 vervangen door een moderne villa meteen zuilenportiek (Stenvert e.a., 2000). Alleen in het souterrain van dit gebouwbevonden zich nog muurresten van het oude kasteel. Het is opmerkelijk dat opdit huis reeds op de kadastrale minuut uit 1832 is aangegeven (figuur 2). Op dekadasterkaart uit 1818 staat immers het huis uit de 17e eeuw nog aangegeven(figuur 3). Mogelijk is de kadastrale minuut (1832) volgens de nieuwe situatiegecorrigeerd. Uit vergelijking van de kadasterkaarten uit 1818 en 1832 blijkt dathet nieuwe huis (1833) op de oude kelders van het huis uit de 17e eeuw is gebouwd(vergelijk figuren 2 en 3). Dit huis is in 1930 vervangen door een landhuis in 18eeeuwse stijl. Dit huis is tegenwoordig nog aanwezig. Bij de laatste nieuwbouw zijnzelfs de kelders en de fundamenten van het oude kasteel verwijderd (Harenberg,1987a). In deze periode werden ook de bijgebouwen op het voorplein opnieuwopgetrokken. In 1917 werden er herstelwerkzaamheden uitgevoerd aan de grachten,waarbij de dichtgeslibde grachten gedeeltelijk weer werden uitgegraven.Opgemerkt moet worden dat de kadastrale kaart uit 1818 niet zonder meer op dekadastrale kaart uit 1832 geprojecteerd kan worden. Beide kaarten zijn daaromafzonderlijk op de huidige topografie geprojecteerd. Ook de projectie van beidekaarten op de huidige topografie vertoond enige afwijkingen. Zo ligt de huidigebrug tussen de beide voorburchten noordelijker dan op basis van de projectievan beide kadastrale kaarten te verwachten is. Mogelijk is dit te wijten aanschaalverschillen en/of foutieve opmetingen, anderzijds is het mogelijk dat devoormalige brug inderdaad zuidelijk van de huidige brug lag.

Mogelijkheden voor vervolgonderzoekDoor middel van een booronderzoek op het huidige voorplein kunnen resten vanbebouwing van de voormalige voorburcht opgespoord worden. Tevens kan zo onder-zocht worden of er tussen de (middeleeuwse) voor- en hoofdburcht een gracht


lag. De precieze aard en ligging van eventueel aanwezige archeologische restenkunnen met behulp van een beperkt weerstandsonderzoek in kaart gebrachtworden. Op dezelfde manier kunnen de bebouwing op en de grachten rondom delatere voorburcht (17e en 18e eeuw) onderzocht worden. Daarnaast kunnen aande hand van een booronderzoek de verbinding tussen de beek en de molenkolken overige grachtpatronen in kaart gebracht worden.


465464

219

219

46346

446

5

218217

217 218

463

Figuur 4. Huis De Ehze





[3 3 ]



R A A P

5 Huis de Ehze (nr. 41; gemeente Gorssel)

Huidige toestandHet nieuwe huis bestaat nog en is nu in gebruik als verpleeghuis; het ligt aan deHogenkampsweg 2 te Almen, gemeente Gorssel (kaartblad 33F; centrumcoördinaat218.975/464.130; figuur 4). Het gebied rondom het huis is in gebruik als tuinmet daarin diverse paden en enkele gebouwen.

BronnenLandschappelijke gegevens:

- De bodemkaart van het studiegebied Gorssel, schaal 1:25.000 (Den Besten,1988).

- De geomorfologische kaart van het studiegebied Gorssel, schaal 1:25.000(Den Besten, 1988).

- Gegevens uit het Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN) beschikbaar gestelddoor de provincie Gelderland.

Historische en topografische kaarten:- De Topografische kaart van de linie van de IJssel vanaf Arnhem tot deZuiderzee, van het land tussen Arnhem en Nijmegen en van Wedde enWestwoldingerland, opgenomen en getekend door Kapt. ing. Hottinger e.a.,1773-1794 (schaal 1:14.400; ARA, inv.code: 4.osk; Versfelt, 2003).

- De kadastrale minuut uit 1832: Gemeente Almen in 4 Sectien, Sectie D in 6Bladen genaamd Almen, Blad 2 van no. 136 tot 250, schaal 1:2.500(Heiligenberg e.a., 1993).

- De Topografische en Militaire topografische kaart van het Koningrijk derNederlanden (1830-1855), schaal 1:50.000 (Wolters-Noordhoff Atlas-produkties, 1990).

- De Chromotopografische kaart des Rijks, schaal 1:25.000 blad no. 434 Almen(gedeeltelijk herzien in 1911; ROBAS Producties, 1989).


- Literatuur met betrekking tot (de omgeving) van huis De Ehze (o.a. Harenberg,1969, 1975 en 1999; Van Heuvel, 1903; Scholte Lubberink & Lohof, 1998;Stenvert e.a., 2000; Van Veen, 1923; Vorsterman van Oyen, 1908; Van Winter1962; Zandstra, 1958; zie literatuurlijst).



C C C C C C CC C C C C C CC C C C C C CC C C C C CC C C C C C CC C C C C C CC C C C C C CC

D D D D D D DD D D D D D DD D D D D D DD D D D D DD D D D D D DD D D D D D DD D D D D D DDF F F F F F FF F F F F F FF F F F F F FF F F F F FF F F F F F FF F F F F F FF F F F F F FF

I I I I I I II I I I I I II I I I I I II I I I I II I I I I I II I I I I I II I I I I I II


E E E E E E EE E E E E E EE E E E E E EE E E E E EE E E E E E EE E E E E E EE E E E E E EE

A A A A A A AA A A A A A AA A A A A A AA A A A A AA A A A A A AA A A A A A AA A A A A A AA

B B B B B B BB B B B B B BB B B B B B BB B B B B BB B B B B B BB B B B B B BB B B B B B BB

G G G G G G GG G G G G G GG G G G G G GG G G G G GG G G G G G GG G G G G G GG G G G G G GG

H H H H H H HH H H H H H HH H H H H H HH H H H H HH H H H H H HH H H H H H HH H H H H H HH


Ehze

r alle

e

Ehzer allee

464100

2191

0021

9200

464100

464200

464200

2190

0021

8900

2189

0021

9000

2191

0021

9200

464000

464000

huis

De

Ehze

, na

173

1

17e

eeuw

s bo

uwhu

is, ci

rca

1917

ges

loop

t

loca

tie

17e

eeuw

s bo

uwhu

is, ci

rca

1820

ges

loop

t

rest

ant

huis

De

Ehze

, na

cir

ca 1

820

land

huis

uit

191

9

loca

tie

inri

jhek

(17

31),

ges

loop

t ci

rca

1820

kast

eelg

rach

t, c

irca

182

0 ge

dem

pt

kast

eelg

rach

t, c

irca

191

7 ge

dem

pt

wat

erpa

rtije

n

huid

ige

topo

graf

ie

kada

stra

le m

inuu

t (1

832)

voor

mal

ige

bebo

uwin

g

voor

mal

ig g

rach

tdee

l tot

182

0

Proj

ecti

e ka

dast

rale

min

uut

(183

2)op

de

huid

ige

topo

graf

ie

Gem

eent

e Go

rsse

lH

uis

De E

hze

lege

nda

ED F G H IA B C

22003

100

1:2.

500

50 m

0

Figuur 5. Huis De Ehze (nr. 41) - Projectie kadastrale minuut (1832) op de huidige topografie.

[3 5 ]



R A A P

Landschap en bodemDe kern van het terrein, rondom het bestaande huis, ligt in geomorfologischopzicht op een dekzandrug, al dan niet met een oud-bouwlanddek (Den Besten,1988). Het aan de kern van het terrein grenzende deel bestaat uit een beekover-stromingsvlakte. In bodemkundig opzicht bestaat de bodem ter hoogte van dekern van het terrein uit laarpodzolgronden: leemarm en zwak lemig fijn zand(Den Besten, 1988: code cHn21, grondwatertrap VII). De bodem in de randzonevan het terrein bestaat uit beekeerdgronden (Den Besten, 1988: code fkpZg23,grondwatertrap III). Deze beekeerdgronden hebben een zavel- of kleidek van 15à 40 cm en zijn plaatselijk ijzerrijk.

Archeologie en historieIn ARCHIS staat het terrein van het huis De Ehze geregistreerd onder ARCHIS-waarnemingsnummer 133716. In de collectie van het huis Verwolde (Laren,gemeente Lochem) wordt een bodemscherf bewaard van een steengoed kanvervaardigd in Siegburg (14e eeuw; LMEB) die in ooit het bos van huis De Ehzeis gevonden (in ARCHIS ingevoerd onder ARCHIS-waarnemingsnummer 139622).

Het kasteel de Ehze werd rond 1300 gebouwd door Frederick van Heekeren (DeGraaf, 1920). Begin 14e eeuw is het Huis de Ehze in bezit van de familie vander Ese. In 1597 komt het huis in handen van Evert van Lintelo. Daar het huiswaarschijnlijk zwaar geleden heeft tijdens de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648),laat Evert in 1610 het huis herbouwen, vermoedelijk op de locatie van het oudekasteel (Harenberg, 1989). In 1647 werd het huis verbouwd en gedurende deverdere 17e eeuw zijn nog enkele verbouwingen uitgevoerd. In 1730 geeft CristiaanCarel van Lintelo aan de Deventer stadbouwmeester Johan Peters opdracht omhet huis en omgeving te verfraaien (Harenberg, 1987b). De binnenplaats werdopgehoogd en opnieuw bestraat en er werden waterafvoeren gemaakt in de keer-muren langs de gracht (figuur 5: A). Er werden ook nieuwe keermuren op eenhouten heipalen aangelegd. De funderingen van de beide bouwhuizen werdvernieuwd. Er werden pilaren langs de gracht gemetseld ten behoeve van eensmeedijzeren hek. Aan weerszijden van de brug werden twee voetstukken gemet-seld, waarop stenen leeuwen werden aangebracht. Ook werden twee smeedijzerenhekken aangebracht, één op de brug bij het kasteel en één bij de ingang (figuur5: F). De bouwwerkzaamheden rondom het kasteel werden in 1731 afgerond. Vanhet huis zijn afbeeldingen bewaard gebleven uit de 18e eeuw van C. Pronk enJan de Beyer. Op deze prenten heeft het huis een U-vorm en is het omgeven doorgrachten. Deze grachten liggen direct rondom het huis. Het huis was toen omge-ven door een formele tuinaanleg met verschillende grachten en waterpartijen,die nog op de kadastrale minuut uit 1832 zijn afgebeeld (figuur 5: I). Omstreeks1820 is tweederde deel van het kasteel afgebroken en de helft van de grachtgedempt. De noordelijke vleugel is blijven staan (figuur 5: B). Waarschijnlijk istegelijkertijd ook het zuidelijke bouwhuis afgebroken (figuur 5: D). Deze situatiewordt op de kadastrale minuut uit 1832 weergegeven. In deze periode werd ookeen deel van de ornamenten rondom het huis verkocht. Zo werd het inrijhekverkocht aan de bezitters van het huis Het Medler en is daar tegenwoordig nog



aanwezig (zie § 4.4.4). In 1835 werd de tuin opnieuw aangelegd in landschapsstijl.Op een foto uit 1905 is uit kleurverschillen en hoogteverschillen in het grasveldvóór het huidige huis de ligging van het voormalige huis en de gracht op temaken. In 1917 is de overgebleven vleugel tot op kelderniveau afgebroken enopnieuw opgebouwd. Het nieuwe landhuis kwam in 1919 gereed (figuur 5: E). Dekelders met kruisgewelven dateren vermoedelijk nog deels uit de 16e eeuw. In1917 werd ook de gracht achter het huis gedempt. In deze periode zal ook hetnoordelijke bouwhuis gesloopt zijn.

Mogelijkheden voor vervolgonderzoekAan de hand van een booronderzoek kan bepaald worden of zich nog resten vanhet oude huis en de bouwhuizen in de ondergrond bevinden. Tevens kan middelseen booronderzoek inzicht verkregen worden in de archeologische waarde van devoormalige grachten. Daarnaast kan middels een booronderzoek bepaald wordenof zich ten oosten van het kasteel een omgrachte voorburcht, waarop (later) debeide bouwhuizen zijn gebouwd, bevond. Indien dit het geval is, kan overwogenworden om de aangetroffen resten (funderingen en grachten) met behulp vaneen weerstandsonderzoek verder in kaart te brengen. Bouwhistorisch onderzoekvan de nog aanwezige kelders onder het huis kan een bijdrage leveren aan dedatering van het huis en kan informatie verschaffen over de locatie van devoorganger van De Ehze.

464463

462461

214

214

464

463

462

461

213

213

212

212Figuur 6. Huis De Oude

Voorst (nr. 43) - Ligging

van het onderzoeks-

gebied (gearceerd; zie

ook inzet rechtsboven).

Inzet linksonder: ligging

in Nederland (ster).

[3 7 ]



R A A P

6 Huis De Oude Voorst (nr. 43; gemeente Gorssel)

6.1 Bureauonderzoek

Huidige toestandDe locatie van De Oude Voorst kan aan de hand van een combinatie van debeschrijving uit 1846 en de prent van Schenk bepaald worden. In de beschrijvingis sprake van het ‘bouwland’ de Oude Voorst en de Lindekamp (dus twee akkers).Op de kadastrale minuut uit 1832 zijn twee akkers ten zuiden van het huidige huiszichtbaar, één van deze akkers zal de benaming ‘De Oude Voorst’ gehad hebben.De noordelijke helft van het perceel met (in 1832) kadastraal nummer 468 is demeest waarschijnlijke locatie van het huis. Harenberg (1988) geeft een andereplaats aan: een perceel dat in 1832 een weiland was. Op dit perceel zijn welopvallende perceelsgrenzen zichtbaar; deze locatie kan echter niet gecombineerdworden met de tekening van Petrus Schenk. Beide percelen zijn nu in gebruik alsakker (kaartblad 33F; centrumcoördinaat 213.620/467.745; figuur 6).


- De Bodemkaart van Nederland, schaal 1:50.000 (Stiboka, 1979).- Gegevens uit het Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN), beschikbaargesteld door de provincie Gelderland.

Historische en topografische kaarten:- Atlas der Frontieren, 2 (3). Verbeeldingen der stadt Zutphen benevens deFortificatie en Inundatie zoals geweest is den 22 Maart A.1702. Ongewijzigdecopie van een origineel door Augustus Behmhever.

- De Topografische kaart van de linie van de IJssel vanaf Arnhem tot deZuiderzee, van het land tussen Arnhem en Nijmegen en van Wedde enWestwoldingerland, opgenomen en getekend door Kapt. ing. Hottinger e.a.,1773-1794 (schaal 1:14.400; ARA, inv.code: 4.osk; Versfelt, 2003).

- De kadastrale minuut uit 1832: Gemeente Gorssel, in 5 sectien, sectie D in 4bladen genaamd Angeren, blad 3 van no. 353 tot no. 476, schaal 1:2.500(Van Eck e.a., 2000).


- De Chromotopografische kaart des Rijks, schaal 1:25.000 blad no. 434Warnsveld (verkend in 1865 en 1879, herzien in 1907 en 1908, gedeeltelijkherzien in 1911; ROBAS Producties, 1989).



- Literatuur met betrekking tot (de omgeving) van huis De Oude Voorst (o.a. DeGraaf, 1926; Harenberg, 1969 en 1999; Jongsma, zonder jaar; Ter Kuile, 1958;Zandstra, 1958; zie literatuurlijst).

Landschap en bodemHet terrein van huis De Oude Voorst ligt bij de noordelijke punt van een dekzand-kop in een van oorsprong laaggelegen, nat dekzandlandschap. Deze dekzanden,die in het Laat Pleistoceen zijn afgezet, behoren tot de Formatie van Twente. Inhet Holoceen zijn de lagergelegen dekzanden door vanuit het oosten en zuidoostenstromende grote en kleine beken omgewerkt en bedekt geraakt met beekafzettingendie tot de Formatie van Singraven gerekend worden. De huidige gekanaliseerdeBerkel ligt slechts op circa 250 m ten zuiden van De Oude Voorst en zal bijhoogwater via zijbeekjes zeker van invloed zijn geweest.Ten oosten van huis De Oude Voorst en huis De Voorst is op de laaggelegengronden een klei- en zaveldek afgezet dat mede een gevolg is van inundaties enoverstromingen in het gebied van de Baakse Overlaat. Bij hoge waterstandenwerd water uit de IJssel door de lage gebieden in het achterland ten noordenvan Zutphen weer in de IJssel geleid. Op een kaart van de stad Zutphen enomgeving uit de Atlas der Frontieren, waarop de verdedigingswerken en deinundaties uit 1702 zijn aangegeven, is te zien dat de inundaties tot aan dezuidoostkant van huis De Voorst reiken.

Het zuidelijk deel van de dekzandkop, waarop een dik esdek ligt, is het hoogst(hoger dan 10,0 m +NAP). Deze hoogte kan mede zijn ontstaan door de vormingvan het esdek. De Oude Voorst ligt ten noorden van de dekzandkop op circa 8,7 m+NAP, terwijl de omringende lage gronden tussen circa 8,2 en 8,5 m +NAP liggen.In bodemkundige termen bestaan de (laaggelegen) gronden rondom de dekzand-kop uit beekeerdgronden (Stiboka, 1979: code pZg23, grondwatertrap IV) en tenoosten ervan uit vlakvaaggronden met een klei of zaveldek (Stiboka 1979: codefkZn23, grondwatertrap III). De dekzandkop wordt op de bodemkaart aangeduidals een hoge bruine enkeerdgrond (Stiboka, 1979: code bEZ21, grondwatertrap VII).Hoewel de gehele dekzandkop als een enkeerdgrond is aangeduid, is geblekendat op het perceel van huis De Oude Voorst geen enkeerdgrond voorkomt. Deenkeerdgrond moet daarom het hogere deel ten zuiden van het perceel, dat inhistorische documenten steeds als een hoog bouwlandperceel is aangeduid,betreffen. Gezien de geïsoleerde ligging en de omvang kan dit oude akkerlandals een eenmanses worden gekwalificeerd. Hoge bruine enkeerdgronden ontstaanals gevolg van langdurige bemesting met plaggenmest. Op dekzandkoppen inlaaggelegen gebieden was de aanleg van akkers vaak het werk van een enkeleboer op een nabijgelegen boerderij. Dergelijke kampontginningen (‘kampen’)vonden plaats vanaf de 13e eeuw (Dirkx, 1998). Tegenwoordig spreekt men vaneen eenmanses.


[3 9 ]



R A A P

De omgeving van de dekzandkop moet moerassig zijn geweest en vooral bestaanhebben uit elzenbroekbossen. Vanaf de Late Middeleeuwen werden veel broekbossenontgonnen en in gebruik genomen als hooiland (Dirkx, 1998). Dit kan ook in deomgeving van huis De Oude Voorst het geval zijn geweest.

Archeologie en historieArcheologische vindplaatsen uit de directe omgeving van de Oude Voorst zijnniet bekend. De dichtstbijzijnde archeologische vondst betreft een urnenveld inde omgeving van Almen dat volgens Verlinde (1987) op een perceel achter detuin van huis De Voorst ligt (ARCHIS-waarnemingsnummer 1237). Op basis vande bodemkundige ondergrond ter plaatse is deze locatie onwaarschijnlijk en zalde vindplaats eerder op de dekzandrug oostelijk daarvan moeten liggen.Aan de noordzijde van de Voorster Allee, op de Wolfelerenk, is een mogelijk graf-veld uit de Romeinse tijd bekend. Ook zijn op deze vindplaats vondsten gedaandie wijzen op een nederzetting uit de Late Middeleeuwen (ARCHIS-waarnemings-nummer 30611).

Een aantal havezaten, kasteelterreinen en buitenplaatsen in de omgeving (HetMastler, huize Baank en ‘t Velde, Den Dam en De Boedelhof) dateert uit de LateMiddeleeuwen. Nederzettingen uit de Late Middeleeuwen lagen verder naar hetwesten, rond de grote escomplexen bij Warnsveld en Zutphen.

De eerste vermelding van De Oude Voorst als leengoed dateert uit 1378 wanneereen zekere Gerard ter Voirst het als een dienstmansleen had van Hertog Willem IIIvan Gelre (Van Winter, 1962). Leden van het geslacht Ter Voirst worden echter aleerder vermeld in historische bronnen. Nicolaus de Vorste was als ministeriaal in1190 getuige van het verlenen van de vrijheid en stadsrechten aan Zutphen doorGraaf Otto (Van Winter, 1962). Na de dood van Evert ter Voirst in 1561 kwam hetgoed in handen van zijn dochter Aleid die in 1565 met Derck van Keppel, heervan Woolbeek trouwde. Vanaf dat jaar was De Voorst in bezit van het geslachtvan Keppel. In 1609 werd Oswald, een jongere zoon van Derck en Aleid, beleendmet De Voorst. Kort na 1695 werd door Arnold Joost van Keppel, die als gunstelingvan de koning-stadhouder Willem III van verarmde landjonker o.a. tot Graaf vanAlbermarle en lid van de orde van de Kouseband werd verheven, een nieuw huisgebouwd met Versaille-achtige allure. Het nieuwe huis De Voorst kwam niet vervan het oude huis te staan en het bestaat nu nog steeds.

De Oude Voorst was geen imposant adellijk huis of kasteel. Vermoedelijk was hetzoals bij veel huizen van ministerialen en lokale adel in de Late Middeleeuwen,niet meer dan een boerderij met een spieker. Dergelijke spiekers zijn aan het eindevan de Middeleeuwen en in de 16e eeuw gebouwd. Het ging om torenachtigehuizen van baksteen en met een dak van dakleien of dakpannen.De spiekers waren vaak door een wal en gracht omgeven en gescheiden van eenbijbehorende boerderij met bijgebouwen op een aparte voorhof. De boerderij konbewoond zijn door een bouwman die als boer de boerderij bestierde. In 1559werd Zweer Oyckink als bouwman op de Voorst genoemd, zodat het aannemelijkis dat er bij de spieker een boerderij gevestigd was (Harenberg, 1981).



Figuur 7. Huis De Oude Voorst (nr. 43) - De spieker op De Oude Voorst door Berkhuys in 1720. De oriëntatie is onbekend,

maar zou gezien de schaduwen vanuit het zuidoosten getekend kunnen zijn.

huis de Oude Voorsthuis de Oude Voorsthuis de Oude Voorsthuis de Oude Voorsthuis de Oude Voorsthuis de Oude Voorsthuis de Oude Voorsthuis de Oude Voorsthuis de Oude Voorsthuis de Oude Voorsthuis de Oude Voorsthuis de Oude Voorsthuis de Oude Voorsthuis de Oude Voorsthuis de Oude Voorsthuis de Oude Voorsthuis de Oude Voorsthuis de Oude Voorsthuis de Oude Voorsthuis de Oude Voorsthuis de Oude Voorsthuis de Oude Voorsthuis de Oude Voorsthuis de Oude Voorsthuis de Oude Voorsthuis de Oude Voorsthuis de Oude Voorsthuis de Oude Voorsthuis de Oude Voorsthuis de Oude Voorsthuis de Oude Voorsthuis de Oude Voorsthuis de Oude Voorsthuis de Oude Voorsthuis de Oude Voorsthuis de Oude Voorsthuis de Oude Voorsthuis de Oude Voorsthuis de Oude Voorsthuis de Oude Voorsthuis de Oude Voorsthuis de Oude Voorsthuis de Oude Voorsthuis de Oude Voorsthuis de Oude Voorsthuis de Oude Voorsthuis de Oude Voorsthuis de Oude Voorsthuis de Oude Voorst

huis 't Veldehuis 't Veldehuis 't Veldehuis 't Veldehuis 't Veldehuis 't Veldehuis 't Veldehuis 't Veldehuis 't Veldehuis 't Veldehuis 't Veldehuis 't Veldehuis 't Veldehuis 't Veldehuis 't Veldehuis 't Veldehuis 't Veldehuis 't Veldehuis 't Veldehuis 't Veldehuis 't Veldehuis 't Veldehuis 't Veldehuis 't Veldehuis 't Veldehuis 't Veldehuis 't Veldehuis 't Veldehuis 't Veldehuis 't Veldehuis 't Veldehuis 't Veldehuis 't Veldehuis 't Veldehuis 't Veldehuis 't Veldehuis 't Veldehuis 't Veldehuis 't Veldehuis 't Veldehuis 't Veldehuis 't Veldehuis 't Veldehuis 't Veldehuis 't Veldehuis 't Veldehuis 't Veldehuis 't Veldehuis 't Velde

Figuur 8. Huis De Oude Voorst (nr. 43) - Uitzicht vanaf het dak van huis De Voorst in zuidelijke richting. Getekend door Petrus

Schenk in 1700. De zichtlijn naar huis ‘t Velde (via De Oude Voorst) is weergegeven als een groene lijn (zie ook figuur 4).

[4 1 ]



R A A P

Van De Oude Voorst is een tekening bekend van Berkhuys uit 1720 (figuur 7).Deze tekenaar staat bekend als niet erg betrouwbaar. Het is dus mogelijk dat detekening een fantasietekening of een kopie van een andere prent is. In het laatstegeval kan de prent ten dele op waarheid berusten, want er staat een plaatsbepalingonder: ‘tussen de huizen Voorst en Velden’. Deze locatie klopt met een beschrijvingvan de percelen bij de verkoop van het landgoed uit 1846: ‘het bouwland deLindenkamp en de Oude Voorst genaamd met de Hooge en de Lage Weide’ (ZutphenseCourant, 1846: Harenberg, 1981). Dit is het terrein tussen de het huidige huis ende Berkel, groot 9 bunder, 86 roeden. Het huis getekend door Berkhuys is eenspijker of woontoren. Dit beeld wordt bevestigd door een prent van Petrus Schenkuit 1700 van het uitzicht vanaf het dak van De (nieuwe) Voorst, waarop het dakvan De Oude Voorst te zien is (figuur 8). De Oude Voorst lijkt voorzien te zijnvan een Gelderse gevel aan de westzijde en een trapgevel aan de oostzijde.

Op grond van de bouwstijl op de tekening van Berkhuys kan de afgebeelde spiekerin de 16e eeuw gedateerd worden, maar veel architectonische kenmerken kunnenop fantasie van de tekenaar berusten. Zo blijken de gevels af te wijken van degevels zoals Schenk die heeft getekend. Gezien de realistische en gedetailleerdeweergave van de architectonische kenmerken van het huis en de tuin van DeVoorst zullen ook de gevelkenmerken van de Oude Voorst op de prent van Schenkop realiteit berusten. De trapgevel kan dateren uit de 15e eeuw. Mogelijk is inde 16e eeuw een trapgevel tot een Gelderse gevel omgebouwd. Al met al is ervoldoende reden om aan te nemen dat de spieker waarschijnlijk is gebouwd in de15e eeuw.

Waarschijnlijk hebben er grachten om de spieker gelegen. Op de tekening vanBerkhuys is hiervan niet veel te zien. De Graaf (1918) geeft een beschrijvingvan het huis: ‘het was een versterkt gebouw met een toren gelegen in grachten,verbonden door een brug met een stuk bouwland, waarop een spijker stond’. Ookdit bouwland (akkerland) was door grachten omgeven. Waar De Graaf zich opbaseert en of deze beschrijving klopt, is niet na te gaan. De vermelding dat bijhet rooien van bomen ‘oud zwaar muurwerk’ is aangetroffen, is echter wel vanbelang (De Graaf, 1918). Wanneer het oude huis is afgebroken, is niet bekend. Welis dat bij benadering aan te geven: het wordt nog genoemd in een reisbeschrijvinguit 1740, maar het komt niet meer voor op de Hottingerkaart uit 1773-88. DeOude Voorst moet dus ergens tussen deze twee data zijn afgebroken. Op deHottingerkaart is verder te zien dat ter plaatse van de Oude Voorst één grootbouwlandkavel is aangelegd. Als gevolg hiervan zijn de sporen van het huisgeheel uitgewist en is op de kadastrale minuut uit 1832 niets meer terug tevinden van het huis (zie figuur 9). Bij de verkoop van landerijen van het goedDe Voorst in 1846 is er sprake van ‘het bouwland de Lindenkamp en de OudeVoorst genaamd met de Hooge en de Lage Weide.’Tijdens bureauonderzoek naar de huidige situatie (topografie, reliëf, terreinken-merken, etc.) zijn geen concrete aanwijzingen gevonden voor de exacte locatievan De Oude Voorst. Uit het AHN blijkt dat de kavel ten noorden van het veld-weggetje wat lager ligt dan de kavel ten zuiden ervan en de kavels ten oosten



daarvan nog weer lager. Mogelijk komt hier ook de aanduiding “de Hooge en de LageWeide” vandaan. Beide kavels zijn behoorlijk vlak en er is weinig hoogteverschil.Specifieke kenmerken in het reliëf, zoals de vorm van de gracht, zijn niet waarte nemen. Ook op oude en recente luchtfoto’s zijn geen aanwijzingen te vinden.

Ligging van De Oude VoorstDe locatie van De Oude Voorst is aan de hand van een combinatie van debeschrijving uit 1846 en de prent van Schenk bepaald. In de beschrijving vande percelen die ter verkoop werden aangeboden, is sprake van het ‘bouwland’ DeOude Voorst en de Lindekamp: twee akkers. Op de kadastrale minuut uit 1832zijn twee akkers ten zuiden van het huidige huis zichtbaar. Een van deze akkerszou de benaming ‘De Oude Voorst’ gehad hebben. De noordelijke helft van hetperceel met (in 1832) kadastraal nummer 468 is de meest waarschijnlijke locatievan het huis. Het zuidelijke deel van perceel 468 is het hoge deel van de dekzan-drug waarop de eenmanses is aangelegd. Dit deel is vrijwel zeker het ‘bouwlandde Lindekamp’. De benaming de Lindekamp duidt op een kampontginning. DeOude Voorst moet op het noordelijk deel van het perceel hebben gelegen, op eenredelijke afstand van het nog bestaande De Voorst.De tekenaar Schenk heeft, staande op het dak van huis de Voorst, een uitzicht naarhet zuiden getekend. Te zien is dat van daar af de spieker van De Oude Voorst en‘t Velde op één lijn liggen. Door Harenberg (1988) is hierop al gewezen. Op detekening van Schenk ligt tussen de tuin van huis De Voorst en De Oude Voorst nogeen flink bosperceel, zodat de afstand tussen de tuin en de Oude Voorst wellichtenige honderden meters moet zijn geweest.

Op grond van bovenstaande gegevens is de meest waarschijnlijke locatie van DeOude Voorst bepaald. Op deze locatie zijn booronderzoek en geofysische metingenuitgevoerd (figuur 9).

Mogelijkheden voor vervolgonderzoekDe locatie van de Oude Voorst kan aan de hand van een booronderzoek op beidegenoemde percelen vastgesteld worden. De exacte aard en ligging van de archeo-logische resten kan aan de hand van een geofysisch onderzoek in de vorm vaneen weerstandsonderzoek of een magnetometeronderzoek bepaald worden.

6.2 Veldonderzoek

Het veldonderzoek op het terrein van de Oude Voorst bestond uit een karterendbooronderzoek en een geofysisch onderzoek met een magnetometer en eenweerstandsmeter. In eerste instantie is een karterend booronderzoek uitgevoerd(op 30 en 32 mei 2002) om de ligging van het gebouw en de grachten vast testellen. Vervolgens is een magnetometeronderzoek uitgevoerd (op 12 juni 2002)met het doel het opsporen van funderingen en puinconcentraties. Naar aanlei-ding van de resultaten van het magnetometeronderzoek zijn extra boringen gezetom deze gegevens te verifiëren. Tijdens de uitwerking van de gegevens vanhet booronderzoek en de magnetometingen bleek dat er in de omgeving van de

[4 3 ]



R A A P

A

BBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBB

CCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCC

Berkel

Rijksstraatweg

Kapp

er A

llee

De Lindekamp

462750

213750213250 213500

462250

4622

50

462500

4625

0046

3250

4627

50

463000

4630

00

463250

213250 213500 213750

zichtlijn vanuit huis De Voorst naar huis 't Velde

Projectie kadastrale minuut (1832) op de huidige topografie

mogelijke locatie De Oude VoorstA

huis De VoorstB

huis 't VeldeC

Huis De Oude Voorst

legenda

Gemeente Gorssel

kadastrale minuut (1832)

huidige topografie

200320032003

150 200

1:4.000

0

m

10050

Graf3I2_fig4/HA1

Figuur 9. Huis De Oude Voorst (nr. 43) - Projectie van de kadastrale minuut (1832) op de huidige topografie.



Figuur 10. Huis De Oude Voorst (nr. 43) - Resultaten booronderzoek.

102

9910

010

110

310

4

4161

6263

9810

510

6

3940

3435

4849

55

81

76 77 78 79

75

72 73 74

68

6910

8

67

70 71

80

107

3365

147

38

148

14946

2547

5354

66

3215

144

145

152

146

8 9

2422 2388

110

5

109

111

18

1984

85

17 83

86

6 7

20

1642

8215

0

151

153

96 97

21 87

262728 64

57

1112131429

301 2

4389

92 93 94

95

5844

10

50

5659

60

3 4

36 90

112

114

115

91

113

123

124

125

126

121 122

127

129

31

4512

8

136

137 14

1

118

37

116

117

119

120

142 14

3

5152

138

139

140

134

133

135

130

131

132

462800

2137

00

462800

2136

0021

3700

462700

462700

2136

00

Gem

eent

e Go

rsse

lH

uis

De O

ude

Voor

st

Resu

ltat

en b

ooro

nder

zoek

gren

s on

derz

oeks

gebi

ed

rela

tief

ond

iep

vers

toor

d

dik

opho

ging

spak

ket

veel

pui

nres

ten

beek

afze

ttin

gen/

natt

e bo

dem

102

ondo

ordr

ingb

aar

puin

boor

num

mer

grac

ht

bori

ngen

lege

nda

natu

urlij

ke w

ater

loop

over

ig

2003

2003

2003

5040

30

1:1.

000

0

m

2010

Graf

3I2_

fig5

/WB/

2

[4 5 ]



R A A P

funderingen waarschijnlijk een ingewikkeld patroon van (gedempte) waterlopenaanwezig is. Het bleek lastig onderscheid te maken tussen grachten en natuurlijkewaterlopen. Derhalve werd in eerste instantie aanbevolen om een weerstands-onderzoek (aangevuld met boringen) uit te voeren om deze grachten/waterlopenin kaart te brengen. Het weerstandsonderzoek is in februari 2003 uitgevoerd,waarbij ook het aantal boringen flink is uitgebreid. Overigens zijn ook aan deoppervlakte van het akkerperceel vondsten gedaan. Direct bij de aanvang van hetveldonderzoek is op het perceel ten zuiden van de veldweg een puinconcentratieaangetroffen van baksteen- en dakpanfragmenten en brokken mortel. Voorts lagenbinnen de puinconcentratie en verspreid over een groter deel van het perceelaardewerkfragmenten, pijpenkoppen en metaal. Zowel de verspreiding van opper-vlaktevondsten als de puinconcentratie is in figuur 12 weergegeven.

MagnetometeronderzoekTijdens het magnetisch onderzoek zijn twee opvallende structuren aangetoond(figuur 12). De eerste structuur kan op niets anders duiden dan de ondergrondseresten van het huis. Deze structuur is te herleiden tot een rechthoekige funderingvan circa 8 bij 6 m en komt volledig overeen met de omvang zoals die metboringen is vastgesteld. Daaromheen lijken enige puinconcentraties te liggen. Opde noordwestelijke hoek van deze structuur is een kleine sondering uitgevoerd.In een putje van 0,5 bij 0,7 m is op 0,5 m -Mv een hoek van een bakstenenfundering aangetroffen. De afmetingen en de lengte-breedteverhouding van ditgebouw lijken globaal in overeenstemming met de prent van Berkhuys en deafmetingen van spiekers elders in de regio.

De tweede structuur is een langwerpige smalle strook ten westen, zuiden enzuidoosten van het huis. Qua oriëntatie lijkt deze structuur gericht te zijn op hetgebouw. Aangezien met de magnetische metingen geen grachten zijn gemeten,maar wel puin en funderingen, zal zich ter plaatse van deze structuur waarschijn-lijk puin bevinden. Mogelijk gaat het om een keermuur van een gracht of eenmet puin gevulde oude greppel. Boringen kunnen dit nog uitwijzen.

De structuur van de grachten, zoals die in de boringen zijn aangetroffen, komtuit de metingen niet te voorschijn. Aangezien de grachten met het egalisatiedekzijn opgevuld en zich in de boringen pas op circa 1,5 a 2,0 m -Mv aftekenen,vallen deze buiten het bereik van de magnetische metingen. Voorts kunnen degrachten die niet zijn opgevuld met o.a. veel puin, nagenoeg niet met demagnetometer gedetecteerd worden.

WeerstandsonderzoekIn februari 2003 is een weerstandsonderzoek verricht (figuur 13). Er is gemetenmet een dieptebereik van 1,5 m -Mv. De resultaten van het weerstandsonderzoekwijken op een aantal punten sterk af van die van de magnetometingen. Dit isvermoedelijk vooral het gevolg van het feit dat (t.o.v. de magnetometingen)andere bodemvariabelen de metingen beïnvloeden. In de resultaten van hetweerstandsonderzoek zijn bijvoorbeeld grachten niet goed te herkennen. Nog



beter is dit te zien wanneer de resultaten van het booronderzoek op die van hetweerstandsonderzoek worden geprojecteerd (figuur 13). Het is derhalve onduidelijkwat er tijdens het weerstandsonderzoek precies is gemeten. In principe zou devochtigheid van de ondergrond gemeten moeten zijn. Blijkbaar is het contrasttussen de grachten of natuurlijke waterlopen en de ongestoorde zandondergrondniet groot genoeg. De gemeten lage weerstandswaarden kunnen zijn veroorzaaktdoor bijvoorbeeld relatief grofzandige lagen die misschien veel natter zijn dan devenige en humeuze grachtvullingen.

Geconcludeerd kan worden dat de doelstelling van het weerstandsonderzoek,namelijk het gedetailleerd in kaart brengen van de loop van de grachten en denatuurlijke waterlopen, in dit geval niet haalbaar is gebleken. De natuurlijkeondergrond is, in elk geval qua vochthuishouding, veel grilliger dan voor eengoed resultaat van het weerstandsonderzoek gewenst is. De aanwezige grachtenen natuurlijke waterlopen worden daardoor als het ware versluierd en aan hetzicht onttrokken.

BooronderzoekHoewel het booronderzoek is uitgevoerd in een aantal fasen (zowel vooraf, tussenals na de verschillende geofysische onderzoeken), zullen eerst de resultaten vanhet gehele booronderzoek worden besproken. Voor het bepalen van de maaiveld-hoogten van de boringen is gebruik gemaakt van het Actueel HoogtebestandNederland (AHN).

De Oude Voorst moet gelegen hebben op een dekzandkop waarop volgens debodemkaart een esdek ligt. Dit esdek is niet aangetoond. In plaats daarvan bestaatde bodem onder de bouwvoor uit een dik pakket gemengde grond met een hetero-gene kleur (bont). Inclusief de bouwvoor heeft dit pakket in het algemeen eendikte van circa 0,6 tot 1,3 m en is het in sommige boringen aanzienlijk dikker. Erkomt regelmatig puin in voor en vooral ter plaatse van de puinconcentratie neemtde hoeveelheid puin toe. Waar geen grachten, waterlopen en uitbraaksleuven zijnaangetroffen, ligt de gemengde grond op geel tot grijsgeel, matig fijn zand.Resten van podzolprofielen onder het pakket gemengde grond zijn vooral in hetzuidelijke en meest noordelijke deel van het onderzochte terrein waargenomen(zie figuur 10). In andere boringen is een natuurlijk bodemprofiel aangetroffendat lijkt op een beek- of gooreerdgrond.

De locatie van het huis is mede met behulp van boringen aangetoond. In diverseboringen is tussen circa 0,4 en 0,5 m -Mv op fundament gestoten. Ter plaatsevan deze fundamenten zijn met de schop een paar kleine putjes van circa 0,4 bij0,6 m gegraven; er blijkt inderdaad sprake te zijn van fundamenten. De restenvan het huis blijken zich in het midden van de puinconcentratie te bevinden. Zoalsuit het magnetometeronderzoek blijkt, gaat het om een rechthoekige structuur vancirca 6 bij 8 m, die met behulp van een prikstok vrij nauwkeurig is getraceerd.Binnen de muren van dit huis bevindt zich in de ondergrond veel puin en deindruk bestaat dat er sprake is van interne muren. Uit een boring in het huis

[4 7 ]



R A A P

102

9910

010

110

310

4

4161

6263

9810

510

6

3940

3435

4849

55

81

76 77 78 79

75

72 73 74

68

6910

8

67

70 71

80

107

3365

147

38

148

14946

2547

5354

66

3215

144

145

152

146

8 9

2422 2388

110

5

109

111

18

1984

85

17 83

86

6 7

20

1642

8215

0

151

153

96 97

21 87

262728 64

57

1112131429

301 2

4389

92 93 94

95

5844

10

50

5659

60

3 4

36 90

112

114

115

91

113

123

124

125

126

121 122

127

129

31

4512

8

136

137 14

1

118

37

116

117

119

120

142 14

3

5152

138

139

140

134

133

135

130

131

132

462800

2137

00

462800

2136

0021

3700

462700

462700

2136

00

Diep

te o

nges

toor

de o

nder

gron

d

Hui

s De

Oud

e Vo

orst

Gem

eent

e Go

rsse

l

7,86

tot

8,1

6

veel

pui

nres

ten

102

boor

num

mer

Diep

te o

nges

toor

de o

nder

gron

d in

m +

NAP

hoge

r da

n 8,

16

beek

afze

ttin

gen/

natt

e bo

dem

dik

opho

ging

spak

ket

natu

urlij

ke w

ater

loop

rela

tief

ond

iep

vers

toor

d

ondo

ordr

ingb

aar

puin

gren

s on

derz

oeks

gebi

ed

7,56

tot

7,8

67,

26 t

ot 7

,56

6,96

tot

7,2

66,

66 t

ot 6

,96

6,36

tot

6,6

66,

06 t

ot 6

,36

5,76

tot

6,0

6la

ger

dan

5,76

lege

nda

bori

ngen

grac

ht

over

ig

2003

2003

2003

5040

30

1:1.

000

0

m

2010

Graf

3I2_

fig6

/WB/

2

Figuur 11. Huis De Oude Voorst (nr. 43) - Diepteligging ongestoorde ondergrond.



Figuur 12. Huis De Oude Voorst (nr. 43) - Resultaten magnetometer- en booronderzoek.

102

9910

010

110

310

4

4161

6263

9810

510

6

3940

3435

4849

55

81

76 77 78 79

75

72 73 74

68

6910

8

67

70 71

80

107

3365

147

38

148

14946

2547

5354

66

3215

144

145

152

146

8 9

2422 2388

110

5

109

111

18

1984

85

17 83

86

6 7

20

1642

8215

0

151

153

96 97

21 87

262728 64

57

1112131429

301 2

4389

92 93 94

95

5844

10

50

5659

60

3 4

36 90

112

114

115

91

113

123

124

125

126

121 122

127

129

31

4512

8

136

137 14

1

118

37

116

117

119

120

142 14

3

5152

138

139

140

134

133

135

130

131

132

462800

2137

00

462800

2136

0021

3700

462700

462700

2136

00

Hui

s De

Oud

e Vo

orst

Gem

eent

e Go

rsse

lRe

sult

aten

bo

or-

en m

agne

tom

eter

onde

rzoe

k

dik

opho

ging

spak

ket

lege

nda

bori

ngen

grac

ht

natu

urlij

ke w

ater

loop

rela

tief

ond

iep

vers

toor

d

beek

afze

ttin

gen/

natt

e bo

dem

ondo

ordr

ingb

aar

puin

posi

tief

fund

erin

g hu

is

over

ige

stru

ctur

en

gren

s on

derz

oeks

gebi

ed

veel

pui

nres

ten

102

boor

num

mer

mag

neti

sch

afw

ijki

ngne

gati

ef

over

ig

2003

2003

2003

5040

30

1:1.

000

0

m

2010

Graf

3I2_

fig7

/WB/

2

[4 9 ]



R A A P

blijkt dat de bodem vanaf circa 1 m -Mv een (t.o.v. de omgeving) afwijkendetextuur heeft; het gaat om matig grof tot grof, lemig roesthoudend zand dat nietverstoord lijkt te zijn. Op de diepte waarop zich buiten het huis een humeuzevenige laag of grachtbodem bevindt (tussen ca. 2,0 en 2,5 m -Mv), is dit lemigezand niet aangetroffen. De indruk bestaat dat het om de natuurlijke zandonder-grond gaat waarop het huis is gebouwd.

In de boringen 1 en 56 is onder de laag gemengde grond een dikke laag (0,2 tot0,4 m) mortel met fijn puin aangetroffen. Waarschijnlijk zijn er bij de afbraakbakstenen gebikt.

In veel boringen zijn waterlopen aangetroffen (figuur 10). Ze zijn in de regel pasonder het ter plaatse zeer dikke ophogingspakket herkenbaar. De diepte van dezewaterlopen ligt tussen circa 1,9 en 2,3 m -Mv; ze worden gekenmerkt door hetvoorkomen van een humeuze tot sterk humeuze, soms venige, donkergrijze ofdonkergrijsbruine laag in het bodemprofiel. In een aantal gevallen gaat het omeen laagje veen op de bodem van de voormalige waterloop.Het kan zowel om grachten als natuurlijke beeklopen gaan. Het onderscheidtussen grachten en een voormalige beekloop is moeilijk te maken. Indien ergeen archeologische indicatoren in worden aangetroffen, is het niet duidelijk ofhet een gegraven dan wel een natuurlijke waterloop betreft. De aanwezigheid vanarcheologische indicatoren zoals houtskool, aardewerk en puin of mortel kanmogelijk van onderscheidende betekenis zijn. Op grond daarvan zijn in de boringen2, 6, 16, 38, 42, 43, 44, 93, 144, 146 en 148 grachten onderscheiden. In dezeboringen zijn de grachten het meest uitgesproken voor wat betreft de herken-baarheid (een typische grachtvulling). Duidelijk is ook dat de boringen waarindeze grachtvullingen zijn aangetroffen vooral rondom het huis liggen en dat degracht direct tegen de muren van het huis gelegen heeft.Het onderscheid tussen als zodanig herkenbare grachtvullingen en de vullingenvan natuurlijke waterlopen is echter arbitrair. Zoals veel laat-middeleeuwsekastelen en havezaten lijkt ook het huis De Oude Voorst gebouwd te zijn bij eenbeek en is door het afgraven van het terrein rondom het huis een brede grachtgemaakt. Uiteindelijk zal dit er toe hebben geleid dat het gehele huis door wateromgeven was, waarbij het water tot aan de muren heeft gestaan. De desbetreffendebeek lijkt oost-west georiënteerd te zijn en direct ten noorden van het huisgelopen te hebben. Ten westen van het onderzochte akkerperceel is in een nogin het reliëf zichtbare depressie eveneens een waterloop aangetroffen. Ook hierinkomt (weinig) puin voor. Onduidelijk is echter in hoeverre deze waterloop alseen gracht moet worden geïnterpreteerd en wat de relatie is met de grachten omhet gebouw van de Oude Voorst. Voorstelbaar is dat de grachtvulling direct rondomhet huis een ander karakter heeft als gevolg van het accumuleren van huis- enander afval. Bovendien zullen, tijdens de enkele eeuwen dat het huis bewoond isgeweest, door verwering en reparaties van daken en muren, dakpanresten en/ofleien, steengruis en mortel in de gracht terecht zijn gekomen. Op een grotereafstand kan de bodem meer het karakter van een vijverbodem hebben. In dit lichtis het ook het vermelden waard dat de top van de grachtvulling in de directe



nabijheid van het huis ook hoger ligt dan op enige afstand van het huis. Misschienis dit mede een gevolg van de accumulatie van afval en de geringere inklinkingervan.

Circa 40 m ten zuiden van deze gracht is in de boringen 6 en 21 nog een water-loop aangetroffen (resp. 2,3 en 2,5 m diep). In de boringen 6, 71, 126 en 127 isbovendien nog puin aangetroffen, waardoor vaststaat dat het niet om een ouderebeekloop gaat. Deze gracht is ook aangetoond in de boringen 67 t/m 71, 86, 93,94 en 121. De ligging van deze waterloop of gracht kan duiden op een voorhofwaarop de boerderij (met bijgebouwen) heeft gestaan. De gracht sluit aan opeen aan de westzijde gelegen waterloop.

Om het verloop van de grachten of natuurlijke waterlopen in kaart te brengen, isaan de hand van de diepten van de top van de ongestoorde ondergrond en de basisvan de humeuze of venige lagen een reliëfkaart gemaakt (figuur 11). In principezou het verloop en de ligging van de grachten en de natuurlijke waterlopen hierinenigszins herkenbaar moeten zijn. In hoeverre dit een weerspiegeling is van desituatie in de periode waarin de Oude Voorst bewoond werd, is op grond van deboringen niet exact te bepalen. In de boringen is de grens tussen de opgebrachtegrond en de ongestoorde ondergrond namelijk soms lastig vast te stellen. In elkgeval lijkt het erop dat het huis in een oost-west georiënteerde depressie lag. Deongestoorde ondergrond onder het ophogingspakket of de humeuze lagen bevindtzich steeds op een overeenkomstige diepte: tussen 2,0 en 2,5 m -Mv (tussen ca.5,3 en 6,5 m +NAP). Op de reliëfkaart (figuur 11) is voorts ook de zuidelijke grachtzichtbaar, evenals een flinke depressie in het westelijke deel van het terrein.

Oppervlaktevondsten en dateringTijdens het veldonderzoek is het zuidelijke akkerperceel geïnspecteerd op deaanwezigheid van oppervlaktevondsten (zie figuur 10). De vondsten bestaan uitaardewerkfragmenten, puin, pijpenkoppen en metaal. Behalve het puin dat in eenbeperkte concentratie is aangetroffen, zijn de aardewerkfragmenten op vrijwelhet gehele perceel aangetroffen, tot aan de rand van de eenmanses. Het gaat o.a.om kogelpotaardewerk, een scherf Paffrath-aardewerk, (proto)steengoed, grijs-en roodbakkend aardewerk, Majolica, Faience en porselein. De oudste fragmentenzijn de Paffrath-scherf (gedateerd tussen 1050 en 1250) en drie kogelpotscherven(gedateerd tussen 1100 en 1250). Het meeste aardewerk dat is verzameld dateertuit de 14e t/m 17e eeuw. Aardewerk uit de 18e en 19e eeuw is wel aangetroffen,maar niet verzameld.

Het puin bestaat uit baksteen(fragmenten) met een breedte tussen 11,5 en 13,5cm en een dikte tussen 5 en 7 cm. Enkele complete bakstenen hadden lengtentussen 22,5 en 25 cm. Andere resten bestaan uit stukken roodbakken vloertegelen dakpanfragmenten. Het betreft stukken van onderpannen met een strookglazuur die dateren uit de 15e eeuw.De metaalvondsten bestaan uit diverse gebruiksvoorwerpen, enige munten, eenarkebuskogel en een hoeveelheid loodstukken. Behoudens de stukken lood,

[5 1 ]



R A A P

102

9910

010

110

310

4

4161

6263

9810

510

6

3940

3435

4849

55

81

76 77 78 79

75

72 73 74

68

6910

8

67

70 71

80

107

3365

147

38

148

14946

2547

5354

66

3215

144

145

152

146

8 9

2422 2388

110

5

109

111

18

1984

85

17 83

86

6 7

20

1642

8215

0

151

153

96 97

21 87

262728 64

57

1112131429

301 2

4389

92 93 94

95

5844

10

50

5659

60

3 4

36 90

112

114

115

91

113

123

124

125

126

121 122

127

129

31

4512

8

136

137 14

1

118

37

116

117

119

120

142 14

3

5152

138

139

140

134

133

135

130

131

132

462800

2137

00

462800

2136

0021

3700

462700

462700

2136

00

Gem

eent

e Go

rsse

lH

uis

De O

ude

Voor

st

lege

nda

bori

ngen

grac

ht

Resu

ltat

en bo

or-

en w

eers

tand

sond

erzo

ek

beek

afze

ttin

gen/

natt

e bo

dem

ondo

ordr

ingb

aar

puin

dik

opho

ging

spak

ket

natu

urlij

ke w

ater

loop

rela

tief

ond

iep

vers

toor

d

gren

s on

derz

oeks

gebi

ed

boor

num

mer

hoog

veel

pui

nres

ten

wee

rsta

ndw

aard

enla

ag102

over

ig

2003

2003

2003

5040

30

1:1.

000

0

m

2010

Graf

3I2_

fig8

/WB/

2

Figuur 13. Huis De Oude Voorst (nr. 43) - Resultaten boor- en weerstandsonderzoek.



Figuur 14. Huis De Oude Voorst (nr. 43) - Resultaten archeologisch onderzoek.

102

9910

010

110

310

4

4161

6263

9810

510

6

3940

3435

4849

55

81

76 77 78 79

75

72 73 74

68

6910

8

67

70 71

80

107

3365

147

38

148

14946

2547

5354

66

3215

144

145

152

146

8 9

2422 2388

110

5

109

111

18

1984

85

17 83

86

6 7

20

1642

8215

0

151

153

96 97

21 87

262728 64

57

1112131429

301 2

4389

92 93 9495

5844

10

50

5659

60

3 4

36 90

112

114

115

91

113

123

124

125

126

121 122

127

129

31

4512

8

136

137 14

1

118

37

116

117

119

120

142 14

3

5152

138

139

140

134

133

135

130

131

132

462800

2137

00

462800

2136

0021

3700

462700

462700

2136

00

Resu

ltat

en a

rche

olog

isch

ond

erzo

ek

Hui

s De

Oud

e Vo

orst

Gem

eent

e Go

rsse

l

beek

afze

ttin

gen/

natt

e bo

dem

dik

opho

ging

spak

ket

natu

urlij

ke w

ater

loop

rela

tief

ond

iep

vers

toor

d

ondo

ordr

ingb

aar

puin

gren

s on

derz

oeks

gebi

ed

hoge

re d

roge

zon

e

mog

elijk

e vo

orho

f

Spie

ker

fund

erin

g

wat

er-

of g

rach

tzon

e

natt

e of

dra

ssig

e zo

ne

veel

pui

nres

ten

102

boor

num

mer

over

ig

lege

nda

bori

ngen

grac

ht

2003

2003

2003

5040

30

1:1.

000

0

m

2010

Graf

3I2_

fig9

/WB/

2

[5 3 ]



R A A P

dateren de meeste metaalvondsten uit de 19e eeuw. Twee munten dateren uit1720 en 1760 en één munt dateert uit de 19e eeuw. Vermeldenswaardig is verdernog de vondst van een stuk molensteen van tefriet.

Tot slot moet nog de meest opmerkelijke vondst vermeld worden. Het is eenfragment van een pijpenkop met daarop een wapenschild met vier kwartieren. Dewapens in de kwartieren laten zich maar ten dele herkennen. Boven het schildstaat een (Engelse?) koningskroon. Het wapen is omgeven met een band metdaarop de tekst “HONI SOIT QUI MAL I PENSE”. Het betreft de wapenspreuk vande Engelse Orde van de Kouseband waarin Arnold Joost van Keppel in 1700 werdopgenomen. Waarschijnlijk is het een wapenschild van koning-stadhouder Willem III.

6.3 Interpretatie

Uit de resultaten van het booronderzoek en de magnetometingen kan wordenafgeleid dat het huis een rechthoekig grondplan heeft van circa 8 bij 6 m ennoordwest-zuidoost georiënteerd is (figuren 9 en 14). De bovenkant van defundamenten bevindt zich op een geringe diepte (ca. 0,5 m -Mv). Het huis isomgeven geweest door een gracht die direct tegen de muren van het huis aanlag.Huis en gracht zijn vermoedelijk aangelegd langs de zuidrand van een oude beekdie daarvoor is vergraven. Het onderscheid tussen de gracht en de beek is daar-door niet scherp zichtbaar in de boringen; derhalve zijn de begrenzingen tussende gracht en de beek niet duidelijk in kaart te brengen. Ook in grachten kunnenop natuurlijke wijze beekafzettingen zijn ontstaan.Van de beek waaraan de Oude Voorst is ontstaan, is weinig op oude topografischekaarten terug te vinden. Het zou mogelijk een restgeul van een oude Berkelloopkunnen zijn die misschien al in de Late Middeleeuwen als zodanig al niet meerbestond.Misschien is ten zuiden van het huis door de dekzandondergrond een tweede,circa 8 tot 10 m brede gracht gegraven waardoor er een soort eiland gecreëerdwerd dat als voorhof kon dienen. Hierop kan de bij de Oude Voorst behorendeboerderij gestaan hebben. Het kan ook andersom hebben plaatsgevonden; tennoorden van het omgrachte terrein met de boerderij kan op een gegeven momenteen spieker (Huis de Oude Voorst) zijn gebouwd die dan met een afzonderlijkegracht (aansluitend op de beek) werd omgeven. Dergelijke ontwikkelingen zijnelders op vergelijkbare terreinen verondersteld.

Er zijn verder geen aanwijzingen voor bebouwing op de voorhof aangetroffen.Vermoedelijk heeft hier geen steenbouw plaatsgevonden en betrof het vakwerk-bouw met leemwanden. Aanwijzingen voor een verbinding tussen de voorhof ende Spieker zijn er eveneens niet gevonden, maar iets dergelijks zal zonder meeraanwezig zijn geweest.




ConclusiesHet onderzoek heeft de volgende resultaten opgeleverd:

- De resten van De Oude Voorst liggen in het de aan de hand van het bureau-onderzoek vastgestelde zoekgebied.

- De Oude Voorst lag aan de rand van een dekzandrug aan een beek en wasomgeven door natte beek- en broekgronden.

- De Oude Voorst was een gebouw met een grondplan van circa 8 bij 6 m. Deresten van de fundering liggen op circa 0,5 m -Mv.

- De Oude Voorst was geheel door grachten omgeven en kende vermoedelijk ookeen omgrachte voorhof waarop waarschijnlijk een boerderij heeft gestaan. Tenzuiden van de voorhof ligt een kleine es die als oorspronkelijke laat-middeleeuwsekampontginning (de Lindekamp) tot de boerderij behoord moet hebben.

- Na de sloop van De Oude Voorst is het terrein geheel geëgaliseerd met eenpakket gemengde grond en opgenomen in de uitgebreide parkaanleg rond huisDe Voorst. Behalve de kleine es zijn er van de oorspronkelijke situatie vanvoor het einde van de 17e eeuw weinig kenmerken in het landschap over dieaan De Oude Voorst zijn toe te schrijven.

- Het huis was een typische spieker die op grond van architectonische kenmerkengebouwd moet zijn in de 15e eeuw. De vondst van enkele dakpanfragmentenondersteunt deze veronderstelling.

- Op grond van de Paffrath- en kogelpotscherven gaat de oudste bewoningterug tot in de 12e of de eerste helft van de 13e eeuw; de periode waarinook het geslacht De Voorst voor het eerst vermeld wordt (1190).

Een aantal aspecten van De Oude Voorst zijn op grond van het veldonderzoeknog niet voldoende aangetoond:

- Als gevolg van de specifieke beperking van magnetisch onderzoek is hetgrachtenplan niet volledig in kaart te brengen. Een groot aantal boringenleverde echter wel bruikbare gegevens op.

- Het is nog onbekend waarop de langgerekte structuur ten zuiden van het huisdie bij de magnetische metingen is waargenomen, betrekking heeft. Ook metboringen is hier geen beter resultaat bereikt.

- Hoewel (op grond van een kleine sondering) vermoed wordt dat delen van defundering nog intact zijn, zijn in dit stadium nog onvoldoende gegevensbeschikbaar om de conservering ervan te bepalen.

- Hoewel op de voorhof een boerderij met eventuele bijgebouwen gestaan kanhebben, is hiervoor nog geen enkele archeologische aanwijzing gevonden. Deoudste bewoning kan zich op de voorhof hebben bevonden. Mogelijk zijn deresten daarvan bij de egalisatie van het terrein verstoord, maar dit is nogniet aangetoond.

De resultaten van het onderzoek naar de archeologische resten van het huis DeOude Voorst zijn ook beschreven in RAAP-notitie 197 (Oude Rengerink, 2003). Deonderzoeksresultaten zijn in ARCHIS ingevoerd onder ARCHIS-waarnemingsnummer136431.

[5 5 ]



R A A P

AanbevelingenAanbevolen wordt om de aspecten waarover nog niet voldoende gegevensbeschikbaar zijn, nader te laten onderzoeken.

De conserveringstoestand van de fundering van het huis kan door middel vaninventariserend archeologisch onderzoek (waardering in de vorm van een beperktproefsleuvenonderzoek) worden vastgesteld. De omvang van de fundering (8 bij 6m) is dermate gering dat deze vrijwel in z’n geheel kan worden blootgelegd. Doormiddel van proefsleuven kan gezocht worden naar de resten van de boerderij ende oudste bewoningsresten.

Met de gegevens uit het onderzoek kunnen inrichtingsvoorstellen wordenontwikkeld. Gezien de cultuurhistorische en landschappelijke waarde van deomgeving van huis De Voorst kunnen de historische elementen van De OudeVoorst weer worden aangebracht bij de herinrichting van het terrein. Aangezienin de huidige situatie van De Oude Voorst nagenoeg niets meer herinnert aan dehistorische situatie, kan het terugbrengen van de historische kenmerken eenopwaardering van een stuk waardevol cultuurlandschap betekenen.

Het verdient tevens aanbeveling om het terrein van De Oude Voorst bij deRijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek (ROB) voor te dragen alsbeschermd archeologisch monument.



465464

463

214

214

465

464

463

213212

213212Figuur 15. Huis De

Boedelhof (nr. 44) - De

ligging van het onder-

zoeksgebied (gearceerd);

inzet: ligging in Neder-

land (ster).

[5 7 ]



R A A P

7 Huis De Boedelhof (nr. 44; gemeente Gorssel)

7.1 Bureauonderzoek

Huidige toestandHet terrein van het voormalige huis De Boedelhof ligt ten oosten van de huidigebebouwde kom van Eefde, direct noordelijk van het Twentekanaal (Boedelhofweg42) te Eefde, gemeente Gorssel (kaartblad 33F 213.180/464.150; figuur 15).Tegenwoordig rest van dit landgoed slechts het oostelijke van beide bouwhuizen.Op het terrein liggen voornamelijk sportvelden (hockeyvelden).


- De Bodemkaart van Nederland, schaal 1:50.000 (Stiboka, 1979).- De bodemkaart van het studiegebied Gorssel, schaal 1:25.000 (Den Besten, 1988).- De geomorfologische kaart van het studiegebied Gorssel, schaal 1:25.000(Den Besten, 1988).

- Gegevens uit het Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN), beschikbaargesteld door de provincie Gelderland.

Historische en topografische kaarten:- Caertboek van Thomas Witteroos (kaartboek van de in beslag genomen goederenvan Zutphen door de Koning van Spanje) uit 1573 (Harenberg, 1985 en 1997;Van der Wyck, 1988).

- Kaart van ‘die Wulfeler Marce’ door Van Swinderen uit 1630; kopie naar eenkaart van N. van Geelkercken uit 1628 (GA, AKV 146; Harenberg, 1997).

- Inundatieplan van Zutfen door Adolphus Overdorp in 1765 (Doornink-Hoogenraad, 1983).

- De Topografische kaart van de linie van de IJssel vanaf Arnhem tot de Zuiderzee,van het land tussen Arnhem en Nijmegen en van Wedde en Westwoldingerland,opgenomen en getekend door Kapt. ing. Hottinger e.a., 1773-1794 (schaal1:14.400; ARA, inv.code: 4.osk. Inv. nr.: y11-u2; Versfelt, 2003).

- De Boedelhof met naaste omgeving door A. de Geus in 1809 (Harenberg, 1997).- De kadastrale minuut uit 1832: Gemeente Gorssel in 5 Sectien Sectie D in 4Bladen genaamd Angeren Blad 2 van no. 227 tot no. 352, schaal 1:2.500.

- De Topografische en Militaire topografische kaart van het Koninkrijk derNederlanden (1830-1855), schaal 1:50.000 (Wolters-Noordhoff Atlas-produkties, 1990).

- De Chromotopografische kaart des Rijks, schaal 1:25.000, blad no. 434 Almen(gedeeltelijk herzien in 1911; ROBAS Producties, 1989).




- Literatuur met betrekking tot (de omgeving) van huis De Boedelhof (o.a. DeGraaf, 1926; Harenberg, 1969, 1975, 1981, 1997 en 1999; Van Heuvel, 1903;Scholte Lubberink & Lohof, 1998; Stenvert e.a., 2000; Van Winter, 1962; Vander Wyck, 1988; zie literatuurlijst).

Landschap en bodemDe Boedelhof lag vroeger in het dal van de Eefsche beek voordat deze gekanaliseerden meer naar het zuiden verlegd werd. Uit de periode voordat de sportveldenwerden aangelegd, zijn geen gegevens over de bodemkundige situatie bekend.Om deze reden staat het terrein op de bodemkaart (Stiboka, 1979; Den Besten,1988) als niet gekarteerd aangegeven. In de directe omgeving, waar ten tijde vande kartering de oorspronkelijke bodemopbouw nog wel is bestudeerd, bestonddeze uit hoge bruine enkeerdgronden (code bEZ21, grondwatertrap VII) voor watbetreft het noordelijke deel en veldpodzolgronden (code Hn21; grondwatertrap VII)voor wat betreft het zuidelijke deel. In geomorfologisch opzicht ligt het terreinop de overgang van een dalvormige laagte in het zuidwestelijke deel naar eendekzandwelving in het noordoostelijke deel (Den Besten, 1988).

Archeologie en historieIn ARCHIS staat het terrein van het voormalige huis De Boedelhof geregistreerdonder ARCHIS-waarnemingsnummer 133719. Van het terrein zijn evenwel geenarcheologische vondsten bekend. Van het westelijke bouwhuis is bekend dat hetin warme zomers zichtbaar is als een dorre plek in het hockeyveld (waarnemingH. Scholte Lubberink).

De Boedelhof werd voor het eerst vermeld in een leenregister uit 1378 (De Graaf,1914; Van Winter, 1962). In dat jaar werd Andries van Yseren (een lid van hetZutphense patriciaat) met het goed beleend. In 1406 sprak Van Yseren van ‘desengoede Bodeloff’ (Harenberg, 1997). In 1436 werd zijn zoon (?) beleend met ‘datgoet geheiten Boedeloff met sijnen tobehoren, in den kerspel van Warnsfeld, in derbuyrschap van Evede gelegen’ (Harenberg, 1999). Waarschijnlijk bestond het huisDe Boedelhof reeds in het einde van de 14e eeuw. Pas in 1580 werd het huis zelfvoor het eerst in de bronnen vermeld. Het werd toen ‘de Spicker op Den Bolhoef’genoemd (De Graaf, 1914). In de Tachtigjarige Oorlog (1583) is het huis verwoest.Van de oudste fase van de Boedelhof bestaat een beschrijving. Enkele liedenomschrijven De Boedelhof dan als volgt: ‘dat sy hebben sien staen voor de tydenvan Duc d’Alba (Alva) een hooch, vierkant steenen huis ofte spycker opten poll vanden Boelhof, met leyen bekleet, met een toorn an de siidt na ‘t veldt, met een eer-den wal rontom, end met een doornen hegge an de voet van den wall, met grootedubbele graften end een cingelwal tussen beyden en met twee touw bruggen, dearvan de binnenste met een ijseren keten opgetrocken worden, end dat het huis opden Poll noch heeft gestaen als Taxis de Stadt in nam. Buiten an de graften stondt

[5 9 ]



R A A P

een bouhuis van ses gebondt Zal. Cornelis plach op den Boelhof een jacht vanhonden end winden (te holden). Op het leydack van den Boelhof placht te liggeneen duivenhecken end wierde daer een goede vlucht duiven geholden...’ (De Graaf,1914; Harenberg, 1981 en 1999). De Boedelhof bestond dus vóór 1583 uit eenvierkante (bak)stenen spijker met aan de zuidoostzijde (‘siidt na ‘t veldt’?) eentoren. In ieder geval was het dak van de spijker met leien bedekt. Rondom hetgebouw lag een aarden wal waarvan de voet beplant was met doornstruiken.Hieromheen lag vanaf de pol gezien: een gracht, een (singel)wal en nog eengracht. Het geheel was dus door twee wallen en twee grachten omgeven. Overbeide grachten lag een ophaalbrug. Buiten de gracht (voor het huis?) stond eenbouwhuis van zes gebinten (ca. 15 m). Op het dak van het huis stond een duiven-hok. Er bestaat een afbeelding uit 1573 waarvan het onzeker is of het afgebeeldehuis De Boedelhof of het kasteel Empe (bij Voorst) betreft (Van der Wyck, 1988).Harenberg (1985 en 1997) heeft aangetoond dat de kans groot is dat het inderdaadde Boedelhof betreft (figuur 17). Bovendien komt deze beschrijving overeen metde afbeelding op de kaart van Witteroos (figuur 17) waarop een vierkant huis(‘spijker’) met daarachter een vierkante toren zichtbaar is. Waarschijnlijk is detoren de oorspronkelijke spijker en is er later een rechthoekig woongedeeltetegenaan gebouwd. De toren heeft een middeleeuws uiterlijk. Volgens Harenberg(1985) kan deze toren uit de laatste helft van de 14e eeuw dateren en het woon-huis uit de 15e eeuw. Op de ‘Kaart van die Wulfeler Marce’ van Van Swinderen uitomstreeks 1630 (figuur 18; Harenberg, 1997) staat het terrein van De Boedelhofafgebeeld. Op deze kaart wordt slechts de dubbelomgrachte huisplaats (pol)weergegeven. Het huis werd immers in 1583 grotendeels verwoest. De afgebeeldeomgrachting komt goed overeen met de beschrijving uit omstreeks 1583. Naast hetlege, omgrachte huiseiland wordt ook een bouwhuis met twee kleinere bijgebouwtjesafgebeeld. Waarschijnlijk is dit het bouwhuis waarvan in de beschrijving uitomstreeks 1583 sprake is. Het bouwhuis lag aan de noordwestzijde van de pol.Blijkbaar werden de gebouwen tijdens de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648) nietverwoest. Het is ook mogelijk dat de kleine bijgebouwtjes pas na de verwoestingin 1583 zijn gebouwd.

In 1638 is De Boedelhof, dan in bezit van Gerlach van der Capellen, weer opge-bouwd. Waarschijnlijk werd het huis op de oude huisplaats en met gebruikmakingvan de oude fundamenten en ruïnes opgericht (Harenberg, 1985). De Graaf (1914en 1926) meent echter dat het huis elders, in de nabijheid van de oude pol isopgetrokken. Omdat in de beschrijving van omstreeks 1583 sprake is van een bouw-huis en op de kaart van Van Swinderen uit circa 1630 (figuur 18) een bouwhuisstaat afgebeeld, kan aangenomen worden dat het huis op de oude pol is herbouwd.Indien De Graafs opvatting wordt gevolgd, kan het op de kadastrale minuut uit1832 zichtbare rechthoekige, omgrachte (?) eiland ten westen van de huisplaatsmogelijk aangeduid worden als de locatie van de middeleeuwse spijker (figuur 16).Op de kaart van De Geus uit 1809 worden hier echter geen grachten aangegeven(Harenberg, 1997). Waarschijnlijk betreft het een omheind veld of moestuin.



AAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAA



DDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDD


FFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFF

EEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEE

GGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGG

Boede

lhofwe

g

Kanaalpad

213100213000

464300

213200

46420046

4200

4643

00

213000 213100 213200

46410046

4100

huidige topografie


Projectie kadastrale minuut (1832) op de huidige topografieGemeente GorsselHuis De Boedelhof te Eefde

locatie Huis De Boedelhof

locatie bouwhuis (afgebroken)

mogelijke locatie Middeleeuwse spijkerE

bouwhuis (bestaand)

grachten

mogelijke gracht

locatie voormalige tuinen

legenda

B

A

C

D

F

G 22003

100

1:2.500

50

m

0

graf3_44/HA3

Figuur 16. Huis De

Boedelhof (nr. 44) -

Projectie kadastrale

minuut (1832) op de

huidige topografie.

[6 1 ]



R A A P

Van het in 1638 herbouwde huis bestaat een tekening van J. de Beijer uit 1744(Romers, 1987; zie figuur 19). Volgens Harenberg (1985) is de rechts op deafbeelding uit 1744 zichtbare toren(?) een restant van de oorspronkelijke middel-eeuwse toren(spijker). Eén van beide aanbouwen (vleugels) aan de toren kanmogelijk als een (herbouw) van het op de kaart van Witteroos uit 1573 zichtbarerechthoekige woongedeelte zijn. Het is ook mogelijk dat het links op de voorgrondzichtbare lage gebouwtje het onderste deel is van de oorspronkelijke toren. Hetgebouw met de Gelderse topgevel, midden op de afbeelding, dateert waarschijnlijkuit de 17e eeuw. In de overige vleugels bevinden zich schuiframen. Deze kunnenin de 18e eeuw gedateerd worden. Of dit ook de bouwdatum van deze vleugelsis, is niet met zekerheid te zeggen. Op het inundatieplan van Zutfen uit 1765wordt De Boedelhof afgebeeld als een gebouw met een rechthoekig grondplan eneen toren (Doornink-Hoogenraad, 1983). De toren lijkt aan de oostzijde van hetgebouw te staan. Dit komt overeen met de afbeelding uit 1744. Voor het huis zijntwee bouwhuizen zichtbaar. Aan de oostzijde van het huis bevond zich een tuin.

Na 1638 is tegenover het dan nog aanwezige bouwhuis een nieuw bouwhuisaangelegd. Op de kaart uit 1630 lijkt het bouwhuis aan de noordwestzijde van depol te liggen (figuur 18). Indien dit correct is, dan was het voormalige (in 1821gesloopte) bouwhuis het oude middeleeuwse huis. Hierop wijst ook de datering vande huidige bebouwing (bouwhuis). Dit bouwhuis is in 1675 gebouwd en volgenseen gevelsteen in 1747 verbouwd. Bouwhistorisch onderzoek van het huidigegebouw kan uitsluitsel geven over de exacte ouderdom van het bouwhuis. Indiengeen middeleeuwse sporen worden aangetroffen, is het waarschijnlijk dat hetnoordewestelijke bouwhuis het oorspronkelijk middeleeuwse bouwhuis is geweest.

In 1821 werd De Boedelhof, met het zuidwestelijke (rechter) bouwhuis, gesloopt(figuur 16). Het noordoostelijke (linker) bouwhuis bleef gespaard (figuur 19). Dithuis wordt ook wel het koetshuis of orangerie (De Graaf, 1914) genoemd. In de19e eeuw hebben enkele verbouwingen aan het bouwhuis plaatsgevonden. Hetbouwhuis is bewoond gebleven als ‘herenhuis’ of ‘buiten’. In 1889 werd het res-terende bouwhuis omschreven als ‘Het Buiten de Boedelhof, geschikt voor zomer-en winterverblijkt, gelegen onder Gorssel bij Zutphen, bevattende 4 kamers, keuken,kelder, meidenkamer en verdere gemakken, met of zonder tuin’ (Harenberg, 1997).Vanaf 1938 is het als clubhuis in gebruik door de Mixed Hockey Club Zutphen.Op het omliggende terrein zijn hockeyvelden (deels kunstgras) aangelegd. In1983 is aan de noordoostzijde van het bouwhuis een aanbouw aangebracht. Dezeaanbouw bestaat uit een lichte houtconstructie (Harenberg, 1997).

Mogelijkheden voor vervolgonderzoekMet behulp van een booronderzoek kan vastgesteld worden of zich nog restenvan fundamenten en/of grachten in de bodem bevinden. Als dit het geval is kaneen geofysisch onderzoek in de vorm van een weerstandsonderzoek uitgevoerdworden om de precieze aard en ligging van de archeologische structuren te bepalen.Bouwhistorisch onderzoek van het nog bestaande bouwhuis kan aanvullendeinformatie over de ouderdom ervan opleveren. Eventueel kan onderzoek gedaan



Figuur 17. Huis De Boedelhof (nr. 44) - Huis ‘De Boelhof’ uit het kaartboek van Th. Witroos, 1573 (uit Van der Wyck, 1988).

[6 3 ]



R A A P

worden naar de locatie van een mogelijke voorganger. Het is niet zeker of dezeop een andere plaats dan de nieuwe Boedelhof gelegen heeft Het langwerpigeterrein ten westen van het bouwhuis op de kadastrale minuut zou een mogelijkelocatie kunnen zijn. Aan de hand van een booronderzoek kan bepaald worden ofzich hier archeologische resten in de bodem bevinden. Indien dit het geval is,kan met behulp van weerstandsonderzoek de precieze aard en ligging van deeventuele voorganger bepaald worden.

7.2 Veldonderzoek

Het veldonderzoek op het terrein van het huis De Boedelhof bestond uit eengeofysisch weerstandsonderzoek en een booronderzoek. Dit onderzoek heeft inhet najaar van 2001 plaatsgevonden. In het voorjaar van 2003 is op het terreineen aanvullend booronderzoek uitgevoerd. Doel van het onderzoek was hetopsporen van ondergrondse resten van gebouwen en grachten. Tevens diende demogelijke locatie van de middeleeuwse voorganger van het Huis De Boedelhof teworden bepaald. Het veldwerk werd mogelijk gemaakt door enthousiaste mede-werking van de Mixed Hockey Club Zutphen.

WeerstandsonderzoekVoor het weerstandsonderzoek zijn twee afzonderlijke locaties geselecteerdomdat een vlakdekkend onderzoek niet mogelijk was. De eerste locatie ligt tussenhet kunstgras-hoofdveld in het oosten en het kleine kunstgras-oefenveld in hetwesten. Verwacht werd dat hier mogelijk resten van het hoofdeiland met hethoofdgebouw aanwezig zijn. De tweede locatie ligt noordwestelijker, op hetoefenveld direct ten westen van het clubhuis. Verwacht werd dat hier mogelijkresten van het verdwenen bouwhuis en de omgrachting van de vroegere voorburchtaanwezig zijn. Er is gemeten met een dieptebereik van 1,0 m -Mv.

Uit het weerstandsonderzoek blijkt dat op de zuidelijke locatie (aan de zuid- enwestzijde) sprake is van zones van hoge tot zeer hoge weerstandswaarden (figuur20). In het gedeelte ten noordwesten hiervan zijn relatief lage weerstandswaardengemeten met daarin enkele kleine ‘eilanden’ van hoge weerstandswaarden. Parallelaan en op enige meters van de lange (noord)oostelijke grens bevindt zich eensmalle, circa 1 tot 2,5 m breed baantje van lage tot zeer lage weerstandswaarden.Op de noordelijke locatie zijn zowel aan de oost- als westzijde zones van hogetot zeer hoge weerstandswaarden gemeten. In het middendeel zijn voornamelijklage tot zeer lage weerstandswaarden gemeten.

BooronderzoekVoor het bepalen van de maaiveldhoogten van de boringen ten opzichte van NAPis gebruik gemaakt van het Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN).

Tijdens het booronderzoek zijn 91 boringen verricht. Gemiddeld is geboord tot205 cm -Mv. In vrijwel alle boringen is een bouwvoor aangetroffen. De dikte vande bouwvoor bedraagt gemiddeld 50 cm. De natuurlijke ondergrond bestaat uit



Figuur 18. Huis De Boedelhof (nr. 44) - Detail van de Kaart van ‘die Wulfeler Marce’ door Van Swinderen, 1630 (GA, AKV 146;

uit Harenberg, 1997).

Figuur 19. Huis De Boedelhof (nr. 44) - “‘t Huijs den Boedelhoff, 30 julij 1744”, door J. de Beijer (uit Romers, 1987).

[6 5 ]



R A A P

matig tot uiterst grof spoelzand met daarin grind en afgewisseld met (humeuze)klei en veenlaagjes (beek[dal]afzettingen). De dikkere veen- en kleilagen zijn opcirca 265 cm -Mv aangetroffen (boringen 3 t/m 7, 44, 45, 46, 51, 52, 53, 57,58, 60, 61 en 72). Deze klei- en veenlagen zijn gemiddeld 15 cm dik. In boring59 is tussen 155 en 200 cm -Mv een laag aangetroffen met daarin zeer veel grind.Mogelijk betreft het de bedding van een oude beek (voormalige Eefsche Beek?).Door graafactiveiten in het verleden (zoals de aanleg van grachten) en door debeperkingen van de huidige terreinomstandigheden (kunstgrasvelden en dergelijke)is het vrijwel onmogelijk om de voormalige beekloop in kaart te brengen.

Het voorkomen van de beek(dal)afzettingen en met name de humeuze klei enveenlaagjes hierin maken het moeilijk om onderscheid te maken tussen gracht-vulling en natuurlijke ondergrond. Daar waar de bodem van de grachten zichbevindt, beginnen ook de beekafzettingen in de vorm van klei- en veenlagen.Opgemerkt moet worden dat in de humeuze klei en veenlagen vrijwel altijdarcheologische indicatoren zoals brokjes puin, aardewerkscherven, fosfaatvlekken,stukjes bot en houtskool ontbreken. De gegeven grachtdiepten zijn die dieptenwaarop in de boringen nog archeologische indicatoren en/of plantenresten en/ofkleibrokjes (die wijzen op een antropogene vulling) zijn aangetroffen. In 25boringen is een grachtvulling aangetroffen (boringen 2 t/m 8, 11, 12, (23), (24),37, 43, 44, (48), 50, 54, 58, 60, 64, 65, 66, 72, 80 en 82). De bodem van degrachten bevindt zich op gemiddeld 195 cm -Mv.In de boringen 2 t/m 8, 11, 12, 37, 43, 44, 64 en 65 is de gracht rondom devoormalige huisplaats (pol) aangetroffen (binnengracht). De bodem van deze

Figuur 20. Huis De Boedelhof (nr. 44) - Het voormalige bouwhuis van huis De Boedelhof in 1988 (foto P. van Kempen).



Eefsche Beek

44444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444

45454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545

46464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646

1111111111111111111111111111111111111111111111111434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343432222222222222222222222222222222222222222222222222

33333333333333333333333333333333333333333333333334444444444444444444444444444444444444444444444444

8888888888888888888888888888888888888888888888888

4040404040404040404040404040404040404040404040404040404040404040404040404040404040404040404040404041414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141

42424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242

66666666666666666666666666666666666666666666666665555555555555555555555555555555555555555555555555

39393939393939393939393939393939393939393939393939393939393939393939393939393939393939393939393939

38383838383838383838383838383838383838383838383838383838383838383838383838383838383838383838383838 9999999999999999999999999999999999999999999999999

37373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737

64646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464

10101010101010101010101010101010101010101010101010101010101010101010101010101010101010101010101010

19191919191919191919191919191919191919191919191919191919191919191919191919191919191919191919191919

63636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363

65656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565

4747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474748484848484848484848484848484848484848484848484848484848484848484848484848484848484848484848484848

49494949494949494949494949494949494949494949494949494949494949494949494949494949494949494949494949

7777777777777777777777777777777777777777777777777

11111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111

20202020202020202020202020202020202020202020202020202020202020202020202020202020202020202020202020

36363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636

5050505050505050505050505050505050505050505050505050505050505050505050505050505050505050505050505051515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151

52525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252

15151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515

21212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121

22222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222

2323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232324242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424 12121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212

13131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313

77777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777

66666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666

67676767676767676767676767676767676767676767676767676767676767676767676767676767676767676767676767

53535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353

54545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454

6868686868686868686868686868686868686868686868686868686868686868686868686868686868686868686868686869696969696969696969696969696969696969696969696969696969696969696969696969696969696969696969696969

16161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616

17171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717

55555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555

26262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626

14141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414

2525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252558585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858

59595959595959595959595959595959595959595959595959595959595959595959595959595959595959595959595959

60606060606060606060606060606060606060606060606060606060606060606060606060606060606060606060606060

78787878787878787878787878787878787878787878787878787878787878787878787878787878787878787878787878

79797979797979797979797979797979797979797979797979797979797979797979797979797979797979797979797979

70707070707070707070707070707070707070707070707070707070707070707070707070707070707070707070707070

71717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171

7272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727273737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373

80808080808080808080808080808080808080808080808080808080808080808080808080808080808080808080808080

27272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727

28282828282828282828282828282828282828282828282828282828282828282828282828282828282828282828282828

29292929292929292929292929292929292929292929292929292929292929292929292929292929292929292929292929 56565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656

57575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757

6161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616162626262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626262

74747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474

18181818181818181818181818181818181818181818181818181818181818181818181818181818181818181818181818

30303030303030303030303030303030303030303030303030303030303030303030303030303030303030303030303030

31313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131

32323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232

86868686868686868686868686868686868686868686868686868686868686868686868686868686868686868686868686

87878787878787878787878787878787878787878787878787878787878787878787878787878787878787878787878787

88888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888

89898989898989898989898989898989898989898989898989898989898989898989898989898989898989898989898989

8181818181818181818181818181818181818181818181818181818181818181818181818181818181818181818181818182828282828282828282828282828282828282828282828282828282828282828282828282828282828282828282828282

83838383838383838383838383838383838383838383838383838383838383838383838383838383838383838383838383

84848484848484848484848484848484848484848484848484848484848484848484848484848484848484848484848484

75757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575

76767676767676767676767676767676767676767676767676767676767676767676767676767676767676767676767676

85858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585

34343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434

33333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333

35353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535

90909090909090909090909090909090909090909090909090909090909090909090909090909090909090909090909090

91919191919191919191919191919191919191919191919191919191919191919191919191919191919191919191919191

Boede

lhofweg

213200

4641004641

0046

4200

464200213100 213200

213100

vermoedelijke begrenzing voormalig bouwhuis

vermoedelijke begrenzing van de grachten

mogelijke fundering

grens onderzoeksgebied

hoog

overig

weerstandlaag

Huis de Boedelhof te EefdeGemeente GorsselResultaten en interpretatie

met weinig puin en/of C-horizont op geringe diepte -Mv

met grachtvulling

met veel puin

met ondoordringbaar puin

met verstoord natuurlijk bodemprofiel

12 boornummer

boringen

legenda

2003

504030

1:1.000

0

m

2010

Graf3C_fig7/HA2

Figuur 21. Huis De Boedelhof (nr. 44) - Resultaten en interpretatie.

[6 7 ]



R A A P

gracht bevindt zich op gemiddeld 215 cm -Mv. De minimale diepte waarop debodem is aangetroffen, bedraagt 125 cm -Mv (boring 7) en de maximale diepte3,0 m -Mv (boring 2). De buitengrachten zijn aangetroffen in de boringen (23),(24), (48), 50, 54, 58, 60, 66, 72, 80 en 82. De bodem van de buitengrachtenbevindt zich op gemiddeld 165 cm -Mv. De minimale diepte waarop de bodemvan de buitengrachten is aangetroffen, bedraagt 130 cm -Mv (boringen 23 en58) en de maximale diepte 220 cm -Mv (boring 60). Vanwege de in vergelijkingtot de binnengracht (direct rondom de pol) gemiddeld geringere diepte (ca. 50cm minder diep) waarop de grachtbodem is aangetroffen en het veelal ontbrekenvan humeuze lagen en kleibrokken, zijn de buitengrachten (met name in hetnoordwestelijke deel: boringen 54, 58, 60, 72, 80 en 82) moeilijker herkenbaardan de binnengracht.

In boring 74 is een diepe ingraving (180 cm -Mv) aangetroffen. Dit gaat niet omeen grachtvulling. In boring 1 is een compleet verstoord bodemprofiel aangetroffen.

In vrijwel alle boringen (m.u.v. boring 26) zijn brokjes puin aangetroffen. Hetbetreft hoofdzakelijk brokjes baksteen en stukjes leisteen. Alleen in de boringen 39,42, 63 en 68 bevindt zich veel puin in de bodem. In 11 boringen is op gemiddeld135 cm -Mv op ondoordringbaar puin gestoten (boringen 9, 10, 14, 38, 55, 56,67, 69, 70, 71 en 81). Het ondoordringbare puin in de boringen 10, 38 en 81houdt mogelijk verband met puin dat bij de afbraak van het huis De Boedelhof inde gracht is terechtgekomen. Op basis van het feit dat de boringen 10 en 38 inhet verlengde van de oprijlaan zijn gezet, kan verondersteld worden dat hetondoordringbare puin verband houdt met (resten van) de pijlers en/of het brugge-hoofd van de toegangsbrug naar het huis.In boring 9 is op 1,50 m -Mv op ondoordringbaar baksteen gestoten. De gronderboven bestaat uit puinrijk, geroerd zand. Mogelijk betreft dit in de grachtterechtgekomen afbraakpuin. Op basis van de ligging kan echter verondersteldworden dat het een fundering van de noordmuur van het huis betreft. De puinrijkelaag boven het fundament kan dan als uitbraaksleuf geïnterpreteerd worden.

In 8 boringen zijn aardewerkscherven aangetroffen (bijlage 1: boringen 5, 23, 25,38, 44, 65, 68 en 70). Het betreft hoofdzakelijk scherven uit de Nieuwe tijd (nacirca 1650), de periode van ná de herbouw van het huis. In boring 5 is op 125 cm-Mv een scherf grijsbakkend aardewerk uit de Late Middeleeuwen aangetroffen.

7.3 Interpretatie

Het huiseiland (de pol)Uit onderhavig onderzoek blijkt dat de voormalige grachten rondom het huiseiland(pol) circa 17,5 m breed waren en circa 215 cm diep (figuur 21). De breedte vande grachten komt overeen met die op de kadastrale minuut uit 1832. Opgemerktmoet worden dat de eilandzijde van het noordoostelijke deel van de gracht waar-schijnlijk rechter was dan op de kadastrale minuut is weergegeven. Met name inhet noordelijke deel van de gracht, nabij de voorzijde van het huis, bevindt zich


veel afbraakpuin in de gracht. In dit deel van de gracht bevinden zich waar-schijnlijk nog de resten van een gemetselde brug (boringen 10 en 38). Uit hetbooronderzoek (boringen 5, 6 en 8) blijkt dat de hoge weerstandswaarden inhet zuidelijke deel van het onderzochte gebied (ter plaatse van het huiseiland)veroorzaakt worden door een laag opgebracht schoon zand (boven de grachtvullingen direct onder de bouwvoor). Dit zand is waarschijnlijk bij de aanleg van desportvelden aangebracht om oneffenheden in het terrein te egaliseren. De lageweerstandswaarden die in dit deel van het onderzochte gebied zijn gemeten, zullenworden veroorzaakt door de voormalige gracht. Omdat het vanwege de aanwezig-heid van de sportvelden onmogelijk was om het gehele huiseiland met behulpvan weerstandsonderzoek te onderzoeken en omdat de resultaten daarvan wordenoverheerst door een bodemverstoring als gevolg van een recent riool, is het nietmogelijk om de gemeten structuren aan de plattegrond van het huis toe tewijzen. Het was met andere woorden niet mogelijk om de ligging en vorm van defunderingen van het voormalige huis met behulp van het weerstandsonderzoek telokaliseren. Uit het booronderzoek blijkt dat zich ter plaatse van het voormaligehuiseiland, in vergelijking tot de rest van het onderzochte terrein, veel puin inde bodem bevindt. In boring 9 is waarschijnlijk op een fundering gestoten. Inboring 42 is mogelijk een uitbraaksleuf van een fundering aangetroffen. De hogetot zeer hoge weerstandswaarden die op het huiseiland zijn gemeten, houdenwaarschijnlijk verband met funderingen en/of uitbraaksleuven van het huis.Het smalle, noordwest-zuidoost georiënteerde baantje van lage tot zeer lageweerstandswaarden (oostelijk van de boringen 39 t/m 43) houdt verband met hetmoderne riool. In boring 1 (ter plaatse van het riool) is een verstoord bodem-profiel aangetroffen. Het riool blijkt tot minimaal 3,0 m -Mv te zijn ingegraven.

De voorburcht met buitengrachtenUit het onderzoek blijkt dat de ligging van de voormalige buitengracht van hetkasteel vrijwel overeenkomt met die op de kadastrale minuut uit 1832. Het zuid-westelijke deel van de buitengracht was circa 5 tot 7,5 m breed en gemiddeld115 cm -Mv diep (boringen 50, 54, 58, 60 en 72). Opmerkelijk is dat in boring73 geen grachtvulling is aangetroffen. Mogelijk was de gracht hier (lokaal) ergondiep. Het noordwestelijke deel van de buitengracht komt qua breedte eveneensvrij goed overeen met de kadastrale minuut uit 1832. Direct tegen de zuidelijkebegrenzing van dit grachtdeel is een fundering aangetroffen (boringen 67 t/m 71).Waarschijnlijk betreft het de fundering van een kademuur. Het is ook mogelijkdat het de fundering van de noordmuur van een bijgebouw is. Ter hoogte vanboring 68 is deze muur dieper uitgebroken. Hier is namelijk geen ondoordringbaarpuin, maar een grote hoeveelheid los puin aangetroffen. De noordelijke begrenzingvan het noordwestelijke deel van de gracht bevindt zich waarschijnlijk direct tenzuiden van de boringen 77 t/m 83. Het is opmerkelijk dat in de boringen 80 en82 een grachtvulling is aangetroffen. Mogelijk bevond zich hier de aansluitingvan de op de kaart van Van Swinderen uit 1630 afgebeelde waterloop met debuitengrachten. Het ondoordringbare puin in boring 81 kan mogelijk verklaardworden als in de gracht geworpen afbraakpuin of als het fundament van eenduiker of sluis waarmee men de grachten kon afsluiten van de waterloop.


[6 9 ]



R A A P

Opmerkelijk is dat tussen de buitengracht en de binnengracht aanwijzingen zijngevonden voor het bestaan van nog een gracht. In de boringen 23, 24 en 48 ismogelijk een grachtvulling aangetroffen. Een groot deel van de lage tot zeer lageweerstandswaarden die in de noordelijke locatie zijn gemeten, houden mogelijkverband met een voormalige gracht. Het lijkt erop dat de buitengracht (d.w.z. dein de boringen 23, 24 en 48 aangetroffen gracht) ten noorden van de boringen23 en 24 in verbinding stond met een circa 7,5 m breed en 30 m lang grachtdeel.Dat deel lag in het (noordwestelijke) verlengde van het zuidwestelijke deel vande binnengracht. Het zuidwestelijke deel van de gracht rondom de huisplaats liepoorspronkelijk nog zo’n 30 m in noordwestelijke richting door (ten noorden vanboring 12). Uit de beschrijving van omstreeks 1583 is sprake van twee grachtenrondom de pol. Het onderhavig onderzoek wijst op de aanwezigheid van driegrachten rondom de pol (huisplaats). Het is onduidelijk of de grachten tegelijkertijdin gebruik waren. Waarschijnlijk is de rechthoekige buitengracht pas bij de her-bouw van het huis (rond 1638) met gebruikmaking van delen van de bestaandebuitengracht gegraven. Het noordwestelijke deel van de buitengracht bestondwaarschijnlijk al. De overige delen van de buitengracht zullen toen gedempt zijn.In de middeleeuwse situatie lagen er rondom de pol twee grachten, waarvan debuitenste ter hoogte van de boringen 23, 24 en 48 lag. De buitengracht stond inhet noordwesten met de binnengracht in verbinding. Deze situatie is afgebeeldop de kaart van Van Swinderen uit circa 1630 (figuur 18).

De ter plaatse van de voorburcht en zuidwestelijke buitengracht gemeten hogetot zeer hoge weerstandswaarden zijn niet eenduidig te verklaren. Een groot deelhiervan zal verband houden met egalisatie van het terrein ten behoeve van deaanleg van de sportvelden. De grote rechthoekige zone van hoge tot zeer hogeweerstandswaarden (omvang circa 7,5 bij 15 m) houdt mogelijk verband met hetvoormalige westelijke bouwhuis. Vermoedelijk lag direct ten westen van ditbouwhuis een gracht. Deze gracht is waarschijnlijk bij de herbouw van het huisomstreeks 1638 gedempt.Het ondoordringbare puin in de boringen 14, 55 en 56 houdt waarschijnlijkverband met een fundering van een bijgebouw. Misschien gaat het om het op dekaart van Van Swinderen afgebeelde bijgebouwtje ten zuiden van het bouwhuis.

Uit het booronderzoek blijkt dat het rechthoekige perceel ten westen van dehuisplaats niet omgracht was (figuur 16). Dit terrein kan daarom niet als locatievan het middeleeuwse huis De Boedelhof aangemerkt worden.


ConclusiesUit het archeologisch onderzoek naar huis De Boedelhof te Eefde (gemeenteGorssel) blijkt dat zich in de bodem, ondanks recente verstoringen (zoals egalisatieen aanleg van een riool) nog belangrijke archeologische resten bevinden. Uit hetonderzoek blijkt dat zich rondom het huis mogelijk drie grachten bevonden. Ophet voormalige huiseiland zijn aanwijzingen gevonden voor de aanwezigheid vanfunderingen en/of uitbraaksleuven van het huis. Ten noorden van het huiseiland,


op de voorburcht, zijn aanwijzingen gevonden voor een bouwhuis. Aan de binnen-zijde van de noordwestelijke gracht lag mogelijk een kademuur. Buiten devoormalige zuidwestelijke buitengracht zijn mogelijk de resten gevonden van eenbijgebouw. Door het onderzoek kon de exacte ligging en/of loop van funderingenen of grachten niet achterhaald worden. Dit is grotendeels te wijten aan de huidigeinrichting van het terrein, die verder onderzoek onmogelijk maakt. Belangrijkearcheologische resten bevinden zich met name in het westelijke deel binnen devoormalige (op de kadastrale minuut uit 1832 afgebeelde) buitengracht van hethuis (figuur 16). In het oostelijke deel kunnen (binnen de buitengracht) nogresten van tuinaanleg aanwezig zijn. Uit het veldonderzoek blijkt dat zich aan dewestzijde (buiten de omgrachting) archeologische resten van bijgebouwen in debodem bevinden. Globaal kunnen archeologische resten voorkomen tot circa 70 mten westen van de zuidwestgevel, tot circa 25 m ten noorden van de noordwest-gevel en tot circa 90 m ten zuiden van de zuidoostgevel van de huidige bebouwing(oostelijke bouwhuis). Minimaal 15 m en maximaal 100 m ten oosten van denoordoostgevel van de huidige bebouwing kunnen nog archeologische restenvoorkomen. Om de exacte omvang van de archeologische resten in kaart tebrengen, is een nader inventariserend archeologisch onderzoek, bij een eventueleverwijdering van de sportvelden, noodzakelijk. De resultaten van het onderzoeknaar de archeologische resten van het Huis De Boedelhof zijn ook beschrevenin RAAP-notitie (Bente, Van Kempen & Nuijten, 2003). De onderzoeksresultatenzijn in ARCHIS ingevoerd onder ARCHIS-waarnemingsnummers 139619 en 139620.

AanbevelingenHet plan is opgevat om de bestemming van het terrein te wijzigen van sportveldennaar villawijk. Realisatie van de plannen kan leiden tot aantasting of vernietigingvan archeologische resten. Uit onderhavig onderzoek blijkt dat zich in het gebiednog belangrijke archeologische resten van het voormalige huis De Boedelhofbevinden. In vrijwel het gehele terrein van de mixed hockeyclub kunnen dus nogarcheologische resten voorkomen. Aanbevolen wordt om de in de bodem aanwezigearcheologische resten te behouden. Daartoe wordt aanbevolen om het terrein vanhuis De Boedelhof op te nemen in het CMA van de ROB en aan te geven op deArcheologische Monumentenkaart van de provincie Gelderland (AMK-Gelderland).Bij het huidige grondgebruik blijven de archeologische resten (naar verwachting)goed beschermd. Aanbevolen wordt om (incidentele) kleine bodemingrepen terplaatse van de voorburcht, het huiseiland en de grachten die dieper reiken dande bouwvoor archeologisch te laten begeleiden. Grotere bodemingrepen dienenvermeden te worden.

Indien toch overgaan wordt tot planontwikkeling dient een inventariserendarcheologisch onderzoek (waardering in de vorm van proefsleuven) plaats tevinden. Met een dergelijk onderzoek dienen de exacte begrenzing en het verloopvan de grachten vastgesteld te worden. Ook kan op deze manier de archeologischewaarde van de grachtvulling bepaald worden. Het inventariserend archeologischonderzoek (waardering in de vorm van proefsleuven) dient ook om te achterhalen ofer nog gebouwresten op het voormalige huiseiland en/of de voorburcht aanwezig


[7 1 ]



R A A P

zijn. Op basis van de resultaten van het proefsleuvenonderzoek kan onderzochtworden of planaanpassing mogelijk is. Indien planaanpassing niet mogelijk is, zalhet gehele terrein van de voormalige havezate De Boedelhof opgegraven moetenworden. Op basis van de resultaten van het proefsleuvenonderzoek kan bepaaldworden hoe de archeologische resten (bijv. de omgrachte voorburcht of het huis-eiland) in enige vorm in de inrichtingsplannen betrokken kunnen worden.

Een belangrijk restant van het huis De Boedelhof is het nog bestaande bouwhuis.Indien aan het bouwhuis een informatiepaneel wordt bevestigd met informatieover het huis De Boedelhof en zijn bewoners, kan het terrein nu reeds eentoeristisch-recreatieve functie gaan vervullen. Aanbevolen wordt om bestaandeof eventueel toekomstig aan te leggen fiets-/wandelpaden door de omgeving vanGorssel langs de huisplaats te leiden. Mogelijk kan het terrein een rol gaan spelenin een te ontwikkelen TRAP-route (Toeristisch Recreatief Archeologisch Project).

Voorts wordt aanbevolen om het nog bestaande bouwhuis aan een uitgebreidbouwhistorisch onderzoek te onderwerpen. Zo wordt inzicht verkregen in debouwgeschiedenis en bouwkundige waarde van dit pand.

7.5 Vondstenlijst

Boring 5:125 cm -Mv 1 scherf grijsbakkend aardewerk (LMEB), niet verzameld

Boring 23:110 cm -Mv 1 kaakfragment, hond

Boring 25:0-70 cm -Mv 1 scherf roodbakkend geglazuurd aardewerk (NTA-NTC)

Boring 38:195 cm -Mv 1 pijpesteel (NTB-NTC), niet verzameld

Boring 44:60 cm -Mv 1 scherf roodbakkend geglazuurd aardewerk (NTB-NTC), niet verzameld

Boring 65:70 cm -Mv 1 scherf roodbakkend geglazuurd aardewerk (NTB-NTC), niet verzameld

Boring 68:100 cm -Mv 1 scherf witbakkend geglazuurd aardewerk (NTB)

1 scherf roodbakkend geglazuurd aardewerk (NTB-NTC)125 cm -Mv 1 glasfragment, groen (fles?) (NTB-NTC)

Boring 70:130 cm -Mv 1 scherf roodbakkend geglazuurd aardewerk (NTB-NTC)



214

214

465464

463

213

213

212211

211 212

465

464

463

Figuur 22. Huis Den

Dam (nr. 45) - Ligging

van het onderzoeksge-

bied (gearceerd); inzet:

ligging in Nederland

(ster).

[7 3 ]



R A A P

8 Huis Den Dam (nr. 45; gemeente Gorssel)

8.1 Bureauonderzoek

Huidige toestandHet huis Den Dam ligt ten aan de Damlaan 6 te Eefde, gemeente Gorssel (kaartblad33F 212.460/463.550; figuur 22). Het noordelijke eiland is tegenwoordig ingebruik als moestuin en voor het stallen van dieren. Er staan twee schuren, eenkippenren, een kas en diverse hekken. Op het zuidelijke eiland staat het huisDen Dam en het koetshuis. Rondom beide gebouwen ligt een tuin. Het oostelijkeeiland is in gebruik als weiland.


- De Bodemkaart van Nederland, schaal 1:50.000 (Stiboka, 1979).- Gegevens uit het Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN) beschikbaar gestelddoor de provincie Gelderland.

Historische en topografische kaarten:- Kaart van ‘die Wulfeler Marce’ door Van Swinderen, 1630 (kopie naar kaart vanN. van Geelkercken, 1628; GA, AKV 146).

- De Berkel van Zutphen tot Vreden, J. van Geelkercken (?) zonder plaats, circa1643 (collectie Hof van Gelre en Zutphen AKV 359; Rijksarchief Gelderland).

- Kaart van ‘Den Dam’ met naaste omgeving door A. de Geus Gz., 1810(Harenberg, 1972).

- Kaart van de rivier de IJssel van Westervoort tot Kampen in twintig bladenbenevens twee supplementaire bladen (..) door L.J.A. van der Kun en R.Musquetier 1843 (Van der Wyck, 1988).

- De kadastrale minuut uit 1832: Gemeente Gorssel in 5 sectien, Sectie D in 4Bladen genaamd Angeren Blad 1 van no. 5 tot no. 226, schaal 1:2.500(Heiligenberg e.a., 1993).


- De Topografische en Militaire topografische kaart van het Koningrijk derNederlanden (1830-1855), schaal 1:50.000 (Wolters-Noordhoff Atlas-producties, 1990).

- De Chromotopografische kaart des Rijks, schaal 1:25.000. Blad no. 434 Almen(verkend in 1865 en 1879, herzien in 1907 en 1908, ged. herzien in 1911;ROBAS Producties, 1989).



B

D

D E

E

Y

E

A

D

F

C

DF

DX

G

Damlaan

463500

212500 212600

4635

00463600

4636

00463700

4637

00

212400

212400 212500 212600

huidige topografie



huis Den Dam

mogelijke locatie voorganger

mogelijke locatie watermolen

locatie puinlaag met baksteen

locatie baksteen en fundering

mogelijke molenkolk

E voormalige Dambeek

F

X

Y

G

Huis Den Dam

legenda

Gemeente Gorssel

A

C

B

koetshuis

grachtenD

22003

100

1:2.500

50

m

0

graf3_45/HA3

Figuur 23. Huis Den

Dam (nr. 45) - Projectie


op huidige topografie.

[7 5 ]



R A A P


- Literatuur met betrekking tot (de omgeving) van huis Den Dam (o.a. DeGraaf, 1926; Harenberg, 1969; Van Heuvel, 1903; Scholte Lubberink & Lohof,1998; Stenvert e.a., 2000; Tromp, 1997; Tromp & Henry-Buitenhuis, 1991;Van Winter, 1962; Zandstra, 1958; zie literatuurlijst).

Landschap en bodemGeologisch gezien ligt het onderzoeksgebied op pleistoceen dekzand behorendetot de Formatie van Twente. In bodemkundig opzicht bestaat het terrein uit hogebruine enkeerdgronden (Stiboka, 1979: code bEZ21) met grondwatertrap VII. Hetterrein varieert wat betreft hoogteligging van ongeveer 6,80 tot 9,50 m +NAP(figuur 24).

Archeologie en historieIn ARCHIS staat het terrein van huis Den Dam geregistreerd onder ARCHIS-waar-nemingsnummer 133720. In het verleden zijn bij de aanleg van een leidingsleuftussen het huidige huis en het koetshuis vele grote bakstenen van divers formaatopgegraven (mondelinge mededeling dhr. H. Aalpol; figuur 23: X). Het formaatvan de bakstenen bedraagt 27 x 13,5 x 6, 26 x 13 x 6, ? x 14 x 6, 26 x 12 x 5,? x 14,5 x 6,5, ? x 13 x 6,5 en ? x 13 x 6 en ze dateren (met ruime marges) uitde 16e eeuw (mondelinge mededeling drs. J.W. Bloemink, Bur02). De bakstenenlagen niet in verband, maar bevonden zich in een puinlaag. Bij de aanleg vaneen afvoergoot, ter hoogte van het zuidwestelijke gedeelte van de voorgevel(zuidgevel) van het huidige huis werd een circa 80 cm brede bakstenen funderingwaargenomen (mondelinge mededeling dhr. H. Aalpol; figuur 23: Y). Deze funderingwas noord-zuid georiënteerd. Beide vondstmeldingen zijn in ARCHIS ingevoerdonder ARCHIS-waarnemingsnummer 139636). Op het veelhoekige eiland ten noordenvan het huidige huis is volgens de heer H. Aalpol nooit puin (bakstenen) gevonden.

Huis Den Dam wordt voor het eerst vermeld in 1399 als ‘den hof ende goed tenDamme’ (Van Veen, 1918). Het had toen onder andere het molenrecht (Hagens,1979). De naam van het geslacht ‘de Dammo’ komt in een Zutphense oorkondeal voor in de 1190 (Harenberg, 1999). Of het huis toen al bestond is niet viahistorische bronnen te achterhalen. De naam den Dam is mogelijk afkomstig vanhet geslacht den Damme en/of de naam is ontstaan door een dam in de zijtakvan de Eefdese beek (Dambeek). Deze dam zal zijn aangelegd ten behoeve vaneen watermolen. In de 16e eeuw wordt gesproken over de havezate ‘Den Dam’.Aan het eind van de 16e eeuw tekende de toenmalige eigenaar van Den Dam,Gerrit van der Capellen, de afzwering van Philips II. Dit maakt het aannemelijkdat het huis Den Dam, evenals het nabijgelegen huis De Boedelhof, bij de innamevan de stad Zutphen in 1583 door Spaanse troepen werd verwoest (Harenberg,1972). In 1599 werd het huis, blijkens een gevelsteen in het huidige huis, doorGerlach van de Capelle herbouwd. Volgens de kaart van Van Swinderen uit 1630



Dam

laan

463600

2126

00

463600 463500

2125

0021

2600

463500

2125

00

Gede

taill

eerd

e ho

ogte

kaar

t

Hui

s De

n Da

mGe

mee

nte

Gors

sel

gren

s on

derz

oeks

gebi

ed

lege

nda

hoog

te m

aaiv

eld

in c

m +

NAP

hoge

r da

n 95

0

710

tot

740

680

tot

710

lage

r da

n 68

0

770

tot

800

800

tot

830

740

tot

770

920

tot

950

890

tot

920

860

tot

890

830

tot

860

over

ig

2003

2003

2550

1:1.

250

0

mGr

af3d

_hoo

gte/

HA1

Figuur 24. Huis Den Dam (nr. 45) - Gedetailleerde hoogtekaart van het Huis Den Dam en omgeving.

[7 7 ]



R A A P

was dit een rechthoekig huis van twee verdiepingen met Gelderse gevels (figuur24). Ten westen van het huis is een rechthoekig bijgebouw afgebeeld. Ook op deBerkelkaart van J. van Geelkercken uit circa 1643 is het huis in min of meer dezelfdevorm, zij het vanaf de voorzijde, afgebeeld (figuur 26). De vrij schematischeafbeeldingen van Van Swinderen en Van Geelkercken tonen grote overeenkomstenmet het huis dat Jan de Beijer in 1743 tekent, zodat het waarschijnlijk is dat hethetzelfde huis betreft (figuur 27). Tussen 1630 en 1743 heeft het huis enkeleverbouwingen ondergaan. Zo zijn onder andere de beide(?) Gelderse topgevelsvervangen door trapgevels, werd aan de voorzijde van het huis een verdiepingmet Gelderse topgevel aangebracht en werden tegen de westgevel van het huistwee aanbouwtjes met Gelderse topgeveltjes geplaatst. De tegenwoordig nogonder het huis aanwezige, circa 5,5 bij 6,5 m (binnenmaats) grote kelder uit de16e-eeuw bevond zich mogelijk onder het oostelijke deel van het door de Beijerafgebeelde huis (Eliëns & Harenberg, 1984; Harenberg, 1987a; figuur 25). In1765 onderging het huis een ingrijpende verbouwing, waarbij het werd aangepastaan de mode van die tijd. De topgevels werden afgebroken en er werden regel-matige grote ramen aangebracht, waardoor het huis een 18e-eeuws uiterlijk kreeg.Ook verrezen een nieuw hoveniersgebouw, koetshuis en paardenstal (Harenberg,1987a). Mogelijk staat het koetshuis op de plaats van het op de kaart van VanSwinderen (1630) afgebeelde bijgebouw. Misschien zijn zelfs nog delen van hetoude bijgebouw opgenomen in het huidige koetshuis. In 1875 en in de 20e eeuwzijn er nog verbouwingen aan het huis uitgevoerd.

De vraag rijst waar het middeleeuwse huis en de voorburcht stonden. Hieroverbestaan enkele theoriën. Harenberg (1972 & 1987a) oppert dat het middeleeuwsehuis (hoofdburcht) op het noordelijk van het huidige huis gelegen veelhoekige,circa 70 bij 70 m grote eiland lag. Het rechthoekige, circa 70 bij 80 m groteeiland met daarop het huidige huis zou dan de oorspronkelijke voorburcht zijngeweest. Na de (vermoedelijke) verwoesting van het middeleeuwse huis door deSpanjaarden in 1583 heeft men de gebouwen op de voorburcht hersteld en deresten van het middeleeuwse huis, op het veelhoekige (noordelijke) eilandje,gesloopt. Het is opmerkelijk dat op alle bestudeerde kaarten van voor 1810 slechtséén eiland wordt afgebeeld, namelijk die met het huis erop. Op de kaart van A.de Geus uit 1810 wordt het veelhoekige eiland voor het eerst afgebeeld. Op deTopografische kaart van de linie van de IJssel vanaf Arnhem tot de Zuiderzee uit1783 (Versfelt, 2003) is dit eiland (nog) niet afgebeeld. Dit duidt er mogelijk opdat het veelhoekige eiland tussen 1783 en 1810 is aangelegd (d.w.z. dat rondomhet terrein een gracht is gegraven). Het veelhoekige eiland is later (tussen 1810en 1832) aan de zuidwestelijke zijde aangeplempt en uitgebreid; op de kaart vanA. de Geus uit 1810 is te zien dat het oorspronkelijk iets kleiner was. Het was in1810 in gebruik als siertuin, aangelegd in landschapsstijl. Bij deze aanleg zalhet sterk vergraven zijn.

Een andere optie is dat het middeleeuwse huis op de plaats van het huidige huisstond. Misschien bestond dit huis (onder andere ?) uit een vierkante spieker. Opde plaats van, en met gebruikmaking van de bouwvallen van deze spieker, verreesin dat geval na de verwoesting in 1583 een nieuw huis. De kelder uit de 16e eeuw



Figuur 25. Huis Den Dam (nr. 45) - Detail van de Kaart van ‘die Wulfeler Marce’ door Van Swinderen, 1630 (GA, AKV 146).

Figuur 26. Huis Den

Dam (nr. 45) - Detail

van de Kaart van De

Berkel van Zutphen tot

Vreden door J. Van

Geelkercken, circa

1643 (collectie Hof

van Gelre en Zutphen

AKV 359; Rijksarchief

Gelderland).

[7 9 ]



R A A P

onder het huidige huis is mogelijk een restant van deze spieker. Het is echteropvallend dat het (huidige) huis op de uiterste noordoosthoek van het circa 85bij 90 m grote omgrachte terrein staat. Indien er sprake is van een kasteel kanmen verwachten dat de grachten vrij dicht rondom het huis lagen. Misschienlagen zowel voorburcht als hoofdburcht binnen het huidige vierkante omgrachteterrein. Dit doet vermoeden dat zich direct rondom het huidige huis nog devoormalige grachten in de bodem moeten bevinden. Een aanwijzing hiervoorvormt de grote hoeveelheid baksteenpuin die ten westen van het huidige huiswerd aangetroffen (figuur 23: X). Mogelijk houdt dit puin verband met in degracht geworpen puin.

Een andere mogelijkheid is dat het huis met bijgebouwen op het nog bestaanderechthoekig omgrachte eiland lagen. Het is mogelijk dat het eiland in de middel-eeuwen anders van vorm was dan tegenwoordig het geval is. Het huis lag dan inde noordoostelijke hoek van het omgrachte eiland. Deze situatie is vergelijkbaaris met die van huis Het Raasink te Warnsveld (Van Kempen, 2002c).

Het voormalige kasteel zou ook elders gelegen kunnen hebben. Een mogelijkelocatie hiervoor is het weiland ten oosten van het huidige huis. In het noordelijkedeel van dit terrein vertoont de percelering namelijk een opvallende kromming.Dit weiland is op de kaart van A. de Geus uit 1810 aangegeven als omgrachteakker of tuin. Op dit terrein kunnen eventueel ook de resten van een watermolen(met molenkolk?) verwacht worden; de molen heeft waarschijnlijk gestaan op deplaats waar de Dambeek de gracht verlaat (figuur 23: F). Aangezien dit omgrachteterrein pas op de kaart van A. de Geus uit 1810 voorkomt, is het onwaarschijnlijkdat zich hier het oude huis dan wel de watermolen bevond. Het is ook mogelijkdat de watermolen elders op dit terrein of op een van de twee andere omgrachteterreinen lag. In feite kan de watermolen op elke plek langs de Dambeek verwachtworden. Het lijkt aannemelijk dat hij op een ‘hoog’ punt in het landschap lag.De op de gedetaillerde hoogtekaart zichtbare, min of meer vierkante vijver kanmogelijk een restant zijn van een molenkolk (figuur 24: G). In dat geval kannoordelijk hiervan de watermolen verwacht worden, dat wil zeggen ter hoogtevan het huidige koetshuis (figuur 23: F). Naar de locatie van de voormaligewatermolen en de exacte loop van de voormalige Dambeek kan men echter slechtsgissen. Het is de vraag of het in de bronnen vermelde molenrecht wel betrekkinghad op een molen nabij huis Den Dam, en indien dit het geval was, of het danook een watermolen betrof (Hagens, 1979).

Recentelijk is het omgrachte terrein ten oosten van het huidige huis opgehoogdmet slib uit de grachten (mondelinge mededeling dhr. H. Aalpol en dhr. ing. J.B.F.Bosch Ridder van Rosenthal). Vervolgens is het slib door de bovenste meter vande bodem vermengd.

Mogelijkheden voor vervolgonderzoekMet behulp van boor- en weerstandsonderzoek kan vastgesteld worden of zichresten van fundamenten op het noordelijke eiland bevinden. Een booronderzoekop zowel het huiseiland als het oostelijke eiland kan uitwijzen of zich hier



Figuur 27. Huis Den

Dam (nr. 45) - Huis

Den Dam in 1743 door

J. de Beijer (Eliëns &

Harenberg, 1984).

[8 1 ]



R A A P

gebouwresten of resten van een molenkolk in de ondergrond bevinden. Wanneerop deze percelen structurele archeologische resten aangetroffen worden dieverband houden met het huis Den Dam, kunnen de terreinen aanvullend metbehulp van geofysische technieken onderzocht worden.

8.2 Veldonderzoek

InleidingHet veldonderzoek op het terrein van huis Den Dam bestond uit een geofysischonderzoek (weerstandsonderzoek) en een booronderzoek. Op het omgrachteeiland ten noorden van het huidige huis Den Dam heeft op 4 en 5 februari 2002een geofysisch- en booronderzoek plaatsgevonden. Op 19 november 2002 heeftook op het zuidelijke (huiseiland) als het oostelijke eiland een booronderzoekplaatsgevonden. Doel van het onderzoek was het opsporen van ondergrondseresten van gebouwen en grachten. Het veldwerk werd mogelijk gemaakt door deenthousiaste medewerking van dhr. ing. J.B.F. Bosch Ridder van Rosenthal.

WeerstandsonderzoekTijdens het weerstandsonderzoek is een blok van circa 60 bij 65 m gemeten (figuur28). De resultaten van het weerstandsonderzoek leveren een zeer contrastrijk beeldop. In het westelijke deel van het onderzochte gebied werden hoofdzakelijk lagetot middelhoge weerstandswaarden gemeten. In het oostelijke deel met namehoge tot zeer hoge weerstandswaarden, met uitzondering van een rechthoekigezone van circa 15 bij 20 m van lage tot zeer lage weerstandswaarden.

BooronderzoekVoor het bepalen van de maaiveldhoogten van de boringen is gebruik gemaaktvan het AHN.

Noordelijke eilandTijdens het booronderzoek op het noordelijke eiland is in alle boringen eenbouwvoor aangetroffen. De dikte van de bouwvoor bedraagt gemiddeld 35 cm.De natuurlijke ondergrond bestaat uit dekzand dat op gemiddeld 95 cm -Mv isaangetroffen. In de boringen 1, 2, 3 en 4 is op circa 110 cm een laag met veelijzeroer aangetroffen. In boring 14 is op 70 cm -Mv op een ondoordringbareoerlaag gestuit. In vrijwel alle boringen zijn brokjes baksteenpuin aangetroffen,met uitzondering van de boringen 7, 12, 18, 19, 21, 26, 27 en 30. De hoeveelheidbaksteenpuin is over het algemeen zeer gering. Slechts in de boringen 13, 23 en24 is een iets grotere hoeveelheid puin (enkele brokken baksteen) aangetroffen.In de boringen 4, 22, 23 en 24 zijn stukjes leisteen gevonden. In 5 boringenzijn aardewerkscherven aangetroffen (boringen 2, 5, 8, 11, 19 en 24; zie § 8.5).In de boringen 5, 8 en 19 betreft het aardewerk uit de Nieuwe tijd. In de boringen2 en 11 betreft het aardewerk uit de Late Middeleeuwen en de Nieuwe tijd. Alsoppervlaktevondsten zijn drie aardewerkscherven uit de Late Middeleeuwenaangetroffen.



Damlaan

52525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252

53535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353

50505050505050505050505050505050505050505050505050505050505050505050505050505050505050505050505050

51515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151

59595959595959595959595959595959595959595959595959595959595959595959595959595959595959595959595959

5656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565657575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757

5858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585849494949494949494949494949494949494949494949494949494949494949494949494949494949494949494949494949

48484848484848484848484848484848484848484848484848484848484848484848484848484848484848484848484848

46464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646

47474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747

54545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454

55555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555

2020202020202020202020202020202020202020202020202020202020202020202020202020202020202020202020202021212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121 22222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222

2323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232324242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424

1111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111112121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212 13131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313

1818181818181818181818181818181818181818181818181818181818181818181818181818181818181818181818181819191919191919191919191919191919191919191919191919191919191919191919191919191919191919191919191919

26262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626

27272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727

28282828282828282828282828282828282828282828282828282828282828282828282828282828282828282828282828

9999999999999999999999999999999999999999999999999 10101010101010101010101010101010101010101010101010101010101010101010101010101010101010101010101010

1616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161617171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717

29292929292929292929292929292929292929292929292929292929292929292929292929292929292929292929292929

30303030303030303030303030303030303030303030303030303030303030303030303030303030303030303030303030

25252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525

7777777777777777777777777777777777777777777777777 8888888888888888888888888888888888888888888888888

45454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545

31313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131

39393939393939393939393939393939393939393939393939393939393939393939393939393939393939393939393939

32323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232

33333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333

34343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434

35353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535

36363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636

6666666666666666666666666666666666666666666666666

37373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737

38383838383838383838383838383838383838383838383838383838383838383838383838383838383838383838383838

1414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141415151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515

40404040404040404040404040404040404040404040404040404040404040404040404040404040404040404040404040

44444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444

1111111111111111111111111111111111111111111111111 2222222222222222222222222222222222222222222222222 3333333333333333333333333333333333333333333333333 4444444444444444444444444444444444444444444444444 5555555555555555555555555555555555555555555555555

4141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414142424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242

43434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343

212600

212600463500

4636004636

0046

3500

212500

212500

weerstandlaag hoog

Resultaten van het weerstands- en booronderzoek

Huis Den DamGemeente Gorssel


overig


met veel puin

met zeer veel puin

met verstoord natuurlijk bodemprofiel

legenda

boringen

met weinig puin

zonder archeologisch materiaal

boornummer12

20032003

504030

1:1.000

0

m

2010

Graf3d_weest/HA2

Figuur 28. Huis Den Dam (nr. 45) - Resultaten van het weerstands- en booronderzoek.

[8 3 ]



R A A P

HuiseilandDe natuurlijke ondergrond is aangetroffen op gemiddeld 40 cm -Mv. In de boringen32 t/m 38 bestaat de natuurlijke ondergrond uit verspoeld dekzand, in de overigeboringen betreft het dekzand.In alle boringen op het huiseiland zijn brokjes baksteenpuin aangetroffen. Invergelijking met het noordelijke eiland is relatief veel puin aangetroffen; in deboringen 41, 43 en 45 zelfs zeer veel. In de boringen 42 en 44 is op respectievelijk50 en 60 cm -Mv op ondoordringbaar puin gestoten. In de boringen 44 en 45 isveel mortel aangetroffen. In de boring 44 is op 30 cm -Mv een scherf roodbakkend,geglazuurd aardewerk uit de Nieuwe tijd aangetroffen. Aan het oppervlak terhoogte van boring 34 is een scherf steengoed uit Raeren uit de Nieuwe tijd aan-getroffen. In boring 35 is op circa 10 cm -Mv een tegelfragment uit de Nieuwetijd gevonden.

Oostelijke eilandDe bodem van het oostelijke eiland is (m.u.v. de boringen 52 en 53) tot gemiddeld95 cm -Mv verstoord. Deze verstoring is herkenbaar aan het voorkomen vanplantenresten, kleibrokken en donkere vlekken. Deze waarneming komt overeen metde mededeling van dhr. H. Aalpol en dhr. ing. J.B.F. Bosch Ridder van Rosenthaldat de bovenste meter van de bodem vermengd is met slib uit de naastgelegengracht (westzijde). In de boringen is (m.u.v. de boringen 52 en 53) een geringehoeveelheid baksteenpuin aangetroffen (enkele puntjes). Het puin bevindt zichhoofdzakelijk in de verstoorde bovenlaag. Het ondoordringbare puin in boring 56op 100 cm -Mv is waarschijnlijk ook het gevolg van de graafactiviteiten enbetreft mogelijk een losse baksteen. De natuurlijke ondergrond is aangetroffenop gemiddeld 90 cm -Mv. In de boringen 47, 50, 53 en 58 bestaat de natuurlijkeondergrond uit dekzand en in de boringen 46, 51, 52, 54, 55, 57 en 59 uitverspoeld dekzand. In de boringen 48 en 49 zijn beekafzettingen aangetroffen,bestaande uit een afwisseling van veen en grof zand. In boring 48 zijn oever-afzettingen op veen (vanaf 180 cm -Mv) aangetroffen. Mogelijk betreft het eenoude beekmeander.

8.3 Interpretatie

Noordelijke eilandUit de resultaten van het weerstandsonderzoek op het noordelijke eiland (figuur28) komt duidelijk een aantal structuren naar voren. Deze structuren vormenechter de weerslag van bestaande, op het eiland aanwezige structuren zoalspaden, hekken, hokken, leidingen, een kas en muren. Het zou te ver voeren omde structuren individueel te verklaren. De geringe hoeveelheid puin in de boringenen het ontbreken van baksteenvondsten in het verleden (mondelinge mededelingdhr. H. Aalpol) duiden er niet op dat op het eiland een stenen gebouw heeftgestaan. Het op het eiland aanwezige puin (baksteen en leisteen) is waarschijnlijkafkomstig van een gebouw dat op het huidige huiseiland stond en later hier isterechtgekomen. Op basis van de aardewerkscherven uit de Late Middeleeuwenkan verondersteld worden dat het eiland (indien dit toen al als zodanig bestond)in die periode bewoond was. Mogelijk stond hier een houten gebouw. Het is ook



mogelijk dat het noordelijke eiland oorspronkelijk de voorburcht met daarophouten gebouwen betrof van het zuidelijker, op het huidige huiseiland gelegenkasteel. De datering van de aardewerkscherven komt overeen met de eerstevermelding van het huis ‘ten Damme’ in 1399. Slechts door middel van eeninventariserend archeologisch onderzoek (waardering: boringen of proefsleuven)kan inzicht verkregen worden in de aard van de op het eiland verondersteldebewoning.

HuiseilandMet name in de directe omgeving van het huidige huis en koetshuis is veel bak-steen aangetroffen. Het ondoordringbare puin in boring 44 houdt waarschijnlijkverband met de in het verleden door dhr. H. Aalpol waargenomen fundering.Tussen het huis en het koetshuis is eveneens in de boringen zeer veel puingevonden. Een gracht is op deze plaats niet aangetroffen. Ook ten zuiden vanhet huis zijn geen aanwijzingen voor een gracht gevonden. Uit de resultaten vanhet booronderzoek kan afgeleid worden dat het huis op het noordoostelijke deelvan een vierkant (?) omgracht eiland lag en wel op dat deel waar geen beek-afzettingen zijn geconstateerd (ten noorden van boring 32). Bij bestudering vande gedetailleerde hoogtekaart blijkt dat dit het hoogste punt in de omgeving is,alhoewel de op het zuidwestelijke deel van het eiland gelegen vijver het beeldmogelijk vertekent (figuur 24). De grote hoeveelheid baksteenpuin die zich in debodem rondom het huis en koetshuis bevindt, betreft waarschijnlijk slooppuinvan het huis uit de 16e-eeuw. Mogelijk is het puin bij de ingrijpende verbouwingvan het huis in 1765 als slooppuin in de bodem terechtgekomen. Of het middel-eeuwse huis Den Dam ook op deze plek stond, kon niet worden aangetoond. Ophet huiseiland zijn geen aardewerkscherven uit de Late Middeleeuwen aangetroffen.Mogelijk kan een bouwhistorisch onderzoek van het huidige huis uitsluitsel geven:misschien bevinden zich in het huidige huis nog middeleeuwse delen.

Oostelijke eilandOp het oostelijke eiland zijn geen aanwijzingen aangetroffen die erop wijzen dathier ooit bebouwing heeft gestaan. Hier is tijdens het booronderzoek zeer weinigpuin aangetroffen. Bovendien is de bodem op dit terrein tot circa 1,0 m -Mv ver-stoord, zodat er geen archeologische resten meer in de bodem te verwachten zijn.


ConclusiesOp basis van het onderzoek kan geconcludeerd worden dat op het noordelijkeeiland waarschijnlijk nooit een bakstenen gebouw gestaan heeft. Keramiekvondstenwijzen evenwel op (laat-)middeleeuwse bewoning. Daarom kan mogelijk gedachtworden aan houten gebouwen. Misschien was het noordelijke eiland oorspronkelijkde voorburcht van het laat-middeleeuwse huis Den Dam. Op het huidige huiseilandis met name in het noordelijke deel veel baksteenpuin aangetroffen. Of op dezeplaats ook het middeleeuwse huis Den Dam lag, kon op basis van het onderzoekniet aangetoond worden. Op het huiseiland zijn geen keramiekscherven uit deLate Middeleeuwen aangetroffen. Op basis van de baksteenformaten van de in

[8 5 ]



R A A P

het verleden bij graafwerkzaamheden aangetroffen bakstenen kan aangenomenworden dat hier vanaf de 16e eeuw een bakstenen gebouw stond. Deze dateringkomt overeen met die van de onder het huidige huis aanwezige kelder. Aangetoondis dat ten westen en ten zuiden van het huidige huis Den Dam geen grachtengelegen hebben. Er is dus geen sprake geweest van een voorburcht ter hoogtevan het huidige koetshuis en een hoofdburcht ter hoogte van het huidige huis.Beide gebouwen lagen binnen een en hetzelfde omgrachte terrein. Op basis vanhet onderzoek kan ook verondersteld worden dat het huiseiland oorspronkelijkkleiner was dan tegenwoordig het geval is. Mogelijk is de huidige vijver, gelegenop het zuidwestelijke deel van het huiseiland, een restant van een molenkolk.De watermolen kan dan mogelijk ter hoogte van het huidige koetshuis verwachtworden. Op het oostelijke eiland zijn geen aanwijzingen aangetroffen voor deaanwezigheid van archeologische resten. Op dit terrein is de bovenste meter vande bodem verstoord. De resultaten van het onderzoek naar de archeologischeresten van het huis Den Dam zijn ook beschreven in RAAP-notitie 294 (VanKempen & Nuijten, 2003). De onderzoeksresultaten zijn in ARCHIS ingevoerdonder de ARCHIS-waarnemingsnummers 139455 en 139636.

AanbevelingenOmdat op basis van onderhavig onderzoek enkele onderzoeksvragen nog onbeant-woord zijn gebleven, verdient het aanbeveling nader onderzoek te verrichten.Als eerste wordt aanbevolen om het huis Den Dam en het koetshuis, voor zovermogelijk, bouwhistorisch te laten onderzoeken. In combinatie daarmee kan eeninventariserend archeologisch onderzoek (waardering in de vorm van proefsleuvenen proefputjes) op het terrein direct ten zuiden van de zuidgevel van het huidigehuis (ter plaatse van de eerder aangetroffen fundering) en tussen het huidigehuis en het koetshuis (ter plaatse van de in het verleden aangetroffen puinlaag)mogelijk duidelijkheid verschaffen over de bouwgeschiedenis van het huis DenDam. Inventariserend archeologisch onderzoek (waardering in de vorm van proef-sleuven) op het noordelijke eiland kan inzicht verschaffen over de vraag of er ophet terrein ooit bewoning heeft plaatsgevonden.

Het terrein kan een toeristische functie gaan vervullen. Hiertoe hoeft het terreinniet opengesteld te worden; volstaan kan worden met het plaatsen van eeninformatiepaneel nabij de oprit van het huis. Op dit informatiepaneel kunnengegevens over het huis en zijn bewoners geplaatst worden. Daarnaast kan hetterrein in eventueel toekomstig aan te leggen fiets-/wandelpaden door de omgevingvan Zutphen opgenomen worden. Mogelijk kan het terrein een rol gaan spelen ineen te ontwikkelen TRAP-route (Toeristisch Recreatief Archeologisch Project).

Ten aanzien van het noordelijke eiland kan gesteld worden dat graafwerkzaamhedendieper dan circa 35 cm -Mv vermeden dienen te worden om beschadiging vaneventueel in de bodem aanwezige archeologische resten te voorkomen. Op basisvan de resultaten van een eventueel inventariserend archeologisch onderzoek(waardering) kan bekeken worden of deze beperking ten aanzien van bodemingrepengehandhaafd moet worden.



Verder wordt aanbevolen om het terrein van huis Den Dam op te nemen in hetCMA van de ROB en aan te geven op de Archeologische Monumentenkaart van deprovincie Gelderland (AMK-Gelderland).

8.5 Vondstenlijst

Oppervlaktevondsten:

0,0 cm -Mv 1 scherf kogelpotaardewerk (LMEA-LMEB); nabij noordoosthoek kas

0,0 cm -Mv 1 scherf steengoed, Langerwehe (NTA); nabij boring 34

0,0 cm -Mv 2 schreven steengoed, Siegburg (LMEB)1 dakpanscherf, industriëel (NTC)

Vondsten in boringen:

Boring 2:0-25 cm -Mv 1 pijpesteel (Nieuwe tijd)50 cm -Mv 1 scherf roodbakkend geglazuurd aardewerk (Nieuwe tijd)70 cm -Mv 1 scherf roodbakkend ongeglazuurd (VMED?/LMEA-Nieuwe tijd)

Boring 5:0-30 cm -Mv 1 pijpekop (Nieuwe tijd)

Boring 8:40 cm -Mv 1 pijpesteel (Nieuwe tijd)

Boring 9:25 cm -Mv 3 brokjes verbrande leem

Boring 11:40 cm -Mv 1 scherf grijsbakkend aardewerk (LMEB)

Boring 19:30 cm -Mv 1 scherf industriëel wit (NTC)

Boring 24:70 cm -Mv 1 scherf leisteen

Boring 35:0-10 cm -Mv 1 tegelfragment (Nieuwe tijd)

Boring 44:30 cm -Mv 1 scherf roodbakkend geglazuurd aardewerk (Nieuwe tijd)

[8 7 ]



R A A P

9 Huis Eschede (nr. 47; gemeente Gorssel)

9.1 Bureauonderzoek

Huidige toestandHet terrein van het voormalige huis Eschede is tegenwoordig in gebruik als akker enligt aan de Laan van Eschede te Gorssel (kaartblad 33F 210.150/466.500; figuur 29).




- De kadastrale minuut uit 1832: Gemeente Gorssel in 5 sectien, Sectie E in 6Bladen genaamd Gorssel Blad 8 van no. 686 tot 826, schaal 1:2.500(Heiligenberg e.a., 1993).

- Tekening van de buijtenplaats genaamd Eschede behorende aan Cristi, aanFrederik Kolenbrander in het Maatboek der Jurisdictie gesteld onder Nummer-864- (Maatboek van Gorssel, 1810; Gelders Archief).

- Kaart van de rivier de IJssel van Westervoort tot Kampen in twintig bladenbenevens twee supplementaire bladen [..] door L.J.A. van der Kun en R.Musquetier 1843 (Van der Wyck, 1988).


- De Chromotopografische kaart des Rijks, schaal 1:25.000. Blad no. 413 Voorst(verkend in 1865. Herzien in 1908; ROBAS Producties, 1989).


- Literatuur met betrekking tot (de omgeving) van huis Eschede (o.a. Boutmyde Katzmann, 1984; Scholte Lubberink & Lohof, 1998; zie literatuurlijst).


Landschap en bodemGeolomorfologisch gezien ligt het voormalige huis Eschede op een dekzandplateau.In bodemkundig opzicht bestaat het onderzoeksgebied uit ijzerrijke gooreerd-gronden met een kleidek van 15 tot 40 cm (Stiboka, 1979: code fkZn23, grond-watertrap V). De omgeving van huis Eschede bestaat in bodemkundig opzicht uithoge zwarte enkeerdgronden (Stiboka, 1979: code zEZ21, grondwatertrap VII) enveldpodzolen (Stiboka, 1979: code Hn21, grondwatertrap VI). De hoogteliggingvan het onderzoeksgebied varieert van ongeveer 6,75 tot 7,75 m +NAP (figuur 30).

Archeologie en historieIn ARCHIS staat het terrein van het voormalige huis Eschede geregistreerd onderARCHIS-waarnemingsnummer 133722. De vorige eigenaar van het terrein, dhr. H.Makkink, die in het voormalige koetshuis van huis Eschede (Laan van Eschede 3)woont, deelde mee dat zijn zoon en andere amateurarcheologen in het verledenregelmatig het terrein van het voormalige huis Eschede met behulp van eenmetaaldetector hebben afgezocht. Met name na het ploegen werd veel gezocht. Devondsten betroffen hoofdzakelijk aardewerkscherven uit de Nieuwe tijd, metalenvoorwerpen en enkele muntjes. De heer H. Makkink (Wolferinksweg 2) deeldemee dat hij bij het ploegen bij de voormalige (omgrachte?) boerderij Onderdinckop een voormalige waterput is gestuit. Deze waterput heeft hij vervolgens volge-


211

211

465466

467468

209

209

468

465

210

210

466

467

Figuur 29. Huis Eschede

(nr. 47) - Ligging van het

onderzoeksgebied (gear-

ceerd); inzet: ligging in

Nederland (ster).

[8 9 ]



R A A P

46650046

6500

46660046

6600

210300

46640046

6400

210100 210200 210300

210200210100

Gemeente GorsselHuis Eschede

Hoogteligging en kadastrale minuut (1832)

overig



hoogte van het maaiveld in m t.o.v. NAP

hoger dan 7,757,50 tot 7,75

lager dan 5,25

6,00 tot 6,255,75 tot 6,005,50 tot 5,755,25 tot 5,50

6,25 tot 6,50

7,25 tot 7,507,00 tot 7,256,75 tot 7,006,50 tot 6,75

legenda

2002200220022002

100

1:2.500

50

m

0

graf3k_47_fig2/HA1


(nr. 47) - Hoogteligging

en kadastrale minuut

(1832).







BBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBB

F

E

H

D

G

Laan

van

Esch

ede

210300210200466500

4665

00

466600

4666

0046

6400

466400

210300210200

210000

210100

210100

210000

waterput en voormalige boerderij Onderdinck

huidige topografie


fundering

F

G, H

Projectie kadastrale minuut (1832) op de huidige topografieGemeente Gorssel

voormalige grachten en singels

locatie Huis Eschede

voormalige toegangslaan

voormalig bijgebouwD

voormalig koetshuisE

Huis Eschede

legendaA

B

C

22003

100

1:2.500

50

m

0

graf3_47_fig3/HA2

Figuur 31. Huis Eschede (nr. 47) - Archeologie en projectie van de kadastrale minuut (1832) op de huidige topografie.

[9 1 ]



R A A P

stort met grond (figuur 31: F). De ouderdom van de waterput is niet vastgesteld.Bij het verwijderen van een boom ten noorden van zijn boerderij (Wolferink)vond de heer H. Makkink een bakstenen fundering (figuur 31: G). Het formaatvan de bakstenen bedraagt 26,5 x 12 x 6 cm en dateert (met ruime marges) uitde 16e eeuw (NTA; mondelinge mededeling de heer J.W. Bloemink). Circa 50 mten noorden van de boerderij Wolferink stuitte de heer Makkink bij de aanleg vaneen waterleiding eveneens op een bakstenen fundering (figuur 31: H). Het formaatvan de bakstenen bedraagt ? x 13 x 7 cm en 27,5 x 13,5 x 7 cm en dateertwaarschijnlijk uit de Late Middeleeuwen; mondelinge mededeling de heer J.W.Bloemink). Opgemerkt moet worden dat de ‘verstening’ (overgang van hotbouwnaar steenboud) van boerderijen rond Zutphen pas in de 17e en 18e eeuw plaats-vond (mondelinge mededeling de heer J.W. Bloemink). Hierbij werd soms gebruikgemaakt van hergebruikte bakstenen. In Epse (nabij Deventer) heeft de ‘verstening’van de boerderijen bouwhistorisch in de 18e eeuw plaatsgevonden (Appels, 2002).

De naam Eschede (‘Ascete’) komt al in 1046 in een bron voor (De Graaf, 1926).Mogelijk wordt hiermee een plaats nabij Terwolde aangeduid (Wartena, 1989). In1127 wordt een ‘Rodbraht de Aschethe’ genoemd (Van Winter, 1962: 72). In 1378is er sprake van de hof te Eschede onder Gorssel van ‘Alijt van Escheen’ (Van Winter,1962: 210). Het kan de hof van de marke Eschede geweest zijn. Waar deze hoflag, is niet bekend: mogelijk ter hoogte van het latere landhuis Eschede. In 1663kocht Goossen van Keppel het goed Eschede van Derck Arnold van Pasqualini(Harenberg, 1989). Mogelijk werd in deze tijd het landhuis gebouwd. Op deTopografische kaart van ‘de linie van de IJssel vanaf Arnhem tot de Zuiderzee’ uit1783 staat het huis Eschede afgebeeld temidden van een formele tuinaanleg. Opde kaart uit het Maatboek van Gorssel uit 1810 is zichtbaar dat het huis eenT-vormig grondplan had (figuur 32). Het huis lag op het zuidelijke deel van eenrechthoekig, circa 275 bij 150 m groot omgracht terrein. De grachten waren circa5 m breed. Direct rondom het huis lag geen gracht, maar een tuin met een kruis-vormig padenstelsel. Het huis lag precies daar waar de paden samenkomen. Detuin was circa 75 bij 125 m groot. Direct rondom de gracht lagen lanen waarlangsaan weerszijden bomen stonden. In het verlengde van de voorgevel van het huislag in zuidoostelijke richting de oprijlaan. Ook langs deze laan stonden bomen.Daar waar de oprijlaan de gracht kruist, lag een brug. Ook in het verlengde vande oprijlaan, aan de achterzijde (noordzijde) van het huis, lag een brug over degracht. In het noordelijke deel van de gracht is een eilandje zichtbaar. De functievan dit eilandje is onbekend. Buiten de zuidwestelijke gracht lag het koetshuis.Ten zuiden van dit koetshuis lag eveneens een tuin met een kruisvormig paden-stelsel. Op de kadastrale minuut uit 1832 is vrijwel dezelfde situatie als in hetMaatboek van Gorssel uit 1810 zichtbaar (figuur 31). Op de kadastrale minuutzijn de grachten niet meer weergegeven. In 1863 wordt in een veilingsadvertentiede verkoop van het huis Eschede ten behoeve van afbraak bekend gemaakt. Hethuis zal kort daarna gesloopt zijn. Op de de Chromotopografische kaart des Rijksuit 1908 is nog slechts de laanbeplanting zichtbaar (ROBAS Producties, 1989). Erbestaan twee afbeeldingen van het huis uit de 19e eeuw. De eerste afbeeldingtoont het huis van voren in 1860 (De Graaf, 1926). De andere afbeelding is een



Figuur 32. Huis Eschede (nr. 47) - Buijtenplaats genaamd Eschede (Maatboek van Gorssel, 1810).


(nr. 47) - Huis Eschede

in 1839 door W. Klink-

hamer (uit: Boutmy de

Katzmann, 1984).

[9 3 ]



R A A P

pentekening van de hand van W. Klinkhamer uit vermoedelijk 1839; deze toonthet huis vanuit het zuidoosten (figuur 33). Volgens het onderschrift bij deafbeelding wordt het huis Eschede ook wel ‘Groote Haar’ genoemd. Het huis opde tekening uit 1839 komt in grote lijnen overeen met de plattegrond van hethuis op de kadastrale minuut uit 1832. Het achterhuis lijkt echter breder te zijndan op de kadastrale minuut is afgebeeld. Mogelijk is dit het gevolg van eenlatere verbouwing. Op de tekening uit 1839 is ten zuiden van het huis een bij-gebouwtje zichtbaar dat op zowel de kaart uit het Maatboek van Gorssel (1810)als op de kadastrale minuut (1832) ontbreekt. Op de kadastrale minuut (1832)is ten zuidwesten van het huis nog een circa 2 bij 10 m groot bijgebouwtjeafgebeeld (figuur 31: D).Het is niet bekend wanneer huis Eschede gebouwd is. Mogelijk werd het omstreeks1663 gebouwd en heeft het daarna diverse verbouwingen ondergaan.

Ten zuidwesten van de Laan van Eschede ligt het voormalige koetshuis van huisEschede, dat tegenwoordig als boerderij in gebruik is (Laan van Eschede 3;figuur 31: E).

Mogelijkheden voor vervolgonderzoekAan de hand van een booronderzoek kan vastgesteld worden of er nog restenvan fundamenten en grachten in de ondergrond aanwezig zijn. De precieze aarden locatie van deze resten kan met behulp van een weerstands- of magnetischonderzoek bepaald worden.

9.2 Veldonderzoek

Op het terrein van het voormalige huis Eschede heeft op 8 en 9 juli 2002 eenarcheologisch booronderzoek en een magnetisch onderzoek plaatsgevonden metals doel het opsporen van ondergrondse restanten van gebouwen en voormaligegrachten. Het veldwerk werd mogelijk gemaakt door de enhousiaste medewerkingvan de grondeigenaar, mevrouw G. Peters.

Magnetisch onderzoekTijdens het magnetisch onderzoek zijn op het noordoostelijke deel van het terreinafwijkingen gemeten die duidelijk verschillen van die gemeten op het zuidweste-lijke deel. De afwijkingen in het noordoostelijke deel houden waarschijnlijk geenverband met de aanwezigheid van archeologische resten. Met name in het zuidelijkedeel van het gemeten blok duiden de magnetische afwijkingen waarschijnlijk oppuin dat in de bodem aanwezig is (donkere vlekken). Een duidelijk patroon isniet herkenbaar.

BooronderzoekTijdens het booronderzoek is in alle boringen een bouwvoor aangetroffen. Dedikte van de bouwvoor bedroeg gemiddeld 40 cm. De natuurlijke ondergrond ophet terrein bestaat uit dekzand dat op gemiddeld 125 cm -Mv is aangetroffen. In11 boringen zijn keramiekscherven aangetroffen, hoofdzakelijk daterend uit deNieuwe tijd (zie bijlage 1).



In alle boringen zijn brokjes puin aangetroffen, met uitzondering van de boringen20, 30 en 36 (figuur 34). Het puin bestaat hoofdzakelijk uit brokjes rode baksteen.Daarnaast zijn brokjes mortel, stukjes leisteen en brokjes marmer gevonden. Dehoeveelheid puin is onderverdeeld naar weinig, veel en zeer veel puin (figuur34). In de meeste boringen is weinig puin aangetroffen. In de boringen 9, 16,22, 24, 43 en 65 is veel puin aangetroffen. In de boringen 10, 14, 15, 57, 61,63, 66, 73 en 74 is zeer veel puin aangetroffen. In de boringen 10 en 63 houdthet vele puin waarschijnlijk verband met een uitbraaksleuf van een fundering.Het vele puin in de boringen 14, 15, 57, 61, 66, 73 en 74 betreft waarschijnlijkin de gracht geworpen puin. Dit geldt ook voor het ondoordringbare puin in deboringen 27 en 28, in verband met de diepte van respectievelijk 190 en 200 cm-Mv. Ondoordringbaar puin is aangetroffen in de boringen 5, 7, 21, 25, 27, 28 en38 op gemiddeld 100 cm -Mv. De diepte waarop het ondoordringbare puin isaangetroffen, varieert van 30 cm tot 200 cm -Mv.

In de boringen 8, 12 t/m 18, 61, 66 en 73 is een grachtvulling aangetroffen(figuur 34). De bodem van de gracht bevindt zich op gemiddeld 230 cm -Mv. Devoormalige gracht is herkenbaar aan een vlekkerige gelaagde en verrommeldevulling met aardewerkscherven. Aangezien in geen enkele boring een humeuzegrachtbodem is aangetroffen, is met name de relatief grote diepte bepalendgeweest voor een interpretatie als gracht. In de boringen 51, 52, 57, 58 en 74 ismogelijk ook een grachtvulling aangetroffen. In deze boringen is de natuurlijkeondergrond echter ‘reeds’ op gemiddeld 155 cm -Mv aangetroffen.

9.3 Interpretatie

Op basis van de resultaten van het veldonderzoek blijkt dat de ligging van het huisEschede overeenstemt met de kadastrale minuut uit 1832. Het ondoordringbarepuin in boring 21 en de puinlaag in boring 63 houdt waarschijnlijk verband meteen fundering en/of uitbraaksleuf daarvan van de voorgevel (zuidwestgevel) vanhet huis. Het ondoordringbare puin in boring 25 houdt vermoedelijk verband metde fundering van de achtergevel (noordwestgevel) van het huis (figuur 35). Defunderingen en/of uitbraaksleuven bevinden zich op circa 100 cm -Mv (figuur 34:boringen 10, 21, 25 en 63). Het ondoordringbare puin in boring 5 bevindt zichop 70 cm -Mv en houdt vermoedelijk verband met het op de kadastrale minuutzichtbare bijgebouwtje ten zuidwesten van het huis Eschede. Het ondoordringbarepuin in boring 38 bevindt zich in of net onder de bouwvoor en betreft waar-schijnlijk verploegd puin van elders.

Op basis van de resultaten van het onderzoek is de mogelijke begrenzing van degrachten en/of vijvers te reconconstrueren. Het is onzeker of in de boringen 51,52, 57, 58 en 74 ook een grachtvulling is aangetroffen. Uit het booronderzoekblijkt dat de gracht aan de zuidwesten noordwestzijde van het huis circa 5 mbreed was. Aan de noordoostzijde van het huis was de gracht circa 10 m breed.Ongeveer in het midden van dit grachtdeel bevindt zich een circa 10 m brede en25 m lange uitstulping. Dit deel kan als vijver of misschien zelfs verdiepte tuin

[9 5 ]



R A A P

7070707070707070707070707070707070707070707070707070707070707070707070707070707070707070707070707069696969696969696969696969696969696969696969696969696969696969696969696969696969696969696969696969

7171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717168686868686868686868686868686868686868686868686868686868686868686868686868686868686868686868686868

67676767676767676767676767676767676767676767676767676767676767676767676767676767676767676767676767

73737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373

20202020202020202020202020202020202020202020202020202020202020202020202020202020202020202020202020

19191919191919191919191919191919191919191919191919191919191919191919191919191919191919191919191919

18181818181818181818181818181818181818181818181818181818181818181818181818181818181818181818181818

1717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171772727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272

16161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616

15151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515

64646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464

66666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666

65656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565

63636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363

61616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161

35353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535

23232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323

22222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222

21212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121

7474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747458585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858

14141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414

13131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313

12121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212

60606060606060606060606060606060606060606060606060606060606060606060606060606060606060606060606060 59595959595959595959595959595959595959595959595959595959595959595959595959595959595959595959595959

47474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747

25252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525

24242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424

11111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111

10101010101010101010101010101010101010101010101010101010101010101010101010101010101010101010101010

9999999999999999999999999999999999999999999999999

8888888888888888888888888888888888888888888888888

5656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565675757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575

44444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444

4646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464676767676767676767676767676767676767676767676767676767676767676767676767676767676767676767676767676

45454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545

54545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454

55555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555

62626262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626262

77777777777777777777777777777777777777777777777776666666666666666666666666666666666666666666666666

5555555555555555555555555555555555555555555555555

57575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757

53535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353

27272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727

26262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626

4343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434330303030303030303030303030303030303030303030303030303030303030303030303030303030303030303030303030

29292929292929292929292929292929292929292929292929292929292929292929292929292929292929292929292929

49494949494949494949494949494949494949494949494949494949494949494949494949494949494949494949494949

51515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151

50505050505050505050505050505050505050505050505050505050505050505050505050505050505050505050505050

52525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252

42424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242

41414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141

40404040404040404040404040404040404040404040404040404040404040404040404040404040404040404040404040

28282828282828282828282828282828282828282828282828282828282828282828282828282828282828282828282828

36363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636

4444444444444444444444444444444444444444444444444

3333333333333333333333333333333333333333333333333

2222222222222222222222222222222222222222222222222

1111111111111111111111111111111111111111111111111

48484848484848484848484848484848484848484848484848484848484848484848484848484848484848484848484848

3939393939393939393939393939393939393939393939393939393939393939393939393939393939393939393939393938383838383838383838383838383838383838383838383838383838383838383838383838383838383838383838383838

37373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737

31313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131

34343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434

33333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333

32323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232

Laan

van E

sched

e

466500

210150 210200

4666

00

466600

4665

50210100 210150 210200

466550

210100

4665

00

huidige topografie



positief

overig

zonder archeologische indicatoren

magnetisch afwijking

negatief

Resultaten van het magnetisch en booronderzoek


Huis Eschede

legenda

Gemeente Gorssel

boringen

boornummer

met weinig puin

met veel puin

met zeer veel puin

met grachtvulling

12 2002200220022002

504030

1:1.000

0

m

2010

graf3k_fig6/HA2

Figuur 34. Huis Eschede (nr. 47) - Restultaten van het magnetisch- en het booronderzoek.



Figuur 35. Huis Eschede (nr. 47) - Interpretatie van de onderzoeksresultaten.

7070707070707070707070707070707070707070707070707070707070707070707070707070707070707070707070707069696969696969696969696969696969696969696969696969696969696969696969696969696969696969696969696969

7171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717168686868686868686868686868686868686868686868686868686868686868686868686868686868686868686868686868

67676767676767676767676767676767676767676767676767676767676767676767676767676767676767676767676767

73737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373

20202020202020202020202020202020202020202020202020202020202020202020202020202020202020202020202020

19191919191919191919191919191919191919191919191919191919191919191919191919191919191919191919191919

18181818181818181818181818181818181818181818181818181818181818181818181818181818181818181818181818

1717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171772727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272

16161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616

15151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515

64646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464

66666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666

65656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565

63636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363

61616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161

35353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535

23232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323

22222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222

21212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121

7474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747458585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858

14141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414

13131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313

12121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212

60606060606060606060606060606060606060606060606060606060606060606060606060606060606060606060606060 59595959595959595959595959595959595959595959595959595959595959595959595959595959595959595959595959

47474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747

25252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525

24242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424

11111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111

10101010101010101010101010101010101010101010101010101010101010101010101010101010101010101010101010

9999999999999999999999999999999999999999999999999

8888888888888888888888888888888888888888888888888

5656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565675757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575

44444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444

4646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464676767676767676767676767676767676767676767676767676767676767676767676767676767676767676767676767676

45454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545

54545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454

55555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555

62626262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626262

77777777777777777777777777777777777777777777777776666666666666666666666666666666666666666666666666

5555555555555555555555555555555555555555555555555

57575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757

53535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353

27272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727

26262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626

4343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434330303030303030303030303030303030303030303030303030303030303030303030303030303030303030303030303030

29292929292929292929292929292929292929292929292929292929292929292929292929292929292929292929292929

49494949494949494949494949494949494949494949494949494949494949494949494949494949494949494949494949

51515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151

50505050505050505050505050505050505050505050505050505050505050505050505050505050505050505050505050

52525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252

42424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242

41414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141

40404040404040404040404040404040404040404040404040404040404040404040404040404040404040404040404040

28282828282828282828282828282828282828282828282828282828282828282828282828282828282828282828282828

36363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636

4444444444444444444444444444444444444444444444444

3333333333333333333333333333333333333333333333333

2222222222222222222222222222222222222222222222222

1111111111111111111111111111111111111111111111111

48484848484848484848484848484848484848484848484848484848484848484848484848484848484848484848484848

3939393939393939393939393939393939393939393939393939393939393939393939393939393939393939393939393938383838383838383838383838383838383838383838383838383838383838383838383838383838383838383838383838

37373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737

31313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131

34343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434

33333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333

32323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232

Laan

van E

sched

e

466500

210150 210200

4666

00

466600

4665

50

210100 210150 210200466550

210100

4665

00

magnetisch afwijking

negatief positiefbegrenzing voormalige grachten

Interpretatie van de resultaten

Huis Eschede en bijgebouw

huidige topografie


Huis Eschede

legenda

Gemeente Gorssel

boornummer

boring

12

2002200220022002

504030

1:1.000

0

m

2010

Graf3k_fig7/HA2

[9 7 ]



R A A P

of een cominatie van beide aangemerkt worden. De interpretatie ‘verdiepte tuin’zou het ontbreken van een grachtbodem kunnen verklaren. Of aan de zuidoostzijdevan het huis ook een deel van de gracht heeft gelegen, kon vanwege de aanwezig-heid van maïs in dit deel van het onderzoeksgebied, waardoor booronderzoekonmogelijk was, niet onderzocht worden. Het ontbreken van een humeuze gracht-bodem duidt er mogelijk op dat de grachten niet of nauwelijks watervoerend waren,dat zij relatief korte tijd opengelegen hebben of dat zij regelmatig geschoondzijn. Met name in het noordwestelijke, noordoostelijke en het zuidoostelijke deelvan de gracht bevindt zich zeer veel puin. Het puin bestaat hoofdzakelijk uitbrokken baksteen en mortel. Het zal na de sloop van het huis in de gracht zijngeworpen. Dit geldt waarschijnlijk eveneens voor het ondoordringbare puin in deboringen 27 en 28 en de circa 10 cm dikke mortellaag in boring 57. Het is mogelijkdat het ondoordringbare puin in de boringen 27 en 28 verband houdt met peilersof het bruggehoofd van een brug die hier over de gracht lag. Het ondoordringbarepuin in boring 7 houdt mogelijk verband met een keermuur.

Noch op de Topografische kaart van ‘de linie van de IJssel vanaf Arnhem tot deZuiderzee’ (1783; Versfelt, 2003), de kaart in het Maatboek van Gorssel (1810),de kadastrale minuut (1832), de tekening van Klinkhamer (1839?), noch op dekaart van Van der Kun & Musquetier (1843) is direct rondom huis Eschede geengracht afgebeeld. Hieruit kan worden afgeleid dat de gracht vóór 1783 is gedemptof pas na 1843 is gegraven. Het is mogelijk dat vóór 1783, in de eerste helft vande 17e eeuw, een huis Eschede heeft bestaan met daaromheen een gracht. Dit huiskan door Derck Arnold van Pasqualini gebouwd zijn. Het huis met de daaromheengelegen gracht zal dan slechts korte tijd bestaan hebben, tot vermoedelijk 1663wanneer Goossen van Keppel het goed overneemt (zie § 3.1.2) en het oude huisvervangt door een nieuw huis op dezelfde plek. Het ontbreken van een grachtbodemduidt mogelijk op een kort bestaan van de gracht. Ook de grote hoeveelheid puinin de gracht duidt hier mogelijk op. De grote hoeveelheid puin in de gracht kanechter ook duiden op een aanleg van na 1843. De aanwezigheid van aardewerk-scherven uit de 19e en 20e eeuw (boringen 17, 66, 73 en 74) vormen hiervoormogelijk ook een aanwijzing. De gracht heeft dan slechts korte tijd opengelegen.Op de tekening uit omstreeks 1860 is alleen de voorgevel van het huis afgebeeld;deze tekening bevat derhalve geen informatie over de gracht. Waarschijnlijk werdde gracht in of kort na 1863 reeds gedempt. Misschien is de gracht juist bij desloop van het huis omstreeks 1863 aangelegd om hier het overtollige puin in tekunnen dumpen/bergen. In dat geval is er geen sprake van een gracht, maar vanmet puin gevulde sleuven.

Op de kaart in het Maatboek van Gorssel (1810) is een smalle buitengracht ofsloot zichtbaar. Boring 33 is mogelijk ter plaatse van het voormalige westelijkedeel van deze buitengracht geplaatst. Een duidelijke sloot- of grachtvulling isechter niet aangetroffen. Het zuidwestelijke deel van de gracht bevindt zich tegen-woordig waarschijnlijk grotendeels onder de huidige Laan van Eschede. Volgens dekaart in het Maatboek van Gorssel was deze gracht circa 5 m breed. Het is daaromniet verwonderlijk dat deze tijdens onderhavig onderzoek niet is aangetroffen.



Slechts door middel van een intensief booronderzoek (waarbij om de meter geboordwordt) kan inzicht in de exacte loop van de sloot/buitengracht verkregen worden.In het kader van onderhavig onderzoek was dit niet noodzakelijk.

Tijdens onderhavig onderzoek zijn geen aanwijzingen gevonden voor eenmiddeleeuwse oorsprong van huis Eschede. Verwacht wordt daarom dat de middel-eeuwse hof Eschede elders lag. Mogelijk lag zij ter plaatse van een van de doordhr. H. Makkink aangetroffen funderingen of ter plaatse van de voormaligeboerderij Onderdinck (figuur 2). Nader archeologisch onderzoek zal hierovermeer duidelijkheid kunnen scheppen.


ConclusiesUit het onderzoek blijkt dat de ligging van huis Eschede, zoals op basis van deprojectie van de kadastrale minuut (1832) op de huidige topografie verwachtwerd, overeenkomt met de resultaten van het veldonderzoek. De exacte vorm enligging van de funderingen kan op basis van het onderzoek niet vastgesteldworden. Aan de noordwest-, noordoosten zuidwestzijde van het voormalige huiszijn aanwijzingen gevonden voor een gracht, vijver of verdiepte tuin. Vanwegehet ontbreken van een humeuze grachtbodem en het ontbreken van historischeaanwijzingen voor het bestaan van een gracht, zullen deze slechts korte tijdbestaan hebben. Het is ook mogelijk dat men bij de sloop van het huis omstreeks1863 de gracht heeft gegraven om slooppuin te bergen. In dat geval is er geensprake van een gracht, maar van met puin gevulde sleuven.Tijdens onderhavig onderzoek zijn geen aanwijzingen aangetroffen voor eenmiddeleeuwse oorsprong van huis Eschede. Verwacht wordt daarom dat de middel-eeuwse hof Eschede elders lag. Alhoewel concrete aanwijzingen ontbreken, kanvermoed worden dat er reeds in de eerste helft van de 17e eeuw een huis Eschedebestond. Dit huis is dan later, omstreeks 1663, vervangen door een nieuw huisop dezelfde plek.

De resultaten van het onderzoek naar de archeologische resten van het huis Eschedezijn ook beschreven in RAAP-notitie 228 (Van Kempen & Nuijten, 2002a). Deonderzoeksresultaten zijn in ARCHIS ingevoerd onder de ARCHIS-waarnemings-nummers 139498, 139499, 139500 en 139501.

AanbevelingenHet terrein van huis Eschede is tegenwoordig in gebruik als akker. Aanbevolenwordt om niet dieper te ploegen dan 30 cm -Mv. Getracht moet worden om hetterrein om te vormen van akkerland in grasland.

Voorts wordt aanbevolen om aspecten waarover nog niet voldoende gegevensbeschikbaar zijn, nader te laten onderzoeken. Middels een inventariserendarcheologisch onderzoek (waardering in de vorm van enkele kleine proefsleuven)kan de exacte ligging van de buitengracht bepaald worden. Daarnaast kan met

[9 9 ]



R A A P

behulp van boringen onderzocht worden of zich ten zuidoosten van het huis ookeen gracht bevond. Ook kan middels een beperkt proefsleuvenonderzoek deconserveringstoestand van de aangetroffen funderingen van het huis wordenvastgesteld. Hiermee kan ook de aard van het ondoordringbare puin in deboringen 5, 7, 27 en 28 worden vastgesteld.

Met de gegevens uit het aanvullende onderzoek kunnen inrichtingsadviezen wordenontwikkeld. Te denken valt aan het terugplaatsen van de laanbeplanting langsde voormalige buitengracht en oprijlaan. Van belang is dat het ingerichte enontsloten terrein van huis Eschede in de toekomst een toeristisch-recreatievefunctie gaat vervullen. In dit verband dient op het terrein een informatiepaneelmet gegevens over het huis en zijn bewoners geplaatst te worden. Ten tweedewordt aanbevolen om een eventueel toekomstig aan te leggen fiets-/wandelpaddoor de omgeving van Zutphen langs de huisplaats te leiden. Mogelijk kan hetterrein een rol gaan spelen in een te ontwikkelen TRAP-route (ToeristischRecreatief Archeologisch Project).

Verder wordt aanbevolen om het terrein van huis Eschede op te nemen in hetCMA van de ROB en aan te geven op de Archeologische Monumentenkaart van deprovincie Gelderland (AMK-Gelderland).

9.5 Vondstenlijst

Vlak:Mv 1 scherf Chinees porcelein, Kangxi/capucijnerbruin (NTB)

Boring 17:130 cm -Mv 1 scherf industriëel wit (NTC)

Boring 31:40 cm -Mv (BV) 1 scherf roodbakkend geglazuurd (NTB-NTC)


Boring 41:30 cm -Mv 1 scherf steengoed met zoutglazuur (NTB-NTC)

Boring 42:45 cm -Mv (BV) 4 scherven steengoed met zoutglazuur (NTB-NTC)

Boring 44:95 cm -Mv 1 pijpesteel (Nieuwe tijd)

Boring 60:50 cm -Mv 1 scherf industriëel wit (NTC)50 cm -Mv 1 scherf roodbakkend geglazuurd aardewerk (Nieuwe tijd)


Boring 66:90 cm -Mv 1 scherf witbakkend geglazuurd aardewerk (Nieuwe tijd)

Boring 67:15 cm -Mv (BV) 1 scherf industriëel wit (NTC)


Boring 73:40 cm -Mv (BV) 1 scherf industriëel wit (NTC)

Boring 74:25 cm -Mv (BV) 1 scherf roodbakkend geglazuurd aardewerk (Nieuwe tijd)120 cm -Mv 1 scherf groen glas (LMEB-NT)

[1 0 0 ] RAAP-rapport 962 / eindversie 27-05-2004

462

219

218

465464

463

219

218

216

216 217

217

465

464

463

462

Figuur 36. Huis ter

Meulen (nr. 48) - Ligging

van het onderzoeksgebied

(gearceerd); inzet: ligging


[1 0 1 ]



R A A P

10 Huis Ter Meulen (nr. 48; gemeente Gorssel)

10.1 Bureauonderzoek

Huidige toestandHet voormalige huis Ter Meulen lag ten westen van het zwembad aan de Berkelweg1 te Almen (kaartblad 33F 217.500/463.400; figuur 36). Het terrein van huis TerMeulen is tegenwoordig in gebruik is als weiland.


- De bodemkaart van het studiegebied Gorssel, schaal 1:25.000 (Den Besten,1988).

- De geomorfologische kaart van het studiegebied Gorssel, schaal 1:25.000(Den Besten, 1988).


Historische en topografische kaarten:- De Berkelkaart van G. Ravenschot, J.H. van den Heuvel & L.H. Bournet, 1763(Harenberg, 1992).


- Ter Meulen in 1810, door A. van Leeuwen Gzn, in het Maatboek van Almen(in: Harenberg, 1992).

- De kadastrale minuut uit 1832: Gemeente Almen in 4 Sectien, sectie D in 6Bladen, genaamd Almen, Blad 3 van no. 131 tot no. 357, schaal 1:2.500;Berkelkaart, circa 1840 door W.C.A. Staring (Harenberg, 1992).

- De Topografische en Militaire topografische kaart van het Koningrijk der Neder-landen (1830-1855), schaal 1:50.000 (Wolters-Noordhoff Atlasprodukties, 1990).

- De Chromotopografische kaart des Rijks, schaal 1:25.000 blad no. 434 Almen(gedeeltelijk herzien in 1911; ROBAS Producties, 1989).


- Literatuur met betrekking tot (de omgeving) van huis Ter Meulen (o.a.Scholte Lubberink & Lohof, 1998; zie literatuurlijst).


Landschap en bodemHet zuidelijke deel van het onderzoeksgebied ligt in geomorfologisch opzicht opeen beekdalbodem; het noordoostelijke deel op een dekzandwelving (Den Besten,1988). In bodemkundig opzicht bestaat de bodem in het onderzoeksgebied uitkalkloze poldervaaggronden (Den Besten, 1988: code Rn62C, grondwatertrap III/V).Het terrein van het voormalige huis Ter Meulen varieert wat betreft hoogteliggingvan ongeveer 8,65 tot 10,15 m +NAP (figuur 37).

Archeologie en historieIn ARCHIS staat het terrein van het voormalige huis Ter Meulen gegegistreerd onderARCHIS-waarnemingsnummer 133723. De voormalige watermolen is geregistreerdonder ARCHIS-waarnemingsnummer 133728. Van het terrein zijn evenwel geenarcheologische vondsten bekend.

Het landgoed Ter Meulen is ontstaan uit de watermolen van de Hof van Almen aande Berkel bij Almen (Harenberg, 1992). De hof komt al in 1188 in een goederen-lijst voor. De molen zelf wordt voor het eerst genoemd in 1331. Hij wordt laterafgesplitst van de Hof van Almen. In 1494 wordt de molen voor het eerst ‘TerMoelen’ (Ter Meulen) genoemd (Harenberg, 1975; Anonymus, 1983). Wanneer dewatermolen buiten bedrijf is geraakt, is niet bekend. Het moet in ieder gevalvoor 1561 zijn geweest. In een schriftelijke bron uit 1561 is namelijk sprake vaneen ‘bouman’ (boer) op het goed Ter Meulen (Harenberg, 1992). Het zal in die tijddus geen molen, maar een pachtboerderij geweest zijn. De plek van de middel-eeuwse watermolen is niet bekend. Waarschijnlijk lag deze op de plaats waar deoprijlaan naar het huis een waterloop kruist, nabij de tuinmanswoning (figuur38: G). Het brede gedeelte van de waterloop, ten westen van de oprijlaan, kanmogelijk als molenkolk geïnterpreteerd worden; de gehele waterloop kan dan alsmolenomgang geïnterpreteerd worden (figuur 38: F). Op de kadastrale minuut uit1832 is de voormalige molenomgang duidelijk te herkennen. De molenomgangwerd in de Middeleeuwen gegraven tussen twee Berkelmeanders ten behoeve van degecontroleerde watertoevoer naar de molen. Op de Berkelkaart uit 1763 zijn slechtsde aansluitingen van deze molenomgang op de Berkel aangegeven (Harenberg, 1992).Op het AHN is de voormalige molenomgang duidelijk zichtbaar (figuur 37).

Het goed Ter Meulen groeide in de loop van de eeuwen uit tot een groot landgoed.Een havezate is het nooit geweest. Het is onbekend wanneer het huis gebouwdis. Mogelijk is Ter Meulen toen het in het bezit was van de familie Op ten Noort(vanaf 1684) een buitenplaats geworden (Harenberg, 1992). In 1727 kwam TerMeulen in handen van de familie van Diemen op Gelder. Naar deze familie wordthet landgoed ook wel ‘Opgelder’ genoemd. In 1755 kwam het landgoed in bezitvan Engelbert van Opgelder. Mogelijk heeft hij Ter Meulen laten uitbouwen totbuitenplaats (Harenberg, 1992). Dit moet voor zijn overlijden in 1824 hebbenplaatsgevonden. Het huis kan daarom zowel omstreeks 1684 door de familie Opten Noord als tussen 1755 en 1824 door Engelbert van Opgelder gebouwd zijn.Op de Berkelkaart uit 1763 staat aan de noordwestzijde van een oude Berkel-meander een huis afgebeeld (Harenberg, 1992). Het huis (met landgoed) wordthier aangeduid met de naam Opgelder. De oude Berkelmeander is ook zichtbaar


[1 0 3 ]



R A A P

217400 217500 217600

4633004633

00

4634004634

00

4635004635

00

217500 217600217400

Gemeente GorsselHuis Ter Meulen


Hoogte van het maaiveld in m t.o.v. NAP overig



8,65 tot 8,90

9,15 tot 9,408,90 tot 9,15

lager dan 8,65

9,40 tot 9,65

9,90 tot 10,15

legenda

hoger dan 10,15

9,65 tot 9,90

200220022002200220022002

100

1:2.000m

500

graf3j_fig2/HA1

Figuur 37. Huis ter Meulen (nr. 48) - Hoogteligging en kadastrale minuut (1832).



Figuur 38. Huis ter Meulen (nr. 48) - Projectie kadastrale minuut (1832) op de huidige topografie.

zwem

bad

Berk

elw

eg

A

C

F

G

I

F

H

B

D E

463200

217600

4632

00

463300

4633

00

463400

4634

00

463500

4635

00

217600217300 217400 217500

217500217300 217400


huidige topografie


Gemeente GorsselHuis Ter Meulen


molenwater

vermoedelijke locatie (middeleeuwse) watermolen

de Berkel

oprijlaan

F

G

H

Ivijver

huis Ter Meulen

koetshuis

tuinmanswoning

Berkelmeander

B

Alegenda

C

D

E

200220022002200220022002

100

1:2.500

50

m

0

graf3j_fig3/HA2

[1 0 5 ]



R A A P

op de kadastrale minuut uit 1832 (figuur 38: D). Op deze kaart staat niet alleenaan de noordwestzijde, maar ook aan de noordoostzijde van de Berkelmeander eengebouw afgebeeld. Mogelijk bestond het noordwestelijke huis reeds omstreeks1684 (gebouwd door familie Op ten Noord) en heeft Engelbert van Opgelder hetnoordoostelijke huis tussen 1763 en 1824 laten bouwen. Het oude (noordwestelijk)huis met de naam Opgelder werd dan verbouwd tot koetshuis. Een andere optieis dat Engelbert beide huizen, zowel het koetshuis als het landhuis, heeft latenbouwen. In dat geval is hij omstreeks 1760 begonnen met de bouw van hetkoetshuis, op de Berkelkaart (1763) aangeduid als Opgelder, en pas later methet eigenlijke huis. Een aanwijzing voor de eerste mogelijkheid is een verkoop-advertentie uit 1859. Hierin wordt het huis omschreven als een kapitaal, hechten goed doortimmerd modern herenhuis. De aanduiding ‘modern’ kan slechts vantoepassing zijn op een relatief nieuw huis (zo’n 30 jaar oud) en niet op eenomstreeks 1684 of 1760 gebouwd huis. In de verkoopadvertentie uit 1859 wordtgemeld dat het huis was voorzien van een gewelfd onderhuis met grote keukenen kelders (figuur 38: A). Nabij het huis lag een groot koetshuis met stalling voorzes paarden, een koetsiers- en mangelkamer en een kelder (figuur 38: B). Ookwas er een tuinmanswoning met melkkamer, kelder en keuken met aangrenzendegrote schuur (figuur 38: C).

Het landhuis en het koetshuis zijn ten noorden van de voormalige Berkelmeanderen ten zuiden van de middeleeuwse molenomgang gebouwd. Zowel de meanderals de molenomgang zijn in de 18e eeuw als waterpartij opgenomen in de tuin-aanleg. Ten oosten van de voormalige Berkelmeander werd een circa 100 m lange(nieuwe) vijver gegraven. Dit is zichtbaar op de kadastrale minuut uit 1832(figuur 38: E). Drie kaarten zijn niet met de kadastrale minuut en de Berkelkaartuit 1763 te vergelijken. Het betreft de kaart van Hottinger uit circa 1783, dekaart uit het Maatboek van Almen uit 1810 (figuur 39) en de Berkelkaart vanW.C.A. Staring uit circa 1840. Het belangrijkste verschil met de kadastrale minuutbetreft de zuidelijk van het huis gelegen formele tuin (of restanten daarvan). Dezetuinaanleg is niet op de kadastrale minuut zichtbaar. De kaart van Hottinger iswat betreft de vorm en omvang van huis en tuinen onbetrouwbaar. Getracht isom de situatie zoals deze is afgebeeld in het Maatboek van Almen (1810) op dekadastrale minuut (1832) te projecteren (niet afgebeeld). Wat daarbij opvalt, isdat de omgrachte tuinaanleg niet in verhouding staat met de omvang van hethuis. De omgrachte tuin komt zelfs grotendeels zuidelijk van de Berkel te liggen,hetgeen onwaarschijnlijk is. Mogelijk betreft het slechts een ontwerp voor eenformele tuin. Het AHN komt overeen met de kadastrale minuut (figuur 37). Er zijngeen depressies zichtbaar die wijzen op een tuinaanleg zoals zichtbaar op dekaart in het Maatboek van Almen. Het is evenwel mogelijk dat het oostelijkedeel van de gracht van de formele tuin onder het huidige zwembad ligt en bij deaanleg daarvan vergraven is, zodat deze niet meer op het AHN waarneembaar is(figuur 37). Het is ook mogelijk dat de tuin correct is weergegeven qua vorm,maar niet qua omvang (verhouding tot het huis). In dat geval heeft de tuinslechts korte tijd bestaan. Op de Berkelkaart van Staring is zichtbaar dat de tuinreeds in verval is. Deze kaart moet zeer waarschijnlijk gedateerd worden voor1832, of het moet een kopie zijn van de kaart uit het Maatboek van Almen. Voor



Figuur 39. Huis ter Meulen (nr. 48) - Ter Meulen in 1810, opmeting door A. van Leeuwen Gzn, in het Maatboek van Almen

(uit: Harenberg, 1992).

Figuur 40. Huis ter Meulen (nr. 48) - Ter Meulen, achterzijde. Sepiatekening door H.W. van der Worp, 1859 (uit: Harenberg, 1992).

[1 0 7 ]



R A A P

het westelijke deel van de omgachte tuinaanleg is gebruik gemaakt van de voor-malige Berkelmeander. Het oostelijke deel van de gracht is nieuw gegraven. Opalle kaarten uit de 19e eeuw staat het landhuis direct ten noorden van het oos-telijke deel van de Berkelmeander afgebeeld (figuur 38: A). Aan het begin van de19e eeuw (vóór 1832) is de meest oostelijke waterpartij alweer vergraven, waarbijde formele tuinaanleg (classicistische stijl) werd veranderd in een landschappelijkestijl met romantische gebogen waterlopen. Deze situatie is zichtbaar op de kadas-trale minuut (1832) en op diverse afbeeldingen uit 1840 en 1859 weergegeven(figuur 40). Het standpunt van waaruit de afbeeldingen vervaardigd zijn, is vrijprecies te achterhalen met behulp van de kadastrale minuut (Harenberg, 1992).

Omstreeks 1875 zijn huis Ter Meulen en het koetshuis gesloopt. In een kranten-bericht van september 1875 wordt gesproken van het schoon, doch helaas reedsgesloopt landgoed Ter Meulen (Harenberg, 1992). Het sloopmateriaal is voor eendeel hergebruikt voor de nabijgelegen boerderij de Bierkamp. Er zijn nog eenaantal jaren restanten van de muren van het huis zichtbaar geweest (De Graaf,1926). De tuinmanswoning (Haarmanshuis uit 1824; figuur 38: C) bestaat nog enis tegenwoordig in gebruik als boerderij. De voormalige grachten en waterpartijenzijn nog als depressies in het terrein aanwezig. Deze zijn in de loop van de jarengedempt met huisvuil.

Mogelijkheden voor vervolgonderzoekAan de hand van een booronderzoek kan vastgesteld worden of er nog ondergrondseresten van het huis Ter Meulen, het koetshuis, voormalige waterpartijen entuinaanleg in de ondergrond aanwezig zijn. De precieze aard en locatie van dezeresten kan met behulp van een weerstandsonderzoek of een magnetometeronder-zoek bepaald worden.

10.2 Veldonderzoek

Op het terrein van het voormalige huis Ter Meulen heeft op 15 en 16 juli 2002een archeologisch boor- en weerstandsonderzoek plaatsgevonden met als doelhet opsporen van ondergrondse restanten van gebouwen, voormalige grachten,waterpartijen en tuinaanleg. Het veldwerk werd mogelijk gemaakt door deenthousiaste medewerking van de grondeigenaar, de heer E. Klein Kranenbarg.

WeerstandsonderzoekBij het weerstandsonderzoek op het terrein van huis Ter Meulen is gebruikgemaaktvan een dieptebereik van 1,0 m -Mv. Tijdens het weerstandsonderzoek is een blokvan 50 bij 40 m onderzocht (figuur 41). In het zuidelijkwestelijke deel van hetonderzoeksgebied is een circa 10 m brede en 40 m lange zone van voornamelijklage weerstandswaarden gemeten (figuur 41). In het westelijke deel van hetonderzoeksgebied is een circa 33 m lange en 8 m brede zone van hoge tot zeerhoge weerstandswaarden zichtbaar en in het oostelijke deel een rechthoekigezone van circa 20 bij 10 m van hoge tot zeer hoge weerstandswaarden. In hetoverige deel van het onderzoeksgebied zijn voornamelijk lage tot middelhogeweerstandswaarden gemeten.


BooronderzoekVoor het bepalen van de maaiveldhoogten van de boringen is gebruik gemaaktvan het Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN).

Tijdens het veldonderzoek zijn 79 boringen verricht. De natuurlijke ondergrondbestaat uit zand met leemlagen; lokaal is een hoog grindgehalte aangetroffen opgemiddeld 77 cm -Mv.

In 28 boringen zijn brokjes puin aangetroffen (figuur 41: boringen 1, 4, 5, 6, 7,13, 16, 21, 22, 23, 32, 33, 35, 43, 44, 47, 49, 50, 57, 58, 59, 71, 72, 73, 76,77, 78 en 79). Het puin bevindt zich op gemiddeld 58 cm -Mv. Het betrefthoofdzakelijk brokjes baksteenpuin en mortel. Eén keer is een stukje leisteengevonden (boring 23). In 8 boringen is (in vergelijking met de overige boringenmet puin) relatief veel puin aangetroffen (figuur 41: boringen 22, 33, 44, 47,49, 57, 58 en 59). De gemiddelde diepte tot waarop in deze boringen puinvoorkomt, bedraagt 79 cm -Mv. In de boringen 42 en 48 is op respectievelijk 50en 35 cm -Mv op ondoordringbaar puin gestoten. Het ondoordringbare puinhoudt mogelijk verband met funderingen en/of uitbraaksleuven.

In 10 boringen is een grachtvulling aangetroffen (figuur 41: boringen 25, 26,27, 36, 37, 38, 53, 54, 55 en 63). In de boringen 25, 26 en 27 is waarschijnlijkeen gedempt gedeelte van de voormalige molenomgang aangetroffen. De bodemvan deze ‘gracht’ bevindt zich op gemiddeld 153 cm -Mv. De vulling van de grachtkenmerkt zich door een donkergrijs zandpakket met daarin klei- en veenbrokken,brokjes puin en mortel. Alleen in boring 26 is op 190 cm -Mv een grachtbodemaangetroffen die bestaat uit een 40 cm dikke veenlaag. De boringen 25 en 27zijn waarschijnlijk in de randzone van de gracht gezet. In boring 27 zijn op 60cm -Mv 2 aardewerkscherven gevonden. Het betreft een scherf roodbakkendgeglazuurd aardewerk en een scherf faience uit de Nieuwe tijd.De overige boringen waarin een grachtvulling is aangetroffen, houden verbandmet de bedding van de voormalige Berkelmeander. De vulling van de voormaligemeander bestaat uit een sterk gelamineerd zandpakket met brokjes baksteenpuin enmortel (boringen 37, 53, 54 en 63). In boring 54 is relatief veel puin gevonden.In deze boring is op 115 cm -Mv een pijpesteeltje uit de Nieuwe tijd aangetroffen.De bodem van de voormalige meander bevindt zich op gemiddeld 246 cm -Mv enbestaat uit een 20 tot 80 cm dikke laag donkergrijs tot zwart veen.

In boring 22 is in de bouwvoor op 10 cm -Mv een scherf steengoed uit de Nieuwetijd gevonden. Het betreft een scherf van een mineraalwaterkruik uit de 19e eeuw.

10.3 Interpretatie

De boringen waarin puin voorkomt, zijn geconcentreerd in twee zones (figuur 41).Deze ‘puinconcentraties’ komen vrijwel exact overeen met de locatie van hetlandhuis en het koetshuis zoals op deze op de kadastrale minuut zijn weergegeven(figuur 42). Het puin in de boringen houdt dus verband met afbraakmateriaal van


[1 0 9 ]



R A A P

10

123

111250505050505050505050505050505050505050505050505050505050505050505050505050505050505050505050505050 13

4756

49

45

46

53

52

54

55

51515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151

5758

14141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414

48484848484848484848484848484848484848484848484848484848484848484848484848484848484848484848484848

16

596061

15

69

66

67

68

70

6789293039

18

62

1717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171719

3864

65

37 63

34

35

36

3320

31

32

71

7778

43

44

45

76

21

40

41

42

75 727374

27

2223242526

28

79

IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII

IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII

IVIVIVIVIVIVIVIVIVIVIVIVIVIVIVIVIVIVIVIVIVIVIVIVIVIVIVIVIVIVIVIVIVIVIVIVIVIVIVIVIVIVIVIVIVIVIVIVIVIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII

217500

4633004633

0046

3400

463400

217400 217500

217400

IV randzone Berkelmeander

huis Ter Meulen

weg/dijkje

koetshuisIII

I

II

interpretatiehoog

begrenzing waterlopen


vastgestelde locatie gebouwen

Resultaten en interpretatie van het weerstands- en booronderzoek

Huis Ter MeulenGemeente Gorssel

laag

weerstand

overigmet ondoordringbaar puin

met grachtvulling

12 boornummer

legenda

boringen

zonder indicatoren

met puin

200220022002200220022002

25 50

1:1.250

0

m

Graf3J_fig6/HA2

Figuur 41. Huis ter Meulen (nr. 48) - Resultaten en interpretatie van het weerstands- en booronderzoek.



Figuur 42. Huis ter

Meulen (nr. 48) - Inter-

pretatie in detail van het

weerstandsonderzoek.

463400

217500 217510

4634

10463410

4634

00

217510217490 217500

4633

90463390

217490

Huis Ter MeulenGemeente Gorssel

laag

Interpretatie van het weerstandsonderzoek in detail

legenda

weerstandhoog

vastgestelde locatie gebouw C

200220022002200220022002

10

1:250

0 5

m

deze gebouwen. In de boringen 42 en 48 is waarschijnlijk op een fundering ofuitbraaksleuf gestoten. De relatief grote hoeveelheid puin in de boringen 22, 33,44, 47, 49, 57, 58 en 59 houdt mogelijk verband met uitbraaksleuven. In hetalgemeen kan gesteld worden dat zich in het onderzoeksgebied relatief weinigpuin in de bodem bevindt. Dit zou erop kunnen wijzen dat grote delen van defunderingen bij de sloop van de gebouwen zijn uitgebroken. Uit de resultatenvan het weerstandsonderzoek blijkt dat de contouren van het landhuis echternog goed herkenbaar zijn: ze komen vrijwel exact overeen met de op de kada-strale minuut zichtbare vorm (figuren 42 en 41: II). Zelfs een deel van de voor-malige binnenmuren zijn (met name in het oostelijke deel van het huis) nogzichtbaar. Het landhuis had een rechthoekig grondplan met afmetingen van circa10 bij 20 m. Uit het booronderzoek blijkt dat de funderingen en/of uitbraaksleuvenzich tussen tussen 35 cm en 1,0 m -Mv bevinden. De geringe hoeveelheid puin inde omgeving van beide gebouwen duidt erop dat zij ‘zorgvuldig’ zijn gesloopt.Uit het weerstandsonderzoek blijkt dat de vorm en ligging van het landhuis vrijgoed overeenkomen met die op de kadastrale minuut. Uit het weerstandsonderzoekblijkt echter ook dat het landhuis circa 5 m zuidelijker ligt. Aangenomen magworden dat ook de vorm van het koetshuis vrijwel juist is weergegeven op dekadastrale minuut (figuur 41: III), maar dat deze ook circa 5 m in zuidelijkerichting verschoven moet worden. De resultaten van het booronderzoek bevestigendeze aanname. Het ondoordringbare puin in boring 42 en het puin in de boringen33 en 44 houdt waarschijnlijk verband met funderingen en/of uitbraaksleuvenvan het koetshuis (omvang circa 15 bij 15 m).

In de noordwestelijke hoek van het onderzoeksgebied (boringen 25, 26 en 27) iseen gedempt gedeelte van de voormalige molenomgang aangetroffen. Dit waterwas oorspronkelijk breder dan op de kadastrale minuut is weergegeven. De ver-moedelijke begrenzing is op figuur 41 weergegeven. Op het AHN is zichtbaar datde molenomgang ook aan de noordzijde breder was (figuur 27). De lage tot zeerlage weerstandswaarden in het zuidelijke deel van het met de weerstandsmeteronderzochte gebied houden verband met de voormalige Berkelmeander. Op basisvan deze resultaten kan verwacht worden dat de noordoostelijke begrenzing vandeze voormalige meander noordelijker lag dan op de kadastrale minuut is weer-gegeven (figuur 37). De resultaten van het booronderzoek alsmede het AHNbevestigen dit vermoeden (figuren 37 en 41: IV). Het in de beide voormaligewaterlopen aanwezige puin kan bij de sloop van het landhuis en het koetshuisdaarin terecht zijn gekomen. Het is ook mogelijk dat het puin tijdens egalisatie-werkzaamheden daarin is geworpen (mondelinge mededeling de heer E. KleinKranenbarg). Ook kan het puin verband houden met het huisvuil dat de bevolkingvan Almen, na de sloop van het landhuis, in de grachten en waterpartijen heeftgeworpen (Harenberg, 1992).

Uit het weerstandsonderzoek komt een circa 33 m lange en 8 m brede zone vanhoge tot zeer hoge weerstandswaarden naar voren (figuur 41: I). Deze baan houdtmogelijk verband met een voormalige weg die in de richting van de brug over devoormalige Berkelmeander loopt. Het is ook mogelijk dat deze zone verband

[1 1 1 ]



R A A P


houdt met een in de 20e eeuw aangelegd dijkje (mondelinge mededeling de heerE. Klein Kranenbarg). Op het AHN is dit dijkje niet waarneembaar (figuur 37).

In de Berkelmeander zijn 6 boringen gezet om resten van bebouwing en tuinaan-leg op te sporen. Er zijn geen resten aangetroffen.


ConclusiesOp basis van het onderzoek is een goede indruk verkregen van het terrein.Aangetoond is dat de vorm en ligging van het huis vrij nauwkeurig op de kada-strale minuut (1832) zijn weergegeven. Middels onderhavig onderzoek kon de lig-ging van het landhuis en het koetshuis nauwkeurig bepaald worden. Het landhuishad een omvang van circa 10 bij 20 m en het koetshuis van 15 bij 15 m. Uit hetonderzoek blijkt dat een groot gedeelte van het grondplan van beide gebouwennog in de bodem aanwezig is als fundering of uitbraaksleuf. Deze resten komenal op 35 cm -Mv voor en dateren uit de Nieuwe tijd.

Uit het onderzoek blijkt dat de voormalige waterlopen op een aantal plaatsenbreder waren dan op de kadastrale minuut is aangegeven. In enkele boringen is indeze waterlopen een humeuze bodem aangetroffen. Verwacht wordt dat hierin noggoed geconserveerde archeologische resten aanwezig zijn. Grachtbodems bevat-ten in het algemeen veel en goed geconserveerde archeologische resten (zoalsaardewerk, maar ook voorwerpen van hout, leer en ander organisch materiaal).Deze resten zijn gedurende het gebruik van de gracht veelal als afval daaringedeponeerd en als gevolg van de natte omstandigheden goed geconserveerd. Inde waterlopen zal zich niet alleen afval en afbraakpuin van het huis Ter Meulenbevinden, maar ook huisvuil uit Almen. In het noordelijke deel van de voormaligeBerkelmeander kunnen nog resten van een brug aanwezig zijn. Dit is ook hetgeval daar waar de molenomgang de Berkelweg kruist: ter hoogte van de tuin-manswoning.

Aanwijzingen voor de aanwezigheid van resten van een (middeleeuwse) watermolenzijn tijdens het onderzoek niet aangetroffen. Deze lag waarschijnlijk meer noord-oostelijk: ter hoogte van de tuinmanswoning. Aanwijzingen voor de tuinaanleg,zoals afgebeeld op de kaart in het Maatboek van Almen (1810), zijn niet aan-getroffen. De resultaten van het onderzoek naar de archeologische resten van hethuis Ter Meulen zijn ook beschreven in RAAP-notitie 191 (Van Kempen & Nuijten,2002b). De onderzoeksresultaten zijn in ARCHIS ingevoerd onder ARCHIS-waarnemingsnummer 139497.

AanbevelingenAanbevolen wordt om het terrein van huis Ter Meulen in te richten en te ontsluiten.Inrichting en ontsluiting moeten aan een aantal voorwaarden voldoen. Het terreindient zodanig te worden ingericht dat een duurzaam behoud van de archeologischeresten wordt gegarandeerd. Men dient zich hierbij te realiseren dat archeologische


[1 1 3 ]



R A A P

resten kwetsbaar zijn voor bodemingrepen. Dit betekent onder andere dat vermedenmoet worden dat werkzaamheden ten behoeve van inrichting en ontsluiting leidentot beschadiging of zelfs vernietiging van deze resten. Een belangrijke voorwaardeis verder dat de ondergrondse en onzichtbare archeologische resten aan hetmaaiveld zichtbaar gemaakt worden, zodat een aantrekkelijk archeologischlandschappelijk object ontstaat.

In het geval van huis Ter Meulen is een goede optie de voormalige waterlopen teaccentueren. Zij kunnen gedeeltelijk worden uitgegraven. De vrijgekomen grondkan gebruikt worden om de bodem op de plek van het landhuis en het koetshuisop te hogen. Het ophogen is van belang om eventuele resten van de voormaligebebouwing af te dekken en daarmee te beschermen. Vanwege de archeologischewaarde van de vulling van de waterlopen wordt aanbevolen deze onder archeologi-sche begeleiding te laten uitgraven. Voordat de voormalige waterlopen gedeelte-lijk kunnen worden uitgegraven, dient middels een inventariserend archeologischonderzoek (waardering in de vorm van een beperkt aantal proefsleuven of eenuitgebreid booronderzoek) hun exacte loop en begrenzing te worden vastgesteld.Daarnaast wordt aanbevolen om middels een booronderzoek te trachten de liggingvan de voormalige, middeleeuwse watermolen te achterhalen. De accentueringvan met name de voormalige Berkelmeander kan goed samengaan met natuuront-wikkeling. Aanbevolen wordt om het huidige gebruik van het terrein als weilandte handhaven, omdat dit het minst schadelijk is voor de archeologische resten.

Eventueel kunnen met een aanvullend geofysisch onderzoek de resten van hetvoormalige koetshuis nader in kaart gebracht worden.

Van belang is het dat het ingerichte en ontsloten terrein van huis Ter Meulen inde toekomst een toeristisch-recreatieve functie gaat vervullen. In dit verband ishet ten eerste van belang dat er op het terrein een informatiepaneel met gegevensover het huis en zijn bewoners geplaatst wordt. Ten tweede wordt aanbevolenom een eventueel toekomstig aan te leggen fiets-/wandelpad door de omgevingvan Almen langs de huisplaats te leiden. Mogelijk kan het terrein een rol gaanspelen in een te ontwikkelen TRAP-route.

Verder wordt aanbevolen om het terrein van huis Ter Meulen op te nemen in hetCMA van de ROB en aan te geven op de Archeologische Monumentenkaart van deprovincie Gelderland (AMK-Gelderland).



227

227

228

228

463463

464464

465465

226225

225 226Figuur 43. Huis Langen





[1 1 5 ]



R A A P

11 Huis Langen (nr. 69; gemeente Lochem)

Huidige toestandHet terrein van het voormalige huis Langen is tegenwoordig een bos en ligtnoordelijk van de Keppellaan in Lochem (kaartblad 34A 226.600/463.500; figuur43). Binnen het voormalige L-vormige grachtrestant bevindt zich een waterplas.


- De Bodemkaart van Nederland, schaal 1:50.000 (Ebbers & Hamming, 1979).- De Geologische Kaart van Nederland, schaal 1:50.000 (Van den Berg e.a., 2000).- De Geomorfologische kaart van Nederland, schaal 1:50.000 (Kleinsman & TenCate, 1979).

Historische en topografische kaarten:- Plankaart ter verbetering van de Berkel in de marke Zwiep, 1642 (De Beukelaere.a., 1996-1998).

- De Berkelkaart van G. Ravenschot, J.H. van den Heuvel & L.H. Bournet, 1763(Harenberg, 1989).

- De Topografische kaart van de linie van de IJssel vanaf Arnhem tot de Zuiderzee,van het land tussen Arnhem en Nijmegen en van Wedde en Westwoldingerland,opgenomen en getekend door Kapt. ing. Hottinger e.a., 1773-1794 (schaal1:14.400; ARA, inv.code: 4.osk; Versfelt, 2003).

- De kadastrale minuut uit 1832: Gemeente Laren (lochem), sectie G genaamdLangen. Eerste Blad van no. 1 tot no. 324, schaal 1:2.500.


- De Chromotopografische kaart des Rijks, schaal 1:25.000 blad no. 435 Lochem(gedeeltelijk herzien in 1900; ROBAS Producties, 1989).


- Literatuur met betrekking tot (de omgeving) van huis Langen (o.a. Prop,1958; Scholte Lubberink & Lohof, 1998; zie literatuurlijst).



Figuur 44. Huis Langen

(nr. 69) - Archeologie

en projectie van de

kadastrale minuut

(1832) op de huidige

topografie.

34A-005

Keppel

laan

Berkel

A

B

C

463400463500

226600

226600

46360046

3600

4635

00

226400

226400

226500

226500

4634

00

huidige topografie


Gemeente LochemArcheologie en projectie kadastrale minuut (1832) op de huidige topografie

Huis Langen

34A-005 CMA-code

AMK-terrein

verwachte locatie Huis Langen

voormalige Berkelloop

C voormalige gracht

B

legendaA

22003

100

1:2.500

50

m

0

graf3_69nieuw/HA1

[1 1 7 ]



R A A P

Landschap en bodemGeologisch gezien ligt het terrein van het voormalige huis Langen op fluvioperi-glaciale afzettingen behorende tot de Formatie van Twente (Van den Berg e.a.,2000). Deze afzettingen zijn afgedekt door beekafzettingen dunner dan 1,0 m -Mv,behorende tot de Formatie van Singraven. Het terrein ligt in geomorfologischopzicht in een zogenaamde beekdalbodem met meanderruggen en geulen(Kleinsman & Ten Cate, 1979). In bodemkundig opzicht bestaat het noordelijkedeel van het terrein uit venige beekdalgronden (Ebbers & Hamming, 1979: codecode ABv, grondwatertrap III). Het zuidelijke deel van het onderzoeksgebied,tegen de Berkel aan, bestaat uit een beekeerdgrond (Ebbers & Hamming, 1979:code pZg23, grondwatertrap V).

Archeologie en historieIn ARCHIS staat het terrein van het voormalige huis Langen geregistreerd onderARCHIS-waarnemingsnummer 3071. De coördinaten zijn echter die van het huisDe Karssenberg (zie hoofdstuk 17). Bij dit ARCHIS-waarnemingsnummer dienendaarom de redengevende omschrijving of de coördinaten aangepast te worden.Bij dit ARCHIS-waarnemingsnummer is bovendien de plaatsaanduiding ‘boerderijDe Koppel’ onjuist. Waarschijnlijk behoort deze plaatsaanduiding bij ARCHIS-waarnemingsnummer 3068 (het voormalige huis Keppel). In het CMA staat hetterrein van het voormalige huis Langen geregistreerd als terrein van hoge archeo-logische waarde (figuur 44: CMA-code 34A-005). Bij de redengevende omschrijvingwordt het terrein echter abusievelijk als het kasteel Keppel aangeduid. De reden-gevende omschrijving dient daarom aangepast te worden. Verwacht wordt dat hetkasteelterrein zich beperkt tot het zuidoostelijke deel van het terrein van hogearcheologische waarde. Nader archeologisch veldonderzoek is echter noodzakelijkom vast te stellen of dit ook werkelijk zo is.

Het geslacht Langen wordt in 1453 vermeld. In 1743 is sprake van de ‘havezateLangen met een allee van eikenbomen’ (Hiddink, 1991). Zowel op de kaart metdaarop plannen voor de verbetering van de Berkel in de marke van Zwiep uit1642 (De Beukelaer e.a., 1996-1998) als op de kaart van Ravenschot, Van denHeuvel en Bournet uit 1763 (Harenberg, 1989) wordt het huis Langen (althansde restanten daarvan) afgebeeld op de oostelijke Berkeloever, noordelijk van detuinen van het huis De Cloese en noordelijk van de Keppelbrug. Op de laatstekaart is het huis Langen afgebeeld als een langgerekte gebouw met aan de oost-zijde daarvan een kleiner gebouw. Harenberg (1989) denkt dat het langgerektegebouw een bijgebouw van het oude huis was. Het is opmerkelijk dat het huisnoch op de kaart van Van Geelkercken van de huizen Diepenbroek en de Cloeseuit 1639 (Van der Wyck, 1988), noch op de Topografische kaart van de linie van deIJssel uit 1783 (Versfelt, 2003) wordt afgebeeld. Het huis was aan het einde vande 18e eeuw reeds grotendeels gesloopt. Hoe het huis eruit zag, is niet bekend.Uit de projectie van de kadastrale minuut uit 1832 op de huidige topografieblijkt dat het huis Langen zeer waarschijnlijk ten zuiden van de sportvelden vande politieschool en ten noorden van de Keppellaan lag (figuur 44: A). Zowel opde kadasterstrale minuut uit 1832 als op de Chromotopografische kaart des Rijks



uit 1879 (gedeeltelijk herzien in 1900) is een circa 10 m breed en 60 m langrestant van een omgrachting, haaks op de Berkel, afgebeeld. Waarschijnlijkbetreft het de noordelijke (en oostelijke) gracht van het huis Langen (figuur 44:C). Het huis Langen heeft dus binnen deze omgrachting, de Keppellaan en deBerkel gelegen. Indien het genoemde langgerekte gebouw daadwerkelijk eenbijgebouw is van het huis Langen, dat binnen de genoemde omgrachting lag, danis het eventueel mogelijk dat het huis Langen ten oosten of ten noorden van hetgrachtrestand stond. Het grachtrestant is tegenwoordig geheel verdwenen.

In het verleden is meermaals, naar nu blijkt ten onrechte, geopperd dat het huisLangen elders lag. Van Heuvel (1903) en Staring (1923) situeren het huis westelijkvan de Keppelbrug op een terrein genaamd De Koppel, aan de zuidrand van dehuidige Lochemse wijk Berkeloord. Bovendien worden de huizen Keppel en Langen(vanwege hun onbekende ligging) met elkaar verward. Het is aannemelijk dat hethuis Keppel (of Koppel) op de westelijke oever van de Berkel lag en het huis Langenop de oostelijke oever ten noorden van huis De Cloese (nabij de Keppelbrug).

Mogelijkheden voor vervolgonderzoekAan de hand van een booronderzoek zou de locatie van huis Langen achterhaaldkunnen worden. Het uitgangspunt van het onderzoek zou het op de kadasterkaartuit 1832 zichtbare, circa 10 m brede L-vormige grachtrestant moeten zijn. Deresten van het huis kunnen tussen deze gracht en de Keppellaan voorkomen. Ditis zeker het geval voor het langgerekte (bij-)gebouw dat zichtbaar is op deBerkelkaart. Het is ook mogelijk dat het huis (‘kasteel’) ten oosten of ten noordenvan de op de kadasterkaart zichtbare gracht gezocht moet worden. In dat gevalis dus het op de Berkelkaart zichtbare huis een bijgebouw dat op het voorpleinvan het kasteel stond. Vanwege de dichte begroeiing is een geofysisch onderzoekin het onderzoeksgebied niet mogelijk. Bij de ARCHIS-waarneming aangaande hethuis Langen staan de verkeerde coördinaten vermeld, namelijk die van het huisKarssenberg. Bovendien is er in deze melding sprake van dat het huis lag bij deboerderij De Koppel. Dit is niet juist. Bovendien wordt in het CMA het huisLangen abusievelijk aangeduid als kasteel Keppel.

[1 1 9 ]



R A A P

12 Huis Oud Ampsen (nr. 73; gemeente Lochem)

Huidige toestandHet terrein van het voormalige huis Oud Ampsen is tegenwoordig gedeeltelijk ingebruik als akker en erf en deels begroeid met gras en bomen. Op het noordelijkedeel van het voorburchtterrein staat een schuur. Het terrein ligt ten zuiden vande boerderij Bouwdijk 2 te Lochem (kaartblad 34A; centrumcoördinaat 226.410/465.100; figuur 45).



227

227

228

228

464464

465465

466466

225

225 226

226 Figuur 45. Huis Oud

Ampsen (nr. 73) -

Ligging van het onder-

zoeksgebied (gear-

ceerd); inzet: ligging




34A-A02

A

CC

B

CC

D

Bouwdijk465000

226500

46510046

5000

4651

00465200

4652

00

226400226300 226500

226300 226400

AMK-terrein

CMA-code


huidige topografie

Huis Oud Ampsen

Archeologie en projectie kadastrale minuut (1832) op de huidige topografie

Gemeente Lochem

34A-A02

verwachte locatie huis Oud Ampsen

locatie opgravingsput 1986

voormalige grachten

locatie voorburcht

legenda

C

B

A

D22003

100

1:2.500

50

m

0

Graf3_73/HA2

Figuur 46. Huis Oud

Ampsen (nr. 73) -

Archeologie en projectie

van de kadastrale

minuut (1832) op de

huidige topografie.

[1 2 1 ]



R A A P

Historische en topografische kaarten:- Kaart van de Ampsense Broekbeek of Tankhorsterbeek en omgeving, N. vanGeelkercken, 1643 (Olde Meierink, 1981).

- De kadastrale minuut uit 1832: Gemeente Laren, Sectie A genaamd AmpsenVierde Blad van no. 364 tot no. 632, schaal 1:2.500.


- De Chromotopografische kaart des Rijks, schaal 1:25.000 blad no. 415 Laren(verkend in 1912 en 1913; ROBAS Producties, 1989).


- Literatuur met betrekking tot (de omgeving) van huis Oud Ampsen (o.a.Harenberg, 1969 en 1999; Van Heuvel, 1903; Keppel, 1924; Ter Kuile, 1958;Prop, 1958; Scholte Lubberink & Lohof, 1998; Tengbergen & Hofker, 1973;Van Uildriks, 1909; Van Winter, 1962; Zandstra, 1958; zie literatuurlijst).

Landschap en bodemGeologisch gezien ligt het voormalige huis Oud Ampsen op pleistoceen dekzandbehorende tot de Formatie van Twente (Van den Berg e.a., 2000). Het terrein ligtin geomorfologisch opzicht op een zogenaamde dekzandwelving (Kleinsman &Ten Cate, 1979). In bodemkundig opzicht bestaat de bodem in het onderzoeksgebieduit veldpodzolgronden bestaande uit leming fijn zand (Ebbers & Hamming, 1979:code Hn23, grondwatertrap VI).

Archeologie en historieTussen 1984 en 1986 is door amateurarcheologen op het terrein van het voormaligehuis Oud Ampsen een archeologisch onderzoek verricht. Het onderzoek bestonduit vier proefsleuven van 5 x 0,60 m, een opgravigsput ter plaatse van de vierproefsleuven in de voormalige gracht (figuur 46: D), 35 boringen en een weer-standsonderzoek. Uit het boor- en weerstandsonderzoek bleek dat het terrein naafbraak is verlaagd en er werden geen funderingsresten aangetroffen (De Graaf,1987; Hulst, 1986 en 1987). Op basis van het boor- en weerstandsonderzoekwerd geconcludeerd dat geen funderingsresten meer te verwachten zijn. Bij hetweerstandsonderzoek zijn echter slechts enkele lijnen gemeten, te weinig omeen duidelijk beeld te verkrijgen. Nadere informatie over de resultaten van hetweerstandsonderzoek ontbreekt in het CAA.Dat de voormalige grachten nog wel archeologische informatie bevatten, bleekuit de proefput die ter plaatse van de gracht is aangelegd (figuur 46: D). Uit eenveenpakket, een deel van de grachtvulling, werden onder andere aardewerkschervenverzameld. De voorlopige datering hiervan is 14e-16e eeuw.In ARCHIS is het archeologisch onderzoek dat is uitgevoerd in de periode 1984-1986 geregistreerd onder ARCHIS-waarnemingsnummer 3073. In het Centaal



Monumenten Archief (CMA) van de ROB staat het terrein van het voormalige huisOud Ampsen geregistreerd als terrein van archeologische waarde (figuur 46:CMA-code 34A-A02).

In 1105 wordt een Ulricus van Amsene genoemd. In 1379 droeg Wolter vanAmpsen het goed Alden-Ampsen op aan de Graaf van Gelre en ontving het vandeze in leen terug. Wolter overleed in 1389. In dat jaar verklaart zijn broerHendrik als heer van Ampsen dat ‘zijn huis Ampsen den Hertog nimmer geen schadezal laten geschieden’ (Staring, 1923). Hieruit valt af te leiden dat Ampsen alsversterkt huis toen al enige betekenis had. Op 28 mei 1405 ontvangt Hendrikvan Ampsen van de Hertog van Gelre: ‘Het goit genant Alden Ampsen met allensijnen zubehoeren’ (Olde Meierink, 1981: 77). Omdat sprake is van het huis OudAmpsen kan aangenomen worden dat een huis Nieuw Ampsen toen al bestond.Dit huis Nieuw Ampsen lag of ter plaatse van het huidige kasteel Ampsen of terplaatse van de huidige boerderij Nieuw Ampsen. In de Spaanse tijd (tussen 1582en 1605) werden beide huizen verwoest. Oud Ampsen werd hierna niet meer alsversterkt huis herbouwd, maar als boerderij. Er bestaat een afbeelding van VanGeelkerken van het huis Oud Ampsen uit 1643. Deze schetsmatige tekening geeftde situatie van na de brand van 1605 weer. Er is niet veel meer zichtbaar daneen eenvoudig rechthoekig gebouw met haaks daarop een lagere rechthoekigeaanbouw (Harenberg, 1989). Uit de kadasterkaart uit 1832 is op te maken datOud Ampsen bestaan moet hebben uit een hoofd- en een voorburcht (figuur 46).Het noordelijke eilandje is de voorburcht (ca. 35 bij 60 m), het zuidelijke dehoofdburcht (ca. 20 bij 30 m). De breedte van de gracht varieert van 10 tot 20 m.

Mogelijkheden voor vervolgonderzoekOp het terrein zijn reeds enkele archeologische onderzoeken uitgevoerd. De locatiewaar de verschillende onderzoeken zijn uitgevoerd, is slechts bij benaderingbekend. Ook ontbreken in het CAA opgravingtekeningen, boorbeschrijvingen ende resultaten van het weerstandsonderzoek. Deze gegeven zouden bij de amateur-archeologen (dhr. B. de Graaf) achterhaald moeten worden. De resultaten vandeze onderzoeken kunnen in combinatie met de projectie van de kadastraleminuut (1832) op de huidige topografie bestudeerd en geïntegreerd worden. Deopgravingstekeningen van het proefsleufonderzoek en de boringen kunnen hiervoorgedigitaliseerd worden. Op basis van deze gegevens kan bekeken worden of eeneventueel archeologisch ‘vervolgonderzoek’ zinvol is en waar dit dan plaats moetvinden. Onlangs is gestart met het uitvoeren van een omvangrijk archeologischonderzoek ten noorden van Lochem. Tijdens dit onderzoek zal ook het terreinvan Ouden Ampsen nader worden onderzocht.

[1 2 3 ]



R A A P

13 Huis De Woolbeek (nr. 77; gemeente Lochem)

Huidige toestandHet terrein van het voormalige huis De Woolbeek ligt ter plaatse van Lindenbergsdijk9 in de gemeente Laren (kaartblad 34A, centrumcoördinaat 220.500/467.550;figuur 47). Omstreeks 1900 waren de grachten nog aanwezig. Nu zijn de grachtendeels nog zichtbaar als depressie in de weilanden rondom de boerderij. Het terreinis tegenwoordig grotendeels en in gebruik als erf.


- De Bodemkaart van Nederland, schaal 1:50.000 (Ebbers & Hamming, 1979).- De Geologische Kaart van Nederland, schaal 1:50.000 (Van den Berg e.a., 2000).- De Geomorfologische kaart, schaal 1:50.000 (Kleinsman & Ten Cate, 1979).- Gegevens uit het AHN beschikbaar gesteld door de provincie Gelderland.

222

222

223

223

466466

46746

746846

8

220

220 221

221 Figuur 47. Huis De

Woolbeek (nr. 77) -




land (ster).


Historische en topografische kaarten:- De kadastrale minuut uit 1832: Gemeente Laren, sectie C genaamd Laren 6deBlad van no. 726 tot 1099, schaal 1:2.500.


- De Chromotopografische kaart des Rijks, schaal 1:25.000, blad no. 414 Eefde(herzien in 1908; ROBAS Producties, 1989).


Figuur 48. Huis De

Woolbeek (nr. 77) -

Projectie van de kada-

strale minuut (1832) op

de huidige topografie.

34A-013

B

E

F

C

B

B

AE

D

Lind

enbe

rgsd

ijk

467600

220600

220600

467400467500

4674

0046

7500

4676

00

220400

220400

220500

220500


huidige topografie

AMK-terrein

CMA-code

Huis De Woolbeek


Gemeente Lochem

34A-013

verwachte locatie Huis De Woolbeek

voormalige grachten

Wool- of molenbeek

voormalige tussengracht

toegangslaan

voormalig bouwhuis

legenda

C

B

D

E

F

A

22003

100

1:2.500

50

m

0

graf3_77_nieuw/HA3

[1 2 5 ]



R A A P


- Literatuur met betrekking tot (de omgeving) van huis De Woolbeek (o.a. Keppel,1928; Van Heuvel, 1903; Scholte Lubberink & Lohof, 1998; zie literatuurlijst).

Landschap en bodemIn geologisch opzicht ligt het terrein van het voormalige huis De Woolbeek oppleistoceen dekzand behorende tot de Formatie van Twente (Van den Berg e.a.,2000). Direct ten noorden van het terrein van het voormalige huis De Woolbeekis het dekzand afgedekt door beekafzettingen dunner dan 1,0 m -Mv, behorendetot de Formatie van Singraven. Geomorfologisch gezien ligt de noordelijke helftvan het terrein in een beekdalbodem, de zuidelijke helft ligt in een gebied metdekzandwelvingen, al dan niet afgedket met oud-bouwlanddek (Kleinsman & TenCate, 1979). In bodemkundig opzicht bestaat de bodem uit kalkloze beekeerd-gronden (Ebbers & Hamming, 1979: code pZg23, grondwatertrap VI).

Archeologie en historieOmstreeks 1987 is in de bouwput voor een gierput bij de boerderij een gedeeltevan de gracht die het kasteel omgaf waargenomen (ARCHIS-waarnemingsnummer7835). Deze gierput werd ongeveer aangelegd op de plek van de op de kadastraleminuut uit 1832 zichtbare perceelsscheiding (figuur 48: C). Deze perceelsscheidinglag waarschijnlijk op de plaats van de voormalige noordoost-zuidwest georiënteerdetussengracht. De voorburcht lag dan ten oosten van de gracht en het kasteel tenwesten ervan. Het terrein van het voormalige kasteel De Woolbeek is in ARCHIS

Figuur 49. Huis De Woolbeek (nr. 77) - Huis De Woolbeek in 1720 door F. Berkhuys (uit: Harenberg, 1989).



eveneens geregistreerd onder ARCHIS-waarnemingsnummer 3076. In het CMAstaat het terrein van het voormalige huis De Woolbeek geregistreerd als terreinvan hoge archeologische waarde (figuur 48: CMA-code 34A-013). Opgemerkt moetworden dat de omvang van het terrein van hoge archeologische waarde nietovereenkomt met de huisplaats. De huisplaats valt ruim binnen de begrenzingvan het terrein van hoge archeologische waarde.

In 1324 is sprake van een huis Wodelbeek dat door de Hertog van Gelre in leenwordt gegeven aan Everwijn van Gaterswyc (Kalkwiek 1976). Waarschijnlijk wordthiermee het huis De Woolbeek bedoeld. Het huis werd nabij de Woolbeek (ofMolenbeek) aangelegd. Op de kadastrale minuut uit 1832 is zichtbaar dat hetnoordelijke deel van de omgrachting rondom het huis De Woolbeek wordt gevormdde beek (figuur 48). Op de kadastrale minuut (1832) is ook de ligging van deoverige grachten te zien (figuur 48: B). Er bestaat een tekening van het huis DeWoolbeek vervaardigd door F. Berkhuys uit 1720 (figuur 49). Berkhuys’ tekeningengeven niet altijd even betrouwbaar de werkelijkheid weer. Onderhavige tekeningvertoont echter wel enige gelijkenis met de weergave van huis De Woolbeek opde kadastrale minuut uit 1832 (figuur 48). Op de tekening van Berkhuys zijntwee bouwhuizen op een omgracht terrein weergegeven. Dit omgrachte terrein ismet een ophaalbrug bereikbaar. De toegangslaan die naar deze ophaalbrug leidde,is zichtbaar op de kadastrale minuut uit 1832 (figuur 48: F). Aan de achterzijde(westzijde?) is eveneens een ophaalbrug zichtbaar. Deze laatste ophaalbrug gafwaarschijnlijk toegang tot het terrein van het op dat moment reeds geslooptekasteel (figuur 48: A). In 1849 is in veilingstukken sprake van een ‘Heerenwoningof optrek met annexe boerenwoning, gewoonlijk Plaatsboer genaamd’ (Harenberg,1989). De laatste zou het zuidelijke bouwhuis geweest kunnen zijn, de ‘Heeren-woning’ het noordelijke bouwhuis. Op de kadastrale minuut uit 1832 is binnen deomgrachting alleen het linker, zuidelijke bouwhuis aanwezig (figuur 48: D). Op eenkadasterkaart uit 1835 (Harenberg, 1989) blijkt dat de westelijke gracht gedemptis. Het bouwhuis is later vervangen door de tegenwoordig nog bestaande boerderij.Alhoewel men in het voorste gedeelte van de huidige boerderij eventueel eengelijkenis kan zien met een van de door Berkhuys getekende bouwhuizen, kan dehuidige boerderij niet het bouwhuis zijn; de boerderij is immers later gebouwden bovendien anders georiënteerd. Het is wel mogelijk dat delen van het bouwhuisgeïntegreerd zijn in de huidige boerderij.

Mogelijkheden voor vervolgonderzoekAan de hand van een booronderzoek kunnen de locatie van de tussengracht, deresten van het kasteel en de resten van het noordelijke bouwhuis onderzochtworden. Op basis van de resultaten van het booronderzoek kan bepaald wordenof een geofysisch vervolgonderzoek mogelijk en zinvol is.Een bouwhistorisch onderzoek naar de huidige boerderij kan duidelijk maken of erdelen van het bouwhuis in geïntegreerd zijn. Een veldonderzoek is niet mogelijkaangezien de eigenaar van het terrein, de heer D. Braakman, daarvoor geentoestemming heeft verleend.

[1 2 7 ]



R A A P

14 Huis Dedingsweerde (nr. 78; gemeente Lochem)

Huidige toestandIn 1963 zijn de grachten grotendeels gedempt. Tegenwoordig zijn zij geheelgedicht. Het kasteelterrein is geëgaliseerd. De huidige boerderij ligt direct tenzuiden van het kasteelterrein en staat bekend onder de naam ‘Hoogeweide’ enligt aan de Nykampsweg 10 te Lochem (kaartblad 34A, centrumcoördinaat223.200/464.400; figuur 50). Uit de projectie van de kadastrale minuut uit 1832op de huidige topografie blijkt dat de zuidelijke gracht tegenwoordig overbouwdis door een schuur. Het terrein is in gebruik als erf en (moes-)tuin.




Historische en topografische kaarten:- De Berkelkaart, 1743 (De Graaf, 1982).- Kaart van de Rivier de Berkel, G. Ravenschot, J.H. van den Heuvel en L.H.Bournet, 1763 (kopie uit circa 1817 van deze kaart; ARA 4 VTH 457).


- De kadastrale minuut uit 1832: Gemeente Lochem, Sectie E genaamd Klein-Dogteren Eerste Blad van no. 1 tot no. 259, schaal 1:2.500.


- De Chromotopografische kaart des Rijks, schaal 1:25.000, blad no. 435Lochem (gedeeltelijk herzien in 1900; ROBAS Producties, 1989).



- Literatuur met betrekking tot (de omgeving) van huis Dedingsweerde (o.a.Van Heuvel, 1903; Hiddink, 1991; De Klerk 1985; Scholte Lubberink & Lohof,1998; Staring, 1923; Vervloet, 1983; zie literatuurlijst).

Landschap en bodemIn geologisch opzicht ligt het terrein van het voormalige huis Dedingsweerde oppleistoceen dekzand behorende tot de Formatie van Twente (Van den Berg e.a,2000). Direct ten noorden van het terrein van het voormalige huis Dedingsweerdebevinden zich fluvioperiglaciale afzettingen (zeer fijn, matig fijn en matig grofzand, plaatselijk met leem- en/of veenlagen). Deze afzettingen zijn afgedekt metbeekafzettingen dunner dan 1,0 m -Mv, behorende tot de Formatie van Singraven.Geomorfologisch gezien ligt het terrein op een dekzandrug. Het terrein direct tennoorden van het voormalige huis Dedingsweerde betreft een beekdalbodem metmeanderruggen en geulen (Kleinsman & Ten Cate, 1979). In bodemkundigopzicht bestaat de bodem uit hoge zwarte enkeerdgronden (Ebbers & Hamming,1979: code zEZ21, grondwatertrap VII). De bodem op het terrein ten noordenvan het voormalige huis Dedingsweerde bestaat uit Kalkloze poldervaaggronden(code Rn62c, grondwatertrap V).


465464

463

224

224

465

464

463

222

222 223

223Figuur 50. Huis

Dedingsweerde (nr. 78)

- Ligging van het

onderzoeksgebied

(gearceerd); inzet:


(ster).

[1 2 9 ]



R A A P

Archeologie en historieIn het CMA staat het terrein van het huis Dedingsweerde aangeduid als een tebeschermen monument (CMA-code 34A-002; figuur 51). Het blijkt dat niet hetgehele terrein van het voormalige huis Dedingsweerde binnen het te beschermenmonument valt (zie figuur 51). Het westelijke en zuidelijke deel van de grachtvalt buiten het monument. Voorgesteld wordt om het te beschermen monumentaan te passen zodat de begrenzing circa 5 tot 10 m buiten de op de kadastraleminuut uit 1832 zichtbare grachten komt te liggen. In ARCHIS staat het terreinvan het voormalige huis Dedingsweerde geregistreerd onder ARCHIS-waarnemings-nummer 3077. Bij graafwerkzaamheden in 1975 werd door dhr. B. de Graaf uitLochem een bakstenen fundering aangetroffen (in ARCHIS ingevoerd onder ARCHIS-waarnemingsnummer 139621; De Graaf, 1982). Het formaat van de roodgebakkenbakstenen bedroeg 27x13x6 cm. De dikte van de fundering varieerde van circa 50tot 70 cm. Waar deze fundering werd aangetroffen, is niet bekend. Aan de achter-zijde (noordzijde van het terrein) werd een soort gootje overdekt met baksteengevonden. Het diende mogelijk als waterafvoer voor het gebouw. Het was één(roodbakken) steen breed (formaat 25x12x5 cm) en liep van het gebouw naar degracht. De grachten werden vroeger gevoed door de Berkel; de sloot die voor dewatertoevoer zorgde is nog aanwezig (figuur 51: D). In de vulling van de grachtis de bodem van een zgn. Jacobakan uit de 14e eeuw aangetroffen. Daarnaast isaardewerk uit de 16e tot 18e eeuw aangetroffen, waaronder enkele pijpenkopjesuit Gouda.

Ongeveer 100 m ten noordwesten van het terrein van het voormalige huis Dedings-weerde zijn in het verleden bij het ontgraven van een slootkant (ontgronding)scherven Pingsdorfaardewerk en kogelpot, brokjes tufsteen, basalt en kalksteenaangetroffen (figuur 51: ARCHIS-waarnemingsnummer 31895). Mogelijk gaat hetom materiaal afkomstig van de oudste fase van het huis Dedingsweerde; dedatering van de vondsten komt immers overeen met de oudste bronvermeldingvan het huis. Het is mogelijk dat men afbraakmateriaal en afval afkomstig vanhet huis Dedingsweerde heeft gestort in een lagergelegen, drassig gedeelte vanhet terrein. Het is ook mogelijk dat een oudere voorganger van het huisDedingsweerde op deze plaats stond. Op basis van het toponiem Molengrondenbestaat de mogelijkheid dat de vondsten verband houden met een molen op dezeplaats. De aard van de vindplaats zal met behulp van nader archeologischonderzoek bepaald moeten worden.

In 1103 wordt melding gemaakt van een Geraclus van Dedingswerthe (curtisDedinckweerd). Hij ontving in het jaar 1105 de privilegiën, waarschijnlijk hetbezit van de hof en bijbehorende hofhorigen. Vermoedelijk heeft er in de 12e eeuween erf of hof ‘Dedinckweerd’ bestaan, die mogelijk kort na 1326 werd opgeheven(Harenberg, 1989). In dat jaar wordt blijkens het Leenactenboek van het Kwartiervan Zutphen in leen uitgegeven aan Diedrick van Keppel ten behoeve van zijnbroers zoon Henric ‘die woninge ende den hoff te Dedinckweerde ende tgoet teWesterholt bij Lochem’ (Harenberg, 1989). Op een Berkelkaart uit 1743 is eenrechthoekig omgracht terrein zichtbaar met daarbinnen een padenkruis, waar-



31895

34A-002 BB

CD

G

B

E

G

B

C

A

F

Nykampsw

eg

464500464400

223300

223300464300

4643

00

223100 223200

223100 223200

4644

0046

4500

te beschermen monument

huidige topografie


ARCHIS-waarneming

ARCHIS-waarnemingsnummer

34A-002

31895

CMA-nummer

Huis Dedingsweerde


Gemeente Lochem

voormalige boerderij, thans schuur

voormalig koetshuis

toegangslaan

E

F

Gvoormalige grachten

voormalige Berkelloop

locatie huis Dedingsweerde

afwateringssloot

Alegenda

B

C

D

22003

100

1:2.500

50

m

0

graf3_78/HA2

Figuur 51. Huis Dedingsweerde (nr. 78) - Archeologie en projectie van de kadastrale minuut (1832) op de huidige topografie.

[1 3 1 ]



R A A P

schijnlijk van de tuinaanleg. Midden op het omgrachte terrein is een vierkantgestippelde structuur aangegeven. Mogelijk betreft het de ruwe contouren vanhet voormalige kasteel. Het lijkt erop dat het kasteel reeds voor 1743 is gesloopt.Ten zuiden van het omgrachte terrein bevond zich een rechthoekige boerderij(mogelijk een bijgebouw) en kleiner gebouwtje (mogelijk een koetshuis). Hetrechthoekige gebouw wordt op de Berkelkaart uit 1763 aangeduid met de naam‘Hooge Weide’. Op de kadastrale minuut uit 1832 zijn de beide gebouwen tenzuiden van de gracht ook zichtbaar (figuur 51: E en F). Opmerkelijk is dat op dekadastrale minuut binnen het rechthoekige omgrachte terrein een gebouw zichtbaaris (figuur 51: A). Het kan een nieuw gebouwde boerderij zijn, maar het kan ooknog (een restant van) het voormalige kasteel zijn. In dat geval is het kasteelniet voor 1743 gesloopt, maar ontbreekt het om onduidelijke redenen op deBerkelkaarten uit 1743 en 1763. Een en ander valt echter niet te rijmen met demededeling dat het huis in 1802 zou zijn gesloopt (Harenberg, 1989). Het op dekadastrale minuut uit 1832 zichtbare gebouw is na 1832 gesloopt. In de loop vande 19e en 20e eeuw verrees ten zuiden van de gracht een nieuw boerderijcomplexbestaande uit diverse gebouwen. Het oude koesthuis verdween en de oude boerderijwerd waarschijnlijk als schuur in gebruik genomen (figuur 51: E). Een bouw-historisch onderzoek zal hierover uitsluitsel moeten geven. Binnen het omgrachteterrein verrees een klein bijgebouwtje. Op de kadastrale minuut uit 1832 en deBerkelkaart uit 1743 is te zien dat naast de huidige toegangsweg vanuit hetzuiden, ook een weg vanuit het oosten naar de huisplaats leidde (figuur 51: G).Welke van beide wegen de oorspronkelijke toegangsweg was, is onbekend. Indiendit de oostelijke toegangsweg was, dan kan verondersteld worden dat de oostelijkehelft van het omgrachte terrein oorspronkelijk de voorburcht was en de westelijkehelft de hoofdburcht. Het omgrachte terrein zou dan oorspronkelijk door een grachtin tweeën zijn gedeeld. Een nader archeologisch onderzoek zal uitkomst moetenbieden.

Mogelijkheden voor vervolgonderzoekMet behulp van een booronderzoek kan het rechthoekige omgrachte terreinonderzocht worden. Ten behoeve van dit onderzoek dienen de opgravingsgegevensvan dhr. B. de Graaf bestudeerd en in onderhavig onderzoek geïntegreerd teworden. Aan de hand van de resultaten van het booronderzoek kan bepaald wordenof een geofysisch onderzoek op deze locatie mogelijk en zinvol is. Dit onderzoekkan informatie opleveren over de vroegere inrichting van het terrein en de eventuelelocatie van voorburcht en hoofdburcht. Als tijdens dit onderzoek geen materiaaluit de 12e eeuw wordt aangetroffen, dan kan een booronderzoek uitgevoerd wordenter hoogte van ARCHIS-waarnamingsnummer 31895. Mochten er aanwijzigen zijndat de voorganger van Dedingsweerde op deze plaats gestaan heeft, dan kanworden overgegaan tot een geofysisch onderzoek. Middels een bouwhistorischonderzoek van de schuur bij de huidige boerderij Hoge Weide (figuur 51: F) kanonderzocht worden of deze tot het voormalige kasteelcomplex behoorde.



Figuur 52. Huis Verwolde





224

224

46746846

8

223

467

469469

223222

222

[1 3 3 ]



R A A P

15 Huis Verwolde (nr. 79; gemeente Lochem)


Huidige toestandHet Huis Verwolde ligt aan de Jonker Emilelaan 4 te Laren (gemeente Lochem;kaartblad 34A, centrumcoördinaat 223.700/468.500; figuur 52). Het terrein vanhet Huis Verwolde is tegenwoordig in gebruik als park.



- Gegevens uit het AHN beschikbaar gesteld door de provincie Gelderland.

Historische en topografische kaarten:- Kaart van Verwolde en de Blankenborch, N. van Geelkercken, 1642 (GA).- ‘t Huys Verwolde getekend door N. van Geelkercken, 1650 (Bierens de Haan& Jas, 2000).

- De Topografische kaart van de linie van de IJssel vanaf Arnhem tot de Zuiderzee,van het land tussen Arnhem en Nijmegen en van Wedde en Westwoldingerland,opgenomen en getekend door Kapt. ing. Hottinger e.a., 1773-1794 (schaal1:14.400; ARA, inv.code: 4.osk. Inv. nr.: y11-u2; Versfelt, 2003).

- De kadastrale minuut uit 1832: Gemeente Verwolde, sectie E genaamdVelderman, Tweede Blad van no. 1 tot no. 545, schaal 1:2.500.


- de Chromotopografische kaart des Rijks, schaal 1:25.000. Blad no. 415 Laren(verkend in 1912 en 1913; ROBAS Producties, 1989).


- Literatuur met betrekking tot (de omgeving) van huis Verwolde: Beuzel, 2000;Bierens de Haan, 1996; Bierens de Haan & Jas, 2000; De Graaf, 1923; Guillermo,1990; Harenberg, 1969, 1989 en 1999; Van Heuvel, 1903; Van Keppel, 1929;Ter Kuile, 1958; Stenvert e.a., 2000; Tengbergen & Hofker, 1973; Werner, 1906;Zandstra, 1958 (zie literatuurlijst).


Landschap en bodemIn geologisch opzicht ligt het huis Verwolde op pleistoceen dekzand behorend tot deFormatie van Twente (Van den Berg e.a., 2000). Ten noorden van het huis Verwoldebevinden zich beekafzettingen behorende tot de Formatie van Singraven bestaandeuit matig fijn, matig grof en zeer grof zand, plaatselijk met leem of veen, dikkerdan 1 m (Van den Berg e.a., 2000). Geomorfologisch gezien ligt het huis Verwoldein een gebied met dekzandwelvingen en verspoelde dekzanden (Kleinsman & TenCate, 1979). Ten noordoosten van het terrein ligt een dekzandrug. Ten zuiden vanhet terrein bevindt zich een dalvormige laagte (zonder veen). In bodemkundigopzicht bestaat de bodem in het onderzoeksgebied uit enkeerdgronden: lemig fijnzand (Ebbers & Hamming, 1979: code zEZ23, grondwatertrap VI). In het gebiedrondom het huis Verwolde bevinden zich beekeerdgronden bestaande uit lemigfijn zand. Zij hebben een zavel- of kleidek van 15 à 40 cm dik en zijn plaatselijkijzerrijk (Ebbers & Hamming, 1979: code fkpZg23, grondwatertrap V).

Archeologie en historieIn ARCHIS staat het terrein van het huis Verwolde geregistreerd onder ARCHIS-waarnemingsnummer 3078. Bij dit ARCHIS-waarnemingsnummer is evenwel geensprake van vondsten. Bij de bouw van het huidige huis in 1776 werden in de‘grond’ en de voormalige grachten kanonskogels, geraamten, helmen en harnassengevonden (De Graaf, 1923). Afgezien van de geraamten en helmen zijn dezevondsten tegenwoordig nog in het huis aanwezig. Deze vondsten zijn beschrevenen in ARCHIS ingevoerd onder ARCHIS-waarnemingsnummer 139627. De voorwerpendateren uit de Late Middeleeuwen (LMEB) tot Nieuwe tijd (NTB). De oudstevoorwerpen dateren uit het begin van de 14e eeuw. Het betreft enkele steen-goedkannetjes uit Siegburg. In de collectie bevinden zich onder andere schervengebrandschilderd vensterglas, kanonskogels (waarvan 1 afkomstig uit de gracht[vijver]), beslagstukken, zwaarden (figuren 54, 55 en 56). Van Heuvel (1903)meldt dat men nabij het huis Verwolde, binnen de buitengracht en onder het hogegeboomte, nog muurwerk van het oude kasteel ziet, waaronder de overblijfselenvan een kapel. Volgens A. Baron van der Borch van Verwolde (mondelinge mede-deling d.d. 24-11-2003) lagen de resten van een torentje of kapel op de plaats vanhet huidige koetshuis. Zijn grootvader heeft deze resten laten opruimen. Mogelijkbetrof het de resten van een bijgebouw. Volgens De Graaf kwamen omstreeks 1880bij graafwerkzaamheden in de Spanjaardsteeg onder Verwolde enkele zwaarden enstukken helm te voorschijn (De Graaf, 1923).Volgens de overlevering zou het middeleeuwse Verwolde reeds in de 12e eeuwbestaan hebben. Toen was het waarschijnlijk slechts een jachtslot van de herenvan Keppel, aangelegd in een moerassige omgeving (Harenberg, 1989). De eerstemet naam genoemde heer van Verwolde is Derck II. Hij wordt in 1346 als eigenaarvan Varenwolde genoemd (Van Keppel, 1929; Harenberg, 1989 en 1999). In 1363is er voor het eerst sprake van een huis Verwolde. In 1336 beloven Derk vanKeppel en zijn zoon Derk de Hertog van Gelre geen nadeel te laten ondervindenvan het huis te Verwolde (Van Keppel, 1929).In 1505 werd het kasteel door Hertog Karel van Gelre bezet omdat de toenmaligeeigenaar van het kasteel (Derk van Keppel) de zijde van de hertog, in strijd metde door hem afgelegde eed, had verlaten (Harenberg, 1989). Karel van Gelre liet


[1 3 5 ]



R A A P






Jonker Emile Laan

Jonker Emilelaan

Jonker

Emilelaan

468300

223600223500 223700 223800

468600

223600 223700 223800

4686

00

468700

4687

0046

8300

468400

4684

00

468500

4685

00

223500

Huis VerwoldeGemeente LochemProjectie kadastrale minuut (1832)op de huidige topografie

legenda

huidige topografie


Huis Verwolde

voormalige grachten

A

B

22003

100

1:2.500

50

m

0

graf3G_79/HA1

Figuur 53. Huis Verwolde (nr. 79) - Projectie kadastrale minuut (1832) op de huidige topografie.



Figuur 54. Huis Verwolde (nr. 79) - Archeologische vondsten aangetroffen bij de bouw van het huidige huis omstreeks

1776 (Collectie Huis Verwolde).



[1 3 7 ]



R A A P

het kasteel na de inname herstellen. Het kasteel was een belangrijke grensver-sterking tegen het Oversticht. In 1510 werd het kasteel belegerd en ingenomen doorde Utrechtse Bisschop Frederik van Baden. Uit de beschrijving van de belegeringblijkt dat het een sterk kasteel was. Het kasteel bezat een driedubbele omgrach-ting en een driedubbele omwalling met daarop meidoornstruiken. Er waren ‘4600’man voor nodig om het kasteel te overmeesteren (Beuzel, 2000; Harenberg, 1989).Na de inname werd het kasteel geplunderd en tot ‘op de grond toe’ afgebroken.Bovendien werden de wallen geslecht en de grachten gedempt.In 1513 kreeg Derk van Keppel weer zeggenschap over zijn kasteel, waarna hijbegon met de herbouw. In 1583 werd het kasteel ingenomen door Spaanse troepen.Ook na deze gebeurtenis zal het huis wederom zijn hersteld. Op de kaart vanVerwolde door Nicolaas van Geelkercken uit circa 1650 zijn nog een uitgebreid,driedubbel grachtenstelsel en de voor- en de hoofdburcht afgebeeld (Bierens deHaan & Jas, 2000; figuur 57). Op deze kaart staat het in 1513 herbouwde kasteelafgebeeld. Het kasteel en de voorburcht zijn direct door een gracht omgeven.Hieromheen lagen nog twee buitengrachten. De buitenste buitengracht had eenonregelmatige vorm. In het westen is zij echter rechthoekig van vorm. Deze grachtis nog min of meer herkenbaar op de kadastrale minuut uit 1832 (figuur 53) enook tegenwoordig nog grotendeels aanwezig. De ‘binnenste’ buitengracht is rondvan vorm. Op de kaart van Van Geelkercken uit circa 1650 lijkt de gracht diezowel rondom de voor- als de hoofdburcht ligt een ronde vorm te hebben. Dehoofdburcht en voorburcht zijn schetsmatig weergegeven. Op de voorburcht staande gebouwen in een U-vorm rondom een voorplein. De kern van de hoofdburchtbestaat uit een grote vierkante toren met enige aanbouwsels. Op basis van devorm van de gebouwen kan aangenomen worden dat de gracht direct rondom dehoofd- en voorburcht vierkant van vorm was. Op een andere kaart van VanGeelkercken uit 1642 is het kasteel Verwolde slechts schematisch zichtbaar.Evenals op de meer gedetailleerdere kaart die Van Geelkercken omstreeks 1650van Verwolde maakt (figuur 57), wordt een hoofd- en voorburcht afgebeeld. Ookop deze kaart is op de hoofdburcht één grotere toren (donjon) afgebeeld. In hetbegin van de 20e eeuw is een geromantiseerde tekening vervaardigd van hetkasteel, naar verluid op basis van de kaart van Van Geelkercken uit circa 1650(Werner, 1906). De overeenkomsten tussen beide afbeeldingen zijn echter ver tezoeken. Ook bestaat er een tekening van het huis Verwolde van J. Stellingwerf(De Graaf, 1923). Ook deze tekening is vervaardigd op basis van de kaart vanVan Geelkercken en eveneens onbetrouwbaar.In een aantekening uit circa 1687 wordt een beschrijving van het huis gegeven(De Graaf, 1923). Hieruit valt op te maken dat het huis dan nog slechts eenbescheiden gebouw is. Het kasteel zal dus in de loop van de tijd vervallen zijn.Omstreeks 1720-1725 werd het ‘kasteel’ bovendien door brand verwoest. Daarna werdhet huis hersteld, maar bleef bescheiden van vorm. Van de hand van F. Berkhuysis een tekening (1720) bekend waarop huis is afgebeeld als een eenvoudig huis(figuur 58). Het is niet zeker of deze tekening betrouwbaar is. In een beschrijvinguit de 18e eeuw wordt echter vermeld dat het kasteel Verwolde voor het grootstegedeelte was verdwenen en dat het adellijke huis nog slechts de gedaante vaneen boerenwoning had (Bierens de Haan, 1996). Na een brand in 1776 werd op





Figuur 57. Huis Verwolde (nr. 79) - ‘t huys Verwolde in circa 1650 getekend door N. van Geelkercken (uit Bierens de Haan

& Jas, 2000). Het noorden bevindt zich onderaan de kaart.

[1 3 9 ]



R A A P

de plaats van en waarschijnlijk met gebruikmaking van de resten van het oudekasteel een landhuis gebouwd. Dit landhuis is tegenwoordig nog aanwezig. In de18e eeuw zullen de laatste resten van de voormalige voorburcht inclusief dedaaromheen gelegen gracht, de tussengracht tussen voor- en hoofdburcht alsmedede ‘binnenste’ buitengracht zijn gedempt. De buitengracht bleef behouden enheeft dan nog nagenoeg dezelfde vorm als op de kaart van Van Geelkercken uitcirca 1650 (figuur 58).

In 1926 werd rondom het landhuis een tuin aangelegd. In 1927 werd het landhuisingrijpend verbouwd en werd de gracht direct rondom het huis (een overblijfselvan het middeleeuwse kasteel) gedempt met uitzondering van het zuidwestelijkedeel. Dit grachtrestant is zichtbaar op de kadastrale minuut uit 1832 (figuur 53)en op oude foto’s (van vóór 1926; Harenberg, 1989; Bierens de Haan, 1996;Bierens de Haan & Jas, 2000; zie figuur 59). Dat het grachtrestant nog zichtbaaris op de kadastrale minuut uit 1832, als de gracht reeds vijf jaar gedempt is,komt mogelijk doordat de opmetingen ten behoeve van het vervaardigen van dekadastrale minuut reeds enkele jaren eerder hadden plaatsgevonden.

Mogelijkheden voor vervolgonderzoekAan de hand van een booronderzoek zou inzicht verkregen kunnen worden in deligging van de gracht aan de noordoostzijde van het huidige huis. Aangezien dezegracht zeer ‘ruim’ rondom het huis ligt is het mogelijk om tussen het bestaandehuis en deze voormalige gracht te zoeken naar resten van het oude huis. Boven-dien kan mogelijk een antwoord verkregen worden op de vraag of het kasteel eenvoorburcht heeft gehad. Mogelijk wordt ook informatie verkregen over de ouderdomvan het kasteel. Op basis van het booronderzoek kan nagegaan worden of eeneventueel geofysisch onderzoek wenselijk is.

15.2 Veldonderzoek

Het veldonderzoek op het terrein van huis Verwolde bestond uit een geofysischonderzoek (grondradaronderzoek) en een booronderzoek. Het onderzoek is in junien augustus van 2002 uitgevoerd. Het grondradaronderzoek is uitgevoerd doormedewerkers van Geofox B.V. uit Oldenzaal. Doel van het onderzoek was hetopsporen van ondergrondse resten van gebouwen en (voormalige) grachten. Hetveldwerk werd mogelijk gemaakt door de enthousiaste medewerking van dehuiseigenaar Stichting Vrienden der Geldersche Kasteelen in de persoon van deheer G. Pleijter.

Grondradar-onderzoekMet behulp van de grondradar zijn twee terreindelen onderzocht. Het eerste terreinis het gazon voor het huis Verwolde, inclusief de grindpaden (omvang circa 100 bij60 m). Het tweede terrein (ca. 15 bij 40 m) betreft het gazon aan de achterzijdevan het huis Verwolde, tussen het huis en de vijver. Het was vanwege de aanwezig-heid van bomen en struiken niet mogelijk om direct naast het huis metingen teverrichten. De resultaten van het grondradaronderzoek zijn weergegeven als een



Figuur 58. Huis Verwolde (nr. 79) - Verwolde anno 1720, tekening door F. Berkhuys (uit De Graaf, 1923).

Figuur 59. Huis Verwolde (nr. 79) - Huis Verwolde in circa 1900 (uit Bierens de Haan & Jas, 2000).

[1 4 1 ]



R A A P

horizontale doorsnede van de meetwaarden tussen 1,0 en 1,5 m -Mv (figuur 60).Het gaat om de mate waarin het radarsignaal op voorwerpen of veranderingen inde bodem weerkaatste of reflecteerde. Op plaatsen waar het signaal reflecteerdeop puin of fundamenten, is sprake van een hoge reflectie. Zones met een hogereflectie zijn weergegeven met gele, oranje en rode tinten. Zones met een lagereflectie, dus met een geringe weerkaatsing van het radarsignaal, zijn weergegevendoor middel van groene en blauwe tinten (zie figuur 60).

BooronderzoekTijdens het veldonderzoek zijn 75 boringen verricht. Voor het bepalen van demaaiveldhoogten van de boringen is gebruik gemaakt van het AHN. Gemiddeld isgeboord tot 195 cm -Mv.Tijdens het booronderzoek is in alle boringen een bouwvoor aangetroffen (figuur60) met een dikte van gemiddeld 40 cm. De natuurlijke ondergrond op het terreinbestaat uit dekzand en/of beekafzettingen (aangetroffen op gemiddeld 150 cm -Mv).In 5 boringen zijn scherven van keramiek aangetroffen, hoofdzakelijk daterenduit de Nieuwe tijd (zie bijlage 1). Het oudste keramiek betreft twee schervenkogelpotaardewerk (boring 5) en één scherf proto-steengoed (boring 18). Dezescherven dateren uit de 13e of 14e eeuw. Ter hoogte van boring 9 bevindt zicheen kabel in de bodem. Hierdoor is het natuurlijk bodemprofiel verstoord en wasverder boren niet mogelijk.

In vrijwel alle boringen zijn brokjes puin aangetroffen, met uitzondering van deboringen 33, 37, 38, 46 en 48 (figuur 60). Het puin bestaat hoofdzakelijk uitbrokjes rode baksteen. Daarnaast zijn brokjes mortel, stukjes leisteen en dakpan-fragmenten gevonden. In de meeste boringen is weinig puin waargenomen. In deboringen 3, 13, 52, 56, 67 en 68 is veel puin aangetroffen en in de boringen 12,19, 20, 21 en 23 zeer veel puin. Het vele puin bevindt zich hoofdzakelijk in devulling van de voormalige grachten en zal daarin bij de sloop van het kasteel alsafbraakpuin terecht zijn gekomen. De grote hoeveelheid puin in boring 21 houdtwaarschijnlijk verband met een uitbraaksleuf. Het vele puin in boring 3 is sloop-puin dat op de voorburcht aanwezig is. Het ondoordringbare puin dat in boring62 op 180 cm -Mv is gevonden, houdt waarschijnlijk ook verband met in degracht geworpen slooppuin.

Afgezien van het in de gracht aangetroffen ondoordringbare puin is ondoordringbaarpuin aangetroffen in de boringen 22, 24, 26, 27, 30 en 32 op gemiddeld 125 cm-Mv. De diepte waarop het ondoordringbare puin is waargenomen, varieert van100 (boringen 30 en 32) tot 160 cm -Mv (boring 24).

De voormalige grachten zijn herkenbaar aan een afwisseling van veen-, zand- enkleilagen, klei- en veenbrokken alsmede de aanwezigheid van puin, houtskool, boten plantenresten. In de boringen 4, 5, 8, 10, 12, 13, 14, 19, 20, 23, 24, 28, 29,31, 33, 35, 39, 40, 41, 43, 45, 51 t/m 57, 59 en 67 t/m 70 is een grachtvullingaangetroffen (figuur 58). De bodem van de gracht bevindt zich op gemiddeld 220cm -Mv. De minimale diepte waarop de grachtbodem is aangetroffen, bedroeg120 cm -Mv (boring 39) en de maximale diepte 320 cm -Mv (boring 40).




E E E E E E EE E E E E E EE E E E E E EE E E E E EE E E E E E EE E E E E E EE E E E E E EE

F F F F F F FF F F F F F FF F F F F F FF F F F F FF F F F F F FF F F F F F FF F F F F F FFE E E E E E EE E E E E E EE E E E E E EE E E E E EE E E E E E EE E E E E E EE E E E E E EE

H H H H H H HH H H H H H HH H H H H H HH H H H H HH H H H H H HH H H H H H HH H H H H H HH


D D D D D D DD D D D D D DD D D D D D DD D D D D DD D D D D D DD D D D D D DD D D D D D DD




G G G G G G GG G G G G G GG G G G G G GG G G G G GG G G G G G GG G G G G G GG G G G G G GG

I I I I I I II I I I I I II I I I I I II I I I I II I I I I I II I I I I I II I I I I I III I I I I I II I I I I I II I I I I I II I I I I II I I I I I II I I I I I II I I I I I II

J J J J J J JJ J J J J J JJ J J J J J JJ J J J J JJ J J J J J JJ J J J J J JJ J J J J J JJ

K K K K K K KK K K K K K KK K K K K K KK K K K K KK K K K K K KK K K K K K KK K K K K K KK


J J J J J J JJ J J J J J JJ J J J J J JJ J J J J JJ J J J J J JJ J J J J J JJ J J J J J JJ

L L L L L L LL L L L L L LL L L L L L LL L L L L LL L L L L L LL L L L L L LL L L L L L LL

Jonk

er E

mile

laan

70 70 70 70 70 70 7070 70 70 70 70 70 7070 70 70 70 70 70 7070 70 70 70 70 7070 70 70 70 70 70 7070 70 70 70 70 70 7070 70 70 70 70 70 7070 71 71 71 71 71 71 7171 71 71 71 71 71 7171 71 71 71 71 71 7171 71 71 71 71 7171 71 71 71 71 71 7171 71 71 71 71 71 7171 71 71 71 71 71 7171

69 69 69 69 69 69 6969 69 69 69 69 69 6969 69 69 69 69 69 6969 69 69 69 69 6969 69 69 69 69 69 6969 69 69 69 69 69 6969 69 69 69 69 69 6969

68 68 68 68 68 68 6868 68 68 68 68 68 6868 68 68 68 68 68 6868 68 68 68 68 6868 68 68 68 68 68 6868 68 68 68 68 68 6868 68 68 68 68 68 6868

18 18 18 18 18 18 1818 18 18 18 18 18 1818 18 18 18 18 18 1818 18 18 18 18 1818 18 18 18 18 18 1818 18 18 18 18 18 1818 18 18 18 18 18 1818

65 65 65 65 65 65 6565 65 65 65 65 65 6565 65 65 65 65 65 6565 65 65 65 65 6565 65 65 65 65 65 6565 65 65 65 65 65 6565 65 65 65 65 65 6565

16 16 16 16 16 16 1616 16 16 16 16 16 1616 16 16 16 16 16 1616 16 16 16 16 1616 16 16 16 16 16 1616 16 16 16 16 16 1616 16 16 16 16 16 1616

17 17 17 17 17 17 1717 17 17 17 17 17 1717 17 17 17 17 17 1717 17 17 17 17 1717 17 17 17 17 17 1717 17 17 17 17 17 1717 17 17 17 17 17 1717

64 64 64 64 64 64 6464 64 64 64 64 64 6464 64 64 64 64 64 6464 64 64 64 64 6464 64 64 64 64 64 6464 64 64 64 64 64 6464 64 64 64 64 64 6464

63 63 63 63 63 63 6363 63 63 63 63 63 6363 63 63 63 63 63 6363 63 63 63 63 6363 63 63 63 63 63 6363 63 63 63 63 63 6363 63 63 63 63 63 6363

67 67 67 67 67 67 6767 67 67 67 67 67 6767 67 67 67 67 67 6767 67 67 67 67 6767 67 67 67 67 67 6767 67 67 67 67 67 6767 67 67 67 67 67 6767

13 13 13 13 13 13 1313 13 13 13 13 13 1313 13 13 13 13 13 1313 13 13 13 13 1313 13 13 13 13 13 1313 13 13 13 13 13 1313 13 13 13 13 13 1313

14 14 14 14 14 14 1414 14 14 14 14 14 1414 14 14 14 14 14 1414 14 14 14 14 1414 14 14 14 14 14 1414 14 14 14 14 14 1414 14 14 14 14 14 1414

15 15 15 15 15 15 1515 15 15 15 15 15 1515 15 15 15 15 15 1515 15 15 15 15 1515 15 15 15 15 15 1515 15 15 15 15 15 1515 15 15 15 15 15 1515 66 66 66 66 66 66 6666 66 66 66 66 66 6666 66 66 66 66 66 666

6 66 66 66 66 6666 66 66 66 66 66 6666 66 66 66 66 66 6666 66 66 66 66 66 6666

72 72 72 72 72 72 7272 72 72 72 72 72 7272 72 72 72 72 72 7272 72 72 72 72 7272 72 72 72 72 72 7272 72 72 72 72 72 7272 72 72 72 72 72 7272

73 73 73 73 73 73 7373 73 73 73 73 73 7373 73 73 73 73 73 7373 73 73 73 73 7373 73 73 73 73 73 7373 73 73 73 73 73 7373 73 73 73 73 73 7373 74 74 74 74 74 74 7474 74 74 74 74 74 7474 74 74 74 74 74 7474 74 74 74 74 7474 74 74 74 74 74 7474 74 74 74 74 74 7474 74 74 74 74 74 747412 12 12 12 12 12 1212 12 12 12 12 12 1212 12 12 12 12 12 1212 12 12 12 12 1212 12 12 12 12 12 1212 12 12 12 12 12 1212 12 12 12 12 12 1212

61 61 61 61 61 61 6161 61 61 61 61 61 6161 61 61 61 61 61 6161 61 61 61 61 6161 61 61 61 61 61 6161 61 61 61 61 61 6161 61 61 61 61 61 6161

62 62 62 62 62 62 6262 62 62 62 62 62 6262 62 62 62 62 62 6262 62 62 62 62 6262 62 62 62 62 62 6262 62 62 62 62 62 6262 62 62 62 62 62 6262 1 1 1 1 1 1 11 1 1 1 1 1 11 1 1 1 1 1 11 1 1 1 1 11 1 1 1 1 1 11 1 1 1 1 1 11 1 1 1 1 1 11

2 2 2 2 2 2 22 2 2 2 2 2 22 2 2 2 2 2 22 2 2 2 2 22 2 2 2 2 2 22 2 2 2 2 2 22 2 2 2 2 2 22

75 75 75 75 75 75 7575 75 75 75 75 75 7575 75 75 75 75 75 7575 75 75 75 75 7575 75 75 75 75 75 7575 75 75 75 75 75 7575 75 75 75 75 75 757549 49 49 49 49 49 4949 49 49 49 49 49 4949 49 49 49 49 49 4949 49 49 49 49 4949 49 49 49 49 49 4949 49 49 49 49 49 4949 49 49 49 49 49 4949

50 50 50 50 50 50 5050 50 50 50 50 50 5050 50 50 50 50 50 5050 50 50 50 50 5050 50 50 50 50 50 5050 50 50 50 50 50 5050 50 50 50 50 50 5050

60 60 60 60 60 60 6060 60 60 60 60 60 6060 60 60 60 60 60 6060 60 60 60 60 6060 60 60 60 60 60 6060 60 60 60 60 60 6060 60 60 60 60 60 6060

3 3 3 3 3 3 33 3 3 3 3 3 33 3 3 3 3 3 33 3 3 3 3 33 3 3 3 3 3 33 3 3 3 3 3 33 3 3 3 3 3 3311 11 11 11 11 11 1111 11 11 11 11 11 1111 11 11 11 11 11 111

1 11 11 11 11 1111 11 11 11 11 11 1111 11 11 11 11 11 1111 11 11 11 11 11 1111

51 51 51 51 51 51 5151 51 51 51 51 51 5151 51 51 51 51 51 5151 51 51 51 51 5151 51 51 51 51 51 5151 51 51 51 51 51 5151 51 51 51 51 51 5151

59 59 59 59 59 59 5959 59 59 59 59 59 5959 59 59 59 59 59 5959 59 59 59 59 5959 59 59 59 59 59 5959 59 59 59 59 59 5959 59 59 59 59 59 5959

4 4 4 4 4 4 44 4 4 4 4 4 44 4 4 4 4 4 44 4 4 4 4 44 4 4 4 4 4 44 4 4 4 4 4 44 4 4 4 4 4 445 5 5 5 5 5 55 5 5 5 5 5 55 5 5 5 5 5 55 5 5 5 5 55 5 5 5 5 5 55 5 5 5 5 5 55 5 5 5 5 5 55

10 10 10 10 10 10 1010 10 10 10 10 10 1010 10 10 10 10 10 1010 10 10 10 10 1010 10 10 10 10 10 1010 10 10 10 10 10 1010 10 10 10 10 10 1010

6 6 6 6 6 6 66 6 6 6 6 6 66 6 6 6 6 6 66 6 6 6 6 66 6 6 6 6 6 66 6 6 6 6 6 66 6 6 6 6 6 667 7 7 7 7 7 77 7 7 7 7 7 77 7 7 7 7 7 77 7 7 7 7 77 7 7 7 7 7 77 7 7 7 7 7 77 7 7 7 7 7 77

9 9 9 9 9 9 99 9 9 9 9 9 99 9 9 9 9 9 99 9 9 9 9 99 9 9 9 9 9 99 9 9 9 9 9 99 9 9 9 9 9 99

54 54 54 54 54 54 5454 54 54 54 54 54 5454 54 54 54 54 54 5454 54 54 54 54 5454 54 54 54 54 54 5454 54 54 54 54 54 5454 54 54 54 54 54 5454

52 52 52 52 52 52 5252 52 52 52 52 52 5252 52 52 52 52 52 5252 52 52 52 52 5252 52 52 52 52 52 5252 52 52 52 52 52 5252 52 52 52 52 52 5252

53 53 53 53 53 53 5353 53 53 53 53 53 5353 53 53 53 53 53 5353 53 53 53 53 5353 53 53 53 53 53 5353 53 53 53 53 53 5353 53 53 53 53 53 5353

8 8 8 8 8 8 88 8 8 8 8 8 88 8 8 8 8 8 88 8 8 8 8 88 8 8 8 8 8 88 8 8 8 8 8 88 8 8 8 8 8 88

20 20 20 20 20 20 2020 20 20 20 20 20 2020 20 20 20 20 20 2020 20 20 20 20 2020 20 20 20 20 20 2020 20 20 20 20 20 2020 20 20 20 20 20 2020

19 19 19 19 19 19 1919 19 19 19 19 19 1919 19 19 19 19 19 1919 19 19 19 19 1919 19 19 19 19 19 1919 19 19 19 19 19 1919 19 19 19 19 19 1919

55 55 55 55 55 55 5555 55 55 55 55 55 5555 55 55 55 55 55 5555 55 55 55 55 5555 55 55 55 55 55 5555 55 55 55 55 55 5555 55 55 55 55 55 5555

56 56 56 56 56 56 5656 56 56 56 56 56 5656 56 56 56 56 56 5656 56 56 56 56 5656 56 56 56 56 56 5656 56 56 56 56 56 5656 56 56 56 56 56 5656

57 57 57 57 57 57 5757 57 57 57 57 57 5757 57 57 57 57 57 5757 57 57 57 57 5757 57 57 57 57 57 5757 57 57 57 57 57 5757 57 57 57 57 57 5757

58 58 58 58 58 58 5858 58 58 58 58 58 5858 58 58 58 58 58 5858 58 58 58 58 5858 58 58 58 58 58 5858 58 58 58 58 58 5858 58 58 58 58 58 5858

25 25 25 25 25 25 2525 25 25 25 25 25 2525 25 25 25 25 25 2525 25 25 25 25 2525 25 25 25 25 25 2525 25 25 25 25 25 2525 25 25 25 25 25 2525

32 32 32 32 32 32 3232 32 32 32 32 32 3232 32 32 32 32 32 3232 32 32 32 32 3232 32 32 32 32 32 3232 32 32 32 32 32 3232 32 32 32 32 32 3232

30 30 30 30 30 30 3030 30 30 30 30 30 3030 30 30 30 30 30 3030 30 30 30 30 3030 30 30 30 30 30 3030 30 30 30 30 30 3030 30 30 30 30 30 3030

31 31 31 31 31 31 3131 31 31 31 31 31 3131 31 31 31 31 31 3131 31 31 31 31 3131 31 31 31 31 31 3131 31 31 31 31 31 3131 31 31 31 31 31 3131

24 24 24 24 24 24 2424 24 24 24 24 24 2424 24 24 24 24 24 2424 24 24 24 24 2424 24 24 24 24 24 2424 24 24 24 24 24 2424 24 24 24 24 24 242421 21 21 21 21 21 2121 21 21 21 21 21 2121 21 21 21 21 21 212

1 21 21 21 21 2121 21 21 21 21 21 2121 21 21 21 21 21 2121 21 21 21 21 21 2121

22 22 22 22 22 22 2222 22 22 22 22 22 2222 22 22 22 22 22 2222 22 22 22 22 2222 22 22 22 22 22 2222 22 22 22 22 22 2222 22 22 22 22 22 2222

23 23 23 23 23 23 2323 23 23 23 23 23 2323 23 23 23 23 23 2323 23 23 23 23 2323 23 23 23 23 23 2323 23 23 23 23 23 2323 23 23 23 23 23 2323

40 40 40 40 40 40 4040 40 40 40 40 40 4040 40 40 40 40 40 4040 40 40 40 40 4040 40 40 40 40 40 4040 40 40 40 40 40 4040 40 40 40 40 40 4040

41 41 41 41 41 41 4141 41 41 41 41 41 4141 41 41 41 41 41 4141 41 41 41 41 4141 41 41 41 41 41 4141 41 41 41 41 41 4141 41 41 41 41 41 4141

42 42 42 42 42 42 4242 42 42 42 42 42 4242 42 42 42 42 42 4242 42 42 42 42 4242 42 42 42 42 42 4242 42 42 42 42 42 4242 42 42 42 42 42 4242

26 26 26 26 26 26 2626 26 26 26 26 26 2626 26 26 26 26 26 2626 26 26 26 26 2626 26 26 26 26 26 2626 26 26 26 26 26 2626 26 26 26 26 26 2626

27 27 27 27 27 27 2727 27 27 27 27 27 2727 27 27 27 27 27 2727 27 27 27 27 2727 27 27 27 27 27 2727 27 27 27 27 27 2727 27 27 27 27 27 2727

28 28 28 28 28 28 2828 28 28 28 28 28 2828 28 28 28 28 28 2828 28 28 28 28 2828 28 28 28 28 28 2828 28 28 28 28 28 2828 28 28 28 28 28 2828 29 29 29 29 29 29 2929 29 29 29 29 29 2929 29 29 29 29 29 2929 29 29 29 29 2929 29 29 29 29 29 2929 29 29 29 29 29 2929 29 29 29 29 29 2929

43 43 43 43 43 43 4343 43 43 43 43 43 4343 43 43 43 43 43 4343 43 43 43 43 4343 43 43 43 43 43 4343 43 43 43 43 43 4343 43 43 43 43 43 4343

44 44 44 44 44 44 4444 44 44 44 44 44 4444 44 44 44 44 44 4444 44 44 44 44 4444 44 44 44 44 44 4444 44 44 44 44 44 4444 44 44 44 44 44 4444

45 45 45 45 45 45 4545 45 45 45 45 45 4545 45 45 45 45 45 4545 45 45 45 45 4545 45 45 45 45 45 4545 45 45 45 45 45 4545 45 45 45 45 45 4545

33 33 33 33 33 33 3333 33 33 33 33 33 3333 33 33 33 33 33 3333 33 33 33 33 3333 33 33 33 33 33 3333 33 33 33 33 33 3333 33 33 33 33 33 3333

34 34 34 34 34 34 3434 34 34 34 34 34 3434 34 34 34 34 34 3434 34 34 34 34 3434 34 34 34 34 34 3434 34 34 34 34 34 3434 34 34 34 34 34 3434

39 39 39 39 39 39 3939 39 39 39 39 39 3939 39 39 39 39 39 3939 39 39 39 39 3939 39 39 39 39 39 3939 39 39 39 39 39 3939 39 39 39 39 39 3939

46 46 46 46 46 46 4646 46 46 46 46 46 4646 46 46 46 46 46 4646 46 46 46 46 4646 46 46 46 46 46 4646 46 46 46 46 46 4646 46 46 46 46 46 4646

47 47 47 47 47 47 4747 47 47 47 47 47 4747 47 47 47 47 47 4747 47 47 47 47 4747 47 47 47 47 47 4747 47 47 47 47 47 4747 47 47 47 47 47 4747

48 48 48 48 48 48 4848 48 48 48 48 48 4848 48 48 48 48 48 4848 48 48 48 48 4848 48 48 48 48 48 4848 48 48 48 48 48 4848 48 48 48 48 48 4848

38 38 38 38 38 38 3838 38 38 38 38 38 3838 38 38 38 38 38 3838 38 38 38 38 3838 38 38 38 38 38 3838 38 38 38 38 38 3838 38 38 38 38 38 3838

35 35 35 35 35 35 3535 35 35 35 35 35 3535 35 35 35 35 35 3535 35 35 35 35 3535 35 35 35 35 35 3535 35 35 35 35 35 3535 35 35 35 35 35 3535

36 36 36 36 36 36 3636 36 36 36 36 36 3636 36 36 36 36 36 3636 36 36 36 36 3636 36 36 36 36 36 3636 36 36 36 36 36 3636 36 36 36 36 36 3636

37 37 37 37 37 37 3737 37 37 37 37 37 3737 37 37 37 37 37 3737 37 37 37 37 3737 37 37 37 37 37 3737 37 37 37 37 37 3737 37 37 37 37 37 3737

2237

50

468500

2237

5022

3700

2237

00

468550468600

468600 468550 468500

2236

50

2236

50

Gem

eent

e Lo

chem

Hui

s Ve

rwol

de

Resu

ltat

en e

n in

terp

reta

tie

met

ver

stoo

rd n

atuu

rlijk

bod

empr

ofie

l en/

of w

eini

g pu

in

12

rece

nt v

erst

oord

mee

twaa

rden

gro

ndra

dar

(tus

sen

1,0

en 1

,5 m

-M

v)

mog

elijk

beg

renz

ing

stru

ctuu

r

verm

oede

lijk

begr

enzi

ng v

an d

e gr

acht

en

gren

s on

derz

oeks

gebi

ed

lett

er in

terp

reta

tie

(mog

elijk

) lo

cati

e fu

nder

ing

met

gra

chtv

ullin

g

met

vee

l pui

n

met

zee

r ve

el p

uin

met

ond

oord

ring

baar

pui

n

boor

num

mer

A

over

ig

hoge

ref

lect

ie

bori

ngen

lege

nda

lage

ref

lect

ie

2002

1:75

0

3040

0

m

1020

graf

3G_f

ig9/

HA2

Figuur 60. Huis Verwolde (nr. 79) - Resultaten en interpretatie.

[1 4 3 ]



R A A P

15.3 Interpretatie

Op basis van het onderzoek is een goede indruk verkregen van de omvang vanhet hoofdburcht en de voorburcht van het kasteel Verwolde (figuur 60: G). Dehoofdburcht, ter plaatse van het huidige landhuis, had een omvang van circa 34bij 37,5 m. Op de resultaten van het grondradaronderzoek is ten westen van hettegenwoordige huis een circa 7,5 bij 7,5 m grote zone met een hoge tot zeer hogereflectie zichtbaar (figuur 60: A). Deze zone vertegenwoordigt waarschijnlijk defunderingen van een rechthoekig gebouw, mogelijk een toren. Aan de zuidzijdeen direct hieraan grenzend bevindt zich een rechthoekige structuur van circa 5bij 6 m met een middelhoge reflectie (figuur 60: B). Mogelijk vertegenwoordigdook deze zone een gebouw. Aan de westzijde van de voormalige hoofdburcht istijdens het booronderzoek overal direct tegen de voormalige gracht ondoordringbaarpuin aangetroffen (figuur 60: boringen 22, 24, 26, 27, 30 en 32). Dit ondoordring-bare puin houdt waarschijnlijk verband met de fundering van een direct langs degracht gelegen weermuur. Aan de oostzijde van het Huis Verwolde bevindt zicheen zone van circa 4 bij 7,5 m met een zeer hoge reflectie (figuur 60: C). Dezezone houdt waarschijnlijk verband met het westelijk deel van een rechthoekigpoortgebouw. De middelhoge tot zeer hoge reflecties die direct ten noorden enzuiden van structuur C zijn gemeten, houden waarschijnlijk verband met de langsde gracht gelegen weermuur (figuur 57). De zone met hoge tot zeer hoge reflectiesvan circa 4 bij 14 m direct ten oosten van structuur C betreft waarschijnlijk inde voormalige gracht aanwezig slooppuin (figuur 60: D; rondom boring 9).

Ongeveer 30 m ten noordoosten van de hoofdburcht ligt de voormalige voorburcht(figuur 60: H). Met het booronderzoek is het terrein van de voormalige voorburchtvrij nauwkeurig begrensd. De voorburcht was rechthoekig van vorm en had eenomvang van circa 17 bij 35 m. Opmerkelijk is dat zich ter plaatse van de voorburcht,met uitzondering van boring 3, nauwelijks puin in de bodem bevindt. Tijdens hetgrondradaronderzoek zijn alleen in de zuidelijke helft van de voorburcht middel-hoge tot zeer hoge reflecties gemeten, hetgeen op puin in de bodem kan wijzen.Het lijkt er daarom op dat de gebouwen op de voorburcht grondig gesloopt zijn.Hierop wijst ook de grote hoeveelheid (ondoordringbaar) puin dat zich in degrachten grenzend aan de voorburcht bevindt (figuur 60: boringen 12, 13, 52, 62,67 en 68). De hoge reflecties in de zuidelijke helft van de voorburcht kunnenverband houden met de funderingen en/of uitbraaksleuven van twee zuidwest-noordoost georiënteerde gebouwen van circa 5 bij 10 m (figuur 60: E). Het isook mogelijk dat beide structuren één gebouw vertegenwoordigen met eenomvang van circa 10 bij 15 m.

Uit het booronderzoek blijkt dat zich tussen de hoofd- en de voorburcht waarschijn-lijk een klein eilandje bevond (figuur 60: F). Het eilandje was circa 5 m breed.De lengte van het eilandje is op basis van de resultaten van het onderzoek nietvast te stellen. Op figuur 60 is de vorm van het eiland daarom slechts globaalweergegeven. Mogelijk stond op het ‘tusseneiland’ een poortgebouw of diendehet slechts om de brug, die tussen de voor- en de hoofdburcht een lengte van



circa 30 m moest overspannen, te ondersteunen. Opgemerkt moet worden dat het‘tusseneiland’ ook verband kan houden met een ondieper stuk in de gracht of eenvoormalige singel (wal). Om hierover zekerheid te krijgen, is aanvullend onderzoeknodig. Op de kaart van Van Geelkercken uit circa 1650 is tussen de voor- en dehoofdburcht geen extra singelwal of eilandje zichtbaar (figuur 57).

Uit onderzoek blijkt dat de voormalige grachten van het Huis Verwolde, dat wilzeggen de grachten die direct rondom de hoofd- en de voorburcht lagen, circa15 tot 37,5 m breed waren (figuur 60: I). Tijdens het booronderzoek zijn ookaanwijzingen gevonden voor een tussengracht tussen de nog aanwezige buiten-gracht (figuur 60: L) en de grachten die direct rondom de hoofd- en voorburchtlagen (figuur 60: I). Het blijkt dat ten westen van het huis een circa 10 m bredegracht lag (figuur 60: J; ter hoogte van de boringen 35 en 39). Ten noorden vanhet huis lagen twee grachten (figuur 60: J en K). In de boringen 43 en 45 is eengrachtvulling waargenomen (figuur 60: J). Opgemerkt moet worden dat in hetgebied tussen het huidige huis en boring 46 in de boringen vrij diepe ingravingenen/of grachtvullingen zijn aangetroffen (figuur 60: boringen 40 t/m 45). Slechtsin de boringen 40, 41, 43 en 45 is sprake van een duidelijke grachtvulling. Degrachtvulling die in de boringen 40 en 41 is aangetroffen, houdt verband met degracht die direct ten noorden van de hoofdburcht lag (figuur 60: I). Mogelijkhouden de diepe ingravingen (boringen 42 en 43) verband met de aanleg en sloopvan de wallen die in de middeleeuwen rondom het kasteel lagen. Waarschijnlijkbevond zich zowel ter hoogte van boring 43 als ter hoogte van boring 45 eencirca 10 m brede gracht (figuur 60: resp. K en J). Dit betekent dat er ten noordenvan de gracht die direct rondom de hoofdburcht lag, drie buitengrachten lagen(inclusief de tegenwoordig nog aanwezige buitengracht). Op de kaart van VanGeelkercken uit circa 1650 zijn ten noorden van het kasteel echter slechts tweegrachten zichtbaar: één met een halfronde vorm (tussengracht) en één met eenrechthoekige vorm (buitengracht). Waarschijnlijk kan de gracht ter hoogte vanboring 45 als de halfronde tussengracht op de kaart van Van Geelkercken geïnter-preteerd worden (evenals die ter hoogte van de boringen 35 en 39). Uit hetonderzoek blijkt dat ter hoogte van boring 43 mogelijk nog een ‘tussengracht’ lag(figuur 60: K). Waarschijnlijk was de gehele zone tussen de gracht direct rondomhet kasteel en de ‘tussengracht’ één circa 37,5 m brede drassige zone. Uit hetbooronderzoek kan opgemaakt worden dat de ‘tussengracht(en)’ aangetroffen in deboringen 35, 39 en 45 (en 43?) ter hoogte van de boringen 53 en 54 aansluit(en)op de grachten die direct rondom de hoofd- en de voorburcht lagen (figuur 60).

Aangezien een groot deel van de grachten nog ongestoord zal zijn (in enkeleboringen is nog een humeuze grachtbodem aangetroffen), wordt verwacht dathier nog goed geconserveerde archeologische resten aanwezig zijn. Gesteld kanworden dat grachtbodems in het algemeen veel en goed geconserveerde archeo-logische resten (zoals aardewerk, maar ook voorwerpen van hout, leer en anderorganisch materiaal) kunnen bevatten. Deze resten zijn gedurende het gebruik vande gracht veelal als afval daarin gedeponeerd en als gevolg van de natte omstan-digheden goed geconserveerd. Bovendien blijkt uit het onderzoek dat zich in de

[1 4 5 ]



R A A P

grachten nog grote hoeveelheden puin bevinden, die daar na de sloop van hetkasteel in terecht zijn gekomen. Mogelijk bevinden zich hieronder nog belang-wekkende bouwelementen.


ConclusiesOp basis van het onderzoek kan geconcludeerd worden dat het middeleeuwsekasteel Verwolde bestond uit een rechthoekige hoofdburcht van circa 34 bij 37,5 m.Aan de oostzijde, iets uitspringend in de gracht, lag waarschijnlijk een poortg-ebouw (of poorttoren) met een omvang van circa 4 bij 7,5 m. Aan de rand vande gracht lag een weermuur. Deze weermuur sloot aan op het poortgebouw.Aangezien het huidige huis Verwolde op het terrein van de voormalige hoofdburchtstaat, kon de verdere indeling van de hoofdburcht niet geheel in kaart gebrachtworden. Slechts aan de achterzijde van het huidige huis (westzijde), binnen deweermuur, zijn aanwijzingen gevonden voor twee rechthoekige gebouwen: éénvan circa 7,5 bij 7,5 m en één van circa 5 bij 6 m. Aan de oostzijde van dehoofdburcht lag een rechthoekige voorburcht van circa 17 bij 35 m. Hoewel opbasis van de kaart van Van Geelkercken uit circa 1650 verondersteld kan wordendat aan de zuid-, noorden oostzijde van de voorburcht (tegen de grachten)gebouwen stonden (in een U-vorm), zijn tijdens onderhavig onderzoek slechtsaanwijzingen gevonden voor gebouwen op het zuidelijke deel van de voorburcht.Hieruit kan opgemaakt worden dat de gebouwen op het noordelijke deel van devoorburcht grondig gesloopt zijn. Op het zuidelijke deel van de voorburcht stondenmogelijk twee gebouwen van circa 5 bij 10 m. Het is tevens denkbaar dat het ééngroot gebouw van circa 10 bij 15 m betreft. Tussen de hoofd- en de voorburcht lageen klein circa 5 m breed eiland, waarschijnlijk ter ondersteuning van de brug dietussen de hoofd- en de voorburcht lag. Het is ook mogelijk dat er op deze plekeen singel(wal) lag. De tijdens onderhavig onderzoek waargenomen fundamentenen/of uitbraaksleuven bevinden zich op zowel de hoofd- als de voorburcht opgemiddeld 125 cm -Mv.

De grachten die direct rondom de hoofd- en de voorburcht lagen, waren circa 15tot 37,5 m breed en gemiddeld zo’n 220 cm diep. Buiten de grachten directrondom de hoofd- en voorburcht en binnen de nog bestaande buitengracht zijnaan de westen noordzijde aanwijzingen gevonden voor respectievelijk één entwee grachten. De gracht aan de westzijde sluit waarschijnlijk aan op de buiten-ste gracht aan de noordzijde. Beide aan de noordzijde aangetroffen grachtensluiten ongeveer ter hoogte van de voorburcht aan op de grachten direct rondomde hoofd- en voorburcht. Aangezien een groot deel van de grachten nog ongestoordzal zijn (in enkele boringen is een humeuze grachtbodem aangetroffen), wordtverwacht dat hier nog goed geconserveerde archeologische resten aanwezig zijn.

De resultaten van het onderzoek naar de archeologische resten van het HuisVerwolde zijn ook beschreven in RAAP-notitie 508 (Van Kempen, 2003). Deonderzoeksresultaten zijn in ARCHIS ingevoerd onder ARCHIS-waarnemings-nummers 139495 en 139627.



AanbevelingenHet terrein van het Huis Verwolde uit de 18e eeuw met de omringende park/tuin-aanleg ademt de sfeer van de 18e-19e eeuw. Hierdoor leent het terrein zich nietvoor een verdere inrichting waarbij de (archeologische) resten van het middel-eeuwse kasteel Verwolde aan het maaiveld zichtbaar gemaakt worden. Dit zouimmers de bestaande historische sfeer verstoren. Eventueel kan ervoor gekozenworden om de voormalige voorburcht middels een andere grassoort of een anderemaaiwijze in het gazon voor het huis te markeren. Er dient gestreefd te wordennaar een duurzaam behoud van de archeologische resten. Men dient zich hierbijte realiseren dat archeologische resten kwetsbaar zijn voor bodemingrepen.Vermeden moet worden dat graafwerkzaamheden op het terrein leiden totbeschadiging of zelfs vernietiging van deze resten. Zo zijn bij restauratie van detrap voor het huis Verwolde, enige jaren geleden, mogelijk archeologische restenvan het middeleeuwse kasteel Verwolde aangetast. Graafwerkzaamheden die dieperdan de bouwvoor (ca. 40 cm -Mv) reiken, dienen vermeden te worden. Hierbijkan gedacht worden aan graafwerkzaamheden t.b.v. restauratie, de aanleg vankabels- en leidingen alsmede het planten en/of rooien van bomen en struiken.

Indien (qua omvang) kleine grondwerkzaamheden tot circa 40 cm -Mv zijn voorzien,wordt aanbevolen deze onder archeologische begeleiding te laten plaatsvinden.Archeologische begeleiding houdt in dat in overleg met de aannemer (of ver-stoorder) ruimte wordt gecreëerd om archeologische waarnemingen te verrichtenzonder de voortgang van de werkzaamheden ernstig te belemmeren. De archeoloogdient ten tijde van de graafwerkzaamheden doorlopend aanwezig te zijn en deafspraken dienen bij voorkeur in de bestekken te worden vastgelegd.

Indien (qua omvang) grotere graafwerkzaamheden en/of graafwerkzaamhedendieper dan 40 cm -Mv zijn voorzien, dient eerst een inventariserend archeologischonderzoek (waarderend booronderzoek) plaats te vinden om de archeologischewaarde van het te ontgraven gebied te bepalen.

Daar zowel het huis als het terrein reeds opengesteld zijn, worden verder geenaanbevelingen met betrekking tot ontsluiting gegeven. Het is wel van belang datop het huidige terrein (of in het Huis Verwolde) aandacht wordt besteed aan de inde bodem aanwezige archeologische resten van het middeleeuwse kasteel Verwolde.In dit verband kan op het terrein, bijvoorbeeld aan (of bij) het huidige toe-gangshek naar het huis Verwolde, een informatiepaneel met gegevens over hetmiddeleeuwse kasteel (en de archeologische resten daarvan) alsmede het huisVerwolde uit de 18e eeuw en zijn bewoners geplaatst worden. Tevens wordtaanbevolen om een eventueel toekomstig aan te leggen (of bestaand) fiets-/wandelpad door de omgeving van het huis Verwolde langs het terrein te leiden.Mogelijk kan het terrein een rol gaan spelen in een te ontwikkelen TRAP-route(Toeristisch Recreatief Archeologisch Project).

Verder wordt aanbevolen om het terrein van huis Verwolde op te nemen in hetCMA van de ROB en aan te geven op de Archeologische Monumentenkaart van deprovincie Gelderland (AMK-Gelderland).

[1 4 7 ]



R A A P

Eventueel kan nu reeds aanvullend archeologisch booronderzoek plaatsvindenteneinde de ligging en begrenzing van de ‘tussengrachten’ nauwkeuriger vast testellen.

15.5 Vondstenlijst

Boring 160 cm -Mv 1 dakpanfragment c.q. baksteenpuin (LMEB-NTB)

Boring 4147 cm -Mv 1 scherf roodbakkend geglazuurd aardewerk (NTA-NTC); niet verzameld

Boring 5185 cm -Mv 2 scherven kogelpotaardewerk (LMEA-LMEB)

Boring 1070 cm -Mv 1 randscherf steengoed (Siegburg), 14e eeuw (LMEB)

Boring 13210 cm -Mv 2 dakpanfragmenten (NTA-NTB)

Boring 1890 cm -Mv 1 scherf proto-steengoed met paarse engobe (Zuid-Limburg?);

1225-1325 (LMEA)

Boring 20160 cm -Mv 1 scherf roodbakkend geglazuurd aardewerk (NTA-NTB)



Figuur 61. Huis Oud

Oolde (nr. 98) - Ligging

van het onderzoeksgebied



220

220

221

221

469469

470470

471471

219218

218 219

[1 4 9 ]



R A A P

16 Huis Oud Oolde (nr. 98; gemeente Lochem)

Huidige toestandHet terrein is tegenwoordig in gebruik als grasland en ligt ten zuiden van heterve Holterman aan de Sekmaatsteeg te Laren, gemeente Lochem (kaartblad 34A,centrumcoördinaat 220.050/469.075; figuur 61). Uit projectie van de kadastraleminuut uit 1832 op de huidige topografie blijkt dat op het noordwestelijke deelvan de voormalige grachten tegenwoordig een gebouw staat. De grachten zijnnog als depressies in het terrein zichtbaar.




Historische en topografische kaarten:- De kadastrale minuut uit 1832: Gemeente Laren, sectie D genaamd Oolden.Tweede Blad van no. 76 tot no. 442, schaal 1:2.500.


- De Chromotopografische kaart des Rijks, schaal 1:25.000, blad no. 414 Eefde(herzien in 1908; ROBAS Producties, 1989).


- Literatuur met betrekking tot (de omgeving) van huis Oud Oolde (o.a. Bos,1940; Harenberg, 1969, 1975 en 1999; Ter Kuile, 1958; Scholte Lubberink &Lohof, 1998; Zandstra, 1958; zie literatuurlijst).

Landschap en bodemGeologisch gezien ligt het voormalige huis Oud Oolde op pleistoceen dekzandbehorende tot de Formatie van Twente (Van den Berg e.a., 2000). Het terrein ligt ingeomorfologisch opzicht op een zogenaamde dekzandwelving (Kleinsman & Ten Cate,1979). In bodemkundig opzicht bestaat de bodem in het onderzoeksgebied uitbeekeerdgronden (Ebbers & Hamming, 1979: code pZg23, grondwatertrap VII).



Figuur 62. Huis Oud

Oolde (nr. 98) - Projectie

van de kadastrale minuut

(1832) op de huidige

topografie. Sekmaatst

eeg







220100

46910046

9100

46920046

9200

4690

00469000

220100

219900

220000

220000

219900

Huis Oud Oolde

Projectie kadastrale minuut (1832) op de huidige topografieGemeente Lochem


huidige topografie

verwachte locatie Huis Oud Oolde

mogelijke voormalige gracht

voormalige grachten

mogelijke voorburcht

legenda

C

B

D

A

22003

100

1:2.500

50

m

0

graf3_98/HA2

[1 5 1 ]



R A A P

Archeologie en historieIn ARCHIS staat het terrein van het voormalige huis Oud Oolde geregistreerdonder de ARCHIS-waarnemingsnummers 3055 en 22403. De coördinaat bij beideARCHIS-waarnemingsnummers duidt echter op kasteel Nieuw Oolde. De juistecoördinaat moet zijn: 220.050/469.075. Opgemerkt moet worden dat het terrein vanhet huis Oud Oolde (nabij erve Holterman) in het CMA is aangeduid als een terreinvan hoge archeologische waarde (CMA-code 34A-009). De coördinaat hierbij isechter die van kasteel Nieuw Oolde; de juiste coördinaat is 220.050/469.075.

De oudst bekende bezitter van Oud Oolde is Gijsbert van Keppel geheten van Ooldedie in 1367 genoemd wordt. Nabij het huis Oud Oolde werd in de 15e eeuw eennieuw huis (het Nyenhuis) gebouwd. In 1494 wordt dit huis voor het eerst vermeld.Nabij (of op de plaats van) het Nyenhuis werd in 1663 het tegenwoordig nogbestaande landhuis Oolde gebouwd. Dit huis ligt ongeveer 500 m ten zuidoostenvan het huis Oud Oolde. Mogelijk raakte het huis Oud Oolde door de bouw vanhet Nyenhuis vanaf het einde van de 16e eeuw in verval aangezien het nauwelijksmeer bewoond werd. Mogelijk bestond het huis in 1726 reeds niet meer of verkeerdehet in ruïneuze toestand (Harenberg, 1989). In 1903 omschrijft Van Heuvel hetterrein van huis Oud Oolde alsvolgt: ‘bij het erve Holterman is nog een gracht, dieden binnenhof (nu bouwland) als een vierkant omgeeft. Vóór 1868 stond daar nogeen huis van vreemden bouwtrant, een koetsiers- of tuinmanswoning van weleer.Ook spreekt men hier nog van een buitenhof.’ In 1886 brandde het huis af. HuisOud Oolde was aan het einde van de 19e eeuw geheel verdwenen en de grachtenzijn omstreeks 1960 gedempt. Op de kadastrale minuut uit 1832 zijn de circa 10m brede grachten zichtbaar (figuur 62: B). Ook is het terrein waarop het gebouwuit de beschrijving van 1868 heeft gestaan nog zichtbaar (figuur 62: A). Het deelvan het omgrachte terrein waarop het huis staat, wordt ‘de Pol’ genoemd. Op dekadastrale minuut is op het omgrachte terrein een perceelsscheiding zichtbaar(figuur 62: C). Mogelijk betreft dit een voormalige grachtloop die de scheidingvormde tussen het eigenlijke kasteel (zuidelijke deel) en de voorburcht (noordelijkedeel; figuur 62: D). Oud Oolde wordt ook wel Groot Ovinck of de Pol genoemd.In de buurt van het huis Oud Oolde zou een kapel gelegen moeten hebben(Van Keppel, 1923).

Mogelijkheden voor vervolgonderzoekAan de hand van een booronderzoek kan onderzocht worden of zich noggebouwresten in de ondergrond bevinden. Daarnaast kan onderzocht worden ofde perceelsscheiding die zichtbaar is op de kadasterkaart uit 1832 ook werkelijkeen gracht vertegenwoordigt. Op grond van de resultaten van het booronderzoekkan bepaald worden of het zinvol is om een geofysisch onderzoek uit te voeren.



Figuur 63. Huis de

Karssenberg (nr. 110) -




land (ster).

220

220

221

221

469469

470470

471471

219218

218 219

[1 5 3 ]



R A A P

17 Huis De Karssenberg (nr. 110; gemeente Lochem)


Huidige toestandHuis De Karssenberg stond ten noordwesten van de huidige gelijknamige boerderij(Zwiepseweg 142) te Lochem (kaartblad 34A, centrumcordinaat 226.970/462.940;figuur 63). Het terrein is tegenwoordig in gebruik als weiland. Aan de zuidzijdevan het terrein bevindt zich een geëgaliseerde steilrand.




Historische en topografische kaarten:- De kadastrale minuut uit 1832: Gemeente Laren, sectie G genaamd LangenEerste Blad van no. 1 tot no. 324, schaal 1:2.500.


- De Chromotopografische kaart des Rijks, schaal 1:25.000, blad no. 435Lochem (gedeeltelijk herzien 1900; ROBAS Producties, 1989).


- Literatuur met betrekking tot (de omgeving) van huis De Karssenberg (o.a.Harenberg, 1989; Hiddink, 1991; Prop, 1958; Vervloet, 1983; zie literatuurlijst).

Landschap en bodemGeologisch gezien ligt het terrein van het voormalige huis De Karssenberg oppleistocene fluvioperiglaciale afzettingen behorende tot de Formatie van Twente(Van den Berg e.a., 2000). Deze afzettingen bestaan onder andere uit helling-afzettingen, beekafzettingen, smeltwaterafzettingen en eolisch zand en silt.Het dekzand dat op de fluvioperiglaciale afzettingen ligt, is dunner dan 2,0 m.



Figuur 64. Huis de


Archeologie en projec-

tie van de kadastrale

minuut (1832) op de

huidige topografie.

34A-007

Zwiepseweg

A

46270046

2700

46280046

2800

46300046

3000

4629

00

227000226800 226900

462900

226800 226900 227000

Huis De KarssenbergGemeente LochemArcheologie en projectie kadastrale minuut (1832) op de huidige topografie


A

AMK-terrein

legendalocatie huis De Karssenberg

34A-007 CMA-code

huidige topografie

2002

100

1:2.500

50

m

0

Graf3_fig2/HA1

[1 5 5 ]



R A A P

Het terrein ligt in geomorfologisch opzicht op een zogenaamde gordeldekzandrug(Kleinsman & Ten Cate, 1979). In bodemkundig opzicht bestaat het noordelijkedeel van het onderzoeksgebied uit beekeerdgronden (Ebbers & Hamming, 1979:code pZg23, grondwatertrap V). Het zuidelijke deel van het onderzoeksgebiedbestaat uit laarpodzolen (Ebbers & Hamming, 1979: cHn21, grondwatertrap VI).

Archeologie en historieIn ARCHIS staat het terrein van het voormalige huis De Karssenberg geregistreerdonder ARCHIS-waarnemingsnummer 133741. Van het terrein zijn evenwel geenarcheologische vondsten bekend. Opgemerkt moet worden dat in het CMA het tenzuidwesten van de boerderij Zwiepseweg 142 gelegen perceel wordt aangeduid alshet terrein van de voormalige havezate Langen (terrein van hoge archeologischewaarde; figuur 64: CMA-code 34A-007). Op basis van het de projectie van dekadastrale minuut uit 1832 op de huidige topografie blijkt dat huis De Karssenbergten noordwesten lag van de boerderij Zwiepseweg 142 (figuur 64). Dat hier niet deresten van huis Langen kunnen liggen, is aangetoond tijdens het bureauonderzoeknaar het huis Langen (zie § 11.1). Huis Langen lag op de noordoever van deBerkel, ten westen van de Keppellaan. In het CMA zijn dus zowel de coördinatenals de redengevende omschrijving foutief weergegeven (zie ook Scholte Lubberink& Lohof, 1998).

Huis De Karssenberg werd ook wel huis Oppendorp genoemd. Het huis wordt inhet markeboek van Langen al omstreeks 1600 genoemd. Volgens dit markeboekwas het huis in 1640 in het bezit van Wolter Sloet. Van het huis bestaat eentekening van de hand van F. Berkhuys uit 1720 (figuur 65). Op de tekening iseen rechthoekig omgracht gebouw zichtbaar met twee kleine zijvleugeltjes. Ophet voorplein staat een bouwhuis. Berkhuys’ tekeningen geven niet altijd evenbetrouwbaar de werkelijkheid weer. Onderhavige tekening vertoont echter wel enigegelijkenis met de weergave van huis De Karssenberg op de kadastrale minuut uit

Figuur 65. Huis de


Huis De Karssenberg in

1720 door F. Berkhuys




1832 (figuur 64). Op de minuut is een rechthoekig huis van circa 25 bij 15 mafgebeeld met een kleine aanbouw tegen de zuidgevel. Ten oosten van het huis(op het voorplein) staan twee gebouwtjes aangegeven; ten zuiden van het huisbevond zich eveneens een gebouw. Grachten zijn op de kadastrale minuut nietweergegeven. Het huis was vanuit het westen en noorden middels een oprijlaantoegankelijk. Het huis met bijbehorende gebouwen is reeds in 1841 gesloopt.

Mogelijkheden voor vervolgonderzoekAan de hand van een booronderzoek kan bepaald worden of zich nog gebouwrestenof resten van grachten in de ondergrond bevinden. Aan de hand van de resultatenvan dit booronderzoek kan bepaald worden of een geofysisch onderzoek wenselijk is.

17.2 Veldonderzoek

Op het terrein van huis De Karssenberg heeft op 9 en 10 april 2002 een archeo-logisch booronderzoek en geofysisch weerstandsonderzoek plaatsgevonden metals doel het opsporen van ondergrondse restanten van gebouwen en voormaligegrachten. Het veldwerk werd mogelijk gemaakt door de enthousiaste medewerkingvan de grondeigenaar, de heer W. Kok.

WeerstandsonderzoekTijdens het weerstandsonderzoek zijn twee blokken gemeten: een blok van 78 bij50 m en een blok van 63 bij 40 m. Het eerste, noordelijke blok is gemeten met eendieptebreik van circa 0,75 m -Mv. Omdat op basis van de resultaten van dit eersteblok geconcludeerd is dat hoofdzakelijk de natuurlijke ondergrond is gemeten,werd besloten om het tweede (zuidelijke) blok te meten met een dieptebereikvan circa 0,5 m -Mv (figuur 66).In het noordelijke en oostelijke deel van het gemeten gebied zijn hoofdzakelijklage weerstandswaarden gemeten. Het betreft een strook van circa 10 m breedte.In de zuidoostelijke hoek is een zone van circa 15 bij 20 m van voornamelijklage weerstandswaarden aanwezig. Opvallend is ook een circa 5 tot 10 m bredezone van voornamelijk lage weerstandswaarden. Deze zone is noordwest-zuidoostgeoriënteerd en zichtbaar in het zuidelijke deel van het noordelijke blok. Deze zonebuigt ongeveer halverwege het onderzoeksgebied in noordwestelijke richting af,waardoor deze een L-vorm heeft. In de zuidelijke helft van het onderzoeksgebiedzijn voornamelijk (zones en banen van) hoge tot zeer hoge weerstandswaardengemeten. In het noordwestelijke deel van het onderzoeksgebied is een circa 25bij 40 m grote zone van middelhoge tot hoge weerstandswaarden gemeten.

BooronderzoekDoor middel van waterpassen is van elke boring de hoogte ten opzichte van NAPbepaald. Hiertoe is gebruik gemaakt van een NAP-bout in de noordoostgevel vanhet huis Zwiepseweg 140 (NAP-boutnummer 34A-25, hoogte 14,693 m +NAP).

De natuurlijke ondergrond bestaat uit sterk grindhoudend zand met leemlagen enis aangetroffen op gemiddeld 50 cm -Mv. Met name in de zuidelijke helft van het

[1 5 7 ]



R A A P

3232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323233333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333

3434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343435353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535

3636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363637373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737

4040404040404040404040404040404040404040404040404040404040404040404040404040404040404040404040404038383838383838383838383838383838383838383838383838383838383838383838383838383838383838383838383838

39393939393939393939393939393939393939393939393939393939393939393939393939393939393939393939393939

7272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727273737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373

58585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858

59595959595959595959595959595959595959595959595959595959595959595959595959595959595959595959595959

23232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323

606060606060606060606060606060606060606060606060606060606060606060606060606060606060606060606060606161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616122222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222

56565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656 57575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757

2424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242441414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141

42424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242

20202020202020202020202020202020202020202020202020202020202020202020202020202020202020202020202020

21212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121

18181818181818181818181818181818181818181818181818181818181818181818181818181818181818181818181818

19191919191919191919191919191919191919191919191919191919191919191919191919191919191919191919191919

6262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626263636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363

5454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545455555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555

14141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414

15151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515

16161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616

17171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717

6666666666666666666666666666666666666666666666666

53535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353

64646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464

52525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252

65656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565

3333333333333333333333333333333333333333333333333

4444444444444444444444444444444444444444444444444

5555555555555555555555555555555555555555555555555

1111111111111111111111111111111111111111111111111

2222222222222222222222222222222222222222222222222

7777777777777777777777777777777777777777777777777

31313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131

81818181818181818181818181818181818181818181818181818181818181818181818181818181818181818181818181

74747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474

30303030303030303030303030303030303030303030303030303030303030303030303030303030303030303030303030

29292929292929292929292929292929292929292929292929292929292929292929292929292929292929292929292929

71717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171

75757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575

25252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525

26262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626

27272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727

28282828282828282828282828282828282828282828282828282828282828282828282828282828282828282828282828

70707070707070707070707070707070707070707070707070707070707070707070707070707070707070707070707070

7676767676767676767676767676767676767676767676767676767676767676767676767676767676767676767676767677777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777

10101010101010101010101010101010101010101010101010101010101010101010101010101010101010101010101010

11111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111

12121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212

13131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313

43434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343

69696969696969696969696969696969696969696969696969696969696969696969696969696969696969696969696969

78787878787878787878787878787878787878787878787878787878787878787878787878787878787878787878787878

68686868686868686868686868686868686868686868686868686868686868686868686868686868686868686868686868

8888888888888888888888888888888888888888888888888

9999999999999999999999999999999999999999999999999

66666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666

7979797979797979797979797979797979797979797979797979797979797979797979797979797979797979797979797980808080808080808080808080808080808080808080808080808080808080808080808080808080808080808080808080

44444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444

67676767676767676767676767676767676767676767676767676767676767676767676767676767676767676767676767

4545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454546464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646

4747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474748484848484848484848484848484848484848484848484848484848484848484848484848484848484848484848484848

4949494949494949494949494949494949494949494949494949494949494949494949494949494949494949494949494950505050505050505050505050505050505050505050505050505050505050505050505050505050505050505050505050

51515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151

Zwiepseweg 463000

22690046

3000

226800 226900

4629004629

00226800



huidige topografie

overig

hoog

Huis De KarssenbergGemeente LochemResultaten van het weerstands- en booronderzoek

laag

weerstand

met puin in de bouwvoor

met puin onder de bouwvoor


boornummer

legenda

in waterput/vijver

boring

31

boring

2002

1:750

30 400

m

10 20

Graf3E_fig4/ChS1/HA2

Figuur 66. Huis de Karssenberg (nr. 110) - Restultaten van het weerstandsonderzoek en booronderzoek.



Figuur 67. Huis de Karssenberg (nr. 110) - Interpretatie van de onderzoeksresultaten.

A

B

3232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323233333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333333

3434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343435353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535

3636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363637373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737

73737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373737373

3838383838383838383838383838383838383838383838383838383838383838383838383838383838383838383838383840404040404040404040404040404040404040404040404040404040404040404040404040404040404040404040404040

39393939393939393939393939393939393939393939393939393939393939393939393939393939393939393939393939

58585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858 59595959595959595959595959595959595959595959595959595959595959595959595959595959595959595959595959

2323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232323232341414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141

6060606060606060606060606060606060606060606060606060606060606060606060606060606060606060606060606061616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161

20202020202020202020202020202020202020202020202020202020202020202020202020202020202020202020202020

2121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212157575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757

22222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222 56565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656

18181818181818181818181818181818181818181818181818181818181818181818181818181818181818181818181818

19191919191919191919191919191919191919191919191919191919191919191919191919191919191919191919191919

6262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626263636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363636363

5454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545455555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555555

14141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414141414

15151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515

16161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616161616

17171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717

6666666666666666666666666666666666666666666666666

5252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525253535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353535353

3333333333333333333333333333333333333333333333333

4444444444444444444444444444444444444444444444444

5555555555555555555555555555555555555555555555555

1111111111111111111111111111111111111111111111111

2222222222222222222222222222222222222222222222222

7777777777777777777777777777777777777777777777777

31313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131

81818181818181818181818181818181818181818181818181818181818181818181818181818181818181818181818181

72727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272

74747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474

30303030303030303030303030303030303030303030303030303030303030303030303030303030303030303030303030

29292929292929292929292929292929292929292929292929292929292929292929292929292929292929292929292929

71717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171717171

75757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575757575

25252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525252525

26262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626262626

27272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727272727

28282828282828282828282828282828282828282828282828282828282828282828282828282828282828282828282828

24242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424

70707070707070707070707070707070707070707070707070707070707070707070707070707070707070707070707070

76767676767676767676767676767676767676767676767676767676767676767676767676767676767676767676767676

77777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777777

10101010101010101010101010101010101010101010101010101010101010101010101010101010101010101010101010

11111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111

12121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212121212

13131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313131313

4242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424242424243434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343434343

69696969696969696969696969696969696969696969696969696969696969696969696969696969696969696969696969

68686868686868686868686868686868686868686868686868686868686868686868686868686868686868686868686868

78787878787878787878787878787878787878787878787878787878787878787878787878787878787878787878787878

9999999999999999999999999999999999999999999999999

8888888888888888888888888888888888888888888888888

7979797979797979797979797979797979797979797979797979797979797979797979797979797979797979797979797980808080808080808080808080808080808080808080808080808080808080808080808080808080808080808080808080

45454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545454545

6666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666667676767676767676767676767676767676767676767676767676767676767676767676767676767676767676767676767

44444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444444

6464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646465656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565656565

46464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646464646

4747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474747474748484848484848484848484848484848484848484848484848484848484848484848484848484848484848484848484848

4949494949494949494949494949494949494949494949494949494949494949494949494949494949494949494949494950505050505050505050505050505050505050505050505050505050505050505050505050505050505050505050505050

51515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151515151

Zwiepseweg 463000226900

4630

00

226800 226900

4629004629

00

226800

overig

begrenzing oprijlaan

vijver

noordelijke oprijlaan

westelijke oprijlaan

A

funderingen/uitbraaksleuven

interpretatie

B

grens onderzoeksgebiedhoog

Huis De KarssenbergGemeente LochemInterpretatie van de onderzoeksresultaten

weerstand

laag

legenda

boring

31 boornummer

boring

2002

1:750

30 400

m

10 20

Graf3E_fig5/ChS1/HA2

[1 5 9 ]



R A A P

onderzoeksgebied bevindt zich zeer veel grind in de bodem. Boring 40 moest op50 cm -Mv vanwege de ondoordringbaarheid van de grindlaag gestaakt worden.

In 49 van de 82 boringen zijn brokjes puin aangetroffen. In 26 boringen is hetpuin ook onder de circa 40 cm dikke bouwvoor aanwezig (figuur 66). Het puin(onder de bouwvoor) is aangetroffen tot een gemiddelde diepte van 60 cm -Mv.Het betreft hoofdzakelijk kleine hoeveelheden baksteenpuin en mortel. In boring71 is tussen 40 en 60 cm -Mv op zeer veel (los) puin gestoten. Waarschijnlijkbetreft het een uitbraaksleuf van het huis. In de boringen 41, 57, 65 en 72 is oprespectievelijk 20, 40, 15 en 230 cm -Mv op ondoordringbaar puin gestoten. Hetpuin in de boringen 41 en 57 houdt mogelijk verband met funderingen en/ofuitbraaksleuven, het puin in boring 65 betreft waarschijnlijk een los brok puinen dat in boring 72 bevindt zich waarschijnlijk op de bodem van een waterput,beerput, kelder of vijver, waarvan de vulling bestaat uit donkerbruingrijs gevlektzand. In de gehele vulling bevindt zich veel geel en rood baksteenpuin. Inboring 73 is een gelijksoortige vulling aangetroffen, zij het met minder puin. Inde boringen 72 en 73 kan geen sprake zijn van een gracht, omdat hiervoor eldersin het terrein geen aanwijzingen zijn gevonden.

In vier boringen zijn aardewerkscherven aangetroffen (figuur 66: boringen 6,25, 26 en 72) in de bouwvoor. In boring 6 betreft het een scherf roodbakkendgeglazuurd aardewerk uit de Nieuwe tijd. In boring 25 betreft het een recentescherf geglazuurd aardewerk, in boring 26 een scherf majolica en in boring 72een scherf witbakkend geglazuurd aardewerk. Voorts is aan het oppervlak, middenop het terrein, een scherf roodbakkend (ongeglazuurd) aardewerk uit de Nieuwetijd aangetroffen. In boring 39 is in de bouwvoor een scherf groen vensterglasuit de Nieuwe tijd gevonden.

17.3 Interpretatie

Uit het booronderzoek blijkt dat de ligging van huis De Karssenberg door middelvan de projectie van de kadastrale minuut op de huidige topografie vrij nauwkeurigbepaald is. De boringen met (ondoordringbaar) puin concentreren zich hoofdzakelijkin het gebied waar de resten van huis De Karssenberg verwacht worden (figuur 66).De resultaten van het weerstandsonderzoek zijn hoofdzakelijk de weerslag vannatuurlijke bodemverschijnselen. De lage weerstandswaarden worden waarschijnlijkveroorzaakt door een hogere vochtigheid van de bodem. Dit verklaart waarom inhet noordelijke deel van het onderzoeksgebied slechts lage tot zeer lage weer-standswaarden zijn gemeten (figuur 67). De hoge weerstandswaarden wordenhoofdzakelijk veroorzaakt door het hoge gehalte aan grindig zand in de ondergrond.Waar zich veel grind in de bodem bevindt, is sprake van hoge weerstandswaarden.Het weerstandsonderzoek geeft daarom weinig inzicht in de exacte ligging vanhet huis. Uit het booronderzoek blijkt bovendien dat de funderingen en/of uit-braaksleuven zich op geringe diepte onder het maaiveld bevinden, waardoor zijbij de sloop van het huis relatief gemakkelijk konden worden uitgebroken endoor ploegen regelmatig aangetast zijn. Bovendien zijn in het verleden ten



behoeve van de akkerbouw ‘grote hoeveelheden puin’ van het terrein afgevoerd(mondelinge mededeling dhr. W. Kok). Dat de resten van huis De Karssenberg inde loop van de tijd vrij grondig zijn opgeruimd, blijkt uit de geringe hoeveelheidpuin die in de bodem is aangetroffen. Op de resultaten van het weerstandsonder-zoek zijn de funderingen en/of uitbraaksleuven van het huis daarom nog slechtsals smalle (deels onderbroken), 1,0 m brede baantjes van hoge en middelhogeweerstandswaarden zichtbaar (figuur 67). Te reconstrueren valt een rechthoekiggebouw van circa 15 bij 20 m. Binnen deze structuur zijn nog enkele smallebaantjes van hoge weerstandswaarden zichtbaar die mogelijk funderingen en/ofuitbraaksleuven van binnenmuren vertegenwoordigen. Van de overige gebouwendie zijn weergegeven op de kadastrale minuut zijn geen resten aangetroffen.

Tijdens het onderzoek zijn geen aanwijzingen gevonden voor de aanwezigheid vaneen gracht rondom het huis. Gesteld kan worden dat de tekening van Berkhuysuit 1720 op dit punt onjuist is en dat de kadastrale minuut wel juist is. Wel isdirect ten oosten van het huis een waterput, beerput, kelder of kleine vijveraangetroffen (figuur 67). In de vulling van deze put of vijver is een grote hoe-veelheid puin aangetroffen; dit is waarschijnlijk bij de sloop van het huis alsafbraakmateriaal in de vulling terechtgekomen.

Uit de projectie van de kadastrale minuut op de resultaten van het weerstands-onderzoek blijkt dat de noordelijke oprijlaan van het huis samenvalt met een circa10 tot 15 m brede zone van hoofdzakelijk lage weerstandswaarden (figuren 66 en67: A). Opmerkelijk is dat ter plaatse van de westelijke oprijlaan juist hogeweerstandswaarden zijn gemeten. Direct noordelijk hiervan ligt echter een zonevan lage weerstandswaarden, vergelijkbaar met die ter plaatse van de noordelijkeoprijlaan (figuur 67: B). Mogelijk vertegenwoordigt deze circa 5 tot 10 m bredezone de westelijke oprijlaan. Dit betekent dat de westelijke oprijlaan foutief opde kadastrale minuut is weergegeven. Het betreft slechts een vermoeden waarvoorconcrete bewijzen ontbreken. De op basis van de resultaten van het veldonderzoekveronderstelde ligging van huis en oprijlaan is op figuur 67 weergegeven.


ConclusiesOp basis van het onderzoek is een goed beeld verkregen van het terrein. Middels hetveldonderzoek is aangetoond dat de vorm en ligging van het huis vrij nauwkeurigzijn weergegeven op de kadastrale minuut uit 1832. Het huis had een omvangvan circa 15 bij 20 m. Op basis van de aardewerkscherven kan het huis gedateerdworden in de Nieuwe tijd, hetgeen overeenkomt met de datering op grond vanhistorische bronnen. Huis De Karssenberg is in de Nieuwe tijd als landhuis/buiten-plaats gebouwd. Er zijn geen aanwijzingen gevonden voor een middeleeuwsevoorganger. Uit het onderzoek blijkt verder dat zich in de bodem slechts summiereresten van het huis bevinden. Het grootste deel van de funderingen is in de loopvan de tijd uitgebroken of verploegd. Van de overige gebouwen die zijn weer-gegeven op de kadastrale minuut zijn geen resten aangetroffen. Aan de oostzijdevan het huis is een waterput, beerput, kelder of kleine vijver aangetroffen.

[1 6 1 ]



R A A P

Hierin kunnen nog goed geconserveerde archeologische resten aanwezig zijn. Opbasis van de resultaten van het onderzoek wordt verondersteld dat de westelijkeoprijlaan naar het huis circa 10 m noordelijker lag dan op de kadastrale minuutis weergegeven. De resultaten van het onderzoek naar de archeologische restenvan het huis De Karssenberg zijn ook beschreven in RAAP-notitie 160 (Van Kempen,2002b). De onderzoeksresultaten zijn in ARCHIS ingevoerd onder ARCHIS-waar-nemingsnummer 139456.

AanbevelingenAanbevolen wordt om het terrein van huis De Karssenberg in te richten en teontsluiten. Inrichting en ontsluiting moeten aan een aantal voorwaarden voldoen.Het terrein dient zodanig te worden ingericht dat een duurzaam behoud van dearcheologische resten wordt gegarandeerd. Men dient zich hierbij te realiserendat archeologische resten kwetsbaar zijn voor bodemingrepen. Dit betekentonder andere dat vermeden moet worden dat werkzaamheden ten behoeve vaninrichting en ontsluiting leiden tot beschadiging of zelfs vernietiging van dezeresten. Een belangrijke voorwaarde is verder dat de ondergrondse en onzichtbarearcheologische resten aan het maaiveld zichtbaar gemaakt worden, zodat eenaantrekkelijk archeologisch landschappelijk object ontstaat.

In het geval van huis De Karssenberg is het mogelijk de voormalige funderingenboven het maaiveld zichtbaar te maken. Hiertoe wordt aanbevolen om middelseen inventariserend archeologisch onderzoek (waardering in de vorm van enkelekleine proefsleuven) de exacte ligging, aard en omvang van de tijdens het boor- enweerstandsonderzoek aangetroffen funderingen/uitbraaksleuven vast te stellen.Een dergelijk onderzoek is mede van belang om de conserveringstoestand van defunderingen vast te stellen.

Ook wordt aanbevolen om de voormalige oprijlanen, die nog op de kadastraleminuut zichtbaar zijn, middels laanbeplanting te accentueren. Hiertoe dient deexacte ligging van de westelijke oprijlaan middels een inventariserend archeologischonderzoek (waardering in de vorm van een kleine proefsleuf) vastgesteld teworden.

Van belang is dat het ingerichte en ontsloten terrein van huis De Karssenberg inde toekomst een toeristisch-recreatieve functie gaat vervullen. In dit verbanddient op het terrein een informatiepaneel met gegevens over het huis en zijnbewoners geplaatst te worden. Ten tweede wordt aanbevolen om een eventueeltoekomstig aan te leggen fiets-/wandelpad door de omgeving van Lochem langsde huisplaats te leiden. Mogelijk kan het terrein een rol gaan spelen in een teontwikkelen TRAP-route (Toeristisch Recreatief Archeologisch Project).Verder wordt aanbevolen om het terrein van De Karrsenberg op te nemen in hetCMA en aan te geven op de Archeologische Monumentenkaart van de provincieGelderland (AMK-Gelderland). Ook wordt aanbevolen om het terrein van hogearcheologische waarde (CMA-code 34A-007) uit het CMA te verwijderen. Zowelde coördinaten als de redengevende omschrijving zijn foutief.



Figuur 68. Huis Blanken-

borg (nr. 112) - Ligging

van het onderzoeksge-

bied; inzet: ligging in

Nederland (ster).

225

225

226

226

469469

470470

471471

224223

223 224

[1 6 3 ]



R A A P

18 Huis Blankenborg (nr. 112; gemeente Lochem)


Huidige toestandHet onderzoeksgebied is tegenwoordig in gebruik als bos en ligt aan de Juffersdijkte Verwolde, gemeente Lochem (kaartblad 34A, centrumcoördinaat 224.900/469.150;figuur 68). De gracht om huis Blankenborg is op te delen in een noordelijke,oostelijke, zuidelijke en westelijke gracht. De noordelijke en oostelijke grachtenzijn gedempt; de westelijke en zuidelijke grachten zijn nog aanwezig. De voormaligenoordelijke en oostelijke grachten zijn nog als lichte depressies waarneembaar.




Historische en topografische kaarten:- Kaart van Verwolde en de Blankenborch, N. van Geelkercken, 1642 (GA).- De Topografische kaart van de linie van de IJssel vanaf Arnhem tot deZuiderzee, van het land tussen Arnhem en Nijmegen en van Wedde enWestwoldingerland, opgenomen en getekend door Kapt. ing. Hottinger e.a.,1773-1794 (schaal 1:14.400; ARA, inv.code: 4.osk; Versfelt, 2003).

- De kadastrale minuut uit 1832: Gemeente Verwolde, sectie C genaamd Blanken-berg Eerste Blad van no. 1 tot 229, schaal 1:2.500 & Gemeente Verwolde,Sectie E genaamd Bekman Eerste Blad van no. 1 tot 245, schaal 1:2.5000.


- De Chromotopografische kaart des Rijks, schaal 1:25.000, blad no. 415 Laren(verkend in 1912 en 1913; ROBAS Producties, 1989).


- Literatuur met betrekking tot (de omgeving) van huis Blankenborg (o.a.Scholte Lubberink & Lohof, 1998; zie literatuurlijst).



Figuur 69. Huis

Blankenborg (nr. 112) -

Hoogteligging van het

onderzoeksgebied.

469200

2248

00

2247

50

2247

50

2248

00

469100469150

469100469150469200

2246

50

2246

50

2247

00

2247

00

hoog

te v

an h

et m

aaiv

eld

in m

t.o

.v. N

AP

Hoo

gtel

iggi

ng e

nka

dast

rale

min

uut

(183

2)

kada

stra

le m

inuu

t (1

832)

gren

s on

derz

oeks

gebi

ed

12,5

0 to

t 12

,75

hoge

r da

n 13

,00

12,7

5 to

t 13

,00

12,2

5 to

t 12

,50

12,0

0 to

t 12

,25

11,7

5 to

t 12

,00

11,5

0 to

t 11

,75

11,2

5 to

t 11

,50

lage

r da

n 11

,25

lege

nda

Gem

eent

e Lo

chem

Hui

s Bl

anke

nbor

g

over

ig

2002

2002

2550

1:1.

250

0

m

Graf

3F_1

12_f

ig2/

HA1

[1 6 5 ]



R A A P

Landschap en bodemGeologisch gezien ligt het voormalige huis Blankenborg op pleistoceen dekzandbehorende tot de Formatie van Twente (Van den Berg e.a., 2000). Het terrein ligtin geomorfologisch opzicht op een zogenaamde dekzandrug (Kleinsman & TenCate, 1979). In bodemkundig opzicht bestaat de bodem in het onderzoeksgebieduit veldpodzolen (Ebbers & Hamming, 1979: code Hn23, grondwatertrap VI). Dehoogteligging van het onderzoeksgebied varieert van ongeveer 11,75 tot 12,50m +NAP (figuur 69).

Archeologie en historieIn ARCHIS staat het terrein van de voormalige Blankenborg geregistreerd onderARCHIS-waarnemingsnummer 133743. Archeologische vondsten van het terreinzijn vooralsnog onbekend.

De ouderdom van het huis Blankenborg is onbekend. In de Tachtigjarige Oorlog(1568-1648) is het omgrachte en op een pol gelegen huis, geplunderd en verbrandvolgens een getuigenis uit 1660: ‘dat sy sellfs hett huys in synen essen met dieoptreckende touwbrugge als een edelmanshuys gesien hebbe en dat het in diequaede tyden is affgebrant worden, en nae den brandt ook die muyren en balkenslange jaeren daernae gesien hebbe’ (De Graaf, 1924; Aartsen, 1983). Na de plun-dering zou de ruïne nog jarenlang aanwezig zijn geweest. Op de kaart van VanGeelkercken uit 1642 is echter een lege huisplaats afgebeeld (figuur 70). Uit deprojectie van de kadastrale minuut uit 1832 op de huidige topografie blijkt dathet voormalige huis Blankenborg ten noordwesten van de huidige, gelijknamigeboerderij lag op een rechthoekig omgracht terrein van circa 22 bij 30 m (exclusiefde grachten). In de oostelijke gracht bevond zich in 1832 een dam (figuur 71).Deze dam bevindt zich waarschijnlijk ter hoogte van de oorspronkelijke brug. Decirca 25 m ten oosten van deze dam gelegen toegangslaan onderstreept dit ver-moeden. Deze laan is vrijwel exact op de dam georiënteerd (figuur 71). De huidigeeigenaar van het terrein, de heer A.P.R.C. Baron van der Borch van Verwolde,herinnert zich dat de pol in het begin van de 20e eeuw door zijn grootvader isafgegraven om de noordelijke (en waarschijnlijk ook de oostelijke) gracht tedempen. De westelijke en zuidelijke grachten van het huis zijn nog aanwezig.

Figuur 70. Huis Blankenborg (nr. 112) - Uitsnede kaart van Verwolde en Blankenborg, N. van Geelkercken, 1642 (GA).



De huidige boerderij Blankenberg staat nabij het voormalige edelmanshuis enwerd gebouwd in 1885 (Harenberg, 1989; Aartsen, 1983). De boerderij bevatechter nog bouwdelen uit de 17e eeuw. Naast deze boerderij stond in de 19eeeuw een herenhuis (figuur 71: het Schultzhuis), dat tussen 1880 en 1888 isafgebroken. Het is onbekend wanneer dit herenhuis gebouwd is. Het is waarschijn-lijk dat dit is gebeurd na de verwoesting van huis Blankenborg. Op de kadastraleminuut uit 1832 zijn ten zuidoosten van het Schultzhuis overblijfselen zichtbaarvan een omgrachte tuin (figuur 71). De smalle percelen zijn de voormalige‘grachten’ die tegenwoordig nog gedeeltelijk als sloot aanwezig zijn.

Mogelijkheden voor vervolgonderzoekAan de hand van een booronderzoek kan vastgesteld worden of er zich noggebouwresten of resten van de noordwestelijke en de noordoostelijke gracht inde ondergrond bevinden. Op grond van dit onderzoek kan besloten worden of hetzinvol is om een beperkt magnetometeronderzoek uit te voeren om de archeolo-gische resten in kaart te brengen.

18.2 Veldonderzoek

Op het terrein van huis Blankenborg heeft op 11 april 2002 een archeologischbooronderzoek plaatsgevonden met als doel het opsporen ondergrondse restantenvan gebouwen en de gedempte noordelijke en oostelijke grachten. Het veldwerkwerd mogelijk gemaakt door de enthousiaste medewerking van de heer A.P.R.C.Baron van der Borch van Verwolde.

BooronderzoekTijdens het veldonderzoek zijn 36 boringen verricht. Door middel van waterpas-sen is van elke boring de hoogte ten opzichte van NAP bepaald. Hiertoe isgebruik gemaakt van een NAP-bout in de noordwestelijke gevel van huis ‘tJagershuis aan de Jufferdijk 2 (NAP-boutnummer 34A-132: hoogte 12,902 m+NAP. Tijdens het booronderzoek is in zes boringen een B-horizont aangetroffen(figuur 72: boringen 9, 10, 11, 31, 32 en 34). Het betreft veldpodzolen (Ebbers& Hamming, 1979: code Hn23, grondwatertrap VI).

In zes boringen zijn resten van de gedempte noordelijke en oostelijke grachtenaangetroffen (figuur 71). In de boringen 7, 8 en 13 is de oostelijke gracht aan-getroffen en in de boringen 19, 21 en 33 de noordelijke gracht. De bodem vande noordelijke gracht bevindt zich gemiddeld op 140 cm -Mv. De maximale dieptebedraagt 190 cm -Mv (boring 7). De bodem van de oostelijke gracht bevindt zichop gemiddeld 197 cm -Mv. De maximale diepte van deze gracht bedraagt 240 cm-Mv (boring 21). De voormalige grachten zijn herkenbaar aan een vlekkerige,gelaagde en verrommelde vulling met brokjes baksteen, mortel en houtskool. Metname in boring 33 is in de grachtvulling veel puin aangetroffen. In de boringen21 en 33 is op de bodem van de gracht een circa 40 cm dikke venige laag aange-troffen.

[1 6 7 ]



R A A P

Juffe

rsdi

jk

D

B

C

EA

E

E

2248

00

2248

00

2249

00

2249

00

2250

00

2250

00468900469000469100469200

2247

00

2245

00

2245

0022

4600

2246

00

468900

2247

00

469000469100469200

Proj

ecti

e ka

dast

rale

min

uut

(183

2)op

de

huid

ige

topo

graf

ie

lege

nda

Gem

eent

e Lo

chem

loca

tie

Schu

ltzh

uis

voor

mal

ige

tuin

voor

mal

ige

toeg

angs

weg

loca

tie

huis

Bla

nken

borg

kada

stra

le m

inuu

t (1

832)

huid

ige

topo

graf

ie

voor

mal

ige

grac

hten

Hui

s Bl

anke

nbor

g

A B C ED

2002

2002

100

1:2.

500

50 m

0

Graf

3F_f

ig2/

HA1

Figuur 71. Huis Blankenborg (nr. 112) - Projectie van de kadastrale minuut uit 1832 op de huidige topografie.



7

8

9

10

13

1112

35 14

15

36

4

6

5

16

34

17

33

18

19

20

21

31

32

22

23

24

3025

26

27

1

2

3

28

29

ab

cd

e

224700 224750

4691504691

50

469200224750

4692

00

224700

interpretatie

sondering met ondoordringbaar puin

sonderingsletter

vermoedelijke ligging gracht

vermoedelijke ligging gebouw


overig

Gemeente LochemHuis Blankenborg

Resultaten van het booronderzoek en interpretatie

boringen

legenda

c

sonderingen

zonder B-horizont

met B-horizont

met grachtvulling


12 boornummer

20022002

252015

1:500

0

m

105

graf3F_112_fig5/HA1

Figuur 72. Huis Blankenborg (nr. 112) - Resultaten en interpretatie van het booronderzoek.

[1 6 9 ]



R A A P

In zes boringen is op gemiddeld 90 cm -Mv op ondoordringbaar baksteen(puin)gestoten (figuur 72: boringen 25, 26, 27, 29, 30 en 36). De minimale diepte vanhet ondoordringbare puin bedraagt 30 cm -Mv (boring 26), de maximale diepte110 cm -Mv (boring 29). Deze laatste boring is gezet met een Edelmanboor meteen diameter van 15 cm. In deze boring zijn twee fragmenten van eengolf(dak)pan aangetroffen, die aan de bovenzijde voorzien zijn van groenbruinglazuur. Deze dakpanfragmenten dateren uit de 16e eeuw (De Vries, 1986). Inboring 29 is tevens een scherf steengoed uit de 16e eeuw aangetroffen, afkom-stig uit Keulen. In boring 2 zijn op 30 cm -Mv twee dakpanfragmenten aange-troffen. Deze fragmenten zijn aan de bovenzijde voorzien van glazuur. Mogelijkbetreft het eveneens fragmenten van een golfpan.

In de overige boringen is geen B-horizont en zijn geen archeologische indicatorenaangetroffen (figuur 72: boringen 12, 15, 18, 19, 20, 23, 24, 32 en 35).

18.3 Interpretatie

Op basis van de resultaten van het bureauonderzoek en het booronderzoek is eengoede indruk verkregen van het terrein van huis Blankenborg (figuur 71). Hetblijkt dat het oorspronkelijke huiseiland groter was dan op basis van de kadastraleminuut uit 1832 verwacht werd. Uit projectie van de boringen op de kadastraleminuut (niet afgebeeld) blijkt namelijk dat de noordelijk grens van de noordelijkegracht ongeveer 5 m in noordelijke richting verplaatst moet worden (figuur 71).Het eiland was circa 27 bij 30 m groot met rondom een circa 5,0 tot 7,5 m bredegracht. De ingang naar het huis(eiland) bevond zich aan de oostzijde. Het huisstond op het zuidwestelijke deel van het eiland. In vergelijking met de rest vanhet terrein is hier relatief veel puin aangetroffen. Bovendien is, met name nabijde rand van de gracht, op ondoordringbaar puin gestoten (figuur 72: boringen25, 26, 27, 29, 30 en 36). Dit ondoordringbare puin houdt waarschijnlijk verbandmet bakstenen funderingen of uitbraaksleuven. Vanwege de nabijheid van degracht heeft men de funderingen hier, in tegenstelling tot op de rest van hetterrein, dieper aangelegd. Hierdoor werd het uitbreken van deze funderingen bijde sloop van het huis bemoeilijkt, waardoor zij waarschijnlijk deels behoudenzijn. Opgemerkt moet worden dat het niet uitgesloten is dat zich elders op heteiland ook nog funderingen en/of uitbraaksleuven bevinden. Een deel van hetondoordringbare puin nabij de huidige grachtrand zal verband houden met bij desloop van het huis in de gracht geworpen puin. Het puin in boring 29 kan moge-lijk als zodanig worden geïnterpreteerd. Bij sonderingsonderzoek met behulp vande prikstok is noch ten oosten van boring 36, noch ten noorden van de boringen28 en 29 ondoordringbaar puin aangetroffen. Op basis hiervan wordt vermoeddat het ondoordringbare puin in de boringen en sonderingen langs de zuidelijkeen westelijke grachten verband houdt met funderingen en dat deze circa 12,5 mlang waren. Indien het oorspronkelijke huis Blankenborg een vierkant gebouwwas, zal het ongeveer 12,5 bij 12,5 m groot zijn geweest. Uit de resultaten vanhet booronderzoek blijkt dat zich buiten het huiseiland geen voorplein/-burchtbevond. Hier is in zes boringen een B-horizont aangetroffen (figuur 72: 9, 10, 11,31, 32 en 34). In de overige boringen is nauwelijks tot geen puin aangetroffen.



Op basis van de veronderstelde vorm en datering van de archeologische restenkan huis Blankenborg aangemerkt worden als een versterkte (omgrachte) (toren-)spieker. Dergelijke spiekers (of spijkers) dienden hoofdzakelijk als graanopslag,maar hadden doorgaans ook een woonfunctie (Jans, 2001). Huis Blankenborgvertoont qua grondplan en datering (16e eeuw) overeenkomsten met andere nogbestaande spiekers, waaronder huis Het Meyerink te Leesten, huis Het Spieker teVierakker en het Spijker Watervliet te Hattem. Hoewel de resten van het huiswaarschijnlijk uit de 16e eeuw dateren, is een middeleeuwse oorsprong goedmogelijk. Dit is middels historische bronnen namelijk vastgesteld voor huis HetSpieker te Vierakker (hoofdstuk 26) en huis Het Meyerink te Leesten (ziehoofdstuk 27).


ConclusiesOp basis van het onderzoek is een goede indruk verkregen van het terrein. Het isaannemelijk dat huis Blankenborg, dat uit de 16e eeuw dateert, een circa 12,5bij 12,5 m groot gebouw was dat op het zuidwestelijke deel van een circa 27 bij30 m groot omgracht terrein stond. Het huis was zeer waarschijnlijk een versterkte(omgrachte) spieker. Een middeleeuwse oorsprong van het huis is goed mogelijk,hoewel hiervoor geen aanwijzingen zijn aangetroffen. De gedempte (ca. 5,0 tot7,5 m brede) noordelijke en oostelijke grachten zijn nog grotendeels ongestoord(in enkele boringen is een humeuze grachtbodem aangetroffen). De diepte vanbeide grachten varieert van 1,2 tot 2,4 m -Mv. Verwacht wordt dat hier nog goedgeconserveerde archeologische resten aanwezig zijn. Gesteld kan worden datgrachtbodems in het algemeen veel en goed geconserveerde archeologische resten(zoals aardewerk, maar ook voorwerpen van hout, leer en ander organisch materiaal)kunnen bevatten. Deze resten zijn gedurende het gebruik van de gracht daarin alsafval gedeponeerd en als gevolg van de natte omstandigheden goed geconserveerd.In de voormalige oostelijke gracht kunnen mogelijk nog resten van de voormaligebrug aanwezig zijn. Aanwijzingen voor de aanwezigheid van een voorburcht aande oost- of noordzijde van het omgrachte terrein zijn niet aangetroffen. Tijdenshet veldonderzoek bleek dat het terrein zich gezien de dichte begroeiing nietleent voor een geofysisch onderzoek. De resultaten van het onderzoek naar dearcheologische resten van het huis Blankenborg zijn ook beschreven in RAAP-notitie 156 (Van Kempen, 2002a). De onderzoeksresultaten zijn in ARCHISingevoerd onder ARCHIS-waarnemingsnummer 139457.

AanbevelingenAanbevolen wordt om het terrein van huis Blankenborg in te richten en te ont-sluiten. Inrichting en ontsluiting moeten aan een aantal voorwaarden voldoen.Het terrein dient zodanig te worden ingericht dat een duurzaam behoud van dearcheologische resten wordt gegarandeerd. Men dient zich hierbij te realiserendat archeologische resten kwetsbaar zijn voor bodemingrepen. Dit betekentonder andere dat vermeden moet worden dat werkzaamheden ten behoeve vaninrichting en ontsluiting leiden tot beschadiging of zelfs vernietiging van dezeresten. Een belangrijke voorwaarde is verder dat de ondergrondse en onzichtbare

[1 7 1 ]



R A A P

archeologische resten aan het maaiveld zichtbaar gemaakt worden, zodat eenaantrekkelijk archeologisch landschappelijk object ontstaat.

In het geval van het huis Blankenborg is het een mogelijkheid om de huidigebegroeiing (bomen en struiken) op het terrein te verwijderen in verband met hunverstorende werking op de archeologische resten. Hierbij moet getracht wordenze vlak boven het maaiveld af te zagen. Het uitfrezen van wortelstelsels wordtvanwege de geringe diepteligging van de archeologische resten stellig afgeraden.Daarnaast kunnen de voormalige noordelijke en oostelijke grachten gedeeltelijkworden uitgegraven. De vrijgekomen grond kan gebruikt worden om de huisplaatsop te hogen. Het ophogen van de huisplaats is van belang om eventuele restenvan de voormalige bebouwing af te dekken en daarmee te beschermen.Bijkomend voordeel is dat de na het rooien van de begroeiing achtergeblevenboomstronken met grond afgedekt worden en het terrein geëgaliseerd wordt.Vanwege de grote archeologische waarde van de vulling van de gracht wordtdringend aanbevolen deze niet dieper dan tot 40 cm -Mv uit te graven (ook alsdeze dan nog niet watervoerend is). Voordat de voormalige grachten gedeeltelijkkunnen worden uitgegraven, dienen eerst middels een inventariserend archeolo-gisch onderzoek (waardering in de vorm van een beperkt aantal proefsleuven) deexacte ligging en begrenzing van de grachten te worden vastgesteld. Het eventueleuitbaggeren van de bestaande grachten dient onder archeologische begeleidingplaats te vinden. Aanbevolen wordt om het terrein na het grondverzet met grasin te zaaien, zodat een glooiend grasperceel ontstaat waarin de uitleg van dehuisplaats herkenbaar is. Het karakter van een omgracht huis kan verder wordengeaccentueerd door bijvoorbeeld een kleine brug over de oostelijke gracht aan teleggen.

Daarnaast wordt aanbevolen om middels een inventariserend archeologischonderzoek (waardering in de vorm van enkele kleine proefsleuven) de aard enomvang van de tijdens het booronderzoek aangetroffen funderingen/uitbraaksleuvenvast te stellen. Mogelijk kan een dergelijk onderzoek ook antwoord geven op devraag of het huis een middeleeuwse oorsprong/voorganger had.Ook wordt aanbevolen om de voormalige toegangslaan, die nog op de kadastraleminuut uit 1832 zichtbaar is, middels laanbeplanting te accentueren.

Van belang is het dat het ingerichte en ontsloten terrein van huis Blankenborgin de toekomst een toeristisch-recreatieve functie gaat vervullen. In dit verbandis het ten eerste van belang dat op het terrein een informatiepaneel met gegevensover het huis en zijn bewoners geplaatst wordt. Ten tweede wordt aanbevoleneen eventueel toekomstig aan te leggen fiets-/wandelpad door de omgeving vanVerwolde langs de huisplaats te leiden. Mogelijk kan het terrein een rol gaanspelen in een te ontwikkelen TRAP-route (Toeristisch Recreatief ArcheologischProject).

Tenslotte wordt aanbevolen om het terrein van huis Blankenborg op te nemen inhet CMA en aan te geven op de Archeologische Monumentenkaart van de provincieGelderland (AMK-Gelderland).



464000463000

228000

228000227000

227000226000

465000

226000

4650

0046

4000

4630

00

Figuur 73. Huis Pillinck



(gearceerd); inzet:


(ster).

[1 7 3 ]



R A A P

19 Huis Pillinck (nr. 131; gemeente Lochem)

Huidige toestandHet terrein van het voormalige huis Pillink ligt momenteel braak; het ligt tennoordoosten van de Badhuisstraat in de gemeente Lochem (kaartblad 34A,centrumcoördinaat 225.925/464.225; figuur 73). Het voormalige grachtenstelsel isnog in het terrein te herkennen in de vorm van drassige, langgerekte depressies.





- De kadastrale minuut uit 1832: Gemeente Langen Sectie B genaamd de EnkEerste Blad van no. 1 tot no. 177, schaal 1:2.500.

- Tekening van de ‘blijkers woning en het blijx perseel’, 1834 (Reincke, 2000).- De Topografische en Militaire topografische kaart van het Koningrijk derNederlanden (1830-1855), schaal 1:50.000 (Wolters-Noordhoff Atlas-produkties, 1990).

- De Chromotopografische kaart des Rijks, schaal 1:25.000, blad no. 435Lochem (gedeeltelijk herzien in 1900; ROBAS Producties, 1989).


- Literatuur met betrekking tot (de omgeving) van huis Pillinck (o.a. Vervloet,1983; zie literatuurlijst).



Figuur 74. Huis Pillinck

(nr. 131) - Projectie

van de kadastrale

minuut (1832) op de

huidige topografie.

B

B

B

A

C

D

E

F

G

Nieuwe weg

Berkel

Badhuisstraat

464100

226000

46420046

4200

46430046

4300

4641

00

225900225800 226000

225800 225900

huidige topografie

kadastrale minuut (1832)vermoedelijke voorburcht

voormalige boomgaard

voormalige loop Berkel

voormalige grachten

E

F

G

Projectie kadastrale minuut (1832) op de huidige topografieGemeente Lochem

verwachte locatie Huis Pillinck

voormalige koepel

voormalige vijver

Huis Pillinck

C

D

legendaA

B

22003

100

1:2.500

50

m

0

graf3_131/HA2

[1 7 5 ]



R A A P

Landschap en bodemGeologisch gezien ligt het terrein van het voormalige huis Pillinck op fluvioperi-glaciale afzettingen behorende tot de Formatie van Twente (Van den Berg e.a.,2000). Deze afzettingen zijn afgedekt door beekafzettingen dunner dan 1,0 m -Mv,behorende tot de Formatie van Singraven. In geomorfologisch opzicht ligt hetonderzoeksgebied in de bodem van het dal van de rivier de Berkel (Kleinsman &Ten Cate, 1979). De bodem van het dal van de Berkel bij Lochem bestaat inbodemkundig opzicht grotendeels uit kalkloze poldervaaggronden (Ebbers &Hamming, 1979: code Rn62C, grondwatertrap III).

Archeologie en historieIn 1347 is er sprake van een ‘huyse te Pillinc’ en in 1378 wordt een hofstedePillingh vermeld (Van Heuvel, 1903; Reincke, zonder jaar en 2000). Het huis isnooit tot havezate uitgegroeid, al duidt de term ‘huys’ er mogelijk op dat hetenigszins verdedigbaar was, waarschijnlijk middels grachten. Op de plankaartvoor verbetering van de Berkel in de marke van Zwiep uit 1642 is het vierkanteomgrachte terrein van het huis Pillinck ten oosten van de stad Lochem zichtbaar.Een huis wordt niet afgebeeld. Op de Topografische kaart van de linie van de IJsselvanaf Arnhem tot de Zuiderzee (1783; Versfelt, 2003) is binnen de omgrachtingeveneens geen bebouwing aangegeven. In 1794 wordt het goed Pillinck omschrevenals ‘een buitenhof met sijn tuin, huis en visscherijen, benevens een huis met debleekerij en de vroemisse’ (groot weiland). De buitenhof met tuin, huis en vis-scherijen betreft waarschijnlijk de oude huisplaats. Op de kadastrale minuut uit1832 is geen huis meer afgebeeld. Wel liggen er binnen het omgrachte terreineen koepel en een vijver (Reincke, 2000; figuur 74: C en D). Duidelijk is ook derechthoekige omgrachting zichtbaar (figuur 74: B). De grachten zijn circa 12,5 mbreed. Het terrein wordt aan de noordzijde begrensd door de Berkel. Aan dezuidzijde bevond zich de ingang middels een dam of brug over de gracht. Aandeze zijde is ook een rechthoekig omgracht voorterrein zichtbaar: mogelijk eenvoorburcht (figuur 74: E). Ten oosten van de oostelijke gracht ligt een driehoekigomgracht terrein: mogelijk een boomgaard (figuur 74: F). Het is onbekendwanneer het huis is afgebroken. Vermoeddelijk zal dit tussen 1794 en 1832 zijngebeurd. Ook is niet bekend wanneer de koepel gesloopt is.

Mogelijkheden voor vervolgonderzoekOp het terrein van het huis Pillinck heeft in het najaar van 2000 in verband metnieuwbouw een booronderzoek plaatsgevonden, gedeeltelijk ter hoogte van devoormalige gracht (een kwart van het totale terrein; Scholte Lubberink, 2001).Aan de hand van een aanvullend booronderzoek kan vastgesteld worden of zichnog gebouwresten in de ondergrond bevinden. Het booronderzoek moet uitwijzenof een geofysisch vervolgonderzoek wenselijk is.



Figuur 75. Het Raasink





459

217

216

462461

460

217

216

214

214 215

215

461

460

459

462

[1 7 7 ]



R A A P

20 Huis Het Raasink (nr. 123; gemeente Warnsveld)


Huidige toestandHet terrein is in gebruik als grasland en bevindt zich direct ten noorden van heterf van boerderij Geesinkweg 10 te Warnsveld (kaartblad 33H, centrumcoördinaat215.650/460.710; figuur 75).



Historische en topografische kaarten:- De kadastrale minuut uit 1832: gemeente Warnsveld in 10 Sectien, Sectie Agenaamd Werken Blad 3 van no. 259 tot 540, schaal 1:2.500 (Van Eck e.a.,2000).


- De Chromotopografische kaart des Rijks, schaal 1:25.000. blad no. 434 Laren(gedeeltelijk herzien in 1911; ROBAS Producties, 1989).


- Literatuur met betrekking tot (de omgeving van) huis Het Raasink (o.a.Scholte Lubberink & Lohof, 1998; zie literatuurlijst).

Landschap en bodemGeomorfologisch gezien ligt het voormalige huis Het Raasink in een beekdal/vlakte van dekzandwelvingen. In bodemkundig opzicht bestaat de bodem in hetonderzoeksgebied uit beekeerdgronden (Stiboka, 1979: code pZg23, grondwater-trap III). De hoogteligging van het onderzoeksgebied varieert van ongeveer 8,50tot 9,75 m +NAP (figuur 78).





van de kadastrale

minuut (1832) op de

huidige topografie.



CCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBB


Geesinkweg

Geesinkweg

Geesinkweg

Geesinkweg

Geesinkweg

Geesinkweg

Geesinkweg

Geesinkweg

Geesinkweg

Geesinkweg

Geesinkweg

Geesinkweg

Geesinkweg

Geesinkweg

Geesinkweg

Geesinkweg

Geesinkweg

Geesinkweg

Geesinkweg

Geesinkweg

Geesinkweg

Geesinkweg

Geesinkweg

Geesinkweg

Geesinkweg

Geesinkweg

Geesinkweg

Geesinkweg

Geesinkweg

Geesinkweg

Geesinkweg

Geesinkweg

Geesinkweg

Geesinkweg

Geesinkweg

Geesinkweg

Geesinkweg

Geesinkweg

Geesinkweg

Geesinkweg

Geesinkweg

Geesinkweg

Geesinkweg

Geesinkweg

Geesinkweg

Geesinkweg

Geesinkweg

Geesinkweg

Geesinkweg

215800215700

46070046

0700

46080046

0800

4606

00460600

215800215700

215500

215600

215600

215500


Projectie kadastrale minuut (1832) op de huidige topografieGemeente Warnsveld

huidige topografievoormalige grachten

huis Het Raasink

B

A

toegangslaanC

mogelijke locatie brugD

Huis Het Raasink

legenda

22003

100

1:2.500

50

m

0

graf3_123_fig2/HA2

[1 7 9 ]



R A A P

Archeologie en historieIn ARCHIS staat het terrein van het voormalige huis Het Raasink geregistreerdonder ARCHIS-waarnemingsnummer 133754. Van het terrein zijn evenwel geenarcheologische vondsten bekend.

Het Raasink was een omgrachte spijker of spieker. De ligging van het huis, degracht en de toegangslaan (figuur 76: resp. A, B en C) kunnen bepaald wordendoor de projectie van de kadastrale minuut uit 1832 op de huidige topografie.De gracht is op twee plaatsen onderbroken; mogelijk lag hier vroeger een brug(figuur 76: D). De oudste vermelding van Het Raasink dateert uit 1675; het huiswas toen in handen van jonker Gerrit Raesink tot den Korenblik (Petersen &Harenberg, 1987). In 1677 is er in de leenprotocollen sprake van ‘Rasinxstede’(Eijken, 1995). In een leenprotocol van 1717 wordt het huis aangeduid met denaam ‘Raesinck Saelstede’ en bestond het uit een ‘huis, hof, bouwcampen, weiden’.In dit protocol wordt ook verwezen naar een molenberg waarop tot voor kort eenwindmolen stond. Hieruit blijkt dat nabij huis Het Raasink een molen stond. Naarverluid werd het huis ook wel ‘Korenblik’ of ‘Rasinkplaats’ genoemd.Er bestaat een tekening van huis Het Raasink uit 1720 van de hand van F. Berkhuys.Op de tekening is een rechthoekig huis afgebeeld met aan de voorzijde eenGelderse topgevel. Berkhuys’ tekeningen geven niet altijd even betrouwbaar dewerkelijkheid weer (figuur 77). Onderhavige tekening vertoont echter wel enigegelijkenis met de weergave (rechthoekig grondplan) van huis Het Raasink op dekadastrale minuut uit 1832 (figuur 76). Het huis heeft schade geleden bij branden

Figuur 77. Het Raasink (nr. 123) - Huis Het Raasink in 1720 door F. Berkhuys (uit: Petersen & Harenberg, 1987).



Geesinkweg

Geesinkweg

Geesinkweg

Geesinkweg

Geesinkweg

Geesinkweg

Geesinkweg

Geesinkweg

Geesinkweg

Geesinkweg

Geesinkweg

Geesinkweg

Geesinkweg

Geesinkweg

Geesinkweg

Geesinkweg

Geesinkweg

Geesinkweg

Geesinkweg

Geesinkweg

Geesinkweg

Geesinkweg

Geesinkweg

Geesinkweg

Geesinkweg

Geesinkweg

Geesinkweg

Geesinkweg

Geesinkweg

Geesinkweg

Geesinkweg

Geesinkweg

Geesinkweg

Geesinkweg

Geesinkweg

Geesinkweg

Geesinkweg

Geesinkweg

Geesinkweg

Geesinkweg

Geesinkweg

Geesinkweg

Geesinkweg

Geesinkweg

Geesinkweg

Geesinkweg

Geesinkweg

Geesinkweg

Geesinkweg

215800215700

46070046

0700

46080046

0800

4606

00460600

215800215700

215500

215600

215600

215500


huidige topografie

Gemeente WarnsveldHuis Het Raasink


overig

hoger dan 10,75

hoogte van het maaiveld in m t.o.v. NAP

kadastrale minuut (1832)10,50 tot 10,7510,25 tot 10,5010,00 tot 10,259,75 tot 10,009,50 tot 9,759,25 tot 9,509,00 tot 9,258,75 tot 9,008,50 tot 8,75lager dan 8,50

legenda

22003

100

1:2.500

50

m

0

graf3E_123_fig4/HA2


(nr. 123) - Hoogteligging

en kadastrale minuut

(1832).

[1 8 1 ]



R A A P

in 1785 en 1924. Na de laatste brand is het gesloopt. De gracht is aan het eindvan de 19e eeuw gedempt.

Mogelijkheden voor vervolgonderzoekAan de hand van een booronderzoek kan vastgesteld worden of er nog resten vanfundamenten en grachten in de ondergrond aanwezig zijn. De precieze aard enlocatie van deze resten kan met behulp van een weerstandsonderzoek bepaaldworden.

20.2 Veldonderzoek

Op het terrein van huis Het Raasink heeft op 24, 25 en 26 juni 2002 een geofysischonderzoek en een booronderzoek plaatsgevonden met als doel het opsporen vanondergrondse restanten van gebouwen en de voormalige gracht. Het veldwerk werdmogelijk gemaakt door de enthousiaste medewerking van de grondeigenaar (deStichting Het Burger Weeshuis te Zutphen) en de pachter (de heer H. Makkink).

Het veldonderzoek op het terrein van huis Het Raasink bestond uit weerstands-onderzoek, magnetisch onderzoek en karterend booronderzoek.

WeerstandsonderzoekTijdens het weerstandsonderzoek is een blok van 48 bij 23 m gemeten (figuur 79).Omdat het weerstandsonderzoek zeer moeizaam verliep vanwege een grote hoe-veelheid puin onder het oppervlak, kon niet het gehele terrein van huis HetRaasink onderzocht worden. In het oostelijke deel van het gemeten blok zijnvoornamelijk hoge tot zeer hoge weerstandswaarden gemeten. Deze zone wordt vanzuid naar noord breder: van 5 tot 10 m. In het westelijke deel van het gemetengebied zijn hoofdzakelijk lage tot zeer lage weerstandswaarden gemeten. Hetbetreft een zone van circa 15 bij 20 m. Een duidelijke vorm is hierin moeilijk teherkennen. In het zuidelijke deel van het gemeten gebied is een zeer smalle (ca.1 m brede), noordwest-zuidoost georiënteerde baan van lage tot zeer lage weer-standswaarden zichtbaar. Midden in het gemeten gebied, nabij de boringen 5 en73, is een zone van 5 bij 2,5 m van lage tot zeer lage weerstandswaarden gemeten.Direct westelijk en oostelijk hiervan is een circa 3 m brede baan van middelhogetot hoge weerstandswaarden zichtbaar. Zuidelijk van de zone van lage tot zeerlage weerstandswaarden is een vierkante zone van circa 7,5 bij 7,5 m van hogeweerstandswaarden zichtbaar.

Magnetisch onderzoekTijdens het onderzoek met de magnetometer is een rechthoekig blok van circa 45bij 110 m onderzocht. De resultaten van het magnetisch onderzoek tonen overhet gehele gemeten gebied zeer abrupte overgangen in het magnetisch veld. Demetingen worden namelijk verstoord door ruis (verstoring) veroorzaakt door puin(waaronder bouwpuin) dat in het hele onderzoeksgebied aan of net onder hetoppervlak aanwezig is. Omdat eventuele archeologische structuren door deomgevingsruis zeer moeilijk zichtbaar zijn, zijn de resultaten van het magnetisch


onderzoek nauwelijks bruikbaar voor een archeologische interpretatie. Deresultaten van dit onderzoek zijn derhalve niet afgebeeld.

BooronderzoekDoor middel van waterpassen is van elke boring de hoogte ten opzichte van NAPbepaald. Hiertoe is gebruik gemaakt van een NAP-bout in de zuidgevel van deschuur van de boerderij aan de Geesinkweg 7 (NAP-boutnummer 33H-188: hoogte10,843 m +NAP).

Tijdens het booronderzoek is in alle boringen een bouwvoor aangetroffen meteen gemiddelde dikte van 25 cm. Met uitzondering van de boringen 46, 47, 67 en80 zijn in alle boringen brokjes puin aangetroffen. Het puin bestaat uit brokjesbaksteen (geel en rood), mortel, tegelfagmenten en stukjes leisteen. De hoeveelheidpuin kan onderverdeeld worden naar weinig, veel en zeer veel puin (figuur 79).Met name in de boringen 3, 7, 18, 19, 28 t/m 31, 56, 72, 85, 89, 90, 92 en 93bevindt zich zeer veel puin in de bodem. De top van de puinlaag bevindt zich inde boringen 3, 18, 19, 28, 29, 30, 31, 72, 85, 92 en 93 op gemiddeld 55 cm -Mv.De dikte van de puinlaag varieert van 5 cm in de boringen 18 en 93 tot 60 cm inboring 31; de gemiddelde dikte bedraagt 25 cm. De puinlaag in deze boringenkan mogelijk als uitbraaksleuf geïnterpreteerd worden. De grote hoeveelheid puinin boring 90 bevindt zich direct onder de bouwvoor op 30 cm -Mv en houdt daaromgeen verband met een uitbraaksleuf. De grote hoeveelheid puin in de boringen 7 en56 bevindt zich in een voormalige vijver of kuil. Het puin in boring 89 bevindtzich in een grachtvulling; mogelijk is dit ook voor het puin in boring 85 hetgeval. In vier boringen is op ondoordringbaar puin gestoten (figuur 79: boringen24, 82, 91 en 95). Het ondoordringbare puin houdt waarschijnlijk verband metbakstenen funderingen en bevindt zich op gemiddeld 55 cm -Mv. Het ondoor-dringbare puin in boring 95 is waarschijnlijk slooppuin dat bij de afbraak van deschuur die hier tot voor kort stond, in de bodem is beland. Deze schuur is opfiguur 79, direct ten zuiden van boring 95, afgebeeld. In boring 84 is op 160 cm-Mv op een ondoordringbare laag gestoten. Dit betreft geen bakstenen fundering.Omdat in de lagen boven het ondoordringbare materiaal veel recent materiaal (zoalspuin en glas) is aangetroffen, is het ondoordringbare materiaal waarschijnlijkeveneens van recente datum.

In 20 boringen zijn resten van de gedempte gracht aangetroffen (figuur 79:boringen 1, 2, 15, 21, 22, 33, 45, 46, 48, 57, 59, 64, 65, 69, 75, 78, 79, 86, 87en 89). De bodem van de gracht bevindt zich op gemiddeld 180 cm -Mv. Demaximale diepte van de grachtbodem bedraagt 240 cm -Mv in boring 22. Devoormalig gracht is herkenbaar aan een vlekkerige, gelaagde (afwisseling van veen,zand en kleilagen) en verrommelde vulling met daarin puin, spikkels houtskool,stukjes bot en aardewerkscherven. De bodem van de gracht bestaat hoofdzakelijkuit een veenlaag of een zandlaag met een hoog veengehalte met daarin planten-resten. De grachtbodem is over het algemeen zwart tot donkerbruin van kleur. Inde boringen 1, 2, 15, 45, 46, 48, 57, 59, 69, 78, 86, 87 en 89 is op de bodem vande gracht nog een gemiddeld 25 cm dikke venige (humeuze) laag aangetroffen.


[1 8 3 ]



R A A P

61 61 61 61 61 61 6161 61 61 61 61 61 6161 61 61 61 61 61 6161 61 61 61 61 6161 61 61 61 61 61 6161 61 61 61 61 61 6161 61 61 61 61 61 6161

60 60 60 60 60 60 6060 60 60 60 60 60 6060 60 60 60 60 60 6060 60 60 60 60 6060 60 60 60 60 60 6060 60 60 60 60 60 6060 60 60 60 60 60 6060

37 37 37 37 37 37 3737 37 37 37 37 37 3737 37 37 37 37 37 3737 37 37 37 37 3737 37 37 37 37 37 3737 37 37 37 37 37 3737 37 37 37 37 37 3737

36 36 36 36 36 36 3636 36 36 36 36 36 3636 36 36 36 36 36 3636 36 36 36 36 3636 36 36 36 36 36 3636 36 36 36 36 36 3636 36 36 36 36 36 3636

35 35 35 35 35 35 3535 35 35 35 35 35 3535 35 35 35 35 35 3535 35 35 35 35 3535 35 35 35 35 35 3535 35 35 35 35 35 3535 35 35 35 35 35 3535

34 34 34 34 34 34 3434 34 34 34 34 34 3434 34 34 34 34 34 3434 34 34 34 34 3434 34 34 34 34 34 3434 34 34 34 34 34 3434 34 34 34 34 34 3434

33 33 33 33 33 33 3333 33 33 33 33 33 3333 33 33 33 33 33 3333 33 33 33 33 3333 33 33 33 33 33 3333 33 33 33 33 33 3333 33 33 33 33 33 3333

47 47 47 47 47 47 4747 47 47 47 47 47 4747 47 47 47 47 47 4747 47 47 47 47 4747 47 47 47 47 47 4747 47 47 47 47 47 4747 47 47 47 47 47 4747

46 46 46 46 46 46 4646 46 46 46 46 46 4646 46 46 46 46 46 4646 46 46 46 46 4646 46 46 46 46 46 4646 46 46 46 46 46 4646 46 46 46 46 46 4646

45 45 45 45 45 45 4545 45 45 45 45 45 4545 45 45 45 45 45 4545 45 45 45 45 4545 45 45 45 45 45 4545 45 45 45 45 45 4545 45 45 45 45 45 4545

44 44 44 44 44 44 4444 44 44 44 44 44 4444 44 44 44 44 44 4444 44 44 44 44 4444 44 44 44 44 44 4444 44 44 44 44 44 4444 44 44 44 44 44 4444

42 42 42 42 42 42 4242 42 42 42 42 42 4242 42 42 42 42 42 4242 42 42 42 42 4242 42 42 42 42 42 4242 42 42 42 42 42 4242 42 42 42 42 42 4242

59 59 59 59 59 59 5959 59 59 59 59 59 5959 59 59 59 59 59 5959 59 59 59 59 5959 59 59 59 59 59 5959 59 59 59 59 59 5959 59 59 59 59 59 5959

58 58 58 58 58 58 5858 58 58 58 58 58 5858 58 58 58 58 58 5858 58 58 58 58 5858 58 58 58 58 58 5858 58 58 58 58 58 5858 58 58 58 58 58 5858

43 43 43 43 43 43 4343 43 43 43 43 43 4343 43 43 43 43 43 4343 43 43 43 43 4343 43 43 43 43 43 4343 43 43 43 43 43 4343 43 43 43 43 43 4343

41 41 41 41 41 41 4141 41 41 41 41 41 4141 41 41 41 41 41 4141 41 41 41 41 4141 41 41 41 41 41 4141 41 41 41 41 41 4141 41 41 41 41 41 4141

40 40 40 40 40 40 4040 40 40 40 40 40 4040 40 40 40 40 40 4040 40 40 40 40 4040 40 40 40 40 40 4040 40 40 40 40 40 4040 40 40 40 40 40 4040

39 39 39 39 39 39 3939 39 39 39 39 39 3939 39 39 39 39 39 3939 39 39 39 39 3939 39 39 39 39 39 3939 39 39 39 39 39 3939 39 39 39 39 39 3939

38 38 38 38 38 38 3838 38 38 38 38 38 3838 38 38 38 38 38 3838 38 38 38 38 3838 38 38 38 38 38 3838 38 38 38 38 38 3838 38 38 38 38 38 3838

32 32 32 32 32 32 3232 32 32 32 32 32 3232 32 32 32 32 32 3232 32 32 32 32 3232 32 32 32 32 32 3232 32 32 32 32 32 3232 32 32 32 32 32 3232

31 31 31 31 31 31 3131 31 31 31 31 31 3131 31 31 31 31 31 3131 31 31 31 31 3131 31 31 31 31 31 3131 31 31 31 31 31 3131 31 31 31 31 31 3131

63 63 63 63 63 63 6363 63 63 63 63 63 6363 63 63 63 63 63 6363 63 63 63 63 6363 63 63 63 63 63 6363 63 63 63 63 63 6363 63 63 63 63 63 6363

62 62 62 62 62 62 6262 62 62 62 62 62 6262 62 62 62 62 62 6262 62 62 62 62 6262 62 62 62 62 62 6262 62 62 62 62 62 6262 62 62 62 62 62 6262

53 53 53 53 53 53 5353 53 53 53 53 53 5353 53 53 53 53 53 5353 53 53 53 53 5353 53 53 53 53 53 5353 53 53 53 53 53 5353 53 53 53 53 53 5353

52 52 52 52 52 52 5252 52 52 52 52 52 5252 52 52 52 52 52 5252 52 52 52 52 5252 52 52 52 52 52 5252 52 52 52 52 52 5252 52 52 52 52 52 5252

51 51 51 51 51 51 5151 51 51 51 51 51 5151 51 51 51 51 51 5151 51 51 51 51 5151 51 51 51 51 51 5151 51 51 51 51 51 5151 51 51 51 51 51 5151

50 50 50 50 50 50 5050 50 50 50 50 50 5050 50 50 50 50 50 5050 50 50 50 50 5050 50 50 50 50 50 5050 50 50 50 50 50 5050 50 50 50 50 50 5050

49 49 49 49 49 49 4949 49 49 49 49 49 4949 49 49 49 49 49 4949 49 49 49 49 4949 49 49 49 49 49 4949 49 49 49 49 49 4949 49 49 49 49 49 4949

48 48 48 48 48 48 4848 48 48 48 48 48 4848 48 48 48 48 48 4848 48 48 48 48 4848 48 48 48 48 48 4848 48 48 48 48 48 4848 48 48 48 48 48 4848

90 90 90 90 90 90 9090 90 90 90 90 90 9090 90 90 90 90 90 9090 90 90 90 90 9090 90 90 90 90 90 9090 90 90 90 90 90 9090 90 90 90 90 90 9090

91 91 91 91 91 91 9191 91 91 91 91 91 9191 91 91 91 91 91 9191 91 91 91 91 9191 91 91 91 91 91 9191 91 91 91 91 91 9191 91 91 91 91 91 9191

89 89 89 89 89 89 8989 89 89 89 89 89 8989 89 89 89 89 89 8989 89 89 89 89 8989 89 89 89 89 89 8989 89 89 89 89 89 8989 89 89 89 89 89 8989

30 30 30 30 30 30 3030 30 30 30 30 30 3030 30 30 30 30 30 3030 30 30 30 30 3030 30 30 30 30 30 3030 30 30 30 30 30 3030 30 30 30 30 30 3030

29 29 29 29 29 29 2929 29 29 29 29 29 2929 29 29 29 29 29 2929 29 29 29 29 2929 29 29 29 29 29 2929 29 29 29 29 29 2929 29 29 29 29 29 2929

28 28 28 28 28 28 2828 28 28 28 28 28 2828 28 28 28 28 28 2828 28 28 28 28 2828 28 28 28 28 28 2828 28 28 28 28 28 2828 28 28 28 28 28 2828

54 54 54 54 54 54 5454 54 54 54 54 54 5454 54 54 54 54 54 5454 54 54 54 54 5454 54 54 54 54 54 5454 54 54 54 54 54 5454 54 54 54 54 54 5454

56 56 56 56 56 56 5656 56 56 56 56 56 5656 56 56 56 56 56 5656 56 56 56 56 5656 56 56 56 56 56 5656 56 56 56 56 56 5656 56 56 56 56 56 5656

55 55 55 55 55 55 5555 55 55 55 55 55 5555 55 55 55 55 55 5555 55 55 55 55 5555 55 55 55 55 55 5555 55 55 55 55 55 5555 55 55 55 55 55 5555

14 14 14 14 14 14 1414 14 14 14 14 14 1414 14 14 14 14 14 1414 14 14 14 14 1414 14 14 14 14 14 1414 14 14 14 14 14 1414 14 14 14 14 14 1414

17 17 17 17 17 17 1717 17 17 17 17 17 1717 17 17 17 17 17 1717 17 17 17 17 1717 17 17 17 17 17 1717 17 17 17 17 17 1717 17 17 17 17 17 1717

16 16 16 16 16 16 1616 16 16 16 16 16 1616 16 16 16 16 16 1616 16 16 16 16 1616 16 16 16 16 16 1616 16 16 16 16 16 1616 16 16 16 16 16 1616

15 15 15 15 15 15 1515 15 15 15 15 15 1515 15 15 15 15 15 1515 15 15 15 15 1515 15 15 15 15 15 1515 15 15 15 15 15 1515 15 15 15 15 15 1515 92 92 92 92 92 92 9292 92 92 92 92 92 9292 92 92 92 92 92 9292 92 92 92 92 9292 92 92 92 92 92 9292 92 92 92 92 92 9292 92 92 92 92 92 9292

27 27 27 27 27 27 2727 27 27 27 27 27 2727 27 27 27 27 27 2727 27 27 27 27 2727 27 27 27 27 27 2727 27 27 27 27 27 2727 27 27 27 27 27 2727

87 87 87 87 87 87 8787 87 87 87 87 87 8787 87 87 87 87 87 8787 87 87 87 87 8787 87 87 87 87 87 8787 87 87 87 87 87 8787 87 87 87 87 87 8787

86 86 86 86 86 86 8686 86 86 86 86 86 8686 86 86 86 86 86 8686 86 86 86 86 8686 86 86 86 86 86 8686 86 86 86 86 86 8686 86 86 86 86 86 8686

85 85 85 85 85 85 8585 85 85 85 85 85 8585 85 85 85 85 85 8585 85 85 85 85 8585 85 85 85 85 85 8585 85 85 85 85 85 8585 85 85 85 85 85 8585

84 84 84 84 84 84 8484 84 84 84 84 84 8484 84 84 84 84 84 8484 84 84 84 84 8484 84 84 84 84 84 8484 84 84 84 84 84 8484 84 84 84 84 84 8484

13 13 13 13 13 13 1313 13 13 13 13 13 1313 13 13 13 13 13 1313 13 13 13 13 1313 13 13 13 13 13 1313 13 13 13 13 13 1313 13 13 13 13 13 1313

12 12 12 12 12 12 1212 12 12 12 12 12 1212 12 12 12 12 12 1212 12 12 12 12 1212 12 12 12 12 12 1212 12 12 12 12 12 1212 12 12 12 12 12 1212

11 11 11 11 11 11 1111 11 11 11 11 11 1111 11 11 11 11 11 1111 11 11 11 11 1111 11 11 11 11 11 1111 11 11 11 11 11 1111 11 11 11 11 11 1111

10 10 10 10 10 10 1010 10 10 10 10 10 1010 10 10 10 10 10 1010 10 10 10 10 1010 10 10 10 10 10 1010 10 10 10 10 10 1010 10 10 10 10 10 1010

83 83 83 83 83 83 8383 83 83 83 83 83 8383 83 83 83 83 83 8383 83 83 83 83 8383 83 83 83 83 83 8383 83 83 83 83 83 8383 83 83 83 83 83 8383

94 94 94 94 94 94 9494 94 94 94 94 94 9494 94 94 94 94 94 9494 94 94 94 94 9494 94 94 94 94 94 9494 94 94 94 94 94 9494 94 94 94 94 94 9494

93 93 93 93 93 93 9393 93 93 93 93 93 9393 93 93 93 93 93 9393 93 93 93 93 9393 93 93 93 93 93 9393 93 93 93 93 93 9393 93 93 93 93 93 9393 26 26 26 26 26 26 2626 26 26 26 26 26 2626 26 26 26 26 26 262

6 26 26 26 26 2626 26 26 26 26 26 2626 26 26 26 26 26 2626 26 26 26 26 26 2626

25 25 25 25 25 25 2525 25 25 25 25 25 2525 25 25 25 25 25 2525 25 25 25 25 2525 25 25 25 25 25 2525 25 25 25 25 25 2525 25 25 25 25 25 2525

24 24 24 24 24 24 2424 24 24 24 24 24 2424 24 24 24 24 24 2424 24 24 24 24 2424 24 24 24 24 24 2424 24 24 24 24 24 2424 24 24 24 24 24 2424

57 57 57 57 57 57 5757 57 57 57 57 57 5757 57 57 57 57 57 5757 57 57 57 57 5757 57 57 57 57 57 5757 57 57 57 57 57 5757 57 57 57 57 57 5757

65 65 65 65 65 65 6565 65 65 65 65 65 6565 65 65 65 65 65 6565 65 65 65 65 6565 65 65 65 65 65 6565 65 65 65 65 65 6565 65 65 65 65 65 6565

9 9 9 9 9 9 99 9 9 9 9 9 99 9 9 9 9 9 99 9 9 9 9 99 9 9 9 9 9 99 9 9 9 9 9 99 9 9 9 9 9 99

8 8 8 8 8 8 88 8 8 8 8 8 88 8 8 8 8 8 88 8 8 8 8 88 8 8 8 8 8 88 8 8 8 8 8 88 8 8 8 8 8 88

7 7 7 7 7 7 77 7 7 7 7 7 77 7 7 7 7 7 77 7 7 7 7 77 7 7 7 7 7 77 7 7 7 7 7 77 7 7 7 7 7 77

5 5 5 5 5 5 55 5 5 5 5 5 55 5 5 5 5 5 55 5 5 5 5 55 5 5 5 5 5 55 5 5 5 5 5 55 5 5 5 5 5 55

71 71 71 71 71 71 7171 71 71 71 71 71 7171 71 71 71 71 71 7171 71 71 71 71 7171 71 71 71 71 71 7171 71 71 71 71 71 7171 71 71 71 71 71 7171

18 18 18 18 18 18 1818 18 18 18 18 18 1818 18 18 18 18 18 1818 18 18 18 18 1818 18 18 18 18 18 1818 18 18 18 18 18 1818 18 18 18 18 18 1818

6 6 6 6 6 6 66 6 6 6 6 6 66 6 6 6 6 6 66 6 6 6 6 66 6 6 6 6 6 66 6 6 6 6 6 66 6 6 6 6 6 66

88 88 88 88 88 88 8888 88 88 88 88 88 8888 88 88 88 88 88 8888 88 88 88 88 8888 88 88 88 88 88 8888 88 88 88 88 88 8888 88 88 88 88 88 8888

96 96 96 96 96 96 9696 96 96 96 96 96 9696 96 96 96 96 96 9696 96 96 96 96 9696 96 96 96 96 96 9696 96 96 96 96 96 9696 96 96 96 96 96 9696

95 95 95 95 95 95 9595 95 95 95 95 95 9595 95 95 95 95 95 9595 95 95 95 95 9595 95 95 95 95 95 9595 95 95 95 95 95 9595 95 95 95 95 95 9595

1 1 1 1 1 1 11 1 1 1 1 1 11 1 1 1 1 1 11 1 1 1 1 11 1 1 1 1 1 11 1 1 1 1 1 11 1 1 1 1 1 11

82 82 82 82 82 82 8282 82 82 82 82 82 8282 82 82 82 82 82 8282 82 82 82 82 8282 82 82 82 82 82 8282 82 82 82 82 82 8282 82 82 82 82 82 8282

4 4 4 4 4 4 44 4 4 4 4 4 44 4 4 4 4 4 44 4 4 4 4 44 4 4 4 4 4 44 4 4 4 4 4 44 4 4 4 4 4 44

3 3 3 3 3 3 33 3 3 3 3 3 33 3 3 3 3 3 33 3 3 3 3 33 3 3 3 3 3 33 3 3 3 3 3 33 3 3 3 3 3 33

2 2 2 2 2 2 22 2 2 2 2 2 22 2 2 2 2 2 22 2 2 2 2 22 2 2 2 2 2 22 2 2 2 2 2 22 2 2 2 2 2 22

68 68 68 68 68 68 6868 68 68 68 68 68 6868 68 68 68 68 68 6868 68 68 68 68 6868 68 68 68 68 68 6868 68 68 68 68 68 6868 68 68 68 68 68 6868

67 67 67 67 67 67 6767 67 67 67 67 67 6767 67 67 67 67 67 6767 67 67 67 67 6767 67 67 67 67 67 6767 67 67 67 67 67 6767 67 67 67 67 67 6767

66 66 66 66 66 66 6666 66 66 66 66 66 6666 66 66 66 66 66 6666 66 66 66 66 6666 66 66 66 66 66 6666 66 66 66 66 66 6666 66 66 66 66 66 6666

81 81 81 81 81 81 8181 81 81 81 81 81 8181 81 81 81 81 81 8181 81 81 81 81 8181 81 81 81 81 81 8181 81 81 81 81 81 8181 81 81 81 81 81 8181

80 80 80 80 80 80 8080 80 80 80 80 80 8080 80 80 80 80 80 8080 80 80 80 80 8080 80 80 80 80 80 8080 80 80 80 80 80 8080 80 80 80 80 80 8080

73 73 73 73 73 73 7373 73 73 73 73 73 7373 73 73 73 73 73 7373 73 73 73 73 7373 73 73 73 73 73 7373 73 73 73 73 73 7373 73 73 73 73 73 7373

72 72 72 72 72 72 7272 72 72 72 72 72 7272 72 72 72 72 72 7272 72 72 72 72 7272 72 72 72 72 72 7272 72 72 72 72 72 7272 72 72 72 72 72 7272

20 20 20 20 20 20 2020 20 20 20 20 20 2020 20 20 20 20 20 2020 20 20 20 20 2020 20 20 20 20 20 2020 20 20 20 20 20 2020 20 20 20 20 20 2020

19 19 19 19 19 19 1919 19 19 19 19 19 1919 19 19 19 19 19 1919 19 19 19 19 1919 19 19 19 19 19 1919 19 19 19 19 19 1919 19 19 19 19 19 1919

70 70 70 70 70 70 7070 70 70 70 70 70 7070 70 70 70 70 70 7070 70 70 70 70 7070 70 70 70 70 70 7070 70 70 70 70 70 7070 70 70 70 70 70 7070

69 69 69 69 69 69 6969 69 69 69 69 69 6969 69 69 69 69 69 6969 69 69 69 69 6969 69 69 69 69 69 6969 69 69 69 69 69 6969 69 69 69 69 69 6969

64 64 64 64 64 64 6464 64 64 64 64 64 6464 64 64 64 64 64 6464 64 64 64 64 6464 64 64 64 64 64 6464 64 64 64 64 64 6464 64 64 64 64 64 6464

75 75 75 75 75 75 7575 75 75 75 75 75 7575 75 75 75 75 75 7575 75 75 75 75 7575 75 75 75 75 75 7575 75 75 75 75 75 7575 75 75 75 75 75 7575

79 79 79 79 79 79 7979 79 79 79 79 79 7979 79 79 79 79 79 7979 79 79 79 79 7979 79 79 79 79 79 7979 79 79 79 79 79 7979 79 79 79 79 79 7979

74 74 74 74 74 74 7474 74 74 74 74 74 7474 74 74 74 74 74 7474 74 74 74 74 7474 74 74 74 74 74 7474 74 74 74 74 74 7474 74 74 74 74 74 7474

22 22 22 22 22 22 2222 22 22 22 22 22 2222 22 22 22 22 22 2222 22 22 22 22 2222 22 22 22 22 22 2222 22 22 22 22 22 2222 22 22 22 22 22 2222

21 21 21 21 21 21 2121 21 21 21 21 21 2121 21 21 21 21 21 2121 21 21 21 21 2121 21 21 21 21 21 2121 21 21 21 21 21 2121 21 21 21 21 21 2121

78 78 78 78 78 78 7878 78 78 78 78 78 7878 78 78 78 78 78 7878 78 78 78 78 7878 78 78 78 78 78 7878 78 78 78 78 78 7878 78 78 78 78 78 7878

77 77 77 77 77 77 7777 77 77 77 77 77 7777 77 77 77 77 77 7777 77 77 77 77 7777 77 77 77 77 77 7777 77 77 77 77 77 7777 77 77 77 77 77 7777

76 76 76 76 76 76 7676 76 76 76 76 76 7676 76 76 76 76 76 7676 76 76 76 76 7676 76 76 76 76 76 7676 76 76 76 76 76 7676 76 76 76 76 76 7676

23 23 23 23 23 23 2323 23 23 23 23 23 2323 23 23 23 23 23 2323 23 23 23 23 2323 23 23 23 23 23 2323 23 23 23 23 23 2323 23 23 23 23 23 2323

boer

deri

j Gee

sink

weg

10

Voor

mal

ige

sch

uur

2157

00

460750

2157

00

460700

460750

2156

00

2156

00

2156

50

2156

50

460700

Gem

eent

e W

arns

veld

Hui

s H

et R

aasi

nk

Resu

ltat

en v

an h

et w

eers

tand

s- e

n bo

oron

derz

oek

met

vee

l pui

n

met

zee

r ve

el p

uin

met

ond

oord

ring

baar

pui

n

met

gra

chtv

ullin

g

kada

stra

le m

inuu

t (1

832)

hoog

huid

ige

topo

graf

ie

bori

ngen

lege

nda

met

wei

nig

puin

zond

er a

rche

olog

isch

e in

dica

tore

n

boor

num

mer

12

in v

ijver

wee

rsta

ndla

ag

over

ig

2002

2002

2520

15

1:50

0

0

m

105

Graf

3H_1

23_f

ig5/

HA2

Figuur 79. Het Raasink (nr. 123) - Restultaten van het weerstands- en booronderzoek.







A A A A A A AA A A A A A AA A A A A A AA A A A A AA A A A A A AA A A A A A AA A A A A A AA61 61 61 61 61 61 6161 61 61 61 61 61 6161 61 61 61 61 61 616

1 61 61 61 61 6161 61 61 61 61 61 6161 61 61 61 61 61 6161 61 61 61 61 61 6161

60 60 60 60 60 60 6060 60 60 60 60 60 6060 60 60 60 60 60 6060 60 60 60 60 6060 60 60 60 60 60 6060 60 60 60 60 60 6060 60 60 60 60 60 6060

37 37 37 37 37 37 3737 37 37 37 37 37 3737 37 37 37 37 37 3737 37 37 37 37 3737 37 37 37 37 37 3737 37 37 37 37 37 3737 37 37 37 37 37 3737

36 36 36 36 36 36 3636 36 36 36 36 36 3636 36 36 36 36 36 3636 36 36 36 36 3636 36 36 36 36 36 3636 36 36 36 36 36 3636 36 36 36 36 36 3636

35 35 35 35 35 35 3535 35 35 35 35 35 3535 35 35 35 35 35 3535 35 35 35 35 3535 35 35 35 35 35 3535 35 35 35 35 35 3535 35 35 35 35 35 3535

34 34 34 34 34 34 3434 34 34 34 34 34 3434 34 34 34 34 34 3434 34 34 34 34 3434 34 34 34 34 34 3434 34 34 34 34 34 3434 34 34 34 34 34 3434

33 33 33 33 33 33 3333 33 33 33 33 33 3333 33 33 33 33 33 3333 33 33 33 33 3333 33 33 33 33 33 3333 33 33 33 33 33 3333 33 33 33 33 33 3333

47 47 47 47 47 47 4747 47 47 47 47 47 4747 47 47 47 47 47 4747 47 47 47 47 4747 47 47 47 47 47 4747 47 47 47 47 47 4747 47 47 47 47 47 4747

46 46 46 46 46 46 4646 46 46 46 46 46 4646 46 46 46 46 46 4646 46 46 46 46 4646 46 46 46 46 46 4646 46 46 46 46 46 4646 46 46 46 46 46 4646

45 45 45 45 45 45 4545 45 45 45 45 45 4545 45 45 45 45 45 4545 45 45 45 45 4545 45 45 45 45 45 4545 45 45 45 45 45 4545 45 45 45 45 45 4545

44 44 44 44 44 44 4444 44 44 44 44 44 4444 44 44 44 44 44 4444 44 44 44 44 4444 44 44 44 44 44 4444 44 44 44 44 44 4444 44 44 44 44 44 4444

42 42 42 42 42 42 4242 42 42 42 42 42 4242 42 42 42 42 42 4242 42 42 42 42 4242 42 42 42 42 42 4242 42 42 42 42 42 4242 42 42 42 42 42 4242

59 59 59 59 59 59 5959 59 59 59 59 59 5959 59 59 59 59 59 5959 59 59 59 59 5959 59 59 59 59 59 5959 59 59 59 59 59 5959 59 59 59 59 59 5959

58 58 58 58 58 58 5858 58 58 58 58 58 5858 58 58 58 58 58 5858 58 58 58 58 5858 58 58 58 58 58 5858 58 58 58 58 58 5858 58 58 58 58 58 5858

43 43 43 43 43 43 4343 43 43 43 43 43 4343 43 43 43 43 43 4343 43 43 43 43 4343 43 43 43 43 43 4343 43 43 43 43 43 4343 43 43 43 43 43 4343

41 41 41 41 41 41 4141 41 41 41 41 41 4141 41 41 41 41 41 4141 41 41 41 41 4141 41 41 41 41 41 4141 41 41 41 41 41 4141 41 41 41 41 41 4141

40 40 40 40 40 40 4040 40 40 40 40 40 4040 40 40 40 40 40 4040 40 40 40 40 4040 40 40 40 40 40 4040 40 40 40 40 40 4040 40 40 40 40 40 4040

39 39 39 39 39 39 3939 39 39 39 39 39 3939 39 39 39 39 39 3939 39 39 39 39 3939 39 39 39 39 39 3939 39 39 39 39 39 3939 39 39 39 39 39 3939

38 38 38 38 38 38 3838 38 38 38 38 38 3838 38 38 38 38 38 3838 38 38 38 38 3838 38 38 38 38 38 3838 38 38 38 38 38 3838 38 38 38 38 38 3838

32 32 32 32 32 32 3232 32 32 32 32 32 3232 32 32 32 32 32 3232 32 32 32 32 3232 32 32 32 32 32 3232 32 32 32 32 32 3232 32 32 32 32 32 3232

31 31 31 31 31 31 3131 31 31 31 31 31 3131 31 31 31 31 31 3131 31 31 31 31 3131 31 31 31 31 31 3131 31 31 31 31 31 3131 31 31 31 31 31 3131

63 63 63 63 63 63 6363 63 63 63 63 63 6363 63 63 63 63 63 6363 63 63 63 63 6363 63 63 63 63 63 6363 63 63 63 63 63 6363 63 63 63 63 63 6363

62 62 62 62 62 62 6262 62 62 62 62 62 6262 62 62 62 62 62 6262 62 62 62 62 6262 62 62 62 62 62 6262 62 62 62 62 62 6262 62 62 62 62 62 6262

53 53 53 53 53 53 5353 53 53 53 53 53 5353 53 53 53 53 53 5353 53 53 53 53 5353 53 53 53 53 53 5353 53 53 53 53 53 5353 53 53 53 53 53 5353

52 52 52 52 52 52 5252 52 52 52 52 52 5252 52 52 52 52 52 5252 52 52 52 52 5252 52 52 52 52 52 5252 52 52 52 52 52 5252 52 52 52 52 52 5252

51 51 51 51 51 51 5151 51 51 51 51 51 5151 51 51 51 51 51 5151 51 51 51 51 5151 51 51 51 51 51 5151 51 51 51 51 51 5151 51 51 51 51 51 5151

50 50 50 50 50 50 5050 50 50 50 50 50 5050 50 50 50 50 50 5050 50 50 50 50 5050 50 50 50 50 50 5050 50 50 50 50 50 5050 50 50 50 50 50 5050

49 49 49 49 49 49 4949 49 49 49 49 49 4949 49 49 49 49 49 4949 49 49 49 49 4949 49 49 49 49 49 4949 49 49 49 49 49 4949 49 49 49 49 49 4949

48 48 48 48 48 48 4848 48 48 48 48 48 4848 48 48 48 48 48 4848 48 48 48 48 4848 48 48 48 48 48 4848 48 48 48 48 48 4848 48 48 48 48 48 4848

90 90 90 90 90 90 9090 90 90 90 90 90 9090 90 90 90 90 90 9090 90 90 90 90 9090 90 90 90 90 90 9090 90 90 90 90 90 9090 90 90 90 90 90 9090

91 91 91 91 91 91 9191 91 91 91 91 91 9191 91 91 91 91 91 9191 91 91 91 91 9191 91 91 91 91 91 9191 91 91 91 91 91 9191 91 91 91 91 91 9191

89 89 89 89 89 89 8989 89 89 89 89 89 8989 89 89 89 89 89 8989 89 89 89 89 8989 89 89 89 89 89 8989 89 89 89 89 89 8989 89 89 89 89 89 8989

30 30 30 30 30 30 3030 30 30 30 30 30 3030 30 30 30 30 30 3030 30 30 30 30 3030 30 30 30 30 30 3030 30 30 30 30 30 3030 30 30 30 30 30 3030

29 29 29 29 29 29 2929 29 29 29 29 29 2929 29 29 29 29 29 2929 29 29 29 29 2929 29 29 29 29 29 2929 29 29 29 29 29 2929 29 29 29 29 29 2929

28 28 28 28 28 28 2828 28 28 28 28 28 2828 28 28 28 28 28 2828 28 28 28 28 2828 28 28 28 28 28 2828 28 28 28 28 28 2828 28 28 28 28 28 2828

54 54 54 54 54 54 5454 54 54 54 54 54 5454 54 54 54 54 54 5454 54 54 54 54 5454 54 54 54 54 54 5454 54 54 54 54 54 5454 54 54 54 54 54 5454

56 56 56 56 56 56 5656 56 56 56 56 56 5656 56 56 56 56 56 5656 56 56 56 56 5656 56 56 56 56 56 5656 56 56 56 56 56 5656 56 56 56 56 56 5656

55 55 55 55 55 55 5555 55 55 55 55 55 5555 55 55 55 55 55 5555 55 55 55 55 5555 55 55 55 55 55 5555 55 55 55 55 55 5555 55 55 55 55 55 5555

14 14 14 14 14 14 1414 14 14 14 14 14 1414 14 14 14 14 14 1414 14 14 14 14 1414 14 14 14 14 14 1414 14 14 14 14 14 1414 14 14 14 14 14 1414

17 17 17 17 17 17 1717 17 17 17 17 17 1717 17 17 17 17 17 1717 17 17 17 17 1717 17 17 17 17 17 1717 17 17 17 17 17 1717 17 17 17 17 17 1717

16 16 16 16 16 16 1616 16 16 16 16 16 1616 16 16 16 16 16 1616 16 16 16 16 1616 16 16 16 16 16 1616 16 16 16 16 16 1616 16 16 16 16 16 1616

15 15 15 15 15 15 1515 15 15 15 15 15 1515 15 15 15 15 15 1515 15 15 15 15 1515 15 15 15 15 15 1515 15 15 15 15 15 1515 15 15 15 15 15 1515 92 92 92 92 92 92 9292 92 92 92 92 92 9292 92 92 92 92 92 9292 92 92 92 92 9292 92 92 92 92 92 9292 92 92 92 92 92 9292 92 92 92 92 92 9292

27 27 27 27 27 27 2727 27 27 27 27 27 2727 27 27 27 27 27 2727 27 27 27 27 2727 27 27 27 27 27 2727 27 27 27 27 27 2727 27 27 27 27 27 2727

87 87 87 87 87 87 8787 87 87 87 87 87 8787 87 87 87 87 87 8787 87 87 87 87 8787 87 87 87 87 87 8787 87 87 87 87 87 8787 87 87 87 87 87 8787

86 86 86 86 86 86 8686 86 86 86 86 86 8686 86 86 86 86 86 8686 86 86 86 86 8686 86 86 86 86 86 8686 86 86 86 86 86 8686 86 86 86 86 86 8686

85 85 85 85 85 85 8585 85 85 85 85 85 8585 85 85 85 85 85 8585 85 85 85 85 8585 85 85 85 85 85 8585 85 85 85 85 85 8585 85 85 85 85 85 8585

84 84 84 84 84 84 8484 84 84 84 84 84 8484 84 84 84 84 84 8484 84 84 84 84 8484 84 84 84 84 84 8484 84 84 84 84 84 8484 84 84 84 84 84 8484

13 13 13 13 13 13 1313 13 13 13 13 13 1313 13 13 13 13 13 1313 13 13 13 13 1313 13 13 13 13 13 1313 13 13 13 13 13 1313 13 13 13 13 13 1313

12 12 12 12 12 12 1212 12 12 12 12 12 1212 12 12 12 12 12 1212 12 12 12 12 1212 12 12 12 12 12 1212 12 12 12 12 12 1212 12 12 12 12 12 1212

11 11 11 11 11 11 1111 11 11 11 11 11 1111 11 11 11 11 11 1111 11 11 11 11 1111 11 11 11 11 11 1111 11 11 11 11 11 1111 11 11 11 11 11 1111

10 10 10 10 10 10 1010 10 10 10 10 10 1010 10 10 10 10 10 1010 10 10 10 10 1010 10 10 10 10 10 1010 10 10 10 10 10 1010 10 10 10 10 10 1010

83 83 83 83 83 83 8383 83 83 83 83 83 8383 83 83 83 83 83 8383 83 83 83 83 8383 83 83 83 83 83 8383 83 83 83 83 83 8383 83 83 83 83 83 8383

94 94 94 94 94 94 9494 94 94 94 94 94 9494 94 94 94 94 94 9494 94 94 94 94 9494 94 94 94 94 94 9494 94 94 94 94 94 9494 94 94 94 94 94 9494

93 93 93 93 93 93 9393 93 93 93 93 93 9393 93 93 93 93 93 9393 93 93 93 93 9393 93 93 93 93 93 9393 93 93 93 93 93 9393 93 93 93 93 93 9393 26 26 26 26 26 26 2626 26 26 26 26 26 2626 26 26 26 26 26 2626 26 26 26 26 2626 26 26 26 26 26 2626 26 26 26 26 26 2626 26 26 26 26 26 2626

25 25 25 25 25 25 2525 25 25 25 25 25 2525 25 25 25 25 25 2525 25 25 25 25 2525 25 25 25 25 25 2525 25 25 25 25 25 2525 25 25 25 25 25 2525

24 24 24 24 24 24 2424 24 24 24 24 24 2424 24 24 24 24 24 2424 24 24 24 24 2424 24 24 24 24 24 2424 24 24 24 24 24 2424 24 24 24 24 24 2424

57 57 57 57 57 57 5757 57 57 57 57 57 5757 57 57 57 57 57 5757 57 57 57 57 5757 57 57 57 57 57 5757 57 57 57 57 57 5757 57 57 57 57 57 5757

65 65 65 65 65 65 6565 65 65 65 65 65 6565 65 65 65 65 65 6565 65 65 65 65 6565 65 65 65 65 65 6565 65 65 65 65 65 6565 65 65 65 65 65 6565

9 9 9 9 9 9 99 9 9 9 9 9 99 9 9 9 9 9 99 9 9 9 9 99 9 9 9 9 9 99 9 9 9 9 9 99 9 9 9 9 9 99

8 8 8 8 8 8 88 8 8 8 8 8 88 8 8 8 8 8 88 8 8 8 8 88 8 8 8 8 8 88 8 8 8 8 8 88 8 8 8 8 8 88

7 7 7 7 7 7 77 7 7 7 7 7 77 7 7 7 7 7 77 7 7 7 7 77 7 7 7 7 7 77 7 7 7 7 7 77 7 7 7 7 7 77

5 5 5 5 5 5 55 5 5 5 5 5 55 5 5 5 5 5 55 5 5 5 5 55 5 5 5 5 5 55 5 5 5 5 5 55 5 5 5 5 5 55

71 71 71 71 71 71 7171 71 71 71 71 71 7171 71 71 71 71 71 7171 71 71 71 71 7171 71 71 71 71 71 7171 71 71 71 71 71 7171 71 71 71 71 71 7171

18 18 18 18 18 18 1818 18 18 18 18 18 1818 18 18 18 18 18 1818 18 18 18 18 1818 18 18 18 18 18 1818 18 18 18 18 18 1818 18 18 18 18 18 1818

6 6 6 6 6 6 66 6 6 6 6 6 66 6 6 6 6 6 66 6 6 6 6 66 6 6 6 6 6 66 6 6 6 6 6 66 6 6 6 6 6 66

88 88 88 88 88 88 8888 88 88 88 88 88 8888 88 88 88 88 88 8888 88 88 88 88 8888 88 88 88 88 88 8888 88 88 88 88 88 8888 88 88 88 88 88 8888

96 96 96 96 96 96 9696 96 96 96 96 96 9696 96 96 96 96 96 9696 96 96 96 96 9696 96 96 96 96 96 9696 96 96 96 96 96 9696 96 96 96 96 96 9696

95 95 95 95 95 95 9595 95 95 95 95 95 9595 95 95 95 95 95 9595 95 95 95 95 9595 95 95 95 95 95 9595 95 95 95 95 95 9595 95 95 95 95 95 9595

1 1 1 1 1 1 11 1 1 1 1 1 11 1 1 1 1 1 11 1 1 1 1 11 1 1 1 1 1 11 1 1 1 1 1 11 1 1 1 1 1 11

82 82 82 82 82 82 8282 82 82 82 82 82 8282 82 82 82 82 82 8282 82 82 82 82 8282 82 82 82 82 82 8282 82 82 82 82 82 8282 82 82 82 82 82 8282

4 4 4 4 4 4 44 4 4 4 4 4 44 4 4 4 4 4 44 4 4 4 4 44 4 4 4 4 4 44 4 4 4 4 4 44 4 4 4 4 4 44

3 3 3 3 3 3 33 3 3 3 3 3 33 3 3 3 3 3 33 3 3 3 3 33 3 3 3 3 3 33 3 3 3 3 3 33 3 3 3 3 3 33

2 2 2 2 2 2 22 2 2 2 2 2 22 2 2 2 2 2 22 2 2 2 2 22 2 2 2 2 2 22 2 2 2 2 2 22 2 2 2 2 2 22

68 68 68 68 68 68 6868 68 68 68 68 68 6868 68 68 68 68 68 6868 68 68 68 68 6868 68 68 68 68 68 6868 68 68 68 68 68 6868 68 68 68 68 68 6868

67 67 67 67 67 67 6767 67 67 67 67 67 6767 67 67 67 67 67 6767 67 67 67 67 6767 67 67 67 67 67 6767 67 67 67 67 67 6767 67 67 67 67 67 6767

66 66 66 66 66 66 6666 66 66 66 66 66 6666 66 66 66 66 66 6666 66 66 66 66 6666 66 66 66 66 66 6666 66 66 66 66 66 6666 66 66 66 66 66 6666

81 81 81 81 81 81 8181 81 81 81 81 81 8181 81 81 81 81 81 8181 81 81 81 81 8181 81 81 81 81 81 8181 81 81 81 81 81 8181 81 81 81 81 81 8181

80 80 80 80 80 80 8080 80 80 80 80 80 8080 80 80 80 80 80 8080 80 80 80 80 8080 80 80 80 80 80 8080 80 80 80 80 80 8080 80 80 80 80 80 8080

73 73 73 73 73 73 7373 73 73 73 73 73 7373 73 73 73 73 73 7373 73 73 73 73 7373 73 73 73 73 73 7373 73 73 73 73 73 7373 73 73 73 73 73 7373

72 72 72 72 72 72 7272 72 72 72 72 72 7272 72 72 72 72 72 7272 72 72 72 72 7272 72 72 72 72 72 7272 72 72 72 72 72 7272 72 72 72 72 72 7272

20 20 20 20 20 20 2020 20 20 20 20 20 2020 20 20 20 20 20 2020 20 20 20 20 2020 20 20 20 20 20 2020 20 20 20 20 20 2020 20 20 20 20 20 2020

19 19 19 19 19 19 1919 19 19 19 19 19 1919 19 19 19 19 19 1919 19 19 19 19 1919 19 19 19 19 19 1919 19 19 19 19 19 1919 19 19 19 19 19 1919

70 70 70 70 70 70 7070 70 70 70 70 70 7070 70 70 70 70 70 7070 70 70 70 70 7070 70 70 70 70 70 7070 70 70 70 70 70 7070 70 70 70 70 70 7070

69 69 69 69 69 69 6969 69 69 69 69 69 6969 69 69 69 69 69 6969 69 69 69 69 6969 69 69 69 69 69 6969 69 69 69 69 69 6969 69 69 69 69 69 6969

64 64 64 64 64 64 6464 64 64 64 64 64 6464 64 64 64 64 64 6464 64 64 64 64 6464 64 64 64 64 64 6464 64 64 64 64 64 6464 64 64 64 64 64 6464

75 75 75 75 75 75 7575 75 75 75 75 75 7575 75 75 75 75 75 7575 75 75 75 75 7575 75 75 75 75 75 7575 75 75 75 75 75 7575 75 75 75 75 75 7575

79 79 79 79 79 79 7979 79 79 79 79 79 7979 79 79 79 79 79 7979 79 79 79 79 7979 79 79 79 79 79 7979 79 79 79 79 79 7979 79 79 79 79 79 7979

74 74 74 74 74 74 7474 74 74 74 74 74 7474 74 74 74 74 74 7474 74 74 74 74 7474 74 74 74 74 74 7474 74 74 74 74 74 7474 74 74 74 74 74 7474

22 22 22 22 22 22 2222 22 22 22 22 22 2222 22 22 22 22 22 2222 22 22 22 22 2222 22 22 22 22 22 2222 22 22 22 22 22 2222 22 22 22 22 22 2222

21 21 21 21 21 21 2121 21 21 21 21 21 2121 21 21 21 21 21 2121 21 21 21 21 2121 21 21 21 21 21 2121 21 21 21 21 21 2121 21 21 21 21 21 2121

78 78 78 78 78 78 7878 78 78 78 78 78 7878 78 78 78 78 78 7878 78 78 78 78 7878 78 78 78 78 78 7878 78 78 78 78 78 7878 78 78 78 78 78 7878

77 77 77 77 77 77 7777 77 77 77 77 77 7777 77 77 77 77 77 7777 77 77 77 77 7777 77 77 77 77 77 7777 77 77 77 77 77 7777 77 77 77 77 77 7777

76 76 76 76 76 76 7676 76 76 76 76 76 7676 76 76 76 76 76 7676 76 76 76 76 7676 76 76 76 76 76 7676 76 76 76 76 76 7676 76 76 76 76 76 7676

23 23 23 23 23 23 2323 23 23 23 23 23 2323 23 23 23 23 23 2323 23 23 23 23 2323 23 23 23 23 23 2323 23 23 23 23 23 2323 23 23 23 23 23 2323

boer

deri

j Gee

sink

weg

10

Voor

mal

ige

sch

uur

2157

00

460750

2157

00

460700

460750

2156

00

2156

00

2156

50

2156

50

460700

Hui

s H

et R

aasi

nkGe

mee

nte

War

nsve

ld

verm

oede

lijke

ligg

ing

fund

erin

gen/

uitb

raak

sleu

ven

Inte

rpre

tati

e va

n de

res

ulta

ten

hoog

begr

enzi

ng g

rach

t

begr

enzi

ng k

avel

weg

C

lege

nda

bori

ngen

Bui

tbou

w

kave

lweg

Afu

nder

igen

/uit

braa

ksle

uven

wee

rsta

nd

12bo

ornu

mm

er

laag

boring

vijv

er

2002

2002

2520

15

1:50

0

0

m

105

Graf

3H_1

23_f

ig6/

HA2

Figuur 80. Het Raasink (nr. 123) - Interpretatie van de onderzoeksresultaten.

[1 8 5 ]



R A A P

De hoeveelheid puin in de vulling van de gracht varieert van weinig tot zeer veel.Er kan geen duidelijke afbakening gemaakt worden tussen plaatsen waar zichweinig en waar zich veel puin in de gracht bevindt. In de boringen 7, 8, 56, 57 en65 (gezet op korte afstand van elkaar) is eveneens een grachtvulling aangetroffen.Deze structuur kan mogelijk als vijver (of grote kuil) geïnterpreteerd worden. Ofdeze structuur ook met de gracht in verbinding stond, kan op basis van onderhavigonderzoek niet vastgesteld worden. Waarschijnlijk was dit niet het geval. De bodemvan de vijver bevindt zich op gemiddeld 160 cm -Mv. In de boringen 8 en 57 isop respectievelijk 150 en 135 cm -Mv een humeuze ‘grachtbodem’ aangetroffen(dikte resp. 40 en 60 cm).

In boring 11 is op 125 cm -Mv een sterk gelamineerde laag met plantenresten enpuin aangetroffen. Mogelijk kan deze boring verband houden met een vijver ofkuil die enige tijd heeft opengelegen. Op basis van het vondstmateriaal, dat vanrecente datum is, betreft het waarschijnlijk een recent gegraven kuil waarin ookplantenresten zijn terechtgekomen.

In 11 boringen zijn aardewerkscherven aangetroffen (figuur 79: boringen 1, 7, 8,9, 11, 21, 44, 45, 69, 75 en 87). De vondsten zijn hoofdzakelijk gedaan in devulling van de voormalige gracht en/of de vijver. In vrijwel alle gevallen betrefthet aardewerk uit de Nieuwe tijd. In de boringen 7, 21, 44 en 87 zijn schervenroodbakkend geglazuurd aardewerk gevonden (Nieuwe tijd). In de boringen 8 en9 is op respectievelijk 75 en 60 cm -Mv een scherf steengoed uit Siegburg uit deLate Middeleeuwen aangetroffen. Het aardewerk kan tijdens het gebruik van hetterrein in de gracht terecht zijn gekomen. Waarschijnlijker is het dat het merendeelvan de vondsten na het in onbruik raken van het terrein als afval (opvulling) inde gracht gedumpt is.

20.3 Interpretatie

In het zuidelijke en met name zuidwestelijke deel van het onderzoeksgebiedbevindt zich veel puin in de bodem (figuur 79). In dit deel van het terreinbevindt zich ook mortel in de bodem. Het betreft de boringen 7, 8, 9, 18, 19, 27en 72. De plaats waar mortel is aangetroffen, komt min of meer overeen met de(op basis van de kadastrale minuut uit 1832) verwachte ligging van huis HetRaasink. Uit booronderzoek blijkt dat de boringen 7 en 8 ter hoogte van eenvijver zijn gezet. In de boringen 18, 19, 72 en 93 is op gemiddeld 65 cm -Mveen sterk mortelhoudende laag aangetroffen. Deze laag houdt waarschijnlijkverband met uitbraaksleuven van funderingen of slooppuin dat zich in de bodembevindt. Ook de boringen met ondoordringbaar puin (boringen 24 en 82) en diemet veel puin (boringen 3, 85 en 92) zijn gezet op plaatsen waar (op basis van dekadastrale minuut) de resten van huis Het Raasink verwacht worden. De puin-/mortellaag en het ondoordringbare puin is aangetroffen op gemiddeld 55 cm -Mv.Uit de resultaten van het weerstandsonderzoek blijkt dat daar waar tijdens hetbooronderzoek funderingen en/of uitbraaksleuven zijn aangetroffen, enkele circa 1tot 3 m brede baantjes/zones van hoge weerstandswaarden zijn gemeten (figuur


80: A). Deze houden waarschijnlijk verband met de funderingen en/of uitbraak-sleuven. De zuidoost-noordwest georiënteerde baantjes direct ten westen enoosten van de zone van lage tot zeer lage weerstandswaarden (ongeveer in hetmidden van het m.b.v. weerstandsonderzoek onderzochte gebied), zijn het duide-lijkst waarneembaar (figuur 80: A). De ten zuiden van de zone van lage tot zeerlage weerstandswaarden zichtbare vierkante zone van 7,5 bij 7,5 m houdt waar-schijnlijk verband met de op de kadastrale minuut zichtbare uitbouw aan huis HetRaasink (figuur 80: B). Op basis van deze zone en de beide zuidoost-noordwestgeoriënteerde baantjes van hoge weerstandswaarden (figuur 80: A) is de ligging(locatie) van het huis Het Raasink te bepalen. Hiertoe is de plattegrond van huisHet Raasink zoals weergegeven op de kadastrale minuut uit 1832 op de resultatenvan het weerstandsonderzoek geprojecteerd (figuur 80). Tevens kan op basis vande resultaten van het weerstandsonderzoek de mogelijke ligging van enkele bin-nenmuren worden bepaald. Uit het weerstandsonderzoek blijkt dat het huis eeniets andere oriëntatie/ligging had dan op basis van de kadastrale minuut verwachtwerd (vergelijk de figuren 79 en 80). Ook uit het AHN is af te leiden dat huisHet Raasink in het zuidwestelijke deel lag, binnen het omgrachte terrein (figuur78). Ter hoogte van de oostelijke helft van huis Het Raasink bevindt zich eenvoormalige, later aangelegde kavelweg (20e eeuw). Op figuur 80 is deze zichtbaarals een circa 5 tot 10 m brede, zuidoost-noordwest georiënteerde zone van hogetot zeer hoge weerstandswaarden (figuur 80: C). De hoge weerstandswaardenworden veroorzaakt doordat deze weg iets hoger ligt dan het omliggende terrein(waardoor de bodem relatief droger is) en doordat ter hoogte van deze weg veelpuin (wegverharding) in de bouwvoor aanwezig is. De voormalige kavelwegveroorzaakt dus hoge tot zeer hoge weerstandswaarden, waardoor daarondereventueel aanwezige resten van huis Het Raasink niet door middel van weer-standsonderzoek aangetoond kunnen worden.

Ten oosten van het huis (t.h.v. de boringen 28 t/m 31) is op gemiddeld 57 cm-Mv een circa 15 tot 25 cm dikke puinlaag aangetroffen. Deze puinlaag houdtwaarschijnlijk verband met een uitbraaksleuf van een fundering (figuur 80).Mogelijk betreft het een oude kademuur van de direct ten zuiden daarvan gelegengracht. Het is ook mogelijk dat het de restanten van een voormalig bijgebouw ofvoorganger van het op de kadastrale minuut zichtbare huis Het Raasink betreft.Het ondoordringbare puin dat in boring 91 is aangetroffen, duidt mogelijk op hetlaatste. Archeologisch vervolgonderzoek zal hierin duidelijkheid moeten scheppen.

Uit het booronderzoek blijkt dat zich ten noorden van het voormalige huis HetRaasink een circa 10 bij 20 m grote en 160 cm diepe vijver bevond. Tijdens hetonderzoek kon geen relatie met de voormalige gracht aangetoond worden. Uit hetbooronderzoek blijkt dat de exacte ligging van de voormalige gracht niet geheelovereenkomt met de op basis van de kadastrale minuut uit 1832 verwachte ligging.Alleen de globale vorm komt overeen. Met name de zuidoostelijke hoek van degracht is wat ‘scherper’ dan op de kadastrale minuut weergegeven. In het westenen noorden ligt de gracht respectievelijk wat westelijker en noordelijker dan opde kadastrale minuut (1832) is weergegeven. Op figuur 80 is een reconstructievan de voormalige grachten weergegeven. Op het AHN is de voormalige gracht


[1 8 7 ]



R A A P

(afgezien van het zuidelijke deel) goed herkenbaar (figuur 78). Uit het booronder-zoek blijkt dat de voormalige grachten zo’n 5 tot 7,5 m breed en circa 180 cm diepwaren. Op basis van de resultaten van het weerstandsonderzoek is het verloopvan de voormalige grachten slechts globaal te herkennen (figuur 80). Men namehet westelijke deel van de gracht is goed herkenbaar. Door de relatief hogerebodemvochtigheid is de begrenzing echter niet erg scherp.

Van het bijgebouwtje dat op de kadastrale minuut is weergegeven, zijn geenresten gevonden (figuur 79). Mogelijk wijst de iets grotere hoeveelheid puin inboring 62 op de aanwezigheid van resten van het voormalige bijgebouw.


ConclusiesOp basis van het onderzoek is een goede indruk verkregen van het terrein. Uithet veldonderzoek blijkt dat de vorm en ligging van de gracht en het huis nietgeheel overeenkomen met de kadastrale minuut uit 1832. Uit het onderzoek blijktdat in de bodem nog funderingen en/of uitbraaksleuven van huis Het Raasinkaanwezig zijn op circa 50 tot 65 cm -Mv. Het huis was zeer waarschijnlijk eenversterkte (omgrachte) spieker. De steengoedscherven uit de Late Middeleeuwensuggereren dat huis Het Raasink ouder is dan tot nu toe op basis van deschriftelijke bronnen (1675) verwacht werd. De overige aardewerkschervendateren uit de Nieuwe tijd.

Ten oosten van het voormalige huis zijn, zoals aangegeven op de kadastraleminuut uit 1832, zijn aanwijzingen gevonden voor de aanwezigheid van eenkademuur (in de vorm van een uitbraaksleuf) langs het zuidelijke deel van degracht of van een gebouw (mogelijke oude voorganger). Aanwijzingen voor deaanwezigheid van een molen zijn niet gevonden.

Ten noorden van het huis is een circa 10 bij 20 m grote vijver aangetroffen. Devoormalige (ca. 5 tot 7,5 m brede) grachten zijn voorzover onderzocht nog groten-deels ongestoord (in enkele boringen is een humeuze grachtbodem aangetroffen).De diepte van de grachten bedraagt gemiddeld 180 cm. Verwacht wordt dat hiernog goed geconserveerde archeologische resten aanwezig zijn. Gesteld kan wordendat grachtbodems in het algemeen veel en goed geconserveerde archeologischeresten (zoals aardewerk, maar ook voorwerpen van hout, leer en ander organischmateriaal) kunnen bevatten. Deze resten zijn gedurende het gebruik van degracht daarin als afval gedeponeerd en als gevolg van de natte omstandighedengoed geconserveerd. In de zuidoostelijke en zuidwestelijke hoek van de voormaligegracht kunnen nog resten van een voormalige brug aanwezig zijn.De resultaten van het onderzoek naar de archeologische resten van het huisHet Raasink zijn ook beschreven in RAAP-notitie 211 (Van Kempen, 2002c). Deonderzoeksresultaten zijn in ARCHIS ingevoerd onder ARCHIS-waarnemingsnummer139496.


AanbevelingenAanbevolen wordt om het terrein van huis Het Raasink in te richten en te ont-sluiten. Inrichting en ontsluiting moeten aan een aantal voorwaarden voldoen.Het terrein dient zodanig te worden ingericht dat een duurzaam behoud van dearcheologische resten wordt gegarandeerd. Men dient zich hierbij te realiserendat archeologische resten kwetsbaar zijn voor bodemingrepen. Getracht moetdaarom worden om de voorgenomen egalisatie van het terrein ten behoeve vanakkerbouw niet als zodanig te laten plaatsvinden (mondelinge mededeling deheer H. Makkink). Het huidige gebruik als weiland dient gehandhaafd te blijven.Daarnaast moet vermeden worden dat werkzaamheden ten behoeve van inrichtingen ontsluiting leiden tot beschadiging of zelfs vernietiging van deze resten. Eenbelangrijke voorwaarde is verder dat de ondergrondse en onzichtbare archeologi-sche resten aan het maaiveld zichtbaar gemaakt worden, zodat een aantrekkelijkarcheologisch landschappelijk object ontstaat.

In het geval van huis Het Raasink is het mogelijk om de in het terrein nog alsdepressie waarneembare gracht te accentueren. Dit kan door (het centrum van)de voormalige gracht iets uit te diepen. Daarnaast kan de als een ruggetje in hetterrein waarneembare kavelweg verwijderd/geëgaliseerd worden. Opgemerkt dientte worden dat zowel het eventuele uitdiepen van de voormalige gracht als hetegaliseren van de voormalige kavelweg onder archeologische begeleiding dientplaats te vinden en dat niet dieper dan de voormalige bouwvoor (25 cm -Mv)gegraven mag worden. De vrijgekomen grond kan gebruikt worden om de voormaligehuisplaats en/of toegangslaan op te hogen. Indien de voormalige gracht deelswordt uitgegraven, dient eerst middels een inventariserend archeologischonderzoek (waardering in de vorm van een aantal proefsleufjes) de exactebreedte hiervan te worden bepaald.

Eventueel kan door middel van een inventariserend archeologisch onderzoek(waardering in de vorm van een proefsleufje) de relatie van de voormalige vijvermet de gracht vastgesteld worden. Daarnaast kan middels een proefsleufje hetkarakter van de ter plaatse van de boringen 28 t/m 31 aangetroffen ‘uitbraaksleuf’bepaald worden. Middels een kleine proefsleuf ter hoogte van huis Het Raasinkkan mogelijk duidelijk inzicht worden verkregen in de ouderdom en conserverings-toestand van de aangetroffen resten.

Van belang is dat het ingerichte en ontsloten terrein van huis Het Raasink in detoekomst een toeristisch-recreatieve functie gaat vervullen. In dit verband dientop het terrein een informatiepaneel met gegevens over het huis en zijn bewonersgeplaatst te worden. Ten tweede wordt aanbevolen om een eventueel toekomstigaan te leggen fiets-/wandelpad door de omgeving van Zutphen langs de huisplaatste leiden. Mogelijk kan het terrein een rol gaan spelen in een te ontwikkelenTRAP-route (Toeristisch Recreatief Archeologisch Project).

Verder wordt aanbevolen om het terrein van huis Het Raasink op te nemen in hetCMA en aan te geven op de Archeologische Monumentenkaart van de provincieGelderland (AMK-Gelderland).


[1 8 9 ]



R A A P

21 Huis Vierakker (nr. 152; gemeente Vorden)

Huidige toestandHet terrein van het voormalige huis Vierakker is in gebruik als grasland en ligt tenzuidoosten van de boerderij aan de Vierakkersestraatweg 24 te Vierakker, gemeenteVorden (kaartblad 33H, centrumcoördinaat 213.450/457.800; figuur 81).



Historische en topografische kaarten:- De kadastrale minuut uit 1832: Gemeente Warnsveld Sectie F genaamdSuideras Tweede Blad, schaal 1:2.500 (Van Eck e.a., 2000).


- Kaart van de rivier de IJssel van Westervoort tot Kampen in twintig bladenbenevens twee supplementaire bladen (..) door L.J.A. van der Kun en R.Musquetier 1843 (Van der Wyck, 1988).

- Dde Topografische en Militaire topografische kaart van het Koningrijk derNederlanden (1830-1855), schaal 1:50.000 (Wolters-Noordhoff Atlas-produkties, 1990).

- De Chromotopografische kaart des Rijks, schaal 1:25.000, blad no. 453 Vorden(herzien in 1907; ROBAS Producties, 1989).


- Literatuur met betrekking tot (de omgeving) van huis Vierakker (o.a. Harenberg,1975; Van Nie, 1996; Petersen & Harenberg, 1987; Scholte Lubberink & Lohof,1998; Van Winter, 1962; zie literatuurlijst).

Landschap en bodemHet terrein van het huis Vierakker bestaat in bodemkundig opzicht uit hoge bruineenkeerdgronden. Deze enkeerdgronden zijn opgebouwd uit lemig fijn zand (Stiboka,1979: code bEZ23, grondwatertrap VII).



Figuur 81. Huis Vierakker





459458

457456

214

214

459

458

457

456

212

213

213

212

[1 9 1 ]



R A A P

Archeologie en historieIn ARCHIS staat het terrein van het voormalige huis Vierakker geregistreerdonder ARCHIS-waarnemingsnummer 133771. Archeologische vondsten van hetterrein zijn vooralsnog onbekend.

Uit de nabijheid van het voormalige huis Vierakker zijn diverse vindplaatsendaterend vanaf de IJzertijd tot de Late Middeleeuwen bekend (ARCHIS-waar-nemingsnummers 133773 en 13774; CMA-codes 33H-024 en 33H-025). Directten zuidwesten van het terrein van het voormalige huis Vierakker zijn resten vanijzerwinning uit de Vroege en Late middeleeuwen (tussen de 9e en 13e eeuw)aangetroffen (figuur 82: CMA-code 33H-023; Van Nie, 1996). Ook is een waterputopgegraven.

Dit goed werd aanvankelijk Meyerink en later Mengerink genoemd. Het landgoedwordt reeds in 1382 genoemd. In 1678 is er sprake van het ‘Oudt leengoed dehavesaete Mengerink, nu Vieracker genoemt’ (Harenberg, 1994). Er is weinigbekend over verbouwingen of verplaatsingen van Huis Vierakker. Vermoedelijk ishet nooit een belangrijke havezate geweest, maar eerder een hereboerderij dielater (in de 18e eeuw) is uitgegroeid tot landhuis. Uit 1770 is een beschrijvingvan het landgoed bekend. Toen omvatte het onder andere een huis, een bouw-huis, hoven, een vijver en grachten. In 1866 is de omschrijving van het huis alsvolgt: een herenhuis van drie verdiepingen met kelders, een koetshuis met bijge-bouwen, een boerderij, een vaaltstal (een meststal), een nieuwe ‘korenberg’, eenarbeiderswoning, boomgaarden, tuinen, grachten en vijvers. Op de kadastraleminuut uit 1832 is zichtbaar dat het huis aan drie zijden, met uitzondering vande voorzijde, omgracht was en dat ook de tuin, die ten noordoosten van het huislag, omgeven was door een gracht of sloot (figuur 82). Het huis werd in 1870 tekoop aangeboden en met de afbraak werd nog datzelfde jaar aangevangen. Voor1 april 1871 was het huis gesloopt. Een bijgebouw (bouwhuis) bleef gespaard.Dit bijgebouw werd in 1950 vernieuwd en is tegenwoordig in gebruik als stal.

Mogelijkheden voor vervolgonderzoekAan de hand van een booronderzoek kan vastgesteld worden of er nog restenvan fundamenten en grachten in de ondergrond aanwezig zijn. De exacte aard enligging van deze resten kan met behulp van een geofysisch onderzoek bepaaldworden.



Figuur 82. Huis Vierakker


van de kadastrale

minuut (1832) op de

huidige topografie.

33H-023

AAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAABBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBB

IJselweg

Vierakkersestraatweg

213400 213500

45770045

7700

45780045

7800

45790045

7900

213500213300 213400

213300

huidige topografie


AMK-terrein

CMA-code33H-023

Projectie kadastrale minuut (1832) op de huidige topografieGemeente Vorden

voormalige bouwhuis

locatie Huis Vierakker

Huis Vierakker

legendaA

B

22003

100

1:2.500

50

m

0

graf3_152/HA2

[1 9 3 ]



R A A P

22 Huis Suideras (nr. 153; gemeente Vorden)

Huidige toestandHet terrein van het voormalige huis Suideras is tegenwoordig in gebruik alsgrasland en ligt op het terrein van het nieuwe huis Suideras, Vierakkersestraatweg34 te Vierakker, gemeente Vorden (kaartblad 33H, centrumcoördinaat 214.100/456.465; figuur 83). Aan de waterkant staan oude beuken.



214

214

456457

458459

212

212

459

456

213

213

457

458

Figuur 83. Huis Suideras







Figuur 84. Huis

Suideras (nr. 153) -








456300456400

456500

214200

214100

214100

214200

4565

00

214000

214000

4563

0045

6400

huidige topografie



legendaA Huis Suideras

voormalige Huis Suideras

bijgebouwen

Huis SuiderasGemeente Vorden

C

B

22003

100

1:2.500

50

m

0

graf3_153/HA1

[1 9 5 ]



R A A P






- Literatuur met betrekking tot (de omgeving) van huis Suideras (o.a. Harenberg,1969 en 1999; Scholte Lubberink & Lohof, 1998; Schulte, 1994; Stenvert e.a.,2000; Tromp, 1994 en 1997; Tromp & Henry-Buitenhuis, 1991; Van Winter,1962; Zandstra, 1958; zie literatuurlijst).

Landschap en bodemDe bodem ter plaatse van het huis Suideras bestaat uit Oude Rivierkleigronden:zogenaamde ijzerhoudende poldervaaggronden (Stiboka, 1979: code KRn2F,grondwatertrap IV).

Archeologie en historieIn ARCHIS staat het terrein van het huis Suideras geregistreerd onder ARCHIS-waarnemingsnummer 133770. In de Tweede Wereldoorlog is op het terrein eenschuilkelder gegraven. De vloer van deze kelder werd herkend als de keukenvloervan het oude huis (mondelinge mededeling Jonker Van Nispen).

De oudste vermelding van het ‘t goed te Suideras stamt uit 1326 (‘dienstmansleen’).Wanneer het oorspronkelijke huis is gebouwd, is niet bekend. Uit een beschrijvingblijkt dat het huis in 1662 opnieuw is opgebouwd: ‘in een massyf nieus ghetimmertAdelyck Huys/met veele ende verscheyden treffelijcke Saelen ende Caemeren/syndehet ghehele ghebouw onder keldert/ende gans uyt de Grafte op ghemesselt. Itemnoch dry nieus ghetimmerde Caemeren op de voor plaetse staende. Als oock eenNieus ghetimmert Bouhuys. Noch de stallinghen met een Camer daer by/gans nieughetimmert/alles op de voerplaetse binnen de eerste Grafte/poorte/ende bruggeghelegen’ (Harenberg, 1987a). Uit deze beschrijving valt ook op te maken dat hethele huis onderkelderd was en dat de gracht tot tegen de muren lag. Er stondendrie huisjes (‘cameren’) op de voorburcht: een nieuw brouwhuis, het bouwhuis enstallen. Ook de voorburcht (‘voerplaetse’) was omgracht en was via een poort eneen brug toegankelijk. In de 18e eeuw werd het huis nogmaals verbouwd. In de



17e en 18e eeuw wordt het goed havezate genoemd. Op oude foto’s van het huisvan voor 1890 is te zien dat het huis een 18e eeuws uiterlijk had. Het huis wasopvallend vanwege de zeer brede façade met een ingang in het midden. Toen in1889 werd ontdekt dat het huis in zeer bouwvallige toestand verkeerde (zelfs defundamenten waren vergaan), werd in 1890 besloten tot afbraak van het oudehuis en de bouw van een nieuw huis. Het nieuwe huis werd circa 50 m ten oostenvan het oude huis gebouwd, aan de overzijde van de oostelijke gracht. Dit huisbestaat tegenwoordig nog. Bij de afbraak van het oude huis kwam een balk methet opschrift ‘vernieuwd in 1420’ tevoorschijn. Of het oude huis een middeleeuwsekern heeft gehad of op de plaats van een middeleeuwse voorganger is gebouwd,is onbekend; de balk met opschrift kan zijn hergebruikt. Het is mogelijk dat hetoude middeleeuwse huis elders in de nabijheid heeft gelegen, maar het zou ookop dezelfde plaats weer opgebouwd kunnen zijn. Verder is niets gedocumenteerdover de mogelijke middeleeuwse resten die eventueel in dit huis aanwezig zijngeweest.

Bij het oude huis lag een koets- en bouwhuis. Deze beide gebouwen zijn tegen-woordig nog aanwezig. Het complex werd aan twee zijden omgeven door eenwaterloop, die in de 19e eeuw vergraven is tot een kronkelende waterpartij volgensde toen geldende mode. In de 17e en 18e eeuw maakte deze waterloop deel uitvan een rechthoekige gracht, waarvan op de kadastrale minuut (1832) nog res-tanten zichtbaar zijn (figuur 84). Of er vlak langs het huis - dus ook tussen hethuis en het koetshuis - een gracht lag, is onbekend. Onder de vloer van het nogbestaande bouwhuis is een 1 m brede muur aangetroffen. Deze muur stond haaksop de lange zijde van het bouwhuis (mondelinge mededeling Jonker Van Nispen).Het is mogelijk dat de muur deel uitmaakt van een oude keermuur, resten vaneen poort- of ander gebouw.

Mogelijkheden voor vervolgonderzoekAangezien de ligging van het oude huis exact bekend is, er zelfs nog foto’sbestaan van het gebouw en bekend is dat zich in de bodem nog resten van hethuis bevinden, lijkt het niet zinvol om een geofysisch onderzoek uit te voeren.Op het terrein van het oude kasteel mogen vanwege de haarwortels van de oudebeuken die op het terrein staan maar beperkt boringen gezet worden (mondelingemededeling Jonker Van Nispen). De grachten direct rondom het kasteel kunnendaarom niet in kaart gebracht worden. Een mogelijkheid is om de voormaligegrachten rondom de voorburcht met behulp van een booronderzoek in kaart tebrengen. Ook kan booronderzoek worden uitgevoerd voor het opsporen van deeventuele resten van het poortgebouw en het verloop van de muur die onder hetbouwhuis is aangetroffen. Eventueel kan aanvullend een geofysisch onderzoekuitgevoerd worden.

[1 9 7 ]



R A A P

23 Huis De Wildenborch (nr. 169; gemeente Vorden)

Huidige toestandHet terrein van het voormalige kasteel De Wildenborch is tegenwoordig in gebruikals tuin in Engelse landschapstijl. Het huis De Wildenborch ligt aan de Wilden-borgseweg 20 te Wildenborch, gemeente Vorden (kaartblad 34C, centrumcoördinaat223.285/459.675; figuur 85).



Historische en topografische kaarten:- Schetskaarten 1564 (Hoefer, 1909; Tengbergen & Tengbergen, 1988).- Kopie uit de 19e eeuw van de kaart van de Wildenborch door N. vanGeelkercken, circa 1650 (Tengbergen & Tengbergen, 1988).

- De kadastrale minuut uit 1832: Gemeente Vorden Sectie C genaamdWildenberg in één Blad van no. 1 tot 447, schaal 1:2.500.



- De Chromotopografische kaart des Rijks, schaal 1:25.000, blad no. 435 Vorden(gedeeltelijk herzien in 1900; ROBAS Producties, 1989).


- Literatuur met betrekking tot (de omgeving) van huis De Wildenborch (o.a.Eliëns & Harenberg, 1984; Van Gulick, 1960; Harenberg, 1969, 1975 en 1999;Van Heuvel, 1903; Jongsma, zonder jaar; De klerk, 1985; Krebbers, 1916; TerKuile, 1958; Prop, 1958; Robidé van der Aa, 1841; Schellart, 1960; ScholteLubberink & Lohof, 1998; Staring, 1838; Staring, 1923; Stenvert e.a., 2000;Tengbergen & Hofker, 1973; Tromp, 1997; Tromp & Henry-Buitenhuis, 1991;Van Veen, 1914; Zandstra, 1958; zie literatuurlijst).



Figuur 85. Huis De

Wildenborch (nr. 169) -


zoeksgebied (gear-

ceerd); inzet: ligging in

Nederland (ster).

460459

458

224

224

460

459

458

222

222 223

223

[1 9 9 ]



R A A P

Landschap en bodemGeologisch gezien ligt het huis De Wildenborch op pleistoceen dekzand behorendetot de Formatie van Twente (Van den Berg e.a., 2000). Het gebied ten oosten vanhet huis De Wildenborch bestaat uit pleistocene fluvioperiglaciale afzettingenbehorende tot de Formatie van Twente, waarbij het dekzand dunner is dan 2 m -Mv.In geomorfologisch opzicht betreft het dekzandwelvingen (Kleinsman & Ten Cate,1979). Het terrein ten oosten van het huis de Wildenborch betreft een beekover-stromingsvlakte. De bodem direct rondom het huis bestaat uit laarpodzolen inleming fijn zand (Ebbers & Hamming, 1979: code cHn23, grondwatertrap V).Daaromheen bestaat de bodem uit gooreerdgronden bestaande uit leming fijnzand (Ebbers & Hamming, 1979: code pZn23; grondwatertrap V).

Archeologie en historieIn ARCHIS staat het terrein van het huis De Wildenborch geregistreerd onderARCHIS-waarnemingsnummer 133776. In het begin van de 20e eeuw werd eenwaterput van het oude kasteel gevonden. Deze werd daarna weer in gebruikgenomen. Het betreft waarschijnlijk de waterput aan de achterzijde van het kasteel,nabij de zuidoosthoek van het huidige gebouw. In de voormalige grachten zijn inhet verleden scherven van Jacobakannetjes en Keulse drinkkannetjes gevonden.Deze scherven worden tegenwoordig nog op het kasteel bewaard. Rondom hetkasteel werd daarnaast veel oorlogstuig gevonden, waaronder kogels (bestaandeuit in lood gegoten keitjes) en resten van pijlen.

De Wildenborch wordt voor het eerst vermeld in 1372 wanneer het in bezit isvan roofridder Sweder van Wisch. Het is niet bekend wanneer de Wildenborch isgebouwd (figuur 86: A). In 1490 wordt het kasteel belegerd door een leger vande stad Deventer als reactie op rooftochten van de heer van de Wildenborch. Hetkasteel wordt zwaar beschadigd, maar niet ingenomen. In de jaren 1506-1508wordt het kasteel 3 keer tevergeefs belegerd door Hertog Karel van Gelre en de stadZutphen. Door de hertog worden ten behoeve van de belegering twee blokhuizengebouwd. De toponiemen ‘Blokhuis’ en ‘Dodenkamp’ herinneren nog aan dezebelegeringen. Mogelijk zijn in of bij de boerderij het ‘Blokhuis’ (aan de Kapelwegten westen van het onderzoeksgebied) nog resten van het oorspronkelijke blokhuiste vinden. In 1512 wordt vermeld dat het kasteel omgeven was door (met palissadenversterkte) wallen. Uit rentmeestersposten blijkt dat er 3 poorten en 4 bruggenwaren. Ook wordt melding gemaakt van een ‘borchvrede’. Mogelijk gaat het omhet oudste deel van de Wildenborch: een vrijstaande toren. Een bouwhuis, tweestallen, een bakhuis, een brouwhuis, een molen buiten omwalling en een herbergmaakten ook deel uit van het kasteelcomplex. In 1512 onderwerpt Johan van Wisch,heer van de Wildenborch, zich aan de Hertog van Gelre. De Wildenborch wordtdaarop tot open huis voor de hertog verklaard. Om Joachim (zoon van Johan vanWisch) in te tomen, plaatst de hertog in 1523 een permanente militaire bezettingop het kasteel. Kort na 1523 worden de bestaande vestingwerken rondom hetkasteel, met uitzondering van de voorpoort, ontmanteld. Waarschijnlijk werdende vestingwerken op dat moment aangepast aan de eisen van de tijd. Ze moestennamelijk meer en zwaarder geschut kunnen weerstaan. Sweder van Kervenheim



Figuur 86. Huis De Wildenborch (nr. 169) - Projectie van de kadastrale minuut (1832) op de huidige topografie.

B

B

A

C

Wildenbo

rchse W

eg

459500

223500223400

223500223400223300223200

4595

00

459600

4596

0045

9900

459700

4597

00

459800

4598

00

459900

223300223200

locatie voormalig kasteel De Wildenborch

huidige topografie


huidige huis De Wildenborch

voormalige grachten

Projectie kadastrale minuut (1832)op de huidige topografie

Gemeente VordenHuis De Wildenborch

legendaA

B

C

2002

100

1:2.500

50

m

0

graf3_169_nieuw/HA1

[2 0 1 ]



R A A P

kreeg toestemming van de hertog om het bij de ontmanteling vrijgekomenafbraakpuin te gebruiken voor de bouw van zijn kasteel De Cloese te Lochem.Ondanks deze sloopwerkzaamheden bleef het kasteel een sterkte van betekenis,want in 1592 en 1598 worden in de Staten van Gelderland plannen gemaakt voorde ontmanteling van het kasteel. In 1604 wordt echter door de Staten aan deeigenaar van de Wildenborch toestemming verleend voor het herstellen van deborstwering. Vanwege een juridisch geschil werden in 1564 schetskaarten van hetkasteel en omgeving vervaardigd (Hoefer, 1909; Tengbergen & Tengbergen, 1988).Voor het doel van het proces was een nauwkeurige weergave van het kasteel zelfniet noodzakelijk. Het ‘kasteel’ wordt afgebeeld als een omwald vierkant complexmet op de vier hoeken rondelen. Aan de noordzijde bevind zich in de omwallingeen poortgebouw met twee ronde torens. Op de beide kaarten is binnen deomwaling geen kasteel of groot gebouw afgebeeld. Wel worden op of tegen dewallen enkele gebouwtjes afgebeeld. Van het kasteel bestaat ook een kopie uitde 19e eeuw van een kaart van Van Geelkercken uit circa 1650 (Tengbergen &Tengbergen, 1988). Deze kaart geeft min of meer dezelfde situatie weer als deproceskaarten. Op de kaart van Van Geelkercken wordt echter ook het kasteel,binnen de omwalling, afgebeeld. Het betreft een rechthoekig gebouw zonder torens.

In 1665 wordt het kasteel bezet door troepen van de Bisschop van Munster.Hierna raakt het kasteel in verval. Als het kasteel in 1757 openbaar wordt verkocht,wordt nog slechts gesproken van een ‘rentmeesterswoning’ (het oude poortgebouwuit de 16e eeuw). Het gehele complex is dan gesloopt, op een deel van hetpoortgebouw na. In 1782 wordt aan weerszijden van het oude, poortgebouw(poorttoren?) uit de 15e eeuw een woonvleugel gebouwd en wordt het poortgebouwverbouwd tot ingangspartij (figuur 86: C). In 1847 wordt het oude poortgebouwomgebouwd tot een Neo-Romaanse ronde toren en wordt aan de achterzijde vandeze toren een tuinkamer gebouwd. In 1931 werd de oostvleugel verlengd omhier dienstruimten in onder te brengen. Van het middeleeuwse kasteel restentegenwoordig (onder de Neo-Romaanse toren) nog de kelders met ribloze kruisge-welven uit de 16e eeuw. In de vestibule geeft een spiltrap toegang tot de kelderen de eerste verdieping. Deze trap is een restant van een achtkantige traptoren.

Mogelijkheden voor vervolgonderzoekIn 1992 is een beperkt boor- en weerstandsonderzoek uitgevoerd (niet gepubliceerd).Op grond van deze resultaten is destijds besloten dat het niet zinvol was om eengeofysisch vervolgonderzoek uit te voeren. Wel is het mogelijk om met behulpvan een booronderzoek de nog in de ondergrond aanwezige wallen, grachten enfunderingen in kaart brengen. Op basis van de resultaten van het booronderzoekkan besloten worden of een aanvullend geofysisch grondradaronderzoek zinvol is.Daarnaast kan middels een bouwhistorisch onderzoek meer informatie verkregenworden over de ouderdom en onstaansgeschiedenis van het nog bestaande land-huis. In 2002 is, buiten onderhavig project, een zeer uitgebreid cultuurhistorischonderzoek uitgevoerd naar het kasteel De Wildenborch en omgeving. Voor deresultaten van dit onderzoek wordt verwezen naar Albers e.a. (2004).



Figuur 87. Huis Het

Medler (nr. 173) -

Ligging van het

onderzoeksgebied

(gearceerd); inzet:


(ster).

Medler

Huis Het Medler

Baakse Beek

223000

45800045

8000

224000223500

45700045

7000

45750045

7500

224000223000 223500

graf3b_fig1/HA1

[2 0 3 ]



R A A P

24 Huis Het Medler (nr. 173; gemeente Vorden)


Huidige toestandHet terrein van huis Het Melder ligt aan de Ruurloseweg 115 (kaarblad 34C,centrumcoördinaat 223.450/457.900; figuur 87). Het eiland is begroeid metgras en onkruid. In het noorden en noordoosten is beplanting (jonge bomen enstruiken) aanwezig.



Historische en topografische kaarten:- Kaart van de omstreden grens tussen Lochem en Vorden, in het Wiersse brocktussen de Wiersse en de Wildenborg door Nic. Van Geelkercken, 1635 (RAGAlg. Verz. (164), nr. 602).

- Kaart van de Wildenborg, de Wiersse en ‘t Medler door Nic. van Geelkercken,1651 (RAG Alg. Verz. (164) nr. 497).

- Het Medler en omgeving in 1651, N. van Geelkercken (RAG Alg. Verz. (164),nr. 166; Tengbergen & Tengbergen, 1988).

- De kadastrale minuut uit 1832: Gemeente Vorden, sectie D genaamd Medler,Tweede Blad van no. 445 tot 757, schaal 1:2.500.

- Dde Topografische kaart van de linie van de IJssel vanaf Arnhem tot deZuiderzee, van het land tussen Arnhem en Nijmegen en van Wedde enWestwoldingerland, opgenomen en getekend door Kapt. ing. Hottinger e.a.,1773-1794 (schaal 1:14.400; ARA, inv.code: 4.osk; Versfelt, 2003).


- De Chromotopografische kaart des Rijks, schaal 1:25.000, blad no. 454 Ruurlo(verkend in 1878; herdrukt in 1897; ROBAS Producties, 1989).




Figuur 88. Huis Het Medler (nr. 173) - Projectie kadastrale minuut (1832) op de huidige topografie.






CCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCCBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBBB




EEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEE

water

water

bosbos

water

water

bos

115

223400

223400

223500457800

4578

00

457900

4579

00

457700

223500

4577

00

223300

223300

huidige topografie


locatie kelder, uit circa 1700

Projectie kadastrale minuut (1832) op de huidige topografieGemeente Vorden

Elocatie voorganger huis Het Medler

huidige huis Het Medler

bijgebouwen

grachten

Huis Het Medler

legendaA

D

B

C

200220022002

100

1:2.500

50

m

0

graf3_173_fig2/HA2

[2 0 5 ]



R A A P

- Opgravingstekening uit 1966 door J.G.N. Renaud (collectie Fam. Van Dorth totMedler).

- Chronologie van huis Het Medler te Vorden vanaf 1530 tot heden, samengestelddoor dhr. D.J.C. Baron van Dorth tot Medler.

- Literatuur met betrekking tot (de omgeving) van huis Het Medler (o.a. Harenberg,1969 en 1999; De klerk, 1985; Schellart, 1955 en 1960; Scholte Lubberink &Lohof, 1998; Stenvert e.a., 2000; Stichting tot behoud van ParticuliereHistorische Buitenplaatsen, in voorbereiding; Tromp, 1997; Zandstra, 1958;zie literatuurlijst).

Landschap en bodemGeologisch gezien ligt huis Het Medler op pleistoceen dekzand behorende tot deFormatie van Twente (Van den Berg e.a., 2000). Het gebied rondom het huisbestaat uit pleistocene, fluvioperiglaciale afzettingen behorende tot de Formatievan Twente die afgedekt zijn met beekafzettingen behorende tot de Formatie vanSingraven. In geomorfologisch opzicht ligt het terrein van huis Het Medler opeen dekzandwelving, direct grenzend aan de beekoverstromingsvlakte van deBaaksche Beek (Kleinsman & Ten Cate, 1979). De bodem direct rondom het huisbestaat uit hoge zwarte enkeerdgronden in leemarm en zwak lemig fijn zand(Ebbers & Hamming, 1979: code zEZ21, grondwatertrap VII).

Archeologie en historieHet terrein van huis het Medler staat in ARCHIS geregistreerd onder ARCHIS-waarnemingsnummer 133780. Van het circa 35 bij 65 m grote eilandje (aangeduidals ‘de Pol’), dat circa 175 m ten oosten van het huidige huis Het Medler ligt, zijnrond 1800 veel bakstenen van groot formaat afgevoerd (schriftelijke mededelingdhr. D.J.C. Baron van Dorth tot Medler). In 1966 zijn onder leiding van dr. J.G.N.Renaud twee proefsleuven kruislings over het eiland aangelegd (figuren 90 en91; collectie Fam. Van Dorth tot Medler; in ARCHIS ingevoerd onder ARCHIS-waarnemingsnummer 139616). Op basis van de hierbij aangesneden uitbraaksleuvenen fundamenten zijn er vervolgens meerdere kleine sleuven aangelegd om hetverloop hiervan te volgen. De exacte ligging van de proefsleuven is op basis vande onderzoeksdocumentatie niet te achterhalen. Op een luchtfoto uit 1968 zijnde sleuven nog zichtbaar (figuur 90). Op grond van de resultaten van het onder-zoek door Renaud kon een rechthoekig gebouw gereconstrueerd worden van circa26 bij 10 m, waarvan de lange as noordoost-zuidwest georiënteerd is (figuur 91).De aangetroffen funderingen waren circa 1,0 m dik en aangelegd op een laagijzeroer (Perryck, 2000). De funderingen waren opgebouwd uit grote bakstenenmet het formaat 26 x 12 x 6 cm en vermoedelijk circa 30 x 12 cm. Ook werd eengroot zandstenen blok (wellicht een hoekblok) opgegraven. Het gebouw stamtwaarschijnlijk uit midden 16e-begin 17e eeuw (Renaud, collectie Fam. Van Dorthtot Medler). Een dikte van de baksteen van 6 cm kan duiden op een datering inde 16e eeuw (mondelinge mededeling de heer J.W. Bloemink, bouwhistoricus).Renaud interpreteerde het gebouw als graanopslagplaats (spieker/spijker). In eenrechte lijn haaks op het centrum van de as van het gereconstrueerde gebouwwerden aan de noordzijde van het eilandje bij de gracht palen aangetroffen die



Figuur 89. Huis Het Medler (nr. 173) - Huis Het Medler en omgeving in 1651, N. van Geelkercken (RAG Alg. Verz.

(164), nr. 166; uit Tengbergen & Tengbergen, 1988).

Figuur 90. Huis Het Medler (nr. 173) - Luchtfoto genomen door dhr. D.J.C. Baron van Dorth tot Medler in 1968. Zichtbaar

zijn nog de in 1966 aangelegde proefsleuven.

[2 0 7 ]



R A A P

wijzen op een brug (figuur 91). In de zomer van 2000 heeft op het eilandje, inopdracht van de familie Van Dorth tot Medler, een booronderzoek plaatsgevonden.Tevens werd op enkele plaatsen gegraven (figuur 91). Dit onderzoek heeft geennieuwe resultaten opgeleverd. Het is opmerkelijk dat op het eiland, afgezien vanhet circa 26 bij 10 m grote gebouw, geen aanwijzingen voor overige bebouwingzijn aangetroffen. Bij werkzaamheden ten zuiden van het huidige huis is in 2001op circa 1,0 m -Mv een keldervloer aangetroffen (figuur 88: E). De vloer bestonduit oranje, geglazuurde tegels en dateert uit circa 1700. Ter plaatse zijn ookblauw-witte wandtegels gevonden. Deze tegels hadden op de hoeken een kleinedecoratie en in het midden een blauw motief (in ARCHIS ingevoerd onderARCHIS-waarnemingsnummer 139617).

Het goed Het Medler wordt voor het eerst genoemd in 1483 (Van Schilfgaarde,1964). Het behoorde toe aan het geslacht Van Hackfort. Of er toen al een huisHet Medler bestond, is onduidelijk. In 1530 werd het landgoed verkocht aanMichiel van Eck. In een getuigenverklaring van Hendrik van Eck uit 1652 heefthij aangegeven dat zijn grootvader (Michiel) in de tweede helft van de 16e eeuw(omstreeks 1530?) heeft ‘doen uytgraven eenen poll ofte huisplaetse mit haerengrafften ende zingels sonder bespier [verhindering] van iemant, gelijkck derselvenoch in bollencoemenesse [volkomenheid] is’ (Tengbergen & Tengbergen, 1988). In1530 werd op het eilandje ten oosten van het huidige huis de ‘zaal- of hofstede‘t Meddelaer’ gebouwd (schriftelijke mededeling dhr. D.J.C. Baron van Dorth totMedler). De in 1966 aangetroffen funderingen houden waarschijnlijk verband methet gebouw uit 1530. Of dit gebouw schade ondervonden heeft tijdens deTachtigjarige Oorlog (1568-1648), is onbekend. In 1620 werd de op allodiale grond(in het Wiersserbroek) staande ‘hofstede op de pol’ in opdracht van Hendrik vanEck afgebroken. Behalve het huis werden ook twee bouwhuizen, een schuur,stalgebouwen en een brouwhuis afgebroken. Waar deze gebouwen lagen, is nietbekend. Wat overbleef, waren twee huizen waarover geen bijzonderheden wordengegeven, maar die volgens Van Eck reeds ontruimd waren (Tengbergen & Teng-bergen, 1988). Van Eck liet tussen 1620 en 1625, op het feodale deel van hetWiersserbroek ten westen van de voormalige pol, een nieuw omgracht huis metbijgebouwen optrekken. Volgens verklaringen van getuigen die optraden namensVan Eck bij een proces voor het Hof van Gelderland werd op de plaats waar hetoude huis stond een hof (tuin) aangelegd (Tengbergen & Tengbergen, 1988). Opde plaats waar de gesloopte bouwhuizen stonden, werd een boomgaard aangelegd.Het nieuwe kasteel bestond blijkens een kaart van Van Geelkercken uit een recht-hoekig gebouw met trapgevels en was gedekt met dakpannen (figuur 89). Tussen1760 en 1765 werd een nieuw huis met gebruikmaking van muurrestanten uit de17e eeuw gebouwd. Dit nieuwe huis werd, blijkens de in 2001 aangetroffen kelder-restanten, circa 2 m noordelijker gebouwd dan het oude huis. Het huis ondergingin de 18e en 19e eeuw grote verbouwingen. In 1800 werd voor het huis een hekuit begin 18e eeuw geplaatst, afkomstig van het huis de Ehze bij Almen (TerKuile, 1958).


Mogelijkheden voor vervolgonderzoekOp het eiland kan een onderzoek verricht worden naar de vorm van het eilanden het gebouw dat door Renaud al gedeeltelijk is opgegraven. Tijdens de veld-inspectie is al gebleken dat het eilandterrein zich goed leent voor het uitvoerenvan een geofysisch weerstandsonderzoek. Een magnetisch onderzoek is vanwegede in de bodem aanwezige ijzeroerlaag onmogelijk.

24.2 Veldonderzoek

Op het terrein van huis Het Medler heeft in de zomer van 2001 een archeolgischboor- en weerstandsonderzoek plaatsgevonden met als doel het opsporen vanondergrondse restanten van gebouwen op het eiland, circa 175 m ten oosten vanhet huidige huis. Het veldwerk werd mogelijk gemaakt door de enthousiastemedewerking van de eigenaar van het landgoed, de familie Van Dorth tot Medler,vertegenwoordigd door dhr. D.J.C. Baron van Dorth tot Medler.

WeerstandsonderzoekTijdens het weerstandsonderzoek is een blok van 45 bij 60 m gemeten (figuur92). Het weerstandsonderzoek leverde een zeer contrastrijk beeld op. Midden ophet eiland is duidelijk een rechthoek van lage weerstandswaarden herkenbaar.Binnen deze rechthoek en direct er omheen bevinden zich zones van hoge weer-standswaarden. Aan de rand van het eiland neemt de weerstandswaarde af. Dit iswaarschijnlijk te verklaren doordat het grondwater zich aan de randen dichteronder het maaiveld bevindt, hetgeen resulteert in lagere weerstandswaarden.

BooronderzoekDoor middel van waterpassen is van elke boring de hoogte ten opzichte van NAPbepaald. Hiertoe is gebruik gemaakt van een NAP-bout in de noordgevel van deboerderij Klein Wevering aan de Ruurloseweg 104 (NAP-boutnummer 34C-50:hoogte 14,507 m +NAP in 1984).

Middels booronderzoek zijn de resultaten van het weerstandsonderzoek gecon-troleerd. Hiertoe zijn 10 boringen in een noord-zuid georiënteerde raai over heteiland uitgevoerd (figuur 92: boringen 1 t/m 10), aangevuld met één boringelders op het eiland (figuur 92: boring 11). Tijdens het booronderzoek is geboordtot gemiddeld 100 cm -Mv. Maximaal is geboord tot 120 cm -Mv. Uit de boringenblijkt dat de natuurlijke ondergrond (direct onder de bouwvoor) uit dekzand bestaat.In grote delen van het terrein is een deel van de oorspronkelijke podzolbodembewaard gebleven in de vorm van een zeer ijzerrijke B- of inspoelingshorizont(figuur 92: boringen 3, 6, 7 en 9). Hieruit blijkt dat kan worden uitgesloten dat dePol als kunstmatige verhoging is ontstaan. De zones van hoge weerstandswaarden(rood op figuur 92) zijn die terreindelen waar nog een dikke B- of inspoelings-horizont aanwezig is. In de boringen 2, 4 en 5 is een verstoord bodemprofielaangetroffen (figuur 92).In de rechthoekige zone van lage weerstandswaarden is direct onder de bouwvoor(en nauwelijks daarvan te onderscheiden) humeus, bruingrijs zand met veel witte


[2 0 9 ]



R A A P

water

water

water

water

2235

00

2235

00

457900

457900

457950

457950

2234

0022

3450

2234

5022

3400

Gem

eent

e Vo

rden

Resu

ltat

en b

urea

uond

erzo

ek

Hui

s H

et M

edle

r

arch

eolo

gisc

h on

derz

oek

(Per

ryck

, 20

00)

pale

n (v

an v

oorm

alig

e br

ug)

proe

fsle

uven

en

-put

jes,

aan

gele

gd in

196

6 (c

olle

ctie

Fam

. Va

n Do

rth

tot

Med

ler)

gren

s on

derz

oeks

gebi

ed

fund

erin

gen,

aan

getr

offe

n in

196

6 (c

olle

ctie

Fam

. Va

n Do

rth

tot

Med

ler)

lege

nda

reco

nstr

ucti

e fu

nder

ing

2002

2002

2002

2520

15

1:50

0

0

m

105

graf

3b_f

ig4/

HA2

Figuur 91. Huis Het Medler (nr. 173) - Resultaten bureauonderzoek.



water

water

water

water

1

2

6

8

11

3

4

7

5

9

10

2235

00

2235

00

457900

457900

457950

457950

2234

0022

3450

2234

5022

3400

met

hum

euze

leem

laag

in u

itbr

aaks

leuf

met

ver

stoo

rd b

odem

prof

iel

Gem

eent

e Vo

rden

over

ig

Hui

s H

et M

edle

r

Resu

ltat

en e

n in

terp

reta

tie

lege

nda

bori

ngen

met

B-h

oriz

ont

3bo

ornu

mm

er

reco

nstr

ucti

e fu

nder

ing

gren

s on

derz

oeks

gebi

ed

wee

rsta

ndla

agho

og

2002

2002

2002

2520

15

1:50

0

0

m

105

graf

3b_f

ig3/

HA2

Figuur 92. Huis Het Medler (nr. 173) - Resultaten en interpretatie.

[2 1 1 ]



R A A P

mortelresten aangetroffen. In de boringen 8 en 11 reikt dit zand tot respectievelijk0,70 en 0,45 m -Mv. Dit zand is te interpreteren als de vulling van de uitbraak-sleuf van een fundament. Doordat bij de aanleg van deze fundamenten en/of bijde uitbraak ervan de B-horizont is vergraven en de sleuf is opgevuld met humeuzeaarde, is de voormalige funderingssleuf te herkennen aan lage weerstandswaarden.In boring 5 is het bodemprofiel tot 0,95 m -Mv verstoord. Deze verstoring houdt,vanwege zijn relatief gezien grote diepte, waarschijnlijk verband met een uit-braaksleuf. In deze uitbraaksleuf is echter weinig puin aangetroffen. In de boringenin het talud is tussen de natuurlijke ondergrond en de bouwvoor een humeuzeleemlaag aangetroffen (boringen 1 en 10). Mogelijk gaat het om een bewusteversterking met het doel erosie van het talud te voorkomen.

24.3 Interpretatie

De rechthoek van lage weerstandswaarden betreft de uitbraaksleuven van hetfundament van een gebouw met een omvang van circa 26 bij 10 m (figuur 92).Naast de vier zijmuren zijn binnen het gebouw geen andere funderingen teherkennen; ook zijn geen aan- of uitbouwsels herkenbaar. Het betreft derhalvevermoedelijk een eenschepig gebouw. Een eenschepig gebouw met mogelijk eenverdieping is niet ongebruikelijk voor een edelmanswoning of zaalstede uit hetbegin van de 16e eeuw. Een functie als spieker (of spijker) zoals Renaud veron-derstelde, is mogelijk maar op grond van historische bronnen minder waarschijnlijk.De vorm komt nagenoeg overeen met de reconstructie naar aanleiding van hetarcheologisch onderzoek in 1966 (mondelinge mededeling dhr. D.J.C. Baron vanDorth tot Medler; figuur 91). Tijdens onderhavig onderzoek zijn in de boringengeen fundamenten aangetroffen; tijdens het weerstandsonderzoek zijn in defundamentssleuven ook geen zones van hoge weerstandswaarden aangetroffen.Aangenomen kan worden dat de fundamenten (zoals vaker het geval is in OostNederland) grotendeels uitgebroken zijn ten behoeve van hergebruik van debakstenen.


ConclusiesUit het archeologisch onderzoek naar huis Het Medler blijkt dat van het fundamentvan het oudste huis Het Medler op de Pol hoofdzakelijk nog de uitbraaksleuvenresteren. Het huis is vrijwel tot de laatste steen afgebroken. Zelfs fundamentenzijn niet of nauwelijks bewaard gebleven. Desalniettemin is de plattegrond vanhet huis uitzonderlijk goed bewaard gebleven. De archeologische sporen (in devorm van uitbraaksleuven) zijn derhalve archeologisch van grote waarde. Middelshet onderzoek kon de locatie van de in 1966 aangelegde proefsleuven en -putjesvrij exact bepaald worden. De resultaten van het archeologisch onderzoek op hetterrein van Huis Het Medler zijn ook beschreven in RAAP-notitie 88 (herzieneeindversie; Bente & Van Kempen, 2003). De onderzoeksresultaten zijn in ARCHISingevoerd onder de ARCHIS-waarnemingsnummers 139616, 139617 en 139618.


AanbevelingenAanbevolen wordt om het terrein van het voormalige huis Het Medler (heteilandje) in te richten en te ontsluiten. Inrichting en ontsluiting moeten aaneen aantal voorwaarden voldoen. Het terrein dient zodanig te worden ingerichtdat een duurzaam behoud van de archeologische resten wordt gegarandeerd. Mendient zich hierbij te realiseren dat archeologische resten kwetsbaar zijn voorbodemingrepen. Vermeden moet worden dat werkzaamheden ten behoeve vaninrichting en ontsluiting leiden tot beschadiging of zelfs vernietiging van dezeresten. Een belangrijke voorwaarde is verder dat de ondergrondse en onzichtbarearcheologische resten aan het maaiveld zichtbaar gemaakt worden, zodat eenaantrekkelijk archeologisch landschappelijk object ontstaat.

Het uit het weerstandsonderzoek af te leiden grondplan van het verdwenen huisMedler op de Pol leent zich uitstekend voor visualisatie van de fundamenten.Hierbij moet men er echter op bedacht zijn dat de archeologische gegevens c.q.grondsporen (de uitbraaksleuven) niet beschadigd worden. Feitelijk betekent ditdat bodemingrepen niet dieper dan de bouwvoor (ca. 0,3 à 0,4 m -Mv) mogenreiken. Ook bij beplanting van het eiland dient hiermee rekening gehouden teworden door toepassing van ondiep wortelende begroeiing. Punt van zorg hierbijzijn de jonge bomen en struiken in het noorden en noordoosten van het eiland,die bij voortgaande groei te zijner tijd een bedreiging voor het bodemarchiefkunnen gaan vormen.

Van belang is dat het ingerichte en ontsloten terrein van het huis Het Medler uitde 16e eeuw in de toekomst een toeristisch-recreatieve functie gaat vervullen.In dit verband dient op of nabij het terrein, bijvoorbeeld aan het toegangshekvan het huidige huis Het Medler, een informatiepaneel met gegevens over hethuis en zijn bewoners geplaatst te worden. Ten tweede wordt aanbevolen om devoormalige huisplaats een rol te laten spelen in bestaande fietsroutes.

Verder wordt aanbevolen om het eilandje ten oosten van het huidige huis HetMedler op te nemen in het CMA en aan te geven op de ArcheologischeMonumentenkaart van de provincie Gelderland (AMK-Gelderland).


[2 1 3 ]



R A A P

25 Huis De Wiersse (nr. 178; gemeente Vorden)

Huidige toestandHet terrein rondom huis De Wiersse is in gebruik als tuin en ligt aan deWiersserallee 9 (kaartblad 34C, centrumcoördinaat 224.750/457.200; figuur 93).Het perceel ten noorden van het huidige huis, aan de overzijde van de BaakseBeek, is in 1920 (gedeeltelijk) circa 60 cm afgegraven om een parterre aan teleggen, maar is nu een grasveld. Archeologische resten worden hier niet meerverwacht. Het terrein van het eventuele spijkereiland is gedeeltelijk begroeidmet rododendrons en gedeeltelijk met gras.



Historische en topografische kaarten:- Kaart van het huis De Wiersse en omgeving door N. van Geelkercken, augustus1651 (Van der Kaa, 1990).

- Kaart van het huis De Wiersse en omgeving door N. van Geelkercken, mei1651 (RAG, Alg. kaartenverz. 165, no. 15).

- De kadastrale minuut uit 1832: Gemeente Vorden sectie E genaamd WierseEerste Blad van no. 1 tot no. 270, schaal 1:2.500.


- De Topografische en Militaire topografische kaart van het Koningrijk derNederlanden (1830-1855), schaal 1:50.000 (Wolters-NoordhoffAtlasprodukties, 1990).

- De Chromotopografische kaart des Rijks, schaal 1:25.000, blad no. 454 Ruurlo(verkend in 1878; herdruk 1897; ROBAS Producties, 1989).

- De kaart van De Wiersse door Victor de Stuers, 1904 (Van de Kaa, 1990).




Figuur 93. Huis De

Wiersse (nr. 178) -




land (ster).

456

226

225

459458

457

226

225

223

223 224

224

459

458

457

456

[2 1 5 ]



R A A P

- Literatuur met betrekking tot (de omgeving) van huis De Wiersse (o.a.Cleverens, 1988; Guillermo, 1990; Harenberg, 1969 en 1969; Jongsma, zonderjaar; De Klerk, 1985; Krebbers, 1913; Ter Kuile, 1958; Scholte Lubberink & Lohof,1998; Tengbergen & Hofker, 1973; Tengbergen & Tengbergen, 1988; Tromp,1997; Tromp & Henry-Buitenhuis, 1991; Zandstra, 1958; zie literatuurlijst).

Landschap en bodemGeologisch gezien ligt het huis De Wiersse op pleistoceen dekzand behorende totde Formatie van Twente (Van den Berg e.a., 2000). In geomorfologisch opzichtbetreft het een beekoverstromingsvlakte (Kleinsman & Ten Cate, 1979). Debodem bestaat uit beekeerdgronden (in lemig fijn zand) die plaatselijk ijzerrijkzijn en een zavel- of kleidek hebben van 15 à 40 cm (Ebbers & Hamming, 1979:code fkpZg23, grondwatertrap III).

Archeologie en historieIn ARCHIS staat het terrein van het huis De Wiersse geregistreerd onder ARCHIS-waarnemingsnummer 133785. De voormalige watermolen van het huis De Wierssestaat geregistreerd onder ARCHIS-waarnemingsnummer 133781. Bij geen van beideARCHIS-waarnemingsnummers is sprake van archeologische vondsten. In hetverleden werden ten oosten van het huis in de gracht zware eikenhouten palengevonden (figuur 94: F). Deze palen lagen in een halfronde vorm (brief dhr. E.V.Gatacre, dd. 31-7-2000). Mogelijk betreft het funderingspalen of palen van eenvoormalige brug. Indien de palen bewaard zijn, kunnen zij eventueel nadergedateerd worden. In de rozentuin, direct ten oosten van het huidige huis, zijnin 1982 funderingen aangetroffen met een dikte van 50 cm (figuur 94: G; bak-steenformaat 11x 22 cm). Deze zijn door de heer J. Woudstra gedocumenteerd.Het betreft waarschijnlijk de funderingen van een kas uit de vroege 19e eeuw(brief dhr. E.V. Gatacre, dd. 31-7-2000). In 1869 zijn in de rozentuin ten oostenvan het huis twee beelden uit de vroege 18e eeuw van Baumbergerzandsteenopgegraven (figuur 94: H; brief dhr. E.V. Gatacre, dd. 31-7-2000). Ongeveer 375m ten noordoosten van het huis De Wiersse, nabij de garage van het huis DeTimmerman, werden in 1960 de resten van een fontein uit de vroege 18e eeuwopgegraven. Volgens de heer E.V. Gatacre zijn in het verleden diverse stenenornamenten (‘elementen’) op het landgoed opgegraven. De locatie van de vondstenis echter onbekend (brief dhr. E.V. Gatacre, dd. 31-7-2000). In het kader van hetonderhavig onderzoek zijn de vondstmeldingen in ARCHIS ingevoerd onder deARCHIS-waarnemingsnummers 139623, 139624, 139625 en 139626.

De eerste vermelding van De Wiersse dateert uit 1288, wanneer op 9 mei van datjaar vrouwe Godelinde (abdis van het adellijke vrouwenklooster te Elten) aanHendrik, Heer van Borculo, een stuk akkerland verpacht. Zij bepaalt dat de pachtjaarlijks op haar huis, gewoonlijk de Wedersche genoemd, moet worden voldaan.Tot in de 16e eeuw is nog sprake van een relatie tussen klooster en het huis deWiersse. Het is onduidelijk of het middeleeuwse huis op dezelfde plaats als huisuit de het 16e eeuw stond. Op de kadastrale minuut uit 1832 is ten oosten van hethuidige huis een rond perceel zichtbaar (figuur 94: A). Dit perceel is tegenwoordig



A

C

D

H

F

G

B

E

E

Wiersser

allee

2249

00

2249

00

2250

00

2250

00

2251

00

2251

00

457000

457000

2248

00

457100

457100

457200

457200

457300

457300

2247

0022

4800

2247

00

2246

00

2246

00

Hui

s De

Wie

rsse

Gem

eent

e Vo

rden

vind

plaa

ts v

roeg

18e

eeu

ws

beel

den

huid

ige

huis

De

Wie

rsse

loca

tie

voor

mal

ige

wat

erm

olen

mog

elijk

e lo

cati

e m

idde

leeu

ws

huis

De

Wie

rsse

18e

eeuw

s bo

uwhu

is

loca

tie

vond

st e

iken

hout

en p

alen

voor

mal

ige

mol

enaa

rshu

is

loca

tie

fund

erin

g vr

oeg

19e

eeuw

s ka

s

Proj

ecti

e ka

dast

rale

min

uut

(183

2)op

de

huid

ige

topo

graf

ie

lege

nda

kada

stra

le m

inuu

t (1

832)

huid

ige

topo

graf

ie

ED F G HA B C

22003

100

1:2.

500

50 m

0

graf

3_17

8_ni

euw

/HA1

Figuur 94. Huis De Wiersse (nr. 178) - Projectie van de kadastrale minuut (1832) op de huidige topografie.

[2 1 7 ]



R A A P

nog herkenbaar als een verhoging, eromheen liggen de restanten van een grachtdie plaatselijk nog met water gevuld is. Het is mogelijk dat dit een spijkereilandwas waarop de voorganger van het huis De Wiersse uit de 16e eeuw stond. Het isook mogelijk dat dit ‘eiland’ bij de tuinaanleg in de 18e eeuw ontstaan is. Heteiland wordt namelijk alleen op de kadastrale minuut uit 1832 weergegeven. Opzowel oudere als jongere kaarten is het eiland niet terug te vinden. In 1600 is ersprake van een huis en een koren- en oliemolen aangedreven door de BaakseBeek. Op een kaart van Van Geelkerken uit mei 1651 staat het huis De Wiersseten zuiden van de Baakse Beek afgebeeld en de watermolen noordoostelijk vanhet huis. Mogelijk is dit het van oorsprong middeleeuwse huis. Op een anderekaart van Van Geelkercken uit augustus 1651 (Van de Kaa, 1994) is ten noordenvan de Baakse Beek een langgerekt huis zichtbaar met twee trapgevels met enkelebijgebouwen dat is omgeven door een rechthoekige gracht. Aan de zuidoostzijdevan het huis is een watermolen (korenmolen) aan de Baakse Beek afgebeeld.Nabij de watermolen ligt een brug over de Baakse Beek. Het is mogelijk dat hethuis in 1651 van de zuidelijke oever van de Baakse Beek naar de noordelijkeoever werd verplaatst. Aangezien het huis tegenwoordig aan de zuidzijde van deBaakse Beek ligt, is het waarschijnlijk dat het huis in 1651 niet is verplaatst.Mogelijk heeft Van Geelkercken zich bij het vervaardigen van zijn kaart in augustus1651 in de ligging van het huis (ten noorden van de Baakste Beek) vergist. Geziende korte tijdspanne (van mei tot augustus 1651) die tussen het vervaardigen vanbeide kaarten ligt, is het onwaarschijnlijk dat in deze periode het huis danwel debeek verplaatst is. Bovendien komt de ligging van het huis en de watermolen opde Topografische kaart van de linie van de IJssel vanaf Arnhem tot de Zuiderzee uit1783 (Versfelt, 2003) overeen met de ligging volgens de kaart van Van Geelkerckenuit mei 1651. Op figuur 94 is de ligging van de voormalige watermolen met een‘C’ aangeduid. Het is mogelijk dat men de Baakse Beek ter hoogte van de water-molen werd afgetakt (gesplitst) en via de grachten ten zuiden van het huis werdgeleid.

In 1681 liet Enno Matthias ten Broeck het vervallen huis, dat sinds 1678 in zijnbezit was, herbouwen en uitbreiden (figuur 94: B; Stenvert e.a., 2000; Van de Kaa,1990). In het huidige huis, dat grotendeels uit circa 1720 dateert (schriftelijkemededeling de heer E.V. Gatacre), zijn nog de gewelfde kelders uit de 17e eeuwbewaard. Deze kelders vormen een overblijfsel van het door Van Geelkercken in1651 getekende huis. In een verkoopadvetentie in de Oprechte Haarlemse Courantvan 26 juli 1777 wordt het landgoed De Wiersse als volgt beschreven: ‘zynde eennieuw en modern gebouw, rondom met Engelsche schuifraamen, voorzien van elf zoboven- als beneeden kamers, en drie kabinetten, alle zeer proper behangen, ruimekeuken, kelders, provisie kamers en verdere comoditeiten, met 2 bouwhuisen waarinstallinge voor 10 paarden,..; voorts ten wederzyden van het huis twee fraaije tuinen,beplant met de beste en fynste vruchtbomen; mitsgaders een wyduitgestrektePlantagie van alleéës, star- en slinger bossen, waarin o.a. een fraaije steenen koepl,en verscheidene vischryke vyvers. En wyders .. moolen, boerenplaatsen enz...’. In1912 werd het huis gerestaureerd en voorzien van meerruits-schuifvensters. Tijdenseen tweede restauratie van het huis in de periode 1921-1925 werd het huis


verlengd met twee traveeën en werd de voorgevel voorzien van een uitspringendeentreepartij. De binnengracht, die oorspronkelijk het huis geheel omringde maarvóór 1833 aan de voorzijde (zuidzijde) werd gedempt, werd in de oude staathersteld en overbrugd. Tussen 1869 en 1872 worden de beide bouwhuizen uit de18e eeuw vervangen (figuur 94: E). In 1925 werden de beide in 1869 gebouwdebouwhuizen vervangen. Het nieuw gebouwde oostelijke bouwhuis met daarin destallen werd in 1945 opgeblazen. Veel andere gebouwtjes op het landgoed,waaonder kinderhuisjes en een tennishut, dateren uit circa 1925. De watermolenbleef tot circa 1820 in bedrijf. Drie molenstenen bij de brug herinneren nog aande oude (dubbele) watermolen. Op de kadastrale minuut uit 1832 is de in 1920afgebroken molenaarswoning nog zichtbaar (figuur 94: D).

Vóór het midden van de 18e eeuw werden ten oosten van het huis een formeletuin met beelden, ten westen van het huis een boomgaard en naast de beek 4rechthoekige karpervijvers aangelegd (Kok, 1998). In de periode tussen hetmidden van de 18e eeuw en 1833 werd begonnen de tuinen in een meer land-schappelijke aanleg om te vormen. De karpervijvers werden vergraven en voorzienvan onregelmatige oevers; de tuin werd voorzien van slingerende paden. Tevenswerden schiereilanden gemaakt en heuveltjes opgeworpen. Tussen 1910 en1928 werd de formele tuin ten oosten van het huis veranderd in een moes- enbloementuin.

Mogelijkheden voor vervolgonderzoekHet vermoede spijkereiland kan met behulp van boringen onderzocht worden. Opgrond van de resultaten van het booronderzoek kan dan vastgesteld worden ofhet uitvoeren van een geofysisch onderzoek mogelijk en zinvol is. Aan de handvan een booronderzoek kan bepaald worden of de Baakse beek eventueel tenzuiden van het huidige huis gestroomd heeft. Middels een bouwhistorisch onder-zoek van het bestaande huis De Wiersse kan meer (gedetailleerde) informatieverkregen worden over de ouderdom en onstaansgeschiedenis. Indien nog aan-wezig, kan van de in de gracht aangetroffen eikenhouten palen de ouderdombepaald worden (middels de 14C-methode of dendrochronologisch).


[2 1 9 ]



R A A P

26 Huis Het Spijker (nr. 185; gemeente Vorden)

Huidige toestandHuis Het Spijker ligt aan de Heerlerweg 1 in Vierakker, gemeente Vorden (kaart-blad 33H, centrumcoördinaat 213.640457.375; figuur 95). Het huis bestaat nogen is een rechthoekige (woon-)toren die op een verhoging ligt. In de 20e eeuw ishuis Het Spijker uitgebreid met verschillende bedrijfsgebouwen die vermoedelijkgedeeltelijk op de voormalige grachten staan.


- De Bodemkaart van Nederland, schaal 1:50.000 (Ebbers & Hamming, 1979).



- De Topografische en Militaire topografische kaart van het Koningrijk derNederlanden (1830-1855), schaal 1:50.000 (Wolters-NoordhoffAtlasprodukties, 1990).



- Literatuur met betrekking tot (de omgeving) van huis Het Spijker (o.a.Harenberg, 1969 en 1999; Scholte Lubberink & Lohof, 1998; Stenvert e.a.,2000; Zandstra, 1958; zie literatuurlijst).

Landschap en bodemIn bodemkundig opzicht bestaat de bodem op het terrein van het huis HetSpijker uit ijzerrijke vlakvaaggronden (Ebbers & Hamming, 1979: code fZn23,grondwatertrap IV).



Figuur 95. Huis Het

Spijker (nr. 185) - Lig-

ging van het onderzoeks-

gebied (gearceerd);

inzet: ligging in

Nederland (ster).

459458

457456

214

214

459

458

457

456

212

213

213

212

Figuur 96. Huis Het Spijker (nr. 185) - Huis Het Spijker te Vierakker (1998).

[2 2 1 ]



R A A P

Archeologie en historieIn ARCHIS staat het terrein van het voormalige huis Het Spijker geregistreerdonder ARCHIS-waarnemingsnummer 133792. Archeologische vondsten van hetterrein zijn vooralsnog onbekend.

Huis Het Spijker (of huis Het Spieker) behoorde tot het goed Wissink (figuur 97: A),evenals de boerderij die ten westen van het huis ligt en die nog steeds (Erve)Wissink heet (figuur 97: B). Dit goed wordt al in 1326 genoemd. Het huis HetSpijker, ook wel het Hoge Huis genaamd, is echter pas rond 1500 gebouwd. DoorTer Kuile (1958) wordt het huis foutief als Mengerink aangeduid (Harenberg, 1991).Mengerink is een andere naam voor het huis Vierakker (zie hoofdstuk 21).

De Spijker werd oorspronkelijk gebruikt als opslagplaats voor graan, later heeft het(ook) een woonfunctie (voor adellijke bewoners) gekregen. Het huis heeft nooithet recht van havezate gehad. Aanvankelijk was het een alleen een rechthoekigtorenachtig gebouw. Vóór 1832 is het gebouw vergroot met twee aanbouwen(figuur 97). In de 18e eeuw wordt het vermeld als ‘het erve Wissink met ‘t Spijkerdaarbij staande’. Het is vanaf de 19e eeuw in gebruik geweest als boerderij (ziefiguur 96). Rondom het gebouw heeft waarschijnlijk een gracht gelegen. Of bij hethuis ook een voorburcht met daarop bijgebouwen heeft gelegen, is niet bekend.

Mogelijkheden voor vervolgonderzoekDe ligging en diepte van de voormalige, gedempte grachten kunnen middelseen booronderzoek in kaart gebracht worden. Daarnaast kan een booronderzoekuitwijzen of er bij het huis Het Spijker een voorburcht lag. Als dit het geval is,kunnen de gebouwen op de voorburcht met behulp van een weerstandsonderzoekin kaart gebracht worden. Een veldonderzoek is echter niet mogelijk daar deeigenaar van het terrein, de heer E. Borgman, daarvoor geen toestemming heeftverleend.



Figuur 97. Huis Het

Spijker (nr. 185) -






Heerlerweg

457200

213700

213600213500 213700

213500 213600

45730045

7200

4573

00457400

4574

00

huidige topografie



Erve WissinkB

Huis Het Spijker

legenda

Gemeente Vorden

A Huis Het Spijker

22003

100

1:2.500

50

m

0

graf3_185/HA2

[2 2 3 ]



R A A P

27 Huis Het Meyerink (nr. 145; gemeente Zutphen)


Huidige toestandHuis Het Meyerink ligt aan de Leestenseweg 13 te Leesten (kaartblad 33H,centrumcoördinaat 213.450/459.700; figuur 98) en dateert uit de 16e of 17eeeuw. Het terrein rondom het huis is in gebruik als erf en weiland.



Historische en topografische kaarten:- De kadastrale minuut uit 1832: Gemeente Warnsveld in 10 Sectien Sectie K in2 Bladen genaamd Oostelijk Leesten Blad 2 van no. 159 tot no. 295 (Van Ecke.a., 2000).


- De Chromotopografische kaart des Rijks, schaal 1:25.000, blad no. 434 Almen(gedeeltelijk herzien in 1911; ROBAS Producties, 1989).


- Literatuur met betrekking tot (de omgeving) van huis Het Meyerink (o.a.Harenberg, 1969; Ter Kuile, 1958; Petersen & Harenberg, 1987; ScholteLubberink & Lohof, 1998; Zandstra, 1958; zie literatuurlijst).

Landschap en bodemHet huis ligt op de meest zuidwestelijke punt van een lange, relatief smallezandrug die vanaf het plateau van de Looërenk (ten noorden van huis HetMeyerink) in zuidwestelijke richting loopt (figuur 101). Deze zandrug is opgebouwduit rivierzand (Formatie van Kreftenheye) met daarop dekzand (Formatie vanTwente) waarop rivierduinen zijn opgestoven. In de Late Middeleeuwen en Nieuwetijd bevond zich op deze dekzandrug een van de oude akkercomplexen van debuurschap Leesten: de Looër Enk. Als gevolg van de toepassing van plaggen-



Figuur 98. Huis Het

Meyerink (nr. 145) -




land (ster).

214

214

458459

460461

212

212

461

458

213

213

459

460

[2 2 5 ]



R A A P

bemesting is op deze enk een dik esdek ontstaan. In bodemkundig opzicht gaatom een hoge bruine enkeerdgrond met een lage grondwaterstand (Stiboka, 1979:code bEZ23, grondwatertrap VII). Daarnaast bevindt zich ten westen van huisHet Meyerink, ten westen van de Leestenseweg en langs de Koekoekboomsewegeen complex van eenmansessen. De hooggelegen enken en eenmansessen wordenomgeven door laaggelegen terreinen van het Leestense Broek in het zuiden enhet beekdal van de Ooyerhoekse Laak in het noorden. In bodemkundig opzichtkenmerken deze gebieden zich door de aanwezigheid van ijzerrijke vlakvaaggrondenal dan niet met een 15 tot 40 cm dik zavel- of kleidek met een hoge grondwater-stand (Stiboka, 1979: code fZn23 en fkZn23, grondwatertrap III) en kalklozepoldervaaggronden (zavel of lichte klei met een zandondergrond beginnend tussen20 en 80 cm -Mv) met een hoge grondwaterstand (Stiboka, 1979: code Rn62C,grondwatertrappen III en IV). Het terrein van huis Het Meyerink varieert watbetreft de hoogteligging van ongeveer 9,0 tot 7,4 m +NAP.

Archeologie en historieDe heer M. Groothedde, stadsarcheoloog van Zutphen, heeft ten behoeve van hetonderzoek welwillend archeologische en historische gegevens met betrekking tothuis Het Meyerink en directe omgeving beschikbaar gesteld. Deze gegevens zijnopgenomen in de hier volgende beschrijving.

De zandrug waarop huis Het Meyerink ligt, vormt een belangrijke archeologischevindplaats. Er zijn aanwijzingen voor de aanwezigheid van mesolithischejagerskampen, een grafveld uit de Late IJzertijd en Vroeg Romeinse tijd enbewoningssporen uit het Neolithicum, de IJzertijd en de Vroege Middeleeuwen(ARCHIS-waarnemingsnummers 30606, 31000, 33124, 33125, 33126, 36452,36453, 45071, 133759 en 133760). Om deze reden is een deel van de zandrug bijde ROB geregistreerd als een terrein van hoge archeologische waarde (figuur 99:CMA-code 33H-019). Huis Het Meyerink is een beschermd rijksmonument; dearcheologische ondergrond van het huis is geregistreerd onder ARCHIS-waar-nemingsnummer 133766.

Huis Het Meyerink maakt deel uit van een historische bebouwingsstructuur aande zuidzijde van de Looërenk. Deze bebouwing bestond uit een kleine buurschapvan 4 boerderijen (erven) in een zuidwest-noordoost georiënteerde rij op dezuidflank van de Leestense Enk: Meyerink, Bergheg (gesloopt omstreeks 1965),‘t Loo (gesloopt in 2001) en ‘t Hummel. Deze buurschap maakte deel uit van degrotere buurschap Leesten en behoorde tot de marke Leesten. Alle landschapstypenwaarvan door een markegenootschap gebruik werd gemaakt, waren hier aanwezig:een enk (Looërenk), diverse eenmansessen, het beekdal van de Ooyerhoekse Laak,broekbossen en heidevelden in het Leestense Broek en een heideveld tussen deOoyerhoekse Laak en de Kerkhofweg. Uit archeologisch onderzoek in Leesten-Oostblijkt dat de Looërenk rond 1100 opnieuw is ontgonnen, nadat er al meermalenbewoning was geweest. Deze ontginning is tot op heden in gebruik gebleven envormt daarmee de basis van de huidige historisch-geografische situatie.



Ondanks het feit dat huis Het Meyerink een adellijk goed was, is het onduidelijk ofhet ooit een havezate is geweest. Aan het bezit van de havezate waren namelijkbepaalde bestuurlijke/financiële rechten verbonden. Het goed is in ieder gevalvan de 14e t/m 17e eeuw beleend door de Hertogen van Gelre en na 1600 doorde Staten van Gelderland; daarmee was het in het bezit van een domeingoed vande Graaf van Zutphen. De naam Meyerijnck komt al voor in 1340: HenricusMeijerijnck was toen schout binnen en buiten Zutpen. Vermoedelijk geeft de naamMeijer aan dat huis Het Meyerink oorspronkelijk de ambtswoning van een meijerof schout is geweest. De oudste vermelding van huis Het Meijerinck dateert van1378: ‘t goed te Meijerinch met sijnen tobehoren’. Het goed was toen in handenvan Conrad van Leesten. De ministriale familie Van Leesten (in de bronnen reedsgenoemd in 1121) behield het goed tot 1473. Via Kerstken Scherpinck (ookgenoemd in de hertogelijke pondschatting van 1494) en Johanna ten Haneveldekwam huis Het Meyerink in handen van Johan de Rijcke. In 4 hertogelijke pond-schattingen uit de 15e eeuw (1472 tot 1496) worden personen aangeslagen opHet Meyerink: ‘bouwman op ‘t Meijerinck, Johan op ‘t Meijerinck en Frederick op ‘tMeijerinck’. Dit waren vermoedelijk bouwmannen of boeren die op het toenmaligeboerderijgedeelte van huis Het Meyerink werkten of woonden. Het is derhalvemogelijk dat er een boerderij was én een adellijk huis Het Meyerink dat door deministriale families Van Leesten en De Rijcke als zomerresidentie gebruikt werd.Het goed zou de gehele 16e eeuw in handen van de familie De Rijcke blijven.Dat de familie ook ‘rijk’ was, getuigen archeologische vondsten uit de directienabijheid van het erf. Ten noorden van het erf is bij de aanleg van de N314 in1997 veel gestorte huisraad gevonden in een gedempte sloot. De vondsten wijzenin de richting van een rijk huishouden. Het betreft materiaal uit de periode1570-1620: keukengerei, twee Werraborden, diverse Siegburger steengoedkruikenmet renaissance-afbeeldingen en een klont samengesmolten zilveren munten(ARCHIS-waarnemingsnummer 45070). De vele bijzondere vondsten in combinatiemet veel puin zou kunnen samenhangen met de verwoesting en herbouw vanhuis Het Meyerink in de Tachtigjarige Oorlog. Onder het huidige huis (figuur 103)ligt een oudere kelder (mogelijk uit de 16e eeuw) met een kleiner grondplan (6bij 8 m; Harenberg, 1986). Het grondplan vertoont overeenkomsten met dat vanhet huis Het Spieker uit de 16e eeuw in Vierakker (zie hoofdstuk 26). In hetachterhuis van huis Het Meyerink is een steen met de datum 1845 ingemetseld.Vermoedelijk stamt dit deel van het huis dus uit de 19e eeuw.

In 1628 ging het goed Het Meyerink via het huwelijk van Anna van den Bijlandtgenaamd De Rijcke over naar het adellijke geslacht Van Dorth. In de periode VanDorth is het huis herbouwd (1628) met de nog bestaande, kenmerkende Geldersegevel met in- en uitzwenkende vormen. In het Verpondingskohier van 1646 wordtHerman van Dorth aangeslagen voor 191 gulden voor het goed Meyerink, een hoogbedrag dat de waarde van het goed onderstreept. Het goed is tot de verkoop in1847 in handen van de familie Van Dorth (tot Medler) gebleven. Hoewel het bijde verkoop en ook in 1762 is aangeduid als havezate, is onduidelijk of huis HetMeyerink formeel een havezate was. Volgens een bron uit het einde van de 18eeeuw zouden er grachten rondom het huis gelegen hebben. Dit past bij het beeld

[2 2 7 ]



R A A P

N31

4

459700

459700

459800

459800

2134

0021

3500

2135

0021

3400

Gem

eent

e Zu

tphe

nH

oogt

elig

ging

en

arch

eolo

gie

Hui

s H

et M

eyer

ink

te L

eest

en

9,65

tot

9,9

0

Hoo

gte

van

het

maa

ivel

d in

m t

.o.v

. NAP

lege

nda

hoge

r da

n 9,

90

7,40

tot

7,6

57,

15 t

ot 7

,40

lage

r da

n 7,

15

gren

s on

derz

oeks

gebi

ed

9,40

tot

9,6

59,

15 t

ot 9

,40

8,90

tot

9,1

58,

65 t

ot 8

,90

8,40

tot

8,6

58,

15 t

ot 8

,40

7,90

tot

8,1

57,

65 t

ot 7

,90

over

ig

2002

2002

2002

100

1:2.

000

m500

Graf

3A_f

ig2/

HA2

Figuur 99. Huis Het

Meyerink (nr. 145) -

Hoogteligging en

archeologie.



Toegangslaan

N314

33H-01933H-01933H-01933H-01933H-01933H-01933H-01933H-01933H-01933H-01933H-01933H-01933H-01933H-01933H-01933H-01933H-01933H-01933H-01933H-01933H-01933H-01933H-01933H-01933H-01933H-01933H-01933H-01933H-01933H-01933H-01933H-01933H-01933H-01933H-01933H-01933H-01933H-01933H-01933H-01933H-01933H-01933H-01933H-01933H-01933H-01933H-01933H-01933H-019




213300 213400 213500

213300 213400 213500459600

4595004595

0045

9600

4597

0045

9900

213600

213600459900

45970045980045

9800

kadastrale minuut 1832

Huis Het Meyerink Gemeente Zutphen

AMK-terrein

CMA-code

huidige topografie


33H-019

Huis Het Meyerink

schuur

kolk/vijver

legendaA

B

C

200220022002

100

1:2.000m

500

Graf3A_fig3/HA4

Figuur 100. Huis Het Meyerink (nr. 145) - Projectie kadastrale minuut (1832) op de huidige topografie.

[2 2 9 ]



R A A P

van een laat-middeleeuws versterkt bakstenen gebouw dat op Het Spieker teVierakker (zie hoofdstuk 26) geleken zal hebben. Op de oudst bekende kaarten uitde 18e eeuw komen deze grachten al niet meer voor. Mogelijk stond de omstreeks1620 gedempte sloot in verbinding met de omgrachting. De omgrachting zou hetidee versterken dat Meyerink een havezate of een verdedigbare spieker was.

Op de kadastrale minuut uit 1832 staat huis Het Meyerink aangegeven op derand van een veelhoekig erf waarop zich verder slechts één schuur bevond(figuur 100: A en B). Opmerkelijk is dat direct ten zuidwesten van het huis eengrote kolk of vijver lag (figuur 100: C). Deze kolk/vijver, waarvan de origine ende eventuele functie onbekend zijn, is tegenwoordig gedempt en nog als eendepressie in het weiland ten westen van het huis te herkennen. Ten zuiden van hethuis is op de kadastrale minuut een door bomen geflankeerde toegangsweg of -laanaangegeven. Deze laan was aan het einde van de 19e eeuw nog aanwezig. In dietijd was tevens sprake van een veldweg langs de zuidzijde van de Looërenk in derichting van de erven Berghege en ‘t Loo. Daarnaast lag ter hoogte van de huidigetoegangsweg reeds een weg die huis Het Meyerink met de Leestenseweg verbond(ROBAS Producties, 1989).

Mogelijkheden voor vervolgonderzoekMiddels een booronderzoek kan onderzocht worden of er grachten rondom hethuis gelegen hebben. Door middel van booronderzoek kan gezocht worden naareen eventuele voorganger van het huidige huis Het Meyerink. Indien resten vangebouwen of grachten aangetroffen worden, kunnen deze met behulp vangeofysische methoden in kaart gebracht worden.

27.2 Veldonderzoek

Op het terrein rondom het nog bestaande huis Het Meyerink heeft op 18 mei en14 juni 2001 een archeologisch booronderzoek plaatsgevonden met als doel hetopsporen van de gedempte gracht rondom het huis.

BooronderzoekDoor middel van waterpassen is van elke boringe de hoogte ten opzichte vanNAP bepaald. Hiertoe is gebruik gemaakt van een NAP-bout in de noordwestgevelvan de woonboerderij aan de Dennendijk 2 (NAP-boutnummer 33H-134: hoogte8,825 m +NAP).

Het terrein van huis Het Meyerink ligt op de overgang van een hoge dekzandrugnaar het laaggelegen (voormalig) broekgebied van het Leestense Broek. De diepereondergrond van het terrein van huis Het Meyerink bestaat uit rivierafzettingenuit het Weichselien of het begin van het Holoceen. Het gaat om (matig) grovezanden die zijn afgezet door een snelstromende rivier (figuur 101: boringen 1, 2,4, 6, 8, 10, 11, 12, 15, 17, 19, 20, 21, 24, 32, 38, 40, 41 en 42). Op de grovezanden, waarvan de top zich op 40 tot 100 cm -Mv bevindt, is plaatselijk eendunne laag zandige leem of zware zavel aangetroffen (figuur 101: boringen 6,



15, 17, 20 en 32). Op de rivierafzettingen bevinden zich laat-glaciale dekzanden,kleiige (laat-)holocene rivier- of beekafzettingen en door de mens op- of ingebrachtmateriaal.In het laaggelegen, vlakke terrein ten zuiden en zuidoosten van huis HetMeyerink is sprake van een 20 tot 60 cm dikke bovengrond van lichte zavel en/oflichtkleiig zand op dekzand of grof rivierzand (figuur 101: boringen 1, 2, 10 t/m15, 17, 19, 31 en 33). In bodemkundig opzicht betreft het vlakvaaggronden aldan niet met een (opgebracht) cultuurdek. De top van het bodemprofiel bestaatuit een 20 tot 40 cm dikke, bruingrijze ijzerrijke en lichtkleiige zandlaag die opde meeste plaatsen identiek is aan de bouwvoor. Het is waarschijnlijk dat hetten dele om opgebracht materiaal gaat. Onder de bouwvoor is het bodemprofielover het algemeen kleiiger en bestaat het uit lichte zavel. Hier bevindt zichplaatselijk tevens een ongeveer 15 cm dikke, donkergrijze sterk humeuze totvenige band (figuur 101: boringen 1, 10 t/m 14). Bij de overgang van de kleiigelaag naar het onderliggende, kleiarme dek- of rivierzand is op meerdere plaatseneen menglaag aangetroffen (figuur 101: boringen 1, 10, 12, 17, 19 en 20). In deze15 tot 40 cm dikke menglaag is de basis van de kleiige laag door bioturbatieen/of incidentele (diepe) bodembewerking gemengd met de top van het kleiarmedek- of rivierzand.

Iets westelijker, op de flank van de dekzandrug waarop huis Het Meyerink ligt,zijn min of meer vergelijkbare bodemprofielen aangetroffen (figuur 101: boringen4, 5, 6, 23, 24, 26, 28, 32, 37, 38, 39 en 45). Een belangrijk verschil is echterde grotere dikte van de bruingrijze, homogene laag lichtkleiig zand die de topvan het bodemprofiel vormt. De dikte van deze laag, die onmiskenbaar van eenantropogene origine is, varieert van 60 tot 120 cm. Onder de laag is op verschil-lende plaatsen een sterk humeuze of venige band (figuur 101: boringen 4, 5, 23 en29) of een menglaag (boringen 26, 28, 32, 37 en 38) aangetroffen. Wat betreftde humeuze banden moet nog opgemerkt worden dat het onderscheid tussen dezebanden en de bodems van eventuele gedempte sloten of poelen moeilijk te makenis. Het is derhalve mogelijk dat er plaatselijk sprake is van een niet herkendesloot of kolk of van de (natte) randzone daarvan. Dit kan bijvoorbeeld het gevalzijn in de boringen 1, 4, 5 en 29. In bodemkundige termen kan deze zandlaag inprincipe aangeduid worden als een hoge bruine enkeerdgrond. Of deze echteroveral en uitsluitend is ontstaan als gevolg van langdurige plaggenbemesting inhet verleden, is twijfelachtig. Vermoedelijk bestaat een deel van het materiaaluit zand dat is gebruikt om delen van het terrein op te hogen en/of depressiesop te vullen. Dit geldt voor het gebied binnen de gracht direct rondom huis HetMeyerink en voor delen van het terrein direct ten zuiden van huis Het Meyerink(bijv. de boringen 4, 5 en 6). Plaatselijk is de hoge bruine enkeerdgrond rijk aanspikkels en brokjes baksteenpuin. Dit is het met name het geval direct rondom huisHet Meyerink en in het terrein ten westen daarvan (figuur 102: bijv. de boringen6, 26, 37 en 39). Het puin aan de westzijde van het huis wijst waarschijnlijk opverdwenen bebouwing. In boring 34 is op 40 cm -Mv op massief, ondoordringbaarbaksteenpuin gestoten; dit wijst op (onbekende) voormalige bebouwing in degracht.

[2 3 1 ]



R A A P

13

14

15

1619

20

31

33

28

1721

26

27

2930

3218

22

5

4

6

7

23

24

8

25

34

35

4442

1

2

3

9

10

11

12

39

36

37

38

45

40

43

41

213450

213450

459750459700

4597

50

213500

213500

213400

213400

4597

00


gereconstrueerde ligging gedempte gracht

gereconstrueerde ligging gedempte sloot

Interpretatie

ondoordringbaar puin

boornummer

overigboring

vulling gedempte sloot

Gemeente ZutphenResultaten van het booronderzoek: bodemgesteldheid

Huis Het Meyerink te Leesten

vlakvaaggronden (met een cultuurdek)

hoge zwarte enkeerdgronden

vulling gedempte gracht

12vulling gedempte kolk/vijver

bodemgesteldheid

legenda

200220022002

252015

1:500

0

m

105

Graf3A_fig4/HA2

Figuur 101. Huis Het Meyerink (nr. 145) - Resultaten van het booronderzoek: bodemgesteldheid.



13

14

15

1619

20

31

33

28

1721

26

27

2930

3218

22

5

4

6

7

23

24

8

25

34

35

4442

1

2

3

9

10

11

12

39

36

37

38

45

40

43

41

213450

213450459750

459700

4597

50

213500

213500

213400

213400

4597

00

Interpretatie

gereconstrueerde ligging gedempte gracht

gereconstrueerde ligging gedempte sloot

overig


met aardewerk

boornummer

Huis Het Meyerink te LeestenGemeente ZutphenResultaten van het booronderzoek: archeologie

Archeologie

met enkele puinspikkels

met puinbrokjes en -laagjes

met puinbrokken, -lagen en/of ondoordringbaar puin 12

boring

legenda

200220022002

252015

1:500

0

m

105

Graf3A_fig5/HA2

Figuur 102. Huis Het Meyerink (nr. 145) - Resultaten van het booronderzoek: archeologie.

[2 3 3 ]



R A A P

In verscheidene boringen zijn aanwijzingen gevonden voor de aanwezigheid vaneen voormalige gracht die huis Het Meyerink omgaf, een uitgestrekte, gedemptekolk of vijver en voor een gedempte sloot. De (vermoedelijke) vulling van degedempte gracht rond huis Het Meyerink lijkt in 6 boringen aan 3 zijden van hetnog bestaande huis te zijn aangetroffen (figuur 102: boringen 22, 25, 27, 35, 42en 44). Daarnaast is in de boringen 18, 21 en 41 mogelijk de rand van de grachtaangetroffen. De top van de grachtvulling bestaat vrijwel overal uit een 90 tot180 cm dik pakket (donker-)bruingrijze en/of geelbruin gevlekte lichte zavelen/of licht kleiig zand. Onder dit pakket is in 3 boringen een 15 tot 70 cm dikkelaag veen gevonden (figuur 101: boringen 22, 25, 27 en 35). In de overige 2boringen is onder een gelamineerd zandpakket een ongeveer 10 cm dikke sterkhumeuze tot venige zandlaag aangetroffen (boringen 42 en 44). De grachtvullingis in vergelijking met de overige delen van het terrein relatief rijk aan puin enandere archeologische resten, zoals houtskool, (kleine) scherven aardewerk, houten (kleine) botfragmenten. In de boringen 27, 35 en 44 is op de bodem van degracht zelfs op ondoordringbaar puin gestoten (figuren 101 en 102).

Uit de boringen blijkt dat de gracht aan de voet van de korte steile flank vanhet relatief hooggelegen kleine, rechthoekige plateau ligt waarop het huis staaten dat tevens gedeeltelijk als siertuin in gebruik is. De exacte omvang van hetomgrachte gebied is vanwege de aanwezigheid van het achterhuis uit de 19eeeuw, een schuur en mestkelders aan de noordzijde daarvan niet te bepalen.Indien uitgegaan mag worden van een vierkante gracht, zal deze bij benaderingeen gebied van ongeveer 25 bij 25 m omgeven hebben (figuren 101 en 102). Dediepte van de gracht varieert van 150 tot 215 cm -Mv, de bodem van de grachtligt op ongeveer 620 tot 630 cm +NAP. De gracht zal niet veel breder zijngeweest dan 5 m. Dit komt overeen met de omvang en breedte van de op dekadastrale minuut uit 1832 aangegeven gracht rondom het spijker Het Raasink inde buurschap Warken (gemeente Warnsveld; zie hoofdstuk 20) ongeveer 2,5 kmten noordoosten van huis Het Meyerink (Van Eck e.a., 2000).

Op de kadastrale minuut uit 1832 staat ten westen van huis Het Meyerink eenvoormalige kolk of vijver aangegeven, die door de zuidwesthoek van de grachtwordt geschampt. De functie van de kolk en de relatie met de gracht is onduidelijk.Mogelijk stroomde de gracht oorspronkelijk ten dele door de kolk/vijver. Het istevens mogelijk dat de kolk is ontstaan na het dempen van de grachten. In deboringen 40 en 43 is de vermoedelijke vulling van de gedempte kolk aangetroffen:een respectievelijk 150 en 120 cm dikke laag sterk humeus, lichtkleiig zand oflichte zavel met plaatselijk kleibrokken. In boring 40 is op de bodem van de kolkhout aangetroffen. In 4 boringen ten zuiden van de kolk zijn overeenkomstigebodemprofielen gevonden (figuur 101: boringen 3, 7, 8 en 9). Het betreft eenongeveer 100 cm dik gelamineerd pakket sterk humeus (licht kleiig) zand ofzavel. In boring 7 is op 85 cm -Mv op massief hout gestoten. In boring 8 is opde bodem van de kolk een 10 cm dik veenlaagje aangetroffen. Deze boringenkunnen er op duiden dat de kolk/vijver zich oorspronkelijk verder in zuidelijkerichting heeft uitgestrekt. Daarnaast is het mogelijk dat zich hier een tweede,ongeveer 100 cm diepe kolk of vijver bevond.



Figuur 103. Huis Het Meyerink in 1988 (foto P. van Kempen).

[2 3 5 ]



R A A P

In het laaggelegen vlakke gebied ten zuidoosten van huis Het Meyerink zijn in 2boringen aanwijzingen aangetroffen voor de aanwezigheid van 1 of eventueel 2gedempte sloten (figuur 101: boringen 16 en 30). In beide boringen is sprake vaneen ten opzichte van het omliggende deel van het terrein afwijkende bodemopbouw.De slootprofielen onderscheiden zich van de omgeving door een grotere kleiigheid.De eigenlijke slootvulling heeft een dikte van 60 cm (boring 16) en 75 cm (boring30) en bestaat uit grijsbruine lichte zavel. De humeuze tot venige bodem van desloot bestaat uit een grijze laag zware zavel met een dikte van respectievelijk 45en 30 cm. In beide boringen zijn in de basis van de slootvulling relatief veel puin-spikkels en brokjes baksteenpuin aangetroffen. Op grond hiervan en op grondvan de ligging van het sloottracé parallel aan de gereconstrueerde gracht enaan een kavelgrens uit de 19e eeuw (zie figuur 100) is een relatie met huis HetMeyerink waarschijnlijk. Mogelijk vormt de (gedempte) sloot de zuidelijkebegrenzing van het oorspronkelijke terrein/erf van huis Het Meyerink.

Als laatste moet nog gewezen worden op een klein aantal archeologische vondstendat tijdens het booronderzoek is verzameld (figuur 102). Het gaat om drie schervenroodbakkend geglazuurd aardewerk uit de Late Middeleeuwen of Nieuwe tijd uitde boringen 25, 27, 37 en 43 en om een fragment bot uit boring 26.


ConclusiesTijdens het booronderzoek is de gracht rondom het huis in het terrein ten zuiden,westen en noorden van huis Het Meyerink gelokaliseerd. Uit de boringen blijktdat de gracht aan de voet van de korte steile flank van het relatief hooggelegenkleine, rechthoekige plateau ligt waarop het huis staat en dat tevens gedeeltelijkals siertuin in gebruik is. De exacte omvang van het omgrachte gebied is vanwegede aanwezigheid van het achterhuis uit de 19e eeuw, een schuur en mestkeldersaan de noordzijde daarvan niet te bepalen. Indien uitgegaan mag worden vaneen vierkante gracht met afgeronde hoeken, zal deze bij benadering een gebiedvan ongeveer 25 bij 25 m omgeven hebben. De diepte van de gracht varieert van150 tot 215 cm -Mv, de bodem van de gracht ligt op ongeveer 620 tot 630 cm+NAP. De grachtvulling is in vergelijking met de overige delen van het terreinrelatief rijk aan puin en andere archeologische resten, zoals houtskool, (kleine)scherven aardewerk, hout en (kleine) botfragmenten. In 3 boringen is op de bodemvan de gracht zelfs op ondoordringbaar puin gestoten. In één boring binnen deomgrachting is op 40 cm -Mv op massief ondoordringbaar baksteen gestoten. Ditpuin vormt een aanwijzing voor (onbekende) voormalige bebouwing binnen degracht. Verder zijn tijdens het booronderzoek aanwijzingen gevonden voor deaanwezigheid van een gedempte kolk of vijver ten westen en een gedempte slootten zuiden van het huis.De resultaten van het onderzoek naar de archeologische resten van het Huis HetMeyerink en omgeving zijn ook beschreven in RAAP-notitie 136 (Scholte Lubberink,2002). De onderzoeksresultaten zijn in ARCHIS ingevoerd onder ARCHIS-waar-nemingsnummer 136390.


AanbevelingenAanbevolen wordt om het terrein rond huis Het Meyerink in te richten. Hierbijmoet in eerste instantie gedacht worden aan historisch verantwoorde beplanting.Door middel van het planten van bomen (eiken of beuken) langs de toegangsweg,het planten van bomen of hagen op de esranden en aanbrengen van erfbeplantingkan het adellijke karakter van het huis versterkt worden. Tevens kan gedachtworden aan het herstellen van de verdwenen zuidelijke toegangsweg.

Voor het maken van een beplantingsplan is het van belang dat de exacte omvang,ligging en loop van de gracht, sloten, vijvers en kolken wordt vastgesteld, zodatinzicht ontstaat in de oorspronkelijke inrichting van het terrein. Dit kan wordengerealiseerd door middel van een inventariserend archeologisch onderzoek(waardering in de vorm van een beperkt aantal proefsleuven).Door middel van proefsleuven kan de loop van de tijdens het booronderzoek aan-getroffen sloot en de relatie daarvan met huis Het Meyerink worden vastgesteld.Dit kan worden gedaan door een sleuf haaks op het huis en de gracht in derichting van de gedempte sloot te graven. Tijdens dit proefsleuvenonderzoek kantevens de omvang en ouderdom van de vijver of kolk ten westen van huis HetMeyerink bepaald worden. Een van de belangrijkste onderzoeksdoelen is hetbepalen van de relatie tussen deze vijver en de gracht rond huis Het Meyerink.Met behulp van de resultaten van het proefsleuvenonderzoek kan bepaald wordenof een (gedeeltelijk) herstel van de gracht, vijver/kolk en/of sloot mogelijk enwenselijk is.

Daarnaast wordt aanbevolen om door middel van een kleine proefput het karaktervan het (ondoordringbare) puin binnen de omgrachting vast te stellen. Mogelijkgaat het om restanten van onbekende bebouwing.

Verder wordt aanbevolen wordt om het terrein van huis Het Meyerink op tenemen in het CMA en aan te geven op de Archeologische Monumentenkaart vande provincie Gelderland (AMK-Gelderland).


[2 3 7 ]



R A A P

Literatuur

Aartsen, W.L., 1983. De Boerderij “De Blankenberg”. Het Olde Lochem 1(1): 6-7.Albers, L.H., W.J. Bloemink, H.P. Boer, A.J. Haartsen & H.B.G. Scholte

Lubberink, 2004 (herziene eindversie). Kasteel De Wildenborch enomgeving; een integraal cultuurhistorisch onderzoek. RAAP-rapport883. RAAP Archeologisch Adviesbureau, Amsterdam.

Anonymus, 1983. De Hof te Almen. In: Ons Markenboek 1, nr. 1: 17-18.Appels, F., 2002. Tussen Deventer en Epse; 10.000 jaar bewoningsgeschiedenis

van het plangebied Epse-Noord. Gemeente Deventer, Deventer.Beelaerts van Blokland, W.A. van, 1916. De afkomst van het geslacht van

Dorth. Gelre 19: 29-33.Bente, D.A. & P.A.M.M. van Kempen, 2003. Huis Het Medler, gemeente Vorden;

een inventariserend archeologisch onderzoek. RAAP-notitie 88 (herzieneeindversie). RAAP Archeologisch Adviesbureau, Amsterdam.

Bente, D.A., P.A.M.M. van Kempen & I.M.C. Nuijten, 2003. Huis de Boedelhofte Eefde, gemeente Gorssel; een inventariserend archeologisch onder-zoek. RAAP-notitie 89 (herziene eindversie). RAAP ArcheologischAdviesbureau, Amsterdam.

Berg, M.W. van den, C.J. van Houten & C. den Otter, 2000. Geologische kaartvan Nederland, schaal 1:50:000. Blad Enschede West (34W) enEnschede Oost/Glanerbrug (34O/35). Korte Toelichting. NederlandsInstituut voor Toegepaste Geowetenschappen TNO, Utrecht.

Besten, J.J. den, 1988. Het landschap op één kaart. Enkele methoden vanintegratiekartering en hun toepassing. Reeks Landschapstudies 9.Pudoc, Wageningen.

Beukelaer, H. de, e.a. (redactie), 1996-1998. Ach Lieve Tijd: Achterhoek enLiemers (deel 2: verkeer en vervoer). Waanders, Zwolle.

Beuzel, G.J., 2000. De marke Verwolde, Laren en Oolde. Drie buurtschappen in éénmarke (1500-1880). Willerink Grafisch bedrijf, Aalten.

Bierens de Haan, J.C., 1996 (3e druk). Huis Verwolde. Laren (Gld.). Een bezitvan Geldersche Kasteelen Arnhem. Stichting Vrienden der GelderscheKasteelen, Arnhem.

Bierens de Haan, J.C. & J.R. Jas, 2000. Geldersche Kasteelen; Tot defensie eneen plaissante wooninge. Architectuur, interieurs, tuinen. Waandersuitgevers, Zwolle.

Bos, A., 1940. De oude graafschap. De Navorscher 89: 145-161.Boutmy de Katzmann, E.J.C., 1984. Het geslacht Klein uit Neuwied, met

allianties in Suriname, Nederland en Java. De Nederlandsche Leeuw101(6): 219-226.


Cleverens, R.W.A.M., 1988. Het geslacht Van Heeckeren; Van Heeckeren Van Kell;Van Heeckeren Van Wassenaer; Ruurlo, Bingerden, Twickel, Dieren, DeWiersse, Rhederoord. Nobles C.V., Middelburg.

Dirkx, G.H.P., 1998. Hackfort in het Gelderse landschap. In: Keverling Buisman(red.); Hackfort, huis & landgoed. Uitgeverij Matrijs, Utrecht.

Doornink-Hoogenraad, M.M., 1983. Zutfen (aflevering 3). In: G. van Herwijnen,C. van de Kieft, J.C. Visser & J.G. Wegner (red); Historische stedenatlasvan Nederland. Delftse Universitaire Pers, Delft.

Ebbers, G. & C. Hamming, 1979. Bodemkaart van Nederland, schaal 1:50.000. Blad34 W en 34 O Enschede en blad 35 Glanerbrug. Stiboka, Wageningen.

Eck, J.K. van, K. van der Hoek, J. Eefting, C.G.L.M. van Hövell tot Westerflier,2000. Kadastrale Atlas Gelderland 1832; Warnsveld en Gorssel. StichtingWerkgroep Kadastrale Atlas Gelderland, Velp.

Eijken, E.D. (red.), 1995. Repertorium op de Overstichtse en Overijsselse leen-protocollen, 1379-1805. Uitgaven van het Rijksarchief in Overijssel nr.49-56. Rijksarchief in Overijssel, Zwolle.

Eliëns, F.M. & J. Harenberg, 1984. Middeleeuwse kastelen van Gelderland. Elmar,Rijswijk.

Gevers, A.J. & A.J. Mensema 1997. De havezaten in Salland en hun bewoners.Canaletto, Alphen aan den Rijn.

Graaf, J. de, 1912. Het huis Dorth en zijne bewoners. Gelre 15: 493-511.Graaf, J. de, 1914. De Boedelhof en zijne bewoners. Gelre 17: 65-84.Graaf, J. de, 1918. Het huis “De Voorst” en zijne bewoners. Gelre 21: 51-78.Graaf, J. de, 1923. Het huis en de heerlijkheid Verwolde. Gelre 26: 1-50.Graaf, J. de, 1924. Het huis Blankenborg. Gelre 27: 121.Graaf, J. de, 1926. Uit Gorssel’s verleden. Bijdrage tot de geschiedenis van het

platte land. Kluwer, Deventer.Graaf, B. de, 1982. Het Huis ‘Dedingsweerde’. Grepen uit de geschiedenis van

Lochem: 94-110.Graaf, B. de, 1987. Archeologische verkenning naar de resten van het huis, Oud

Ampsen Te Ampsen, gem. Lochem 1984-1986. Lochem.Guillermo, J., 1990. Landhuizen en kastelen in Nederland. SDU-uitgeverij,

‘s-Gravenhage.Gulick, F.W. van, 1960. Nederlandse kastelen en landhuizen. Ten Hagen, Den Haag.Hagens, H., 1979. Molens, mulders en meesters. Negen eeuwen watermolens in

Twente en de Gelderse Achterhoek. Hengelo (uitgave in eigen beheer).Harenberg, J., 1969. De kastelen van Graafschap en Liemers. Boekhandel Van

Someren - H.W. Ten Bosch, Zutphen.Harenberg, J., 1972, De Havezathe ‘Den Dam’ en huize ‘Klaphek’ te Eefde. Archief

De Graafschap 1972.Harenberg, J., 1975. Kastelen en buitenplaatsen in ons gewest. Archief 1975: 44-80.Harenberg, J., 1981. De Voorst. Repro-Holland b.v., Alphen aan den Rijn.Harenberg, J., 1985. De Boedelhof te Eefde. Ons Markeboek 3(4): 18-25.Harenberg, J., 1986. Meyerink te Leesten. Oud-Zutphen 5(3): 73-79.Harenberg, J., 1987a. Kastelen rond Zutphen I. De Walburg Pers, Zutphen.Harenberg, J., 1987b. Grepen uit de geschiedenis van Ehze. Ons Markenboek 5(3)

en 6(1). Oudheidkundige Vereniging De Elf Marken, Gorssel.


[2 3 9 ]



R A A P

Harenberg, J., 1988, Arnold Joost van Keppel en de Oude Voorst. Ons Markenboek 6.Oudheidkundige Vereniging De Elf Marken, Gorssel.

Harenberg, J., 1989. Kastelen en landhuizen rond Lochem. De Walburg Pers, Zutphen.Harenberg, J., 1992. Het huis ‘ter Meulen’ te Almen. Jaarboek Achterhoek en

Liemers 15: 22-36.Harenberg, J., 1994. De Havezathe Mengerink, ook genoemd het Huis te Vierakker.

Vordense Kronyck 12(1): 16-21.Harenberg, J., 1997. De havezate “De Boedelhof” te Eefde. Jaarboek Achterhoek

en Liemers 20: 77-86.Harenberg, J., 1999. Eens bolwerk van de adel. Kastelen en landhuizen in de

Achterhoek en Liemers. Canaletto/Repro Holland, Alphen aan den Rijn.Heiligenberg, N., J. van Eck & K. van der Hoek, 1993. Kadastrale atlas van

Gelderland 1832. Gorssel. Almen. Kring van Dorth. Stichting WerkgroepKadastrale Atlas Gelderland, Arnhem.

Heuvel, H.W. van, 1903 (herdruk 1966). Geschiedenis van het Land van Berkel enSchipbeek. Arnhemse herdrukken no. 4. Gysbers & Van Loon, Arnhem.

Hiddink, H.J., 1991. De Nettelhorst: geschiedenis van het kasteel en de markeNettelhorst-Lange. Hiddink, Borne.

Hoefer, F.A., 1909. Mededelingen omtrent den Wildenborch. Gelre 12: 209-241.Hulst, R.S., 1986. Lochem. Jaarverslag Rijksdienst voor het Oudheidkundig

Bodemonderzoek 1984: 119. Ministerie van Welzijn, Volksgezondheiden Cultuur, Rijswijk.

Hulst, R.S., 1987. Archeologische Kroniek voor Gelderland over 1986: Lochem.Gelre 78: 220-222.

Jans, E., 2001. Korenspiekers in Oost-Nederland. Van de Bergh, Enschede.Jongsma, H., zonder jaar. Kasteelen, buitenplaatsen Tuinen en Parken van

Nederland (I en II). Scheltema’s & Holkema’s, Amsterdam.Kaa, R. van de, 1990. De Wiersse, beschrijving van de tuinen. Stichting Victor

de Stuers, Vorden.Kempen, P.A.M.M. van, 2002a. Huis Blankenborg, gemeente Lochem; een

inventariserend archeologisch onderzoek. RAAP-notitie 156. RAAPArcheologisch Adviesbureau, Amsterdam.

Kempen, P.A.M.M. van, 2002b. Huis de Karssenberg, gemeente Lochem; eeninventariserend archeologisch onderzoek. RAAP-notitie 160. RAAPArcheologisch Adviesbureau, Amsterdam.

Kempen, P.A.M.M. van, 2002c. Huis Het Raasink, gemeente Warnsveld; eeninventariserend archeologisch onderzoek. RAAP-Notitie 211. RAAPArcheologisch Adviesbureau, Amsterdam.

Kempen, P.A.M.M. van, 2003. Huis Verwolde, gemeente Lochem; een inventa-riserend archeologisch onderzoek. RAAP-notitie 508. RAAP Archeo-logisch Adviesbureau, Amsterdam.

Kempen, P.A.M.M. van & I.M.C. Nuijten, 2002a. Huis Eschede, gemeenteGorssel; een inventariserend archeologisch onderzoek. RAAP-Notitie228. RAAP Archeologisch Adviesbureau, Amsterdam.

Kempen, P.A.M.M. van & I.M.C. Nuijten, 2002b. Huis Ter Meulen, gemeenteGorssel; een inventariserend archeologisch onderzoek. RAAP-notitie191. RAAP Archeologisch Adviesbureau, Amsterdam.


Kempen, P.A.M.M. van & I.M.C. Nuijten, 2003. Huis Den Dam, gemeenteGorssel; een inventariserend archeologisch onderzoek. RAAP-Notitie294. RAAP Archeologisch Adviesbureau, Amsterdam.

Keppel, J.R. Baron van, 1923. Oolde. Gelre 26: 61-76.Keppel, J.R. Baron van, 1924. Van Ampsen. De Nederlandsche Leeuw 42: 104-110.Keppel, J.R. Baron van, 1928. De Havezathe ‘De Woolbeek’ en hare oudste

bewoners. De Nederlandsche Leeuw 46: 65-74.Keppel, J.R. Baron van, 1929. De eerste heren van Verwolde. Gelre 32: 221-232.Kleinsman, W.B. & J.A.M. ten Cate, 1979. Geomorfologische kaart van Nederland,

schaal 1:50.000. Blad 34-35 Enschede-Glanerbrug. Rijks GeologischeDienst/Stichting voor Bodemkartering, Haarlem/Wageningen.

Klerk, A.P. de, 1985. Acht kastelen in één dorp (pag. 184-187). In: M.W. Heslinga,A.P. de Klerk, H. Schmal, T. Stol & A.J. Thurkow (red.): Nederland inKaarten. Verandering van stad en land in vier eeuwen cartografie.Zomer & Keuning, Ede/Antwerpen.

Kok, M., 1998. In gesprek met de heer Gatacre, eigenaar van de historische buiten-plaats de Wiersse. Buitenplaatsen, Jaarboek Monumentenzorg 1998:158-163. Waanders uitgevers, Zwolle.

Krebbers, H.J., 1913. Het huis “De Wierse”. Buiten 7: 502-503 & 514-515.Krebbers, H.J., 1916. Het Huis de Wildenborch. Buiten 7 oktober 1916.Kuile, E.H. ter, 1958. De Nederlandse Monumenten van Geschiedenis en Kunst.

Deel III. De provincie Gelderland. Tweede stuk: Het Kwartier vanZutfen. Staatsdrukkerij- en uitgeversbedrijf, ‘s-Gravenhage.

Nie, M. van, 1996. IJzerproduktie en -verwerking in de Ooyerhoek en bij HuizeVierakker (pag. 125-128). In: M. Groothedde (red.); Leesten en Eme.Archeologischen historisch onderzoek naar verdwenen buurtschappen bijZutphen. Stichting Archeologie IJssel/Vechtstreek, Kampen.

Oude Rengerink, J.A.M., 2003. Huis De Oude Voorst, gemeente Gorssel; eeninventariserend archeologisch onderzoek. RAAP-notitie 197 (herzieneeindversie). RAAP Archeologisch Adviesbureau, Amsterdam.

Perryck, J.J.M., 2000. Het mysterie van ‘t Medler. Bulletin 10: 43-45. StichtingVrienden Nederlandse Landgoederen/Stichting Vrienden ParticuliereHistorische Buitenplaatsen.

Petersen, J.W. van & J. Harenberg, 1987. Warnsveld. Historische wandeling doorhet dorp en zijn buitengebieden. De Walburg Pers, Zutphen.

Prop, G., 1958 (2e druk 1967). De historie van een kleine landstad ‘Lochem’. DeTijdstroom, Lochem.

Provincie Gelderland, 2000. Belvoir kadernota. Dynamiek als uitgangspunt voorcultuurhistorisch beleid. Provincie Gelderland, Dienst Ruimte Economieen Welzijn, afdeling Stedelijk Gebied, Arnhem.

Provincie Gelderland, 2002. Vanuit een inzichtelijk verleden. Het archeologischbeleid van de provincie Gelderland. Provincie Gelderland, dienstRuimte, Economie en Welzijn, onderafdeling Cultuurhistorie, Arnhem.

Reincke, A.J.A., zonder jaar. Historisch deelonderzoek Lochem-oost. Onuitgegevenstudie.

Reincke, A.J.A., 2000. Spaar het bodemarchief. Scholtampt van Lochem 50(2): 9-14.


[2 4 1 ]



R A A P

ROBAS Producties, 1989. Historische Atlas Gelderland. Chromotopografische Kaartdes Rijks, schaal 1:25.000. ROBAS Producties, Den Ilp.

Romers, H., 1987. Achttiende-eeuwse gezichten van steden, dorpen en huizen naarhet leven getekend door J. de Beijer; deel I Gelderland en Overijssel.Repro Holland, Alphen aan den Rijn.

Robidé van der Aa, C.P.E., 1841. Oud-Nederland in de uit vroegere dagen,overgeblevene Burgen en Kasteelen. C.A. Vlieweg, Nijmegen.

Schellart, A.I.J.M., 1955. Ronde Burchten in Nederland I. De NederlandseKastelen Stichting, Wassenaar.

Schellart, A.I.J.M., 1960. Ronde burchten in Nederland II. De NederlandseKastelen Stichting, Muiderberg.

Schellart, A.I.J.M., 1960. Ronde Burchten in Nederland III. De NederlandseKastelen Stichting, Wassenaar.

Schilfgaarde, A.P. van, 1964. Het Medler te Vorden. Gelre 61: 130-134.Scholte Lubberink, H.B.G., 2001. Nieuwe Weg te Lochem, gemeente Lochem; een

Aanvullende Archeologische Inventarisatie (AAI-1) op drie bouwkavelsen een ontsluitingsweg. RAAP-briefverslag 2001-0239/AA. RAAPArcheologisch Adviesbureau, Amsterdam.

Scholte Lubberink, H.B.G., 2002. Huis Het Meyerink te Leesten, gemeenteZutphen; een inventariserend archeologisch onderzoek. RAAP-notitie136. RAAP Archeologisch Adviesbureau, Amsterdam.

Scholte Lubberink, H.B.G. & E. Lohof, 1998. Provincie Gelderland, WCL-DeGraafschap; archeologische inventarisatie en verwachtingskaart (FaseA). RAAP-rapport 305. Stichting RAAP, Amsterdam.

Schulte, A.G., 1994. ‘t Suideras in Vierakker. In: C.C.C.M. van Nispen totSevenaer (red.); ‘t Suideras en zijn bewoners. Vierakker: 9-54.Jonkheer mr. C.C.C.M. van Nispen tot Sevenaer, Vierakker.

Staring, A.C.W., 1838. Het Huis Wildenborch. Geldersche Volksalmanak 1838:158-172.

Staring, A., 1923 (2e druk). Kroniek van Lochem. Lochemsche Handels- en CourantsDrukkerij, Lochem.

Stenvert, R., C. Kolman, S. Broekhoven & B. Olde Meierink, 2000. Monumentenin Nederland: Gelderland. Waanders, Zwolle.

Stiboka, 1979. Bodemkaart van Nederland, schaal 1:50.000. Toelichting bij dekaartbladen 33 West Apeldoorn en 33 Oost Apeldoorn. Stichting voorBodemkartering, Wageningen.

Stichting tot behoud van Particuliere Historische Buitenplaatsen, in voorbe-reiding. ‘t Medler, beheersplan. Stichting tot behoud van ParticuliereHistorische Buitenplaatsen, Heerde.

Tengbergen, A. & W.G. Hofker, 1973. Kastelen in Oost-Gelderland. De WalburgPers/Nijgh & Van Ditmar, Zutphen/’s-Gravenhage-Rotterdam.

Tengbergen, A. & E.J. Tengbergen, 1988 (3e druk). De acht kastelen van Vorden.De Walburg Pers, Zutphen.

Tromp, H., 1994. De parkaanleg van ‘t Suideras in de negentiende en twintigsteeeuw. In: C.C.C.M. van Nispen tot Sevenaer (red.); ‘t Suideras en zijnbewoners. Vierakker: 213-224. Jonkheer mr. C.C.C.M. van Nispen totSevenaer, Vierakker.


Tromp, H. (samenstelling), 1997. Private country Houses in the Netherlands.Waanders, Zwolle.

Tromp, H. & T. Henry-Buitenhuis (red.), 1991. Historische Buitenplaatsen inParticulier bezit. Het Spectrum, Utrecht.

Uildriks, F.J. van, 1909. Het kasteel Ampsen in de oude Graafschap Zutfen.Eigen Haard 35: 580-585 en 597-601.

Veen, J.S. van, 1914. Waarom het huis De Wildenborch in 1598 niet is ontmanteld.Gelre 17: 249-250.

Veen, J.S. van, 1918. Leenbrief van het huis ten Dam 1399-januari 9. Gelre 21:169-170.

Veen, J.S. van, 1923. Bijdrage tot de geschiedenis van het geslacht van Mervelten van het goed de Ehze te Almen. De Nederlandsche Leeuw 41(8/9):kol. 339-342.

Versfelt, H.J., 2003. De Hottinger-atlas van Noord- en Oost-Nederland 1773-1794.Heveskes, Groningen.

Vervloet, J.A.J., 1983. Korte beschrijving van de marke- en buurschapsgebieden.Over stad en scholtambt Lochem: een beschrijving na 750 jaar 1233-1983. Uitgeversmaatschappij De Tijdstroom, Lochem.

Vorsterman van Oyen, A.A., 1908. Het kasteel de Ehze van den vroegsten tijd totop heden. Genealogisch en Heraldisch Archief, Arnhem.

Vries, D.J. de, 1986. Over pannen en daktegels: traditie en innovatie in de latemiddeleeuwen. Overijsselse Historische Bijdragen; verslagen en medede-lingen van de Vereeniging tot beoefening van Overijsselsch Regt enGeschiedenis 100e stuk 1985: 83-146. Waanders, Zwolle.

Wartena, R., 1989. Het graafschap Hamaland en de Hof Eschede in Terwolde.Bijdragen en mededelingen Gelre LXXX: 7-8.

Werner, H.M., 1906. Geldersche Kasteelen. Deel II. S. Gouda Quint, Arnhem.Winter, J.M. van, 1962. Ministerialiteit en ridderschap in Gelre en Zutphen. Werken

uitgegeeven door Gelre no. 32. S. Gouda Quint - D. Brouwer en zoon,Arnhem.

Wolters-Noordhoff Atlasprodukties, 1990. Grote Historische Atlas van Nederand1:50.000; Deel 3: Oost-Nederland 1830-1855. Wolters-NoordhoffAtlasprodukties, Groningen.

Wyck, H.W.M. van der, 1988. Atlas Geldersche Buitenplaatsen. De Veluwe.Canaletto, Alphen aan den Rijn.

Zandstra, E., 1958. Gelderse kastelen. Het kwartier van Zutphen (De GelderseBloem IV). Van Loghan Slaterus, Arnhem.

Gebruikte afkortingen

AHN Actueel Hoogtebestand NederlandAMK Archeologische Monumenten KaartARA Algemeen Rijks Archief, tegenwoordig Nationaal ArchiefARCHIS ARCHeologisch Informatie SysteemCAA Centraal Archeologisch Archief


[2 4 3 ]



R A A P

CMA Centraal Monumenten ArchiefGA Gelders Archief, ArnhemGBKN Grootschalige Basiskaart van NederlandGPR Ground Penetrating Radar-Mv beneden maaiveldNAP Normaal Amsterdams PeilPHB (Stichting) Particulier Historische BuitenplaatstenRDMZ Rijksdienst voorde MonumentenzorgROB Rijksdienst voor het Oudheidkundig BodemonderzoekSKLN Stichting Kastelenlexicon NederlandSPA Stichting Plattelandsontwikkeling AchterhoekTRAP Toeristisch Recratief Archeologisch ProjectWCL Waardevol Cultuur Landschap

Verklarende woordenlijst

allodiaal Niet tot het leenstelsel behorend (bijv. eigen grond).antropogeen Ten gevolge van menselijk handelen (door mensen gemaakt/

veroorzaakt).bouwhuis Bijgebouwen/bedrijfsgebouwen van een havezate.cultuurlaag Bodemhorizont met sporen van menselijke activiteiten

(schopsteken, artefacten), echter zonder duidelijkebewoningssporen.

dekzand Fijnzandige afzettingen die onder periglaciale omstandig-heden voornamelijk door windwerking ontstaan zijn; dedekzanden van het Weichselien vormen in grote delen vanNederland een ‘dek’ (Saalien: Formatie van Eindhoven;Weichselien: Formatie van Twente).

eenmanses Aanduiding voor een kleine es die slechts door één ofenkele boeren wordt bewerkt; vaak ook aangeduid met determ kamp.

enkeerdgrond Dikke eerdgrond (= laag met donkere, min of meer rullegrond, met organische en anorganische bestanddelen)ontwikkeld op zandgrond onder invloed van de mens;worden ook wel essen genoemd.

erosie Verzamelnaam voor processen die het aardoppervlakaantasten en los materiaal afvoeren. Dit vindt voornamelijkplaats door wind, ijs en stromend water.

esdek Oud verhoogd bouwland, ontstaan door ophoging tenbehoeve van bemesting. Voor de bemesting werden plag-gen of met zand vermengde potstalmest opgebracht. Ingeval van een es is de opgebrachte laag ten minste 50 cmdik. De term es is gangbaar in Noord- en Oost-Nederland.In Midden-Nederland wordt gesproken van enk of eng en inZuid-Nederland van akker of veld.


eolisch Door de wind gevormd, afgezet.feodaal Tot het leenstelsel behorend.fluvioperiglaciaal Door stromend water onder periglaciale omstandigheden

afgezet.gordeldekzandrug Dekzandrug die langs de rand van een hoger gelegen

gebied is opgewaaid.grondwatertrap Traject tussen de gemiddeld hoogste en de gemiddeld

laagste grondwaterstand.havezate Ridderlijk goed of kasteel in de oostelijke provincies.inspoelingshorizont Een op een bepaalde plaats in een bodemprofiel aanwezige

inspoelingslaag.leem Grondsoort die wordt gekenmerkt door een hoog siltgehalte

(bodemdeeltjes tussen 0,002 en 0,05 mm).meander Min of meer regelmatige lusvormige rivierbocht (genoemd

naar de Meander in Klein Azië, tegenwoordig Menderes).Pleistoceen Geologisch tijdperk dat circa 2,3 miljoen jaar geleden

begon. Gedurende deze periode waren er sterke klimaats-wisselingen van gematigd warm tot zeer koud. Na de laatsteIJstijd begint het Holoceen (ca. 8800 voor Chr.).

podzol Bodem met een uitspoelingslaag (E-horizont) en eeninspoelingslaag (B-horizont). Het proces van het uitlogenvan de E-horizont en de vorming van een B-horizont doorinspoeling van amorfe humus en ijzer wordt podzoleringgenoemd.

pol Plekje grond dat iets hoger ligt dan zijn omgeving engewoonlijk door sloten of ander water omringd is.

spieker/spijker Versterkte graanopslagplaats.spoelzand Door water afgezet zand.stuifzanden Eolische (= wind-) afzetting in de vorm van vrij steile duinen

welke door verstuiving van dekzand is ontstaan onderinvloed van de aantasting van de vegetatie door de mens.

uitbraaksleuf Sleuf van waaruit een fundering gesloopt is; deze ligt terhoogte van de fundering en is gevuld met slooppuin envormt daarom een aanwijzing voor de (voormalige) aanwe-zigheid van de fundering.

veen Geheel of grotendeels uit enigszins ingekoolde, maarnauwelijks vergane plantenresten opgebouwde afzetting.

Overzicht van figuren en tabellen

Figuur 0. De ligging van de onderzochte terreinen in WCL De Graafschap.Figuur 1. Huis Dorth (nr. 15) - Ligging van het onderzoeksgebied (gearceerd);

inzet: ligging in Nederland (ster).Figuur 2. Huis Dorth (nr. 15) - Projectie kadastrale kaart (1818) op de huidige

topografie.


[2 4 5 ]



R A A P

Figuur 3. Huis Dorth (nr. 15) - Projectie van de kadastrale minuut (1832) op dehuidige topografie.

Figuur 4. Huis De Ehze (nr. 41) - Ligging van het onderzoeksgebied (gear-ceerd); inzet: ligging in Nederland (ster).

Figuur 5. Huis De Ehze (nr. 41) - Projectie kadastrale minuut (1832) op dehuidige topografie.

Figuur 6. Huis De Oude Voorst (nr. 43) - Ligging van het onderzoeksgebied(gearceerd; zie ook inzet rechtsboven). Inzet linksonder: ligging inNederland (ster).

Figuur 7. Huis De Oude Voorst (nr. 43) - De spieker op De Oude Voorst doorBerkhuys in 1720. De oriëntatie is onbekend, maar zou gezien deschaduwen vanuit het zuidoosten getekend kunnen zijn.

Figuur 8. Huis De Oude Voorst (nr. 43) - Uitzicht vanaf het dak van huis DeVoorst in zuidelijke richting. Getekend door Petrus Schenk in 1700.De zichtlijn naar huis ‘t Velde (via De Oude Voorst) is weergegevenals een groene lijn (zie ook figuur 4).

Figuur 9. Huis De Oude Voorst (nr. 43) - Projectie van de kadastrale minuut(1832) op de huidige topografie.

Figuur 10. Huis De Oude Voorst (nr. 43) - Resultaten booronderzoek.Figuur 11. Huis De Oude Voorst (nr. 43) - Diepteligging ongestoorde ondergrond.Figuur 12. Huis De Oude Voorst (nr. 43) - Resultaten magnetometer- en boor-

onderzoek.Figuur 13. Huis De Oude Voorst (nr. 43) - Resultaten boor- en weerstandsonderzoek.Figuur 14. Huis De Oude Voorst (nr. 43) - Resultaten archeologisch onderzoek.Figuur 15. Huis De Boedelhof (nr. 44) - De ligging van het onderzoeksgebied

(gearceerd); inzet: ligging in Nederland (ster).Figuur 16. Huis De Boedelhof (nr. 44) - Projectie kadastrale minuut (1832) op de

huidige topografie.Figuur 17. Huis De Boedelhof (nr. 44) - Huis ‘De Boelhof’ uit het kaartboek van

Th. Witroos, 1573 (uit Van der Wyck, 1988).Figuur 18. Huis De Boedelhof (nr. 44) - Detail van de Kaart van ‘die Wulfeler

Marce’ door Van Swinderen, 1630 (GA, AKV 146; uit Harenberg, 1997).Figuur 19. Huis De Boedelhof (nr. 44) - “‘t Huijs den Boedelhoff, 30 julij 1744”,

door J. de Beijer (uit Romers, 1987).Figuur 20. Huis De Boedelhof (nr. 44) - Het voormalige bouwhuis van huis De

Boedelhof in 1988 (foto P. van Kempen).Figuur 21. Huis De Boedelhof (nr. 44) - Resultaten en interpretatie.Figuur 22. Huis Den Dam (nr. 45) - Ligging van het onderzoeksgebied (gearceerd);

inzet: ligging in Nederland (ster).Figuur 23. Huis Den Dam (nr. 45) - Projectie kadastrale minuut (1832) op huidige

topografie.Figuur 24. Huis Den Dam (nr. 45) - Gedetailleerde hoogtekaart van het Huis Den

Dam en omgeving.Figuur 25. Huis Den Dam (nr. 45) - Detail van de Kaart van ‘die Wulfeler Marce’

door Van Swinderen, 1630 (GA, AKV 146).


Figuur 26. Huis Den Dam (nr. 45) - Detail van de Kaart van De Berkel vanZutphen tot Vreden door J. Van Geelkercken, circa 1643 (collectie Hofvan Gelre en Zutphen AKV 359; Rijksarchief Gelderland).

Figuur 27. Huis Den Dam (nr. 45) - Huis Den Dam in 1743 door J. de Beijer(Eliëns & Harenberg, 1984).

Figuur 28. Huis Den Dam (nr. 45) - Resultaten van het weerstands- en boor-onderzoek.

Figuur 29. Huis Eschede (nr. 47) - Ligging van het onderzoeksgebied (gearceerd);inzet: ligging in Nederland (ster).

Figuur 30. Huis Eschede (nr. 47) - Hoogteligging en kadastrale minuut (1832).Figuur 31. Huis Eschede (nr. 47) - Archeologie en projectie van de kadastrale

minuut (1832) op de huidige topografie.Figuur 32. Huis Eschede (nr. 47) - Buijtenplaats genaamd Eschede (Maatboek

van Gorssel, 1810).Figuur 33. Huis Eschede (nr. 47) - Huis Eschede in 1839 door W. Klinkhamer

(uit: Boutmy de Katzmann, 1984).Figuur 34. Huis Eschede (nr. 47) - Restultaten van het magnetisch- en het

booronderzoek.Figuur 35. Huis Eschede (nr. 47) - Interpretatie van de onderzoeksresultaten.Figuur 36. Huis ter Meulen (nr. 48) - Ligging van het onderzoeksgebied (gearceerd);

inzet: ligging in Nederland (ster).Figuur 37. Huis ter Meulen (nr. 48) - Hoogteligging en kadastrale minuut (1832).Figuur 38. Huis ter Meulen (nr. 48) - Projectie kadastrale minuut (1832) op de

huidige topografie.Figuur 39. Huis ter Meulen (nr. 48) - Ter Meulen in 1810, opmeting door A. van

Leeuwen Gzn, in het Maatboek van Almen (uit: Harenberg, 1992).Figuur 40. Huis ter Meulen (nr. 48) - Ter Meulen, achterzijde. Sepiatekening door

H.W. van der Worp, 1859 (uit: Harenberg, 1992).Figuur 41. Huis ter Meulen (nr. 48) - Resultaten en interpretatie van het

weerstands- en booronderzoek.Figuur 42. Huis ter Meulen (nr. 48) - Interpretatie in detail van het weerstands-

onderzoek.Figuur 43. Huis Langen (nr. 69) - Ligging van het onderzoeksgebied (gearceerd);

inzet: ligging in Nederland (ster).Figuur 44. Huis Langen (nr. 69) - Archeologie en projectie van de kadastrale

minuut (1832) op de huidige topografie.Figuur 45. Huis Oud Ampsen (nr. 73) - Ligging van het onderzoeksgebied

(gearceerd); inzet: ligging in Nederland (ster).Figuur 46. Huis Oud Ampsen (nr. 73) - Archeologie en projectie van de kadastrale

minuut (1832) op de huidige topografie.Figuur 47. Huis De Woolbeek (nr. 77) - Ligging van het onderzoeksgebied

(gearceerd); inzet: ligging in Nederland (ster).Figuur 48. Huis De Woolbeek (nr. 77) - Projectie van de kadastrale minuut (1832)

op de huidige topografie.Figuur 49. Huis De Woolbeek (nr. 77) - Huis De Woolbeek in 1720 door F. Berkhuys



[2 4 7 ]



R A A P

Figuur 50. Huis Dedingsweerde (nr. 78) - Ligging van het onderzoeksgebied(gearceerd); inzet: ligging in Nederland (ster).

Figuur 51. Huis Dedingsweerde (nr. 78) - Archeologie en projectie van dekadastrale minuut (1832) op de huidige topografie.

Figuur 52. Huis Verwolde (nr. 79) - Ligging van het onderzoeksgebied (gearceerd);inzet: ligging in Nederland (ster).

Figuur 53. Huis Verwolde (nr. 79) - Projectie kadastrale minuut (1832) op dehuidige topografie.

Figuur 54. Huis Verwolde (nr. 79) - Archeologische vondsten aangetroffen bij debouw van het huidige huis omstreeks 1776 (Collectie Huis Verwolde).



Figuur 57. Huis Verwolde (nr. 79) - ‘t huys Verwolde in circa 1650 getekend doorN. van Geelkercken (uit Bierens de Haan & Jas, 2000). Het noordenbevindt zich onderaan de kaart.

Figuur 58. Huis Verwolde (nr. 79) - Verwolde anno 1720, tekening door F. Berkhuys(uit De Graaf, 1923).

Figuur 59. Huis Verwolde (nr. 79) - Huis Verwolde in circa 1900 (uit Bierens deHaan & Jas, 2000).

Figuur 60. Huis Verwolde (nr. 79) - Resultaten en interpretatie.Figuur 61. Huis Oud Oolde (nr. 98) - Ligging van het onderzoeksgebied (gearceerd);

inzet: ligging in Nederland (ster).Figuur 62. Huis Oud Oolde (nr. 98) - Projectie van de kadastrale minuut (1832)

op de huidige topografie.Figuur 63. Huis de Karssenberg (nr. 110) - Ligging van het onderzoeksgebied

(gearceerd); inzet: ligging in Nederland (ster).Figuur 64. Huis de Karssenberg (nr. 110) - Archeologie en projectie van de

kadastrale minuut (1832) op de huidige topografie.Figuur 65. Huis de Karssenberg (nr. 110) - Huis De Karssenberg in 1720 door F.

Berkhuys (uit: Harenberg, 1989).Figuur 66. Huis de Karssenberg (nr. 110) - Restultaten van het weerstandsonder-

zoek en booronderzoek.Figuur 67. Huis de Karssenberg (nr. 110) - Interpretatie van de onderzoeks-

resultaten.Figuur 68. Huis Blankenborg (nr. 112) - Ligging van het onderzoeksgebied; inzet:

ligging in Nederland (ster).Figuur 69. Huis Blankenborg (nr. 112) - Hoogteligging van het onderzoeksgebied.Figuur 70. Huis Blankenborg (nr. 112) - Uitsnede kaart van Verwolde en

Blankenborg, N. van Geelkercken, 1642 (GA).Figuur 71. Huis Blankenborg (nr. 112) - Projectie van de kadastrale minuut uit

1832 op de huidige topografie.Figuur 72. Huis Blankenborg (nr. 112) - Resultaten en interpretatie van het

booronderzoek.


Figuur 73. Huis Pillinck (nr. 131) - Ligging van het onderzoeksgebied (gearceerd);inzet: ligging in Nederland (ster).

Figuur 74. Huis Pillinck (nr. 131) - Projectie van de kadastrale minuut (1832) opde huidige topografie.

Figuur 75. Het Raasink (nr. 123) - Ligging van het onderzoeksgebied (gearceerd);inzet: ligging in Nederland (ster).

Figuur 76. Het Raasink (nr. 123) - Projectie van de kadastrale minuut (1832) opde huidige topografie.

Figuur 77. Het Raasink (nr. 123) - Huis Het Raasink in 1720 door F. Berkhuys(uit: Petersen & Harenberg, 1987).

Figuur 78. Het Raasink (nr. 123) - Hoogteligging en kadastrale minuut (1832).Figuur 79. Het Raasink (nr. 123) - Restultaten van het weerstands- en boor-

onderzoek.Figuur 80. Het Raasink (nr. 123) - Interpretatie van de onderzoeksresultaten.Figuur 81. Huis Vierakker (nr. 152) - Ligging van het onderzoeksgebied (gearceerd);

inzet: ligging in Nederland (ster).Figuur 82. Huis Vierakker (nr. 152) - Projectie van de kadastrale minuut (1832)

op de huidige topografie.Figuur 83. Huis Suideras (nr. 153) - Ligging van het onderzoeksgebied (gearceerd);

inzet: ligging in Nederland (ster).Figuur 84. Huis Suideras (nr. 153) - Projectie van de kadastrale minuut (1832)

op de huidige topografie.Figuur 85. Huis De Wildenborch (nr. 169) - Ligging van het onderzoeksgebied

(gearceerd); inzet: ligging in Nederland (ster).Figuur 86. Huis De Wildenborch (nr. 169) - Projectie van de kadastrale minuut

(1832) op de huidige topografie.Figuur 87. Huis Het Medler (nr. 173) - Ligging van het onderzoeksgebied

(gearceerd); inzet: ligging in Nederland (ster).Figuur 88. Huis Het Medler (nr. 173) - Projectie kadastrale minuut (1832) op

de huidige topografie.Figuur 89. Huis Het Medler (nr. 173) - Huis Het Medler en omgeving in 1651,

N. van Geelkercken (RAG Alg. Verz. (164), nr. 166; uit Tengbergen& Tengbergen, 1988).

Figuur 90. Huis Het Medler (nr. 173) - Luchtfoto genomen door dhr. D.J.C.Baron van Dorth tot Medler in 1968. Zichtbaar zijn nog de in 1966aangelegde proefsleuven.

Figuur 91. Huis Het Medler (nr. 173) - Resultaten bureauonderzoek.Figuur 92. Huis Het Medler (nr. 173) - Resultaten en interpretatie.Figuur 93. Huis De Wiersse (nr. 178) - Ligging van het onderzoeksgebied

(gearceerd); inzet: ligging in Nederland (ster).Figuur 94. Huis De Wiersse (nr. 178) - Projectie van de kadastrale minuut

(1832) op de huidige topografie.Figuur 95. Huis Het Spijker (nr. 185) - Ligging van het onderzoeksgebied

(gearceerd); inzet: ligging in Nederland (ster).Figuur 96. Huis Het Spijker (nr. 185) - Huis Het Spijker te Vierakker (1998).


[2 4 9 ]



R A A P

Figuur 97. Huis Het Spijker (nr. 185) - Projectie van de kadastrale minuut(1832) op de huidige topografie.

Figuur 98. Huis Het Meyerink (nr. 145) - Ligging van het onderzoeksgebied(gearceerd); inzet: ligging in Nederland (ster).

Figuur 99. Huis Het Meyerink (nr. 145) - Hoogteligging en archeologie.Figuur 100. Huis Het Meyerink (nr. 145) - Projectie kadastrale minuut (1832) op

de huidige topografie.Figuur 101. Huis Het Meyerink (nr. 145) - Resultaten van het booronderzoek:

bodemgesteldheid.Figuur 102. Huis Het Meyerink (nr. 145) - Resultaten van het booronderzoek:

archeologie.Figuur 103. Huis Het Meyerink in 1988 (foto P. van Kempen.

Scholte Lubberink, H.B.G. & P. A.M.M. van Kempen, 2004. Archeologisch kastelenproject WCL-De...

Documents

Transcript of Scholte Lubberink, H.B.G. & P. A.M.M. van Kempen, 2004. Archeologisch kastelenproject WCL-De...