Resuloğlu Mezarlığında Ele Geçen Bir Grup Sap Delikli Balta, Karadeniz’den Fırat’a Bilgi...

I

Bilgin Kültür Sanat Yayınları

Yayına Hazırlayanlar Edited by

Aliye Öztan Şevket Dönmez

Karadeniz’den Fırat’a Bilgi ÜretimleriFrom the Black Sea to the Euphrates Knowledge Production

Önder Bilgi’ye Armağan YazılarStudies Presented in Honour of Önder Bilgi

II III

II III

Karadeniz’den Fırat’a Bilgi ÜretimleriKnowledge Production From the Black Sea to the Euphrates


Yayına Hazırlayanlar/ Edited byAliye Öztan

Şevket Dönmez

Bilgin Kültür Sanat Yayınları

IV V

Karadeniz’den Fırat’a Bilgi ÜretimleriKnowledge Production From the Black Sea to the Euphrates


Yayına Hazırlayanlar / Edited by

Aliye Öztan

Şevket Dönmez

Redaksiyon / Copyediting

Gözde Dinarlı

Kübra Nur Odalı

Didem Çolak

ISBN: 978-

© 2011 Bilgin Yayınları

Selanik 2 Caddesi No.68/4 06640 Kızılay/ANKARA

Tel.0.312.419 85 67

Kapak resmi / Cover image

Ön kapak: Dörtlü spiral biçiminde tunç sembol, İkiztepe, Erken Tunç Çağı

Arka kapak: Tunç ustura ve kemik kılıfı, İkiztepe, Erken Tunç Çağı

Tasarım / Design

Suna GÜLER HÖKENEK

Baskı / Printed by

..................................................

IV V

İÇİNDEKİLER

Önsöz .............................................................................................................................................................................. IXProf. Dr. Önder Bilgi’nin Özgeçmişi ............................................................................................................................... XPreface.............................................................................................................................................................................XIBiography of Prof. Dr. Önder Bilgi ...............................................................................................................................XIIÖnder Bilgi ‘nin Yayınları............................................................................................................................................... IX

Engin AkdenizKuşadası Kadıkalesi Kazısı’nın İlk Tunç Çağı Buluntuları.............................................................................................. 1

Yıldız Akyay MeriçboyuKuzey Pontus’da Bulunmuş Bazı Eserlerin Yapım Yeri Üzerine Görüşler .................................................................... 23

Güven ArsebükAustralopithecus’lar (İnsanın İnsanlaşma Aşamalarına Bir Örnek) ............................................................................... 45

Hatçe BaltacıoğluBuda Oturuşunda Betimlenmiş Geç Neolitik Çağ Köşk Höyük Heykelcikleri .............................................................. 49

Rainer M. Czichon - Nihal Temuçin-CzichonKuzey Anadolu’da Yeni Bir Hitit Yerleşmesi – Oymaağaç/Nerik- Projesi..................................................................... 81

Altan ÇilingiroğluAyanis Kalesi’nde Bulunan Demir Bir Kılıç .................................................................................................................. 87

Ali Serkander Demirkol - Mesut GökMuhtar Kent Özel Koleksiyonu’nda Bulunan Boğa Protomu Biçimli Bir Hitit Ritonu ve Bazı Yorumlar ................... 99

Rafet DinçAntiokheia ad Maeandrum Yakınlarındaki Roma Köprüsü.......................................................................................... 111

Şevket DönmezAvrasyalı Savaşçı-Atlı Göçebeler’in Karadeniz Bölgesi’ndeki Varlıklarına Ait Yeni KanıtlarNew Evidences on the Exıstence of Eurasian Horse-riding Nomads in the Black Sea Region, Turkey ..................... 129

VI VII

Refik DuruYesemek Heykel Atelyesi ile İlgili İki Bulgu ............................................................................................................... 147

Yılmaz Selim Erdalİkiztepe’de Kafa Yaralanmaları: Anadolu’dan Erken Bir Savaşın İzleri ..................................................................... 159

Farshid İravani GhadimJafar Abad VIII. Kurgan Kazıları, Kuzeybatı İran........................................................................................................ 191

Sevinç GünelÇine – Tepecik Kazıları Işığında Bölgenin Tarihöncesi Kültürleri Üzerine Bir İnceleme ........................................... 217

Halime HüryılmazGökçeada-Yenibademli Höyük: Troia’nın Denizaşırı Uydusundan Bezemeli Keramik Örnekleri .............................. 233

Evangelia IoannidouEnvironmental Archaeology in the Southern Black Sea Region .................................................................................. 253

A. Tuba ÖkseSalat Tepe Kalkolitik Dönem Yerleşimi........................................................................................................................ 269

Metin ÖzbekKöşk Höyük’te Kil Sıvalı İnsan Başları: Son Buluntular Işığında Yeni Bir Değerlendirme....................................... 299

Aynur ÖzfıratErzurum Müzesi’nden İnsan Figürlü Bir Çömlek ........................................................................................................ 311

İlknur ÖzgenA Study of Anatolian Archaeological Material in the Iron Age From An Anatolian Perspective: A Re-Evaluation of the Use of the Term ‘East Greek’.................................................................................................. 319

Süleyman ÖzkanEski Anadolu’da Kuvars Taşı İşlemeciliği.................................................................................................................... 325

Aliye ÖztanKöşk Höyük Kabartmalı Kaplarında Boğa ve Geyik Başı Betimleri ........................................................................... 339

Serpil Sandalcıİkiztepe Boynuz Tutamaklı Çanaklar Üzerine Bir Değerlendirme............................................................................... 351

Necla Arslan Sevin - Haydar KalsenHarput Esadiye (Aslaniye) Külliyesi ............................................................................................................................ 381

VI VII

Veli SevinDoğu Anadolu’nun Bölgesel Kültürleri (Süs İğneleri Işığında) ................................................................................... 391

Aygül SüelOrtaköy-Şapinuva Tabarna Mühürleri .......................................................................................................................... 403

Mustafa SüelOrtaköy-Şapinuva’da Bulunan Bir Bronz Miğfer......................................................................................................... 415

M. Taner TarhanMüze ve İnsan ............................................................................................................................................................... 425

Gocha R. TsetskhladzeScythians in the Central Black Sea Regıon of Turkey? ................................................................................................ 429

Özlem TütüncülerM.Ö. III. Binyılda Orta Anadolu’nun Kuzeyine Ait Bir Grup Madenî Vazo Başlı İğne .............................................. 437

Derya YalçıklıMezraa Höyük’ten Bir Grup Figürin ............................................................................................................................ 449

Tayfun YıldırımResuloğlu Mezarlığında Ele Geçen Bir Grup Sap Delikli Balta................................................................................... 457

Thomas ZimmermannHieb Und Stichfest?- Kritische Betrachtungen Zu Einigen Frühbronzezeitlichen Waffenformen Aus Vorderasien .................................................................................................................................... 471

VIII IX

VIII IX

ÖNSÖZ Bilgi insanı şüpheden, iyilik acı çekmekten, kararlı olmak korkudan kurtarır. Konfüçyus

Nedeni bilinmez ancak, Türkiye’de arkeolojik çalışmaların en az olduğu bölge hep Karadeniz olmuştur. 1971 yılı bir kilometre taşıdır Karadeniz Bölgesi için. Bu tarihte Prof. Dr. Uluğ Bahadır Alkım’ın İstanbul Üniversitesi adına başlattığı Samsun Bölgesi araştırmaları, kendisinden önce gerçekleştirilen, sayısı iki elin parmaklarını geçmeyen ve birkaç dönem süren çalışmaların aksine günümüze kadar kesintisiz süregelen arkeolojik araştırmaların da başlangıcını oluşturur. Prof. Alkım’ın ekibine birkaç yıl sonra İkiztepe kazılarının başlaması (1974) ile katılacak olan genç bilim adamı Dr. Önder Bilgi, Karadeniz Bölgesi araştırmalarının sürekliliği ve bugünlere gelmesi konusunda hayati bir rol üstlenecektir. Çünkü Prof. Alkım’ım 1981 yılındaki vefatı sonrası, Dr. Önder Bilgi gerek İkiztepe kazı başkanlığının gerekse Samsun ili yüzey araştırmalarının sorumluluklarını üstlenmiş, hatta arkeolojik çalışmaları Sinop ve Amasya illerine yani Orta Karadeniz Bölgesi’nin geneline taşımıştır. 1981 sonrası süreçte İkiztepe kazısı adeta bir araştırma merkezi durumuna gelmiş, bu kazı yeri ile ilgili hazırladığı İkiztepe II kitabına hayatta olmayan Prof.Dr. Bahadır Alkım ile Handan Alkım’ın da isimlerini yazarak bir etik ve vefa örneği sergilemiştir. Kendisinin yönettiği yüksek lisans ve doktora tezleri sonucunda Karadeniz arkeolojisine pek çok genç bilim adamı kazandırılmıştır.

Prof.Dr.Önder Bilgi, Karadeniz Bölgesi çalışmaları ile eşzamanlı olarak bir dönem Doğu Anadolu’daki baraj kurtarma kazılarına destek vermiş ve Karakaya Barajı gölalanı içinde kalacak olan Köşkerbaba’da 1978-1985 yılları arasında arkeolojik kazılar gerçekleştirmiştir. Erken Tunç Çağı’dan Roma Dönemi’ne uzanan bir tabakalaşmaya sahip Köşkerbaba, Doğu Anadolu’nun Öntarih ve Tarihi çağlarındaki pek çok noktanın “-miş’li” geçmiş zamandan “-di’li” geçmiş zamana dönüşmesini sağlamıştır.

Prof.Dr. Önder Bilgi’nin arkeolojik çalışmaları arkeolojik kazılar ve yüzey araştırmaları ile sınırlı kalmamıştır. Müze’nin arkeolojideki yeri ve önemi bilen Prof. Bilgi, Samsun, Sinop, Amasya, Tokat, Kastamonu ve Sivas müzelerinde yıllarca araştırma yapmış ve Protohistorik Çağ’a ait yüzlerce metal eseri kronolojik bir çerçevede değerlendirerek arkeoloji dünyasına tanıtmıştır.

Bizler, meslektaşları ve öğrencileri olarak Prof. Dr. Önder Bilgi’ye bu kitabı hazırlamış ve sunmuş olmanın mutluluğunu yaşıyoruz. Değerli Hocamıza uzun, sağlıklı, mutlu ve akademik çalışmalarının hep olduğu bir ömür diliyoruz.


X XI

PROF. DR. ÖNDER BİLGİ’NİN ÖZGEÇMİŞİ

01.08.1939 Ankara doğumlu Önder Bilgi, Yüksek Öğrenimini Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Protohistorya ve Önasya Arkeolojisi Anabilim dalında 1963 yılında tamamladıktan sonra, lisansüstü eğitim için devlet bursu kazanarak gittiği İngiltere’de doktora derecesini Londra Üniversitesi Arkeoloji Enstitüsü’nde “Development and Distribution of Anthropomorphic Figures in Anatolia from the Neolithic to the End of the Early Bronze Age” başlıklı tezi ile 1972 yılında elde etmiştir. Aynı yıl Kültür Bakanlığı Eski Eserler ve Müzeler Genel Müdürlüğünde meslek hayatınabaşlamış ve 1973 yılında da İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Eski Önasya dilleri ve Kültürleri Kürsüsü’ne doktor asistan olarak atanmıştır.

1977 yılında “Matara Biçimli Kaplar” başlıklı tezi ile doçentlik ve 1988 yılında profesörlük unvanını kazanmış ve 2006 yılında da İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Protohistorya ve Önasya Arkeolojisi Anabilim Dalı Başkanı iken yaş haddinden emekli olmuştur. Öğretim üyesi olarak Arkeolojide Yöntembilim, Mezopotamya Sanatı, Eski Asur Ticaret Kolonileri Çağı, Hitit Sanatı, Frig Sanatı, Urartu Sanatı ile Geç Hitit Sanatı üzerine dersler vermiştir. Lisans ve Lisansüstü eğitimi sırasında önce stajyer öğrenci, sonra ekip üyesi olarak Kültepe, Acemhöyük, Altıntepe kazılarında çalışmıştır. Meslek hayatına atıldıktan sonra ise 1974 yılında Maşat Höyük ve 1974-1980 yılları arasında da İkiztepe Kazılarına heyet üyesi olarak katılmış, 1978 ile 1985 yılları arasında Karakaya Baraj Gölü alanındaki Köşkerbaba Höyük kurtarma kazılarının başkanlığını yapmıştır. 1981 yılından beri de İkiztepe kazılarının başkanlığını yürütmektedir.

İkiztepe Kazılarının ilk sonuçlarının yayınında eş-yazarlık yapmış ve İkiztepe’de elde edilen madeni eserler, insan figürleri, ölü gömme gelenekleri ile ilgili olarak da Manchester, Paris, Roma, Sozopol, Tokyo Berlin’de düzenlenmiş sempozyumlarda bildiriler sunmuştur. Kazılar sonucunda elde edilen bazı verilere dayanarak da İkiztepe halkının Proto-Hint Avrupalı olduklarını ve Hititlilerin de MÖ 2000 yıllarında Anadolu’ya göç etmedikleri ve başlangıcından beri ve Hattiler’den önce Anadolu’nun yerli halkı olduklarını ileri sürmüştür. Bu önerlerini de içeren “Orta Karadeniz Bölgesi Madencileri/Metallurgists of the Central Black Sea Region” başlıklı kitabında İkiztepe’ deki kazı ve araştırmaların sonuçlarını değerlendirmiştir. Uzman olduğu Orta Karadeniz Bölgesi madenciliği üzerindeki çalışmaları sırasında Sivas, Samsun, Tokat, Amasya ve Sinop Müzelerindeki örnekleri incelemiş ve bir makale olarak bilim dünyasına sunmuştur.

1981-1982 yıllarında Kültür Bakanlığı Eski Eserler ve Müzeler Genel Müdürlüğü’nde 2 yıla yakın süre ile Genel Müdür Yardımcılığı görevinde bulunmuştur. Kendisi, Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurullarının ilk önce Nevşehir ve daha sonra da Samsun Bölgesi Başkanlıklarını yapmış ve 2005-2006 yıllarında da İstanbul II Numaralı Bölge Kurulunun üyeliğinde bulunmuştur. 1998-2005 yılları arasında Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu üyesi olarak da görev yapmıştır. Ayrıca, Türkiye Amerikan Araştırma Enstitüsü ile Eski Çağ Bilimleri Enstitüsünün asli üyesi, Türk Tarih Kurumu ile Alman Arkeoloji Enstitülerinin muhabir üyesidir. Prof. Dr. Önder Bilgi evli ve 1 çocuk babasıdır.

X XI

PREFACE Knowledge saves one from doubt, kindness saves one from pain, determination saves one from fear

Confucius

ough the reason is unknown, Black Sea Region has always been the region in Turkey at which the fewest number of archaeological studies are conducted. e year 1971 is a milestone for the Black Sea Region. Samsun Region field surveys, started by Prof. Dr. Uluğ Bahadır Alkım on behalf of Istanbul University at the time, initiated the uninterrupted archaeological studies that have lasted up until today, unlike studies that were conducted before Alkım, which were less than a dozen and lasted only a few terms. Dr. Önder Bilgi, the young archaeologist who joined the team of Prof. Alkım at the start of İkiztepe excavations a few years later (in 1974) adopted a vital role on the continuity and lasting of the Black Sea Region research. is is mainly because Dr. Önder Bilgi came to both hold the presidency of İkiztepe excavation and also took the responsibility of field surveys in the province of Samsun following Prof. Alkım’s death in 1981. He has even widened the radius of action of the archaeological works as far as the provinces of Sinop and Amasya, which is the whole of the Central Black Sea Region. e period aer 1981 sees İkiztepe excavation as practically a research center, and Dr. Önder Bilgi has displayed an example of ethics and loyalty by writing the names of Prof. Dr. Bahadır Alkım and Handan Alkım, who had passed away, in İkiztepe II, his book on the excavation site. He has enabled the archaeology of the Black Sea Region to earn many young archaeologists through the postgraduate and doctorate theses he advised.

Simultaneously with his the Black Sea Region works, Prof. Dr. Önder Bilgi supported the dam salvage excavations in Eastern Anatolia Region for a while, conducting archaeological excavations at Köşkerbaba, which was going to be submerged in the lake of Karakaya Dam, in 1978-1985. With its sequence of layers ranging from the Early Bronze Age to Roman Period, Köşkerbaba helped unclear many question marks and ambiguities in the Protohistory and History of Eastern Anatolia.

Archaeological works by Prof. Dr. Önder Bilgi are not limited to archaeological excavations and field surveys. With a firm knowledge of the role and significance of museums in archaeology, Prof. Bilgi carried out research projects in Samsun, Sinop, Amasya, Tokat, Kastamonu and Sivas museums for years and introduced hundreds of metal artefacts belonging to Protohistoric Period analysed in a chronological framework.As his colleagues and students, we are delighted to have prepared and presented this book in honour of Prof. Dr. Önder Bilgi. We wish a long life of health, happiness and ongoing academic studies for our beloved teacher.


XII XIII

BIOGRAPHY OF PROF. DR. ÖNDER BİLGİ

Önder Bilgi was born in 01.08.1939 in Ankara. He completed his advanced studies in Ankara University Faculty of Languages, History and Geography Department of Protohistory and Near Eastern Archaeology in 1963 and received his doctorate degree in University of London’s Archaeology Institute in England in 1972, where he was on a state scholarship for postgraduate education. His thesis was named “Development and Distribution of Anthropomorphic Figures in Anatolia from the Neolithic to the End of the Early Bronze Age”. He started his professional life in Ministry of Culture’s General Directorate of Ancient Arts and Museums at the same year and was assigned as a doctor assistant to Istanbul University Faculty of Letters Department of Ancient Near East Languages and Cultures in 1973.

Önder Bilgi received his Associate Professorship degree in 1977 and his Professorship degree in 1988 with his thesis named “Matara Biçimli Kaplar”. In 2006, Bilgi was retired due to age limit while working as the Head of Istanbul University Faculty of Letters Department of Protohistory and Near Eastern Archaeology. As an academic lecturer, he gave lectures on Methodology in Archaeology, Mesopotamian Art, Assyrian Trade Colonies Period, Hittite Art, Phrygian Art, Urartian Art and Neo-Hittite Art.

Önder Bilgi worked at Kültepe, Acemhöyük and Altıntepe excavations as first a trainee and then a team member during his Graduate and Postgraduate education. Aer starting his professional life, he attended Maşat Höyük excavations in 1974 and İkiztepe excavations in 1974-1980 as a committee member, and he presided over Köşkerbaba Höyük salvage excavations in the site of Karakaya Dam Lake between 1978 and 1985. He has been the president of İkiztepe excavations since 1981.

Prof. Bilgi co-authored the publication of the initial results of İkiztepe Excavations and presented notices in symposiums organised in Manchester, Paris, Rome, Sozopol, Tokyo and Berlin on the metal artefacts, human figures and burial customs revealed at İkiztepe. Based on information acquired at the excavations, he proposed that İkiztepe people were Proto-Indo-European and that the Hittites did not migrate to Anatolia around 2000 BC; indeed they were native people of Anatolia from the beginning and before the Hatti. He evaluated the results of excavations and research at İkiztepe in his book named “Orta Karadeniz Bölgesi Madencileri/ Metallurgists of the Central Black Sea Region,” which includes his propositions. During his studies on the Central Black Sea Regions mining, his area of expertise, he examined examples in Sivas, Samsun, Tokat, Amasya and Sinop museums and presented them to the world of science with an essay.

Önder Bilgi worked as the Vice General Director of Ministry of Culture’s General Directorate of Ancient Arts and Museums for two years between 1981 and 1982. He was the Head of, initially Nevşehir, and later, Samsun Cultural and Natural Heritage Preservation Committees and a member of the Board of İstanbul Cultural and Natural Heritage Preservation Committee during 2005-2006. He also worked as a member of the Cultural and Natural Heritage Preservation Higher Board between 1998 and 2005. In addition to the above, he is a founding member of American Research Institute in Turkey and Turkish Archaeological Institute and an associate member of Turkish Historical Society and German Archaeological Institute. Prof. Dr. Önder Bilgi is married and has one child.

XII XIII

ÖNDER BİLGİ’NİN YAYINLARI / PUBLICATIONS OF ÖNDER BİLGİ

KİTAPLAR / BOOKS1. M.Ö. II. Binyılında Anadolu’da Bulunmuş Olan Matara Biçimli Kaplar, İstanbul 1982 İÜEFY

2. İkiztepe I, Ankara 1988 Birinci ve İkinci Dönem Kazıları/The First and Second Seasons’ Excavations TTKY (Eşyazar)

3. Sadberk Hanım Müzesi Protohistorik Çağ Silahları/Weapons of the Prtotohistoric Age, İstanbul 1989 VKVSHMY (eş-yazar)

4. Protohistorik Çağ’da Orta Karadeniz Bölgesi Madencileri; Hind-Avrupalıların Anavatanı Sorununa Yeni Bir Yaklaşım / Protohistoric Age Metallurgists of the Central Black Sea Region, İstanbul 2001 TASKVY

5. İkiztepe II, Ankara 2003 Üçüncü, Dördüncü, Beşinci, Altıncı, Yedinci Dönem Kazıları/Third, Fourth, Fifth, Sixth, Seventh Seasons’

Excavations TTKY (eş-yazar)

MAKALELER / ARTICLES

1. “Kültepe Kazılarında Bulunmuş Olan İnsan Figürinleri / Antropomorphic Representations From the Mound of Kültepe”. Belleten XXXIX, Ankara 1975: 201-216 TTKY

2. “Yeni Tip Mermer İdoller / Some Remarks on Marble Idols of An Unusual Type”. Belleten XLI, Ankara 1977: 473-480 TTKY

3. “M.Ö. III. Binyılına Tarihlenen Bir Grup İnsan Figürini ve Bunların Anadolu’da Dağılışı / A Type of a Goddess of the Third Millennium BC and its Diffusion in Anatolia”. Anadolu Araştırmaları VI, İstanbul 1979: 133-141 İÜEFY

4. “Yeni Bulunmuş Eserlerin Işığı Altında Anadolu’da Bronz Çağı Öncesi İnsan Figürleri Hakkında Yeni Gözlemler / New Remarks on the Pre-Bronze Age Anatolian Antropomorphic Representations in the Light of New Acqusitions”. Belleten XLIV, Ankara 1980: 1-24 TTKY

XIV XV

5. “Köşkerbaba (Göçkerbaba) Höyük 1979 Yılı Kazıları Sonuçları”. II. Kazı Sonuçları Toplantısı, Ankara 1981: 113-119 KBY

6. “Köşkerbaba Höyük Kazısı 1980 Yılı Sonuçları”. III. Kazı Sonuçları Toplantısı, Ankara 1982: 83-86 KBY

7. “1981 Dönemi İkiztepe Kazıları”. IV. Kazı Sonuçları Toplantısı, Ankara 1983: 49-54 KBY 8. “Köşkerbaba Höyük 1981 Dönemi Kazıları”. IV. Kazı Sonuçları Toplantısı, Ankara 1983: 89-94 KBY

9. “Köşkerbaba Höyük Kazıları 1982”. V. Kazı Sonuçları Toplantısı, Ankara 1984: 113-116 KBY

10 “İkiztepe Kazılarının 1982 Dönemi Sonuçları”. V. Kazı Sonuçları Toplantısı, Ankara 1984: 87-91 KBY

11. “Metal Objects from İkiztepe-Turkey”. BAVA 6, Bonn 1984: 31-96 KAVADAI

12. “1983 Dönemi Malatya-Köşkerbaba Höyük Kurtarma Kazıları”. VI. Kazı Sonuçları Toplantısı, Ankara 1985 : 49-54 KBY

13. “İkiztepe Kazılarının 1983 Dönemi Sonuçları”. VI. Kazı Sonuçları Toplantısı, Ankara 1985: 55-63 KBY

14. “An Anthropomorphic Representation from İkiztepe in Turkey”. Studi di Paletnologia in onore di Salvatore M.Puglisi, Rome 1985: 273-275

15. “1984 Dönemi Malatya-Köşkerbaba Höyük Kurtarma Kazıları”. VII. Kazı Sonuçları Toplantısı, Ankara 1986: 143-149 KBY

16. “İkiztepe Kazılarının 1984 Dönemi Sonuçları”. VII. Kazı Sonuçları Toplantısı, Ankara 1986: 111-118 KBY

17. “İkiztepe Kazılarında Ele Geçirilen Antropomorfik Figürinler Hakkında Genel Gözlemler”. IX. Türk Tarih Kongresi - Kongreye Sunulan Bildiriler, Ankara 1986 Cilt I: 133-134 TTKY

18. “Fırat Nehri Kenarında Bir Urartu Yerleşmesi”. IX. Türk Tarih Kongresi – Kongreye Sunulan Bildiriler, Ankara 1986 Cilt I: 317-318 TTKY

19. “M.Ö. I. Binyılı Anadolu Matara Tipi Kapları”. Anadolu Araştırmaları X, İstanbul 1986: 417-423 İÜEFY

20. “İkiztepe Kazılarının 1985 Dönemi Sonuçları”. VIII. Kazı Sonuçları Toplantısı-I, Ankara 1987: 149-156 KBY 21. “İkiztepe Metal Buluntularının Etüdü III”. III. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, Ankara 1987: 121-138 KBY (Eş-

yazar)

22. “Köşkerbaba Höyük Kazısı, 1978 / Köşkerbaba Höyük Excavations, 1978”. Aşağı Fırat Projesi 1978-1979 Çalışmaları/Lower Euphrates Project 1978-1979 Activities, Ankara 1987: 189-216 ODTÜY/METUP

23. “Köşkerbaba Höyük Kazısı, 1979 / Köşkerbaba Höyük Excavations, 1979”. Aşağı Fırat Projesi 1978-1979 Çalışmaları/Lower Euphrates Project 1978-1979 Activities, Ankara 1987: 217-256 ODTÜY/METUP

XIV XV

24. “İkiztepe’den Ünik Bir Hançer/A Unique Dagger From İkiztepe”. Belleten LI, Ankara 1987: 1109-1115 TTKY

25. “Köşkerbaba Höyük Demir Çağı Mimarisi”. I. Anadolu Demir Çağları/Anatolian Iron Ages I, İzmir 1987: 1-5 EÜEFY

26. “İkiztepe Kazılarının 1986 Dönemi Sonuçları”. IX. Kazı Sonuçları Toplantısı-I, Ankara 1988: 169-17 KBY

27. “İkiztepe Kazılarının 1987 Dönemi Sonuçları ve Çevre Araştırmaları”. X. Kazı Sonuçları Toplantısı-I, Ankara 1989: 201-209 KBY

28. “A Unique Spearhead from Sadberk Hanım Museum”. Anatolia and the Ancient Near East. Studies in Honor of Tahsin Özgüç, Ankara 1989: 29-31 TTKY

29. “1974 ile 1986 Kazı Dönemlerinde Bulunan Tunç Silahların Işığı Altında İkiztepe’nin Önasyadaki Yeri”. X. Türk Tarih Kongresi – Kongreye Sunulan Bildiriler, Ankara 1990 Cilt I: 70-77 TTKY

30. “Metal Objects from İkiztepe-Turkey”. BAVA 9-10, Bonn 1990: 119-219 KAVADAI

31. “İkiztepe Kazıları”. Sam-Sev Magazin 3, Samsun 1990: 10-11

32. “İkiztepe Kazılarının 1988 Dönemi Sonuçları ve Çevre Araştırmaları”. XI. Kazı Sonuçları Toplantısı-I, Ankara 1990: 211-220 KBY

33. “Bafra-İkiztepe Kazılarının Işığında Samsun Bölgesinin Protohistoryası”. İkinci Tarih Boyunca Karadeniz Kongresi

Bildirileri, Samsun 1990 Cilt I: 1-2 OMÜY

34. “İkiztepe Kazılarının 1989 Dönemi Sonuçları ve Restorasyon Çalışmaları”. XII. Kazı Sonuçları Toplantısı-I, Ankara 1991: 241-246 KBY

35. “İkiztepe Kazılarının 1988 Dönemi Sonuçları ve Çevre Araştırmaları”. Höyük I, Ankara 1991: 25-28 TTKY

36. “Iron Age Pottery from Köşkerbaba Höyük”. Proceedings of the Second Anatolian Iron Ages Colloqium, Exeter 1991: 11-28 BIAA Monography 13

37. “Some Unstratified Metal Weapons from the East Anatolian Museums”. Between the Rivers and Over the Mountains, Roma 1993: 601-604 Archaeologica Anatolica et Mesopotamica Alba Palmieri Dedicata

38. “A Shaft-hole Axe from Amisos”. Istanbuler Mitteilungen 43, Berlin 1993: 253-254 İAAEY

39. “İkiztepe Kazılarının 1991 Dönemi Sonuçları ve Restorasyon Çalışmaları”. XIV. Kazı Sonuçları Toplantısı-I, 1993: Ankara 199-211 KBY

40. “İkiztepe Kazılarının 1990 Dönemi Sonuçları”. XV. Kazı Sonuçları Toplantısı-II, Ankara 1994: 583-596 KBY

41. “İkiztepe Kazılarının 1992 Dönemi Sonuçları”. XV. Kazı Sonuçları Toplantısı-I, Ankara 1994: 235-244 KBY

XVI XVII

42. “İkiztepe Kazılarının 1993 Dönemi Sonuçları”. XVI. Kazı Sonuçları Toplantısı-I, Ankara 1995: 141-160 KBY

43. “Samsun Müzesi Protohistorik Çağ Silahları ve Orta Karadeniz Bölgesi Maden Sanatı Hakkında Yeni Gözlemler”. XI. Türk Tarih Kongresi – Kongreye Sunulan Bildiriler, Ankara 1994 Cilt I: 253-268 TTKY

44. “Avrupalıların İkiztepe’deki Ataları”. Atlas 29, İstanbul 1995: 101-102

45. “İkiztepe Kazılarının 1994 Dönemi Sonuçları”. XVII. Kazı Sonuçları Toplantısı-I, Ankara 1996: 157-168 KBY

46. “Klasik Çağ Öncesinde Anadolu’da Ticaret / Trade in Anatolia During Pre-Classical Period”. Palmet I, İstanbul 1997: 1-57 VKVSHMY

47. “İkiztepe Kazılarının 1995 Dönemi Sonuçları”. XVIII. Kazı Sonuçlerı Toplantısı, Ankara 1997: 145-161 KBY

48. “İkiztepe Kazılarının 1996 Dönemi Sonuçları”. XIX. Kazı Sonuçları Toplantısı, Ankara 1998: 323-356 KBY

49. ”MÖ 2. Binyılda Karadeniz Bölgesi”. III. Uluslararası Hititoloji Kongresi Bildirileri, Ankara 1998: 63-75

50. “Boğumlu Mızrakuçlarının Dağılışının Işığı Altında Anadolu Mezopotamya İlişkileri”. XXXIV. Rencontre Assyriologique Internationale, Ankara 1998: 377-382 TTKY

51. “İkiztepe Kazılarının 1997 Dönemi Sonuçları”. XX. Kazı Sonuçları Toplantısı, Ankara 1999: 485-505 KBY

52. “İkiztepe in the Late Iron Age”. Anatolian Studies 49, London 1999: 11-28

53. “Samsun-İkiztepe Arkeolojik Kazıları Tepe III Çalışmaları, 1993 ve 1994 Dönemleri Sonuçları”. Anadolu Araştırmaları XV, İstanbul 1999: 137-165 İÜEFY

54. “Samsun-İkiztepe Arkeolojik Kazıları Tepe III Çalışmaları, 1995 Dönemi Sonuçları”. Anadolu Araştırmaları XV, İstanbul 1999: 167-190 İÜEFY

55. “Samsun-İkiztepe Arkeolojik Kazıları Tepe III Çalışmaları, 1996 Dönemi Sonuçları ve Genel Değerlendirme” Anadolu Araştırmaları XV, İstanbul 1999: 191-230 İÜEFY

56. “İkiztepe’de Ele Geçen Son Buluntuların Işığında Orta Karadeniz Bölgesi Protohistorik Çağ Maden Sanatı Hakkında Yeni Gözlemler”. XII. Türk Tarih Kongresi – Kongreye Sunulan Bildiriler, Ankara 1999 Cilt I: 41-50 TTKY

57. “Karadeniz Bölgesi Kıyı Kesimi İlk Tunç Çağı Mimarisi”. Çağlar Boyunca Anadolu’da Yerleşim ve Konut Uluslararası Sempozyumu, İstanbul 1999: 63 -74 (HABİTAT I) EBEY

58. Metal Workers of the Black Sea Region of Turkey in the Early Bronze Age: A New Perspective on the Question of the Indo-Europeans Original Homeland”. Proceedings of the First International Congress on the Archaeology of the Ancient Near East, Rome 2000: 109-127

59. “İkiztepe Kazıları”. Türkiye Arkeolojisi ve İstanbul Üniversitesi, Ankara 2000: 111-117 İÜY

XVI XVII

60. “Köşkerbaba Kazıları”. Türkiye Arkeolojisi ve İstanbul Üniversitesi, Ankara 2000: 133-139 İÜY

61. “İkiztepe Kazılarının 1998 Dönemi Sonuçları”. XXI. Kazı Sonuçları Toplantısı-I, Ankara 2000: 381-396 KBY

62. “İkiztepe Kazılarının 1999 Dönemi Sonuçları”. XXII. Kazı Sonuçları Toplantısı-I, Ankara 2001: 315-326 KBY

63. “Orta Karadeniz Bölgesi Protohistorik Çağ Maden Sanatının Kökeni ve Gelişimi” Belleten LXV, Ankara 2001: 1- 35 TTKY

64. “İkiztepe Kazılarının 2000 Dönemi Sonuçları”. XXIII. Kazı Sonuçlerı Toplantısı-I, Ankara 2002: 245-254 KBY

65. “Samsun (Amisos) Bölgesinin Kültürel Gelişimi Projesi ile İlgili Yüzey Araştırması”. XIX. Araştırma Sonuçları Toplantısı, Ankara 2002: 279-296 Eş-yazar KBY

66. “İkiztepe Kazılarının 2001 Dönemi Sonuçları”. XXIV. Kazı Sonuçlerı Toplantısı-I, Ankara 2003: 17-28 KBY

67. “Hitit Öncesi Anadolu’sunun Etnik Yapısı”. Colloquium Anatolicum II, İstanbul 2003: 51-68

68. “Köşkerbaba Höyük”. Arkeo Atlas 2, İstanbul 2003: 65

69. “İkiztepe”. Arkeo Atlas 2, İstanbul 2003: 105,107

70. “İkiztepe’den Ünik Bir Buluntu: Kemik Tarak”. Güven Arsebük için Armağan, İstanbul 2003: 43-44

71. “Klasik Çağ Öncesinde Anadolu’da Ölçü ve Tartı Aletleri”. Anadolu Ağırlık ve Ölçüleri, İstanbul 2003: 16-23

72. “İkiztepe Mezarlık Kazıları ve Ölü Gömme Gelenekleri; 2000 – 2001 Dönemleri”. Belleten LXVII, Ankara 2004: 383-402 TTKY

73. “İkiztepe Mezarlık Kazıları ve Ölü Gömme Gelenekleri; 2000 – 2002 Dönemleri”. Anadolu Araştırmaları XVII, 2004: 25-50 İÜEFY

74. “Bakır-Tunç Döküm Sanatı: Kalsik Çağ Öncesi / Castings of Copper-Bronze: Pre-Classical Age”. Anadolu, Dökümün Beşiği/Anatolia, Cradle of Castings, İstanbul 2004: 45-112

75. “Bakır-Tunç Döküm Sanatı: Kalsik Çağ/Castings of Copper-Bronze: Classical Age”. Anadolu, Dökümün Beşiği/Anatolia, Cradle of Castings, İstanbul 2004: 113-144

76. “İkiztepe Kazılarının 2002 Dönemi Sonuçları”. XXV. Kazı Sonuçlerı Toplantısı-I, Ankara 2004: 155-162 KBY

77. “Samsun (Amisos) Bölgesinin Kültürel Gelişimi”. Belleten LXVIII, Ankara 2005: 387-403 TTKY (Eşyazar)

78. “İslam Öncesi Kütahya Yöresi Seramik Sanatı”. Toprak, Ateş, Sır, İstanbul 2005: 14-29

79. “Orta Karadeniz Bölgesi MÖ 2000 Yılı Metal Silahları”. V. Uluslararası Hititoloji Kongresi Bildirileri, Ankara 2005: 119-131

XVIII XIX

80. “İkiztepe Kazılarının 2003 Dönemi Sonuçları”. XXVI. Kazı Sonuçlerı Toplantısı-I, Ankara 2005: 21-28 KBY

81. “İkiztepe’nin Anadolu İTÇ Maden Sanatının Gelişimine Olan Katkıları”. XIV. Türk Tarih Kongresi – Kongreye Sunulan Bildiriler, Ankara 2005: 21-35 TTKY

82. “İkiztepe’den “W” Kabartma Bezekli Kap”. Hayat Erkanal’a Armağan, İstanbul 2006: 158-161

83. “İkiztepe Kazılarının 2004 Dönemi Sonuçları”. XXVII. Kazı Sonuçlerı Toplantısı-I, Ankara 2006: 29-36 KBY

84. “İkiztepe Kazılarının 2005 Dönemi Sonuçları”. XXVIII. Kazı Sonuçlerı Toplantısı-I, Ankara 2007: 117-122 KBY

85. “İkiztepe Pişmiş Toprak Aplike Boğa Başı Betimlemeleri”. Refik Duru’ya Armağan, İstanbul 2007: 127-129

86. “İkiztepe Kazılarının 2006 Dönemi Sonuçları”. XXIX. Kazı Sonuçlerı Toplantısı-I, Ankara 2008: 273-278 KBY

87. “İkiztepe’den İlk Tunç Çağı Pişmiş Toprak Çıngırakları”. Muhibbe Darga Armağan’ı, İstanbul 2008: 129-131

88. “Relations between İkiztepe by the Black Sea Coast and the Aegean World”. The Aegean in the Neolithic, Chalcolithic and the Early Bronze Age, Ankara 2008: 109-117

89. “İkiztepe Kazılarının 2007 Dönemi Sonuçları”. XXX. Kazı Sonuçları Toplantısı-IV, Ankara 2009: 327-336 KBY

90. “Bronze Age Razor Blades From İkiztepe by the Central Black Sea Coast in Turkey”. Altan Çilingiroğlu’na Armağan, İstanbul 2009: 163-167

91. “İkiztepe Kazılarının 2008 Dönemi Sonuçları”. XXXI. Kazı Sonuçlerı Toplantısı-IV, Ankara 2010: 369-380 KBY

92. “Karadeniz’in Neolitiği; İkiztepe”. Aktüel Arkeoloji 18, İstanbul 2010: 50-56

93. “İkiztepe Kazılarının 2009 Dönemi Sonuçları”. XXXII. Kazı Sonuçlerı Toplantısı-I, Ankara 2011 (baskıda) KBY

94. “Bir İlk Tunç Çağı Yerleşmesi İkiztepe’den Sembol Nitelikli Metal Buluntular”. Armağan Erkanal’a Armağan (baskıda)

BİLDİRİLER / PAPERS

1. “Köşkerbaba (Göçkerbaba) Höyük 1979 Yılı Kazıları Sonuçları”. II. Kazı Sonuçları Toplantısı, Ankara 1980

2. “Köşkerbaba Höyük Kazısı 1980 Yılı Sonuçları”. III. Kazı Sonuçları Toplantısı, Ankara 1981

3. “İkiztepe Kazılarında Ele Geçirilen Antropomorfik Figürinler Hakkında Genel Gözlemler”. IX. Türk Tarih Kongresi, Ankara 1981

4. “Fırat Nehri Kenarında Bir Urartu Yerleşmesi”. IX. Türk Tarih Kongresi, Ankara 1981

XVIII XIX

5. “1981 Dönemi İkiztepe Kazıları”. IV. Kazı Sonuçları Toplantısı, Ankara 1982 6. “Köşkerbaba Höyük 1981 Dönemi Kazıları”. IV. Kazı Sonuçları Toplantısı, Ankara 1982

7. “İkiztepe Kazılarının 1982 Dönemi Sonuçları”. V. Kazı Sonuçları Toplantısı, İstanbul 1983 8. “Köşkerbaba Höyük Kazıları 1982”. V. Kazı Sonuçları Toplantısı, İstanbul 1983

9. “1983 Dönemi Malatya-Köşkerbaba Höyük Kurtarma Kazıları”. VI. Kazı Sonuçları Toplantısı, İzmir 1984

10. “Köşkerbaba Höyük Demir Çağı Mimarisi”. I. Anadolu Demir Çağları/Anatolian Iron Ages I, İzmir 1984

11. “İkiztepe Kazılarının 1983 Dönemi Sonuçları”. VI. Kazı Sonuçları Toplantısı, İzmir 1984

12. “1984 Dönemi Malatya-Köşkerbaba Höyük Kurtarma Kazıları”. VII. Kazı Sonuçları Toplantısı, Ankara 1985

13. “İkiztepe Kazılarının 1984 Dönemi Sonuçları”. VII. Kazı Sonuçları Toplantısı, Ankara 1985

14. “İkiztepe Kazılarının 1985 Dönemi Sonuçları”. VIII. Kazı Sonuçları Toplantısı-I, Ankara 1986 15. “İkiztepe Metal Buluntularının Etüdü III”. III. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, Ankara 1986

16. “1974 ile 1986 Kazı Dönemlerinde Bulunan Tunç Silahların Işığı Altında İkiztepe’nin Önasyadaki Yeri”. X. Türk Tarih Kongresi, Ankara 1986

17. “Boğumlu Mızrakuçlarının Dağılışının Işığı Altında Anadolu Mezopotamya İlişkileri”. XXXIV. Rencontre Assyriologique Internationale, İstanbul 1987

18. “İkiztepe Kazılarının 1986 Dönemi Sonuçları”. IX. Kazı Sonuçları Toplantısı-I, Ankara 1987

19. “Metallographic Studies of Archaeological Metal Artifacts from İkiztepe-Samsun”. XXV. International Symposium on Archaeometry, Atina 1987

20. “Iron Age Pottery from Köşkerbaba Höyük”. II. Anadolu Demir Çağları Sempozyumu Bildirileri, İzmir 1987

21. “İkiztepe Kazılarının 1987 Dönemi Sonuçları ve Çevre Araştırmaları”. X. Kazı Sonuçları Toplantısı-I, Ankara 1988

22. “İkiztepe Kazılarının 1988 Dönemi Sonuçları ve Çevre Araştırmaları”. XI. Kazı Sonuçları Toplantısı-I, Antalya 1989

23. “Bafra-İkiztepe Kazılarının Işığında Samsun Bölgesinin Protohistoryası”. İkinci Tarih Boyunca Karadeniz Kongresi

Bildirileri, Samsun 1989

24. “İkiztepe Kazılarının 1989 Dönemi Sonuçları ve Restorasyon Çalışmaları”. XII. Kazı Sonuçları Toplantısı-I, Ankara 1990

XX XXI

25. “Samsun Müzesi Protohistorik Çağ Silahları ve Orta Karadeniz Bölgesi Maden Sanatı Hakkında Yeni Gözlemler”. XI. Türk Tarih Kongresi, Ankara 1990

26. “İkiztepe Kazılarının 1990 Dönemi Sonuçları”. XV. Kazı Sonuçları Toplantısı-II, Çanakkale 1991

27. “İkiztepe Kazılarının 1991 Dönemi Sonuçları ve Restorasyon Çalışmaları”. XIV. Kazı Sonuçları Toplantısı-I, Ankara 1992

28. “İkiztepe Kazılarının 1992 Dönemi Sonuçları”. XV. Kazı Sonuçları Toplantısı-I, Ankara 1993

29. “İkiztepe Kazılarının 1993 Dönemi Sonuçları”. XVI. Kazı Sonuçları Toplantısı, Ankara 1994

30. “İkiztepe’de Ele Geçen Son Buluntuların Işığında Orta Karadeniz Bölgesi Protohistorik Çağ Maden Sanatı Hakkında Yeni Gözlemler”. XII. Türk Tarih Kongresi, Ankara 1994

31. “İkiztepe Kazılarının 1994 Dönemi Sonuçları”. XVII. Kazı Sonuçları Toplantısı-I, Ankara 1995

32. “İkiztepe Kazılarının 1995 Dönemi Sonuçları”. XVIII. Kazı Sonuçlerı Toplantısı, Ankara 1996

33. “Karadeniz Bölgesi Kıyı Kesimi İlk Tunç Çağı Mimarisi”. Çağlar Boyunca Anadolu’da Yerleşim ve Konut Uluslararası Sempozyumu, İstanbul 1996 (HABİTAT II)

34. ”MÖ 2. Binyılda Karadeniz Bölgesi”. III. Uluslararası Hititoloji Kongresi, Çorum 1996

35. “Geç Demir Çağı’nda İkiztepe”. IV. Anadolu Demir Çağları, Mersin 1997

36. “İkiztepe Kazılarının 1996 Dönemi Sonuçları”. XIX. Kazı Sonuçları Toplantısı, Ankara 1997

37. ”Relations between İkiztepe by the Blacksea Coast and the Aegean World before the Iron Age”. Tarih Öncesi Çağlarda Ege Uluslararası Sempozyumu, İzmir 1997

38. “Metal Workers of the Black Sea Region of Turkey in the Early Bronze Age: A New Perspective on the Question of the Indo-Europeans Original Homeland”. Proceedings of the First International Congress on the Archaeology of the Ancient Near East, Rome 1998

39. “İkiztepe Kazılarının 1997 Dönemi Sonuçları”. XX. Kazı Sonuçları Toplantısı, Tarsus 1998

40. “İkiztepe Kazılarının 1998 Dönemi Sonuçları”. XXI. Kazı Sonuçları Toplantısı, Ankara 1999

41. “İkiztepe Kazılarının 1999 Dönemi Sonuçları”. XXII. Kazı Sonuçları Toplantısı, Ankara 2000

42. “İkiztepe Kazılarının 2000 Dönemi Sonuçları”. XXIII. Kazı Sonuçları Toplantısı, Ankara 2001

XX XXI

43. “Samsun (Amisos) Bölgesinin Kültürel Gelişimi Projesi ile İlgili Yüzey Araştırması”. XIX. Araştırma Sonuçları Toplantısı, Ankara 2002

44. “İkiztepe Kazılarının 2001 Dönemi Sonuçları”. XXIV. Kazı Sonuçları Toplantısı, Ankara 2002

45. “İkiztepe’nin Anadolu İTÇ Maden Sanatının Gelişimine Olan Katkıları”. XIV. Türk Tarih Kongresi, Ankara 2002

46. “Orta Karadeniz Bölgesi MÖ 2000 Yıl Metal Silahları”. V. Uluslararası Hititoloji Kongresi, Çorum 2002

47. “İkiztepe; An Early Bronze Age Site by the Central Black Sea Coast in Turkey”. British Academy Black Sea Initiative, Manchester 2003 (14-16 March – Table Ronde)

48. “İkiztepe; An Early Bronze Age Site by the Central Black Sea Coast in Turkey”. Thracia Pontica VIII, Sozopol 2003 (14-17 Eylül)

49. “İkiztepe Kazılarının 2002 Dönemi Sonuçları”. XXV. Kazı Sonuçları Toplantısı, Ankara 2003

50. “Distinguished Burials of the Early Bronze Age Graveyard at İkiztepe in Turkey”. 4th International Congress on the Archaeology of the Ancient Near East, Berlin 2004 (29 Mart – 3 Nisan) Freie Universität

51. “İkiztepe-Overseas Connections and Cultural Parallels in the Black Sea”. An International Inter-Disciplinary Conference on The Black Sea Region: Past, Present and Feature, İstanbul 2004 (Ekim 14-16) İstanbul Teknik Üniversitesi

52. “İkiztepe Kazılarının 2003 Dönemi Sonuçları”. XXVI. Kazı Sonuçları Toplantısı, Ankara 2004

53. “İkiztepe Kazılarının 30 Yıllık Sonuçlarına Toplu Bir Bakış”. İkiztepe Kazılarının 30. Yıl Kutlama Toplantısı, Bafra 2005

54. “İkiztepe Kazılarının 2004 Dönemi Sonuçları”. XXVII. Kazı Sonuçları Toplantısı, Antalya 2005

55. “İlk Tunç Çağı İkiztepe Halkının Kimliği Sorunu”. XV. Türk Tarih Kongresi, Ankara 2006

56. “İkiztepe Kazılarının 2005 Dönemi Sonuçları”. XXVIII. Kazı Sonuçlerı Toplantısı, Çanakkale 2006

57. “İkiztepe Kazılarının 2006 Dönemi Sonuçları”. XXIX. Kazı Sonuçlerı Toplantısı, Kocaeli 2007

58. “İkiztepe Kazılarının 2007 Dönemi Sonuçları”. XXX. Kazı Sonuçlerı Toplantısı, Ankara 2008

59. “İkiztepe Kazılarının 2008 Dönemi Sonuçları”. XXXI. Kazı Sonuçlerı Toplantısı, Denizli 2009

60. “İkiztepe Kazılarının 2009 Dönemi Sonuçları”. XXXII. Kazı Sonuçlerı Toplantısı, İstanbul 2010

61. “İkiztepe Kazılarının 2010 Dönemi Sonuçları”. XXXIII. Kazı Sonuçlerı Toplantısı, Malatya (baskıda)

XXII XXIII

YILLIK KAZI RAPORLARI / ANNUAL EXCAVATION REPORTS

1. “Excavations in Turkey in 1970 and 1971”. Bulleten D’Archeologi Sud-Est Europene 3, 1975 Bucarest: 147-167 (Eşyazar)

2. “Köşkerbaba Höyük, 1978”. Anotolian Studies XXIX, 1979 London: 203

3. “Köşkerbaba Höyük, 1979”. Anatolian Studies XXX, 1980 London: 223-224

4. “Köşkerbaba Höyük, 1980-1981”. Anatolian Studies XXII, 1982 London: 16

5. “İkiztepe Eight Season 1981”. Anatolian Studies XXXII, 1983 London: 15

6. “Köşkerbaba Höyük 1982”. Anatolian Studies XXXIII, 1983 London: 252-253

7. “İkiztepe 1982”. Anatolian Studies XXXIII, 1983 London: 248-249

8. “Köşkerbaba Höyük, 1983”. Anatolian Studies XXXIV, 1984 London: 224-225

9. “İkiztepe 1983”. Anatolian Studies XXXIV, 1984 London: 220-221

10. “Köşkerbaba Höyük, 1984”. Anatolian Studies XXXV, 1985 London: 201-202

11. “İkiztepe 1984”. Anatolian Studies XXXV, 1985 London: 194-195

12. “İkiztepe 1985”. Anatolian Studies XXXVI, 1986 London:

13. “İkiztepe 1986”. Anatolian Studies XXXVII, 1987 London: 192

KONFERANSLAR / CONFERENCES

1. “Protohistorik Çağ’da Orta Karadeniz Bölgesi Madencileri”. İstanbul Arkeoloji Müzeleri, İstanbul 1994

2. “Klasik Çağ Öncesinde Anadolu’da Ticaret”. Vehbi Koç Vakfı Sadberk Hanım Müzesi, İstanbul 1997

3. “İkiztepe İnsan Betimlemeleri”. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, İstanbul 2000

4. “Hitit Öncesi Anadolu’sunun Etnik Yapısı”. Türk Eski Çağ Bilimleri Enstitüsü, İstanbul 2003

5. “Klasik Çağ Öncesi Orta Karadeniz Bölgesi Kültürel Gealişimi ve Bir İlk Tunç Çağı Yerleşmesi, İkiztepe”. Samsun Yerel Tarih Grubu, İstanbul 2004 Mart

6. “Orta Karadeniz Bölgesi”. British Council, Ankara 2004

XXII XXIII

7. “Anatolia, Cradle of Castings”. The 66th World Foundry Congress, İstanbul 2004 6-9 Eylül Swiss Otel

8. “İkiztepe Kazılarının 30 Yıllık Sonuçlarına Toplu Bir Bakış”. İkiztepe Kazılarının 30. Yılı Kutlaması, Bafra 2005

9. “Lidya”. Turizm Rehberleri Birliği, Mimar Sinan Üniversitesi 2006, İstanbul

10. “Phrig Tarihi ve Sanatı”. Turizm Rehberleri Birliği, Mimar Sinan Üniversitesi 2006, İstanbul

11. “Orta karadeniz Bölgesi İkiztepe Kazılarının Sonuçlarına Toplu Bakış”. Tahsin Özgüç Anı Toplantısı, Ankara 2006

12. “Orta Karadeniz Bölgesi İkiztepe Kazılarının Sonuçlarına Toplu Bir Bakış”. Middle East Culture Center in Japan, Tokyo 2006

KISALTMALAR / ABBREVIATIONS

AİAEY Ankara İngiliz Arkeoloji Enstitüsü Yayını, Londra

BAVA Beiträge zur Allgemeinen und Vergleichenden Archäologie, Bonn

BIAA British Institute of Archaeology at Ankara, London

EÜEFY Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayını, İzmir

İAAEY İstanbul Alman Arkeoloji Enstitüsü Yayını, Berlin

İÜEFY İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayını, İstanbul

İÜY İstanbul Üniversitesi Yayını, İstanbul

KAVADAIY Kommission für Allgemeinen und Vergleichende Archäologie des Deutschen Archäologischen Instituts Yayını, Bonn

KBY Kültür Bakanlığı Yayını, Ankara

METUP Middle East Technical University Publication, Ankara

ODTÜY Orta Doğu Teknik Üniversitesi Yayını, Ankara

OMÜY Ondokuz Mayıs Üniversitesi Yayını, Samsun

TASKVY Tarih, Arkeoloji, Sanat ve Kültür Mirasını Koruma Vakfı Yayını, İstanbul

TTKY Türk Tarih Kurumu Yayını, Ankara

VKVSHMY Vehpi Koç Vakfı Sadberk Hanım Müzesi Yayını, İstanbul

XXIV 1

456 457

RESULOĞLU MEZARLIĞINDA ELE GEÇENBİR GRUP SAP DELİKLİ BALTA

Tayfun YILDIRIM*

Yıllardır bitmek bilmeyen bir enerji ve sabırla Orta Anadolu’nun kuzeyi ile Orta Karadeniz Bölgesi’nin Protohistorik Çağ Madenciliği - Sanatı konusunda yaptığı sayısız araştırmalar ve ortaya koyduğu eserlerle bizleri aydınlatan Sayın Hocama sağlıklı bir yaşam dileğiyle.

Madeni silahlar, Eski Anadolu mezarlıklarına bırakılmış ölü hediyeleri içinde önemli bir grubu oluşturmaktadır. Özellikle MÖ III. Binin Orta / Kuzey Anadolu maden sanatını tanımamızda, gelişmiş tekniklerle üretilmiş çeşitli tipte silahın katkısı büyüktür. Prof.Dr. Tahsin Özgüç, 1958 yılında “ Alacahöyük’ten kuzeye doğru gidildikçe Eski Tunç Çağı mezarlarında çok çeşitli ve bol sayıda silaha rastlandığını ve Kuzey Anadolu kılıçları, baltaları, mızrakuçları’nın Anadolu silah repertuarında çok mühim bir yer tutacağını” yazmıştı1. Aradan geçen yarım asırlık bir zamanda Orta Anadolu’nun kuzeyinden müze ya da özel koleksiyonlara muhtelif yollarla gelen2 ya da sistemli kazılarla mezarlık alanlarında açığa çıkarılan3 ve sayıları artan çeşitli tipe ait madeni silah, Hocamızın bu görüşündeki haklılığını doğrulamaktadır. M.Ö. III. Bin’de, kuzeyin madeni zenginliklerini ortaya koyan silahların büyük çoğunluğu, Çorum Bölgesinden Karadeniz’e kadar uzanan saha içersindeki mezarlıklardan gelmektedir. Eski Tunç Çağı’nın son çeyreğinde güçlü bir prenslik tarafından idare edilen bu bölge, ziraatin, hayvancılığın, dokumacılığın yanında metalurjinin kaynağı ve atölyelerin toplandığı bir çevredir4. Maden yatakları zengin, ticari ilişkileri ve atölyeleri gelişmiş prenslerin madeni silahlara büyük önem verdiklerini5, bölgenin yeni buluntuları belgelemeye devam etmektedir. T. Özgüç, N. Özgüç, K. Kökten, U. B. Alkım, H. Alkım gibi öncü isimlerin ardından Hocamız Önder Bilgi’nin uzun yıllar süren çalışmaları sonucu Orta

* Prof.Dr.Tayfun Yıldırım, A.Ü.D.T.C.F. Protohistorya ve Önasya Arkeolojisi A.B.D. 06100 Sıhhiye/Ankara.1 Özgüç/Akok 1958: 31, Özgüç 1978: 31.2 Özgüç 1965: 72-83, Özgüç 1978: 87-90. Özgüç 1980: fig.1, 3; Pl.VIII,IX, XIII/1-3, XIV/1-4 (Çorum çevresi); Bucholz/Drescher 1987, Abb.

6 c,d (Münih, özel koleksiyon) ; Muscarella 1988, no:532-561; Anlağan 1990, res.1-2, 7; Anlağan/Bilgi 1989, no: 2, 17, 19, 20, 32, 40, 41, 42, (Sadberk Hanım) Müzesi; Bilgen 1992, Lev.I/1-4, Lev.II,III, IV/1-2, Lev.V/7 (Eskişehir Arkeoloji Müzesi); Müller-Karpe 1994, Taf.90/B (Çorum), Taf.91,92/Yenihayat, Taf.96/A (Amasya), B (Mecitözü), C (Merzifon), D (Akyazıköyü), E (Çalıcaköyü); İpek/Zimmermann 2007, fig.2, 3, 4, 5, 6 ; Dönmez 2008: Res.1-6 (ÇadırHüyük).

3 Özgüç/Akok 1958, (Horoztepe); Bilgi 1984, Bilgi 1990 (İkiztepe); Süel 1989, res.17 (Balıbağ); Yıldırım 2006, fig.14,15a-d (Resuloğlu); Zimmermann 2007, abb.6, 7, 9 a, b (Kalınkaya);

4 Özgüç 1978: 35.5 Özgüç 2002: 401.

458 459

Karadeniz Bölgesinde açığa çıkarılan ve maden kaynakları saptanan muhtelif tipte çok sayıda madeni silah6, bölgenin yerel maden sanatı ile bilgilerimizi arttırmakla kalmamış, aynı zamanda yerel silah tiplerinin gelişiminde kuzeyin ne denli önemli olduğunu bir kez daha ortaya koymuştur.

Son yıllarda Orta Anadolu’nun kuzeyindeki maden sanatı ve silah tipleri konusunda bilgilerimizi arttıran bir başka mezarlık alanı, Çorum-Çankırı arasındaki bölgede açığa çıkarılmıştır7. Resuloğlu Eski Tunç Çağı Mezarlığı olarak tanınan alanda 2003 yılından itibaren başlatılan sistemli kazılar8, bölgenin yerli (Hatti) kültürünün ölü gömme adetlerini ve maden sanatını aydınlatacak yeni bulgular ortaya koymaktadır.

Resuloğlu Mezarlığı ve çevresindeki yerleşim, Çorum İli, Uğurludağ İlçesi’nde, Resuloğlu/Kaleboynu Köyü’nün kuşuçumu 900 m. kuzeybatısındadır (Harita I). Mezarlık, Uğurludağ’a 28, Sungurlu İlçe merkezine 50 km mesafededir. Delice Vadisine hakim yüksekçe bir sırt üzerinde yer alan mezarlık alanı, güneydoğu, kuzey ve kuzeybatısında yeralan ve yüzey seramiğine göre Geç Kalkolitik ve Eski Tunç Çağı’na tarihlenen yerleşimlerle çevrelenmiştir. Mezarlık alanı deniz seviyesinden yaklaşık 630m. yükseklikte, güneydoğu höyüğüne bakan sırt üzerindedir. Mezarlığın güneydoğu höyüğüne bakan yamaçlarının erozyon sonucunda aşağıdaki dere yatağına akması, bu alanda kaçak kazıların başlamasına ve bir kısım mezarların tahribatına neden olmuştur. 2003 yılından bu yana kesintisiz olarak sürdürülen araştırmalar, Resuloğlu mezarlığı’nın Eski Tunç Çağı’nın ikinci yarısında kullanıldığını ve bugüne kadar tespit edilen 271 mezarın küp, çömlek ve taş sandık tipinde olduğunu ortaya koymuştur. 2008 kazı döneminde açığa çıkarılan bir çocuk mezarı, Resuloğlu’nda basit toprak mezar âdetinin de varlığını belgeleyen ilk ve tek örnektir.

Resuloğlu sakinlerinin öteki dünya ile ilişkili inançlarını yansıtan ölü hediyelerini, çoğunlukla profan anlamları olan ve günlük işlerde kullanılan çanak çömlek, metal kap kacak, silah ve süs eşyaları oluşturmaktadır. 2006 ve 2007 kazılarında açığa çıkarılan alabaster9 ve taştan10 idoller, Resuloğlu mezarlarına günlük işlerde kullanılan eşyanın yanında din ve kültle ilgili ölü hediyelerinin de bırakılmış olduğunu gösterdi. Mezarlara bırakılan tek renkli çanak çömleğin çoğu, Kızılırmak ile Yeşilırmak arasındaki sahada, M.Ö. III. Binin ikinci yarısında (özellikle son çeyreğinde) yaygın bir şekilde kullanılmış olan seramik grubundan11 farksızdır. Özellikle metal eşyalarla (kaplar, silahlar, süs eşyası) beraber ele geçen siyah astarlı, parlak perdahlı, metal kapların taklidi olan yiv veya nokta bezemeli mezar seramiğinin yakın paralelleri Maşat Höyük12, Oymaağaç-Merzifon13, Horoztepe14, Alaca Höyük15, İkiztepe16, Kalınkaya17 gibi yerleşimlerde açığa çıkarılmıştır. Bilindiği gibi bu tip seramik, Eski Tunç Çağı’nın sonunda bölgede yaygın bir şekilde kullanılmış olup, özellikle Maşat Höyük örneklerine göre kronolojisi sağlam bir grubu oluşturmaktadır. T.Özgüç, yivli, nokta bezemeli siyah astarlı ve parlak perdahlı seramik çeşidine Çorum’dan Karadeniz’e kadar uzayan alanda, özellikle, mezarlar da çok sık rastlandığını, Güney sınırının Alaca Höyüğe kadar indiğini, az miktarda da Kültepe (Kaniş) çevresinde görüldüğünü yazmıştır18.

6 Bilgi 1994: 253vd.7 Sipahi/Yıldırım 2000: 33.8 Yıldırım 2006: 1 vd.9 Yıldırım/Ediz 2008: 447.10 Yıldırım/İpek 2007: 4.11 Özgüç 1964: 31. 12 Emre, K.1979, Lev.VII/1, Şek.11; Emre, K.,1996, Pl.X/1, 13 Anlağan 1990: 69; Özgüç 1978: 36; Orthmann 1966: 176, Abb.60 a-c (Merzifon)14 Özgüç/Akok 1958. 15 Koşay 1951; Koşay/Akok 1973: 41, Al.r.216.16 Alkım/Alkım/Bilgi 2003.17 Zimmermann 2007a: 37.18 Özgüç 1978: 36.

Tayfun Yıldırım

458 459

Resuloğlu mezarlarına bırakılan profan anlamlı ölü hediyelerinin ikinci grubunu madeni eşyalar oluşturmaktadır. Çoğu bakır alaşımından yapılmış madeni ölü hediyeleri çanak, vazo, tava, fincan ve kaşık gibi formlardan oluşan kap kacak; hançer, balta, topuz başı şeklinde silahlarla iğne, küpe, saç halkası, kolye tanesi, bilezik ve halhal şeklinde şahsi süs eşyalarıdır19. Madeni ölü hediyelerinin zenginliği, Resuloğlu sakinlerinin günlük rutin uğraşılarının yanısıra, çevredeki maden20 ve hammadde kaynaklarını ustalıkla kullanabilen, ticari ilişkilere açık bir toplum olduklarını göstermektedir. Resuloğlu metal eserleri üzerinde gerçekleştirilen analiz çalışmalarının ilk sonuçları21, çeşitli tipte bakır alaşımı mezar eşyasının (silahlar, kaplar ve iğneler) yüksek miktarda kalay ve arsenik içerdiğini ortaya koydu. Bakır alaşımlarının yanında, kurşun, gümüş, altın ve elektrum’un çoğunlukla süs eşyası üretiminde kullanıldığı anlaşılmaktadır.

Resuloğlu mezarlarına bırakılan madeni silahlar, Orta Anadolu’nun kuzeyindeki diğer mezarlıklarda olduğu gibi ölü hediyeleri arasında önemli bir yer tutmaktadır. Silah tipleri başta hançerler ve sap delikli baltalar olmak üzere az sayıda topuz başıyla temsil edilmektedir. Silahların bir kısmı kullanılabilir, sağlam durumda, bir kısmı ise özel surette bükülmüş veya parçalanmış şekilde mezar sahiplerinin yanına bırakılmıştır. Madenden yapılmış mezar eşyasının bükülmesi, eğilmesi veya parçalanması, bir daha kullanılamaz hale getirilmesi, Alaca Höyüğün krali mezarları dışında, Çorum-Çankırı-Amasya-Tokat çevresindeki Eski Tunç Çağı mezarlıklarında yaygın bir âdeti temsil etmektedir. Kuzeyde bu adet, Orta Karadeniz kıyılarına kadar uzanmaktadır22. Resuloğlu ölü hediyeleri bize sadece silahların değil, pişmiş toprak ve madeni kap kacak, süs eşyası (özellikle iğneler) gibi objelerin de mezarlara özel surette kırılarak, bükülerek ya da parçalanarak bırakıldıklarını gösterdi.

Sap Delikli Baltalar

Resuloğlu silahları arasında görülen madeni sap delikli baltalar, Kuzey Anadolu’da Eski Tunç Çağı’nın sonuna tarihlenen diğer örnekler gibi çeşitli tali tiplerle temsil edilmektedir (Tablo I).

Tip 1. (Şekil.1, Resim.1a, b)

Ro.Etd.06/1, Sap delikli balta, uz.10.4 cm, g.6.3 cm., sap yuvası çapı 1.9 cm. Bakır ağırlıklı alaşım. B Açması kuzeybatı kesim. Mezarlığın üst seviye enkazından dışa doğru genişleyen sapın sırt kısmı kavisli, yarım ay biçimli ve küt.

Yuvarlak sap delikli, namlu dikdörtgen kesitli, geniş ağzı teber biçimli soyulmuş bir mezara ait baltanın tam paraleli Bekaroğlu Köyü kökenli olup, Çorum Müzesinde korunmaktadır23 (Şekil 7). Bekaroğlu örneğinin yarımay biçimli sırt kısmı daha ince görünümlüdür. Aynı ölçülerde bir başka örnek Samsun’da Tayfun Lay’a ait özel koleksiyondadır24 (Şekil 8). Samsun baltası, Ö.Bilgi tarafından İTÇ III evresine tarihlendirilmiştir. Bu gruba ait sap delikli baltaların sayısı Orta Anadolu’nun kuzeyinde çok fazla artmamıştır.

Tip 2. (Şekil 2, Resim 2a,b,c)

Ro.04/29, Sap delikli balta, uz.6.9 cm, g.4.4 cm, kalınlık 2.8 cm. Bakır ağırlıklı alaşım. B açmasının kuzeyinde, C/25 plankaresindeki 86 no’lu küp mezar hediyesi. Bir erişkine ait iskeletin sol göğüs hizasına bırakılmış. Sap yuvasında

19 Yıldırım 2006: 8 vd.20 Resuloğlu’na en yakın Prehistorik bakır kaynakları Bayat/Derekütüğün, Sungurlu/Üçoluk ve Çağşak’ta bulunmaktadır. Bknz.Wagner/Öztunalı

2000: 50 vd. 21 Zimmermann/Yıldırım 2008: 89.22 Özgüç 1948: 79; Dönmez 2008: 225 Bu konudaki tartışmalar için bknz. a.g.e.s.226 vd. 23 Çorum Müzesinde 4.1.91 Env.no ile kayıt altına alınmış Bekaroğlu baltası’nın çizimlerini kullanmama müsaade eden Dr.Önder İpek’e teşekkür

ederim. Bekaroğlu baltasının dışında, Çorum’a 25 km. mesafedeki aynı köyden Çorum Müzesine getirilen ve özellikle İkiztepe silahlarıyla büyük benzerlikler gösteren bir grup madeni eser için bknz. İpek/Zimmermann 2007: 49-57.

24 Bilgi 2001: 14, 25, şek092, res.53.

Resuloğlu Mezarlığında Ele Geçen Bir Grup Sap Delikli Balta

460 461

ağaç sapın izleri kısmen korunmuş. Sap delikli baltanın dikdörtgen kesitli namlusu gittikçe genişleyen düz kenarlı ve teber ağızlıdır. Ağız keskindir. Altta ve üstte içbükey kenarlı baltanın sap yuvası yuvarlak, ense kısmı hafif konkav görünümlüdür.

Baltanın yakın benzeri, Metropolitan Museum of Art’ta bulunan ve Horoztepe kökenli olduğu düşünülen sap delikli baltadır25 (Şekil 9). Resuloğlu baltasının teber ağzının yüzle birleştiği en geniş kesim, Horoztepe örneğine nazaran daha keskindir. 1988 yılında Horoztepe baltasının tam eşine rastlamadığını bildiren O.W.Muscarella, bu tip baltaların geniş ağız yapılarının Orta / Kuzey Anadolu’da ele geçen diğer baltalara (Mahmatlar, Ahlatlıbel, Horoztepe ) yabancı olmadığını yazmıştı26. Resuloğlu baltası, aralarındaki önemsiz farklarla, aynı tipi temsil eden ve yerel özellikler gösteren sap delikli baltaların, kuzeyde sayılarının artacağını göstermektedir.

Tip 3. (Şekil 3, Resim 3a,b)

Ro.Etd.06/37. Sap delikli balta. Korunan uz.4.5 cm, g.3.6 cm, kalınlık 2.5 cm, sap deliği 1.9 cm. Bakır ağırlıklı alaşım. A/26 plankaresi, M 154 no’lu küp mezarın ağız kısmından. Özel surette kırılmış. Sap yuvası yuvarlak kesitli. Gittikçe genişleyen dikdörtgen kesitli ağız kırık, eksik. Sap deliğinin gerisindeki yassı dikdörtgen şeklindeki sırt, küt ve dışbükey görünümlüdür.

Balta, D.B. Stronach’ın sap delikli baltalar grubunda 2.tip içerisinde sınıflandırdığı27 geniş ağızlı, sap delikli, ense kısmı kısa, dikdörtgen kesitli , yassı teber görünümlü baltaların paralelidir. Bu gruba giren baltaların ilk örneği Ahlatlıbel’de28 (Şekil 10) açığa çıkarılmıştır. Sap delikli balta, bulunduğu derinliğe ve içersindeki ölü hediyelerinin tipine göre Eski Tunç Çağı’nın son safhasına tarihlenen29 bir kadına ait taş sandık mezarda ele geçmiştir. Ahlatlıbel ve Resuloğlu baltaları konteksleri belli mezar eşyalarıdır. Paralel diğer örnekler Çorum30 (Şekil 11: Yenihayat; Şekil 12: Mecitözü), Amasya31

Müzeleri (Şekil 13-14: Amasya, Şekil 15: Merzifon) ile Sadberk Hanım Müzesi’nde32 (Şekil 16) korunmaktadır. Kalınkaya mezarlığında, yüzeyde ele geçen sap delikli balta33 da (Şekil 17) bu gruba ait olmalıdır. Müzelere çeşitli yollardan gelmiş ve uzunlukları 12 cm’i geçmeyen bu tip baltaların kuzeyde çoğunlukla mezar eşyası oldukları anlaşılmaktadır. Mahmatlar34 ve Felahiye/Çukur35 definelerinde bulunan örnekler, yukarda sözü edilen baltalarla aynı gruba girmekle birlikte, kısa küt yüzlerinin yapısı ve alt- üst kenarlarının konkav görünüşleri ile onlardan ayrılmaktadır. D. Stronach36 ve H. Kodan37 tarafından bu gruba dahil edilmek istenen, ancak daha önce T. Özgüç tarafından Anadolu ve Önasya’da benzeri olmadığı belirtilen38 Horoztepe baltası, aşağıya dönük, kısa küt yüzünün şekliyle, bu grubun dışında tutulmalıdır.

25 Tezcan 1960: 23; Muscarella 1988: 407.26 Muscarella 1988: 407.27 Stronach 1957: 118 vd. 28 Koşay 1934: 93 vd. Ab.354. 29 Özgüç 1948: 34.30 Özgüç 1980: 465; Müller-Karpe 1994,Taf.91/16 (Yenihayat), Taf.96/B3,4 (Mecitözü).31 Özgüç 1978: 34; Müller-Karpe 1994, Taf.96/A1,Taf.96/C1 (Merzifon). Ö. Bilgi, Amasya Müzesinde bulunan Merzifon kökenli balta ile

(Env.no.A.75.20.5) Harmancık-Göynücek kökenli baltayı (Env.no.A.77.8.1) Orta Tunç Çağı’na tarihlemektedir. Bknz.Bilgi 2001: 24.32 Anlağan/Bilgi 1989: 75.33 Zimmermann 2007: 18, abb.9b.34 Koşay/Akok 1950: 484.35 Kodan 1987: 582.36 Stronach 1957: 119.37 Kodan 1987: 582.38 Özgüç/Akok 1957: 206.

Tayfun Yıldırım

460 461

Tip 4. (Şekil.4, Resim.4a,b,c)

Ro.Etd.07/33. Sap delikli balta. Korunan uzunluk 5.6 cm, g.3.2 cm, kal.2.6 cm. Bakır ağırlıklı alaşım. AA/27 plankaresi, üst seviyeye ait M 187 no’lu küp mezar hediyesi. Ağız kısmı kırık, eksik. Özel surette kırıldıktan sonra mezara bırakılmış. Oval sap delikli, sap deliğinin üst ve alt kesiminde iç bükey, çember biçimli kabartı mevcut. Sap deliğinin arkasında kalan kısa yüz sekizgen ve küt.

Çekiç balta tipindeki baltaların değişik bir örneğini temsil eden Resuloğlu baltası, kuzeyde ilk örneği oluşturmaktadır. Ö.Bilgi’nin Orta Anadolu kökenli olduğunu yazdığı ve Eski Tunç Çağı’nın sonuna tarihlendirdiği sap delikli balta39

(Şekil 18) Resuloğlu örneğinin yakın paralelidir. Bu tipe giren baltaların Batı örnekleri, Yortan40 (Şekil 19), Baklatepe41 (Şekil 20) ve Demirci Höyük42 (Şekil 21) mezarlıklarında açığa çıkarılmış ve çoğunlukla Eski Tunç II ya da II sonuna tarihlendirilmişlerdir. Resuloğlu baltası, Eski Tunç Çağı’nın ikinci yarısında, Orta / Kuzey Anadolu ile Batı/Kuzeybatı Anadolu arasında kültürel ilişkiler kurmamıza yardım eden özel silah tiplerindendir.

Tip 5. (Şekil 5, Resim 5a, b, c)

Ro.03/25. Sap delikli balta. Uzunluk 13 cm, y.8.6 cm, kal.6 cm Bakır ağırlıklı alaşım. D/29 plankaresi. M 28 no’lu taş sandık mezar hediyesi. Balta, Doğu-batı aksında yüzükoyun yatırılmış bir yetişkin erkek iskeletinin (antropolojik verilere göre 50 yaş civarında) sol kol hizasında, kuzey duvarına paralel olarak, ağaç sapındaki bakır silindirik kaplaması ile birlikte ele geçti. Baltanın yuvarlak sap deliğinde ve sapa ait silindir biçimli bronz kaplama içinde ağaç kalıntıları kısmen korunmuş. Çekiç biçimli sap delikli baltanın ağız kısmı yuvarlatılmıştır. Balta ağzı ile sap yuvası arasında, derin bir yiv yer almıştır. Baltanın aşağıya doğru incelen ense kısmı yassı, düğme biçiminde ve küt görünümlüdür.

Resuloğlu baltasının tam paraleli Kalınkaya-Toptaştepe’de bir çocuğa ait toprak mezarın yakınında43 (Şekil 22) ele geçmiştir. Kalınkaya mezarı ve beraberindeki ölü hediyeleri Eski Tunç Çağının son evresine tarihlendirilmiştir. Resuloğlu ve Kalınkaya’da yerli halka ait mezarlara bırakılmış baltalar, kendilerine özgü şekilleriyle Orta Anadolu’nun kuzeyindeki sap delikli baltalar içerisinde yeni bir anlayışı temsil ederler. Resuloğlu baltasının kısmen korunan ağaç sapı üzerinde yer alan 8.2 cm uzunluğunda ve 1.8 cm çapındaki bakır silindir kaplama, sap delikli baltaların ağaç saplarının bu dönemde levha biçimli metallerle kaplanarak süslendiklerini göstermektedir. Bu uygulama Alacahöyük’te ele geçen bir harp baltasının sap kısmında da belgelenmiştir44.

Tip 6. (Şekil 6, Resim 6)

Ro.08/Etd.1 Sap delikli balta. Korunan uzunluk 7.1 cm Ağız gen.5.2 cm Bakır ağırlıklı alaşım. E/29 plankaresi. Soyulmuş taş sandık mezar dışından. Kırık, gövde ve sap kısmı eksik. Yassı, geniş ağız sapa doğru daralıyor. Uzun, yassı gövdeli, sap delikli bir baltaya ait parça.

Orta Anadolu’nun kuzeyinde bu tipi temsil eden baltaların sağlam bir örneği Çorum / Mecitözü’nde ele geçmiştir45 (Şekil 23). Mecitözü baltasının uzun ve yuvarlak sap deliğinin iki yanı düz satıhlıdır. Baltanın ense kısmı inceltilerek

39 Anlağan/Bilgi 1989: 76.40 Przeworski 1967: 119; Kamil 1982, fig.88/336.41 Keskin 2004: 148.42 Seeher 2000: 54, Abb.49/G 494b.43 Zimmermann 2007: 19, Abb.9a. M-1-73; Zimmermann 2006: 279.44 Koşay 1951, Lev.CLXVI/1 E mezarında bulunan altın kaplama saplı gümüş harp baltası. Ayrıca, Horoztepe Eski Tunç Çağı mezarlarına

bırakılan asa / baston, baldahin gibi muhtelif eşyanın ağaç saplarına ait silindir biçimli, her iki ucu açık madeni başlıklar /kaplamalar ele geçmiştir.

45 Çorum Müzesi Env.no:10.19.81. Uzunluk 17.7 cm. Mecitözü baltasının çizimlerini kullanmama müsaade eden Dr.Önder İpek’e teşekkür ederim.


462 463

keskin bir görünüm kazanmıştır. Resuloğlu’nda ele geçen kırık baltanın ağız ve gövde yapısı, Mecitözü baltasıyla aynı özellikleri taşımaktadır. Eski Tunç Çağı’nın son çeyreğine tarihlenen İskilip kökenli46 sap delikli balta’nın (Şekil 24) ağız kısmı yukarı dönük olmakla birlikte, aynı tipin bir alt grubunu temsil etmektedir. Resuloğlu ve Mecitözü baltaları, uzun gövdeleri ve uzun sap deliklerinin şekliyle Güney Kafkasya’da47 MÖ III. Bine tarihlenen baltalara benzemektedir. Anadolu’da ender görülen bir tipi temsil eden yassı teber ağızlı, sapa doğru gittikçe genişleyen gövdeli, uzun sap deliğine sahip bu tip baltalar, bölgenin Karadeniz ya da Doğu Anadolu üzerinden Güney Kafkasya bölgesi ile kültürel ilişkileri sonucunda gelişmiş olmalıdır. Gövdesinin sapına yakın kısmı ince olmakla birlikte, yüz genişliğiyle Karaz baltasına yakınlık gösteren Tokat baltası48 da, aynı ilişkileri gösteren bir başka örnektir.

Farklı tiplerde temsil edilen ve çeşitli mezarlara ölü hediyesi olarak bırakılan Resuloğlu sap delikli baltalarının sayısı artmaktadır. Baltaların çoğu (Tip 1-3) yerli-Anadolu’lu teknik ve özellikler gösterirken, kimi örnekler (Tip 5) bölgenin yerli silah repertuarında ilk kez karşımıza çıkmaktadır. Ö. Bilgi’nin haklı olarak Orta Anadolu kökenli olduğunu belirttiği49 (Tip 4) sap delikli balta şeklinin, Batı ve Kuzeybatı Anadolu mezarlıklarına bırakılmış örneklerle olan benzerliklerini, hem uzak mesafe ticareti hem de yerli prenslerin birbirlerinde gördükleri madeni eşya şekillerini kendi atölyelerinde de ürettirmiş olmaları şeklinde açıklamak mümkündür. Daha önce T. Özgüç’ün de belirttiği50 gibi, Orta Anadolu’nun kuzeyi, özellikle Çorum-Amasya-Tokat bölgesi bu dönemde maden kaynaklarının ve atölyelerinin toplandığı çevredir. Madeni silahlar, şehir beylerinin idaresindeki organize atölyelerde imal edildikten sonra halkın kolayca temin edebileceği eşyalardandır. Bu açıdan, halk mezarlarına bırakılan kişisel eşyalar arasında, bölgenin yerli geleneğinde üretilen madeni sap delikli baltalarının sayısının artması doğaldır. Resuloğlu’nda 6. tipi temsil eden ve bölgede fazla yaygın olmayan sap delikli baltaların Güney Kafkasya örnekleriyle ilişkilerini, uzak mesafe ticareti ile izah etmek mümkün olmakla birlikte, bu tip baltaların ithal örneklere göre yerli atölyelerde de üretilmiş veya dağıtılmış olmaları olasıdır. Resuloğlu sap delikli baltalarına teklif edilecek tarih, benzeri diğer silahların ve mezarlara bırakılan eşyaların yardımıyla MÖ 2300-2100 sınırını geçmemelidir.

46 Özgüç 1980: 464.47 Kushnareva 1997: 201.48 Özgüç 1978: 35.49 Anlağan/Bilgi 1989: 76.50 Özgüç 1978: 35, 36.

Tayfun Yıldırım

462 463

KAYNAKÇA

Alkım/Bilgi 2003: U. B. Alkım/Ö. Bilgi. İkiztepe II. T.T.K.Y. V. Dizi, Sayı 39. Ankara.

Anlağan 1990: Ç. Anlağan. “Sadberk Hanım Müzesi’nde Bulunan Bir Grup Eski Tunç Çağı Eseri”, X. T.T.Kongresi (Ankara, 22-26 Eylül 1986) Kongreye Sunulan Bildiriler, 7. Cilt. Ankara: 65-70.

Anlağan/Bilgi 1989: Ç. Anlağan/Ö. Bilgi. Sadberk Hanım Müzesi Protohistorik Çağ Silahları. İstanbul.

Bilgi 1984: Ö. Bilgi. “Metal objects from İkiztepe-Turkey”, Beiträge Zur Allgemeinen und Vergleichenden Archäologie Band: 31-83.

Bilgi 1990: Ö. Bilgi. “Metal objects from İkiztepe-Turkey”, Beiträge Zur Allgemeinen und Vergleichenden Archäologie Band, 9-10: 121-201.

Bilgi 1994: Ö. Bilgi. “Samsun Müzesi Protohistorik Çağ Silahları Ve Orta Karadeniz Bölgesi Maden Sanatı Hakkında Yeni Gözlemler”, XI. T.T. Kongresi Ankara, 5-9 Eylül 1990, Kongreye Sunulan Bildiriler I.Cilt : 253-268.

Bilgi 2001: Ö. Bilgi. “Orta Karadeniz Bölgesi Protohistorik Çağ Maden Sanatının Kökeni ve Gelişimi”, Belleten LXV Sayı 242: 1-35.

Bilgen 1992: N. Bilgen. “Eskişehir Arkeoloji Müzesi’nde Bulunan Bir Grup Madeni Eser”, Anadolu Üniversitesi, Eğitim Fakültesi Dergisi, cilt:5. S:1-2. Eskişehir: 355-376.

Bucholz/Drescher 1987: H. G Bucholz/H. Drescher. “Einige Frühe Metallgeräte aus Anatolien”, Acta Präehistorica et Archaeoligica 19: 37-70.

Dönmez 2008: Ş. Dönmez. “Haluk Perk Müzesi’nden Orta-Kuzey Anadolu Kökenli Bir Grup Metal Eser”, EUERGETES, Prof. Dr. Haluk Abbasoğluna 65. Yaş Armağanı I. Cilt. (Ed. İ. Delemen ve diğ). Antalya: 405-409.

Dönmez 2008a: Ş. Dönmez. “Eski Şark Eserleri Müzesi’ndeki Bükülmüş Üç Urartu Kılıcının Düşündürdükleri”. Muhibbe Darga Armağanı, (Ed. Tarhan ve diğerleri). İstanbul: 223-228.

Emre 1979: K. Emre. “Maşathöyük’te Eski Tunç Çağı”, Belleten, XLIII Sayı:169: 1-20.

Emre 1996: K. Emre. “The Early Bronze Age at Maşathöyük”, Essays on Ancient Anatolia and Syria in The Second and Third Millenium B.C. (Edit. By.H.I.H. Prince T. Mikasa). Wiesbaden: 1-29.

İpek/Zimmermann 2007: Ö. İpek/T. Zimmermann. “Another Glimpse at “Hattian” Metalwork-A Group of Bronze Age Metal Items from Bekaroğlu Köyü, District of Çorum, Turkey”, Anatolia Antiqua XV: 49-58.

Kamil 1982: T. Kamil. Yortan Cemetery in the Early Bronze Age of Western Anatolia. BAR 74. Oxford.

Keskin 2004: L. Keskin. “M.Ö. III. Binyıl sonuna kadar İzmir Bölgesi Madenciliği”, Anadolu/Anatolia Ek Dizi No 1: 141-151.

Koşay 1951: H. Z. Koşay. Türk Tarih Kurumu Tarafından Yapılan Alaca Höyük Kazısı.1937-1939‘daki Çalışmalara Ve Keşiflere Ait İlk Rapor. T.T.K.Y. V. Seri. No:5. Ankara.

Koşay/Akok 1973: H. Z. Koşay/M. Akok. Alaca Höyük Kazısı 1963-1967 Çalışmaları Ve Keşiflere Ait İlk Rapor. T.T.K.Y. V. Seri Sa.28. Ankara 1978.

Kushnareva 1997: K. Kh. Kushnareva. The Southern Caucasus in Prehistory, Stages of Cultural and Socioeconomic Development From The Eight to The Second Millennium B. C. Translated By H. N.Michael. University Museum Monograph 99. Philadelphia.

Muscarella 1988: O. W. Muscarella. Bronze and Iron. Ancient Near Eastern Artifacts in The Metropolitan Museum of Art. New York.

Müller-Karpe 1994: A. Müller-Karpe. Altanatolisches Metallhandwerk. Neumünster.


464 465

Orthmann 1966: W Orthmann. “Kleinere Untersuchungen İn Anatolien”, Archiv Für Orientforschung 21: 174-177.

Özgüç 1948: T. Özgüç. Ön Tarih’te Anadolu ‘da Ölü Gömme Adetleri, T.T.K.Y. V. Seri, No:17. Ankara.

Özgüç 1964: T. Özgüç. “Yeni Araştırmaların Işığında Eski Anadolu Arkeolojisi”, Anadolu VII. Ankara: 23-42.

Özgüç 1965: T. Özgüç. “New Finds From Horoztepe”, Anadolu VIII. Ankara: 1-17.

Özgüç 1978: T. Özgüç. MaşatHöyük Kazıları ve Çevresindeki Araştırmalar. T.T.K.Y. V. Dizi. Sayı 38. Ankara.

Özgüç 1980: T. Özgüç. “Çorum Çevresinde Bulunan Eski Tunç Çağı Eserleri”, Belleten XLIV Sayı 175: 459-466.

Özgüç 2002: T. Özgüç. “Eski Tunç Çağı, Hitit kültürünün Kaynağı Olarak Hatti Kültürü”, Hititler ve Hitit İmparatorluğu, 1000 Tanrılı Halk. Bonn: 400-401.

Özgüç/Akok 1958: T. Özgüç/M. Akok. “Horoztepe Eserleri”, Belleten XXI/82: 201-209.

Özgüç/Akok 1958: T. Özgüç/M. Akok. Horoztepe Eski Tunç Devri Mezarlığı ve İskân Yeri. T.T.K.Y. V. seri, no 18. Ankara.

Przeworsk 1967: S. Przeworski. “Die Metallindustrie Anatoliens in Der Zeit von 1500 bis 700 V.Chr. Rohstoffe,Technik, Produktion”, in OPERA SELECTA, Warszawa-Krakow: 69-351.

Seeher 2000: J. Seeher. Die Bronzezeitliche Nekropole von Demirci Hüyük-Sariket. Tübingen.

Sipahi/Yıldırım 2000: T. Sipahi/T. Yıldırım. “1998 Yılı Çorum Bölgesi Yüzey Araştırmaları”, 17. Araştırma Sonuçları Toplantısı 2. Ankara: 31-34.

Süel 1989: M. Süel. “Balıbağı/1988 Kurtarma Kazısı”, T.A.D. XXVIII: 145-150.

Tezcan 1960: B. Tezcan. “Yeni Horoztepe Buluntuları”, Anadolu V: 13-28.

Wagner/Öztunalı 2000: G. A. Wagner/Ö. Öztunalı. “Prehistoric Copper Sources in Turkey”, Der Anschnitt, Beiheft 13, Anatolian Metal I. Herausgeber: Ü. Yalçın. Bochum 2000. P.31-61

Yıldırım 2006: T. Yıldırım. “An Early Bronze Age Cemetery At Resuloğlu, Near Uğurludağ, Çorum. A Preliminary report at the Archaeological Work Carried out Between Years 2003-2005”, Anatolia Antiqua XIV: 1-14.

Yıldırım/İpek 2007: T. Yıldırım/Ö. İpek. “Resuloğlu Eski Tunç Çağı Mezarlığı 2007 Yılı Çalışmaları”, Çorum Kültür Sanat 8: 2-6.

Yıldırım/Ediz 2008: T. Yıldırım/İ.Ediz. “2006 Yılı Resuloğlu Eski Tunç Çağı Mezarlık Kazısı”, 29.Kazı Sonuçları Toplantısı 2. Cilt. Ankara: 443-447.

Zimmermann 2006: T. Zimmermann. “Kalınkaya-A Chalcolithic-Early Bronze Age Settlement and Cemetery in Northern Central Anatolia First Preliminary Report: The Burial Evidence”, Anadolu Medeniyetleri Müzesi 2005 Yıllığı. Ankara: 271-300.

Zimmermann 2007: T. Zimmermann. “Kalınkaya-Toptaştepe Eine Chalkolithisch-Frühbronzezeitlrsche Siedlung Mit Nekropole im Nördlichen Zentralanatolien Die Grabfunde Der Kampagnen Von 1971 und 1973”, Istanbuler Mitteilungen 57: 7-26.

Zimmermann 2007a: T. Zimmermann. “Hatti’den Yeni Haberler: Kalınkaya’nın Kalkolitik ve Erken Tunç Çağı Mezar Buluntuları Hakkında İlk Gözlemler”, 24. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 2.Cilt. Ankara: 35-39.

Zimmermann/Yıldırım 2008: T. Zimmermann/T. Yıldırım. “Three Best To Have in Plenty. Rethinking Central Anatolian Early Bronze Age Alloying Traditions”, Ancient Mining in Turkey And The Eastern Mediterranean, (Edit By Ü.Yalçın ve diğ). Ankara: 87-93.

Tayfun Yıldırım

464 465

Tabl

o: I


466 467

Harita: 1

Şekil: 1 Şekil: 2

Tayfun Yıldırım

466 467

Şekil: 5 Şekil: 6

Resim: 1a Resim: 1b

Şekil: 3 Şekil: 4


468 469

Resim: 2a Resim: 2b

Resim: 2c Resim: 3a

Resim: 3b Resim: 4a

Resim: 4b Resim: 4c

Tayfun Yıldırım

468 469

Resim: 5a Resim: 5b

Resim: 5c

Resim: 6


470 471

Resuloğlu Mezarlığında Ele Geçen Bir Grup Sap Delikli Balta, Karadeniz’den Fırat’a Bilgi...

Documents

Transcript of Resuloğlu Mezarlığında Ele Geçen Bir Grup Sap Delikli Balta, Karadeniz’den Fırat’a Bilgi...