Pobyt Profesora Stanisława Kolbuszewskiego w Rydze na podstawie materiałów zachowanych w...

◊ 21

Monika Michaliszyn Monika MihaļiŠinauniwersytet warszawski VarŠaVas uniVersitĀte

Pobyt Profesora Stanisława Kolbuszewskiego w Rydze na podstawie materiałów zachowanych w Państwowym Historycznym Archiwum Łotwy

Profesora Staņislava Kolbuševska uzturēšanās Rīgā pamatojoties uz materiāliem saglabātiem

Latvijas Valsts vēstures arhīvā

abstrakt

artykuł ma na celu zaprezentowanie dokonań profesora stanisława kolbuszew-skiego na polu łotewsko-polskich stosunków naukowych i kulturalnych w okresie międzywojennym. Dokonania tego naukowca każą w nim upatrywać pioniera polskiej letonistyki i jednocześnie wielkiego popularyzatora polskiej myśli huma-nistycznej i polskiej kultury na Łotwie. zostaną one ukazane na historycznym tle lat 30-tych i 40-tych XX w., także w kontekście dokonań poprzednika kolbuszew-skiego w pracy na uniwersytecie Łotwy – profesora Juliana krzyżanowskiego.

Słowa klucze: stanisław kolbuszewski, Julian krzyżanowski, łotewsko-polskie stosunki naukowe i kulturalne

kopsaVilkuMs

raksta mērķis ir sniegt ieskatu par profesora stanislava kolbuševska sasniegu-miem zinātniskajā jomā, kā arī kultūras sakaru veicināšanā starp latviju un poliju. zinātnieka panākumi liek viņu uzskatīt par poļu letonikas pamatlicēju un izcilu poļu humanitāro zinātņu un poļu kultūras atablstītāju latvijā. zinātnieka sasnie-gumi tiks attēloti vēsturiskajā kontekstā, pamatojoties uz 30. un 40. gadu notiku-miem. tie tiks salīdzināti arī ar kolbuševska priekšgājēja, latvijas universitātes profesora – Juliāna kšižanovska, zinātnisko darbu.

Atslēgvārdi: staņislavs kolbuševskis, Juliāns kšižanovskis, latviešu-poļu zinātniskie un kultūras sakari

22 ◊ Monika Michaliszyn: Pobyt Profesora Stanisława Kolbuszewskiego w Rydze...

lata międzywojenne stanowią niezwykle ważki, jednak rozpoznany w nie-wielkim stopniu okres w relacjach polsko-łotewskich. zagadnieniu temu poświęcone zostały nieliczne publikacje, najczęściej zamieszczane w tomach zbiorowych, i traktujące o związkach polsko-łotewskich w ujęciu diachronicz-nym (walewander 1993; sozański, szklennik 1994). obszerniejsze publikacje dotyczą raczej dziejów mniejszości polskiej na Łotwie w międzywojniu (albin 1993; Durejko 2001; Jēkabsons 1996) lub zagadnień historycznych (Łossowski 1990; skrzypek 1997; Jēkabsons 2007).

historia kilkusetletniej obecności polskiej na ziemiach łotewskich przez dłuższy czas naznaczona była wynikającą z uwarunkowań historycznych nierównowagą w relacjach między kulturą polską a kulturą łotewską. Jak słusznie zauważa Jacek kolbuszewski:

polska kultura w inflantach, po pokoju oliwskim (1661) zaś już tylko w inflantach

polskich, była kulturą elitarną, wysoką, atrakcyjną dla stopniowo polonizujących się

rodów niemiecko-inflanckich i funkcjonowała właściwie niemal tylko w tej niemiecko-

-polskiej enklawie (…). w okresie tym rdzennie łotewska kultura lokalna jako kultura

ludowa sytuowała się względem owej kultury polskiej opozycyjnie (...). Jednakże

rzeczywiste oddziaływanie kultury polskiej na narodową kulturę łotewską, to jest

antycypującą ją kulturę ludową, nastąpiło głównie w okresie kontrreformacji i po

pokoju oliwskim, gdzie dokonał się podział na inflanty szwedzkie i inflanty polskie.

wówczas to z jednej strony intensyfikować się poczęła polonizacja niemieckiej szlachty

inflanckiej, (…) z drugiej wzrosła polska kolonizacja, obejmująca osadzanie polskich

chłopów na terenach rdzennie łotewskich (kolbuszewski J. 1993b: 50-51).

procesy narodotwórcze, zachodzące w drugiej połowie XiX w., nazywa-ne w łotewskiej historiografii pierwszym łotewskim przebudzeniem, dały nowy impuls do rozwoju relacji polsko-łotewskich. powstanie łotewskiej inteligencji przyczyniło się do stopniowego znoszenia nierównowagi w pol-sko-łotewskiej wymianie kulturowej. sprzyjały temu również zachodzące na przełomie XiX i XX w. procesy społeczne i polityczne, zwłaszcza dążenie do zyskiwania coraz większej autonomii narodów wchodzących w skład car-skiego imperium, w tym także polaków i Łotyszy (kusbers 2006). w środo-wiskach łotewskich popularność zyskiwali polscy intelektualiści, pisarze, któ-rych twórczość przekazywała ważkie dla narodotwórczych procesów treści, tacy jak adam Mickiewicz, henryk sienkiewicz, eliza orzeszkowa, bolesław prus. nawiązana zostaje także współpraca między polskimi i łotewskimi

◊ 23Monika Mihaļišina: Profesora Staņislava Kolbuševska uzturēšanās Rīgā...

no polijas un latvijas attiecību skatpunkta, starpkaru periods ir ļoti sva-rīgs, bet nepietiekami izpētīts laika posms. par to atrodamas vienīgi da-žas, parasti dāžados sējumos iekļautas, publikācijas, kas veltītas polijas un latvijas valstu attiecībām diahroniskajā aspektā (walewander 1993; sozański, szklennik 1994). plašākas publikācijas aplūko ar poļu minori-tātēm starpkaru latvijā saistītos jautājumus (albin 1993; Durejko 2001; Jēkabsons 1996) vai vēsturiskas problēmas (Łossowski 1990; skrzypek 1997; Jēkabsons 2007).

Diezgan ilgi poļu klātbūtnei pašreizējā latvijas teritorijā bija raksturīga asimetrija, kura izpaudās vēsturiskajos apstākļos. pagātnē šī asimetrija veidoja sakarus starp poļu un latviešu kultūru. kā pareizi atzīmē Jaceks kolbuševskis:

poļu kultūra inflantijā, bet pēc olivas miera līguma (1661) jau tikai poļu inflantijā

[inflanty polskie], bija elitāra, interesanta un pastāvēja vienīgi vacu-poļu anklāvā.

un tieši tā to uztvēra vācu-inflantu muižniecības kārtas dzimtas, kas pakāpeniski

pārpoļojās (...). Šajā laikā vietējā latviešu kultūra jeb tautas kultūra tika uztverta

kā opozīcijā pret to poļu kultūru (...). taču reāla poļu kultūras ietekme uz nacionālo

latviešu kultūru, kurai bija lemts veidoties uz tautas kultūras pamata, konstatēta

galvenokārt kontrreformācijas laikā un pēc olivas miera līguma, kad tika atdalītas

zviedru inflantijas un poļu inflantijas teritorijas. tieši tad intensīvi sākās vietējās

vācu muižniecības pārpoļošanās, (...), no otras puses palielinājās poļu kolonizāci-

ja, tas ir, poļu zemnieku pārvietošana uz latviešu tautas apdzīvotajām teritorijām

(kolbuszewski J. 1993b: 50-51).

nācijas veidošanās procesi, kas risinājās XiX gadsimta otrajā pusē un ko latviešu historiogrāfijā sauc par pirmo latviešu atmodu, veicināja jaunu posmu polijas un latvijas attiecību vēsturē. latviešu inteliģences izveido-šanās veicināja pakāpenisku nelīdzsvarotības mazināšanu poļu-latviešu kultūras apmaiņā. to sekmēja arī XiX gadsimta beigās un XX gadsimta sākumā notiekošie sociālie un politiskie procesi – it īpaši vairāku cariskās impērijas sastāvā iekļauto tautu, to skaitā arī poļu un latviešu, tiekša-nās pēc autonomijas (kusbers 2006). latviešu vidē popularitāti ieguva poļu intelektuāļi, rakstnieki, kuri savā daiļradē pievērsās svarīgiem nāciju veidošanās procesiem. starp tiem bija sekojošie autori Ādams Mickēvičs, henriks senkevičs, elīza ožeškova un boļeslavs pruss. tika arī izveidota sadarbība starp poļu un latviešu politiskajiem aktīvistiem. polijas-latvi-


działaczami politycznymi. szczególnie ważne z punktu widzenia późniejszych stosunków zdają się kontakty Janisa rainisa z polskimi socjalistami – Józefem piłsudskim oraz bolesławem Miklaszewskim (rainis 1983: 500).

istotnym elementem relacji polsko-łotewskich na przełomie wieków XiX i XX stają się także związki naukowe, rozwijające się głównie dzięki ufun-dowaniu w 1862 r. politechniki ryskiej. znakomitą część studentów wyższej uczelni w rydze, przemianowanej w 1896 r. na ryski instytut politechniczny, stanowili studenci z polski, których do 1918 r. studiowało na niej dwa tysiące, czasami osiągając do 20-30% liczby wszystkich studiujących każdego roku1. wybitni absolwenci politechniki ryskiej, ze względu na liczną obecność polskiej młodzieży studiującej zwaną ironicznie „polentechnikum” (antēna 2000: 330), w przeciągu kilkudziesięciu lat zasilą uczelnie odrodzonego pań-stwa polskiego oraz utworzonego w 1918 r. państwa łotewskiego, tworząc sieć powiązań, także nieoficjalnych, pomiędzy placówkami edukacyjnymi pol-skimi i łotewskimi. będą to m.in. ignacy Mościcki – prezydent rp i profesor politechniki lwowskiej, wybitny chemik Jan zawidzki – rektor politechniki warszawskiej, alexander rothert – profesor politechniki lwowskiej (briedis 2002: 102-103), Mieczysław centnerszwer – profesor politechniki ryskiej i późniejszy kierownik zakładu chemii Fizycznej uniwersytetu warszawskie-go, waldemar Fiszer – kierownik katedry chemii organicznej i analitycznej uniwersytetu Łotwy.

w 1919 r. został założony pierwszy łotewski uniwersytet, uważany za sukcesora politechniki ryskiej (strādiņš, Grosvalds 1994: 35). władze nowo ufundowanego uniwersytetu Łotwy dokładały starań, aby podtrzymać już istniejące i nawiązać nowe kontakty z prestiżowymi naukowymi placówkami europejskimi, w tym także z uniwersytetami w polsce, głównie z uJ i uw.

współpraca między polskimi i łotewskimi ośrodkami naukowymi rozwi-jała się nie tylko w dziedzinie nauk ścisłych, co ułatwiały związki zapocząt-kowane jeszcze w czasach politechniki ryskiej, ale i w zakresie humanistyki. twórcza współpraca łączyła łotewskich i polskich historyków okresu przed-wojennego, o czym świadczą listy profesora Marcelego handelsmana2 do

1 co piąty polak studiujący w uczelniach technicznych imperium rosyjskiego był słu-chaczem politechniki ryskiej (Janicki 2005: 138).

2 Marceli handelsman – jeden z najwybitniejszych historyków polskich, mediewista, badacz dziejów najnowszych. był redaktorem naczelnym Biuletynu Informacyjnego Nauk Historycznych w Europie Wschodniej, wydawanego wspólnie z historykami europy Środ-kowo-wschodniej, w tym łotewskimi.


jas nākotnes attiecību skatpunktā īpaši svarīgi bija Jāņa raiņa kontakti ar poļu sociālistiem – Juzefu pilsudski un boļeslavu Miklaševski (rainis 1983: 500).

XiX un XX gadsimtu mijā par būtisku poļu-latviešu attiecību elementu kļuva arī zinātniskie kontakti, kuri attīstījās galvenokārt pateicoties rīgas politehniskās augstskolas dibināšanai 1862. gadā. Šīs institūcijas (kas no 1896. gada saukta par rīgas politehnisko institūtu) ievērojama studentu daļa nāca no polijas; līdz 1918. gadam poļu studentu skaits sasniedza divus tūkstošus; katrā gadā 20-30% no visiem tajā studējošiem bija poļi1. rīgas politehniskā institūta, kas bieži vien ironiski saukts par „polentechnikum” (antēna 2000: 330), izcilie absolventi pēc pāris desmitiem gadu kļūs par atjaunotās polijas valsts un 1918. gadā nodibinātās latvijas valsts augst-skolu profesoriem, veidojot ciešu (arī neoficiālu) kontaktu tīklu starp poļu un latviešu izglītības iestādēm. kā piemērus var minēt polijas republikas prezidentu un ļvovas tehniskās universitātes profesoru ignāciju Moscicki, izcilu ķīmiķi un Varšavas politehniskās universitātes rektoru Janu zavidz-ki, ļvovas tehniskās universiātes profesoru aleksandru rothertu (briedis 2002: 102-103); Miečislavs centneršvers bija rīgas politehniskā institūta profesors un vēlāk Varšavas universitātes Fizikālās Ķīmijas nodaļas vadī-tājs, bet Valdemārs Fišers – latvijas universitātes organiskās un analītiskās ķīmijas katedras vadītājs.

1919. gadā dibināta pirmā latviešu universitāte, ko uzskatīja par rīgas politehniskā institūta pēcteci (strādiņš, Grosvalds 1994: 35). Jaundibinā-tās latvijas universitātes valde centās saglabāt un radīt jaunus kontaktus ar prestižākajām eiropas zinātniskajām institūcijām, ieskaitot arī polijas institūcijas, galvenokārt – krakovas universitāti un Varšavas universitāti.

poļu un latviešu zinātnisko institūciju sadarbība attīstījās ne tikai ek-saktajās zinātnēs (sadarbību veicināja personiskie kontakti, kas nodibināti vēl rīgas politehniskā institūta pastāvēšanas laikos), bet arī humanitārajās zinātnēs. radoša sadarbība apvienoja poļu un latviešu pirmskara perio-da vēsturniekus, ko apliecina profesora Marcelija handelsmana2 vēstules

1 ik piektais polis, kas studēja krievijas impērijā, bija rīgas politehniskā institūta students (Janicki 2005: 138).

2 Marcelijs handelsmans – viens no izcilākajiem poļu vēsturniekiem, viduslaiku ek-sperts, jaunāko laiku pētnieks. bijis Vēstures ziņātnu informācijas austrumeiropā biļetena galvenais redaktors; biļetens publicēts sadarbībā ar citiem centrāl- un austrumeiropas, t.s. latvijas, vēsturniekiem.


profesora Francisa balodisa3, znajdujące się w zachowanej w państwowym historycznym archiwum Łotwy teczce osobowej profesora Juliana krzyża-nowskiego (dalej: lVVaa). nawiązane już w pierwszym dziesięcioleciu relacje między łotewskimi a polskimi placówkami naukowymi, a zwłaszcza – kadrą profesorską zaowocowały istotnym faktem: zatrudnieniem profesora Juliana krzyżanowskiego jako wykładowcy literatur słowiańskich w rydze.

1. proFesor Julian krzyżanowski w ryDze

władze wydziału Filologii i Filozofii lu podjęły starania o przyjazd wy-kładowcy z polski wczesną wiosną 1928 roku. Dzięki kontaktom łotewskiej profesury z naukowcami polskimi pod uwagę wzięci zostali uczeni, którzy zyskali już uznanie w oczach swoich przełożonych. proponowani byli m.in. wacław borowy, konrad Górski, Manfred kridl. Łotysze wybierali więc, można by rzec, spośród najwybitniejszych przedstawicieli polskiej huma-nistyki średniego pokolenia naukowców międzywojnia. wybór padł na dr. hab. Juliana krzyżanowskiego, związanego z uJ, na którym w 1926 r. obronił habilitację, zyskując stanowisko docenta prywatnego, posiadającego venia legendi, czyli prawo do nauczania i prowadzenia wykładów, jednak nieza-trudnionego na stanowisku profesora na żadnej z polskich uczelni. w mo-mencie złożenia przez Łotyszy propozycji objęcia profesury w rydze Julian krzyżanowski pełnił funkcję profesora literatury i języka polskiego w school of slavonic and east european studies w king’s college w university of london (lVVaa: 62). Mimo nie do końca jasnego statusu uczelnianego do-centa krzyżanowskiego z zachowanych dokumentów wynika, że władze lu, ale także Minister edukacji republiki Łotwy, jego kandydaturę dosyć szybko zaaprobowały i zaproponowały mu stanowisko profesora uniwer-sytetu Łotwy w dziedzinie literatur słowiańskich (lVVaa: 7). ze względu na zobowiązania wobec brytyjskiej placówki naukowej oraz z przyczyn natury osobistej, o czym informował w listach do władz łotewskiej uczelni (lVVaa: 13), krzyżanowski z propozycji pracy w rydze w 1928 r. zrezygnował. pro-pozycja została jednak przez Łotyszy podtrzymana aż do 1930 r., w którym J. krzyżanowski zadeklarował gotowość przyjazdu do rygi.

profesor krzyżanowski pracował na uniwersytecie Łotwy cztery lata, podczas których prowadził wykłady na temat literatur słowiańskich, m.in. Puszkin i jego czasy, oraz literatury polskiej, m.in. Romantyzm w literaturze

3 Francis balodis – profesor uniwersytetu Łotwy, jeden z dziekanów FFF lu, archeolog i egiptolog, twórca podstaw archeologii łotewskiej, badał łotewską historię starożytną.


profesoram Francim balodim3, kas glabājas latvijas Valsts vēstures arhīvā, mapē, kas veltīta profesoram Juliānam kšižanovskim (turpmāk lVVaa). pirmajā neatkarības desmitgadē tika nodibinātas produktīvas attiecības starp poļu un latviešu zinātniskajām iestādēm, it īpaši starp profesoriem. Šo attiecību rezultāts bija saistīts ar ļoti svarīgu notikumu – rīgā profesors Juliāns kšižanovskis tika iecelts par slāvu literatūru pasniedzēju.

1. proFesors JuliĀns kŠižanoVskis rĪGĀ

latvijas universitātes Filoloģijas un filozofijas fakultāte uzsāka centienus kāda poļu pasniedzēja piesaistīšanai 1928. gada agrā pavasarī. pateico-ties latviešu profesoru sadarbībai ar poļu zinātniekiem, tika ņemti vērā tie zinātnieki, kuri jau bija guvuši savu priekšnieku atzinību. starp tiem bija, piemēram, Vaclavs borovijs, konrads Gurskis un Manfreds krindls. Var teikt, ka latviešiem bija iespēja izvēlēties no labākajiem poļu vidējās paaudzes humanitāro zinātņu pārstāvjiem starpkaru periodā. beidzot iz-vēlēts ticis dr. hab. Juliāns kšižanovskis, kas toreiz bija saistīts ar Jagelo-nu universitāti krakovā. 1926. gadā kšižanovskis aizstāvējis habilitāciju, iegūstot docētāja un venia legendi tiesības – t.i., tiesības mācīt un sniegt lekcijas, lai gan viņš nebija oficiāli nodarbināts kā profesors nevienā poli-jas augstskolā. brīdī, kad latvieši piedāvāja viņam profesora amatu rīgā, kšižanovskis strādājis kā poļu valodas un literatūras profesors londonas universitātes karaliskajā koledžā (school of slavonic and east european studies, king’s college, university of london) (lVVaa: 62). par spīti kšiža-novska neskaidrajam statusam polijā, no aplūkotajiem materiāliem izriet, ka latvijas universitātes valde un latvijas republikas izglītības ministrs diezgan ātri apstiprinājuši viņa kandidatūru un piedāvājuši viņam profe-sora vietu latvijas universitātē slāvu literatūru jomā (lVVaa: 7). sakarā ar saviem pienākumiem londonā, kā arī personisku iemeslu dēļ, par kuriem kšižanovskis informējis savās vēstulēs latvijas universitāti (lVVaa: 13), viņam nācis darba piedāvājumu rīgā 1928. gadā noraidīt. tomēr latviešu piedāvājums palicis spēkā līdz pat 1930. gadam, kad kšižanovskis paziņojis par savu gatavību ierasties rīgā.

profesors kšižanovskis latvijas universitātē nostrādājis četrus gadus; šajā laikā viņš pasniedzis lekcijas par slāvu literatūrām, piem. Puškins un viņa laiki, un par poļu literatūru, piem. Romantisms poļu literatūrā . Viņš

3 Francis balodis – latvijas universitātes profesors, bijis lu FFF Dekāns, arheologs un ēģiptologs, latviešu arheoloģijas pamatlicējs, latvijas senās vēstures pētnieks.


polskiej. rozpoczął także kompletowanie księgozbioru naukowego i dydak-tycznego seminarium slawistycznego wydziału Filologii i Filozofii (FFF) lu. w ciągu czteroletniego pobytu J. krzyżanowski wykłady prowadził po rosyj-sku. posługiwał się też językiem łotewskim, ale raczej w odmianie potocznej.

oprócz dydaktyki profesor wiele uwagi poświęcał również pracy nauko-wej. pobyt w rydze zaowocował rozwojem badań nad literaturą ludową, czego efektem były Byliny (krzyżanowski 1934) oraz opublikowane już po powrocie profesora do polski Paralele (krzyżanowski 1935a). zainteresowanie polskiego naukowca wzbudziły badania łotewskich folklorystów nad łotew-ską bajką ludową. szczególne znaczenie miał kontakt z łotewskim folklorystą pēterisem Šmitsem-smitersem. Dzięki monumentalnemu dziełu łotewskie-go badacza – Łotewskie bajki i powiastki – profesor krzyżanowski poznał fińską szkołę folklorystyki oraz system klasyfikacji bajki ludowej według aarne-Thompsona, co zaowocowało pracą nad systematyką bajki polskiej (zob. krzyżanowski 1935b; aarne, Thompson 1961 (1928); krzyżanowski 1947; Šmits 1924-1935).

oprócz obszernych prac naukowych w okresie łotewskim J. krzyżanowski publikował także wiele drobniejszych prac, często mających charakter za-rysu przedstawionego problemu, stanowiących jednak przyczynki do opisu łotewsko-polskich związków kulturowych (krzyżanowski 1938: 902; 1936: 4-5). profesor zapoczątkował też współpracę polskich naukowców przy reda-gowaniu doskonałej, największej encyklopedii w języku łotewskim – Latviešu konversācijas vardnīca (Švābe, būmanis, Dišlers 1927-1934).

profesor krzyżanowski pobyt w rydze traktował jednak jako etap przej-ściowy. informował o tym szczerze władze wydziału Filologii i Filozofii lu, jeszcze przed przyjazdem do rygi (lVVaa: 62-63). z zachowanej koresponden-cji między ryskim profesorem a romanem pollakiem (zob. pan) wynika, że już w 1932 r. J. krzyżanowski szukał możliwości powrotu do kraju. i chociaż władze uniwersytetu Łotwy po trzech latach (27 czerwca 1933 r.) usatys-fakcjonowane pracą gościa z polski, podjęły decyzję o zatrudnieniu go na stanowisku profesora lu na czas nieokreślony (lVVaa: 68), to Julian krzy-żanowski otrzymawszy rok później nominację na profesora nadzwyczajnego przy katedrze historii literatury polskiej uniwersytetu Józefa piłsudskiego w warszawie, wybrał warszawską propozycję, o czym poinformował wła-dze wydziału Filologii i Filozofii lu na początku maja 1934 r.4 (lVVaa: 37).

4 krótko po otrzymaniu decyzji J. krzyżanowskiego (28 maj 1934), władze łotewskie jako wyraz uznania przyznały polskiemu profesorowi najwyższe odznaczenie państwowe


uzsācis arī akadēmiskās un didaktiskās literatūras vākšanu lu Filoloģijas un filozofijas fakultātes (FFF) slāvu semināram. Šo četru gadu laikā prof. kšižanovskis lekcijas pasniedzis krievu valodā. Viņš iemācījās latviešu valodu, sakumā sarunvalodas līmenī.

izņemot pasniedzēja darbu, profesors daudz laika veltījis zinātniskajiem pasākumiem. Viņa uzturēšanās rīgā sekmējusi tautas literatūras pētīju-mus, par kuru rezultātu kļuvušas grāmatas Byliny (krzyżanowski 1934), kā arī Paraleles (krzyżanowski 1935a). pēdējā grāmata tika publicēta jau pēc profesora atgriešanās polijā. poļu zinātnieka interesi modinājuši lat-viešu folkloristu tautu pasaku pētījumi. Īpaši būtiska šajā nozīmē bijusi viņa sadarbība ar latviešu zinātnieku pēteri Šmitu-smiteru. pateicoties viņa monumentālajam darbam – Latviešu pasakas un teikas – profesors kšižanovskis iepazinies ar somu folkloristikas skolu un Ārnes-tompsona piedāvāto tautas pasaku tipoloģijas sistēmu. tas veicinājis kšižanovska pievēršanos poļu pasaku tipoloģizācijai (sk. krzyżanowski 1935b; aarne, Thompson 1961 (1928); krzyżanowski 1947; Šmits 1924-1935).

Dzīvojot rīgā, J. kšižanovskis publicējis ne tikai plašus zinātniskos dar-bus, bet arī daudzus citus tekstus, kuri izskata galvenokārt pētījumu pa-matproblēmu; bet tomēr uz to pamata ir iespējams spriest par poļu-latviešu kultūras sakariem (krzyżanowski 1938: 902, 1936: 4-5). profesors ierosinājis arī poļu zinātnieku līdzdalību vislielākās un vispilnīgākās latviešu enciklo-pēdijas – Latviešu konversācijas vārdnīcas – rediģēšanā (Švābe, būmanis, Dišlers 1927-1934).

tomēr profesoram kšižanovskim uzturēšanās rīgā bijusi drīzāk pārejas posms. Viņš par to godīgi informējis lu Filoloģijas un filozofijas fakultātes vadību vēl pirms ierašanās rīgā (lVVaa: 62-63). no saglabātās korespon-dences starp profesoru rīgā un romanu pollaku (sal. pan) izriet, ka jau 1932. gadā J. kšižanovskis meklējis iespēju atgriezties dzimtenē. un lai gan latvijas universitātes valde pēc 3 viņa darba gadiem (1933. g. 27. jūnijā) paudusi gandarījumu par viņa panākumiem un bijusi gatava noslēgt ar viņu līgumu uz nenoteiktu laiku (lVVaa: 68), J. kšižanovskis, saņēmis piedāvājumu strādāt kā asociētais profesors Juzefa pilsudska universitātes poļu literatūras vēstures katedrā Varšavā, izvēlējies tieši šo amatu, par ko paziņojis lu Filoloģijas un filozofijas fakultātes valdei 1934. gada maija sākumā4 (lVVaa: 37).

4 Īsi pēc J. kšižanovska atkāpšanas no amata (1934. gada 28. maijā), latvijas valdība piešķīra viņam visaugstāko valsts apgalvojumu – trešās šķiras triju zvaigžņu ordeni – kā


w zachowanych w teczce J. krzyżanowskiego dokumentach nie ma infor-macji o trybie poszukiwania następcy profesora. prawdopodobnie kandydata mającego przejąć stanowisko wykładowcy literatur słowiańskich, podało polskie Ministerstwo wyznań religijnych i oświecenia publicznego. Miał nim zostać docent uniwersytetu w poznaniu – stanisław kolbuszewski.

2. w DroDze Do ryGi

stanisława kolbuszewskiego w momencie wyjazdu do rygi łączył z Julianem krzyżanowskim nie tylko stopień naukowy doktora i obroniona habilitacja, ale i brak stabilizacji zawodowej. choć w 1924 r. s. kolbuszewski uzyskał tytuł doktora na uniwersytecie poznańskim z wynikiem summa cum laude, to w kolejnych kilku latach zmuszony był pracować jako nauczyciel w wiel-kopolskich gimnazjach – w Środzie wielkopolskiej i poznaniu. podobnie jak J. krzyżanowski, przebywał też w zagranicznej instytucji – na sorbonie w paryżu, gdzie prowadził badania nad teatrem i literaturą XiX i XX wieku.

po powrocie z paryża został powołany na starszego asystenta i bibliotekarza semina-

rium historii literatury polskiej uniwersytetu poznańskiego (...). w grudniu 1930 roku

habilitował się z historii literatury polskiej na tymże uniwersytecie, przedstawiając

rozprawę: Polski Teatr romantyczny, cz. 1: Prolegomena do estetyki (zakrzewski 1993:10).

12 grudnia 1930 r. s. kolbuszewski został przez uniwersytet poznański za-trudniony na stanowisku docenta (lVVab: 4). ze względu na liczne obowiązki dydaktyczne i organizacyjne, s. kolbuszewski przez cztery lata docentury na uniwersytecie w poznaniu nie miał możliwości pełnej realizacji naukowej5. propozycja objęcia stanowiska profesora literatur słowiańskich w rydze przyszła, jak można przypuszczać, w bardzo sprzyjającym momencie.

w zachowanej w państwowym historycznym archiwum Łotwy teczce osobowej stanisława kolbuszewskiego (dalej: lVVab), zawierającej doku-menty z okresu jego jedenastoletniej pracy na uniwersytecie Łotewskim, wynika, że decyzja poznańskiego docenta o przyjęciu propozycji z rygi na-stąpiła dosyć szybko – telegram z odpowiedzią pozytywną (lVVab: 9) zo-stał wysłany 8 czerwca 1934 r., a więc niewiele ponad miesiąc od rezygnacji J. krzyżanowskiego. o wyrażenie opinii na temat ewentualnego następcy

– order trzech Gwiazd trzeciej klasy (lVVaa, 44). 5 o trudnej sytuacji docentów i ich nie najlepszej pozycji w systemie polskiej nauki

pisał w artykule Sprawa docentów (kolbuszewski s. 1932).


J. kšižanovska personiskajā mapē nav dokumentu, kas norādītu uz pro-fesora pēcteča meklēšanas kārtību. iespējams, ka kandidātu, kas varētu pārņemt slāvu literatūru profesora vietu, piedāvājusi polijas reliģisko lietu un valsts izglītības ministrija. par kandidātu bija jākļūst poznaņas univer-sitātes docentam – staņislavam kolbuševskim.

2. ceļĀ uz rĪGu

Šajā laikā staņislavu kolbuševski un Juliānu kšižanovski vienoja ne tikai doktora grāds un aizstāvēts habilitācijas darbs, bet arī profesionālās stabi-litātes trūkums. lai gan 1924. gadā poznaņas universitātē s. kolbuševskim tika piešķirts doktora grāds summa cum laude, nākamajos gados viņš bijis spiests strādāt par skolotāju lielpolijas ģimnāzijās – srodā Velkopolskā un poznaņā. līdzīgi kā J. kšižanovskis, viņš arī kādu laiku pavadījis ārzemju iestādē – parīzes sorbonā, kur veicis pētījumus par XiX un XX gadsimta teātri un literatūru.

pēc atgriešanās no parīzes viņš tika iecelts vecākā asistenta un bibliotekāra amatā

poznaņas universitātes poļu literatūras vēstures seminārā (...). 1930. gadā decembrī,

tajā paša universitātē, habilitējas poļu literatūras vēsturē ar disertāciju Poļu roman-

tisma teātris, 1. daļa. Prolegomena estētikai (zakrzewski 1993:10).

1930. gada 12. decembrī s. kolbuševskis tika iecelts par poznaņas uni-versitātes docentu (lVVab: 4). sakarā ar daudziem didaktiskajiem un or-ganizatoriskajiem pienākumiem, četros darba gados poznaņas universitātē s. kolbuševskim nebija iespēju attīstīties zinātniskajā jomā5. piedāvājums kļūt par slāvu literatūru profesoru rīgā nācis, domājams, ļoti labvēlīgajā brīdī.

staņislava kolbuševska personiskajā mapē, kas saglabājusies latvijas Valsts vēstures arhīvā, var atrast dokumentus, kuri attiecas uz viņa rīgā pavadītajiem vienpadsmit gadiem. no tiem izriet, ka poznaņas docētājs diezgan ātri nolēmis pieņemt darba piedāvājumu rīgā – telegramma ar apstiprinošo atbildi (lVVab: 9) tika sūtīta 1934. gada 8. jūnijā, tātad ne-daudz vairāk nekā mēnesi pēc tam, kad J. kšižanovskis atkāpās no amata. kšižanovski palūdza sniegt viedokli par savu iespējamo pēcteci. savā reko-

savas atzinības simbolu (lVVaa, 44). 5 par docētāju grūto situāciju un nelabvēlīgo pozīciju polijas zinātņu sistēmā viņš

izteicies rakstā Docētāju lieta (kolbuszewski s. 1932).


poproszono J. krzyżanowskiego. w referencjach (w języku łotewskim) o do-cencie kolbuszewskim, stwierdzał, że nie zna go osobiście, ale posiłkuje się zdaniem profesora romana pollaka (lVVab: 106). Jak wynika z, także zachowanego w teczce osobowej s. kolbuszewskiego, listu r. pollaka po-znański profesor wyrażał się o docencie kolbuszewskim bardzo pozytywnie, podkreślając zwłaszcza jego doświadczenia zagraniczne:

co do st. kolbuszewskiego to znam go nieźle jako obecnego naszego docenta i asy-

stenta równocześnie w naszem seminarium historyczno-literackiem. naogół robi

na mnie wrażenie dodatnie jako kolega, jako człowiek i jako pracownik. Jeśli chodzi

o pewne formy zewnętrzne, umiejętności obcowania z ludźmi – potrzebne dla czło-

wieka eksponowanego zagranicą – to k. pod tym względem posiada niezbędne dane.

był jako stypendysta F.kult. nar. [skrót tekstu oryginalnego – przyp. M.M.] coś przez

dwa lata we Francji, – otrzaskał się więc sporo z zagranicą. Może jest trochę nieśmiały,

miękki – ale jest jeszcze młodym i życie go zrobi twardym. Jako kolega – sympatyczny,

towarzyski. porządny, solidny człowiek (...). Mogę go polecić, sądzę, że nie zawiedzie

(lVVab: 114).

w opinii przedstawionej władzom FFF lu J. krzyżanowski podkreślał jeszcze wartość naukową prac docenta kolbuszewskiego:

Dr. stanisław kolbuszewski, docent literatury polskiej na uniwersytecie poznańskim,

opublikował wiele wartościowych prac o polskiej literaturze, głównie o polskim ro-

mantyzmie i poezji a. Mickiewicza. Jako biograf dr kolbuszewski wydaje się być

wolnym od różnych zarzutów, tak charakterystycznych dla innych literaturoznawców,

tzn. właściwie i naukowo podkreśla różnicę między życiem pisarza i jego odzwiercie-

dleniem w twórczości. Jako historyk literatury kolbuszewski jest zauważalny dzięki

swoim szerokim horyzontom i znajomością literatury europy zachodniej (lVVab: 106).

Dalej krzyżanowski wylicza najważniejsze prace naukowe kolbuszew-skiego, dając ich pozytywną recenzję. rekomendację kończy stwierdzeniem: „polecam pana kolbuszewskiego z pełnym przekonaniem jako swojego na-stępcę i sądzę, że uniwersytet Łotwy będzie rzeczywiście zadowolony z jego pracy i samej osoby” (lVVab: 106).

pomimo tak dobrych rekomendacji cenionego w środowisku łotewskim J. krzyżanowskiego oraz znaczących dokonań w dziedzinie nauki i dydaktyki kandydata, zatrudnienie stanisława kolbuszewskiego na stanowisko pro-


mendācijas vēstulē par jauno kolbuševski (latviešu valodā) kšižanovskis rakstījis, ka kandidātu personīgi nepazīstot, bet pilnīgi uzticoties profesora romana pollaka viedoklim (lVVab: 106). savukārt no r. pollaka vēstules, kas saglabāta s. kolbuševska mapē, izriet, ka poznaņas profesoram bijusi ļoti pozitīva attieksme pret kolbuševski; īpaši augsti viņš vērtējis sava ko-lēģa ārzemju pieredzi:

runājot par s. kolbuševski, es viņu diezgan labi pazīstu kā mūsu docētāju un vien-

laicīgi asistentu mūsu vēsturiski-literārajā seminārā. kopumā viņš atstāj labu ie-

spaidu, gan kā kolēģis, gan kā cilvēks un kā darbinieks. Ja runā par sava veida

ārējām formām, prasmi saprasties ar citiem – kas nepieciešama cilvēkam, kas mūs

pārstāv ārzemēs – tad k. šajā ziņā piemīt visas nepieciešamas īpašības. Viņš divus

gadus pavadījis Francijā kā F.kult. nar. (saīsinājums oriģinālā – M.M.) stipendiāts,

kas viņam deva zināmu pieredzi šajā sakarā. Varbūt viņš ir mazliet pārāk kautrīgs,

mīksts – bet tā kā viņš vēl ir gana jauns, dzīve viņu neapšaubāmi padarīs cietāku.

kā kolēģis – simpātisks, sabiedrisks. Godīgs, uzticams cilvēks (...). Varu viņu reko-

mendēt, uzskatu, ka neliks vilties (lVVab: 114).

savā vēstulē lu Filoloģijas un filozofijas fakultātei, J. kšižanovskis uzsver docētāja kolbuševska darbu zinātnisko vērtību:

Dr staņislavs kolbuševskis, poļu literatūras docētājs poznaņas universitātē, ir publi-

cējis vairākus vērtīgus darbus par poļu literatūru, galvenokārt par romantismu un Ā.

Mickēviča dzeju. kā biogrāfs, dr kolbuševskis šķiet brīvs no dažādiem trūkumiem,

kas raksturīgi citiem literatūras speciālistiem, t.i. viņš atbilstoši un zinātniski atšķir

rakstnieka personisko dzīvi no tās atspoguļojuma viņa daiļradē. kā literatūras vēstur-

nieks kolbuševskis ir ievērojams sava plaša redzesloka un rietumeiropas literatūras

zināšanu dēļ (lVVab: 106).

tālāk kšižanovskis piedāvā kolbuševska svarīgāko darbu sarakstu, pie-vienojot pozitīvas recenzijas par tiem. rekomendācijas vēstuli noslēdz ar šādu apgalvojumu: „ar pilnīgu pārliecību iesāku kolbuševski kā savu pēc-nācēju un domāju, ka latvijas universitāte tiešam būs apmierināta ar viņa darbu un pērsonību” (lVVab: 106).

par spīti latviešu vidē tik ļoti cienītā J. kšižanovska pozitīvajām recenzi-jām, kā arī ievērojamiem kandidāta sasniegumiem zinātniskajā un didaktis-kajā darbā, staņislava kolbuševska iecelšana latvijas universitātes asociētā


fesora uniwersytetu Łotwy nie odbyło się bez perturbacji6. 26 maja 1934 r. władze FFF lu wybrały s. kolbuszewskiego na profesora literatur słowiań-skich 16 głosami za i 1 przeciw na okres pięciu lat, poczynając od 1 lipca 1934 r. (lVVab: 7). bieg wydarzeń zmienił jednak senat uniwersytetu Łotwy, pod-ważając podczas obrad decyzję o przyznaniu s. kolbuszewskiemu stanowiska profesora (lVVab: 8). choć w głosowaniu tylko 6 senatorów było przeciw, to 10 członków senatu wstrzymało się od zajęcia stanowiska w sprawie, co niestety zrównoważyło pozytywne zdanie 16 członków rady wyrażających zgodę na przyznanie profesury s. kolbuszewskiemu. Jednocześnie zapropo-nowano, aby kolbuszewski objął stanowisko starszego docenta (lVVab: 8).

w tej sytuacji władze FFF lu zaproponowały stanisławowi kolbuszew-skiemu stanowisko starszego docenta, na co ów przystał, informując o tym J. krzyżanowskiego telegramem: „starszą docenturę przyjmuję – kolbuszew-ski” (lVVab: 9). senat uniwersytetu Łotwy zatwierdził nowego wykładow-cę na stanowisku starszego docenta 5 września 1934 r., co uprawomocnił rozporządzeniem nr 337 z 21 września 1934 r. Minister edukacji republiki Łotwy – ludvigs adamovičs (lVVab: 16).

kandydat stanisław kolbuszewski zapewne znał różnice zdań profesury łotewskiego uniwersytetu co do oferowanego stanowiska. prawdopodobnie o możliwości objęcia stanowiska profesora literatur słowiańskich informo-wał go jeszcze w maju 1934 r. sam krzyżanowski, zwłaszcza po pozytywnej decyzji podjętej przez władze wydziału Filologii i Fiozofii 26 maja 1934 roku. Świadczy o tym list napisany po francusku przez kolbuszewskiego do dzie-kana FFF lu, w którym poznański naukowiec wyraża zadowolenie i dzię-kuje za zaszczyt przyjęcia do grona profesorów wydziału. s. kolbuszewski zobowiązuje się też nauczyć się w ciągu roku łotewskiego, aby prowadzić wykłady w języku państwowym (lVVab: 115). Decyzja senatu lu zapew-ne sprawiła mu przykrość i wprowadziła niepewność w plany wyjazdu do rygi. w swym liście z 7 lipca 1934 r. do dziekana FFF lu, tym razem pisanym w języku niemieckim, s. kolbuszewski uprzejmie prosi o przesłanie decyzji uniwersytetu w sprawie swego zatrudnienia, motywując prośbę zobowią-zaniami wobec macierzystej jednostki (lVVab: 116). w końcu interweniuje

6 Decyzja senatu lu jest dosyć niezrozumiała. Formalnie osiągnięcia s. kolbuszew-skiego niczym nie ustępowały pozycji J. krzyżanowskiego przed wyjazdem do rygi w 1930 roku. obaj posiadali stopień doktora i zatwierdzoną habilitację. problemem być może była kwestia nostryfikowania dyplomu uniwersytetu poznańskiego, który podobnie jak uniwersytet Łotwy, został założony w 1919 roku.


profesora amatā izrādījusies diezgan sarežģīta6. 1934. gada 26. maijā FFF lu valde apstiprinājusi s. kolbuševska iecelšanu slāvu literatūru profesora amatā ar 16 balsīm „par” un 1 „pret” piecu gadu periodam, sākot no 1934. gada 1. jūlija (lVVab: 7). tomēr tās realizēšanu apturējis latvijas universi-tātes senāts, kas sēdes laikā apstrīdējis lēmumu piešķirt s. kolbuševskim profesora amatu (lVVab: 8). lai gan tikai 6 senāta pārstāvji izteikušies noteikti pret to, 10 pārstāvji atturējušies pieņemt viedokli šajā lietā, kas diemžēl līdzsvarojis 16 pozitīvas balsis, resp. to senāta pārstāvju skaitu, kas izteikušies par amata piešķiršanu s. kolbuševskim. Vienlaicīgi ticis piedāvāts kolbuševskim piešķirt vecākā docētāja amatu (lVVab: 8).

Šajā situācijā lu FFF piedāvājusi staņislavam kolbuševskim vecākā docētāja amatu, kam viņš piekritis, sūtot J. kšižanovskim telegrammu: „Vecākā docētāja vietu pieņemu – kolbuševskis” (lVVab: 9). latvijas uni-versitātes senāts apstiprinājis jaunā pasniedzēja kā vecākā docētāja nodar-bināšanu 1934. gada 5. septembrī, ko galīgi apstiprinājis latvijas republikas izglītības ministrs ludvigs adamovičs ar lēmumu nr 337 no 1934. gada 21. septembra (lVVab: 16).

kandidātam staņislavam kolbuševskim droši vien bijušas zināmas lat-vijas universitātes profesoru viedokļu atšķirības attiecībā uz viņa kandi-datūru. Visticamāk par slāvu literatūru profesora amata pārņemšanas ie-spējamību informējis viņam vēl 1934. gada maijā pats kšižanovskis, it īpaši pēc pozitīva Filoloģijas un Filozofijas fakultātes lēmuma, kas pieņemts 1934. gada 26. maijā. par to liecina vēstule, ko kolbuševskis uzrakstījis franču valodā lu FFF dekānam, kurā poznaņas zinātnieks izsaka gandarījumu un pateicību par lielo godu, par kuru viņš uzskata viņa pieņemšanu Fakultātes profesoru vidū. s. kolbuševskis vēstulē sola arī viena gada laikā iemācīties latviešu valodu, lai drīz varētu sniegt lekcijas valsts valodā (lVVab: 115). lu senāta lēmumu viņš droši vien pieņēmis ar sāpēm un rūgtumu, iespē-jams, ka tas izraisījis pat šaubas par uzturēšanos rīgā. 1934. gada 27. jūlija vēstulē lu FFF dekānam, šoreiz vācu valodā, s. kolbuševskis laipni lūdzis sūtīt viņam universitātes valdes lēmumu attiecībā uz viņa kandidatūru, bet šo lūgumu balstīja pamatojoties uz pienākumiem pret toreizējo darba

6 lu senāta lēmums nav īsti saprotams. Formāli s. kolbuševska sasniegumi nebija sliktāki par J. kšižanovska sasniegumiem pirms viņa ierašanās rīgā 1930. gadā. abiem bija doktora grāds un apstiprināta habilitācija. iespējams, ka problēmas bija saistītas ar poznaņas universitātes diploma oficiālo apstiprināšanu. poznaņās universitāte, līdzīgi kā latvijas universitāte, dibināta 1919. gadā.


sam rektor lu – J. auškāps7, który prosi senat o jak najszybszą decyzję w sprawie zatrudnienia s. kolbuszewskiego na stanowisku starszego docenta, ze względu na poważne trudności ze znalezieniem specjalistów w zakresie literatury słowiańskiej (lVVab: 10). senat decyzję twierdzącą podejmuje 5 września 1934 r. (lVVab: 8). informacja o formalnym zatrudnieniu przycho-dzi do poznania telegraficznie dzień później. pomimo wstępnych komplikacji, s. kolbuszewski entuzjastycznie odniósł się do możliwości pracy w rydze. Dziękuje też w liście z 9 września 1934 r. Dziekanowi wydziału Filologicznego z całego serca (lVVab: 117). wydaje się, że stanowisko starszego docenta było mimo wszystko atrakcyjne dla s. kolbuszewskiego, prawdopodobnie ze względu na dużo większy margines niezależności naukowej i dydaktycznej, którym mógł się cieszyć na stanowisku w rydze.

3. Jako Docent uniwersytetu Łotwy

Dokumenty nie podają dokładnej daty przyjazdu stanisława kolbuszewskie-go do rygi. oficjalnie jego praca na stanowisku starszego docenta zaczęła się z dniem 15 września. Jednak rozporządzenie Ministra edukacji zezwalające na podjęcie pracy na lu przez s. kolbuszewskiego wydane zostało 21 września, z datą przesłania 24 września 1934 r.. z odręcznych dopisków wnioskować można, że dokument został wysłany do FFF lu, a stamtąd odesłany do Ministerstwa z prośbą o przekład na rosyjski i wysłanie pod poznański ad-res docenta kolbuszewskiego (ul. Matejki 53) (lVVab: 6). prawdopodobnie ze względu na okoliczności nowy wykładowca pojawił się w rydze co naj-mniej miesiąc po rozpoczęciu roku akademickiego. Decyzją rady lu z dnia 17 października 1934 r. w pierwszym roku pobytu prowadzić miał wykłady z następujących przedmiotów: Okres romantyczny w historii literatury pol-skiej (2 h), Historia literatury ukraińskiej w XIX wieku (2 h), Seminarium z literatur słowiańskich. Dodatkowo rada zdecydowała, że wykłady będą prowadzone po niemiecku przez pierwsze dwa lata (lVVab: 12).

pracę na Łotwie, jak słusznie zauważa z. ihnatowicz (1993: 27), stanisław kolbuszewski rozpoczął w chrystusowym wieku 33 lat. zaiste otwierał się zupełnie nowy okres życia naukowego, ale i prywatnego poznańskiego uczo-nego – konfrontacja z nowym miejscem i środowiskiem naukowym. Dużo pracy wymagało też zapewne przygotowanie wykładów w języku niemiec-

7 auškāps Jūlijs (1884-1942) – profesor chemii, Dziekan wydziału chemii lu, rektor lu oraz Minister edukacji przedwojennej Łotwy. po wejściu wojsk sowieckich deportowany do zsrr i rozstrzelany za „zdradę ojczyzny”.


vietu (lVVab: 116). beidzot ticis piesaistīts pats lu rektors – J. auškāps7, lūdzot senātam pēc iespējas ātrāk pieņemt lēmumu par s. kolbuševska pieņemšanu vecākā docētāja amatā, sakarā ar nopietnām grūtībām, kuras izraisa slāvu literatūras speciālistu meklēšana (lVVab: 10). senāts pieņēmis apstiprinošo lēmumu 1934. gada 5. septembrī (lVVab: 8). pozitīvā atbilde sasniegusi poznaņu telegrammas formā vienu dienu vēlāk. par spīti sākot-nējiem sarežģījumiem, s. kolbuševskis reaģējis uz iespēju dzīvot un strādāt rīgā ar entuziasmu. 1934. gada 9. septembra vēstulē viņš par to sirsnīgi pateicies Filoloģijas un filozofijas fakultātes dekānam (lVVab: 117). ir pamats domāt, ka vecākā docētāja amats par spīti visam licies s. kolbuševskim pietiekami atraktīvs, visticamāk tāpēc, ka viņš cerējis uz daudz brīvāka zinātniska un didaktiska darba iespējām.

3. latViJas uniVersitĀtes Docents

Dokumentos nav atrodams precīzs staņislava kolbuševska ierašanās da-tums rīgā. oficiāli viņa darbs vecākā docētāja amatā sācies 15. septembrī. taču izglītības ministra lēmums, ar kuru spēkā stājies viņa darba līgums ar latvijas universitāti, pieņemts tikai 21. septembrī, ar nodošanas datumu 1934. gada 24. septembrī. no rokraksta piezīmēm var spriest, ka dokuments sūtīts lu Filoloģijas un filozofijas fakultātei, bet no turienes – atpakaļ izglītības ministrijai ar lūgumu pārtulkot to krievu valodā un pārsūtīt uz kolbuševska poznaņas adresi (Matejki iela 53) (lVVab: 6). iespējams, tieši šajā sakarā jaunais docētājs ieradies rīgā vismaz vienu mēnesi pēc akadēmiskā gada uzsākšanas. ar latvijas universitātes Valdes lēmumu no 1934. gada 17. oktobra, kolbuševskim uzdots pasniegt lekcijas šādos priekšmetos: Romantisma periods poļu literatūras vēsturē (2 st.), 19. gad-simta ukraiņu literatūras vēsture (2. st.), Seminārs slāvu literatūrās. turklāt Valde pieņēmusi lēmumu, ka lekcijas būs pasniegtas vācu valodā pirmo divu gadu laikā (lVVab: 12).

Darbu latvijā, kā pareizi atzīmē z. ihnatovičs, staņislavs kolbuševskis sācis „kristus vecumā” – 33 gados (ihnatowicz 1993: 27). tas tiešām bija pavisam jauna posma sākums ne tikai poznaņas pētnieka zinātniskajā, bet arī personiskajā dzīvē – konfrontācija ar jaunu dzīves vietu, jauno zinātnisku vidi. lekciju sagatavošana vācu valodā droši vien prasījusi daudz smaga

7 auškāps Jūlijs (1884-1942) – ķīmijas profesors, lu Ķīmijas fakultātes Dekāns, lu rektors un pirmskara latvijas izglītības ministrs. pēc padomju armijas ienākšanas depor-tēts uz psrs un nošauts par „dzimtenes nodevību”.


kim, w którym s. kolbuszewski był mniej biegły niż we francuskim, którym władał doskonale8. niedługo po rozpoczęciu przez docenta kolbuszewskiego pracy w rydze, 29 listopada 1934 r. w poznaniu urodził się drugi potomek rodziny kolbuszewskich – aniela Maria Dobrzyńska (lVVab: 18).

Do wszystkich wyzwań, przed którymi stanął młody docent, z początkiem 1935 roku doszło jeszcze jedna troska – 10 stycznia, jak wynika z zaświad-czenia lekarskiego przesłanego do rygi, przebywając na feriach w poznaniu, s. kolbuszewski złamał sobie dwustronnie piętę, czego efektem była zaor-dynowana przez lekarza trzytygodniowa rehabilitacja (lVVab: 20).

Dopiero co zatrudniony na lu docent kolbuszewski znalazł się w sytuacji nie do pozazdroszczenia. kilkutygodniowe zwolnienie wiązało się z opóź-nieniem powrotu do rygi i rozpoczęciem pracy ze studentami w kolejnym semestrze. s. kolbuszewski zdawał sobie sprawę z niestosowności, choć niezawinionej przecież, sytuacji, o czym pisał ze szczerymi przeprosinami do rektora lu:

Jest mi bardzo niezręcznie, że na samym początku mojej działalności na uniwersy-

tecie Łotewskim, zmuszony jestem w wyniku nieszczęśliwego wypadku przedłużyć

moje ferie. ku mojemu zmartwieniu, nie będę mógł pojawić się w rydze 15 lutego.

konieczne jest, abym poddał się leczeniu chirurgiczno-mechanicznemu w ciągu trzech

tygodni. Jednak postanowiłem skrócić to leczenie i przyjadę do rygi, jak tylko będę

mógł chodzić bez pomocy (lVVab: 22).

w liście do Dziekana FFF lu (z tą samą datą – 2 lutego 1934 r.) pozwala sobie na trochę większą otwartość i szczerze przyznaje, że: „właśnie z wielkim trudem stawiam pierwsze kroki (...)”(lVVab: 23), ale zapewnia, że będzie się starał pojawić się w rydze w drugiej połowie lutego (lVVab: 23). rektor lu i władze dziekańskie FFF lu sytuację zrozumiały i umożliwiły docentowi późniejszy powrót na Łotwę.

kontrowersje w zatrudnieniu na stanowisko profesorskie i niepowodzenia, jakie spotkały stanisława kolbuszewskiego podczas pierwszego roku poby-tu w rydze, nie zniechęciły go, ale zdawały się motywować do niezwykle wytężonej pracy. pomimo choroby, powiększenia rodziny i funkcjonowania

8 nie ma jasności, w jakim języku s. kolbuszewski prowadził wykłady. z. ihnatowicz (1993: 27) twierdzi, że prowadzenie wykładów w języku francuskim nie było możliwe ze względu na niewielką znajomość tego języka wśród słuchaczy akademickich. s. kolbu-szewski miał prowadzić według wspomnień jednej ze studentek wykłady po rosyjsku.


darba, tā kā kolbuševskis šajā valodā runājis sliktāk nekā franču valodā, kurā viņam bija izcilas prasmes8. Drīz pēc docētāja kolbuševska ierašanās rīgā viņa ģimenē parādījusies jauna atvase – 1934. gada 29. novembrī poz-naņā piedzimusi aniela Maria Dobžiņska (lVVab: 18).

Visiem izaicinājumiem, kuru priekšā nostājies jaunais zinātnieks, 1935. gada sākumā pievienojusies vēl viena rūpe – 10. janvārī, kā izriet no no-sūtītās ārsta izziņas uz rīgu, s. kolbuševskis, pavadot ziemas brīvdienas poznaņā, salauzis pēdu, kā rezultātā viņam noteikta trīs nedēļu rehabili-tācija (lVVab: 20).

Docētājs kolbuševskis, kas tika tikko pieņemts darbā latvijas univer-sitātē, pēkšņi atradies neapskaužamā stāvoklī. Dažu nedēļu atvaļinājums sekmējis aizkavēšanos rīgā un didaktiska darba uzsākšanu nākamajā pus-gadā. s. kolbuševskis juties atbildīgs par šo nepiedienīgo situāciju, lai gan tā nebija viņa vaina, par ko arī rakstījis latvijas universitātes rektoram atvainošanās vēstulē:

es jūtos ļoti neveikli, ka manas zinātniskās darbības sākumā latvijas universitātē,

negadījuma rezultātā, esmu spiests pagarināt savu atvaļinājumu. Mani uztrauc tas,

ka nevarēšu atgriezties rīgā piecpadsmitājā februārī. ir nepieciešams, lai es padotos

ķirurģiski-mehāniskās ārstēšanas procedūrām triju nedēļu laikā. tomēr es nolēmu

šo ārstēšanu saīsināt un atbraukšu uz rīgu, kad būšu spējīgs staigāt bez citu palī-

dzības (lVVab: 22).

savā vēstulē lu FFF dekānam (ar to pašu datumu – 2.02.1934) kolbu-ševskis ar mazliet lielāku vaļsirdību atzinis: „pašlaik ar lielām grūtībām speru pirmos soļus (...)” (lVVab: 23), bet arī apgalvojis, ka varēšot atgriez-ties rīgā otrajā februāra pusē (lVVab: 23). lu rektors un Filoloģijas un filozofijas fakultātes valde situāciju saprata un atļāva docētājam vēlāk atgriezties latvijā.

neveiksmes, kas saistītas ar s. kolbuševska iecelšanu vecākā docētāja nevis profesora, amatā, un viņa pirmo rīgā pavadīto gadu, nebija samazi-nājušas viņa entuziasmu. tieši otrādi, tās viņu motivējušas vēl smagākam darbam. par spīti slimībai, ģimenes pieaugumam un neskatoties uz faktu,

8 nav skaidrs, kurā valodā īsti pasniedzis s. kolbuševskis. s. ihnatovičs apgalvo, ka lekciju pasniegšana franču valodā bijusi neiespējama studentu zināšanu trūkuma dēļ. pēc vienas studentes atmiņām, s. kolbuševskis varēja vadīt lekcijas krieviski (ihnatowicz 1993: 27)


poza granicami kraju, już 2 września 1935 r. kolbuszewski w finezyjny sposób, bo na pozostawionej w Dziekanacie FFF osobistej wizytówce, informował w języku łotewskim (choć jeszcze niewolnym od błędów, głównie z powo-du braku znaków wzdłużenia), o chęci prowadzenia wykładów w języku państwowym:

wielce szanowna pani,

uprzejmie proszę poinformować studentów na tablicy wydziału, że w obecnym roku

wykłady z literatury polskiej prowadzić będę w języku łotewskim [podkreślenie w ory-

ginale – przyp. M.M.], ale o literaturze czeskiej jeszcze w języku niemieckim (lVVab: bn).

o tym fakcie władze FFF lu (zapewne z dużą satysfakcją) spieszą donieść rektorowi uczelni już 17. września (lVVab: 26). wydaje się, że czytanie po łotewsku docent kolbuszewski opanował wcześniej, być może już podczas przygotowań do wyjazdu do rygi – latem 1934 roku. Już w pierwszych mie-siącach spędzonych w rydze napisał bowiem recenzję książki łotewskiego publicysty o. nonācsa pt. Odrodzona Polska (lVVab, 109). w ciągu dwóch pierwszych lat w rydze kontynuował pracę przy redagowaniu łotewskiej encyklopedii Łotewski słownik konwersacyjny (lVVab: 109).

władze wydziału Filologii i Filozofii lu, doceniając wyjątkowe, zwłaszcza w kwestii języka łotewskiego, osiągnięcia gościa z polski już w półtora roku po rozpoczęciu przez niego pracy, po pozytywnym głosowaniu z 23 kwietnia 1936 r., zgłosiły do rektora – J. auškāpsa ponowną prośbę o mianowanie starszego docenta s. kolbuszewskiego profesorem lu (lVVab: 38). kilka tygodni później (16 maja), władze FFF podjęły decyzję o zrównaniu stopnia doktora otrzymanego na uniwersytecie poznańskim przez s. kolbuszew-skiego, ze stopniem doktora uniwersytetu Łotwy (lVVab: 39). Decyzję tę zatwierdził senat lu, co otworzyło drogę formalną do dalszych działań w celu przyznania profesury poznańskiemu naukowcowi. starania władz wspierał profesor ernests blese, jeden z wybitniejszych łotewskich filologów. w swojej opinii o pracy polskiego uczonego konstatował:

starszy docent stanisław kolbuszewski pracuje na wydziale Filozofii i Filologii uniwer-

sytetu Łotwy już dwa lata, prowadząc zajęcia z literatur słowiańskich. swojemu zajęciu

oddał się z wielką starannością, próbując uczynić swój przedmiot bardziej zrozumiałym

dla słuchaczy tak pod kątem języka, jak i treści. szczególnie dużo uwagi kolbuszewski

poświęcił pierwszej części zadania i w krótkim czasie perfekcyjnie opanował język


ka viņš nevarēja personiski ģimeni atbalstīt, dzīvojot ārpus savas dzimte-nes robežām, jau 1935. gada 2. septembrī kolbuševskis diezgan interesantā – proti, FFF Dekanātam domātās vizītkartes – veidā latviski (lai gan ne bez kļūdām, galvenokārt garumzīmju trūkuma formā) informējis par savu gatavību vadīt lekcijas tieši valsts valodā:

ļoti Godājama kundze,

laipni lūdzu paziņot studentiem uz Fakultātes tafeles, ka šogad es lasīšu par polu

literaturu latviešu valodā šeit s. kolbuševska pasvītrojums – M.M.], bet par Čehu

literaturu vēl vaciski (lVVab: dokuments pievienots mapē bez lappuses numura).

lu FFF valde par šo faktu (droši vien ar lielu gandarījumu) paziņojusi rektoram jau tā paša mēneša 17. dienā (lVVab: 26). Šķiet, ka lasīt latviešu valodā docētājs kolbuševskis iemācījies jau daudz agrāk, varbūt pat vēl polijā, gatavojoties braucienam uz rīgu – 1934. gada vasarā. pirmo rīgā pavadīto mēnešu laikā viņš jau uzrakstījis latviešu publicista o. nonāca grāmatas Atjaunotā Polija recenziju (lVVab, 109). pirmo divu gadu lai-kā viņš turpinājis darbu pie latviešu enciklopēdijas Latviešu konversācijas Vārdnīcas rediģēšanas (lVVab: 109).

lu Filoloģijas un filozofijas fakultātes valde, augstu vērtējot poļu viešņa ievērojamos sasniegumus, it īpaši latviešu valodas apgūšanā, pēc pozitīviem 1936. gada 23. aprīļa balsojuma rezultātiem, iesniegusi rektoram J. auškā-pam atkārtotu pieprasījumu iecelt s. kolbuševski lu asociētā profesora, nevis vecākā docētāja amatā (lVVab: 38). pāris nedēļas vēlāk (16. maijā) FFF valde pieņēmusi lēmumu izlīdzināt s. kolbuševska poznaņas univer-sitātes piešķirto doktora grādu ar latvijas universitātes piešķirto doktora grādu (lVVab: 39). latvijas universitātes senāts šo lēmumu apstiprinājis, formāli atverot durvis nākamajiem soļiem un procedūrām s. kolbuševska iecelšanai profesora amatā. Šos formālos centienus atbalstījis profesors er-nests blese, viens no izcilākajiem latviešu filologiem. savā vērtējumā par poļu zinātnieka darbu blese rakstījis:

Vecākais docētājs staņislavs kolbuševskis latvijas universitātes Filoloģijas un filozo-

fijas fakultātē strādā jau divus gadus, pasniedzot lekcijas par slāvu literatūrām. Šai no-

darbei viņš pievēršas ar īpašu uzmanību, cenšoties, lai viņa lekcijas būtu klausītājiem

saprotamas gan valodas, gan satura ziņā. Īpaši daudz uzmanības kolbuševskis ir

veltījis tai pirmajai sava uzdevuma daļai un ļoti īsā laikā perfekti iemācījies latviešu


łotewski i teraz prowadzi wykłady już po łotewsku. Dla osiągnięcia tego celu kolbu-

szewski musiał poświęcić wiele czasu, dlatego jego bezpośrednia praca naukowa trochę

się opóźniła. pomimo tego kolbuszewski napisał pewną ilość artykułów z zakresu

swojej specjalności, jednocześnie uczestnicząc w pracach nad naszą encyklopedią przy-

gotowując artykuły o historii polskiej literatury. teraz, kiedy kolbuszewski przyswoił

sobie język łotewski, będzie mógł z całą energią oddać się bezpośredniej naukowej

działalności i nie mam najmniejszych wątpliwości, że ze względu na swoje starania,

osiągnie godne uznania wyniki. Myślę, że ze względu na osiągnięcia, kolbuszewski

w pełni zasługuje na otrzymanie stanowiska profesora (lVVab: 107).

rada uniwersytecka zatwierdziła stanisława kolbuszewskiego jako pro-fesora uniwersytetu Łotwy od 1 listopada 1936 roku. Jej decyzję zatwier-dził 17 listopada 1936 r. Minister edukacji republiki Łotewskiej (lVVab: 40). zachowane dokumenty wskazują, że nowe stanowisko oprócz prestiżu przyniosło polskiemu naukowcowi także wyższe uposażenie.

4. proFesor uniwersytetu Łotwy

opanowanie języka i uzyskanie stopnia profesora ustabilizowało pozycję stanisława kolbuszewskiego na łotewskiej uczelni i rzeczywiście pozwoliło na poświęcenie się intensywnej pracy naukowej, która w krótkim czasie, zgodnie z przewidywaniami profesora blese, przyniosła wspaniałe rezultaty w postaci publikacji ważnych dla rozwoju polskiej letonistyki oraz polonisty-ki na Łotwie. w ciągu następnych dwóch lat ukazały się trzy pozycje, które tworzył lub współtworzył profesor s. kolbuszewski o znaczeniu nie do prze-cenienia dla rozwoju polsko-łotewskich związków literackich i kulturowych. były to Główne rysy kultury łotewskiej autorstwa s. kolbuszewskiego (1937), Polska poezja w przekładzie kārlisa krūzy (1937), ale oparte na filologicznych przekładach s. kolbuszewskiego (por. kolbuszewski J. 1993a: 124), zawierają-ce obszerny wstęp profesora z charakterystyką poezji polskiej. w roku 1937 s. kolbuszewski opublikował pierwszą książkę w języku łotewskim, traktu-jącą o historii literatury polskiej – Literatura polska w średniowieczu i rene-sansie (1938a); napisał także obszerny komentarz do wydania Antologii poezji łotewskiej w tłumaczeniu stanisława czernika (1938). profesor aktywnie uczestniczył także w tworzeniu samej antologii we współpracy z łotewskim poetą edvardsem Virzą i łotewskim profesorem ludviksem bērziņšem (ih-natowicz 1993: 28). w opracowaniach do wydań poezji, jak również w swo-jej publikacji Główne rysy kultury łotewskiej w opisie łotewskiej literatury


valodu, līdz ar ko jau pašlaik pasniedz lekcijas latviski. lai šo mērķi panāktu, kolbu-

ševskim bija droši vien jāvelta ļoti daudz laika, tāpēc viņa darbs zinātniskajā jomā

varbūt mazliet kavējas. par spīti tam, kolbuševskis ir uzrakstījis virkni rakstu savā

specialitātē, vienlaikus piedaloties darbos pie mūsu enciklopēdijas, gatavojot nodaļas

par poļu literatūras vēsturi. tagad, kad kolbuševskis jau ir iemācījies latviešu valodu,

viņš noteikti varēs visiem spēkiem pievērsties savai zinātniskajai darbībai un man

nav nekādu šaubu par to, ka, pateicoties savam čaklumam, viņš panāks ievērojamus

sasniegumus. es domāju, ka, ņemot vērā viņa panākumus, kolbuševskis ir noteikti

profesora vietu pelnījis (lVVab: 107).

latvijas universitātes valde apstiprinājusi staņislavu kolbuševski asociē-ta profesora amatā 1936. gada 1. novembrī. Šo lēmumu formāli apstiprinājis latvijas republikas izglītības ministrs 1936. gada 17. novembrī (lVVab: 40). saglabātie dokumenti liek spriest, ka jaunais amats nozīmējis ne tikai prestiža, bet arī atalgojuma paaugstināšanu.

4. latViJas uniVersitĀtes proFesors

latviešu valodas apgūšana un profesora amata piešķiršana saistījās arī ar staņislava kolbuševska pozīcijas stabilizēšanu latvijas universitātē un atļāva viņam pievērsties intensīvam zinātniskajam darbam, kas diezgan īsā laikā, saskaņā ar profesora bleses paredzēto, devis lieliskus rezultātus publikāciju veidā. Šīs publikācijas izrādīsies ļoti nozīmīgas latviešu filolo-ģijas attīstībai polijā un poļu filoloģijas attīstībai latvijā. nākamo divu gadu laikā publicēti trīs kolbuševska kā autora vai līdzautora darbi, kuru vērtību no poļu-latviešu literatūras un kultūras sakaru skatpunkta grūti nenovērtēt. tie bija s. kolbuševska Galvenās latviešu kultūras iezīmes (kol-buszewski s. 1937), Poļu dzeja kārļa krūzas tulkojumā (krūza 1937), kas balstīts uz s. kolbuševska filoloģiskajiem tulkojumiem (sal. kolbuszewski J. 1993a: 124) un satur profersora plašu poļu dzejas raksturojumu (ievadā). 1937. gadā s. kolbuševskis publicējis pirmo grāmatu latviešu valodā par poļu literatūras vēsturi – Poļu literatūra viduslaikos un renesansē (1938a); sacerējis arī plašu komentāru izdevumam Latviešu dzejas antoloģija staņis-lava Černika tulkojumā (czernik 1938). profesors arī aktīvi piedalījies pašā antoloģijas radīšanas procesā, sadarbojoties ar latviešu dzejnieku edvardu Virzu un latviešu profesoru ludviku bērziņu (ihnatowicz 1993: 28). savos komentāros dzejas izdevumiem, kā arī publikācijā Galvenās latviešu kultū-ras iezīmes iekļautajā latviešu literatūras un rakstniecības aprakstā, autors


i piśmiennictwa uwagę kieruje na szczególne warunki jej funkcjonowania – w obliczu kilkusetletniej rusyfikacji i germanizacji – oraz na niezwykłe bo-gactwo literatury tradycyjnej (ludowej). podkreśla też przenikający dziewięt-nastowieczną, ale i jemu współczesną, kulturę łotewską romantyzm, przez który najlepiej realizowana jest nadrzędna funkcja wytworów kulturowych narodu pozostającego przez stulecia pod obcym panowaniem – budowania postawy pełnej patriotyzmu i dbałości o kształtowanie ducha narodowego. w tym samym roku wychodzi Przyjaciel i pomocnik. Praktyczny podręcznik do nauki języka łotewskiego (kolbuszewski s. 1938b), przeznaczony dla polskich robotników rolnych pracujących na Łotwie. podręcznik składał się z trzech części: opisu gramatyki j. łotewskiego, rozmówek i słownika. ze względu na zakres tematyczny części leksykograficznej – słownictwo opisujące czynności związane z pracami gospodarczymi – jest to praca wyjątkowa nie tylko na polu polskiej letonistyki. profesor był także inicjatorem i autorem wstępu do cennej publikacji, autorstwa jego studentki adele Volonte, pt. Informacje bibliograficzne o Polsce (Volonte 1939), która zawierała spis publikacji o pol-sce i polskiej kulturze publikowanych w międzywojennej prasie łotewskiej. wstęp do pracy s. kolbuszewski napisał w języku łotewskim i polskim, podkreślając jej znaczenie dla badaczy łotewskich (ihnatowicz 1993: 28).

w latach 1937-1939 s. kolbuszewski opublikował łącznie ponad dwadzie-ścia artykułów dotyczących kultury polskiej w czasopismach łotewskich oraz kultury łotewskiej w czasopismach polskich. tworzył także kolejne hasła do wyżej wspomnianej łotewskiej encyklopedii Łotewski słownik konwer-sacyjny. przez okres współpracy z redakcją encyklopedii profesor stworzył ponad 100 haseł dotyczących polski (kolbuszewski J. 1993a: 124). pracując na uniwersytecie Łotwy, poznański naukowiec nie ograniczał się do zagadnień i publikacji z zakresu letonistyki. swoje zainteresowania poszerzał o pozo-stałe kraje bałtyckie – litwę oraz estonię, czego rezultatem były reportaże ze stolic trzech państw pt. W stolicach państw bałtyckich (kolbuszewski s. 1939c) i artykuły o litewskiej literaturze: Notes on the Lithuanian literature (kolbuszewski s. 1939a). w latach pobytu w rydze, pełniąc funkcję profesora literatur słowiańskich, pogłębił swoje zainteresowania kulturą czeską i jej związkami z polską w wyniku czego opublikował w 1939 r. książkę Polska a Czechy. Zarys zagadnień kulturalnych (kolbuszewski s. 1939b). przez cały czas publikował także w czasopismach polskich teksty traktujące o polskiej literaturze i jej twórcach. ogromna liczba publikacji wydawała się nie pozo-stawiać przestrzeni na inne działania profesora w rydze. pozostawał jednak


īpašu uzmanību pievērš unikāliem vēsturiskiem apstākļiem – gadsimtu il-giem rusifikācijas un ģermanizācijas procesiem, kā arī tradicionālās (tautas) literatūras bagātības savdabībai. Viņš uzsver arī romantisma noturību ne tikai 19. gadsimta, bet arī sava dzīveslaika latviešu literatūrā. Šis roman-tisms vislabāk īsteno tautas, kas gadsimtiem dzīvojusi zem svešas varas, vissvarīgākās kultūras funkcijas – patriotiskās nostājas modināšanu un stiprināšanu un nacionālā gara radīšanu. tajā pašā gadā publicēta grāmata Draugs un Palīgs. Latviešu valodas praktiskā rokasgrāmata (kolbuszewski s. 1938b), kura bija domāta latvijā dzīvojošiem poļu viesstrādniekiem. rokasgrāmatai bija trīs daļas: latviešu valodas gramatikas apraksts, sarunu paraugi un vārdnīca. sakarā ar leksikogrāfiskās daļas tematisko apjomu – leksika, kas saistīta ar saimniecības darbiem – tas ir ļoti vērtīgs teksts ne tikai poļu filoloģijas nozarei. turklāt profesors ierosinājis vēl vienas svarī-gas publikācijas sagatavošanu un uzrakstījis tai ievadu – respektīvi savas studentes adeles Volontes Bibliografiskās ziņas par Poliju (Volonte 1939), kurā piedāvāts tekstu par poliju un polijas kultūru, kas publicēti latvijas starpkaru presē, saraksts. ievadu šai grāmatai s. kolbuševskis sacerējis gan latviešu, gan poļu valodā, uzsvērot uz tā nozīmīgumu latviešu zinātnei (ihnatowicz 1993: 28).

1937-1939. gados s. kolbuševskis kopumā publicējis vairāk nekā divdesmit rakstus par poļu kultūru latviešu laikrakstos un par latviešu kultūru – poļu laikrakstos. Viņš arī strādājis ar nākamajiem Latviešu konversācijas vārd-nīcas šķirkļiem. sadarbības laikā ar enciklopēdijas redakciju kolbuševskis uzrakstījis kopumā vairāk nekā 100 šķirkļu par poliju (kolbuszewski J. 1993a: 124). strādājot latvijas universitātē, poznaņas zinātnieka intereses bijušas plašākas nekā vienīgi latviešu filoloģijas nozares problēmas. tajās ietilpušas arī ar divām pārejām baltijas valstīm – lietuvu un igauniju – saistītas tēmas, kā rezultātā publicētas reportāžas par triju baltijas valstu galvaspilsētām – Baltijas valstu galvaspilsētās (kolbuszewski s. 1939c) un raksti par lietuviešu literatūru: Notes on the Lithuanian literature (piezīmes par lietuviešu literatūru, kolbuszewski s. 1939a). kolbuševskim, dzīvojot rīgā un pildot slāvu literatūru profesora pienākumus, padziļinājusies in-terese par čehu rakstniecību un Čehijas sakariem ar poliju, kā rezultātā 1939. gadā izdota grāmata Polija un Čehija. Kultūras aspektu pārskats (kol-buszewski s. 1939b). Visu šo laiku kolbuševskis publicējis arī tekstus par poļu literatūru un tas rakstniekiem poļu žurnālos. iespaidīgs publikāciju skaits liktu domāt, ka profesoram trūcis laika citām darbībām rīgā. tomēr


bardzo aktywny nie tylko w łotewskim i polskim środowisku naukowym, ale działał także aktywnie w społeczności łotewskich polaków, zwłaszcza w pracach towarzystwa zbliżenia Łotewsko-polskiego. bardzo dużą sympa-tią w środowisku łotewskim i polskim, a także kręgach dyplomatycznych, zadziwionych jej wspaniała fracuszczyzną, cieszyła się także żona profesora – Maria kolbuszewska (ihnatowicz 1993: 28).

książki swojego autorstwa (Polska a Czechy; W stolicach państw bałtyc-kich) profesor sprezentował rektorowi lu – J. auškāpsowi, za co ten uprzej-mie dziękował w pismach do profesora (lVVab: 152). kolejne osiągnięcia naukowe przyniosły stanisławowi kolbuszewskiemu uznanie ze strony in-stytucji państwowych polskich i łotewskich. w 1938 r. otrzymał złoty laur akademii literatury polskiej oraz najwyższe odznaczenie państwa łotew-skiego – order trzech Gwiazd (lVVab: 64). awansował także w strukturach uniwersyteckich – 15 września 1938 r. został mianowany profesorem literatury powszechnej uniwersytetu Łotwy. rok 1938 przyniósł pozytywne zmiany również w życiu prywatnym profesora, 10 maja w poznaniu przyszedł na świat trzeci potomek rodziny kolbuszewskich – Jacek9.

Do wybuchu ii wojny światowej profesor odbywał także podróże w celach naukowych, głównie do polski (trzykrotnie), gdzie, między innymi, wystę-pował z odczytami o Łotwie (lVVab: 41); do Finlandii, gdzie kolekcjonował materiały dydaktyczne i naukowe dla miejscowej biblioteki (lVVab: 44). księgozbiór biblioteki wydziału Filologii i Filozofii lu sam profesor kolbu-szewski hojnie wzbogacił w 1939 r. aż o 101 pozycji, głównie „(...) książek o polskiej i czeskiej kulturze: w języku polskim, czeskim, rosyjskim, francuskim oraz włoskim” (lVVab: 119).

Dorobek naukowy, którym mógł się poszczycić polski profesor, sprawił, że władze uniwersytetu bez wahania zdecydowały oddelegować s. kolbuszew-skiego na międzynarodowe sympozjum slawistyczne do belgradu, gdzie miał wystąpić z dwoma referatami: Klasyfikacja słowiańskiego dramatu i stosunek do dramatu Zachodnioeuropejskiego oraz Konflikty elementu narodowego oraz obcego jako czynnik rozwoju literatury słowiańskiej (lVVab: 123).

przedtem jednak niestrudzony badacz zamierzał jeszcze:

9 Mieszkający przez pierwsze lata życia na Łotwie Jacek kolbuszewski, późniejszy pro-fesor historii literatury polskiej i literatur zachodniosłowiańskich, częściowo kontynuował zainteresowania ojca, współtworząc z bratem stanisławem Franciszkiem kolbuszewskim, wybitnym polskim letonistą, publikacje z zakresu literatury i kultury łotewskiej.


viņš aktīvi piedalījies ne tikai poļu un latviešu zinātniskajā dzīvē, bet arī latvijas poļu minoritātes sabiedriskajās aktivitātēs, it īpaši latviešu-poļu tuvināšanās biedrības darbos. profesora sieva – Marija kolbuševska – bija gandarīta ar ļoti lielu simpātiju poļu un latviešu sabiedrībā, kā arī dip-lomātiskajās aprindās, kuras bija sajūsminātas par viņas franču valodu (ihnatowicz 1993: 28).

Dažas savas grāmatas (Polska a Czechy; W stolicach państw bałtycki-ch) profesors uzdāvinājis lu rektoram – J. auškāpam, par ko tas sirsnīgi pateicies profesoram savās vēstulēs (lVVab: 152). nākamie zinātniskie sasniegumi nostiprinājuši staņislava kolbuševska pozīciju, kā arī polijas un latvijas valstu institūciju atzinību. 1938. gadā viņam piešķirts polijas literatūras akadēmijas zelta apbalvojums un latvijas valsts augstākais ap-balvojums – triju zvaigžņu ordenis (lVVab: 64). Viņš arī cēlies universitātes struktūrā – 1938. gada 15. septembrī nominēts par latvijas universitātes pasaules literatūras profesoru. 1938. gads bijis tāpat laimīgs profesora per-soniskajā dzīvē – 10. maijā poznaņā piedzimis trešais bērns kolbuševsku ģimenē – Jaceks9.

līdz otrā pasaules kara sākumam profesors braucis arī daudzos koman-dējumos; galvenokārt uz poliju (trīs reizes), kur, starp citu, referējis par ar latviju saistītām tēmām (lVVab: 41), vai uz somiju, kur vācis didaktiskos un zinātniskos materiālus vietējai bibliotēkai (lVVab: 44). savukārt latvijas universitātes Filoloģijas un filozofijas fakultātes bibliotēku kolbuševskis pats augstsirdīgi bagātinājis, 1939. gadā uzdāvinot tai 101 grāmatas, gal-venokārt „(...) par poļu un čehu kultūru poļu, čehu, krievu, franču un itāļu valodās.” (lVVab: 119).

zinātniskie sasniegumi, ar kuriem varējis lepoties profesors, modinājuši universitātes vadību bez vilcināšanās piekrist s. kolbuševska dalībai starp-nacionālajā slāvu simpozijā belgradā, kur viņš plānojis uzstāties ar diviem referātiem: Slāvu drāmas klasifikācija un tās attieksme pret Rietumeiropas drāmu un Nacionālu un svešu elementu konflikts kā slāvu literatūras attīs-tības faktors (lVVab: 123).

piedevām nenogurstošais zinātnieks plānojis vēl pirms simpozija:

9 Jaceks kolbuševskis, nodzīvojis pirmos dzīves gadus latvijā, poļu literatūras vēstures un rietumslāvu literatūru profesors, daļēji turpinājis tēva darbu, radot kopā ar savu brāli, ievērojamu latviešu valodas speciālistu staņislavu Františku kolbuševski, tekstus latviešu literatūras un kultūras jomā.


zapoznać się z nowymi trendami w zakresie badania literatury i w tym celu pracować

w bibliotekach w berlinie i paryżu. ta praca wiąże się z moim zamiarem wydania

w 1940 roku książki w języku łotewskim [podkreślenie oryg. przyp. M.M.] o meto-

dologii badań literackich (lVVab: 52).

w związku z tymi planami s. kolbuszewski zwrócił do władz FFF lu się z prośbą o udzielenie delegacji do niemiec, Francji i Jugosławii oraz o wspar-cie finansowe, w wysokości 1500 ls, które od uniwersytetu otrzymał.

agresja niemiec na polskę i początek drugiej wojny światowej przekreśliły plany wyjazdowe. we wrześniu 1939 r. zamiast obowiązków naukowych pro-fesor spełniał swe powinności patriotyczne. Jak wspomina J. kolbuszewski:

angażował się w pomoc polskim żołnierzom internowanym na terenie Łotwy po za-

warciu przez jej władze paktu o nieagresji z niemcami. wraz z łotewskimi polakami

organizował akcję przerzucania polskich oficerów do szwecji, przerwaną przez wkro-

czenie wojsk sowieckich w wyniku czego polscy żołnierze zostali wywiezieni w głąb

zsrr (kolbuszewski J. 1993: 70).

prawdopodobnie także ze względu na działalność konspiracyjną profesor prosił władze FFF lu o udzielenie mu rocznego urlopu naukowego. w piśmie z dnia 14 września 1939 r. motywował decyzję chęcią przygotowania dwóch publikacji: Metodologii badania literatury oraz Historii dramatu słowiańskie-go (lVVab: 120), ale prac tych nie opublikował w ryskim okresie. refleksji naukowej nie sprzyjały raczej dalsze wydarzenia na okupowanej Łotwie, do której wkrótce wkroczyły wojska hitlerowskie. Dla s. kolbuszewskiego oku-pacja niemiecka okazała się bardziej dramatyczna niż wcześniejsza okupacja sowiecka. większość obecności sowietów spędził na urlopie naukowym, jednak cały czas pozostawał na stanowisku profesora literatury powszechnej, o co, jak można wnioskować z dokumentów, zadbali łotewscy koledzy. ale już dwa miesiące po wejściu niemców (3 sierpnia 1943 r.) profesor został aresztowany i osadzony w więzieniu (lVVab: 101). aresztowanie profeso-ra zaskoczyło także władze wydziału filologicznego, które poinformowały rektora uniwersytetu, że „16 października s. kolbuszewski nie stawił się na wykłady. podczas wyjaśniania przyczyn absencji, okazało się, że profesor znajduje się w areszcie śledczym (lVVab: 65).

s. kolbuszewski spędził w centralnym więzieniu w rydze osiem miesięcy. niemcy podejrzewali go o współpracę z ak i usiłowali wydostać z profe-


iepazīties ar jauniem virzieniem literatūras pētniecības nozarē un ar šādu mērķi

strādāt bibliotēkās berlīnē un parīzē. Šis darbs ir saistīts ar maniem plāniem izdot

1950. gadā grāmatu latviešu valodā [kolbuševska pasvītrojums – M.M.] par literāro

pētījumu metodoloģiju (lVVab: 52).

sakarā ar šiem plāniem s. kolbuševskis vērsies pie lu FFF vadības ar lūgumu piekrist viņa komandējumam uz Vāciju, Franciju un Dienvidslāviju un piešķirt komandējuma naudu 1500 latus, kuru no universitātes saņēmis.

Vācijas uzbrukums polijai, kas iezīmēja otrā pasaules kara sākumu, sagrā-vis brauciena plānus. 1939. gada septembrī zinātnisko pienākumu vietā pro-fesors pildījis savu pienākumu pret dzimteni. pēc J. kolbuševska atmiņām:

viņš palīdzēja poļu karavīriem, kas internēti latvijas teritorijā pēc tam, kad latvija

un Vācija parakstīja neuzbrukšanas līgumu. kopā ar latvijas poļiem organizēja poļu

armijas virsnieku transportu uz zviedriju, šī akcija tika pārtraukta, kad latvijā ienāca

padomju armija, kā rezultātā poļu karavīri tika deportēti psrs dziļumā (kolbus-

zewski J. 1993: 70).

ļoti iespējams, ka tieši šo pretestības akciju dēļ kolbuševskis vērsies pie lu FFF valdes ar lūgumu piešķirt viņam akadēmisko atvaļinājumu vienam gadam. 1939. gada 14 septembra vēstulē viņš savu lēmumu pamatojis ar vēlmi sagatavot divas publikācijas: Literatūras pētījumu metodoloģija un Slāvu drāmas vēsture (lVVab: 120). tomēr šie darbi nav izdoti profesora uzturēšanās laikā rīgā. nākamie notikumi okupētajā latvijā, kurā drīz ie-nāca hitlera karaspēks, nebija labvēlīgi zinātniskajam darbam. staņislavam kolbuševskim vācu okupācija izrādījusies dramatiskāka, nekā iepriekšējā padomju okupācija. oficiāli viņš pavadījis atvaļinājumā lielāko pirmās padomju okupācijas daļu. tomēr visu šo laiku viņš saglabājis pasaules literatūru profesora amatu, par ko parūpējušies viņa latviešu kolēģi, ko var spriest uz arhīva dokumentu pamata. Jau divus mēnešus pēc vācu ar-mijas uzbrukuma (1943. gada 3. augustā) viņš ticis arestēts un apcietināts (lVVab: 101). profesora apcietināšana pārsteigusi Filoloģijas un filozofijas fakultātes vadību, kas informējusi universitātes rektoru, ka „16. oktobrī s. kolbuševskis neatnāca uz lekcijām. skaidrojot šīs prombūtnes apstākļus, izrādījās, ka profesors aizturēts cietumā” (lVVab: 65).

s. kolbuševskis rīgas centrālajā cietumā pavadījis astoņus mēnešus. Vācieši turējuši viņu aizdomās par sadarbību ar ak (pol. armia krajowa


sora informacje, również używając argumentów siłowych, bijąc bezlitośnie polskiego uczonego10. na szczęście w sprawie interweniowały argentyńskie służby dyplomatyczne, dzięki prośbie pozostającego w argentynie jednego z kolegów profesora kolbuszewskiego11. o jego wyjściu z więzienia 29 marca 1943 r. poinformował władze dziekańskie FFF profesor e. blese (lVVab: 72). najmłodszy syn profesora wspominał powrót taty jako wielkie święto. ponieważ profesor został zwolniony w okolicy świąt wielkanocnych, mały Jacek biegał dookoła stołu, śpiewając wielkanocną pieśń: „bo zmartwych-wstał samowładnie, jak przepowiedział dokładnie!”12. rzeczywiście zwol-nienie podejrzanego o współpracę z ak polskiego profesora z niemieckiego więzienia graniczyło z cudem.

niemieckie szykany okazały się jednak dla profesora zrządzeniem losu w momencie powtórnego wejścia armii czerwonej w 1944 roku. kadra na-ukowa uniwersytetu Łotwy przemianowanego na państwowy uniwersy-tet Łotwy przechodziła obowiązkową akredytację13 wyższej komisji ate-stacyjnej wszechzwiązkowego komitetu do spraw szkoły wyższej rady komisarzy ludowych zsrs. przeszedł ją także stanisław kolbuszewski14. wiarygodność profesora zdecydowanie podnosił fakt osadzenia go w wię-zieniu przez niemieckie władze.

poczynając od 16 października 1944 r., został zatwierdzony rozporządze-niem rektora państwowego uniwersytetu Łotwy z dnia 22 grudnia 1944 r. jako profesor wydziału Filologicznego i jako kierownik katedry Filologii romańskiej tegoż uniwersytetu zarządzeniem rektora państwowego uni-wersytetu Łotwy z dnia 26 grudnia 1944 roku (lVVab: 94).

profesor kolbuszewski kierował katedrą romanistyki przez pierwszych sześć miesięcy 1945 roku. w tym czasie podjął jednak decyzję o powrocie do polski. z obowiązków na państwowym uniwersytecie Łotwy został zwol-niony od 15 października rozporządzeniem rektora nr 236 z 12 października 1945 r., w związku z repatriacją do polski (lVVab: 95).

10 informacja uzyskana od syna s. kolbuszewskiego – prof. Jacka kolbuszewskiego.11 argentyna sprzyjała niemcom hitlerowskim.12 informacja uzyskana od syna s. kolbuszewskiego – prof. Jacka kolbuszewskiego.13 akredytacja często była pretekstem do zwolnienia kadry uniwersyteckiej, zwłaszcza

przedwojennych profesorów. Już podczas pierwszej okupacji sowieckiej zwolnione zostało 10,2% kadry dydaktycznej i naukowej.

14 zachowane dokumenty, zwłaszcza przygotowane dla potrzeb komisji opinie so-wieckich uczonych, świadczą, że dorobek naukowy profesora oceniano bardzo wnikliwie (lVVab: 89-90).


– tēvzemes armija) un mēģinājuši izdabūt no viņa informācijas, arī pielie-tojot spēka „argumentus”, nežēlīgi sitot poļu zinātnieku10. par laimi, par profesora gadījumu uzstājušies argentīnas diplomātiskie spēki pēc viena no s. kolbuševska kolēģa, kas dzīvojis tieši argentīnā, lūguma11. par viņa atbrīvošanu no cietuma 1943. gada 29. martā universitātes vadību infor-mējis profesors e. blese (lVVab: 72). profesora kolbuševska jaunākais dēls atcerējies tēva pārnākšanu mājās kā lielus svētkus. tā kā profesors atbrī-vots lieldienu laikā, mazais Jaceks esot skrējis apkārt galdam un dziedājis lieldienu dziesmu: „Jo viņš ir augšāmcēlies, tieši tā, kā bija paredzēts!”12. tiešām, ņemot vērā nopietnās aizdomas par viņa sadarbību ar ak, poļu profesora atbrīvošana no cietuma atgādināja brīnumu.

tomēr, kad sarkanā armija atkārtoti ienāca latvijā 1944. gadā, vācu aizdomas izrādījušās profesoram diezgan labvēlīgas. Mācībspēki latvijas universitātē, kas tika pārdevēta par latvijas Valsts universitāti, tika pa-kļauti obligātai akreditācijai13, ko veikusi psrs tautas komisāru padomes augstākā atestācijas vissavienības komisija. akreditācijai tika pakļauts arī profesors staņislavs kolbuševskis14. zinātnieka pozitīvam vērtējumam ļoti noderējis fakts, ka vācu vara turējusi viņu aizdomās par darbībām, kas vērstas pret to.

sākot no 1944. gada 16. oktobra, kolbuševskis apstiprināts kā Filoloģijas fakultātes profesors ar latvijas Valsts universitātes rektora lēmumu no 1944. gada 22. decembra, un kā romāņu filoloģijas katedras vadītājs ar latvijas Valsts universitātes rektora lēmumu no 1944. gada 26. decembra. (lVVab: 94)

profesors kolbuševskis vadījis romāņu filoloģijas katedru 1945. gadā pirmajā pusgadā. pa šo laiku tomēr pieņēmis lēmumu atgriezties polijā. no darba pienākumiem latvijas Valsts universitātē atbrīvots ar rektora lēmumu nr 236 no 1945. gada 12. oktobra, sakarā ar repatriāciju uz poliju (lVVab: 95).

10 informācija saņemta no prof. Jaceka kolbuševska – s. kolbuševska dēla.11 argentīna atbalstīja hitlerisko Vāciju. 12 informācija saņemta no prof. Jaceka kolbuševska – s. kolbuševska dēla.13 akreditācija bieži vien kalpoja par pamatu universitātes mācībspēku, īpaši – pirms-

kara profesoru, atlaišanai no darba. Jau pirmās padomju okupācijas laikā no darba atbrīvoti 10,2% zinātnisko un didaktisko darbinieku.

14 saglabātie dokumenti, īpaši komisijas vajadzībām sagatavoti padomju zinātnieku vērtējumi, liek spriest, ka profesora zinātniskie sasniegumi aplūkoti ļoti detalizēti (lVVab: 89-90).


w oficjalnym piśmie z 15 października 1945 r. władze ryskiej uczelni z prawdziwym żalem współpracy żegnały polskiego uczonego:

państwowy uniwersytet Łotwy żałuje, że rozstaje się pan z naszym gronem wykła-

dowców, odchodząc do pracy naukowo-dydaktycznej w odrodzonej, demokratycznej

polsce. w imieniu uniwersytetu wyrażam panu serdeczne podziękowanie za długą

i owocną dydaktyczną i naukową działalność w dziedzinie literatury słowiańskiej

i romańskiej oraz miłe koleżeństwo. uniwersytet ma nadzieję, że nie zerwie pan w pełni

związków z nim i będzie zadowolony z utrzymania kontaktów naukowych (lVVab: 93).

profesor stanisław kolbuszewski wraz z rodziną opuścił Łotwę 24 paź-dziernika 1945 r. (ihnatowicz 1993: 29).

pobyt stanisława kolbuszewskiego w rydze trudno byłoby nazwać epi-zodem w jego życiu. profesor w okresie łotewskim prowadził bardzo po-ważną i szeroko zakrojoną pracę badawczą, pedagogiczną i organizacyjną, w której rezultacie pojawił się w nauce polskiej pionier letonistyki, zwłaszcza w dziedzinie kultury i literatury niezastąpiony przez szereg dekad. w pew-nym sensie łotewskie prace profesora kontynuował jego syn stanisław Fran-ciszek kolbuszewski, którego zainteresowania skupiły się jednak w większo-ści na zagadnieniach językoznawczych i leksykograficznych. predestynowała go do tego doskonała znajomość języka łotewskiego; pierwsze lata swojego życia (do 12 roku życia) spędził przecież na Łotwie. poszczególne zagad-nienia letonistyczne rozwijał drugi z synów – Jacek kolbuszewski – przede wszystkim slawista. Dzięki pracy obu potomków profesora kolbuszewskiego i łotewskich zainteresowań, charakterystycznych dla całej rodziny, polska letonistyka rozwijała się także przez pierwsze lata powojenne, kiedy Łotwę i polskę oddzieliła kurtyna w postaci granicy zsrs.


oficiālajā vēstulē no 1945. gada 15. oktobra rīgas augstskolas vadība ar īstu nožēlu atvadījusies no poļu zinātnieka:

latvijas Valsts universitāte nožēlo, ka Jūs šķiraties no mūsu mācības spēku saimes,

aiziedami zinātniski pedagoģiskā darbā atjaunotajā demokratiskajā polijā. izsaku Jums

universitātes vardā sirsnīgu pateicību par Jūsu ilgo un sekmēm bagato pedagogisko

un pētniecisko darbību slavu un romāņu literatūras laukā un jauko kollēgiālitāti.

universitāte cer, ka Jūsu saites ar to pilnīgi nepārtrūks un būs priecīga par zinātniska

kontakta uzturēšanu (lVVab: 93).

profesors staņislavs kolbuševskis kopā ar ģimeni atstājis latviju 1945. gada 24. oktobrī (ihnatowicz 1993: 29).

staņislava kolbuševska uzturēšanos rīgā grūti būtu nosaukt par epizodi viņa dzīvē. savos „latvijas laikos” profesors veicis ļoti nopietnu un plašu zinātnisko, pedagoģisko un organizatorisko darbu, kura rezultātā kļuvis par latviešu filoloģijas pamatlicēju polijā un garām desmitgadēm turpinājis būt tās neaizvietojams speciālists, īpaši kultūras un literatūras jomās. nosacītā veidā profesora darbu turpinājis viņa dēls staņislavs Francišeks kolbu-ševskis, kas tomēr vairāk interesējies par valodniecības un leksikogrāfijas jautājumiem. Šis virziens bijis viņam it kā lemts, pateicoties viņa lieliskajai latviešu valodas prasmei; pirmos dzīves gadus (līdz 12 gadu vecumam) pavadījis taču tieši latvijā. atsevišķām latviešu valodniecības problēmām pievērsies arī otrais dēls – Jaceks kolbuševskis, kas tomēr bijis galvenokārt slāvu zinātņu pētnieks. pateicoties abu profesora kolbuševska dēlu darbam un interesēm, kas piemita visai kolbuševsku ģimenei, latviešu filoloģija polijā attīstījusies arī pirmajos pēckara gados, kad latviju un poliju šķīra padomju savienības robeža.

tulk. Joanna chojnicka (aMu poznaņa)


biblioGraFia biblioGrĀFiJa

Żródła archiwalne:lVVaa – Teczka osobowa Juliana Krzyżanowskiego, zespół nr 7427, opis nr

13, jednostka archiwalna nr 909.lVVab – Teczka osobowa Stanisława Kolbuszewskiego, zespół nr 7427, opis

nr 13, jednostka archiwalna 842.pan – Materiały Romana Pollaka, polska akademia nauk, archiwum

w warszawie oddział w poznaniu, sygn. p iii– 63, poz. spisu 223.

Literatura:aarne a., s. Thompson, 1961, The Types of the Folktale. A Classification and

Bibliography [FF Comunications 184], helsinki: academia scientiarum Fennica.

albin J., 1993, Polski ruch narodowy na Łotwie w latach 1918-1939, wrocław: wydawnictwo uniwersytetu wrocławskiego.

antēna i., 2000, Latvija 19. gadsimtā: Vēstures apceres, rīga: latvijas vēstures institūta apgads.

briedis J., 2002, Augstākās tehniskās izglītības vēsture Latvijā, 1. Daļa. Ri-gas Politehnikums. Rīgas Politehniskais institūts 1862-1919, rīga: rīgas tehniska universitāte.

czernik s., 1938, Antologia poezji łotewskiej, ostrzeszów: biblioteka okolicy poetów.

Durejko a., 2001, Polskie życie kulturalne i literackie na Łotwie w XX w., wrocław: oficyna wydawnicza sudety.

ihnatowicz z., 1993, stanisław kolbuszewski. profesor uniwersytetu w ry-dze, [w:] w. Dynak [red.], Stanisław Kolbuszewski (1901-1965), wrocław: wydawnictwo uniwersytetu wrocławskiego, 25-32.

Janicki a., 2005, Studenci polscy na Politechnice Ryskiej w latach 1862-1918. T. 1, Rys historyczny, Gdańsk: wydawnictwo uniwersytetu Gdańskiego.

Jēkabsons e., 1996, Poļi Latvijā . rīga: lza.Jēkabsons e., 2007, Piesardzīgā draudzība: Latvijas un Polijas attiecības 1919.

un 1920. gadā , rīga: lu akādemiskais Apgads.kolbuszewski J., 1993a, bibliografia stanisława kolbuszewskiego, [w:] w.

Dynak [red.], Stanisław Kolbuszewski (1901-1965), wrocław: wydawnic-two uniwersytetu wrocławskiego, 117-152.


kolbuszewski J., 1993b, kultura polska na Łotwie. przeszłość i teraźniejszość. próba zarysu całości (siłaczce z rygi pani Julii ostrowskiej in memoriam), [w:] e. walewander [red.], Polacy na Łotwie, lublin: katolicki uniwersytet lubelski, 45-72.

kolbuszewski s., 1932, sprawa docentów, Gazeta Polska (171), 3.kolbuszewski s., 1934, Odrodzona Polska w łotewskim ujęciu, komunikat

instytutu bałtyckiego w toruniu.kolbuszewski s., 1937, Główne rysy kultury łotewskiej, warszawa: towa-

rzystwo polsko-Łotewskie, 74-90. kolbuszewski s., 1938a, Poļu literatūra viduslaikos un renesansē, rīga: lu

studentu padomes grāmatnīca.kolbuszewski s., 1938b, Draugs un Palīgs. Praktyczny podręcznik do nauki

języka łotewskiego: gramatyka, rozmowy, słownik dla robotników rolnych i gospodarzy, riga: latvijas lauksaimniecibas kameras.

kolbuszewski s., 1939a, notes on the lithuanian literature, Baltic and Scan-dinavian Countries 3, 13.

kolbuszewski s., 1939b, Polska a Czechy. Zarys zagadnień kulturalnych, po-znań: naczelny instytut akcji katolickiej w polsce.

kolbuszewski s., 1939c, W stolicach państw bałtyckich, poznań: naczelny instytut akcji katolickiej.

krūza k., 1937, Poļu dzeja, tłum. k. krūza, wstęp s. kolbuszewski, rīga: Melnā Dzilna.

krzyżanowski J., 1934, Byliny. Studium z dziejów rosyjskiej epiki ludowej, wilno: instytut naukowo-badawczy europy wschodniej.

krzyżanowski J., 1935a, Paralele. Studia porównawcze z pogranicza litera-tury i folkloru, warszawa: towarzystwo literackie im. a. Mickiewicza: biblioteka polska.

krzyżanowski J., 1935b, Šmits p: „latviešu pasakas un teikas...” ryga, 1924-1935, Baltic Countries 1(1), 110-111.

krzyżanowski J., 1936, podanie łotewskie w poezji polskiej, Pion 4(13), 4-5.krzyżanowski J., 1938, zapomniani pionierzy zbliżenia łotewsko-polskiego,

Tygodnik Ilustrowany 80(47): 902.krzyżanowski J., 1947, Polska bajka ludowa w układzie systematycznym:

Bajka zwierzęca, t. 1, warszawa: towarzystwo naukowe warszawskie.


kusbers J., 2006, 1905 revolūcija cariskajā impērijā un tās nozīme baltijā, [w:] J. berziņš [red.], 1905. gads Latvijā. Pētījumi un starptautiskas konfe-rences materiāli, 2005. gada 11.-12. Janvāris, Rīga, rīgā: latvijas vēstures institūta apgāds, 58-72.

Łossowski p., 1990, Łotwa nasz sąsiad, warszawa: wydawnictwo Mozaika.rainis J., 1983, Kopoti raksti, t. 21, rīga: zinātne.skrzypek a., 1997, Stosunki polsko-łotewskie 1918-1939, Gdańsk: instytut

bałtycki.Šmits p., 1924-1935, Latviešu pasakas un teikas, t. 1-15, rīga: Valter un rapa.sozański J., r. szklennik [red.], 1994, Poļu kultūra Latvijā , rīga: polijas re-

publikas Vēstniecība rīgā.strādiņš J., i. Grosvalds, 1994, poļu zinātne un latvija, [w:] J. sozański,

r. szklennik, Poļu kultūra Latvijā. Latviešu variants, rīga: Vu polgrāfists, 29-40.

Švābe a., a. būmanis, k. Dišlers [red.], 1927-1934, Latviešu konversācijas vārdnīca, t. 1-22, rīga: a. Gulbja apgāds.

Volonte a., 1939, Bibliografiskas ziņas par Poliju: bibliografija no 1918. līdz 1938. gadam = Bibliografia poloników łotewskich za lata 1918-1938, rīga: lu studentu padomes grāmatnīca.

walewander e. [red.], 1993, Polacy na Łotwie, lublin: katolicki uniwersytet lubelski.

zakrzewski b., 1993, biogram wspomnieniowy profesora dr. stanisława kolbuszewskiego 25 rocznicę Jego śmierci. [w:] w. Dynak [red.], Stani-sław Kolbuszewski (1901-1965), wrocław: wydawnictwo uniwersytetu wrocławskiego, 9-16.

Pobyt Profesora Stanisława Kolbuszewskiego w Rydze na podstawie materiałów zachowanych w...

Documents

Transcript of Pobyt Profesora Stanisława Kolbuszewskiego w Rydze na podstawie materiałów zachowanych w...