OPRACOWANIE WYNIKÓW RATOWNICZYCH BADAŃ ARCHEOLOGICZNYCH PRZEPROWADZONYCH NA STANOWISKU NR 3 W...

Firma Archeologiczna Archeo-Explorers Wiesław Koszkul

Pracownia Archeologiczna Dariusz Majewski

OPRACOWANIE WYNIKÓW RATOWNICZYCH BADAŃ ARCHEOLOGICZNYCH

PRZEPROWADZONYCH NA STANOWISKU NR 3 W KRUSZYNIE (AUT 100), GM.

WŁOCŁAWEK, WOJ. KUJAWSKO-POMORSKIE

red. Wiesław Koszkul, Aleksander Danecki

KRAKÓW 2011

SPIS TREŚCI

I. Wstęp (W. Koszkul, A. Danecki)..........................................................................................1

I.1 Położenie stanowiska.................................................................................................1

I.2 Historia badań............................................................................................................2

I.3 Skład zespołu badawczego........................................................................................4

II. Metodyka badań (W. Koszkul, A. Danecki)........................................................................5

III. Carakterystyka faz zasiedlenia (A. Danecki)....................................................................7

IV. Charakterystyka morfologicznych cech obiektów nieruchomych (A. Danecki)..........11

IV.1 Jamy........................................................................................................................11

IV.2 Dołki posłupowe.....................................................................................................14

IV.3 Obiekty kultowe......................................................................................................17

IV.4 Glinianki..................................................................................................................17

IV.5 Paleniska..................................................................................................................17

IV.6 Studnie.....................................................................................................................17

IV.7 Wyrobiska żwiru......................................................................................................18

V. Kultura ceramiki wstęgowej rytej (A. Danecki)...............................................................19

V.1 Zabytki nieruchome...................................................................................................19

V.1.1 Zróżnicowanie przestrzenne osady …..............................................................20

V.1.2 Budynki słupowe..............................................................................................20

V.1.3 Kompleksy obiektów........................................................................................23

V.1.4 Obiekty wydzielone KCWR.......................................................................29

V.1.5 Podsumowanie............................................................................................29

V.2 Zabytki ruchome.......................................................................................................32

V.2.1 Ceramika – naczynia wydzielone......................................................33

V.2.2 Ceramika – materiał masowy............................................................35

V.2.3 Ceramika – Grupy technologiczne....................................................36

V.2.3.1. Pozyskiwanie gliny....................................................................36

V.2.3.2. Grupy technologiczne................................................................36

V.2.3.3. Metody wypału ceramiki...........................................................40

V.2.3.4. Rodzaje domieszki schudzajęcej................................................43

V.2.3.5. Rodzaje ornamentów..................................................................47

V.2.3.6. Podsumowanie i analogie...........................................................51

V.2.4 Formy naczyń.....................................................................................55

V.2.4.1. Naczynia kuliste.....................................................................56

V.2.4.2. Misy kuliste............................................................................57

V.2.4.3. Kubki......................................................................................57

V.2.4.4. Naczynia sitowate..................................................................57

V.2.4.5. Podsumowanie i analogie......................................................58

V.2.5 Artefakty krzemienne........................................................................59

VI. Kultura pucharów lejkowatych (A. Danecki).........................................................................61

VI.1 Zabytki nieruchome...................................................................................................61

VI.1.1. Podsumowanie.....................................................................................63

VI.2 Zabytki ruchome........................................................................................................64

VI.2.1. Naczynia wydzielone............................................................................64

VI.2.2. Materiał masowy...................................................................................67

VI.2.3. Artefakty krzemienne............................................................................67

VI.2.4. Artefakty kamienne...............................................................................70

VI.2.5. Artefakty kościane................................................................................71

VI.3 Technologia ceramiki KPL.......................................................................................72

VI.3.1. Grupy technologiczne..........................................................................72

VI.3.2. Formy naczyń......................................................................................73

VI.3.2.1. Puchar lejkowaty.....................................................................73

VI.3.2.2. Flasza z kryzą..........................................................................73

VI.3.2.3. Kubek (naczynie doniczkowate).............................................74

VI.3.3 Rodzaj domieszki..............................................................................75

VI.3.4 Podsumowanie..................................................................................75

VII. Pradzieje (A. Danecki)................... ........................................................................................77

VII.1 Zabytki nieruchome..................................................................................................77

VII.2 Zabytki ruchome.......................................................................................................77

VII.3 Podsumowanie..........................................................................................................78

VIII. Obiekty o nieustalonej chronologii (A. Danecki)................................................................78

VIII.1 Budynki słupowe......................................................................................................78

VIII.2 Kompleksy obiektów................................................................................................79

VIII.3 Pojedyncze obiekty...................................................................................................81

VIII.4 Podsumowanie..........................................................................................................83

IX. Wnioski końcowe ( A. Danecki).................. ............................................................................84

X. Bibligrafia...................................................................................................................................86

XI. Analizy specjalistyczne.............................................................................................................88

XI.1 Środowisko przyrodniczo-geograficzne stanowiska archeologicznego Kruszyn 3

wraz z otoczeniem (Małgorzata Wistuba).................................................................88

XI.2 Analiza zwierzęcych szczątkó kostnych ze stanowiska nr 3 w Kruszynie, gm.

Włocławek (Ulana Zielińska)...................................................................................117

XII. Tablice......................................................................................................................................130

XIII. Inwentarze

XIII.1 Inwentarz zabytków wydzielonych

XIII.2 Inwentarz zabytków masowych

XIII.3 Inwentarz próbek

XIII.4 Inwentarz obiektów

XIV. Plany

XIV.1 Plan nr 1 – plan stanowiska z uwzględnieniem terenu przebadanego w czasie

wszystkich sezonów badawczych w skali 1:1000

XIV.2 Plan nr 2 – plan stanowiska z uwzględnieniem terenu przebadanego w sezonie

2010 w skali 1:200

XIV.3 Plan nr 3 – plan sytuacyjny stanowiska nr 3 w Kruszynie w skali 1:10000

Wiesław Koszkul, Aleksander Danecki Kruszyn st. 3; AZP 49-47/6

I. Wstęp (W. Koszkul, A. Danecki)

W związku z budową odcinka autostrady A1 (nr AUT 100), w roku 2010 przeprowadzono

drugi etap1 wyprzedzających badań archeologicznych na stanowisku Kruszyn 3/6 AZP 49-47,

gmina Włocławek, wchodzącym w kolizję z w/w inwestycją. Badaniami objęto kolejne 115 arów

powierzchni stanowiska, rejestrując w sumie 2352 nieruchome obiekty archeologiczne, 316

fragmentów ceramiki,3 sześć naczyń wydzielonych, 3 artefakty kamienne, 3 artefakty krzemienne

oraz niewielką ilość4 krzemiennych odpadów poprodukcyjnych. Celem niniejszej pracy jest

opracowanie zabytków odkrytych w trakcie w/w badań archeologicznych oraz prezentacja ich

wyników.

Badania archeologiczne finansowane były przez Generalną Dyrekcję Dróg Krajowych i

Autostrad, Odział w Bydgoszczy, a ich wykonawcą (zgodnie z umowami nr GDDKiA-O/BY-

2/2814/28/2010 oraz GDDKiA-O/BY-R-2/2814/53/2010-U) było konsorcjum firm (Pracownia

Archeologiczna Dariusz Majewski, 74-110 Banie, ul. Baniewicka 10 oraz Firma Archeologiczna

Archeo-Explorers Wiesław Koszkul, 30-079 Kraków, Al. Kijowska 33/43). Wykopaliska

archeologiczne prowadzone były w okresie od 5 lipca do 8 października 2010 roku w oparciu o

pozwolenie konserwatorskie nr 29/2010, wydane przez WUOZ w Toruniu, Delegatura we

Włocławku w dniu 23.06.2010.

Podczas omawiania w niniejszym opracowaniu wyników badań archeologicznych ze

stanowiska Kruszyn 3, jeśli nie zaznaczono inaczej, autorzy będą mieli na myśli fragment

stanowiska badany w roku 2010. Ważniejsze dane, takie jak ilości obiektów i artefaktów oraz formy

naczyń i rodzaje obiektów, podsumowano dodatkowo w kontekście całego stanowiska. Przebadany

wcześniej teren oraz odkryte na nim zabytki opisane zostały w innym opracowaniu5.

I.1. Położenie stanowiska

Stanowisko archeologiczne Kruszyn 3 zlokalizowane jest w Polsce centralnej, w gminie

Włocławek w województwie kujawsko-pomorskim. Współrzędne geograficzne stanowiska to: 52º 1 Pierwszy etap badań miał miejsce w latach 2008-2009, w trakcie którego przebadano 243 ary.2 W tym 215 obiektów niedatowanych, 17 KCWR, 1 KPL, 1 pradziejowy.3 Przed sklejeniem zadokumentowano 527 fragmentów. W inwentarzu obiektów podano pierwotną ilość ceramiki

zebranej ze stanowiska. W inwentarzu zabytków podano ilość ceramiki po wyklejeniu naczyń. W inwentarzu zabytków wydzielonych podano ilości przedmiotów wydzielonych oraz ich fragmentów składowych.

4 W sumie 29 fragmentów.5 Rzepecki, Michałowicz 2010.

1


35’ 10’’ N, 18º 59’ 36’’ E. Pod względem regionalizacji fizyczno-geograficznej J. Kondrackiego

stanowisko zlokalizowane jest w prowincji Niżu Środkowoeuropejskiego, w podprowincji

Pojezierzy Południowobałtyckich, w makroregionie Pojezierza Wielkopolsko-Kujawskiego, a

dokładniej w mezoregionie Pojezierza Kujawskiego, na granicy z makroregionem Pradoliny

Toruńsko-Eberswaldzkiej, dokładniej z mezoregionem Kotliny Płockiej.

Stanowisko nr 3 w Kruszynie położone jest na obszarze równinnym, lekko pofałdowanym.

Zajmuje centralną6 część rozległego wzniesienia i prawdopodobnie ciągnie się w stronę zachodnią

od terenu objętego badaniami ratowniczymi. Teren na południe i północ od przebadanego w

omawianym etapie terenu został przebadany w latach 2008-2009. Całość przebadanego obszaru

stanowiska Kruszyn 3 została ujęta na planie nr 1.

Dokładny opis sytuacji geomorfologicznej znajduje się w załączonej do opracowania

ekspertyzie7 mgr Małgorzaty Wistuby z Katedry Paleogeografii i Paleoekologii Czwartorzędu

na Wydziale Nauk o Ziemi Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach.

I.2. Historia badań

Stanowisko nr 3 w Kruszynie zostało zaliczone do stanowisk objętych badaniami

związanymi z budową autostrady A-1. Podstawą do tego było zadokumentowanie osadnictwa na

jego terenie podczas badań AZP w roku 1983 oraz ich weryfikacja w latach 1999-2000 (Chłodnicki

2000). W latach 2008-2009 przeprowadzono tam badania archeologiczne na ok. 243 arach. Odkryto

ówcześnie 494 obiekty, z których 257 udało się wydatować (kultura ceramiki wstęgowej rytej – 117

obiekty, kultura późnej ceramiki wstęgowej – 9 obiektów, kultura pucharów lejkowatych – 1 obiekt,

kultura łużycka – 110 obiektów oraz 20 obiektów nowożytnych. Wśród obiektów wydzielono

głównie jamy (308 przypadków), dołki po słupach (178 przypadków), trzy studnie (KCWR), dwa

paleniska (KCWR) oraz 4 rowy nowożytne.

Podczas w/w wykopalisk zebrano materiał ceramiczny8 o łącznej ilości 3434 fragmentów, w

tym 2514 datowanych na KCWR, 185 fragmrntów kultury później ceramiki wstęgowej, 23

fragmenty KPL9, 667 fragmentów kultury łużyckiej, 45 fragmentów nowożytnych.

6 Plan nr 1.7 Rozdział XI.1 Środowisko przyrodniczo-geograficzne stanowiska archeologicznego Kruszyn 3 wraz z otoczeniem.8 Wykres nr 1, tablica nr 1.9 Licząc naczynia zachowane w całości i sklejone jako pojedyncze fragmenty.

2


KCWR PKCW KPL KŁ PRADZIEJE NOWOŻYTNE0

1000

2000

3000 2514

185 23

667

0 45304

0 12 0 5 0

Wykres nr 1

SEZON 2008-2009SEZON 2010

Wykres nr 1. Zestawienie ilościowe artefaktów ceramicznych.

TABELA NR 1MATERIAŁ CERAMICZNY KCWR PKCW KPL KŁ PRADZIEJE NOWOŻYTNE RAZEM

SEZON 2008-2009 2514 185 23 667 0 45 3434SEZON 2010 304 0 12 0 5 0 321

RAZEM 2818 185 35 667 5 45 3755

Tabela nr 1. Zestawienie ilościowe artefaktów ceramicznych.

Wystąpił również materiał krzemienny10 w ilości 129 fragmentów, z czego 96 powiązano z

KCWR, jeden odnaleziono w obiekcie późnej ceramiki wstęgowej, jeden w obiekcie KPL oraz

jeden w obiekcie kultury łużyckiej. Pozostałe krzemienie uznano za naturalne konkrecje.

KCWRPKCW

KPLKŁ

PRADZIEJENOWOŻYTNE

KONKRECJE NATURALNE

0

20

40

60

80

100 96

1 1 1 0 0

30

80

27

0 0 0 0

WYKRES NR 2


Wykres nr 2. Zestawienie ilościowe artefaktów krzemiennych i kamiennych.

10 Wykres nr 2, tablica nr 2.

3


TABELA NR 2MATERIAŁ KRZEMIENNY KCWR PKCW KPL KŁ PRADZIEJE NOWOŻYTNE KONKRECJE NATURALNE RAZEM

SEZON 2008-2009 96 1 1 1 0 0 30 129SEZON 2010 8 0 27 0 0 0 0 35

RAZEM 104 1 28 1 0 0 30 164

Tabela nr 2. Zestawienie ilościowe artefaktów krzemiennych i kamiennych.

Badania te wykazały jednak, iż stanowisko kontynuuje się w kierunku południowym,

konieczne więc było podjęcie dalszych badań ratowniczych. W wyniku przetargu wyłoniono

konsorcjum firm: Pracowni Archeologicznej Dariusz Majewski i Firmy Archeologicznej Archeo-

Explorers, które w roku 2010 przebadało pozostałą część osady wchodzącą w kolizję z planowaną

autostradą.

Podczas badań w roku 2010 odktyto 235 obiekty, spośród których 19 wydatowano na

podstawie ceramiki. Do fazy KCWR stanowiska przypisano 17 obiektów, jeden do fazy KPL,

natomiast w jednym przypadku nie udało się ustalić dokładnego datowania, choć prehistoryczne

pochodzenie materiału ceramicznego nie budziło wątpliwości.

Wśród odnalezionych obiektów wydzielono 96 jam, 133 dołki po słupach, dwa paleniska,

jeden grób ciałopalny, jedną gliniankę, jedną studnię oraz jedno wyrobisko żwiru.

I.3. Skład zespołu badawczego

Badaniami archeologicznymi na stanowisku kierował mgr Przemysław Szelest (kierownik

stanowiska), mgr A.Danecki (kierownik prac terenowych) oraz pracownicy techniczni:

− Katarzyna Wachowska – lic. arch. - Instytut Archeologii UJ – główny pracownik techniczny;

− Magdalena Kazimierczak – lic. arch. - Instytut Archeologii UJ – pracownik techniczny;

Skład zespołu opracowującego materiał źródłowy na potrzeby niniejszego opracowania

− mgr Aleksander Danecki: opracowanie znalezisk ruchomych i nieruchomych, rysunki ceramiki

(obróbka w programach graficznych)

− lic. Agata Laskowska: rysunki ceramiki (oryginały).

W trakcie opracowywania materiału źródłowego ze stanowiska nr 3 w Kruszynie,

konsultowano się z dr Markiem Nowakiem. Uwagi konsultanta dotyczyły głównie materiału

4


ceramicznego (zwłaszcza podziału na grupy technologiczne), jak również samego układu

opracowania oraz merytorycznej zawartości poszczególnych rozdziałów. W tym miejscu pragnę

wyrazić podziękowania za liczne wskazówki, które umożliwiły mi ukończenie niniejszego

opracowania.

W sprawach związanych z opracowaniem materiału krzemiennego konsultowano się z mgr

Bogumiłem Pilarskim oraz Izabelą Jurkiewicz, których cenne uwagi i obserwacje uwzględniono w

niniejszej pracy.

II. Metodyka badań (W. Koszkul, A. Danecki)

Prace archeologiczne w obrębie stanowiska prowadzone były w oparciu o siatkę arową11,

która została wyznaczona przez geodetów na terenie przewidzianym do badań. Wytyczono ją w

nawiązaniu do widocznej w terenie siatki arowej badanej już wcześniej części stanowiska oraz do

punktów państwowej osnowy poziomej i pionowej.

Badania rozpoczęto od mechanicznego zdjęcia warstwy ornej za pomocą sprzętu ciężkiego

(koparki skarpówki), do poziomu odkrycia stropów obiektów archeologicznych. Dalsza eksploracja

prowadzona była ręcznie za pomocą łopat, gracek lub szpachelek. Każdy ar z osobna został

odczyszczony12 („wyplantowany”) celem uzyskania jak najlepszej widoczności rysujących się na

poziomie odkrycia obiektów archeologicznych.

Dokumentacja badań archeologicznych prowadzona była zgodnie ze standardami badań

stanowisk archeologicznych przyjętych w Polsce do badań autostradowych. Na poziomie odkrycia

(poz. B) teren został zadokumentowany fotograficznie13, rysunkowo14 i opisowo.

Na potrzeby dokumentacji rysunkowej i fotograficznej ary podzielono dodatkowo na cztery

ćwiartki. Schemat podziału zamieszczono w tablicy MIII.

Następnie na każdym z wydzielonych obiektów założony został profil A-B (lub inny dla

kompleksów obiektów)15 i rozpoczynano eksplorację w części A obiektu metodą poziomów

arbitralnych co 10 lub 20 cm (rzadziej większych)16. Każdy kolejny poziom został

zadokumentowany fotograficznie, rysunkowo i opisowo aż do wypłycania się obiektu w tej części i

11 Tablica MIII.12 Tablica MCII.13 Tablica MCII.14 Tablica MCII.15 Tablica MCII.16 Tablica MCIII.

5


do uzyskania jego kształtu w profilu. Profil ten był następnie odczyszczany, dokumentowany

fotograficznie, rysunkowo i opisowo oraz pobierane były z niego w razie potrzeby próbki z warstw.

Kolejnym krokiem była eksploracja części B obiektu metodą poziomów arbitralnych oraz

dokumentacja poszczególnych poziomów tak samo jak to opisano powyżej w przypadku

dokumentacji części A obiektu. Niektóre obiekty, przede wszystkim te, których wypełnisko

sugerowało, iż nie przyniosą one żadnych ciekawych ustaleń, eksplorowano od razu do profilu. W

przypadku dużych obiektów, np. D205, zajmujących kilka arów, profile wyznaczono po

krawędziach arowych. Natomiast na arze D25 kompleks jam przecięto wspólnymi profilami i

eksplorowano przy jednoczesnym pozostawieniu świadków17, których profile zarejestrowano z

dwóch stron. Świadki te eksplorowano osobno z zachowaniem porządku eksploracji (odpowiednie

poziomy), tak jak w wypadku reszty obiektów na arze.

Wykonano również zdjęcia lotnicze stanowiska18, w celu zadokumentowania dużych

budynków słupowych oraz kompleksów obiektów19.

Z powodu niesprzyjających warunków atmosferycznych (intensywne okresowe deszcze),

kilka profili się obsunęło. W tym przypadku wykonano zdjęcie z nastawieniem na jak najszybsze

zadokumentowanie profilu.

17 Tablica MCII.18 Tablica MI, Tablica MII.19 Glinianka D205, budynek słupowy nr 3 i kompleksy obiektów 1-3.

6


III. Charakterystyka faz zasiedlenia (A. Danecki)

W niniejszym rozdziale opisane będą znaleziska ruchome i nieruchome znalezione podczas

wszystkch sezonów badawczych na stanowisku Kruszyn 3. Zawarta w tym rozdziale treść ma

zarysować ogólną sytuację osadniczą na stanowisku, podczas gdy pozostała część opracowania

skupiać się będzie na przedstawieniu wyników badań nad materiałem źródłowym pozyskanym w

czasie ostatniego etapu badań stanowiska.

Łącznie podczas wszystkich sezonów badawczych na stanowisku odkryto 729 obiektów20,

spośród których wydatowano 276. Z fazą KCWR wiązać można 117 obiektów, z kulturą późnej

ceramiki wstęgowej związanych było 9 obiektów, do fazy KPL zaliczono 2 obiekty, natomiast z

kulturą łużycką wiązać można 110 obiektów. Jeden obiekt wydatowano ogólnie na okres

prahistoryczny, a 20 obiektów okazało się mieć metrykę nowożytną.

KCWR PKCW KPL KŁ PRAHISTORIA NOWOŻYTNOŚĆ0

20406080

100120 117

91

110

0

2017

0 1 0 1 0

WYKRES NR 3


Wykres nr 3. Zestawienie ilościowe obiektów dadotawanych.

TABELA NR 3OBIEKTY DATOWANE KCWR PKCW KPL KŁ PRAHISTORIA NOWOŻYTNOŚĆ RAZEMSEZON 2008-2009 117 9 1 110 0 20 257SEZON 2010 17 0 1 0 1 0 19RAZEM 134 9 2 110 1 20 276ODSETEK 48,55% 3,26% 0,72% 39,86% 0,36% 7,25% 100,00%

Tabela nr 3. Zestawienie ilościowe obiektów dadotawanych.

20 Wykres nr 3, Tabela nr 3.

7


Wśród odnalezionych w czasie wszystkich sezonów badawczych obiektów, wydzielono21

404 jamy, 311 dołków po słupach, cztery paleniska, cztery studnie trzy rowy nowożytne, jak

również jeden grób ciałopalny, jedną gliniankę oraz jedno wyrobisko żwiru.

JAMY DOŁKI OBIEKTY KULTOWE WYROBISKA ŻWIRU GLINIANKI PALENISKA STUDNIE ROWY

050

100150200250300350 308

178

0 0 0 2 3 3

96133

1 1 1 2 1 0

WYKRES NR 4


Wykres nr 4. Zestawienie ilościowe obiektów według funkcji.

TABELA NR 4JAMY DOŁKI OBIEKTY KULTOWE WYROBISKA ŻWIRU GLINIANKI PALENISKA STUDNIE ROWY RAZEM

SEZON 2008-2009 308 178 0 0 0 2 3 3 494SEZON 2010 96 133 1 1 1 2 1 0 235Razem 404 311 1 1 1 4 4 3 729ODSETEK 55,42% 42,66% 0,14% 0,14% 0,14% 0,55% 0,55% 0,41% 100,00%

Tabela nr 4. Zestawienie ilościowe obiektów według funkcji.

Materiał ceramiczny22 odnaleziony podczas wszystkich sezonów badawczych liczył 3755

fragmentów, spośród których 2818 zaliczono do KCWR, 185 do późnej kultury ceramiki

wstęgowej, 35 do KPL, 667 do kultury łużyckiej, 5 fragmentów datowano ogólnie na pradzieje, 45

fragmentów zaś miało metrykę nowożytną.

Materiał krzemienny23 ze stanowiska Kruszyn 3 miał łącznie 164 fragmenty (wliczając w to

narzędzia takie jak siekiery, młotki czy rozcieracze). Większość materiału krzemiennego zaliczona

została do KCWR (104 fragmenty) oraz KPL (28 fragmentów). Po jednym fragmencie zaliczono do

późnej kultury ceramiki wstęgowej oraz kultury łużyckiej, a 30 fragmentów uznano za naturalne

konkrecje krzemienne.

21 Wykres nr 4, Tabela nr 4.22 Wykres nr 1, Tabela nr 1.23 Wykres nr 2, Tabela nr 2.

8


Mówiąc o osadnictwie na stanowisku nr 3 w Kruszynie trzeba zaznaczyć, że większość

obiektów mieszkalnych i gospodarczych związana była z KCWR oraz w mniejszym stopniu z

późną kulturą ceramiki wstęgowej i kulturą łużycką. Pozostałe kultury wystąpiły na stanowisku w

niewielkiej ilości obiektów nie tworzących skupisk czy kompleksów obiektów. Dlatego też

charakteryzując zasiedlenie osady w Kruszynie 3 należy największą uwagę zwrócić na obiekty

KCWR, późnej kultury ceramiki wstęgowej i kultury łużyckiej.

Osadnictwo KCWR wystąpiło w kilku skupiskach. Trzy z nich zadokumentowano podczas

wcześniejszych badań stanowiska, a ich opis można znaleźć w odpowiednim opracowaniu24.

Czwarte ze skupisk wystąpiło w południowej części badanego stanowiska i opisane będzie w

niniejszym opracowaniu.

Ogólnie sytuację osadniczą w fazie KCWR przedstawia plan nr 1. Widać na nim wyraźnie

cztery koncentracje obiektów KCWR (zarówno pojedynczych obiektów, jak i ich kompleksów,

bądź budynków słupowych).

Najbardziej na północ wysuniętą koncentrację oznaczono numerem 1. Składała się ona z

licznych jam połączonych w 6 układów gospodarczych oraz jednej chaty słupowej zachowanej

fragmentarycznie. Zajmowała ona SE część hektara A oraz NE część hektara B.

Na południowy zachód od pierwszej koncentracji wydzielono koncentrację nr 2. Składały

się na nią jedna chata słupowa oraz towarzyszący jej układ gospodarczy. Chata słupowa została

wyeksplorowana fragmentarycznie, albowiem jej zachodnia część wychodziła poza teren

przewidziany do badań. Koncentracja nr 2 znajdowała się w części W hektara B i wychodziła poza

teren badań archeologicznych.

Trzecia z kolei koncentracja znajdowała się na południe od opisanej wcześniej koncentracji

nr 2. Składały się na nią jedna chata słupowa oraz dwa układy gospodarcze. Zajmowała ona N część

hektara C prawie na całej jego szerokości.

Opisywane w niniejszym opracowaniu obiekty KCWR zaliczyć należy do kolejnej

koncentracji obiektów, stanowiącej południowy kraniec stanowiska Kruszyn 3. Wydzielono tu jedną

chatę słupową datowaną na tą fazę oraz jedną chatę słupową, która nie posiadała datowników, ale

prawdopodobnie można ją zaliczyć do KCWR (chociaż z powodów formalnych opisywana jest w

niniejszym opracowaniu jako niedatowana) oraz trzy kompleksy obiektów datowanych na KCWR.

Granicę koncentracji wyznacza duża glinianka, która prawdopodobnie stanowiła również

południową granicę opisywanej osady w tej fazie.

24 Rzepecki, Michałowicz 2010.

9


Podsumowując osadnictwo w fazie KCWR należy łącznie wyliczyć cztery chaty słupowe (z

powodu braku datowników, pominięto tu budynek słupowy nr 1) oraz 12 układów gospodarczych

(zwanych w niniejszym opracowaniu kompleksami obiektów).

Obiekty późnej kultury ceramiki wstęgowej koncentrowały się w południowej część areału

badanego we wcześniejszych sezonach. Opracowujący tę fazę badacze nie wydzielili tu żadnych

układów gospodarczych. Pojedyncze obiekty związane z tą kulturą wystąpiły również na arze A95

oraz A5. W sezonie 2010 nie stwierdzono żadnego obiektu datowanego na tę fazę.

Obiekty związane z kulturą łużycką również wystąpiły wyłącznie podczas wcześniejszych

badań stanowiska nr 3 w Kruszynie. Co prawda, pojedyncze obiekty wystąpiły na styku areałów

badanych w obu sezonach, ale większa część obiektów kultury łużyckiej koncentrowała się bardziej

na północ. We wcześniejszym opracowaniu wydzielono trzy koncentracje obiektów kultury

łużyckiej. Pierwsza koncentracja (koncentracja nr 1) zajmowała NW część hektara A i wydzielono

na niej konstrukcję słupową o charakterze mieszkalnym (konstrukcja nr 1). Druga koncentracja

obiektów (koncentracja nr 2) wystąpiła w SE narożniku hektara A i w NE narożniku hektara B. Tu

również wydzielono konstrukcję mieszkalną (konstrukcja nr 2). Największa z koncentracji

(koncentracja nr 3) obiektów kultury łużyckiej wystąpiła na prawie całym obszarze hektara B (poza

rejonem skrajnie północnym) oraz w N części hektara C. Wydzielono tu dwie konstrukcje

mieszkalne (konstrukcja 3 i 4). Trzeba jednak zaznaczyć, o czym wspomina autorka opracowania25,

że wydzielono sporą liczbę dołków słupowych nie tworzących wyraźnych skupisk, które mogły

pochodzić ze zniszczonych konstrukcji mieszkalnych. W sezonie 2010 nie stwierdzono żadnego

obiektu datowanego na tę fazę.

25Kot 2010.

10


IV. Charakterystyka morfologicznych cech obiektów nieruchomych (A. Danecki)

Niniejszy rozdział przedstawia charakterystykę wszystkich obiektów archeologicznych

odkrytych w omawianym etapie badań (235), bez dzielenia ich ze względu na przynależność

chronologiczną. Podział obiektów ze względu na chronologię i funkcję opisany będzie osobno dla

każdej z faz, w podrozdziałach dotyczących odpowiednich faz chronologicznych26.

W omawianym etapie badań na stanowisku wyróżniono 7 głównych typów obiektów: jamy,

dołki posłupowe, groby ciałopalne, paleniska, studnie, glinianki i wyrobiska żwiru. Zestawienie

ilościowe przedstawione jest w tabeli nr 1A.

W rozdziale tym podsumowano również ogólną liczbę obiektów odkrytych przed

opisywanym w niniejszym opracowaniu sezonem 2010. Zestawienie ilościowe rodzajów obiektów

łącznie ze wszystkich sezonów badawczych ilustruje tabela nr 4 i wykres nr 4.

IV.1 Jamy

W trakcie badań w roku 2010 na stanowisku Kruszyn 3 wydzielono 96 jam. Różnią się one

między sobą rozmiarami, kształtem oraz rodzajem wypełniska. Zazwyczaj do czynienia mamy z

niewielkimi obiektami o jednej bądź dwóch warstwach, lecz w niektórych przypadkach zdarzają się

obiekty o dużych rozmiarach i wielu warstwach. W niniejszym podrozdziale zarysowano cechy

morfologiczne jam, takie jak rozmiary, kształt obrysu i profilu oraz ilość warstw. Problem funkcji

poszczególnych jam podjęto w osobnych rozdziałach, z uwzględnieniem ich przynależności

kulturowej27.

Rozmiary jam wahają się od 28 do 494 cm (mierzone przy najdłuższym boku obiektu).

Natomiast głębokości jam zawierają się w przedziale od 6 do 200 cm. Niewielkie rozmiary oraz

głębokości niektórych jam wynikały głównie ze stanu ich zachowania28. Większość obiektów

jamowych była sporych rozmiarów29, a największe z nich30 osiągały wielkość rzędu 278 x 494 cm.

Głębokość jam tylko sporadycznie wynosiła kilka centymetrów, przeważnie miały one głębokość

kilkudziesięciu centymetrów, a nierzadko powyżej metra31. Najgłębszą jamą na stanowisku 3 w

26 Rozdział III.27 Rozdział III.28 Spągowa część obiektu.29 Inwentarz obiektów.30 Np. obiekt D188.31 Inwentarz obiektów.

11


Kruszynie był obiekt D47 mający, aż 200 cm głębokości.

Wypełniska jam należą na tym stanowisku do najbardziej skomplikowanych, choć

większość z odkrytych tu 96 jam miała zaledwie jedną warstwę. Zdarzają się jednak dość często

jamy o wielowarstwowej strukturze, w jednym przypadku w obiekcie D47 wydzielono aż 15

warstw.

Zróżnicowanie wewnętrzne jam ze względu na ilość warstw ilustruje tabela nr 5 i wykres nr 5.

JAMY 1-WARSTWOWEJAMY 2-WARSTWOWE



JAMY 15-WARSTWOWE

0,00%

20,00%

40,00%

60,00%

80,00%

100,00%73,96%

7,29% 6,25% 7,29% 3,13% 1,04% 1,04%

WYKRES NR 5

Wykres nr 5. Zestawienie obiektów według ilości warstw.

Tabela nr 5. Zestawienie obiektów według ilości warstw.

Jamy ze stanowiska nr 3 w Kruszynie miały różne kształty. Przeważnie były to obiekty o

owalnym bądź nawet kolistym zarysie, jednak nierzadko ich kształt był wydłużony, a w

sporadycznych przypadkach zupełnie nieregularny.

12

TABELA NR 5JAMY 1-WARSTWOWE JAMY 2-WARSTWOWE JAMY 3-WARSTWOWE JAMY 4-WARSTWOWE JAMY 5-WARSTWOWE JAMY 6-WARSTWOWE JAMY 15-WARSTWOWE RAZEM

ILOŚĆ 71 7 6 7 3 1 1 96ODSETEK 73,96% 7,29% 6,25% 7,29% 3,13% 1,04% 1,04% 100,00%


Zróżnicowanie wewnętrzne jam ze względu na kształt obrysu ilustruje tabela nr 6 i wykres nr 6.

JAMY O KSZTAŁCIE OWALNYMJAMY O KSZTAŁCIE OKRĄGŁYM

JAMY O KSZTAŁCIE WYDŁUŻONEGO OWALUJAMY O KSZTAŁCIE NIEREGULARNYM

0,00%

50,00%

100,00%37,50%

4,17%25,00% 33,33%

WYKRES NR 6

Wykres nr 6. Zestawienie jam według kształtu obrysu.

Tabela nr 6. Zestawienie jam według kształtu obrysu.

Jamy ze stanowiska nr 3 w Kruszynie różniły się również rodzajem przekroju.

Wydzielono przekroje o kształcie nieckowatym, walcowatym32 oraz nieregularnym. W kilku

przypadkach obiekty jamowe wychodziły poza granice badanego terenu i nie można było dokładnie

ustalić kształtu ich przekroju (w takich przypadkach opisywano ich kształt jako nieregularny).

Profil obiektu D121 i D202 uległ zniszczeniu zanim został zadokumentowany33.

Zróżnicowanie wewnętrzne jam ze względu na kształt przekroju ilustruje tabela nr 7 i wykres nr 7.

PRZEKRÓJ NIECKOWATY PRZEKRÓJ NIEREGULARNY PRZEKRÓJ WALCOWATY PRZEKRÓJ ZNISZCZONY0,00%

20,00%

40,00%

60,00%

80,00%

100,00%

67,71%

25,00%

5,21% 2,08%

WYKRES NR 7

Wykres nr 7. Zestawienie jam według kształtu przekroju.

32 Niekiedy w literaturze taki rodzaj profilu określa się jako trapezowaty.33 Zniszczenie profili obiektów spowodowały obfite deszcze.

13

TABELA NR 6JAMY O KSZTAŁCIE OWALNYM JAMY O KSZTAŁCIE OKRĄGŁYM JAMY O KSZTAŁCIE WYDŁUŻONEGO OWALU JAMY O KSZTAŁCIE NIEREGULARNYM RAZEM

ILOŚĆ 36 4 24 32 96ODSETEK 37,50% 4,17% 25,00% 33,33% 100,00%


Tabela nr 7. Zestawienie jam według kształtu przekroju.

IV.2. Dołki posłupowe

W niniejszym podrozdziale opisane będą obiekty w formie dołków posłupowych, z

uwzględnieniem ich cech morfologicznych, takich jak rozmiar, kształt obrysu i profilu oraz ilość

warstw.

Obiekty w formie dołków posłupowych należą do najczęściej występujących na omawianej

części stanowiska nr 3 w Kruszynie. Wyróżniono 133 takie obiekty. Występowały one

samodzielnie, w grupach, jak również tworzyły bardziej skomplikowane struktury, tj. budynki

słupowe.

Rozmiary dołków po słupach wahały się od 18 do 106 cm (mierzone przy najdłuższym boku

obiektu). Głębokość dołków po słupach wahała się od 4 do 73 cm. Niewielka głębokość niektórych

dołków posłupowych wynikała z ich stanu zachowania34.

Większość z dołków po słupach to obiekty jednowarstwowe. W kilku przypadkach mamy

jednak do czynienia ze śladem po słupie, któremu towarzyszyły pozostałości warstw mogących

wskazywać na sposób wznoszenia budynków słupowych35. W tych przypadkach w obrębie obiektu

wydzielono do 4 warstw.

34 Spągowa część obiektu.35 Można wyróżnić warstwę powstałą jako wkop pod osadzenie słupa, warstwę stabilizacyjną (obsypka) lub naprawczą

oraz negatyw samego słupa.

14

TABELA NR 7PRZEKRÓJ NIECKOWATY PRZEKRÓJ NIEREGULARNY PRZEKRÓJ WALCOWATY PRZEKRÓJ ZNISZCZONY RAZEM

ILOŚĆ 65 24 5 2 96ODSETEK 67,71% 25,00% 5,21% 2,08% 100,00%


Zróżnicowanie wewnętrzne jam ze względu na ilość warstw ilustruje tabela nr 8 i wykres nr 8.

DOŁKI 1-WARSTWOWE DOŁKI 2-WARSTWOWE DOŁKI 3-WARSTWOWE DOŁKI 4-WARSTWOWE0,00%

50,00%

100,00% 90,23%

6,02% 2,26% 1,50%

WYKRES NR 8

Wykres nr 8. Zestawienie dołków według ilości warstw.

TABELA NR 8

RAZEM

ILOŚĆ 120 8 3 2 133ODSETEK 90,23% 6,02% 2,26% 1,50% 100,00%

DOŁKI 1-WARSTWOWE

DOŁKI 2-WARSTWOWE

DOŁKI 3-WARSTWOWE

DOŁKI 4-WARSTWOWE

Tabela nr 8. Zestawienie dołków według ilości warstw.

Dołki po słupach ze stanowiska nr 3 w Kruszynie miały różne kształty. Przeważnie były to

obiekty o owalnym bądź nawet kolistym zarysie, jednak nierzadko ich kształt był wydłużony, a w

sporadycznych przypadkach zupełnie nieregularny.

Zróżnicowanie wewnętrzne dołków ze względu na kształt obrysu ilustruje tabela nr 9 i wykres nr 9.

DOŁKI O KSZTAŁCIE OWALNYMDOŁKI O KSZTAŁCIE OKRĄGŁYM

DOŁKI O KSZTAŁCIE WYDŁUŻONEGO OWALUDOŁKI O KSZTAŁCIE NIEREGULARNYM

0,00%20,00%40,00%60,00%80,00%

100,00%

57,14%

32,33%

7,52% 3,01%

WYKRES NR 9

Wykres nr 9. Zestawienie dołków według kształtu obrysu.

15


TABELA NR 9DOŁKI O KSZTAŁCIE OWALNYM DOŁKI O KSZTAŁCIE OKRĄGŁYM DOŁKI O KSZTAŁCIE WYDŁUŻONEGO OWALU DOŁKI O KSZTAŁCIE NIEREGULARNYM RAZEM

ILOŚĆ 76 43 10 4 133ODSETEK 57,14% 32,33% 7,52% 3,01% 100,00%

Tabela nr 9. Zestawienie dołków według kształtu obrysu.

Dołki po słupach ze stanowiska nr 3 w Kruszynie różniły się również rodzajem przekroju.

Wydzielono przekroje o kształcie nieckowatym, walcowatym oraz nieregularnym. W jednym

przypadku (obiekt D65) nie udało się zarejestrować profilu obiektu36.

Zróżnicowanie wewnętrzne dołków ze względu na kształt przekroju ilustruje tabela nr 10 i

wykres nr 10.

Wykres nr 10. Zestawienie dołków według kształtu przekroju.

Tabela nr 10. Zestawienie dołków według kształtu przekroju.

36 Obiekt został zniszczony przez ulewny deszcz.

16

TABELA NR 4.B

RAZEM

ILOŚĆ 115 11 6 1 133ODSETEK 86,47% 8,27% 4,51% 0,75% 100,00%

PRZEKRÓJ NIECKOWATY

PRZEKRÓJ NIEREGULARNY

PRZEKRÓJ WALCOWATY

PRZEKRÓJ ZNISZCZONY

10,00%

20,00%

30,00%

40,00%

50,00%

60,00%

70,00%

80,00%

90,00%

100,00%86,47%

8,27% 4,51% 0,75%

WYKRES NR 10


IV.3. Obiekty kultowe

Jeden obiekt odkryty podczas omawianego etapu badań na stanowisku Kruszyn 3 został

sklasyfikowany jako obiekt kultowy (obiekt C180).

Obiekt C180 miał prawie okrągły kształt obrysu o rozmiarach 156 x 161 cm, a jego przekrój

był walcowaty. Głębokość obiektu wynosiła 44 cm. Wypełnisko stanowiły 4 warstwy.

IV.4. Glinianki

Jako potencjalną gliniankę zinterpretowano jeden obiekt (D205). Był to największy z

odkrytych obiektów i mierzył 16 x 32,2 m i miał 50 cm głębokości. Glinianka miała nieregularny,

podłużny kształt w rzucie poziomym oraz była bardzo nieregularna w przekroju. Obiekt składał się

z jednej jednolitej warstwy.

IV.5. Paleniska

Na stanowisku nr 3 w Kruszynie odnaleziono dwa obiekty, które najprawdopodobniej

można interpretować jako paleniska.

Obiekt D215 był owalny w kształcie i mierzył 170 x 190 cm. Jego profil był nieckowaty, a

głębokość sięgała 40 cm. Wydzielono w nim 4 warstwy. Zawierał liczne ślady przepalenia i polepy.

Obiekt D216 był owalny w kształcie i mierzył 230 x 24 cm. Jego profil był nieckowaty, a

głębokość sięgała 60 cm. Wydzielono w nim 4 warstwy. Zawierał liczne ślady przepalenia i polepy.

IV.6. Studnie

Jeden z obiektów odnalezionych na stanowisku 3 w Kruszynie pełnił najprawdopodobniej

funkcję studni.

Obiekt C162 miał okrągły kształt i podłużny walcowaty przekrój. Jego rozmiary wynosiły

67 x 68 cm, a głębokość sięgała aż 145 cm. Właśnie głębokość obiektu może potwierdzać jego

interpretację jako studni. Wypełnisko stanowiła jedna jednolita ciemna warstwa37.

37 Podobne obiekty odnaleziono na stanowisku 3 w Kruszynie podczas wcześniejszych badań. Były to obiekty A42 (ar A85), A46 (ar A85/95) i obiekt B51 (ar B19). Studnia C162 kształtem najbardziej przypomina obiekt A42, natomiast układem warstw przypomina najbardziej obiekt B51. W studni C162 nie wystąpił natomiast materiał ceramiczny.

17


IV.7. Wyrobiska żwiru.

Na stanowisku nr 3 w Kruszynie odnaleziono jeden obiekt, który można zinterpretować jako

hipotetyczne wyrobisko żwiru, bądź wkop w poszukiwaniu gliny, na którą jednak w tym miejscu

nie natrafiono (D125). Miał on rozmiar 242 x 272 cm i nieregularny kształt obrysu. Jego przekrój

również był nieregularnego kształtu. Głębokość obiektu D125 wynosiła 40 cm. Wypełnisko

stanowiły 2 warstwy.

18


V. Kultura ceramiki wstęgowej rytej (A. Danecki)

V.1. Zabytki nieruchome

Na opisywanej części stanowiska nr 3 w Kruszynie zidentyfikowano 17 obiektów KCWR.

Występowały one samodzielnie, tworząc kompleksy, jak również towarzysząc budynkom

słupowym. Wśród nich wydzielono 4 jamy, prawdopodobnie o charakterze zasobowym38, 11 jam,

prawdopodobnie o charakterze odpadowym39 oraz gliniankę40 i wyrobisko żwiru41.

JAMY GLINIANKI WYROBISKA ŻWIRU0

5

10

15

20

15

1 1

WYKRES NR 11

Wykres nr 11. Zestawienie obiektów KCWR według funkcji.

Tabela nr 11. Zestawienie obiektów KCWR według funkcji.

W niniejszym rozdziale opisane będzie zróżnicowanie przestrzenne osady w fazie KCWR.

Podjęta będzie również próba interpretacji funkcji poszczególnych obiektów lub ich skupisk.

Do fazy KCWR zaliczono także budynek słupowy nr 3, chociaż żaden z jego obiektów 38 Obiekt D8, D46, D47 i D124.39 Obiekt C177, D188, D190, D191, D196, D197, D198, D199, 200, D201, F5.40 Obiekt D205.41 Obiekt D125. Funkcja obiektu jest hipotetyczna, jednak zważając na obecność tłucznia mineralnego w masie

ceramicznej naczyń KCWR, można zaryzykować stwierdzenie, że pozyskiwano go lokalnie. Obiekt D125 jest najbliższym (budynku słupowego nr 3), w którym można by pozyskać ten surowiec. Poza arem D23, żwir nie występował na stanowisku.

19

TABELA NR 11OBIEKTY KCWR JAMY GLINIANKI WYROBISKA ŻWIRU RAZEM

ILOŚĆ 15 1 1 17


składowych nie posiadał materiału datującego. Jednak obecność ceramiki KCWR w obiektach

towarzyszących oraz sam układ kompleksów obiektów związanych z budynkiem słupowym nr 3

pozwala na zaliczenie go do fazy KCWR, jako przedstawiciela typowej dla tej kultury długiej chaty

słupowej.

V.1.1. Zróżnicowanie przestrzenne osady

Jak już wspomniano, do fazy KCWR zaliczono 17 obiektów oraz budynek słupowy nr 3.

Tworzyły one cztery zgrupowania obiektów42. W większości skupiały się w zachodniej części

stanowiska, pomiędzy glinianką D205, a budynkiem słupowym nr 3. Jedynie kompleks obiektów nr

5 znajdował się we wschodniej części badanego obszaru. Wydaje się, że kompleksy 1, 2 i 3 wraz z

budynkiem słupowym nr 3 i glinianką D205 mogły stanowić strefę gospodarczo-mieszkalną dla

ludzi zamieszkujących budynek słupowy nr 3.

Poza wyżej wymienionymi obiektami, mamy również do czynienia z obiektami

występującymi samodzielnie43, nie tworzącymi skupisk oraz nie wchodzącymi w żadne relacje z

innymi obiektami.

V.1.2. Budynki słupowe

Budynek słupowy nr 344

Do fazy KCWR zaliczono budynek słupowy nr 3. Głównym kryterium jego zaliczenia do tej

fazy było powiązanie budynku z towarzyszącymi mu obiektami datowanymi na fazę KCWR45.

Dodatkowym argumentem za zaliczeniem budynku słupowego nr 3 do fazy KCWR był specyficzny

rozkład konstrukcyjny (pozostałości po słupach nośnych) charakterystyczny dla długich domów

KCWR, tak z Kujaw, jak i innych obszarów Polski.

Budynek znajdował się na arze D12, D13, D22, D23, D32, D33 i prawdopodobnie

kontynuował się w stronę południowo-zachodnią. Część zachodnia i południowa budynku nie

została przebadana, ponieważ wychodziła poza obszar objęty wykopaliskami. Na planie stanowiska

zaznaczono prawdopodobny zasięg budynku.

42 Kompleks obiektów nr 1,2 i 3 oraz budynek słupowy nr 3.43 Jama odpadowa nr C177 i D201.44 Tablica IV.45 Obiekt D124 i D125.

20


Budynek składa się z 29 dołków46 po słupach oraz jamy zasobowej47 i jamy o nieustalonej

funkcji48, jak również z domniemanego wyrobiska żwiru49. Niektóre dołki po słupach są większe i

głębsze od innych50. Prawdopodobnie były w nich umiejscowione większe słupy nośne. W

pozostałych dołkach po słupach umiejscowione były prawdopodobnie mniejsze słupy, być może z

konstrukcji ścian. Dokładne rozmiary obiektów oraz ich wypełnisk znajdują się w inwentarzu

obiektów51.

Budynek był zbudowany na osi północ-południe. W swojej zachowanej części miał

rozmiary ok. 9,2 x 24 m. Wydaje się jednak, że mógł rozciągać się znacznie dalej na południe,

jednak z powodu nie przebadania pozostałej części budynku, nie można podać dokładnej długości

chaty.

Dołki posłupowe tworzące budynek mają różne kształty i głębokości. Mamy tu do czynienia

z dużymi i głębokimi, wielowarstwowymi dołkami pod słupy nośne budynku, tj. np. obiekt D130,

D131, D139 i D161. Występują również płytkie nieckowate dołki o niewielkiej średnicy, tj. np.

obiekty D150, D163 i D186. Miąższość dołków po słupach waha się od ok. 8 cm do ok. 73 cm.

Na planie widoczne są cztery rzędy słupów, nie jest jednak wykluczone że mogło być ich pięć 52.

Widoczne są również liczne dołki po słupach odchodzące od osi głównych rzędów słupów. Były to

najprawdopodobniej słupy służące naprawie budynku (D136), ewentualnie słupy konstrukcyjne

ścian działowych (D163) bądź zewnętrznych (D137).

Typowy długi dom KCWR miał od dwóch do pięciu rzędów słupów53. Najczęściej było to

pięć rzędów. Bocznym ścianom zazwyczaj towarzyszyły długie rowy gliniankowe, jednak nie

zawsze54. Przeważnie budynek miał wyraźny podział na części. W zależności od rozmiarów

budynku, ilość części mogła się różnić, a niejednokrotnie stan zachowania budynku nie pozwalał na

wydzielenie konkretnych stref w jego obrębie.

Opisywany budynek prawdopodobnie składał się z trzech części: północnej, centralnej i

południowej. Niestety, część południowa całkowicie wychodziła poza obszar badań stanowiska.

46 Obiekty D126, D128, D129, D130, D131, D132, D138, D139, D140, D141, D142, D143, D144, D145, D146, D147, D148, D149, D150, D151, D158, D159, D160, D161, D163, D185, D186.

47 Obiekt D124.48 Obiekt D135.49 Obiekt D125.50 Tablica V-2,3,4,5.51 Inwentarz obiektów.52 Analizując plany domów słupowych z terenów objętych kulturą ceramiki wstęgowej rytej, można dojść do wniosku,

że pięć rzędów słupów było najbardziej typowym układem. 53 Czekaj-Zastawny 2008, Ryc. 7-15. 54 Żaden z budynków słupowych wydzielonych na opisywanym stanowisku nie posiadał rowów wzdłuż ścian

bocznych.

21


Część centralną tworzyły duże słupy nośne55. W tej części budynku mogło znajdować się wejście

(prawdopodobnie od strony wschodniej). Wydaje się, że od wejścia pomiędzy obiektami D126 i

D185 do środka budynku prowadził korytarz tworzony przez obiekty D130, D139 i D163 od strony

północnej i obiekty D129 i D138 od strony południowej. Z korytarza w centralnej części budynku

prowadziły zapewne wejścia do części północnej i południowej. Część ta stanowiła więc swego

rodzaju ciąg komunikacyjny i mogła funkcjonować jako sień56.

Część północną budynku tworzyły obiekty koncentrujące się na arze D12 i D13. Mogła to

być część mieszkalna lub użytkowa (albo spełniać obie te funkcje jednocześnie). Niestety

fragmentaryczne przebadanie budynku nie pozwala na głębszą analizę funkcji poszczególnych

części budynku.

Budynkowi towarzyszyły jama D12457. Materiał ceramiczny zachowany w obiekcie

wydatowano na fazę klasyczną KCWR. Obiekt ten umiejscowiony był w bezpośrednim sąsiedztwie

budynku słupowego nr 3, prawdopodobnie w pobliżu wejścia do budynku. Jama D124 miała

owalny kształt i rozmiary ok. 130 x 98 cm oraz ok. 91 cm głębokości.

Kolejnym obiektem towarzyszącym budynkowi słupowemu nr 3 była jama D125, która

prawdopodobnie stanowiła wyrobisko żwiru, używanego zapewne do produkcji mineralnej

domieszki do masy ceramicznej. Obiekt miał nieregularny kształt i bardzo nieregularny profil.

Mierzył ok. 272 x 242 cm i ok. 40 cm głębokości. W obiekcie tym znaleziono fragmenty ceramiki

KCWR.

Do obiektów towarzyszących budynkowi słupowemu nr 3 zaliczamy również niedatowaną

płytką jamę D135. Obiekt ten miał owalny kształt o rozmiarach ok. 177 x 124 cm i głębokości

zaledwie 8 cm. Funkcja jamy D135 nie została ustalona. Być może jest to spągowa część jamy

odpadowej lub zasobowej.

Podsumowując, budynek słupowy nr 3 to duża konstrukcja słupowa o wyraźnie

zaznaczonym podziale wewnętrznym na 3 części. Północna i południowa58 część miała

prawdopodobnie charakter mieszkalno-użytkowy, a centralna część służyła najpewniej za ciąg

komunikacyjny i sień. Budynek został przebadany fragmentarycznie, ale część zadokumentowana

pozwala na wyciągnięcie wniosków na temat konstrukcji budynku, jego umiejscowienia oraz

rozkładu wewnętrznego.

55 Obiekty D130, D131, D139, D161, D185.56 Hipotetycznie ta części budynku mogła służyć jako zapora dla wiatru, który zamiast dostawać się do całego

budynku, zatrzymywał się w sieni.57 Tablica VI-11.58 Tą część wydzielono na podstawie porównań do innych planów budynków słupowych KCWR.

22


V.1.3 Kompleksy obiektów

Na stanowisku nr 3 w Kruszynie wydzielono 4 kompleksy obiektów datowane na fazę

KCWR. Trzy59 z nich zlokalizowano w zachodniej części badanego terenu, jeden60 zaś we

wschodniej części.

Kompleks obiektów nr 161

Kompleks obiektów nr 1 znajdował się na arze D15, D25 i D26, w zachodniej części

stanowiska. Składał się z 11 obiektów, w tym dwóch dołków62 po słupach i dziewięciu jam63.

Obiekty otoczone były ciemnobrązową warstwą powstałą na skutek chemicznego wytrącenia się w

glebie związków organicznych stanowiących wypełnisko górnych warstw obiektów należących do

kompleksu.

Obiekty nr D8, D46 i D47 zostały wydatowane na podstawie ceramiki. Pozostałe obiekty nie

posiadają datowników, ale można założyć, że mogły pochodzić z tej samej fazy chronologicznej.

Najwięcej ceramiki zebrano z obiektu D8 i D47. Obiekty te mają niewyjaśnioną względem siebie

sytuację stratygraficzną64. Nie jest do końca pewne, który z nich był wcześniejszy, jest też możliwe,

że powstały w tym samym czasie. Materiał ceramiczny z obu obiektów datowany jest na tą samą

fazę KCWR i ciekawe jest to, iż sklejał się ze sobą tworząc naczynia. W odpowiednich tablicach65

zebrano rysunki ceramiki z poszczególnych obiektów tego kompleksu.

Jamy D42, D46 i D47 miały najprawdopodobniej funkcję zasobową. Funkcji pozostałych

jam nie możemy być pewni w stu procentach. Cały kompleks mógł więc służyć magazynowaniu

zapasów. Zapewne w dużych naczyniach zasobowych, których fragmenty znaleziono w obiektach

D866 i D47. Dodatkowo w przypadku jamy D47, mamy do czynienia z dwoma fazami

użytkowania67. Wydaje się również, że w pobliżu dużych jam z czasem wkopywano kolejne

mniejsze, być może nawet dodano konstrukcję dachu, o czym mogą świadczyć pozostałości po

dołkach słupowych. Wydaje się również, że jama D47 była późniejsza od innych dużych jam w tym

kompleksie.59 Kompleks obiektów nr 1,2 i 3.60 Kompleks obiektów nr 5.61 Tablica VII, VIII, IX, X, DCX, DCXI, DCXII, DCXIII.62 Obiekt D49 i D121.63 Obiekt D8, D42, D43, D44, D45, D46, D47, D48, D107.64 Najprawdopodobniej obiekt D47 powstał później niż D8.65 Tablica CIX, CX, CXI, CXII, CXIII, CXIV.66 Tablica CIX.67 Tablica IX-3; Tablica X-1,2; Tablica DCXII-2,3.

23


Obiekty kompleksu powstawały zapewne w kilku fazach, trudno jednak dokładnie ustalić

kolejność ich powstawania. Prawdopodobnie jako pierwsze powstały mniejsze obiekty D8, D44,

D45, D48, D107 i być może dołki po słupach D49 i D121. W następnej kolejności powstały obiekty

D42 i D43 (choć nie muszą one być równoczasowe), dopiero potem dodano kolejną dużą jamę D46,

a następnie największą D47.

Długość użytkowania tego kompleksu jam zasobowych nie jest możliwa do ustalenia, ale

zapewne wszystkie obiekty powstały w ciągu klasycznej fazy KCWR, co sugeruje odkryty w nich

materiał ceramiczny.

Jama D8

Jama zasobowa D8 miała nieregularny kształt. Jej rozmiary to 210 x 185 cm, a głębokość to

ok. 52 cm. W jamie znaleziono kości bydła68 oraz ceramikę69. Obiekt ten miał dwie warstwy70 i

prawdopodobnie był przecięty przez obiekt D47.

Jama D42

Jama zasobowa D42 miała nieregularny kształt. Jej rozmiary to 350 x 286 cm, a głębokość

to ok. 144 cm. W jamie tej nie znaleziono żadnego materiału źródłowego. Obiekt ten miał cztery

warstwy71 i prawdopodobnie był przecięty przez obiekt D47.

Jama D43


to ok. 156 cm. W jamie tej nie znaleziono żadnego materiału źródłowego. Obiekt ten miał pięć

warstw72 i prawdopodobnie przecinał obiekt D107.

Jama D44

Jama zasobowa D44 miała kształt wydłużonego owalu. Jej rozmiary to 190 x 147 cm, a

głębokość to ok. 35 cm. W jamie tej nie znaleziono żadnego materiału źródłowego. Obiekt ten miał

jedną warstwę73.

68 Rozdzial XI.2 Analiza zwierzęcych szczątków kostnych ze stanowiska nr 3 w Kruszynie, gm. Włocławek.69 Tablica CIX, CX, CXI, CXII.70 Inwentarz obiektów.71 Inwentarz obiektów.72 Inwentarz obiektów.73 Inwentarz obiektów.

24


Jama D45

Jama zasobowa D45 miała owalny kształt. Jej rozmiary to 220 x 127 cm, a głębokość to ok.

101 cm. W jamie tej nie znaleziono żadnego materiału źródłowego. Obiekt ten miał cztery


Jama D46


to ok. 131 cm. W jamie tej znaleziono kości bydła, świni i owcy75 oraz jeden fragment ceramiki76.

Obiekt ten miał trzy warstwy77 i prawdopodobnie był przecięty przez obiekt D47 oraz przecinał

jamę D45.

Jama D47


to ok. 200 cm. W jamie tej nie znaleziono kości, wystąpiła natomiast ceramika78. Obiekt ten miał

trzynaście warstw79 i prawdopodobnie przecinał wszystkie pobliskie obiekty80. Wydaje się, że

można wydzielić w nim dwie fazy81 użytkowania, przedzielone częściowym zawaleniem obiektu.

Jama D107


to ok. 92 cm. W jamie tej nie znaleziono żadnego materiału źródłowego. Obiekt ten miał dwie


Dołek D49

Dołek po słupie nr D49 miał owalny kształt. Jego rozmiary to 50 x 34 cm, a głębokość to ok.

14 cm. Nie znaleziono w nim żadnego materiału źródłowego. Obiekt ten miał jedną warstwę83.

74 Inwentarz obiektów.75 Rozdzial XI.2 Analiza zwierzęcych szczątków kostnych ze stanowiska nr 3 w Kruszynie, gm. Włocławek.76 Tablica CXIII-1.77 Inwentarz obiektów.78 Tablica CXIV.79 Inwentarz obiektów.80 Obiekt D8, D42 i D46.81 Tablica IX-3; Tablica X-1,2; Tablica DCXII-2,3.82 Inwentarz obiektów.83 Inwentarz obiektów.

25


Dołek D121

Dołek po slupie nr D121 miała okrągły kształt. Jego rozmiary to 72 x 72 cm, a głębokości

nie ustalono 84. Nie znaleziono w nim żadnego materiału źródłowego. Obiekt ten miał jedną

warstwę85.


Kompleks obiektów nr 2 znajdował się w zachodniej części stanowiska87. Składał się z

pięciu jam88, prawdopodobnie odpadowych, powstających kolejno w trakcie użytkowania osady w

fazie KCWR. Ich umiejscowienie w pobliżu budynku słupowego nr 3 oraz kompleksu jam

zasobowych nr 1 nie jest przypadkowe. Materiał ceramiczny znaleziony w każdym z nich sugeruje

ich identyczne datowanie jak wymienione struktury.

Jama D196 - miała kształt wydłużonego owalu. Jej rozmiary to 225 x 130 cm, a głębokość

to ok. 42 cm. W jamie tej odkryto ceramikę. Obiekt ten miał jedną warstwę89.

Jama D197 - miała okrągły kształt, jej rozmiary to 130 x 130 cm, a głębokość to ok. 32 cm.

W jamie tej znaleziono ceramikę. Obiekt ten miał jedną warstwę90.


to ok. 25 cm. W jamie tej znaleziono ceramikę. Obiekt ten miał jedną warstwę91.


to ok. 31 cm. W jamie tej znaleziono ceramikę. Obiekt ten miał jedną warstwę92.

Jama D200 - miała nieregularny kształt. Jej rozmiary to 160 x 128 cm, a głębokość to ok.

84 Obiekt wydzielono dopiero podczas opracowania, na podstawie zdjęć i rysunków. Podczas eksploracji nie został przecięty profilem.

85 Inwentarz obiektów.86 Tablica XI, DCXIV, DCXV.87 Ar D35.88 Obiekty D196, D197, D198, D199, D200.89 Inwentarz obiektów.90 Inwentarz obiektów.91 Inwentarz obiektów.92 Inwentarz obiektów.

26


33 cm. W jamie tej znaleziono ceramikę93. Obiekt ten miał jedną warstwę94.


Kompleks obiektów nr 3 znajdował się w zachodniej części stanowiska, po wschodniej

stronie budynku słupowego nr 3 i po zachodniej stronie jam odpadowych nr 296. Składał się z pięciu

jam97. Jamy D188 i D191 prawdopodobnie pełniły rolę jam odpadowych o czym świadczy duża

ilość odpadów kostnych bydła98. Ceramika zadokumentowana w obiektach D18899, D190100 i

D191101 datuje ten kompleks na KCWR. Pozostałe obiekty w kompleksie nie są datowane i nie

wystąpił w nich materiał kostny.

Jama D187 - miała owalny kształt. Jej rozmiary to 158 x 107 cm, a głębokość to ok. 18 cm.

Nie znaleziono w niej żadnego materiału źródłowego. Obiekt ten miał jedną warstwę102.

Jama D188 - miała nieregularny kształt. Jej rozmiary to 494 x 278 cm, a głębokość to ok. 64

cm. Znaleziono w niej materiał kostny oraz ceramikę103. Obiekt ten miał cztery warstwy104.


to ok. 42 cm. Znaleziono w niej ceramikę105. Obiekt ten miał jedną warstwę106.

Jama D191 - miała nieregularny kształt. Jej rozmiary to 296 x 160 cm, a głębokość to ok. 89

cm. Znaleziono w niej materiał kostny oraz ceramikę107. Obiekt ten miał pięć warstw108.

Jama D193 - miała owalny kształt. Jej rozmiary to 245 x 127 cm, a głębokość to ok. 21 cm. 93 Tablica CXXII.94 Inwentarz obiektów.95 Tablica XII, DCXVI.96 Ary D33, D34, D43, D44.97 Obiekt D187, D188, D190, D191, D193.98 Rozdzial XI.2 Analiza zwierzęcych szczątków kostnych ze stanowiska nr 3 w Kruszynie, gm. Włocławek.99 Tablica CXV, CXVI.100 Tablica CXVII, CXVIII.101 Tablica CXIX, CXX, CXXI.102 Inwentarz obiektów.103 Tablica CXV, CXCI.104 Inwentarz obiektów.105 Tablica CXVII, CXVIII.106 Inwentarz obiektów.107 Tablica CXIX, CXX, CXXI.108 Inwentarz obiektów.

27


Nie znaleziono w niej żadnego materiału źródłowego. Obiekt ten miał jedną warstwę109.


Kompleks obiektów nr 5 usytuowany był we wschodniej części stanowiska110. Składał się z

trzech jam111 i jednego dołka112 po słupie. W żadnym z obiektów nie wystąpił materiał kostny.

Jedynym datowanym obiektem w kompleksie jest jama F5.

Dołek po słupie F1 - miał owalny kształt. Jego rozmiary to 65 x 64 cm, a głębokość to ok.

10 cm. Nie znaleziono w niej żadnego materiału źródłowego. Obiekt ten miał jedną warstwę113.

Jama F4 - miała kształt wydłużonego owalu. Jej rozmiary to 88 x 245 cm, a głębokość to ok.

22 cm. Nie znaleziono w niej żadnego materiału źródłowego. Obiekt ten miał jedną warstwę114.

Jama F5 - miała kształt wydłużonego owalu. Jej rozmiary to 80 x 180 cm, a głębokość to ok.

42 cm. W jamie znaleziono jeden fragment ceramiki datowanej na klasyczną fazę KCWR. Obiekt

ten miał jedną warstwę115.

Jama F6 - miała kształt wydłużonego owalu. Jej rozmiary to 123 x 226 cm, a głębokość to

ok. 60 cm. Nie znaleziono w niej żadnego materiału źródłowego. Obiekt ten miał jedną warstwę116.

109 Inwentarz obiektów.110 Ary F12 i F13.111 Obiekty F4, F5 i F6.112 Obiekt F1.113 Inwentarz obiektów.114 Inwentarz obiektów.115 Inwentarz obiektów.116 Inwentarz obiektów.

28


V.1.4. Obiekty wydzielone KCWR

W niniejszym podrozdziale opisane zostaną obiekty C177 i D201. Posiadały one

ceramikę KCWR i są analizowane odrębnie, gdyż występowały samodzielnie nie tworząc żadnych

widocznych relacji przestrzennych z innymi obiektami.

Obiekt C177117 - jama zlokalizowana na arze C83 w północno-zachodniej części stanowiska.

Jej rozmiary to 208 x 198 cm, a głębokość 102 cm. W obiekcie znaleziono dwa fragmenty ceramiki

oraz kości bydła i świni. Obiekt ten miał pięć warstw118.

Obiekt D201119 - jama zlokalizowana była na arze D59 w centralnej części stanowiska. Jej

rozmiary to 186 x 156 cm, a głębokość 34 cm. W obiekcie znaleziono dwa fragmenty ceramiki.

Obiekt ten miał cztery warstwy120.

Obiekty opisane w tym rozdziale ogólnie można interpretować jako jamy. Wspólną ich

cechą wydaje się być okrągły kształt oraz płaskie dno, dodatkowo wystąpiły ona na peryferiach

większej koncentracji obiektów - obiekt C177 wyznaczał północne ekstremum, zaś obiekt D201

zachodnie ekstremum tej koncentracji121. Cechy te nie rzucają jednak więcej światła na

dokładniejszą interpretację funkcji tych obiektów.

V.1.5. Podsumowanie

Próbując podsumować osadnictwo KCWR odkryte podczas omawianego etapu badań,

trzeba odnieść się także do wcześniejszych badań tego stanowiska i ustaleń poprzedniego zespołu

badawczego. Biorąc pod uwagę wyniki wcześniejszych badań na tym stanowisku122 dotyczące fazy

KCWR, całość obiektów opisanych poniżej można uznać za kolejną (czwartą) koncentrację

117 Tablica XX-1,2,3; DCI.118 Inwentarz obiektów.119 Tablica XX-4,5.120 Inwentarz obiektów.121 Biorąc pod uwagę wszystkie sezony badań opisywane w niniejszym opracowaniu obiekty KCWR tworzą czwartą z

kolei koncentrację osadniczą. W takim przypadku obiekty C177 i D201 były by najbardziej wysuniętymi obiektami w tej koncentracji, odpowiednio północnym i zachodnim. Przy czym obiekt F5 (w którym wystąpił tylko jeden fragment ceramiki), a wraz z nim cały kompleks obiektów nr 5, występowałby poza tą koncentracją.

122 Rzepecki, Michałowicz 2010.

29


obiektów123. Osada w Kruszynie rozciągałaby się wtedy ok. 250 metrów dalej w kierunku

północnym, tworząc kolejno 3 koncentracje obiektów. Pośród tych obiektów wydzielono trzy

budynki mieszkalne o różnej wielkości124, 9 układów gospodarczych oraz trzy studnie i dwa

paleniska125. Ogólne przedstawienie materiału źródłowego, zarówno ruchomego (ceramika,

krzemienie) jak i nieruchomego (obiekty i ich koncentracje) nastąpiło w poprzednim rozdziale.

Niniejsze podsumowanie skupiało się będzie na osadnictwie fazy KCWR zarejestrowanym w

ostatnim sezonie badań (2010), jednocześnie próbując wyciągnięte wnioski interpretacyjne

rozciągnąć na kontekst całości stanowiska.

Po uważnym przestudiowaniu lokalizacji kompleksów, budynków i samodzielnych

obiektów KCWR oraz ich wzajemnych relacji można stwierdzić126, że centrum koncentracji

obiektów nr 4 KCWR zlokalizowane było w rejonie budynku słupowego nr 3. Niestety, brak badań

na zachód od wymienionego budynku ogranicza możliwości interpretacyjne. Można jednak

stwierdzić, że długi dom słupowy KCWR z pewnością był centrum życia i działalności ludności

KCWR w tej części osady127. Duże znaczenie ma występowanie w niewielkiej odległości zarówno

miejsc składowania zapasów (kompleks obiektów zasobowych nr 1) oraz miejsc utylizacji

odpadów, tj. kompleksy jam nr 2 i 3. Nieprzypadkowo również w bliskiej odległości odkryto obiekt

interpretowany jako miejsce pozyskiwania gliny128, tak dla budowy domów, jak i dla produkcji

garncarskiej. Oprócz gliny pozyskiwano również najpewniej żwir,129 służący do przygotowania

domieszki schudzającej. Tak duże zagęszczenie obiektów mogących służyć mieszkańcom budynku

słupowego nr 3 nie wydaje się być przypadkowe.

Można zaryzykować hipotezę, iż rejon wyznaczony przez gliniankę D205 z poludniowo-

wschodniej strony, a budynek słupowy nr 3 ze strony zachodniej, tworzył zagrodę związaną z

domem słupowym nr 3130. Domknięciem całej koncentracji obiektów mógł być budynek słupowy nr

1, jednak brak datowników131 nie pozwala nam traktować go jako równoczasowego z obiektami z

fazy KCWR. Niemniej jednak hipotetycznie mógłby on stanowić wschodnią granicę koncentracji

obiektów. 123 Rzepecki, Michałowicz 2010, Ryc. 26-28.124 Rzepecki, Michałowicz 2010, Ryc. 29-31.125 Rzepecki, Michałowicz 2010.126 Interpretacja dotyczy tylko obiektów badaych w roku 2010.127 Prawdopodobnie była to rodzina, lub tzw. powiększona rodzina wielopokoleniowa, składająca się z kilkunastu osób.128 Glinianka D205.129 Obiekt D125.130 Jak wyglądała sytuacja na zachód od budynku słupowego nr 3 nie wiemy, gdyż nie prowadzono tam badań

wykopaliskowych.131 Ze względów formalnych nie można tego budynku słupowego opisywać łącznie z obiektami datowanymi na fazę

KCWR.

30


Część stanowiska opisana w niniejszym opracowaniu byłaby najbardziej na południe

wysuniętym fragmentem osady. Z całą pewnością można stwierdzić, że osada kontynuowała się w

kierunku zachodnim, o czym świadczą wychodzące poza teren badań dwa budynki słupowe,

uchwycone przez obie ekipy badawcze w różnych rejonach stanowiska. To czy osada kontynuuje

się w kierunku południowym jest kwestią dyskusyjną. Być może glinianka D205 mogła stanowić

swego rodzaju granicę południową osady. Z drugiej strony patrząc na plan132 hektarów A i B widać

wyraźnie przerwy pomiędzy koncentracjami obiektów133. W takim przypadku nie możemy z całą

pewnością stwierdzić, czy na południe od przebadanego terenu nie wystąpiłaby kolejna

koncentracja obiektów.

Jeżeli chodzi o granicę wschodnią stanowiska (w fazie KCWR) to można z większą

pewnością stwierdzić rozrzedzenie osadnictwa w tym kierunku. Przy granicy wschodniej wystąpił

zaledwie jeden obiekt KCWR (obiekt F5) z pojedynczym fragmentem ceramiki. Dlatego też wydaje

się, że osadnictwo KCWR nie kontynuowało się w dół łagodnego stoku po stronie wschodniej

stanowiska. Obiekt F5, a co za tym idzie cały kompleks obiektów nr 5 nie wchodziłby w zasięg

południowej koncentracji obiektów134.

Podobnie jak w przypadku budynku słupowego nr 3, konstrukcja mieszkalna nr 2

(zadokumentowana podczas wcześniejszych badań) uchwycona jest fragmentarycznie135. Większa

część związanych z nią obiektów pozostała nieodkryta, ponieważ wystąpiły poza terenem objętym

inwestycją.

W północnej części hektara A wydzielono konstrukcję mieszkalną nr 1 składającą się z 19

obiektów, w tym 10 jam i 9 dołków po słupach. W jej opisie zwrócono uwagę na występowanie

prawdopodobnie 3 rzędów słupów, jednocześnie podkreślając niewielką ilość zachowanych dołków

po słupach, a co za tym idzie trudność prawidłowej interpretacji znaleziska136.

Konstrukcja mieszkalna nr 3 wystąpiła najbliżej styku dwóch badanych fragmentów

stanowiska Kruszyn 3. Podobnie jak w innych przypadkach nie był on zachowany w całości, co

utrudniło badaczom jego dokładny opis. Składał się z 13 obiektów, w tym 4 dołków po słupach i 9

jam.

W miejscu występowania wszystkich konstrukcji mieszkalnych odkrytych podczas

wcześniejszego etapu badań wystąpiły fragmenty ceramiki datowanej na fazę KCWR.

132 Rzepecki, Michałowicz 2010, Ryc. 26.133 Od 20 do 40 metrów.134 Używając nomenklatury ze wcześniejszych badań, koncentracja ta powinna nosić kolejny, czwarty numer.135 Rzepecki, Michałowicz 2010, Ryc. 28.136 Rzepecki, Michałowicz 2010.

31


Przyglądając się wydzielonym podczas wcześniejszych badań układom gospodarczym (w

niniejszym opracowaniu zwanych kompleksami obiektów), można stwierdzić, że w większości były

to pojedyncze duże jamy (obiekty A1, A10, A18, A19, A25, B106, C36), rzadziej skupiska

obiektów (układ gospodarczy nr 6 i nr 8).

Porównując wcześniejsze znaleziska z tymi opisywanymi w niniejszym opracowaniu

możemy dojść do wniosku, że kompleksy obiektów nr 1, 2 i 3 przypominają układ gospodarczy nr 6

(w mniejszym stopniu nr 8). Zwłaszcza duży kompleks głębokich jam (nr 1) przypomina układ

gospodarczy nr 6, choć wydzielono w nim tylko dwa obiekty mogące być pozostałościami po

słupach.

Na wcześniej badanej części stanowiska występują również jamy datowane na fazę KCWR,

ale nie tworzące żadnych układów obiektów (np. obiekty A11, A12, A33, B21, B23, B27, B29, B30,

B31, C32 itp). W niniejszym opracowaniu również wystąpiły samodzielne obiekty z fazy KCWR o

podobnych cechach jak te opisane powyżej. Były to obiekty C177 oraz D201137.

V.2. Zabytki ruchome

Materiał ceramiczny masowy na omawianej części stanowiska Kruszyn 3 wystąpił w 17

obiektach KCWR138 w ilości 304 fr. Dokładny opis grup technologicznych, form naczyń i ich

ornamentyki będzie opisany w kolejnych rozdziałach139. Poniżej opisane zostaną trzy naczynia,

które zostały wydzielone z materiału masowego.

Oprócz ceramiki w obiektach KCWR zadokumentowano również artefakty krzemienne140

oraz kości141.

137 Niewielka ilość podobnych obiektów bierze się z faktu, iż w trakcie pierwszego sezonu badań wydzielono aż 117 obiektów z fazy KCWR, podczas gdy w drugim sezonie badań było ich zaledwie 17. Autor niniejszego opracowania nie dodaje do ogólnej liczby obiektów KCWR tych należących do budynku słupowego nr 3, ponieważ jego datowanie oparte jest na fragmentach ceramiki znalezionych w jamach towarzyszących, a nie wewnątrz opisywanego kompleksu, tak jak to miało miejsce w przypadku budynków mieszkalnych wydzielonych w trakcie sezonu pierwszego. Niemniej jednak obiekty należące do budynku słupowego nr 3 opisane zostały jako należące do do fazy KCWR.

138 Obiekty: C177, D8, D46, D47, D124, D125, D188, D190, D191, D196, D197, D198, D199, D200, D201, D205 i F5.

139 Rozdział V.2.3, V.2.4.140 Rozdział V.2.5.141 Rozdział XI.2 Analiza zwierzęcych szczątków kostnych ze stanowiska nr 3 w Kruszynie, gm. Włocławek.

32


V.2.1. Ceramika – naczynia wydzielone

Naczynie wydzielone nr 4142

Naczynie kuliste z ob. D8/D47 (ar D25), zachowało się w ok. 40%. Wysokość naczynia

wynosiła ok. 9,0 cm. Średnica wylewu wynosiła ok. 10,0 cm, średnica dna zaś ok. 5,0 cm.

Grubość dna wahała się między 0,6 a 0,7 cm. Część przydenna miała grubość ścianek ok.

0,6-0,8 cm, brzusiec zaś zwężał się do wartości pomiędzy 4,5 a 6 cm. Wylew natomiast miał ok. 4,5

cm grubości. Naczynie ma formę 2/3 wycinka lekko spłaszczonej kuli, z płaskim dnem. Forma ta

charakterystyczna jest dla KCWR. W literaturze określa się ją ogólnie jako naczynie stanowiące

wycinek kuli, naczynia baniaste, kuliste lub po prostu jako czarki.

Posiada ornament linii rytych biegnących po skosie od dna do wylewu, gdzie zakręcają z

powrotem w stronę dna. Ornament uzupełniają niewielkie ryte dołeczki, często występujące w

miejscach zakrętu linii, jak i w pobliżu linii w różnych częściach naczynia (jeden z wariantów

ornamentu nutowego, charakterystyczny dla klasycznej fazy KCWR).

Naczynie wypalono w atmosferze redukcyjnej, przy użyciu gliny o drobnej domieszce

piaskowej. Wypał był wysokiej jakości, o czym świadczy dość jednolity ciemnoszary kolor

naczynia pozbawiony plam i wtrąceń w innych barwach. Miejscami tylko można zauważyć różnicę

w intensywności barwy szarej, od szarej do ciemnoszarej.


Naczynie kuliste z ob. D8/D47 (ar D25) zachowało się w ok. 40%. Wysokość naczynia

wynosiła ok. 17,3 cm. Średnica wylewu wynosiła ok. 16,8 cm, średnica dna zaś ok. 9,5 cm.

Grubość dna wahała się między 1, a 1,1 cm. Część przydenna miała grubość ścianek ok. 1,1

cm, brzusiec zaś zwężał się do wartości pomiędzy 0,7 a 0,9 cm. Wylew natomiast miał ok. 4,5 cm

grubości. Naczynie miało formę 2/3 wycinka kuli, z płaskim dnem. Naczynie posiadało ornament

falistych linii rytych występujących od części przydennej do wylewu w ośmiu rzędach okalających

całe naczynie. Dodatkowo wzdłuż linii występowały odciskane dołki, w różnych odstępach. Był to

tak zwany ornament nutowy, charakterystyczny dla KCWR. Naczynie wydzielone nr 5 zdobione

było w sposób charakterystyczny dla wczesnej fazy KCWR144. Wystąpiło jednak wraz z

fragmentami charakterystycznymi dla fazy klasycznej KCWR. Dlatego naczynie to zaliczyć trzeba

142 Tablica CVI-1.143 Tablica CVII-1.144 Ceramika fazy wczesnej KCWR na Kujawach występowała bardzo rzadko.

33


do fazy klasycznej, a ten rodzaj ornamentu określić trzeba jako przeżywający się jeszcze w fazie

klasycznej145.

Naczynie wypalono w atmosferze redukcyjnej. Powierzchnia zewnętrzna ma barwę szarą, w

niektórych miejscach beżową lub jasnoszarą, co mogło świadczyć o niejednorodnym wypale.

Wnętrze naczynia ma barwę szarą bez większych przebarwień. Jakość wypału można uznać za

średnią, choć możliwe jest, że przebarwienia powierzchni zewnętrznej były spowodowane

warunkami zalegania ceramiki w glebie.

Domieszkę schudzającą stanowiły tłuczeń mineralny oraz piasek. Tłuczeń był

średnioziarnisty i występował częściej niż piasek, którego frakcja wahała się od drobno do

średnioziarnistego.


Naczynie miniaturowe z ob. D191 (ar D33/D43) zachowało się w ok. 20%. Wysokość

naczynia wynosiła ok. 6,6 cm. Średnica wylewu wynosiła ok. 7,0-7,5 cm, średnica dna zaś ok. 4,5

cm. Grubość dna wahała się między 0,3 a 0,7 cm. Część przydenna miała grubość ścianek ok. 0,7

cm, brzusiec zaś zwężał się do wartości ok. 0,5 cm. Wylew natomiast miał ok. 5,0 cm grubości.

Naczynie ornamentowane było liniami rytymi występującymi od dna do wylewu. Linie

łamały się pod kątem ostrym. Dodatkowo zauważono odciskane dołeczki, czasami występujące na

końcach linii rytych (jeden z wariantów ornamentu nutowego, charakterystyczny dla klasycznej

fazy KCWR).

Naczynie o barwie szarej, było wypalone w atmosferze redukcyjnej. Wypał można określić

jako dobrej jakości.

Pomimo swoich niewielkich rozmiarów i cienkich ścianek, zauważyć w nim można grube

na 0,45 cm ziarno żwiru, choć domieszką dominującą był drobnoziarnisty piasek.

145 Pomimo wystąpienia ornamentu wczesnej fazy KCWR na naczyniu nr 5 oraz kilku luźnych fragmentach, nie możemy wydzielić na stanowisku Kruszyn 3 odrębnej fazy. Powodem tego jest fakt współwystępowania tych fragmentów ze skorupami zdobionymi typowymi dla fazy klasycznej KCWR ornamentami. Niewielka ilość fragmentów z ornamentem o cechach wczesnej fazy wskazuje, że występowały one na stanowisku sporadycznie i były swego rodzaju zanikającym przeżytkiem, podczas gdy nowe formy ornamentu z fazy klasycznej były wówczas dominujące.

146 Tablica CVIII-1.

34


V.2.2. Ceramika - materiał masowy

Materiał ceramiczny masowy został podzielony na dwie główne grupy technologiczne, które

zostaną opisane w rozdziale147. Ceramika KCWR wystąpiła w 17 obiektach, a trzy z 304

zadokumentowanych fragmentów wystąpiły luźno poza obiektami. Fragmenty te również poddano

analizie. Zdecydowanie najwięcej ceramiki znaleziono na arze D25148, a zwłaszcza w obiekcie D8 i

D47.

Wykres nr 12. Rozkład ilościowy fragmentów ceramiki KCWR wg obiektów.

TABELA NR 12NR OBIEKTU C177 D8 D46 D47 D124 D125 D188 D190 D191 D196 D197 D198 D199 D200 D201 D205 F5 HAŁDAILOŚĆ FRAG. 2 120 4 12 3 8 43 21 54 1 1 12 8 5 2 4 1 3

Tabela nr 12. Rozkład ilościowy fragmentów ceramiki KCWR wg obiektów.

Stosunkowo dużo fragmentów ceramicznych odkryto w obiektach (D188, D190 i D191) na

arach D33, D34 i D43. Obiekty z pozostałej części stanowiska nie zawierały większych ilości

materiału ceramicznego.

W dołkach po słupach w obrębie budynków słupowych nie odkryto materiału źródłowego.

Jednakże w jamach towarzyszących149 budynkowi słupowemu nr 3 (jama D124 i D125)

występowały fragmenty naczyń z fazy klasycznej KCWR. Dlatego też budynek ten możemy

datować na tenże okres.

147 Rozdział V.2.3.148 Dokładny rozkład ilości fragmentów ceramiki KCWR wg. obiektów demonstruje wykres nr I.149 Podobnie datuje się budynki słupowe w innych rejonach kraju, np. Małopolsce (Czekaj-Zastawny 2008).

35

C177 D8 D46 D47 D124 D125 D188 D190 D191 D196 D197 D198 D199 D200 D201 D205 F5 HAŁDA0

20406080

100120140160

2

120

4 12 3 8

4321

54

1 112 8 5 2 4 1 3

WYKRES NR 12

ILO

ŚĆ

[SZT

.]


V.2.3. Ceramika – grupy technologiczne

Jak już wzmiankowano, materiał ceramiczny KCWR wystąpił w 17 obiektach150. Poddano

go analizie statystycznej, po uprzednim wydzieleniu z niego 3 naczyń (naczynia wydzielone 4-6),

które zostały opisane151 wcześniej. Fragmenty ceramiki KCWR (w sumie było ich 304 szt.) zbadano

pod kątem przynależności do grup technologicznych, rodzaju domieszki schudzającej, użytej do ich

produkcji, jak również metod wypału oraz opracowania powierzchni i motywów ornamentacyjnych.

V.2.3.1. Pozyskiwanie gliny.

Na stanowisku Kruszyn 3, w jego południowej części wystąpił duży obiekt (ob. D205),

interpretowany jako glinianka, który mógł służyć jako miejsce zaopatrywania się w glinę służącą

m.in. do produkcji naczyń ceramicznych. Podczas badań stanowiska gliniaste podłoże stwierdzono

na 114 z przebadanych 115 arów, tak więc pod względem dostępności surowca stanowisko było

zlokalizowane idealnie. Na jednym z arów stwierdzono dużą łachę żwiru o różnej granulacji, który

mógł być wykorzystywany jako domieszka schudzająca.

V.2.3.2. Grupy technologiczne

Materiał ceramiczny, który wystąpił na stanowisku podzielono na dwie główne grupy

technologiczne, opisane poniżej. Wewnątrz tych grup wydzielono fragmenty posiadające ornament i

nie posiadające ornamentu (można je traktować osobno, bądź jako podgrupy głównych grup

technologicznych).

Materiał podzielono na dwie zasadniczo różniące się grupy technologiczne. Fragmenty,

których stan zachowania nie pozwolił na określenie grupy technologicznej oznaczono jako

nieokreślone lub "NN".

- Grupa A152 to naczynia tzw. "grubej roboty" o grubych ściankach153, przeważnie służące do

przygotowywania potraw lub magazynowania pożywienia, wody itp. Generalnie naczynia grupy A

były wykonane z masy ceramicznej z dużą ilością domieszki roślinnej zmieszanej z domieszką

150 Obiekty: C177, D8, D46, D47, D124, D125, D188, D190, D191, D196, D197, D198, D199, D200, D201, D205 i F5.

151 Rozdział V.2.3.152 Wydzielono 209 fragmentów grupy technologicznej A.153 Średnia grubość wynosi ponad 75 mm, ale zdarzają się ścianki o grubości ok. 200 mm.

36


mineralną lub sporadycznie z szamotem. Cechowała je prostota opracowania powierzchni (chodź

niektóre posiadały ornament) oraz raczej mało staranny wypał. Przeważała metoda wypału

ogniskowego (utleniającego) ze swobodnym dostępem tlenu podczas wypału. Metoda wypału z

ograniczonym dostępem tlenu (redukcyjnego) stosowano rzadziej i takie egzemplarze cechują się

lepszym wykonaniem i bardziej starannym doborem domieszki schudzającej. Powierzchnia naczyń

jest szorstka, ale wynika to raczej z rodzaju doboru domieszki (powodującej pękanie powierzchni

naczynia), niż z zastosowania jakiejś konkretnej metody chropowacenia. Często również mamy do

czynienia z bardzo zniszczonymi powierzchniami pierwotnymi naczyń, które uniemożliwiają

stwierdzenie zastosowania jakichś metod opracowania powierzchni.

Grupę technologiczną A podzielono na dwie podgrupy A1154 (bez ornamentu) i A2155 (z

ornamentem). W odpowiednich tabelkach i wykresach będzie uwzględniony podział na podgrupy.

- Grupa B156 to naczynia cienkościenne, wykonane z większą dbałością o szczegóły i z

dobrej jakości wypałem. Niekiedy w literaturze grupa ta określana jest jako ceramika "stołowa".

Cechuje się występowaniem dobrze dobranej mineralnej domieszki schudzającej (przeważa piasek

drobnoziarnisty, rzadziej żwir). Powierzchnia naczyń jest raczej gładka, a w przypadku dwudziestu

fragmentów zauważono celowe gładzenie powierzchni. Naczynia cienkościenne są zazwyczaj

zdobione ornamentem nutowym.

Podobnie jak grupę A, grupę technologiczną B podzielono na dwie podgrupy B1157 (bez

ornamentu) i B2158 (z ornamentem). W odpowiednich tabelkach i wykresach będzie uwzględniony

podział na podgrupy.

Rozkład ilościowy i procentowy fragmentów poszczególnych grup technologicznych

podano w poniższych wykresach. Dla dwunastu fragmentów nie udało się ustalić grupy

technologicznej. Były to w większości bardzo zniszczone fragmenty ceramiki, bądź ich odpryski.

154 Wydzielono 168 fragmentów grupy technologicznej A1.155 Wydzielono 41 fragmentów grupy technologicznej A2.156 Wydzielono 83 fragmentów grupy technologicznej B.157 Wydzielono 22 fragmenty grupy technologicznej B1.158 Wydzielono 61 fragmentów grupy technologicznej B2.

37


GRUPA A GRUPA B NN0

100

200

300209

8312

WYKRES NR 13

ILO

ŚĆ

[Szt

.]

Wykres nr 13. Rozkład ilościowy fragmentów wg głównych grup technologicznych dla fazy KCWR.

Tabela nr 13. Rozkład ilościowy fragmentów wg głównych grup technologicznych dla fazy KCWR.

GRUPA A1 GRUPA A2 GRUPA B1 GRUPA B2 NN0

50

100

150

200 168

4122

61

12

WYKRES NR 14

ILO

ŚĆ

[Szt

.]

Wykres nr 14. Rozkład ilościowy fragmentów wg grup technologicznych dla fazy KCWR.

Tabela nr 14. Rozkład ilościowy fragmentów wg grup technologicznych dla fazy KCWR.

38

TABELA NR 13GRUPA TECH. GRUPA A GRUPA B NNILOŚĆ FRAG. 209 83 12

TABELA NR 14GRUPA TECH. GRUPA A1 GRUPA A2 GRUPA B1 GRUPA B 2 NNILOŚĆ FRAG. 168 41 22 61 12


GRUPA A GRUPA B NN0

20

40

60

80

100

68,75

27,3

3,95

WYKRES NR 15

OD

SE

TEK

[%]

Wykres nr 15. Rozkład procentowy fragmentów ceramicznych wg głównych grup technologicznych dla fazy KCWR.

Tabela nr 15. Rozkład procentowy fragmentów ceramicznych wg głównych grup technologicznych dla fazy KCWR.


20

40

60

80

100

55,26

13,49 7,2420,07

3,95

WYKRES NR 16

OD

SE

TEK

[%]

Wykres nr 16. Rozkład procentowy fragmentów ceramicznych wg głównych grup technologicznych dla fazy KCWR.

Tabela nr 16. Rozkład procentowy fragmentów ceramicznych wg grup technologicznych dla fazy KCWR.

39

TABELA NR 15GRUPA TECH. GRUPA A GRUPA B NN

ODSETEK 68,75% 27,30% 3,95%

TABELA NR 16GRUPA TECH. GRUPA A1 GRUPA A2 GRUPA B1 GRUPA B 2 NNILOŚĆ FRAG. 55,26% 13,49% 7,24% 20,07% 3,95%


V.2.3.3. Metody wypału ceramiki

Naczynia ceramiczne w neolicie produkowano najprawdopodobniej doraźnie, metodami

przydomowymi. Sądzi się, iż dopiero w późniejszych epokach wytworzyła się specjalna grupa

rzemieślnicza, specjalizująca się w wyrobie ceramiki (garncarze159). Najprawdopodobniej wypalano

naczynia w ogniskach (swobodny dostęp tlenu) lub w odpowiednio przygotowanych dołach w

ziemi przykrytych tak, aby utrudnić dostęp tlenu.

Pomimo tego, że produkcją naczyń w KCWR nie zajmowali się profesjonalni garncarze,

wydaje się, że wiedza, którą dysponowali mieszkańcy osady w Kruszynie była wystarczająca do

produkcji zarówno ceramiki "grubej roboty" jak i cienkościennych naczyń o bardziej

wyrafinowanym i ozdobnym wyglądzie. Możliwe jest również importowanie naczyń lepszej jakości

z miejsc dość odległych. Analiza materiału ceramicznego ze stanowiska Kruszyn 3 sugeruje

jednakże, iż ma on najprawdopodobniej miejscowy charakter.

Wśród fragmentów znalezionych w obiektach KCWR większość (57,24%) stanowi

ceramika wypalona w atmosferze utleniającej (174 szt.), w atmosferze redukcyjnej wypalono

natomiast 130 szt. co stanowiło 42,76% ogólnej liczby fragmentów KCWR.

GRUPA A GRUPA B0

20406080

100120140160180

145

20

64 63

WYKRES NR 17

Utleniający Redukcyjny

ILO

ŚĆ

[Szt

.]

Wykres nr 17. Rozkład ilościowy rodzaju wypału wg głównych grup technologicznych dla fazy KCWR.

159 Tak jak miało to miejsce w epoce żelaza i antyku, czy średniowieczu.

40


Tabela nr 17. Rozkład ilościowy rodzaju wypału wg głównych grup technologicznych dla fazy KCWR.

GRUPA A GRUPA B0

20

40

60

80

10069,38

24,130,62

75,9

WYKRES NR 18


OD

SE

TEK

[%]

Wykres nr 18. Rozkład procentowy rodzaju wypału wg głównych grup technologicznych dla fazy KCWR.

Tabela nr 18. Rozkład procentowy rodzaju wypału wg głównych grup technologicznych dla fazy KCWR.


20

40

60

80

100

120

140117

28

020

8

51

1322

41

4

WYKRES NR 19


ILO

ŚĆ

[Szt

.]

Wykres nr 19. Rozkład ilościowy rodzaju wypału wg grup technologicznych dla fazy KCWR.

41

TABELA NR 17GRUPA TECH. GRUPA A GRUPA B

WYPAŁ UTLENIAJĄCY 145 20WYPAŁ REDUKCYJNY 64 63

TABELA NR 18GRUPA TECH. GRUPA A GRUPA B

WYPAŁ UTLENIAJĄCY 69,38% 24,10%WYPAŁ REDUKCYJNY 30,62% 75,90%


Tabela nr 19. Rozkład ilościowy rodzaju wypału wg grup technologicznych dla fazy KCWR.

Wykres nr 20. Rozkład procentowy rodzaju wypału wg grup technologicznych dla fazy KCWR.

Tabela nr 20. Rozkład procentowy rodzaju wypału wg grup technologicznych dla fazy KCWR.

Analizując szczegółowo metody wypału, których wyniki zabrano w powyższych wykresach

(3A, 3B, 4A i 4B), możemy stwierdzić, że grubościenną ceramikę zasobowo-kuchenną

charakteryzował wypał w atmosferze utleniającej, natomiast cienkościenne naczynia stołowe

wypalano przeważnie w atmosferze redukcyjnej. Zauważono również, że większość naczyń

wypalona w atmosferze redukcyjnej miała bardziej staranny wypał, lepiej dobraną domieszkę

schudzającą i zazwyczaj lepiej opracowaną powierzchnię.

42

TABELA NR 19GRUPA TECH. GRUPA A1 GRUPA A2 GRUPA B1 GRUPA B 2 NN

WYPAŁ UTLENIAJĄCY 117 28 0 20 8WYPAŁ REDUKCYJNY 51 13 22 41 4


10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

69,64 68,29

0

32,79

66,67

30,36 31,71

100

67,21

33,33

WYKRES NR 20


OD

SE

TEK

[%]

TABELA NR 20GRUPA TECH. GRUPA A1 GRUPA A2 GRUPA B1 GRUPA B 2 NN

WYPAŁ UTLENIAJĄCY 69,64% 68,29% 0 32,79% 66,67%WYPAŁ REDUKCYJNY 30,36% 31,71% 100,00% 67,21% 33,33%


V.2.3.4. Rodzaje domieszki schudzajacej

W trakcie analizy materiału ceramicznego ze stanowiska Kruszyn 3 wydzielono pięć

rodzajów domieszki160 schudzającej dla fazy KCWR. Każdy z typów posiadał swoje cechy

szczególne wyróżniające go od innych.

Domieszka roślinna161 charakteryzowała się występowaniem licznych fragmentów sieczki

roślinnej. W trakcie wypału część domieszki roślinnej ulegała spaleniu, co wyraźnie uwidaczniało

się na powierzchni naczynia w postaci licznych podłużnych (czasem nieregularnych) ubytków.

Domieszkę roślinną stosowano głównie do produkcji naczyń grubościennych162 (grupa A1 i A2),

choć sporadycznie występowała również w naczyniach cienkościennych. Domieszka roślinna

zazwyczaj występowała w towarzystwie piasku, a czasami również innych domieszek.

Domieszka piaskowa163 posiada najmniejszą grubość ziaren wśród domieszek

mineralnych164. Piasek był najczęściej używaną domieszką zarówno w naczyniach grubej roboty,

jak i cienkościennych. Występuje w prawie wszystkich fragmentach naczyń poddanych analizie165.

Mógł występować samodzielnie, zwłaszcza w naczyniach grupy B, ale najczęściej zmieszany jest z

innymi typami domieszek.

Domieszka żwirowa166 różni się od piaskowej jedynie grubościami ziaren, które mają

powyżej 1 mm, a sporadycznie dochodzą do kilku mm. Żwirem określać będziemy ziarna o obłym

kształcie (nietłuczone), ale większe od ziaren piasku. Żwir nigdy nie występował samodzielnie.

Zazwyczaj jest zmieszany z piaskiem lub piaskiem i domieszką roślinną, sporadycznie występuje

wraz z tłuczniem mineralnym lub szamotem. Patrząc na procentowy rozdział domieszki żwirowej

dla głównych grup technologicznych zauważymy, że jest on podobny w obu grupach. Co prawda w

naczyniach cienkościennych jest go znacznie mniej167 na jednostkę powierzchni, ale nawet w dobrze

wypalonych i gładzonych naczyniach (np. naczynie wydzielone nr 6) również wystąpiło ziarno

160 Roślinna, piaskowa, żwirowa, tłuczniowa, szamot.161 Tablica DI/1; Tablica DII/1.162 Wydzielono 187 fragmentów z domieszką roślinną dla grupy technologicznej A i 4 fragmenty dla grupy B.163 Tablica DIII/1.164 Przyjęto, że piaskiem oznaczano ziarna o obłym kształcie (nieskruszone) o średnicy do 1mm.165 Wydzielono 201 fragmentów z domieszką piaskową dla grupy technologicznej A i 81 fragmentów dla grupy B.166 Tablica DIII/2.167 Wydzielono 60 fragmentów z domieszką żwirową dla grupy technologicznej A i 23 fragmentów dla grupy B.

43


żwiru o grubości ok. 4 mm.

Tłuczeń mineralny168 to specjalnie przygotowana domieszka mineralna. Powstaje poprzez

rozdrabnianie większych brył skalnych (np. granit, bazalt), a czasami nawet konkrecji

krzemiennych. Charakteryzuje się ostrymi krawędziami i nieregularnym kształtem ziaren o

grubości porównywalnej z ziarnami żwiru. Tłuczeń169 zazwyczaj mieszany jest z piaskiem (grupa

B) lub z piaskiem i domieszką roślinną (grupa A). Częściej możemy go spotkać w naczyniach

grubej roboty, niż w naczyniach cienkościennych.

Szamot to maleńkie drobinki skorup. Pochodzą zapewne ze zniszczonych naczyń, które na

potrzeby domieszki zostały rozdrobnione. Charakteryzują się ceglasto-pomarańczowym kolorem i

na stanowisku w Kruszynie występują bardzo rzadko170. Tę domieszkę stosowano wyłącznie do

schudzania masy ceramicznej służącej do produkcji dużych naczyń zasobowych. Prawdopodobnie

zastosowanie tej domieszki powoduje zmniejszenie temperatury potrzebnej do prawidłowego

wypału ceramiki.

W poniższych wykresach podano rozkład ilościowy i procentowy rodzaju domieszek dla

poszczególnych grup technologicznych.

Grupa A Grupa B0

50

100

150

200

250

300

187

4

201

81602342

6260

WYKRES NR 21

Roślinna Piaskow a Żw irow a Tłuczniow a Szamot

ILO

ŚĆ

[Szt

.]

Wykres nr 21. Rozkład ilościowy rodzaju domieszek wg głównych grup technologicznych dla fazy KCWR.

168 Wydzielono 42 fragmenty z domieszką tłuczniową dla grupy technologicznej A i 6 fragmentów dla grupy B.169 Tablica DIII/3.170 Wydzielono 26 fragmentów z domieszką szamotową dla grupy technologicznej A.

44


Tabela nr 21. Rozkład ilościowy rodzaju domieszek wg głównych grup technologicznych dla fazy KCWR.

Grupa A Grupa B0

20

40

60

80

100 89,47

4,82

96,17 97,59

28,71 27,7120,17,2312,44

0

WYKRES NR 22


OD

SE

TEK

[%]

Wykres nr 22. Rozkład procentowy rodzaju domieszek wg głównych grup technologicznych dla fazy KCWR.

Tabela nr 22. Rozkład procentowy rodzaju domieszek wg głównych grup technologicznych dla fazy KCWR.

45

TABELA NR 21GRUPA TECH. GRUPA A GRUPA BROŚLINNA 187 4PIASKOWA 201 81ŻWIROWA 60 23TŁUCZNIOWA 42 6SZAMOT 26 0

TABELA NR 22GRUPA TECH. GRUPA A GRUPA BROŚLINNA 88,47% 4,82%PIASKOWA 96,17% 97,59%ŻWIROWA 28,71% 27,71%TŁUCZNIOWA 20,10% 7,23%SZAMOT 12,44% 0


Grupa A1 Grupa A2 Grupa B1 Grupa B2 NN0

50

100

150

200250

150

370 4 7

160

41 2259

1237 23

023 4

25 17 0 6 321 5 0 0 2

WYKRES NR 23


ILO

ŚĆ

[Szt

.]

Wykres nr 23. Rozkład ilościowy rodzaju domieszek wg grup technologicznych dla fazy KCWR.

Tabela nr 23. Rozkład ilościowy rodzaju domieszek wg grup technologicznych dla fazy KCWR.

Grupa A1 Grupa A2 Grupa B1 Grupa B2 NN0

40

80

89,2

9

90,2

4

0 6,56

58,3

3

95,2

4

100

100

96,7

2

100

22,0

2

56,1

0

37,7

33,3

3

14,8

8 41,4

6

0

9,84 25

12,5

12,2

0 0

16,6

7

WYKRES NR 24


OD

SE

TEK

[%]

Wykres nr 24. Rozkład procentowy rodzaju domieszek wg grup technologicznych dla fazy KCWR.

46

TABELA NR 23GRUPA TECH. GRUPA A1 GRUPA A2 GRUPA B1 GRUPA B2 NNROŚLINNA 150 37 0 4 7PIASKOWA 160 41 22 59 12ŻWIROWA 37 23 0 23 4TŁUCZNIOWA 25 17 0 6 3SZAMOT 21 5 0 0 2


Tabela nr 24. Rozkład procentowy rodzaju domieszek wg grup technologicznych dla fazy KCWR.

V.2.3.5. Rodzaje ornamentów

Spośród 304 fragmentów poddanych analizie, 102 posiadały ornament. Spośród fragmentów

ornamentowanych 41 zaliczono do grupy A2, a 61 do grupy B2. Poniżej szczegółowo opisano

rodzaje ornamentów ceramiki KCWR, wraz z odpowiednimi wykresami przedstawiającymi

rozkłady ilościowe i procentowe ornamentów według grup technologicznych.

GRUPA A2 GRUPA B20

10

20

30

40

50

60

70

10

0

20

1

15

60

WYKRES NR 25

Plastyczny Paznokciow y Nutow y

ILO

ŚĆ

[Szt

.]

Wykres nr 25. Rozkład ilościowy rodzajów ornamentów wg grup technologicznych dla fazy KCWR.

Tabela nr 25. Rozkład ilościowy rodzajów ornamentów wg grup technologicznych dla fazy KCWR.

47

TABELA NR 24GRUPA TECH. GRUPA A1 GRUPA A2 GRUPA B1 GRUPA B2 NNROŚLINNA 89,29% 90,24% 0 6,56% 58,33%PIASKOWA 95,24% 100,00% 100,00% 96,72% 100,00%ŻWIROWA 22,02% 56,10% 0 37,70% 33,33%TŁUCZNIOWA 14,88% 41,46% 0 9,84% 25,00%SZAMOT 12,50% 12,20% 0 0 16,67%

TABLICA NR 25GRUPA A2 GRUPA B2

PLASTYCZNY 10 0PAZNOKCIOWY 20 1NUTOWY 15 60


GRUPA A2 GRUPA B20

102030405060708090

100

24,39

0

48,78

1,64

36,59

98,36WYKRES NR 26

Plastyczny Paznokciow y Nutow y

OD

SE

TEK

[%]

Wykres nr 26. Rozkład procentowy rodzajów ornamentów wg grup technologicznych dla fazy KCWR.

Tabela nr 26. Rozkład procentowy rodzajów ornamentów wg grup technologicznych dla fazy KCWR.

Ornament plastyczny171

Za ornament plastyczny uznaje się każde zdobienie polegające na fizycznym dodaniu cechy

zdobniczej do naczynia. Może to być zarówno przyklejenie kawałka uformowanej w kształt guza

gliny, bądź zmodyfikowanie kształtu naczynia, poprzez wypchanie guza od wewnątrz. Na

stanowisku Kruszyn 3 mamy do czynienia tylko z pierwszym rodzajem zdobień plastycznych.

Doklejane guzy plastyczne odnajdujemy wyłącznie na naczyniach zasobowych o grubych

ściankach172. Kształty przybierane przez guzy są różnorakie, od zaokrąglonych stożków173, przez

płaskie okrągłe guzy174, po duże guzy z wklęsłym środkiem175. Zdarzają się również guzy podwójne

oraz sporej wielkości guzy przypominające masywne ucha176, jednak pozbawione przekłucia

(prawdopodobnie służyły jako uchwyty).

W jednym przypadku udało się zaobserwować metodę łączenia "na czop" i uwzględniono ją

171 Tablica CXV/1; Tablica CXVI/3,4; Tablica CXVIII/2-4; Tablica CXX/2; Tablica CXXII/1.172 Wydzielono 10 fragmentów w obrębie grupy technologicznej A2.173 Grygiel 2004, Ryc. 273/6.174 Grygiel 2004, Ryc. 122/4,5; Ryc. 137/5; Ryc. 160/3; Ryc. 170/6,10.175 Grygiel 2004, Ryc. 170/8,9; Ryc. 174/6.176 Grygiel, 2004, Ryc. 170/11; Ryc. 171/1,2; Ryc. 190/8.

48

TABLICA NR 26GRUPA A2 GRUPA B2

PLASTYCZNY 24,39% 0,00%PAZNOKCIOWY 48,78% 1,64%NUTOWY 36,59% 98,36%


w rysunku profilu naczynia177. W innych przypadkach nie uwzględniono czopa w profilach

(wymagałoby to częściowego zniszczenia naczynia), wydaje się jednak, że większość guzów była

mocowana w ten sposób.

W uprzednio badanej części stanowiska nr 3 w Kruszynie, również wystąpiły naczynia

zdobione ornamentem plastycznym. Zaobserwowano guzy stożkowate178, okrągłe płaskie guzy179,

jak również guzy podwójne180, czy guzy zdobione dołeczkami181. Ornamenty te scharakteryzowano

jako typowe dla klasycznej fazy KCWR.

Ornament paznokciowy182

Charakterystyczne dla niego były tworzone za pomocą paznokcia wklęsłe dołeczki. Dołki

wykonane paznokciem występowały przeważnie w liniach, najczęściej po obwodzie wylewu

(blisko krawędzi)183. Czasami występują prawie na całej powierzchni naczynia w licznych rzędach

od wylewu do dna184. Linie w których umieszczano dołki paznokciowe przebiegały pionowo i

poziomo. Jednym z wariantów ornamentu paznokciowego jest również ściskanie masy ceramicznej

za pomocą dwóch palców do wewnątrz co powoduje powstanie swego rodzaju par odcisków

paznokciowych185. Zdarzają się również guzy plastyczne dodatkowo zdobione ornamentem

paznokciowym.

Ornament ten stosowano prawie wyłącznie do ozdabiania naczyń "grubej roboty"186 (20 szt.

w grupie A2), jedynie w jednym przypadku zastosowano go w naczyniu cienkościennym (grupa B).

W uprzednio badanej części stanowiska w Kruszynie 3, również wystąpił ten rodzaj

ornamentu. Zauważono tam zarówno pary odcisków paznokciowych187, jak i dołki ułożone dość

chaotycznie188 oraz rzędy uporządkowanych dołków występujących wzdłuż wylewu189. Ornamenty

te scharakteryzowano jako typowe dla klasycznej fazy KCWR.

177 Tablica CXVIII/3.178 Rzepecki, Michałowicz 2010, Tabl. II-3.179 Rzepecki, Michałowicz 2010, Tabl. IV-1; Tabl. XVIII-4.180 Rzepecki, Michałowicz 2010, Tabl. XXIX-1.181 Rzepecki, Michałowicz 2010, Tabl. XIII-3.182 Tablica CX/3; Tablica CXI/1; Tablica CXVI/1,3,4; Tablica CXVII/1; Tablica CXVIII/2-4; Tablica CXX/2; Tablica

CXXI/2.183 Grygiel 2004, Ryc. 122/2,4.184 Grygiel 2004, Ryc. 122/3.185 Grygiel 2004, Ryc. 124/5.186 Tablica CXX/2.187 Rzepecki, Michałowicz 2010, Tabl. V-4.188 Rzepecki, Michałowicz 2010, Tabl. V-2.189 Rzepecki, Michałowicz 2010, Tabl. VII-2,4.

49


Ornament nutowy190

Ornament ten charakteryzuje się występowaniem linii rytych wraz z odciskanymi

dołeczkami, które w połączeniu z rytymi liniami przypominają nuty na pięciolini. Umieszczenie

linii na naczyniu jest dość zróżnicowane. Występują linie proste191 ryte na całym obwodzie

naczynia, linie falowane192, zakręcające pod kątem ostrym193 lub zaokrąglone194. Często linie ryte

występują w grupach dwóch, trzech lub więcej linii równoległych do siebie. Nierzadkie jest

również występowanie kilku linii równoległych (wraz z dołeczkami) i dochodzących do nich pod

katem ostrym kolejnych linii195. Zazwyczaj jednak mamy do czynienia z rożnego rodzaju mieszanką

wyżej wymienionych wariantów196.

Dodatkowo liniom towarzyszą odciskane dołki. Czasami występują obok, czasami na

liniach. Często odciskano je w miejscu łączenia się linii rytych pod katem ostrym lub w miejscu

końca linii. Charakterystyczny jest również układ linii i dołków przypominający ułożenie nut na

pięciolinii (stąd wzięła się nazwa tego ornamentu).

Do tego typu ornamentu zaliczono również ornament linii rytych pozbawiony dołeczków.

Wydaje się, że brak dołeczków mógł wynikać w fragmentarycznego zachowania naczyń.

Na stanowisku Kruszyn 3 ornament nutowy występował zarówno na naczyniach

grubościennych (15 szt.), jak i cienkościennych (60 szt.), choć w tym drugim przypadku pojawia się

częściej. Dla naczyń o cienkich ściankach, dobrze wypalonych i gładzonych ornament nutowy jest

jedynym jakiego używano do ich zdobienia.

Większość zdobionych fragmentów zaliczyć można do tzw. klasycznej fazy nutowej

(faza klasyczna KCWR). Jedynie fragmenty z ornamentem nutowym w postaci poziomych

równoległych do siebie linii z dołeczkami nutowymi197, można uznać za przeżywającą się formę

ornamentu wczesnej fazy nutowej (faza wczesna KCWR). Z takim ornamentem mamy do czynienia

w obiektach D8/D47 na naczyniu wydzielonym nr 5198, jednak występuje ono wraz z naczyniami

ornamentowanymi w sposób typowy dla fazy klasycznej KCWR. Tak więc nie można datować tych

obiektów na wczesną fazę KCWR, a występującą w nich ceramikę o wyglądzie wczesno nutowym

190 Tablica CVI/1; Tablica CVII/1; Tablica CVIII/1; Tablica CX/1,2; Tablica CXIII/1; Tablica CXIV/1,2; Tablica CXVI/2; Tablica CXVIII/1, Tablica CXIX/1-4, Tablica CXX/1; Tablica CXXI/1,3; Tablica CXXII/2.

191 Grygiel 2004, Ryc. 104/7-9; R.Grygiel. Łódź 2004 – Ryc. 136/2,5,9.192 Grygiel 2004, Ryc. 316/1,2; R.Grygiel. Łódź 2004 – Ryc. 398/3.193 Grygiel 2004, Ryc. 148/10; R.Grygiel. Łódź 2004 – Ryc. 166/10.194 Grygiel 2004, Ryc. 163/6; R.Grygiel. Łódź 2004 – Ryc. 184/7.195 Grygiel 2004, Ryc. 393/2.196 Grygiel 2004, Ryc. 184/4,6,7; Grygiel 2004, Ryc. 185/6; Grygiel 2004, Ryc. 163/7.197 Tablica CVII-1.198 Tablica CVII-1.

50


uznać trzeba za przeżywającą się formę tej wczesnej formy ornamentu.

W uprzednio badanej części stanowiska w Kruszynie 3, również bardzo często mamy do

czynienia z ornamentem nutowym. Wystąpiły tam różne odmiany tego ornamentu, od prostych

równoległych linii199, poprzez linie faliste200 i łamane pod kątem ostrym201 zdobionych dołeczkami.

Wszystkie te odmiany charakterystyczne są dla klasycznej fazy KCWR.

Analogie do ornamentu nutowego można znaleźć również na bliskich i odległych terenach

związanych z kulturą ceramiki wstęgowej rytej. Ornament nutowy towarzyszący liniom rytym

zygzakowato, łączącym się pod kątem ostrym występował zarówno na Śląsku (Niemcza202), jak i w

Małopolsce (Olszanica203).

Ornament pasów wypełnionych odciskanymi dołeczkami204

Jeden z fragmentów grupy B2 oprócz ornamentu nutowego posiadał również inny ornament.

Stworzono go poprzez wydzielenie dwoma liniami rytymi pasa, wewnątrz którego odciśnięto lub

wykłuto liczne dołeczki o bardzo małej średnicy (prawdopodobnie użyto zaostrzonego przedmiotu).

Ornament ten205 zazwyczaj uznaje się za wpływ stylu zdobienia ceramiki

charakterystycznego dla terenów nadodrzańskich, występującego np. w Nosocicach, woj.

dolnośląskie206, czy w Żarkowie, woj. lubuskie207. Na Kujawach jego pojawienie się może

odzwierciedlać kontakty tego regionu z zachodnią częścią kultury ceramiki wstęgowej rytej.

Ornament ten wystąpił również na jednym małym fragmencie ceramiki na uprzednio badanej części

stanowiska Kruszyn 3208.

V.2.3.6. Podsumowanie i analogie

Analizowany inwentarz ceramiczny KCWR ze stanowiska Kruszyn 3 przedstawia cechy

stylistyczne II fazy rozwoju tej kultury na Kujawach209, przy czym możliwe są do zaobserwowania

pewne elementy starsze. Należy do nich m.in. zdobnictwo naczynia przedstawionego na tabl. CVII 199 Rzepecki, Michałowicz 2010, Tabl. III-5,7; Tabl. VIII-2,3; Tabl. XXXI-4.200 Rzepecki, Michałowicz 2010, Tabl. IX-7; Tabl. XXIII-5.201 Rzepecki, Michałowicz 2010, Tabl. XXIV-2, Tabl. I-3,5.202 Kulczycka-Leciejewiczowa 1979, Ryc. 11/1.203 Milisauskas, 1976, Fig. 8/a,d; Fig.9/a,b,c,d,e.204 Tablica CXIX/2.205 Zwany również w literaturze ornamentem zapunktowanej wstęgi.206 Kulczycka-Leciejewiczowa 1979, Ryc. 11/10.207 Kulczycka-Leciejewiczowa 1979, Ryc. 11/9.208 Rzepecki, Michałowicz 2010, Tabl. XXIV-2, Tabl. XXI-3.209 Faza klasyczna – Grygiel 2004, s. 641.

51


oraz użycie nieskomplikowanych układów linii rytych, uzupełnianych dość dużymi i stosunkowo

nielicznymi odciskami nutowymi210. Do zespołów wykazujących podobną stylistykę i

reprezentujących podfazę IIA KCWR należą inwentarze ze stanowisk Grabie 4, Strzelce 2 i

Miechowice 7211 oraz materiały ze stanowisk zlokalizowanych w rejonie Brześcia Kujawskiego212.

Właśnie w ostatnio wymienionych zbiorach213 należy szukać najbliższych analogii dla

wymienionego wcześniej naczynia zdobionego odciskami nutowymi umieszczonymi na poziomych

liniach rytych, a także zdobnictwa plastycznego oraz paznokciowego zaobserwowanego na

analizowanych naczyniach214.

Badania osad brzeskiego skupiska osadniczego dostarczyły również materiałów o cechach

rozwiniętej fazy nutowej, w tym również przykładów wykorzystania zdobnictwa wykłuwanej

wstęgi. Jego pojawienie się na obszarze Kujaw (np. Grabie 4215) i intensyfikacja zastosowania wraz

z początkiem II fazy osadnictwa KCWR związana jest z intensyfikacją zasiedlenia tego obszaru

przez osadników przybyłych wzdłuż Warty lub Noteci z terenów Dolnego Śląska216.

Zróżnicowanie stylistyczne kujawskich inwentarzy KCWR było dotychczas uzasadniane nie

tylko ich różnorodną pozycją chronologiczną, ale także zróżnicowaniem genetycznego podłoża

wpływającego na powstanie poszczególnych skupisk osadniczych. Takie właśnie oblicze

analizowanego zbioru, zawierającego zarówno elementy wczesnych jak i rozwiniętych stadiów fazy

nutowej217 może być również wynikiem wielofazowego zasiedlania obszaru stanowiska w

Kruszynie, co poświadczać mogą zadokumentowane relacje stratygraficzne. Z tym okresem należy

łączyć również wzmożony napływ krzemienia czekoladowego na kujawskie osady KCWR218.

Opierając się na dotychczas pozyskanym materiale, czas funkcjonowania osiedla KCWR na

stanowisku Kruszyn 3 należy zamknąć w przedziale 5200-5000 BC219.

Poniżej podane będą najciekawsze przykłady analogicznych rodzajów ornamentów, które

wystąpiły na naczyniach odnalezionych na sąsiadujących z Kruszynem nr 3 stanowiskach.

210 Tablica CVI, CVIII, CXXI.211 Czerniak 1994, s. 40; Czerniak 2004, s. 202-203.212 Brześć Kujawski 3, Smólsk 4.213 Np. Brześć Kujawski 3, ob. 825.214 Por. Grygiel 2004, ryc. 80/1-2; 81/8-9; 82/1, 2, 4, 5.215 Czerniak 1994, ryc. 6/10-11.216 Grygiel 2004, s. 641-642.217 Tablica CXX: 1; por. Grygiel 2004, ryc. 304/3; 317/3; 331/10; 355/10; 357/6218 Kabaciński 2010, s. 26.219 Grygiel 2004, s. 641.

52


Ornament plastyczny

Ten typ ornamentu na stanowisku Kruszyn 3 występował stosunkowo najrzadziej, chociaż w

inwentarzach stanowisk z najbliższej okolicy mamy do czynienia ze sporą ilością fragmentów

ceramicznych lub całych naczyń zdobionych w podobny sposób. Ornament ten występował na

naczyniach odnajdywanych w różnego rodzaju obiektach, takich jak jamy, glinianki, czy budynki

mieszkalne. Chociaż w inwentarzu z Kruszyna 3 brak jest ornamentu plastycznego na ceramice

cienkościennej, na innych stanowiskach pojawia się w kontekście zarówno naczyń o cienkich, jak i

grubych ściankach.

Do najciekawszych analogii należą znaleziska z Brześcia Kujawskiego st.4, odnalezione w

okolicy domu słupowego nr I220, II221i III222. Ornament plastyczny wystąpił również w obiektach

jamowych, tak jak to miało miejsce w Guźlinie st.1 (jama nr 1223), czy Guźlinie st.2 (jama nr 1224).

Również obiekty gliniankowe zawierały fragmenty zdobione plastycznie, znaleziska takie pochodzą

między innymi z Miechowic st.4 (glinianka 6225, glinianka 7226, glinianka 7 nisza C227) i Smólska

st.4 (glinianka 3228i glinianka 8229).

Ornament paznokciowy

Ten typ ornamentu występował często na naczyniach KCWR, nierzadko towarzyszył mu

inny rodzaj ornamentu. Nie dziwi więc duża ilość podobnie zdobionych naczyń z okolicznych

stanowisk. Podobnie jak inne ornamenty wystąpił on na fragmentach naczyń i całych naczyniach

znalezionych zarówno w kontekście chat słupowych, glinianek, jak i pojedynczych jam.

Do najciekawszych analogii należą znaleziska z Brześcia Kujawskiego st.3 (ob. 838230; ob.

769231), Brześcia Kujawskiego st.4 (dom słupowy I232, dom słupowy II233, dom słupowy III234), jak

220 Grygiel 2004, Ryc. 122/4,5.221 Grygiel 2004, Ryc. 137/5.222 Grygiel 2004, Ryc. 146/1; Ryc. 150/2.223 Grygiel 2004, Ryc. 160/3; Ryc. 170/1-4,6-11224 Grygiel 2004, Ryc. 171/1,2; Ryc. 174/1-6.225 Grygiel 2004, Ryc. 278/14.226 Grygiel 2004, Ryc.281/5; Ryc. 287/2227 Grygiel 2004, Ryc. 291/1,2,6.228 Grygiel 2004, Ryc. 234/2,4.229 Grygiel 2004, Ryc. 253/4.230 Grygiel 2004, Ryc. 89/5,7,8.231 Grygiel 2004, Ryc. 107/1-7.232 Grygiel 2004, Ryc. 120/1-6; Ryc. 122/1-6; Ryc. 124/5.233 Grygiel 2004, Ryc. 137/3.234 Grygiel 2004, Ryc. 150/6,8.

53


również z Guźlina st.1 (ob. 1235), czy Smólska st.4 (glinianka 1236, glinianka 2237, glinianka 3238).

Ornament nutowy

Ten typ ornamentu występował bardzo często wśród inwentarzy obiektów datowanych na

KCWR. W ten sposób zdobiono zarówno naczynia cienkościenne, jak i ceramikę tzw. "grubej

roboty" (chociaż częściej zdobione były naczynia cienkościenne). Wystąpienie tego ornamentu

wyznacza horyzont chronologiczny (w tym przypadku239 podfazę IIa KCWR) dzięki czemu

możliwe jest wyciąganie wniosków na temat osadnictwa na dość dużych obszarach w ramach tego

horyzontu. Ze względu na chronologię, ornament ten jest najważniejszym spośród tych

zarejestrowanych na stanowisku. Dlatego też wyszukanie odpowiednich analogii w inwentarzach

ceramicznych okolicznych stanowisk ma duże znaczenie, nie tylko ze względu na rodzaje zdobień,

a przede wszystkim ze względu na możliwość ustalenia równoczasowości stanowisk KCWR w

okolicy Kruszyna 3. Podobnie jak inne ornamenty wystąpił on na fragmentach naczyń i całych

naczyniach, znalezionych zarówno w kontekście chat słupowych, glinianek, jak i pojedynczych

jam.

Do najciekawszych analogii należą znaleziska z Brześcia Kujawskiego st.3 (ob. 592240, ob.

600A241, ob. 768242), Brześcia Kujawskiego st.4 (dom słupowy I243, dom słupowy II244, dom słupowy

III245), Guźlina st. 1 (ob. 1246) czy Smólska st.4 (glinianka 1247, glinianka 2248, glinianka 3249,

glinianka 6250).

Analogie do materiału ceramicznego (zwłaszcza ornamentu nutowego) występującego w

Kruszynie 3 można znaleźć również na terenach tak odległych jak Śląsk czy Małopolska. Poniżej

zestawiono przykłady podobnych ornamentów251 ze stanowisk klasycznej fazy KCWR z terenów 235 Grygiel 2004, Ryc. 160/5,7,8.236 Grygiel 2004, Ryc. 198/1-2.; Ryc. 200/1-10; Ryc.201/1-9.237 Grygiel 2004, Ryc. 222/1-4; Ryc. 223/1-7.238 Grygiel 2004, Ryc. 234/1-7; Ryc. 235/1,3,4.239 W inwentarzu ceramicznym stanowiska Kruszyn 3 stwierdzono obecność fragmentów naczyń zdobionych

ornamentem nutowym typowym wyłącznie dla fazy IIA KCWR.240 Grygiel 2004, Ryc. 95/1,3.241 Grygiel 2004, Ryc. 96/1-13.242 Grygiel 2004, Ryc. 100/1-3,5.243 Grygiel 2004, Ryc. 116/1-6; Ryc. 117/1-12; Ryc. 118/1-17; Ryc. 119/1-12.244 Grygiel 2004, Ryc. 135/1-14; Ryc. 136/1-11.245 Grygiel 2004, Ryc. 147/2-11;Ryc. 148/1-20.246 Grygiel 2004, Ryc. 159/1-12.247 Grygiel 2004, Ryc. 184/1-7; Ryc. 185/1-9; Ryc. 186/1-9; Ryc. 187/1-10.248 Grygiel 2004, Ryc. 217/1-13; Ryc. 218/1-6; Ryc. 218/2,3,5-13; Ryc. 220/1-4.249 Grygiel 2004, Ryc. 232/1-10.250 Grygiel 2004, Ryc. 240/1-4; Ryc. 241/1-5; Ryc. 242/1-10.251 Ograniczono się do ornamentu nutowego, jako najbardziej charakterystycznego dla opisywanej kultury.

54


poza Kujawami. Ma to istotne znaczenie dla datowania poszczególnych horyzontów

chronologicznych.

W inwentarzach np. z Olsznicy st.4 (obecnie dzielnica Krakowa) można stwierdzić obecność

ornamentu z liniami rytymi łączącymi się pod kątem ostrym, odnalezione w jamach 19e/68252,

22j/68253, 6/67254, 18/67255, 28/68256 oraz ornamentu nutowego z liniami falistymi odnalezionego w

jamach 1/67257, 15/68258, 56/68259, 57/68260. Wszystkie datowane są tu na drugą fazę zasiedlenia

osady, co świadczy o tym, że osadnictwo w Kruszynie 3 (a co za tym idzie w innych stanowiskach

na Kujawach jemu współczesnych) zaczęło rozwijać się później niż w Małopolsce).

W innych rejonach naszego kraju mamy również do czynienia z podobnie

ornamentowanymi fragmentami ceramicznymi. W rejonie Dolnego Śląska ornament z liniami

rytymi łączącymi się pod kątem ostrym wystąpił w okolicy Niemczy261 , na tym samym stanowisku

wystąpił również ornament nutowy z falistymi liniami rytymi262.

Z kolei ornament pasów wypełnionych odciskanymi dołeczkami wystapił w Nosocicach,

woj. dolnośląskie263 oraz w Żarkowie, woj. lubuskie264 (ornament ten bardziej typowy był dla

terenów nadodrzańskich).

V.2.4. Formy naczyń

Wyroby ceramiczne stanowiły ważną część kultury materialnej KCWR. Wśród wielu

zrekonstruowanych naczyń tej kultury wydzielono liczne formy265, spośród których kilka udało się

zaobserwować na stanowisku 3 w Kruszynie. Ustalenie formy naczynia dla fragmentów

znalezionych na stanowisku 3 w Kruszynie było jednak dość trudne i odnośnie KCWR udało się

tylko w 18 przypadkach. Ustalono ją dla naczyń o dobrze zachowanych częściach wylewowych i

252 Milisauskas, 1976, Fig. 8/a.253 Milisauskas, 1976, Fig. 8/d.254 Milisauskas, 1976, Fig. 9/a.255 Milisauskas, 1976, Fig.9/d.256 Milisauskas, 1976, Fig.9/b,c,e.257 Milisauskas, 1976, Fig. 8/f.258 Milisauskas, 1976, Fig.8/g.259 Milisauskas, 1976, Fig. 8/c.260 Milisauskas, 1976, Fig. 8/e.261 Kulczycka-Leciejewiczowa, Ryc. 11/1.262 Kulczycka-Leciejewiczowa, Ryc. 11/2,4,6.263 Kulczycka-Leciejewiczowa, Ryc. 11/10.264 Kulczycka-Leciejewiczowa, Ryc. 11/9.265 Na inwentarz form naczyń KCWR składają się między innymi: amfory, naczynia kuliste (czarki), misy, misy kuliste,

garnki, czerpaki, kubki, pucharki, naczynia sitowate, talerze, naczynia miniaturowe itp.

55


przydennych z dostatecznie zachowaną częścią brzuśca, która pozwalała na odtworzenie profilu w

stopniu pozwalającym na identyfikację formy naczynia. Pomimo tego, że większość grubych

skorup i fragmentów uch pochodziła zapewne z naczyń zasobowych, to uznano jednak, by nie

wydzielać ich jako osobnej grupy. Powodem tego była możliwość pochodzenia tych fragmentów z

różnych form naczyń zasobowych. Reasumując, wydzielone formy (naczynia kuliste, misy kuliste,

kubki, naczynia sitowate) ustalono dla fragmentów, w przypadku których nie ma wątpliwości co do

kształtu naczynia.

Wykres nr 27. Rozkład ilościowy rodzajów form naczyń dla fazy KCWR.

Tabela nr 27. Rozkład ilościowy rodzajów form naczyń dla fazy KCWR.

V.2.4.1 Naczynia kuliste266

Naczynia te miały kształt wycinka kuli267 (2/3, ¾). Przeważnie były to naczynia

cienkościenne, zazwyczaj ornamentowane. Dno tych naczyń było wyraźnie spłaszczone. Jakość

wypału przeważnie była wysoka - częściej wypalano je w atmosferze redukcyjnej. Sporadycznie

naczynia o tej formie zaopatrzone były w ucha.

Na omawianej części stanowiska 3 w Kruszynie wyróżniono 12 charakterystycznych

266 Tablica CVI/1; Tablica CVII/1; Tablica CVIII/1; Tablica CXVI/3; Tablica CXVII/1; Tablica CXVIII/3,4, XII-1,2,3; Tablica CXIX/1,3; Tablica CXX/1.267 W literaturze czasami takie naczynia określa się jako czary lub czarki.

56

NACZYNIA KULISTE KUBKI MISY KULISTE NACZYNIA SITOWATE

05

101520

12

2 2 2

WYKRES NR 27

ILO

ŚĆ

[Szt

.]

TABELA NR 27NACZYNIA KULISTE 12KUBKI 2MISY KULISTE 2NACZYNIA SITOWATE 2


fragmentów naczyń tej kategorii. Znaleziono je w ob. D8 (ar D25), ob. D47 (ar D25), ob. D188 (ar

D43), ob. D190 (ar D33/43) oraz ob. D191 (ar D33/43).

V.2.4.2 Misy kuliste268

Misy te miały kształt wycinka (1/3, ½) kuli, z chrakterystycznie spłaszczonym dnem.

Jakość wypału zwykle była wysoka, gdyż częściej wypalano je w atmosferze redukcyjnej.

Zazwyczaj misy posiadały również zdobienia.

Na stanowisku 3 w Kruszynie wyróżniono 2 charakterystyczne fragmenty naczyń tej

kategorii. Znaleziono je w ob. D188 (ar D33) i w ob. D191 (ar D33/43).

V.2.4.3 Kubki269

Do kubków znalezionych na stanowisku Kruszyn 3 zaliczyć można dwa naczynia. Jedno z

nich miało ścianki średniej grubości, zdobione dużą ilością dołków paznokciowych. Domieszka

piaskowo-roślinna oraz opracowanie powierzchni przypominały grupę technologiczną A2, lecz

grubość ścianek, niewielkie rozmiary naczynia i dobry wypał w atmosferze redukcyjnej sugerują

grupę technologiczną B2. Drugie z nich to naczynie wydzielone nr 6.


kategorii. Zaleziono je w ob. D188 (ar D43) i ob. D191 (ar D33/D43).

V.2.4.4 Naczynia sitowate270

Do tej kategorii naczyń można zaliczyć zarówno bardzo grube naczynia grupy

technologicznej A, jak również cieńsze, należące do grupy B. Charakterystyczny dla tej kategorii

naczyń był intensywnie pomarańczowy kolor oraz dość gładka powierzchnia. Naczynia te

wytwarzano w atmosferze utleniającej. Domieszką schudzajacą był piasek o różnej ziarnistości.


kategorii. Znaleziono je w ob. D8 (ar D25) i ob. D188 (ar D43).

268Tablica CXVI/2; Tablica CXIX/4.269Tablica CVIII/1; Tablica CXVI/1.270Tablica CXII/2; Tablica CXV/2.

57


V.2.4.5 Podsumowanie i analogie

Na badanej części stanowiska nr 3 w Kruszynie odkryto tylko kilka form naczyń znanych z

inwentarza KCWR w rejonie Kujaw. Powodem tego jest niewielka liczba materiału źródłowego

odnalezionego na omawianej, peryferyjnej części stanowiska – jak już wspomniano, formę

naczynia udało się zrekonstruować w dostatecznym stopniu tylko w 18 przypadkach.

Naczynia kuliste

Tego typu naczynia należą do jednej z najbardziej rozpowszechnionych form naczyń

znajdowanych w obiektach KCWR. Ich kulisty (czasami określany jako baniasty) kształt ze

spłaszczonym dnem, można odnaleść prawie na każdym stanowisku KCWR. W najbliższym

sąsiedztwie stanowiska 3 w Kruszynie tego typu naczynia wystąpiły między innymi w Brześciu

Kujawskim st. 3 w obiektach 600a271 i 768272, Brześciu Kujawskim st. 4 w domach słupowych I273 i

II274 oraz Smólsku st.4 w gliniance I275.

Misy kuliste

Ta kategoria zabytków jest również popularna wśród inwentarzy stanowisk KCWR. Chociaż

w Kruszynie 3 udało się zidentyfikować ponad wszelką wątpliwość zaledwie dwa naczynia o tej

formie, jednak powodem tego mógł być stosunkowo niewielki inwentarz ceramiczny odkryty na

stanowisku. Podobnie jak w przypadku naczyń kulistych wśród inwentarzy pobliskich stanowisk

można zauważyć liczne fragmenty naczyń tej kategorii. Mamy z nimi do czynienia w Brześciu

Kujawskim st.3 w obiekcie 600a276, jak również w st.4 z tej miejscowości w domu słupowym I277

oraz innych pobliskich stanowiskach takich jak Guźlin 2 (obiekt 1278), czy Smólsk 4 (glinianka 1279).

Kubki

Tę kategorię naczyń na stanowisku 3 w Kruszynie reprezentują dwa kubki. Jeden z nich

reprezentuje wariant grubościenny zdobiony odciskami paznokcia, drugi zaś to naczynie 271 Grygiel 2004, Ryc. 96/6; Ryc. 97/5,6.272 Grygiel 2004, Ryc. 99/1,2; Ryc. 107/5-7.273 Grygiel 2004, Ryc. 116/4-6; Ryc. 117/11,12.274 Grygiel 2004, Ryc. 136/7.275 Grygiel 2004, Ryc. 184/1,2,4,6,7; Ryc. 188/3,6,8,11.276 Grygiel 2004, Ryc. 96/13.277 Grygiel 2004, Ryc. 126/7-9.278 Grygiel 2004, Ryc. 188/1-4.279 Grygiel 2004, Ryc. 195/3.

58


cienkościenne zdobione ornamentem nutowym. Obydwa służyły do spożywania napojów, miały

podobny kształt, różnią się tylko rodzajem ornamentu i grubością ścianek. Wydaje się, że

cienkościennego kubka używano od święta, natomiast grubościenny mógł być używany jako

naczynie codziennego użytku.

Oba warianty tej formy naczynia wystąpiły na stanowiskach w najbliższej okolicy Kruszyna

3. Analogiczne naczynia wystąpiły w Brześciu Kujawskim st.3 w obiektach 600a280 i 769281,

Folborzu st.1 w obiekcie nr 2282 oraz w Miechowicach w obiekcie nr 5283.

Naczynia sitowate

To bardzo ciekawa kategoria naczyń. Przez niektórych badaczy łączona z produkcją

przetworów mlecznych284, głównie serów. Liczne fragmenty naczyń sitowatych można zauważyć w

inwentarzach pobliskich stanowisk. W Brześciu Kujawskim st.3 znaleziono fragment naczynia

sitowatego w obiekcie nr 768285, jak również na stanowisku 4 w tej miejscowości znaleziono liczne

fragmenty naczyń sitowatych w kontekście chat słupowych I286 i II287. W Miechowicach na

stanowisku 4 w gliniance nr 7288 również mamy do czynienia z fragmentem naczynia sitowatego.

V.2.5. Artefakty krzemienne

W dwóch obiektach KCWR (D190 i D191) wystąpił materiał krzemienny289 (łącznie 9

fragmentów290). Były to odpady poprodukcyjne, wióry, odłupki oraz jeden łuszczeń. Wszystkie

fragmenty krzemienne wystąpiły w pobliżu kompleksu obiektów nr 3291. Biorąc pod uwagę fakt, iż

odkryte artefakty krzemienne koncentrują się w obrębie tylko jednego kompleksu, może to

świadczyć o istnieniu tam swego rodzaju strefy produkcyjnej. Jednakże bardziej prawdopodobne

jest, że odnalezione w tym miejscu krzemienie były po prostu usuniętymi śmieciami.

280 Grygiel 2004, Ryc. 97/4.281 Grygiel 2004, Ryc. 106/1-4; Ryc. 108/1.282 Grygiel 2004, Ryc. 264/1,2.283 Grygiel 2004, Ryc. 338/6.284 A co za tym idzie hodowlą bydła. Obecność bydła na stanowisku potwierdza również analiza materiału kostnego.285 Grygiel 2004, Ryc. 100/1.286 Grygiel 2004, Ryc. 126/4.287 Grygiel 2004, Ryc. 139/1288 Grygiel 2004, Ryc. 286/2.289 Tablica CCCI-1,2,3,4.290 Tabela nr 28.291 Tablica XII.

59


60

TABELA NR 28NR INW L.P. DATOWANIE OPIS WYSOKOŚĆ [mm] SZEROKOŚĆ [mm] GRUBOŚĆ [mm] SUROWIEC UWAGI

4/10/5C 1 KCWR 35 58 10 KRZEMIEŃ CZEKOLADOWY ?

BRAK CZĘŚCI PIĘTOWO-SĘCZKOWEJOK. 40% STRONY GÓRNEJ POKRYWA KORA

NA STRONIE GÓRNEJ ŚLADY WIELOKIERUNKOWYCH ODBIĆ

Z POCZĄTKOWEJ FAZY EKSPLOATACJI RDZENIA

14/10/9/C 1 KCWR WIÓR 23 11 3 KRZEMIEŃ CZEKOLADOWY ?ZACHOWANA CZĘŚĆ MEDIALNA, BRAK CZĘŚCI PIĘTOWO-SĘCZKOWEJ ORAZ WIERZCHOŁKOWEJ

WIÓR Z ZAAWANSOWANEJ FAZY EKSPLOATACJI RDZENIA JEDNOPIĘTOWEGO

29/10/2/C

1

KCWR

ŁUSZCZEŃ 28 36 7 KRZEMIEŃ CZEKOLADOWY ?CZĘŚCIOWO POKRYTY KORĄ

DROBNY RETUSZ PÓŁSTROMY W DOLNEJ CZĘŚCI KRAWĘDZI PRZYWIERCHOŁKOWEJ

2 17 28 6 KRZEMIEŃ JURAJSKI ?BRAK CZĘŚCI WIERZCHOŁKOWEJ

PIĘTA SZEROKA – PTASIA, SĘCZEK WYDĘTYW LEWEJ CZĘŚCI PROKSYMALNEJ DROBNY RETUSZ NA STRONĘ POZYTYWOWĄ

3 21 21 4 KRZEMIEŃ CZEKOLADOWY ?

BRAK CZĘŚCI PIĘTOWO-SĘCZKOWEJ I WIERZCHOŁKOWEJ

LEWA STRONA CZĘŚCIOWO POKRYTA KORĄPRAWA KRAWĘDŹ POKRYTA DROBNYM NIEREGULARNYM RETUSZEM Z WYŚWIECANIEM

4 23 25 10 KRZEMIEŃ CZEKOLADOWY ? BRAK CZĘŚCI PIĘTOWO-SĘCZKOWEJ

5 22 24 5 KRZEMIEŃ JURAJSKI ?

BRAK CZĘŚCI PIĘTOWO-SĘCZKOWEJ I WIERZCHOŁKOWEJLEWA STRONA PRZYKRAWĘDNA CZĘŚCIOWO POKRYTA KORĄ

NA PRAWEJ KRAWĘDZI BARDZO DROBNY I NIEREGULARNY RETUSZ NA STRONĘ GÓRNĄ I DOLNĄ

6 21 16 5 KRZEMIEŃ CZEKOLADOWY ?GRUBA PĘTKA (ŚLADY PRACOWANIA PIĘTY), WYDATNY SĘCZEK

NIEWIELKI FRAGMENT KORY W CZĘŚCI PRZYWIERZCHOŁKOWEJ

7 ODŁUPEK NIEREGULARNY 30 33 5 ?ŚLADY RÓŻNOKIERUNKOWYCH NEGATYWÓWPRZEPALONY, ZE ŚLADAMI SPĘKAŃ TERMICZNYCH

BRAK CZĘŚCI PIĘTOWO-SĘCZKOWEJ

ODŁUPEK GRUBY I NIEREGULARNY

ODŁUPEK NIEREGULARNY Z ZAAWANSOWANEGO ETAPU

EKSPLOATACJI RDZENIA JEDNOPIĘTOWEGO

FRAGMENT RDZENIA JEDNOPIĘTOWEGO

ODŁUPEK GRUBY I NIEREGULARNY Z

ZAAWANSOWANEGO ETAPU EKSPLOATACJI RDZENIA

WIELOPIĘTOWEGO

FRAGMENT WIÓRA

WIÓR-ODŁUPEK Z RDZENIA JEDNOPIĘTOWEGO


VI. Kultura pucharów lejkowatych (A. Danecki)

VI.1. Zabytki nieruchome

Obiekt C180 został odkryty ok. 280 metrów na południe od przebadanego w sezonach 2008-

2009 obiektu C111, również łączonego z KPL i w tej części stanowiska jest to obiekt odosobniony

pod względem tak określonej chronologii. Pozostałe materiały KPL odnaleziono na złożu wtórnym

w obiekcie KŁ położonym ok. 45 m na zachód od jamy C180.

Kontekst odkrycia obiektu C180 uniemożliwia stuprocentową ocenę jego funkcji z punktu

widzenia powiązań względem innych obiektów w obrębie zasiedlonej przestrzeni. Odkryty w

obrębie jego wypełniska inwentarz, kształt profilu pionowego oraz charakter jego nawarstwień

mógłby wskazywać na funkcję związaną z bezpośrednią bliskością zagrody, a więc obszaru

codziennych działań gospodarczych (jednak obiekt wystąpił samodzielnie, nie wchodząc w relacje

stratygraficzne z innymi obiektami). Prostokątny kształt profilu mógłby sugerować w tym

przypadku pełnienie funkcji magazynowej (piwniczki)292. Hipoteza ta jednak nie może zostać

zweryfikowana z uwagi na peryferyczne położenie obiektu w obrębie przestrzeni badawczej.

Układ nawarstwień sugeruje związek warstw C-D z czasem użytkowania obiektu. Z

początkiem jej destrukcji może być związana obecność w środkowej partii wypełniska obiektu

C180 grudek polepy, mogących być pozostałością konstrukcji (zadaszenia) chroniącej jego wlot.

Wobec obecności w wypełnisku licznych i różnorodnych zabytków związanych z działaniami

gospodarczymi, w tym wielu nieuszkodzonych, można przyjąć, że obiekt C180 nie pełnił funkcji

śmietniskowej, zaprzestanie zaś jego użytkowania mogło nastąpić z nagłych przyczyn. Nie

wykluczone, że taka właśnie różnorodność zdeponowanego w jego wypełnisku inwentarza

wynikała z intensywnej i ściśle ukierunkowanej, ale jednocześnie krótkotrwałej aktywności

ludzkiej.

Dla zabytków kamiennych i krzemiennych odnajdujemy liczne analogie na stanowiskach

niżowej KPL, zarówno na Kujawach jak i na sąsiadującym obszarze Pojezierza Gostynińskiego293.

Warto w tym miejscu zwrócić uwagę na obecność w analizowanym inwentarzu przedmiotu

ceramicznego294, analogicznego do fragmentów dysz glinianych związanych być może z metalurgią

292 Kośko, Szmyt 2006, s. 126; Pelisiak 2003, s. 108, 112.293 Kośko, Prinke 1975, ryc. 5-6; Rybicka 2004, ryc. 110; 156/1, 3)294 Tablica CV.

61


miedzi295.

O intensywnej działalności ludzkiej, której pozostałości odkryto w wypełnisku obiektu C180

świadczy duży zbiór szczątków zwierzęcych o charakterze pokonsumpcyjnym z jednej strony, z

drugiej zaś zidentyfikowanie półfabrykatów oraz gotowych narzędzi z kości i rogu296, przy czym

ponad 60% oznaczonych gatunkowo kości należało do owcy/kozy, co znacząco odbiega od

wyników analiz innych zbiorów kostnych łączonych z KPL. Wciąż trzeba pamiętać o niewielkiej

liczebności analizowanego inwentarza, choć przy jego znacząco odmiennej strukturze w stosunku

do zbiorów szczątków łączonych z osadnictwem KCWR na badanym stanowisku297 oraz

wzmiankowanej izolacji chorologiczno-chronologicznej obiektu można przyjąć, że jest on

względnie homogeniczny.

Biorąc pod uwagę powyższe fakty i wnioski nie można wykluczyć również innych niż

utylitarne powodów zdeponowania w jednej jamie tak bogatego zbioru przedmiotów, a mianowicie

funkcji kultowej obiektu C180298. Wskazówkę w tym zakresie stanowić może przepalenie wielu

przedmiotów, przy obecności w wypełnisku obiektu węgli drzewnych (warstwa B). Istotną rolę w

tym wypadku odgrywa również obecność nieprzepalonych, w przeciwieństwie do innych

elementów inwentarza, naczyń, co może wskazywać na inny niż w przypadku reszty przedmiotów

charakter zdeponowania ich w obiekcie.

Możliwe jest, iż obiekt C180 jest pozostałością po jakimś rytuale ludności KPL, w którym

przy użyciu ognia spalono różnego rodzaju dary, w tym narzędzia kamienne i kościane oraz być

może kawały mięsa zwierzęcego, co mogłyby sugerować przepalone kości zwierzęce. Może to być

jednak pochówek ciałopalny, podczas którego kości ludzkie zostały całkowicie spalone (aczkolwiek

ta hipoteza jest najmniej prawdopodobna). Sugeruje to bogaty zbiór narzędzi i rozbitych naczyń

ceramicznych, które w większości udało się całkowicie zrekonstruować. W przypadku obu

przestawionych wyżej hipotez interpretacyjnych jest możliwe, że kości zwierzęce mogły być

wrzucane w stos ogniska po spożyciu mięsa, bądź też kawały mięs zwierzęcych zostały wraz z

mięsem spalone na stosie. Biorąc pod uwagę dostępne dane skłaniamy się bardziej do

interpretowania obiektu C180 jako obiektu o trudnym do bliższego sprecyzowania charakterze

nieutylitarnym, być może kultowym.

Zastanawiający jest też fakt, że zarówno broń, jak i narzędzia nosiły ślady zniszczenia. Nie

295 Wiślański 1979, ryc. 138/4.296 Tablica CCI-CCII.297 Rozdział XI.2 Analiza zwierzęcych szczątków kostnych ze stanowiska nr 3 w Kruszynie, gm. Włocławek.298 Obiekt C180 został ujęty w odpowiednich tabelach jako obiekt kultowy, aczkolwiek określenie jego funkcji jest

tylko hipotetyczne.

62


jest jednak do końca pewne, czy ubytki te powstały w wyniku działania ognia, czy też zostały

zniszczone lub uszkodzone wcześniej299.

Pozostałości praktyk kultowych z obszaru Kujaw identyfikowane były dotychczas nie tylko

w obrębie cmentarzysk300, ale również w kontekście osadowym i jako depozyty bagienne.

W rejonie Kruszyna zidentyfikowano szereg cmentarzysk, z których wymienić należy stanowisko

Sarnowo 1A, Stary Brześć-Kolonia 1, Pikutkowo 6, Wichrowice oraz Czamaninek 2A301. Były to

niewielkie cmentarzyska, na których 40% grobów posiadało obstawy i bruki kamienne, 17%

zmarłych wyposażono zaś w dary grobowe w postaci naczyń (flasze z kryzą, amfory), narzędzi

kościanych i krzemiennych oraz paciorków z muszli.

Jedynym dotychczas znanym depozytem odnalezionym na terenie osady pozostaje

znalezisko siedmiu naczyń, bryły żywicy i kamiennej płyty odnalezionych w jamie 25 na

nieodległym od Kruszyna stanowisku Pikutkowo 6. Odnaleziony tam depozyt zawierał puchary

oraz amfory, z wyjątkiem jednego puchara zasobowego, zachowane w całości. W jednym wypadku

(puchar zasobowy) naczynie nosiło ślady naprawy. Naczynia te, jak zaznacza autorka, technicznym

i technologicznym poziomem wykonania (słabo uchwytna domieszka oraz staranne wygładzenie do

wybłyszczenia) odbiegały od innych znalezisk z tego stanowiska. O celowości zdeponowania tego

inwentarza świadczyło również włożenie niektórych naczyń jedno w drugie302.

Z warstwy kulturowej stanowiska Pikutkowo 6 pochodzi fragment niewielkiego naczynia

zbliżonego formalnie do doniczkowatej formy z Kruszyna 3303.

Jak wspomniano, z obszarów niżowych znane są również znaleziska gromadne deponowane

w kontekście wód, tzw. depozyty bagienne. Aż trzy spośród nich zidentyfikowano na stanowiskach

znajdujących się w pobliżu Kruszyna (Świętosław 1, Grójec 1, Złotowo – Gabałówna 1963, 1964),

inne odkryto w Sadłużku304.

VI.1.1. Podsumowanie

Ze względu na śladowy charakter znalezisk trudno jest wysnuć wiarygodne wnioski na

temat osadnictwa tej kultury na opisywanym stanowisku. Podobnie jak w opracowywanym etapie

badań z roku 2010, podczas wcześniejszych prac w latach 2008-2009 także odkryto tylko jeden 299 Choć wydaje się, że przynajmniej w przypadku siekier można przypuszczaś, że już przed przepaleniem były

uszkodzone.300 Rzepecki 2004, s. 127-129.301 Rzepecki 2004, s. 121.302 Niesiołowska 1967, s. 89, 99, tabl. V/4.303 Niesiołowska 1967, tabl. XI/9.304 Rzepecki 2004, s. 132.

63


obiekt KPL (A111) na arze A19 oraz dodatkowo materiał ceramiczny KPL na złożu wtórnym w

obiekcie kultury łużyckiej (obiekt C145)305 na arach C74 i C75. W obu wzmiankowanych jamach

odkryto odpowiednio 21 fragmentów w obiekcie A111 i 2 fragmenty w obiekcie C145. Ceramikę tę

ogólnie wydatowano na fazę KPL lecz nie można było na jej podstawie dokonać bardziej wnikliwej

analizy chronologicznej.

Znikoma ilość zabytków nieruchomych i ruchomych kultury pucharów lejkowatych

sugeruje, iż osadnictwo tej kultury było zapewne krótkotrwałe i/lub rozproszone. Trzeba jednak

podkreślić, iż w trakcie badań ratowniczych przeprowadzonych ostatnio na stanowisku przebadano

jedynie część osady wchodzącą w kolizję z planowaną inwestycją budowy autostrady. Jest więc

możliwe, iż więcej obiektów nalężących do tej jednostki kulturowej może znajdować się na

nieprzebadanym terenie stanowiska Kruszyn 3.

VI.2. Zabytki ruchome

Jak już wspomniano, w jedynym obiekcie KPL odkrytym podczas opracowywanego etapu

badań odkryto ciekawy zbiór zabytków (naczynia ceramiczne306, artefakty krzemienne307,

kamienne308 i kościane309) oraz kości. Szczegółowo opisane zostaną dobrze zachowane zabytki

wykonane z kamienia, krzemienia i kości, które wydzielono podczas prac laboratoryjnych.

Mniejsze artefakty krzemienne oraz odpadki po produkcji narzędzi zostaną opisane w tabeli nr 29.

VI.2.1 Naczynia wydzielone

W obiekcie C180 znajdowały się fragmenty ceramiczne, z których udało skleić się połowę

pucharu lejkowatego. Fragmenty tego naczynia wystąpiły w dwóch skupiskach w obiekcie, co może

świadczyć, że dostał się on do niego już po rozbiciu (zapewne celowym). Świadczyć o tym może

również fakt, że nie znaleziono wszystkich fragmentów naczynia, pomimo bardzo dokładnej

eksploracji obiektu. Dodatkowo wystąpiły dwa w pełni zachowane naczynia ceramiczne oraz 7

okruchów ceramicznych, których nie udało się przyporządkować do jakiegokolwiek naczynia.

305 Rzepecki, Michałowicz 2010.306 Trzy naczynia, w tym dwa zachowane w całości oraz 7 okruchów ceramicznych, których nie udało się wykleić.307 Siekiera i dwa wiórowce. 308 Siekierka, młotek i rozcieracz.309 Szydło, gładzik i przekłuwacz.

64



Puchar lejkowaty z ob. C180 (ar C99) jest zachowany w mniej więcej 40%. Wylew

zachowany w ponad 55%, co umożliwiło obliczenie średnicy wylewu na ok. 20,3 cm. Zachowana

wysokość naczynia to ok. 23 cm (od wylewu w dół). Rekonstruowana wysokość naczynia to ok. 29

cm. Średnicę dna ustalono na podstawie analogii do innych pucharów lejkowatych z terenów

Polski311, na ok 1/3 średnicy wylewu (ok. 7,0 cm). Takie proporcje użyte zostały na potrzeby

rekonstrukcji naczynia.

Brak dna uniemożliwił pomiar jego grubości. Grubość części przydennej wahała się między

0,9 cm a 1,0 cm. Brzusiec miał grubość 0,8-0,9 cm, szyjka 0,9-1,0 cm natomiast wylew zwężał się

do 0,6 cm.

Naczynie nr 1 pozbawione jest ornamentu. Powierzchnia w większości wykazuje brak

jakiegokolwiek opracowania, jednak partiami na powierzchni wydaje się występować dodatkowa

(jakby naklejona) warstwa szorstkiej glinki. Trudno powiedzieć czy jest to wynik celowego

chropowacenia (nierzadkiego dla tego typu naczyń), czy wynik warunków zalegania fragmentów

naczynia w glebie. Wyraźnie bowiem widać różnicę we fragmentach sklejonych obok siebie, a

pochodzących z różnych części obiektu, w którym zostały znalezione. Podczas kiedy jeden wydaje

się być chropowacony, kolejny nie ma na sobie wyżej wymienionej warstwy. Nie można więc w stu

procentach ustalić czy naczynie było celowo chropowacone.

Naczynie było wypalone w atmosferze utleniającej, zapewne w ognisku, o czym świadczy

nierównomierne zabarwienie (pomarańczowo-ceglasto-szare plamy). Przełom naczynia ma barwę

jasnoszarą. Wypał należy uznać za średniej jakości.

Za główną uznać należy domieszkę tłuczniową312 o różnej wielkości ziaren, od niewielkich

do kilkumilimetrowych. Wystąpiły również, choć mniej licznie ziarna piasku o średniej wielkości.

Ta forma naczynia jest głównym wyznacznikiem kultury pucharów lejkowatych. Na

stanowisku Kruszyn 3 mamy do czynienia z jedynym okazem pucharu lejkowatego, wydzielonego

jako naczynie nr 1. Ogólnie ta forma naczyń charakteryzuje się szerokimi wylewami (zwłaszcza w

stosunku do średnicy dna naczynia) oraz dość sporymi rozmiarami. W literaturze zazwyczaj wiąże

się tę formę naczynia z funkcją zasobową. Na potrzeby niniejszego opracowania zostałoby ono

zaliczone do grupy technologicznej A, charakteryzującej się grubymi ściankami oraz brakiem

ornamentu.

310 Tablica CI-1; CII-1.311 Chociaż puchar lejkowaty z Kruszyna wydaje się być wyraźnie smuklejszy.312 Tłuczeń pochodzenia raczej krzemiennego, niż kamiennego.

65



Flasza z kryzą z ob. C180 (ar C99) zachowała się niemal w 100% (niewielkie ubytki).

Naczynie ma wysokość ok. 9,7 cm. Grubość dna ustalono na ok. 0,6-0,7 mm, część przydenna

miała grubość ścianek ok. 0,4-0,5 cm. Brzusiec miał grubość ok. 0,4-0,5 cm. Szyjka pod kryzą

miała grubość ok. 0,5-0,6 cm, zaś wylew nad kryzą miał grubość ok 0,4 cm.

Naczynie nie miało idealnie symetrycznego kształtu (co jest normalne dla naczyń lepionych

ręcznie), dlatego średnica wylewu miała od 4,5 do 4,7 cm. Średnica dna miała identyczne wymiary.

Średnica kryzy w najszerszym miejscu dochodziła do 5,9 cm. Największa wydętość brzuśca

dochodziła do 8,4 cm.

Naczynie ma kolor beżowo-brązowo-szary i prawdopodobnie było wypalane w atmosferze

utleniającej (na co wskazuje niejednolite ubarwienie naczynia). Wypał jest wyjątkowo dobrej

jakości, co można zawdzięczać niewielkim rozmiarom naczynia.

Domieszka zastosowana do produkcji naczynia jest trudna do ustalenia, ponieważ nie

występuje jej dużo na powierzchni naczynia, a przełom jest niewidoczny z powodu prawie

idealnego stanu zachowania naczynia. Sporadycznie można zauważyć niewielkie ziarna piasku.

Ogólnie można jednak powiedzieć, że nie zastosowano dużej ilości domieszki.


Kubek z ob. C180 (ar C99), zachował się w 100%. Wysokość naczynia wynosiła w

najwyższym miejscu (naczynie nieregularne w kształcie) ok. 6,3 cm. Grubość dna wynosiła ok. 0,5-

0,7 cm, części przydennej natomiast ok. 0,5 cm. Wylew mierzył zaś ok. 0,5 cm. Średnica wylewu to

ok. 7,5 cm, średnica dna to zaledwie 2,5 cm. Powodowało to małą stabilność naczynia podczas

użytkowania.

Naczynie formowane było z jednego kawałka gliny, o czym świadczą pozostawione przez

garncarza na glinie ślady palców. Kubek miniaturowy był bardzo nieregularnej budowy, o jednej ze

stron wyższej od drugiej. Naczynie miało barwę szaro-ceglastą na zewnątrz i ciemnoszaro-ceglastą

wewnątrz. Wypalono go zapewne w atmosferze utleniającej w ognisku.

Jako domieszki użyto tłucznia o średniej ziarnistości, z dodatkiem piasku o granulacji od

małej do średniej.

Ogólnie można uznać, że naczynia te wyrabiane były raczej bez większej dbałości o skład

domieszki, sposób wypału, czy opracowania powierzchni. Naczynie nr 3 powstało zapewne z 313 Tablica CIII-1; CIV-1.314 Tablica CIII-2.

66


jednego kawałka gliny. Na powierzchni widać ślady po palcach garncarza powstałe podczas

formowania naczynia. Najprawdopodobniej garncarz uformował ścianki naczynia poprzez

wypchanie na zewnątrz gliny z wcześniej przygotowanej bryły gliny. Następnie obracając je w

rękach, przy pomocy palców nadał konkretny kształt naczyniu. Zapewne podczas tej czynności na

zewnętrznych ściankach naczynia pozostawił delikatne wklęsłości, które utrwaliły się podczas

wypału.

Naczynia tego typu nie są zbyt charakterystyczne i występują prawie w każdej kulturze

archeologicznej. Naczynie nr 3 wystąpiło w obiekcie z pucharem lejkowatym, dlatego udało ustalić

się jego chronologię. Pozbawione kontekstu oraz nie posiadające ornamentu nie mogłoby być

datowane z większą precyzją.

VI.2.2. Materiał masowy

Materiał ceramiczny poza naczyniami wydzielonymi składał się z 7 fragmentów

ceramicznych, w większości niediagnostycznych315. Fragmenty te nie pochodziły z żadnego z

wydzielonych naczyń, a ich stan zachowania nie pozwalał na dokładniejszą analizę pod kątem

ustalenia grupy technologicznej, rodzaju domieszki, czy formy naczynia, z którego pochodziły.

Ważną natomiast wydaje się informacja, że podobnie jak naczynia wydzielone, nie nosiły one

śladów przepalenia, lecz dostały się do obiektu podczas nieokreślonego rytuału. Nie jest do końca

pewne czy pochodzą z celowo rozbitych naczyń, czy dostały się do obiektu przez przypadek.

VI.2.3 Artefakty krzemienne316

W obiekcie C180 znaleziono liczne artefakty krzemienne317 (opisane w tabeli nr 29), spośród

których trzy wydzielono do dalszych analiz. Były to dwa wiórowce krzemienne oraz siekiera

krzemienna. Jak większość przedmiotów w obiekcie C180 były one przepalone, co uniemożliwiło

dokładną identyfikację surowca krzemiennego. Najprawdopodobniej był to krzemień jurajski, ale

nie można być tego pewnym w stu procentach.

315 Jedynie jeden większy fragment (nr inw 17/10/10/A) (Tablica CV-1) mógł być fragmentem tygla, związanym z wytopem miedzi. Porównaj - Wiślański 1979, ryc. 138/4.

316 Tablica CCIII; CCIV; CCCII; CCCIII.317 Łącznie 21 krzemieni po wydzieleniu z nich trzech ciekawszych przedmiotów krzemiennych.

67


68

TABELA NR 29OPIS WYSOKOŚĆ [mm] SZEROKOŚĆ [mm] GRUBOŚĆ [mm] SUROWIEC UWAGI

WIÓROWIEC 46 24 6 NIEUSTALONY

BARDZO MOCNO PRZEPALONYLICZNE ŚLADY ODPRYSKÓW TERMICZNYCH

BRAK CZĘŚCI WIERZCHOŁKOWEJPRAWA KRAWĘDŹ POKRYTA RETUSZEM STROMYM

LEWA KRAWĘDŹ – PÓŁTYLEC ZRETUSZOWANY PÓŁSTROMO

W WIĘKSZOŚCI POKRYTY PATYNĄ

WIÓROWIEC 33 22 7 NIEUSTALONY

BARDZO MOCNO PRZEPALONYW WIĘKSZOŚCI POKRYTY PATYNĄ

PRAWA KRAWĘDŹ PRAWDOPODOBNIE Z RETUSZEM UŻYTKOWYM

WYRAŹNE WYŚWIECANIELEWA KRAWĘDŹ ZARETUSZOWANA PÓŁSTROMO Z NIELICZNYMI I NIEWIELKIMI WNĘKAMI

BRAK CZĘŚCI WIERZCHOŁKOWEJ

36 12 ? NIEUSTALONY

BARDZO MOCNO PRZEPALONYLICZNE ŚLADY ODPRYSKÓW TERMICZNYCH

BRAK CZĘŚCI WIERZCHOŁKOWEJCZĘŚĆ PIĘTKOWO-SĘCZKOWA ZNISZCZONA

32 18 6 NIEUSTALONYLICZNE ŚLADY ODPRYSKÓW TERMICZNYCH

BARDZO MOCNO PRZEPALONYW DUŻEJ CZĘŚCI POKRYTY PATYNĄ

19 19 4 NIEUSTALONY


PRAWA KRAWĘDŹ ZARETUSZOWANA PÓŁSTROMOZ RDZENIA WIÓROWEGO JEDNOPIĘTOWEGO

BARDZO MOCNO PRZEPALONY

27 18 6 NIEUSTALONYBARDZO MOCNO PRZEPALONY


PRAWA KRAWĘDŹ POKRYTA KORĄ

21 19 3 NIEUSTALONY

BARDZO MOCNO PRZEPALONYLICZNE ŚLADY ODPRYSKÓW TERMICZNYCHZACHOWANA WYŁĄCZNIE CZĘŚĆ MEDIALNALEWA KRAWĘDŹ POKRYTA DROBNYM RETUSZEM ZĘBATO-WNĘKOWYM

W WIĘKSZOŚCI POKRYTY PATYNĄ

30 14 4 NIEUSTALONY

BARDZO MOCNO PRZEPALONYBRAK CZĘŚCI PIĘTOWO-SĘCZKOWEJ

PRAWA KRAWĘDŹ POKRYTA BARDZO DROBNYM RETUSZEM NA STRONĘ DOLNĄ

LEWA KRAWĘDŹ POKRYTA BARDZO DROBNYM RETUSZEM NA STRONĘ GÓRNĄ

23 13 3 NIEUSTALONYBARDZO MOCNO PRZEPALONY

PRAWA STRONA W DUŻYM STOPNIU POKRYTA RETUSZEM Z WYŚWIECANIEM

LICZNE ŚLADY ODPRYSKÓW TERMICZNYCH

15 16 3 NIEUSTALONY

BARDZO MOCNO PRZEPALONYZACHOWANA STRONA DYSTALNA

RETUSZ NA OBU KRAWĘDZIACH ZBIEGAJĄCY SIĘ KU PIĘTCE

LEWA GÓRNA CZĘŚĆ ZNISZCZONAODPAD POPRODUKCYJNY 7 3 2 NIEUSTALONY BARDZO MOCNO PRZEPALONY

ODPAD POPRODUKCYJNY 6 3 2 NIEUSTALONY BARDZO MOCNO PRZEPALONY

ODPAD POPRODUKCYJNY 5,5 3 2 NIEUSTALONY BARDZO MOCNO PRZEPALONY

ODPAD POPRODUKCYJNY 5,5 4 1,5 NIEUSTALONY BARDZO MOCNO PRZEPALONY

ODPAD POPRODUKCYJNY 3 5 2 NIEUSTALONY BARDZO MOCNO PRZEPALONY

ODPAD POPRODUKCYJNY 6 3 2,5 NIEUSTALONY BARDZO MOCNO PRZEPALONY

ODPAD POPRODUKCYJNY 5,5 4 2 NIEUSTALONY BARDZO MOCNO PRZEPALONY

ODPAD POPRODUKCYJNY 7 2,5 1,5 NIEUSTALONY BARDZO MOCNO PRZEPALONY

ODPAD POPRODUKCYJNY 4 3 1,5 NIEUSTALONY BARDZO MOCNO PRZEPALONY

38 23 5 KRZEMIEŃ CZEKOLADOWY ?


Z RDZENIA WIÓROWEGO JEDNOPIĘTOWEGOPRAWA KRAWĘDŹ POKRYTA DROBNYM REGULARNYM RETUSZEM

PRZEPALONYŚLADY ODPRYSKÓW TERMICZNYCH NA STRONIE POZYTYWOWEJ

37 23 3 KRZEMIEŃ CZEKOLADOWY ?

PIĘTA MAŁA Z WIDOCZNYMI ŚLADAMI PRACOWANIA

BRAK CZĘŚCI WIERZCHOŁKOWEJZ ZAAWANSOWANEJ FAZY EKSPLOATACJI RDZENIA JEDNOPIĘTOWEGO

PRAWA KRAWĘDŹ W CZĘŚCI MEDIALNEJ POKRYTA NIEREGULARNYM RETUSZEM

FRAGMENT WIÓRA NA ZATĘPCU

FRAGMENT KRZEMIENIA

FRAGMENT WIÓRA

FRAGMENT WIÓRA

FRAGMENT WIÓRA

FRAGMENT WIÓRA

ODPRYSK Z NIEOKREŚLONEGO

PÓŁSUROWCA

FRAGMENT WIÓRA

FRAGMENT WIÓRA

FRAGMENT WIÓRA


Artefakt krzemienny nr 1318

Wiórowiec krzemienny o długości 6,3 cm, szerokości 1,6 cm i grubości ok. 0,4 cm.

Półsurowcem użytym do produkcji był wiór, z rdzenia wiórowego jednopiętowego (zachowana

część piętkowo-sęczkowa). Na lewej krawędzi (strona negatywowa) na całej długości wystąpił

retusz stromy. Na prawej krawędzi (strona negatywowa) w jego części proksymalnej widać

spękania (powstałe w wyniku przepalenia), w części środkowej wystąpił retusz wnękowy, w części

dystalnej zaś, retusz wnękowo-zębaty. Lewa krawędź strony pozytywowej w części środkowej i

dystalnej posiada drobny retusz półstromy i stromy. Nie zachowała się część wierzchołkowa

(złamanie). Po obu stronach widać liczne niewielkie odpryski spowodowane przepaleniem. W

przekroju wiórowiec minimalnie wygięty ku zewnętrznej stronie.


Wiórowiec krzemienny o długości 6,6 cm, szerokości 2,45 cm i grubości ok. 0,52 cm.

Półsurowcem użytym do produkcji narzędzia był wiór odbity z rdzenia wiórowego jednopiętowego.

Nie zachowała się część piętkowo-sęczkowa (złamanie). Lewa krawędź strony negatywowej na

całej długości ma drobny retusz półstromy. Prawa krawęź strony negatywowej w części

proksymalnej posiada retusz półstromy, a w części środkowej i dystalnej retusz stromy. Strona

pozytywowa posiada na krawędziach pojedyncze drobne odbicia, które mogły powstać w wyniku

formowania retuszu na stronie negatywowej lub podczas użytkowania. W przekroju wiórowiec

minimalnie wygięty ku wewnętrznej stronie.


Siekiera krzemienna o długości 15,25 cm, szerokości od 5,8 do 7,2 cm i grubości

maksymalnej ok. 3,48 cm. Siekiera jest gładzona i uległa przepaleniu.

Na stronie A od strony ostrza w części środkowej i dolnej wzdłuż poprzecznej osi siekiery

negatyw wióra odbity od strony ostrza. Od strony obucha stromy negatyw powstały po odbiciu

odłupka w kierunku ostrza. Od strony obucha widoczne również spękania i odpryski powstałe w

wyniku przepalenia.

Na stronie B od strony ostrza widoczne ślady odbić w części górnej. W pierwszej kolejności

odbity został wiór, a następnie odłupek. W pobliżu widać pojedyncze małe odbicia i odpryski. Od

318 Tablica CCIII-1.319 Tablica CCIII-2.320 Tablica CCIV; CCCIII-1,2.

69


strony obucha na całej wysokości liczne formujące odłupki, z czego ostatni z nich znajduje się w

części środkowej.

Po obu stronach na całej powierzchni widoczne są spękania i odpryski powstałe w wyniku

przepalenia.

W przekroju siekiera jest spłaszczona w części obuchowej i środkowej, natomiast łagodnie

zwęża się w kierunku ostrza.

VI.2.4. Artefakty kamienne321

W obiekcie C180 wydzielono trzy przedmioty z kamienia. Były to młotek, uszkodzona

siekierka oraz rozcieracz. Podobnie jak w przypadku krzemieni widać na nich ślady przepalenia.

Artefakt kamienny nr 1322

Młot kamienny o długości 12,2 cm, szerokości 4,8 cm i grubości od 3,85 do 3,95 cm. W

jednej ze stron widać wyraźne uszczerbienie. Ponieważ nie znaleziono fragmentów zniszczonej

strony młota, można założyć, że złożono go do obiektu już jako przedmiot uszkodzony. Młot jest

dość gładki i nie wydaje się posiadać znaków użytkowania. Być może został uszkodzony jeszcze w

fazie produkcji, w innym wypadku narzędzie nosiłoby ślady powstałe podczas użytkowania.


Siekierka ma długość 7,56 cm, szerokość 4,4 cm i grubość ok. 3 cm.

Siekierka kamienna posiada duży ubytek w swojej spodniej części, chociaż zachowała się

oryginalna długość, wysokość i szerokość przedmiotu. Na narzędziu widać ślady użytkowania.

Prawdopodobnie przedmiot został zniszczony podczas pracy. Ubytek w narzędziu był na tyle duży,

że najpewniej nie mogło one być ponownie użytkowane.


Rozcieracz kamienny o długości ok. 9,5 cm, szerokości ok. 6,5 cm i grubości ok. 5 cm.

Na rozcieraczu widać wyraźne ślady pracy (rozcieranie masy roślinnej), niestety nie udało

321 Tablica CCV-1,2; CCCII-3,4.322 Tablica CCV-1.323 Tablica CCV-2.324 Tablica CCCII-3,4.

70


się w obiekcie C180 zaobserwować kamienia żarnowego. Prawdopodobnie rozcierano nim ziarna

lub inny materiał roślinny w celu przygotowania pożywienia lub półproduktów żywieniowych.

VI.2.5 Artefakty kościane325

W obiekcie C180 znaleziono 162 kości zwierzęce (włączając w to artefakty kościane), które

zastały poddane specjalistycznej analizie archeozoologicznej326. Spośród tych kości udało się

wydzielić cztery artefakty kościane (gładzik, szydło, dłuto i przekłuwacz kościany) oraz niewielkie

fragmenty kilku innych artefaktów (przekłuwaczy), które jednak ze względu na bardzo zły stan

zachowania nie wydzielono do dalszych analiz.

Artefakt kościany nr 1327

Dłuto kościane, wykonane z kości śródstopia bydła o długości 7,3 cm, szerokości 1,35 cm i

grubości od ok. 0,45 do 0,6 cm.

Narzędzie to służyło zapewne do obróbki drewna. Wygładzenie ostrza sugeruje, że

prawdopodobnie było ono używane bardzo często.


Gładzik kościany, wykonany z kości łokciowej bydła, o długości 5,65 cm, szerokości od ok.

0,7 do 1,7 cm i grubości od ok. 0,4 do 1,9 cm.

Posiadał wyprofilowanie ułatwiające dobre utrzymanie przedmiotu w ręce podczas pracy.

Służył zapewne do obróbki skór, ale również prawdopodobnie drewna i innych materiałów

organicznych. Na części pracującej narzędzia widoczne są wyraźne ślady użytkowania (kość w

części pracującej narzędzia jest silnie wygładzona).


Szydło kościane, wykonana z żuchwy bydła, o długości 8,7 cm, szerokości od ok. 0,4 do 1,6

cm i grubości ok. 0,65 cm.

Przedmiot służył zapewne do produkcji odzieży lub innych przedmiotów ze skór (być może

325 Tablica CCI-1,2; CCII-1,2.326 Rozdział XI.2 Analiza zwierzęcych szczątków kostnych ze stanowiska nr 3 w Kruszynie, gm. Włocławek.327 Tablica CCI-1.328 Tablica CCI-2.329 Tablica CCII-1.

71


również z tekstyliów).


Przekłuwacz, wykonany z żuchwy bydła, o długości 8,1 cm, szerokości ok. 0,95 cm i

grubości od ok. 0,4 do 1,0 cm.

Narzędzie służyło prawdopodobnie do produkcji wyrobów ze skóry lub ewentualnie z

tekstyliów.

VI.3 Technologia ceramiki KPL

Całość niewielkiego inwentarza ceramicznego KPL ze stanowiska 3 w Kruszynie stanowią

artefakty znalezione w obiekcie C180. We wcześniejszym rozdziale dokonano dokładnego opisu

naczyń wydzielonych oraz materiału masowego, który w nim wystąpił. W niniejszym rozdziale

przedstawiona będzie opracowanie tych naczyń ze względu na formę, rodzaj domieszki i grupę

technologiczną.

VI.3.1 Grupy technologiczne

Dla ceramiczych inwentarzy neoliotycznych, typowym wydaje się podział na ceramikę

"grubej roboty" i cienkościenną. Naczynia cienkościenne były zazwyczaj lepiej wykonane i

wypalone (przeważnie w atmosferze redukcyjnej) oraz częściej posiadały różnego typu ornamenty.

Naczynia grubościenne zaś przeważnie nie są zdobione oraz mają gorszy wypał i jakość wykonania.

Ceramika z obiektu C180 wchodzi w ten schemat. Największe i najgrubsze naczynie (puchar

lejkowaty) jest typowym naczyniem zasobowym reprezentującym grupę technologiczną A. Kubek

(naczynie doniczkowate) choć mniejszych rozmiarów, również jest naczyniem grubościennym i

należy do grupy technologicznej A. Flasza z kryzą z kolei jest cienkościennym naczyniem (grupa

technologiczna B) o dobrym wypale i lepszej jakości wykonania, niż dwa opisywane wcześniej

naczynia. Wspomniane wcześniej luźne skorupy z obiektu C180 są zbyt małe, aby w stu procentach

przypisać je do konkretnej grupy technologicznej.

330 Tablica CCII-2.

72


VI.3.2 Formy naczyń

Dla KPL charakterystyczne są duże naczynia zasobowe tj. dzbany, amfory dwu i czterouche,

puchary lejkowate oraz rzadsze formy naczyń o mniejszych rozmiarach tj. flasze z kryzą czy kubki.

W obiekcie C180 zametrykowano naczynia będące przedstawicielami typowych dla KPL form,

mianowicie wspomniany wcześniej puchar lejkowaty i flaszę z kryzą oraz mniej charakterystyczny

kubek niewielkich rozmiarów. Brak innych form ceramicznych wynika zapewne z bardzo małej

ilości obiektów KPL zadokumentowanych na stanowisku (jeden w sezonie 2008-2009 i jeden w

sezonie 2010). Poniżej podana będzie ogólna charakterystyka forma naczyń znalezionych na

stanowisku.

VI.3.2.1 Puchar lejkowaty331

Puchary lejkowate to obok różnego rodzaju amfor najbardziej rozpowszechniona forma

naczyń KPL. Główną ich cechą jest szeroki wylew (zwłaszcza w stosunku do dna naczynia) oraz

dość spore rozmiary. Powszechnie uważa się, że puchary te były naczyniami zasobowymi. Opisany

wcześniej jako naczynie wydzielone nr 1 puchar wydaje się być typowym przedstawicielem tej

formy.

VI.3.2.2 Flasza z kryzą332

Ta forma naczynia reprezentowana jest na stanowisku Kruszyn 3 przez jeden egzemplarz,

wydzielony jako naczynie nr 2.

Były to niewielkich rozmiarów naczynia, zarówno ornamentowane, jak i nieornamentowane

(jak w przypadku naczynia nr 2). Naczynia te miały charakterystyczną kryzę oddzielającą szyjkę od

wylewu. Niekiedy w literaturze określa się, że kryza występowała na szyjce333. Dna flasz były

spłaszczone, brzuśce zaś dość wydęte. Naczynie przez niektórych uznaje się za schematyczne

przedstawienie główki makówki. W niektórych okazach, zwłaszcza skandynawskich (Jutlandia,

Szlezwik-Holsztyn), mamy jednak do czynienia z dość realistycznym przedstawieniem makówek, z

331 Tablica CI/1.332 Tablica CIII/1.333 Sherratt 1991.

73


ornamentem podkreślającym detale tej części rośliny334. Dla terenów polski o wiele częstsze są

flasze z kryzą o bardziej uproszczonych kształtach, nierzadko pozbawione ornamentu (jak w

przypadku naczynia nr 2).

Kształt tych naczyń w opracowaniach określano czasami jako gruszkowaty, bądź opisywano

je jako przypominające kształtem kałamarz. Niekiedy jako flaszę z kryzą określano naczynia z

uchem na szyjce, choć z formalnego punktu widzenia są one dzbanuszkami.

Wielkość flasz z kryzą wahała się od 9-18 cm335. Naczynie nr 2 miało wysokość ok. 9,7 cm,

było więc raczej niewielkim przedstawicielem tej formy naczynia.

Naczynie tego typu były odnajdowane na dużych obszarach Europy od Bretanii na

zachodzie po Wołyń na wschodzie i od Skandynawii na północy po Morawy na południu336. Dla

terenów polskich wiąże się je z okresem ok. połowy IV tysiąclecia p.n.e., czyli z klasyczną fazą

kultury pucharów lejkowatych337.

Funkcja tych raczej niewielkich naczyń mogła być różna, lecz należy zwrócić uwagę na

jedną. Według niektórych badaczy338 flasze z kryzą stanowiły standardowe wyposażenie grobowe339,

a co ciekawsze miały również służyć do przechowywania opium. Tu autor podaje analogie do

terenów tak odległych jak Cypr, Bliski Wschód, czy Egipt. Dla terenów polskich można wspomnieć

o osadzie w Annopolu (Pojezierze Gostynińskie), na terenie którego znaleziono liczne pozostałości

flasz z kryzą. Osada ta mogła być centrum produkcji tego typu naczyń, z której rozprzestrzeniały

się one na tereny sąsiednie (jednak jest to tylko hipoteza autora). Należy tu zauważyć, że Annopol340

leży zaledwie ok. 55 km w prostej linii od Kruszyna.

VI.3.2.3 Kubek (naczynie doniczkowate)341

Tę formę naczyń na stanowisku 3 w Kruszynie reprezentuje naczynie nr 3. Kubki

występowały w wielu inwentarzach obiektów KPL jednak nie jest to forma na tyle morfologicznie

charakterystyczna by na jej podstawie można by ustalać dokładną chronologię obiektów. Jedynie w

korelacji z innymi, bardziej charakterystycznymi formami (na przykład pucharem lejkowatym)

334 Sherratt 1991.335 Sherratt 1991.336 Sherratt 1991.337 Sherratt 1991.338 Sherratt 1991.339 Zwłaszcza dla Jutlandii, gdzie występowały w grobach płaskich i megalitycznych.340Annopol wieś w powiecie gostynińskim, gmina Szczawiny Kościelne.341 Tablica CIII/2.

74


można ustalić ich przynależność kulturową i chronologię.

VI.3.3 Rodzaj domieszki

Naczynia odnajdowane na stanowiskach KPL wyklejane były z wcześniej przygotowanej

masy ceramicznej. W trakcie produkcji naczyń do gliny dodawano różnego rodzaju domieszek.

Podobnie jak w KCWR często stosowano domieszkę mineralną (piasek, żwir), jak i organiczną,

nierzadko jako domieszki używano szamotu pochodzącego z połamanych naczyń. W przypadku

naczyń znalezionych w obiekcie C180 mamy do czynienia głównie z domieszką tłucznia

mineralnego o ziarnistości średniej i dużej oraz domieszką piaskową.

VI.3.4 Podsumowanie

Dwa z naczyń – flasza z kryzą oraz niewielkie naczynie doniczkowate342 (kubek) zachowały

się w całości. Jak już wspomniano, flasze z kryzą najczęściej wchodzą w skład wyposażenia

pochówków KPL, na osadach spotykane są rzadziej i zachowują się zwykle we fragmentach.

Wśród zabytków odnalezionych w Świętosławiu zidentyfikowano aż 4 małe naczynia, z

których dwa wykazują pewne podobieństwa formalne do odnalezionego w Kruszynie 3 naczynia

doniczkowatego343 (kubka). W przypadku depozytu ze Świętosławia warto zwrócić uwagę na

zestaw form obejmujących małe naczynia (poza wymienionymi także puchar oraz amfora) oraz,

obserwowane również na znaleziskach z Pikutkowa344 i Grójca345, obtłuczenia i braki

zaobserwowane w górnych partiach naczyń. Ze względu na cechy zdobniczo-formalne zespół ze

Świętosławia powiązano z fazą wiórecką wschodniej grupy KPL346. Poprzez czytelne wpływy

baalberskie nawiązuje on także do wczesnowióreckiego (faza IIB-IIIA) inwentarza wielkopolskiego

stanowiska Kiełczewo 45, na którym zidentyfikowano podobne do tego z Kruszyna niewielkie

naczynie doniczkowate347 (kubek).

Inwentarz ceramiczny obiektu C180 nie posiada cech morfologiczno-zdobniczych, które

pozwoliłyby na jego precyzyjne datowanie w skali chronologii względnej kujawskiej KPL. Jeżeli

342 Tablica CIII.343 Gabałówna 1964, tabl. I/1, 4.344 Niesiołowska 1967, tabl. V/3.345 Niesiołowska 1967, ryc. 1-2346 Niesiołowska 1967, s. 36.347 Nowak 2010, ryc. 66/8; s. 304.

75


potraktować pozyskany zeń zestaw naczyń za zespół jednoczasowy, to jedynym zabytkiem

wyraźniej delimitującym jego chronologię jest zachowana w całości flasza z kryzą. Powszechne

użytkowanie tych naczyń przypada na fazy II-IIIA KPL na Kujawach i odnosi się tym samym do

wydzielonych przez Seweryna Rzepeckiego grup s2-s5348. Wymienionej formy nie stwierdzono w

zespołach fazy lubońskiej349.

Niewielka liczebność omawianego inwentarza ceramicznego350 eliminuje możliwość pewnej

oceny materiałów z Kruszyna i tym samym porównań z najlepiej datowanymi zespołami KPL,

jednak niektóre z jego cech mogą potwierdzać taką ocenę jego chronologii.

Wykluczenie omawianego zbioru z najstarszego horyzontu KPL (faza I) wspierałoby ostre

ukształtowanie załomu brzuśca puchara w miejscu jego przejścia w szyjkę351. Typ ukształtowania

ścianek oraz profili den dwóch pozostałych naczyń znajduje analogię w zespołach z chat 1-4 ze

stanowiska Przybranówek 43, identyfikowanych z młodszą częścią fazy II352 (Faza IIB, grupa s3a).

W jednym z naczyń pochodzących z tej osady znajdujemy zresztą analogię dla naczynia

doniczkowatego z Kruszyna353.

Jednocześnie zastosowanie domieszek mineralnych (tłucznia oraz mniej licznego piasku) w

technologii wykonania pucharu oraz naczynia doniczkowatego nawiązuje do tradycji

późnowstęgowej (np. stanowisko Inowrocław 95 – Czerniak, Kośko 1993, s.39) lub do ogólnie

pojętych wpływów północno-zachodnich (L. Czerniak 1980, ryc. 2; Nowak 2010, s. 519). Warto

nadmienić, że obecność domieszki mineralnej zaobserwowano zarówno w inwentarzach najstarszej

KPL na Kujawach (faza I-IIA) jak również w niektórych późniejszych zespołach w tym regionie354

W niektórych przypadkach wymieniane są również późnowstęgowe wpływy stylistyczne

(stanowiska Przybranówek 43 i Podgaj 7A355.

Zastosowanie na pucharze zabiegu chropowacenia nie rozstrzyga chronologicznej pozycji

opisywanego zbioru, jednak sygnalizowany jest w literaturze wzrost jego udziału począwszy od

fazy II356. Wiarygodność niniejszego wnioskowania ogranicza w oczywisty sposób niewielka

liczebność opracowywanego zbioru.

Spośród najbliżej położonych osad KPL jedynie inwentarz ze stanowiska Narkowo 3 można 348 Rzepecki, s. 65.349 Wiślański 1979, s. 240.350 Tablica CI-CIV.351 Czerniak 1994, s. 76; Czerniak, Kośko 1993, s. 115; Rzepecki 2004, s. 73.352 Czerniak 1994, s. 76; Rzepecki 2004, tab. 9.353 Czerniak 1994, ryc. 28/4.354 Czerniak, Kośko 1993, s.114-115; Nowak 2010, s. 510-511.355 Czerniak 1994, s. 76.356 Rzepecki 2004, s. 81.

76


ostrożnie powiązać chronologiczne z analizowanym materiałem (tamże, ryc. 18).

Chronologię bezwzględną zespołów faz II (w tym podfazy IIB) oraz IIIA należy zamknąć w

przedziale 4200- 3700/3650 BC357.

VII. Pradzieje ( A. Danecki)

Fazę tę wydzielono dla jednego obiektu z ceramiką o cechach pradziejowych, jednak bardzo

przepaloną, co nie pozwoliło przypisać obiektu do konkretnej fazy zasiedlenia.

VII.1. Zabytki nieruchome

Za pradziejowy uznano tylko jeden obiekt, oznaczony numerem D216. Znajdował się on na

arze D68 w południowej części stanowiska. Był paleniskiem o owalnym kształcie (240 x 230 cm) i

głębokości sięgającej 60 cm. Odkryto w nim fragmenty kości zwierzęcych i pięć fragmentów

ceramiki. Ponieważ nie ustalono przynależności kulturowej tego obiektu, odkryty w nim materiał

kostny nie został włączony do analizy kości358. Dokładna funkcja tego paleniska nie jest pewna.

Obecność naczyń grubościennych może świadczyć o tym, że palenisko to służyło do przyrządzania

pożywienia. Nie jest jednak wykluczone, że mogło to być miejsce służące do wypalania naczyń i

fragmenty nieudanych wyrobów zostały porzucone w palenisku. Spora ilość przepalonej gliny

tworzącej spodnią warstwę obiektu sugeruje, że ognisko to mogło być dość intensywnie

użytkowane.

Na uwagę zasługuje także pobliski obiekt D215, który również funkcjonował jako palenisko

(por. Rozdział VIII). Obiekt ten nie zawierał materiału zabytkowego ale jest możliwe, że pochodzi z

tego samego okresu co obiekt D216.

VII.2. Zabytki ruchome

W obiekcie D216 znaleziono pięć fragmentów ceramiki. Były to fragmenty grubościennych

naczyń o nieustalonej formie i funkcji (choć ich obecność w palenisku wydaje się sugerować ich

przydatność w czasie przyrządzania potraw). Wszystkie fragmenty były silnie przepalone, a jeden

357 Nowak 2010, s. 274.358 Rozdział XI.2 - Analiza zwierzęcych szczątków kostnych ze stanowiska nr 3 w Kruszynie, gm. Włocławek.

77


fragment do tego stopnia, że swym wyglądem przypominał skałę pumeksową (porowaty i lekki).

Jak wspomniano na początku rozdziału nie udało się ustalić chronologii dla znalezionych

fragmentów ceramiki, jednak z dużym prawdopodobieństwem były to fragmenty naczyń

pradziejowych.

VII.3. Podsumowanie

Materiał pradziejowy z obiektu D216 nie został wydzielony do szczegółowych analiz.

Niewielka ilość fragmentów, brak dokładnego datowania i przede wszystkim bardzo zły stan ich

zachowania to argumenty dla zaniechania tworzenia ich szczegółowej analizy.

VIII. Obiekty o nieustalonej chronologii (A. Danecki)

W rozdziale tym przeanalizowano ważniejsze obiekty o zasypisku wskazującym na ich

przynależność pradziejową, nie zawierającym jednakże zabytkowego materiału datującego. W skład

tej grupy wchodzą pojedynczo występujące obiekty, jak i kompleksy jam, a nawet budynki

słupowe.

Kontekstualnie z KCWR powiązać można opisany poniżej budynek słupowy nr 1, który

mógł mieć funkcję mieszkalną, albo, co bardziej prawdopodobne, mógł stanowić zaplecze

gospodarcze dla budynku słupowego nr 3. Niestety brak ceramicznych datowników w budynku

słupowym nr 1 nie pozwala nam na umiejscowienie go w jednym horyzoncie chronologicznym z

budynkiem słupowym nr 3.

Wobec innych obiektów o nieustalonej chronologii, nie ma wystarczająco dużo przesłanek,

aby można było pokusić się o ich kontekstualne datowanie.

VIII.1. Budynki słupowe


Budynek ten wydzielono na arach D18, D19, D28 i D29 w centralnej części badanego

terenu360. Składa się on z 37 obiektów: D12, D13, D16, D17, D18, D19, D20, D21, D22, D23, D24,

D25, D26, D27, D28, D29, D30, D31, D32, D33, D50, D165, D166, D167, D168, D170, D171, 359 Tablica I, II.360 Terenu badanego w roku 2010.

78


D172, D173, D174, D175, D176, D177, D178, D179, D180, D182. Pięć obiektów zinterpretowano

jako jamy (D16, D27, D172, D174 i D179), resztę zaś jako dołki po słupach. Budynek

zorientowany jest mniej więcej na osi północ-południe, z lekkim odchyleniem na wschód. W

wymienionych obiektach nie stwierdzono materiału ceramicznego, jak i kostnego. W jednej z jam

(D27) zauważono ślady polepy.

Ten zespół obiektów można interpretować jako dużą chatę mieszkalną361 o w miarę

prostokątnym kształcie, z niewielkim aneksem odchodzącym na wschód w części południowej

budynku. Wydaje się, że jama D27 była otoczona ściankami przynajmniej z trzech stron,

prawdopodobnie posiadała więc również osobne zadaszenie. Mogła to być wydzielona część

budynku spełniająca funkcje gospodarcze. Bardzo niewielka miąższość jamy D27 nie pozwala na

jej dokładniejszą interpretację.

Drugą strefę gospodarczą budynku można wydzielić w jego części północnej, gdzie

występują jamy (D16, D172, D174 i D179). W kilku miejscach budynku mamy też zagęszczenie

dołków o mniejszej średnicy obok dołków o większej średnicy. Mamy tu do czynienia albo z próbą

naprawienia budynku lub odgrodzenia jego części za pomocą ścianek działowych.

Dołki słupowe tworzące budynek miały miąższość od 4 do 22 cm, natomiast jamy miały

miąższość od 14 do 60 cm.

Reasumując, budynek ten można uznać za chatę słupową typową dla KCWR, jednak z

powodu braku artefaktualnego datowania obiektów, nie został on przypisany do tej fazy

chronologicznej.


Budynek ten wydzielono na arach F72, F73 i F82, w południowo-wschodniej części

stanowiska. Składa się na niego sześć obiektów: F14, F15, F19, F20, F23 i F24. Wszystkie z

obiektów to dołki po słupach. Budynek zorientowany jest mniej więcej na osi północ-południe, z

lekkim odchyleniem na wschód. W obiektach nie stwierdzono materiału ceramicznego, jak i

kostnego. W jednym ze słupków (F14) zauważono ślady polepy. Dołki słupowe tworzące budynek

miały miąższość od 17 do 38 cm.

Ten zespół obiektów można interpretować jako niewielki budynek363, prawdopodobnie

gospodarczy lub zagrodę dla zwierząt. Równie prawdopodobne może być stwierdzenie, że jest to

361 O powierzchni ok. 90 m2 (licząc z aneksem).362 Tablica III.363 O powierzchni ok. 20 m2.

79


tylko część większego budynku.

Brak materiału źródłowego oraz niewielka liczba zachowanych dołków po słupach, nie

pozwala na rozwinięcie dodatkowych hipotez oraz dokładniejszy opis badanego budynku.

VIII.2. Kompleksy obiektów


Kompleks ten wydzielono na arach D7, D8 i D18. Składa się on z 13 obiektów: D11, D37,

D38, D39, D40, D41, D51, D52, D53, D103, D120, D122 i D123. Obiekty D37, D52, D103, D120,

D122 i D123 uznano za dołki po słupach, resztę uznano za większe i mniejsze jamy. Dołki słupowe

tworzące kompleks miały miąższość od 10 do 58 cm, natomiast jamy miały miąższość od 14 do 108

cm.

Trudno jest powiedzieć z pewnością czy zadokumentowane dołki posłupowe są

pozostałością jakiejś formy zadaszenia nad kompleksem. W obiektach nie zarejestrowano żadnej

substancji zabytkowej, tak więc interpretacja całego kompleksu jest bardzo utrudniona. Ten

kompleks obiektów można próbować interpretować jako zespół jam zasobowych lub odpadowych.

Bliskość budynku słupowego nr 1 może potwierdzać tę interpretację. Niestety, brak materiału

źródłowego w obu przypadkach nie pozwala nam łączyć tych zbiorów obiektów w jedną fazę.


Kompleks ten wydzielono na arze D64. Składa się z 3 obiektów: D218, D219 i D220.

Wszystkie obiekty zinterpretowano jako jamy (miąższość od 16 do 76 cm). W żadnej z nich nie

odkryto materiału zabytkowego. Fakt ten bardzo utrudnia interpretację.

Jamy z tego kompleksu mogły mieć funkcję jam zasobowych. Mogły również stanowić

glinianki (obok znajdowała się glinianka D205) do pozyskiwania materiału na budowę chat lub

produkcję ceramiki. Niestety, żadnej z tych hipotez nie można potwierdzić empirycznie.


Kompleks ten wydzielono na arach D77, D78, D87 i D88. Składa się z 16 obiektów: D79,

D80, D81, D82, D83, D84, D85, D86, D88, D91, D92, D93, D94, D95, D96, D100. Obiekty D88 i

364 Tablica XIII-XV.365 Tablica XVII.366 Tablica XVIII.

80


D92 uznano za jamy, resztę zinterpretowano jako dołki po słupach. Gdyby nie dość regularny układ

obiektów w formie dołków posłupowych, można by uznać je za naturalne, ale bardziej

prawdopodobne wydaje się, że obiekty te pochodzą z bardzo zniszczonego budynku słupowego.

Brak pewności co do funkcji obiektów spowodował, że nie wydzielono ich jako budynku

słupowego, a jedynie jako kompleks obiektów. Jamy miały miąższość od 44 do 65 cm, natomiast

dołki posłupowe tworzące kompleks miały miąższość od 5 do 23 cm. W żadnym z obiektów nie

znaleziono materiału zabytkowego.


Kompleks ten wydzielono na arach D80, D89 i D90. Składa się z 18 obiektów: D54, D55,

D56, D57,D 58, D59, D60, D61, D63, D64, D65, D66, D67,D70, D71, D72, D73, D74. Obiekty

D55, D56, D63, D64 i D67 uznano za jamy, resztę obiektów stanowiły dołki posłupowe. Jamy

miały miąższość od 9 do 62 cm, a dołki posłupowe tworzące kompleks miały miąższość od 6 do 42

cm.

W żadnym z obiektów nie znaleziono materiału zabytkowego. Utrudnia to interpretację

funkcji tego kompleksu obiektów. Za główny punkt kompleksu można uznać jamę zasobową D67,

której towarzyszyły liczne dołki po słupach, mogące stanowić podporę konstrukcji dachu i ścian

okalających obiekt od północnego-zachodu, północy i północnego-wschodu. Jeżeli weźmiemy pod

uwagę również jamę D63 i umiejscowione na południe od niej dołki D59-D61 możemy

interpretować kompleks jako zamknięty z trzech stron (północny-zachód, północny-wschód,

wchód) i prawdopodobnie zadaszony kompleks jam. Mógłby to więc być otwarty na południe

(strona nasłoneczniona) szałas nad jama zasobową. Niestety, brak materiału źródłowego nie

pozwala nam potwierdzić słuszności tych hipotez.

VIII.3. Pojedyncze obiekty

Obiekt C158368

Obiekt znajdował się na arze C84 w północno-zachodniej części stanowiska. Pełnił zapewne

funkcję jamy odpadowej (odnaleziono w nim materiał kostny), o owalnym kształcie (266 x 285 cm)

i głębokości sięgającej 96 cm. Niestety brak materiału ceramicznego nie pozwala na przypisanie go

do konkretnej fazy użytkowania stanowiska. Prawdopodobnie jednak był on związany z 367 Tablica XIX.368 Tablica XXIV-1,2.

81


zasiedleniem ludności KCWR.

Obiekt C162369

Obiekt znajdował się na arze C86 w północno-zachodniej części stanowiska. Był jamą o

okrągłym kształcie i niewielkiej średnicy (68 cm) w stosunku do głębokości (145 cm). Właśnie ta

proporcja wyróżniała go spośród innych obiektów. Niestety brak jakichkolwiek źródeł ruchomych

nie pozwala na interpretację funkcji obiektu. Można jedynie zakładać, że głębokość obiektu mogła

być związana z próbą dotarcia do wody (studnia) lub z przechowywaniem pożywienia w warunkach

chłodniczych.

Obiekt C163370


owalnym kształcie (144 x 90 cm) i głębokości sięgającej 70 cm. Prawdopodobnie była to jama

zasobowa lub odpadowa. Niestety brak jakichkolwiek źródeł ruchomych nie pozwala na

interpretację funkcji obiektu.

Obiekt C183371


owalnym kształcie (222 x 145 cm) i głębokości sięgającej 96 cm. Niestety brak jakichkolwiek

źródeł ruchomych nie pozwala na interpretację funkcji obiektu.

Obiekt D35372


owalnym kształcie (180 x 170 cm) i głębokości sięgającej 58 cm. Niestety brak jakichkolwiek

źródeł ruchomych nie pozwala na interpretację funkcji obiektu.

Obiekt D184373

Obiekt znajdował się na arze D9 w północnej części stanowiska. Był jamą o owalnym

kształcie (114 x 96 cm) i głębokości sięgającej 18 cm. Niestety brak jakichkolwiek źródeł

369 Tablica XXIV-3,4.370 Tablica XXIV-3,4.371 Tablica XXV-1,2.372 Tablica XXV-3,4.373 Tablica XXV-5,6.

82


ruchomych nie pozwala na interpretację funkcji obiektu.

Obiekt D215374

Obiekt znajdował się na arze D68 w południowej części stanowiska. Był jamą o owalnym

kształcie (190 x 170 cm) i głębokości sięgającej 40 cm. W obiekcie odkryto dużą ilość polepy i

kości, nie stwierdzono jednak obecności materiału ceramicznego.

VIII.4. Podsumowanie

Spośród niedatowanych obiektów na stanowisku 3 w Kruszynie do dokładniejszej analizy

wybrano najciekawsze z nich. Pomimo braku datowania warto o nich wspomnieć, ponieważ mogły

one w przeszłości stanowić część opisywanej osady w jednej z faz jej zasiedlenia375.

Na stanowisku zarejestrowano 215 obiektów bez materiału zabytkowego. Spośród nich 112

ma kształt dołków po słupach, 102 ma kształt jamowy, jeden to palenisko i jeden obiekt można

interpretować jako studnię376. Trudno jest określić czy wszystkie z nich mają charakter

antropogeniczny. Nie jest wykluczone, że niektóre z nich, zwłaszcza te o słabo rysujących się

krawędziach i rozmytych wypełniskach, mogą mieć charakter naturalny. Z drugiej strony trzeba

jednak pamiętać, że czasami w tego typu niewyraźnych obiektach377 odkrywa się materiał

zabytkowy, co tym bardziej podkreśla ich problematyczny charakter.

374 Tablica XXV-7,8.375 Wydaje się, że większość niedatowanych obiektów mogła pochodzić z fazy KCWR, zwłaszcza budynki słupowe

oraz jamy. Niewykluczone, że paleniska D215 i D216 również należały do tej fazy, choć w jednym przypadku nie mamy materiału ceramicznego, aby to potwierdzić, a w drugim jest on zbyt przepalony.

376 Obiekt C162.377 Na przykład obiekt D125.

83


IX. Wnioski końcowe (A. Danecki)

Podsumowując znaleziska ze stanowiska nr 3 w Kruszynie możemy stwierdzić, że

stanowisko to zostało zasiedlone najpierw w neolicie - początkowo dość intensywnie przez ludność

kultury ceramiki wstęgowej rytej, a następnie sporadycznie przez ludność kultury pucharów

lejkowatych. Kolejne osadnictwo pojawia się w epoce brązu/wczesnej epoce żelaza, i jest związane

z kulturą łużycką. Obiekty tej kultury nie zostały jednak odkryte na przebadanym w roku 2010,

południowym ekstremum stanowiska, lecz kumulują się w środkowej i północnej jego części,

badanej przez Fundację Uniwersytetu Łódzkiego w roku 2008-2009378. Kolejne ślady działalności

człowieka przypadają już na czasy nowożytne379.

Ludność zamieszkująca stanowisko nr 3 w Kruszynie w fazie KCWR prowadziła osiadły

tryb życia. Zamieszkiwali długie domy słupowe, których pozostałości udało się odkryć na

stanowisku380. Budowali również zagrody, których przykładem mógłby być budynek słupowy nr 2.

Najprawdopodobniej w pobliżu swoich domostw zaopatrywali się w surowce do budowy domów

i produkcji ceramiki, tj. glinę oraz domieszki do niej, jak również pozbywali się odpadów.

Zajmowali się głównie hodowlą bydła oraz w mniejszym stopniu owiec, kóz i świń. Łowiectwo

stanowiło niewielkie uzupełnienie diety mieszkańców tych terytoriów, chociaż niektóre przedmioty

wykonano z poroża jeleni, co może sugerować, iż na nie polowano. Duże znaczenie dla gospodarki

miał prawdopodobnie wysiew zbóż.

Kolejną jednostką kulturową zarejestrowaną na stanowisku Kryszyn 3 była kultura

pucharów lejkowatych. Niestety nie wiemy czy było to stałe osadnictwo, czy jakaś inna, bardziej

tymczasowa forma zasiedlenia. Prawdopodobnie ludzie zajmujący te tereny w fazie KPL byli

pasterzami lub prowadzili półosiadły tryb życia, co tłumaczyłoby śladowy charakter znalezisk

związanych z tą kulturą na stanowisku w Kruszynie. Rejon Kruszyna mógł być zamieszkiwany

tylko okresowo (na przykład w okresie wypasu bydła), podczas gdy główne miejsce zasiedlenia

było w innym miejscu.

Jako kolejna chronologicznie na stanowisku nr 3 w Kruszynie wystąpiła kultura łużycka. Jej

ślady zadokumentowano podczas pierwszych sezonów badawczych381. Osadnictwo ludności kultury

łużyckiej skupiało się w północnej i środkowej części areału objętego badaniami archeologicznymi

378 Rzepecki, Michałowicz 2010.379 Rzepecki, Michałowicz 2010.380 Budynek słupowy nr 3 i prawdopodobnie budynek słupowy nr 1.381 Rzepecki, Michałowicz 2010.

84


w latach 2008-2009. Ludność kultury łużyckiej, podobnie jak KCWR, prowadziła osiadły tryb

życia, o czym świadczą zarejestrowane ślady budynków słupowych382. Zajmowała się głównie

rolnictwem (hodowla bydła i uprawa zboża), choć niewykluczone było uzupełnianie diety

zwierzyną łowną pozyskiwaną podczas polowań czy zbieranymi dzikimi roślinami. Większość

pożywienia najprawdopodobniej pochodziła z produkcji rolniczej.

Po kulturze łużyckiej na terenie stanowiska 3 w Kruszynie nie stwierdzono osadnictwa aż do

czasów nowożytnych. Według autora opracowania nowożytniego materiału źródłowego z

poprzednich badań w Kruszynie383, działalność ludzka na stanowisku w okresie nowożytnym

(głównie XVIII/XIX wiek) łączyła się z gospodarką rolną i pracami melioracyjnymi.

382 Rzepecki, Michałowicz 2010.383Ryba-Kaczorowski 2010.

85


X. Bibligrafia

Czekaj-Zastwny A.

2008 Osadnictwo społeczności kultury ceramiki wstęgowej rytej w dorzeczu górnej Wisły,

Kraków.

Czerniak L.

1994 Wczesny i środkowy okres neolitu na Kujawach. 5400-3650 p.n.e., Poznań.

Czerniak L.

2004 Osadnictwo kultur z cyklu wstęgowych, [w:] Bednarczyk J., Kośko A. (red.), Od długiego

domu najstarszych rolników do dworu staropolskiego. Wyniki badań archeologicznych na

trasach gazociągów Mogilno-Włocławek i Mogilno-Wydartowo, Poznań.

Czerniak L., Kośko A.

1993, Z badań nad genezą rozwoju i systematyką kultury pucharów lejkowatych na Kujawach,

Poznań.

Godłowski K., Kozłowski J. K.

1979 Historia starożytna ziem polskich.

Gruba J.

1989 Kultura pucharów lejkowatych [w:] Kmieciński J. (red) Pradzieje Ziem Polskich, tom I, cz.

1, Warszawa-Łódź.

Gurtowski P.

1982 Cmentarzysko ludności kultury pucharów lejkowatych w miejscowości Małe Czyste, gm.

Stolno, stan. 20.

Grygiel R.

2002 Rolnicy i pasterze: Polskie piramidy [w:] Derwich M., Żurek A. (red.) U źródeł Polski - do

roku 1038, Warszawa-Wrocław.

86


Grygiel R.

2004 Wczesny neolit Kultura ceramiki wstęgowej rytej [w:] Neolit i początki epoki brązu w

rejonie Brześcia Kujawskiego i Osłonek, tom I, Łodź.

Kabaciński J.

2010 Przemiany wytwórczości krzemieniarskiej społeczności kultur wstęgowych strefy wielko

dolinnej Niżu Polskiego, Poznań.

Kot K.

2010 Ślady osadnictwa kultury łużyckiej na stanowisku 3 w Kruszynie, gmina Włocławek, Łódź

Kulczycka-Leciejewiczowa A.

1979 Pierwsze społeczeństwa rolnicze na ziemiach polskich kultury kręgu naddunajskiego [w:]

Prahistoria ziem polskich., T. III Neolit, Wrocław.


1983 O zofipolskim stylu ceramiki wstęgowej rytej w Polsce [w:] Archeologia Polski t. XXVIII.

Milisauskas S.

1976 Archeological investigations on the linear culture village of Olszanica, Wrocław, Warszawa,

Kraków, Gdańsk.

Nowak M.2010 Drugi etap neolityzacji ziem polskich, Kraków.

Ryba-Kaczorowski A.

2010 Ślad osadnictwa nowożytnego ze stanowiska Kruszyn 3, Łódź

Rzepecki S.

2004 Społeczności środkowoneolitycznej kultury pucharów lejkowatych na Kujawach

87


Rzepecki S., Michałowicz M.

2010 Opracowanie wyników archeologicznych wykopalisk przeprowadzonych na stanowisku

Kruszyn 3, gm. Włocławek (NR AUT 100), Łódź.

Sherratt A.

1991 Sacred and profane substances: the ritual use of narcotics in later Neolithic Europe, 50-64

[in]: P. Garwood, D. Jennings, R. Skeates and J. Toms (editors), Sacred and Profane:

Proceedings of a conference on archaeology, ritual and religion, Oxford: Oxford University

Committee for Archaeology Monographs 32.

88

Małgorzata Wistuba

ŚRODOWISKO PRZYRODNICZO-GEOGRAFICZNE STANOWISKA ARCHEOLOGICZNEGO KRUSZYN 3

WRAZ Z OTOCZENIEM

Katowice 2011

ŚRODOWISKO PRZYRODNICZO-GEOGRAFICZNE STANOWISKA ARCHEOLOGICZNEGO KRUSZYN 3 WRAZ Z OTOCZENIEM

Spis treści:strona

1. Lokalizacja stanowiska ....................................................................................... 32. Budowa geologiczna .......................................................................................... 53. Rozwój rzeźby Wysoczyzny Kujawskiej ............................................................. 104. Ukształtowanie powierzchni stanowiska ............................................................ 115. Warunki klimatyczne .......................................................................................... 157. Wody powierzchniowe i podziemne ................................................................... 198. Pokrywa glebowa ............................................................................................... 219. Roślinność .......................................................................................................... 2310. Współczesny krajobraz otoczenia stanowiska ................................................... 2411. Bibliografia ......................................................................................................... 26

2

1. LOKALIZACJA STANOWISKA

Stanowisko archeologiczne Kruszyn 3 znajduje się na południowy-zachód od Włocławka,

w miejscowości Kruszyn, w granicach gminy Włocławek (powiat Włocławski, południowo-

wschodnia część województwa kujawsko-pomorskiego; Konopska 2003). Współrzędne

geograficzne stanowiska to: λ = 18º 59’ 40’’ E; γ = 52º 35’ 21’’ N.

Ryc. 1. Położenie stanowiska archeologicznego Kruszyn 3 na tle podziału fizycznogeograficznego Pojezierza Wielkopolskiego (Kondracki 2001);315.33 – Kotlina Gorzowska, 315.34 – Dolina Środkowej Noteci, 315.35 – Kotlina Toruńska, 315.36 – Kotlina Płocka, 315.41 – Lubuski Przełom Odry, 315.42 – Pojezierze Łagowskie, 315.43 – Równina Torzymska, 315.44 – Bruzda Zbąszyńska, 315.51 – Pojezierze Poznańskie, 315.52 – Poznański Przełom Warty, 315.53 – Pojezierze Chodzieskie, 315.54 – Pojezierze Gnieźnieńskie, 315.55 – Równina Inowrocławska, 315.56 – Równina Wrzesińska, 315.57 – Pojezierze Kujawskie, 315.61 – Dolina Środkowej Odry, 315.62 – Kotlina Kargowska, 315.63 – Dolina Środkowej Obry, 315.64 – Kotlina Śremska, 315.71 – Wzniesienia Gubińskie, 315.72 – Dolina Dolnego Bobru, 315.73 – Wysoczyzna Czerwieńska, 315.74 – Wał Zielonogórski, 315.81 – Pojezierze Sławskie, 315.82 – Pojezierze Krzywińskie, 315.83 – Równina Kościańska, 315.84 – Wał Żerkowski.

Według podziału fizycznogeograficznego obszaru Polski stanowisko to znajduje się w

prowincji Niżu Środkowoeuropejskiego (31), w podprowincji Pojezierzy Południowobałtyckich

(314-16), w makroregionie Pojezierza Wielkopolskiego (315.5), na obszarze mezoregionu

wysoczyzny młodoglacjalnej Pojezierza Kujawskiego (315.57). Stanowisko zlokalizowane jest

przy granicy z mezoregionem Równiny Inowrocławskiej (315.55) od północy i obniżeniem

mezoregionu Kotliny Płockiej od wschodu (315.36, makroregion Pradoliny Toruńsko-

Eberswaldzkiej; Kondracki 2001). Położenie stanowiska Kruszyn 3 na tle podziału

fizycznogeograficznego Pojezierza Wielkopolskiego przedstawia rycina 1.

3

Ryc. 2. Położenie stanowiska Kruszyn 3 oraz jego otoczenia (siatka kwadratów 2x2 km, na podstawie – Mapa topograficzna... 1996, 1997).

Opracowaniem objęto przyrodniczo-geograficzne elementy środowiska stanowiska

archeologicznego i jego najbliższego otoczenia (Ryc. 2.).

2. BUDOWA GEOLOGICZNA

W podłożu stanowiska archeologicznego Kruszyn 3 i jego otoczenia występują trzy piętra

strukturalne:

a. jednostek mezozoicznych północnej i środkowej Polski (dokładniej wału

kujawskiego/antykliny kujawskiej, części wału/antyklinorium środkowopolskiego;

Stupnicka 2007),

b. utwory trzeciorzędu – występujące lokalnie (Mapa geologiczna... 1980),

b. utwory czwartorzędowe – zaściełające powierzchnię piaski, żwiry i gliny (Ryc. 3, 4) o

zmiennej miąższości, sięgającej w rejonie Kruszyna 50 m (Mapa geologiczna... 1980).

Ryc. 3. Geologiczne utwory powierzchniowe otoczenia stanowiska archeologicznego Kruszyn 3 (Mapa geologiczna... 1978, 1980) wraz z lokalizacją profilu z Ryc. 4.;holocen: tH – torfy i gytie, nH – namuły, fH – piaski rzeczne, plejstocen, stadiał główny zlodowacenia północnopolskiego: kB2 – iły mułki i piaski kemów, gB2 – piaski ze żwirem lodowcowe, fgB2 – piaski ze żwirem wodnolodowcowe, gzB2 – glina zwałowa, fB2 – piaski rzeczne, plejstocen, stadiał mazowiecko-podlaski zlodowacenia środkowopolskiego: bŚ2 – iły, mułki, piaski i pyły zastoiskowe.

5

Antyklinorium środkowopolskie stanowi zachodni skraj platformy paleozoicznej, której

granica ze wschodnioeuropejską platformą prekambryjską przebiega w tym obszarze, w

przybliżeniu przez Bydgoszcz, Solec Kujawski, Toruń i Włocławek. Podłoże platformy

paleozoicznej w rejonie stanowiska Kruszyn 3 znajduje się na głębokości ok. 10 tys. m

(Podgórski 1999). Wał kujawski budują (od stropu ) skały od dolnej kredy do permu (Stupnicka

2007). Wał, wraz z całym antyklinorium, ukształtował się w górnej kredzie (Podgórski 1999). W

obrębie wału stwierdzono występowanie licznych i dobrze wykształconych struktur

halokinetycznych: diapirów i struktur solnych w jądrach antyklin. Permska sól kamienna

pochodząca z tych utworów była eksploatowana już od XVII w. (rejon Ciechocinka; Stupnicka

2007).

Ryc. 4. Przekrój geologiczny przez obszar otoczenia stanowiska archeologicznego Kruszyn 3 (Mapa geologiczna... 1980), przebieg profilu: Ryc. 3.;zlodowacenie północnopolskie: tB1-2 – torfy, gytie, margle jeziorne, fB1 – mułki, piaski ze żwirem rzeczne, reB1 – residua glin zwałowych, dB1 – gliny deluwialne, interglacjał eemski: tE – torfy, jE – iły, mułki, piaski jeziorne, zlodowacenie środkowopolskie: tŚ1-2 – torfy, jŚ1-2 – piaski jeziorne, fŚ1-2 – piaski rzeczne, gŚ1 – piaski ze żwirem, żwiry i otoczaki lodowcowe, bŚ1 – iły, mułki i piaski lodowcowe, fgŚ1 – piaski i piaski ze żwirem wodnolodowcowe, interglacjał mazowiecki: jM – iły, namuły i piaski jeziorne, fM – piaski, żwiry i głazy rzeczne, zlodowacenie południowopolskie: bP2 – iły, pyły i piaski zastoiskowe, fgP2 – piaski i żwiry wodnolodowcowe, miejscami głazy, gzP2 – glina zwałowa, fP1-2 – piaski rzeczne, bP1 – mułki, pyły i piaski zastoiskowe, fgP1 – piaski ze żwirem wodnolodowcowe, miejscami głazy, gzP1 – glina zwałowa, interstadiał kromerski: fK – iły, mułki, piaski i żwiry rzeczne, trzeciorzęd: Tr – iły, mułki, piaski i węgiel brunatny, kreda: K – wapienie, opoki i margle, jura: J – wapienie, margle i łupki.

Bezpośrednio w podłożu analizowanego stanowiska archeologicznego, pod przykryciem

utworów czwartorzędu znajdują się utwory trzeciorzędu: iły, mułki, piaski z węglem brunatnym

oraz podścielające je wapienie, opoki i margle kredy oraz wapienie, margle i łupki jury (Mapa

geologiczna... 1980). Miąższość osadów czwartorzędu w regionie wynosi od kilku-kilkunastu

metrów na najwyższych wzniesieniach podłoża przedczwartorzędowego oraz w dnach głębokich

6

dolin i rynien do ponad 160 m w dolinach kopalnych. Na wysoczyznach morenowych, w tym w

otoczeniu stanowiska Kruszyn 3, wynosi ona na ogół 30-50 m. Wśród utworów czwartorzędu

dominują osady bezpośredniej akumulacji lądolodu – różne typy glin morenowych (Podgórski

1999).

Ryc. 5. Falisty, fałdowy układ warstw sedymentacyjnych w glinie zwałowej w miejscowości Pikutkowo – 5 km od stanowiska Kruszyn 3 (fot. M. Wistuba, 2010).

Na powierzchni stanowiska Kruszyn 3 występują gliny zwałowe stadiału głównego

zlodowacenia północnopolskiego, które w otoczeniu stanowiska mają zaburzony, falisty,

sfałdowany układ warstw (Ryc. 5), a w jego bezpośrednim sąsiedztwie także (Mapa

geologiczna... 1980; Ryc. 3.):

a. piaski glacjalne ze żwirami (stadiał główny zlodowacenia północnopolskiego),

b. iły, mułki i piaski kemów (stadiał główny zlodowacenia północnopolskiego),

c. piaski ze żwirem, fluwioglacjalne (stadiał główny zlodowacenia północnopolskiego),

d. iły, mułki, piaski i pyły zastoiskowe (stadiału mazowiecko-podlaskiego zlodowacenia

środkowopolskiego),

e. torfy, gytie i piaski rzeczne (holocen).

7

W obrębie omawianego stanowiska archeologicznego wykonano dwa profile utworów

powierzchniowych (lokalizacja – Ryc. 10.). Profil 1 wykonano w środkowej części stanowiska

Kruszyn 3, na skłonie wysoczyzny. We wkopie głębokości 95 cm zaobserwowano (od spągu do

stropu, Ryc. 6.):

a. szaro-żółtą masywną glinę (max 25 mm średnicy),

b. szarą glinę piaszczystą masywną (max 14 mm średnicy),

c. rudą glinę żwirową masywną z domieszką piasku w górnej części (max 22 mm średnicy),

d. ciemno szary piasek gliniasty (ziarna o średnicy do 6 mm) o strukturze masywnej z

domieszką żwiru (max 15 mm średnicy).

Ryc. 6. Stanowisko archeologiczne Kruszyn 3, profil 1 – litologia i poziomy glebowe (głębokość wkopu 95 cm; fot. M. Wistuba, 2010);oznaczenia literowe: kod litofacjalny (patrz: Tab. 1.) oraz poziomy glebowe (patrz: Tab. 6.).

W spągu profilu znajduje się glina zwałowa (Dm) maksymalnego zasięgu zlodowacenia

północnopolskiego. Jej strop jest przemyty – wzbogacony we frakcje grubsze piaszczyste i

żwirowe (SDm (G), DGm, DSm). Są to osady deluwialne – produkty spłukiwania i redepozycji

gliny zwałowej na stoku wysoczyzny, poddawane także intensywnemu mieszaniu przez orkę

8

(stanowisko znajduje się na gruntach rolnych). W skład okruchów frakcji żwirowych w całym

profilu wchodzą skały skandynawskie – eratyki oraz kwarc.

Ryc. 7. Stanowisko archeologiczne Kruszyn 3 profil 2 – litologia i poziomy glebowe (głębokość wkopu 115 cm; fot. M. Wistuba 2010);oznaczenia literowe: kod litofacjalny (patrz: Tab. 1.) oraz poziomy glebowe (patrz: Tab. 6.).

Tab. 1. Stosowane w opisie profilów litologicznych (Ryc. 6, 7) oznaczenia literowe – kod litofacjalny (Zieliński 1995).

tekstura osadu struktura osadu() domieszka frakcji w osadzie m struktura masywna

DS glina piaszczystaSD piasek gliniastyDG glina żwirowaD glina

GS żwir piaszczysty

Profil 2 zlokalizowano, także na skłonie wysoczyzny, na południowy-wschód od

stanowiska Kruszyn 3. We wkopie o głębokości 115 cm zaobserwowano w spągu: szare żwiry

piaszczyste o strukturze masywnej – wkładkę w glinie zwałowej masywnej pochodzącej ze

stadiału maksymalnego zlodowacenia północnopolskiego. Podściela ona rudo-brązową glinę

9

piaszczystą masywną o strukturze masywnej, która jest osadem deluwialnym, powstałym na

drodze spłukiwania i redepozycji oraz orki na stoku wysoczyzny morenowej.

Osady w obu przeanalizowanych profilach mają strukturę masywną, deluwia – na skutek

mieszania podczas orki i procesów glebowych zachodzących w warstwie przypowierzchniowej,

a gliny – w skutek procesów depozycji w środowisku glacjalnym.

Litologia podłoża stanowiska Kruszyn 3 sprzyja zawilgoceniu gruntu i utrzymywaniu się

wysokich stanów wód gruntowych po opadach – ze względu na małą miąższość warstwy

przepuszczalnych deluwiów piaszczystych i płytkie zaleganie, spoistych, trudno

przepuszczalnych glin. Odpływowi wód opadowych sprzyja jednakże położenie na nachylonym

zboczu wysoczyzny morenowej. O trwałym zawilgoceniu gruntu świadczą ślady oglejenia w

dolnych częściach profilów (plamiste rude zabarwienia w profilu 2). Współcześnie problem ten

został częściowo rozwiązany poprzez utworzenie systemu rowów melioracyjnych.

1. ROZWÓJ RZEŹBY WYSOCZYZNY KUJAWSKIEJ

Według podziału geomorfologicznego Galona (1972a, 1972b) stanowisko archeologiczne

Kruszyn 3 znajdują się na terenie Wysoczyzny Kujawskiej, w strefie rzeźby młodoglacjalnej, w

obrębie wysoczyzn jeziornych.

W plejstocenie Wysoczyzna Kujawska kilkakrotnie znajdowała się w zasięgu lądolodu

skandynawskiego:

a. był wolny od lodu w czasie zlodowaceń narwi,

b. był przykryty lodem w czasie zlodowaceń nidy, sanu I i sanu II,

c. był przykryty lodem w czasie zlodowaceń odry i warty,

d. był przykryty lodem w czasie fazy leszczyńskiej i poznańskiej zlodowacenia wisły (tuż na

północ od ich strefy marginalnej,

e. był wolny od lodu w czasie fazy pomorskiej zlodowacenia wisły (należał do strefy

peryglacjalnej, oddalonej od czoła lądolodu o 150 km; Stankowski 1996).

Decydującą rolę w rozwoju rzeźby Wysoczyzny Kujawskiej miało ostatnie zlodowacenie

(północnopolskie, vistulianu, fazy leszczyńska i poznańska; Podgórski 1999).

Ostatni raz lądolód przykrył otoczenie stanowiska Kruszyn 3 w fazie poznańskiej

zlodowacenia wisły (północnopolskiego, 14-16 ka BP – Stankowski 1996), przypuszczalnie

przekraczając linię form marginalnych fazy poprzedniej – leszczyńskiej. Dotarł do północnej

krawędzi pradoliny warszawsko-berlińskiej. Zarys pagórów strefy marginalnej fazy

leszczyńskiej jest podłużny, zgodny z kierunkiem przepływu mas lodu. Strefa marginalna fazy

10

poznańskiej znajduje się 20 km dalej a jej przebieg wskazuje na istnienie kilku lobów, min.

goplańskiego. Silnie rozczłonkowane Jezioro Głuszyńskie oraz towarzyszący sandr są śladem

bramy lodowcowej, która funkcjonowała między lobami. Na północ od stanowiska znajduje się

ciąg moren kolejnej fazy – kujawskiej. Kolejne fazy deglacjacji utrwaliły się w formie zespołów

form marginalnych, w tym dolin marginalnych uchodzących do rynny Gopła (Galon 1972b).

Warunki klimatu peryglacjalnego, po ustąpieniu z terenu stanowiska lądolodu, oraz

złagodzenie klimatu schyłku glacjału, wraz z degradacją wieloletniej zmarzliny, sprzyjały

rozwojowi denudacji (w wyniku spłukiwania, deflacji) i erozji. W późnym glacjale w kilku

fazach wydmotwórczych doszło do akumulacji piasków eolicznych w piaszczystych dnach i na

terasach pradolin. W holocenie, w warunkach wzrastającej presji człowieka na środowisko

przyrodnicze (wylesianie, rolnictwo, hutnictwo żelaza) ma miejsce dalsza denudacja

powierzchni terenu., głównie związana z uprawą gruntów rolny i spłukiwaniem na oranych

stokach odsłoniętych spod pokrywy roślinnej.

Współcześnie obszar otoczenia stanowiska cechuje się znacznymi wysokościami

względnymi (20-40 m – Dębowska 1973-1978). Zaliczy jest do równin morenowych

modelowanych przez ługowanie, spłukiwanie i procesy biogeniczne o słabym natężeniu. Cechuje

równowaga degradacji i agradacji (Bogacki 1995).

2. UKSZTAŁTOWANIE POWIERZCHNI STANOWISKA I JEGO OTOCZENIA

Obszar Pojezierza Wielkopolskiego, w ogólności, jest niższy niż sąsiadujących terenów

pojeziernych i morenowych – wysokości nie przekraczają 200 m n.p.m., a na znacznej

powierzchni nawet 100 m n.p.m. Równoleżnikową oś regionu tworzą moreny fazy pomorskiej

zlodowacenia vistulianu (Kondracki 2001).

Pojezierze Kujawskie / Wysoczyzna Kujawska jest wschodnią kontynuacją Pojezierza

Gnieźnieńskiego / Wysoczyzny Gnieźnieńskiej. Południową granicę Wysoczyzny Kujawskiej

wyznacza zasięg zlodowacenia wisły (formy marginalne, sięgające pradoliny warszawsko-

berlińskiej; Galon 1972b). W jego obrębie wyróżnić można dwa pasma wzgórz morenowych o

kierunku równoleżnikowym oraz rozdzielającą je równinę (Równia Sompoleńska), którą

przepływa górna Noteć. Pasmo południowe jest wyższe (max 159 m n.p.m., pasmo południowe:

100-115 m n.p.m.; Galon 1972b, Kondracki 2001).

Wysoczyznę Kujawską od innych obszarów młodoglacjalnych wyróżnia częstsze

występowanie równin moreny dennej, które urozmaicają wypełnienia zastoisk, wydmy (Galon

11

1972b), zagłębienia bezodpływowe, a lokalnie wzgórza i wały kemowe oraz wały ozów.

Równina moreny dennej ma charakter płaski lub falisty (Podgórski 1999). Równiny Kujaw są

niemal pozbawione rynien glacjalnych, które wyraźnie skupiają się w zachodniej i południowej

części wysoczyzny (Galon 1972b). Teren Kujaw jest równinny (Galon 1972b). Duże deniwelacje

występują jedynie w obrębie granic morfometrycznych pomiędzy wysoczyznami a

rozdzielającymi je dolinami i pradolinami. Granice te są bardzo wyraźne, mają charakter stopni

terenowych, rozcinanych małymi dolinami bocznymi, ich wysokości względne sięgają 50-60 m.

Towarzyszące Wysoczyźnie pradoliny i doliny rzeczne o rozległych dnach z piaszczystymi

terasami (Podgórski 1999).

Stanowisko archeologiczne Kruszyn 3 znajduje się na stoku wysoczyzny, na zboczu

pradoliny toruńsko-eberswaldzkiej wykorzystywanej obecnie przez rzekę Lubieńkę, a w części

głównej, najniższej (dna zalewowe) przez Wisłę (Ryc. 9.). Szerokość obniżenia pradoliny w

rejonie stanowiska wynosi ok. 12 km. Jego północna krawędź jest wyraźna, wysoka,

współcześnie podcinana przez Wisłę. Południowa jest łagodniejsza, ze stopniem terasy

nadzalewowej, na której występują wydmy. Pradolina toruńsko-eberswaldzka ma w rejonie

Włocławka asymetryczny profil poprzeczny (Ryc. 8.).

Stok Wysoczyzny Kujawskiej w rejonie stanowiska archeologicznego Kruszyn 3 jest

gładki, falisty z obniżeniami wykorzystywanymi przez drobne cieki i rowy melioracyjne. Na

południe od stanowiska Kruszyn 3 znajduje się obniżenie dolinne z rowami melioracyjnymi.

Stanowisko znajduje się na wysokości 74,00-82,5 m n.p.m.

Ryc. 8. Asymetryczny profil poprzeczny pradoliny toruńsko-eberswaldzkiej w Płocku (Krzemiński, Papińska 1993).

12

Ryc. 9. Rzeźba stanowiska archeologicznego Kruszyn 3 i jego otoczenia z zaznaczoną krawędzią pradoliny (Mapa hydrograficzna... 1963a, 1963b).

8

Ryc. 10. Rzeźba stanowiska archeologicznego Kruszyn 3 (Karta ewidencyjna stanowiska archeologicznego Kruszyn 3);profil 1-2 – lokalizacja wykonanych w obrębie stanowiska profilów litologiczno-glebowych.

Teren otoczenia stanowiska podnosi się w kierunku zachodnim (do >85 m n.p.m.), a opada

na wschód i północ ku dolinom rzek i pradolinom (<70 m n.p.m.). Najwyższe kulminacje w

rejonie to wzgórza moreny dennej. Wzniesienia są łagodne, płynnie przechodzą w falistą

powierzchnię równiny moreny dennej, jedyne strefy o dużych deniwelacjach to krawędzie dolin

rzek i pradolin. W rejonie stanowiska Kruszyn 3 szerokość doliny Lubieńki sięga 750 m. Dna

dolin są płaskie i podmokłe (Ryc. 9).

Stanowisko archeologiczne Kruszyn 3 znajduje się:

a. na stromym, gładkim, falistym zboczu Wysoczyzny Kujawskiej, nachylonym na wschód,

b. ponad obniżeniami odwadniającymi stok wysoczyzny na północ,

c. na krawędzi doliny Lubieńki,

d. przy krawędzi / zboczu pradoliny.

Położenie stanowisk pod względem topografii cechuje:

a. umiarkowany spadek, dość dogodny dla budownictwa, który jednocześnie umożliwia łatwy

odpływ wód opadowych i roztopowych,

b. stosunkowo niewielka odległość od cieków wodnych (1,0 km od rzeki Lubieńki, 100 m od

jej dopływu),

14

c. położenie wysoko ponad terenami zalewowymi rzek,

d. osłonięcie od zachodu i południa,

e. położenie przy krawędzi morfologicznej wysoczyzna/pradolina i odsłonięcie w kierunku

wschodnim (efekt nachylenia): dobra widoczność w kierunku wschodnim.

1. WARUNKI KLIMATYCZNE

Stanowisko archeologiczne Kruszyn 3 leży w mało zróżnicowanej przestrzennie pod

względem klimatycznym Polsce Środkowej o czym decyduje częściowo małe zróżnicowanie

hipsometryczne (Kłysik 1993). Stanowisko leży w rolniczo-klimatycznej dzielnicy Środkowej

(wg Podziału Gumińskiego vide Kłysik 1993), którą wyróżniają najniższe w Polsce opady

roczne (poniżej 500-450 mm; Kondracki 2001). Według podziału Wiszniewskiego i

Chełkowskiego (vide Kłysik 1993) stanowisko archeologiczne Kruszyn 3 leży w klimatycznym

regionie Wielkopolsko-Mazowieckim.

W skali roku w otoczeniu stanowiska Kruszyn 3 najmniejsze ilości promieniowania

słonecznego docierają do powierzchni ziemi w grudniu, a największe w czerwcu (niemal 10-

krotnie więcej niż zimą). Bilans promieniowania jest ujemny w okresie od listopada do lutego a

największy przychód energii następuje w czerwcu i lipcu (Kłysik 1993). W tabeli 2 i na wykresie

(Ryc. 11.) przedstawiono przebieg roczny promieniowania całkowitego w Toruniu-Wrzosach

(Kłysik 1993) oddalonego 60 km od stanowiska Kruszyn 3.

Tab. 2. Przebieg roczny promieniowania całkowitego w Toruniu-Wrzosach wg danych z lat 1956-1975 (MJ m-2 d-1; Kłysik 1993).

stacja I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII rok IV-X

Toru

ń-W

rzos

y 2,29

4,27

8,66

12,6

4

17,2

6

19,7

2

18,2

6

15,9

5

11,5

3

5,93

2,66

1,70

10,1

0

14,4

7

Ogólne zachmurzenie nieba cechuje się występowaniem minimum w lecie i maksimum w

zimie. W ciągu roku, w Polsce centralnej – także w rejonie stanowiska archeologicznego

występuje przeciętnie 35-40 dni pogodnych oraz 140 dni pochmurnych. W Płocku 50 km od

stanowiska liczba dni pogodnych w roku wynosi 36, a pochmurnych 147. Roczna suma godzin

słonecznych to 1460-1680 (33-37% usłonecznienia możliwego). W miesiącach letnich

usłonecznienie względne wynosi 40-45% a w zimowych 15% (Kłysik 1993, Stopa-Boryczka

15

Boryczka 2005). W tabeli 3 i na wykresie (Ryc. 12.) przedstawiono przebieg roczny

usłonecznienia w Ciechocinku (Kłysik 1993) oddalonym o 35 km od stanowiska Kruszyn 3.

Tab. 3. Przebieg roczny średniego dziennego usłonecznienia w Ciechocinku wg danych z lat 1951-1965 (w godzinach; Kłysik 1993).

stacja I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII rok

Cie

choc

i-ne

k 1,3 2,0 3,9 5,2 6,6 7,5 6,6 6,1 5,5 3,2 1,1 0,8 4,2

0

5

10

15

20

25

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XIImiesiące

prom

ieni

owan

ie c

ałko

wite

Ryc. 11. Przebieg roczny promieniowania całkowitego w Toruniu-Wrzosach wg danych z lat 1956-1975 (MJ m-2 d-1; na podstawie: Kłysik 1993).

0

1

2

3

4

5

6

7

8

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XIImiesiące

usło

necz

nien

ie

Ryc. 12. Przebieg roczny średniego dziennego usłonecznienia w Ciechocinku wg danych z lat 1951-1965 (w godzinach; Kłysik 1993).

16

Średnie temperatury powietrza w Polsce Środkowej wynoszą od 7,6-8,0ºC. Przestrzenne

zróżnicowanie termiczne obszaru jest niewielkie. Podwyższonymi temperaturami cechuje się

dolina Wisły (Kłysik 1993, Podgórski 1999). W tabeli 4 i na wykresie (Ryc. 13.) przedstawiono

przebieg roczny temperatury powietrza w Płocku (Kłysik 1993) oddalonym o 50 km od

stanowiska Kruszyn 3. Absolutne maksima temperatury w Polsce Środkowej przekraczają 36ºC,

a absolutne minima są niższe niż -30ºC. Liczba dni gorących w roku wynosi przeciętnie 34-37, a

upalnych 5-6. Dni bardzo mroźnych jest średnio 2-2,5, a mroźnych około 40. Liczba dni z

przymrozkiem to 125, a występują one od września do maja (Kłysik 1993). Czas trwania zimy

jest przeciętny (80-90 dni), a pokrywa śnieżna zalega około 20-30 dni (Limanówka Niedźwiedź

1994, Niedźwiedź i in. 1994).

Tab. 4. Przebieg roczny temperatury powietrza w Płocku w okresie 1931-1989 (w ºC; Kłysik 1993).


Płoc

k

-3,2 -2,2 1,7 7,6 13,4 16,8 18,3 17,6 13,5 8,3 3,3 -0,7 7,9

-5

0

5

10

15

20

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

miesiące

tem

pera

tura

pow

ietr

za

Ryc. 13. Przebieg roczny temperatury powietrza w Płocku w okresie 1931-1989 (w ºC; na podstawie: Kłysik 1993).

W skali całego roku w Polsce Środkowej przeważają wiatry zachodnie (>20%) i

południowo-zachodnie (>10-12%), znaczny jest także udział wiatrów wschodnich (>10%), a na

Kujawach, w rejonie stanowiska archeologicznego Kruszyn 3 także południowo-wschodnich.

Duża jest także liczba cisz: 15-20% (stacja Płock, 50 km od stanowiska; Kłysik 1993), co w

przypadku kotlinowych obniżeń terenu utrudnia przewietrzanie i wymianę powietrza (Podgórski

17

1999). Średnia 10-minutowa prędkość wiatru na Kujawach wynosi 4-4,5 m/s (Stopa-Boryczka

Boryczka 2005).

Obszar Kujaw, w tym otoczenie stanowiska Kruszyn 3, otrzymuje mniej opadów niż

otaczające go od północy (pojezierza) i południa (wyżyny) tereny. rejon Płocka i Włocławka

cechuje się opadami mniejszymi niż 500 mm rocznie. Jednocześnie Kujawy cechuje wysoki

wskaźnik zmienności rocznych sum opadów (20-22%; Kłysik 1993). Średnia roczna suma

opadów w latach 1951-1980 w okolicach Brześcia Kujawskiego (4,5 km od Pikutkowa)

wyniosła 433 mm (Podgórski 1999). Sumy roczne opadów o prawdopodobieństwie wystąpienia

90% w otoczeniu stanowiska Kruszyn 3 są niższe niż 400 mm (Niedźwiedź Cebulak 1994).

Przyczyną niskich opadów w regionie jest położenie w cieniu opadowym wzniesień

pojeziernych na północnym zachodzie i zachodzie, które utrudniają dopływ wilgotnych mas

powietrza nad otoczenie stanowiska (Kondracki 2001).

Niewielkiej i zmniejszającej się w czasie sumie opadów w rejonie Kujaw towarzyszy

przewyższające ją parowanie terenowe, równe ok. 550 mm/rok (Kłysik 1993, Podgórski 1999).

Łącznie ze znacznym wylesieniem oraz melioracjami odwadniającymi, jest to przyczyną

niedoboru wilgoci w glebach, a przez to stepowienia tego obszaru (Kłysik 1993, Kondracki

2001). Niedoborów wody nie wyrównuje retencja z okresu zimowego (Podgórski 1999).

Średnie miesięczne i roczne wartości wilgotności powietrza w Polsce Środkowej są mało

zróżnicowane. Średnia roczna wilgotność względna wynosi w całym rejonie około 80%,

najwyższa jest w grudni (ok. 90%), a najniższa w maju i czerwcu (ok. 70%; Kłysik 1993).

Rzeczywista średnia długość zalegania pokrywy śnieżnej w Polsce Środkowej wynosi 50-

70 dni. Pokrywa śnieżna najwcześniej pojawiać się może ok. 10-20 października, a najpóźniej w

pierwszej dekadzie stycznia. Zanika średnio na przełomie drugiej i trzeciej dekady marca. W

tabeli 5 przedstawiono średnią liczbę dni z pokrywą śnieżną w Płocku – 50 km od Pikutkowa

oraz we Włocławku – 4 km (Kłysik 1993).

Tab. 5. Średnia liczba dni z pokrywą śnieżną w Płocku i we Włocławku w latach 1951-1965 (Kłysik 1993).


Płock 17,5 18,1 8,9 0,7 - - - - - 0,1 1,2 12,0 58,5

Włocła-wek 17,4 18,0 8,8 0,3 - - - - - - 0,8 11,3 56,6

Topoklimat stanowiska archeologicznego Kruszyn 3 cechuje się:

a. lokalizacją na stoku wysoczyzny o ekspozycji wschodniej – z umiarkowanie dobrym,

oświetleniem (osłonięcie jedynie od zachodu),

18

b. brakiem pokrywy leśnej – powierzchnia gruntu i powietrze tuż nad nim nagrzewa się

szybciej, w obrębie stanowisk następuje szybsze tajanie śniegu, szronu i parowanie rosy

oraz występuje mniejsza wilgotność przy powierzchni (niż w zalesionej dolinie na północ

od stanowiska),

c. mniejszą wilgotnością i częstością występowania porannych i wieczornych mgieł niż w

sąsiednim obniżeniu pradoliny/doliny Lubieńki,

d. wzniesienia na zachód od stanowiska chronią je częściowo przed wiatrami, a jednocześnie

przy małych nachyleniach i braku przeszkód topograficznych, nie blokują wymiany

powietrza – teren jest przewiewny.

2. WODY POWIERZCHNIOWE I PODZIEMNE

Polska Środkowa to obszar o dobrze rozwiniętej sieci rzecznej. Naturalna sieć

hydrograficzna regionu wywodzi się z fazy kataglacjalnej stadium warty zlodowacenia

środkowopolskiego. Panujące wówczas kierunki odpływu wód, w zarysach, zachowały się do

dziś, a stwierdzone zmiany mają związek z ruchami neotektonicznymi i współczesną

działalnością człowieka. Antropogeniczny wpływ na sieć rzeczną Polski Środkowej to przede

wszystkim utworzenie licznych rowów i kanałów melioracyjnych, a przez to wzrost

zagęszczenia sieci rzecznej (Maksymiuk 1993, Podgórski 1999).

W sieci rzecznej Polski Środkowej, w tym w otoczeniu stanowiska archeologicznego

Kruszyn 3 zaznaczają się trzy kierunki odpływu:

− południkowy – związany z bezpośrednią egzaracją lądolodu (rynny glacjalne), z młodymi

ruchami obniżającymi w obrębie Bałtyku oraz z działalnością wód fluwioglacjalnych,

− równoleżnikowy – związany z pradolinami i młodymi rozcięciami erozyjnymi, naśladuje

kierunek odpływu wód z okresu recesji lądolodu,

− skośny (SE-NW) – odzwierciedla predyspozycje podłoża podczwartorzędowego oraz

tendencje neotektoniczne, jest subsekwentny w stosunku do głównych jednostek

tektonicznych podłoża (Maksymiuk 1993).

Ogólny układ sieci rzecznej w całym regionie jest kratowy lub schodkowy, złożony z

równoleżnikowych odcinków w pradolinach i łączących je dolin poprzecznych.

Jeziora w obrębie Pojezierza Kujawskiego są niewielkie i nieliczne. Największe to:

Głuszyńskie (powierzchnia 6,1 km2, głębokość 36,5 m), przez które przepływa Zgłowiączka,

Modzerowskie z Długim (2,3 km2, 8,1 m), Brdowskie (1,9 km2, 4,9 m), Borzymowskie (1,8 km2,

19

10,5 m) i Lubotyń (1,1 km2, 13,3 m; Kondracki 2001). Analizowane stanowisko znajduje się w

obszarze bezjeziornym.

Stanowisko Kruszyn 3 leży w dorzeczu Wisły, w zlewni jej lewobrzeżnego dopływu –

Zgłowiączki (długość: 79 km, zlewnia 1496 km2, ujście we Włocławku), a dokładniej w

lewobrzeżnej części zlewni Lubieńki, prawego dopływu Zgłowiączki (Maksymiuk 1993, Czerny

1995). Zgłowiączka odwadnia Wysoczyznę Kujawską i pradolinę Wisły. Wypływa z okolic wsi

Płowce, a uchodzi do Wisły we Włocławku, w jej dolny biegu, gdzie spadek koryta rzeki

głównej wynosi mniej niż 20 cm/km, a dolina cechuje się występowaniem licznych poziomów

terasowych (Podgórski 1999). Przepływ średni Zgłowiączki w profilu Przyruda (dolny bieg, tuż

powyżej ujścia do Wisły) wynosi 3,16 m3/s, a przepływy wysoki i niski, odpowiednio: 19,7 i

0,16 m3/s. Odpływ jednostkowy z rejonu stanowiska Kruszyn 3 wynosi 2-3 dm3/s/km2

(Maksymiuk 1993).

W cyklu rocznym odpływ rzeczny ulega zmianom sezonowym, związanym z różnym

charakterem i intensywnością zasilania. W półroczu letnim odpływa ok. 40% odpływu rocznego,

w zimowym ok. 60%. W rzekach regionu Kujaw wysokie stany występują w kwietniu – w

związku z roztopami, a niżówki we wrześniu – co jest efektem przedłużenia niskich stanów z

okresu lata (Maksymiuk 1993). Reżim cieków na obszarze Kujaw, w otoczeniu stanowiska

archeologicznego Kruszyn 3 jest niwalny (śnieżny) silnie wykształcony, gdzie średni przepływ

miesiąca wiosennego przekracza 180% średniego przepływu rocznego (Dynowska 1994,

Somorowska 2005). Cechuje się on niewielką przewagą zasilania podziemnego (55-65%) nad

powierzchniowych (do 35%) w odpływie całkowitym (Dynowska 1994). Inaczej jest on

określany jako reżim umiarkowany z wezbraniem wiosennym i letnim oraz gruntowo-

deszczowo-śnieżnym zasilaniem (Dynowska 1972). Otoczenie stanowisk cechuje się:

a. niewielkimi wahaniami przepływów codziennych – ze względu na powolny spływ wód i

nizinny charakter zlewni, ale znaczną nieregularnością przepływów średnich cieków,

b. małą retencją i dużymi stratami na parowanie (Dynowska 1972),

c. występowaniem wiosennych wezbrań roztopowych, z wyraźną kulminacją w marcu-

kwietniu (Biernat 1994),

d. występowaniem wezbrań na rzece głównej, tranzytowej – Wiśle – w marcu-kwietniu

(Biernat 1994),

e. głębokimi niżówkami w okresie letnim i jesiennym (Dynowska 1972).

Wskaźnik denudacji odpływowej ze zlewni dla otoczenia stanowisk Kruszyn 3 wynosi 0,5-5

t/km2 (Brański 1994).

Wody podziemne w Polsce Środkowej występują w utworach jury, kredy, trzeciorzędu i

czwartorzędu. Odpływ podziemny w rejonie stanowiska archeologicznego Kruszyn 3 wynosi

20

0,83-1,73 dm3/s/km2 i należy do najniższych w regionie Polski Środkowej (Maksymiuk 1993).

Przepuszczalność gruntów w obrębie stanowiska archeologicznego Kruszyn 3 jest słaba. Podłoże

uszczelnione jest glinami zwałowymi występującymi pod cienką warstwą piaszczystych

deluwiów. Głębokość pierwszego zwierciadła wód podziemnych w otoczeniu stanowiska wynosi

0-5 m na wysoczyźnie (3,70 m w najbliższym stanowisku punkcie pomiarowym) oraz 5-20 m na

skłonach wysoczyzny i zboczach dolin. Lokalnie istnieje możliwość pojawiania się wody płycej

lub głębiej w zależności min. od (Gutry-Korycka Gadomska 1994). Podczas wykonywania

wkopów pod profil 1 nie zaobserwowano występowania wód gruntowych do głębokości około

0,95 m.

Wody podziemne w otoczeniu stanowiska mają charakter porowo-szczelinowy (Paczyński

1994, Suchożebrski 2005). Typowe wahania roczne poziomu zwierciadła wód gruntowych na

tym terenie to 0,2-2 m (Gutry-Korycka Gadomska 1994). Zasobność wód podziemnych w

omawianym terenie określana jest jako średnia (Paczyński 1994).

Obszar stanowisk archeologicznych Kruszyn 3 zaliczany jest do Kutnowskiego regionu

hydrogeologicznego, gdzie występują piętra wodonośne wieku: czwartorzędowego (główne

piętro), trzeciorzędowego, kredowego i jurajskiego (piętra drugorzędne – Paczyński 1994,

Suchożebrski 2005). Źródła w otoczeniu stanowiska Kruszyn 3, podobnie jak w większości

obszaru Polski niżowej mają charakter mało wydajnych wypływów porowych w luźnych

utworach czwartorzędowych, piaskach i żwirach (Bajkiewicz-Grabowska 2005).

3. POKRYWA GLEBOWA

Skałami macierzystymi gleb w otoczeniu stanowiska archeologicznego Kruszyn 3 są

głównie utwory glacjalne i fluwioglacjalne, przekształcone w warunkach peryglacjalnych oraz

ich deluwia, ponadto utwory rzeczne i eoliczne oraz utwory biogeniczne różnego wieku. W

rejonie Włocławka, w powierzchni użytków rolnych dominują gleby wykształcona na piaskach

(60,7%), w drugiej kolejności na glinach (26,7%), trzecie miejsce zajmują gleby wykształcone z

utworów organogenicznych (10,1%). Gleby wykształcone na iłach i pyłach stanowią łącznie

2,5% całości użytków rolnych (Laskowski 1993, Podgórski 1999).

W regionie Włocławka, podobnie jak w całej Polsce środkowej, typowymi glebami są:

a. gleby bielicowe i bielice na piaskach, w środowisku kwaśnym, wytworzone pod lasami

iglastymi,

b. gleby pseudobielicowe na glinach i pyłach, w środowisku mniej kwaśnym, wytworzone

pod lasami mieszanymi, w wyniku przemywania cząstek koloidalnych w głąb profilów,

21

c. gleby płowe i brunatne na różnych skałach macierzystych zasobnych w składniki

pokarmowe, wytworzone pod drzewostanami liściastymi,

d. gleby brunatne kwaśne z bezwęglanowych glin, iłów,

e. gleby rdzawe na piaskach luźnych i słabo gliniastych,

f. czarne ziemie wykształcone w warunkach dużej wilgotności, ze skał zasobnych w węglan

wapnia, pod roślinnością trawiasto-łąkową, w niskich położeniach, bardzo żyzne, obecnie

podlegające degradacji na skutek działalności rolniczej,

g. mady na współczesnych terasach zalewowych,

h. gleby mułowo torfowe i torfowo mułowe, torfowe i murszowo-torfowe, murszowo-

mineralne i murszowe (Laskowski 1993, Podgórski 1999).

W bezpośrednim otoczeniu stanowiska archeologicznego Kruszyn 3 dominują gleby płowe, z

towarzyszącymi brunatnymi właściwymi, opadowo-glejowymi i rdzawymi (Białousz 1994).

Rejon Włocławka cechuje stosunkowo duży udział gleb o wysokim pH (34% >6,5). Udział

gleb o pH <5,5 to 44% – stosunkowo niedużo na tle regionu. Pod względem stopnia ciężkości do

uprawy przeważają gleby lekkie (piaski gliniaste, mocno pylaste, pyły zwykłe: 50,7% gruntów

ornych) oraz bardzo lekkie (piaski luźne, słabogliniaste i gliniaste lekkie: 35,0%) trzecie miejsce

zajmują gleby średnio ciężkie (gliny lekkie, pyły ilaste: 13,6%). Obszar cechują korzystne

warunki wilgotnościowe gleb (Laskowski 1993). Wśród gleb gruntów ornych regionu

Włocławka przeważają klasy bonitacyjne IVa (28,2%), IIIb (17,3%) oraz V (15,5%), a w

bezpośrednim otoczeniu stanowiska Kruszyn 3 dominuje I i II klasa bonitacyjna gruntów ornych

(Strzelec 1995). Wśród gleb użytków zielonych dominują klasy V (48,4%) oraz IV (29,1%)

(Laskowski 1993). Teren Kujaw posiada najwyższy w Polsce środkowej ogólny wskaźnik

jakości rolniczej przestrzeni produkcyjnej, na który składają się przede wszystkim jakość i

przydatność rolnicza gleb (Laskowski 1993).

Tab. 6. Stosowane w opisie profilów (Ryc. 6, 7) oznaczenia literowe poziomów glebowych (za – Bednarek i in. 2004).

poziomy główne cechy dodatkowe

A poziom przypowierzchniowy, akumulacji próchnicy w mineralnej części gleby p poziom rozluźniony przez orkę

E poziom wymywania et poziom mechanicznego wymywania cząstek ilastychB poziom wzbogacenia

C skała macierzysta t poziom mechanicznego wmywania cząstek ilastych

br poziom wzbogacenia – brunatnienia

Gleba występująca we wkopie 1 (Ryc. 6) ma profil: O/Ap – Ap – Eet – Bt - C. Jest to gleba

płowa właściwa, powstała na piaskach deluwialnych podścielonych gliną zwałową. Gleba

22

została bardzo silnie przekształcona przez działalność rolniczą człowieka: poziomy najwyższe

O/A i A zostały przemieszane i rozluźnione przez orkę.

Występująca w wykonanym wkopie 2 (Ryc. 7) gleba ma profil: Ap – Bbr – C. Jest to gleba

brunatna, wytworzona w deluwialnych piaskach oraz glinie zwałowej. Gleba została silnie

przekształcona przez działalność rolniczą – brak w niej najwyższego poziomu organicznego O, a

poziom akumulacji próchnicy A został rozluźniony przez orkę.

4. ROŚLINNOŚĆ

Stanowisko archeologiczne Kruszyn 3 znajduje się w strefie krajobrazu roślinnego

grądowego w wariancie typowym (Matuszkiewicz 1994), na terenie geobotanicznej Krainy

Wielkopolsko-Kujawskiej, którą od sąsiadującej Krainy Mazowieckiej wyróżnia występowanie

klonu polnego (Acer campestre) oraz roślinności słonolubnej (Czyżewska 1993).

W krajobrazach naturalnych Polski Środkowej pierwotnie panowały lasy, stabilne,

klimaksowe ekosystemy. Jedynie siedliska wodne, torfowiska i solniska zajęte były przez

roślinność nieleśną. Potencjalnie przeważały siedliska lasów liściastych: łęgów, grądów oraz

świetlistych dąbrów (Czyżewska 1993). Potencjalną roślinnością naturalną Kujaw są

(Czyżewska 1993, Matuszkiewicz Degórska 1994):

a. w dolinach rzek, na żyznych terasach zalewowych, o wysokim poziomie wód gruntowych i

z przewagą poziomego ruchu wody: lasy i zarośla łęgowe (wierzbowo-topolowe,

jesionowo-olszowe, wiązowo-jesionowe), wikliny nadrzeczne,

b. w dolinach rzek, w obniżeniach bezodpływowych, z przewagą pionowego ruchu wody, na

glebach torfowych i mineralno-torfowych: olsy (bagienne lasy olszowe z olszą czarną

Alnus glutinosa),

c. na wysoczyznach i zboczach dolin, na żyznych glebach brunatnych i płowych (piaskach

gliniastych i glinach): środkowoeuropejskie grądy w odmianie subkontynentalnej, nizinno-

wyżynnej mazowiecko-podlaskiej (z klonem polnym),

d. na żwirowych i piaszczysto-pylastych pagórkach, w strefach krawędziowych dolin

rzecznych, wysoczyzn, ozów, kemów, na żyznych glebach o dobrym drenażu: świetliste

dąbrowy,

e. na siedliskach najuboższych: bory sosnowe.

Na Kujawach występuje także naturalnie roślinność słonolubna: łąki i źródła słonych wód.

Są to: zespół świbki morskiej i mlecznika nadmorskiego oraz zbiorowiska szuwarowe z

dominacją oczeretu Tabernaemontana. Spotykane są także zbiorowiska kserotermiczne

23

(murawy), zwłaszcza stepowe. Zajmują one eksponowane na południe stoki dużych dolin, o

podłożu zbudowanym z węglanowych glin morenowych – są to zbiorowiska półnaturalne,

zastępcze dla ciepłolubnych dąbrów (Czyżewska 1993, Podgórski 1999).

Współcześnie szata roślinna jest w analizowanym regionie silnie przekształcona przez

działalność gospodarczą człowieka. Lasy przetrwały głównie na terenach o najsłabszych

glebach, trudnych do zagospodarowania przez rolnictwo (Podgórski 1999). Naturalne zespoły

leśne stanowią mniej niż 20% powierzchni lasów, reszta do drzewostany nasadzone, młode.

Siedliska grądowe i siedliska dąbrów w Polsce Środkowej zostały w większości zajęte pod

uprawy rolne: żyta, pszenicy, ziemniaków, pod pastwiska. Bory mieszane zostały najbardziej

przekształcone przez gospodarkę leśną: w monokultury sosnowe (Czyżewska 1993).

Współcześnie w składzie gatunkowym lasów dominuje sosna (89,7% w lasach Polski

środkowej), podczas gdy udział dębu wynosi 3,9%, brzozy 2,6%, olchy 2,3%, a buka 0,5%.

Prawie 70% stanowią drzewostany młode, a drzew starych (>120 lat) jest około 1% (Podgórski

1999).

Poza monokulturami leśnymi antropogeniczne elementy roślinności regionu to wtórne

stadia rozwojowe lasów, półnaturalne łąki, pastwiska i murawy oraz synantropijne zbiorowiska

polne (segetalne) i ruderalne (Czyżewska 1993). Współczesną roślinność na stanowisku

archeologicznym Kruszyn 3 i w jego bezpośrednim otoczeniu stanowią zbiorowiska segetalne,

ruderalne, nieużytki porolnicze, przydrożne.

5. WSPÓŁCZESNY KRAJOBRAZ OTOCZENIA STANOWISK

Stanowisko archeologiczne Kruszyn 3 znajduje się na skłonie wysoczyzny morenowej

nachylonym w kierunku dużego obniżenia pradoliny toruńsko-eberswaldzkiej (dokładniej

Kotlina Płocka), w terenu akumulocaji lodowcowej i rzecznolodowcowej w obszarze

młodoglacjalnym (Gilewska Klimek 1997) w strefie krajobrazu nizin glacjalnych, równinnych i

falistych. Towarzyszą mu fragmenty krajobrazu równinnego i falistego fluwioglacjalnego

Jedynie w dolinie Wisły obserwujemy krajobraz dolin i obniżeń, w tym: zalewowych,

akumulacyjnych den dolin nizinnych, akumulacyjnych terasów nadzalewowych terenów

nizinnych z fragmentami krajobrazu nizinnego, eolicznego, pagórkowatego (Richling Dąbrowski

1995).

24

Ryc. 14. Widok ze stanowiska archeologicznego Kruszyn 3 na południowy-wschód (fot. M. Wistuba, 2010).

Kształtowanie krajobrazu otoczenia stanowiska Kruszyn 3 rozpoczęło się 18,4 ka BP, po

ustąpieniu lądolodu fazy poznańskiej zlodowacenia północnopolskiego (Gilewska Klimek 1997).

Krajobraz Wysoczyzny Kujawskiej jest młody i zaliczany do grupy młodoglacjalnych. Wyróżnia

się jednak na jej tle dużym rozprzestrzenieniem płaskich i falistych równin moreny dennej oraz

niewielką liczbą i rozmiarem jezior polodowcowych.

Współcześnie otoczenie analizowanego stanowiska cechuje wysoki stopień

przekształcenia, synantropizacji krajobrazu. W otoczeniu analizowanego stanowiska dominuje

krajobraz otwarty (Ryc. 14, 15). Sposób użytkowania przez człowieka powoduje, że jest to

krajobraz rolniczy, z wyraźną przewagą użytków rolnych nad zadrzewieniami i zalesieniami

(grunty orne zajmują 75-80% powierzchni; Richling i in. 1995). Dolina Wisły cechuje się

odmiennym wykorzystaniem, pod: tereny leśne (zwarte kompleksy leśne pokrywają 75-80%

powierzchni), tereny leśno-łąkowe z przewagą lasów (do 60%) i udziałem trwałych użytków

zielonych, bagien i mokradeł (do 40%) oraz tereny zurbanizowane (zabudowa Włocławka;

Richling i in. 1995). Zabudowa w otoczeniu stanowisk Kruszyn 3 ma małą gęstość, są to

25

przeważnie skupione we wsi domy jednorodzinne i zabudowania gospodarskie. Stanowisko leży

w obrębie użytków rolnych i nieużytków – zadrzewień i zakrzewień śródpolnych i nadwodnych.

Ryc. 15. Widok ze stanowiska archeologicznego Kruszyn 3 na zachód (fot. M. Wistuba, 2010).

6. BIBLIOGRAFIA

B a j k i e w i c z – G r a b o w s k a E. 2005 –– Źródła. [W:] A. Richling K. Ostaszewska (red.) Geografia fizyczna Polski. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa: s. 141-146.

B e d n a r e k R. D z i a d o w i e c H. P o k o j s k a U. P r u s i n k i e w i c z Z. 2004 –– Badania ekologiczno-gleboznawcze. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa: 344 s.

B i a ł o u s z S. 1994 –– 41.1. Gleby. Klasyfikacja genetyczna. Atlas Rzeczpospolitej Polskiej. IGiPZ PAN, Główny Geodeta Kraju, PPWK, Warszawa.

B i e r n a t B. 1994 –– 32.3.2 Typowe okresy występowania wezbrań. Atlas Rzeczpospolitej Polskiej. IGiPZ PAN, Główny Geodeta Kraju, PPWK, Warszawa.

B o g a c k i M. 1995 –– 23.3 Typy współczesnego modelowania rzeźby. Atlas Rzeczpospolitej Polskiej. IGiPZ PAN, Główny Geodeta Kraju, PPWK, Warszawa.

B r a ń s k i J. 1994 –– 32.4.9 Denudacja zlewni. Atlas Rzeczpospolitej Polskiej. IGiPZ PAN, Główny Geodeta Kraju, PPWK, Warszawa.

C z e r n y A. 1995 –– 32.1 Wody powierzchniowe. Atlas Rzeczpospolitej Polskiej. IGiPZ PAN, Główny Geodeta Kraju, PPWK, Warszawa.

C z y ż e w s k a K. 1993 –– Szata roślinna. W:] S. Pączka (red.) Środowisko geograficzne Polski Środkowej. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź: s. 175-2007.

26

D ę b o w s k a S. 1973-1978 –– Wysokości względne. Narodowy Atlas Polski. Zakład Narodowy im. Osolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk: s. 17-17.

D y n o w s k a I. 1972 –– Typy reżimów rzecznych w Polsce. Zeszyty Naukowe UJ CCLXVIII, Prace Geograficzne 28, Prace IG 50. Uniwersytet Jagielloński, Kraków: 155 s.

D y n o w s k a I. 1994 –– Reżim odpływu rzecznego. [W:] 32.3 Odpływ rzeczny. Atlas Rzeczpospolitej Polskiej. IGiPZ PAN, Główny Geodeta Kraju, PPWK, Warszawa.

G i l e w s k a S. K l i m e k M. 1997 –– 23.2. Pochodzenie i wiek rzeźby. Atlas Rzeczpospolitej Polskiej. IGiPZ PAN, Główny Geodeta Kraju, PPWK, Warszawa.

G a l o n R. 1972a –– Geomorfologia Polski. Tom 2. Niż Polski. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.

G a l o n R. 1972b –– Pojezierze Pomorskie i przyległe wysoczyzny jeziorne. [W:] R. Galon (red.) Geomorfologia Polski. Tom 2. Niż Polski. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa: 129-156.

G u t r y – K o r y c k a M. G a d o m s k a G. 1994 –– 32.6 Wody podziemne II. Atlas Rzeczpospolitej Polskiej. IGiPZ PAN, Główny Geodeta Kraju, PPWK, Warszawa.

K ł y s i k K. 1993 –– Główne cechy klimatu. [W:] S. Pączka (red.) Środowisko geograficzne Polski Środkowej. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź: s. 109-134.

K o n d r a c k i J. 2001 –– Geografia regionalna Polski. PWN, Warszawa: 440 s.K o n o p s k a B. (red.) 2003 –– Polska – mapa administracyjna. 1 : 750 000. Polskie Przedsiębiorstwo

Wydawnictw Kartograficznych im. E. Romera, Warszawa.L a s k o w s k i S. 1993 –– Pokrywa glebowa. [W:] S. Pączka (red.) Środowisko geograficzne Polski

Środkowej. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź: s. 135-159.L i m a n ó w k a D. N i e d ź w i e d ź T. 1994 –– 31.3.1 Średni czas trwania zimy termicznej (okres z

temperaturą średnią dobową niższą od 0ºC). Atlas Rzeczpospolitej Polskiej. IGiPZ PAN, Główny Geodeta Kraju, PPWK, Warszawa.

M a k s y m i u k Z. 1993 –– Wody powierzchniowe i podziemne. [W:] S. Pączka (red.) Środowisko geograficzne Polski Środkowej. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź: s. 94-108.

M a p a g e o l o g i c z n a P o l s k i 1 : 200 000 A – Mapa utworów powierzchniowych Ark. Konin. Instytut Geologiczny, Wydawnictwa Geologiczne, 1980.

M a p a g e o l o g i c z n a P o l s k i 1 : 200 000 A – Mapa utworów powierzchniowych Ark. Płock. Instytut Geologiczny, Wydawnictwa Geologiczne, 1978.

M a p a h y d r o g r a f i c z n a P o l s k i 1:50 000 Ark. Nieszawa. Instytut Geografii PAN, Toruń, 1963.M a p a h y d r o g r a f i c z n a P o l s k i 1:50 000 Ark. Zaduszniki. Instytut Geografii PAN, Toruń,

1963.M a p a t o p o g r a f i c z n a 1 : 200 000 Ark. Płock. Włocławek. Zarząd Topograficzny Sztabu

Generalnego WP, Warszawa, 1997.M a p a t o p o g r a f i c z n a 1 : 200 000 Ark. Radziejów. Zarząd Topograficzny Sztabu Generalnego

WP, Warszawa, 1996.M a t u s z k i e w i c z W. 1994 –– 42.5 Krajobrazy roślinne i regiony geobotaniczne. Atlas

Rzeczpospolitej Polskiej. IGiPZ PAN, Główny Geodeta Kraju, PPWK, Warszawa.M a t u s z k i e w i c z W. D e g ó r s k a B. 1994 –– 42.1 Potencjalna roślinność naturalna. Atlas

Rzeczpospolitej Polskiej. IGiPZ PAN, Główny Geodeta Kraju, PPWK, Warszawa.N i e d ź w i e d ź T. C e b u l a k E. 1994 –– 31.5.15 Sumy roczne opadów o prawdopodobieństwie

wystąpienia 90%. Atlas Rzeczpospolitej Polskiej. IGiPZ PAN, Główny Geodeta Kraju, PPWK, Warszawa.

N i e d ź w i e d ź T. C z e k i e r d a D. L i m a n ó w k a D. 1994 –– 31.4.10 Liczba dni z pokrywą śnieżną o prawdopodobieństwie wystąpienia 90%. Atlas Rzeczpospolitej Polskiej. IGiPZ PAN, Główny Geodeta Kraju, PPWK, Warszawa.

P a c z y ń s k i B. 1994 –– 32.5 Wody podziemne zwykłe (słodkie). Atlas Rzeczpospolitej Polskiej. IGiPZ PAN, Główny Geodeta Kraju, PPWK, Warszawa.

P o d g ó r s k i Z. 1999 –– Region kujawsko-pomorski. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa: 103 s.

R i c h l i n g A. D ą b r o w s k i A. 1995 –– 53.1 Typy krajobrazu naturalnego. Atlas Rzeczpospolitej Polskiej. IGiPZ PAN, Główny Geodeta Kraju, PPWK, Warszawa.

R i c h l i n g A. L e w a n d o w s k i W. D ą b r o w s k i A. 1995 –– 53.2 Wykorzystanie krajobrazu. Atlas Rzeczpospolitej Polskiej. IGiPZ PAN, Główny Geodeta Kraju, PPWK, Warszawa.

27

S o m o r o w s k a U. 2005 –– Ustroje hydrologiczne. [W:] A. Richling K. Ostaszewska (red.) Geografia fizyczna Polski. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa: s. 165-168.

S t a n k o w s k i W. 1996 –– Wstęp do geologii kenozoiku. Ze szczególnym odniesieniem do terytorium Polski. Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Instytut Geologii, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań: 185 s.

S t o p a – B o r y c z k a M. B o r y c z k a J. 2005 –– Klimat. [W:] A. Richling K. Ostaszewska (red.) Geografia fizyczna Polski. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa: s. 84-126.

S t r z e l e c J. 1995 –– 41.3 Bonitacja gleb. Atlas Rzeczpospolitej Polskiej. IGiPZ PAN, Główny Geodeta Kraju, PPWK, Warszawa.

S t u p n i c k a E. 2007 –– Geologia regionalna Polski, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa: 346 s.

Z i e l i ń s k i T. 1995 –– Kod litofacjalny i litogenetyczny – konstrukcja i zastosowanie. [W:] E. Mycielska-Dowgiałło J. Rutkowski (red.) Badania osadów czwartorzędowych. Wybrane metody i interpretacja wyników. Wydział Geografii i Studiów Regionalnych Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa: s. 220-235.

28

Ulana Zielińska

Analiza zwierzęcych szczątków kostnych ze stanowiska nr 3 w Kruszynie, gm.

Włocławek.

Badania archeologiczne prowadzone na stanowisku 3 w Kruszynie, gm. Włocławek

dostarczyły nielicznej serii zwierzęcych szczątków kostnych. Materiały osteologiczne

pochodzenia zwierzęcego wydobyte zostały z 11 obiektów o charakterze osadowym,

pochodzących z różnych odcinków chronologicznych oraz z jednego obiektu o nieznanej

przynależności kulturowej (Tab. 1). Analiza zabytków ruchomych wydobytych z wypełnisk

omawianych obiektów poświadczyła obecność ludności kultury ceramiki wstęgowej rytej

oraz kultury pucharów lejkowatych.

Źródła archeozoologiczne wydobyte w trakcie prac badawczych poddane zostały

analizie makroskopowej przeprowadzonej według procedur analitycznych zawartych w

opracowaniu Lasoty-Moskalewskiej (2008). Na tej podstawie ustalono przynależność

gatunkową, anatomiczną i liczebność zbiorów kostnych. Liczne podobieństwa w szkielecie

owcy i kozy stały się przyczynkiem do utworzenia wspólnej grupy owca/koza. Wiek uboju

zwierząt ustalono w oparciu o stan uzębienia (Lutnicki, 1972) oraz stopień rozwoju kośćca

(Kolda, 1936). W celu ustalenia morfologii zwierząt przeprowadzono obserwacje

osteometryczne według zaleceń zawartych w opracowaniu Driesch (1976). Dla ustalenia typu

morfologicznego bydła posłużono się skalami punktowymi utworzonymi przez Lasotę-

Moskalewską (1984). W celu obliczenia wysokości w kłębie owcy zastosowano

współczynniki Teicherta (1966 czyt. za Driesch i Boessneck, 1974). Analizą objęto także

ślady na powierzchniach kości, zaobserwowane w trakcie identyfikacji makroskopowej.

Całkowita liczba wydobytych w trakcie badań kości wynosiła 641 fragmentów. W

trakcie analizy makroskopowej zaobserwowano jednak, że liczne fragmenty pochodzą z

mniejszej ilości silnie rozdrobnionych kości. Aby nie tworzyć sztucznych nadwyżek,

rozdrobniony materiał pochodzący z jednej kości liczy się jako jeden element. W efekcie

liczba analizowanych jednostek osteologicznych wynosiła 373 fragmenty, z czego około 26

% nie nadawało się do identyfikacji ze względu na brak cech diagnostycznych.

1

Kultura ceramiki wstęgowej rytej

a) Wyniki

Wypełniska obiektów kultury ceramiki wstęgowej rytej dostarczyły 194 szczątki

kostne pochodzące wyłącznie od zwierząt hodowlanych. Około 40 % materiału nie nadawało

się do identyfikacji ze względu na brak cech diagnostycznych. Analiza składu gatunkowego

wykazała, że dominującym komponentem były szczątki kostne od bydła, natomiast takie

gatunki jak owca, koza, świnia i koń reprezentowane były przez pojedyncze elementy kośćca

(Tab. 2).

Skład anatomiczny szczątków pochodzących od bydła wykazywał obecność prawie

wszystkich elementów szkieletu łącznie z członami palcowymi, co wskazuje na to, że ubój i

skórowanie odbywały się na terenie badanej osady (Tab. 3). Zaobserwowano nadwyżki kości

z partii głowy oraz bliższych odcinków kończyny piersiowej i miednicznej. Niedobory

odnotowano w partii tułowia i części dalszej kończyny piersiowej. Wyniki składu

anatomicznego pozostałych taksonów gatunkowych, reprezentowanych przez pojedyncze

jednostki osteologiczne, zastały przedstawione w ujęciu tabelarycznym (Ta. 2).

Ze względu na małą ilość szczątków kostnych, dla których określenie wieku było

możliwe, odsetki osobników młodych liczono od całości zbioru kostnego danego gatunku.

Na podstawie oceny wieku uboju bydła stwierdzono, że do konsumpcji przeznaczone

były przede wszystkim osobniki po osiągnięciu dojrzałości morfologicznej. Odsetek zwierząt

zabijanych w młodym wieku wynosi 2,80 % a więc zawiera się poniżej ogólnie przyjętej

normy, która dla bydła wynosi 5-8 % (A. Lasota-Moskalewska, 2008). Uściślenie wieku

śmierci bydła było możliwe jedynie w przypadku trzech elementów kostnych, z pośród

których dwa szczątki pochodziły od osobników zabitych około 3,5 roku życia a jeden od

osobnika uśmierconego poniżej 2 roku życia. Nieliczne elementy kostne pochodzące od

małych przeżuwaczy należały do osobników zabitych po osiągnięciu dojrzałości

morfologicznej. Spośród sześciu szczątków kostnych należących do świni, trzy elementy

pozyskane zostały od osobników zabitych w młodym wieku. W tej grupie dwie kości nosiły

odpowiednie cechy pozwalające na stwierdzenie, że jedna z nich pochodzi od osobnika

zabitego przed 2 rokiem życia, natomiast druga od zwierzęcia zabitego około 3 roku życia.

Jedyny szczątek kostny pochodzący od konia należał do osobnika dojrzałego morfologicznie.

2

Żaden z analizowanych elementów kostnych wydobytych z obiektów kultury ceramiki

wstęgowej rytej nie nosił cech świadczących o dymorfizmie płciowym.

Przeprowadzenie analizy osteometrycznej było możliwe dla 13 elementów kostnych

pochodzących od bydła i jednego szczątka kostnego świni (Tab. 5). Do przeliczenia wyników

analizy osteometrycznej badanych szczątków kostnych na punkty, posłużono się skalami 100

punktowymi, gdzie najmniejszy wymiar danej cechy oznaczony był punktem 0, a najwyższy

100. Dla oceny morfologii skalę 100 punktową podzielono na 3 kategorie: 0 do 30 punktów

odpowiada osobnikom niskorosłym, 31 do 70 osobnikom średnio-rosłym, natomiast 71 do

100 punktów przypisuje się osobnikom wysokorosłym (Lasota-Moskalewska, 2008).

Morfologię bydła ustalono na podstawie danych metrycznych uzyskanych po zmierzeniu: 1

kości ramiennej, 1 kości promieniowej, 5 kości śródręcza, 1 kości skokowej, 4 kości

śródstopia i 1 członu palcowego I. Dziesięć z uzyskanych wartości mieściła się w przedziale

46 – 66 punktów, co wskazuje na występowanie osobników średniorosłych w typie Bos

taurus brachyceros. Parametry pozostałych trzech elementów kostnych zawierają się w

przedziale 72-80 punktów, co oznacza, że zmierzone kości pochodzą od osobników

wysokorosłych w typie Bos taurus primigenius.

Objęta analizą osteometryczną kość piszczelowa świni, po przeliczeniu na punkty

odpowiadała wymiarom świni domowej, nie przekraczającej 80 cm w kłębie (Lasota-

Moskalewska, 2008). Szczątki pochodzące od pozostałych taksonów gatunkowych nie nosiły

odpowiednich cech metrycznych pozwalających na wykonanie analogicznej analizy.

Na powierzchniach dziewięciu szczątków kostnych bydła zaobserwowano ślady

pochodzenia antropogenicznego oraz ślady powstałe przed i w trakcie depozycji materiału w

ziemi. Znamiona powstałe na skutek obróbki kulinarnej, występujące w postaci śladów

rąbania odnotowano na trzonach: 1 kości promieniowej, 3 kości śródręcza, 2 kości udowych i

3 kości śródstopia. Na powierzchniach elementów kostnych pochodzących od pozostałych

gatunków nie zaobserwowano żadnych śladów związanych z działalnością człowieka.

b) Omówienie wyników

Ponieważ analiza badanych szczątków w znacznej części opierała się na obliczeniach

statystycznych, uzyskane wyniki należy traktować z niezwykłą ostrożnością ponieważ skąpa

ilość zbadanego materiału mogła spowodować powstanie sztucznych nadwyżek lub

3

niedoborów. Poddany analizie materiał należy zatem traktować jako próbkę losową, a płynące

a analizy wnioski mogą ulec zmianie po dokonaniu weryfikacji na większej ilości materiału.

Stopień fragmentacji badanych szczątków oraz nieliczne ślady powstałe w procesie

obróbki kulinarnej świadczą to tym, że badany materiał stanowi resztki po konsumowanym

pożywieniu. Pomimo małej liczebności zbioru można potraktować go jako źródło informacji

na temat hodowli zwierząt i diety populacji ludzkiej zamieszkującej osadę w Kruszynie.

Uzyskany na podstawie analizy gatunkowej obraz wskazuje na gospodarkę rolno-

hodowlaną, w głównej mierze opierającej się na hodowli bydła. Obecność szczątków

kostnych świni wskazywałyby na zdecydowanie osiadły tryb życia, jednak przy tak małej

ilości badanych szczątków takie twierdzenie może okazać się nie prawdziwe. W literaturze

(Laprus-Madej B., 2000) istnieje pogląd, że ludność kultury wstęgowej rytej najczęściej

opierała swoją gospodarkę na hodowli bydła, co z kolei znalazłoby potwierdzenie w

zbadanym materiale.

Analiza zespołów anatomiczno-topograficznych zwierząt hodowlanych, była

efektywna jedynie w przypadku szczątków pochodzących od bydła, ponieważ tylko w

przypadku tego gatunku wystąpiło więcej niż 100 jednostek osteologicznych, co z kolei

umożliwiło przeprowadzenie statystycznej analizy występowania kości z poszczególnych

partii tuszy. Tego typu analizy przeprowadza się w celu ustalenia sposobu dystrybucji tuszy

zwierzęcej świadczącej również o zamożności konsumentów. Na podstawie składu

anatomicznego szczątków bydła stwierdzono zdecydowaną nadwyżkę kości czaszki, co

oczywiście można uzasadnić kruchością tego elementu anatomicznego, mającą wpływ na

sposób w jaki zachowuje się on po zdeponowaniu w ziemi. Z drugiej strony można wysunąć

przypuszczenie, że głowina była elementem cenionym pod względem kulinarnym, jako że

oprócz mózgu zawiera również mięśnie żwacz jarzmowy i policzkowy (Olszewski, 2005)

posiadające pewną wartość konsumpcyjną oraz inne elementy miękkie np. ozór. Ponadto

analiza rozkładu anatomicznego omawianego gatunku wykazała, że najbardziej wartościowe

pod względem konsumpcyjnym partie tuszy czyli tzw. łopatka (część bliższa kończyny

piersiowej) i szynka (część bliższa kończyny miednicznej) również występowały w

nadwyżkach. Prawdopodobnie te elementy tuszy dzielone były na mniejsze kawałki w celu

łatwiejszej obróbki kulinarnej oraz w celu obdarowania większej ilości ludzi.

Analiza wieku uboju bydła wykazała, że do konsumpcji przeznaczone były przede

wszystkim osobniki dojrzałe morfologicznie. Wśród szczątków kostnych tego gatunku

4

odsetek osobników ubijanych w młodym wieku zawierał się poniżej ogólnie przyjętej normy,

co skłania do wysunięcia wniosku o hodowli nastawionej na przyżyciowe wartości tych

zwierząt lub być może na produkcję mleczną. W przypadku pozostałych gatunków analiza

wieku uboju nie pozwala na wyciągnięcie jakichkolwiek wniosków ze względu na zbyt małą

liczbę kości.

Ze względu na brak danych dotyczących płci zwierząt hodowlanych nie ma

możliwości przeprowadzenia jakichkolwiek badań pozwalających na wyciągnięcie wniosków

dotyczących relacji procentowych obu płci w analizowanej populacji. Z tego powodu nie ma

też możliwości ustalenia czy rozkład płci w stadzie podlegał kontroli hodowlanej i czy

gospodarka zwierzętami była nastawiona na produkcję mleczną czy na mięsną.

Wyniki analizy morfologicznej bydła wykazały, że w zbadanej populacji znajdowały

się dwie grupy wielkościowe. Pierwszą grupę tworzyły osobniki średniorosłe mierzące od

około 115 cm do 129 cm, natomiast drugą osobniki wysokorosłe, których wysokość w kłębie

zawierała się w przedziale między 132 cm a 138 cm. Szczątki osobników wysokorosłych

mogły pochodzić od zwierząt stanowiących formę przejściową między bydłem domowym a

turem. Bydło turopodobne, zwane inaczej primigenicznym, występowało dość często w

osadach kultur pierwszej połowy neolitu (Lasota-Moskalewska, 2005). Około połowy neolitu

zaczął się rozpowszechniać nowy typ bydła o nieco odmiennej morfologii. Ta druga forma

bydła różniła się przede wszystkim delikatniejszą budową, mniejszą wysokością w kłębie i

krótszymi rogami, stąd zyskała nawę bydła krótkorogiego (Bos taurus brachyceros). Typ

krótkorogi został uzyskany z formy turopodobnej na drodze selekcji hodowlanej (Lasota-

Moskalewska, 2005). Na podstawie uzyskanych danych można więc przypuszczać, że

populacja bydła miała charakter lokalny, była jednorodna - w głównej mierze składała się

osobników krótkorogich ale w dalszym ciągu pojawiały się osobniki o wysokim wzroście,

stanowiące formę przejściową między bydłem turopodobnym a krótkorogim, lub będące

efektem krzyżówki obu form morfologicznych.

Podsumowanie

Liczebność badanego zbioru kostnego nie jest wystarczająca dla precyzyjnego

określenia modelu gospodarki i technik hodowlanych stosowanych przez mieszkańców

badanej osady we wczesnych odcinkach neolitu. Uzyskane dane można jednak traktować jako

przyczynek do dalszych badań pod tym kątem.

5

Kultura pucharów lejkowatych

a) Wyniki

Z nawarstwień obiektów kultury pucharów lejkowatych wydobyto łącznie 162

elementy kostne z czego około 10 % nie posiadało odpowiednich cech diagnostycznych

pozwalających na ich identyfikację gatunkową i anatomiczną. Z pośród wszystkich

analizowanych szczątków 93,83% pochodziło od zwierząt udomowionych, natomiast odsetek

kości zwierzyny łownej wynosił 6,16%. W grupie zwierząt hodowlanych reprezentowane

były małe i duże przeżuwacze, z kolei wśród kości zwierząt dzikich rozpoznano elementy

pochodzące tylko od jelenia. Analiza składu gatunkowego wykazała, że dominującym

gatunkiem w hodowli były owce i kozy, natomiast szczątki pochodzące od bydła stanowiły

niecałą 1/3 całości zbioru (Tab. 6).

Analiza składu anatomicznego głównego gatunku konsumpcyjnego, czyli małych

przeżuwaczy, wykazała obecność większości elementów szkieletu poza członami palcowymi.

Najliczniej występują kości z partii tułowia i bliższych odcinków kończyny piersiowej i

miednicznej (Tab. 8). Wyniki składu anatomicznego pozostałych taksonów gatunkowych,

reprezentowanych przez pojedyncze jednostki osteologiczne, zastały przedstawione w ujęciu

tabelarycznym (Tab. 7).

Obserwacje wieku uboju przeprowadzone na szczątkach pochodzących od bydła

wykazały, że prawie wszystkie elementy kostne pochodziły od osobników zabitych po

osiągnięciu dojrzałości morfologicznej. Na podstawie obserwacji stopnia zrastania się nasad z

trzonami kości długich ustalono, że dwa elementy kostne tego gatunku należały do osobników

uśmierconych poniżej 2 roku życia i około 3,5 roku życia. Wśród pozostałości kostnych

małych przeżuwaczy, tylko jeden element pochodził od osobnika zabitego w młodym wieku.

Wszystkie zidentyfikowane szczątki pozyskane od jelenia pochodziły od osobników

dojrzałych morfologicznie.

Ze względu na silną fragmentację cechy świadczące o dymorfizmie płciowym nie

zostały zarejestrowane na żadnym z objętych analizą szczątków kostnych.

Szczątki pozyskane od bydła dostarczyły tylko jeden element, dla którego wykonanie

analizy osteometrycznej było możliwe. Uzyskane parametry wskazują na obecność formy

wysokorosłej w typie Bos taurus primigenius. Wśród kości małych przeżuwaczy znaleziono

6

trzy egzemplarze o odpowiednich cechach metrycznych, pochodzące od osobników

mierzących kolejno 58,9 cm, 60 cm i 66 cm w kłębie (Tab. 9).

W trakcie analizy makroskopowej na powierzchni nielicznych szczątków kostnych

zaobserwowano ślady pochodzenia antropogenicznego, powstałe najprawdopodobniej w

procesie obróbki kulinarnej. Znamiona tego typu zabiegów zaobserwowano na kości

promieniowej bydła, która nosiła ślady rąbania w poprzek trzonu oraz na zębie pochodzącym

od zwierzęcia tego samego gatunku, który nosił ślady obróbki termicznej w postaci czarnych

opaleń. Ślady rąbania pojawiły się również na trzonach kości ramiennej, śródręcza i dwóch

kościach piszczelowych pochodzących od małych przeżuwaczy. Kilka elementów kostnych

tych zwierząt nosi ślady kontaktu z wysoką temperaturą w postaci przepalenia na szaro.

Oznacza to, że uległy one średniemu przepaleniu, w efekcie którego doszło do ich

odkształcenia i zmniejszenia się wymiarów o 10 % (Malinowski, cyt. za Kaczanowski i wsp.,

1992). Tego typu znamiona odnotowano na kości promieniowej, kości śródręcza, kości

piętowej i dwóch kościach śródstopia pochodzących od owcy lub kozy.

Ślady obróbki rękodzielniczej zaobserwowano na żuchwie, kości łokciowej i kości

śródstopia pochodzących od bydła oraz na pięciu fragmentach poroża jelenia. Ostry kształt

przedmiotu wykonanego z żuchwy bydła może sugerować, że był on wykorzystywany jako

przekłuwacz, ale brakuje analogii pozwalających na poparcie tej tezy. Z tego samego powodu

utrudniona jest klasyfikacja przedmiotów wykonanych z kości łokciowej i śródstopia bydła,

które z kolei swoim kształtem przypominają narzędzia w typie gładzików lub dłutek.

Przedmioty wykonane z poroża jelenia można podzielić na odpady posurowcowe i konkretne

przedmioty. Te pierwsze powstały w procesie wstępnej obróbki surowca co pozwala określić

je jako półfabrykaty. Do tej grupy można zaliczyć dwa fragmenty odnogi poroża z

widocznymi śladami odcinania. Narzędzia wykonane z poroża są trudne do określenia pod

względem funkcjonalnym, ponieważ ich kształt pozwala przypuszczać, że spełniały wiele

funkcji. W tej grupie zabytków znalazły się fragment domniemanego grotu oszczepu oraz

dwa przedmioty, które ze względu na ostry kształt można uznać za szydła lub przekłuwacze.

b) Omówienie wyników

Wysoki stopień fragmentacji oraz ślady świadczące o obróbce kulinarnej pozwalają

uznać badany materiał za szczątki o charakterze pokonsumpcyjnym.

7

Analiza składu gatunkowego wykazała dominację elementów kostnych pochodzących

od małych przeżuwaczy, co z kolei wskazywałoby na pasterski model gospodarki. Taki wynik

kłuci się z ogólnie przyjętą w literaturze charakterystyką kultury pucharów lejkowatych. Z

badań nad społecznościami rolniczymi późnego neolitu w Polsce wynika, że omawiana

kultura opierała swoją gospodarkę na hodowli bydła, którego szczątki stanowią 73 % w

zbiorach kostnych zwierząt hodowlanych (Kulczycka-Leciejewiczowa, 1979). Niektórzy

badacze twierdzą jednak, że ludność kultury pucharów lejkowatych w zależności od pór roku,

stosowała w chowie również nurt półwędrowny, adaptując pod wypas lasy (Wiślański, 1979).

Kilku procentowy udział szczątków zwierząt dzikich wskazuje na to, że oprócz hodowli

również łowiectwo odgrywało istotną rolę w zdobywaniu pożywienia mięsnego. W

przypadku badanych materiałów ich mała liczba z pewnością w znaczącym stopniu wpływa

na wiarygodność wyniku.

Rozkład anatomiczny szczątków pochodzących od małych przeżuwaczy świadczy o

tym, że najbardziej wartościowe pod względem konsumpcyjnym partie tuszy a więc tułów i

części bliższe obu kończyn, czyli tzw. łopatka i szynka, występowały w nadwyżkach.

Oznacza to, że te partie tuszy na których znajdowało się najwięcej mięsa dzielone były na

mniejsze kawałki, być może w celu obdarowania większej ilości ludzi. Ponownie jednak

należy odnieść się do uzyskanych wyników z ostrożnością ze względu na małą

reprezentatywność badanego zbioru.

Skąpe dane dotyczące wieku uboju oraz brak danych na temat dymorfizmu płciowego

uniemożliwiają analizę struktury stada oraz nie pozwalają na ustalenie czy zwierzęta

hodowane były w celu uzyskania mięsa czy mleka.

Nieliczne dane uzyskane w wyniku analizy osteometrycznej zwierząt hodowlanych

pozwalają jedynie na stwierdzenie obecności jednego szczątka kostnego bydła

wysokorosłego, zaliczającego się do formy Bos taurus primigenius. Analiza osteometryczna

trzech mierzalnych elementów kostnych owcy wykazała obecność osobników wysokorosłych,

nieco wyższych niż typowa neolityczna owca zwana „wrzosówką” ale niższych niż owca

„miedziana” występująca w schyłkowych odcinkach neolitu (Lasota-Moskalewska, 2005).

Podsumowanie

Z przeprowadzonej analizy wynika, że głównym dostarczycielem mięsa były

zwierzęta hodowlane, jednak istotną rolę w zdobywaniu pożywienia mięsnego odgrywało

8

również łowiectwo. Skąpe dane dotyczące wieku uboju i płci zwierząt hodowlanych oraz

mała liczebność badanego zbioru nie pozwalają na wnioskowanie dotyczące modelu

gospodarki i strategii hodowlanych. W celu poczynienia bardziej precyzyjnych ustaleń

konieczne jest pozyskanie większej ilości materiału i wykonanie dalszych analiz.

Literatura

Driesch A.

1976 A guide to the measurement of animal bones from archaeological sites, Harvard

Driesch A., Boessneck J.

1974 Kritische Anmerkungen zur Widerristhohenberechnung aus Langenmasen vor und

fruhgeschichttliher Tierknochen, Saugetierkundliche Mitteilungen, 22, Munchen.

Kaczanowski K., Kurnatowski S., Malinowski A., Piontek J.

1992 Zaludnienie ziem polskich między XIII w. p.n.e., a IV w. n.e. Materiały źródłowe,

próba oceny, Szkoła Główna Handlowa, Instytut Statystyki i Demografii, Warszawa.

Kolda J.

1936 Srovnavaci anatomie zviřat domacich se zřetelem k anatomii člověka, Brno.


1979, Pierwsze społeczeństwa rolnicze na ziemiach polskich. Kultury kręgu naddunajskiego,

Prahistoria Ziem Polskich, t. II: Neolit, Wrocław 1979, s. 19-164

Laprus-Madej B.

Podstawy konsumpcji mięsa w neolicie na terenie ziem polskich w świetle źródeł

archeozoologicznych, Studia i Materiały Archeologiczne, nr 32, s. 89-120.

Lasota-Moskalewska A.

1984 Morphotic changes of domestic cattle skeleton from the Neolithic Age to the

beginning of the Iron Age, Wiadomości Archeologiczne, 45, 2: 119-164.

2005 Zwierzęta udomowione w dziejach ludzkości. Warszawa.

9

2008 Archeozoologia. Ssaki. Warszawa

Lutnicki W.

1972 Uzębienie zwierząt domowych, PWN. Warszawa, Kraków

Olszewski A.

2005 Atlas rozbioru tusz zwierząt rzeźnych, Warszawa.

Wiślański T.,

1979, Kształtowanie się miejscowych kultur rolniczo-hodowlanych. Plemiona kultury

pucharów lejkowatych, Prahistoria Ziem Polskich, t. II: Neolit, Wrocław 1979, s. 165-260

10

Tabela 1. Skład gatunkowy zwierzęcych szczątków kostnych występujących w poszczególnych obiektach na stanowisku nr 3 w Kruszynie.

nr obiektu datowanie bydło świnia owca/koza owca koza koń jeleń ndo Suma 124 KCWR 2 1 1 4C 177 KCWR 8 1 3 12C 180 KPL 38 78 20 1 9 16 162D 124 KCWR 10 1 1 1 5 18D 177 KCWR 1 1D 188 KCWR 50 2 44 96D 191 KCWR 17 19 36D 216 prahistoryczny 6 4 6 16D 46 KCWR 15 1 2 4 22D 8 KCWR 3 1 4D8 KCWR 1 1

razem 151 6 85 20 1 1 9 99 372

Tabela 2. Skład gatunkowy zwierzęcych szczątków kostnych występujących w obiektach kultury ceramiki wstęgowej rytej na stanowisku nr 3 w Kruszynie.

gatunek n %bydło 107 91,45owca/koza 3 2,56świnia 6 5,13koń 1 0,85razem 117 100

Tabela 3. Skład anatomiczny zwierzęcych szczątków kostnych występujących w obiektach kultury ceramiki wstęgowej rytej na stanowisku nr 3 w Kruszynie.

część anatomiczna bydło owca/koza świnia końmożdżeń 2 - - -czaszka 2 - - -żuchwa 6 1 - -ząb 30 1 - -kręg 3 - - -żebro 14 - - -ramienna 3 1 - -promieniowa 6 - - -łokciowa 3 - 1 -śródręcze 7 - - -miednica 3 - - -udowa 7 - 1 1piszczelowa 6 - 3 -skokowa 1 - 1 -stępu 2 - - -śródstopie 7 - - -człon palcowy I 4 - - -człon palcowy II 1 - - -

suma 107 3 6 1

Tabela 4. Skład anatomiczny szczątków bydła wydobytych z obiektów kultury ceramiki wstęgowej rytej na stanowisku nr 3 w Kruszynie.

część anatomiczna n %głowa 40 37,38tułów 17 15,89część bliższa kończyny piersiowej 12 11,21część dalsza kończyny piersiowej 7 6,54część bliższa kończyny miednicznej 16 14,95część dalsza kończyny miednicznej 10 9,34człony palcowe 5 4,67razem 107 100

Tabela 5. Wyniki pomiarów niektórych kości zwierząt wydobytych z obiektów kultury ceramiki wstęgowej rytej na stanowisku nr 3 w Kruszynie.

gatunek część anatomiczna GL GLI GLm Bp SD Bd BT punktybydło ramienna 77 54bydło promieniowa 88,5 46,25bydło śródręcze 70 80bydło śródręcze 65 57,5bydło śródręcze 58 50bydło śródręcze 32 64 50-55bydło śródręcze 59 31 59 42,5-52,5bydło skokowa 68 61 43,5 56,6bydło śródstopie 63 80bydło śródstopie 54 50bydło śródstopie 48 29 60-65bydło śródstopie 28 59 60-66,6bydło człon palcowy I 69 33 27 29 72,5świnia piszczelowa 29 20

GL – długość całkowita

GLl – długość największa części bocznej

GLm – długość największa części przyśrodkowej

Bp – szerokość końca bliższego

SD – najmniejsza szerokość trzonu

Bd – szerokość końca dalszego

BT – szerokość bloczka

Tabela 6. Skład gatunkowy zwierzęcych szczątków kostnych występujących w obiektach kultury pucharów lejkowatych na stanowisku nr 3 w Kruszynie.

gatunek n %bydło 38 26,03owca/koza 78 53,42owca 20 13,70koza 1 0,68jeleń 9 6,16razem 146 100Tabela 7. Skład anatomiczny zwierzęcych szczątków kostnych występujących w obiektach kultury pucharów lejkowatych na stanowisku nr 3 w Kruszynie.

część anatomiczna bydło owca/koza owca koza jeleńporoże - - - - 9czaszka 1 1 - - -żuchwa 5 2 1 - -ząb 12 8 - - -kręg 9 15 14 - -żebro 7 29 - - -ramienna - 1 1 - -promieniowa 1 7 - - -łokciowa 1 1 - - -śródręcze 1 - 1 - -miednica - 2 - - -udowa - 2 1 - -piszczelowa - 6 1 - -piętowa - 1 1 - -skokowa - - - 1 -stępu - 1 - - -śródstopie 1 2 - - -

38 78 20 1 9

Tabela 8. Skład anatomiczny szczątków owcy/kozy wydobytych z obiektów kultury pucharów lejkowatych na stanowisku nr 3 w Kruszynie.

część anatomiczna n %głowa 11 14,10tułów 44 56,41część bliższa kończyny piersiowej 9 11,54część dalsza kończyny piersiowej 0 0część bliższa kończyny miednicznej 10 12,82część dalsza kończyny miednicznej 4 5,13człony palcowe 0 0razem 78 100

Tabela 9. Wyniki pomiarów niektórych kości zwierząt wydobytych z obiektów kultury pucharów lejkowatych na stanowisku nr 3 w Kruszynie.

gatunek część GL GLI Bp SD Bd BT punkty/WH

anatomicznabydło promieniowa 80 100owca ramienna 28 26,5 brak skalikoza skokowa 26 27 16 58,9owca udowa 170 60 cmowca piszczelowa 27 brak skaliowca piętowa 58 66,1cm

GL – długość całkowita

GLl – długość największa części bocznej

Bp – szerokość końca bliższego

SD – najmniejsza szerokość trzonu

Bd – szerokość końca dalszego

BT – szerokość bloczka

A

B

A

B

A

A

A

A

AA

A

B

B

B

B

B

B

B

B

B

A

B

B

A

A

B

B

A

A

AA

A

A

A

A

B

B

B

B

B

B

A

OB. D13

OB. D12

OB. D182

OB. D177

OB. D178

OB. D

179

OB. D176

OB. D180

OB. D16

OB. D172

OB. D174

OB. D175

OB. D28

OB. D30

OB. D21

OB. D29

OB. D27

OB. D50

OB. D22

OB. D25

OB. D18

OB. D33

OB. D165

OB. D166

OB. D167OB. D168

OB. D173

OB. D170

B

A

A BA

A

OB. D171B

OB. D17A

B

OB. D19

OB. D20

B

A

AB

B

OB. D31OB. D32

B

A

B

OB. D23

OB. D24

OB. D26A

B

Kruszyn, stan. 3, gmina W³oc³awek, województwo kujawsko-pomorskie

Tablica I. Rzuty poziome obiektów o nieustalonej chronologii wydzielonych w ramach budynku s³upowego nr 1.

BUDYNEK S£UPOWY NR 1POZ. B

12 m

1

N

1 m

1-28

A BW. A

W. B

W. B - GS 03-21W. A - GS 53


Tablica II. Rzuty pionowe obiektów o nieustalonej chronologii wydzielonych w ramach budynku s³upowego nr 1.

BUDYNEK S£UPOWY NR 1

BA

W. A - GS 03-52 W. A - GS 03-21

OB. D174 OB. D16 OB. D177

A B

OB. D31 i D32 OB. D21 OB. D17 OB. D182 OB. D12

A B

W. A - GS 81/22 W. A - GS 21/81 W. A - GS 52/81 W. A - GC 03-81 W. A - GS 22/53

A B A A AB B B

OB. D18 OB. D19 OB. D20

A B

W. A - GS 51/81W. A - GS 03-52

BA

OB. D179

OB. D13

OB. D26

OB. D165

OB. D28 OB. D29 OB. D33 OB. D30 OB. D176

OB. D168 OB. D170 OB. D171 OB. D167 OB. D175

OB. D50 OB. D25 OB. D24 i D23 OB. D178

OB. D22 OB. D27

A

A

A

A A A A A

A A A A A

A

B

B

B

B B B B B

B B B B B

B

W. A - GS 23/53

W. A - GS 52//81

W. A - GS 03-52

W. A - GS 81/52 W. A - GS 81-52 W. A - GS 81/52 W. A - GS 81//21 W. A - GS 03-21

W. A - GS 03-52 W. A - GS 03-81 W. A - GS 03-52 W. A - GS 22/03 W. A - GS 03/52

W. A - GS 52/81 W. A - GS 52/81W. A - GS 52-81 W. A - GS 52//81

W. A - GS 52//81 W. A - GS 21-61-KA-P

AB

W. A - GS 03-52

OB. D172

BA

BA A B

1 2 3

4 5 6 7 8

9 10

11

14

18

24 25 26 27 28

19 20 21 22 23

15 1716

12 13

AB

OB. F20OB. F19

W. A - GS 22 W. A - GS 23/22 W. A - GS 33//GS 03W. B - GS 33//GS 03-PW. C - GS 33-GS 33/21

OB. F23 OB. F24

OB. F14

W. A

W. B

W. C

OB. F15

AB

W. A - GS 22/GS 21

A B A B

B

AA

B

AB

A

B


Tablica III. Rzuty poziome i pionowe obiektów o nieustalonej chronologii wydzielonych w ramach budynku s³upowego nr 2.


OB. F14

OB. F19OB. F20

OB. F15

OB. F24

OB. F23

1

2 3

4

5

1 m

1-5

N

A

A

OB. D160

A

A

A

A

A

A A

A

B

A

B

OB. D186

BA


Tablica IV. Rzuty poziome obiektów o nieustalonej chronologii oraz obiektów kultury ceramiki wstêgowej rytej (D124 i D125) wydzielonych w ramach budynku s³upowego nr 3.


BA

OB. D185

OB. D126OB. D129

ABA

B

OB. D138AB

OB. D132A

B

A

B

OB

. D

130

OB. D139

OB. D163

A

BB O

B. D

124

A

B

OB

. D

135

A

B

A

OB. D161

AB

AOB. D131

OB. D128

B A

OB. D125

B

A

B OB. D137

B

A

OB. D142 OB. D141

A

BB

OB. D136

OB. D140B

OB. D151

B

B

OB. D150

A

BOB. D158

OB. D159

A

B

OB. D160 OB. D143

AAB

B

GR

AN

ICA

BA

DA

NE

GO

OB

SZ

AR

U

GR

AN

ICA

BA

DA

NE

GO

OB

SZ

AR

U

OB. D144A

B

B OB. D145

OB. D149

B OB. D148

B

OB. D147

OB. D146

1 2 m

1

N

W. A - GS 53-ZW. B - GS 00-23/Z

W. A - GS 00/23OB. D131

W. B - GS 81/03W. C - GS 22-32

W. A - GS 00/23OB. D161

W. B - GS 21-81W. C - GS 22-32

W. A - GS 00-23 W. A - GS 00/23W. A - GS 33

W. A - GS 00-53W. B - GS 22-32/Z W. B - GS 32W. B - GS 21-81

W. B - GC 31/81W. C - GC 31//02 W. C - GS 81/03W. D - GC 32/31

W. A - GS 22

W. A - GS 22//Z

W. A - PG 23-53 W. A - GS 23/81 W. A - GS 23/81 W. A - GS 23//ZW. B - GS 23-32/Z

W. A - GS 23-32W. A - GS 00/23W. B - GS 33//81-Z

W. A - GS 52/03-ZW. B - GS 31/21-Z

W. A - GS 23/Z W. A - GS 00-23 W. A - PG 22-51

W. A

W. B


Tablica V. Rzuty pionowe obiektów o nieustalonej chronologii oraz obiektu kultury ceramiki wstêgowej rytej (D125) wydzielonych w ramach budynku s³upowego nr 3.


OB. D125

W. A W. B

Z

ZA B B B

OB. D131 OB. D161

W. BW. A

W. C

A A W. A W. B

W. C

OB. D139

OB. D186

OB. D128

OB. D128 OB. D159 OB. D158 OB. D141

OB. D126OB. D136

OB. D132

OB. D163 OB. D150 OB. D135

OB. D130OB. D185 OB. D143

A BW. AW. B

W. B

W. C

W. A

W. B

W. C

W. D

A B

A BW. A W. B BA W. A

W. B

A

A

A A A A

AA

A

B

B

B B B B

BB

B

A B A AB B

12 3

45

6

7

8

12

1617 18 19

14 1513

9 10 11

1 m

1-19

W. A - PG 23/GS 03

W. A - GS 00-53/Z W. A - GS 23

W. A - GS 23 W. A - GS 23-53

W. A - GS 23 W. A - GS 23/Z

W. B - PG 32-33/Z

W. A - GS 23-53/Z W. A - PG 00-23 W. A - GS 23/03W. B - PG 31-32/Z

W. A - GS 23-52W. B - GS 23-ZW. C - PG 31-81/ZW. D - GS 00/23

W. D

W. B

W. C

W. A

Z


Tablica VI. Rzuty pionowe obiektów o nieustalonej chronologii oraz obiektu kultury ceramiki wstêgowej rytej (D124) wydzielonych w ramach budynku s³upowego nr 3.


OB. D146

OB. D149 OB. D142

OB. D137 OB. D140 OB. D124

OB. D144 OB. D151

OB. D145 OB. D148 OB. D147

A A AB B B A B

A B A B A B BA

A B A BA B

1

56

9 10

7 8

23 4

11

1 m

1-11

D’ D

A

A’O’

OO’’

O’’’

L

K

B

B’

C’ C

I J

1 m2,5 m


Tablica VII. Rzuty poziome i pionowe obiektów o nieustalonej chronologii oraz obiektów kultury ceramiki wstêgowej rytej (D8, D46 i D47) wydzielonych w ramach kompleksu obiektów nr 1.

KOMPLEKS OBIEKTÓW NR 1POZ. B

IJ

OB. D42

W. A

W. B

W. CW. DW. A - PG 00/KAW. B - PG 00-23W. C - GS 53/23W. D - GS 31/03

1

2

2 m1 m

12

N

A

A’O’

OO’’

O’’’

L

B

D’

B’

C’

D

C

I JK

A’B’

W. A

W. B

W. D W. C

W. E

W. AW. B

W. A

W. C

W. B

W. A

W. B

W. C

W. AW. B

W. D

W. C

OB. D46W. A - PG 00//KAW. B - PG 00-23W. B - GS 32-33//GC 03

W. A - PG 00//KAOB. D43

W. B - PG 00/23-P-WW. C - PG 00W. D - PG 23//03W. D - GS 31-32/GC 03

W. A - PG 00//KAOB. D48

W. B - PG 00/23-P-WW. C - PG 33

OB. D107W. A - PG 00/KAW. B - GS 03-22

W. A - PG 23-53OB. D45

W. B - PG 00-23/Z-KAW. C - PG 32/GS 03-Z-KAW. D - GS 31//81


Tablica VIII. Rzuty poziome i pionowe obiektów o nieustalonej chronologii oraz obiektów kultury ceramiki wstêgowej rytej (D8, D46 i D47) wydzielonych w ramach kompleksu obiektów nr 1.

KOMPLEKS OBIEKTÓW NR 1POZ. D

OB. D107

OB. D43

OB. D46

OB. D45

OB. D8 OB. D47

OB. D42

OB. D44

OB. D45 OB. D46 OB. D43OB. D48 OB. D107

OB. D48

1

2 m

1-2

N

A

A’O’

OO’’

O’’’

L

B

D’

B’

C’

D

C

I JK

E F

G

H B

A

BA

W. A - GS 32

G H

K L

W. A - PG 00//KAW. B - PG 00-23W. C - GS 53/23W. D - GS 31/03

W. A

W. B

W. C

W. D

W. A - PG 00//KAW. B - PG 00-23W. C - PG 00-23W. E - GS 00/23W. H - GS 00-23W. L - GS 03-52W. O - GC 31//02

W. A - GS 03-23

W. B - GS 23/52


Tablica IX. Rzuty poziome i pionowe obiektów o nieustalonej chronologii oraz obiektów kultury ceramiki wstêgowej rytej (D8, D46 i D47) wydzielonych w ramach kompleksu obiektów nr 1.

KOMPLEKS OBIEKTÓW NR 1POZ. F

OB. D49

OB. D107

OB. D121

OB. D48

OB. D43

OB. D46

OB. D45

OB. D8

OB. D47

OB. D42

W.AW.B

W.BW.D

W.B

W.A

W.B

W.BW.C

W.D

W.D

W.B

W.A

W.B

W.C

W.A

W.B

W.A

OB. D49

OB. D42

OB. D47 OB. D8

W.BW.AW.B

W.L

W.CW.D

W.E

W.O

W.H

1

2

4

3

2 m1 m

12-4

N

W. B - PG 00-23

OB. D47OB. D8

W. D - GS 31//03-ZW. E - GS 00/23W. F - GS 22/32W. G - GS 33-23W. H - GS 00-23W. K - GS 02


Tablica X. Rzuty pionowe obiektów o nieustalonej chronologii oraz obiektów kultury ceramiki wstêgowej rytej (D8, D46 i D47) wydzielonych w ramach kompleksu obiektów nr 1.

KOMPLEKS OBIEKTÓW NR 1

E G

W. B

W. AW. B

W. DW. E

W. FW. KW. G

W. H

W. A - GS 03-23W. B - GS 23/52

D’ W. A

W. B

W. CW. C

W. A

W. B

W. J

W. EW. I

W. H

W. F

W. G

W. K

W. A

W. B

W. C

W. A

OB. D44OB. D46OB. D47OB. D42C’

W. D

W. A - PG 00//KA

W. A - PG 00//KA

W. A - PG 00//KA

W. A - PG 00//KA

W. B - PG 00-23

W. B - PG 00-23

W. B - PG 00-23W. C - PG 00-23

W. C - GS 53/23

W. C - GS 32-33//GC 03

W. E - GS 00/23

W. H - GS 00-23W. I - GS 31/02W. J - GS 02

W. D - GS 31//03-Z

W. F - GS 22/32W. G - GS 33-23

W. K - GS 02

OB. D42

OB. D47 OB. D46

OB. D44

1

2

2 m1 m

12

ACB

E

DG

F

HOB. D200

OB. D198

OB. D199

OB. D197

OB. D196A

B

B

A

G H

OB. D198

OB. D198OB. D200

A B

OB. D197

A

OB. D196

OB. D199

B

A B

E F C D

OB. D199 OB. D200


Tablica XI. Rzuty poziome i pionowe obiektów kultury ceramiki wstêgowej rytej (D196, D197, D198, D199 i D200) wydzielonych w ramach kompleksu obiektów nr 2.


1

2

4

6

3

5

7

2 m1 m

12-7

N

B

A

B

A

A

B

B

A

OB. D191

OB. D188

OB. D187

OB. D193

OB. D190

A B

A B

OB. D188OB. D187

OB. D191

OB. D193

OB. D190

A B

BA


Tablica XII. Rzuty poziome i pionowe obiektów o nieustalonej chronologii oraz obiektów kultury ceramiki wstêgowej rytej (D188, D190 i D191) wydzielonych w ramach kompleksu obiektów nr 3.


W. AW. B

W. A

W. A - GS 00/23

W. A - GS 23//03

W. A - GS 00/23W. B - GS 53W. C - GS 03//52W. D - GS 53//00

W. B - GS 03-23

W. A

W. C

W. B

W. D

W. E

W. D

W. B

W. D

W. A

W. B

W. C

W. A

W. A

W. AW. B

W. A

W. A

W. B

W. A

W. A - GS 00/23W. B - GS 22-GC 22W. C - GS 00-23W. D - GS 22/GC 02W. E - GS 31//22

W. A - GS 53//03

1

2

3

5

4

2 m1 m

12-5

N

D

A

G O’

O

A B

B A

A B

B

A

E

F

B

A B

O A

A B

A B

A B


Tablica XIII. Rzuty poziome i pionowe obiektów o nieustalonej chronologii wydzielonych w ramach kompleksu obiektów nr 4.


OB. D37

OB. D38

OB. D40

OB. D41

OB. D11

OB. D53OB. D51

OB. D37

OB. D41

OB. D39

OB. D40

W. A - GS 22/53 W. A - PG 51

W. A - GS 22/53

W. A - GS 22/53

OB. D51 OB. D11 OB. D38 OB. D52

W. A - ZPG 23//02 W. A - ZPG 33-32W. A - PG 33-22

W. AW. B

W. C

W. D

W. A - PGZ 33W. B - PG 32/02W. C - PG 32/03W. D - GS 33/03

12 3

4

6

5

2 m1 m

12-6

N

D

A

G O’

O

E

F

B

E F

D

O

OB. D51

OB. D51

OB. D53

OB. D51

OB. D38

OB. D52

W. A

W. A - PG 33-22 W. B - GS 22-GC 51

OB. D51OB. D53

W. AW. A

W. B

W. C

W. A - PG 33-22W. B - GS 02//81//WW. C - GS 33/03//W-P

W. A - PG 33-22

W. B


Tablica XIV. Rzuty poziome i pionowe obiektów o nieustalonej chronologii wydzielonych w ramach kompleksu obiektów nr 4.

KOMPLEKS OBIEKTÓW NR 4POZ. E

1

3

2

2 m1 m

1-23

N

D

A

G O’

O

A

B

E

F

B

BA

OB. D120

O’ B

O’ G

W. AW. B

W. A - PG 33-22

W. A - GS 22/03

W. A - GS 22//03

W. B - GS 22-GC 51

W. A

W. B

W. A - GS 23-03

W. A

W. C

W. A

W. B


Tablica XV. Rzuty poziome i pionowe obiektów o nieustalonej chronologii wydzielonych w ramach kompleksu obiektów nr 4.

KOMPLEKS OBIEKTÓW NR 4POZ. G

OB. D51

OB. D11

OB. D53

OB. D120

OB. D122

OB. D123

OB. D38

OB. D52

OB. D51 OB. D123 i D122

OB. D51

1

2

3

4

2 m1 m

12-4

N

A

BC

D

B

A

D C

ABC

B

AB

W.A

W.A

W.A

W.A

W.BW.B

W.BW.BW.AW.A


Tablica XVI. Rzuty poziome i pionowe obiektów o nieustalonej chronologii oraz obiektu kultury ceramiki wstêgowej rytej (F5) wydzielonych w ramach kompleksu obiektów nr 5.


OB. F4

OB. F1

OB. F1 OB. F4

OB. F6

OB. F6

OB. F5

W. A - PG 32-22W. A - PG 81//22

W. A - PG 00/22 W. A - PG 00/22W. B - PG 00-22 W. B - PG 00-22

OB. F5

1

2 3

54

1 m

1-5

N

A

B

C

A B

BC


Tablica XVII. Rzuty poziome i pionowe obiektów o nieustalonej chronologii wydzielonych w ramach kompleksu obiektów nr 6.


OB. D218

OB. D219

OB. D220

W. A

W. A

W. A

W. A

W. A - GS 00-23

W. A - GS 00-23

W. B - GS 03-33

W. B - GS 22-GS 81

W. C - GC 31/GC 02

W. C - GC 91//02

OB. D219OB. D220

W. A

W. A - GS 00-22W. B

W. C

W. A

W. B W. C

1

2

3

1 m1 m

12-3

N

A

B

A

B

A

B

B A

A

B

A

B

A

B

B

A

BA

A

B

AB

B

A

B

A

B

A

A B

A B A B

BA

A B

A B BA BA A B

A B BA BAA B A B


Tablica XVIII. Rzuty poziome i pionowe obiektów o nieustalonej chronologii wydzielonych w ramach kompleksu obiektów nr 7.


OB. D94

OB. D93

OB. D85

OB. D86

OB. D92

OB. D100

OB. D91

OB. D95

OB. D96

OB. D88

OB. D84

OB. D80

OB. D79

OB. D83

OB. D81

OB. D82

OB. D92

OB. D88 OB. D93 i D94

OB. D85

OB. D86

OB. D100 OB. D90 OB. D82 i D81 OB. D91

OB. D95 OB. D79 OB. D83OB. D84 OB. D80

1

2

3

5

7

11 12 13

8 9 10

4

6

14 15

2 m1 m

12-15

N

B A

A

BA

B

AB

A

B

B

A

B

A

B

A

A

B

A

B A

B

A B A B BA

A B A B BA

A BAB

BAA B

A B A B


Tablica XIX. Rzuty poziome i pionowe obiektów o nieustalonej chronologii wydzielonych w ramach kompleksu obiektów nr 8.


OB. D72

OB. D73

OB. D74

OB. D71

OB. D70

OB. D67OB.D66

OB. D65

OB. D64

OB. D57

OB. D58OB. D63

OB. D61

OB. D59

OB. D60

OB. D54

OB. D56

OB. D54

OB. D67

OB. D55 OB. D56 OB. D54 OB. D59 i D60

OB. D66 OB. D58 OB. D57 OB. D63

OB. D61OB. D64

OB. D70 i D71OB. D73 i D74

OB. D72OB. D78

1

2

5

3 4

6 7

111098

12 13 2 m1 m

1-23-13

N

AB

A B

BABA

A B


Tablica XX. Rzuty poziome i pionowe obiektów kultury ceramiki wstêgowej rytej.

OB. C177POZ. B

OB. D201POZ. B

OB. C177POZ. F

W. A - GS 00-23/ZW. B - GS 81

W. E - GC 31

W. C - GS 32-GS 81W. D - GS 00//GS 31-81

W. A

W. B

W. E

W. CW. D

W. A

W. B

W. C

W. A

W. B

W. B

W. A - GS 00/23W. B - GS 23-51W. C - GS 23//03W. D - GC 81

W. D

W. B

W. C

W. A

W. C

W. A

W. B

1 2

3

45

1 m

1 m

1-2, 4

3,5

N

N

C

DO

A

B

EF

E

F

A B

OD

CD


Tablica XXI. Rzuty poziome i pionowe glinianki (D205) kultury ceramiki wstêgowej rytej.

OB. D205POZ. B

1

2

3

4

5

5 m2 m 4 m

14-5 2-3

N

W.A-GS 00//23

BA

#

#

#

#

##

##

#

#

##

#

##

##

#

#

##

#

# #

##

# # #

#

# #

##+ +

+++++ #

+

#

++ +

/

/

//

/

///

//

/

1.

2.

3. 5.

4.

6.

8.

7.

W. B

W. A

W. C

BA

W. A

W. A - GS 23/GS 51W. B - GS 23//00-P-WW. C - GS 33-PW. D - GS 22-32

1. Kubek2. M³ot kamienny3. Siekiera kamienna4. Narzêdzia koœciane5. Fragmenty pucharu lejkowatego6. Fragmenty pucharu lejkowatego7. Flasza z kryz¹8. Fragmenty pucharu lejkowatego

++ +

+// / /

+##

# #

## #

# ##

## # #

# ##

#

A

BW. A

W. BW. C

W. D


Tablica XXII. Rzuty poziome i pionowe obiektu kultury pucharów lejkowatych C180 z ara C99.

OB. C180POZ. B

OB. C180POZ. E

1 m

1 m

2-3

1

3

2

1

N

AB

AB

AB


Tablica XXIII. Rzuty poziome i pionowe prehistorycznego obiektu D216 o nieustalonej chronologii.

OB. D216POZ. B

OB. D216POZ. D

W. BW. A

W. CW. D

W. B

W. C

W. AW. B

W. C

W. AW. B

W. A - GS 00-23/PW. B - GS 81//21W. C - GS 23-PW. D - GS 00/23

1

2

3

1 m

1 m

1-2

3

N

D

C

B


Tablica XXIV. Rzuty poziome i pionowe obiektów o nieustalonej chronologii.

A B

OB. C158POZ. B

OB. C162OB. C163

POZ. B

W. A - PG 00/23 W. B - PG 23/81

A BW. A - PG 00/23

W. B - PG 23/81

W. C - P 33//GC 81

DCBW. A -

PG 00/22

W. A - PG 00/22

W. B - PG 22/GS 02

W. A - PG 00/22

OB. C162OB. C163

1

2

3 4

1 m

1-4

N

N

W. A - PG 00/22

A B

BA

B A

B A

AB

###

###

####

# ##

###

#

#####

#

# #

##

#

###

##

###

#B A


Tablica XXV. Rzuty poziome i pionowe obiektów o nieustalonej chronologii.

OB. C183POZ. B

OB. D184POZ. B

OB. D215POZ. B

OB. D35POZ. B

AB

AB

W. A - GS 23//GC 02

W. C - GS 02W. B - GS 00//GC 02

W. B

W. D - GS 32/GC02

W. A - GS 23//GC 02

W. C

W. A - GS 00//23

W. A - GS 00//23

W. A -GS 00-22

W. A -GS 23-33

W. B -GS 32//81

W. BW. A W. B

W. C

W. C - GS 81-32-P

1

3

4

2

5

6

7

8

1 m

1-8

N

N N

N


Tablica CI. Naczynie nr 1. Puchar lejkowaty, kultura pucharów lejkowatych, ob. C180, ar C99.

Naczynie nr 1

1

5 cm

1


Tablica CII. Naczynie nr 1. Puchar lejkowaty, kultura pucharów lejkowatych, ob. C180, ar C99.

Naczynie nr 1Rekonstrukcjaformy naczynia

1

5 cm

1


Tablica CIII. Naczynie nr 2 i naczynie nr 3. Flasza z kryz¹ i kubek, kultura pucharów lejkowatych, ob. C180, ar C99.

Naczynie nr 2

Naczynie nr 31

2 2,5 cm

1-2


Tablica CIV. Naczynie nr 2 rekonstrukcja trójwymiarowa formy naczynia. Flasza z kryz¹, kultura pucharów lejkowatych, ob. C180, ar C99.

Naczynie nr 2Rekonstrukcjatrójwymiarowa


Tablica CV. Fragment naczynia kultura pucharów lejkowatych, ob. C180, ar C99.

Wydzielone fragmentyartefaktów ceramicznychz obiektów KPL

17/10/10/A

1

2,5 cm

1


Tablica CVI. Naczynie nr 4. Naczynie kuliste kultury ceramiki wstêgowej rytej, ob. D8/D47, ar D25.

Naczynie nr 4


1

5 cm

1

1


Tablica CVII. Naczynie nr 5. Naczynia kuliste kultury ceramiki wstêgowej rytej, ob. D8/D47, ar D25.

Naczynie nr 5

1

5 cm

1-2


Tablica CVIII. Naczynie nr 6. Kubek kultury ceramiki wstêgowej rytej, ob. D191, ar D33/D43

Naczynie nr 6


1

2,5 cm

1


Tablica CIX. Dno naczynia zasobowego kultury ceramiki wstêgowej rytej, ob. D8, ar D25

Wydzielone fragmentyartefaktów ceramicznychz obiektów KCWR

1

5 cm

1-2

1/10/1/A


Tablica CXIV. Fragmenty naczyñ kultury ceramiki wstêgowej rytej, ob. D47, ar D25.


1/10/2/A

1/10/2/A

1

2

2,5 cm

1-2


Tablica CX. Fragmenty naczyñ kultury ceramiki wstêgowej rytej, ob. D8, ar D25.


1/10/1/A

1/10/3/A

2/10/3/A

1

2

3

5 cm2,5 cm

2-31


Tablica CXI. Fragmenty naczyñ kultury ceramiki wstêgowej rytej, ob. D8, ar D25.


3/10/1/A

3/10/1/A 3/10/1/A

1

2 3

5 cm

1-3


Tablica CXIII. Fragmenty naczyñ kultury ceramiki wstêgowej rytej, ob. D8, ar D25.


2/10/2/A

6/10/1/A

10/10/1/A

1

2

3

5 cm

1-3


Tablica CXIII. Fragmenty naczyñ kultury ceramiki wstêgowej rytej, ob. D46, ar D25.


1

2,5 cm

1

34/10/6/A


Tablica CXV. Fragmenty naczyñ kultury ceramiki wstêgowej rytej, ob. D188, ar D33.


7/10/2/A

14/10/4/A

1

2

2,5 cm

1

14/10/4/A

4


Tablica CXVI. Fragmenty naczyñ kultury ceramiki wstêgowej rytej, ob. D188, ar D33.


14/10/3/A

14/10/4/A

14/10/1/A

1

2

3

5 cm

1-4

4/10/6/A


Tablica CXVII. Fragmenty naczyñ kultury ceramiki wstêgowej rytej, ob. D190, ar D34.


1

5 cm

1


Tablica CXVIII. Fragmenty naczyñ kultury ceramiki wstêgowej rytej, ob. D190, ar D33/34.


4/10/2/A

7/10/5/A

19/10/1/A

4/10/4/A

2

3

4

1

2,5 cm5 cm

12-4


Tablica CXIX. Fragmenty naczyñ kultury ceramiki wstêgowej rytej, ob. D191, ar D33/43.


26/10/1/A

26/10/1/A

29/10/1/A 29/10/1/A

3

4

1 2

5 cm2,5 cm

1-43


Tablica CXX. Fragmenty naczyñ kultury ceramiki wstêgowej rytej, ob. D191, ar D33/43.


29/10/1/A

29/10/1/A

1

2

5 cm

1-2

29/10/1/A

2

29/10/1/A

3


Tablica CXXI. Fragmenty naczyñ kultury ceramiki wstêgowej rytej, ob. D191, ar D33/43.


29/10/1/A

1

5 cm

1-3


Tablica CXXII. Fragmenty naczyñ kultury ceramiki wstêgowej rytej, ob. D200, ar D35.


27/10/2/A

27/10/2/A

1

2

2,5 cm

1-2


Tablica CCI. D³uto koœciane i g³adzik z obiektu kultury pucharów lejkowatych.(C180, ar C99)

Przedmiot koœciany nr 1d³uto koœcianeob. C180, ar C99

1

5 cm

1-2

Przedmiot koœciany nr 2g³adzik koœcianyob. C180, ar C99

2


Tablica CCII. Szyd³o koœciane i przek³uwacz koœciany z obiektu kultury pucharów lejkowatych.

(C180,ar C99)

Przedmiot koœciany nr 3szyd³o koœcianeob. C180, ar C99

1

5 cm

1-2

2

Przedmiot koœciany nr 4przek³uwacz koœcianyob. C180, ar C99

17/10/9/C

17/10/9/C


Tablica CCIII. Wiórowce krzemienne z obiektu kultury pucharów lejkowatych.(C180,ar C99)

Artefakt krzemienny nr 1wiórowiec krzemiennyob. C180, ar C99

Artefakt krzemienny nr 2wiórowiec krzemiennyob. C180, ar C99

2

1

2,5 cm

1

15,25 cm


Tablica CCIV. Siekiera krzemienna z obiektu kultury pucharów lejkowatych.(C180,ar C99)

Przedmiot krzemienny nr 3siekiera krzemiennaob. C180, ar C99

7,2

cm

5,8

cm

3,4

8 c

m

2,67 cm 2,6 cm

5 cm

1


Tablica CCV. M³ot kamienny i uszkodzona siekierka kamienna z obiektu kultury pucharów lejkowatych.

(C180,ar C99)

Przedmiot kamienny nr 1m³ot kamiennyob. C180, ar C99

Przedmiot kamienny nr 2uszkodzona siekierkaob. C180, ar C99

1

25 cm

1

12,2 cm

4,8

cm

3,8

5 c

m

3,95 cm

4,4 cm3,04 cm

2,1 cm

7,5

6 c

m


Tablica CCCI. Zdjêcia krzemieni z obiektów KCWR ze stanowiska 3 w Kruszynie.

Krzemienie z ob. D191strona A

Krzemieñ z ob. D190strona A

1

3

Krzemienie z ob. D191strona B

Krzemieñ z ob. D190strona B

2

4


Tablica CCCII. Zdjêcia krzemieni i rozcieracza z obiektu KPL ze stanowiska 3 w Kruszynie.

Krzemienie z ob. C180strona A

Rozcieracz z ob. C180strona A

Krzemienie z ob. C180strona B

Rozcieracz z ob. C180strona B

1

3

2

4


Tablica CCCIII. Zdjêcia siekiery krzemiennej z obiektu KPL ze stanowiska 3 w Kruszynie.

Siekiera z ob. C180strona A

Siekiera z ob. C180strona B

1

2


Tablica CCCIV. Zdjêcie flaszy z kryz¹ z obiektu KPL ze stanowiska 3 w Kruszynie.

1

2


Tablica CCCV. Wybrane kategorie artefaktów krzemiennych. 1 - KCWR, 2-4 KPL. (Rys. Izabela Jurkiewicz.

1

2

3 4

0 5 cm


Tablica DI. Przyk³adowe zdjêcia powierzchni naczyñ ze stanowiska 3 w Kruszynie.

Przyk³adowa powierzchnia naczynia z grupy technologicznej B

Przyk³adowa powierzchnia naczynia z grupy technologicznej A

2

1


Tablica DII. Przyk³adowe zdjêcia powierzchni naczyñ ze stanowiska 3 w Kruszynie.

Przyk³ad powierzchninaczynia z

domieszk¹ mineraln¹


domieszk¹ roœlinn¹

2

1


Tablica DIII. Przyk³adowe zdjêcia rodzajów domieszek mineralnych ze stanowiska 3 w Kruszynie.


domieszk¹ piaskow¹


domieszk¹ ¿wirow¹


domieszk¹ t³uczniow¹

1 2

3


Tablica DCI. Wybrane zdjêcia rzutów poziomych i pionowych obiektu C177.

Obiekt C177Poz. B

Obiekt C177Profil AB

1

2


Tablica DCII. Zdjêcia rzutów poziomych i pionowych wybranych do³ków s³upowych z budynku s³upowego nr 1.

Obiekt D12Poz. B

Obiekt D13Poz. B

Obiekt D21Poz. B

Obiekt D12Profil AB

Obiekt D13Profil AB

Obiekt D21Profil AB

1

3

5

2

4

6


Tablica DCIII. Zdjêcia rzutów poziomych i pionowych wybranych do³ków s³upowych i jam z budynku s³upowego nr 1.

Obiekt D177Poz. B

Obiekt D172Poz. B

Obiekt D174Poz. B

Obiekt D177Profil AB



1

3

5

2

4

6


Tablica DCIV. Zdjêcia rzutów poziomych i pionowych wybranych do³ków s³upowych z budynku s³upowego nr 2.

Obiekt F14Poz. B

Obiekt F19Poz. B

Obiekt F15Poz. B

Obiekt F14Profil AB

Obiekt F20Poz. B

Obiekt F15Profil AB

1

5

3

2

6

4


Tablica DCV. Zdjêcia rzutów poziomych i pionowych wybranych do³ków s³upowych z budynku s³upowego nr 2.

Obiekt F19 i F20Profil AB

Obiekt F23 i F24Poz. B

Obiekt F23 i F24Profil AB

1

2

3


Tablica DCVI. Zdjêcia rzutów poziomych i pionowych wybranych do³ków s³upowych z budynku s³upowego nr 3.

Obiekt D130Poz. B


Obiekt D131Poz. B


1 2

3 4

Obiekt D143Poz. B


5 6


Tablica DCVII. Zdjêcia rzutów poziomych i pionowych wybranych do³ków s³upowych z budynku s³upowego nr 3.

Obiekt D158Poz. B


Obiekt D160Poz. B

Obiekt D161Poz. B



1 2

3

5

4

6


Tablica DCVIII. Zdjêcia rzutów poziomych i pionowych wybranych jam towarzysz¹cych budynkowi s³upowemu nr 3.

Obiekt D124Poz. B


1

2


Tablica DCIX. Zdjêcia rzutów poziomych i pionowych wybranych jam towarzysz¹cych budynkowi s³upowemu nr 3.

Obiekt D135Poz. B


1

2


Tablica DCX. Zdjêcia rzutów poziomych wybranych obiektów z kompleksu obiektów nr 1.

Poz. B

Poz. D

Poz. E

1

2

3


Tablica DCXI. Zdjêcia rzutów poziomych wybranych obiektów z kompleksu obiektów nr 1.

Cz. A2Poz. F

Cz. CPoz. F

Cz. BPoz. I

Cz. BPoz. F

Cz. DPoz. F

Cz. A3Poz. H

1

3

5

2

4

6

D8

D47D46

D45

D45

D107

D43

D46 D44

D46 D121

D48 D43

D107

D47

D8


Tablica DCXII. Zdjêcia rzutów pionowych wybranych obiektów z kompleksu obiektów nr 1.

Obiekt D42Profil IJ

Obiekt D42, D46 i D47Profil O’D’’

1

2

Obiekt D42, D46 i D47Profil OD

3


Tablica DCXIII. Zdjêcia rzutów pionowych wybranych obiektów z kompleksu obiektów nr 1.

Obiekt D43, D46, D48 i D107Profil C’’’B’

Obiekt D44, D46Profil OC’

1

2

Obiekt D8, D47Profil OD

3


Tablica DCXIV. Zdjêcia rzutów poziomych i pionowych wybranych obiektów z kompleksu obiektów nr 2.

Obiekt D196Poz. B

1

Obiekt D197Poz. B

2

Obiekt D198, D199, D200Poz. B


3

4


Tablica DCXV. Zdjêcia rzutów pionowych wybranych obiektów z kompleksu obiektów nr 2.


Obiekt D198Profil GH


Obiekt D200Profil CD

1

2

3

4


Tablica DCXVI. Zdjêcia rzutów poziomych i pionowych wybranych obiektów z kompleksu obiektów nr 3.

Obiekt D187, D188Profil AB


2

3

D188

D191

D190

D187

Obiekt D187, D188, D190, D191Poz. B

1


Tablica DCXVII. Zdjêcia rzutów poziomych wybranych obiektów z kompleksu obiektów nr 4.

D53

Obiekt D11, D37, D39, D40, D42, D51, D53Poz. C

Obiekt D51Poz. C

1

2

D51

D11

Obiekt D51Poz. G

3

Obiekt D11, D38, D51Poz. G

4


Tablica DCXVIII. Zdjêcia rzutów pionowych wybranych obiektów z kompleksu obiektów nr 4.

Obiekt D51Profil EF

Obiekt D11,D51, D53Profil DO

Obiekt D11, D38D51, D52Profil OA

Obiekt D51D122, D123

Profil O’B

1

2

3

4


Tablica DCXIX. Zdjêcia rzutów poziomych i pionowych wybranych obiektów z kompleksu obiektów nr 5.

Obiekt F1,F5, F6Poz. B

Obiekt F4Poz. B

Obiekt F5Poz. B

Obiekt F6Poz. B

1

2

3

4


Tablica DCXX. Zdjêcia rzutów poziomych i pionowych wybranych obiektów z kompleksu obiektów nr 6.

Obiekt D218,D219, D220

Poz. B

Obiekt D218,Profil AB

Obiekt D219,Profil AB

1

2

3


Tablica DCXXI. Zdjêcia rzutów poziomych i pionowych wybranych obiektów z kompleksu obiektów nr 7.

Obiekt D82Poz. B

Obiekt D86Poz. B

Obiekt D88Poz. B

1

3

5

Obiekt D82Profil AB

Obiekt D86Profil AB

Obiekt D88Profil AB

2

4

6


Tablica DCXXII. Zdjêcia rzutów poziomych i pionowych wybranych obiektów z kompleksu obiektów nr 8.

Obiekt D54Poz. B

Obiekt D66Poz. B

1

4

Obiekt D54Profil AB

Obiekt D67Profil AB

2

5


3


Tablica MI. Zdjêcia lotnicze stanowiska nr 3 w Kruszynie.

Kruszyn 3, widok z pó³nocnego-zachodu

Kruszyn 3, widok z po³udniowego-zachodu

1

2

ST. 2

ST. 3

ST. 3(WCZEŒNIEJSZE BADANIA)

ST. 3

ST. 2

ST. 3(WCZEŒNIEJSZE BADANIA)


Tablica MII. Zdjêcia lotnicze stanowiska nr 3 w Kruszynie. Na ¿ó³to zaznaczono budynek s³upowy. Na czerwono zaznaczono kompleksy obiektów.

Kruszyn 3 - po³udniowa czêœæ stanowiska.


Tablica MIII. Schemat numeracji arów. Schemat numeracji æwiartek arowych.

1 2 43

11

21

41

31

51

71

61

91

81

65 7 1098

A B

C D

KRAWÊD� PÓ£NOCNA

KR

AW

ÊD

� W

SC

HO

DN

IAA I

ND

OH

CA

Z �

DÊ

WA

RK

100

90

30

50

20

40

60

80

70

92 9493 95 9796 98 99

12 13 14 15 16 17 18 19

22

32

23 24 25 26 27 28 29

33 34 35 36 37 38 39

42 43 44 45 46 47 48 79

52 53 54 55 56 57 58 59

62

72

82

63 64 65 66 67 68 69

73 74 75 76 77 78 79

83 84 85 8786 88 89

KRAWÊD� PÓ£NOCNA


Tablica MIV. Opis kodów warstw i oznaczeñ na rysunkach.

Rodzaje gleby

Skrót Rozwiniêcie

P Piasek

Pd Piasek drobnoziarnisty

Pg Piasek gliniasty

Gs Glina spiaszczona

Gc Glina ciê¿ka

I³ I³y

B Ziemia bielicowa

Pr Próchnica

¿ ¯wir

Oznaczenia kolorów

Skrót Rozwiniêcie

1 Jasno¿ó³ty

2 ¯ó³ty

3 Ciemno¿ó³ty

21 Jasnobrunatny

22 Brunatny

23 Ciemnobrunatny

31 Jasnoszary

32 Szary

33 Ciemnoszary

41 Czerwony (ceglasty)

42 Zielony (kawy)

51 Jasnobr¹zowy

52 Br¹zowy

53 Ciemnobr¹zowy

61 Rdzawy

71 Pomarañczowy

81 Be¿owy

91 Kreda

0 Czarny

Inne oznaczenia

Skrót Rozwiniêcie

S Spalenizna

W Wêgle drzewne

P Polepa

C Ceramika

K Koœci

Cg Ceg³a

Wa Wapno

B Bursztyn

Ka Kamienie

Kp Kamienie przepalone

M Metal

Po Popió³

- Równa iloœæ sk³adników

/ Przewaga pierwszego sk³adnika nad drugim

// Œladowe iloœci drugiego sk³adnika

#

+

\

Kamieñ

Polepa

Koœci

Wêgiel drzewny


Tablica MV. Rekonstrukcja komputerowa budynku s³upowego nr 3.

ok. 24-30 m

ok. 9 m


Tablica MCI. Zdjêcia zespo³u badawczego podczas pracy.

Kierownik prac terenowychmgr Aleksander Danecki

G³ówny pracownik technicznylic. Katarzyna Wachowska

Praktykantkalic. Agata Laskowska

G³ówny pracownik technicznylic. Katarzyna WachowskaPraktykant-student 3 roku

Piotr Ko³odziejczyk

Pracownik technicznylic. Magdalena Kazimierczak

Przerwa w pracy na stanowisku


Tablica MCII. Zdjêcia demonstruj¹ce metodykê badañ terenowych.

Mechaniczne œci¹ganiewarstwy ornej, w obrêbie

wytyczonej uprzednio siatki arowej

Wykonywanie zdjêæ powierzchniuprzednio wyplantowanych arów

Wykonywanie rysunków obiektówwydzielonych na danym arze

Plantowanie powierzchni ara

Wykonywanie zbli¿eñ obiektówpo uprzednim ich odczyszczeniu

Eksploracja obiektów metod¹kolejnych warstw mechanicznych


Tablica MCIII. Zdjêcia demonstruj¹ce metodykê oraz warunki badañ terenowych.

Polewanie powierzchni arówprzed plantowaniem

w czasie upa³ów

Eksploracja obiektów podczasulewnych deszczy

Wypompowywanie nadmiaruwody z wykopów

po za³amaniu pogody

Eksploracja obiektóww pod³o¿u glinianym

Wykonywanie zdjêælotniczych stanowiska

Oberwanie siê profiluz powodu rozmokniêcia gruntu

XIII.1 INWENTARZ ZABYTKÓW WYDZIELONYCH

NACZYNIE NR 1 KPL PUCHAR LEJKOWATYOB C180 AR C99 BRAK DNANR INW. POLOWEGO ILOŚĆ FR.

17/10/5/A 117/10/6/A 417/10/8/A 9

17/10/10/A 417/16/16/A 117/10/26/A 1

RAZEM 20

NACZYNIE NR 2 KPL FLASZA Z KRYZĄOB C180 AR C99NR INW. POLOWEGO ILOŚĆ FR.

17/10/7/A 1RAZEM 1

NACZYNIE NR 3 KPL KUBEKOB C180 AR C99NR INW. POLOWEGO ILOŚĆ FR.

17/10/1/A 1RAZEM 1

NACZYNIE NR 4 KCWR NACZYNIE KULISTEOB D8/D47 AR D25 ORNAMENT NUTOWYNR INW. POLOWEGO ILOŚĆ FR.

1/10/1/A 151/10/2/A 5

11/10/1/A 9RAZEM 29

NACZYNIE NR 5 KCWR NACZYNIE KULISTEOB D8/D47 AR D25 ORNAMENT NUTOWYNR INW. POLOWEGO ILOŚĆ FR.

1/10/1/A 111/10/2/A 19RAZEM 30

NACZYNIE NR 6 KCWR KUBEKOB D191 AR D33/D43 ORNAMENT NUTOWYNR INW. POLOWEGO ILOŚĆ FR. LINIE RYTE

29/10/1/A 3RAZEM 3

ARTEFAKT KOŚCIANY NR 1 DŁUTO KOŚCIANEOB C180 AR C99 WYKONANE ZE ŚRODSTOPIA BYDŁANR INW. POLOWEGO ILOŚĆ FR.

17/10/4/B 1RAZEM 1

XIII.1 INWENTARZ ZABYTKÓW WYDZIELONYCH

ARTEFAKT KOŚCIANY NR 2 GŁADZIK KOŚCIANYOB C180 AR C99 WYKONANY Z KOŚCI ŁOKCIOWEJ BYDŁANR INW. POLOWEGO ILOŚĆ FR.

17/10/15/B 1RAZEM 1

ARTEFAKT KOŚCIANY NR 3 SZYDŁO KOŚCIANEOB C180 AR C99 WYKONANA Z ŻUCHWY BYDŁANR INW. POLOWEGO ILOŚĆ FR.

17/10/19/B 1RAZEM 1

ARTEFAKT KOŚCIANY NR 4 PRZEKŁUWACZ KOŚCIANYOB C180 AR C99 WYKONANA Z ŻUCHWY BYDŁANR INW. POLOWEGO ILOŚĆ FR.

17/10/22/B 1RAZEM 1

ARTEFAKT KRZEMIENNY NR 1 WIÓROWIEC KRZEMIENNYOB C180 AR C99NR INW. POLOWEGO ILOŚĆ FR.

17/10/9/C 1RAZEM 1

ARTEFAKTT KRZEMIENNY NR 2 WIÓROWIEC KRZEMIENNYOB C180 AR C99NR INW. POLOWEGO ILOŚĆ FR.

17/10/9/C 1RAZEM 1

ARTEFAKT KRZEMIENNY NR 3 SIEKIERA KRZEMIENNAOB C180 AR C99NR INW. POLOWEGO ILOŚĆ FR.

17/10/3/C 1RAZEM 1

ARTEFAKT KAMIENNY NR 1 MŁOT KAMIENNYOB C180 AR C99NR INW. POLOWEGO ILOŚĆ FR.

17/10/2/C 1RAZEM 1

ARTEFAKT KAMIENNY NR 2 SIEKIERKA KAMIENNAOB C180 AR C99 CZĘŚCIOWO ZNISZCZONANR INW. POLOWEGO ILOŚĆ FR.

17/10/11/C 1RAZEM 1

ARTEFAKT KAMIENNY NR 3 ROZCIERACZ KAMIENNYOB C180 AR C99NR INW. POLOWEGO ILOŚĆ FR.

17/10/14/C 1RAZEM 1

XIII.2 INWENTARZ ZABYTKÓW MASOWYCH

Nr inw Nr Symbol Ha Ar Ćw Plan Ob Wm Ceram Kości Krzem Inne Chronologia Data UWAGI UWAGI1 /10 /1 A D 25 A /1 D8 F-G 42 KCWR 15.07.2010 NACZ. NR 4,5 RÓŻNE NACZ.

/10 /2 A D 25 A /2 D47 F-G 12 KCWR 15.07.2010 NACZ. NR 4,5 RÓŻNE NACZ./10 /3 A D 25 A /3 D8 F-G 9 KCWR 15.07.2010/10 /5 A D 25 A /5 D46 F-G 1 KCWR 15.07.2010

2 /10 /1 A D 25 A /1 D8 C-D 4 KCWR 12.07.2010/10 /2 A D 25 A /2 D8 C-D 1 KCWR 12.07.2010/10 /3 A D 25 A /3 D8 C-D 11 KCWR 12.07.2010/10 /4 A D 25 A /4 D8 C-D 5 KCWR 12.07.2010/10 /5 A D 25 A /5 D46 C-D 1 KCWR 12.07.2010

3 /10 /1 A D 25 A /1 D8 D-E 33 KCWR 13.07.2010/10 /2 A D 25 A /2 D8 D-E 1 KCWR 13.07.2010

4 /10 /1 A D 34 /1 D190 B 1 KCWR 28.08.2010/10 /2 A D 34 /2 D190 B 1 KCWR 28.08.2010/10 /3 A D 34 /3 D190 B 2 KCWR 28.08.2010/10 /4 A D 34 /4 D190 B 1 KCWR 28.08.2010/10 /5 C D 34 /5 D190 B 1 KCWR 28.08.2010/10 /6 A D 34 /6 D190 B 1 KCWR 28.08.2010

5 /10 /1 A D 43 A /1 D188 B 1 KCWR 28.08.2010/10 /2 A D 43 B /2 D188 B 4 KCWR 28.08.2010/10 /3 A D 43 B /3 D191 B 3 KCWR 28.08.2010

6 /10 /1 A D 25 A /1 D8 B-C 1 KCWR 10.07.2010/10 /2 A D 25 A /2 D8 B-C 1 KCWR 10.07.2010/10 /3 A D 25 A /3 D8 B-C 1 KCWR 10.07.2010/10 /4 A D 25 A /4 D8 B-C 1 KCWR 10.07.2010/10 /5 A D 25 A /5 D8 B-C 1 KCWR 10.07.2010

7 /10 /1 B D 33 C /1 D188 B 4 28.08.2010/10 /2 A D 33 C /2 D188 B 5 KCWR 28.08.2010/10 /3 B D 33 C /3 D188 B 9 28.08.2010/10 /4 A D 33 C /4 D188 B 1 KCWR 28.08.2010/10 /5 A D 33 D /5 D190 B 1 KCWR 28.08.2010/10 /6 A D 33 C /6 D190 B 1 KCWR 28.08.2010

8 /10 /1 A D 35 /1 D197 B 1 KCWR 28.08.2010/10 /2 A D 35 /2 D198 B 1 KCWR 28.08.2010/10 /3 A D 35 /3 D198 B 1 KCWR 28.08.2010/10 /4 A D 35 /4 D198 B 1 KCWR 28.08.2010/10 /5 A D 35 /5 D198 B 3 KCWR 30.08.2010

9 /10 /1 A F 13 /1 F5 B 1 KCWR 19.07.201010 /10 /1 A D 25 A /1 D8 E-F 4 KCWR 14.07.2010

/10 /2 B D 25 A /1 D8 E-F 6 14.07.2010/10 /4 B D 25 A /1 D8 E-F 14.07.2010

11 /10 /1 A D 25 A /1 D8 G-H 5 KCWR 20.07.2010 NACZ. NR 4 NACZ. KULISTE


12 /10 /1 A D 34 C HAŁDA 1 KCWR 28.08.201013 /10 /1 A C 83 C C177 F-H 1 KCWR 24.08.2010

/10 /2 A C 83 C C177 D-F 1 KCWR 23.08.2010/10 /3 B C 83 C C177 H-J 17 23.08.2010/10 /4 B C 83 C C177 J-K 6 24.08.2010/10 /5 B C 83 C C177 F-H, W.A 1 24.08.2010/10 /6 B C 83 C C177 9 23.08.2010/10 /7 B C 83 C C177 H-J 5 23.08.2010

14 /10 /1 A D 33 C D188 B-D 7 KCWR 3.09.2010/10 /2 A D 33 C D188 F-H 10 KCWR 7.09.2010/10 /3 A D 33 C D188 F-H 6 KCWR 8.09.2010/10 /4 A D 33 C D188 B-D 7 KCWR 3.09.2010/10 /5 B D 33 C D188 B-D 22 3.09.2010/10 /6 B D 33 C D188 D-F, W.A 20 7.09.2010/10 /7 A D 33 C D188 D-F, W.A 1 KCWR 7.09.2010/10 /8 B D 33 C D188 D-F, W.B 51 7.09.2010/10 /9 C D 33 C D188 D-F, W.B 0 KCWR 7.09.2010 ZAGUBIONY (1 FR)/10 /10 B D 33 C D188 B-D, W.A 107 7.09.2010/10 /11 A D 33 C D188 B-D, W.A 1 KCWR 7.09.2010/10 /12 B D 33 C D188 F-H, W.D 1 7.09.2010

15 /10 /1 A D 35 /1 D196 B 1 KCWR 3.09.201016 /10 /1 A D 23 B /1 D125 B 1 KCWR 23.08.2010

/10 /2 A D 23 B /2 D125 B 2 KCWR 23.08.2010/10 /3 A D 23 C /3 D124 H-I 1 KCWR 23.08.2010/10 /4 A D 23 B /4 D125 B 5 KCWR 23.08.2010/10 /5 A D 23 C /5 D124 B 1 KCWR 23.08.2010/10 /6 A D 23 C /6 D124 B-C 0 KCWR 23.08.2010 ZAGUBIONY (1 FR)/10 /7 A D 23 C /7 D124 B 1 KCWR 23.08.2010

17 /10 /1 A C 99 C C180 D-E 0 KPL 1.09.2010 NACZ. NR 3 NACZ. MINIATUROWE/10 /2 C C 99 C C180 D-E 0 KPL 1.09.2010 PRZEDM. KAM. NR 1 MŁOT/10 /3 C C 99 C C180 D-E 0 KPL 1.09.2010 PRZEDM. KRZEM. NR 3 SIEKIERA/10 /4 B C 99 C C180 D-E 0 1.09.2010 PRZEDM. KOŚĆ. NR 1 DŁUTO/10 /5 A C 99 C C180 D-E 1 KPL 1.09.2010 NACZ. NR 1 PUCHAR LEJKOWATY/10 /6 A C 99 C C180 D-E 1 KPL 1.09.2010 NACZ. NR 1 PUCHAR LEJKOWATY/10 /7 A C 99 C C180 D-E 0 KPL 2.09.2010 NACZ. NR 2 NACZ. Z KRYZĄ/10 /8 A C 99 C C180 D-E 1 KPL 2.09.2010 NACZ. NR 1 PUCHAR LEJKOWATY/10 /9 C C 99 C C180 D-E 19 KPL PRZEDM.KRZEM. NR 1 i 2 WIÓROWCE/10 /10 A C 99 C C180 D-E 0 KPL NACZ. NR 1 PUCHAR LEJKOWATY/10 /11 C C 99 C C180 D-E 0 KPL PRZEDM. KAM. NR 2 SIEKIERKA/10 /12 B C 99 C C180 D-E 2/10 /13 B C 99 C C180 D-E 44/10 /14 C C 99 C C180 D-E 0 KPL PRZEDM. KAM. NR 3 ROZCIERACZ


/10 /15 B C 99 C C180 B-D 0 PRZEDM. KOŚĆ. NR 2 GŁADZIK/10 /16 A C 99 C C180 D-E 0 KPL NACZ. NR 1 PUCHAR LEJKOWATY/10 /17 A C 99 C C180 D-E 1 KPL/10 /18 B C 99 C C180 D-E 42 26.08.2010/10 /19 B C 99 C C180 D-E 0 26.08.2010 PRZEDM. KOŚĆ. NR 3 DŁUTO/10 /20 B C 99 C C180 D-E 1 2.09.2010/10 /21 B C 99 C C180 W.B/C 63 26.08.2010/10 /22 B C 99 C C180 W.B, E-F 0 PRZEDM. KOŚĆ. NR 4 PRZEKŁÓWACZ/10 /23 B C 99 C C180 W.B, E-F 1/10 /24 B C 99 C C180 W.B, E-F 20/10 /25 C C 99 C C180 W.B, E-F 2 KPL/10 /26 A C 99 C C180 W.B, E-F 2 KPL/10 /27 B C 99 C C180 W.B, D-E 11/10 /28 B C 99 C C180 W.B, D-E 55 2.09.2010/10 /29 A C 99 C C180 W.B, D-E 1 KPL 2.09.2010/10 /30 B C 99 C C180 D-F 10 26.08.2010/10 /31 B C 99 C C180 W.B/C 27 26.08.2010/10 32 B C 99 C C180 B-D, W.A 17 2.09.2010/10 /33 B C 99 C C180 E-F, W.B 11 1.09.2010 SKLEJONE /10 /34 B C 99 C C180 B-D, W.A 6 25.08.2010/10 /35 B C 99 C C180 E-F 2 1.09.2010

18 /10 /1 A D 56 C /1 D205 B 1 KCWR 30.08.201019 /10 /1 A D 43 D190 B-D 13 KCWR 3.09.201020 /10 /1 A D 57 A /1 D205 B 1 KCWR 30.08.201021 /10 /1 A D 58 /1 D201 B 2 KCWR 30.08.201022 /10 /1 A D 43 B D191 B-D 2 KCWR 3.09.2010

/10 /2 A D 33 C D191 B-D 4 KCWR 7.09.201023 /10 /1 A D 47 B /1 D205 B 1 KCWR 30.08.201024 /10 /1 A D 35 A D199 B-D 8 KCWR 6.09.201025 /10 /1 A C 95 /1 B 1 KCWR 11.08.2010

/2 A C 95 B /2 B 1 KCWR 11.08.201026 /10 /1 A D 43 B D191 D-F 4 KCWR 7.09.201027 /10 /1 A D 35 A D200 B-D 1 KCWR 7.09.2010

/10 /2 A D 35 A D200 B-D 4 KCWR 7.09.201028 /10 /1 A D 56 C D205 B-D 1 KCWR 8.09.201029 /10 /1 A D 33 C D191 F-H 41 KCWR 7.09.2010 NACZ. NR 6 KUBEK

/10 /2 C D 33 C D191 F-H 7 KCWR 7.09.2010/10 /3 B D 33 C D191 F-H 45 7.09.2010/10 /4 B D 33 C D191 H-I 3 8.09.2010

30 /10 /1 A D 35 D198 B-D 6 KCWR 8.09.201031 /10 /1 B D 44 A /1 D193 B 4 28.08.2010

/2 B D 44 A /2 D193 B 1 28.08.2010


/3 B D 44 A /3 D193 B 8 28.08.2010/4 B D 44 A /4 D193 B 12 28.08.2010

32 /10 /1 B D 43 /1 B 3 28.08.2010/4 B D 43 /4 B 4 28.08.2010

33 /10 /1 B D 44 A D193 W.A 18 28.08.201034 /10 /1 A D 25 C D46 W.C 1 KCWR 19.08.2010

/10 /2 B D 25 C D46 W.C 4 19.08.2010/10 /3 B D 25 C D46 I-K, W.B 5 19.08.2010/10 /4 B D 25 C D46 26 12.08.2010/10 /5 B D 25 C D46 6 20.08.2010/10 /6 A D 25 C D46 1 KCWR 20.08.2010

35 /10 /1 B D 23 D D124 I-J 4 23.08.2010/10 /2 B D 23 D D124 I-J 12 23.08.2010/10 /3 B D 23 D D124 W.D 6 24.08.2010/10 /4 B D 23 D D124 W.A 4 24.08.2010/10 /5 B D 23 D D124 6 23.08.2010

36 /10 /1 B D 53 B D195 F-G 90 3.09.2010/2 B D 53 B D195 F-G 66 3.09.2010

37 /10 /1 B D 25 A D8 E-F 12.08.201038 /10 /1 B C 84 C158 H-I 13 8.07.201039 /10 /1 A D 68 D D216 F-G 2 PRAHIST 7.10.2010

/2 A D 68 D D216 D-F 1 PRAHIST 7.10.2010/3 A D 68 D D216 D-F 2 PRAHIST 6.10.2010/4 B D 68 D D216 D-F 7 6.10.2010/5 B D 68 D D216 B-D 2 7.10.2010/6 B D 68 D D216 F-G 7 7.10.2010/7 B D 68 D D216 D-F 13 7.10.2010

40 /10 /1 B D 68 D D215 B-D 5 7.10.2010

Ceram Kości Krzem Inne316 944 29 0

XIII.3 INWENTARZ PRÓBEK

Nr inw Symbol Ha Ar Ćw Ob. Wm Data UWAGI1 /10 Z-Pal C 83 C C177, cz.B H-J najniższe ciemne2 /10 Z-Pal C 84 C158, cz.B B-C; W.A Nr inw.3/113 /10 Z-Pal D 8 B D51, cz.D B-C4 /10 Z-Pal D 8 C D51, cz.B J-K 30.07.2010 Nr inw.8/115 /10 Z-Pal D 8 C D11, cz.B J-K 30.07.2010 Nr inw.7/116 /10 Z-Pal D 28 D D27, cz.B B-C; W.A 22.07.2010 Nr inw.1/117 /10 Z-Pal D 77 A,B D92, cz.B B-C; W.A 30.07.2010 Nr inw.9/118 /10 Z-Pal D 80 A D78, cz.B B-C; W.A 30.07.2010 Nr inw.4/119 /10 Z-Pal D 87 B D88, cz.B B-C; W.A 30.07.2010 Nr inw.11/11

10 /10 Z-Pal D 88 A D84, cz.B B-C; W.A 30.07.2010 Nr inw.5/1111 /10 Z-Pal D 89 A D83, cz.B B-C; W.A 30.07.2010 Nr inw.10/1112 /10 Z-Pal D 90 A D67, cz.B B-C; W.A 30.07.2010 Nr inw.6/1113 /10 Z-Pal D 22 D139 B-D; W.A14 /10 Z-Pal D 22 D139 W.C15 /10 Z-Pal D 22 D161 B-D; W.A z „dołka”16 /10 Z-Pal D 22 D161 F-G; W.C17 /10 Z-Pal D 23 D124 B-D; W.A 24.08.201018 /10 Z-Pal D 23 D124 J-Dna; W.D19 /10 Z-Pal D 23 D126 B-D; W.A20 /10 Z-Pal D 23 D130 B-D; W.A z „dołka”21 /10 Z-Pal D 23 D131 B-D; W.A z „dołka”22 /10 Z-Pal D 23 D131 G-H?; W.C23 /10 Z-Pal D 25 D8 E-F 2.08.201024 /10 Z-Pal D 25 D43 D-E25 /10 Z-Pal D 25 D43 F-G świadek E26 /10 Z-Pal D 25 D43 J-K27 /10 Z-Pal D 25 D44 B-C28 /10 Z-Pal D 25 D45 F-G; W.C29 /10 Z-Pal D 25 D45 I-K w.szara ze żwirem30 /10 Z-Pal D 25 D46 E-F31 /10 Z-Pal D 25 C D46, cz.C I-J 12.08.201032 /10 Z-Pal D 25 A D47, cz.A K-M; W.E 20.08.201033 /10 Z-Pal D 25 A D47, cz.A O-R; W.G 20.08.201034 /10 Z-Pal D 25 D48 F-G świadek E35 /10 Z-Pal F 13 D F6, cz.B D-E; W.A 22.07.2010 Nr inw.2/1136 /10 Z-Pal C 99 C C180 Z NACZYNIA Z KRYZĄ37 /10 POLEPA D 68 D D216 D-F 7.10.201138 /10 Z-Pal D 68 D D215 D-F 7.10.2011

XIII.3 INWENTARZ PRÓBEK

39 /10 POLEPA D 68 D D215 D-F 7.10.201140 /10 Z-Pal D 68 D D216 D-F 7.10.201141 /10 POLEPA D 23 C D124 W.A 24.08.201042 /10 POLEPA C 83 C C177 W.A 23.08.201043 /10 C14 C 99 C C180 D-F 26.08.201044 /10 POLEPA C 99 C C180 D-F 26.08.201045 /10 POLEPA C 99 C C180 D-F 26.08.201046 /10 C14 C 99 C C180 D-E, W.B 2.09.201047 /10 POLEPA D 25 B D47,cz B K-L 10.08.201048 /10 C14 D 25 B D53 L-M 22.07.2010

XIII.4 INWENTARZ OBIEKTÓW

Lokalizacja

Funkcja Wypełnisko

Wymiary obiektu Przekrój Materiały

Datowanie

Ha Ar Ćw Nr rys. Dł Szer Głb poziomy pionowy cer. pol. inne

158 C 84 1-8 - - jama odpadowa 3-warstwowe 2,66 2,85 0,96 owalny nieckowaty - - - - - brak

159 C 94 B 11, 13 - - jama A – pg 23-52 0,88 0,87 0,34 okrągły nieregularny - - - - - brak

160 C 94 C 11, 13 - - dół posłupowy A – pg 23-52 Ka 0,57 0,32 0,24 nieckowaty - - - - - brak

161 C 86 C 30, 32, 36 - - dół posłupowy A – pg 00/22 0,39 0,36 0,14 owalny nieckowaty - - - - - brak

162 C 86 A 36-38 - - studnia ??? A – pg 00/22 0,68 0,67 1,45 okrągły walcowaty - - - - - brak

163 C 86 A 34-36 - - jama 2 -warstwowe 1,44 0.90 0.70 nieckowaty - - - - - brak

164 C 88 C 52, 54 - - dół posłupowy A – gs 33/22 0,36 0,30 0,16 okrągły nieckowaty - - - - - brak

165 C 96 C 38, 40 - - dół posłupowy 1-warstwowe A – pg 22//01 0,30 0,30 0,12 nieregularny nieregularny - - - - - brak

Nr ob.

Nr zdj. plan.

Nr zdj. prof.

krzem.

metale

ABCD

A – pg 00/23; B – pg 23/81; C – p

33//gc 81

1-warstwowe jednolite


wydłużony owal



A – pg 00/22; B – 22/gs 02

wydłużony owal



166 C 100 C 68, 70 - - dół posłupowy A – gs 32//33 0,35 0,36 0,16 owalny nieckowaty - - - - - brak

167 C 86 A 30-31 - - jama A – pg 33//00 0,78 0,36 0,14 nieckowaty - - - - - brak

168 C 90 D 65, 67 - - dół posłupowy A – gs 32 0,41 0,36 0,26 owalny nieckowaty - - - - - brak

169 C 80 A brak - - naturalny - - - - - - - - - - - -

170 C 70 B - - - - - - - - - - - - - -

171 C 80 B 60, 61, 64 - - jama 2 -warstwowe 1,15 0,90 0,17 nieregularny nieregularny - - - - - brak

172 C 80 D brak - - - - - - - - - - - - - -

173 C 97 C 259,261 jama pg 23/03 0,70 0,52 0,26 nieregularny nieckowaty - - - - - brak

174 C 97 A 258 - - - - - - - - - - - -

175 C 87 D 256 - - - - - - - - - - - -



wydłużony owal


zweryfikowany negatywnie

A – p 31; B – pg 33/gs 03






176 C 95 D 250,252 jama 2-warstwowe 1,02 1,04 0,38 nieregularny nieregularny - - - - - brak

177 C 83 C jama odpadowa 5-warstwowe 2,08 1,98 1,02 okrągły walcowaty 2 KCWR

178 C 93 D 215,217 dół posłupowy 1-warstwowe A - pg 22/21 0,24 0,22 0,08 okrągły nieckowaty - - - - - brak

179 C 92 D - - - - - - - - - - - -

180 C 99 C obiekt kultowy 4-warstwowe 1,61 1,56 0,44 okrągły walcowaty 73 27 KPL

181 C 99 C 272,275 jama 2-warstwowe 2,08 1,08 0,28 nieregularny nieregularny - - - - - brak

182 C 85 C 246,248 dół posłupowy A - gs 23/gc 81 0,30 0,28 0,07 okrągły nieckowaty - - - - - brak

183 C 85 245,248 jama odpadowa 4-warstwowe 2,22 1,45 0,96 nieckowaty - - - - - brak

A - gs 23//00; B - pg 31-32/03

210,212,213

A - gs 00-23/Z; B - gs 81; C - gs 32-

gs 81; D - gs 00//gs 31-81; E -

gc 31


272,274,276

A - gs 23/gs51; B - gs 23//00-P-W;

C - gs 33-P; D - gs 22-32

4 przedmioty kościane oraz

liczne fragmenty

A - gs 00/52; B - gs 52


B D

A - gs 23//gc 02; B - gs 00// gc 02; C - gs 02; D - gs

32/ gc 02

wydłużony owal


184 C 85 D 247,248 dół posłupowy A - gs 23/gc 03 0,34 0,34 0,21 okrągły nieckowaty - - - - - brak

1 D 4 C 16-18 - - dół posłupowy A – p 22 0,44 0,38 0,11 okrągły nieckowaty - - - - - brak

2 D 4 C 16, 18 - - dół posłupowy A – p 22 0,34 0,34 0,15 okrągły nieckowaty - - - - - brak

3 D 4 D 17, 18 - - dół posłupowy A – p 22 0,26 0,24 0,13 okrągły nieckowaty - - - - - brak

4 D 4 D 17, 18 - - dół posłupowy A – p 32/22 0,32 0,36 0,13 okrągły nieckowaty - - - - - brak

5 D 14 D 20, 23 - - jama A – pg 21-52 0,56 0,47 0,26 owalny nieckowaty - - - - - brak

6 D 24 B 25, 28 - - jama A – pg 33-32 1,14 0,68 0,13 owalny nieregularny - - - - - brak

7 D 16 C 44, 46 - - dół posłupowy A – pg 22-gs 32 0,38 0,40 0,07 owalny nieckowaty - - - - - brak

8 D 25 A - - jama zasobowa 2-warstwowe 2,10 1,85 0,52 nieregularny nieckowaty 185 KCWR









191-197,404,4

06

A - gs 03-23; B - gs 23/52


9 D 26 C 49, 51 - - jama A – gs 21/81 0,75 0,38 0,12 nieckowaty - - - - - brak

10 D 6 D 41, 43 - - dół posłupowy A – pg 23 – ka 0,70 0,70 0,10 okrągły nieckowaty - - - - - brak

11 D 8 C - - jama 4-warstwowe 2,45 2,55 0,98 owalny nieregularny - - - - - brak

12 D 18 D 187, 191, - - dół posłupowy A – gs 22/53 0,47 0,48 0,10 okrągły nieckowaty - - - - - brak

13 D 18 D 187, 191 - - dół posłupowy A – gs 22/53 0,46 0,48 0,18 okrągły nieckowaty - - - - - brak

14 D 18 D - - - - - - - - - - - - - - -

15 D 18 D - - - - - - - - - - - - - - -

16 D 19 C 281,283 - - jama A - gs 03-52 1,29 1,06 0,28 nieregularny nieregularny - - - - - brak

17 D 28 B 180, 183 - - dół posłupowy A – gs 52//81 0,38 0,39 0,16 okrągły nieckowaty - - - - - brak


wydłużony owal


188, 197, 199, 203, 204, 206,

207

A – pgz 33; B – pg 32/02; C – gs

32/03; D – gs 33/03











21 D 28 B 180, 183 - - dół posłupowy A – gs 21/81 0,46 0,47 0,21 okrągły nieckowaty - - - - - brak

22 D 28 D 182, 183 - - dół posłupowy A – gs 52//81 0,54 0,51 0,15 okrągły nieckowaty - - - - - brak



25 D 28 D 182, 183 - - dół posłupowy A – gs 51-81 0,22 0,19 0,09 okrągły nieckowaty - - - - - brak

26 D 28 D - - dół posłupowy A – gs 52//81 0,36 0,34 0,18 okrągły nieckowaty - - - - - brak









180, 182, 183



27 D 28 D - - jama A – 21-61-Ka-P 1,04 1,99 0,14 nieregularny nieregularny - - - - - brak

28 D 28 C 181, 183 - - dół posłupowy A – 81/52 0,33 0,31 0,07 okrągły nieckowaty - - - - - brak

29 D 28 C 181, 183 - - dół posłupowy A – 81-52 0,31 0,31 0,07 okrągły nieckowaty - - - - - brak

30 D 28 C 179, 183 - - dół posłupowy A – 81//21 0,12 0,22 0,07 okrągły nieckowaty - - - - - brak

31 D 28 A 179, 183 - - dół posłupowy A – gs 81/22 0,18 0,18 0,06 okrągły nieckowaty - - - - - brak

32 D 28 A 179, 183 - - dół posłupowy A – gs 81/22 0.18 0,20 0,06 okrągły nieckowaty - - - - - brak

33 D 28 A 179, 183 - - dół posłupowy A – 52/81 0,38 0,36 0,08 okrągły nieckowaty - - - - - brak

34 D 30 A 81, 83 - - dół posłupowy A – gs 22 0,42 0,40 0,14 okrągły nieckowaty - - - - - brak

35 D 20 C - - jama A – gs 00//23 1,80 1,70 0,58 owalny nieckowaty - - - - - brak

182, 183,286









74, 75, 78, 79, 80



36 D 10 C 71, 73 - - dół posłupowy A – pg 22//81 0,32 0,49 0,19 owalny nieckowaty - - - - - brak

37 D 18 A 188, 191 - - dół posłupowy A – gs 22/53 0,48 0,51 0,10 owalny nieckowaty - - - - - brak

38 D 18 A - - jama A – zpg 23//02 1,19 1,50 0,40 nieckowaty - - - - - brak

39 D 8 C 195, 206 - - jama A -pg 51 0,70 0,85 0,14 owalny nieckowaty - - - - - brak

40 D 18 A - - jama A – gs 22/53 0,82 1,26 0,37 nieregularny - - - - - brak

41 D 18 B - - jama A – gs 22/53 0,66 0,93 0,28 nieckowaty - - - - - brak

42 D 25 - - jama 4-warstwowe 3,50 2,86 1,44 nieregularny nieckowaty - - - - - brak

43 D 25 - - jama 5-warstwowe 2,20 2,00 1,56 nieregularny nieckowaty - - - - - brak

44 D 25 C - - jama A - pg 00//ka 1,90 1,47 0,35 nieckowaty - - - - - brak



188, 194, 199, 206


wydłużony owal


188, 191, 194


wydłużony owal

189-191, 195


wydłużony owal

AB

381-383,385-

390-397,402-403,406

A - pg 00//Ka; B - pg 00-23; C - gs

53/23; D - gs 31/03

BD

47,49,391-397,401-

402

A - pg 00//Ka; B - pg 00-23//Ka-P-

W; C - pg 00; D - pg 23//03; E - gs

31-32/gc 03

391-394,401,4

05


wydłużony owal


45 D 25 - - jama 4-warstwowe 2,20 1,27 1,01 owalny nieckowaty - - - - - brak

46 D 25 - - jama zasobowa 3-warstwowe 3,20 3,00 1,31 nieregularny nieckowaty 2 KCWR

47 D 25 - - jama zasobowa 15-warstwowe 4,37 3,10 2,00 nieregularny nieregularny 51 KCWR

48 D 25 - - jama 3-warstwowe 1,65 0,67 0,86 nieckowaty - - - - - brak

49 D 25 B - - jama A - gs 32 0,50 0,34 0,14 nieckowaty - - - - - brak

50 D 28 D 82, 83 - - dół posłupowy A – gs 52/81 0,36 0,37 0,11 okrągły nieckowaty - - - - - brak

51 D 8 C - - jama A – pg 33-22 1,02 4,80 0,72 nieregularny nieckowaty - - - - - brak

AC

391-397,404,4

05

A - pg 23-53; B - pg 00-23/Ż-Ka; C - pg 32/gs 03-Ż-Ka; D - gs 31//81

ABCD

391-397,401-

406

A - pg 00//ka; B - pg 00-23; C - gs

32-33//gc03

AB

391-400,402-

404

A - pg 00//Ka; B - pg 00-23; C - pg

00-23; D - gs 31//03-Z; E - gs

00/23; F - gs 22/32; G - gs 33-

23; H - gs 00-23; I - gs 31/02; J - gs 02; K - gs 02; L – gs 03-52; M - gs 31/02; N - gs 32-33; O – gc 31//02

BD

391-396,401-

402,

A - pg 00//ka; B - pg 00/23-P-W; C -

pg 33

wydłużony owal

394,395,402


wydłużony owal


194, 197, 199,

200,413-421

wchodzi w profil-obiekt

w trakcie eksploracji


52 D 18 A - - jama A – zpg 33-32 0,81 0,88 0,58 nieregularny nieckowaty - - - - - brak

53 D 8 C - - jama 3-warstwowe 1,40 1,66 1,08 nieregularny nieregularny - - - - - brak

54 D 90 139-141 - - jama A – gs 22-51 0,82 1,06 0,24 nieregularny nieckowaty - - - - - brak

55 D 90 D - - jama A – gs 22-51 0,87 0,89 0,10 owalny nieckowaty - - - - - brak

56 D 90 B 138, 141 - - jama A – gs 22-51 1,01 1,42 0,09 owalny nieckowaty - - - - - brak

57 D 90 A 137, 141 - - jama A – gs 22-51 0,57 0,59 0,15 owalny nieckowaty - - - - - brak

58 D 90 A 137, 141 - - dół posłupowy A – gs 22-51 0,38 0,43 0.08 owalny nieckowaty - - - - - brak

59 D 90 C 139, 141 - - dół posłupowy A – gs 22-51 0,31 0,33 0,06 owalny nieckowaty - - - - - brak


197, 199, 206


193, 194, 196-202, 204, 206

A – pg z 33//03//W ; B – gs 02//81//wW ; C –

gs 33/03//W-P

CD


138, 140, 141









62 D 90 C brak - - - - - - - - - - - - - -

63 D 90 A 137, 141 - - jama A – gs 22-51 1,07 1,70 0,23 nieregularny nieregularny - - - - - brak

64 D 90 - - jama A – gs 22-51 0,89 1,11 0,21 nieckowaty - - - - - brak

65 D 90 A 137 - - dół posłupowy A – gs 22-51 0,45 0,58 - zniszczony - - - - - brak

66 D 90 A 137,141 - - dół posłupowy A – gs 22-51 0,77 0,87 0,37 nieregularny - - - - - brak

67 D 90 A - - jama A – gs 22-51 1,96 3,60 0,62 nieregularny nieckowaty - - - - - brak

68 D 90 C brak - - - - - - - - - - - - - -

69 D 90 C brak - - - - - - - - - - - - - -




AB

137, 138, 141


wydłużony owal


wydłużony owal


wydłużony owal

137, 141, 148










75 D 89 A 147, 151 - - jama A – gs 22-51 0,84 1,33 0,28 nieregularny nieckowaty - - - - - brak

76 D 88 A 143, 146 - - dół posłupowy A – gs 22-51 0,50 0,63 0,17 owalny nieckowaty - - - - - brak

77 D 88 B 143, 146 - - dół posłupowy A – gs 22-51 0,47 0,57 0,10 owalny nieckowaty - - - - - brak

78 D 80 A - - dół posłupowy A – gs 22-51 0,69 1,1 0,12 nieckowaty - - - - - brak









132, 133, 136


wydłużony owal







84 D 88 A 155, 157 - - dół posłupowy A – gs 22-51 0,39 0,59 0,23 nieckowaty - - - - - brak



87 brak - - - - - - - - - - - - - -







wydłużony owal





88 D 87 B 155, 157 - - jama A – gs 22-51 0,99 1,17 0,44 nieregularny nieckowaty - - - - - brak

89 brak - - - - - - - - - - - - - -

90 D 77 D 161, 162 - - dół posłupowy A – gs 22-51 0,36 0,41 0,09 owalny nieckowaty - - - - - brak


92 D 77 C 161, 162 - - jama A – gs 22-51 0,82 1,39 0,65 nieckowaty - - - - - brak




96 D 76 B brak - - - - - - - - - - - - - -






wydłużony owal







98 D 76 A 166, 170 - - jama A – gs 22-51 0,73 0,95 0,08 nieregularny - - - - - brak

99 D 86 D 171, 173 - - dół posłupowy A – gs 22-51 0,42 0,55 0,10 nieregularny - - - - - brak


101 D 80 D brak - - - - - - - - - - - - - -

102 D 25 B - - - - - - - - - - - - - -

103 D 8 C 203 - - jama A – gs 33 0,48 0,48 brak owalny zniszczony - - - - - brak

104 D 75 B 175, 178 - - dół posłupowy A – gs 52 0,37 0,38 0,08 owalny nieckowaty - - - - - brak




wydłużony owal


wydłużony owal








106 D 85 A 200,208 - - jama A – gs 23-53 1,10 1,16 0,14 owalny nieregularny - - - - - brak

107 D 25 B jama 2-warstwowe 1,95 1,35 0,92 nieregularny nieckowaty - - - - - brak

108 D 15 - - - - - - - - - - - -

109 D 15 - - - - - - - - - - - -

110 D 15 C 381,384 jama A - gs 52-22 1,41 0,78 0,16 nieregularny nieckowaty - - - - - brak

111 D 5 B 253,255 dół posłupowy A - gs 23//03 0,37 0,36 0,15 owalny nieckowaty - - - - - brak

112 D 15 - - - - - - - - - - - -

113 D 15 - - - - - - - - - - - -

114 D 15 - - - - - - - - - - - -


391-397,401,4

02

A - pg 00//Ka; B - gs 03-22

A B C D

379-382,384





A C

379,381,384


A C

379,381,384


A C

379,381,384



115 D 17 D 263 - - - - - - - - - - - -

116 D 17 A 262 - - - - - - - - - - - -

117 D 27 - - - - - - - - - - - -

118 D 27 C jama A - gs 52 0,66 0,44 0,28 nieregularny nieckowaty - - - - - brak

119 D 27 C jama A - gs 52/gs 03 0,60 0,46 0,29 nieregularny nieckowaty - - - - - brak

120 D 7 418,421 dół posłupowy A - gs 23-03 0,47 0,30 0,10 owalny nieckowaty - - - - - brak

121 D 25 D 394-395 jama A - pg 00/23-P-W 0,72 0,72 brak owalny zniszczony - - - - - brak

122 D 7 B jama A - gs 22//03 0,56 0,51 0,34 owalny walcowaty - - - - - brak

123 D 7 418,412 jama A - gs 22/03 0,53 0,50 0,22 owalny nieckowaty - - - - - brak



ACD

265,267,268


267,269,270


267,269,270


B D



418,419,421


B D



124 D 23 C 239,241 jama zasobowa 4-warstwowe 1,30 0,98 0,91 nieregularny 4 KCWR

125 D 23 B 2-warstwowe 2,72 2,42 0,40 nieregularny nieregularny 9 KCWR

126 D 23 C 239,241 dół posłupowy A - gs 23-32 0,92 0,84 0,35 owalny nieckowaty - - - - - brak

127 D 23 - - - - - - - - - - - -

128 D 23 A 237,241 dół posłupowy A - gs 22//Z 0,71 0,51 0,08 nieregularny nieckowaty - - - - - brak

129 D 23 C dół posłupowy 2-warstwowe 0,67 0,64 0,38 owalny nieckowaty - - - - - brak

130 D 23 C dół posłupowy 4-warstwowe 0,96 0,84 0,65 owalny walcowaty - - - - - brak

131 D 23 A 237,241 dół posłupowy 3-warstwowe 0,81 0,68 0,73 owalny walcowaty - - - - - brak

132 D 23 C 239,241 dół posłupowy 2-warstwowe 1,02 0,76 0,19 nieregularny - - - - - brak

A - gs 23/52; B - gs 23-Z; C - pg 31-81/Z; D - gs

00/23

wydłużony owal

238,241,242

Wyrobisko żwiru ???

A - gs 53-Z; B - gs 00-23/Z




235,236,239

A - gs 00-53; B - gs 32/22-Z

235,239,241

A - gs 00/23; B - gs 32; C - gs 81/03; D - gc

32/31

A - gs 00/23; B - gs 81/03; C - gs

22-32

A - gs 52/03-Z; B - gs 31/21-Z

wydłużony owal


133 D - - - - - - - - - - - -

134 D - - - - - - - - - - - -

135 D 23 D 241 jama A - pg 22-51 1,77 1,24 0,08 nieregularny - - - - - brak

136 D 23 A 237,241 dół posłupowy 2-warstwowe 0,46 0,38 0,19 owalny nieckowaty - - - - - brak

137 D 13 D jama A - gs 23//03 0,70 0,54 0,12 nieckowaty - - - - - brak

138 D 22 D 235,236 dół posłupowy A - gs 52-00 0,58 0,42 0,11 nieckowaty - - - - - brak

139 D 22 D 235,236 dół posłupowy 3-warstwowe 0,86 0,52 0,61 walcowaty - - - - - brak

140 D 13 C 231,233 dół posłupowy A - gs 23-53 0,55 0,56 0,08 owalny nieregularny - - - - - brak

141 D 13 C 231,241 dół posłupowy A - gs 23//Z 0,48 0,46 0,12 okrągły nieckowaty - - - - - brak




wydłużony owal

A - gs 00/23; B - gs 33//81-Z

232,233,238


wydłużony owal


wydłużony owal

A - gs 00-23; B - gs 22-32/Z; C - gc

31//02

wydłużony owal




142 D 13 C 231,233 dół posłupowy A - gs 23 0,66 0,48 0,33 owalny nieckowaty - - - - - brak

143 D 13 C 231,233 dół posłupowy 2-warstwowe 0,50 0,48 0,51 okrągły nieregularny - - - - - brak

144 D 13 C 231,233 dół posłupowy A - gs 23 0,62 0,49 0,10 owalny nieckowaty - - - - - brak

145 D 13 dół posłupowy 2-warstwowe 0,75 0,64 0,27 owalny nieckowaty - - - - - brak

146 D 13 dół posłupowy A - pg 23/gs 03 0,82 0,70 0,18 owalny nieregularny - - - - - brak

147 D 13 A 229,233 dół posłupowy A - gs 23/03 0,35 0,36 0,06 okrągły nieckowaty - - - - - brak

148 D 13 229-233 dół posłupowy A - pg 00-23 0,92 0,88 0,18 owalny nieregularny - - - - - brak

149 D 13 C 231,233 dół posłupowy 2-warstwowe 0,60 0,55 0,33 owalny nieregularny - - - - - brak



A - gs 00-53; B - gc 31/81


AC

229,231,233

A - gs 23-53/Z; B - pg 31-32/Z

A B

229,230,233



A B C D


A - gs 00-53/Z; B - pg 32-33/Z



151 D 13 C 231,233 dół posłupowy A - gs 23/Z 0,63 0,53 0,13 owalny nieckowaty - - - - - brak

152 D 3 223-225 jama A - pg 22 0,32 0,28 0,08 owalny nieregularny - - - - - brak

153 D 3 A 221,225 jama A - pg 23/00-Z 0,76 0,82 0,11 owalny nieregularny - - - - - brak

154 D 3 B 222,225 dół posłupowy A - pg 23 0,29 0,29 0,06 okrągły nieregularny - - - - - brak

155 D 3 D 224 - - - - - - - - - - - -

156 D 2 B 218,220 jama A - gs 22 0,86 0,76 0,18 owalny nieckowaty - - - - - brak

157 D 2 - - - - - - - - - - - -

158 D 12 D 227,228 dół posłupowy A - gc 23-81 0,42 0,36 0,12 owalny nieckowaty - - - - - brak

159 D 12 D 227,228 dół posłupowy A - gs 23/81 0,85 0,64 0,10 owalny nieckowaty - - - - - brak


C D










160 D 12 D 227,228 dół posłupowy 2-warstwowe 0,56 0,52 0,17 owalny nieckowaty - - - - - brak

161 D 22 B 234,236 dół posłupowy 3-warstwowe 0,76 0,62 0,66 nieregularny walcowaty - - - - - brak

162 D - - - - - - - - - - - -

163 D 22 D 235,236 dół posłupowy A - gs 23/Z 0,30 0,27 0,19 okrągły nieckowaty - - - - - brak

164 D 12 B 226 - - - - - - - - - - - -

165 D 29 C 286,288 dół posłupowy A - gs 03-52 0,30 0,30 0,08 okrągły nieckowaty - - - - - brak


167 D 29 C 286,288 dół posłupowy A - gs 22/03 0,35 0,24 0,06 owalny nieckowaty - - - - - brak


A - pg 23-53; B - gs 23-32/Z

A - gs 00/23; B - gs 21-81; C - gs

22-32









169 D 29 C 311,314 jama A - gc 51 1,13 0,83 0,49 nieregularny nieckowaty - - - - - brak

170 D 29 A 284,288 dół posłupowy A - gc 03-81 0,24 0,24 0,04 okrągły nieckowaty - - - - - brak

171 D 29 A 284 dół posłupowy 1-warstwowe A - gc 03-52 0,23 0,23 0,13 okrągły nieckowaty - - - - -

172 D 29 A jama A - gs 03-52 1,48 0,82 0,14 nieregularny nieregularny - - - - - brak

173 D 29 C 286,288 dół posłupowy A - gc 03-81 0,27 0,22 0,08 owalny nieckowaty - - - - - brak

174 D 19 C 281,283 jama 2 warstwowe 1,82 1,60 0,60 owalny nieckowaty - - - - - brak

175 D 29 A 284,288 dół posłupowy A - gs 03/52 0,32 0,30 0,08 nieregularny nieckowaty - - - - - brak


177 D 19 A 280,283 dół posłupowy A - gs 03-21 0,49 0,37 0,22 owalny nieckowaty - - - - - brak



281,284,288



A - gs 53; B - gs 03-21





178 D 19 C jama A - gs 03-52 0,59 0,51 0,06 owalny nieckowaty - - - - - brak

179 D 19 C 281,283 jama A - gs 03-52 2,02 1,66 0,13 nieregularny nieregularny - - - - - brak

180 D 19 C 281,283 - - - - - - - - - - - -

181 D 19 A jama A - gs 03-52 0,96 0,48 0,15 nieregularny nieckowaty - - - - - brak

182 D 19 A 280,283 dół posłupowy A - gc 03-81 0,37 0,34 0,06 owalny nieckowaty - - - - - brak

183 D 29 D 284,288 jama A - gs 03-52 0,76 0,71 0,16 owalny nieckowaty - - - - - brak

184 D 9 B 277,279 jama A - gs 00-22 1,14 0,96 0,18 owalny nieckowaty - - - - - brak

185 D 33 A 366,370 dół posłupowy 2-warstwowe 1,06 0,60 0,28 walcowaty - - - - - brak

186 D 33 A 366,370 dół posłupowy A - gs 22 0,40 0,39 0,24 owalny nieckowaty - - - - - brak

280,281,283




280,282,283





A - gs 33; B - gs 21-81

wydłużony owal



187 D 33 366-370 jama A - gs 53//03 1,58 1,07 0,18 owalny nieckowaty - - - - - brak

188 D 33 jama odpadowa 4-warstwowe 4,94 2,78 0,64 nieregularny nieregularny 57 KCWR

189 D - - - - - - - - - - - -

190 D 34 jama odpadowa A - gs 00/23 3,46 1,25 0,42 nieckowaty 26 KCWR

191 D 43 B 369-373 jama odpadowa 5-warstwowe 2,96 1,60 0,89 nieregularny nieregularny 96 KCWR

192 D 34 C 352,355 dół posłupowy 0,23 0,22 0,12 okrągły nieckowaty - - - - - brak

193 D 44 A jama 2-warstwowe 2,45 1,27 0,21 owalny nieckowaty - - - - - brak

194 D 54 A 359,361 dół posłupowy A - gs 53//02 0,50 0,39 0,16 owalny nieckowaty - - - - - brak

195 D 53 B jama odpadowa 6-warstwowe 1,65 1,97 0,97 owalny walcowaty - - - - - brak

A B C D


C D

368-372,376

A - gs 00/23; B - gs 53; C - gs 03//52; D - gs

53//00


A C

369,351,352,354,35

5


wydłużony owal

A - gs 00/23; B - gs 22-gc22; C - gs 00-23;D - gs 22/gc 02; E - gs 31//22


A - gs 23-33//gc 02

352,356,358

A - gs 23//03; B - gs 03-23


359,362,364,365

A - gs 00/23; B - gs 23-Ka; C - gc

02; D - gs 32//gc03; E - gs 00/32; F - gc 31


196 D 35 C jama odpadowa A - gs 00/23 2,25 1,30 0,42 nieckowaty 1 KCWR

197 D 35 C jama odpadowa A - gs 00/23 1,30 1,30 0,32 owalny nieckowaty 3 KCWR



200 D 35 A jama odpadowa A - gs 00/23 1,60 1,28 0,33 nieregularny nieckowaty 10 KCWR

201 D 58 D jama odpadowa 4-warstwowe 1,86 1,56 0,34 owalny walcowaty 2 KCWR

202 D 49 jama 3-warstwowe 2,81 2,38 brak owalny - - - - - brak

203 D 39 B 312,314 jama A - pg 51 1,07 0,64 0,25 nieckowaty - - - - - brak

204 D 39 A 311,314 dół posłupowy A - gc 03-51 0,52 0,45 0,10 owalny nieckowaty - - - - - brak

408,411-412


wydłużony owal

408,411,412


A C

407,408,410,412


wydłużony owal

A C

407,408,410-412


wydłużony owal

407,410,412


328,330,331

A - gs 00//23; B - gs 23-51; C - gs 23//03; D - gc 81

A C D

315,317-321

A - gs 22-32; B - gs 22-32/gc 03; C

- gc 51

nieckowaty (częściowo zniszczony)


wydłużony owal



205 D glinianka A - gs 00//23 16,00 32,20 0,50 nieregularny nieregularny 6 - - - - KCWR

206 D 38 C - - - - - - - - - - - -

207 D 39 A 311 - - - - - - - - - - - -

208 D 59 D 322,324 jama A - gs 03//51 0,44 0,37 0,16 owalny nieckowaty - - - - - brak

209 D 59 D 322,324 jama A - gs 03/51 0,64 0,52 0,09 owalny nieckowaty - - - - - brak

210 D 50 D 303,304 jama A - gs 00//03 1,14 0,98 0,30 owalny nieckowaty - - - - - brak

211 D 40 D dół posłupowy A - gs 33/03 0,36 0,33 0,13 owalny nieckowaty - - - - - brak


213 D 60 A 305,307 jama A - gc 03//51 0,55 0,51 0,08 owalny nieckowaty - - - - - brak

45-47,55-57

333,335-336,338,340,341,343,346-349,

450-452







297,299,301





214 D 70 A 308,310 jama A - gc 03-51 0,64 0,48 0,16 owalny nieckowaty - - - - - brak

215 D 68 D Palenisko ??? 4-warstwowe 1,70 1,90 0,40 owalny nieckowaty - - - - - brak

216 D 68 D Palenisko ??? 4-warstwowe 2,30 2,40 0,60 owalny nieckowaty 5 - - - - Prahistoria

217 D 67 C jama 1-warstwowe A – gs 23-33 0,76 1,10 0,05 okrągły nieckowaty - - - - - brak

218 D 64 B jama odpadowa 3-warstwowe 1,56 2,00 0,50 owalny nieckowaty - - - - - brak

219 D 64 jama odpadowa 3-warstwowe 2,60 2,80 0,76 okrągły nieckowaty - - - - - brak

220 D 64 A 453, 458 jama odpadowa 1-warstwowe A - gs 00-22 0,78 0,86 0,16 okrągły nieckowaty - - - - - brak

1 E brak - - - - - - - - - - - - - -


441, 443, 445

A – gs 23-33; B – gs 32//81; C – gs

81//32; D – gs 33-p

441, 443, 444, 445

A – gs 00-23/p; B – gs 81//21; C – gs 23-p; D – gs 00/23

446, 447, 449

454, 456, 457, 458

A – gs 00-23; B – gs 22-gs81; C – gc

91//02

AB

453, 454, 456, 457,

458

A - gs 00-23; B – gs 03-33; C – gc

31/gc 02



2 E 73 A 95, 97, 98 - - jama A – 22//52 3,00 1,38 0,83 nieregularny nieregularny brak

3 E 93 brak - - - - - - - - - - - - - -

4 E 92 A 90, 92 - - dół posłupowy A – gs 22/02 0,50 0,49 0,20 owalny nieckowaty - - - - - brak

5 E 83 C brak - - - - - - - - - - - - - -

6 E 73 A 95, 97, 98 - - jama A – gs 22 0,43 1,05 0,84 nieregularny nieregularny brak

7 E 93 brak - - - - - - - - - - - - - -

1 F 12 D 109, 111 - - dół posłupowy A – pg 81//22 0,64 0,65 0,10 owalny nieckowaty - - - - - brak

2 F 33 C brak - - - - - - - - - - - - - -

3 F 44 C brak - - - - - - - - - - - - - -


wchodzi w profil-reszta obiektu poza

granicą inwestycji

AC





wchodzi w profil-reszta obiektu poza

granicą inwestycji

AC






4 F 13 C 112, 116 - - jama odpadowa A – pg 32-22 0,88 2,45 0,22 nieckowaty - - - - - brak

5 F 13 C - - jama odpadowa 2 -warstwowe 0,80 1,80 0,42 nieckowaty 1 KCWR

6 F 13 C - - jama odpadowa 2 -warstwowe 1,23 2,26 0,60 nieckowaty - - - - - brak

7 F 54 A 128, 130 - - dół posłupowy 1-warstwowe A – pg 33//gs 03 0,44 0,32 0,09 owalny nieckowaty - - - - - brak

8 F 13 D brak - - - - - - - - - - - - - -

9 F 53 B 121, 123 - - dół posłupowy 1-warstwowe A – pg 33//gs 03 0,32 0,29 0,11 owalny nieckowaty - - - - - brak

10 F 53 B 121, 123 - - dół posłupowy 1-warstwowe A – pg 33//gs 03 0,38 0,30 0,15 owalny nieckowaty - - - - - brak

11 F 61 D 294,296 dół posłupowy A - gs 33 0,38 0,33 0,15 owalny nieckowaty - - - - - brak

12 F 61 D 294 - - - - - - - - - - - -


wydłużony owal

112, 114, 116

A – pg 00/22; B – pg 00-22

wydłużony owal

112, 114, 116

A – pg 00/22; B – pg 00-22

wydłużony owal





13 F 41 C 291,293 dół posłupowy A - gs 22 0,30 0,26 0,13 owalny nieckowaty - - - - - brak

14 F 82 B 438, 440 dół posłupowy 3-warstwowe 0,39 0,52 0,38 owalny nieregularny - - - - - brak

15 F 82 B 438, 440 dół posłupowy A – GS 23/22 0,36 0,36 0,36 okrągły nieckowaty - - - - - brak

16 F 81 B 435, 437 dół posłupowy A – gs 22-51 0,40 0,41 0,08 okrągły nieckowaty - - - - - brak

17 F 71 B 425, 427 dół posłupowy A – gs 23//gs 03 0,30 0,35 0,14 owalny nieckowaty - - - - - brak

18 F 71 B 425, 427 dół posłupowy A – gs 23/gs 03 0,34 0,34 0,08 okrągły nieckowaty - - - - - brak

19 F 72 D 428, 430 dół posłupowy A – gs 22 0,46 0,46 0,2 okrągły nieckowaty - - - - - brak

20 F 72 D 428, 430 dół posłupowy A – gs 22 0,42 0,50 0,20 owalny nieckowaty - - - - - brak

21 F 62 C 422, 424 dół posłupowy A – gs 33/gs 03 0,30 0,34 0,08 owalny nieregularny - - - - - brak


A – gs 33//gs 03; B – gs 33//gs 03-p; C – gs 33-gs 33/21









22 F 73 A 431, 434 jama 2 -warstwowe 1,16 1,38 0,44 owalny nieregularny - - - - - brak

23 F 73 C 432, 434 dół posłupowy A – gs 22/gs 21 0,20 0,35 0,18 owalny nieckowaty - - - - - brak

24 F 73 C 432, 434 dół posłupowy A – gs 22/gs 21 0,20 0,36 0,17 owalny nieckowaty - - - - - brak

A – p 31//03; B – pg 33//03



4

kultura ceramiki wstêgowej rytej

kultura póŸnej ceramiki wstêgowej

kultura ³u¿ycka

pradzieje

nowo¿ytnoœæ

kultura pucharów lejkowatych

Przynale¿noœæ kulturowa obiektów:

12

5

151413

22

32

42

23

33

43

24

34

44

25

35

45

149

159

119

120

121122

123

157

158

155

156

144

143

138

139

140

142

141

136

137

100

101

134

135

145

146

147

148

150

160

154

152

153

151

166

167

168170

169

6059585756

66 67 68 69 70

8079787776

87

8897

98

99

100

101

93

92

96

95

89

90

91

94

117

118119

120

121122

137139

140 138

143

141

142

134

136

135

115

116

114

111

112

113

129

130

131

132

133

55545352

62 63 64 65

75747372

102

103

104

105

106

107

108 110109

124123

144

145

128

125

127

126

157148

154

156

155

147

149

150151

152153 146

6 7 8 9 10

16 17 18 19 20

26 27 28 29 30

4039383736

46 47 48 49 50

1

49

52

53

51

54

50

43

42

20

58

57

36

55 56

13

14

15

16

17

18

19

59

62 63

64

61

60

35

34

12

7576

73

74

72

71

80

78

79

77

2

12

3 4 5

151413

22

32

42

23

33

43

24

34

44

25

35

45

2

3

4

65

6667

68

70

69

3233

11

3738

39

40

21

22

23

5

6

8

7

44 46

45

47

48

24

25

27

26

28

29

9

31

10

81

85

84

86

8382

6059585756

66 67 68 69 70

8079787776

86 87 88 89 90

10099989796

13 40

87

90

89

91

9

1011

12

41

77

78

79

83

84

8

7

42

76

81

82

1

43

75

80

2

3

4

6

48

44

47

46

49

4585

167

166 165

164

162

163

55545352

62 63 64 65

75747372

82 83 84 85

95949392

101

102

109

105

108

103

104

106

120119

123

122

121

125

126

127

128

118

116

117

139

140

141

175

145144

142

143

114

115

113

155

132

133

153

154

159160

134161

174137

136

135

138

6 7 8 9

16 17 18 19

26 27 28 29

39383736

46 47 48 49

23

24

25

21

26

28

27

29

30

31

50

59

20

19

2233

32

51

52

64

17

18

34

56

55

53 54

16

14

15

38

39

35 36

57

58

74

73

86

37

157

173

171

172

170

168

169

60

62

61

6566

67

68 70

69

72

71

88

63

10

20

30

40

50

2

12

3 5

151413

22

32

42

23

33

43

24

34

44

25

35

45

93

111

112

129

147

146

156

94

110

9596

98

100

99

97

148

149

150

130

158

131

151 152

6059585756

66 67 68 69 70

8079787776

86 87 88 89 90

10099989796

9

10

11

12

14

15

13

16

1

2

3

4

5

6

7

8

48

49

50

51

36

3738

39

24

2325

2126

28

30

31

32

33

41

27

29

18

19

20

22

34

35

40

55545352

62 63 64 65

75747372

82 83 84 85

95949392

89

90

91

92

93

99

94

88

97

96

95

98

83

84

85

8687

82

80

81

79

78

77

17

46

47

42

45

44

43

6 7 8 9

16 17 18 19 20

26 27 28 29 30

4039383736

46 47 48 49 50

69

56

59

5857

55

74

7173

70

60

75

76

61

62

6364

65

68

67

66

110

111

116

118

117

115

114

112

102

103

104

105

133

129 131

130 132

128

127

126

124

125

113

109

107106

108

72

162163

164

165

161

54

Kruszyn stan. 3gm. W³oc³awek

Plan nr 1

obszar badany w sezonie 2008-2009

obszar badany w sezonie 2010

granica badanego obszaru

Oznaczenia:

C/84

C/94

D/4

D/14

D/24

D/16 D/17D/15

D/26 D/27D/25

D/6D/5

C/86C/85 C/88 C/89

C/96C/95 C/98 C/99

D/8 D/9

D/18 D/19

D/28 D/30

D/20

D/10

C/100

C/90

C/80

C/70 E/62

E/72

E/82

E/92 E/93

E/83

E/73

F/2 F/3

F/13F/12

F/22 F/23

F/33

F/43

F/53 F/54

F/64F/63

D/80

D/90D/89D/88D/87D/86D/85

D/75 D/76 D/77 D/78 D/79

D/7

C/97

C/87

D/13

D/3D/2

C/93C/92

C/83C/82

D/12

D/22 D/23 D/29

D/39

D/49

D/59 D/60

D/50

D/40

D/58D/57D/56D/55D/54D/53

D/43

D/33

D/44

D/34

D/45

D/35 D/36 D/37 D/38

D/46 D/47 D/48

D/67

F/73

F/62F/61

F/51

F/41

F/31

F/52

F/42

F/72F/71

D/70D/69D/68D/63

F/81 F/82

D/66D/65D/64

OB. C158

OB. C159

OB. C160

OB. D2

OB. D1 OB. D3

OB. D5

OB. D6

OB. D4

OB. D7

OB. D9

OB. D10

OB. C164OB. C175

OB. C165

OB. D12

OB. D13

OB. C161OB. C162

OB. C163

OB. C167

OB. D28

OB. D29

OB. D30

OB. D31

OB. D32

OB. D33

OB. D27

OB. D22

OB. D26

OB. D25

OB. D23

OB. D24

OB. D17

OB. D18OB. D19

OB. D20

OB. D21

OB. D34

OB. D11

OB. D37 OB. D38

OB. D40

OB. D41

OB. D39

OB. D51

OB. D50

OB. D35

OB. C166

OB. C168

OB. D36

OB. C171

OB. F1

OB. F4

OB. F6

OB. E2

OB. E6

OB. E4

OB. F7

OB. F9

OB. F10

OB. D75

OB. D70

OB. D71OB. D72

OB. D73

OB. D74

OB. D78

OB. D76

OB. D77

OB. D86

OB. D85

OB. D93

OB. D94

OB. D67 OB. D66

OB. D65

OB. D64

OB. D56

OB. D55OB. D54

OB. D59

OB. D60OB. D61

OB. D63

OB. D100OB. D92

OB. D91

OB. D90

OB. D95

OB. D84

OB. D80

OB. D79OB. D82

OB. D81

OB. D83

OB. D88

OB. D97 OB. D98

OB. D104

OB. 99

OB. D57

OB. D58

OB. D105

OB. D106

OB. D52

OB. D103

OB. D53

OB. C173

OB. D118

OB. D111

OB. D119

OB. D137OB. D141

OB. D142

OB. D140

OB. D151

OB. D150

OB. D144OB. D143

OB. D145

OB. D149

OB. D148

OB. D147 OB. D146

OB. D159

OB. D158

OB. D160

OB. D136

OB. D128

OB. D131OB. D161

OB. D130OB. D132

OB. D126OB. D129

OB. D135OB. D139

OB. D138

OB. D156

OB. D152

OB. D154

OB. D153

OB. C178

OB. D163

OB. D170

OB. D175

OB. D183

OB. D173

OB. D165

OB. D166

OB. D167

OB. D168

OB. D181

OB. D182

OB. D177

OB. D178

OB. D179

OB. D174

OB. D176

OB. D16OB. D172

OB. D184

OB. C181

OB. C183

OB. C184

OB. C182

OB. C176

OB. D202

OB. F13

OB. F11

OB. D194

OB. D169

OB. D204

OB. D203

OB. D208

OB. D209

OB. D214

OB. D213

OB. D210

OB. D212

OB. D211

OB. D120

OB. D122

OB. D123

OB. D185

OB. D186

OB. D187

OB. D192

OB. D193

OB. D195

OB. D110

OB. D42

OB. D45

OB. D43

OB. D107

OB. D121OB. D44

OB. D48

OB. D49

OB. D217

OB. F22

OB. F23OB. F24

OB. F21

OB. F19

OB. F20

OB. F17

OB. F18

OB. F16

OB. F14

OB. F15

OB. D215OB. D220 OB. D219

OB. D218

OB. D197

OB. C177

OB. F5

OB. D201

OB. D205

OB. D188

OB. D191

OB. D190

OB. D196

OB. D198

OB. D199

OB. D200

OB. D47

OB. D46

OB. D8

OB. D124

OB. D125

OB. C180

OB. D216

N

0 50m

C/84

C/94

D/4

D/14

D/24

D/16 D/17D/15

D/26 D/27D/25

D/6D/5

C/86C/85 C/88 C/89

C/96C/95 C/98 C/99

D/8 D/9

D/18 D/19

D/28 D/30

D/20

D/10

C/100

C/90

C/80

C/70 E/62

E/72

E/82

E/92 E/93

E/83

E/73

F/2 F/3

F/13F/12

F/22 F/23

F/33

F/43

F/53 F/54

F/64F/63

D/80

D/90D/89D/88D/87D/86D/85

D/75 D/76 D/77 D/78 D/79

D/7

C/97

C/87

D/13

D/3D/2

C/93C/92

C/83C/82

D/12

D/22 D/23 D/29

D/39

D/49

D/59 D/60

D/50

D/40

D/58D/57D/56D/55D/54D/53

D/43

D/33

D/44

D/34

D/45

D/35 D/36 D/37 D/38

D/46 D/47 D/48

D/67

F/73

F/62F/61

F/51

F/41

F/31

F/52

F/42

F/72F/71

D/70D/69D/68D/63

F/81 F/82

D/66D/65D/64

N

OB. C158

OB. C159

OB. C160

OB. D2

OB. D1 OB. D3

OB. D5

OB. D6

OB. D4

OB. D7

OB. D9

OB. D10

OB. C164OB. C175

OB. C165

OB. D12

OB. D13

OB. C161OB. C162

OB. C163

OB. C167

OB. D28

OB. D29

OB. D30

OB. D31

OB. D32

OB. D33

OB. D27

OB. D22

OB. D26

OB. D25

OB. D23

OB. D24

OB. D17

OB. D18OB. D19

OB. D20

OB. D21

OB. D34

OB. D11

OB. D37 OB. D38

OB. D40

OB. D41

OB. D39

OB. D51

OB. D50

OB. D35

OB. C166

OB. C168

OB. D36

OB. C171

OB. F1

OB. F4

OB. F6

OB. E2

OB. E6

OB. E4

OB. F7

OB. F9

OB. F10

OB. D75

OB. D70

OB. D71OB. D72

OB. D73

OB. D74

OB. D78

OB. D76

OB. D77

OB. D86

OB. D85

OB. D93

OB. D94

OB. D67 OB. D66

OB. D65

OB. D64

OB. D56

OB. D55OB. D54

OB. D59

OB. D60OB. D61

OB. D63

OB. D100OB. D92

OB. D91

OB. D90

OB. D95

OB. D84

OB. D80

OB. D79OB. D82

OB. D81

OB. D83

OB. D88

OB. D97 OB. D98

OB. D104

OB. 99

OB. D57

OB. D58

OB. D105

OB. D106

OB. D52

OB. D103

OB. D53

OB. C173

OB. D118

OB. D111

OB. D119

OB. D137OB. D141

OB. D142

OB. D140

OB. D151

OB. D150

OB. D144OB. D143

OB. D145

OB. D149

OB. D148

OB. D147 OB. D146

OB. D159

OB. D158

OB. D160

OB. D136

OB. D128

OB. D131OB. D161

OB. D130OB. D132

OB. D126OB. D129

OB. D135OB. D139

OB. D138

OB. D156

OB. D152

OB. D154

OB. D153

OB. C178

OB. D163

OB. D170

OB. D175

OB. D183

OB. D173

OB. D165

OB. D166

OB. D167

OB. D168

OB. D181

OB. D182

OB. D177

OB. D178

OB. D179

OB. D174

OB. D176

OB. D16OB. D172

OB. D184

OB. C181

OB. C183

OB. C184

OB. C182

OB. C176

OB. D202

OB. F13

OB. F11

OB. D194

OB. D169

OB. D204

OB. D203

OB. D208

OB. D209

OB. D214

OB. D213

OB. D210

OB. D212

OB. D211

OB. D120

OB. D122

OB. D123

OB. D185

OB. D186

OB. D187

OB. D192

OB. D193

OB. D195

OB. D110

OB. D42

OB. D45

OB. D43

OB. D107

OB. D121OB. D44

OB. D48

OB. D49

OB. D217

OB. F22

OB. F23OB. F24

OB. F21

OB. F19

OB. F20

OB. F17

OB. F18

OB. F16

OB. F14

OB. F15

OB. D215OB. D220 OB. D219

OB. D218

OB. D197

OB. C177

OB. F5

OB. D201

OB. D205

OB. D188

OB. D191

OB. D190

OB. D196

OB. D198

OB. D199

OB. D200

OB. D47

OB. D46

OB. D8

OB. D124

OB. D125

OB. C180

OB. D216

Kruszyn, stan. 3, gmina W³oc³awek, województwo kujawsko-pomorskie.

Teren nie przebadany

Ciemna warstwa wokó³ kompleksu obiektów nr 1

Obiekty KCWR

Obiekty Prahistoryczne

Teren badany w terminie wczeœniejszym

Obiekty nie datowane

Obiekty KPL

Legenda:

Plan nr 2

0 50 m


Plan nr 3. Plan sytuacyjny stanowiska Kruszyn 3 (skala 1:10000).

3

1 km

N

OPRACOWANIE WYNIKÓW RATOWNICZYCH BADAŃ ARCHEOLOGICZNYCH PRZEPROWADZONYCH NA STANOWISKU NR 3 W...

Documents

Transcript of OPRACOWANIE WYNIKÓW RATOWNICZYCH BADAŃ ARCHEOLOGICZNYCH PRZEPROWADZONYCH NA STANOWISKU NR 3 W...