fsKiit Hi .Osri.\Nc.{zi l]NivfRsiTf si

rciript nnrculrrsi

I. ULUSLARARASI TURK DUNYASI

QOCUK OYUN VE OYUNCAKLARI KURULTI\ I

I. INTERNATIONAL CONGRESS OF THE TURKIC WORLD

CHILDREN,S GAMES AND TOYS

r.MEX[yHAPO[HbImKOH|PECCAETCKI4XI/l]'PrA,,If PYruEK TIOPKCKOTO MTIPA

L4 - 17 MAYIS / MAY / MA,fl 2015Eskigehir/rUnXiVf

www.tudcoop.com / www'tudcoop'comtudcooP@gmail .com

BiLDiNi OZETLERi

.-<tf >--':*11-"<lli>''

TEI"I€]AYffiffi WW & ,P,,^ *- Nffi#l ftE*^u,,

f'g'%\ffi/ tsKf $[H I R o$[1AFicAZi uN,ivIRsiTrsi

rcirim rarUlrnsi

wsw

*WwI. ULU$LARARAST rONr PUNYA$I

qocuK (}YUN vs OYUNCAKLART KURT,ILTAYT

I. INTERNATIONAL CONGRESS OF THE TURKIC WORLDCHILDREN'S GAMES AND TOYS

r. MEN(gyHApoEHbIft xoHTPECC IETCKI{x xrr wXTPYruEK TK}PKCKOTO MI{PA

'.,,.

14 - tT MAY:IS / MAY / M.Ax s01SEskigehir / rUnxiYe

wwwtudcoop.com / www.tudcook.com

tudcoop@gmail.com

rlrnlni OzETtERi

@*Yffig r(h(Ut

&;ffiK*Jffi,?dn@@&

* Rffi N^fua*i@n* n*-orc.r s K i t r H l R! r I i | | $ I

Cocuk oyur

redelenir, c

borg telakki

Iaynaklar

1. Borovko'1928, s. 35'

2, Nalivkin

3. Pegerov:Tagkent, s.gg . )Sb. Mu

4. Elbek. Bt

5. Safarov1984, - 33

6. Safarov

7. Sultono'

8. Hodi Za

9. Jahongi

Nrohtar A

l. Ttirk Dtinyasr Qocuk Oyun ve Oyuncaklart Kurultayt - 78

0 z b e k Q o c u k O y u n l a n n t n i n c e l e n m e s i , M i t o l o j i k T e m e l l e r iv e ( ( D 6 n d t r a q > o y u n u

Nodirbek Jurakuziyev'

6zbek folk lor bi l imi alanrnda Ozbek gocuk oyunlart r izer ine birgok bi l im adamlan i lmi gal tgmalar

gergeklegt irmiglerdir . Nitekim, gegen XlX.yt izyrhn 80' l i yr l lartndan gimdiye kadar N.Nal ivkin ve

M.Nal ivkina [2] , A.Borovkov [1], Ye.Pegerova [3], Elbek [4] , Hadi Zari f [8] , 6. lahangirov [9] , O.Safarov

ve K.Ogi lov [5] , Y.Sultanov, N.Rahmanov ve $.Turdimov [7], O.Safarov [6] gibi bi l im adamlarlntn

galrgmalarr yaytnlanmtgttr .

Bu eserlerde gocuk oyunlarr, t r i rkr i ler i de yer almrg bulunmaktadtr. Ozbek gocuk oyunlart ve tUrkt ler i

3 krsrma ayrr larak tetkik edi lmigt i r :

1. Hareketten ibaret oyunlar.

2. Hareket i egya (nesne)nrn yonet i$i oyunlar.

3. Haraket i soz (kel ime) yonet i l i oyunlar.

Ozbek gocuk oyunlarrnda eski Tt i rk kosmogonik mit ler le i lg i l i unsurlar mevcuttur. Bu ozel l ik le, gi ineg

ve ayla i lg i l i oyunlarda gorUnmektedir . Bunun yanr srra eski mitoloj ik t ip olan Umay annenin Ozbekgocuk oyuncaklarrndan bir i olan Huma ku5uyla paralel yonler inin mevcut olmast ara5ttrmaya deier

konudur. 6rnek olarak, Al tay Tt i rk ler inin Umay ana'yt tasvir ederken ona semada gokkugaf, t i izer inde

ugarak ai lelere saadet get i ren bir kug olarak bakttk lartnr get i rebi l i r iz. Ti i rk i halklarda Hi lma kugu da

mutluluf iun simgesi kabul edi l i r . Qocuklarrn HUma kugu oyuncaftnt oynarken mutluluk ve bagart

hakkrndaki gi i r ve garkt larr soylemeler i boguna del i ld ir .

Ozbekistan'rn Fergana vi layet i Begarrk i lgesi , Nabi koyUnde gocuklar <<dondtraq>> adh oyun oynarlar.

Oyun genelde di iz alanlarda, i lkbahar ve yazrn oynanrr. Oyunda sadece erkek gocuklar katt l t r lar.

Katr l rmcrlarrn saytst en gok al trdrr . Oyun esas nesnesi uzunluf iu 10-] .5 sant iml i kaytst , me5e, vigne gibi

afaglardan yaprlan konus gekl indeki <dondrraq>> ve onu dondt irerek vurmaya ugun; 20-25 sant im

uzunluf iundaki dbynepe baf lanan, 25-30 sant im uzunlufundaki ip l ik (<kamgr>)drr. Oyunu baglamast

gUg denemek sonucuna bel i r lenir . Bundan sonra ik i ' focuk <dondtraq>lart <kamgt>lar yardtmtnda galtp

(vurup) dolagtrrrr lar. Rakiplar <dondrraq>larr htzl t dondi i r i ip birbir ine isabet ett i r i r ler. isabet strastnda

kimin <dondrraqr>r donmekten durursa o oyunu kaybetmig sayt l t r ve yer ini srradaki gocupa verir .

Oyunda en son kalan gocuk gal ipsayt l t r .

Bu oyun eski oyunlardandrr ve Tt i rk i halklarrn go[unlufunda farklr adlarda anrlmaktadtr. Oyunun adt

da saf t r i rk i <donmek> sozct i$Unden alrmmrstrr . Sozct igi . i gu geki lde anal iz edebi l i r iz: don (f i i l ) +-dtr

(oldurgan f i i l ) +-a ( f i i l tUret ic i ek) +-q ( is im t t i ret ic i ek).

Di l bi lg is i nokta- i nazarrndan da, oyunda kul lanr lan egyalann yaprlrgr ve onlardaki nakglar ve birgok

Tt irk i halklarda bu oyunun guni. imrize kadar oynanrp gel inigi de goster iyor ki , bu oyun umumti l rk i

mirasrmrz sayr l t r . Bu gibi de[er ler i gelecek nesi l lere mtikemmel bir tarzda ulagttrmak 6nemligorevimizdir.

t Ozbekistan Mill i Universitesi Ozbek Filolojisi Fakii ltesi Aragttrma Gorevlisi, nodirbekjurakuziyev@mail.ru

rultayt - 78

t r i

gah$malar

al ivkin veO.Safarovamlar rn rn

r trirkrileri

le, gUnegin Ozbekya deperiizerindekugu da

re bagarr

oynarlar.katrlrrlar.' igne gibii sant imaglamasrrda ga l rp;rrasrnda

!a verir.

tnun adr'ii l) +-dlr

e birgokumtiirki6nemli

l . T0rk Di lnyasr Qocuk Oyun ve Oyuncaklarr Kurul tayr - 79

Cocuk oyununda mil let in tefekkr ir t i , de[er ler i yansrmaktadrr. Onu korumazsak mil let in tefekkt i rr iredelenir , defer ler unutulmaya yr iz tutar. Bu yi izden onlarr korumak ve yaymek her bir imiz igin birborq telakki edi lebi l i r

Iaynaklar

1. Borovkov A. igri uzbekskih detey. Sbor. naugn. Krujka pri Vostognom fak. SAGU, Tagkent, vip. 1,1928, s. 35-41.

2. Nal ivkin N., Nal ivkina N. Ogerki bi ta jengini osedlogo tuzemnogo naseleniya Fergani. Kazan, 1886.

3. Pegerova Ye. Nekotoriye igri sredi osedlogo naseleniya Turkestana. "Byulleten SAGU", N911, 1925,Tagkent, s. 82-98. Yine bakrn: lgrugki i detskiye igri u tadjikov i uzbekov (po materialam 1924-1935

tC.) Sb. Muzeya antropologi i i etnograf i i im. N.N. Mikluho-Maklay. T. 17, M.,1957, s.22-94.

f . Elbek. Bolalar qcigi$i . Maktabgaga yoqdagi bolalar ugun halq adabiyot i . Togkent, 1937.

5. Safarov O., Ochi lov K. Boygegak. Togkent, 6afur Gulom nomidagi Adabiyot va san'at nagriyot i ,1984, - 336 b.

6. Safarov O. 6zbek halq bolalar oyinlar i . Togkent, $arq, 2013. - 776 b.

7. Sultonov Y., Rahmonov N., Turdimov $. Qit t igul .Togkent, Oqituvgi, 1991, - 96 b.

8. Hodi Zarif. Ozbek folklori. Pedinstitutlar ugun hrestomatiya. Togkent, 1939.

9. Jahongirov t5. 6zbek bolalar folk lor i . Togkent, L975.

Anahtar Kel imeler:6zbek gocuk oyunlarrntn incelenmesi, mitoloj ik temel ler, <dondrraq> oyunu

l . Tt i rk DUnyast Qocuk Oyun ve Oyuncaklart Kurul tayt

T0rk Ninni ler inde Yagayan Oyun Kt i l t i l r i int in Felsef i Ozel l ik ler i ve Srirdt i r i i lebi l i r E[ i t im

U y g u 1 a m a 1 a n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ' . . . . . . ' . . 6 3

Qocukken Oynadrfrmrz Oyunlar: Fethiye 6rne[ i . . . . . . . . ' . " .64

Ebeveynler imiz Eski ve Yeni Oyunlart Def er lendir iyor: Kal i tat i f Qalr5ma.. . . . " . ' . . . . . 65

Kr rk la re l i ' nde Oyun ve Oyuncak . . . ' . . . . . . ' . . . . . . . 56

198O-1-990 Yrl larrnda Eskigehir 'de Oynanan Sokak Oyunlarrnrn Tantt t larak YaSatt lmast . . . . . . . . . .67

Dede ve Nineler in Qocukken Oynadrfr Oyunlar i le Aynr Cinsiyetteki Torunlartntn Oynadtpt

Oyun lar rn Kargr lag t r r r lmast . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ' . . . ' 68

7-11Yag Aras tQocuk la r tn Oynadt f r Oyun lar . ' . . . ' . . . . . ' . . . ' . . .69

Halkbi l imi Qalrgmalarrnda Qocuk Oyun ve Oyuncak Aragttrma Ei i l imler i Do$rul tusunda Tt lrk

Dt inyasr Qocuk Fo lk lo ru Nasr l Qa l rg r lma l ld r r? . . . . . . . . . . ' . . . . . . . .7O

Anadolu Tt i rkmen Oyunlartnda QaSrrgan Ornef i . ' . ' . . . . . . ' .71.

EEit im Tarihimizde Socuk Oyunlarr: Ahmed Edib' in Terbiyevi Qocuk Oyunlart Eseri Uzerine Bir

i n c e f e m e . . . . . . . ' . . ' . ' . ' . 7 2

Krrgrz Seyir l ik Qocuk Ef lence Oyunu: Tak Teke . . . ' . . . . . . . . . . . 73

Bagkur t Haf k Oyun lan . . . . . . . . . . . . . . . . . . ' . . . ' . . ' . . . . . . . .74

En Esk i Oyun: Masa1. . . . . . . . . . . ' . . . ' . .77

Ozbek Qocuk Oyun lar tn tn ince lenmes i , M i to lo j i k Temel le r i ve <Dondt raq> Oyunu . ' . . . . ' . ' . . ' . . . ' 78

Bir Tt i rk Zek6 Oyunu Olarak Satrang . . . . ' . ' . . . . .80

Ti i rk Devlet ler inde Ortak Qocuk Oyunlart ' . ' . . . . . . . . . . . . . . . ' . . . ' 80

Be l Omurgas tn tn Sek iz Oze l l i f i (T i . i r k -Mo$o l Ha lk la r rn rn Bu lmaca Oyunu) ' . " . ' . . . . . ' . . ' . . ' . . . . . . . . . . ' .81

Karagay ve Balkar lr larda Qocuk Oyunlan / fercxne l4rpurV Kapavaeaqee 14 Eanxapqee . . . . . .83

Karagay ve Balkarya'da Mi l l i Cocuk Oyunlarr / lercxne HaquoHanuxure 14rput B Kapavae 14

F,anxapuvt . . . . . . . ' . . . . . . ' 85

Uarpd - hxrernexryanbHar l4rpa Anraf i r4eB.. . . . . . ' . . . . . . . . . . . . . ' . . ' . ' . . . . ' . . . ' .87

Di inden Bu G0ne K i i l t i i re l Qocuk Oyun ve Oyuncak la r r . ' . . . . ' . ' . " . . . . . . . .88

Anadolu Sahasr Qocuk Oyunlan Katalofunun Haztr lanmast Yolunda Bir Tecrt ibe: Trabzon

Yores i Cocuk Oyun lar t . ' . . ' . ' . . . " . . .88

Azeri , Krrgrz, Bagktrt , Gagauz ve Kazak eocuk Oyunlartntn iger ik ve Yapt Baktmtndan

Sefer ihisar-Ti . i rk iye 6rnekler iy le Kar5t lagttr l lmasl . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .89

Qocuklarrn DUnyastndan Gergek Di inyaya: Oyun ve Oyuncak . . . . ' . ' . . ' .90

Geleneksel Qocuk Oyunlarr ig in Sokak Temell i Geleneksel Oyun Alanlartntn Yeniden Kegf i . . .92

Rus Qizgi Fi lmler indeki Oyuncak Kahramanlarrn Qocuklarrn Okul Oncesi Ef i t imindeki Onemig3

Ti irk Dt inyasrnda Qocuk Oyuncaklart : Bir Saha Qalt5masr. . . . . . ' . " . . . . . . . . . 94

TUrk D0nyasrnda Qocuk Oyunlarr: Bir Saha Qalrgmasr . . . . .97

ztri l s r$+lt-+r

$'F&

FTsB

*0)o

\ E t-- -

3 : FtrEl r.-f l

T€\$dr1 ! -

5

AszSq)N

3S

a

\Fr !ls rE s$ s .g v . N

i $s sHs$t F s

$ l s$$rR . i sF $ tS E N$ * $S Es sE S:S FJ\ r

+.StSLot-a6l

' S ,: si s' S G s

t N . N *: r r i \ V $,, '1, l\./ a +rrE : T ' X 1

fu-,' 17, :'#+ r ) "e S& 4 \ ' q €r . r S l s1: *Si !$ .S; N E i t r

8 E €-'

'FE : JIt' 'N(

d F "s\t

$o" ' . , . ' . ' : l r

: : ' , . : ' - , - , , - o Fl

t.s+a

i.i ' (6

FrI

.?. ; . t : : ' . . - .

:,::::.1 ,'

'1""i':""'-"

-.- '"t'

&"$

*€ &? : r1 : 1

: '{ '',*"

. . . . .:::-'--:: - .

l'..,, -..,-t''ll

t != J ,

- : la <1 L

z zt ' =2 \J; €

a.

: .1

.

I

)a

.a

::.1

..: : .

:l:l

:,,1

'*

:

.t'

' . ,::,::i:

.1.: ,:.':.,,.1,..,

:'.:tt-f,

%re@@%ry

ffi+:*e

a.,.,..

a.,

' t-. ' :,,t-..,,.''ir :r.,1:.,,:,',.

: , :,:,.1,,...t: ,:. _,

.,,,.',.....1.

. ' ' ' t . a

.t;;.::"'"

,:'.::".4:.

;,-'

..:::..:,::.

"r:.-.i;,.