Materiały kultury ceramiki wstęgowej rytej ze st. 10, 11 w Targowisku, pow. wielicki/Materials of...

Źródła z badań wykopaliskowych na trasie autostrady A4w Małopolsce

TArgowisko, sTAn. 10, 11

osAdnicTwo z epoki kAMieniA

Krakowski Zespół do Badań Autostrad

instytut Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiegoinstytut Archeologii i etnologii pAn, oddział w krakowie

Muzeum Archeologiczne w krakowie

Redaktorzy serii

Jan chochorowskiJanusz kruk

Jacek rydzewski

redaktor technicznyJoanna kulczyńska

prace wykopaliskowe wykonywane były w ramach ogólnopolskiego programu ratowniczych badań archeologicznych na trasach budowy autostrad, finansowanego przez generalną dyrekcję dróg krajowych i Autostrad.

opiekę merytoryczną sprawował krajowy ośrodek Badań i zabytków w warszawie (obecnie narodowy instytut dziedzictwa)

Źródła z badań wykopaliskowych na trasie autostrady A4w Małopolsce

TARgowisKo, sTAn. 10, 11osAdnicTwo z epoki kAMieniA

red. Albert zastawny

krakowski zespół do Badań Autostradkraków 2014

Copyright © by Krakowski Zespół do Badań Autostrad

Pracę do druku recenzował prof. dr hab. Janusz K. Kozłowski

Redakcja seriiJan chochorowski

Janusz krukJacek rydzewski

Redakcja tomuJanusz kruk

skład komputerowy, redakcja techniczna,projekt okładki i stron tytułowych

Joanna kulczyńska

Zdjęcie na okładcerobert słaboński

Tłumaczenia streszczeń na język angielskiAleksandra sabat-Maj

Dystrybucja i adres redakcjikrakowski zespół do Badań Autostrad

ul. senacka 331-002 kraków

isBn: 978-83-935130-4-8

Druk i oprawawydawnictwo-drukarnia ekodruk s.c.

krakówwww.ekodruk.eu

nakład: 500 egz.

spis Treści

Beata Grabowska, Bartłomiej Koniecznywielokulturowy kompleks osadniczy na stan. 10, 11 w Targowisku, pow. wielicki, woj. małopolskie – uwagi wprowadzające ............................................................................................................................... 7 summary: Multicultural settlement complex at site 10, 11 in Targowisko, wieliczka district, Lesser poland (Małopolskie voivodship) — introductory remarks .................................................... 18

Jarosław Wilczyńskipaleolityczne oraz mezolityczne wyroby kamienne ze stan. 10, 11 w Targowisku, pow. wielicki .......................... 21 summary: Lithic artifacts dated to the palaeolithic and Mesolithic from site 10, 11 in Targowisko, wieliczka district ..................................................................................................................... 43

Albert Zastawny, Beata GrabowskaMateriały kultury ceramiki wstęgowej rytej ze st. 10, 11 w Targowisku, pow. wielicki ............................................ 63 summary: Materials of the Linear Band pottery culture at site 10, 11 in Targowisko, wieliczka district ................................................................................................................... 111

Beata Grabowska, Albert Zastawnyosada kultury malickiej na stan. 10, 11 w Targowisku, pow. wielicki ................................................................... 255 summary: The settlement of the Malice culture at site 10, 11 in Targowisko, wieliczka district ................ 292

Albert Zastawny, Beata GrabowskaMateriały kręgu lendzielsko-polgárskiego i znaleziska późnoneolityczne ze stan. 10, 11 w Targowisku, pow. wielicki ........................................................................................................................................... 417 summary: Materials of the Lengyel-polgár circle and Late neolithic findings from site 10, 11 in Targowisko, wieliczka district ........................................................................................... 428

Jarosław Wilczyńskineolityczne materiały kamienne z wielokulturowego stanowiska 10, 11 w Targowisku, pow. wielicki ................. 459 summary: The lithic materials dated to the neolithic from the multicultural site 10, 11 in Targowisko, wieliczka district ................................................................................................................... 492

Beata Grabowskaobiekty i materiały ceramiczne o nieustalonej chronologii i przynależności kulturowej, odkryte na stan. 10, 11 w Targowisku, pow. wielicki ................................................................................................................... 535 summary: Features and pottery materials of undetermined chronology and cultural attribution discovered at site 10, 11 in Targowisko, wieliczka district ................................................... 542

Bernadeta Kufel-Diakowska Analiza mikroskopowa paleolitycznych wyrobów krzemiennych ze stan. 10, 11 w Targowisku, pow. wielicki ..... 561 summary: Microscopic analysis of palaeolithic flint artifacts from site 10, 11 in Targowisko, wieliczka district ................................................................................................................... 568 Jarosław Wilczyńskiszczątki zwierząt plejstoceńskiej stepo-tundry wiązane z osadnictwem paleolitycznym na stan. 10, 11 w Targowisku, pow. wielicki ................................................................................................................... 579 summary: remains of animals of the pleistocene steppe-tundra registered at the paleolithic settlement at site 10, 11 in Targowisko, wieliczka district .................................................... 583

Anna Rauba-Bukowskarozpoznanie składu mineralnego i petrograficznego mas ceramicznych kultury ceramiki wstęgowej rytej i kultury malickiej ze stan. 10, 11 w Targowisku, pow. wielicki ............................................................... 585 summary: Mineralogical and petrographical identification of the ceramic fabrics of the Linear Band pottery culture and the Malice culture, Targowisko 10, 11 sites, wieliczka district .............. 596

Małgorzata Winiarska-Kabacińskawyniki obserwacji traseologicznych zabytków krzemiennych z grobu kultury malickiej ze stan. 10, 11 w Targowisku, pow. wielicki ................................................................................................................... 607 summary: The results of traceological observations of artefacts from a burial of the Malice culture from site 10, 11 in Targowisko, wieliczka district ................................................................. 610

Maria Lityńska-Zając, Zofia Tomczyńska, Krystyna Wasylikowa, Katarzyna Cywa, Ewa Madeyskapozostałości roślinne z obiektów neolitycznych na stan. 10, 11 w Targowisku, pow. wielicki .............................. 611 summary: plant remains from the neolithic features at the site 10,11 in Targowisko, wieliczka district ................................................................................................................... 617

Materiały kultury ceraMiki wstęgowej rytej

na stan. 10, 11 w targowisku, pow. wielicki

Albert Zastawny, Beata Grabowska

Targowisko, stan. 10, 11. Osadnictwo z epoki kamienia,red. A. Zastawny„Via Archaeologica. Źródła z badań wykopaliskowych na trasie autostrady A4 w Małopolsce”, Kraków 2014, s. 63–253

1. Uwagi wstępne

Neolityczny etap zasiedlenia obszaru stanowisk nr 10 i 11 w Targowisku, pow. wielicki, reprezento-wany jest przez niemal wszystkie ugrupowania kultu-rowe młodszej epoki kamienia, wyróżnione w za-chodniej Małopolsce. Obok pojedynczych śladów osadnictwa kultury pucharów lejkowatych, badeńskiej i ceramiki sznurowej, a także nielicznych przejawów trwalszego zasiedlenia z okresu rozwoju kręgu len-dzielsko-polgárskiego (obiekty kultury lubelsko-wo-łyńskiej), zdecydowanie najbardziej intensywnie omawiany teren wykorzystywany był we wczesnym neolicie. Powstało tu wówczas średniej wielkości osiedle kultury ceramiki wstęgowej rytej, a następnie duża osada kultury malickiej. Celem niniejszego opracowania jest przedstawienie wyników badań nad źródłami związanymi z kulturą ceramiki wstęgowej rytej — najstarszą jednostką neolityczną na stanowi-sku w Targowisku.

W wyniku ponad dziesięciu lat badań wykopali-skowych1 odkryto i przebadano dużą część osiedla kultury ceramiki wstęgowej rytej (KCWR) z pozosta-łościami naziemnej zabudowy mieszkalnej (8 domów słupowych), wyodrębnioną strefą działalności gospo-darczej pomiędzy domami, rowem palisadowym oraz warstwami kulturowymi w miejscach pierwotnych niecek terenowych, wykorzystywanych przez miesz-kańców osiedla. Na podstawie licznych i diagno-

1 Informacje na temat wykopalisk w Targowisku 10, 11, usy-tuowania stanowiska i zastosowanych metod badawczych znajdują się w rozdziale autorstwa B. Grabowskiej i B. Koniecznego.

stycznych cech stylu wytwórczości ceramicznej, omawianą osadę łączyć można z podfazą zofipolską (Ib) starszej fazy (I) rozwoju kultury ceramiki wstę-gowej rytej na terenie ziem polskich (wg podziału A. Kulczyckiej-Leciejewiczowej). Fakt odkrycia zło-żonego w swej strukturze osiedla z długimi domami, datowanego na zofipolski etap rozwoju KCWR, za-sługuje na szczególne podkreślenie. Na terenie Mało-polski za typową formę zasiedlenia w tej fazie uważa-no niewielkie zespoły jam osadowych, uznając długi dom słupowy za charakterystyczny dla fazy nutowej i żeliezowskiej (Czekaj-Zastawny 2008; Kadrow, Okoński 2008). Dopiero ostatnie odkrycia na stano-wisku 5 w Modlnicy, pow. krakowski, zmieniły do-tychczasowy stan badań w tym zakresie (Czerniak 2010). Odkryto tam osadę z 8 budynkami naziemny-mi fazy zofipolskiej, wykazującą względem osiedla z Targowiska wiele analogii, tak w odniesieniu do prawidłowości zabudowy, jak i podobieństw materia-łów ruchomych.

Obok znalezisk z fazy zofipolskiej, w Targowisku odkryto również materiały o cechach fazy nutowej. Są one jednak nieporównywalnie mniej liczne i ogra-niczają się do obecności materiałów w 3 jamach osa-dowych oraz udziału ornamentów nutowych na naczy-niach w stylu zofipolskim (punkty na zakończeniach linii rytych i pomiędzy nimi). Udział tych elementów oraz technologiczne podobieństwo części zbioru ce-ramiki zofipolskiej do naczyń z fazy nutowej, a prze-de wszystkim obecność domów słupowych o kon-strukcji typowo „nutowej”, upoważniają do uznania omawianych tu znalezisk jako najpóźniejszych w ra-mach podfazy zofipolskiej (Ib), z bardzo wyraźnymi

64

Albert ZAstAwny, beAtA GrAbowsKA

przejawami kolejnego — nutowego etapu rozwoju KCWR (faza II).

W aspekcie wewnętrznej periodyzacji omawianej tu kultury, opracowanie wyników badań w Targowi-sku staje się okazją do rozważenia, czy dysponowa-nie licznymi i dobrze osadzonymi w kontekście mate-riałami „zofipolsko-nutowymi” z dwóch już aktualnie osad o bardzo podobnym charakterze (Modlnica i Tar-gowisko)2, nie uprawnia do wydzielenia fazy przej-ściowej (np. Ic) pomiędzy wczesną (I) a średnią (II) fazą KCWR w zachodniej Małopolsce.

2. Charakterystyka obiektów nieruchomych — zabudowa osiedla

2.1. lokalizacja i charakter śladów zasiedlenia

Obiekty nieruchome kultury ceramiki wstęgowej rytej odkryto wyłącznie we wschodniej części obsza-ru badań, a więc w strefie oznaczonej jako stanowi-sko 11 w Targowisku (ryc. 1). Jest to teren o wymiarach odpowiadających wielkości przebiegającego w tym miejscu pasa drogowego autostrady A4, o szerokości 102 m i długości 275 m, z prostopadłym poszerze-niem w części wschodniej, w którym nie rejestrowa-no już znalezisk związanych z omawianą kulturą.

Na stanowisku w Targowisku odkryto łącznie 300 obiektów nieruchomych kultury ceramiki wstęgowej rytej (tabela 1; ryc. 2). Zdecydowanie dominują jamy posłupowe, w liczbie 192, z czego aż 153 związane są z konstrukcjami 7 domów słupowych (8 dom, hipote-tyczny, wyróżniono na podstawie usytuowania jam budowlanych). Jamy budowlane, towarzyszące do-mom słupowym, to zespół 64 różnego typu obiektów. Jam osadowych o innej funkcji, głównie gospodar-czej, odkryto 52: 3 z nich wystąpiły w bezpośrednim sąsiedztwie domów słupowych, pozostałe położone są w różnych częściach omawianej osady, z bardzo wyraźną jednak koncentracją przy południowej gra-nicy obszaru badań — w strefie pomiędzy budynkami naziemnymi. Większość z 39 jam posłupowych, od-

2 Oprócz tych dwóch średniej wielkości osad, materiały o ana-logicznym charakterze znane są także z innych stanowisk z kilko-ma jamami osadowymi, np. z Zagórza, stan. 2 (Kadrow, Okoński 2008), Samborca, stan. 1 (Kulczycka-Leciejewiczowa 2008).

krytych poza obrysami długich domów, zlokalizowa-na jest w obrębie zasięgu warstwy kulturowej nr 2646, której głównym elementem jest rów palisado-wy. Pozostałe obiekty to 3 paleniska, 1 skupisko cerami-ki oraz skład wyrobów krzemiennych. Z osady w Tar-gowisku 10, 11 nie są znane obiekty, których inter-pretację można by w sposób pewny łączyć z funkcją grobową.

Ślady osadnictwa KCWR zajmują obszar wielko-ści 220 x 90 m (ryc. 1). Podobnie jak oś przebiegu pasa drogowego, przyjmują układ równoleżnikowy, z orientacją na linii NW-SE. Istotne jest uchwycenie rzeczywistej granicy osiedla od strony zachodniej oraz wschodniej. Obrzeżenia północnego, pomimo częściowo wolnej od zabudowy strefy przy N granicy terenu badań, nie można z całą pewnością uznać za krawędź osady. Bez wątpienia natomiast południowa granica przebadanej strefy nie wytycza południowe-

ryc. 2. targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. Zbiorcze ze-stawienie liczbowe i typologiczne obiektów na osadzie kultu-ry ceramiki wstęgowej rytej (podano liczbę obiektów). rys. A. Zastawny Fig. 2. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. the overall quantitative and typological juxtaposition of features at the settlement of the linear band Pottery culture (expressed in number of features). Drawn by A. Zastawny: a — longhouses, b — post-holes within the construction of longhouses, c — by-the-house construction pits, d — post-holes by construc-tion pits, e — pits of undetermined function by longhouses, f — utility pits, g — post-holes by utility pits, h — palisade ditches, i — post-houses within cultural layers, j — hearths, k — concentrations of pottery fragments, l — concentrations of flint artifacts. Drawn by A. Zastawny

Ryc. 1. Targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. Kultura ceramiki wstęgowej rytej. Rozmieszczenie i podział chronologiczno-typologiczny obiektów nieruchomych. Rys. K. Maślanka, A. Zastawny Fig. 1. Targowisko, site 10, 11, Wieliczka district. The Linear Band Pottery culture. Distribution and chronological-typological division of features. Drawn by K. Maślanka, A. Zastawny

65

Materiały kultury ceramiki wstęgowej rytej na stan. 10, 11 w targowisku, pow. wielicki

go krańca osiedla. Obiekty wziemne, w tym jeden z domów słupowych, wykraczają poza obszar objęty wykopaliskami. Znacznie rozprzestrzenione są mate-riały ceramiczne podjęte poza wypełniskami obiek-tów — z warstw glebowych o różnym charakterze (por. ryc. 26, 27). Odkrywano je na całym terenie ba-dań, w kilku jednak miejscach wskazać można na wy-raźne koncentracje zabytków (o pow. powyżej 100 m2), mogące być pozostałością intensywnej działalności gospodarczej i powstałych w jej wyniku warstw kul-turowych. W jednym przypadku zgrupowanie mate-riałów ceramicznych sugeruje istnienie dużego obiek-tu z niezachowanym lub niewyodrębniającym się z warstwy wypełniskiem.

Wymienione elementy zabudowy osady bez wąt-pienia wskazują na trwały charakter jej zasiedlenia. Potwierdza to również liczny zbiór materiałów ru-chomych, złożony łącznie z 11 492 zabytków, w tym 11 181 fragmentów ceramiki oraz 311 wyrobów ka-miennych. Z obiektów wziemnych pochodzi 3495 fragmentów naczyń. Pozostałe ułamki ceramiki, w liczbie 7686 fragmentów, odkryto w warstwach kulturowych zaliczonych do KCWR (3010 fragmen-tów), następnie w warstwach będących stropowymi częściami zniszczonych obiektów tej kultury (61 fragmentów), oraz na złożu wtórnym, tj. w obiektach o młodszej chronologii (1700 fragmentów) oraz war-stwach pochodzenia naturalnego (2915 fragmentów). Materiały omawianej kultury wykazują cechy styli-styczne typowe dla jej dwóch faz stylistyczno-chro-nologicznych. Zdecydowaną większość materiałów zaliczono do fazy zofipolskiej KCWR (297 obiektów zawierających 3220 fragmentów ceramiki i 282 wy-robów kamiennych), natomiast za związane z fazą nutową uznano jedynie 3 jamy osadowe i 275 zabyt-ków (246 fragmentów ceramiki i 29 artefaktów ka-miennych). Materiały z fazy nutowej interpretować należy jako ślad po doraźnym wykorzystaniu tylko niewielkiej części obszaru na stanowisku 11 w Targo-wisku.

2.2. Domy słupowe

Domy o konstrukcji słupowej są głównym ele-mentem zabudowy osiedla KCWR na omawianym stanowisku. Wyróżniono ich 8, przy czym w 7 przypad-kach stan zachowania części składowych domów umoż-liwił zaliczenie ich w sposób pewny do konstrukcji długiego domu KCWR (obecność jam posłupowych

oraz budowlanych), natomiast 1 budynek uznano za dom hipotetyczny, zinterpretowany na podstawie charakterystycznego układu jam budowlanych, przy nieobecności dołów posłupowych. Na potrzeby ni-niejszego opracowania wprowadzono dodatkowe oznaczenia dla budowli słupowych. Obok numerów obiektów nadanych podczas badań terenowych, za-stosowano oznaczenia literowe: dom A (ob. 2740), dom B (ob. 3315), dom C (ob. 3623), dom D (3293), dom E (ob. 3622), dom F (ob. 3624), dom G (ob. 2226) oraz dom H (hipotetyczny).

Stan zachowania śladów domów słupowych jest zróżnicowany (tabela 2). Tylko domy A i G charakte-ryzuje kompletność elementów składowych, umożli-wiających pełne odtworzenie cech metrycznych i kon-strukcyjnych (ryc. 3, 4). Budowle B, C oraz E zacho-wały się w stanie dostatecznym do rekonstrukcji pod-stawowych danych wielkościowych (ryc. 3). W pla-nach tych domów widać jednak poważne luki, wyni-kające głównie z niezachowania się ponad połowy śladów po słupach konstrukcyjnych. Długości tych budynków często określa usytuowanie jam budowla-nych. Domy D i F prezentują najbardziej niepełny obraz: dom D odkryto przy południowej granicy tere-nu badań (ryc. 1, 3), natomiast dom F zachował się w postaci zaledwie 3 dołów posłupowych, 4 jam bu-dowlanych oraz 1 jamy oddalonej o kilka metrów od budynku. Dom H (hipotetyczny) wyróżniono, jak już wspomniano, wyłącznie w oparciu o równoległe roz-planowanie dwóch ciągów jam budowlanych (ryc. 3).

Pozostałości wszystkich domów słupowych zlo-kalizowane są w jednym, dość zwartym zgrupowa-niu, w centralnej części przebadanego obszaru (na stanowisku 11 — ryc. 1). W rozplanowaniu budyn-ków widoczny jest ich dwurzędowy układ: w ciągu północnym usytuowane są trzy budynki (A, B, C), natomiast w rzędzie południowym — cztery (D, H, E oraz G). Nieco bardziej na południe położony jest ostatni z budynków (F). Niezależnie od równoległe-go, rzędowego ułożenia omawianych budowli, domy usytuowane najbardziej na zewnątrz opisywanego zgrupowania (D, A, B, C, G) tworzą regularnie kolisty obrys, najprawdopodobniej wyznaczający rzeczywi-stą, północną granicę zabudowy osiedla. Obserwacja ta rodzi interesujące wnioski co do wielkości, zasięgu i kształtu osady w Targowisku. Zostaną one sformu-łowane w dalszej części opracowania. Szczegółową charakterystykę domów słupowych prezentują tabele 2–4.

66


2.2.1. Konstrukcje słupowe

W sensie formalnym, pod pojęciem długiego domu słupowego KCWR rozumiemy konstrukcję tworzoną przez pięciorzędowy układ śladów po drew-nianych słupach konstrukcyjnych dachu i ścian bocz-nych, wyznaczający obrys budynku (Czekaj-Zastaw-ny 2008, tam dalsza lit.). Nieodłącznym, dodatkowym elementem domów są zespoły jam budowlanych, po-wstałych podczas budowy domu w celu wylepienia ścian gliną lessową i wykorzystywanych w różny sposób przez cały okres funkcjonowania budowli. 2.2.1.1. Układy słupów, wymiary i orientacja domów

Rzędowe układy śladów po drewnianych słupach to najbardziej charakterystyczne wyznaczniki długich domów słupowych. Na omawianym stanowisku, z wy-jątkiem domu H, każdy z budynków naziemnych za-chował pięciorzędowy układ konstrukcji, złożony z jam posłupowych różnego typu. Ich stan zachowa-nia jest jednak mocno niekompletny: jedynie domy A i G posiadają więcej niż połowę śladów po słupach (po 40 obiektów). Sporadycznie (dom G) odcinki po-dłużne i poprzeczne zachowały pełną liczbę słupów: 5 w rzędach poprzecznych i 13–15 w rzędach podłuż-nych.

Ślady po słupach cechuje różny stan zachowania, który najczęściej „odpowiada” za ich średnicę i głę-bokość oraz układ warstw wewnątrz wypełnisk, z mniej lub bardziej czytelnym podziałem na jamę przysłupo-wą (konstrukcyjną) i słupową (właściwy ślad po drewnianym słupie). Niezależnie od stanu zniszcze-nia powierzchni stanowiska, rozmiary słupów ze-wnętrznych (w 1 i 5 rzędzie) są mniejsze od tych we-wnątrz budynku. Te pierwsze stanowiły wsparcie dla niskiej części okapowej dachu, podczas gdy te drugie wspierały główną część szkieletu płatwiowo-kro-kwiowego, pełniąc także inne funkcje konstrukcyjne w podziale wewnętrznym długiego domu. Pod wzglę-dem rozmiarów, budowy i rozmieszczenia śladów po słupach, budynki naziemne z Targowiska podzielić można na dwie grupy: domy o zupełnym lub mini-malnym braku zróżnicowania wielkościowego słu-pów (domy G i E) oraz domy z bardzo czytelnymi różnicami w ich budowie i usytuowaniu, głównie w trzech wewnętrznych rzędach śladów posłupo-wych. W zbiorze 153 słupów konstrukcyjnych w do-mach z omawianej osady, w sposób najbardziej ogól-

ny wyróżnić można 3 kategorie tych obiektów: słupy pojedyncze o średnicy do 0,8 m, słupy pojedyncze o średnicy powyżej 0,8 m w N części domu oraz słu-py podwójne w S części domu (tabela 4).

Bardzo typowe dla budynków o dużych rozmia-rach i często o wyróżniającej się na osadzie funkcji są słupy podwójne (niekiedy potrójne), odkrywane przy wejściu w południowej części domów i interpretowa-ne jako wzmocnienie konstrukcji poddasza budynku. Miejscu temu najczęściej przypisuje się funkcję ma-gazynową (por. Czekaj-Zastawny 2008, tam dalsza literatura). Na omawianej osadzie tego rodzaju po-dłużne jamy odkryto w dwóch domach: w domu A, gdzie wystąpiły w 3 tercjach, oraz w domu C — jako układ dwutercjowy (tabela 4, ryc. 3, tabl. 10, 13, 42, 43).

Cechą charakterystyczną osady w Targowisku jest występowanie dużych jam posłupowych w północnej części domów (ryc. 3, tabela 4). Jamy te grupują się wyłącznie w pojedyncze tercje i są najbardziej wy-różniającym się elementem konstrukcji słupowych. Ich usytuowanie pozwala przypuszczać, że oddziela-ły część środkową od północnej budynku. Na oma-wianej osadzie, na 7 długich domów z zachowanymi śladami po słupach, pojedyncze tercje opisywanych jam stwierdzono aż w 5 budowlach (A, B, D, E, F). Są to jamy o kolistym zarysie i średnicy na poziomie odkrycia pomiędzy 90 cm a 138 cm (najczęściej 100 x 100 cm) oraz głębokości w przedziale 20–85 cm, z uśrednieniem na gł. 42 cm. To jedyne obiekty, po-śród śladów posłupowych, o tak czytelnym podziale na jamę przysłupową i słupową oraz wyraźnym roz-warstwieniem wypełniska, obrazującm sposób posa-dowienia słupów nośnych (tabl. 11, 12, 23, 26, 27). Niezależnie od długości i proporcji domów, tercje śladów po masywnych słupach odkryte zostały mniej więcej w 2/3 długości budynków, licząc od strony po-łudniowej. Powtarzalność i regularność jest tutaj na tyle konsekwentna, że stanowić może podstawę re-konstrukcji długości domów w sytuacjach, gdzie nie zachował się kompletny układ jam posłupowych i bu-dowlanych (dom D i F: ryc. 3).

Pojedyncze tercje śladów po masywnych słupach w części północnej budynków spotyka się na osied-lach KCWR rzadko. Kilka tercji takich słupów w ob-rębie jednego budynku zarejestrowano na osadzie w Krakowie Olszanicy, stan. 4 (dom II: Milisauskas 1986), a także w Zagórzu, stan. 2 (1 tercja w domu 717: Chmielewski et al. 2006). Na szczególną uwagę

67


ryc

. 3. t

argo

wis

ko, s

tan.

10,

11,

pow

. wie

licki

. Dom

y sł

upow

e ku

ltury

cer

amik

i wst

ęgow

ej ry

tej:

1 —

prz

ydom

owe

jam

y bu

dow

lane

, 2 —

jam

y po

słup

owe,

3 —

jam

y o

nieo

kreś

lone

j fu

nkcj

i w b

ezpo

śred

nim

oto

czen

iu d

omów

, 4 —

reko

nstru

owan

e ob

rysy

kon

stru

kcji

słup

owyc

h. r

ys. K

. naw

rot,

A. Z

asta

wny

Fi

g. 3

. tar

gow

isko

, site

10,

11,

wie

liczk

a di

stric

t. P

ost-h

ouse

s of

the

line

ar b

and

Pot

tery

cul

ture

: 1 —

by-

the-

hous

e co

nstru

ctio

n pi

ts, 2

— p

ost-h

oles

, 3 —

pits

of u

ndet

erm

ined

func

tion

in th

e di

rect

vic

inity

of h

ouse

s, 4

— re

cons

truct

ed o

utlin

es o

f pos

t con

stru

ctio

ns. D

raw

n by

K. n

awro

t, A

. Zas

taw

ny

68


zasługuje pojedyncza tercja wyróżniających się wiel-kością jam posłupowych z Bylan w Czechach, w domu z najstarszej fazy KCWR (Modderman 1986). Dom ten należy do typu I, odmiany „Y” (układ słupów we-wnętrznych), z dodatkowymi wąskimi rowkami wzdłuż dłuższych ścian budowli naziemnej.

Z obecnością w obrysach budynków tercji słupów masywnych oraz podwójnych wiąże się kwestia funk-cjonalnego podziału wewnętrznej przestrzeni domu. Wydaje się, że w odniesieniu do większości domów z Targowiska usytuowanie masywnych słupów tylko w partii N, a jam posłupowych-podwójnych wyłącznie w części S, wskazuje na trójdzielność takiego podzia-

łu (domy A–D: tabela 2). W przypadku domu G moż-na zasugerować, ze był to dom dwudzielny, natomiast dom E uznać należy za niewielką konstrukcję jedno-dzielną. Wyróżnienie zróżnicowanych funkcjonalnie części domu stanowi jedno z kryteriów typologiczne-go podziału budynków KCWR z Targowiska (zob. dalej).

Tylko w przypadku 3 domów (A, G i E) długość konstrukcji mieszkalnych określić można na podsta-wie układu słupów, zachowanych przy wejściu oraz w części tylnej budynków. Wyznaczone w ten najbar-dziej bezpośredni sposób długości wymienionych bu-dowli wynosiły dla domu A — 27,8 m, domu G — 19,5 m oraz domu E — 8,6 m (tabela 2). W domach B (27,1 m) i C (17,2 m) wskaźnikiem określającym dłu-gość było usytuowanie jam budowlanych, obecnych w tylnych partiach domów, w których nie zachowały się ślady po słupach. Odkrycie domu D przy połu-dniowej granicy obszaru badań oraz najgorszy stan zachowania konstrukcji domu F, nie pozwalają na wiarygodne oszacowanie pierwotnej długości tych budynków (stwierdzone wielkości to odpowiednio 11,0 m oraz 7,5 m). Wymiary ostatniej z budowli — hipotetycznego domu H, można jedynie rekonstruo-wać na podstawie rozmieszczenia jam budowlanych: 18 x 5,7 m.

Podobne problemy napotyka określenie szeroko-ści długich domów z Targowiska. Wyjątkowo podsta-wę do tego dają odległości pomiędzy skrajnymi słu-pami w rzędach poprzecznych (dom G i A), częściej jednak wskazówką muszą być również wewnętrzne krawędzie jam budowlanych, z uwzględnieniem mi-nimalnej odległości jamy od ściany domu (1,2–1,5 m). Szerokość obydwu krótszych ścian budynku — pół-nocnej i południowej, udało się w sposób wiarygodny ustalić dla domów A, B, E i G (tabela 2). Przedział szerokości mierzonej przy ścianie północnej to 5,3–6,8 m; przy południowej: 5,4–7,7 m. Wszędzie ściana S (przy wejściu) była szersza od N (różnica od 0,3 do 1,2 m), co tworzy z domów słupowych na omawia-nym stanowisku budynki o kształcie lekko trapezo-watym.

Tak jak na każdej osadzie KCWR (por. Czekaj-Zastawny 2008, tab. 3), również w Targowisku, stan. 11, budynki słupowe zorientowane były na linii NW-SE, z pewnym odchyleniem od N. Odchylenie to wy-nosi od 3° do aż 40°. Większość budynków zamyka się w przedziale 3°–15° (domy F, C, D, A, E, H), je-dynie dom B usytuowany jest z odchyleniem 23° oraz

ryc. 4. targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. Kultura cera-miki wstęgowej rytej (faza zofipolska) — dom słupowy z przydomowymi jamami budowlanymi (Dom A — ob. 2740) na poziomie odkrycia i podczas eksploracji. Fot. b. GrabowskaFig. 4. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. the linear band Pottery culture (Zofipole phase) — post-house with by-the-house construction pits (House A — feature 2740) on the level of discovery and during exploration. Photo by b. Gra-bowska

69


dom G — z zupełnie nietypowym „skręceniem” o 40° (tabela 2). Zróżnicowanie orientacji domów wzglę-dem N, jakie obserwujemy w Targowisku, może być jedną z istotnych przesłanek w próbie ustalenia fazo-wości zabudowy omawianej osady.

2.2.1.2. Konstrukcje dodatkowe i ślady napraw

W bezpośrednim otoczeniu śladów po konstruk-cjach mieszkalnych odkryto kilkanaście jam posłu-powych, usytuowanych poza właściwym obrysem domów. Ich lokalizacja przy dłuższych ścianach bu-dynków, wymiary i charakterystyczne rozmieszcze-nie pozwalają przypuszczać, że są to pozostałości dodatkowych konstrukcji przydomowych. Stwier-dzono je przy trzech domach (A, B i G). Wszystkie jamy posłupowe mają wiele cech wspólnych: nie-wielkie wymiary (20–34 x 20–28 cm i głęb. 8–25 cm), położenie wyłącznie przy zachodnich ścianach do-mów pomiędzy jamami budowlanymi a zewnętrznym, podłużnym rzędem dołów posłupowych, lokalizacja na przedłużeniu słupów w rzędach poprzecznych (ryc. 3). Ta ostatnia obserwacja może wskazywać, że omawiane słupy stanowiły dodatkowe wsparcie prze-dłużonego w tym miejscu okapu dachu, tworząc ro-dzaj podcienia, chronionego od strony zachodniej. Fakt odkrycia tych słupów głównie przy środkowej części budynków sugeruje, że okap dachowy nie był wzmacniany na całej długości ściany domu. Tego ro-dzaju konstrukcje uzupełniające mogły pełnić funk-cję ochronną dla zachodniej ściany domu, najbardziej narażonej na zniszczenie (opady, wiatr). Mogły też być elementem większych założeń, np. przybudówek łączących dom i jamy budowlane o częściowo wspól-nym zadaszeniu. Przykład takiej przybudówki znany jest między innymi z Brzezia, stan. 17 (Czekaj-Zastaw-ny 2008, ryc. 17, 22).

W obrysie dwóch domów (B, E) napotkano na in-nego rodzaju konstrukcje dodatkowe, tj. niewielkie doły posłupowe, ułożone w krótkie, prostolinijne od-cinki, tworzone przez 3–4 obiekty i rozmieszczone poprzecznie, podłużnie lub ukośnie do głównej osi budynku (ryc. 3, tabl. 26, 36). Omawiane elementy konstrukcyjne wiązać można ze śladami po we-wnętrznym podziale domu (wsparcie dla ścian dzia-łowych).

Niektóre z jam posłupowych zarejestrowane we-wnątrz budynków można interpretować jako ślady napraw konstrukcji nośnej. Są to obiekty mniejszych

rozmiarów niż słupy właściwe, usytuowane przy tych ostatnich w bliskiej lub bezpośredniej odległości. Najczytelniej jest to widoczne w południowej części domu C, gdzie aż trzy podwójne jamy posłupowe „podparte” są dodatkowymi słupami (ryc. 3, tabl. 42–44). Podobne ślady wzmocnień lub napraw poje-dynczych słupów nośnych wskazać można w domach A i B (ryc. 3, tabl. 11, 25). Przykłady dobrze udoku-mentowanych pozostałości po ścianach działowych, a także śladów napraw wewnątrz długich domów za-rejestrowano ponownie w Brzeziu 17 (Czekaj-Zastaw-ny 2008, ryc. 18)

2.2.1.3. Podział typologiczny

Na 8 wyróżnionych w Targowisku długich do-mów KCWR, w 6 przypadkach stan zachowania kon-strukcji umożliwia ich klasyfikację typologiczną (ta-bela 2). Jej podstawą jest podział P.J.R. Moddermana dla terenu Holandii (Modderman 1988) oraz dla sta-nowiska w Bylanach w Czechach (Modderman 1986), a także typologia opracowana przez A. Czekaj-Zastaw-ny dla dorzecza górnej Wisły, oparta na dwóch wymie-nionych wcześniej podziałach i odnosząca się do fazy nutowej i żeliezowskiej KCWR3 (Czekaj-Zastawny 2008). W myśl tego ostatniego schematu typologicz-nego, budynki naziemne z Targowiska przyporządko-wać można wszystkim trzem wyróżnionym typom (1–3):

Typ 1 — 4 domy (A, B, C, D): duże domy trój-dzielne, z tercją masywnych słupów od strony pół-nocnej i tercjami słupów podwójnych w południowej części budynków,

Typ 2 — 1 dom (G): dom dwudzielny średniej wielkości, z brakiem czytelnego układu tercjowego, ze słupami rozmieszczonymi równomiernie,

Typ 3 — 1 dom (E): niewielki dom jednodzielny. Należy podkreślić, że domy słupowe z Targowi-

ska związane z fazą zofipolską KCWR to budowle o analogicznych cechach konstrukcyjnych co domy z fazy nutowej, pozbawione bezpośrednich podo-bieństw do typów budynków z fazy wczesnej. Chodzi tu przede wszystkim o typowe dla innych obszarów rowki fundamentowe na całym obrzeżeniu domu (typ 1a Moddermana dla terenu Holandii), charaktery-

3 Typologię dla dorzecza górnej Wisły opracowano przed od-kryciem pierwszych w Małopolsce długich domów datowanych na fazę zofipolską KCWR.

70


styczny układ słupów w kształcie litery „Y” w środ-kowej partii budynku oraz dodatkowe ciągi wąskich jam rowkowatych przy obydwu dłuższych ścianach domów (typ I Moddermana dla osady w Bylanach). Pewnym nawiązaniem do ostatniego z wymienionych elementów mogą być słabo zachowane w Targowi-sku, wąskie i wydłużone odcinki „rowkowatych” jam budowlanych, obecne przy ścianach 4 domów słupo-wych (domy A–D: ryc. 3; tabela 3). W aspekcie typo-logiczno-chronologicznym, długie domy z omawia-nej osady byłyby zatem typem konstrukcji właści-wym już dla fazy nutowej, z niektórymi elementami fazy wczesnej KCWR.

2.2.2. Jamy budowlane Nieodłącznym elementem otoczenia pozostałości

długiego domu słupowego są przydomowe jamy bu-dowlane, które na osadzie w Targowisku obecne są bez wyjątku przy każdej konstrukcji słupowej (ryc. 3, 5). Niezwykle charakterystyczne usytuowanie tych jam przy dłuższych ścianach domów oraz ich zorien-towanie zgodne z główną osią budynków (NW-SE), uzasadniło wyróżnienie jednego z domów jako hi-potetycznej konstrukcji mieszkalnej (dom H z nieza-chowanym układem jam po słupach). W analizach pozostałości naziemnego budownictwa KCWR jamy budowlane, obok ważnej roli w identyfikacji długich domów, są głównym źródłem danych do badań nad chronologią poszczególnych budynków i fazowością rozwoju osad (analiza materiałów ceramicznych z wy-pełnisk jam). Stanowią też dodatkową pomoc w rekon-struowaniu wymiarów budynków. Zarówno rozpla-nowanie jam budowlanych, jak i ich rodzaje oraz usytuowanie przy ścianach domów są w KCWR bar-dzo zróżnicowane (Czekaj-Zastawny 2008, 55–58). Różnorodność ta znajduje pełne odzwierciedlenie na stanowisku w Targowisku (tabela 3; ryc. 3). W opar-ciu o typologię omawianych tu obiektów dla obszaru dorzecza górnej Wisły (Czekaj-Zastawny 2008, 55, tabela VI, ryc. 34–35), przydomowe jamy budowla-ne, w liczbie 64 obiektów, podzielić można w nastę-pujący sposób (por. tabela 3):

Typy jam:I — jamy pojedyncze, owalne w układzie szere-

gowym pozostające w bliskim sąsiedztwieII — jamy wydłużone, jednolite lub składające

się z kilku połączonych ze sobą zagłębieńIII — jamy pojedyncze — izolowane

IV — wąskie jamy „rowkowate”Rozplanowanie jam:A — jamy w części przedniej domuB — jamy od wejścia domu do 2/3 długości C — jamy na całej długości domu (>2/3 długości

od wejścia)D — jamy na całej długości domu z wyjątkiem

części przy wejściuE — jamy wykraczające poza długość domu F — jamy w części tylnej domu

ryc. 5. targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. Zespół jam budowlanych po wschodniej stronie domu słupowego z fazy zofipolskiej kultury ceramiki wstęgowej rytej (Dom A — ob. 2740). Fot. b. GrabowskaFig. 5. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. Complex of construction pits on the east side of the post-house dated to the Zofipole phase of the linear band Pottery culture (House A — feature 2740). Photo by b. Grabowska

71


Usytuowanie jam:W — przy ścianie zachodniej domuE — przy ścianie wschodniej domuNa osadzie w Targowisku liczba jam budowla-

nych przy poszczególnych domach słupowych jest zbliżona i na ogół nie przekracza łącznie 10 obiek-tów, rozlokowanych po obydwu stronach budynku (tabela 3). Wyróżnia się tu jedynie dom B z aż 21 ja-mami, z których jednak co najmniej 12 (od strony E) stanowi przydenne części tylko jednej lub dwóch jam głównych. Nienajlepszy stan zachowania długich domów na omawianej osadzie utrudnia ocenę, czy wykazana równowaga liczbowa jest rzeczywistą pra-widłowością. Duża część jam budowlanych zacho-wała się bowiem tylko jako płytkie, jednowarstwowe zagłębienia. Podobnie należy się ustosunkować do innych cech omawianych obiektów, tj. ich głęboko-ści, wymiarów na poziomie odkrycia, charakteru se-dymentów oraz rodzaju i liczby materiałów zabytko-wych. Te ostatnie odkrywano w liczbie od 1 do 385 zabytków w poszczególnych jamach.

Interesująco przedstawiają się podsumowujące zestawienia rodzajów, rozplanowania oraz usytuowa-nia jam budowlanych względem słupowych kon-strukcji długich domów (tabela 3). Pośród 64 obiek-tów omawianej kategorii zdecydowana większość należy do typu jam wydłużonych — jednolitych lub składających się z kilku połączonych ze sobą zagłę-bień (40 obiektów — typ II). Pozostałe jamy wystąpi-ły w zbliżonych do siebie liczbach: jamy pojedyncze, owalne w układzie szeregowym (8 obiektów — typ I), jamy pojedyncze, izolowane (9 obiektów — typ III) oraz jamy „rowkowate” (7 obiektów — typ IV). Charakterystyczne dla osady z Targowiska wydaje się być rozplanowanie jam budowlanych z obiektami rozmieszczonymi w części tylnej domu (20 jam) oraz na całej jego długości z wyjątkiem partii wejściowej (23 jamy). Tylko 4 jamy (jako obiekty samodzielne) założono przy wejściu do budynków od strony połu-dniowej. 11 jam, w tym aż 8 przy domu H, ułożonych jest na całej długości ściany podłużnej. W 7 przypad-kach stwierdzono jamy, które wykraczają poza obrys domu, wytyczony układem dołów posłupowych. Zaskakującą równowagę wykazuje usytuowanie przydomowych jam budowlanych przy zachodnich i wschodnich ścianach budynków (odpowiednio 31:33 obiektów). Zaledwie w jednym przypadku stwierdzono występowanie jam budowlanych tylko po jednej stronie budynku słupowego: jamy przy

wschodniej ścianie domu G. Może to być jednak ob-serwacja nieprawdziwa, co sugeruje zarejestrowanie warstwy kulturowej nr 2193 po stronie zachodniej budowli, mogącej stanowić w rzeczywistości pozo-stałość po zniszczonych i przemieszczonych wypeł-niskach jam budowlanych (tabl. 1).

Uwagę zwracają wąskie, „rowkowate” jamy, za-chowane w postaci kilku silnie wydłużonych obiek-tów, odkrytych przy ścianach 4 domów słupowych (A–D; ryc. 3, tabela 3). Są one usytuowane pomiędzy zewnętrznym rzędem dołów posłupowych a jamami budowlanymi o standardowych wymiarach. Najdłuższa jama „rowkowata” mierzyła 5,6 m długości, 0,6 m szerokości i 0,5 m głębokości (ob. 2664 — dom A; tabl. 19). Obiekty tego typu w zasadzie nie zawierały materiałów zabytkowych. Ich nierozbudowana struk-tura (nie więcej niż dwie warstwy wypełniska), głę-bokości nie większe niż 0,5 m, wydłużone zarysy i lo-kalizacja mogą przemawiać za funkcją zbliżoną do rowków zakładzinowych dla dodatkowych ścian dłu-gich domów (podcienia), znanych z pozamałopol-skich stanowisk wczesnej fazy KCWR (Kulczycka-Leciejewiczowa 1988; Modderman 1986).

Niektóre z jam budowlanych z Targowiska praw-dopodobnie były częściowo zadaszone. Świadczą o tym doły posłupowe o niewielkich rozmiarach, usytuowa-ne w bezpośrednim sąsiedztwie obiektów (dom A: ryc. 3, tabl. 10; dom C: ryc. 3, tabl. 45; dom D: ryc. 3, tabl. 22; dom H: ryc. 3, tabl. 56) lub w obrębie ich obrysów jako charakterystyczne „wypustki” na kra-wędziach jam od strony ścian domów (np. ob. 2676 przy domu A: tabl. 10).

Obserwowana w Targowisku, i nie tylko tutaj, różnorodność przydomowych jam budowlanych wy-nika przede wszystkim z ich wielofunkcyjnego prze-znaczenia i długotrwałego wykorzystywania. Powsta-wały równolegle z budową domu słupowego jako tzw. glinianki, a więc miejsca pozyskiwania budulca do wylepienia plecionkowych ścian budynku. Na-stępnie służyły jako jamy śmietniskowe, niekiedy produkcyjne, zbiorniki wody opadowej z dachu, a tak-że miejsca zakładania niewielkich palenisk, a nawet pochówków. Tego rodzaju przeznaczenie pozostawi-ło ślady wielokrotnego użytkowania oraz zamywania w postaci wielowarstwowych wypełnisk o nieckowa-tym układzie poszczególnych warstw, widocznym w głębszych i lepiej zachowanych jamach budowla-nych. Omawiany typ obiektów był niekiedy również „świadkiem” ostatniej fazy użytkowania i destrukcji

72


budynku, gromadząc w wypełniskach pozostałości po zawalonych lub spalonych ścianach domów słupo-wych (polepa konstrukcyjna).

2.2.3. Jamy w najbliższym otoczeniu domów

Dodatkowym elementem składowym domu słu-powego i jego najbliższego otoczenia są jamy nie-związane z etapem wznoszenia budynku (tak jak ślady po słupach i jamy budowlane), lecz z funkcjonowa-niem całego gospodarstwa. Obiekty tego rodzaju spo-tyka się na każdej osadzie KCWR z długimi domami, jednak ich liczba i rodzaj są mocno zróżnicowane (zob. Czekaj-Zastawny 2008, 58). W Targowisku, stan. 11, w bezpośrednim sąsiedztwie budynków na-ziemnych, jam w takim typie odkryto bardzo niewiele. Można tu wskazać zaledwie 3 obiekty osadowe o nr 2602, 3386, 2771.

Pierwszy z nich (ob. 2602) to niewielka kolista jama odkryta pomiędzy wschodnim ciągiem jam bu-dowlanych a zewnętrznym rzędem słupów domu A (ob. 2740; tabl. 10; 18: 1, 2). W tej płytkiej jamie o wym. 140 x 140 cm i głęb. 20 cm, nie odkryto jakichkolwiek materiałów zabytkowych. Nietypowe położenie poza osią ciągu jam budowlanych, tuż przy zewnętrznej ścianie domu, mogłoby do pewnego stopnia sugero-wać funkcję grobową tego obiektu� (jednorodne wy-pełnisko, wanienkowaty kształt w przekroju piono-wym). Regularnie kolisty zarys, mało typowy dla jam pochówkowych�, i brak zabytków nie uprawnia jednak do określenia obiektu 2602 mianem grobu. Należy jed-nak przyznać, że omawiana jama jako jedyna na całej osadzie może być brana pod uwagę przy próbie wska-zania obiektów o domniemanej funkcji sepulkralnej.

Drugą z omawianych jam (ob. 3386) odkryto w są-siedztwie domu F (ob. 2624), na północny zachód od dwóch jego zachodnich jam budowlanych (tabl. 48, 50). Był to niegłęboki (50 cm), niewyróżniający się obiekt owalnego kształtu w rzucie poziomym (220 x 160 cm) i nieckowatego zarysu w profilu, o jedno-warstwowym wypełnisku, zniszczonym częściowo

� Groby KCWR spotykane na osadach w kontekście budyn-ków mieszkalnych mogą być zlokalizowane zarówno wewnątrz domów, pomiędzy słupami, jak i w jamach budowlanych (zob. Czekaj-Zastawny 2009).

� Tego rodzaju kształty jam są jednak znane; kolisty zarys gro-bu, o bardzo zbliżonej lokalizacji przy ścianie domu, pochodzi z osady najstarszej fazy KCWR w Starym Zamku na Śląsku (Kul-czycka-Leciejewiczowa 1988).

przez jamę kultury malickiej. Znaleziono w nim jedy-nie fragmenty grubościennej czarki półkulistej. Prze-znaczenie omawianej jamy jest trudne do ustalenia, zwłaszcza w powiązaniu z domem F — najgorzej za-chowanym budynkiem na osadzie. Jednowarstwowe wypełnisko i lokalizacja eliminują raczej zaliczenie omawianego obiektu do grupy kilku występujących tu jam budowlanych.

Trzecia jama (ob. 2771), największa z dotąd wy-mienionych (390 x 220 cm), zlokalizowana była po-między domami słupowymi B (ob. 3315) i C (ob. 3623), dokładnie w połowie odległości między ciąga-mi jam budowlanych obydwu konstrukcji mieszkal-nych (tabl. 71). W opisywanej jamie, o wielowar-stwowym wypełnisku, sięgającym głębokości 105 cm, znaleziono tylko 6 wyrobów kamiennych i żadnego fragmentu ceramiki, mogącego ułatwić jej przypo-rządkowanie do któregoś z wymienionych domów. Jedyną przesłanką w tej sytuacji jest orientacja dłuż-szej osi obiektu 2771 na linii N-S, wyraźnie bliższa zorientowaniu domu C (ob. 3623). Funkcja jamy 2771 nie jest niestety możliwa do ustalenia.

Niewielka liczba jam osadowych o funkcji gospo-darczej (lub innej) w bezpośrednim otoczeniu domów słupowych może być zaskakująca, szczególnie w po-równaniu z osadą fazy zofipolskiej w Modlnicy, stan. 5, gdzie w sąsiedztwie każdego niemal budynku naziem-nego odkryto po kilka różnego typu jam, w tym obiek-ty o przeznaczeniu śmietniskowym z licznym materia-łem ruchomym (Czerniak 2010). Nieobecność ta nie jest wynikiem stopnia zniszczenia omawianego stano-wiska, ale raczej — jak się wydaje — odmienną orga-nizacją przestrzeni na osadzie w Targowisku, związaną z istnieniem wyodrębnionej strefy aktywności gospo-darczej, prowadzonej w centralnej części osiedla, wolnej od zabudowy mieszkalnej (por. rozdz. 2.3.).

2.2.4. Analiza porównawcza domów słupowych na podstawie cech materiałów ruchomych

W interpretacji pozostałości osiedli z długimi do-mami KCWR jednym z najważniejszych zadań jest próba ustalenia chronologii względnej osad oraz fa-zowości funkcjonowania budynków mieszkalnych. Dla osady w Targowisku, obok uwzględnienia da-nych o typologii i lokalizacji budowli naziemnych, przeprowadzono analizy porównawcze cech materia-łów ceramicznych, pozyskanych z bezpośredniego otoczenia wszystkich domów słupowych.

73


Jak już wcześniej zaznaczono, zdecydowana większość zarówno źródeł ruchomych, jak i nieru-chomych, związana jest z fazą zofipolską KCWR. Etap nutowy reprezentują zaledwie 3 jamy osadowe, z materiałem o wyraźnie już późniejszym stylu orna-mentacji naczyń. Z fazą nutową nie jest związany ża-den odkryty w Targowisku dom słupowy. Poświadcza to usytuowanie dwóch ze wspomnianych jam z dala od najbliższego otoczenia domów (ob. 2379 i 2419) i lokalizacja trzeciej (ob. 3053) w „nałożeniu” na plan domu B (ryc. 1). W dobitny sposób przemawia rów-nież za tym wynik analizy frekwencji naczyń z orna-mentem liniowo-punktowym (rytym/nutowym; nuto-wym) na stanowisku i absolutny brak nawet jednego tak zdobionego fragmentu we wszystkich 64 przydo-mowych jamach budowlanych (tabela 5).

Omawianą w niniejszym podrozdziale analizę po-równawczą przeprowadzono zatem na zbiorze obiek-tów i materiałów chronologicznie jednorodnych. Za-sadne wiec, i możliwe, było rozważenie czy osada zofipolska z Targowiska dzieli się na fazy budowlane i ile domów stanowiło zabudowę w każdej z faz. Ma-teriał z przydomowych jam budowlanych wszystkich 8 budynków scharakteryzowany został pod kątem ogólnej i szczegółowej frekwencji zabytków w po-szczególnych domach, a także zróżnicowania w za-leżności od udziału grup technologicznych ceramiki, form naczyń oraz ornamentyki (tabela 5). Dodatko-wo, w celu wychwycenia ewentualnych różnic funk-cjonalnych w ramach pojedynczego gospodarstwa (domu z obejściem) zbadano obecność wymienio-nych wyżej cech w obiektach (jamach budowlanych) od strony wschodniej i zachodniej domów. W przy-padku dwóch budynków naziemnych — domów D i F, rezultaty analizy porównawczej nie mogą być brane pod uwagę: domy te zachowały się w postaci nie-kompletnej (ryc. 3) i dostarczyły łącznie zaledwie 5 zabytków z jam przydomowych.

Wyniki analizy przedstawiają się następująco:1. Frekwencja materiałów zabytkowych w dużej

mierze uzależniona jest od liczby, głębokości oraz stanu zachowania przydomowych jam budowlanych (ryc. 6). Najwięcej materiałów grupuje się przy do-mach A, H, B oraz G, a więc budynkach z najpełniej-szym „kompletem” jam budowlanych. Bardziej nie-zależną od stanu zachowania domów z otoczeniem i jednocześnie interesującą obserwacją jest wyraźna przewaga liczbowa zabytków w obiektach od wschod-niej strony domów, i to niezależnie od liczby jam

(ryc. 7). Może to sugerować podział i koncentrowa-nie przydomowych zajęć w poszczególnych częściach otoczeń domów.

2. W zakresie różnic w występowaniu materiałów ceramicznych w poszczególnych grupach technolo-gicznych, wyróżnionych dla naczyń z Targowiska

ryc. 6. targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. Kultura cera-miki wstęgowej rytej — frekwencja materiałów ceramicznych i wyrobów kamiennych w poszczególnych domach słupo-wych (z jam budowlanych). oprac. A. Zastawny Fig. 6. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. the linear band Pottery culture — quantitative share of pottery materials and flint artifacts within individual post-houses (from con-struction pits). elaborated by A. Zastawny

ryc. 7. targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. Kultura cera-miki wstęgowej rytej — frekwencja materiałów ruchomych (ogółem) w poszczególnych domach słupowych z podziałem na jamy budowlane usytuowane od strony zachodniej i wschod-niej domów. oprac. A. ZastawnyFig. 7. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. the linear band Pottery culture — quantitative share of artifacts (alto-gether) within individual post-houses with division into con-struction pits located on the west and east side of houses. Elaborated by A. Zastawny

74


ryc. 8. targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. Udział form naczyń w jamach budowlanych poszczególnych domów słupowych kultury ceramiki wstęgowej rytej (podano liczbę fragmentów oraz udział procentowy). oprac. A. Zastawny Fig. 8. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. share of forms of vessels in construction pits within individual post-houses of lbK (expressed in number of fragments and percentage share). elaborated by A. Zastawny

75


ryc. 9. targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. Udział podstawowych rodzajów zdobień na naczyniach z jam budowlanych poszczególnych domów słupowych kultury ceramiki wstęgowej rytej (podano liczbę fragmentów oraz udział procentowy). oprac. A. ZastawnyFig. 9. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. share of basic types of ornamentations on vessels from construction pits of individual post-houses of the linear band Pottery culture (expressed in number of fragments and percentage share). elaborated by A. Zastawny

76


ryc. 10. targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. Kultura cera-miki wstęgowej rytej — frekwencja i rodzaj ornamentyki rytej na naczyniach w poszczególnych domach słupowych (podano liczbę zdobionych fragmentów naczyń). oprac. A. ZastawnyFig. 10. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. the linear band Pottery culture — frequency and type of engraved or-namentation on vessels from individual post-houses (ex-pressed in number of ornamented fragments of vessels). Elaborated by A. Zastawny

ryc. 11. targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. Kultura ce-ramiki wstęgowej rytej — frekwencja i rodzaj ornamentyki nacinanej na naczyniach w poszczególnych domach słupo-wych (podano liczbę zdobionych fragmentów naczyń). oprac. A. ZastawnyFig. 11. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. the linear band Pottery culture — frequency and type of notched orna-mentation on vessels from individual post-houses (expressed in number of ornamented fragments of vessels). elaborated by A. Zastawny

ryc. 12. targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. Kultura ce-ramiki wstęgowej rytej — frekwencja i rodzaj uch na naczy-niach w poszczególnych domach słupowych (podano liczbę zdobionych fragmentów naczyń). oprac. A. ZastawnyFig. 12. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. the linear band Pottery culture — frequency and type of handles on vessels from individual post-houses (expressed in number of ornamented fragments of vessels). elaborated by A. Zastawny

ryc. 13. targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. Kultura ce-ramiki wstęgowej rytej — frekwencja i rodzaj guzów na na-czyniach w poszczególnych domach słupowych (podano liczbę zdobionych fragmentów naczyń). oprac. A. ZastawnyFig. 13. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. the linear band Pottery culture — frequency and type of handles on vessels from individual post-houses (expressed in number of ornamented fragments of vessels). elaborated by A. Zastawny

(grupy I–III), obserwujemy w każdym z gospodarstw (domów z obejściem) podobne proporcje rozkładu materiałów (ryc. 14). Zawsze dominuje ceramika „kuchenna” III grupy technologicznej (najczytelniej w domu G). Pewne odmienności wykazała frekwen-

cja fragmentów naczyń II grupy (mieszanej), domi-nująca nad ceramiką delikatną (I grupy) w domach B, E, A i H, a ustępująca jej wyraźnie w domu G. Cera-mika delikatna największy udział ma jeszcze w do-mach A i H.

77


3. Analiza ornamentyki naczyń (ryc. 9–13), naj-istotniejsza w badaniach różnic czasowych funkcjo-nowania domów, nie wykazała jednoznacznych i wy-raźnych różnic między poszczególnymi budynkami. Odmienności dotyczą pojedynczych technik zdobni-czych. Najczytelniej widać to w odniesieniu do orna-mentyki nacinanej (krótkie kreski pokrywające całe naczynia), którą odkryto wyłącznie w dwóch domach: G i H. Najwięcej naczyń zdobionych uchami i uchwy-tami stwierdzono ponownie w domach H, G oraz w domu A, w ogóle natomiast tego rodzaju elementy nie wystąpiły w pozostałych budynkach. Materiał tylko jednego domu (A) charakteryzuje obecność wszyst-kich wyróżnionych układów ornamentyki rytej, tj. prostolinijnych, łukowych, kątowych, złożonych (ryc. 10). Najmniej ceramiki zdobionej liniami ryty-mi stwierdzono w otoczeniu domów D, E i C. Intere-sujące jest nagromadzenie fragmentów naczyń z rytą ornamentyką łukową w jamach domu H. Budynek ten wyróżnia też zdecydowanie największa frekwencja naczyń dekorowanych wszystkimi rodzajami guzów (ryc. 13).

2.3. Inne obiekty współtworzące zabudowę osady

2.3.1. Jamy gospodarcze poza strefą zamieszkania

Na osadzie w Targowisku obok miejsc związa-nych z naziemną zabudową mieszkalną bardzo wy-raźnie wyodrębnia się strefa z obiektami o innym przeznaczeniu. Z nielicznymi wyjątkami, obiekty te grupują się na powierzchni o wymiarach 20 x 50 m, przyjmując układ rzędowy, zorientowany na linii W-E (w granicach przebadanego obszaru; ryc. 1). Cha-rakterystyczną cechą jest położenie omawianych obiektów wewnątrz obszaru, którego granice wyzna-cza lokalizacja długich domów słupowych (domy A, B, D, E, H). Odległości pomiędzy budynkami a jama-mi gospodarczymi są bardzo zbliżone i wynoszą 15 m dla domów A i D oraz 20 m dla domów B i E. Je-dynie hipotetyczny dom H położony jest w odległości mniejszej niż 5 m od jam gospodarczych. W oparciu o tak czytelny układ planigraniczny, a także charakter opisanych poniżej jam, omawiane zgrupowanie obiektów uznać można za wydzieloną z partii miesz-kalnej strefę aktywności gospodarczej osady, stano-wiącą jej wewnętrzną część.

W omawianej części osiedla odkryto 17 jam z to-warzyszącymi im mniejszymi obiektami (dodatko-wymi częściami lub przegłębieniami) oraz dołami posłupowymi, położonymi w bezpośrednim ich są-siedztwie. Niewątpliwie najciekawszym zespołem obiektów są tu jamy o nr 2538, 2539, 2568, 2570, 2571, 2578, 2579, usytuowane w odległości 13 m na południe od domu słupowego A. Jest to zespół złożo-ny z dużej jamy nr 2571 o nieregularnym kształcie, dzielącej się na dodatkowe obiekty (ob. 2570, 2579), następnie kolistej jamy średniej wielkości (ob. 2539) oraz 3 dołów posłupowych ułożonych liniowo po-między obiektami 2539 i 2571 (tabl. 67). Najważniej-szym wyróżnikiem tego zespołu jest obecność warstw polepy oraz śladów przepalenia lessu w kolistej jamie 2539 oraz przede wszystkim w ob. 2570 (ryc. 15). Oby-dwa obiekty są zapewne pozostałością palenisk, jed-nak w przypadku jamy 2570 można podejrzewać, że chodzi o rodzaj pieca do wypału ceramiki. Obiekt ten nosi ślady przepalenia dna oraz ścianek bocznych (tabl. 68: 6) i został założony w bocznej części największej z usytuowanych tu jam (ob. 2571). Bardzo podobną konstrukcję odkryto na osadzie KCWR w Brzeziu 17, również w oddalonej od części mieszkalnej partii

ryc. 14. targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. Porównanie frekwencji fragmentów naczyń w domach słupowych kultury ceramiki wstęgowej rytej w podziale na grupy technologiczne ceramiki. oprac. A. ZastawnyFig. 14. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. Compari-son of frequency of fragments of vessels in post-houses of the linear band Pottery culture in division into technological groups of pottery. elaborated by A. Zastawny

78


ryc

. 15.

tar

gow

isko

, sta

n. 1

0, 1

1, p

ow. w

ielic

ki. K

ultu

ra c

eram

iki w

stęg

owej

ryte

j (fa

za z

ofipo

lska

) — k

olis

ta ja

ma

gosp

odar

cza

nr 2

570

z po

lepą

i śl

adam

i prz

epal

enia

less

u na

obw

odzi

e.

Fot.

b. G

rabo

wsk

a Fi

g. 1

5. t

argo

wis

ko, s

ite 1

0, 1

1, w

ielic

zka

dist

rict.

the

line

ar b

and

Pot

tery

cul

ture

(the

Zofi

pole

pha

se) —

sph

eric

al u

tility

pit

no. 2

570

with

dau

b cl

ay a

nd tr

aces

of b

urnt

loes

s on

the

edge

. Pho

to b

y b

. Gra

bow

ska

79


osiedla (piec w wydzielonej większej jamie, z kilku-nastoma kompletnymi, dużymi naczyniami kuchen-nymi: Czekaj-Zastawny 2008b). W Targowisku z wy-pełnisk wszystkich opisywanych w tym miejscu obiektów pozyskano zaledwie 12 fragmentów mało charakterystycznej ceramiki, co utrudnia potwierdze-nie interpretacji ich funkcji. Brak materiałów może być jednak wytłumaczony porzuceniem wyeksploa-towanych jam, a nie ich destrukcją (jak w Brzeziu). Omówionym śladom paleniska i pieca (?) towarzyszą równomiernie rozmieszczone jamy posłupowe (ryc. 15, tabl. 67). Całość tworzy interesujący kompleks kilku jam, zapewne chronionych zadaszeniem, których przeznaczenie wiązać należy prawdopodobnie z pro-dukcją garncarską.

Znikoma liczba bądź całkowity brak zabytków cechuje inne obiekty omawianej strefy. Na wschód od scharakteryzowanego wyżej skupiska jam ze śladami użycia ognia położone jest zgrupowanie kilku innego rodzaju obiektów (ryc. 1). Są to owalne (ob. 2542, 2557, 2565) i czworoboczne (ob. 2543, 2556), płytkie jamy o nieckowatych kształtach w przekrojach pio-nowych, w przewadze o jednowarstwowych wypełni-skach (tabl. 69–70). Obiekty te grupują się w dwóch mniejszych skupiskach, przedzielonych wolną prze-strzenią, co może sugerować przestrzenno-funkcjo-nalny związek poszczególnych jam. Brak jednak innych cech wyróżniających, poza obecnością wspomnia-nych już niewielkich serii niecharakterystycznych zabytków, uniemożliwia wskazanie roli, jaką pełniły na osadzie. Warto wspomnieć, że w jednym z tych obiektów (ob. 2557) odkryto fragment jednego z dwóch w Targowisku „ołtarzyków” glinianych (tabl. 70: c).

Cechą charakterystyczną omawianej części osady (wydzielonej strefy gospodarczej) jest lokalizacja większości zgromadzonych tu obiektów na obrzeże-niu rozległej (ponad 400 m2) warstwy kulturowej nr 2813/2538 (ryc. 1). Jej obecność w tym miejscu i licz-ne materiały zabytkowe, jakich dostarczyła, potwier-dzają intensywne wykorzystywanie całego opisanego tutaj terenu.

Poza omówioną powyżej strefą, obiekty o domnie-manej funkcji gospodarczej odkryto jeszcze w trzech innych miejscach. Z najbardziej na wschód położonej części przebadanego na stanowisku 11 obszaru po-chodzi izolowana jama o numerze 3608. Od najbliż-szych obiektów (domu G) dzielą ją aż 63 metry. Z tej częściowo zniszczonej przez wkop nowożytny jamy pozyskano zalewie 7 fragmentów ceramiki, co unie-

możliwia interpretację funkcjonalną obiektu. Istotne jest natomiast, że jama 3608 wytycza wschodnią kra-wędź występowania obiektów wziemnych KCWR na omawianym stanowisku. Inny obiekt, odkryty rów-nież poza większym zgrupowaniem jam osadowych, przebadano w strefie pomiędzy domami słupowymi B i E (ryc. 1, tabl. 72: 3–4). Była to średniej wielkości jama (ob. 2950) oraz towarzyszące jej 3 doły posłu-powe (ob. 2951, 2952, 3035), ułożone liniowo na osi ob. 2950. Poza stwierdzeniem o niewątpliwym zada-szeniu opisywanej jamy, trudno jest odtworzyć jej funkcję (3 fragmenty ceramiki, jednowarstwowe wy-pełnisko). Lokalizacja pomiędzy domami naziemnymi może wskazywać na jej związek z którymś z budyn-ków. Trzecim miejscem występowania jam o charak-terze gospodarczym jest otoczenie domu słupowego G. Około 10 m na wschód od niego przebadano 2 jamy oraz kompleks 7 obiektów o wspólnym zarysie zewnętrznym (ryc. 1, tabl. 51–54). Najbardziej na północ usytuowana jest tu duża jama 2229, o wymia-rach 390 x 190 cm i głęb. 80 cm, z wyraźnie warstwo-wanym nieckowato wypełniskiem i intensywnie czarną częścią przydenną (tabl. 55). Niezbyt liczny materiał zabytkowy (46 fragmentów ceramiki) prze-mawia raczej za zasobową funkcją tego obiektu. Znacznie więcej materiałów (261 zabytków) pocho-dzi z zespołu 7 obiektów o wspólnym stropie, zloka-lizowanych w sąsiedztwie wcześniej opisanej jamy (ob. 2231, 2250, 2251, 2254, 2258, 2261, 2265).

Funkcję jam gospodarczych mogły, jak się wyda-je, pełnić również jedyne na stanowisku obiekty zali-czone do fazy nutowej KCWR (ob. 2379, 2419, 3053). Dwa z nich — ob. 2379, 2419 zlokalizowane są pomiędzy jamami z fazy zofipolskiej w omówionej tu strefie gospodarczej, trzeci — ob. 3053, „nakłada” się na obrys domu słupowego B (ryc. 3, 16).

2.3.2. rów palisadowy i warstwy kulturowe

Zabudowę odkrytej w Targowisku osady współ-tworzą ślady rowu, prawdopodobnie palisadowego (ob. 2460), odkrytego w północnej części osiedla po-między domami słupowymi, w obrębie warstwy kul-turowej KCWR o nr 2646 (ryc. 1, tabl. 76). Opisywa-ny rów miał dwuwarstwowe wypełnisko, w przybli-żeniu prostolinijny przebieg, zachowaną długość 22 m, szerokość do 0,8 m i maksymalną głębokość do 0,6 m. Tylko w jednym miejscu zachował się wyraź-nie głębszy, a przez to czytelnie wyodrębniony, ślad

80


ryc. 16. targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. Kultura ce-ramiki wstęgowej rytej — przekrój pionowy oraz część przyden-na ob. 3053 (faza nutowa) z widocznymi płytami z piaskowca. Fot. b. Grabowska Fig. 16. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. the linear band Pottery culture — the vertical cross-section and the bottom part of feature no. 3053 (the Music-note phase) with noticeable fragments of sandstone. Photo by b. Grabowska

po słupie (tabl. 77: 3). Z wypełniska opisywanego obiektu pochodzi ceramika z fazy zofipolskiej. Pozo-stałości rowu z Targowiska wyróżnia kilka ważnych cech:

a) lokalizacja pomiędzy dwoma domami słupo-wymi (A i B) i jednocześnie w obrębie rozległej war-stwy kulturowej z materiałami wyłącznie w stylu zo-fipolskim — warstwa nr 2646 (ryc. 1, tabl. 76),

b) usytuowanie w centralnej części zasięgu wyżej wymienionej warstwy kulturowej (w najgłębszym miej-

scu), w układzie zgodnym z jej przebiegiem na linii NW-SE i w sposób dzielący ją na dwie części (N i S) o zbliżonej powierzchni (tabl. 76),

c) współwystępowanie rowu z 26 jamami posłu-powymi (odkrytymi w obrębie warstwy 2646), z któ-rych większość układa się w 3–4 rzędy słupów, równoległych do kierunku przebiegu rowu i zlokali-zowanych po obydwu jego stronach (tabl. 76),

d) bardzo wyraźne koncentrowanie się w otocze-niu rowu (w jego części środkowej) ceramicznych materiałów z wypełniska warstwy kulturowej nr 2646,

e) czytelna relacja stratygraficzna pomiędzy war-stwą 2646 z rowem a młodszymi jamami posłupowy-mi ze słupowej konstrukcji domu kultury malickiej (tabl. 76, 77: 1–6).

Pozostałości „urządzeń” w typie rowów znane są z osad kultury ceramiki wstęgowej rytej w Europie (zob. Czekaj-Zastawny 2008). Stopień zniszczenia sta-nowisk powoduje jednak, że nie są to znaleziska czę-ste. W ostatnich latach konstrukcje tego rodzaju od-kryto również w Małopolsce, na podkrakowskich stanowiskach w Brzeziu 17 (Czekaj-Zastawny 2008), Modlnicy 5 (Czerniak 2010) oraz Modlniczce 2 (Cze-kaj-Zastawny, Przybyła 2012). Interpretacja rowów KCWR nie jest jednoznaczna (założenia obronne, ogrodzenia, elementy zabudowy gospodarstw, zagro-dy dla zwierząt), co dowodzą odmienne wyniki prób określenia funkcji takich konstrukcji, choćby na wy-mienionych wyżej stanowiskach: osada otoczona pali-sadą w Brzeziu 17, kraal dla zwierząt w Modlnicy 5, niewyjaśniona funkcja rowu na cmentarzysku w Mod-lniczce 2. Niezależnie od interpretacji, wydaje się, że założenia w typie rowów (w rodzaju niewielkich fos) lub rowów palisadowych pełniły istotne funkcje na osadach KCWR i były ich stałym elementem. Obok przeznaczenia związanego z otaczaniem i podziałem przestrzeni (Keeley, Cahen 1989), prawdopodobnie miały za zadanie ochronę zwierząt domowych, a na-wet upraw ogrodowych przed zwierzętami dzikimi (Modderman 1988).

Przeznaczenie rowu z Targowiska jest niejasne. Rów nie zamyka jakiejkolwiek strefy (prostolinijny przebieg), a palisadę, której jest pozostałością, wznie-siono w najgłębszym miejscu nieckowatego obni-żenia w terenie, w którym zachowała się warstwa kulturowa. Niewątpliwie stanowił element osiedla z fazy zofipolskiej. Lokalizacja pomiędzy domem A i domem B i jednocześnie pomiędzy obydwoma tymi domami a strefą wydzielonej działalności gospodar-

81


ryc. 17. targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. Kultura ceramiki wstęgowej rytej. Planigrafia fragmentów naczyń z warstw poza obiektami: otoczenie domów A i b (punkty niebieskie — ceramika zaliczona do fazy zofipolskiej; punkty czerwone — ceramika zaliczona do fazy nutowej). rys. K. Maślanka, A. Zastawny, K. GrabowskiFig. 17. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. the linear band Pottery culture. the horizontal distribution of fragments of pottery from layers beyond features: surroundings of Houses A and b (blue points — pottery dated to the Zofipole phase; red points — pottery dated to the Music-note phase). Drawn by K. Maślanka, A. Zastawny, K. Grabowski

82


czej może wskazywać na funkcję związaną z podzia-łem przestrzeni osady (ryc. 1). Bardzo interesujące są też ślady dodatkowych konstrukcji słupowych (cią-gów kilkakrotnie wznoszonych ogrodzeń?), równole-głych do rowu, oraz bardzo wymowna koncentracja zabytków w jego środkowej części, poświadczająca intensywne wykorzystywanie tego miejsca (ryc. 17). Nie bez znaczenia jest wspomniane położenie między domem A i B, budynkami pochodzącymi zapewne z tej samej fazy budowlanej. Jak sugeruje plan tej części osady (ryc. 1), omawiane ogrodzenie palisado-we mogło zostać wniesione w bezpośrednim sąsiedz-twie SW narożnika domu słupowego B i łączyć się z domem A w połowie jego długości, tworząc wielo-elementowy zespół funkcjonalno-przestrzenny. Po-dobne rozwiązania znane są z kilku osad KCWR w Europie (m.in. z Bylan: Pavlů 2000). Znakomity przykład połączonych ogrodzeniami domów pocho-dzi z Małopolski — z sąsiadującego z naszą osadą od zachodu stanowiska 12, 13 w Targowisku (Czerniak et al. 2006).

W wielu miejscach na stanowisku w Targowisku 10, 11 eksploracją objęto różnego rodzaju warstwy glebowe z licznym materiałem zabytkowym. Więk-szość z nich to warstwy spływowe pochodzenia natu-ralnego. W trzech jednak przypadkach badania do-starczyły argumentów za uznaniem tych utworów za warstwy kulturowe KCWR (ryc. 1, 17, 18). Do prze-słanek tych należy charakter wypełnisk (o cechach obiektów osadowych), masowo występujące i jedno-lite chronologicznie materiały oraz układ przestrzen-ny zabytków i lokalizacja warstw w odniesieniu do elementów zabudowy osady. O jednej z tych warstw (w. 2646) wspomniano już wyżej, w kontekście rowu palisadowego. Drugą z nich (w. 2813), również gro-madzącą liczne materiały zabytkowe, odkryto pomię-dzy jamami wydzielającej się w centralnej części osa-dy strefie aktywności gospodarczej. Trzecią (w. 2193) zadokumentowano w sąsiedztwie długiego domu we wschodniej części osady (dom G). W tym przypadku warstwa ta może być pozostałością zniszczonych i prze-mieszczonych wypełnisk jam budowlanych przy za-chodniej ścianie budynku (ryc. 1; tabl. 1).

3. Materiały ruchome

Zbiór materiałów ruchomych kultury ceramiki wstęgowej rytej ze stanowisk 10 i 11 w Targowisku liczy 11 492 zabytki. Tworzy go 11 181 fragmentów ceramiki oraz 311 wyrobów kamiennych. Z obiektów wziemnych pochodzi 3495 fragmentów naczyń, po-zostałe ułamki ceramiki, w liczbie 7686 fragmentów odkryto w warstwach kulturowych zaliczonych do KCWR (3010 fragmentów), a także w warstwach bę-dących stropowymi częściami zniszczonych obiek-tów omawianej kultury (61 fragmentów). Ze złoża wtórnego, tj. z obiektów o młodszej chronologii, po-zyskano 1700 fragmentów, natomiast z warstw po-chodzenia naturalnego — 2915 fragmentów naczyń. Jedynie 246 fragmentów ceramiki i 29 artefaktów ka-miennych łączyć można w sposób pewny z fazą nuto-wą KCWR (materiał z 3 obiektów). Zdecydowaną większość materiałów zaliczono do fazy zofipolskiej: 3220 fragmentów ceramiki i 282 wyroby kamienne.

Szczegółową analizą typologiczno-technologicz-ną objęto zbiór materiałów ceramicznych pochodzą-cych z wypełnisk obiektów nieruchomych (zespoły homogeniczne), traktując go jako punkt wyjścia do badań porównawczych i wniosków uogólniających.

3.1. Ceramika naczyniowa

3.1.1. wielkość zbioru i stan zachowania naczyń

Stan zachowania naczyń jest zróżnicowany (ryc. 19, 20). W przypadku większości fragmentów cera-micznych, zwłaszcza z grupy ceramiki cienkościen-nej (grupa I), stopień zniszczenia powierzchni ze-wnętrznych i wewnętrznych uznać trzeba za wysoki (ryc. 19). Sporadycznie naczynia tej grupy, głównie misy i cienkościenne czarki, zachowały pierwotne powierzchnie ze śladami starannego opracowania (ryc. 20: A). Powodem tego wydają się być nie tylko warunki postdepozycyjne, ale również sam charakter ceramiki — z dużą ilością roślinnych dodatków w ma-sie garncarskiej. Znacznie lepiej prezentuje się cera-mika dwóch pozostałych grup technologicznych (II i III), w szczególności naczynia „grubej roboty” z dużą ilością domieszek mineralnych (ryc. 20: C). Wiele egzemplarzy naczyń posiada dobrze zachowane ścianki zewnętrzne. Niezależnie jednak od technolo-gii wykonania i jej wpływu na trwałość ceramiki, cały zbiór omawianych w tym miejscu materiałów

Ryc. 18. Targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. Kultura ceramiki wstęgowej rytej. Planigrafia fragmentów naczyń z warstw poza obiektami (punkty niebieskie — ceramika zaliczona do fazy zofipolskiej; punkty czerwone — ceramika zaliczona do fazy nutowej). Rys. K. Maślanka, A. Zastawny, K. GrabowskiFig. 18. Targowisko, site 10, 11, Wieliczka district. The Linear Band Pottery culture. The horizontal distribution of fragments of pottery from layers beyond features (blue points — pottery dated to the Zofipole phase; red points — pottery dated to the Music-Note phase). Drawn by K. Maślanka, A. Zastawny, K. Grabowski

Ryc. 41. Targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. Rekonstrukcja przestrzenno-funkcjonalna i chronologiczna osady z fazy zofipolskiej kultury ceramiki wstęgowej rytej. Rys. K. Maślanka, A. ZastawnyFig. 41. Targowisko, site 10, 11, Wieliczka district. Spatial-functional and chronological reconstruction of the settlement of the Zofipole phase of the Linear Band Pottery culture. Drawn by K. Maślanka, A. Zastawny

83


ryc. 19. targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. Kultura ceramiki wstęgowej rytej. Przykładowe fragmenty ceramiki, ukazujące różny stan zachowania naczyń (ob. 2118). rys. b. Grabowska, fot. A. ZastawnyFig. 19. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. the linear band Pottery culture. examples of fragments of vessels presenting different states of vessels preservation (feature no. 2118). Drawn by b. Grabowska, photo by A. Zastawny

84


ryc. 20. targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. Kultura ceramiki wstęgowej rytej. Przykładowe fragmenty ceramiki, ukazujące różny stan zachowania naczyń: A — ob. 2419, b — ob. 2379, C — ob. 2118). rys. Grabowska, fot. A. ZastawnyFig. 20. targowisko, site 11, wieliczka district. the linear band Pottery culture. examples of fragments of vessels presenting different states of vessels preservation: A — feature no.2419, b — feature no. 2379, c — feature no. 2118. Drawn by b. Grabowska, photo by A. Zastawny

85


(11 181 fragmentów) jest bardzo mocno rozdrobnio-ny. Wystarczy wskazać, że z samych obiektów nieru-chomych na 3495 fragmentów wyrobów glinianych aż 2577 fragmentów to części naczyń, których nie można określić typologicznie (ryc. 21).

3.1.2. Formy naczyń

Podział typologiczny ceramiki KCWR z omawia-nego stanowiska nie jest rozbudowany (ryc. 21, 22–23). Wyróżniono 5 podstawowych typów naczyń: czarki półkuliste, misy stożkowate (niskie), misy wy-sokie, naczynia z szyją oraz garnki. Jak wspomniano wyżej, przeważającą cześć materiałów stanowią frag-menty, których określenie typologiczne nie było moż-liwe z uwagi na stan zachowania lub brak cech cha-rakterystycznych.

3.1.2.1. Czarki półkuliste

Ten wiodący dla całej kultury ceramiki wstęgo-wej rytej typ naczynia zdecydowanie dominuje rów-nież na stanowisku w Targowisku. Z obiektów wziemnych pochodzi 740 fragmentów czarek półku-listych, które można dodatkowo pogrupować w za-leżności od wielkości oraz technologii wykonania. Chociaż kryterium wielkościowe nie jest tu bez-względnym wyznacznikiem, czarki o największych rozmiarach wykonane zostały niemal wyłącznie w

technologii „twardej” (grupa III), z dodatkiem tłucz-nia mineralnego (tabela 7)6. Czarki zaliczone do III grupy technologicznej przeważają też liczbowo nad pozostałymi (394 fragmenty). Symptomatyczne jest również i to, że pośród ogromnej liczby ułamków na-czyń nieokreślonych typologicznie, wyraźna więk-szość to zapewne części średniej wielkości i dużych czarek należących właśnie do ceramiki „kuchennej” (tabela 7). Naczynia o mniejszych rozmiarach nie re-prezentują już aż tak spójnej grupy. „Miękką” techno-logię wykonania, z dodatkiem domieszek organicz-nych, stwierdzono w przypadku 146 fragmentów dla grupy I oraz 200 fragmentów dla grupy II — miesza-nej, z materiałem schudzającym zarówno organicz-nym, jak i mineralnym. W inwentarzach z Targowi-ska nie obserwuje się czarek o bardzo dobrej jakości wykonania, z gładkimi i wybłyszczonymi ściankami zewnętrznymi. Stwierdzono za to obecność kilku eg-zemplarzy o technologii „kuchennej”, ale o rozmia-rach niewielkich — typowych dla ceramiki delikat-niejszej.

Kształty i profilacje omawianej kategorii naczyń są zróżnicowane. Prezentują na ogół typ o wyraź-nie zachylonym wylewie, półkulistym brzuścu i dnie o niewielkiej średnicy (ryc. 22). Uwagę zwraca kil-ka czarek różnej wielkości o lekko dwustożkowa-tym profilu (tabl. 5: c, h, i), co może budzić pewne skojarzenia z cechą starszą niż „zofipolska”, tj. wła-ściwą fazie gniechowickiej (Kulczycka-Leciejewi-czowa 2008). W jednym przypadku czarka ma wy-raźne ślady schropowacenia powierzchni (tabl. 6: g), co również jest bardziej typowe dla okresu gnie-chowickiego.

Znamienny dla osady z fazy zofipolskiej z Targo-wiska jest niemal zupełny brak ozdabiania czarek or-namentem rytym — liniowym (ryc. 22). Dominują natomiast zdobienia plastyczne w postaci guzów róż-nych odmian, ornamentu nacinanego w formie krót-kich linii pokrywających większą część naczynia, odcisków palcowo-paznokciowych („szczypanki”) oraz wyjątkowo listew plastycznych z dołkami palco-wymi (tabl. 5: i).

Nieliczny zbiór ceramiki omawianego typu, który zaliczono do fazy nutowej KCWR wyraźnie różni się od opisanych dotąd czarek, tak pod względem tech-nologii wykonania, jak i rodzaju i układu ornamentu. Czarki „nutowe” posiadają dekorację liniowo-punk-

6 Tabele 7–10 zamieszczono na CD.

ryc. 21. targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. Kultura cera-miki wstęgowej rytej — zestawienie fragmentów ceramiki przyporządkowanych typologicznie oraz o formach nieokre-ślonych (podano liczbę fragmentów). rys. A. ZastawnyFig. 21. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. the linear band Pottery culture — quantitative juxtaposition of fragments of pottery assigned typologically and of undetermined forms (expressed in number of fragments). Drawn by A. Zastawny

86


ryc

. 22.

tar

gow

isko

, sta

n. 1

0, 1

1, p

ow. w

ielic

ki. t

ypol

ogia

nac

zyń

kultu

ry c

eram

iki w

stęg

owej

ryte

j (fa

za z

ofipo

lska

) — c

zark

i ora

z m

isy

stoż

kow

ate

i wys

okie

. rys

. b. G

rabo

wsk

a,

A. Z

asta

wny

Fig.

22.

tar

gow

isko

, site

10,

11,

wie

liczk

a di

stric

t. ty

polo

gy o

f ves

sels

of t

he l

inea

r b

and

Pot

tery

cul

ture

(th

e Zo

fipol

e ph

ase)

: sph

eric

al b

owls

, con

ical

bow

ls a

nd h

igh

bow

ls.

Dra

wn

by b

. Gra

bow

ska,

A. Z

asta

wny

87


ryc

. 23.

tar

gow

isko

, sta

n. 1

0, 1

1, p

ow. w

ielic

ki. t

ypol

ogia

nac

zyń

kultu

ry c

eram

iki w

stęg

owej

ryte

j (fa

za z

ofipo

lska

): na

czyn

ia z

szy

ją i

garn

ki. r

ys. b

. Gra

bow

ska,

A. Z

asta

wny

Fig.

23.

tar

gow

isko

, site

10,

11,

wie

liczk

a di

stric

t. ty

polo

gy o

f ves

sels

of t

he l

inea

r ban

d P

otte

ry c

ultu

re (t

he Z

ofipo

le p

hase

): ne

cked

ves

sels

and

pot

s. D

raw

n by

b. G

rabo

wsk

a,

A. Z

asta

wny

88


tową (punkty nutowe na liniach rytych), ułożoną w ty-powe motywy zwielokrotnionych linii poziomych, równoległych do krawędzi wylewu i podkreślających granice stref zdobniczych (tabl. 74: h, m, n). Wyraź-nie lepsza jest również jakość wykonania tych na-czyń.

3.1.2.2. Misy stożkowate i wysokie

Bardzo charakterystyczną i drugą co do liczebno-ści kategorią ceramiki są misy. W wypełniskach obiektów nieruchomych odkryto 129 fragmentów tych naczyń (ryc. 22). Misy podzielić można na dwie podstawowe odmiany: misy stożkowate, niskie, o wy-raźnie zaznaczonym stożkowatym profilu ścianek oraz różnym, najczęściej ostrym wychyleniu krawę-dzi (ryc. 22: f–n) oraz misy wysokie, o wyraźnie ła-godniejszym kącie wychylenia wylewu, co nadaje tym formom kształt zbliżony do doniczkowatego (ryc. 22: o). Są to naczynia nawet dwukrotnie wyższe od mis pierwszej odmiany.

Misy obydwu odmian zachowały się najczęściej w partiach brzegowych — niewiele egzemplarzy można zrekonstruować w całości (ryc. 22: h, m, o). Wylewy mis niskich — stożkowatych mają na ogół przebieg prostolinijny, ale występują również profile łukowate. Średnice tych naczyń, podobnie jak ogólne proporcje, są mocno zróżnicowanie. Misy w omawia-nych zespołach materiałów wykonane zostały w tech-nologii każdej z wyróżnionych grup technologicz-nych I–III (zob. rozdz. 3.1.4.), jednak zdecydowanie dominują w grupach I i II, a więc w zbiorze ceramiki delikatnej, schudzanej jedynie drobną domieszką or-ganiczną (grupa I) lub domieszką organiczną średniej wielkości z dodatkiem niewielkich ilości piasku (gru-pa II).

Charakterystyczne zdobnictwo mis wątkami linii rytych jest bardzo istotnym elementem chronologicz-nej oceny materiałów KCWR z Targowiska. To właś-nie cechy ornamentyki mis są podstawowym wy-znacznikiem przyporządkowania materiałów do fazy zofipolskiej. Dekoracja obejmuje zróżnicowane ukła-dy liniowe: prostolinijne, łukowe, kątowe i kombina-cje powyższych (ryc. 26). Szerokie na ogół linie ryte pokrywają wszystkie strefy zdobnicze naczyń, z dnem włącznie. Spotyka się przykłady ozdabiania całych powierzchni mis (tabl. 4: f). Ważnym elementem są pojawiające się niekiedy duże punkty „nutowe” na zakończeniach linii lub na ich załamaniach (ryc. 22: n).

Rzadkim natomiast rodzajem ornamentu są zdobienia plastyczne w postaci wydłużonych, soczewkowatych guzów (tabl. 21: k; 83: g). Całkiem znaczna część za-chowanych fragmentów mis, a także nielicznych ca-łych okazów, nie była dekorowania (ryc. 22: h, m).

3.1.2.3. Naczynia z szyją

Naczynia z szyją należą do największych naczyń KCWR na omawianym stanowisku. Można tak wnio-skować niestety tylko na podstawie wielkości charak-terystycznych szyjek (41 fragmentów), żadne bowiem z naczyń nie zachowało się w postaci dającej się w peł-ni zrekonstruować (ryc. 23: a–h). Na podstawie moc-no zróżnicowanych górnych partii naczyń zakładać można, że pochodzą one przynamniej z dwóch od-miennych form: średniej wielkości naczyń o wysokiej, wąskiej szyjce i baniastym brzuścu (w typie amfor; ryc. 23: a, b, e, f) oraz naczyń większych, o szerszych i krótszych szyjach oraz brzuścach jajowatych (w ty-pie naczyń zasobowych; ryc. 23: c, d, g, h). Te ostat-nie przeważają, co wydaje się również potwierdzać „kuchenna” technologia ich wykonania (ryc. 31). Ża-den z analizowanych fragmentów nie posiada cech ceramiki delikatnej (grupy I).

Szyjki omawianej kategorii naczyń to przeważnie formy cylindryczne o prostych lub lekko wychylo-nych wylewach. Obecne są również szyjki o brzegach lejowato wychylonych, esowatym profilu i lekkim zagięciu krawędzi do wnętrza (ryc. 23: e, h). Występu-ją formy wysokie i smukłe (nawet do 10 cm wysoko-ści), jak i krótkie — szerokie. Zachowane fragmenty naczyń z szyją nie posiadają zdobień; na jednym egzem-plarzu stwierdzono jedynie nierówną, celowo schro-powaconą powierzchnię zewnętrzną (ryc. 23: h). Na-leży przypuszczać, że brzuśce tych naczyń były zdo-bione dekoracją plastyczną (głównie uchami), pełnią-cą przede wszystkim funkcję użytkową. Średniej wielkości baniaste naczynia w typie amfor mogły też posiadać ornament linii rytych.

3.1.2.4. Garnki

Do grupy garnków zaliczono niewiele fragmen-tów ceramicznych, pochodzących właściwie z dwóch naczyń (ryc. 21; 23: i, j). Są to formy o kształcie i pro-porcjach zbliżonych do czarek, jednak o profilu lekko esowatym (ryc. 23: i) lub lekko dwustożkowatym (ryc. 23: j). W przeciwieństwie do czarek, brzegi garnków

89


nie są półkuliście zachylone do wnętrza — średnice wylewów mają w związku z tym wyraźnie szersze. Jedno z omawianych tu naczyń zdobione jest na brzuścu, w miejscu jego maksymalnej wydętości, gu-zem z podniesieniem i bocznymi odciskami palcowy-mi (tabl. 32: h). Bez wyjątku wszystkie fragmenty garnków noszą cechy ceramiki „grubej roboty” (gru-pa III).

3.1.2.5. Formy typologicznie nieokreślone

Stan zachowania naczyń KCWR na omawianym stanowisku uniemożliwił ustalenie typologii dla zde-cydowanej większości odkrytych fragmentów cera-micznych (ryc. 21). Jak już kilkakrotnie sugerowano, większość z 2577 tego rodzaju ułamków pochodzi prawdopodobnie z dużych i średniej wielkości cza-rek, wykonanych w technologii „kuchennej” i zaopa-trzonych w różnego typu guzy i uchwyty. Liczne fragmenty brzuśców, szczególnie te z zachowanymi uchami, mogą przynależeć do naczyń z szyją. W asor-tymencie wyrobów ceramicznych KCWR, jajowate naczynia z wąskimi szyjkami, zaopatrzone w kilka uch rozmieszczonych na całym brzuścu, interpretuje się jako pojemniki do zawieszania (ryc. 24).

3.1.3. Zdobnictwo

Na 3495 fragmentów naczyń pochodzących z obiek-tów nieruchomych KCWR z Targowiska tylko 490 za-chowało ślady zdobień. Pomimo takiej frekwencji, reprezentowany tu styl ornamentacyjny jest bogaty, zróżnicowany i posiadający szereg cech istotnych chronologicznie. Najczęściej ornamentowaną strefą zdobniczą jest brzusiec naczynia, następnie strefa przywylewowa oraz przydenna (ryc. 25). Wyróżnio-no 11 grup ornamentacyjnych (oznaczonych literami A–L), mieszczących się w 5 głównych rodzajach technik zdobienia:

1. Ornamentyka ryta w układach liniowych (A);2. Ornamentyka ryta w układach liniowo-punkto-

wych (B);3. Ornamentyka nacinana (C);4. Ornamentyka plastyczna (D–I), z podziałem

na:– ucha (D),– guzy (E–I).5. Ornamentyka odciskana (J–L), z podziałem na:– odciski palcowe (J),– odciski palcowo-paznokciowe (K),– odciski palcowe na listwach plastycznych (L).

ryc. 24. targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. Kultura ceramiki wstęgowej rytej. Charakterystyczne fragmenty naczyń z szyjami odkryte na osadzie w targowisku, stan. 10, 11 (A) oraz rekonstrukcja sposobu zawieszania naczyń tego rodzaju (b); zdjęcie wykonane w skansenie archeologicznym w Asparn/Zaya w Austrii. rys. b. Grabowska, fot. A. ZastawnyFig. 24. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. the linear band Pottery culture. Characteristic fragments of necked vessels discovered at the settlement in targowisko , site 10 and 11 (A) and the reconstruction how vessels of such a type used to be hang (b); the photo was made in the archaeological-ethnographic musem in Asparn/Zaya in Austria. Drawn by b. Grabowska, photo by A. Zastawny

90


ryc. 25. targowisko, stan. 11, pow. wielicki. strefy zdobni-cze na naczyniach kultury ceramiki wstęgowej rytej z udzia-łem liczbowym fragmentów ornamentowanych oraz niezdo-bionych (materiały z obiektów nieruchomych)Fig. 25. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. the linear band Pottery culture. ornamental zones on vessels of the linear band Pottery culture and quantitative share of orna-mented and unornamented fragments (materials obtained from features)

Szczegółowy podział na typy i odmiany form ce-ramicznych oraz frekwencję rodzajów ornamentyki naczyń KCWR ze stanowisk 10 i 11 w Targowisku przedstawia tabela 6 oraz ryc. 26–36. W aspekcie chronologicznym czytelny jest podział materiałów na dwa zespoły różniące się stylistycznie i odpowiadają-ce dwóm fazom wewnętrznej periodyzacji KCWR w Małopolsce, tj. fazie zofipolskiej (Ib) oraz fazie nu-towej (II). Przeważają zdecydowanie materiały fazy zofipolskiej.

3.1.3.1. Ornamentyka ryta w układach liniowych (A)

Zróżnicowane motywy linii rytych, wykonane na ściankach naczyń, są drugim pod względem frekwen-cji (po zdobieniach plastycznych) najliczniej spoty-kanym rodzajem dekorowania ceramiki omawianej kultury w materiałach z Targowiska (ryc. 31, 32). Za-rejestrowano je na 173 fragmentach naczyń. Dekora-cja obejmuje różne układy liniowe: prostolinijne (A1), łukowe (A2), kątowe (A3) oraz złożone, będące kombinacjami wcześniej wymienionych (A4; ryc. 26). Wyraźnie przeważają układy linii o przebiegu łukowym (ryc. 32). Przyjmują kształt wygiętych w łuk dwóch lub więcej równoległych do siebie linii (ryc. 26: A2; tabl. 16: p; 79: r), niekiedy połączonych krót-kimi odcinkami (tabl. 80: b), a także poziomych linii

falistych (tabl. 60: k). Rzadszym wariantem są zacho-dzące na siebie krótkie łuczki o przeciwstawnym wy-gięciu (ryc. 31: A2). Większość z odnotowanych linii o przebiegu łukowym mogła tworzyć bardziej rozbu-dowane motywy zdobnicze, pokrywające całą po-wierzchnię naczyń. Poświadcza to jedyny zachowany w całości egzemplarz wysokiej misy z ornamentem zbliżonym do spiralnego (tabl. 54: m).

Ciągi prostolinijnych odcinków ornamentu rytego (ryc. 26: A1) mają najczęściej przebieg ukośny (tabl. 65: i, n; 79: h; 80: n), rzadziej pionowy (tabl. 88: r, w) i odnotowano je na fragmentach brzuśców w ukła-dach linii równoległych — podwójnych lub potrój-nych. Występują też poniżej wylewów naczyń jako grupy linii równoległych do krawędzi (tabl. 74: m; 87: i), a więc w stylu ornamentacyjnym typowym dla fazy nutowej KCWR. Mniej liczne od wymienionych są kątowe układy liniowe (ryc. 26: A3), złożone z od-cinków załamujących się pod różnym kątem (tabl. 69: a; 88: f, k, l). Znany jest jeden przykład motywu kratki na dnie naczynia (tabl. 74: d), a także poziome-go, podwójnego zygzaka na brzuścu (tabl. 88: n). Często w omawianych tu materiałach pojawiają się kombinacje linii rytych o różnym układzie (ryc. 26: A4): łukowo-prostolinijnym (tabl. 57: d; 73: e), kątowo-prostolinijnym (tabl. 4: f; 87: o), łukowo-kątowym (tabl. 18: a–e).

Ornamentyka linii rytych towarzyszy też zdobie-niom plastycznym, przede wszystkim guzom różnych odmian. Odnotowano kilka kompozycji elementów plastycznych z rytymi, w tym: linie koncentrycznie ułożone wokół guza (tabl. 89: p), linie odchodzące od guzów (tabl. 84: o, s; 90: p) oraz linie łukowe prze-dzielone guzami (tabl. 77: f; 84: p).

W materiałach z Targowiska charakterystyczny jest sposób wykonania linii wyrytych w glinie. Są to na ogół szerokie rowki (powyżej 2 mm), i pierwotnie zapewne dosyć głębokie (zniszczenie zewnętrznych powierzchni uniemożliwia tu dokładniejszą ocenę; ryc. 19: A, C ). Typowe jest też układanie poszczegól-nych linii w znacznych pomiędzy sobą odstępach (najczęściej powyżej 2 cm: tabl. 33: c; 57: d; 60: k).

Ornamentyka ryta w układach liniowych występu-je niemal wyłącznie na misach stożkowatych i wyso-kich, wyjątkowo jedynie zdobiąc czarki. Szczególną formą, dekorowaną kątowymi i łukowymi motywami liniowymi, jest zachowany we fragmentach „ołta-rzyk” gliniany, odkryty w obiekcie 2693 (ryc. 40).

91


ryc. 26. targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. ornamentyka ryta na ceramice naczyniowej kultury ceramiki wstęgowej rytej — rodzaje zdobień liniowych i liniowo-punktowych. rys. b. Grabowska, A. ZastawnyFig. 26. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. engraved ornamentation on vessels of the linear band Pottery culture — types of linear and linear-spot ornamentation (see: table 6). Drawn by b. Grabowska, A. Zastawny

92


ryc. 27. targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. ornamentyka nacinana oraz plastyczna (ucha) ceramiki naczyniowej kultury ce-ramiki wstęgowej rytej (typy C-D). rys. b. Grabowska, A. ZastawnyFig. 27. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. notched and relief (handles) ornamentation of vessels — typology of knobs of the linear band Pottery culture (C-D types; see: table 6). Drawn by b. Grabowska, A. Zastawny

93


ryc. 28. targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. ornamentyka plastyczna — typologia guzów kultury ceramiki wstęgowej rytej (typy e-F). rys. b. Grabowska, A. ZastawnyFig. 28. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. relief ornamentation of vessels — typology of knobs of the linear band Pottery culture (e-F types; see: table 6). Drawn by b. Grabowska, A. Zastawny

94


ryc. 29. targowisko, stan. 11, pow. wielicki. ornamentyka plastyczna — typologia guzów kultury ceramiki wstęgowej rytej (typy G-I). rys. b. Grabowska, A. ZastawnyFig. 29. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. relief ornamentation of vessels — typology of knobs of the linear band Pottery culture (G-I types; see: table 6). Drawn by b. Grabowska, A. Zastawny

95


ryc. 30. targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. ornamentyka odciskana na ceramice naczyniowej kultury ceramiki wstęgowej rytej (typy J-l). rys. b. Grabowska, A. ZastawnyFig. 30. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. Impressed ornamentation on vessels of the the linear band Pottery culture (J-l types; see: table 6). Drawn by b. Grabowska, A. Zastawny

96


3.1.3.2. Ornamentyka ryta w układach liniowo-punktowych (B)

Koliste i owalne odciski punktowe, tzw. nutowe, towarzyszące układom linii rytych, są rodzajem deko-racji ścianek spotykanym w materiałach z Targowiska najrzadziej. Odnotowano je zaledwie na 19 fragmen-tach naczyń — ryc. 31 (na 460 fragmentów zdobio-nych i 3495 fragmentów naczyń omawianej kultury). Pomimo niskiej frekwencji, usytuowanie punktów nu-towych względem linii rytych, ich kształt, a nawet wielkość, mają istotne znaczenie dla chronologicznej oceny materiałów kultury ceramiki wstęgowej rytej. Układy liniowo-punktowe można podzielić na trzy podstawowe grupy (tabela 6, ryc. 26: B): linie zakoń-czone punktami o przebiegu łukowym (B1), które zde-cydowanie dominują (ryc. 32), oraz prostym (B2), układy z punktami na liniach łukowych (B3) i prostych (B4) oraz układy z punktami pomiędzy liniami (B5).

Cechą charakterystyczną dla materiałów z Targo-wiska jest obecność punktów nutowych w kompozy-cjach typowo zofipolskich. Są to najczęściej średniej wielkości oraz duże, koliste odciski umieszczone na zakończeniach linii rytych, ich załamaniach, rzadziej pomiędzy nimi (tabl. 79: o; 80: b; 83: g; 85: u; 86: w). Na ceramice zaliczonej do fazy nutowej występują natomiast nieobecne w zespołach starszych wątki 3–4 linii rytych w układzie równoległym do krawędzi wy-lewu, z punktami nutowymi na liniach (tabl. 74: h; 87: h), poniżej których ornament przybiera formę układów łukowych, również z odciskami nutowymi na liniach (tabl. 74: m).

Ornamentyka ryta w układach liniowo-punkto-wych jest formą zdobienia odnotowaną przede wszyst-kim na czarkach półkulistych (ryc. 26: B; tabl. 74: h; m; 87: h; 91: f). Występuje też, choć w wyraźnie mniejszym udziale, na misach stożkowatych (tabl. 80: b; 83: g).

3.1.3.3. Ornamentyka nacinana (C)

Istotny udział pośród ceramiki ornamentowanej (trzecia pod względem frekwencji grupa zdobień) mają naczynia dekorowane krótkimi nacięciami — kreskami (ryc. 20: C; 27: C; tabela 6). Znamy je prze-de wszystkim z drobnych fragmentów ceramicznych, ale zachowały się także w postaci kilku niemal kom-pletnych naczyń (tabl. 80: a). Ornament nacinany po-krywa na ogół całą powierzchnię ścianek zewnętrz-nych, sięgając nisko aż po przejście brzuśca w dno

(ryc. 27: C1). „Wolna” pozostaje tylko partia podwy-lewowa (ryc. 22: a, c). Z uwagi na kierunek ułożenia nacięć, ornamenty można podzielić na zdobienia o prze-biegu ukośnym (typ C1: tabl. 4: i; 40: b; 57: b; 79: j; 80: l) oraz o przebiegu pionowym (typ C2: tabl. 65: j; 87: c). Przeważa wyraźnie ornamentyka ukośna (ryc. 33), spotyka się również naczynia o mieszanym pio-nowo-ukośnym przebiegu nacięć liniowych (tabl. 65: h; 80 a).

Opisywany rodzaj ornamentu stwierdzono wyłącz-nie na czarkach półkulistych średnich i dużych rozmia-rów (ryc. 22), o powierzchniach twardych i szorstkich, zaliczonych do ceramiki III grupy technologicznej (por. niżej).

Ornamentyka nacinana nie ma waloru wyznaczni-ka chronologicznego (w rozumieniu faz rozwojowych KCWR), może być natomiast interesująca z punktu widzenia czasowego podziału osady na fazy zasiedle-nia, a także funkcji obiektów gospodarczych. Jak już wspomniano przy charakterystyce zabudowy miesz-kalnej omawianego osiedla, w ten sposób dekorowa-ną ceramikę stwierdzono w wypełniskach jam budo-walnych tylko dwóch długich domów słupowych (domy G i H).

3.1.3.4. Ornamentyka plastyczna — ucha (D)

Aplikacje i detale plastyczne na naczyniach KCWR z Targowiska (różnego rodzaju ucha i guzy) są naj-liczniej reprezentowanym tu elementem zdobniczym

ryc. 31. targowisko, stan. 11, pow. wielicki. Frekwencja głównych rodzajów technik zdobniczych na ceramice KCwrFig. 31. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. Frequency of main types of ornamentation techniques on the pottery of the lbK

97


ryc. 32. targowisko, stan. 11, pow. wielicki. Frekwencja ornamentyki rytej na ceramice KCwr (objaśnienia oznaczeń A1-b5 — zob. tabela 6)Fig. 32. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. Frequency of engraved ornamentation on the pottery of the lbK (explanation of markings A1-b5 — see: table 6)

ryc. 33. targowisko, stan. 11, pow. wielicki. Frekwencja or-namentyki nacinanej na ceramice KCwr (objaśnienia ozna-czeń C1-C2 — zob. tabela 6)Fig. 33. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. Frequency of notched ornamentation on the pottery of the lbK (expla-nation of markings C1-C2 — see: table 6)

ryc. 34. targowisko, stan. 11, pow. wielicki. Frekwencja or-namentyki plastycznej na ceramice KCwr — ucha (objaś-nienia oznaczeń D1-D4 — zob. tabela 6)Fig. 34. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. Frequency of ornamentation with relief on the pottery of the lbK — handles (explanation of markings D1-D4 — see: table 6)

98


ceramiki (232 fragmenty), który w tym przypadku pełni jednocześnie rolę użytkową. Tę ostatnią z całą pewnością miały masywne, pionowo przekłute ucha wałeczkowate, zbliżone do siebie wielkościowo, ale o zróżnicowanych kształtach (ryc. 27: D; tabela 6). Możemy wyróżnić ucha wałeczkowate w zarysie owalne (typ D2), trapezowate (D3) oraz trójkątne (D4). Najliczniejsze są ucha owalne i trapezowate (ryc. 34). Większość spośród 48 odkrytych na oma-wianej osadzie uch wałeczkowatych pochodzi z nie-wielkich fragmentów środkowych partii brzuśców (tabl. 5: f; 53: f; 84: v, w, z; 89:a, b), wyjątkowo tylko na lepiej zachowanych, większych powierzchniach ścianek (tabl. 73: d). Pochodzą one z dużych naczyń z szyjami, o jajowatych brzuścach, zaopatrzonych w kilka uch i pełniących funkcje zasobowe (ryc. 24). Takie przeznaczenie potwierdza też technologia wy-konania (naczynia grubo- i średniościenne, wykona-ne z gliny z liczną domieszką organiczną średnio- i gruboziarnistą i domieszką mineralną).

Tylko na dwóch ściankach naczyń zachowały się ucha zupełnie odmiennego typu: ucha soczewkowate, przekłute poziomo (ryc. 27: D1). Przypominają one licznie występujące w materiałach z Targowiska so-czewkowate guzy, różniąc się właściwie jedynie obecnością wąskiego otworu. Obydwa przykłady omówionego typu uch, o przeznaczeniu, jak się wy-daje, wyłącznie dekoracyjnym, pochodzą z półkuli-stych czarek (tabl. 16: c; 65: c).

3.1.3.5. Ornamentyka plastyczna — guzy (E–I)

O nie tylko użytkowej, ale również dekoracyjnej funkcji guzów (uchwytów) na ceramice KCWR z oma-wianego stanowiska może świadczyć ich zróżnico-wanie typologiczne (tabela 6; ryc. 28, 29). Kształty, rozmiary i forma zdobienia odznaczają się najwięk-szym urozmaiceniem pośród wszystkich elementów ornamentyki naczyniowej. W grupie 124 guzów lub ich fragmentów wyróżniono 5 głównych typów (E–I), z dodatkowym podziałem na podtypy (ryc. 28, 29). Są to guzy koliste lub owalne z zagłębieniem (odciskiem palcowym) pośrodku (typ E), guzy koli-ste lub owalne bez zagłębienia (typ F), guzy soczew-kowate (typ G), guzy z rozcięciem (typ H) oraz guzy z podniesieniem (typ I). W każdym z typów wy-dzielono od dwóch do czterech podtypów; ich fre-kwencję ilustruje rycina 35. Liczbowo przeważają wyraźnie guzy koliste lub owalne z zagłębieniem

pośrodku (48 fragmentów) oraz guzy z rozcięciem (34 fragmenty).

Z wyjątkiem naczyń z szyjami, guzy w materiale ceramicznym z Targowiska pochodzą z naczyń wszyst-kich pozostałych, wyróżnionych form ceramicznych, tj. czarek półkulistych, mis stożkowatych i wysokich oraz garnków. Wyraźnie różnorodna w związku z tym jest też technologia wykonania naczyń ozdobionych guzami (przynależność do wszystkich trzech wydzie-lonych grup technologicznych; por. niżej). Cechą charakterystyczną guzów z Targowiska jest występo-wanie bocznych dołków palcowych, podkreślających morfologię guza — uchwytu. Z wyjątkiem form so-czewkowatych, w tego rodzaju element zaopatrzone są guzy wszystkich typów (ryc. 28, 29).

Najliczniejsze są guzy koliste lub owalne z zagłę-bieniem pośrodku, wśród których najwięcej jest gu-zów owalnych z pojedynczym dołkiem palcowych (ryc. 28: E1). Są to najbardziej charakterystyczne dla omawianej kultury formy guzów (tabl. 5: a, c, d; 9: k; 16: g; 17: b, e, g; 71: b). Bardzo często zaopatrywano je w dodatkowe, boczne i mniejsze odciski palcowe (ryc. 28: E3). Rzadziej natomiast spotyka się guzy z po-dwójnym zagłębieniem (ryc. 28: E2).

Charakterystycznym i niemal równie licznym ty-pem guza są guzy z rozcięciem, czyli pionową krótką kreską o ostrych i nierównych krawędziach, będącą rodzajem przedzielenia powierzchni guza (tabl. 5: b, e; 50: a; 57: i; 59: c, f; 65: h, j; 66: a, e; 87: a). Można je podzielić na dwa podtypy: guzy z pojedynczym lub podwójnym rozcięciem (ryc. 29: H1) oraz podobne, ale z dodatkowymi bocznymi dołkami palcowymi (ryc. 29: H2).

Analogiczne do poprzednich boczne odciski pal-cowe posiadają również guzy gładkie, koliste lub owalne bez zagłębień i rozcięć (ryc. 28: F), a także guzy z podniesieniem (ryc. 29: I). Te ostatnie, naj-mniej liczne (11 fragmentów), stanowią rzadką od-mianę uchwytu, ze ścienioną i podniesioną górną kra-wędzią (tabl. 4: i; 32: 4; 57: f). Wyróżniono 4 ich podtypy: gładkie (I1), z pojedynczym rozcięciem (I2), gładkie z bocznymi odciskami palcowymi (I3) oraz z rozcięciem i bocznymi dołkami palcowymi (I4).

Ostatnim typem są guzy soczewkowate (ryc. 29: G). Odnotowano je wyłącznie na cienko i średnio-ściennych misach oraz czarkach. Ten oryginalny typ guza, w postaci silnie wydłużonej listwy plastycznej soczewkowatego kształtu, najczęściej występuje w po-zycji poziomej, podkreślając tektonikę naczynia (ryc.

99


ryc. 35. targowisko, stan. 11, pow. wielicki. Frekwencja or-namentyki plastycznej na ceramice KCwr — guzy (objaś-nienia oznaczeń e1-I4 — zob. tabela 6)Fig. 35. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. Frequency of ornamentation with relief on the pottery of the lbK — knobs (explanation of markings e1-I4 — see: table 6)

100


ryc. 36. targowisko, stan. 11, pow. wielicki. Frekwencja or-namentyki odciskanej na ceramice KCwr Fig. 36. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. Frequency of impressed ornamentation on the pottery of the lbK: J — fingertips impressions, K — fingertips-fingernails impres-sions, l — fingertips impressions on plastic ledges

29: G1; tabl. 4: b; 5: h; 80: d), rzadziej — w układzie pionowym (ryc. 29: G2; tabl. 21: k; 83: g).

3.1.3.6. Ornamentyka odciskana (J–L)

Typowym dla KCWR rodzajem dekoracji naczyń są zdobienia wykonane techniką odciskania. Na sta-nowisku w Targowisku ten sposób ornamentowania ceramiki nie jest jednak spotykany często (ryc. 31). Dominują odciski dołków palcowych (ryc. 36), ukła-dane w poziome rzędy, najczęściej poniżej wylewu naczyń (ryc. 30: J; tabl. 9: j; 59: a; 62: d, 66: e; 73: a; 80: e; 81: i), rzadziej powyżej dna (tabl. 34: b; 60: d). Odciski palcowo-paznokciowe, tzw. szczypanki, od-notowano na kilku tylko fragmentach czarek półkuli-stych (ryc. 30: K). Przyjmują one układy liniowe: poziome, pionowe i ukośne (tabl. 79: s; 85: a, d, f). Odciski palcowe o zróżnicowanych zarysach (od ko-listych po czworoboczne) zdobią również sporadycz-nie występujące w materiałach z omawianego stano-wiska listwy plastyczne (ryc. 30: L; tabl. 60: r; 88: i).

Oprócz wątków „samodzielnych”, pojedyncze lub podwójne odciski palcowe są nieodłącznym ele-mentem plastycznej ornamentyki guzowej.

3.1.4. Grupy technologiczne ceramiki

Materiał ceramiczny KCWR z osady w Targowi-sku podzielić można na 3 grupy technologiczne — I–III (tabela 7–10)7:

I grupa technologiczna: naczynia cienkościenne i średniościenne o grubościach ścianek w przedziale 0,5–0,7 cm, wykonane z gliny bardzo tłustej, z drob-noziarnistą domieszką organiczną i brakiem wyraźnej domieszki mineralnej, o powierzchniach głównie barwy jasnopopielatej; naczynia zdobione ornamen-tyką rytą we wszystkich kategoriach zdobniczych (por. wyżej) oraz zdobieniami plastycznymi (soczew-kowate guzy); najliczniejsze typy naczyń to czarki i misy, zupełny brak naczyń z szyją oraz garnków (ryc. 37).

II grupa technologiczna: naczynia średniościen-ne o grubościach ścianek w przedziale 0,6–0,8 cm (ryc. 38), wykonane z gliny zawierającej drobne okruchy kwarcu, o powierzchniach miękkich, ale nie mączystych, z domieszką organiczną w dużych iloś-ciach — średnioziarnistą; naczynia zdobione zarów-

7 Tabele 7–10 znajdują się na CD.

ryc. 37. targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. Frekwencja typów naczyń z obiektów nieruchomych kultury ceramiki wstęgowej rytej w podziale na grupy technologiczne cerami-ki. oprac. A. ZastawnyFig. 37. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. Frequency of vessel types obtained from features of the linear band Pottery culture in division into technological groups of pot-tery. Elaborated by A. Zastawny

101


no ornamentyką rytą, jak i zdobieniami plastycznymi, typowymi przede wszystkim dla grupy III (guzy); do-minują wyraźnie czarki, następnie misy, pojawiają się fragmenty naczyń z szyją (ryc. 31); ceramika grupy III łączy elementy dwóch pozostałych grup technolo-gicznych.

III grupa technologiczna: naczynia grubo- i śred-niościenne, twarde, o grubościach ścianek w prze-dziale 0,9–1,5 cm, wykonane z gliny z liczną do-mieszką organiczną średnio- i gruboziarnistą (wyraź-nie zaznaczona struktura i kształt domieszki), liczna domieszka mineralna (kwarc); ceramika o powierzch-niach głównie barwy pomarańczowej; naczynia zdo-bione przede wszystkim ornamentyką plastyczną (guzy wszystkich odmian), ornamentyką nacinaną i zdobieniami odciskanymi — palcowymi i palcowo-paznokciowymi); w grupie III, jako jedynej, obecne są wszystkie rodzaje naczyń, tj, czarki, misy, naczynia z szyją oraz garnki, przy czym zdecydowanie dominu-ją czarki średnich i dużych rozmiarów (ryc. 31).

Szczegółowe analizy mikroskopowe wybranych fragmentów naczyń KCWR ze stan. 10, 11 w Targo-

wisku przeprowadziła A. Rauba-Bukowska. Są one przedmiotem odrębnego opracowania.

3.2. nienaczyniowe wyroby z gliny

Wykopaliska w Targowisku przyniosły odkrycie kilku przedmiotów glinianych, niebędących fragmen-tami naczyń (ryc. 39, 40). Warto na nie zwrócić uwa-gę, są to bowiem wyroby rzadko występujące w ma-łopolskich materiałach KCWR.

3.2.1. Zawieszki gliniane

Z przydomowej jamy budowlanej nr 2855 oraz z warstwy o charakterze naturalnym (w. 2506) pocho-dzą dwie zawieszki gliniane (ryc. 39: a, b). Są to przed-mioty o owalnym kształcie, z otworem przewierco-nym w górnej części zabytków. Zawieszka z ob. 2855 ma kształt zbliżony do trójkątnego, z szerszą i płaską podstawą (ryc. 39: a). Przekroje otworów powstałych po przewierceniu omawianych przedmiotów mają za-rys kolisty i owalny, tylko w jednym przypadku ot-wór miał kształt prostokątny. Omawiane wyroby wy-lepiono z jednego kawałka gliny, a ich powierzchnie, o jednolitej barwie i strukturze, nie wskazują by wy-konano je z wtórnie użytych fragmentów naczyń. Gli-niane zawieszki i amulety w KCWR nie są często spo-tykaną kategorią ozdób. Na obszarach zakarpackich spotyka się je w zespołach różnych faz chronologicz-nych jako ozdoby wykonane z rozmaitych surowców (Kolnik 1978; Kalicz 1998: Abb. 6). Najbliższą ana-logią dla naszych zabytków jest gliniana zawieszka ze Štúrova (Pavúk 1981: obr. 29) oraz z Hurbanova-Bohatá (Březinová, Pažinová 2011: Tab. III: 1–5) w po-łudniowej Słowacji. Zawieszki z Targowiska łączyć można z fazą zofipolską KCWR.

3.2.2. „ołtarzyki”

Bardzo interesujące są fragmenty „ołtarzyków” glinianych, odkryte w dwóch obiektach fazy zofipol-skiej (ryc. 39: c, 34). Pierwszy pochodzi z jamy osa-dowej nr 2557, zlokalizowanej w zgrupowaniu obiek-tów o charakterze gospodarczym, pomiędzy domami słupowymi, w południowej części przebadanego obsza-ru (ryc. 39: c, tabl. 70). Jest to pojedynczy fragment łukowato zakończonej nogi, przechodzącej w płaski blat o lekko podniesionych krawędziach — przed-miot ten nie jest zdobiony. Drugi ołtarzyk, zachowany

ryc. 38. targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. Kultura ce-ramiki wstęgowej rytej — porównawcze zestawienie grubo-ści ścianek naczyń w podziale na grupy technologiczne. rys. K. Grabowski Fig. 38. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. the linear band Pottery culture — comparative juxtaposition of thick-nesses of vessels walls in division into technological groups. Drawn by K. Grabowski

102


ryc. 39. targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. Kultura ceramiki wstęgowej rytej (faza zofipolska): a–b — zawieszki gliniane, c — fragment ołtarzyka glinianego, d — fragment figurki, e–f — przedmioty gliniane o niejasnej funkcji. Fot. r. słaboński, rys. B. GrabowskaFig. 39. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. the linear band Pottery culture (the Zofipole phase): a–b — clay pendants, c — a fragment of a clay altar-piece, d — fragment of a clay figurine, e–f — clay artifacts of undetermined function. Photo by r. słaboński, drawn by b. Grabowska

103


ryc. 40. targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. Kultura ceramiki wstęgowej rytej (faza zofipolska) — fragmenty “ołtarzyka” glinia-nego. Fot. r. słaboński, rys. b. Grabowska Fig. 40. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. the linear band Pottery culture (the Zofipole phase) — fragments of a clay “altar-piece”. Photo by r. słaboński, drawn by b. Grabowska

104


w 5 ułamkach różnej wielkości, odkryty został w przy-domowej jamie budowlanej (ob. 2693) największego na osadzie domu słupowego (dom A — ob. 2740). Bogato ornamentowane fragmenty pochodzą z róż-nych części ołtarzyka: nóg, ścianek bocznych i blatu z wewnętrznym zagłębieniem (ryc. 40, tabl. 18). Wy-różnia je zdobienie w postaci szerokich linii rytych w układach kątowych, łukowych i prostolinijnych.

Tak zwane ołtarzyki ceremonialne, choć są typo-we przede wszystkim dla zespołów kultury lendziel-skiej (Banffy 1997), spotyka się również w starszych materiałach zachodniego i wschodniego kręgu linear-nego (Kalicz 1998: Abb. 8). Część tego rodzaju za-bytków, w tym te odkrywane na osadach KCWR, określa się też mianem piecyków (Podborský, Čižmař 2008), a nawet interpretuje jako modele domów (Pod-borský, Čižmař 2008; Kruta, Lička 2000: cat n° 28). Znaleziska „ołtarzyków” z Targowiska powiększają grupę ostatnio odkrytych w Małopolsce przedmiotów tego rodzaju. Interesujący jest zróżnicowany kontekst ich występowania: jama budowlana długiego domu słupowego w Targowisku, wyposażenie grobu z Modl-nicy, stan. 5 (Czerniak 2010), złoże wtórne w Modlnicz-ce, stan. 2 (Czekaj-Zastawny, Przybyła 2012).

3.2.3. Inne przedmioty z gliny

Z jamy 2423 pochodzi gliniany fragment zapew-ne figurki antropomorficznej. Jest to masywna, dolna część nogi z wyraźnie zaznaczoną stopą (ryc. 39:d, tabl. 61: o). Z obiektu 2855, z tego samego, w którym odkryto jedną z zawieszek, pochodzi bliżej nieokre-ślony przedmiot walcowatego kształtu (ryc. 39: e, tabl. 39: a). Trudny do zinterpretowana jest również glinia-ny sześcian podjęty z warstwy 3081 (ryc. 39: f, tabl. 89: c). Wśród materiałów KCWR znajdują się rów-nież nieliczne przęśliki gliniane (tabl. 87: s, 91:b).

3.3. Inne zabytki i materiały

3.3.1. Materiały kamienne

Materiały kamienne ze stan. 10, 11 w Targowisku zostały omówione w odrębnym opracowaniu J. Wil-czyńskiego (Wilczyński 2014). W porównaniu z licz-nymi i bogatymi inwentarzami ceramicznymi oma-wianej kultury, zbiór artefaktów kamiennych jest zaskakująco ubogi (niewiele ponad 300 wyrobów). W pewnej mierze wpływ na to może mieć znaczny

stopień zniszczenia powierzchni stanowiska wskutek procesów erozyjnych, trudno jednak wyjaśnić niski udział wyrobów kamiennych w częściach przyden-nych niektórych głębokich jam gospodarczych oraz przydomowych jam budowlanych. Oprócz narzędzi i półsurowa krzemiennego, z KCWR łączyć można znaleziska wyrobów z obsydianu, a także radiolarytu. Obecne są także fragmenty amfibolitowych cioseł i sie-kier motykowatych. Tych ostatnich wytworów nie jest jednak wiele.

3.4. Materiały i analizy pomocnicze

Z obiektów kultury ceramiki wstęgowej rytej za-chowały się pozostałości roślinne, których analiza stanowi przedmiot odrębnego opracowania, wykona-nego pod kierunkiem M. Lityńskiej-Zając (Lityńska-Zając et al. 2014). Szczątki roślinne, w postaci spalo-nej oraz niespalonej, pochodzą z czterech typów obiektów nieruchomych: jam osadowych, palenisk, jam budowlanych oraz jam posłupowych. Nieliczne są szczątki zbóż. Oznaczono jeden ziarniak pszenicy płaskurki Triticum dicoccon i kilka okazów bliżej nieoznaczonych Cerealia ident. (Lityńska-Zając et al. 2014). Z roślin zielnych dzikich wystąpiły gatunki związane z siedliskami antropogenicznymi polnymi i ruderalnymi, np. stokłosa Bormus sp., nawrot polny Lithospermum arvense oraz szczególnie liczna ko-mosa biała Chenopodium album. Wsród węgli drzew-nych dominuje sosna zwyczajna Pinus sylvestris oraz dąb Quercus sp. Natrafiono też na ślady olszyny Al-nus sp., brzozy Betula sp., graba Carpinus betulus, leszczyny Corylus avellana, jesionu Fraxinus excel-sior oraz wierzby Salix sp. (Lityńska-Zając et al. 2014).

4. ocena chronologiczna

materiałów w ramach wewnętrznej periodyzacji kultury ceramiki wstęgowej rytej w Małopolsce

Materiały kultury ceramiki wstęgowej rytej z Tar-gowiska w sposób wyraźny dzielą się na dwie grupy stylistyczno-chronologiczne, związane z wczesną (Ib) oraz średnią (II) fazą KCWR w Małopolsce (wg podziału A. Kulczyckiej-Leciejewiczowej 1979). Zde-cydowana większość znalezisk pochodzi z fazy Ib

105


— zofipolskiej, w której powstała średnich rozmia-rów osada z długimi domami słupowymi. „Czyste” materiały fazy II — nutowej odkryto jedynie w 3 ja-mach osadowych oraz warstwach glebowych poza obiektami (kilka fragmentów naczyń).

Stylistyka fazy zofipolskiej z omawianej osady prezentuje charakterystyczne i podstawowe dla tego okresu typy naczyń, z dużym udziałem mis stożko-watych różnych wielkości i proporcji, czarek na ogół bez ornamentyki rytej oraz naczyń z szyjami. Także sposób wykonania zdobień, rodzaje oraz układy sze-rokich linii rytych wpasowują się w zofipolski styl dekorowania naczyń. Cechą charakterystyczną dla materiałów z Targowiska jest obecność punktów nu-towych w kompozycjach typowo zofipolskich. Są to najczęściej średniej wielkości oraz duże, koliste odci-ski nutowe umieszczone na zakończeniach linii ry-tych, ich załamaniach, rzadziej pomiędzy nimi (tabl. 79: o, 80: b, 83: g, 84: a’ 85: u, 86: r, w). Obecność elementów nutowych w zdobnictwie ceramiki fazy zofipolskiej znana jest z kilku stanowisk w Małopol-sce: z Zagórza, stan. 2 (Kadrow, Okoński 2008), Samborca, stan. 1 (Kulczycka-Leciejewiczowa 2008) oraz Modlnicy, stan. 5 (Czerniak 2010). Stała się ona tematem różniących się często ocen zespołów o mie-szanych elementach stylistycznych: najmłodsza część fazy zofipolskiej, czy najstarsza nutowej? Charakte-rystykę cech ceramiki najstarszych faz KCWR w Eu-ropie omówiło ostatnio kilku autorów (Czerniak 2010; Pyzel 2010; Lenneis 2010).

Ceramika z fazy nutowej z wypełnisk obiektów, a także z warstw glebowych pochodzenia naturalne-go, reprezentuje styl zdobniczy o cechach innych niż zofipolskie. Występują tu nieobecne w zespołach starszych wątki 3–4 linii rytych w układzie równole-głym do krawędzi wylewu, z punktami nutowymi na liniach (tabl. 74: h; 87: h), poniżej których ornament przybiera formę układów łukowych, również z odciska-mi nutowymi na liniach (tabl. 74: m). Zbiór fragmentów naczyń z obiektów omawianej fazy nie jest liczny i wy-nosi 246 fragmentów ceramiki. Razem z pojedynczy-mi fragmentami naczyń z warstw glebowych poza obiektami daje je zespół liczący 255 fragmentów ce-ramiki.

W kontekście bardzo słabych, jak widać, przeja-wów osadnictwa z fazy nutowej, warto zwrócić uwa-gę na zaledwie jeden fragment ceramiki o prowenien-cji zakarpackiej (import), odkryty na złożu wtórnym w jamie kultury malickiej, który potwierdzać może

brak intensywniejszego zasiedlenia stanowiska w Tar-gowisku w okresie późniejszym od zofipolskiego. Jest to przydenna część naczynia w typie czarki z ornamen-tem zwielokrotnionych cienkich linii rytych, o cechach ceramiki wschodniolinearnej (tabl. 91: j). Obecność im-portowanych naczyń z tego środowiska kulturowego (Tiszadob, a następnie Bűkk) jest bardzo typowa dla małopolskich stanowisk z fazy nutowej oraz želie-zowskiej (Kaczanowska, Godłowska 2009).

5. Układ przestrzenno-chronologiczny osady

W oparciu o przeprowadzone analizy rozmiesz-czenia i funkcji obiektów nieruchomych, a także zmienności stylistycznej i dystrybucji materiałów ce-ramicznych, zaproponować można następującą inter-pretację pozostałości zasiedlenia omawianego stano-wiska przez ludność kultury ceramiki wstęgowej rytej (ryc. 41).

1. Osadnictwo KCWR związane jest z 2 fazami rozwojowymi tej kultury: starszą — zofipolską (Ib) oraz młodszą — nutową (II).

2. Na 300 przebadanych obiektów nieruchomych 297 pochodzi z fazy zofipolskiej i tworzy średniej wielkości osadę zabudowaną długimi domami o kon-strukcji słupowej, z których 8 rozpoznano w grani-cach przebadanego terenu. Na fazę nutową datować można tylko 3 jamy osadowe i kilka fragmentów ce-ramiki z warstw poza obiektami; materiały tej fazy interpretować należy jako ślad po doraźnym wyko-rzystaniu tylko niewielkiej części obszaru na stano-wisku 11 w Targowisku.

3. Rozmieszczenie pozostałości zabudowy osied-la z fazy zofipolskiej pozwala stwierdzić, że osada zajmowała obszar wielkości 220 x 90 m (w granicach obszaru badań) i zorganizowana była na planie owa-lu. Można przypuszczać, że w całości rozpoznano jej północną i częściowo centralną partię, natomiast część południowa znajduje poza terenem wykopa-lisk.

4. Osiedle złożone było z kilku części o różnym przeznaczeniu:

– części mieszkalnej, złożonej z 8 domów słupo-wych rozmieszczonych łukowato na obrzeżeniu osady,

– wydzielonej strefy aktywności gospodarczej, zlokalizowanej wewnątrz osady i otoczonej przez bu-dynki mieszkalne, grupującej jamy o różnej funkcji,

106


w tym zasobowe, śmietniskowe, pozostałości pale-nisk i prawdopodobnie pieca garncarskiego. Śladem wzmożonego wykorzystywania omawianej strefy są liczne zabytki odkryte w zachowanej w tym miejscu rozległej warstwie kulturowej,

– strefy z pozostałościami po palisadzie (rów) i in-nymi elementami ogradzania przestrzeni (rzędy do-łów posłupowych), zlokalizowanej w obrębie kolej-nej warstwy kulturowej, utworzonej w nieckowatym zagłębieniu pomiędzy dwoma domami słupowymi w północnej części osady (domy A i B). Miejsce to trudno jednoznacznie zinterpretować: prawdopodob-nie obydwa budynki i łączące je (?) ciągi ogrodzeń stanowiły jeden zespół funkcjonalno-przestrzenny.

5. Na podstawie zależności planigraficznych ukła-du zabudowy i charakteru materiałów z otoczenia po-szczególnych domów słupowych, z dużym prawdo-podobieństwem wydzielić można dwa etapy zabudowy omawianej osady w ramach tej samej fazy chronolo-gicznej (Zofipole — Ib). W każdej z faz budowlanych (umownie nazwanych tu fazami I i II) funkcjonowały po 4 domy słupowe, rozmieszczone na planie trape-zu, w zbliżonych („respektujących” się wzajemnie) odległościach. Można założyć, że budowa 4 współ-czesnych sobie budynków w każdej z faz odbywała się wedle podobnych zasad, z zachowaniem podob-nego układu usytuowania domów, odległości pomię-dzy nimi i wielkości, a być może również funkcji (obecność w każdym z etapów zabudowy jednego wyróżniającego się konstrukcją budynku z tercjami podwójnych słupów przy wejściu: domy A i C). Jest to obraz wskazujący na przemieszczanie się (rotację) zabudowy wedle ustalonych prawidłowości8. Niewy-kluczone, że w strefie nie objętej już badaniami (od S) znajduje się trzecie zgrupowanie domów, wyzna-czające kolejny etap rozwoju przestrzennego osady w Targowisku9. Domom z obydwu faz budowlanych towarzyszyły jamy gospodarcze. Usytuowane one były głównie w centralnej części osady, gdzie otacza-ły je domy słupowe przede wszystkim z I fazy bu-dowlanej (domy A, B, D, E — faza I). Być może większość z tych obiektów należy właśnie to tego eta-

8 Rotacyjne „przemieszczanie” się domów w poszczególnych fazach zabudowy zaobserwowano na osadach w mikroregionie rzeki Merzbach w Nadrenii w Niemczech (Lüning 1982).

9 Na taki właśnie układ i podział ponad 25 domów słupowych „przemieszczających” się po okręgu wokół centralnego majdanu wskazuje rozpoznanie osady z fazy nutowej KCWR w Brzeziu 17 (Czekaj-Zastawny 2008b).

pu zabudowy osiedla. W zgrupowaniu pozostałych 4 domów (C, F, G, H — faza II) jamy gospodarcze sy-tuują się bliżej konstrukcji słupowych (domy G, C, H), czego nie obserwujemy w fazie budowlanej z bu-dynkami A, B, D, E. Może to sugerować odmienną organizację przestrzeni w wyróżnionych etapach funkcjonowania osiedla. Trudno jest przedstawić wzajemną relację czasową pomiędzy fazami zabudo-wy. Konstrukcje budynków nie przecinają się, a ma-teriałów ceramicznych w obrębie fazy zofipolskiej nie można szczegółowiej rozwarstwić. Akcenty „nu-towe”, ważne z punktu widzenia chronologii i stylis-tyki, odkryto na naczyniach zofipolskich z warstw kulturowych i kilku obiektów gospodarczych. Żaden tego typu wyznacznik nie pochodzi jednak z jam ota-czających długie domy. O zasadności podziału na 2 fa-zy budowlane przemawiają następujące obserwacje:

– bezpośrednie sąsiedztwo domu B (I faza) i domu C (II faza), a także domu E (I faza) i domu H (II faza), wykluczające równoczasowe funkcjonowanie budyn-ków,

– zbliżone odległości pomiędzy poszczególnymi budynkami w każdej z faz, a także zbliżona orienta-cja osi podłużnej domów względem linii N-S,

– obecność w obydwu fazach wyróżniających się wielkością i budową, pojedynczych domów słupo-wych: domy duże, trójdzielne o wzmocnionej kon-strukcji wejścia (dom A i C) oraz domy małe — jedno-dzielne (dom E i H),

– różnice, choć niewielkie, we frekwencji i zdob-nictwie ceramiki z jam budowlanych np. grupowanie się ceramiki z ornamentyką nacinaną (krótkie kreski pokrywające całe naczynia) wyłącznie w domach G i H (faza II).

5. Zakończenie

Szerokoprzestrzenne badania wykopaliskowe, wyprzedzające budowę autostrady A-4 na terenie Tar-gowiska (stan. 10, 11), przyniosły odkrycie dużej części osiedla kultury ceramiki wstęgowej rytej z po-zostałościami naziemnej zabudowy mieszkalnej. Two-rzyły ją długie domy o konstrukcji słupowej, których ślady umożliwiły wydzielenie w granicach przebada-nego obszaru 8 tego rodzaju budynków. Obok domów, osada złożona była z kilkudziesięciu jam gospodar-czych zgrupowanych w wyodrębnionej przestrzeni pomiędzy domostwami, a także rowu palisadowego

107


ryc. 42. osadnictwo kultury ceramiki wstęgowej rytej w regionie podkrakowskim (wg Czekaj-Zastawny 2008, 2009; zmienione i uzupełnione). rys. A. ZastawnyFig. 42. settlement of the linear band Pottery culture in the region of Kraków (according to Czekaj-Zastawny 2008, 2009; changed and supplemented). Drawn by A. Zastawnyważniejsze stanowiska/ Main sites: 1 — Aleksandrowice stan. 2, 2 — Kraków olszanica stan. 4, 3 — Bolechowice stan. 9, 4 — więckowice stan. 4, 5 — Modlniczka stan. 2, 6 — Modlnica, stan. 5, 7 — Kraków Górka narodowa stan. 9, 8 — Giebułtów stan. 1, 9 — wierzchowie stan. 2 (j. wierzchowska Górna), 10 — Maszyce stan. 1 (j. Maszycka), 11 — ojców stan. 3 (j. w okopach wielka Górna), 12 — Iwanowice Dworskie stan. 1 (babia Góra I, II), 13 — Iwanowice włościańskie stan. 1 (Góra Klin), 14 — Pstro-szyce, 15 — Miechów stan. 65, 16 — Michałowice stan. 27, 17 — brończyce stan. 1, 18 — Przeslawice stan. 8, 19 — Kowala stan. 1, 20 — Kraków Mogiła stan. 62, 21 — Kraków Pleszów stan. 17-20, 22 — Kraków branice stan. 76, 23 — Kraków wyciąże stan. 5, 24 — Kraków Cło stan. 7, 25 — Zofipole stan. 1, 26 — Igołomia stan. 1, 27 — Złotniki stan. 1, 28 — Zagórze stan. 2, 29 — szarów stan. 9, 30 — brzezie stan. 17, 31 — brzezie stan. 40, 32 — targowisko stan. 16, 33 — targowisko stan. 14,15, 34 — Tar-gowisko stan. 12,13, 35 — Łężkowice stan. 1, 36 — targowisko stan. 1, 37 — targowisko stan. 2, 38 — targowisko stan. 10, 11

oraz kilku miejsc intensywnie wykorzystywanych przez mieszkańców osiedla, pierwotnie związanych z nieckami terenowymi, a dzisiaj wypełnionych na-warstwieniami kulturowymi.

Spośród 300 odkrytych tu obiektów nierucho-mych, 297 łączyć można z fazą zofipolską omawianej

tu kultury, a 3 pozostałe — z fazą nutową. Cechy sty-lu wytwórczości ceramicznej pozwalają zawęzić chronologię osady „zofipolskiej” do podfazy Ib starszej fazy (I) rozwoju kultury ceramiki wstęgowej rytej na terenie ziem polskich (wg podziału A. Kulczyckiej-Leciejewiczowej). Fakt odkrycia złożonego w swej

108


ryc. 43. Kultura ceramiki wstęgowej rytej w regionie podkrakowskim. rozmieszczenie i chronologia osad z długimi domami na tle stref zasiedlenia (wg Czekaj-Zastawny 2008, zmienione i uzupełnione) rys. A. ZastawnyFig. 43. the linear band Pottery culture in the region of Kraków. Distribution and chronology of settlements with longhouses on the background of settlement zones (according to Czekaj-Zastawny 2008, 2009; changed and supplemented). Drawn by A. Zastawnystanowiska/ sites: 1 — Kraków olszanica stan. 4, 2 — Bolechowice stan. 9, 3 — więckowice stan. 4, 4 — Modlnica, stan. 5, 5 — Kra-ków Górka narodowa stan. 9, 6 — Kraków Mogiła stan. 62, 7 — Zagórze stan. 2, 8 — szarów stan. 9, 9 — brzezie stan. 17, 10 — brze-zie stan. 40, 11 — targowisko stan. 16, 12 —targowisko stan. 14, 15, 13 — targowisko stan. 12, 13, 14 — targowisko stan. 10, 11

strukturze osiedla z długimi domami, datowanego na zofipolski etap rozwoju KCWR, zasługuje na szcze-gólne podkreślenie. Na terenie Małopolski za typową formę zasiedlenia w tej fazie uważano bowiem nie-wielkie zespoły jam osadowych, uznając długi dom słupowy za charakterystyczny dla fazy nutowej i żelie-zowskiej (Czekaj-Zastawny 2008; Kadrow, Okoński 2008). Na podstawie zależności planigraficznych ukła-du zabudowy i charakteru materiałów z otoczenia po-szczególnych domów słupowych, wydzielić można dwa etapy zabudowy omawianej osady w ramach tej samej fazy chronologicznej (Zofipole Ib). W każdej z faz

budowlanych funkcjonowały po 4 domy słupowe.Nieporównywalnie mniej liczne materiały cera-

miczne o cechach fazy nutowej ograniczają się do za-bytków z 3 jam osadowych oraz do udziału ornamen-tów nutowych na naczyniach w stylu zofipolskim. Obecność tych ostatnich jest bardzo istotna dla ustaleń chronologiczno-taksonomicznych. Udział elementów nutowych (punkty na zakończeniach linii rytych i po-między nimi) oraz technologiczne podobieństwo czę-ści naczyń „zofipolskich” do naczyń z fazy nutowej upoważniają do uznania omawianych tu znalezisk jako najpóźniejszych w ramach podfazy zofipolskiej (Ib).

109


Za bardzo wyraźną zapowiedź kolejnego — nutowego etapu rozwoju KCWR (faza II) ocenić też można kon-strukcję odkrytych domów słupowych, typową już dla budownictwa naziemnego fazy nutowej.

Osada na stanowisku 10, 11 w Targowisku usy-tuowana jest w obrębie lessów wielicko-bocheńskich po południowej stronie doliny Wisły i należy do większego skupiska osadniczego KCWR w regionie podkrakowskim (ryc. 42). Badania ratownicze, prze-prowadzone w związku z budową autostrady A4 na odcinku pomiędzy Wieliczką a zakolem Raby w Cheł-mie, przyniosły rozpoznanie kilkunastu stanowisk z materiałami KCWR, w tym kilku dużych osiedli z różnych faz rozwojowych omawianej kultury. Hi-

storyczne znaczenie ma odkrycie i przebadanie osad z długimi domami o konstrukcji słupowej. Wzdłuż doliny Tusznicy, lewobrzeżnego dopływu Raby, na odcinku 7 km przebadano 8 takich stanowisk (łącznie z ponad 100 domami), datowanych od fazy zofipol-skiej po želiezowską (por. Czekaj-Zastawny 2008). Z całego regionu podkrakowskiego aktualnie odnoto-wać możemy 14 osiedli tego typu (ryc. 43). Dla pod-kreślenia wagi rezultatów omawianych badań, warto w tym miejscu przypomnieć, że do końca lat 90. ubie-głego wieku, pewnie udokumentowane odkrycia dłu-gich domów znane były na tym obszarze tylko z dwóch stanowisk: z Krakowa Olszanicy oraz Bolechowic (Milisauskas 1986; Breitenfellner, Rook 1991).

ryc. 44. oznaczenia kolorów i symboli na rysunkach obiektów nieruchomychFig. 44. signatures of colors and symbols at figures of features

Literatura

Bánffy E.1997 Cult Objects of the Neolithic Lengyel Culture. Connec-

tions and Interpretations. Archaeolingua, Series Minor 7, Budapest.

Breitenfellner A. Rook E.1991 Sprawozdanie z badań osady kultury ceramiki wstęgo-

wej rytej w Bolechowicach-Zielonej, gm. Zabierzów, woj. Kraków, stanowisko 9, Sprawozdania Archeolo-giczne 43, 9–20.

Březinová G., Pažinová N.2011 Neolitycká osada Hurbanovo-Bohatá. Archaeologica

Slovaca Monographie Catalogi, Tomus XIII, Nitra.

Czekaj-Zastawny A.2008 Osadnictwo społeczności kultury ceramiki wstęgowej

rytej w dorzeczu górnej Wisły. Kraków 2008.2008b Brzezie 17, gm. Kłaj, woj. małopolskie. Sprawozda-

nie z badań na wielokulturowym stanowisku z okresu neolitu i epoki brązu /2000–2007/ (niepublikowane sprawozdanie dla Krakowskiego Zespołu do badań Autostrad).

2009 Obrządek pogrzebowy kultury ceramiki wstęgowej ry-tej, (w:) A. Czekaj-Zastawny (red.), Obrządek pogrze-bowy kultur pochodzenia naddunajskiego w neolicie Polski południowo-wschodniej (5600/5500-2900 BC), Kraków, 25–52.

110


Czekaj-Zastawny A. Przybyła M.2012 Modlniczka 2, powiat krakowski — cmentarzysko kul-

tury ceramiki wstęgowej rytej i osady neolityczne. Via Archaeologica. Źródła z badań wykopaliskowych na trasie autostrady A4 w Małopolsce, Kraków.

Czerniak L.2010 Osady kultury ceramiki wstęgowej rytej. Modlnica, gm.

Wielka Wieś, woj. małopolskie, stanowisko 5 /AUT 4/ (niepublikowane opracowanie dla Krakowskiego Ze-społu do Badań Autostrad).

Czerniak L., Golański A., Józwiak B., Kadrow S., Rozen J., Rze-pecki S.

2006 Sprawozdanie z archeologicznych badań wykopalisko-wych przeprowadzonych w latach 2003–2004 na stano-wiskach 3, 12–15 i 34 w Targowisku, gm. Kłaj, woj. małopolskie, (w:) Z. Bukowski, M. Gierlach (red.), Ra-port 2003–2004. Tom 2. Wstępne wyniki konserwator-skich badań archeologicznych w strefie budowy auto-strad w Polsce za lata 2003–2004 (Zeszyty OODA, Seria B, Materiały Archeologiczne), 744–758.

Kaczanowska M., Godłowska M.2009 Contacts between the Eastern and Western Linear Cul-

tures in South-Eastern Poland, (w:) J.K. Kozłowski (red.), Interactions between different models on Neoli-thization north of the Central European agro-ecological barrier, Prace Komisji Prehistorii Karpat PAU 5, 137–149, Kraków.

Kadrow S., Okoński J.2008 Materiały stylu zofipolskiego ze stanowiska 2 w Zagó-

rzu, gm. Niepołomice, (w:) J. Chochorowski (red.), Młodsza epoka kamienia — wybrane znaleziska. Via Archaeologica. Źródła z badań wykopaliskowych na trasie autostrady A4 w Małopolsce, 1–21, Kraków.

Kalicz N. 1998 Figürliche Darstellungen und bemalte Keramik aus dem

Spätneolithikum Südwestungarns. Archaeolingua, Se-ries Minor 10, Budapest.

Keeley L.H., Cahen D.1989 Early neolithic forts and villages in NE Belgium: A preli-

minary report, Journal of Field Archaeology 16, 157–176.Kolnik T.

1978 Ďalšia etapa výskumu v Cíferi-Páci. — Weitere Grabungs-etappe in Cífer-Pác. AVANS v roku 1977, 128–137.

Kruta V, Lička M. (eds)2000 Prime Terrecotte dal cuore delľ Europa. Ceramiche dei

cacciatori e dei primi agricoltori di Boemia e Moravia 27 000 — 4 000 a.C., Modena.

Kulczycka-Leciejewiczowa A.1979 Pierwsze społeczeństwa rolnicze na ziemiach polskich.

Kultury kręgu naddunajskiego, (w:) W. Hensel (red.), Prahistoria ziem polskich, t. II. Neolit, 19–164, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk.

1988 Erste Gemeinschaften der Linienbandkeramikkultur auf polnischen Boden, Zeitschift für Archäologie 23, 137–182.

2008 Samborzec. Studium przemian kultury ceramiki wstęgo-wej rytej, Wrocław.

Lenneis E.2010 Zur Chronologie der älteren Linearbandkeramik in Öste-

rriech, (w:) J. Šuteková, P. Pavúk, P. Kalábková, B. Ko-var (red.), Pantha Rhei. Studies presented to Juraj Pavúk, 189–200, Bratislava.

Lityńska-Zając M., Wasylikowa K., Tomczyńska Z., Cywa K., Madeyska E.

2014 Pozostałości roślinne z obiektów neolitycznych na stan. 10, 11 w Targowisku, pow. wielicki, (w:) A. Zastawny (red.), Targowisko, stan. 10, 11. Osadnictwo z epoki kamienia, Via Archaeologica. Źródła z badań wykopaliskowych na trasie autostrady A4 w Małopolsce, 611–626, Kraków.

Lüning J.1982 Research into the Bandkeramik settlement of the Alden-

hovener Platte in the Rhineland, Analecta Praehistori-ca Leidensia 1�.

Milisauskas S.1986 Archaeological investigations on the Linear Culture Vil-

lage of Olszanica, Wrocław–Warszawa–Kraków.Modderman P.J.P.

1986 On the typology of the hauseplans and they European setting, (w:) I. Pavlů, J. Rulf, M. Zápotocká and coll. (red.), Theses on the Neolithic site of Bylany, Památky Archeologické 77, 288–412.

1988 The Linear Pottery Culture: Diversity in Uniformity, Berichten van de Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek 38, 63–139.

Pavlů I.2000 Life on a Neolithic Site, Praha.

Pavúk J.1981 Umenie a život doby kamennej, Bratislava.

Podborský V., Čižmař Z.2008 Pokladnice moravského neolitu aneb krása pravěké pla-

stiky, (w:) Z. Čižmař (red.), Život a smrt v mladši době kamenné, 54– 235, Brno.

Pyzel J.2010 Zofipole/ačkovy/Flomborn. On the problems of Polish

subphase Ib of the Linear Band Pottery Culture, (w:) J. Šu-teková, P. Pavúk, P. Kalábková, B. Kovar (red.), Pantha Rhei. Studies presented to Juraj Pavúk, 539–547, Bra-tislava.

Wilczyński J.2014 Neolityczne materiały kamienne z wielokulturowego

stanowiska 10, 11 w Targowisku, pow. wielicki, (w:) A. Za-stawny (red.), Targowisko, stan. 10, 11. Osadnictwo z epo-ki kamienia, Via Archaeologica. Źródła z badań wyko-paliskowych na trasie autostrady A4 w Małopolsce, 459–534, Kraków.

111


Albert Zastawny, Beata Grabowska

Materials of the linear band Pottery culture at site 10, 11 in targowisko, wieliczka district

Summary

1. Preliminary remarks

The earliest stage of the Neolithic settlement at site 10 and 11 in Targowisko is represented by traces of settlement of the Linear Band Pottery culture (LBK). As a result of several years’ excavations a great part of the settlement was being investigated. During survey research at the site, there were discovered re-mains of households erected above the ground (eight longhouses), a distinguished zone of economic use between longhouses, a palisade ditch and cultural layers in place of primal basins. On the basis of nu-merous diagnostic features of pottery, the settlement in question can be linked to the Zofipole Sub-phase (Ib) of the older phase (I) of the LBK development in the area of Poland (according to the chronologic division developed by A. Kulczycka-Leciejewiczowa 1979). The fact that the settlement with longhouses dated to the Zofipole phase of the LBK development has been discovered in Lesser Poland needs to be emphasized, because previously discovered settle-ment sites dated to the Zofipole phase in this area were composed of small complexes of settlement pits — whereas a longhouse was perceived as characteris-tic of the Music-Note Phase or the Želiezovce phase (Czekaj-Zastawny 2008; Kadrow, Okoński 2008). It was only the latest discovery at site 5 in Modlnica, Kraków district, that has recently changed the former state of research in this matter (Czerniak 2010). In Modlnica, a settlement composed of eight longhouses dated to the Zofipole phase was discovered and — in some respects — it bears resemblance to the settle-ment at site in Targowisko.

Apart from findings dated to the Zofipole phase, materials with features characteristic of the Music-Note Phase were discovered as well. They are incom-parably less numerous and are amounted to the pres-ence of such materials within three settlement pits and appearance of Music-Note ornamentation on ves-

sels of the Zofipole style. The appearance of these ele-ments as well as technological similarity of the part of the Zofipole pottery collection to vessels of the Mu-sic-Note phase and — most of all — the presence of post houses that construction is typical for the Music-Note Phase let us perceive findings described above as the latest in the scope of the Zofipole Sub-phase (Ib), with very distinct signs of the following — the Music-Note — stage of development of the Linear Band Pottery culture (Phase II).

From the aspect of the chronological division of the culture in question, the monograph of results of research in Targowisko seems to be a great opportu-nity to ponder if access to numerous “Zofipole — Mu-sic-Note” materials deriving from two settlements in the similar character (Modlnica and Targowisko)1 would not entitle to separate so-called “transitional” phase (for ex. Ic) between early (I) and middle (II) phase of the Linear Band Pottery culture in the western Lesser Poland.

2. traces of settlement at site in targowisko

2.1. location of settlement traces

At site in Targowisko, in total, 300 features of the LBK were collected (Table 1; Fig. 2). Postholes pre-vail decidedly (192 features) — wherein as many as 153 are connected with constructions of 7 post houses (the eighth, hypothetical, post house was determined on the basis of construction pits location). Construc-tion pits, accompanying post houses, make up a com-plex of 64 various features. There were as well regis-tered 52 settlement pits of different functions, mainly economic; three of them were discovered in the closest vicinity of post houses, the rest of them were located in different parts of the settlement in question — with a very distinct concentration between over-ground buildings. The remaining features are: 3 hearths, 1 palisade ditch, 1 concentration of pottery and a yard of flint materials. No features discovered at the settle-ment at site 10,11 in Targowisko are linked with any kind of sepulchral function.

1 Apart from two discussed medium-sized sites, materials in the analogous character are known as well from other sites with some settlement pits, for ex. from Zagórze, site 2 (Kadrow, Okoński 2008), Samborzec, site 1 (Kulczycka-Leciejewiczowa 2008).

112


Traces of settlement of the LBK take up the area of 220 x 90 m (Fig.1). They are orientated latitudi-nally according to NW-SE axis. It is essential to men-tion that it was possible to grasp the western and east-ern limits of the settlement whereas the northern and the southern borders of the explored area cannot be treated as the real edge of the settlement. Sunken fea-tures, including one of post houses, go beyond the investigated area. Pottery materials deriving of soil layers of various character — but not from fillings of features — were scattered over the whole explored area (cf. Figs. 26, 27). In some cases, they were lo-cated within distinct concentrations (with areas more than 100 square metres) that can be remains of inten-sive economic use and cultural layers following it.

All the above-mentioned elements of the settle-ment may testify its long-lasting character. It is as well confirmed by numerous collection of artifacts composed of 11 492 specimen, including 11 181 frag-ments of pottery and 311 flint artifacts. 3495 of pottery fragments were discovered within sunken features. The remaining potsherds (7686 fragments) derive from cultural layers — either dated to the Linear Band Pottery culture (3010 fragments) or from layers being top-parts of destroyed facilities of the culture in ques-tion (61 fragments). 1700 fragments of pottery were found as a secondary deposit whereas 2915 fragments were obtained from layers of natural origin (2915 fragments). Materials of the culture in question repre-sent stylistic features typical of its two stylistic-chronologic phases. The majority of materials was dated to the Zofipole phase of the LBK (297 facili-ties with 3220 fragments of pottery and 282 flint arti-facts) whereas barely 3 settlement pits and 275 artifacts (246 fragments of pottery and 29 lithic artifacts) were linked with the Music-Note phase of the LBK. Ma-terials dated to the Music-Note phase should be treat-ed as traces of some temporary exploitation of a part of the settlement at site 11 in Targowisko.

2.2. longhouses

Post houses are the main element of buildings at the settlement site of the Linear Band Pottery culture dated to the Zofipole phase. At site in Targowisko, there were eight such houses registered — in seven cases, we can be sure of this type of construction due to the state of preservation of typical elements of the longhouse (presence of post holes and construction

pits) whereas one building was determined hypotheti-cally as a longhouse on the basis of the characteristic order of construction pits — but in the absence of post holes. In this study, several additional signs of post holes were determined. Apart from numbers of facili-ties given by archaeologists during excavations, the following letter markings were used: A house (feature 2740), B house (feature 3315), C house (feature 3623), D house (3293), E house (feature 3622), F house (fea-ture 3624), G house (feature 2226) and H house (hy-pothetical).

The state of preservation of remains of longhouses is differentiated (Table 2). Only A and G houses are characterized by completeness of all components enabling the full reconstruction of metric and struc-tural features (Fig. 3). B, C and E houses preserved in such a state that enables the reconstruction of only basic metric data (Fig. 3). Remains of all post houses are located within a single, rather compact concentra-tion in the central part of the explored area (at site 11 in Targowisko — cf. Fig. 1). Taking into consideration the layout of houses, we can notice that they were located in two lines: in the northern row, there were three houses situated (A, B, C) whereas in the southern row — four (D, H, E and G). The last of houses (F) was situated the most southerly. Independently of the parallel, in-line layout of these buildings, houses lo-cated the most outside of the discussed concentration (D, A, B, C, G) create a regular circular outline — the most probably constituting the real, northern border of the site.

2.2.1. Post constructions

In case of six out of eight LBK longhouses dis-covered at site in Targowisko, the state of their con-struction preservation enables their chronologic clas-sification (Table 2). It is based on P.J.R. Modderman’s classification of LBK constructions types created for Holland (Modderman 1988) and for site in Bylany in Bohemia (Modderman 1986) as well as on typology elaborated by A. Czekaj-Zastawny for the upper Vis-tula basin (Czekaj-Zastawny 2008) grounded on two mentioned classifications and concerning the Music-Note and Železovce phases of the Linear Band Pot-tery culture2.

2 Typology for the upper Vistula basin had been elaborated be-fore the first longhouses dated to the Zofipole phase of the Linear Band Pottery culture were discovered in Lesser Poland.

113


In accordance with the last mentioned chronologi-cal schema, over-ground constructions from Targo-wisko are compatible with three basic types indicated there (1–3).

Type 1 — 4 longhouses (A, B, C, D): large tripar-tite houses, with three massive post holes in the north-ern part of each house and three double post holes in the southern part of each house;

Type 2 — 1 longhouse (G): middle-size house with double partition, with post holes evenly distri-buted;

Type 3 — 1 longhouse (E): small house without partition.

It needs to be emphasized that post houses from Targowisko linked to the Zofipole phase of the LBK are facilities with construction features analogous to houses dated to the Music-Note phase, so devoid of any direct similarities to constructions typical of the Early phase of the LBK. It concerns mainly: founda-tion furrows alonghouse walls typical of other areas (type 1a in Holland according to Modderman), cha-racteristic layout of post holes in the shape of “Y” letter in the middle part of a house and additional rows of narrow long pits along longer walls of a house (type I at site in Bylany according to Modderman). We may only guess that poorly preserved narrow, elongated parts of “ditch-like” construction pits regis-tered along the walls of four post houses in Targo-wisko (A–D houses: Fig. 3; Table 3) might have been a kind of a reference to the last of discussed elements. Taking into consideration the typological-chronolog-ic aspect, longhouses from Targowisko are the type of construction typical of the Music-Note Phase, with some elements of the early Linear Band Pottery cul-ture.

2.2.2. Construction pits

By-the-house construction pits remain the inher-ent element of longhouse precincts. They were as well registered in the vicinity of each house at site in Targowisko. The most characteristic features of these facilities i.e.: their location by longer walls of houses and their orientation in accordance with the main axis of buildings (NW-SE) substantiated a determination of one hypothetical post house at this site (H house with characteristic order of construction pits — but in the absence of post holes). During analyses of re-mains of over-ground facilities of the Linear Band

pottery, construction pits — apart from a key part in identification of longhouses — are the main sources of data to the research on the chronology of particular buildings and following phases of settlement deve-lopment (pottery materials deriving from filling of pits). Their analyses are as well useful in determina-tion of dimensions of buildings. Layouts of construc-tion pits, their types and their location with reference to house walls are very diversified (Czekaj-Zastawny 2008, 55–58). This diversity is to observe as well at site in Targowisko (Table 3; Fig. 3). On the basis of typology of described here facilities for the area of the upper Vistula basin (Czekaj-Zastawny 2008, 55, Table VI, Figs. 34–35), by-the-house construction pits (64 facilities) can be divided in the following way (cf. Table 3):

Types of pits:I — single oval pits, located in a line, located in

the close vicinity one to another;II — elongated pits — homogeneous (one-layered)

or composed of several depressions (one pit cut into another);

III — single isolated pits;IV — narrow „ditch-like” pits; Layout of pits:A — pits located in the front part of the house;B — pits located between the entrance to a house

up to 2/3 length of a house;C — pits located along the entire length of a house

(>2/3 length of a house from the entrance);D — pits located along the entire length of a house,

except for its part by the entrance;E — pits going beyond the entire length of a house;F — pits located in the hind part of a house.Location of pits:W — by the western wall of a house;E — by the eastern wall of a house.At the site in Targowisko, the numbers of con-

structions pits located by particular houses are similar and in total they do not exceed 10 features, located at both sides of a house (Table 3). The only exception to this rule is B house with 21 pits, whereof at least 12 (from the eastern side) are by-the-bottom parts of only one or two main pits. The poor state of preserva-tion of longhouses at the discussed site hinders the assessment if quantity balance demonstrated above is a real correctness. The majority of pits has preserved up to now barely as shallow, one-layered depressions. The situation is similar in case of other features of

114


discussed facilities, i.e. their depths, measurements at the level of discovery, character of sediments as well as kinds and numbers of artifacts (they were regis-tered in the number from 1 up to 385 in particular pits).

2.3. other features creating building complex

of the settlement

2.3.1. Household pits outside the settlement zone

At the site in Targowisko, apart from areas con-nected with over-ground buildings — we can distin-guish a zone with features of other purpose. With a few exceptions, these features are concentrated within area of 20 x 50 m. They are located in in-line layout along the W-E axis (within limits of the excavated area; Fig. 1). The characteristic feature of these facili-ties is their location within the area whose limits are determined by location of longhouses (houses A, B, D, E, H). Based on such a clear layout of horizontal distribution of artifacts as well as taking into consi-deration the character of pits described below, the de-scribed concentration of features may be treated as the area associated with subsistence activities, distin-guished out of the settlement part and being as well its inner part.

Within the described part of the settlement, there were discovered 17 pits with smaller facilities accom-panying them (additional parts or over-deepings) and post holes located in their direct vicinity. Beyond any doubt, the most interesting complex of features is composed of pits located to the south of post house A. This complex includes: a large pit no. 2571 (irregular shape, divided into additional facilities — no. 2570, 2579), a circular pit of medium-size (feature no. 2539) and 3 post holes located in line between fea-tures no. 2539 and 2571 (Plate 67). The most impor-tant characteristic of this complex is the presence of layers of daub and burn-through loess within a circu-lar pit no. 2539 and — most of all — within pit no. 2570. Both features are most probably the remains of hearth, although in case of pit no. 2570 we may sup-pose that it could have been a kind of a pottery kiln. This feature bears traces of burning-through its bottom and walls (Plate 68: 6) and it was located in the side part of the biggest pit located herein (feature no. 2571).

The characteristic feature of the described part of the settlement (the distinguished area associated with

subsistence activities) is location of the majority of features on the edge of an extent (more than 400 square meters) cultural layer no. 2813/2538 (Fig. 1). The presence of this layer herein as well as numerous artifacts deriving from it testify the intense use of all the area described here.

2.3.2. Palisade ditch and cultural layers

Apart from buildings described above, settlement in Targowisko includes remains of a ditch, most pro-bably palisade (feature 2460). It was discovered in the northern part of the settlement between post houses, within LBK cultural layer no. 2646 (Fig. 1, Plate 76). The ditch was straight; it was 22 meters long, up to 0.8 meter long and deep up to 0.6 meter. It was deeper only in one place, where much deeper distinct trace of a post hole was discovered (Plate 77: 3). In its filling, pottery of the Zofipole phase was discovered. We can distinguish some important features — typical of the ditch from Targowisko.

In numerous areas within sites 10, 11 in Targo-wisko, cultural layers of different kinds were explored — most of them included plentiful artifacts. The vast majority of them seems to be “flown” layers of natu-ral origin. Only in three cases, research has proved that they are cultural layers of the Linear Band Pot-tery culture (Figs. 1, 25). This assumption is based on character of fillings (typical of settlement facilities), plentiful and chronologically uniform materials, hori-zontal distribution of artifacts and location of layers in relation to settlement facilities at the site. One of these layers has already been mentioned above (layer 2813), in the context of the palisade ditch. The second one (layer 2813), also abundant in artifacts, was dis-covered between pits in the area associated with sub-sistence activities that was distinguished in the central part of the settlement. The third one (layer 2193) was discovered in the vicinity of a longhouse in the eastern part of the site (house G). In this case, this layer might just have been remains of destroyed and mixed fillings of construction pits registered nearby the western part of the building (Fig. 1, Plate 1).

3. Artifacts

The collection of artifacts of the Linear Band Pot-tery culture from sites 10 and 11 in Targowisko amounts 11 492 specimen — herein: 11 181 fragments of pottery

115


and 311 lithic artifacts. 3495 fragments of pottery de-rive from sunken features, remaining potsherds were discovered in cultural layers dated to the Linear Band pottery culture (3010 fragments) as well as in layers being ceiling parts of destroyed features of the culture in question (61 fragments). 1700 fragments were found as the secondary deposits, i.e. they were col-lected from features dated to younger chronologic periods. 2915 fragments of pottery derive from layers of natural origin. Barely 246 fragments of pottery and 29 lithic artifacts can be certainly linked with the Music-Note phase of the LBK (materials from three features). The majority of materials was dated to the Zofipole phase, i.e. 3220 fragments of pottery and 282 lithic ar-tifacts.

3.1. Pottery

The state of vessels preservation is differentiated. In case of the majority of pottery fragments, mainly from the group of thin-walled pottery (1st group), out-er and inner surfaces of vessels are highly destructed. Sporadically, the vessels of this group — mainly bowls and thin-walled small goblets — have retained original surfaces with traces of careful preparation. It results not only from post-deposition conditions, but also from the character of this type of pottery — with a huge amount of plant admixtures within ceramic paste. The pottery of two remaining technological groups (2nd and 3rd) looks much better, especially thick-walled vessels with a high amount of mineral admixtures. Numerous specimen still have well-pre-served outer walls. Regardless of the technology of production and its impact on durability of pottery, the whole assemblage of discussed materials (11 181) is highly grinded and fragmented. Enough said that 2577 fragments of pottery deriving from features (from 3495 altogether) are fragments of vessels whose typology is not to determine (Fig. 13).

3.1.1. Forms of vessels and their ornamentation

The typological division of pottery of the Linear Band Pottery culture from the site in question is not extended (Figs. 13–15). There have been determined five basic types of vessels: spherical bowls, conical (low) bowls, high bowls, necked vessels and pots. As it has been mentioned, the majority of materials are fragments whose typological determination was

impossible due to their state of preservation or lack of any characteristic features.

Only 490 fragments — from 3495 deriving from features of the Linear Band Pottery culture have re-tained some traces of ornamentation. Despite of such a low frequency, the style of ornamentation represented herein is abundant, differentiated and with numerous chronological indicators. The most often ornamented part of vessels are bellies, next rim parts and bottom parts (Fig. 16). There were 11 distinctive groups of ornamentations (marked with letters A–L), connected with 5 main techniques of ornamentation:

1. Engraved ornamentation in in-line layouts (A);2. Engraved ornamentation in in-line-pointed lay-

outs (B);3. Notched ornamentation (C);4. Decoration by relief (D–L), divided into:– handles (D),– knobs (E–I); 5. Impressed ornamentation (J–L):– fingertip impressions (J),– fingertip-fingernail impressions (K),– fingertip impressions on plastic ledges (L).The detailed division into types and variants of

ornamentation of vessels of the Linear Band Pottery culture at site 10, 11 in Targowisko is presented at Fig. 17–2. Taking into consideration the chronologi-cal aspect, materials can be divided into two assem-blages –different stylistically — corresponding to two phases of the inner periodization of the Linear Band Pottery culture in Lesser Poland, i.e. the Zofi-pole phase (I) and the Music-Note phase (II) whose materials decidedly prevail at site.

3.2. Artifacts made of clay

During excavations in Targowisko, several clay artifacts were discovered (Fig. 25). They are worth mentioning due to a fact that such materials are rare among all the artifacts dated to the Linear Band Pot-tery culture found in Lesser Poland.

3.2.1. Clay pendants

Two clay pendants (Fig. 25: a, b) derive from by-the-house construction pit no. 2855 and from a layer of natural character (layer no. 2506). They are both artifacts oval in shape, with an opening drilled in the upper part. The clay pendant from feature no. 2855 is

116


in the shape resembling triangular with wide and flat base (Fig. 25: a). Cross sections of drilled openings are circular or oval, in one case — rectangular. De-scribed artifacts were made of one piece of clay and their surface is uniform in colour and structure. It does not seem that they had been made of secondarily used fragments of vessels.

Clay pendants and amulets are not a frequent ca-tegory of ornaments in the Linear Band Pottery cul-ture. In the Carpathian areas such ornaments are present in assemblages of various chronological phases and they were made of differentiated raw ma-terials (Kolnik 1978; Kalicz 1998: Abb. 6). The closest analogy to our artifacts is a clay pendant from Štúrovo (Pavúk 1981: obr. 29) and from Hurbanovo-Bohatá (Březinová, Pažinová 2011: Tab. III: 1–5) in the southern Slovakia. Pendants from Targowisko can be linked with the Zofipole chase of the Linear Band Pottery culture.

3.2.2. „Altars”

In two features of the Zofipole phase, there were found very interesting fragments of clay “altars” (Fig. 24, 25: c). The first of them was discovered in settle-ment pit no. 2557 located nearby the concentration of utility features, among post-houses, in the southern part of the explored area (Fig. 25: c, Plate 70). This is a fragment of an arched pedestal, finished with a flat top with slightly raised edges — it is not ornamented. The second “altar”, preserved in 5 fragments of dif-ferent sizes, was found in by-the-house construction pit (feature 2693) connected with the largest at the settlement post-house (A house — feature no. 2740). Richly decorated fragments derive from different parts of the “altar” : pedestals, side walls and top with an inner depression (Fig. 24, Plate 18). It is ornament-ed with wide engraved lines in layouts of arched, an-gular and straight lines. So-called “ceremonial altars”, although typical of assemblages the Lengyel culture (Banffy 1997), were found as well in older materials of the western and eastern Linear Circle (Kalicz 1998: Abb. 8). Some artifacts of such a type, including these found at settlements of the Linear Band Pottery cul-ture, are defined as stoves (Podborský, Čižmař 2008) and sometimes even interpreted as models of houses (Podborský, Čižmař 2008; Kruta, Lička 2000: cat n° 28). Altars from Targowisko are not the only one dis-covered in Lesser Poland but the differentiated con-

texts of their discovery are worth mentioning — such altars were found i.e. in a construction pit of a long post-house in Targowisko, in a grave at site 5 in Modl-nica (Czerniak 2010) and as a secondary deposit at site 2 in Modlniczka (Czekaj-Zastawny, Przybyła 2011).

3.2.3. Other artifacts made of clay

A clay fragment of the anthropomorphic figurine was found in pit no. 2423. It is a massive, lower part of a leg with a distinctly marked foot (Plate 61: o). A fragment of other undetermined cylindrical artifact (Plate 39: a) was discovered in feature no. 2855 where one of previously mentioned clay pendants was found. A function of a clay cube found in layer no. 3081 is also hard to determine (Plate 89: c).

Among materials of the Linear Band Pottery culture, there were found as well not numerous clay spindle whorls (Plate 87: s, 91: b).

3.3. remaining artifacts and materials

Lithic materials from sites 10 and 11 in Targowisko are discussed in a separate monograph by J. Wilczyński (2014). In comparison to numerous and abundant pottery assemblages of the culture in question, the collection of lithic artifacts is surprisingly limited (few more than 300 specimen). Such a situation may be connected with high grade of surface destruction as a result of erosive processes, although it is still dif-ficult to explain such a low ratio of lithic artifacts in bottom parts of deep utility pits and by-the-house construction pits. Apart from tools and flint half-pro-duct, artifacts made of obsidian and radiolarite can be linked with the Linear Band Pottery culture. At the site, some fragments of adzes made of amphibolite and hoe-like axes were found. They are not numerous.

4. Chronological appraisal of materials

within the framework of the inner periodization of the linear band Pottery culture in lesser Poland

Materials of the Linear Band Pottery culture from Targowisko can be divided into two stylistic-chrono-logical groups, connected with the early (Ib) and me-dium (II) phase of the Linear Band Pottery culture

117


(according to the division by A. Kulczycka-Leciejewi-czowa: 1979). The vast majority of materials derived from phase Ib — the Zofipole phase, connected with a settlement of medium size with long post-houses. Pure materials of phase II — the Music-Note phase — were discovered only in three settlement pits and layers beyond features (several fragments of vessels).

The stylistics of the Zofipole phase at the de-scribed settlement presents characteristic and basic for this period types of vessels, with high ratio of conical bowls of various sizes and proportions, gob-lets — usually without engraved ornamentation and necked vessels. The manner of vessels construction, types and layouts of wide engraved lines fit into the Zofipole manner of vessels ornamentation. The cha-racteristic feature of materials from Targowisko is the presence of music-note points in compositions typical of the Zofipole phase. They are most often circular music-note impressions of medium size or big, situa-ted at ends of engraved lines or their refractions, rare-ly between them (Plate 79: o, 80: b, 83: g, 84: a’, 85: u, 86: r, w). The presence of music-note elements in or-namentation of the Zofipole phase is known from some sites in Lesser Poland, i.e. Zagórze, site 2 (Kadrow, Okoński 2008), Samborzec, site 1 (Kulczycka-Lecieje-wiczowa 2008) and Modlnica, site 5 (Czerniak 2010). Such ornamentation has been lately discussed and re-vised if it is the youngest phase of the Zofipole phase or the earliest phase of the Music-note phase. Latterly, the characteristics of pottery of the oldest phases of the Linear Band Pottery culture in Europe were discussed by seve-ral authors (Czerniak 2010; Pyzel 2010; Lenneis 2010).

Pottery of the Music-Note phase deriving from fillings of facilities and from layers of natural origin represents ornamentation style different than pottery of the Zofipole phase. Herein we can observe layouts of 3–4 engraved lines parallel to the edge of rim, with music-note points on lines (Plate 74: h, 87: h), below them ornaments transforms into arched layouts also with music-note impressions on lines (Plate 74: m). The collection of fragments of vessels from facilities of the discussed culture is not numerous and counts 246 fragments of pottery. Together with single fragments of vessels obtained from layers beyond facilities, there is 255 fragments of pottery in this assemblage.

In the context of very poor, as we can observe, indications of settlement of the Music-Note phase, it is worth to mention one only fragment of pottery de-riving beyond the Carpathian Mountains (an import).

It was discovered as a secondary deposit in a pit of the Malice culture, what may testify the lack of any in-tense settlement at site in Targowisko in periods later than the Zofipole phase. The discussed fragment is by-the-bottom part of a vessel resembling a goblet with ornamentation of multiplied narrow engraved lines, with features of Western-Linear pottery (Plate 91: j). The presence of imported vessels from this mi-lieu (Tiszadob, and then Bűkk) is very typical of sites of the Music-Note phase and Želiezovce phase in Lesser Poland.

5. spatial and chronological layout of the

settlement — summary

On the basis of performed analyses of layout and function of facilities and taking into consideration stylistic variability and distribution of pottery materials, we can suggest the following interpretation of remains of settlement of the discussed site by the population of the Linear Band Pottery culture (Fig. 28):

1. The settlement of the Linear Band Pottery cul-ture is linked with two stages of development of this culture: older — the Zofipole phase (Ib) and younger — the Music-Note phase (II).

2. 297 out of 300 investigated facilities derive from the Zofipole phase. These facilities compose the settlement of medium size with longhouses of post construction (there were eight such post-houses recog-nized within the excavated area). Barely 3 settlement pits and several fragments of pottery from layers beyond facilities can be linked with the Music-Note phase; these materials can be interpreted just as traces of some temporary use of only a part of area at site 11 in Targowisko.

3. The layout of remains of settlement dated to the Zofipole phase lets us estimate that the settlement spread over the area 220 x 90 m (within the investi-gated area) and it was oval in layout. We may suppose that its northern and partly central part were fully rec-ognized during excavations whereas the southern part remains beyond the investigated area.

4. The settlement was composed of several parts of different function:

– the inhabited part, composed of eight post-houses located in the layout of an arch on the border of settle-ment,

– the separated zone of economic activity, located inside the settlement — surrounded by dwelling houses

118


— including pits of different function, i.e. household pits, storage pits, waste-pits, remains of hearths and probably of a pottery kiln. Numerous artifacts found in an extensive cultural layer discovered therein tes-tify the intensive use of this area,

– the zone with remains of a palisade (a ditch) and other elements of enclosure (rows of post-holes), lo-cated within the other cultural layer filling a basin-like depression between two post-houses in the north-ern part of the settlement (A and B houses). This area is difficult to interpret unambiguously: most probably both buildings and rows of enclosures linking them (?) might compose one functional-spatial complex.

5. On the basis of relations between the horizontal distribution of pottery, layout of buildings and cha-racter of materials found in the area of post-houses, we can distinguish two stages of construction at the discussed settlement within the framework of the same chronological phase (Zofipole — Ib). In each of construction phases (herein called Phase I and Phase II), 4 post-houses existed — they were located in a trape-zoid layout in similar (“respecting one another”) dis-tances. We can assume, that construction of four con-temporary buildings in each phase was performed according to similar rules, keeping similar layout of houses location, distance between them and their sizes, and probably their functions (presence of one distin-guishing house with thirds of double post-holes at each stage of construction — A and C houses). This may indicate displacement (rotation) of buildings ac-cording to established regularities3. It is possible that in the southern part of the settlement (uninvestigated during excavations) there may be the third concentra-tion of houses, appointing the following stage of spa-tial development at the settlement in Targowisko�.

3 The rotational “displacement” of houses in separate phases of construction was observed at settlements in the micro-region of the Merzbach river in Rhineland in Germany (Lüning 1982).

� Such a layout and division of 25 post-houses “rotating” along the circle around the central courtyard was as well recognized at the settlement dated to the Music-Note phase of the Linear Band Pottery culture at site 17 in Brzezie (Czekaj-Zastawny 2008b).

Houses deriving from both construction phases were accompanied by utility pits, located mainly in the central part of the settlement. In this area, pits were accompanied mainly by post-houses dated to the Phase I (A, B, D, E house — Phase I). Most probably, the majority of facilities can be linked with this stage of settlement development. In the concentration of the following four houses (C, F, G, H — Phase II) utility pits were located closer to post-constructions (G, C, H houses) what is not to observe in case of A, B, D, E houses (it may suggest different organization of space in distinguished stages of settlement devel-opment). It is difficult to present mutual relations be-tween separate phases of construction. Constructions of buildings do not cut one into another and pottery materials dated to the Zofipole phase are not to divide into any separate stages. “Music-note” accents, im-portant taking into account the chronology and stylis-tics, were registered at Zofipole vessels from cultural layers and several utility facilities, although any indi-cant of such a type was not registered in pits sur-rounding longhouses.

The following observations may prove the legiti-macy of division into two stages of construction:

– direct vicinity of B house (Phase I) and C house (Phase II) as well as of E house (Phase I) and H house (Phase II) excluding contemporary existence of all these buildings,

– similar distances between separate buildings within each phase as well as approximate orientation of oblong axis of houses along the north-south line,

– presence of single post-houses distinguishing by their size and construction in both phases: large hous-es, tripartite, with strengthened construction of the entrance (A and C house) and small one-part houses (E and H houses),

– differences in frequency and ornamentation of pottery deriving from construction pits, i.e. accumu-lation of pottery with notched ornamentation (short lines covering the whole surface of the vessel) exclu-sively in G and H houses (Phase II).

119


tabe

la 1

. tar

gow

isko

, sta

n. 1

0, 1

1, p

ow. w

ielic

ki. w

ykaz

obi

ektó

w i

mat

eria

łów

zal

iczo

nych

do

kultu

ry c

eram

iki w

stęg

owej

ryte

j. s

krót

y: K

Mal

— k

ultu

ra m

alic

ka; n

— n

eolit

; KM

— k

ul-

tura

mie

rzan

owic

ka; K

Ł —

kul

tura

łuży

cka;

eb

— e

poka

brą

zu; K

P —

kul

tura

prz

ewor

ska;

wŚ

— w

czes

ne ś

redn

iow

iecz

e; o

n —

now

ożyt

ność

(nr t

ablic

pod

ane

kurs

ywą

odno

szą

się

do ta

blic

z m

ater

iała

mi k

amie

nnym

i: zo

b. w

ilczy

ński

201

4)ta

ble

1. t

argo

wis

ko, s

ite 1

0, 1

1, w

ielic

zka

dist

rict.

reg

iste

r of f

eatu

res

and

mat

eria

ls d

ated

to th

e li

near

ban

d P

otte

ry c

ultu

re. A

bbre

viat

ions

: KM

al —

Mal

ice

cultu

re; n

— n

eolit

hic;

KM

—

Mie

rzan

owic

e cu

lture

; KŁ

— l

usat

ian

cultu

re; e

b —

bro

nze

age;

KP

— P

rzew

orsk

cul

ture

; wŚ

— e

arly

Med

ieva

l Age

s; o

n —

Mod

ern

tim

es (n

umbe

rs o

f pla

tes

writ

ten

in it

alic

s re

fer t

o pl

ates

with

sto

ne a

rtifa

cts:

see

wilc

zyńs

ki 2

014)

120


tabe

la 1

cd.

ta

ble

1 co

nt.

121


122


tabe

la 1

cd.

ta

ble

1 co

nt.

123


124


tabe

la 1

cd.

ta

ble

1 co

nt.

125


126


tabe

la 1

cd.

ta

ble

1 co

nt.

127


128


tabe

la 1

cd.

ta

ble

1 co

nt.

129


130


tabe

la 1

cd.

ta

ble

1 co

nt.

131


132


tabe

la 1

cd.

ta

ble

1 co

nt.

133


134


tabe

la 1

cd.

ta

ble

1 co

nt.

135


136


tabe

la 1

cd.

ta

ble

1 co

nt.

137


138


tabe

la 1

cd.

ta

ble

1 co

nt.

139


140


tabe

la 1

cd.

ta

ble

1 co

nt.

141


142


tabe

la 1

cd.

ta

ble

1 co

nt.

143


144


tabe

la 1

cd.

ta

ble

1 co

nt.

145


146


tabe

la 1

cd.

ta

ble

1 co

nt.

147


148


tabe

la 1

cd.

ta

ble

1 co

nt.

149


150


tabe

la 1

cd.

ta

ble

1 co

nt.

151


152


Stan

zac

how

ania

:I –

dob

ry, u

moż

liwia

jący

peł

ne o

dtw

orze

nie

cech

met

rycz

nych

i ko

nstru

kcyj

nych

II

– d

osta

tecz

ny, u

moż

liwia

jący

odt

wor

zeni

e ni

ektó

rych

cec

h m

etry

czny

ch i

kons

trukc

yjny

chII

I – n

iepe

łny,

um

ożliw

iają

cy o

dtw

orze

nie

jedy

nie

szer

okoś

ci d

omu

IV –

nie

dost

atec

zny:

dom

hip

otet

yczn

y (o

becn

ość

wył

ączn

ie ja

m b

udow

lany

ch)

Typ

dom

u: 1

– d

ługi

dom

trój

dzie

lny

(z te

rcją

mas

ywny

ch sł

upów

od

stro

ny N

ora

z 2

lub

3 te

rcja

mi s

łupó

w p

odw

ójny

ch w

cz.

S),

2 –

dom

dw

udzi

elny

śred

niej

wie

lkoś

ci (z

bra

kiem

czy

teln

ego

ukła

du

terc

jow

ego

- słu

py ro

zmie

szcz

one

rów

nom

iern

ie),

3– m

ały

dom

jedn

odzi

elny

K

szta

łt do

mu:

P –

pro

stok

ątny

, T –

zbl

iżon

y do

trap

ezow

ateg

o, N

– n

iem

ożliw

y do

odt

wor

zeni

aJB

– ja

my

posł

upow

e pr

zy ja

mac

h bu

dow

lany

ch, J

K –

jam

y po

słup

owe

poza

obr

ysem

kon

stru

kcji,

IN –

inne

jam

y ni

eokr

eślo

nego

typu

Stat

e of

pre

serv

atio

n:I –

goo

d, e

nabl

ing

the

full

reco

nstru

ctio

n of

met

ric a

nd c

onst

ruct

iona

l fe

atur

es

II –

suffi

cien

t, en

ablin

g re

cons

truct

ion

of so

me

met

ric a

nd c

onst

ruct

iona

l fea

ture

sII

I – in

com

plet

e, e

nabl

ing

reco

nstru

ctio

n of

onl

y a

wid

th o

f a h

ouse

IV –

insu

ffici

ent:

a hy

poth

etic

al h

ouse

(rec

onst

ruct

ed o

n a

basi

s of c

onst

ruct

ion

pits

)

Type

of a

hou

se: 1

– lo

ng tr

ipar

tite

hous

e (w

ith th

ree

mas

sive

pos

thol

es fr

om th

e N

orth

and

two

or th

ree

third

s of d

oubl

e po

st h

oles

in th

e so

uthe

rn p

art),

2 –

two-

part

hous

e of

med

ium

size

(any

layo

ut

of th

ree

post

hol

es is

not

not

icea

ble

– po

st h

oles

are

loca

ted

even

ly) ,

3 –

a sm

all o

ne-p

art h

ouse

Out

line

of a

hou

se: P

– re

ctan

gula

r, T

– tra

pezo

id-li

ke, N

– u

nabl

e to

reco

nstru

ct

JB –

pos

t-hol

es b

y co

nstru

ctio

n pi

ts ,

JK –

pos

t-hol

es b

eyon

d th

e ou

tline

of c

onst

ruct

ion,

IN –

oth

er p

its o

f und

eter

min

ed fu

nctio

n

tabe

la 2

. tar

gow

isko

, sta

n. 1

0, 1

1, p

ow. w

ielic

ki. K

ultu

ra c

eram

iki w

stęg

owej

ryte

j — c

hara

kter

ysty

ka d

omów

słu

pow

ych

(typo

logi

a na

pod

staw

ie: M

odde

rman

198

6; C

zeka

j-Zas

taw

ny

2008

)ta

ble

2. t

argo

wis

ko, s

ite 1

0, 1

1, w

ielic

zka

dist

rict.

the

line

ar b

and

Pot

tery

cul

ture

— c

hara

cter

istic

of p

ost h

ouse

s (ty

polo

gy b

ased

on

: Mod

derm

an 1

986;

Cze

kaj-Z

asta

wny

200

8)

153


tabela 3. targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. Kultura ceramiki wstęgowej rytej — charakterystyka jam budowlanych (typologia na podstawie: Czekaj-Zastawny 2008)table 3. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. the linear band Pottery culture — characteristic of construction pits (typology based on: Czekaj-Zastawny 2008)

* w tym 12, które stanowić mogą przegłębienia 1 lub 2 jam budowlanych większych rozmiarów (including 12 pits, that can be over-deeping of 1–2 construction pits of larger sizes)

Typy jam:I – jamy pojedyncze, owalne w układzie szeregowym pozostające w bliskim sąsiedztwieII – jamy wydłużone, jednolite lub składające się z kilku połączonych ze sobą zagłębieńIII – jamy pojedyncze — izolowaneIV – wąskie jamy „rowkowate”Rozplanowanie:A – jamy w części przedniej domuB – jamy od wejścia domu do 2/3 długości C – jamy na całej długości domu (>2/3 długości od wejścia)D – jamy na całej długości domu z wyjątkiem części przy wejściuE – jamy wykraczające poza długość domu F – jamy w części tylnej domu

Types of pits:I – single pits, oval, in terrace layout, located one close to anotherII – elongated pits, homogenous or composed of several depressions joined one with another III – single pits – isolatedIV – narrow “ditch-like” pitsLayout:A – pits located in the front part of a houseB – pits located from the entrance to a house to its 2/3 of lengthC – pits located along the entire length of a house (>2/3 of a length from the entrance)D – pits located along the entire length of a house, except for the part by the entranceE – pits beyond the length of a houseF – pits in the back part of a house

154


tabela 4. targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. Kultura ceramiki wstęgowej rytej (faza zofipolska) — charakterystyka słupów (dołów posłupowych) w obrysie konstrukcji domówtable 4. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. the linear band Pottery culture (the Zofipole phase) — characteristic of post holes within the layout of houses construction

1 W nawiasie podano ilość tercji układu słupów, a po ukośniku maksymalną głębokość w cm (in brackets, number of thirds of post-holes was expressed). 2 W nawiasie podano maks. głębokość w cm (in brackets, a maximum depth was expressed in cm).

155

Materiały kultury ceramiki wstęgowej rytej na stan. 10, 11 w targowisku, pow. wielickita

bela

5. t

argo

wis

ko, s

tan.

10,

11, p

ow. w

ielic

ki. K

ultu

ra c

eram

iki w

stęg

owej

ryte

j. P

orów

nani

e ce

ch m

ater

iałó

w z

abyt

kow

ych

z ja

m b

udow

lany

ch p

oszc

zegó

lnyc

h do

mów

słu

pow

ych.

o

znac

zeni

a A

–l z

ob. t

abel

a 6,

ryc.

26–

30; o

Ł —

frag

men

ty „o

łtarz

yka”

(pod

ano

liczb

ę fra

gmen

tów

nac

zyń)

tabl

e 5.

tar

gow

isko

, site

10,

11,

wie

liczk

a di

stric

t Com

paris

on o

f tre

ats

of a

rtefa

cts

deriv

ing

from

con

stru

ctio

n pi

ts o

f pos

t- ho

uses

. sig

natu

res A

–l, s

ee: t

able

6, F

ig. 2

6–30

; oŁ

— fr

agm

ents

of

the

“alta

rpie

ce” (

a nu

mbe

r mea

ns th

e am

ount

of f

ragm

ents

of v

esse

ls)

156


tabe

la 5

cd.

ta

ble

5 co

nt.

157


158


tabe

la 5

cd.

ta

ble

5 co

nt.

159


160


tabe

la 5

cd.

ta

ble

5 co

nt.

* ja

ma

nieo

kreś

lone

go ty

pu/ a

pit

of u

ndet

erm

ined

type

161


tabela 6. targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. Zdobnictwo naczyń kultury ceramiki wstęgowej rytej — grupy ornamentacyjne (oprac. A. Zastawny)table 6. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. ornamentation of vessels of the linear band Pottery culture — groups of ornamentation (elab. by A. Zastawny)

162


tabela 6 cd. table 6 cont.

163


tablica 1. targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. Kultura ceramiki wstęgowej rytej (faza zofipolska) — dom słupowy nr 2226. Plan zespołu obiektów. rysunki na tabl. 1–91: oprac. — b. Grabowska, A. Zastawny; rys. zabytków ruchomych — b. Grabowska; rzuty obiektów — K. nawrot (oznaczenie kolorów i symboli na tablicach — zob. ryc. 44)plate 1. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. the linear band Pottery culture (Zofipole phase) — longhouse no. 2226. Plan of the complex of features. Drawings at plates 1–91: elaborated by b. Grabowska, A. Zastawny; drawings of artifacts — b. Grabowska; projections of features — K. nawrot (for explanation of colors and symbols used at plates — see: Fig. 44)

164


tablica 2. targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. Kultura ceramiki wstęgowej rytej (faza zofipolska) — dom słupowy nr 2226. Poziomy odkrycia dołów posłupowych: poz. b (ob. 2116, 2117), poz. C (ob. 2160–2165, 2167, 2183–2188), poz. D (ob. 2121–2126, 2134, 2200, 2211, 2212), poz. e (ob. 2131–2133, 2135, 2136, 2171–2177, 2180–2182, 2190, 2210)plate 2. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. the linear band Pottery culture (Zofipole phase) — longhouse no. 2226. levels of discoveries of post holes: level b (features no. 2116, 2117), level C (features no. 2160–2165, 2167, 2183–2188), level D (features no. 2121–2126, 2134, 2200, 2211, 2212), level e (features no. 2131–2133, 2135, 2136, 2171–2177, 2180–2182, 2190, 2210)

165


tablica 3. targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. Kultura ceramiki wstęgowej rytej (faza zofipolska) — dom słupowy nr 2226. Profile dołów posłupowych nr 2116, 2117, 2121–2126, 2131–2136, 2160–2165, 2167, 2171–2177, 2180–2188, 2190, 2200, 2210–2212plate 3. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. the linear band Pottery culture (Zofipole phase) — longhouse no. 2226. Cross-sections of post holes no. 2116, 2117, 2121–2126, 2131–2136, 2160–2165, 2167, 2171–2177, 2180–2188, 2190, 2200, 2210–2212

166


tablica 4. targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. Kultura ceramiki wstęgowej rytej (faza zofipolska) — dom słupowy nr 2226. Plan i profil ob. nr 2161 oraz ob. 2118 z charakterystycznym materiałem zabytkowym: a–h — naczynia glinianeplate 4. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. the linear band Pottery culture (Zofipole phase) — longhouse no. 2226. layout and cross-section of feature no. 2161 and no. 2118 with selected artifacts found in these features: a–h — clay vessels

167


tablica 5. targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. Kultura ceramiki wstęgowej rytej (faza zofipolska) — dom słupowy nr 2226. Charakterystyczny materiał zabytkowy z ob. nr 2118: a–l naczynia glinianeplate 5. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. the linear band Pottery culture (Zofipole phase) — longhouse no. 2226. selected artifacts found in feature no. 2118: a–l — clay vessels

168


tablica 6. targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. Kultura ceramiki wstęgowej rytej (faza zofipolska) — dom słupowy nr 2226. Charakterystyczny materiał zabytkowy z ob. nr 2118: a–k — naczynia glinianeplate 6. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. the linear band Pottery culture (Zofipole phase) — longhouse no. 2226. selected artifacts found in feature no. 2118: a–k — clay vessels

169


tablica 7. targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. Kultura ceramiki wstęgowej rytej (faza zofipolska) — dom słupowy nr 2226. Plany jam budowlanych nr 2203, 2204, 2205, 2206, 2213, 2214, 2221, 2227plate 7. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. the linear band Pottery culture (Zofipole phase) — longhouse no. 2226. layouts of construction pits no. 2203, 2204, 2205, 2206, 2213, 2214, 2221, 2227

170


tablica 8. targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. Kultura ceramiki wstęgowej rytej (faza zofipolska) — dom słupowy nr 2226. Profile jam budowlanych nr 2203, 2204, 2205, 2213, 2214, 2227plate 8. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. the linear band Pottery culture (Zofipole phase) — longhouse no. 2226. Cross-sections of construction pits no. 2203, 2204, 2205, 2213, 2214, 2227

171


tablica 9. targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. Kultura ceramiki wstęgowej rytej (faza zofipolska) — dom słupowy nr 2226. Charakterystyczny materiał zabytkowy z jam budowlanych nr 2203, 2205, 2213: a–k — naczynia glinianeplate 9. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. the linear band Pottery culture (Zofipole phase) — longhouse no. 2226. se-lected artifacts from construction pits no. 2203, 2205, 2213: a–k — clay vessels

172


tablica 10. targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. Kultura ceramiki wstęgowej rytej (faza zofipolska) — dom słupowy nr 2740. Plan zespołu obiektówplate 10. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. the linear band Pottery culture (Zofipole phase) — longhouse no. 2740. Plan of the complex of features

173


tablica 11. targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. Kultura ceramiki wstęgowej rytej (faza zofipolska) — dom słupowy nr 2740, część n. Poziomy odkrycia dołów posłupowych: poz. C (ob. 2675, 2682–2684, 2688, 2689a, 2697, 2696, 2701–2704, 3625), poz. C/D (ob. 2678, 2685–2687, 2712, 2713, 2715), poz. e (ob. 2679–2681)plate 11. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. the linear band Pottery culture (Zofipole phase) — longhouse no. 2740, the northern part. levels of discoveries of post-holes: level C (features no. 2675, 2682–2684, 2688, 2689a, 2697, 2696, 2701–2704, 3625), level C/D (features no. 2678, 2685–2687, 2712, 2713, 2715), level e (features no. 2679–2681)

174


tablica 12. targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. Kultura ceramiki wstęgowej rytej (faza zofipolska) — dom słupowy nr 2740, część n. Profile dołów posłupowych nr 2675, 2678–2688, 2689a, 2697, 2696, 2701–2704, 2712, 2713, 2715, 3625plate 12. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. the linear band Pottery culture (Zofipole phase) — longhouse no. 2740, the northern part. Cross-sections of post holes no. 2675, 2678–2688, 2689a, 2697, 2696, 2701–2704, 2712, 2713, 2715, 3625

175


tablica 13. targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. Kultura ceramiki wstęgowej rytej (faza zofipolska) — dom słupowy nr 2740, część s. Poziomy odkrycia dołów posłupowych: poz. C (ob. 2536, 2561–2563, 2590–2592, 2594–2596, 2598–2601, 2621, 2623, 2657, 2725)plate 13. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. the linear band Pottery culture (Zofipole phase) — longhouse no. 2740, the southern part. levels of discoveries of post-holes: level C (features no. 2536, 2561–2563, 2590–2592, 2594–2596, 2598–2601, 2621, 2623, 2657, 2725)

176


tabl

ica

14. t

argo

wis

ko, s

tan.

10,

11,

pow

. wie

licki

. Kul

tura

cer

amik

i wst

ęgow

ej ry

tej (

faza

zofi

pols

ka) —

dom

słu

pow

y nr

274

0, c

zęść

s. P

rofil

e do

łów

pos

łupo

wyc

h nr

253

6, 2

561–

2563

, 25

90–2

592,

259

4–25

96, 2

598–

2601

, 262

1, 2

623,

265

7, 2

725.

pl

ate

14. t

argo

wis

ko, s

ite 1

0, 1

1, w

ielic

zka

dist

rict.

the

line

ar b

and

Pot

tery

cul

ture

(Zofi

pole

pha

se) —

long

hous

e no

. 274

0, th

e so

uthe

rn p

art.

Cro

ss-s

ectio

ns o

f pos

t hol

es n

o. 2

536,

25

61–2

563,

259

0–25

92, 2

594–

2596

, 259

8–26

01, 2

621,

262

3, 2

657,

272

5

177


tabl

ica

15. t

argo

wis

ko, s

tan.

10,

11,

pow

. wie

licki

. Kul

tura

cer

amik

i wst

ęgow

ej ry

tej (

faza

zofi

pols

ka) —

dom

słu

pow

y nr

274

0. P

lany

i pr

ofile

jam

bud

owla

nych

nr 2

626,

262

7, 2

674,

26

93pl

ate

15. t

argo

wis

ko, s

ite 1

0, 1

1, w

ielic

zka

dist

rict.

the

line

ar b

and

Pot

tery

cul

ture

(Zofi

pole

pha

se) —

long

hous

e no

. 274

0. l

ayou

ts a

nd p

rofil

es o

f con

stru

ctio

n pi

ts n

o. 2

626,

262

7,

2674

, 269

3

178


tablica 16. targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. Kultura ceramiki wstęgowej rytej (faza zofipolska) — dom słupowy nr 2740. Charakterystyczny materiał zabytkowy z jam budowlanych nr 2626, 2627, 2693: a–r — naczynia glinianeplate 16. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. the linear band Pottery culture (Zofipole phase) — longhouse no. 2740. selected artifacts from construction pits no. 2626, 2627, 2693: a–r — clay vessels

179


tablica 17. targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. Kultura ceramiki wstęgowej rytej (faza zofipolska) — dom słupowy nr 2740. Charakterystyczny materiał zabytkowy z jamy budowlanej nr 2693: a–n — naczynia glinianeplate 17. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. the linear band Pottery culture (Zofipole phase) — longhouse no. 2740. Characteristic artifacts from construction pit no. 2693: a–n — clay vessels

180


tablica 18. targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. Kultura ceramiki wstęgowej rytej (faza zofipolska) — dom słupowy nr 2740. Plany i profile jam nr 2602, 2666 i dołów posłupowych nr 2622, 2665 oraz charakterystyczny materiał zabytkowy z ob. 2693: a–e — fragmenty „ołtarzyka” glinianego; f — rysunkowa rekonstrukcja wyglądu „ołtarzyka”plate 18. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. the linear band Pottery culture (Zofipole phase) — longhouse no. 2740. layouts and cross-sections of pits no. 2602, 2666 and post holes no. 2611 and 2665 and selected artifacts from feature no. 2693: a–e — fragments of “altarpiece” made of clay; f — drawing reconstruction of “altarpiece”

181


tablica 19. targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. Kultura ceramiki wstęgowej rytej (faza zofipolska) — dom słupowy nr 2740. Plany i profile jam budowlanych nr 2664, 2667, dołu posłupowego nr 2724 oraz charakterystyczny materiał zabytkowy z ob. 2667: a–c — naczynia glinianeplate 19. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. the linear band Pottery culture (Zofipole phase) — longhouse no. 2740. layouts and cross-sections of construction pits no. 2664, 2667 and of post hole no. 2724 and selected artifacts from features no. 2667: a–c — clay vessels

182


tabl

ica

20. t

argo

wis

ko, s

tan.

11,

pow

. wie

licki

. Kul

tura

cer

amik

i wst

ęgow

ej ry

tej (

faza

zofi

pols

ka) —

dom

słu

pow

y nr

274

0. P

lany

i pr

ofile

jam

bud

owla

nych

nr 2

676,

267

7, 2

716

oraz

ch

arak

tery

styc

zny

mat

eria

ł zab

ytko

wy

z ob

. 267

6: a

–b —

nac

zyni

a gl

inia

nepl

ate

20. t

argo

wis

ko, s

ite 1

1, w

ielic

zka

dist

rict.

the

line

ar b

and

Pot

tery

cul

ture

(Zofi

pole

pha

se) —

long

hous

e no

. 274

0. l

ayou

ts a

nd c

ross

-sec

tions

of c

onst

ruct

ion

pits

no.

267

6, 2

677,

27

16 a

nd s

elec

ted

artif

acts

from

feat

ure

no. 2

676:

a–b

— c

lay

vess

els

183


tablica 21. targowisko, stan. 11, pow. wielicki. Kultura ceramiki wstęgowej rytej (faza zofipolska) — dom słupowy nr 2740. Charakterystyczny materiał zabytkowy z ob. 2676: a–b — naczynia glinianeplate 21. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. the linear band Pottery culture (Zofipole phase) — longhouse no. 2740. selected artifacts from feature no. 2676: a–b — clay vessels

184



185


tablica 23. targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. Kultura ceramiki wstęgowej rytej (faza zofipolska) — dom słupowy nr 3293. Plany i profile dołów posłupowych nr 3243, 3246, 3280, 3281, 3289, 3290plate 23. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. the linear band Pottery culture (Zofipole phase) — longhouse no. 3293. layouts and cross-sections of post holes no. 3243, 3246, 3280, 3281, 3289, 3290

186


tablica 24. targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. Kultura ceramiki wstęgowej rytej (faza zofipolska) — dom słupowy nr 3293. Plany i profile jam budowlanych nr 3242, 3285 oraz dołów posłupowych nr 3282–3284, 3287plate 24. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. the linear band Pottery culture (Zofipole phase) — longhouse no. 3293. layouts and cross-sections of construction pits no. 3242, 3285 and post holes no. 3282–3284, 3287

187


tablica 25. targowisko, stan. 11, pow. wielicki. Kultura ceramiki wstęgowej rytej (faza zofipolska) — dom słupowy nr 3315. Plan zespołu obiektówplate 25. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. the linear band Pottery culture (Zofipole phase) — longhouse no. 3315. Plan of the complex of features

188


tablica 26. targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. Kultura ceramiki wstęgowej rytej (faza zofipolska) — dom słupowy nr 3315, część n. Poziomy odkrycia dołów posłupowych: poz. C (ob. 3141, 3145), poz. D (ob. 3114, 3138–3140, 3146, 3148, 3149, 3182), poz. e (ob. 3193–3195)plate 26. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. the linear band Pottery culture (Zofipole phase) — longhouse no. 3315, the northern part. levels of discoveries of post holes: level C (features no. 3141, 3145), level D (features no. 3114, 3138–3140, 3146, 3148, 3149, 3182), level e (features no. 3193–3195)

189


tablica 27. targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. Kultura ceramiki wstęgowej rytej (faza zofipolska) — dom słupowy nr 3315, część n. Profile dołów posłupowych nr 3114, 3138–3141, 3145, 3146, 3148, 3149, 3182, 3193–3195plate 27. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. the linear band Pottery culture (Zofipole phase) — longhouse no. 3315, the northern part. Cross-sections of post holes no. 3114, 3138–3141, 3145, 3146, 3148, 3149, 3182, 3193–3195

190


tablica 28. targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. Kultura ceramiki wstęgowej rytej (faza zofipolska) — dom słupowy nr 3315, część s. Poziomy odkrycia obiektów: poz. C (ob. 2896, 2898, 2899, 3023–3035, 3045, 3046), poz. D (ob. 2437, 2438, 3004, 3006, 3007)plate 28. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. the linear band Pottery culture (Zofipole phase) — longhouse no. 3315, the southern part. levels of discoveries of features: level C (features no. 2896, 2898, 2899, 3023–3035, 3045, 3046), level D (features no. 2437, 2438, 3004, 3006, 3007)

191


tablica 29. targowisko, stan. 11, pow. wielicki. Kultura ceramiki wstęgowej rytej (faza zofipolska) — dom słupowy nr 3315, część s. Profile dołów posłupowych nr 2437, 2438, 2896, 2898, 2899, 3004, 3006, 3007, 3023–3025, 3045, 3046plate 29. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. the linear band Pottery culture (Zofipole phase) — longhouse no. 3315, the southern part. Cross-sections of post holes no. 2437, 2438, 2896, 2898, 2899, 3004, 3006, 3007, 3023–3025, 3045, 3046

192


tablica 30. targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. Kultura ceramiki wstęgowej rytej (faza zofipolska) — dom słupowy nr 3315. Plany jam budowlanych nr 2773, 2780, 2860, 2862–2870plate 30. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. the linear band Pottery culture (Zofipole phase) — longhouse no. 3315. layouts of construction pits no. 2773, 2780, 2860, 2862–2870

193


tablica 31. targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. Kultura ceramiki wstęgowej rytej (faza zofipolska) — dom słupowy nr 3315. Profile jam budowlanych nr 2773, 2780, 2860, 2862–2870plate 31. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. the linear band Pottery culture (Zofipole phase) — longhouse no. 3315. Cross-sections of construction pits no. 2773, 2780, 2860, 2862–2870

194


tablica 32. targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. Kultura ceramiki wstęgowej rytej (faza zofipolska) — charakterystyczny materiał zabytkowy z jam budowlanych domu słupowego nr 3315: a–j — naczynia glinianeplate 32. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. the linear band Pottery culture (Zofipole phase) — selected artifacts deriving from construction pits of longhouse no. 3315: a–j — clay vessels

195


tablica 33. targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. Kultura ceramiki wstęgowej rytej (faza zofipolska) — charakterystyczny materiał zabytkowy z jam budowlanych domu słupowego nr 3315: a–i — naczynia glinianeplate 33. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. the linear band Pottery culture (Zofipole phase)– selected artifacts deriving from construction pits of longhouse no. 3315: a–j — clay vessels

196


tablica 34. targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. Kultura ceramiki wstęgowej rytej (faza zofipolska) — dom słupowy nr 3315. Plany i profile jam budowlanych nr 2433, 2434, 2436, 3137, 3144 oraz charakterystyczny materiał zabytkowy z ob. 2436, 3144: a–e — naczynia glinianeplate 34. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. the linear band Pottery culture (Zofipole phase) — longhouse no. 3315. layouts and cross-sections of construction pits no. 2433, 2434, 2436, 3137, 3144 and selected artifacts from features no. 2436, 3144: a–e — clay vessels

197


tabl

ica

35. t

argo

wis

ko, s

tan.

10,

11,

pow

. wie

licki

. Kul

tura

cer

amik

i wst

ęgow

ej ry

tej (

faza

zofi

pols

ka) —

dom

słu

pow

y nr

331

5. P

lany

i pr

ofile

jam

bud

owla

nych

nr 3

131,

313

2, 3

136,

31

68 o

raz

char

akte

ryst

yczn

y m

ater

iał z

abyt

kow

y z

ob. 3

131

(a),

3132

(c),

3136

(b, d

): a–

d —

nac

zyni

a gl

inia

nepl

ate

35. t

argo

wis

ko, s

ite 1

0, 1

1, w

ielic

zka

dist

rict.

the

line

ar b

and

Pot

tery

cul

ture

(Zofi

pole

pha

se) —

long

hous

e no

. 331

5. l

ayou

ts a

nd c

ross

-sec

tions

of c

onst

ruct

ion

pits

no.

313

1,

3132

, 313

6, 3

168

and

sele

cted

arti

fact

s fro

m fe

atur

es n

o. 3

131

(a),

3132

(c),

3136

(b, d

): a–

d —

cla

y ve

ssel

s

198


tablica 36. targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. Kultura ceramiki wstęgowej rytej (faza zofipolska) — dom słupowy nr 3622. Plan zespołu obiektów plate 36. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. the linear band Pottery culture (Zofipole phase) — longhouse no. 3622. Plan of the complex of features

199


tablica 37. targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. Kultura ceramiki wstęgowej rytej (faza zofipolska) — dom słupowy nr 3622. Poziomy odkrycia dołów posłupowych: poz. C (ob. 2902–2904), poz. D (ob. 2901, 2917, 2955–2957, 2962–2964, 2966–2968, 2973, 3026, 3027)plate 37. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. the linear band Pottery culture (Zofipole phase) — longhouse no. 3622. levels of discovery of post holes: level C (features no. 2902–2904), level D (features no. 2901, 2917, 2955–2957, 2962–2964, 2966–2968, 2973, 3026, 3027)

200


tablica 38. targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. Kultura ceramiki wstęgowej rytej (faza zofipolska) — dom słupowy nr 3622. Profile dołów posłupowych nr 2902–2904, 2901, 2917, 2955–2957, 2962–2964, 2966–2968, 2973, 3026, 3027plate 38. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. the linear band Pottery culture (Zofipole phase) — longhouse no. 3622. Cross-sections of post holes no. 2902–2904, 2901, 2917, 2955–2957, 2962–2964, 2966–2968, 2973, 3026, 3027

201


tablica 39. targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. Kultura ceramiki wstęgowej rytej (faza zofipolska) — plan i profile ob. 2855, 2999 oraz charakterystyczny materiał zabytkowy z ob. 2855: a — przedmiot gliniany; e — zawieszka gliniana; c–d, f — naczynia glinianeplate 39. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. the linear band Pottery culture (Zofipole phase) — layout and cross-sections of features no. 2855, 2999 and selected artifacts from feature no. 2855: a — clay artifact; e — clay pendant; c–d, f — clay vessels

202


tablica 40. targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. Kultura ceramiki wstęgowej rytej (faza zofipolska) — plany i profile ob. 2858, 2859 oraz charakterystyczny materiał zabytkowy z ob. 2855: a–b — naczynia glinianeplate 40. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. the linear band Pottery culture (Zofipole phase) — layout and cross-sections of features no. 2858, 2859 and selected artifacts from feature no. 2855: a–b — clay vessels

203


tabl

ica

41. t

argo

wis

ko, s

tan.

10,

11,

pow

. wie

licki

. Kul

tura

cer

amik

i wst

ęgow

ej ry

tej (

faza

zofi

pols

ka) —

dom

słu

pow

y nr

362

2. P

lan

i pro

fil ja

my

budo

wla

nej n

r 297

2 or

az c

hara

kter

y-st

yczn

y m

ater

iał z

abyt

kow

y: a

–h —

nac

zyni

a gl

inia

ne

plat

e 41

. tar

gow

isko

, site

10,

11,

wie

liczk

a di

stric

t. th

e li

near

ban

d P

otte

ry c

ultu

re (Z

ofipo

le p

hase

). —

long

hous

e no

. 362

2. l

ayou

t and

cro

ss-s

ectio

n of

con

stru

ctio

n pi

t no.

297

2 an

d se

lect

ed a

rtifa

cts:

a–h

— c

lay

vess

els

204



205


tablica 43. targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. Kultura ceramiki wstęgowej rytej (faza zofipolska) — dom słupowy nr 3623. Poziomy odkrycia dołów posłupowych: poz. C (2813–2817, 2819, 2828–2830, 2833, 2834)plate 43. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. the linear band Pottery culture (Zofipole phase) — longhouse no. 3623. levels of discoveries of post holes: level C (2813–2817, 2819, 2828–2830, 2833, 2834)

206


tabl

ica

44. t

argo

wis

ko, s

tan.

10,

11,

pow

. wie

licki

. Kul

tura

cer

amik

i wst

ęgow

ej ry

tej (

faza

zofi

pols

ka) —

dom

słu

pow

y nr

362

3. P

rofil

e do

łów

pos

łupo

wyc

h nr

281

3–18

17, 2

819,

282

8–28

30, 2

833,

283

4pl

ate

44. t

argo

wis

ko, s

ite 1

0, 1

1, w

ielic

zka

dist

rict.

the

line

ar b

and

Pot

tery

cul

ture

(Zo

fipol

e ph

ase)

— lo

ngho

use

no. 3

623.

Cro

ss-s

ectio

ns o

f pos

t hol

es n

o. 2

813–

1817

, 281

9,

2828

–283

0, 2

833,

283

4

207


tablica 45. targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. Kultura ceramiki wstęgowej rytej (faza zofipolska) — dom słupowy nr 3623. Plany i profile jam budowlanych i dołów posłupowych nr 2761, 2825, 2878 oraz charakterystyczny materiał zabytkowy: a — naczynie glinianeplate 45. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. the linear band Pottery culture (Zofipole phase) — longhouse no. 3623. layouts and cross-sections of construction pits and post holes no. 2761, 2825, 2878 and selected artifacts: a — clay vessel

208


tablica 46. targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. Kultura ceramiki wstęgowej rytej (faza zofipolska) — dom słupowy nr 3623. Plany jam budowlanych nr 2958–2961plate 46. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. the linear band Pottery culture (Zofipole phase) — longhouse no. 3623. layouts of construction pits no. 2958–2961

209


tablica 47. targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. Kultura ceramiki wstęgowej rytej (faza zofipolska) — dom słupowy nr 3623. Profile jam budowlanych nr 2958–2961 oraz charakterystyczny materiał zabytkowy z ob. 2958 (c), ob. 2960 (a, b): a–c — naczynia glinianeplate 47. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. the linear band Pottery culture (Zofipole phase) — longhouse no. 3623. Cross-sections of construction pits no. 2958–2961 and selected artifacts from features: 2958 (c) and 2960 (a, b): a–c — clay vessels

210


tablica 48. targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. Kultura ceramiki wstęgowej rytej (faza zofipolska) — dom słupowy nr 3624. Plan zespołu obiektów oraz plany i profile dołów posłupowych nr 3350, 3367, 3368plate 48. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. the linear band Pottery culture (Zofipole phase) — longhouse no. 3624. Plan of the complex of features and layouts and cross-sections of post holes no. 3350, 3367, 3368

211


tablica 49. targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. Kultura ceramiki wstęgowej rytej (faza zofipolska) — dom słupowy nr 3624. Plany i profile jam budowlanych nr 3370, 3371, 3385plate 49. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. the linear band Pottery culture (Zofipole phase) — longhouse no. 3624. layouts and cross-sections of construction pits no. 3370, 3371, 3385

212


tablica 50. targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. Kultura ceramiki wstęgowej rytej (faza zofipolska) — dom słupowy nr 3624. Plany i profile jam budowlanych nr 3380, 3386 oraz fragment naczynia z ob. 3386plate 50. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. the linear band Pottery culture (Zofipole phase) — longhouse no. 3624. layouts and cross-sections of construction pits no. 3380, 3386 and a fragment of vessel from feature no. 3386

213


tablica 51. targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. Kultura ceramiki wstęgowej rytej (faza zofipolska) — plany ob. 2231, 2244, 2250, 2251, 2254, 2258, 2261, 2265 plate 51. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. the linear band Pottery culture (Zofipole phase) — layouts of features no. 2231, 2244, 2250, 2251, 2254, 2258, 2261, 2265

214


tablica 52. targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. Kultura ceramiki wstęgowej rytej (faza zofipolska) — profile ob. 2231, 2244, 2250, 2251, 2254, 2258, 2261, 2265plate 52. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. the linear band Pottery culture (Zofipole phase) — cross-sections of features no. 2231, 2244, 2250, 2251, 2254, 2258, 2261, 2265

215


tablica 53. targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. Kultura ceramiki wstęgowej rytej (faza zofipolska) — dom słupowy nr 2226. Charakterystyczny materiał zabytkowy z ob. 2231, 2250: a–n — naczynia glinianeplate 53. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. the linear band Pottery culture (Zofipole phase) — longhouse no. 2226. selected artifacts from features no. 2231, 2250: a–n — clay vessels

216


tablica 54. targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. Kultura ceramiki wstęgowej rytej (faza zofipolska) — dom słupowy nr 2226. Charakterystyczny materiał zabytkowy z ob. 2250, 2251, 2254, 2258: a–n — naczynia glinianeplate 54. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. the linear band Pottery culture (Zofipole phase) — longhouse no. 2226. selected artifacts from features no. 2250, 2251, 2254, 2258: a–n — clay vessels

217


tablica 55. targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. Kultura ceramiki wstęgowej rytej (faza zofipolska) — plany i profile ob. 2229, 2330, 2347, 2348 oraz charakterystyczny materiał zabytkowy z ob. 2229, 2330: a–f — naczynia glinianeplate 55. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. the linear band Pottery culture (Zofipole phase) — layouts and cross-sec-tions of features 2229, 2330, 2347, 2348 and selected artifacts from features no. 2229, 2330: a–f — clay vessels

218


tablica 56. targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. Kultura ceramiki wstęgowej rytej (faza zofipolska) — plan i profile ob. 2316, 2343, 2343a, 2418, 2421 oraz charakterystyczny materiał zabytkowy z ob. 2316, 2343: a–h — naczynia glinianeplate 56. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. the linear band Pottery culture (Zofipole phase) — layouts and cross-sec-tions of features no. 2316, 2343, 2343a, 2418, 2421 and selected artifacts from features no. 2316, 2343: a–h — clay vessels

219


tablica 57. targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. Kultura ceramiki wstęgowej rytej (faza zofipolska) — plan i profil ob. 2321 oraz charakterystyczny materiał zabytkowy z ob. 2321, 2343, 2418: a–m — naczynia glinianeplate 57. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. the linear band Pottery culture (Zofipole phase) — layouts and cross-sec-tions and characteristic artifacts from features no. 2321, 2343, 2418: a–m — clay vessels

220


tablica 58. targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. Kultura ceramiki wstęgowej rytej (faza zofipolska) — plan ob. 2317, 2422, 2423, 2425 plate 58. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. the linear band Pottery culture (Zofipole phase) — layouts of features no. 2317, 2422, 2423, 2425

221


tablica 59. targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. Kultura ceramiki wstęgowej rytej (faza zofipolska) — profile ob. 2317, 2422, 2423, 2425 oraz charakterystyczny materiał zabytkowy z ob. 2317: a–i — naczynia glinianeplate 59. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. the linear band Pottery culture (Zofipole phase) — cross-sections of features no. 2317, 2422, 2423, 2425 and selected artifacts from features no. 2317: a–i — clay vessels

222


tablica 60. targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. Kultura ceramiki wstęgowej rytej (faza zofipolska) — charakterystyczny materiał zabytkowy z ob. 2317, 2423: a–t — naczynia glinianeplate 60. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. the linear band Pottery culture (Zofipole phase) — selected artifacts from features no. 2317, 2423: a–t — clay vessels

223


tablica 61. targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. Kultura ceramiki wstęgowej rytej (faza zofipolska) — charakterystyczny mate-riał zabytkowy z ob. 2423: a–n — naczynia gliniane, o — fragment figurki glinianejplate 61. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. the linear band Pottery culture (Zofipole phase) — selected artifacts from feature no. 2423: a–n — clay vessels, o — fragment of a clay figurine

224


tablica 62. targowisko, stan. 11, pow. wielicki. Kultura ceramiki wstęgowej rytej (faza zofipolska) — plan i profil ob. 2424 oraz charakterystyczny materiał zabytkowy z ob. 2414, 2323, 2425: a–d — naczynia glinianeplate 62. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. the linear band Pottery culture (Zofipole phase) — layout and cross-section of feature 2424 and selected artifacts from features no. 2414, 2323, 2425: a–d — clay vessels

225


tablica 63. targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. Kultura ceramiki wstęgowej rytej (faza zofipolska) — plan ob. 2331, 2344, 2345, 2349, 2426, 2427, 2429, 2430plate 63. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. the linear band Pottery culture (Zofipole phase) — layouts of features no. 2331, 2344, 2345, 2349, 2426, 2427, 2429, 2430

226


tabl

ica

64. t

argo

wis

ko, s

tan.

10,

11,

pow

. wie

licki

. Kul

tura

cer

amik

i wst

ęgow

ej ry

tej (

faza

zofi

pols

ka) —

pro

file

ob. 2

331,

234

4, 2

345,

234

9, 2

426,

242

7, 2

429,

243

0 or

az c

hara

kter

y-st

yczn

y m

ater

iał z

abyt

kow

y z

ob. 2

331:

a–d

— n

aczy

nia

glin

iane

plat

e 64

. tar

gow

isko

, site

10,

11,

wie

liczk

a di

stric

t. th

e li

near

ban

d P

otte

ry c

ultu

re (Z

ofipo

le p

hase

) — c

ross

-sec

tions

of f

eatu

res

no. 2

331,

234

4, 2

345,

234

9, 2

426,

242

7, 2

429,

243

0 an

d se

lect

ed a

rtifa

cts

from

feat

ure

no. 2

331:

a–d

— c

lay

vess

els

227


tablica 65. targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. Kultura ceramiki wstęgowej rytej (faza zofipolska) — plan ob. 2532 oraz cha-rakterystyczny materiał zabytkowy z ob. 2344, 2345, 2430, 2532: a–n — naczynia glinianeplate 65. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. the linear band Pottery culture (Zofipole phase) — layout of feature no. 2532 and selected artifacts from feature no. 2344, 2345, 2430, 2532: a–n — clay vessels

228


tablica 66. targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. Kultura ceramiki wstęgowej rytej (faza zofipolska) — plan i profil ob. 2533 oraz charakterystyczny materiał zabytkowy z ob. 2532, 2533: a–h — naczynia glinianeplate 66. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. the linear band Pottery culture (Zofipole phase) — layout and cross-section of feature no. 2533 and selected artifacts from features no. 2532, 2533: a–h — clay vessels

229


tablica 67. targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. Kultura ceramiki wstęgowej rytej (faza zofipolska) — plany ob. 2538, 2539, 2568, 2570, 2571, 2578, 2579plate 67. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. the linear band Pottery culture (Zofipole phase) — layouts of features no. 2538, 2539, 2568, 2570, 2571, 2578, 2579

230


tablica 68. targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. Kultura ceramiki wstęgowej rytej (faza zofipolska) — plan i profile ob. 2538, 2539, 2568, 2570, 2571, 2578, 2579 oraz charakterystyczny materiał zabytkowy z ob. 2571: a — naczynie glinianeplate 68. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. the linear band Pottery culture (Zofipole phase) — layouts and cross-sec-tions of features no. 2538, 2539, 2568, 2570, 2571, 2578, 2579 and selected artifacts from feature no. 2571: a — clay vessel

231


tablica 69. targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. Kultura ceramiki wstęgowej rytej (faza zofipolska) — plan oraz profile ob. 2542, 2543, 2555 oraz charakterystyczny materiał zabytkowy z ob. 2542, 2556: a–b — naczynia glinianeplate 69. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. the linear band Pottery culture (Zofipole phase) — layouts and cross-sec-tions of features no. 2542, 2543, 2555 and selected artifacts from features no. 2542, 2556: a–b — clay vessels

232


tablica 70. targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. Kultura ceramiki wstęgowej rytej (faza zofipolska) — plan oraz profile ob. 2557, 2565 oraz charakterystyczny materiał zabytkowy z ob. 2557: a–b — naczynia gliniane, c — fragment ołtarzyka glinianegoplate 70. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. the linear band Pottery culture (Zofipole phase) — layouts and cross–sections of features no. 2557, 2565 and selected artifacts from feature no. 2557: a–b — clay vessels, c — a fragment of a clay altar-piece

233


tablica 71. targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. Kultura ceramiki wstęgowej rytej (faza zofipolska) — plany i profile ob. 2630, 2771 oraz charakterystyczny materiał zabytkowy z ob. 2630: a–b — naczynia glinianeplate 71. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. the linear band Pottery culture (Zofipole phase) — layouts and cross-sections of features no. 2630, 2771 and selected artifacts from feature no. 2630: a–b — clay vessels

234


tablica 72. targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. Kultura ceramiki wstęgowej rytej (faza zofipolska) — plany i profile ob. 2751, 2950, 2951, 2952, 3035, 3053 oraz charakterystyczny materiał zabytkowy z ob. 3053: a — naczynie glinianeplate 72. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. the linear band Pottery culture (Zofipole phase) — layouts and cross-sections of features no. 2751, 2950, 2951, 2952, 3035, 3053 and selected artifacts from feature no. 3053: a–b — clay vessels

235


tablica 73. targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. Kultura ceramiki wstęgowej rytej — plany i profile ob. 3608, ob. 2379 (faza nutowa) materiał zabytkowy: a–e — naczynia glinianeplate 73. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. the linear band Pottery culture — layouts and cross-sections of feature no. 3608 and 2379 (the Music-note phase) — artifacts: a–e — clay vessels

236


tablica 74. targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. Kultura ceramiki wstęgowej rytej (faza nutowa) — charakterystyczny materiał zabytkowy z ob. 2379: a–o — naczynia glinianeplate 74. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. the linear band Pottery culture (the Music-note phase) — selected artifacts from feature no. 2379: a–o — clay vessels

237


tablica 75. targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. Kultura ceramiki wstęgowej rytej (faza nutowa) — plan i profil ob. 2419 oraz charakterystyczny materiał zabytkowy: a–e — naczynia gliniane (a, b — fragmenty tego samego naczynia)plate 75. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. the linear band Pottery culture (the Music-note phase) — layout and cross-section of feature no. 2419 and selected artifacts: a–e — clay vessels (a, b — fragments of the same vessel)

238


tabl

ica

76. t

argo

wis

ko, s

tan.

10,

11,

pow

. wie

licki

. Kul

tura

cer

amik

i wst

ęgow

ej ry

tej —

pla

n ro

wu

(ob.

246

0), d

ołów

słu

pow

ych

(ob.

246

9, 2

470,

247

3–24

78, 2

481,

248

3–24

88, 2

490,

25

01, 2

502,

250

6, 2

507,

250

9, 2

510,

272

0, 2

721,

272

3, 3

130)

ora

z za

rys

i pro

fil w

arst

wy

nr 2

646

plat

e 76

. tar

gow

isko

, site

10,

11,

wie

liczk

a di

stric

t. th

e li

near

ban

d P

otte

ry c

ultu

re —

layo

ut o

f a d

itch

(feat

ure

no. 2

460)

, pos

t hol

es (n

o. 2

469,

247

0, 2

473–

2478

, 248

1, 2

483–

2488

, 24

90, 2

501,

250

2, 2

506,

250

7, 2

509,

251

0, 2

720,

272

1, 2

723,

313

0) a

nd a

layo

ut a

nd c

ross

-sec

tion

of la

yer n

o. 2

646

239


tablica 77. targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. Kultura ceramiki wstęgowej rytej — plan i profile ob. 2460, 2469, 2470, 2473–2478 oraz charakterystyczny materiał zabytkowy z ob. 2460: a–k — naczynia glinianeplate 77. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. the linear band Pottery culture — layout and cross-sections of features no. 2460, 2469, 2470, 2473–2478 and selected artifacts from feature 2460: a–k — clay vessels

240


tablica 78. targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. Kultura ceramiki wstęgowej rytej — plany i profile ob. 2481–2488, 2490, 2501, 2502, 2506, 2507, 2509, 2510, 2720, 2721, 2723, 3130plate 78. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. the linear band Pottery culture — layouts and cross-sections of features 2481–2488, 2490, 2501, 2502, 2506, 2507, 2509, 2510, 2720, 2721, 2723, 3130

241


tablica 79. targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. Kultura ceramiki wstęgowej rytej (faza zofipolska) — charakterystyczny materiał zabytkowy z warstw kulturowych nr 2035 (a–c), 2193 (d–h), 2198 (i–m), 2203 (n), 2506 (o–s): a–s — naczynia glinianeplate 79. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. the linear band Pottery culture (Zofipole phase) — selected artifacts from cultural layers no. 2035 (a–c), 2193 (d–h), 2198 (i–m), 2203 (n), 2506 (o–s): a–s — clay vessels

242


tablica 80. targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. Kultura ceramiki wstęgowej rytej (faza zofipolska) — charakterystyczny materiał zabytkowy z warstw kulturowych nr 2506 (a–n), 2508 (o): a–s — naczynia glinianeplate 80. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. the linear band Pottery culture (Zofipole phase) — selected artifacts from cultural layers bo. 2506 (a–n), 2508 (o): a–s — clay vessels

243


tablica 81. targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. Kultura ceramiki wstęgowej rytej (faza zofipolska) — charakterystyczny materiał zabytkowy z warstw kulturowych nr 2538 (a–b), 2646 (c–m): a–s — naczynia glinianeplate 81. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. the linear band Pottery culture (Zofipole phase) — selected artifacts from cultural layers no. 2538 (a–b), 2646 (c–m): a–s — clay vessels

244


tablica 82. targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. Kultura ceramiki wstęgowej rytej (faza zofipolska) — charakterystyczny materiał zabytkowy z warstwy kulturowej nr 2646: a–r — naczynia glinianeplate 82. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. the linear band Pottery culture (Zofipole phase) — selected artifacts from cultural layer no. 2646: a–r — clay vessels

245


tablica 83. targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. Kultura ceramiki wstęgowej rytej (faza zofipolska) — charakterystyczny materiał zabytkowy z warstwy kulturowej nr 2646: a–t — naczynia glinianeplate 83. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. the linear band Pottery culture (Zofipole phase) — selected artifacts from cultural layer no. 2646: a–t — clay vessels

246


tablica 84. targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. Kultura ceramiki wstęgowej rytej (faza zofipolska) — charakterystyczny materiał zabytkowy z warstwy kulturowej nr 2646: a–d’ — naczynia glinianeplate 84. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. the linear band Pottery culture (Zofipole phase) — selected artifacts from cultural layer no. 2646 — a–d’ — clay vessels

247


tablica 85. targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. Kultura ceramiki wstęgowej rytej. Faza zofipolska i nutowa(?). Charaktery-styczny materiał zabytkowy z warstwy kulturowej nr 2646: a–e’ — naczynia glinianeplate 85. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. the linear band Pottery culture. Zofipole phase and the Music-note phase (?). selected artifacts from cultural layer no. 2646: a–e’ — clay vessels

248


tablica 86. targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. Kultura ceramiki wstęgowej rytej (faza zofipolska) — charakterystyczny materiał zabytkowy z warstwy kulturowej nr 2646: a–e’ — naczynia glinianeplate 86. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. the linear band Pottery culture (Zofipole phase) — selected artifacts from cultural layer no. 2646: a–e’ — clay vessels

249


tablica 87. targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. Kultura ceramiki wstęgowej rytej (faza zofipolska i nutowa) — charakterystyczny materiał zabytkowy z warstwy kulturowej nr 2813: a–u — naczynia glinianeplate 87. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. the linear band Pottery culture (Zofipole and Music-note phases) — selected artifacts from cultural layer no. 2813: a–u — clay vessels

250


tablica 88. targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. Kultura ceramiki wstęgowej rytej (faza zofipolska) — charakterystyczny materiał zabytkowy z warstw kulturowych nr 2813 (a–u, w), 2835 (v, x): a–x — naczynia glinianeplate 88. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. the linear band Pottery culture (Zofipole phase) — selected artifacts from cultural layers no. 2813 (a–u, w), 2835 (v, x): a–x — clay vessels

251


tablica 89. targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. Kultura ceramiki wstęgowej rytej — charakterystyczny materiał zabytkowy z warstw kulturowych nr 2982 (a), 3081 (b–h), 2646 (i) oraz znaleziony na złożu wtórnym w warstwie 2 (i–w): a–w — naczynia glinianeplate 89. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. the linear band Pottery culture — selected artifacts from cultural layers no. 2982 (a), 3081 (b–h), 2646 (i) and artifacts found as a secondary deposit in layer no. 2 (i–w): a–w — clay vessels

252


tablica 90. targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. Kultura ceramiki wstęgowej rytej — charakterystyczny materiał zabytkowy znaleziony na złożu wtórnym w warstwie 2 (a–d) oraz w obiektach 2137 (e), 2151 (f), 2314 (h), 2315 (g), 2342 (i), 2380 (j–s), 2381 (u), 2409 (t), 2442 (w), 2495 (v, x): a–x — naczynia glinianeplate 90. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. the linear band Pottery culture — selected artifacts found as a secondary deposit within layer 2 (a–d) and deriving from features no. 2137 (e), 2151 (f), 2314 (h), 2315 (g), 2342 (i), 2380 (j–s), 2381 (u), 2409 (t), 2442 (w), 2495 (v, x): a–x — clay vessels


tablica 91. targowisko, stan. 10, 11, pow. wielicki. Kultura ceramiki wstęgowej rytej (a–i) oraz fragment naczynia importowanego — krąg wschodniolinearny (j) — charakterystyczny materiał zabytkowy znaleziony na złożu wtórnym w obiektach 2522 (a), 2541 (b, c), 2694 (d–f), 2769 (g, h), 2981 (i), 2823 (j): a–j — naczynia glinianeplate 91. targowisko, site 10, 11, wieliczka district. Artifacts of the linear band Pottery culture (a–i) and fragment of an imported vessel attributed to the western-linear circle (j) — selected artifacts found as a secondary deposit in features no. 2522 (a), 2541 (b, c), 2694 (d–f), 2769 (g, h), 2981 (i), 2823 (j): a–j — clay vessels

Materiały kultury ceramiki wstęgowej rytej ze st. 10, 11 w Targowisku, pow. wielicki/Materials of...

Documents

Transcript of Materiały kultury ceramiki wstęgowej rytej ze st. 10, 11 w Targowisku, pow. wielicki/Materials of...