Kum 20 chung Chin Ralzaam Dirhmun, UNHCR le Third Country Pawl Policy Riantuanning le Hmailei Chinmi...

31
Posted on Lai Forum/Rung Cin 8 April 2011 Kum 20 chung Chin Ralzam Dirhmun Zohṭhannak Capar By Salai Van Lian Thang UNHCR Venhimnak, Ramthum Lanhnak le Hmailei ThutdirnakDot Khat Nak I. Chin Ralzam Dirhmun (1988-2010) 1.1. World Record Hnintu Chin Ralzam Kum 1989 ah Kawlram ralzam 4 le 1990 ah 28 long an um tiah UNHCR cazin ah a kan khumh. 1 2009 ahcun vawleipumpi ah ralzam tambik (5) nak kan si. 2 Vawleipumpi ah 2009 ah Kawlram ralzam 49,376 nih UNHCR kan sok, 42,878 pom kan si, 3,146 hnawl kan si. 3 Malaysia longah 2009 ah Kawlram ralzam 37,828 nih kan sok, 33,802 pom kan si, 411 hnawl kan si, 2,084 kharpiak kan si. Hi kumah Delhi UNHCR ah Kawlram ralzam 3,935 nih kan sok, 1,253 pom kan si, 22 hnawl kan si, 652 cases kharpiak kan si. 4 2009 ah Malaysia UNHCR zung hi vawleipumpi ah dornak haltu tambik pakhatnak hmun a si, Somalia, Kenya, Turkey le India nih an dot. Ralzam a soktu tambik ram hi Zimbabwe (15,820) an si, pahnihnak ah Myanmar (48,600) kan si. 5 2008 ah ralzam dornak haltu thar tambiknak ram hi Malaysia le India UNHCR zungah a rak si. 6 Malay le India UNHCR zungah dornak soktu hi Chinmi ngot kan si caah Chin ralzam soktu kan punnak nih ‘world record’ kumhnih tiang a hninh phah ti a langhter. 1.2. Tulio Chin Ralzam Dirhmun 1 UNHCR, Total refugee population by origin, P-11, 1960-2009 (End Year figure)(Excel tables) http://www.unhcr.org/pages/4a0174156.html 2 UNHCR’s Global Trends 2009, 15 June 2010, P-9. UNHCR mandate tangah Afghan, Iraq, Somalia, Congo hi tambik an si. Kawlram nih a dot. 3 UNHCR Statistical Year Book 2009, P- 95 , http://www.unhcr.org/4ce5327f9.html 4 Ibid. 3. P- 105, 5 Ibid. 2 . P-17-18 6 UNHCR’s Global Trends 2008 (16 June 2009), Table-4: New Asylum claims lodge in 2008 in top 15 UNHCR office, P-16 [Cahmai 1/31]

Transcript of Kum 20 chung Chin Ralzaam Dirhmun, UNHCR le Third Country Pawl Policy Riantuanning le Hmailei Chinmi...

Posted on Lai Forum/Rung Cin 8 April 2011

Kum 20 chung Chin Ralzam Dirhmun ZohṭhannakCapar

By Salai Van Lian Thang

‟UNHCR Venhimnak, Ramthum Lanhnak le Hmailei Thutdirnak”

Dot Khat Nak

I. Chin Ralzam Dirhmun (1988-2010)

1.1. World Record Hnintu Chin Ralzam

Kum 1989 ah Kawlram ralzam 4 le 1990 ah 28 long an um tiah UNHCR cazin ah akan khumh.1 2009 ahcun vawleipumpi ah ralzam tambik (5) nak kan si.2

Vawleipumpi ah 2009 ah Kawlram ralzam 49,376 nih UNHCR kan sok, 42,878 pomkan si, 3,146 hnawl kan si.3 Malaysia longah 2009 ah Kawlram ralzam 37,828nih kan sok, 33,802 pom kan si, 411 hnawl kan si, 2,084 kharpiak kan si. Hikumah Delhi UNHCR ah Kawlram ralzam 3,935 nih kan sok, 1,253 pom kan si, 22hnawl kan si, 652 cases kharpiak kan si.4 2009 ah Malaysia UNHCR zung hivawleipumpi ah dornak haltu tambik pakhatnak hmun a si, Somalia, Kenya,Turkey le India nih an dot. Ralzam a soktu tambik ram hi Zimbabwe (15,820) ansi, pahnihnak ah Myanmar (48,600) kan si.5 2008 ah ralzam dornak haltu thartambiknak ram hi Malaysia le India UNHCR zungah a rak si.6 Malay le IndiaUNHCR zungah dornak soktu hi Chinmi ngot kan si caah Chin ralzam soktu kanpunnak nih ‘world record’ kumhnih tiang a hninh phah ti a langhter.

1.2. Tulio Chin Ralzam Dirhmun

1 UNHCR, Total refugee population by origin, P-11, 1960-2009 (End Year figure)(Excel tables) http://www.unhcr.org/pages/4a0174156.html

2 UNHCR’s Global Trends 2009, 15 June 2010, P-9. UNHCR mandate tangah Afghan, Iraq, Somalia, Congo hi tambik an si. Kawlram nih a dot.

3 UNHCR Statistical Year Book 2009, P- 95 , http://www.unhcr.org/4ce5327f9.html

4 Ibid. 3. P- 105,

5 Ibid. 2 . P-17-18

6 UNHCR’s Global Trends 2008 (16 June 2009), Table-4: New Asylum claims lodge in 2008 in top 15 UNHCR office, P-16

[Cahmai 1/31]

Posted on Lai Forum/Rung Cin 8 April 2011

Jan 2011 tiangah Malaysia ah Kawlram ralzam 84,800 chungah Chin ralzam 36,500hi UNHCR nih ralzam cazin ah a kan khumh.7 Chin ralzam 36,000 hrong cu kum2001 in 2011 karah Malay UNHCR nih ralzam ah a rak kan pom cang lai tiah zumha si. Tulio Chin ralzam zapi 50,000 in 55,000 kar Malaysia ah kan tang.8 Jan2011 tiangah Delhi UNHCR nih Kawlram ralzam 5,000 cu cazin ah a kan luh.9

Tulio Delhi ah Kawlram ralzam 10,000 hrong kan um, Chinmi ngot kan si.10 Chinralzam 37,000 hrong hi kumkul chungah UNHCR nih Delhi le Malaysia in ramthuma kan lanhter cang lai, tiah tuak a si.11 1999 ah Guam tikulh in Chinmilongte 700 renglo US mainland ah kan lut.12 Kum 20 chungah ramthum dornakhaltu (asylum seekers) he cun Chinmi ramthum pem hi 60,000 kan tling kho tiahzumh a si. Tulioah Malaysia le Delhi in Chinmi longte 60,000 hlei nih ramthumpem kan bawh rih. Mizoram le kakip ah ting khat hrong kan tang fawn. Chinrammilurel 500,000 (Ting-nga) hrong chungin kumkul chungah milu 125,000 (25%)hrongnih a runrun in Chinram kan zaam tak.13

1.3. Ziah Chinram Kan Zam Taak?

Mipeem ti cu Chinmi nih kan i fahsak ngaingai. Nain, 1988 buai hnu-ah ralkapa tomtom in Chinram an hung kai. Lukmalak ah sakhan (50) leng an sak, ralkapbattalion 14 lengnih umhmun an khuar.14 Ralkap 30,000 lengkai nih an kancongh, Chin milu 12 ah Ralkap pakhat khan nih an kan um hnawh15 Pi Suu Kyinih ‘Burma is prison’ a ti bang ram pumpi cu thonginn bantuk ah ai cang. Rammipi cu thongtla ah kan cang. Hi dirhmun roro ah Chinmi an kan hrem afakkhun, miphun in a kan thleidan, chuahkehnak in a kan serhsat, Khrihfa ram

7 Malaysia UNHCR website, http://www.unhcr.org.my/cms/basic-facts/statistics, Friday, 25 March 2011

8 Chinland Guardian Interview with CRC Coordinator Kennedy Lal Ram Lian (16 February 2011)

9 2011 UNHCR country operations profile-India, http://www.unhcr.org/cgi-bin/texis/vtx/page?page=49e4876d6

10 Delhi CRC website, http://crcdelhi.wordpress.com/ Posted on March 8, 2011

11 Victor Biak Lian, Sifah nih Sal ah a kan zuar, Lai Forum, Wednesday, 16 February, 2011

12 Ibid .11

13 Ceu Mang, Speech on 61th Chin National Day, Denmark (2009), http://www.faiceu.com/v1/?p=236

14 Human Right Watch, We Are Like Forgotten People’, the Chin People of Burma: Unsafe in Burma, Unprotect in India, 27 January 2009, http://www.hrw.org/en/node/79892/section/5

15 Ibid - 12

[Cahmai 2/31]

Posted on Lai Forum/Rung Cin 8 April 2011

kan si caah a kan huat khun. Ralhruang sakter, chuk le cho kuli phorhter,hramhram riantuanter, duhpoh in chuih le bengh, tlaih le khih, thah le nawn,tlaihrem tiangin tuar peng a si. Cucaah January 2011 ah Noble laksawng dongPhysicians for Human Rights (USA) nih ‘Chinmi 92% nih hremnak fak an ing, ci-hmih an timh cang hna, a tlawmbik hremnak an tuar mi phun 8 hi vawleipibiaceih zung Hague ah tazacuai tlak a tling’, tiah cahmai (64) chah ripawt anchuah phah.16 Zalonnak an khap, thanchonak an phih, Cozah zungthu ei khim anpe lo, lothlo nih duhning lo an thlo kho lo, lo chuak a zor, tlacop kuli lekawk a um lo, Cozah chiat hrat cu kan ram nih kan paw a kan khimh kho ti lo.Kan ram cia-ah rawltam in thihnak chacun mitchinh kamseh in ralkap uknak celhloah a runpi in ramdang kan hung zam.17 Nutling patling a si kho poah i thawhcio a si. January 2009 ah Human Rights Watch nih ‘Kawlram ah Chinmi an himlo, India zongah venhim an si lo’ timi ripawt an rak chuah rih.18 Hi minthangcachuah hna nih Chinmi kan temtuar a fahning kha vawleipi hmaiah fiang teinhmanthlak hmuhin an langhter. Chinmi kan inntuarnak theihpiak in UNHCR nih akan hlawm. Ramthum ram hna nih an kan zuanhnawh, an ramah an kan tthialziahmah i dornak a kan pek.

1.4. Chin Ralzam Thawknak le UNHCR Luh Thawknak

a) 1988 Chin Ralzam: 1988 democracy cawlcanghnak ah Chin Sianghleiruun tampi ani tel. Ralkap nih meithal in a kah hna lengah Sept 1988 ah SLORC min in uknakan lak than tikah tlaih in a dawi rih hna caah sianghleirunn tampi cu Manipurramri Moreh in lutna, Mizoram ramri, Farkawn in a lutna, Saiha in a lutna,kakip in India ah a runpi in an rak zam. Rajiv Gandhi Prime Minister a tuanlio a si lengah Kawlram India Embassy ah kan phunhoi Pu Kei Vom zongzungthubawi a tlaih lio a si caah democracy cawlcangtu pawl cu India nihlang-hngan in a rak dirhkamh colh. Ralzam 200 hrong cu 13, October 1988 ahChamphai camp19 20 hrong cu December 1988 ah Saiha camp20 le 50 hrong cuManipur ramkulh Moreh refugee camp honpiak in India Cozah nih a rak hlawm.Hihi chanthar Chin ralzam aa thawknak hmasa cu a si. 16 Physicians For Human Rights, Life under the Junta: Evidence of Crimes against Humanity in Burma’s Chin State, January 2011 (P-11)

17 Ibid.13

18 Ibid- 14

19 Ibid.13

20 Zo Tum Hmung, Refugees from Burma need US protection, Fact-finding trip to New Delhi (April17-30,2002), http://www.burmalibrary.org/docs/ZoHmung-Delhi.htm

[Cahmai 3/31]

Posted on Lai Forum/Rung Cin 8 April 2011

b) India UNHCR Luhnak: Kawl Ralkap cu India ramri Moreh camp ah an lut anchuak. Camp um ralzam cu ‘kir uh, nan kir lo cun nan chungkhar nih an tuarlai’ tiah an rak hro lengmang hna caah camp cu Chandal rikulh, Leikhun Campah an thial. Ralzam 47 an um. Eidin an tlacham, harnak nganpi an tong21

Thongtla ko an lo.22 Cucaah camp lengah chuakin chungkhar he pehtlaihnak antuah, sii-aii le eidin an zalh lioah vanchiat ah Manipur palik nih an tlaihhna. Foreigners Act in tazacuai an si. Cucu India Sih-ni (Lawyers) pawl nih antheih caah an va kal hnawh hna. Thonginn in an chuah hna lengah Delhi ah anhruai rih hna I, UNHCR ah ralzam an sokpi hna.23 Cu chungah tulio Australiaum Tahan mi Pi Zothansangpuii cu Delhi UNHCR nih 21 October 1989 ah ralzam aha pom hmasabikmi Chin miphun BU-01 a si. BU-2 hi Nay Myo Aung (Norway) le BU-3 cu Aung Thant Myint (Canada) an si. Delhi UNHCR nih ramdang a kuat hmasabikChinmi ah Pu Chia Rum le Pi Easter (USA) an si lai tiah zumh a si.24 Hi hnuahramri um 1988 Sianghleiruun pakhat hnih zong Delhi lei an hun fuh thok. 1990thimnak cawlcangtu zong tlaih in a dawi rih hna lengah teitu Party zong ahrawh chap rih tikah Delhi phan an hung pung chinchin. 1993 ah CNF chungin achuakmi zongnih Delhi UNHCR cu hunfuh thluahmah a si.

Rajiv Gandhi an thah hnuah India ramdang pawlasi duhsah in ai thleng. 1992thokin Ralkap Cozah he chawlehthalnak phunphun min an thut, biatak teinhoikom ah an cang than. Ralkap Cozah nih ‘refugee camp hmunpi hmangin an kadoh’ tiah India Cozah sinah ripawt a tuah. Cucaah 1 June 1995 ah MizoramCozah nih Champhai refugee camp phihnak awder No. 37 a chuah, camp cu khar asi.25 Chin ralzam tampi harnak an tong colh. Cucaah UNHCR fuhah Delhi leipanhtu an hung pung chin ve. Camp ah pekmi refugee card piah ahcun biahal huahaloin Delhi UNHCR nih ralzam ah a rak pom hna. 1988 Sianghleirun deuh an si26

Chinmi zaran mipi nih ralzam sok a ngah le ngah lo an rak hngal lo. Aizawl umChinmi nih phaisa an i kholh. Rev. Sangawi cu ralzam sok a ngah le ngah loDelhi ah 1995 ah an rak thlah. Sok a ngah ti a si caah Laimi dong hnih thum

21 The Hindu News Paper, Tuesday, Oct 07, 2008, http://www.hinduonnet.com/2008/10/07/stories/2008100755430700.htm

22 South Asia Human Right Documentation Center, Survival, Dignity and Democracy, Burmese Refugee in India (1997), Soe Myint’s quote , http://www.hrdc.net/sahrdc/resources/survival_dignity.htm?

23 Ibid.10

24 Pi Zothansangpuii‘s Interview (Australia), Wednesday, 30 March 2011

25 SAHRDC, Situation of Burmese Refugee in Asia, Special focus on India, http://www.hrdc.net/sahrdc/resources/burmese_refugee.htm

26 Ibid. 11

[Cahmai 4/31]

Posted on Lai Forum/Rung Cin 8 April 2011

Delhi an rak phan colh ve. Caan zeimaw hnuah UNHCR zungnih ralzam ah a rakpom taktak hna.27 Cu thokin zaran mipi zong nih Delhi UNHCR cu hun fuhthluahmah cio a si. 14 January 1996 ah Chin Refugee Committee an dirh.28 1992ah Chinmi 10 hrong, 1997 ah 350 hrong, 2002 ah 15,00 hrong, 2011 ahcun 6,000hrong Delhi kan phan.

c) Malaysia UNHCR Luhnak: Ram innpa kipah rak zam a si caah 1990s hrongahMalaysia ah Chinmi kan lut thok. 2000 ah 5,000 hrong kan phan. Tlaihkhih atam, dohtlennak ruangah hrem a tuarmi zong an um. Hi lioah Malay UNHCR nihralzam ah a pommi Kawlram mi 1996 ah 7, 1997 ah 2, 2000 ah 79 an rak umcang.29 Ramthumnak zong a rak kuat pah len cang hna. Sihmanhsehlaw, Chinminih UNHCR sok a ngah ti kan rak hngal lo. Cucaah 2000 in CHRO le CNF hruaituhna nih lam an rak kawl. July 2000 ah Malaysia UNHCR cu Dr. Sui Khar nih aton hmasa.30 2001 ah Dr. Sui Khar le Pu Cung Bik Ling nih UNHCR hmunpi an tonrih. UNHCR biaronh bang January 2001 ah Pu Cung Bik Ling nih Malay Chinmidirhmun le UNHCR soknak lam a pem kho le kho lo a rak dohhlat. Lam pem khoding a langh caah CHRO nih Canada nubu bomhnak in Pu Bawi Lian Mang cuMalaysia ah an rak thlah. 13 February 2001 ah Malaysia UNHCR kutka cu akingh. UNHCR nih Chin ralzam cu innka hunpiak colh a si.31 16 February 2001ah Chin ralzam nih UNHCR zung an fuh thok.32 Cu ni 16 February 2001 ah ChinRefugee Committee zong dirhcolh a si.33 Nikhatnak ah Chin ralzam 40 leng nihUNHCR fuh a si.3419 February 2001 ah Pu Victor Khen Sang cu mirang holh thiama si caah UNHCR nih interview an tuah hmasabik. Holh-lettu rian an khinhcolh. Malaysia Chin ralzam caah sulsutu a si. Tulio Canada um Pi Sui Tlem nihrefugee card a hmuh hmasabik. Chinmi tampi cu refugee sok an rak tih. Innahluhhnawh in a hnek in hnek chom a rak si. 2001 kum chungah Chinmi 400

27 Sang Zel, CNF Upa pawlsin biahalnak, Lai Forum, Thursday, February 19, 2009, 4:26 AM

28 Delhi CRC webpage, http://crcdelhi.wordpress.com/about-the-crc-delhi/

29 2005 UNHCR Statistical Year Book- Malaysia- P- 415, http://www.unhcr.org/4641be6f0.html

30 Victor Khen Sang, Malay Ralzam Thoknak, http://partepafamily.blogspot.com/2010/08/atawi-nak-te-in-malaysia-refugee.html

31 Chinland Guardian’ interview, Ibid. 8

32 Victor Khen Sang, Ibid. 30 (Note: CRC coordinator interview ah cun 14th February luhthok in a chim)

33 Chinland Guardian‘ interviw, Ibid-8

34 Victor Biak Lian , Ibid. 11

[Cahmai 5/31]

Posted on Lai Forum/Rung Cin 8 April 2011

hrongnih ralzam an hun sok. 20 hrong pom an rak si. July 2001 ah Pu Hee Mang(Mindate) cu ramthumnak Netherland ah kuat hmasabik a si. February 2001 ahTum Hawng le Ciahmung cu US ah kuat an si ve. Pu Victor Khen Sang Canada rama pem hlan te March 2004 ah Pu Zo Tum Hmung cu Malay UNHCR ah Chin Internationallegal interpreter ah an hun khanh.35 Chin ralzam zong duhsah in ramthum kan lanziahmah. Malay phan zong kan pung ve. Kum 2003 ah 7500 kan phan, kum 2005 ah13, 000, kum 2010 ah 45,000 hlei, Kum 2011 ahcun 50,000 hlei kan kai.

1.5. Chin Ralzam Ramthum Lanhnak

India le Malaysia UNHCR zungah ralzam haltu tambik cu Chinmi ngot kan si. Hiramhnih UNHCR zungin Kawlram ralzam ramthum pemning cazin zohah Chinmiramthum lanhning ruahdamh kho a si.

a) 1996-2005 ralzam chuahning: 1996 in 2005 karah India UNHCR nih ramthum akuatmi ralzam hi 1996 ah 306, 1997 ah 542, 1998 ah 803, 1999 ah 835, 2000 ah1,290, 2001 ah 1,531, 2002 ah 830, 2003 ah 746, 2004 ah 423, 2005 ah 155 ansi.36 Chin Miphun tampi kan I tel lai. 1996 in 2005 karah Malaysia UNHCR nihramthum a lanhtermi ralzam zat hi 1996 ah 14, 1997 ah an um lo, 1998 ah an umlo, 1999 ah 95, 2000 ah 31, 2001 ah 78, 2002 ah 102, 2003 ah 496, 2004 ah553, 2005 ah 675 an si.37 Hi chungah Kawlram ralzam a pemmi zat hi 1999 ah 7,2001 ah 11, 2002 ah 16, 2003 ah 253, 2004 ah 357, 2005 ah 500 kan si.38 2001hnu kuatmi ah Chin ralzam tambik kan si lai tiah zumh a si.

b) 2007 le 2009 ralzam chuahning: 2007 ah UNHCR nih Kawlram ralzam 5,474 cuMalaysia, 362 cu India, 75 cu Bangladesh le 14,335 cu Thailand in ramthum akan kuat.39 2008 ah UNHCR nih Kawlram ralzam 5,808 cu Malaysia, 627 cu India,156 cu Bangladesh le 16,563 cu Thailand in ramthum a kan kuat rih40 2008 ahKawlram ralzam zapi 23,200 a kan kuat, vawleipumpi ah a tambik lakmi ram kan

35 Victor Khen Sang, Ibid-30

36 UNHCR’ Statistical Year Book-2005, Ibid. 29. Resettlement departures, P-140, http://www.unhcr.org/4640637d2.html

37 Ibid-29 , http://www.unhcr.org/4640637d2.html

38 Ibid-29, P- 114, http://www.unhcr.org/4640637d2.html

39 UNHCR Statistical Yearbook 2007, Table 18, P-123, http://www.unhcr.org/4981c3dc2.html

40 UNHCR Statistical Yearbook 2008, Table 20, P-158, http://www.unhcr.org/4bcc5c9f9.html [Cahmai 6/31]

Posted on Lai Forum/Rung Cin 8 April 2011

si.41 2009 ah UNHCR nih Asia pacific in ralzam 55,461 cu ramthum hna kutah achanh, Kawlram mi 36,067 a kan thim, 44,332 an lak, Kawlram mi 24,784 kan Itel, a tambik Iraq dottu kan si rih.42 2009 ah UNHCR nih Kawlram ralzam achanhmi (UNHCR referrals) zat hi Malaysia in 10,200 hlei le Delhi in 550 hleikan si.43 Hi chungah Malaysia in 7,50944 India in 397, Bangladesh in 4,66 leThailand in 16,460 ramthum lanhter kan si.45

c) 2011 ramthum lanhning timhtuahnak: 2011 chungah UNHCR nih Asia Pacific inralzam 28,326 le South Asia in ralzam 20,045 hi rianrang in lak an hau, tiahnawlnak (Global appeals-2011) ca a chuah.46 Hihi ralzam latu ramthum ram hna nihlakzat tuaknak hrampi ah an chiah lai. La cu an la dih kho lai lo nainKawlram ralzam 26,000 hrong la kho sual sehlaw Chinmi zeizatdah kan I telhnga? Tambik 6,500 kan tling kho hnga maw? Thailand le Nepal um ralzam hibiapi ah zuanhnawh a timh. Malay zong lak an hau a ti. India ralzam nihresettlement caah ‘unrealistic expectations’ an ngei, tiah ripawt ah UNHCRnih an tialchih. 47 Hihi ralzam latu ram hna caah hnak a dohmi bia a si kho.Nain la locun an um lai lo. Ramthum lanhning fiang deuhin ruahdamh thiamnakcaah UNHCR tuaktanning le ramthum latu ram hna khuaruah ning purh khawh aherh ngai. Cucaah resettlement kongah UNHCR le ramthum rampawl riantuanningkan zoh than lai.

Dot Hnih Nak

II. UNHCR Venhimnak le Ramthum Lanh

2.1. UNHCR Thawknak48

41 UNHCR’s Global Trends 2008, P- 12

42 UNHCR’s Projected Global Resettlement Needs 2011, Geneva, June 2010, P-46

43 Refugee Council of Australia‘s submission 2011, Malaysia (P-63), India (P- 63)

44 Ibid. 38. Top Ten Resettlement Departures, ( Statistic Year Book 2009 ahcun Malay in 7,449, an chuak a ti)

45 UNHCR statistical Year Book 2009 , Ibid 2- P- 148 , Refugee Council of Australia, p- 63

46 UNHCR’s Global Resettlement Needs, Ibid. 42 (P-27-28)

47 UNHCR 2010, Global report 2019, P- 215. Refugee Council of Australia, Ibid-P- 63

48 http://en.wikipedia.org/wiki/United_Nations_High_Commissioner_for_Refugees, http://www.unhcr.org/pages/49c3646cbc.html

[Cahmai 7/31]

Posted on Lai Forum/Rung Cin 8 April 2011

Vawlei ralpi pahnihnak a dih tikah Europe ah ralzam tampi harnak an tong. Cutawlrelnak ah 1944 ah United Nations Relief and Rehabilitation an rak dirh.1947 ah International Refugee Organization (IRO) tiah UN nih a thlen. Nainram tampi an hnatla lo. Cucaah 14 December 1949 ah UN Civuipi ah UnitedNations High Commissioner for Refugee (UNHCR) tiah an dirhthan. Ram tampibiafunnak thathi an ngeih kho hoi lo. Cucaah biachahnak in kumthum long kalpiphot ding an rak ti lengah Europe ralzam cabik ah an rak tinh rih. Nain 28July 1951 ah UN Convention on relating to the status of refugees cu Geneva ah an kawh. Ramtampi nih mithut hnatlaknak an ngei kho cang. Refugee tahfung (criteria) zongmumal in an hun ser. Europe long si ti loin ram an hun kauh. 1967 ah Protocolan tuah than hnucun ramri thleidannak um ti lo in vawlei pumpaluk ralzam caahUNHCR cu hun ser a si.

2.2. UNHCR Umtuning

a) Dirhmun (Status): UNHCR cu UN General Assembly le Economic and Social Council(ECOSOC) tangah an chiah. UN Assembly nih High Commissioner for Refugee athim. Term khat nih kum 5 a awh. Hi Commissioner nih kumtin ECOSOC le UNAssembly 3rd Committee ah report a pek. UNHCR tthihruaitu a si. Portuguese PMhlun Antonio Guterres49 nih term hnihnak a peh lio. UNHCR hmunpi cuSwitzerland ram Geneva khuapi ah an chiah.

b) Chungtel50(Members): Ram 147 nih min an thut I chungtel an lut. Asia in ram11 nih min an thut, ram 19 nih min an thu lo. Asia ramin Tuluk, Korea (S),Cambodia, Japan le Philippine nih min an thut. Kawlram, India, Malay, Thai,Bangladesh, Singapore ram nih min an thu lo. 51

c) Riantuantu (Staffs): Tulio vawlei pumpaluk ah zung riantuantu 7,195 an ngei.Ram 123 ah rian an tuan. Ralzam 10.3 million, umnak ngeilo IDP 15.6 million,ramah khirhthan 2.4 million returnees, ram ngeilo 6.5 million statelesspeople le dornak haltu 980,000 asylum seekers lengluang a tawlrel. Kum 2011UNHCR budget cu US$ 3.32 billion a phan. UNHCR hi kum 1954 le kum 1981 ahNobel daihnak laksawng voihnih a rak dawn cang.52

49 http://www.unhcr.org/pages/49c3646c8.html

50 http://www.unhcr.org/4cd91df19.html , Global Needs-2011 (as at Oct 2010)

51 Refugee Council of Australia- P-162-163

52 UNHCR website, History of UNHCR, http://www.unhcr.org/pages/49c3646cbc.html

[Cahmai 8/31]

Posted on Lai Forum/Rung Cin 8 April 2011

2.3. UNHCR Meetings

a) ExCom:53 UNHCR Executive Committee Meeting (ExCom) cu ECOSOC nih a ser.Tawlrelbu a sangbik nawlngeitu a si, kumtin October ah an thu. UNHCR chungtelCozah pawl, IOM le NGOs zong ‘observers’ in an kai. UNHRC riantuannak,timhtuahnak le phaisa kong hna ceihtu le fehtertu a si. ExCom member hi 7954

an si. Chairman, Vice Chairman, Rapporteur cu kum tin an thim. Ezipt nihChair an tlaih lio a si.

b) Standing Committee:55 ExCom tangah Standing Committee an dirh, kumkhat voithum(March, June, Sept) ah an thu. December ah ‘Planning’ meeting an thu fawn.ExCom caah ruatchungtu le UNHCR hmalaknak dikdiar ceihchuaktu le zohfeltu asi. NGOs tampi ‘observers’ in an kai ton ve. Hi kainak caah sok kho a si.2010 ah ram 83 meeting an kai.

c) NGOs Consultation:56 UNHCR tang um Inter Agency Unit le ICVA nih an hrih-awhton, kumtin Standing Committee thut-hlan June thlaah an thu ton. VawleicungNGOs buu 200 hrong an kai ton. Ralzam tawlrelnak phunphun an ceih ve ton IUNHCR ah ruahnak an chuahpi.

d) ATCR Meeting: Annual Tripartite Consultations on Resettlement (ATCR) hiCozah tampi le UNHCR nih ralzam lak kong an tuak, an ceih, an khiah, an iphotnak khuakhannak nganbik tonhmun a si. Ralzam latu ram tampi cu hi meetinga dih hnu longah ‘refugee quotas’ lakzat an tuk, an Paliman cioah fehternakan lak ve ton. Kumtin June or July ah an thu. Ramkip Cozah palai, IOM lengahNGOs palai tampi an kai. Chairman hi kumtin an I thleng.

c) Working Group on Resettlement (WGR): Ralzam latu ramkip Cozah palai, NGOs leIOM hna nih ramthum laknak kong le ATCR biachah dikdiar in an ceihchuahnak asi than. Kumkhat ah voithum an thu. Hi lengah UNHCR nih ralzam laknak kong hiEurope, North America ti bantukin region tete in ceihpinak a dang tein angeih than ton. ATCR le WGR Chairman cu 2009 ah Sweden, 2010 ah USA, July2011 in Australia nih a tlaih lai.57 Chairman tlaitu nih ralzam tamdeuh lakcu biatak tein Cozah kip an nawrchih theo ton.

53 http://www.unhcr.org/pages/49c3646c8f.html (Ex Com Structure and Meetings)

54 http://www.unhcr.org/pages/49c3646c89.html (ExCom member)

55 http://www.unhcr.org/pages/49ddba246.html (Standing Committee)

56 http://www.unhcr.org/pages/49f9b49f6.html (Annual Consultation with NGOs) [Cahmai 9/31]

Posted on Lai Forum/Rung Cin 8 April 2011

2.4. Ralzam Hrilhfiahnak

1951 UN Convention on Refugee minthu lengah 1967 Protocol chungtel ram hnanih ralzam ‘refugee’ timi cu a tanglei bang mirang in hrilhfiahnak tahfung(criteria) an ser.

"A person who is outside his or her country of nationality or habitual residence: has a well-founded fearof persecution because of his or her race, religion, nationality, membership of a particular social groupor political opinion, is unable or unwilling to avail himself of the protection of that country; or to returnthere, for fear of persecution."58

Kan leh ahcun ‘minung pakhat cu a 1. chuahkehnak ruangah, a 2. biaknakruangah, a 3. miphunsinak ruangah, 4. buu pakhatkhat chungtelsinak ruangah,5. ramkhelrian khuaruah zumhnak ruangah serhsatnak le hremnak tuarinn dingtihnak a ngei tiah fiang tein a langfiang i, cu tihnak ruangah a chuahsemnakram or a khuasak tonnak ramin ramleng ah a phan I, a semnak ramah a kir khoti lo, a kir duh ti lo, himnak a hmukho ti lo’ mi cu ralzam (refugee) an si,tiah tahfung an ser. Li-hninh, tilianh, meitlang puah, mangtam, kokek rawhnak(natural disaster), buainak (domestic violence) le sifah ruangah UNHCR ralzam tahfungchung luh kho a si lo. Hi a cunglei pa-nga chungah pakhat khat tlinh hrim ahau.

2.5. UNHCR Venhimnak (Durable Solutions)

UNHCR nih ralzam tawlrelnak caah venhimnak phunglam (durable solutions) pathum aser. Cucu semnak ramah kirter than (voluntary repatriation), zamnak ramah idornakpek (local integration) le ramthumnak ah kuat (resettlement) an si.

a) Semnak Ramah Kirter: Semnak ramah daihnak a um I, a zaammi hna caah himnak aum hnu longah ralzam kirter (repatriation) phung cu an hman. Ralzam caah himnakle daihnak a um maw tiah phun tampi in zohnak tahfung an ngei. Ralzam pomhnuah hramhram kirter an timh lo. Kirter tikah thutdirnak le zohkhenhnaktawlrelpi hmasa a si fawn. 1951 Convention minthu ram nih ralzam nunnak a himrih lo ahcun hramhram kan kirter lai lo, timi tlaihtleng ‘principle of non-refoulement’ biatiam an ngei. Hi tlaihtleng hi International law a teng pakhat a sicaah minthu lo ram zongnih nan upat hrim lai, tiah an forh.59 2010 thimnak

57 Refugee Council of Australia, Ibid. P 34

58 1951 Convention on Refugee, Article 33 (1)

59The principle of non- refoulement, http://en.wikipedia.org/wiki/1951_Convention_relating_to_the_Status_of_Refugees

[Cahmai 10/31]

Posted on Lai Forum/Rung Cin 8 April 2011

hnuah Kawlram hi daihnak tlamtling a um kho rih dingin a langh lo caah hiphung cu UNHCR nih a hman lai an zum rih cio lo.60

b) Zaamnak ramah Idornak Pek: Ralzam soknak ramhnihnak ah himnak tlamtlingtawlrelpi, nunthar (new life) sersiampi kha a si. Cacawnnak, pawcawmnak,chawhlehnak (local economy), ngandamnak le himnak tiah phun tampi in zuampi asi. Hi phung cu idornak ram Cozah, phunglam upadii, sipuazi, zatlangnun lenunphung hna he ai senghtlai dih. Ram ngeitu hna cohlannak, Cozah humhimnak,caholh le an nunphung cungah ralzam nih an i hrom kho le kho lo phun tampi inan zoh. Ralzam nih rammi sinak (nationality) tiang an hmuh kho ahcun hi lam hi atlamtling tiah an ruah. Kum zabu kalcia ah ralzam 1.1 million nih an zaamnakramah rammi sinak (nationality) an hmuh tiah an chim.61 Chinmi tamnak Indiale Malay nih 1951 UN convention min an an thut lo lengah ralzam tawlrelnakphung (domestic refugee law) mumal an ngeih lo caah ralzam nih harnak tuar peng asi. Cucaah local integration cu UNHCR nih a tlamtlinh pi kho ton lo.

c) Ramthumnak kuat: Ralzam nih ramhnihnak ah hremnak phunphun an tuar, nunnak ahim lo, dirhmun khirhkhan (at risks) an si tikah ramthum lanhnak khua an khan.Ralzam latu ram hna kutah a chanh. 2009 ah emergency in ralzam 1,022 anchanh, 693 an lan62 Vawlei pumpalukah 2007 ah ralzam 98,999 a chanh, 49,868an lak, 2008 ah 121, 214 a chanh, 65,859 an lak. 2009 ah 128,500 a chanh, ram24 nih 85,657 an lak. 2011 ah ralzam 805, 500 cu ramthum kuat hau tahfung antling nain 172,307 (58,780 cases) hi 2011 chung hrimhrimah ramthum lanh anhau (urgent needs) an si, tiah UNHCR zungpi nih Global Resettlement Needs 2011 caa chuah.63 Hi cazin telnak caah UNHCR ramthum lanhnak tahfung chung luh khawha hau than.

2.6. Ramthum Lanhnak caah UNHCR Tahfung64

UNHCR nih ramhnihnak ah himnak pek a si khawh chungin kan i zuam hmasa laitimi phung an ngei. Ramthum kuat a herh le herh lo zohnak tahfung (criteria)phun (8) an ngei. Thlithup ngai le ralring tein kan zoh lai timi zulhphung

60 Zo Tum Hmung and Seihnam Interview (17 October 2010), http://seihnamcazual.webs.com/interviews.htm

61 UNHCR website, Local integration, http://www.unhcr.org/pages/49c3646c101.html

62 UNHCR’s Global Resettlement Needs 2011.

63 UNHCR’s Global Resettlement Needs 2011, P- 5

64 UNHCR Resettlement Handbook- Division of International Protection, Geneva (revised) April 1998

[Cahmai 11/31]

Posted on Lai Forum/Rung Cin 8 April 2011

fek an ser. Fimthiam hlei caah, phorrit a si caah, sandahpiah hnawh,buaihnawh, zangfah ruangah kuat a si lai lo timi phung an ngei65 Ramkip UNHCRzungnih March thla dih hlan ah kuat a hau timi cazin cu hmaikum calendar caahan khomh dih. Australia, Canada le USA nih a lak dingcu direct in embassy ahan kuat, a dang cu UNHCR zungpi ah an kuat. Cu hnuah resettlement meeting an thuI ralzam lakkong an ceih than.66 Lak ding an I phaw. UNHCR tahfung (criteria)pawl cu:

a) Nunnak Him Lo: Ralzam an pomnak ramah a nunnak a him lo. Thah hna an anzalh, a nunnak tihnung dirhhmun in a luat lo. Zaamnak ram upadii le Cozah nihhimnak an pe kho lo. Hramhram in a ramah kirter hna an timh. Ttihpheihnak lehrocernak phunphun a ton. Cu tin um peng ding a him lo tikah ramthum an kuat.Cucu Legal and Physical Protection Needs an ti. 2009 ah hi bantuk harnak tong 49,608cu ralzam latu ram sinah an chanh, 36,158 an lak.

b)Hmapu/Pum-thluak Tlamtlinglo: Cheukhat cu hliam phunphun tuarinn hma he hnaihe an rak zam. Kutthlak, tukverh, hremnak phunphun an inn ruangah hma an pu,tluak lei tlamtlinlo le taksapum tlamtlinlo hna an si. Zamnak ramah harnakphunphun an in chap rih. Cu tikah ramthum ah an kuat. Hihi Survivors of Violence orTorture an ti. 2009 ah hi phun harnak tong hi UNHCR nih 22,520 ralzam latu sina chanh, 12,138 an lak.

c) Mizaw Sii-ai Thlop Herh: Zawtfah raungah thideng dirhmun a phan. Umnak ramahthlopkho a si lo. Sii-ai thlopnak thilri le thiamnak nih a tlinh lo. Biapiina dirhmun cu hremnak a tuar ding he pehtlaihnak a ngeichihmi le nu lehngakchia cu biapiin an chiah. Ralring tein an hlat. Mizaw tahfung ahAIDS/HIV hi zawtnak dang he ai khatin an hmuh. Hihi Medical Needs an ti. 2009ah hi bantuk harnak tong UNHCR nih 38,96 an chanh, latu ram nih 19,92 an lak.Kawlram mi 343 kan I tel.

d) Nu Harnak Tong: Nu cheukhat cu chungkhar ngei lo, chungkhar thenmi,khuatlang nih le hlawt, tlaihhrem, kutthlak, tukverh hna an tuar. Tlaihhremtufa hna an hring. Umnak ram nih hramhram in kuat than hna an timh. Harnakphunphun an ing. Cucu ralring tein an zohhlat cikcek hnuah ramthum an kuat.Hihi Women –at-Risks an ti. 2009 ah hi phun harnak tong ralzam 9,808 an chanh,6,122 an lak.

65 UNHCR Resettlement Handbook- Chapter 4, UNHCR criteria for determining resettlement, Basic considerations

66 Refugee Council of Australia, March 2011, Australia’s Refugee and Humanitarian Program 2010-2011

[Cahmai 12/31]

Posted on Lai Forum/Rung Cin 8 April 2011

e) Chungkhar Fonh herh: Nu le va ralzam ruangah aithenmi, fanu fapa aithenmi tibantuk phunphun an zoh. Hihi Family Reunification an ti. 2009 ah ralzam 842 anchanh, ralzam latu nih a hleiin 938 an lak.

f) Hngakchia/ Ngaktah: Kum 18 tling lo poah hngakchia an ti. Chungkharthentakmi hngakchia an um. Zohtu hohmanh an ngei lo. Umnak an ngei lo. Nu lepa hna nih an thih tak. Hremnak hna an tuar. Tthihpheihna hna an tuar. Pumtlamtling lo. Thluak tlamtling hna an si rih. Sii-ai an I thlop kho lo. Cucuramthum an kuat. Hihi Children and Adolescents an ti. 2009 ah hi ralzam 568 anchanh, 514 an lak.

g) Ralzam Kum Upa: Kum upa cang hnuah harnak phunphun a tongmi, cungkharthenmi, a chungkhar hna an thahmi an um. UNHCR nih upa timi kum bi tukmi anngei lo. Nunnak beiseimi (life expectancy) ai dan cio caah a si. Kum upa cangmiramthum kuat tikah chungkhar pehtlaihmi ramdang a ngeih le ngeih lo biapingaiah an zoh. Hihi Elderly Refugees an ti. 2009 ah ralzam 622 an chanh, 310 anlak.

h) Him peng kho thai dawh a silomi: Semnak ram that thai dawh a si lo, hmailei pitiang zongah kirter thiam dirhmun a lang lo. Dornak ram ah zungzal himnak lenunnak ca a si thiam lo. Kum sautuk a tangmi an si le si lo an zohchih. Kumsau titikah bituk an ngei lo. Kumhnih hi cu ramhnihnak ah kan zuampi hmasaphot lai ti a si.67 Hi phun ralzam cu ramthum latu hna lakzat quotas a lawn lelawn lo biapi in an zoh. Phun tampi an zoh hnuah ramthum an kuat. HihiRefugee Without Local Integration Prospect an ti. 2009 ah hi phun ralzam 40,694 anchanh, 26,472 lak an si.

Dot Thum Nak

III. Ramthumnak Ram 68

3.1. UNHCR le Ramthum Ram (Third Countries)

UNHCR nih ‘lanh a hau’ tiah a tiah min a chanhmi cu ramthum ram (3rd States)nih biapi ah an chiah nain la thlorh in an la dih lo. 2009 ah UNHCR nih128,500 a chanh, 85,657 an lak, 42,843 an la kho lo. 25% hi a lengin an

67 UNHCR website, Resettlement Handbook, Chapter 4, 4.9.4

68 UNHCR website, Resettlement Handbook, http://www.unhcr.org/46f7c0ee2.html

[Cahmai 13/31]

Posted on Lai Forum/Rung Cin 8 April 2011

lak.69 2011 ah 172,307 hi lak an hau a ti rih, nain 113,750 hrong an lak kholai. UNHCR chanhmi chungcun 80,000 hrong long an lak kho lai. UNHCR chanhmilengin ralzam lakmi hi chungkhar auhnak Private sponsor le proposer phun inan lak.70 Ramkip Cozah nih tahfung (criteria) an ngei cio. Ramkhat le ramkhat an I dang. Lak le lak lo donghnak biachahnak an kutah a um dih. Phaisazong an liam. Cucaah ramthum rampawl ralzam an lakning theih a herh ngai.

3.2. Ralzam Hlawmtu Ramthum Ram

Tulio ralzam latu ram (24) an um.71 Ram (10) cu an laknak a sauh tuk caahtraditional resettlement countries tiah auh an si. Cu ram pawl cu: USA, Canada,Australia, New Zealand, Switzerland, Netherlands, Denmark, Finland, Norway leSweden ram an si.72 2007 in France, Paraguay, Portugal, Romania, CzechRepublic and Uruguay nih ralzam kan hlawm than lai, an ti. Argentina, Brazil,Chile, Iceland, Ireland le United Kingdom zongnih ralzam lakhram an thok.Japan zongnih 2010 cun ka lak ve lai, tiah Thai ramum Kawlrammi a lak. Duhcan ah (ad hoc) in a lami Germany bantuk zong an um. Chin ralzam tam deuh laturam kong deuh kan tial lai.

a) America: Kumtin US Cozah nih Congress le Departments dang, NGOs, ralzamtawlrelbuu kip lengah ramkulh Cozah hna cu President nih hmaikum ralzamlaknak timhtuahnak a ngeihmi a ceihpi hmasa. Hi ceihkhan hnuah President nihfehternak min a thut. Ralzam laknak biapi phunthum in an then. Pumpak tete(individual referrals), a bikin UNHCR nih chanhmi ralzam cu Priority One (P1) tiahpakhatnak an chiah. 2009 ah UNHCR nih ralzam 102,586 cu US kutah a chanhmichungin 62,011 a lak.73 NGOs or mi buu nih chanhmi (group referrals) cu Priority Two(P2) tiah pahnihnak ah a chiah. Miphun le ram in zoh a si ton. Priority (P3) cuchungkhar (family reunification cases) tiah thenthum in an then.74 US luhnak caah

69 Refugee Council of Australia, Ibid, P- 28

70 Refugee Council of Australia, Ibid, P- 33

71 UNHCR’s Global Resettlement Needs 2011, Broadening the base of resettlement

72 Erik Patric, The US Refugee Resettlement Program, June 2004

73 UNHCR’s Global Resettlement Needs 2011

74 Erik Patric, Ibid-38

[Cahmai 14/31]

Posted on Lai Forum/Rung Cin 8 April 2011

Department of Homeland Security (DHS) officer nih tuahmi interview awn hrim ahau. Oversee Processing Entities (OPC) nih siilei, security number le sponsoragency lei an tawlrel. International Organization for Migration (IOM) nihkalnak ticket lei a tawlrel. Phaisa a dihmi an liam dih. Cu tawlrelnak ahthla 4 in thla 6 leng hna an rau. Lawngbual ah IOM palai nih a don, Sponsoragency ah a kalpi, umnak, ngandamnak, holhcawnnak an tuaktan. Kum 16 tang cucacawn lo khawh lo a si. Cawnnak cu ramkulh Cozah kutah an chiah caah an Idang cio. US phanh in rian an hmuh colh, mah kutke in an dir khawh colh khabiapibik in an zuampi. US phak hnu kumkhat ah lawful resident permit sok kho a si.US kum (5) um hnuah rammi sinak (citizenship) sok kho a si. Semnak ram kirthai kho than a si, nain US Cozah nih an bom ti lo.75 US Cozah calendar hiOctober ai thok, September ah a dong. 2010 chungah US nih ralzam 73,311 alak. East Asia in 17,716 lakmi chungah Kawlram mi 16,693 kan I tel. USPresident nih 8 October 2010 ah ralzam 80,000 ka lak lai, tiah min a thutthan. 2011 ah East Asia in ralzam 19,000 a lak lai.76

b) Canada:77 Canada Cozah nih kumtin ralzam 10,000 in 12,000 an lak. March 2010in an kaiter. 2011 ah 18500 lak kho ai zum.78 Cozah-sponsor ralzam lePrivate-sponsor ralzam in an then. Private sponsorship hi Canada um NGOs,Khrihfabu, Communities hna nih lak an duhmi minung cu Department forCitizenship and Immigration (DCI) he hnatlaknak an tuahti hnuah Visa officele UNHCR tawlrelnak in lak a si. UNHCR card hmuh a herh, thutdirnak, eidinhnipuan lengah rian kawlpi, mahten an dirkhawh hlan kumkhat asilo ah thla 36tiang sponsor nih an zoh. Cozah lei nih tuah herhmi cu an tuahpi ve. Cozahlakmi ralzam tucu kumtin DCI nih ramkulh Cozah, ICI, NGOs le UNHCR a ceihpi.UNHCR min chanhmi, chanhtu bu (referral organization) nih chanhmi, pumpak bomhnakngeimi (private sponsor) tiah an lak. Lakzat bituk hi ramkip Visa Office ankuat. Ramkip Visa office hi nawlngeihnak nganpi an pek. Visa Officer nihinterview an tuah, lak le lak lo donghnak bia an khiah. IOM nih thi check leticket lei an tawlrel. Phaisa dihmi Cozah nih a liamchung. Hihi cawihmi a si,Canada phanh hnuah duhsah in chamter than a si. Canada phak in residentpermit pek colh a si, kumthum um hnuah rammi sinak (citizenship) sok kho a

75 US criteria for resettlement, http://www.unhcr.org/3c5e5a764.html

76 Zo Tum Hmung le Seihnam, Ibid-25

77 Citizenship and Immigration Canada, http://www.cic.gc.ca/english/refugees/outside/index.asp

78 Refugee Council of Australia, Ibid, P- 24.

[Cahmai 15/31]

Posted on Lai Forum/Rung Cin 8 April 2011

si. Semnak ramah kir duh cun kir kho a si, nain Cozah nih bomhnak an pesetsai ti lo. Canada ramah ‘permanent residents’ in a ummi Kawlram mihi :2007 ah 446, 2008 ah 647, 2009 ah 961 kan si.79 Cozah quota in UNHCR nih2009 ah ralzam 6,985 a chanh, 6,582 a lak.80 2010 ah Cozah sponsor in ralzam4,265 le Private sponsor in ralzam 4,833 a lak.81

c) Australia: Australia nih Onshore le Offshore ralzam tiah a then. Onshore cuAustralia ram luh hnuah dornak sokmi ralzam an si. Offshore ah phunhnih in anthen. UNHCR nih lak a herh, tiah a chanhmi ralzam le Australia or New Zelandminung or buu pakhatkhat nih lak a herh, tiah an chanhmi Special HumanitarianProgram (SHP) in lakmi ralzam, tiah an then. Ralzam lak kongkau cu Cozah nihUNHCR bitukmi cazin le NGOs, pumpak le buu phunphun ruahnak zohin a khiahton. Australia nih kum 2006 in Kawlram ralzam hi tambik a kan lak peng. 2009-2010 ah ralzam 13,770 an lak, onshore ralzam 4,534 le offshore ralzam 9,236an si. 2009 ah offshore ralzam ah Kawlram ralzam 1959 kan I tel, tambik lakmikan si. 2010-2011 chungah ralzam 13,750 lak ai tim. Hihi UNHCR chanhmi Overseeralzam 6,000 le SHP le Onshore 7,750 ralzam an si lai.82 Offshore ralzam tam deuhlak a herh tiah Australia mipi le NGOs nih Cozah an nawr lio.83 Ralzam laknaktawlrelnak ah thlasarih le cheu leng hna an rau ve ton. Ralzam nih Australiaah kumli a um hnuah rammi sinak (citizenship) sok kho a si ve.84

d) New Zeland: 1987 in New Zeland nih kumtin ralzam 750 an lak ton. UNHCR nih achanhmi long an lak. Cabinet nih a bituk, Department of Labor tang dirhmiRefugee Quota Branch nih zei ram le miphun ti bantuk lak le lak lo a tefiak biaan chah than. Quota chungah himnak pek herh (protection cases) caah hmun 600, nuharnak tong (women at risks) hmun 75, mizaw (medical/disable) caah hmun 75 tiahthenthum in an thenpiak. Kum 25 tanghi tambik a lakmi an si ton. Cozah nih‘selection mission’ an thlah, Interview an tuah hnuah thla 6 hrong an rau. NewZeland luh zarh ruk chung Refugee reception center ah ‘orientation program’kaiter a si. Kawlram ralzam hi kum 2000 in a kan lak I, 2008 tiangah 1,278

79 http://www.cic.gc.ca/english/resources/statistics/facts2009/permanent/10.asp#countries

80 UNHCR’s Global Resettlement Needs 2011, Ibid

81 http://www.cic.gc.ca/english/resources/statistics/facts2010-preliminary/01.asp

82 Department of Immigration and Citizenship‘s Website, http://www.immi.gov.au/media/fact-sheets/60refugee.htm

83 Refugee Council of Australia, Ibid, Ten priority issues in resettlement, P-148

84 http://www.citizenship.gov.au/applying/how_to_apply/refugee/

[Cahmai 16/31]

Posted on Lai Forum/Rung Cin 8 April 2011

kan si. Kum 2006 ah 572, 2007 ah 235, 2008 ah 97 a kan lak. 85Afghan tambika lak chel, Kawlram tambik lak chel tiah ai chang.

e) Netherland: Netherland nih kumtin ralzam 500 a lak. UNHCR nih chanhmi ralzamlong an lak. Interministerial Committee on Refugee Policy’s subcommittee cuMinistry pathum fonh in an dirh. Cu nih an chuahpimi ralzam laknak timhtuahmicu Cabinet ah an fehter hnuah an tawlrel. Ralzam laknak Mission hi kumkhatvoili an kal, lak le lak lo bia an chah colh. Cu report cu UNHCR ah an pekthan. Dam lo mizaw zualkhun le democracy ca cawlcangmi ralzam biapi ngai inan chiah. Netherland luhnuah reception center ah thlahnih thum umter a si. Hichungah registration, insurance and incom tax, siilei kong, Duth holh,Netherland kong ti bantuk cawnpi dih a si. Cu hnuah Municipality ah umnak peka si. Cu hnuah kumkhat in kumhnih kar Dutch holh cawnnak a um. Cozah nih hichungah an bomh. Cawnnak cu Dutch mi tlukin covo pek a si. Kum 5 hnuahNetherland rammi sinak (citizenship) sok kho a si.

f) Norway:86 Norway nih UNHCR chanhmi (UNHCR referrals) cu biapi khunin an lak.Embassy, PEN Club le Helsinki Committee chanhmi zong an zoh. Ministry ofLabor and Social Inclusion (AID) nih UNHCR, Ministry of Foreign Affairs(MFA), Directorate of Immigration (UDI) le Directorate of Integration andDiversity (IMDi) a ceihpi hnuah ralzam lakzat a chuahpimi ’proposal’ cuPalimen nih kumtin a fehter. Palimen le Cozah bituk ningin UDI nih UNHCR bawmin ralzam cu kumtin an ramah luhter a si. Hmun 55% cu nu, hmun 20 cu mizaw caa si lai timi an ngei. 2010 in ralzam 1,200 an lak. UDI nih ralzam umnak ah‘selection mission’ an thlah, interview an tuah, lak le lak lo bia an chahcolh. Ralzam zeimaw cu UNHCR nih tialin a chanhmi ‘dossier selection’ in anthim ve. UDI nih a biakhiahnak cu UNHCR a theihter than, Foreign ServiceMission (FSM) ah copy a pek.87 Interview a awngmi cu FSM nih Laissez-Passerluhnak visa a chuahpiak, IOM nih ticket le sii check lei an tawlrel. Phaisaan liam dih. Thla 6 hlei hna an rau ton. Thutdirnak, umnak cu IMDi leMunicipal nih an tawlrel. Cozah nih ralzam pakhat zohnak caah Municipality hiNOK 496,000 a pek. Kum 18 in 55 kar cu kumhnih holh cawnter a si. Kum 6 in 16kar cu sianginn kai lo kho lo a si, kum 16 in 19 nih ca an cawng peh khofawn. Sianghleiruun tiang free in cacawnter a si. Kum 3 ah Permanent

85 Quota Refugee in New eland, Approval and Movement (1999-2008) p-8 http://dol.govt.nz/publications/research/publication-view.asp?ID=326

86 UDI, Norwegian Directorate of Immigration, Resettlement Refugee, http://www.udi.no/Norwegian-Directorate-of-Immigration/Central-topics/Protection/Asylum-seekers-and-refugees/Resettlement-refugees/

87 http://www.udi.no/upload/info/Resettlement_refugee.pdf

[Cahmai 17/31]

Posted on Lai Forum/Rung Cin 8 April 2011

Residence Permit sawk kho a si, hi permit hmuh cun ramleng ah kum 2 tiang vaum chung kho a si, kum 7 ah Norway rammi sinak (citizenship) sok kho a si.Norway in kirduh ah cun kir kho a si, tlunnak ticket free in tuahpiak lengahphaisa 15,000 NOK an bomh rih.88 Jan 2010 tiangah ‘resettlement quotas’ inlakmi Kawlram ralzam Norway ah 2,231 kan um89 Kawlram mi 2007 ah 279, 2008 ah220, 2009 ah 172 nih Norway ram kan lut90

g) Denmark:91 1978 in ‘quota refugee or UN refugee’ tiah ralzam a lak thok. KumtinPalimen nih budget a tuk. 1989 in kumtin 500 a lak. Danish ImmigrationService (DIS) le UNHCR meeting an thu hmasa. Cu hnuah DIS nih: mizaw dam lo(hmun 20), harnak tong (hmun 75) le ram le miphun (Asia, Africa etc) tiahthenthum in ‘quota’ a then. Cu cazin cu Ministry of Integration, Immigrationand Refugee Vuanci nih biachahnak a tuah. Kumtin voihnih thum ‘Interviewmission’ le ‘Quota trips’ mission an kal. Hi mission ah DIS nih interview antuah, donghnak lak le lak lo bia an chah colh. Quota trips ah Danish RefugeeCouncil le Municipal caseworker an I tel ve ton. Emergency lakherh zong UNHCRHqrs nih ‘case files’ a pekcun DIS nih an lak chih. Denmark holh ka cawn lai,Integration program ka kai lai, family kong, bomhnak kong tete ResidencePermit chuahpiak hlanah minthut a hau. IMO nih ticket le siicheck lei antawlrel, DSI nih phaisa an liam. Umnak caah municipal-quota system in an Iphaw. Denmark phanh hnuah kumthum holh cawnter a si. Cu chungah Cozah nih anbomh. Denmark luh hlanah thla 6 residence permit chuahpiak a si, luhhnu inkum 7 tiang sauhpiak a si. Temporary permit in Denmark kum 4 um nih‘Permanent Residence permit’ sok kho a si. Ralzam nih kum 8 hnuah rammi sinak(citizenship) sok kho a si. Cawnnak free a si.92 2007 ah ralzam 473 an lak,Kawlram mi 158 kan si. 93 2008 ah 155 a kan lak than.94 2009 ah ralzam 452 anlak, Bhutan le Congo biapi an lak, Kawl rammi 6 kan I tel. 95 Semnak ram kirduh than cun bomhnak a phunphun in an pek ve.

88 http://www.unhcr.org/3c5e59835.html

89 Statistic Norway, http://www.ssb.no/english/subjects/02/01/10/flyktninger_en/tab-2010-10-28-01-en.html

90 Statistic Norway, Immigration by Country 1966-1990, http://www.ssb.no/english/subjects/02/02/20/innvutv_en/tab-2010-05-06-03-en.html

91 Danish Immigration Service‘s website, http://www.nyidanmark.dk/en-us/coming_to_dk/asylum/quota_refugees.htm

92 How to get Danish nationality, http://www.justlanded.com/english/Denmark/Denmark-Guide/Visas-Permits/Citizenship

93 Danish Immigration, Statistical Overview, Immigration and Asylum 2007, p- 52

94 Danish Immigration, Statistical Overview, Immigration and Asylum 2007, p- 58

[Cahmai 18/31]

Posted on Lai Forum/Rung Cin 8 April 2011

h) Sweden:96 1950s in Sweden nih ralzam a lak. Tulio kumtin 1200-1900 kar alak ton. Palimen (Riksdag) nih a fehter hnuah Ministry of Justice bitukningin ‘Swedish Immigration Board (SIB)’ ah nawlngeihnak pumpi an pek. SIBnih UNHCR ceihpi hnuah khuazei ramdah kan lak lai timi an thim than. UNHCRchanhmi (referrals) cu biapibik in an lak nain Embassy zong nih a chanh khove. Tahfung ah Sweden ah chungkhar ngeicia le harnak tong cu biapi in an zoh.Chanhmi ralzam pawl cu ‘Special delegation trips’ in ralzam umnak ramah palaian thlah, interview an tuah, lak le lak lo bia an chah colh ve. Ralzamtlawmpal cu ‘dossier selection’ in an thim ve ton. Biachahnak cu Embassy,UNHCR le IOM an theihter. IOM nih ticket le siicheck lei an tawlrel, phaisaan liam dih.Tawlrelnak ah thla 3-4 hlei hrong an rau ton. Municipality staffnih airport ah don, thutdirnak an khiahpiak ciami local municipality ah ankalpi colh. Cozah nih phaisa (181,400 SEK) cu ralzam pakhat zohnak caahMunicipality hi a pek. Municipality nih holh cawnnak ‘introduction andintegration program’ cu ralzam ceihpi in an tawlrel, cawnnak ah kum 2 hna anrau ve ton. Hi chungah rian hna kawlpi a si. Cawnnak, ngandamnak kongahSweden mi covo (grant, loan etc) bang hmuh dih a si ve. Duhnak hmun poah Ithial kho a si nain ’Permanent accommodation’ duh ahcun municipality pekmiinn theng um a hau. Sweden luh hlanah Permanent residence permit chuahpiak asi. Ralzam nih kum 4 um hnuah rammi sinak (citizenship) sok kho a si. 2010 ah‘quota refugee’ in ralzam 1,804 a lakmi chungah Kawlram ralzam 50 kan I tel97

I) Finland:98 1979 in ralzam an lak thok, Finnish Parliament nih kumtin budget atuk. 2001 in kumtin ralzam 750 a lak. UNHCR nih ralzam lak ding a pekmi cuMinistry of Foreign le Ministry of Interior nih an ceih hnuah Minister ofImmigration nih a fehter. Directorate of Immigration, Security police hna nihUNHCR nih a chanhmi cu thimchungnak (pre-selections) Finland ah an ngeihmasa. Cu hnuah palai (selection delegation) cu ralzam umnak ah an thlah,interview an tuah, lak le lak lo bia an chah. Biapi in ralzam soknak ramah anunnak a himlomi cu an zoh. Biachahnak cu UNHCR, Security Police le Finnishmission an theihter. Hihi thlahnih thum an rau. IOM nih ticket lei antawlrel, municipality nih thutdirnak an tawlrel, Red Cross nih airport don a

95 Danish Immigration, Statistical Overview, Immigration and Asylum 2009- p- 58

96 Sweden Immigration Board’s Website, To Sweden as Quota refugee, http://www.migrationsverket.se/info/601_en.html

97 Sweden Immigration’s Statistic, Residence permit granted, 2010, http://www.migrationsverket.se/download/18.46b604a812cbcdd7dba80008288/Beviljade+uppeh%C3%A5llstillst%C3%A5nd+och+registrerade+uppeh%C3%A5llsr%C3%A4tter+2010.pdf

98 Finnish Immigration’s Website, http://www.migri.fi/netcomm/content.asp?article=2588 [Cahmai 19/31]

Posted on Lai Forum/Rung Cin 8 April 2011

si. Finland luh hnuah entrance interview tuah a si, riankong, cawnnak konghna ceihpi a si. Holh le thiamnak dangdang kumkhat chung (immigrant training)kaiter a si. Cuchung Cozah nih bomh a si. Kum 4 um hnuah rammi sinak(citizenship) sok kho a si. 2007 ah Kawlram ralzam 230, 2008 ah 150, 2009 ah125 an lak, biapi in Thailand um an lak ton99 2009 ah UNHCR ralzam 710 anlak.

Dot Li Nak

Chin Ralzam le Hmailei Kong

4.1. Ralzam Hrialnak Lampi Dap a Herh

a) Ralzam Hrial a Har Rih Lai: Chinmi nih kan ram kan zaamtaknak chan cu Ralkapuknak that lo caah a si. Cozah thar zongnih mipi harsatnak an phisin kho colhdingin a lang lo. Ralkap tuanternak phung hna an ser chap rih tikah ralzam cukan hrial kho dingin a lang lo. Chin miphun nifa kan cawlcanghnak khuasakphungah ramthum phan fanu fapa tlawmtam cu kan zatlangnun niamsan tahnak ah acan phah chih rih tikah a chuak kho poah chuahnak lam a um phot ahcun chuahkan duh. Cu lengah ramleng um zong nih cah thlorh in i cah chih rih a sitikah ralzam cu hrial kan har ngai rih ko lai.

b) Miphun caah Tihnung Kho: Kum 20 chung Chinmi kan pemning milu rel tikah kantam ngaingai ko. Tlangcung Miphun ah ramdang pembikmi miphun ah kan si men kolai. Miphun dang nih kan ram ah umhmun an rak khuar thluahmah. Cozahriantuan, zungthubawi le chawhlet rianah miphun dang an hung khat thluahhmah.Chinmi tucu zor leiah kan panh chinchin. Kan pawngkam ah miphun lianlian,biaknak lianlian nih a kan kulh rih tikah thinphan a dai lo. Mizoram zongtulio ah hihi an buaipi ngai. Inner Line Permit in miphun dang luh an khap, cazinan khomh, miphun dang a tomtom in an hunglut lai i, an kan chilh sual lai tiphanah tlanglawng luhternak lam pemh ding tiang an duh loin bia an i el.Kumtin budget 10 crores hlei ramdang kutah a phan. India Kala nih Mizo phaisaan ruh dih, hlawhfa rate tiang kan bituk a hau, tiah a cawlmi buu zong an umphah.100 Ram hruaitu thimnak hmun cheukhat ah miphun dang mee in bia a tlu

99 Immigration’s website, Quota refugee selection, http://www.migri.fi/netcomm/content.asp?article=3347

100 Vanglangni Newspaper, YMA in Bank Lem A Ngai Maw, Aizawl (01 April 2011), http://www.vanglaini.org/index.php?option=com_content&view=category&layout=blog&id=99&Itemid=385&limitstart=18

[Cahmai 20/31]

Posted on Lai Forum/Rung Cin 8 April 2011

cang. Hihi kan miphun ah a tlung kho vemi a si. Khua cheukhat cu nungaktlangval hmuh awk an um setsai ti lo caah tarnu tarpa an thih tikah thlankhurcotu hmanh an um lo ti a si. Kum 20 chungah milurel 25% nih kan pem tikah hining kan kal rih ahcun tihnung dirhmun kan phan kho.

c) Lamdang Dap Kan Herh: Tulio Sagaing ramthen Vuancichoh Ex. Lt. Gen Tha Ayecu North-West Commander a tuan lioah Chinram a rak tlawng. Chin ralzamauhthannak kongkau ah Chin nupa hna he forhfialnak le ceihkhannak an rak ngeibal. Tulio Cozah zong nih ‘hun kir uh’ tiah voihnih tiang an kan auh thancang. Ralzam cu kan hrial a har rih lai nain chungkhar khat ah minung pakhattal ramleng kan chuak pah dih ngotin a langh ko cang caah ramdang pem chap cukan uar rih ti lo chin lengmang hi kan i cawnpiak a herh ko cang. Ralzamsoktu zawtnak hrik kan thah kho nak caah lam phundang deuh (alternative ways)Chin miphun lila nih kan mah le kan mah kan I dappi a herh ngai cang tiah karuah.

4.2. Ramhnihnak ah Zumhtlak Si a Herh

a) Ramthum Lanh a Pit Kho: Chinmi tampi umnak India le Malaysia cu UN Conventionon Refugee le 1967 Protocol minthu lo ram an si lengah ralzam tawlrelnak phung zongan ngei lo caah ralzam nih harsatnak phunphun kan tuar lengmang. Cucaah UNHCRnih ramthum kuat cu tawlrelnak phungah caan zeimazat chung cu hman lo kho loa si rih lai. Ramthum latu ram zong nih an kan hlawm rih lai. Philippine cuUN convention minthu a si caah ramthum kuat ti loin Philippine ramahtawlrelnak lam dappi an timh hna ti a si.101 India Parliament ah refugee bills hnaluhpi ding timhlamhnak a um ti bantuk thong a hung ring thok pah len cang.102

Malaysia le India zong democracy ram an si caah ralzam venhimnak tha tein antawlrel khawh a si ahcun ramthum lanhnak lampi hi hmailei kum zeimaw ahcun anhmang ti lo ve kho men mi a si.

b) Sautuk Hngah a Phu Maw: Ramhnihnak ah a tangmi ralzam zapi in kan lan dih telai ti hi zumh a um lo ngai fawn. UNHCR nih pomlomi tampi, ramthum interviewa sungmi tampi, UNHCR ramthum lanhnak tahfung a tling lomi tampi, kan um tehna lai. Chinmi hi kumkhat ah 4000-5000 hronghrang a kan lak kho bik a si.Tulio 60,000 hlei nih kan hngah rih tikah UNHCR pomcia zongnih cheukhat cukum 10 in kum 15 hna hngah kan hau te kho men. Cucaah UNHCR sokin ramdang kapem colh lai timi ruahchannak a bikin ramchung leinih kan ngeih hrimhrim lo a

101 Refugee Council of Australia, P- 54

102 Refugee Council of Australia, P- 63

[Cahmai 21/31]

Posted on Lai Forum/Rung Cin 8 April 2011

biapi taktak. Phaisa tampi dih lengah sifah phunzakip tuar in kum tampi hngahhnuah ramdang lanh le lanh lo zong a fiang huaha lomi refugee sokin ramdangpem i timh cu mino thangthar hna nih kan caantha vialte a sawh in kum tamtukte liamter dih a si caah a phu maw ti zong kan ruah than a herh ngai cang.

c) Zumhtlak Si a Herh: UNHCR le ralzam latu ram hna cu kumkhat ah a cunglei kantial bang voi tampi meeting an thu. India le Malaysia ram in NGO palai, Cozahpalai zong an kai ton, an ram sining an chim rel ve ton. Kumkhat ahvoihnihthum hna report an chuah. Hi an report hi a hrampi chia in ralzam lakkong an Cozah sin an tlakpi i bituk a ser cio. Hi bantuk report ah a chiatnakin kan langh sual ahcun kan miphunpi ningin a kan runh kho ngai. 2009 UNHCRStatistical Year Book report ah India ralzam nih resettlement kongah‘unrealistic expectations’ an ngei tiah an tial. Hi bantuk tete ruangah UNHCRnih ramthum latu ram hna kutah chanh (referral) duh ti lo zong a fawiter kholengah ramthum latu hna kutah lak le lak lo dihdongh a um caah lak duhlomimiphun le ram si sual a fawite fawn. Cucaah kan thutdir cawlcanghnak ah kanumnak ram cioah zumhtlak kan si zong a herh ko.

4.3. Ramthum Phan nih Tuanvo Kan Ngei

a) Ralzam Phung Theih a Herh: Ralzam latu ramkip cu UN Convention minthu an sicaah an Parliman nih sermi ralzam zohkhenhnak phung (Alien Acts or Integration Acts orImmigration Acts tbt.) an ngei dih cio hna. Hi phungah kan thutdirnak zeizongte aitial. Cu lengah: ‘Welcome to Canada, What you should know’ timi cahmai 45 chahsiseh, ‘Citizenship in Denmark (Burmese)’ cahmai 169 chah ti bantuk, kan theih aherhmi tling tein Cozah nih a chuahmi cauk an um. Mi tampi cu an phung kantheih ton lo tikah harsatnak phunphun kan ton, dantatnak hna herh loin kanin, kan covo hna tampi kan sung, hmailei zeidah kan cang lai kan hngal lo,Cozah nih an kan duhpi mi kan theih lo tikah pingpang kan chuih sualmi a tamtawn. Cucaah kan pemnak ram nih an kan tuahpiakmi rinh loin kan pemnak ramzulhphung le sining pawl tete kan theihnak hnga kan mah le kan mahtheihkauhnak (awareness program) le cawnpiaknak phunphun kan tuah lengmang zonga herh in a lang.

b) Ralzam caah Tuanvo Kan Ngei: Ralzam latu ram tampi ralzam lak kong an bituktikah an ramchung mipi siseh, NGOs siseh, buu tampi ruahnak an lak hmasa ton.Tulioah UNHCR nih vawlei pumpalukah ralzam tingriat hlei ramthum lak an hau,a ti. Miphun le ram zuanhnawh ding an tam tuk tikah ciammam tein an thim.Cucaah ramhnihnak ah a tangmi hnakar an kan tenhpiaknak dingah kan umnak ram

[Cahmai 22/31]

Posted on Lai Forum/Rung Cin 8 April 2011

cioah a phunphun in kan cawlcangh le kan chimrel cio ding tuanvo kan ngei ve.Malaysia CRC Coordinator nih ‘Malaysia in ramthum chuak Chin ralzam nihfangkhat zong an kan bombal rih lo’ tiah a chim.103 Dehli zong a si men lai.Ram thum phan nih kan dirkamh rih peng hna a herh lengah UNHCR le ramthum ramhna sinah kan ram kong a chimreltu hna zong kan dirpi peng hna a herh ngai.

c) Thutdir nih Miphun a Runh Kho: Ramthum phan cia cheukhat cu a kan hlawmtu ramhna caah phorrit ngaiah kan cang. Zulhding kan zul kho lo, i hrom ding tetekan I hrom kho hna lo. Holhcawn hna a si ahcun kan huam lo. Dornak ram miphunhna chung kan lut kho lo (integrate) kho lo tikah an lung kan tong ti hna lo.Cozah bomhnak long hna chanchung ei kan i tim. Hi bantuk ah a miphun in a rima hun chia duh ngai tawn. Vawlei pumpi ah ralzam tingriat hlei lak hau, tiahUNHCR nih a ti. Chin ralzam nih kan I dornak ram hna chungah a luh(integrate) kan I harh tuk I zulh ding kan zulh kho lo ahcun lakchap rih ankan zenh ngai ko hnga I, miphun dang tu zuanhnawh an fawite. Cucaah kan Idornak ramah thutdir cangh thiam le an lungton thiam zong hi kan miphun caaha biapi ngai.

4.4. Miphun Kilvennak Timhtuah Uh Sih

a) Chinmi nih Thluachuah Hmuhmi: Chin ralzam thong tampi nih ramthum kan phanhtikah thlakhat ah ramchunglei phaisa kan luhter mi cu dawla ting zahnihlengmang a si lai ti a si.104 Chungkhar kan dirkamh than hna lengah thanchonakphunphun riantuan a si. Paam bomhnak, ngahtah bomhnak, innkang bomhnak tiah aphunphun in kan cawl. Lairam cu ralzam nih kan cawm ti awk in a um. Cheukhatnih vawleicung sianginn thatha ah fimnak kan cawng, degree sangsang kan lak,vawleihuap cawlcanghnak ah kan I tel. Cucaah Laimi kan pa le cheukhat nih kum100 chungah Chin miphun 80% hrong Khrihfa phung kan luhmi le ramleng hizatzat kan chuahmi hi Pathian nih kan miphun a kan thluachuah lo, ti awk atha rua lai lo105 tiah miphun thluahchuah ah cohlan a si.

b) Miphun Kilvennak lungrethei a si: Thluachuah ah rel duhcun rel khawhnak a um lenlai nain hmailei caah lungretheih a si nak zong a rak um ve. Hi hnu chan-hnihthum a hung liam lai. Tulio ram dawmi kan thih dih tikah kan techin fapar hnanih zeitindah kan miphun dawtnak an rak ngeih kho rih te lai, kan miphunsinak

103 Chinland Guardian’s Interview-Ibid. 8

104 Rev. Dr. Hre Kio’s Sermon, July 4, 2010 (Sunday), A Voi (3) Nak Chin Baptish Churches, USA Civui

105 Rev. Dr. Hre Kio, Ibid.

[Cahmai 23/31]

Posted on Lai Forum/Rung Cin 8 April 2011

le kan nunphung, kan caholh tete an rak kilven kho rih te lai, ti culungretheinak (challenge) nganpi a si. Ramdang mi nunphung ah cawn-awk thazeimaw an um lengluang nain nutar putar long biakinn an panhning, nungaktlangval hoi komhning, nuva tthitumhning, lawki phung tampi hrial awk an um.IT thanchonak ruangah holh le bia kan i hromnak nih siseh, Miphun Ni kanulhnak bantuk in siseh, Khrihfa buu le buu phunphun kan dirhnak hna nih canzeimazat cu a kan fehter ko lai zumh a um. Sihmanhsehlaw, chan hnih-thum aliam ding techin fapar ca tiang ruah setmat ahcun mitku a thaw thlu khohrimhrim lo. Chan tampi a nguh khomi timhlamhnak (long-term plan) kan tuaktandeuh rih peng a herh in kan lang.

4.5. Chinram Kirthannak Lam

a) Cozah Onhnak in Kirthannak: Cozah ai thlen tikah ramdang a zaammi kirter(repatriate) nak lam onhpiak a si ton. U Nu zong ralzam sinak in a rakkirthan ve. Thein Sein nih voihnih tiang ‘rak kir uh’ tiah a kan sawm taktakcang. Ralzam zeizatdah kir than ding khua kan ruat te hnga? Cozah nih lampikaupi a on ko ahcun UNHCR venhimnak pawlasi zong ai thleng kho te men.Ramthum kuat (resettlement solution) a hman liomi cu semnak ramah kirter than(repatriation solution) leiah an mer kho lengah kan idornak Cozah zongnih nornak(pressure) an pek kho ve mi a si. Cozah thar a kai cangka Thai Governorpakhat nihcun ‘buainak a um ti lo, kirternak khua kan ruah thok a hau’ tiah ati colh.106 UNHCR pawlasi ai thlen sual ahcun pumpak pakhat tete (individualcases) in kirter ahcun a him kho le kho lo an zong zohthan khawh ngai. UNHCRnih 2008 ah ralzam 604,000 le 2009 ah 251,500 ralzam cu an ramah a rak kirterthan hna. Hi chungah kan mah bantukin an buaipi liomi Afghan ralzam 57,600 leIraq ralzam 38,000 an I tel107 India um Sirilanka ralzam zong UNHCR nih an raman kirter liopi a si. Tulio ah UNHCR upa cu Kawlram a tu le a tu an tlawng.Cozah he voihnih thum an i chon cang. Kan duh na lo bu in hramhram kirterticu a um lem lai lo nain Cozah nih lam kaupi in a on te ko a si ahcunChinram kirthannak zong I timh ve tha ngai cu a si.

b) Ramthumnak Policy in Kirthan: Ram tampi a bikin Nordic Countries ram nih ralzam niha kir duh ahcun lam an tuaktanpi lengah bomhnak phunphun an pek rih. Kawlraman thutdir hnu tiang zongah a bommi an um. Ralzam nih duh tik poahah kir khoa si. Bomhnak pek pawlasi a ngeilomi (USA, Canada etc) ram um zong kir duh

106 Time for Refugees to go home, Irrawaddy News, April 7, 2011

107 2009 UNHCR Golobal Trends, P-10

[Cahmai 24/31]

Posted on Lai Forum/Rung Cin 8 April 2011

ahcun UNHCR le INGO tawlrelnak in kirnak lam a um thiamthiam. Hmailei caankhatkhat kan ram ka kir than lai tiah lungthlehnak a ngei dih cangmi kan umkho. Laklawhnak he a thudir rihmi zong kan um kho. Kir ai tim tilomi zong kanum kho ve. Ramthum Cozah zeimazat nih kirthannak pawlasi an ngei cang.Ramchung lei chungkhar zongnih ramleng ah lu I phum ko ding cu an kan siangve hrimhrim rua loin a lang. Ramthum phan Chin ralzam zeizatdah a kirthan mikan si ve te hnga? Kir than kan i timh ahcun ramchung lei thutdircawlcanghnak ah timhlamhnak tete ngeihchung a herhmi a tlawm le a tam a si veko lai.

Biadonghnak:

Kum 20 chung Chin ralzam dirhmun kan thlir than ahcun mitthli he kan Iciahnak zon a tam. Sifah phuntling kan tuar, thlichia le thoto lakah hremnakphunphun kan ing. Thihnak fakbikbik nih a kan then. Tilak, meilak paamruangah ruak tiang ai hmu kho lo zong kan um. Ramthum phanh hnu zongahlungretheih a dong lo. Kan duhbik caah kan I thimmi lampi cu a si rua lo.Pathian nih Chin Miphun hi zeidah a kan duhpi hnga? Tleicia Chinmi kan paRev. Dr. David Van Bik nih biaroriak a kan chiahtak a um, ‘kan ram le miphuncungah a tlungmi thil hi Pathian nih a kan hninh a si hnga maw? Bu chungah aum I, a pi nih rawl a pek lengmang mi nan nih hi I hnin ve cang uh a kan ti asi hnga maw? Mupi nih thingpar parpahlek ah maw lungpang parpahlek ah maw abu kha a sak. A fa le an hun keuh i a cawm hna. Nikhat cu amah nih a bu kha ahninh ciammam i a fale kha thlikmatlok loin an tla dih. An zuang bal rih lo,an thla zong a fekfuan maw fekfuan lo theih a si lo. Nain an umnak bu cu avun hninh ciammam i an tla curmar ko, vafano pawl nih a ruah awk an hngal lo,vawlei an phanh ahcun an kekkuai dih lai I an thi dih lai, an tih tuk ko lai,an thin a phang tuk ko lai ti zong an pi nih cun a hngalh dih ko.Sihmanhsehlaw cu tin hninh lo ahcun an thla corh cang ko hmanh seh law anzuan lo ahcun an zuang thiam bal lai lo. A bu hninh i an tlak curmar tiklongah zuannak thla hi kan ngei i, thla hi zuannak a si ti kha an hngalh lai.Cu tin a hninh ciammam i an tlak curmar hnu vawlei an phanh hlanah an pi nihcun a fano pawl cu a vun zuanhnawh hna, a fale cu an tangin a zuankanh hna, akeng ah a citter hna, zuan an thiam hlan lo cuticun a tuah hna. Cu longahzuan thiamnak lam a rak si. Voikhat hnih cu kan tla curmar ko. Kan thin aphang. Kan thla a lau. Kan hnabei a dong. Awlokchawng le vansang au in kan umko. Nain, hi vialte hi Pathian nih a hngalh dih ko; kan zuan kho nak dingcaah; miphun tling kan si kho ve nak ding caah; mah tein thazaang a hmangthiammi kan si ve nak ding caah; kan mah kutke cungah kan mah tein a dir

[Cahmai 25/31]

Posted on Lai Forum/Rung Cin 8 April 2011

thiammi le a dir khomi kan si venak ding caah a hninh zong hninh kan herh liocaan a si kho ko. A kan hnintu kha Bawipa a si ahcun a kan domhtu zong Bawipaa si lai’108 tiah a ti. Cucaah thinphan thlalaunak le sifah retheihnak in akan hlawm i himnak le hnangamnak a kan petu kan idornak rammi hna caah siseh,kan chuahtakmi Chinram le Chin miphun caah siseh, thluachuah a phortu sizungzal hram ko hna uh sih.

===== A Dih Cang=====

108 http://www.lairoham.de/hninh%20bangin_start.htm [Cahmai 26/31]

Posted on Lai Forum/Rung Cin 8 April 2011

[Cahmai 27/31]

Posted on Lai Forum/Rung Cin 8 April 2011

[Cahmai 28/31]

Posted on Lai Forum/Rung Cin 8 April 2011

[Cahmai 29/31]

Posted on Lai Forum/Rung Cin 8 April 2011

[Cahmai 30/31]

Posted on Lai Forum/Rung Cin 8 April 2011

[Cahmai 31/31]