de Nedcr!anden er een lmmaner bcleid !e gaan voe-ren maar daarbij ook financieel vcel tc

Bovcndicn te maken me! de directc van het kciharde in Haarlcm. lviinstens zo erg was hcl dat de zondcr goede instruc-lies en zonder

\vas

makcn.

ll1 ccn

pogmgen van om een de Nederlanders

lllCUWC

start kon

de

nieuw belastingstelsel in !e vc:eren, haclden nog meer onrust tot gevolg. Dit beleid zich op al!e niveaus.

Landvoogd Alva de spanningcn weg te nemen door

de maar dat mislukte falie-kant doordat er vee! te veel uitzonderingsbcpa!ingen in liet

opnemen. De komst van Medinaceli had niet bet door de verwachte humaner beleid tot omdat

geen enkelc macht bleek te hebben. de ondankbare taak de ontsiane

maar was onvoldoendc naar in de Ncderlandcn was dus minstcns cen

ecn te Wl3n voeren, maar

wegcns enorm de zittcnde gouverneur ecn ongc-­

wenst belastings!elsel invoeren. !licrdoor ontstonden spanningen die '<veer niemand de

!08

'vVas het ecn wonder dllt

de Ncderlanden wil-·

i Juan M de Recahle uH Bilbao: n zccheld (1504-1

De van een reis voor kerkehjke

stuurde paus Sixtus '1/ 1588 ecn

sabon om zich daar op de zaken rond hct vertrek van de brief van 1588 berichtte

de gang van

onder vier ogen met een van de meest ervaren onicleren van de -1 r ,!Inn! Hi in;~ ~lc; cen snnrlvcrsh!L'L'CVCr hml' '

'It's very se. when matters so that we can

freak 1vealher , more their wits.

Jr:iracle the;

than ours, ami many mme guns, and who know their

as we oo, will never close w!(h us at knock us to with without om being able

to do them any serious hurL

one fancies a smr the confident hone Of a miracie . I

L rz L zijn: '(Can it have been Juan Marinez de Recalde?)'. Bij het beschrijven van de gevechtshandelingen, wordt duidelijk welke parallel Mattingly tot deze veronderstelling heeft gebracht. Rccalcle vocrde namelijk een op hct eerste oog doldrieste actie uit, waarbij hij bet zeer grote schip van admiraal Howard aanviel. Volgens Mattingly was dit echter een weloverdachte daad van de Spaanse zecman. Recalde zou gehoopt hebben dat de Engelsen, overtuigd van hun overmacht, bet man tegen mangevecht zouden aangaan en clat er zo een strijd zou ontbranden waarbij hopelijk aile schepen bctrokkcn zouden raken. Dan hadden niet de Engel­se schepen en hun verder reikende Engelse kanonnen, maar de Spaansc overvloed aan manschappen, het pleit kunnen beslech­ten. Zoals in een gocde avonturenfilm wordt de slimme vijand echter op zijn beurt overwonnen door een nog sluwere held. 'Drake must have read Recalde's mind as clearly as Recalde had read Howard's'. Drake komt te hulp met artillerievuur, maar blijft wijselijk op afstand van de Spaanse schepen.2

Recalde is voor Mattingly het toonbeeld van een goed zee­man. 'He was famous for the way he handled his ships and almost equally famous for the way he handled his men'. Deze beroemdste Spaanse zceheld na de markies van Santa Cruz ver­schijnt steevast met een complimenteus epitheton en een foute beslissing van Recalde wordl als ongebruikelijk afgedaan. Zijn Spaanse lieveling -van niet-adellijke huize client de schrijver als positief literair beeld tegenover de hoogadellijke hertog van Medina Sidonia en diens maritieme onkunde. 3 Deze voorkeur voor Recalde is ook overduidelijk in meer recente werken over cle Armacla. Thompson beschrijft hem als 'probably the nearest Spain could get to a sea-dog'. Voor Parker en Martin is hij 'the most experienced naval officer in the Armada, with a lifetime of sea service behind him. Steadfast, resourceful and immensely brave'. De tcgenstelling tussen goede zeelieden en adellijke bcvelhebbers valt ook te vinden in de documenten van de tijd zelf. Recalde was zich bewust van de problemen en leverde kri­tiek op de politick van adellijke benoemingen. Zijn mislukte sol­Iicitatie naar de positie van bevelhebber van de Armada zal hier­aan zcker hebben bijgcdragen. In het verslag van fray Juan de

110

Viloria wordt Recaldc als ecn held bcschouwd, die de kans nict kreeg om de strijd aan te gaan en naar wicns raadgcvingen niet wcrd geluisterd4

I

Wie was nu dezc Juan M<11inez de Recalde, de held van de Armada? Geoffrey Parker, die in 1998 nog cnkele documenten van Recalde publiceerde, heeft een aantal persoonlijke gegevens over onze held verzameld. llij zou zijn gcboren in 1526 in Bil­bao, zodat hij in 1588 dus ongeveer 62 jaar oud was. II ij was rid­der in de orde van Santiago, een eer die hem op ongeveer 56-jari­ge leeftijd te beurt zou zijn gcvallen. Vanar 154 7 zou hij zijn gelijknamige vader hebben gediend en vanaf de jaren zestig zou hij gefunctioneerd hebben als 'provcedor real de navios'. Vanar 1572 leidde hij de vloot van de hertog van Medinaceli naar de Nederlanden en daarna was hij veelvuldig bctrokken bij Spaanse maritieme expedities, uitmondend in zijn rot op de Armada van 1588. De gelijknamige vader over wie Parker schrij n, slond van­af ongeveer 1519 in dienst van Karel V en cliende als diens toc­verlaat in Bilbao. Hij diende de keizer bij het organiscrcn van vloten, ondermeer voor troepen en geldtransportcn naar de Nederlanden, maar ook bij bet onclerhouden van een koeriers­dienst met kleine scheepjes ('zabras') tussen de Spaanse rword­kust en de havens van Engeland en de Nederlanden. Wanneer deze Juan Martinez de Recalde senior in 1553 ziek wordt stuurt hij zijn oudste zoon om hem te vervangen. Juan Martinez de Recalde de jonge ('el mo<;o') wordt omschreven als een zeer goe­de kracht, die de handel begrijpt en zijn vader uitstekend kan ver­vangen. In een voetnoot van rnijn proefschrift waarin de aandacht uitgaat naar de vader, vcronclerstelde ik dat we hier tc makcn bad­den met de eerste passen van de beroemde held van 1588. Nieuw onderzoek in de archieven, maar cveneens ten dele veronacht­zaamde secundaire literatuur, maken het mogelijk de geschiede­nis van de beide Recalde's beter aan elkaar lc vcrbindcn.5

Het voornaamste doel van deze bijdrage bestaal uit het ver­binden van de levensloop van deze lwee gelijknamige dienaren van respectievelijk Karel V en Filips II, die heiden een belangrij­ke rol hebben gespeeld bij de contacten -- in voor- en tegcnspoecl - tusscn Spanje en de Nedcrlanden. Tegelijkertijd bicdt dit

Ill

onderzoek echtcr de moge!ijkheid de ontwikkeling van hun car­rieres te bestudercn, die hebben bes!aan uit ecn complex gcheel

van overheidsfunctics en eigen ondernemingen. Om het spoor terug te volgen zal ik beginnen bij de oudste gcgcvcns over ecn Juan Martinez de Recalde die ik heb kunnen vinden, om

delijk via een chronologische beschrijving weer terug te keren naar de peri ode van de Onoverwinnelijke Armada en de zeeheld Juan Martinez de Rccalde.

Oudste sporcn van een intcrnationaallwopman (1504-151 Op 5 ju!i !504 verscheen in Brugge koopman fernando de Urte-

aga uit Bilbao voor de no!aris Juan de Jauregui.

verk heen betrckking op ccn proccs tegcn cnkclc

van Lareclo6 !let gaat bier cchter niet om de hoofdpersonen in dit proces, maar om een van de getuigen bij de verklaring van

Urteaga in Brugge. Het betreft Juan Martinez de Recalde, de jonge ('el mo~o). Hct gebruik van dit achtcrvoegsc! lijkt crop te

wijzen dater, net zoals later in 1553, ook toen al twee generaties

met dezelfde naam actief waren. Dit is voorlopig het ouds!e

spoor van icmand met de naam Juan Martinez de Recalde bctrokken de contacten tussen de Ncderlanden en

Vanaf het eindc van de vijllicnde eeuw woonde er in iedcr geval

iernand van dcze naam Ill Bilbao, maar vermoedelijk reeds veel !anger. Recalde verk!aarde in 1497 name!ijk de situatie in de 'Ria' van Bilbao a] twintig jaar tc kennen7

In !50() vinden we ecn Juan Martinez de Recalde terug in een

van de stad Bilbao. Hoewel hij geen dee! uilmaakt van hct staclsbestuur, wordt hij rcgelmatig opgcroepen als getlllge. In dit jaar moe! hij zich echter ook verdedigen voor de Raad.

Recalde had zes!Jcn eiken ('cajigos geplant op gemcne gronden van de s!ad in de onbewoonde hcuvels. Ene Oquendo -eveneens een beroemde naam in de Armada van 1588- had deze

bomen uit de grond getrokken omdat hij vond dat het zijn grond

was. Recaide vindt dat als eersie gebruiker het recht op de

grond bezat. De sledelijkc regering besluit in eerste instantie

wijselijk dat de bomen eerst terug in de grond moeten en in ecn latere vergildering eigcnt de stad zich de bomen toe. grond

112

bchoort immers toe aan de stacl. !n dezcllde de ook een conflict met Pcro Dias de over bomen. ' el dicho Juan Martines dcntnl de scys 1as que lc

fuere notyficado non los que ei dicho Pero Dias los co1iar'. Hij blijkl echter niet aileen een

ter. Nog steeds in dezclfde had hij de Raad Iaten we!en

dat samen met een Portugees rode per schip naar de stad had Iaten komen en dat de Raad verboden had ckze n de stad in te brcngen. Recalde nu op opnieuw kent men geen met Juan MartlncL

die dus vermoedelijk toch al in cle stad was - moest binnen Vl!

dagcn hct rechtsgcbied vcrla!en. De notulen gcven ?!Jil

reactie weer: 'el qual dixo que lo oya'-" Tot april Recalde met gro!e en bd10ort

hij tot de ongcveer dertig 'escuderos

die zo af en toe worden opgeroepen om sen 27 april en 3 I ~

periode is bet uitgebreide reis aan het maken was, Ianden. Voor deze hct fcit dat de

len na augustus meteen weer worden De twee zaken de bomen worden afgerond, hct ene !I

slcchts een ldeine vergoeding krijgl en in hct andere

meer bomen mag planten dan de twee die hiJ tot dan toe had

neergezet. De uiterst maar vcrder wel il bomen­

planter en wijnimportcur Juan Martinez de Recalde vinden we m

september tcrug in een nicuwe rol. De l\aacl dnn mel vertegenwoordigers van de kocml en Recaldc hli de hoogsie functionaris, de ' res e maesl.res de naos' te zijn. vanwege net grote neumg van

organisatie voor de stad de l<.aad dat die

een van de t wee

plaatsl hem aan

van de 'U 111 vcrsidad' negcrcn Recalde had reeds in 1508 i.n

uit de l'-4cderlandcn Iaten

l S 16 was luj van runcties

Ill

ll3

1

I :I

l I l

I I I I

\ ! i : ! I

(

l n het raaclsbock van i. l 5 -- het ven

dcr, :!Is naam 'de jonge' '), zoda! we na 1504

de tocvoeging

!553 ecn derek moment hcbbcn waarop cr !wee

Rccalde's aan hct werk \Varen.

is behalve de ' oilk de

RECJ\LDE de oude ('cl deze

oude Recaldc won!t daarvoor was opge-!rcdcn ais inner voor ecn die bedoeld was om de mannen i.e bci~dcn die de vorst moesten gaan De Juan

Martinez moet ook voor he! stadshcs!uur waarvan !Hl zclf dec! uitmaakt. l!ij verlangl voor

bouw van een kan!oor aan huis voor de

'cuentas c que tenia'. De Raad mmg maar een buurman van Recalde komt later kla-

nu last heell van vna bentana lo del eontador toda su ce1sa'. Om de vrede te - een

proces is al aangcspannen - hesluit Recalde het desbetre!Tcnde

raam dicht te timmeren.

Juan Martinez de Recaide dus tussen 1504 en 15 5 de naam te n van vermocdel cen vader en een zoon, die

acticf warcn in de handel en in het bestuur van de stad. Recalde hecfl zich in jeder rreval n;et de han-

van de

omvat rcccl:i cen bel10orl aan de vac!er or de ZOOil

bezat in ieder

de ·nimport en

sidad de mcrcaderes c macstres de mJOs' II

!let bczit uii 1514,

maar het is onbekend De Recaldc

Ecn !wopman in dienst van Karel V (1519-1 een nog onbekende manier hecft Juan Martinez de Recalde

zich cnkcle later \Velen op werken tot een dienaar van Karel V in de stad

114

velerlei terrcinen in di.enst van de n1euwc vorst :c! functie is wellicht hct van de vloten d1

gcorganiseerd worden aan de omvatte

zowe! de van zaken als

zocken en zel!s laten bouwen van Dit twtekcnt met dat

er geen Juan Martinez de Ide mecr de zcei5n vaa;t,

want icmand van die naam maakt 1523 nogal schi dec!

uil van de Armada die met .000 soldaten naar de Nedcri;nJdt:n voer. Een andere zcer biizondr .. Tc taak die R<xaldc n dcJc: pren uitoefent betren de

vloot van klcine ... en de Nedcrlandcn.

schrift.

Zoals we reeds hebben 1553

In het kasboek van

naam van Karel van ) om koeners over te zet!en

I deze nostd1cns! a!s de

ZlHli1 ill

en hem op ~lilerlc! manieren

(' ') de

:·)U

f:unoso ei ahnirante de\ llHSl110 norr~.bre ~. r~chafve l-;cn

vierde moment waarop cen vader en cen zoon R

bctrokken de ilandel op vom de onallJankclij nosi ie \'all

zaken lx~lworrle i-

de in 1546 tot de Eroolste Snaanse S<.:hulde!wren ,lc 15

De Lussen de tlvee wordt testament van een Juan 1v1artine!'. cle Recc1lde uit in ecn zeventiende-eemvs afschrifti0 llet is de iaa:sk: ! de

'contino c de de

Martinez de en

'< i 1

van zijn echtgenote Marina Saez de Vasovavala. Het voornaam­ste doe! van bet testament is bet vaststellen van het 'mayorazgo' voor de oudste zoon en diens nageslacht, die zoals verwacht eveneens luistert naar dezelfde naam als zijn vader en grootva­der. De beide erflaters hebben een eigen kapel in de kerk van San Anton Iaten inrichten, opgedragen aan het 'Vera Cruz', waaraan ten t ijde van het opstellen van bet testament nog steeds werd gewerkt. In het midden stond een stenen grafmonument met een bedekking van messing. Daar zouden verder aileen de opvolgers in het 'mayorazgo' begraven mogen worden. De ande­ren kregen slechts een plaatsje onder de vloer - allemaal op gelijke hoogte - en slccbts bUzondere nakomelingen mochten eventueel ccn plaatsje in de muur verwachten. Het voorgeslacht wordt bedacht middels schenkingen aan diverse kerken. De vader van Marina lag begraven in de kerk van Santiago, terwijl zijn ecbtgenote Toda Urtiz de c;=urbaran, en de ouders van Juan Martinez, Juan Martinez de Recalde en Catalina Saez de Leguivamon allen in de kerk van San Anton waren begraven.l7

Na de zorg voor het hiernamaals volgt een uitgebreide beschrijving van de aardse goederen. Herhaalde!Uk verwijst het testament naar de vele documenten die te vinden zijn in de regis­ters van een zestal met name genoemde notarissen. Middels overerving, aankoop en constructie heeft het echtpaar een indrukwekkend bezit weten op te bouwen, bestaande uit een groot aantal !mizen, magazijnen, tuinen, wijngaarden en bomen. Tot de goederen buiten Bilbao behoorden een toren, compleet met tuin, moestuin en heuvellanJ.IH Venier geeft de opsomming een overzicht van de renten, de goederen die bij de kapel l10ren en de schenkingen aan kerken en kloosters. Daarna volgen de afrekeningen met familieleden, dienaren en mel de keizer. Twee jaar geleden was er na onderhandeling een einde gemaakt aan de discussie over de betalingen van de afgelopen dertig jaar tussen Recalde en Karel V. Er waren nog slechts wat open rekeningen voor de laatste twee jaar, zowel wat betreft de 'zabras e correos' als voor de Armada van Laredo van het afgelopen jaar. Zijn zoon moest de betaling hiervan zo snel mogelijk afronden.

Met zijn twee broers had Recalde al lang voordien afgere-

116

kend. Met Sancho L6pcz de Recalde was dit in 1535 gebeurd en vie! er nog slechts een schuld van I 00 dukaten te innen. In de jaren veertig was deze Sancho zowel gedeputeerde van de natie van kooplieden en Schippers als 'alcalde' en bezocht hij veelvul­dig de raadsvergaderingen. Tussen I 546 en 1550 was hij als han­delaar actief op de route tussen Bilbao en de Nederlanden. Gedurende die jaren verhandelde hij voor meer dan 8,5 miljoen maravedfs aan koper, brans en was. In 1550 wenl hij omschre­ven als iemand van ongeveer 54 jaar oud.l'l

Met zijn andere broer, Francisco de Recalde, had Juan Marti­nez lang zaken gedaan, maar was hij in I 525 in Toledo tot een eindafrekening gekomen. Deze Francisco is thesaurier gcweest van graaf Hendrik van Nassau en Mencia de Mendoza. In zijn testament uit 1529 verzocht de graaf aan Mencfa om zijn getrou­we dienaar Francisco de Recalde in dienst te houden of hem in ieder geval ruimhartig te bedenken.20 Francisco was in 1522 in Spanje getrouwd met Ana de Valle (of De Vaillc), een dochter van de uit Antwerpen afkomstige Spaanse koopman en bankier Francisco de Valle, die aan bet hof van Karel V verbleef. Zowel Ana als haar oom Diego hebben later problemen gekregen in verband met hun protestante of Erasmiaanse sympathieen. Ana, die met haar gezin in Medina del Campo woonde, verklaarde in 1529 dat zij zowe1 het Oude als Nieuwe Testament in een Neder­landse vertaling bezat. In 1550 ging Ana, die toen in Valladolid verbleef, als weduwe diverse processen aan. Ana's broer Koen­raad bracht het in 1552 tot schepen van de stad Antwerpen21

Een Jerde familielid met wie een financiele afrekening had plaatsgevonden was 'licenciado' Leguiyamon van de Konink I ij­ke Raad. Met hem was in 1532 in Valladolid afgerekend, toen het hof daar was aangekomen. 22 NecGe Martin de Uri<;ar blcek in I 554 nog een schuld van meer dan 700.000 maravedis aan Juan Martinez te hebben.

De belangrijkste rol in de handel van Juan Martinez wenl ech­ter gespeeld door Martin de Regoitia, ecn necfje van Recalde 's echtgenote en in het testament omschreven als 'nuestro hazc­dor'. Met hem waren individuele handel en dienstverband a] decennia lang verstrikt geraakl. Aan de enc kant had Recalde

I I 7

hem in 1538 meer dan 800.000 maravedis - door rente

van vier mt -, aan de andere kant diendc hi1 nog salaris lc bctalcn voor ftien van

dat dezc voor hem werktc. Re!.witia aile

de dood van Recalde alle rinancielc zaken mocst

functionccrdc in de Ncderlanden als factor voor Juan Sancho de Reca!de en voor zi.Jn eigcn broer handel cireef op de Neclerlandcn.n

Venier worden er nog cnkelc mindcr belangrijke dienarcn alsmec!e notans Juan Martinez de

familielid, die Recaldc vcle jaren lrouw

is en nog nooit wa! hceft schuld van hondcrd dukaten niet lerug te

testament clat deze notaris zelfhcefi Na de familicleden en de dienaren de vo1genoe genera-

tie en kcren we weer naar het spoor van Juan Martinez de Recalde met de oudsle zoon. Deze is met Sancha de Mocht deze zoon zonder over-

! dan komt hct 'mayorazgo' !erecht tweecle zoon, 'licen-

ciado' Martin Perez de of de zoon, Sancho L6pez de Rccaldc. Tcr-yvijl de oudste zoon steeds Juan Martinez

de zoncn in de fami-. ·k diverse achternamen waarin Reca!de wordt

zoon heette Francisco de

Esteban in Salan1anca in het klooslcr van San

het klooster ziin cleel van de erfenis.

zoon werden ook hier de andere zonen

'Liccnciado' Mar!m Perez had al vee! geld

studie en later nog voor de zodat. dczc zoon m1 nicts meer bchocfde te vcrwachtcn. n !552 had immers hcl de ia Merindad de verworven. Sancho in de handel. Van a f ongevecr

18

los van ecn afrekening delarcn met de nnam

a tncd1a gan~~Jhr~a;, !11(1rJr nu ll'H)C:St

\vordcn. Hct bcstaan van

de !<..ecr1 hrocr

van de heen crtoc da! dc oom soms 'de en dias') worclt omschrevcn. 25

Behalvc deze vier zoncn hadden Juan Mart

Saez de eveneens vier dochtcrs. ! ouderdom waren dit Catalina de Ree<1 rou wd

de Traucol. Toda Urtiz de Recalde

den de oudsle dochters in i 554 voc!!

Als

Juan Martinez had toen cveneen.'-' k111dcren met Sancha de zod:H

lcek. 2(J

554 het testament wordt in de

Wannecr op 28 kend in zijn huis uan Martinez 111 bed.

18 nll l zes en

, meester Pedro de Marina Saez niet staal was tot hci

van haar naan1~ ~no savia

Dicnaat· ler land en ter zee (I 554-1581) Ten van len van hct testament Juan ncz de Recalde reeds de taken van zijn zieke vader overgennmen hebben. Zondcr de vondst van het testament ck/e overg:;

dus nauweliiks zichtbaar2B Nol': voor in vader stern. is de de niCli\VC 'nn;vPPrl de armadas'. Nu uit !reden van dcze zo actieve vader, vinden we hem vaak

el moc;o'). Het met llet

11

H li l f l 1

II I ! ,,

d j !

d I i I 1

I '!

I I

. l !

l ! I i I ! I

l ' l

ook in 1554. De nu volgende periodc is lot hedcn weinig ondcr­zocht, ingeslotcn als hij is tussen de tijd van de belangrijke die­naar van Karel V en de jarcn van de bcroemdc zeeman. Vanaf 1554 pratcn dus over de zoon van Marina Saez de

die gchuwd was mel Sancha de Larrinaga. llocwel de zoon al zijn vaders functies overgenomen lijkt te

hebben, veel er op dat hij in tegenstelling lot zijn vader nauwelijks een ona!l1ankclijke posilie als koopman heel! ingeno­men. Was de vader nog in deeltijd in dienst van Karel de zoon

in de modernc bureaucratic van Fi !l een 'volledige baan' gcvondcn tc hebben. Zo valt er in het uitgcgcven dee! van de correspondcntie van koopman Simon Ruiz uit Medina del Campo nergens een spoor te vinden van een koopman Juan l'vlartinez de Recalde.29 De familie Recalde beklcedt nu geen functies mcer bij de 'Universidad', in legenstelling tot Martin en Juan de die nog als gedcputeerden

Dejonge Juan Martinez de Recalde was enkele _1aren voor 1554 'rcgidor' van de stad geweest, een situatie die doct denken aan 1515 loen de jongc Recalde van destijds reeds tijdcns het !even van zijn vader deze functie bekleedde. ln 1573 functio­neert Juan Martinez de Recalde als 'alcalde' van Bilbao en hij treedt clan uitermate hard op in een conflict om de jurisdictie met de aan Bilbao grenzende 'Anteiglesia' van Begona. Recalde en honderden andere Bilbainos vallcn daar met geweld binnen. Zijn gedrag is de oorzaak van ecn proces voor de Kamer van Biskaje van de Real Chanci in Valladolid en hij moest zich zclfs gaan vcrdedigen.lll In 1559 probcerde hij een verordening aan te vechten die dragen. Aangezien uit eigenbelang, bezat slaven.JI

dat slaven geen wapens mochten beschuldigd werd dit te bepleiten

Recalde waarschijnlijk gewapende

De voornaamsle bezigheden van Juan Martinez de Recalde in de jarcn zestig en zeventig bestaan taken die ook zijn vader reeds voor Karel V vcrvuldc: het onderhouden van de postdienst en he! uitrusten van vloten. Ook spionnen en geheimagcnten makcn gebruik van Rccalck's dienstcn en in instructies aan ambassadeurs wordt meiding gemaZ~kt van zijn rol.l2 !-let uitms-

120

ten van vloten gebeurde ondennecr 1559 en in Santander in 1568. Juan Martinez de Recalde de pen, die onder Ieiding van de de Nederlanden zal gaan. Het is de dat Medinaeeli de plaats van de hertog van Alva zal ovememen als Wanncer de vloot uiteindeliik in 1572 uitvaart staat hct cornmer-ciele dee! ervan - zevcntien uil met ondermeer wol - onder Ieiding van betekende in deze

'almirante' Recalde. De titel 'almirante' v<wk nict meer dan het !eider­

De exneditie mondt uit in een ~ innemen en vele schepen met Zeeuwse opstandelingen. Het vcrlies van de wol tot een zoeklocht naar de vcranlwoordeliikcn groot en langdurig proces35

De dubbelfunctie van en zeeman vinden \Ve

een volgende vloot die voor de Nederlanden bestemd was. Braude! die de vloot van Medinacc!i omschreven hecft als 'rda­tivemen! modeste', beschouwdc dcze nieuwe als 'Ia Invincible Armada'. De de Aviles34 en cr was maaktc ondermcer een voor de II vond die vee\ !e hoog. Maar deze tocht - die wel!icht de Ncderlandse een andere had kunnen t;even -bleek gedoemcl tot mislukking. De admiraal sticrf' aan een bcsmettclijke ziekte- vcrmoedelijk de tyfus -, cr was gcen en de dam·door ontstane leidden weer tot ecn gebrck a an proviand. 'La f1olte sans !er les '. ! n 1575 vocr Recalde wel mel ecn klein eskader vanuit Santander naar Duinkerke35

Ciaandeweg komt de Armada van 1588 hebbcn bchoorl vanaf het einde van de zevcntig tot de belangrijkste commandan­len onder het bevel van de Don Alvaro de Bazan, markics van Santa Cruz. Hij neemt dee] aan de locht naar Portugal in 1579 en lci(lt zclr in ! SXO cen bi cxpc-

I I

(l!iic llii'Jr de westkust van lerbnd waar zijn kleinc vloot cen aan-

tal vooral en ltaliaanse vrijwil moest afzettetL leerde /O in icdcr de lerse wateren kennen. Later ncem! ook decl nan de lie die de Dom

van de Azorcn moe!

man lijkt in dczc pren die van

Wauncer Jmm Martinez de Rccaldc in l 5R l na Sidonia raad wil geven over de bouw van galjoenen voor

n zc!f over schepen te beschikken en ze bovcndicn ook zclf willen laten bouwen. hem was de

bouw door nrive-nersoncn voor de konin~ eenderde

Over · ·. 'Por !a que y por lo que he visto de armadas y f'<'tbricas que en ella se

no de decir lo que enticmlo' _.Jh

hier nu de oude ' ' die ll al decennia lang had

en pas later de zee W<1S opgcgaan om eskaders te leiden?

Voor een antwoord op deze vraag moet de mcuwe van Juan Martinez de Rccalde vanaf i 571 nader bekeken wor-

den. Dit is

Rccalde aan de ~

· · enkele bricven die

In een brief van 4

graag met diens vlooi mee wll naar de Nederlanden:

tincz de Rccalde mi entiendo que persevera sear hazer esla

maar nu llet vertrek zo ken. !let l Jk! CJ

zoon icls zou

me! met

was wil vader niet meer meewer-

echtcr toch verzoeki. om om zich voor te berei-

en afscheid lc nemen van zijn vricndcn. Een later

n lH! me! hct verzoek dat de processcn die

se lc sus '. De ze!fvcrzckcrdc toon in de bricven sluil ook aan

122

de brief uit !58!.

meegaan en de a!

dus in 15 71 reeds act ief kan men ?ieh

} \Vil

de fi.mctic van 'alcalde' vervu!dc onstuunige <lctie 111

eerder het werk van de zoon, van vader, van wie in hct

bovencl!en 1n het becld van een famil het Ieven van de vader i1

zoa!s in 15 5 en l550YJ

Welke acliviteiren nog mecr

aan de zoon is vader nog aclicf

noordkusL De brief uil 1581 biedt als 1·

niet meer functioncert. De

Menendez de Aviles biedt u1teindclij de

bleem. Wanneer men in 1575

moeten worden tot 1vanncer de

!not voor lH~t pro-

moeten nnkeu van de boeken van de Juan Martinez c!c Recalde. Deze zouden

diens zoon Ochoa de Rccc.lde. De laatste

I men vanaf 2

Verdcr cnderzoek n moetcn crd.:rtcll over de cbtum

die aan Pero :v1en6ndez en vclc andere dcelnctners nan de ;\nnada hc"t lcven hccft cckc;st,

voor Rec;dde fotnal is 40

Hiddcr in de Onlc van (I · de vnn

bcstaat ov•:r de idcntltcit vader en zoon in de biukn documenten

Juan Martinez de Recaldc toe~

nog extra informatic4! feld aan l!lJl<1illC

!

zond zijn verzock om Recalde toe tc Iaten vanuit Lissabon op 15 oktober l 582. De aanvrager word! omschreven als de zoon van

Juan Martinez en Sancha de Larrinaga, met als zijn grooloudcrs

.Juan Martinez en Maria Saez de Vasor;avala aan vaderskant en Ochoa Saez de Larrinaga en Mana Ruiz de Uribarria aan moe­dcrszijde. De ruim twi11tig getuigen- meest hoogbejaarde inwo­

ncrs van Bilbao tusscn 60 en 92 jaar- schattcn de lecftijd van de

aanvragcr meestal tussen de 38 en de 40. Er was zells een getui­

ge die dacht dat hij pas 34 jaar oud was. Deze bctrouwbaar kcndc schatting van zijn leeflijd plaatst Juan Martinez de Recal­

dc 's gcboorte tussen !542 en 1544. Tijdens het opstellen van het

testament van zijn grootvadcr was hij dus tussen tien en twaalf jaar oucl. Om in aanmcrking !e komen voor het habijt van San­

tiago dicnde men afkomstig te zijn uit een gegoede · · hct van handel nict wcrd

vader verschijnt dus in de documenten als een dienaar

vorst, die aileen leefcie van het inkomcn ('gajes') dat hij van de

koning krecg. Dat vader in ieder geval in jonge jaren

had gedrevcn, wort!! wijsclijk achterwcgc gelaten. Maar mis­

schien kunncn we hct gegcvcn wei gebruiken als versterking van

het idee dat vader Juan Martinez de Recalde grotendcels van

ofliciele functies heen kunnen Ieven. Als eers!e hceft Martine

deze gegevens opgediept uit de archievcn van de Orc!c in het i\rchivo Hist6rico in Madrid, maar het gros van

de publicaties rom! de herclenking van de Armada in !988 heen gccn gehruik gcmaakt van dczc nicuwc informalie42 Jose Igna­cio Tellechea ld die overigens het werk van Lambert-Gor­

dczclfde slamboon1 op basis van de oude

van cle hand van Labayru. Zowel Labayru nls Lambert-Gorges stellen dat de Iaten~ mlmiraal ook

een carriere tcr land hcen gemaakt. Hij zou gedurencle 36 jaar in de Ncclerlandcn hebben gcdicnd en van soldaal zijn opgeklom­men tot kapitem van infanlerie en cavalerie. Hij was ondenneer aanwczig bij de 'Saco de Amberes', de Spaanse Furie. Dcze

auteurs komen zo echter in de knoop met de gegevens over de

leeflijd van Recaldc. !let onderzoek naar de slarnboom van H.ecaldc l al te

124

begonncn in de zevent1onde eeuw, loen Padre Zaba de

auteur van de de las de Can!abria

(ca. !663) een brief stuurde naar een Bilb<lO met het verzock om informatie op te zocken over de f~nnilie. Deze hccft dat zeer uitvoerig gedaan, en naar dicns zcggcn vic! alies testa­ven met bcwijsmatcriaal. De ccrste Juan Martinez de !<. gehuwd met werd in 1480 in de kcrk van

San Anton. Diens zoon Juan Martinez de met

Vasor;avala, stichtte in 1540 een 'mayorazgo' en stierf pas op IL\­

jarige leeftijd, bet uitmstcn van ecn vloot in Santander De volgende Juan Martinez was naga en stierf in l zce lcle, na !crugKcer van

cen expedilie. Zijn twce zonen waren Ochoa de Reca!dc41 en de Juan Martinez die trouwdc met Isabel Voor huwelijk werden op S 15S5 de huvvcl" opgc-

maakt. was de dochtcr van de en Petronila

ldiaquez uit Tolosa. Met dit huwclijk verbond Rc:calde zich met

twec belangrijke personen aan het hof van Fi ll: secretcms en

raadsheer Juan de ldi{lqucz en secretaris Martin de

Na de dood van de hct Maria over op haar zoon Antonio de geboren uit !war huwelijk mel 'Macstre de

de Coscojalcs, afkomslig uit De 'mayorazgo' combincren de achtcrnamen Rccaldc en en dit blijft voortduren toldat !W het hu Luisa de

Rccaldc y rnct de markies van l'vi<w:os de

Orovio, hct 'mayomzgo' in ! 70X in dicns J~11nilic len;cllt komt '"

De wonling van een zecheld ( 1582-1 De carriere van de in 582 ongcvccr

sleeg na de

maar vcrder. llij is de Santa Cruz en ccn zeer

mari tiem gcbied van Fi I

Juan Martinez Santiago aileen nog

van de markics van ijke op waarin de aanval

Zo sltiurde de koning naar het Kanaal. Zoals ande­

rc mariticmc van

125

.Ui

CCll d zcchavcn in het noordcn. Recalde raadde aan om dit op tc losscn door he! verovercn van een haven aan de westkust. Dczc dichl waren en werdcn bovendicn slechts zwak

Ook de cen '

het ombouwen van

m ! 587 van de schc-denkt Recaldc dat het herstel een

maand zal gaan terwij! ccn andere meende dat tien dau.en wel gcnoeg zouden Het bee!d dat van hem naar voren komt is dat van ccn nis van zakcn. Dit bli.

dcnkend n1an n1et veel ken­aan loads-

besloot om cen routcbock en __ De meesl ervaren loodscn kwamen in het huis van Juan Martinez om daar iedere ochtend en aan te wcrken. se mariticme

n actief als !eider van diver-Beha!ve de tocht in !585 naar het in verband met ondermeer drie

ten naar de Azorcn. In 1587 ging het verhaal rend dat Drake met vloot op zoek was naar een directe confrontatie met het

eskadcr van I<.ecaldc.'10

!let over! van de markics van Santa Cruz bclckent voor n beschermhcer, rnaar om te

van de Armada dat niernand zoveel weet

van de zee en de Nederlanden als en dus vcrrewcg de beste man voor de functie te kiest cchter voor de oncrvaren van Medina Sidonia. Hoewel deze

had Filips II nict aileen maar uit voor een edelman. Er was naast Recal-

]

de nog ecn aantal andere voor de funclte van edelman zou Medina Sidonia C~ls cntgc aanvaardbar1.r maken. Daanwast bes!onden er bcdcnkingcn de eerlijkheid van Recalde hier weUichl de commercielc achtergrond mee? Doch het kstc mot1ef voor de

de 1 ck dat zoa ls i nderdaad

ook is Hocwcl Medina Sidonia zel deze niet als naaste

over het eskader ' Bovendien

'. ~vledina Sidonia had dil vanwege Zljll kennis van de Nederlanclse kust. over de Annada roemen

mccstc studies

de L1lale expe-

ditie .. Recalde wist zich inderdaad andere en vond bekvvaam via de lerse

weg terug naar de haven van La Conu1a. Daar komt met de 'San Juan'

vader voor hen1: 'She l_de 'San

one of the last survivors to be ips ll !10ort dat de medici Recalde hebben opgegevcn, schriift hii in de marge van een brief: 'malo es schreef een aant::d door omschreven worden als zijn ZIJn aan familielid Marlin de ld secretaris Slaat Hal oktobcr was de zceheld dood 4 X Recaldc l!ei ziJn vrouw

t<.: doen tot een financiC.le

l

Besluit Hoewcl ik m dit artikel de V en de zcchcld wilde

van de dienaar van Karel de voomaams!e conclusie

dat cr tussen deze beide dicnaren van de kroon nog een dcrc!e Juan Martinez de Rccalde acticf is bestaan was niet maar is uit de bronnen ver-dwcncn, Ofschoon er, zeker in Bilbao, nog onderzoek

van de activiteiten van deze

in de tussen 1554 en 1574 ccn ro! i hct houden van de maritieme contactcn lussen de Neder!andcn en Spanjc, Zi bcstaan maakt ook dat de van de zeeheld vaak is doordat daden en die van vader hij elkaar zijn gcnome1L De man die de held van de Arma,. da wenl 1

kcr or·nH·r~~:

~ roncl de in de litcrat'uur nog vcrs!crkt door de van Juan de Rccalcle en Juan Martinez de Recalde als mariticmc ambtenaren van Karel V Juan in

·1 Juan Martinez vanuit Bilbao de zakcn beroemde Ramon Carande haalde tlezc twcc dienarcn van de keizer door clkaac Hct n onduide­

verwant waren, maar dat van verwant-uit naam

m en andersom die van Martinez de Recalde in Sevilla50 Een laat-stc bron van bc:staal uit fou!e

nocmde Juan 1v1artinez de Recalde Juan Fernand Brandel op ziin beurt

Ntli1cz de Rccaldc51

Ecn tijd­Martinez de

van Juan

llocwci met de dood van Juan Martinez m l5B8 de directe van !enminste Vler Juan Martinez de

121\

wordt zeventiende eeuw het echtcr om de een afstammeling van Het '

vindcn we aan hel icmand met dezelfdc naam. Dan

van de kclthcdtaal in Valladol well!cilt ;\ na de lie 52

een eeu\v lat12r in handen nllniiie, De erfenis van de zesticndc-

C)

li 1

• !

l ,l

J I I . !

'

I I

l I I

I !

' i

Nolen. R.

baho: van toi zeeheld. ( l 504- uit Bil-

1 Ci<HTdl i\1att!ng!y, The dtfeo/ o/lhc ,s:nunish /innado (Londen 1959), IS!l-192 2 Mal tingly, !de!'l, 240 241. l ~ .. ·1attingly. Idem, l 08, 212, 240-21\ i, 26!. '1 Colin 1Viartin en Ccofll-cy Parker, 'The s:p{mish Armada (revised edition, ~.1anchester 1')9'!), 10, 93, 145, 175, 2()<). 22'J; 1.!\.J\. Thompson, War and in flah.\bwg

Sclcciccl essays (Aidershot i 9'J2). 'The 8ppointmenl ol' of Medina to lhe command ol'the Spanish Armada', V, 2!2~ 215. Ovcrgcnomcn uit: !hs­

toricnl .lou rna! !2 ( J <)69), l 97--216~ f\,1ia Rodrfguez-Salgado 1 'Pilots~ navigation and stakg;y in the "Gran /\rnwd~i"', England, .'Spain and the "Gt·(m Annada" ! 585- 004. r'sSUJ'S fl·om the A ng!o-Spanish COllj('!'eJices London and A fadrid ! 988, !'v1.J. guez-Salg<Hlo en Sin](lll /\dams ed. 19'! 1 ), 134-172, 136 en 138; J. \VCf, nc Onorcnt·innclijl\e \'lour. IVuor ':'{i!f opvurendcn

), iXk-iK9 c11 1'!7-200; Jose Ignacio Tellechea cam de lo!lm·nci!J/c. !u purlicipuchin VU\Cu (San Sebastian I'JXX). 121; ran Rec;lldc' \Vinslon (Jr{\IHnl, ?he Armadas (Londcn 1972), 154-!55. 5 GcolTrcy 'El k~!amc!ltn de Juan f'viartincz de Reca!de 1 , Revi:vla de hisroria nnw II l (j (_! 998), 7-.:.q, B, II; i\1arlin en Parker, 7~Jn, Sj){utish .-innoduj I i ~ Ray­mond Fagel, ne / lispnfl(l~ /'1oomse l1'ereld De contact en tussen Spunjuun!en en Ncdoianden I ·196-1555 (Ilrusscl, Nijmcgcn 1996 ), 3! 5. De activiteilen van Juan f\1artlnc.r: de Recalck \Vnrden besprnkcn i11 diverse paragrafen. liermann Kelienbenz, !Jie in.l)!onienund l'orlugul his 1560. 3 vols. (Mlinchcn l'ltJO) I. 109. 0 Plei!os Civiles, Quevedo, fcnccidos c. J 14-3; Fagd. !ii.1pano-I·'Jaumse H'ere!d, 217-2 9; !<ayrnond Fagc!, 'Corne! is Deque, un mcrcadcr t1arnenco en Ia Lilla del s!glo XV Un deb;:te sobre cl conccpto de "'vecindad" y "twturalczap entre mcrcade! , l tiLJriz' Casado /donso cd., Co:·;til!a.~' Furopa. Comet·cio y metcudcr('s en Ius siglos XII; XVJ• XU (Lltllgo,; I ')95). 241-263. 7 .J. !~nriquez Fcrn<1nde;, C. i lidtilgo de Cisneros A.mestoy Adela i'v1artincz Ltlhidn!-

ccL. (.'o!ecn·r~;n docunwntul del AFclril'o Jlisf()rico Hi!huo l-17J-J500, Fuenrcs

umcntales mcdievalcs del Pais Vasco ZJS (Scm Sebastian !909), 78-479, 69!-692. SEen 'C<1jigo' uf 'quejigo' is ecn soort cik waarvan de eikels brulkbaar 7ijn. 9 Javier Endq!!ez Fcrn/mdc:r, Conccpci6n I !idalgo de Cisneros Amcstoy, Aracc!i Lorente Ruigt:m1cz en Adela f'viartincz L<~hiJa[ga eel. Lihro de ocuerr.los y decretus

de lu 1:ilfu de Rii!Jno ( !50Y .F 15!.5), Fuentes docwncnlales nJedict·ol{'s del 56 (San Schastinn l 91)5). De gcheurtcni::>sen vnnden plaats in januari en

1509. IO Er zijn pas mecr systematische gegcvens bckend over de 'licks' 'dipulados'

het Cuns1!l~ldo v~1na!' lSi J. T. f;uianl y LlliT<-Hlri. l!isturlo de fu no/de l'il!a de /Jilbuu, (Bilbao I 90S, I 071 ). 4B3; T li11iard y !.;nrC~ uri, 1 lislrvia del Consu/{/{/0 .1' cas a di' con-· lmla(·irin de lo Piilu de !Whao f (Bilbao 1913, 1972), 216-217 Bij de vcrkiczing to! nieuwc 'f!cl' van het Consuindo op 2() jul! I 51 J wnrcn {\vee knndidntcn, Juan fv1ar1incz de Rcca!dc en Ju2ill f\1artinez de !Viondragon, zo(ht! er geioot dicnde te wor­den, wa<H·hij Juan f\1art~nez de Rccaldc !lit de bus kv.,ran1. ll Clniard. lfisroria de lo noble l'illa de !.?i!hao, 267, 269-271, Guiard. flis!oriu del Con';u/ado l, i(J7. I:J dt.: notulc11 van hct Cnnsu!ado is in l5i5 sprake van Jwm 1'V1alf­nez de Rcca!de de jonge; l~eca!de a!s hoopman in ! 5 3, l5 i 5 en 15!7: i\I~C\1, Regi­stro de Reale' Ejecr>iorias C 2f!R140, ]04/'1·1 en 3 i 9/4'J. 12 Kc:ltnhcnl:, Oie Fu5~gcr I, l S.

252

! 3 Jost~ CCJS<H..lo !.us l''>,OdJ.ioles del I )' !u

/588 (fV1adrid 19?\S), 3h. !),: hct;cl,.kingcn tusstrl Jutll1 ~vhr\inez de V hebbcn vee\ arcliiefmi1teriaat tlpgek\'erd ddt ir1 hd (}ener;d de Sinnncas (/\CIS) wonJt bcwcElrd hit:rvoor de t;IWOl<ltic

wet·c!d Vee! rckeningcn in O!Hlcnncer Cont~Hluria [5()3 en 1500 cu Cnntaduda del Sucldo, Fpoca corrcspondcntic

ntdijk te vinden in de scctics Ciuern1 y ,~-1ari;w ::11 [~~stado. Re~y:nond

de Flandcs. Las tropas cspafio!as en Flandcs th_:!·;mk la

'Carlos V y la quicht·a del hurnanismo poti!ico en Lurnpa i 520- l 2000 (in publicatie); Raymond Fagt_~], 'Divide ct im!h~r~:

entre Lspaf\a y F!andcs dur~mtc Ia epoca de C;1dus , S\_·min;nio 'IJ 1.k Car­los V: procesos de agrcgac~t'm 'i con11tclns, Yuste l3-l7 ck'c~mher ! ~)t)t) (in pub!i( :1t1e) in ~,ekenitH!en van Fcanciscr) de \Jargas kfmlt Rccalde

dicnst mel' en de ultru:1tir1g s~_~hcpc-rJ

!os !\-'icnHie::;. Cur/os y ei ~_·nldito gos la lluciendu Reo/ cn.rrc / I kS. I') I. 193, I 97.

\ I td 2000!, i

14 Sdma Huxk_y Bar~ham, '/\~;cgurcJdorcs y pcsct it·<tnS<ltL)n1

Vasco y el c!'..:do de ~as i 5·~0-h teno;·io del C(Jnsulndo -5)0, 54()-)50 he.schou\vt jongc R~calde van v~)(';r !.5)0 (\ls de ';_;i_n!it"<Pdl· ia l!l\'l'JH:ihlc:··

15 Kelienbenz. !Jie l:u<;,f;rT I, 4,13. !<1 AGS, Cont~H.!uri;! de f·.'krccdcs (o~. af'schrdtc:1 ~-'ijn af"kolltstig tJit l6l

17 (:urbarcm_, Legl!it;amcn en Vaso):avaft't hchourdcn tot de oudsh:- gc-.sL1chtcn bao. Volgcns Guiani slond de familtc tcgcnO\'Cr (k; ~l:Hkn~

ec:n \/;!SO((iivala ecn Lcgui~·anHHl (lui;.u(L. !u nohic hoo, !, ! 26; AHCV, Reg1stro de Rcaks Fjcu~tori:ls 18 Tussen 1548 en 157~> vocrdc Ju<.m ~;Llrtinel" de Rce<J1de de stad t3ilbao om de rechtcn op de chea.! lisrrnia del su1orin de Bi:ki.I\'U I l' !9 !lisloFin di'l Consulnd;.l l. 1

Civiks, Varc!a, JCnecidns C "t96-:2: Lahcrvru. /listoriu del s<'i/orfo. 20 S.!\. Vostcrs, Afcucfo de ,\ferl(/o:.ii. \?"!;tf\l't: l't!fl ondcrkonin5!,in cio (De:fl l9H7), :28: Th. Rocst van Limburg, Afencfu de t\lcnu'ozu. mu,;-ki('_-:in 'l'ilfi '/cneft'

90-'JI 2 i Fagel, LJe lli.•;;Nmo- J 'luumse ;~·cre!d, I 0! __ ll ! 1 mi~h "Frasmian'' in th~ Spa~n pf ('h;lrks t!-J,: ol del Vttllc', d 'll!tman;sme ef renuissu!lce. cf docUII!t'lll.\ .; ! { l i)79 _1, 7 tos Civiles) cscribania Vc;rc!c!, knccfdus ( f\)()/2 cr1 C. L 22 Pedro Gan Climtnez, F! Consefo R~_'d! (

\Vas a!komstig ui1 11ilh;to 1_:n gchll\Vd l 54J. P.ecafdc dic11~ le\'CIIS cd~ curato1 Lcgui~'<lirum;

Bos(jlfCS I 580 ( Parij::;:

1%5), i 71. 2J AGS, Cnnsejo Rt:d!. GO~ rd;n·tit1 de ll...cgoiiia· noiaris van Bilbao. de Regoitia in l /o, lJI.142, 3GR; Kcllenhenz. Oic f."11gga 1. 2!\'\.

In de jaren t<lchlig cr l?\'t.:Pccns C:t.'n rahia, die rnd zij!l schip ln th.:w;t Vdfl de \'Orst sta:1t l kd1c-a ldigoras . ./,o ofnf de Itt ln\'('nci/!/c, 705 25 !n 1557 was .S;_nJclvr f h.::trnkkcrt hii dv ;tt111koo!l \·~111 \'-'<tl\'i -V'c't

Terranova. ARCV, Plcitos Civiles, Taboada, Olvidados, Legajo 117. In 1561 inspec­lcerl Sancho hcl wcrk aan de haven. Labayru, 1/istoria del seiiorio, 346; In 1562 ver­klaart hij reeds mccr dan dertig jaar te varen op Andalusie en elders in de Middclland­sc Zee. Guiard, !lis Ioria del Consulado I. I 59. 2" De k indcrcn van de dochters: Mariana Sacz de Trauco, Toda de Trauco, Dicguito de Trauco, Maria Urtiz de Trauco, Mayola Saez de ~·urbaran, Pedro de (urbaran, Juan Martinez de <;:urbaran en Sancho del Barco. 27 AGS, Guerra y Marina 68, f. 156-157. 2~ ACJS, Libras Regislro del Consejo de Guerra 2-88, libro XXIV. In de invenlaris is fouticf sprake van Juan Nt1iiez de Recalde; AGS, CMC Ia Epoca, 1250, 1590; AGS, Diversns de Castilla 6, no 138, 183; 1\GS, Contaduria de Mercedes 72, f.6. 29 llenri Lapcyre, Une .fi1mille de 1m1rclwnd\·: les Ruiz (Parijs, Bordeaux 1955); Vaz­quez de Prada, l.ettn:s marchmules, 4 vols. (Parijs z.j.). 1° Kcllcnhcnz, Die Fugger I, 337, 362; AUS, Contaduria de Mercedes 72, f.6; Guion/, flistoria de Ia noble villa de Bilbao, 226, 231-232, 465. !let proces liep tot 2 januari 1574 ('plcito fcnecido'). l<ccalde was in 1585 als rcdcr aanwezig op een vergadering van de 'Univcrsidad'. 3 I Labayru. !listoriu delse!lorio, 331. 32 J. Devos, 'La posle au service des diplonwles espagnols accredilcs auprcs des Cours d' Anglcterrc et de France ( 1555-1598), Bulletin de Ia Commission Royale d'!fistorie 103 (1938), 205-267 en 231-232, 243; 1\GS, Estado K. 1522 (13.30) en K. 1538 (B.39); Lapeyre, Unefomille de marclwnds, 170. 33 A CiS, Guerra y Marina 72; 74, f. 5-6 en 4X-49; 75, f. 168; 76, f. I; AGS, Conscjo y Juntas de llacienda, 90, f. 323: Casado Soto, Los borcos espmloles, 285; William Phil­lips en Carla Rahn Phillips, 'Spanish wool and Dutch rebels: the Middelburg incident of 1574', AIIR 82 ( 1977), 312-330, 315 en 321; Guiard, llistoria del Consul ado I, 156; Cesareo Femandez Duro, La armada espaiiola desde Ia union de los reinos de Castilla y de Aragon /l (Madrid 1896), 267, 271; Ricardo Cerezo Martinez, Las Ann­adas de Felipe II (Madrid 1988), 241, 244. 34 Recaldc zou ook de schepcn hcbbcn gcbouwd die Menendez heetl gebruikt voor zijn locht naar Florida. Lyon noemt hem 'a close associate' van Menendez. Bij deze expcdilic was ook een zekcre kapitein Francisco de Recalde betrokken. Eugene Lyon, The enterprise of Florida. /'edro l'denc'ndez de A1·iles and tire Spanish COI!<IItest of' 1565-1568 (Gainesville, Florida 1976), 75, 151, 192. 35 Fernand Braude!, La AfediterranJe et le monde nu'diterrmu'en a I 'epoque de Philip­f'e II, I (l'arijs 1966), 43<.J-440; Coleccilin de !Jocwnentos lnhlitos XCI, I 08; Marlin en Parker, The Spanish Annada, 12, 67; Casado Solo, l.os barco.1· espwloles. 42, 132; Magdalena Pi Corrales, Espaila y las potencias n(JJdicus, "La olra lnl'encible" 1574 (Madrid 1983), 104, 130; Eugene Lyon, cd .. l'edm Men<;lulez de ;h•i/Js (New York. Londcn 1995 ), 52 X. . 36 Marlin en Parker, The Stwnish Armada, 12, 68; Fernandez Duro, La armada espaliola, II, 29/i, 376-377: Casado Solo, l.os barcos espw!oles, 4{,-48. 37 AGS, CMC, I Ia Epoca, 738 en 747 voor rekcningcn ui! 1575 en 1579. 38 Guiard, llistoria de Ia nohle \'ilia de Bilhao, 449, 451; !.A.A. Thompson, IJ'c1r and grJ\'I'mmenl in !fobs burg .\jwin I 560-1620 (Lon den I \176), 188-189; Casado So to, Los barcos espaiio/es, 317. 39 AGS, Guerra y Marina 65, f. 61; 75, f. 50 en 62-67. Recalde verklaarde in 1588 de koning al 17 jaar op zec te diencrL Tcllcchca ldfgoras, /.a olra cora de Ia lnl'encihle, 313. 40 AGS, CMC, lla Epoca, 738; Pi Corrales, Espmla y las potencim !l()rdicas, 152, 217-218; Lyon, l'edm Menendez, 543. 41 Archivo llist(lrico Nacional, Madrid, Orden de Santiago, 4'J81.

254

42 Marline Lambcrl-(lorges, 8asc111es c'/ Nat'iiiFU/s dans I 'on ire de Santiago 1580-1620 (Parijs 1985), 174; Tcllcchca ldigoras. /.11 olru cum de Ia im•encible, 330; Labayru, llistoria del Se1lorio, 519-520. 43 Fen Ochoa de Rccalde als schecpskapitcin bij Lepanto. Labayru, llistoria del se1lorio, 410; llij vaart in de jaren !achtig ook in koninklijkc uiensl. A(IS, CtvlC, !Ia [~Joca, 738; Tellechea ldigoras, La olm mm dt' Ia lnl'encihle, 705. 4 Marques de To Ia de Gaytan, 'Linajes Vergarcses. Los Rccalde. Cas a lorre de los condcs de Villafranca de Gaytan', Holt'lin de Ia real Socil'dw/1··(,.\'Ci>llgad" de Amigos del Pais 13 ( 1957), 394-414; Een anonicm artikel over Rccaldc waarin zijn geboorte­jaar wen! geschat lussen 1542 en 1545: 'EI almiranle Martinez de Rccalde'. t:uskai­Erria 4 (I RR3 ), 342-343; Fernando de Echegaray, '()alcria de vizcainos iluslres. El almiranlc l~ecalde', Vida 1·(1sca 29 (1952), 209-211; Tellcchca ldigoras, La otra wra de lalm•cncible, 37X-379; Labayru, !!istoria del se1101io, 519-520; Fidel Perez Min­gucz. !Jon .Jrwn de /di(i(JUC::, em/)(ywfur y cons~..:fcro de Felipe II (San Scbnsti{m 1935). 45 AGS, Contaduria de Mercedes 65; 72, f. 6 en II.\ r 16; ARCV, fc'nciclopedia her­cildica-gencalrigica lli.'1"111o-.·1mericww, ;\lberlo en Arturo CarralTa ed. XXXVII (Madrid 1956). 10·1-112; Julio de Alien/a. Nohiliario c.\'f>tlllol (Madrid 19.J8), 1577; Tellcchca ldigoras. L1 otm cora de lu lnl'encihle, .\JO; Marques de Tola y Gaytan, 'Linajes vergarcses', 397. Er vall eveneens vee! inl(mnatie te vinden over de opvol­~ing in: Archivo llislf>rico Nacional, Madrid, Conscjos Suprimidos. ° Fernandez Duro, /.11 Annwlu est"ulolu, II, 310, 316, 32:1-:125, 4~1; Casado Soto, Los barcos CSIJillioles, 51-52, 115, 151-152, 1(,2, lhS. 16X-16'). 375; M.J. l<odriguez­Salgado, 'Pilots, navigation', 136, II X, 145-I.JX; Mattingly, The de leal, I 08; AGS, Estado 165, r 223; A()S, Guerra y Marina, 163, f. 75, f. 90; llJS, f. 5(); 196, f. 54: 221, r. 26, r. 206; 222, r. '>. 47 Martin en Parker, The .'>jwni.1lc ..tmwda, 10-11, 123: !.A.A. Thompson, 'The appointment of the duke of Medina Sidonia', 212, 215; llcrrcra Oria, 'La Armada lnvcncible', Arclrii'O llistc5rico Espmiol II (Valladolid 1929), 367; Fernandez Asis, Epistolurio de Felip<' II sohre asunto.1· dt: 111111· (l'vladrid 1943 ), n" 1159; Brouwer, De 01uJ\'erwinne/ijke l'lool, 76; RodrigueL-Salgado, 'Pilots, navigation', 155; Tellcchea ldigoras, La otra cora de lu fn,·encihle, 313. 48 Casado So to, I.os barco.1· esf""iolc:s. I 72. I 76- I 77, I 'J.J, 2 I 0-211. 2 16: Ma!!ingly, 71u: def'eat, 260, 310-312; Parker, 'Eitcslamcnlo politico', g, 12; Tellechca ldigoras, Otra cam de Ia llll'<'!lcible. 16R, 191-192,173. 49 /\CiS, Clucrra y Marina 26l\, r 221; 344, f. 273, 42'l-4.10, ·171-472; Tcllechea ldigo­ras, La otra caru de In /n\'f!!lcihlc. 75X. De wedu\ve zou later nog wd een college heb­ben gcstichl in het klooslcr van de Franciscanen in Tolosa. Perez 1vlingucz., llon .hum de lt!i,/quez, 39-40. so Lamberi-Ciorges, /iusriii<'S t'l Nu1·urruis. 177: M;~rques tit: Tola y (iaytilll, 'Linajcs vergarescs', 398-400. Enciclopedia henildico-gelwo/cjgim XXXVII, 104-112; AGS, Contaduria de Mercedes RO. L 5X: /\(IS, Escribania de Rentas 5:>6: AGS, CMC Ia Epoca 590; RamOn ( 'arande, ( 'ur!os I' y sus hunttllcros (Madrid 1943/ Barcelona 19H7), I, 284, 390-191; II, 211,591, Ill, 36-17,19, 405; Manuel Gimenez Fern:\ndez, Bartolonu> de las Cusas I (Madrid I ')53, I 984 ), 2.1'>, 256-25 7, 298-299. Jose Garmen­dia Arruebarrena, 'EI Azcoiliano Juan 1.6pez ck Recalde', lioletin de Ia real Sociedad Vascongada de Amigo.\· deil'ais 36 ( I'JRO), 402-405 en Idem 3 7 ( 1981 ), 609. 51 Juan de Arquellada, S11morio de ernhezas y oJSo .... · de guerro(, Enrique Tonti y Pe!la­randa ed. (Jaen 1999), JRO, 382, 404-·105; llraudcl. l.a tl/,;dii<•!Fwu;e II, 604. 52 ARCY, Pleitos Civiles, Moreno, ICnecidos ( ·. 17')3/5

255

BUREAUCRATEN BETRAPT

HISTORISCHE OPSTELLEN aangeboden aan

HUGO DESCHEPPER

v 0 il "- ~ "\ ~'-' ~ >-... .L_

~o~}-0' f'vv-- e.--v ~ v--.o J.--1 k. e/V-\

0\Jt~~ (__ M~ ~

e..__ ~ <}->L ).g__ ~ -

~t-~~~~\t 11~~0 ~ ~ l~k__£). ~

onder redactie van ~ 4.{ 11

PROF. DR. P.J.A.N. RIETBERGEN 9_) JI_ f:.o , .--\

~"-~ UITGEVERIJ BEKKING AMERSFOORT

( loe.t)

Ptctcr de Oude Museum van Schone Kunsten Gent

De reeks Cui!Uurhistorische staat onder redactie van: Dr M. Evers Prof. dr P.J.A.N DrsG.!l.l

en llendrik

((:> 200 l u Amcrsfomt

Niels uit dczc mag worden

11itgever

door middcl van druk" ouk, zonder voora

lSBN 90 C1 09 540g. NUCi 6,14

van de

lnhoud

2

D l.

het afscheid van de

een Maastricht 1usscn Brussel en

De ambtenaren van het f Icmdels!mis \'C/11 cle indfi'n. het Casa de la de lndias te Sevilla ten

3M. Gratie tussen vorst en burcaucr::1tie: het svsteem van '

4 J. de WoiC Politick en bureaucrali.e: de opvolging van de I van Alva in de

over de Nederlandcn

5 R. Fagel, Juan Martinez de Recalde ( 1504- 5 u1t Bdb:w:

~ van tot zeehcld

6 P. Een curiaa! bureaucraat en kardinale kritwk. bel bestuur van de Pause! Staal in de zevenlicndc eeuw

7 P. _ Bureaucratic en cultuur in de achttiCIHk ecu

Sarmiento

10

L1

en o.s

)',()

5