Digitized by Google

1

r - • .

- ^

Digitized by Google

Digitized by Googl

i

JAC. A U G.

T H U A NIHISTORIARUM

SUI TEMPORIS - \1. 1 B R i cXXX VIII.

/

Digitized by G00 1

. lOOglc

JAC. AUGUSTI

f

T H U A N I

HISTORIARUMSUI TEMPORIS

TOMUS PRIMUS.

LIB.L XXiv.CIOIOXLVt CIOIOLX.HEN. II. FRAN. n.

|

I

Digitized by Google

f".* J

Digitized Google

SERENISSIMO POTENTISSIMOQUE

MAGNAE BRITANNIAE REGI,

GEORGIO II.

F.NRICO quarto GalliarUm regiHi-

floriam fuam dicavit Thuanus, quod

magnum illum principem iis ornatum

virtutibus perfpexerit, quae regiis ho-

^ noribus digniflimum, muneribus offi-

ciifque ex omni parte parem redde-

rent; et ad folium divini, numinis aufpicus evedlum

cxiflimarit, ut rem Gallorum publicam ex turbata et

dilba&a pacatam florentemque faceret. Cum vero ca-

4. dem

'•'Dtgitizeslijy C

( ii )

dem mihi perfualio penitus infederit de tuis, Rex in-

clytifiimc, virtutibus;cum videam univerlam imperii

tui rationem ad Britannici orbis felicitatem comparan-

dam, tuendam, augendam, dirigi et deftinari;

tuam-

que Domum illuftriflimam ad hoc tantum dignitatis fa-

ftigium a fummo rerum divinarum humanarumquc mo-

deratore eum maxime in finem evocatam crediderim, ut

gentis noftrae ex graviflimis periculis ereptae faluti, com-

modis, gloriae, in poflerum certius confuleretur : haec

mea de te tuaque. Rex clementiflime, Domo pcrfuafio

fecit, ut novam hanc Thuaneae Hiftoriae editionem,

fumma fide curaque, qua fieri potuit, maxima recenfitam,

tuo nomini augufto ea, qua par elt, veneratione inlcri-

bere haud veritus fim. Tanta certe eft operis hujus prae-

ftantia, five amplitudinem argumenti, live tradfandi ra-

tionem fpe&es, tanta ejus fama atque celebritas, ut re-

gio patrocinio, fi quod aliud feriptum, inprimis dignum

videatur.

Hujus quidem hiftoriae feriptor, qui ad arcana regis

admiflus fuit, et eximium in republica magiffratum geilit,

in fua ad illum praefatione confilia etiam admifeuitjquod

in met ordinis hominibus minime ferendum : harte mihi

fi provinciam fumcrcni, vaniflimae temeritatis eflet, om-

niumque reprehenfionem merito incurrerem. Verum per-

commode accidit, ut quod in me tam ineptum ct teme-

rarium videretur, re ipfa inutile prorlus foret ct ftiper-

vacaneum;cum Britannia tua illa te confilia praeclare

et feliciter indies exequentem intueatur, quae ille Henrico

fuo tantopere fuadet;

praecipue vero eximium illud de

lacrorum libertate concedenda, quam ille caufam tam

copiofe et graviter perorat, .ac fi falus reipublicae in illo

uno verteretur. Quod enim Thuanus prolixe et dilerte

laudat, tu, Rex optime, toto animo jam praeceperas, cumfidem

Digitized byGoogle

Cii»)

fidem cogi non pofle, a teneris fuerit tibi pcripe&ifiimum.

Nec quidquam fanc et civium animis conciliandis, et ut

debitum regibus obli-quium ab omnibus exhibeatur, hoc

confilio falubrius aut potentius excogitari potuit. Sed et

aliis illis commodis, quae Thuano folum in votis erant,

caetera illa felicitate, quam ille ex magni regis aequitate,

prudentia, fortitudine Gallis fuis auguratur, populus Bri-

tannus tuo fub imperio placide pleneque fruitur. Quod

.et ipfi gratiflimis animis fe probe node iterum atque

iterum odenderunt. Quoties nempe illis fefc obtulit oc-

calio (obtulit vero faepiifime) publice tedandi eam, qua

in te funt, fidem et pietatem, * Te principem ede beni-

* gnifiimum, vereque patriae patrem; te in confiliis tuis'

‘ non pro imperio agere, fed legum praeferiptis obtem-

‘ perare, regiamque poteftatem ad iplorum jura tam facra

* quam civilia tuenda unice exercere;te denique illorum

‘ falutem, opes, commoda, reique prolperas, fummam tibi

* gloriam ducere’, laeti, frequentes, unanimes, fuffragiis

fuis palam praedicarunt. Haec fere verba funt, hae vo-

ces, quae civium imis pectoribus erumpunt, quoties fuam

tuo fub impierio felicitatem celebrant. Quam, te fofpite,

perpetuam fore anni regni tui jam exacti fidem illis cer-

tillimam fecerunt : cum praeclarae illae virtutes, quae

fummo bono publico in te elucent, non aliunde arceditae,

fed innatae videantur;eaque animi vis infita fit, ut non

tam aliorum confiliis, quam tuae ipfius indoli debeatur,

quod in regiis muneribus obeundis talem te tantumque

dederis.

Haec iis abunde condant, quibus praeclaras animi tui

dotes penitius pierfpicere concefiiim ed. .Viri illi am-

pliilimi, quibus munerum ratione quotidie facilis ad te

aditus patet, utcunque aliis de rebus in diverla abierint,

uno omnes ore in his confentiunt. Illi, ea te animi

magnitudine

( iv)

magnitudine praeditum, ut dolos omnes, omnes diflimu-

landi artes, cum indignatione detefteris : tibi medullitus

incoctum generofo pe&us looneflo

:

eo te permotum in om-

nibus ex aequo et bono agere, Britannicaeque gentis fe-

licitati fcmper folicitum invigilare : ad publica negotia

adeo arre&um, ut, quidquid literarum a tuis apud gentes

exteras legatis mifliim fuerit, id omne ad te primum defe-

ratur ;nullaque momenti alicujus tuo nomine mandata

remitti velis, quae non ipfe prius perpenderis : in lingulis,

denique arduis negotiis, fi externa fint, quid falus reipubli-

cae, et imperii dignitas, et rationes foederum exigant,

diligenter te et lapienter difpicere;

fin de domefticis aga-

tur, ante omnia .quid leges praecipiant ledulo exquirere,

ne quid regni Britannici conlfitutio a majoribus accepta,

ne quid privatorum jura detrimenti capiant.

Ex hoc animo tot virtutibus regiis penitus imbuto,

quafi ex perenni fonte, profluxerunt magna illa, quibus

cum publice tum privatim fruimur, beneficia ; et porro

profluent, cum animus tibi non pollit non fcmper idem

elTe, ac fixit. Neque vero militares tuas virtutes lilentio

praeterire fas eft, cum a fortitudine tua adeo nihil liber-

tati Britannicae metuendum fit, ut ejus maximum fit

praefidium et tutamen. Cum norint exteri quid marte

non minus quam confilio poliis, qui nupero bello tanta

cum gloria ad Aldenardam militaveris, non te-

mere laccllent fortitudinem illam, quae, cum pravae am-

bitionis prorfus expers fit, neminem quidem prius atque

ultro laedet;

fed nec fegniter nec lente aget, fi ad in-

jurias a republica propulfandas, regnique tui dignitatem

tuendam et vindicandam, ad arma julta deveniendum

fuerit

His tot tantilque commodis ingens cumulus acccflit,

quod conjux tibi divinitus obtigerit illultrillima, egregiis

admodum

I

Digitized by.Google

admodum tum animi tum corporis dotibus ornata;quae

forma, inceflii, fermone, reginae perfonam maximo cum

decore fuftinet:

quae tanta morum comitate adeuntes

excipit, ut omnes in amorem fui atque admirationem

rapiat:quae ea denique eft prudentia, ut, te in exteris

agente, partes fibi demandatas tam praeclare impleat^ ut

vix te abefle lentiamus. Nihil certe Britannis tuis gra-

tius ct acceptius ede potuit, quam quod iis temporibus

fummam rerum adminiftrationem ei traderes, quae tam

pulchre te repraefentat;quo fimul, quam paterno (is in

fubditos animo, quamque impenfe ipfam aeftimes, grati

perfentifeimus.

Inter privatas quidem ejus virtutes primo in loco

memoranda eft, qua gratiflimis officiis amantiftimam fe

uxorem praeftat;

cujus mutuo te fenfu tangi, qui proxi-

me ad te accedunt, laeti femper obfervant. Cura autem

ftudiumque pieiltilfimae juxta ac prudentiflimae matris

in illa tam confpicua elucent, ut omnibus non modo fu-

premi ordinis, fed cujufvis etiam conditionis feminis,

optimum exemplum, quod imitentur, praebeat. Porro

iis animi facultatibus imbuta eft, ea rerum cognitione,

cum cx omnis generis libris parta, tum hominum inge-

nio et eruditione praeftantium colloquiis adaudla;

poli-

tiflimis denique aularum moribus ita eft exculta ; ut ad

liberorum educationem re<fte inftituendam nulla unquam

Princeps vel natura melius compirata, vel cultura in-

ftructior fuifle videatur. Et quod majorem longe ad te-

neros jam animos rite formandos vim habet, ipfa illis

exemplo praeit, et ad omnia quae laude digna funt, ad om-

nes mores artefque, qui regios natales decent, perdifccn-

dos, eandem femper ipfa vitae rationem egregie fervans,

mirabiliter accendit atque inflammat 'j et quo nihil bonis

4- j. omnibus

( vi )

omnibus optabilius elle poterat, ad fuam ipfius effigiem

fenfim, dum adolelcunt, fingit, et fingendo perficit. Cumhis igitur eximiis et utiliffimis virtutibus Carolina,reginarum optima, cumulatiflime ornetur, inter publica

commoda merito fecundum fibi locum vindicat.

Qu o autem felicitas haec, qua te rege fruimur, firma

ct numeris omnibus perfecta reddatur, ecce numerofa et

pulcherrima foboles in confpeclum prodit. Hinc enim

fore ut ingentia imperii tui beneficia in ultimam pofteri-

tatem propagentur, atque integra ferventur, ccrtiflima

nobis fpes eft. Cujus rei omen fau (filiimum jam nunc

ex eo capimus, quod illultriffimi Principis Araufioncnfis

precibus generofe pariter ac prudenter annuens, filiam

natu maximam, regiam virginem regiifque thalamis ad-

prime dignam, uxorem illi deftinaris. Cum et ipfe ex

Aloilia magni illius Guliclmi primi Araufionenfis filia

ortum ducas, et Domus tua lege a Gulidmo tertio, mag-

no illo reipublicae noftrae jam periturae fofpitatore, cumomnium regni Ordinum confenfu lata, ad imperium Bri-

tannicum eve£ta fit ; nullum hoc illuftrius magni grati-

que animi indicium dare poteras, quam quod principem

ex hac nobilifiima heroum gente tibi in generum accipere

non dedigneris. Hae felices nuptiae te ad omnes illas

rationes, quibus ct religio reformata ct Europae libertas

optime conferventur, animum attentifiime advertere plane

monffrant. Memorabile illudThuani de illuftriflima hac

Araufionenfi familia judicium, quod ante annos centum

et viginti tulit, vaticinium merito cenferi poflit ; cumintra unius faeculi fpatium in eadem gloriola religionis

et libertatis eaufa, eqntra praepotentem dominationem

primo Domus Auftriacae, dein Borboniae, tuenda, id-

que iis temporibus, '011111 opibus copiifque maxime flore-

rent.

(v»

)

rcnt, bis fplendide fuerit adimpletum. Verba ejus ita fe

habent :‘ Anno mdcvi Dillinburgi deceflit VIII Eid. Oct.

* Joanncs Naflbvius, Gulielmi Araufionenfis frater, ad-

‘ modum numerofa fobole tantae familiae firmandae re-

* lidfa;quam Deas fummae hodie in orbe Chriftiano

‘ potentiae, ne magnitudine fua plus jufto infblefceret,

* videtur oppofuifle 1’. Quod breve quidem, fed nobile

praeconium, omnes dicendi laudes longiflimc cxuperat.

Consiliorum tuorum idem ufque tenor, rationef-

que in republica adininiftranda, quas fiimma animi cum

firmitate et conliantia hadfenus fecutus es, clariflime

offendunt te femper ob oculos habere magnam 'iftam re-

rum Britannicarum inftaurationem Gulielmi tertii ducfu

et aufpiciis feliciter perfedlam, legemque regiam, qua tibi

jus imperii acquifitum, et religioni reformatae in his ter-

ris conlervandae fandfiflime provifum eft. Nec fieri po-

tefl, quin omnes, qui ditioni tuae fubditi funt, ardfiflimo

amoris fideique nexu tibi devindfos (emper habiturus fis,

fi quam tu imperando, eandem illi parendo regulam fibi

ponent. Ea rerum converfio, quidquid Britannicae con-

ftitutionis nomen meretur, nobis in integrum reffituit :

illamque omnibus, quibus poteris, modis tueri ac con-

fervarc, tui muneris efle nemo te melius novit, qui non

tam verbis quam rebus ipfis imperium, quod optimo jure

tenes, hac lege tibi concreditum palam profiteris. Qua-

propter omnes, qui religionem reformatam vere am-

pledfuntur, perfpedfumque habent quibus rationibus jura

fua primum vindicata, deinceps confirmata fint, fe una ca-

demque tccum caufii conjundfqj! cenfeant necefie eft. Si

communes igitur utrifquc inimici eo dementiae et defpe-

rationis unquam procelferint, ut tibi imperium, illis jura

lesibusn• Tom. vi. pg, 374. hujui cdic.

( viii )

legibus (ancita, vel aperta vi, vel fecretis molitionibus eri-

pere conentur, male iis ceflurum, propitio numine, con-

fidimus }bonofque omnes, quibus purior religio, quibus

legitima libertas, quibus (alus reipublicae, quibus juftum

denique atque aequum imperium cordi e(l, femper fore

paratiflimos, fummo vitae ac fortunarum diferimine, ad

tutandum ac defendendum Regem, familia antiquillima,

dignitate Ele£forali apud Germanos ob virtutes fuas

aucla, et ad folium Britannicum frequentibus regni co-

mitiis faepius adlcita, prognatum, quique ipfe regiis doti-

bus egregie exornatus eft, et regni habenas ad legum prac-

feripta pie et prudenter moderatur. In horum numero

ccnferi honori fibi ducet.

vii. Kal. Jan.

A. D. MDCCXXXIII

Majeftati tuae

omni fide et obloquio

devin&iflimus,

S Buck/ey.

The Names of the Subscribers to this Editio

n

ofT IIDAN1JS,

In Great Britaim,

The King, luge Paper.

The Quren, Urge Paper.

Hi» Royal Highncfs the Prince of fVdlej, largePaper.

Hi» Roya! Highncfs the Dulce, large Paper.

AHis Grace the Duke of St. /libam.

Hi* Gr*ce d>e Duke of sincajltr.

Hi» Grace the Duke of Argyil arve! Greencieh,Urge Paper.

The Right Hon. the Earl of /fartor*.The Riglu Hon. die 1 .ord Abervavtnny.The Riglu Hon. the Lorrl AJbburnbam.The Rtv. Dr. 7 . Adamj, Maller of Sidon Col-

legc in Camhridge, Urge Paper.Jebn /tflabte, Efq-,

The Rcv. Mr. Gesrgt Aietnkn.

Anbexy AtUnt Efq; Marier in Chanccrv.

7fW Efq;7

The I Ion. Coi. 'John Armflmg, Survcyor-Generalof hi* Majcjty*» Ordnancc.

Rkbard Arandel, Efq;Sir John AJUejt.

Hi* Grace the Duke of Beanfwt, Urge Paper.Hi» Grace the Duke of Bedftrd.

His Grace d»e Duke of Beto*.Hi» Gnur the Duke of BndgeuraJer.The Right 1 lon. the Mirqirfs ofBrumant. Urge

Pajirr. 0

The Right Hon. the F.irl of Bmban.Tht Right Hon. tlv: liul ol A.nfeKM,,w

Paper.

His Excel lency Count Btibmer.The Right Hon. the I xwd Batbmfi.The Right Rev. rhe Lon! Bilhop of Banrer.The Right Rcv. dte Lord Biihop of BruULMr. Curndnn Buker, Urge Pajjcr.

The Rev. Mr. George Baler, A. M. Prebendary

of Exeter. 7

1 he Rcv. Dr.Sam.Baktr, RcGJentiary ttfS.Ptud**Jeb* Antbemy Betimur, Efq;Jihbard Bantter, Efq;

1 Ik Rev. Dr. Fr.vuu Barnard, Reflor of St. Bar-tboiomev behiml the Excimur, Ltmdan.

Wiiiiam Bajill, Efq; of Gray's Inn,

Mr. Tbo. Bayiey, Fellow of Exeter Coi h-ce.Qx/irJ,Sir Rsbert B.vdis.

Sir Edmond Bacato of Gdimghan.Themat SiLier Racett, Eli];

Sir Henry Bdiugfie.J.

tVdliam BenJ»n, Efq;Mtibael Biddal/E, of LimlAs-hn, Efq;

Dr. Birtb, M. D. Urge Paper.Martin BlaJen, Efq-,

The Rev. Dr. BlanJ, Dc-an of Durbam.Tbamas Batie, Efq;The Rev. Dr. Borlace, Vicar of Maddertte and

Penzance in Cornuati.

Sir Philip Bateler.

The Hon. Brigadicr General Du Bovrray.Mr. Boujfier.

The Rcv. Mr. ffiliiam Bovln, Edlow of fVut-ibefler Cbllegc.

Thomas Brutn, Efq;Sir Orlaado Bndgeman.Oriamlo Bndgeman, Efq; of Cambt, large Paper.

^ ^J5CV

;^r> 'J*bn BriJren, M. A. Divini ty Pro-

fdlor in Grcjbam Coi lege.

The Rcv. Dr. Halph BnJga,o( Saitbweald,ElJex.Dr. Broxbolmt, M. D.Tbcmas Sumi, of the Aftddle Temple, Efq;Mr. JtJefb Buttem, of Newcafllc, Buokfclicr.Rshert Baxtin, Efq-. Fellow Commcocrot CUrr-

oali in CambnJgt, large Paper.

C

His Grace the Lord Archbin>np of CanterburyI Iis Grace the Duke of Cbandet, Urge PaperHi* Excellcney the Earl of CbejlerjieU.The Right Hon. the Earl of Cbdmondtlej.

5»il!!°

n - l!

K,

,<ord Coibam.The R.ght Hon. the Lord Carteret, larcePauc'

?,- *W Hon dlc 1 CbarUi Cn£j,Jb^ *

I ite Riglu Hon. the Lonl CUntem.The Right Hon. the Lord Cornbvrv.FJie Right Hon. the Lonl Cornvaliis.The Right Hon. the Lord Craven.ThcRtght Rev d»e latc Lord Bilhop of Chi-

^(bejter, Urge Paper.

The Right Rcv. dsc LordBifhop of OAibfder1 he Hon. Mr. Baron Carttr.

In the Univcrfityof, hc fcllowing

Coljcgcs fubfcribcd tor tht3r rclbcctivc Libranc», vtz.

— Peinbroke,— 'Pcter-houfir,

— Qircn’»,— SiJiiey,

*

— Trinity,— Trinity-HalL

— Emanucl,— Caius,

— ChrUPs,— Corpus Chrifti,

— Jefus,— St. John,— King’s,

John Camf btil, Efq;

IVliter Carry, Efq-,

The Hon. Edward Caneret, Efq;The Hon. Rabert Caneret

, Elq;Mr. Peter Cavalier.

The Rcv. Mr. Samaei Cbondier.Stt Mj|dty-, Srrjcnc n I.JWJamt Chtikm, hfqj of SmJkj.

tr/tur

( *

)

iValter Chtteyndy £unGevrge CUrke, of Oxfordt Elq, laigf Paper,

fPitBsm CUx-ttc i», F.fqv

Toomv CUuobtHhs Efq;

The Rev. Dr. 'II'-'. C.xbnatr, MnlUt of Umver-

f.tj Collige, Oxford, large Paper.

Jibti Gxkr, Klq»

EiknirJ of AVwr^Mr, Efq* large

TheTcv. Mr. aliis, A. M. Vicar of

Brestgt in Cemwail.

The Hon. Georgt Cmftaa* Efq*

John Canduity Kiq»

The Rrv. Dr. Ccr.jheare, Fellow of £*r/rr Col-

lcge, Ox*9rrf.

ifcwnjr (Jtrb.tre, Efq;

Mr. IPilititm C«;i!<'y of firjlfw, BooMcllcr.

Sir Ornent CtSlre!l% large P> per.

Dr. fFilEatn Ctttnil, Dran of large l aper.

John Canrsud% Efq»

Amburi Crarberade, Efj\ large Paper.

Dr. CJevtr* M. D.

Sir 7-A * livJt Csir. », large Paper.

tViflhxm Ccvjf tr, Efq»

Sir Natb. Curzau.

HU Gracc the Duke of Dnxrfiirr, I«gr (VT '

His Gracc the Duke of Dtrjil, Lortl Ucutcmnc

of frthviJ, large Paper.

The Right Hoo. tbc Fari of Dmimnrc.

The Right Hon. the Fari of Difirt.

The Kijjcit Hon. the Lorrl Vifcount Dwtnhwp.

'

The Right Rtv. rlicLool Billiopof Sr.DavWi.

The II ight Rev. the late Lortl Bilhop of Darbam ,

The Right Rev. the Lord Bifliop of Duriam,

large Paper.

The Hon. Mr.JuiUccDenM.

The Hon. Soeieiy of Doftora of the Civtl Law

in DtBm Ccmmu, for their Ltbrary, large

Cimrk/brla/ilK. Elq-. Urge Paper.

m R?v Dr.7^S Dw», ArrMcacon ofRicbrpr.

r, «r. r. DitUii, Efqt onc of the Bcndrera of the

MitWt Temfie.

Gcvrre DodJingtWy 1-fq; •,

The Hon. Major General /Mi TUmcr, large

Paper.

Aulbonf DoMCwh* Elq;

E

GiJts Erit, Efq;

Sir Jtbn Evtlyn, Bart.

Sir John EvUi.

Sir Jofato Eves.

GjUs E>rr, Efq, Scrjearu at Law.

The Right I ion. the Lord Vifcount Falmeulb.

The Right Hon. the Earl of FmHater.

The Right Hon. the Lord Ftx-fFniler.

The Right Hon. the Lord Folty, large Paper.

The 1 loti. Mr. Juftioe FarUfnt.

Mr. EvtrarJ Fiexktner.

NuMat Fttutktrlr, of the Inner-TempU, Efq;

Ruberi Femaeky of LineoMs-ln», Efq;

Dr. Domenuo Ferrari, large Paper.

TJieHo.-i.7f i l Ayiesford.

The Hon. Wditam Fitub, Efq; large Paper.

The Rev. Dr. Charles FUetwacdy large Paper.

Ricbard Foley, of LutaWs-Imt, Efq» oix- uf the

Prothooouries of the Court of Q.mmvn- Pleat.

Martin FMet, Efq;

Dnruan Ferbes, Efq; Lord Advocate for ScatUmd.

Alexander Forrtfter, of tl»e Inner-Tetxfde, Efq;

IPilliam Fortejtttty Efq;

Sir Andrexo ibunt,tine, large Paper.

Mr. Abrabam Fvwler, Goldfnuth, large Paper.

Dr. Frcmn* Camden Profcflbr of Hiftary in Ox-

ford.

Tnc Rev. Mr. John Furfman, Subdcan and Canon

Rcfkkntiary of St. Peter in Exder.

His Gracc che Duke of Grafton.

The Right Hon. the Earl ol Grantbam.

The Right l lon. the Lord Vifooont Coge.

The Right Hon. the Lord Gvtuer.

The Right Hon. the Lonl Gnmjlone.

Roger Galcy Klq-,

James Ga/lattd, Efq; la*-gr Paper.

The Rev. Dr. Wtlhat* Getht.

The Rev. Dr. Gcccb, Maiter of Cains Collcge in

Cambridge.

Tlvmas Gerdon, Efq;

The Rev. Mr. BramptM GurdotJ, A.M. Aixh-

dcacon ot Sttdbury..

Capt. Gujdukeniy of the Hon. Br,g. General D*

Bourga/s Rcgimcut.

H

Thc Rigiu sss vz.tThe Right Rl v. the l on Rilhop ''' &)

| ( |ht Hon. tht Earl of HariMgb.The Right Rev. the

TKr Kiglit I Ion. tht Fari of llarffmJ.

The Right Hon. Sir RA« fm, Ijonl GlutiRn, Hon [h, vifcount Hat!a.

Jullicc of the Court ot Conmton IVas.The Riaht Flon. tlu: Uml Htrdmdt, 1-Ord

R.vsW Me"™!’*. i J<l! aJ/juttice of &(M.Sir Rulxtr

d

£l(p. The

l';Googlc

( 3 )

The Right Hon. the Lord Harrirgion, onc of

hi» Majcfty'* Principal Sccrctarki ui State,

large Paper.

H» Excellency B.iron llattsrf.

The Rev. Dr. John Itali.

The Rl-v. Dr. Jonasbi» tiail.

JVtlkdtH ILiaulten . of' Iinaln-i I»*, Efq,

Mr. Gavia Itamiltvn.

The Rev. Dr. Samuei Lsjk, Archdcacon of Can-

terbury.

Mr. Lijlfr.

The Hon. Anlbmy Lnotber, Efq;

Sir Tbmai Lovutbtr, large Paper.

Tt^mai Luiwytbe% Efq-, onc of his Majcfty’»

Council ac Law.

John Hanbury, Efq»

Sir tlemas Hanmer, Bart.

Ethvard HarriAn, Efq; brge Paper.

Riebard Hafftfy ol Efq; large Paper.

John Hedgt i, Efq, Trcafurvr io his Royal Higlt-

nefs the Princc of IVales.

Rcberl HMjh, Efq; Gcntlcrrun - Commonet of

C. C. C. Oxford large Paper.

Th= Rev. Dr. Samaei Hticombe, Prebembry of

Canlerhury.

Jaiob Ur.nblt.Hy Elq; of Corpus Cbrijli Collcgc tu

CambnJge.

Hurb Hcuard, Efqt

Dr. Hulfty M. D.

TIk Right Hon. tlac Earl of IIay, brge Paper.

The Right Hon. the Earl of InA<i<jnin.

The Right Hon. Sir Jsfepb Jekjly Maftcrol ihc

Rolls.

RotertJacombfy Efqt

SamttllbbetfsH, Efq;

Jcbn iMy of Unc&Ws-Inn, Efq;

Dr. Ssmuel Jebb, M. D. large Paper;

Charles Jtmens, Efq;

James Jye, Efq; brge Paper.

K

His Gracc the Duke of Keir/.

The Right Hon. t!x Lord KiKg.

Maj. Kene, Efq; his Mujcfty’s Mimfter Plent,

potentury in Spaiit.

Henn Kel/aly Efq;.

Attii KeUelbey, Efq . onc of the Bcncher* of the

MiiiUremple, F. R S. large Paper.

John Krigbty Efq; of Gvfitld-HaU in EJ/ex*

L

M

His Gracc tfic Duke of Manebefter, large Paper.

Hts Grace the Duke of Marlborovgb.

His Grate the- Duke of Ahnlnft.

The Right Hon. ihc Earl of Maulesfietdy large

Paper.

The Right Hon. the Earl of Marcbmani.

His Excellency the Counc de Martijo, Ambaf-

fadour frtxn Spasu.

The Right I Ion. iIk Lord Vi(counc Miekletbzcaiie.

Tlic Right Hon. the Lord Afaltw, large Paper.

The Right Hon. the Lord Majbam.

The Riglit Hon. the l^inl MslfiKgton.

The Right 1 lon. chc l.ord Mmtfm.M. Ic Marquis de Mentandre.

For the publick Library ac Mancbefier, fbunded

by Humf.breyCbetbamy Elq;

Mr. John Martium,flenry Majlerman, Efq;

Dr. Mead, M. D. large Paper.

Samuel Meaet, of Lincoi* Efq;

Charles Alei*te, Efq;

The 1 Ionourabie Socicty of the AttdJIt Tempie,

for their Library, large Paper.

Roberi MiJdlelon, ol Chirk Cadle , Efq;

Henry Montagtee, of Lineo!*'*- Inn, Elq;

His Excellency Coi. John Monlgotnety, Governour

of Neto i'ork.

Hamas Mcjlyn, Efq; large Paper.

N

His Grace the Duke of NemajUc, onc of his Ma-jrfty'* Principal SccreUrics of Scate, large

Paper.

TIk Right I Ion. the Earl of AkrtbampM.John NeaUy Efq;

Sir Aficbae! Nnciott, Knt. of the Balhy brge Paper.

The Rev. the Dean and Quptcr of ffcrmch.

The Right Hon. the Earl ttf Limerict.

The Right Hon. the Earl of LitebfieU.

The Right Hon the Earl of ImuJoxh.

The Right Hon. the Lord 'Vifcount Lmfdale.

The Right Rev. the Lord Bilhop of L/mdat, latge

Paper.

The Hon. Mr. Juftice Lxt.

Mr. James Leakc of Baib, Bookfdlcr.

Hereaie Leggt, Efq;

Jfaae Lrbeup, Efq; , , . r fThe Honourablc Soaety of Line** s-iw* *o*

their Library, large Paper.

John lingard, Efq;

O

The Right Hon. the Earl of Ortuey.

The Right Hon. the Earl »f Oxhrd, large Paper.

The Rinht Hon. the Loni V ilcount Ojjhljlim.

The Right Hon. the Lord Oafiw. .

The Right Hon. Aribur Onfir.v, Efq; Spcakcr ot

the Hon. 1 Ioufe of Commons.

Rtbert Ord, of Laneatu^-Inu, Elq; brge Paper.

TIk Rcv. Dr. OsbaldefloMy Dean ofMSir Gcorge Oxenden.

In

(

In the Univerfity of Oxford, the foHowing Col-

kges fubfcrihed, for thdr refpe&ive Libra-

ri», vsx.

— All-Souls, — Magdalcn,— Balliol, — Merton,

— Brazcn-Nofe, large Paper, — Ncw-College,

— Chrift-Church, — Orici,

— Corpus-Chriili, — Quem’*,— Exeter, — Trinirjr,

'— Jcfus, — Univerfity,

— St. John\ — Wadham.

The Right Hon.thc Earl of/VmfalrUarge Paper.

The Righc Hon the FaH of Phnumib.

The Right Hon. thc Earl of Pu«/>^;,Urgc Paper.

The Kight Hon. thc Lord Penival.

The Kight Rev. thc Lord Bifliop of PeUrksrwgb.

Sr Tbamxs Pengelly.

The Hon. Mr.Jullicc Probya.

John Page, Efq;

Dr. fPilaam Palgravr, M. D.Mr. fTilliam Pate, Woolkn-Drapcr.The Rev. Dr. Peake, Fellow of St. John'* Col-

Icge in Camhridge.

The Kight Hon. llnsn Pelbam

,

Elq; Pay-Ma-fter General of all His M.ijefty*s rorccs, large

Paper.

James Pelbam, Efq; Secretary to his Royal Iligh-

nef» thc Prince of lP',iIes.

ttcrrtu Pelbam, Efq-, Secretary of tlve Brilijb

EmLufly at the Court of Franct.

Dr. Pellet, M. D.Mintjab Perry

,

Efq*

John Plumtree, Efq;

Dr. Plttmpfrt, M. D.Alexander Pofe, Efq; large Paper.

Rtcbarii Pvwss, Efqi

Mr. N. Prevofl, BookfellcT, 4 Copi».Sieoivn Poyntz, Efq; Govcrnour 10 hU Royal

Highncfs the Duke.

EJmcnd Pndeanx, Efq;

Dariei Pullettey, Efq;

DudUy Ryder, Efq; His Mjtjcfty’* Sollicitor-

Gencral.

The Right Hon. the Earl of Scarlrettgb.

The Right Hon. the Earl of Searflale.

The Right Hon. the Earl of Selktrk.

The Right Hon. thc Earl of Sbafubury.The Righc Hon. the Earl of Strafford.

The Right Hon. the Earl of Sstffex.

The Right Hon. the Ixjrd Vifcounc Sbannrn.The Right Rev. thc Lord Btfhop of Salubury.

large Paper.

Jamet Samy.n,Efq; ofCaryftz Stasn in Somerfetjhire.

Samaei Sandys, Efq;Tite Rev. Dr. Jcbn Satage.

Dr. Exicn Sayer.

Sir Lt/ke Sebanb.

The Hon. John Scrofe, Efq;John Selunit, Efq;Sir 'James Sbepbard, ove of his Majefty*s Scrjcant*

at Law.Edward Simjfin, of LiKvJsfb-Iitn, Elq;Skh CoJlcge I .ibrary.

Mattbew Skxnner, Efq; Scrjcant at Law, Recor-der of the City of Oxford.

Sir flans Sicane, Bart.

H'libam Sbfer, Efq;Mr. John Smitb of Creat S. Ilelens.

Sir Edtoard Smjtb, Bart.

Stefben Soasne, of Utile Tburlozo in Sttffolk, Efq;Sir CtnradStrengel!, large Paper.

Charles Stanbcpe, Efq;Temple Stanyan, Efq;The Rev. Dr. StiliingfUet, Dean of IVvrcejltr.

Alexander Strabae, Elq;

Mr Ccctge Straba», Bookfcllcr, 2 Copics.

Jobn Strange, of the Middlt ‘Tmpie, Elq;The Rev. Mr. 'John Siurges, Prebcndary of fFsn-

ebefier.

The Right 1 lon. Sir Robert Suttta,

Tlie Rev. Mr. Jebn Suiinion, A. M. of Knutsford.

R

I Iis Grace tlve Duke of Rnxh/rgbe, large Paper.

Hiv Grace thc Duke of Ruiland, large Paper.

The Kight I Ion. the Earl of Rotbet.

The Right 1 Ion. thc Lord Romnej,

The Right Hon. the Lord Raymend.

The Right Rev. the I>orxl Bifhopof Rorbejler.

The Right Hon. the I.nrd Chiet Baron Reynolds.

The Hon Mr. Judice Reeve.

The Rev. Mr. Rdsertjbato, Rcrtor of Agmon-dijham in Ruekistgbamjbire.

Tbo. Robiefon, Efq; His Majdly’s Minulcr ac

the Court of Ftenna.

The Hon. Charles Rejs, Efq;

John Radd, Elq;

Juba Rudge, Elq;

The Right Hon. the Earl of Tbaeet.

The Right Hon. the I-ord Trevor.

The Right Hon. thc Lord Vifcount Tmnjbend,large 1’apcr.

The Right 1 Ion. the Lord Vifcount Tome^tcn.The Right Hon. thc Lord Talbet Lord High

Chancellor of Creat Bntaiu.

The Right Hon. James Baron Tyratch and Ksll-

matne, Privy Counfdlor in Ireland, Coloneiof thc Koval Rcaiinent of FutiJicrs, Aidc deCamp to His Majdly, and Envoy fcjttraordi-

nary at the Court of Poriugal.

The Right Hon. the Lord Tyrcmuul, largePaper.

The Rev. Dr. Tanner.Jojetb Tayhr, Efq;fVtikam Tayior, ot the Luter Temple, Elq;

The

Digitized qy Google

( s )

The Rrv. Dr. TtifHtibwuiU, Wirden of /Vad-

bam Coi lege, Ch/ord, large Paper.

Mr. de Tbms, Envoye Extraordinairc de Saxe-

Gotbe nupri-s dc S. M. Brilatueqne,

Tlie Hon. Mr. Boron Tbomfitn.

Cbrijierpber Tiijm, Efq;Gterge Ttijba , Efq;Mr. Jatw Tvnfva, BookJdler, 5 Copies.

Ricbard Tafbam, Efq;Tbomaj Tvmer, F.fqi

The Hon. Tbcauis Tevm/btnd, F.fq-, large Paper.

/VtJRam TntmMl, Efq; large Paper.

Sir Cbarlei Turner.

Sir Hamas Twsfdta, Bort. of Bradbauru in Ke/tl.

tVdiiam /Vrtgbs, Efq-,

Sir /ftiiusas /Vyndbetm.

Tbomat Wyitdbam, Efq;

YHh Grace ihc Lord Archbifljop of Fort.Sir /Villum linge,

7 lic Dean and Chapcer of Ttrk% for cheir Libro-ry, large Paper.

In Iriland.

A

V

The Right Hon. the Lord Vifcount /'ane,

The Hon. Henry Vane, Efq;

The Hon. Jobn Vtraty, F.lq; onc of hisMaje(ty’sCouncil at I.nw, onc of his Juli ices in Sauth-

/ftties, aia> A itornty -General lo hcrMajcfty,

W

The Right Hon. the Earl of fVtfttaorltutd.

The Right Hon. the Lord Vifcount tVtymoutbtlarge Paper.

The Right Hon. the Earl /Valdtgrave, his Ma-jefty’* Minifler at theCourt of Frooct.

The Right Hon. the Lord tVUmingioa, Prcfi-

dent ot the Council, large Paper.

The Right Rev. the Lord Brfhop of /Vtncbsfter.

The Right Hon. Sir Relert Ifaifoit, Chanccllor

of the Exchequer, large Paper.

The Right Hon. //wj/w /Vatpalc, Efq; Coficrer

of his Maidly*8 Houlhold.

Edward fVsupolt, Efq; a Copies.

The Dean and Chapcer of H 'tftminjhr, for the

Library of that Church.

The llon. Lieutenant-General Geargt /Vade.

/Vilbam /fard, LL. D. J inige of the Prrrog.itive

Court at Tark,

Dr. /Vadjwortby M. D.

Spicer /Veldan, of Liacula's-/an, Efq;Gtlitrl /Veji, Efq;

Jeltt fVe/t, Efq;

Edward IVtfton, Efq;

Joln lfides, Efq-, his MajcftyVs Attorney-Ge-neral.

n"Hlsam Pter /Vtiliams, Efq;

Sir WiUtam 7Vdiis,

John tfiljbn, of Ljnnln*s-lntt, Elq;

Tbemas /Vmaitsgttsn, Efqi

Jebn /Vrfeman of the Middle Temple, Efq;

Jsfiab IVot!L:lon, Fiq; large Paper.

Henry /Vcrjley, Efq;

Sir kchen Warfity,

The Hon. Edward fVortley Motslague, Efq;

Tornas /Viant, F.fq;

The Rev. Dr. SMattel /Vrigbt .

The Right Hon. JcJbua Lord Vifcount Alita.

His Grace Hstgb Lord Aruhbifhop of Armagb,large Paper.

The Rev. Mr. Alex, Alcack, Dran of Lifmort.

B

The Rev. Dr. Riebard BjIJxur, Provoft of theUniverfity in Dublits.

The Hon. graneis Bentard, F.fq; one of theJuiticci of the Common Pleas in Ireland

,

largePaper.

CIlis Grace Ttmtuby, late Lord Archbifhop of

Cajbeii.

His Grace Tbeapbiius Archbilhop of CaflxU.The Right Rcy. Jcbn L-orxl Bdhop ot’ Clagbar;nowLord BiJhop of Dromon.

The Right Rev. Henry late Loril Biihop of Cloyts.

The Right Hon. Dr. Marmaduke Cegbil, onc ofthe CornmilTioncrs of il»e Revcnuc in Ireland,Cfr. large Paper.

11k*R ight Hon. Ifilium Coneily

,

Elq; large Paper.Tbc Hon. The. Cwtc, Efq;

DThe Right Rev. Henry Lord Bdhop of Derry.The Right Hon. Hamas Dolita, Efq; LordChkf Baron of the Exchequer in Ireland.

The Rev. Dr. Patrici Delany, Chancdlor ofCbrifl-Cbareb, DuHsn.

The Univcrfity of Dubita, Urgr Paper.

Tbc Rev. Mr. Roben Daggut, Chantur ofSt. Pj-tritPs, Dubita. •

EThe Right Rev. Reberl Lord Biihop of Elpbia.

F

The Right Hon. Gevtge Lord Farta.

Jitate i Fortb, Eiq;

GThe 'Right Hon. Sir Ralpb Gon, Bart. large

Paper.

Lukt

t

I

(6 )

Luke Cardiner, Elbi Deputy Rectiver-Gcncral

in Ireland , large Paper.

The Rcv. Dr. CUuSus Gilberl, Vkx-Provoft of

the Unrverfity in Dvbiin,

Dr. James Grattan, M. D.

HThe Hon. IVilluM Harrifon

,

Efqi onc of the

Commiflionen of his Majcfty*s Rcvcnue in

Ireland.

The Rev. Mr. Mubael HartUb.

I

Rohen Jcetiy», Elq; his Majefty’* Attomey-Ge-

neral of JrtUuU.

KThe Right Hon. Robert Earl of KUdare.

The Right Rev. Jofiab Lord Bilhop o» KUmore

and Ardagb.

LThe Right Rcv. ITtllitm Lord Bilhop of Limerick.

The Hon. SiT John St. Lerer, onc of thcBarons

of the Excheouer in Ireland.%

WilBim Ungcn, Elq;

MThe Right Hon. Cbawrib Earl of Meatb.

The Right Hon. Charles Earl of Mentratb.

The Right Rev. Rslpb late Ixrd Bilhop of

Meatb.

The Lord Chkf Baron Marlay.

The Hon. Tbomas Medlycott, Efq;

PJehn Pntland, Efqi

The Right Rev. ftkUUu Lord Bilhop of Rapbo.

The Right Hon. James Reymlds, Efq; Lord

Chkf Juftice of the Common Pleas in Ireland.

Tlie Right Hon. John Rtgerjo», Efq* LordChicf

Juftice of the King’sBcnch in Ireland.

S

The Right Hon. Henry Lord Saatry.

The Right Hon. Tbomas I>ord Soutbwell.

Henry SmyleUn, Efa; hb Majcltys Prime Ser*

jeant at Law of Ireland.

The Rev. Mr. IVilliam Smyih, Dean of Ardfert.

The Rcv. Dr. Jonasbon Svnft, Dran of St. Pa-

trui?*, Dvbiin.

The Rcv. Dr. Edward Synge, Lord Bilhop of

Cloyn.

TThe Right Hon. Charles Lord Tullamoere, large

Paper.

The Right Hon. Sir Tbomas Tayler, Ban. large

Paper.

The Right Hon. Riebard Tigbe, Efqi

Dr. Tbomas Trotter, LL. D. Vkar-Gcneral of the

Dioeefc of Dubhn.

WThe Right Rcv. Tbomas Lord Bilhop of Waler-

ftrdxml IJJmore, Urge Paper.

The Right Hon. 7Twm.ii WynJbam, Efq-* Lord

High Chanrellor of Ireland, 6ct.

The Rcv. Mr. James H\ird, Dean of Cuyn.

The Hon MietaellVard, Elq; onc of ihr Jofticcs

of the Kinflfs Bcnch in Ireland.

The Right Hon. Lkutcnant - General Osren

Wynne.

Les Nomi des Soufcripteurs, dans Ut Pais etrangers, pour cet Ouvrage.

pour la Bibliothequc du Roy a Paris, t Exempl.

En F n a M c e. grand Papier.

Le Roy, grand Papier.

AM. le Marquis d'Aubaye.

M.TAbbed^rrjfire, Artheveoue de Vkttne.

Monfcigneur d'AgueJJeati, Chincelier de Prance

,

erano Papier.

M Amelct it Cbaiilatt, Intendant des Emanca.

M Amaud, Pricur de Camenae en Medae pres

BorJeasix.

C

M. Carpentier, Auditcur des Comptes.

M. Pierre dt Ciairambault, Genealogiftc des Or-

dres dc la Majeftc.

M. Confiantme

,

Scig. de U Loric en Anjou, grand

Papier.

John Catto», Efq; of Axgm, large Paper.

M. 1« Prince Croye.

D

M. rnum » » r—MSSCySrtaS*ita* M *rind ***

i

'Digitized by C^oogle

1 Vi n is e.F

M. 1'Abbe Frantierts, Doftmr de Sorbeant.

GM. Gandtusn, Librairc de Piris, grand Papier.— ditio Papier ordinairc.

M. Gafotte de U Landc, grand Pipier.

M. Dm Galz, Prev&t des Merdunds i Lyon.

M. Goetia Paine Librairc dc Paris, grand Papier,

2 Exemplaires.

ditto Papier ordinaire.

HM. le Marquis de St- Iftlairt.

M. Hem», Maiire d*H6tel de S. M.M. Hozitr.

LM. Lancelat, aiden Sccretaire du Roy.

M. Leonardt Confeilkr au Qucelct dc Paris.

MM. le Prelidcnt Mafcrany dc Paris.

NM. k Comte de NonviUe.

OM. PAbb£ d*Olivet.

PM. Pecquer.

Lc Rcv. Pcrc Prtvit, Bibliochccaire de St. Ge-oevievt.

Monfeigncur de Ponicarrf, premier Prcfidcnt du •

Pariement dc Rouen.

R

M. I/Achcvcque de Rouen, grand Papier.

M. Roailli, Incendant du Cbmmcrcc.

S

M- PAbbc Saimon, Bibliothccairc de Sorbe»*?.

M. !’Abbc Salyer, grand Papier.

TM. PAbbc Tatvoier, a Ia Bibliochcque du Roy

a Paris.

M- du Tbeil.

M. PAbbc de 72«*, grand Papier.

M. dc la Tmrtlle a Lyon.

B

The Righc Hon. Gxfiavus Vifcount Boynt, large

Paper.

Noti Broun, Efq-, large Paper.

Sir^afr» Buchuvrib, Bart. large Paper.

CEdtoard Coit, Efq; large Paper.

LSig. Mano Lartie, grand Papier.

MSir fVJUam Matrice

,

Bart. large Paper.Petnti Antonius MubclloUi Tnaentiuus

,

Mod. Pro.

grand Papier.

PD. Hermolaus Pifani, Patritius Venetus, Senatorii

ordinis.

RD. Joannes Baptijla Rnanati, Nob. Venet.

S

Mr. Jcftfb Smiib, brge Paper.

Mr. Ouen Stuney, brge Paper.

VD. Tryphon Vracisen, J. U. D. Sercnif. Reip. Ve-

nct. a Confultii.

ZCanius Zenbio, S. R. I. comes, Patritius Venetus

Senatorii ordinis, grand Papier.

En Dannemarc, Allemagne, &Hollande.

Le Roy dc Dannemarc, grand Papier.

AS. E- M. d'Alvenjleben, Confeilkr prive d'Ecat

du Roy 1 llanovre,

BM. Henry Emtfl de Bertry; Reddent JAmfterdam

dc S. A. R. de Pologne & Lithiunie & Elcdleurde Saxe, grand Papier.

M. le Baron van Bremer, grand Papier.

M.

(8

M. 1« Baron de Balow, Confcillcr prive de fa

Maiefte lc Roy de PruJJe, Chevalicr de i’Onlre

de St. Jeon dejeraiaiem.

M. Bureki\ird, Confcillcr de la Cour de Btcn/vu

mftriutul.Pour ia Btbliothequc dc 1’Empereur.

C

Le Comte dc Certtlloa Chambclan de Si- Maj.Imperiale & Catholique,

M. de Cbav!£nu grand Papier.

M. le Barm de Cr.mm Envoye extraordinaire duDuc dc Blankenbourg i la Cour dc RulTie.

DS. E. M. le Comte dc Debet, MLniltre d'Etat

prive dc Brwtfae IPdfertbaUrl.

M. lc Baron de Debu, Confcillcr prive d’Etat dc

Brwftvic Woiftnbattd.

Juflui C.bnjiofi). Ditbmor, Profcfibr Jur. Nai. et

Geut. et Hiltor. in Acad. Regia Viadrina.

GM. le Chcvaller Care!!:, Prcmier Mcdccin de

S, M. Irnp ri dc Ctfh. tc Prctcdt de la Bib-

iMXheque de Ii dite Maj.McfT. Gomperiz. & /ialliuger.

Jo. Grammtus, Ling. Gncc. Profcflbr in Acad.Haanienji, bcc. chart. mag.

M. C,ruber, Confcillcr dc la Cour & Blbliothc-

cairc du Roy i Hanovre, pour la Bibliotheque

de S, M. grand Papier.

HS. E. le General Comte de Humd/on.

I

S. E. M. le Baron d' In & Cuypbaafev, Prcfidcnt

des Confcils dc S. M. k Roy de PruJJt, Che-valicT Commandcur de 1’Ordre de St. jean de

Jerufalm.

LLc Princc Jtffepb fFenteflaai de Lubtmjiei».

S. E. Monf. dc Lotcemm Confcillcr prive du Roydc Dartnemare.

S. A. Scrcniffime et Reverendiflime MonfcigncurPEvrqus de Lubeek, Duc dc SUficiek-floJjlein,8cc. grand Papier.

M7- C. Meifrur, Libraire a WolfenbuUd, 2 F.xempl.Pierre Mftrtur, Librairc kAmjlerdtm, 2 Excmpl.S. E. M. dc Mundaufes.

)

P

S. A. R. grand Papier.

S. E. lc Comte de Plelo, Ambafladcur de fa Maj.tres Chnticn ii h Cour dc Daunemare, grandPapier.

S. E. k Sicur ile Plefit,

Miniftrc du Confcil prive

6t Surintendant des Financcs de S. M. Danobe.

M. lc Doftcur Parnunger, Mcdccin de la Courde S. M. PImpentrioe Amelle.

RM. Augkjl Lrjin fwi Rbtlz.

S

S. A. S. le Prince Lugere de Sawye, grand Papier.

S. E. M. le Comte ile Sinzendorf, Chancelicr dela Cour» & Miniftrc de Cotderencc dc S. Maj.Imperiale & Gith, grand Papier.

M.Jean Cbrijlopb. Barcni dc Sebieinitz, Minillred’Etat prive, St Prcfidcnt du Confcil dc Gocrredc S. A. S. le Duc de BrenfvU HWfenbutttl, dc-

meurant a Bmtfwe.Jcbonn Friederub Baron de Siaia.

M. lc Baron Starck, Marefchal ile la Cour deS. A. S. le Doc de Slefwiek Holfiein.

M. de SauveSerre, clurge ifcs Afiaircs dc Pronet kla Cour dc Prufft.

M. J», Julius SurUnd, Sindic u Hambettrg.

M. Cari. Itilbelm tw« Silratorlzwold a Dan/zig.

TM. Ttiley, Refident de S. M. Britanniquc ii la

Cour de Dotatanarc.

M. F. Tnutbfti, Hcmlitaire Comte de H'n!d-bsurg, & Licuteiunc-CoJI. au Service dc fa Maj.Pmfficnuc,

WM. le Comte de fFindjfclgraiz, grand Papier.

M. de IVedderkcp, Minime d*Eut dc S. A. S. le

Duc ile IPilfenbulle!,

M. dc Wedderkof, Chcvalier de St. Alexoadre,Confcillcr Provincia! , ei Grand Maicre Here-ditnirr des Poftes dc S. A. S. lc Duc dc SlefaukHol/ieiu.

Sir Cyrill Wub, Bart. his Majcfly'* Envoy acHamboutg.

M. Wille, Symmifta Kietioiianus Hambmp.Mcir. H eljlem fle Smiib, Libraires tPAmfierdom,

pluficurs Eacemplaires.

ZM. Jean Baptijie Afare, Baron de Zuona, Scigncur

de Benefccau St d'Orded, Confcillcr de la Chain*bre des Financcs dc S. M. Imp. 6c Gith.

Digitizedjby Google

I

ERUDITISSIMO VIRO

RICHARDO MEADO,

MEDICO REGIOONFECTA tandem, et in lucem jam exitura, nova

J*c. Ah£. Thunni Htjloriarnm fnt temperii editione,

rdlar dunraxar ut rationem illius quibufquc adminiculis

in ea emendanda, LlluAranda, atque ablolvcnda, uti li-

cuit, breviter exponam. De his enim cl. Bucklcius adeo

fufe et exquiJite differuit, in tribus tibi inferipeis cpiftolis

jam editis, et huic editioni praefigendis, ut pauci (fima

fanc mihi adjicienda fuperfint. Ea autem, qualiacunque

fine, tu, quafi jure tuo, a me depofeas, cujus hortatu,

impullu, et aufpiciis, haec primo fufccpta, et demnm adornata luit editio.

Anno Chrifti mdccxxii, cum in Galliam me contuliffcm, per aliquot annos

apud gentem humanitate in exteros, benevolentia in eruditos, et facili in omnes

comitate, prae aliis infignem commoraturus ut inertiae pellem, quam odio

femper habui, fugerem, tcmpufquc (ludiis mihi ipfi non inutilibift, nec lircrato

orbi forfan ingratis, impenderem, exquirere vifum cfl, quacnam rei litcrariac

ferax i(la regio fuppeditarc pollet adjumenta, quibus egregia Thuani hilloria,

quam in honore et deliciis femper habui, ab infinitis paene mendis Gcncvcnfcs

aliaCquc editiones vitiantibus vindicata, iifquc redituris et in loca fua tandem

poftlimmio receptis, quae ad invidiam magnatum evitandam olim rei cela edent,

audior et explicatior jam prodiret ; opulquc omnibus utile majori edet omnibus

emolumento.Tom. L * Spb

/

i

/

i

\

Digitized by Google

THO. CARTE AD VIRUM CLARISS.Spe citius deprehendi multa, quae coeptis meis faventia hifcc ufibus commode

intervirent. Confilium milii initio erat novam editionem Latinam adornare

:

cum Anglia vero idoneum ledorum numerum haud fuppedirarer, nec in Gallia

ad eam imprimendam privilegium obtinendi fpes effulgeret ulla, tanti operis

fumptibus fuflinendis impar a propofito deflectere coactus fui ; er quo plurcs inter

populares meos operis fautores haberem, illud e Latino fermone in Anglicum

vertere conditui. Dum in eo dudio animum occupatum haberem, Lutetiam ve-

nit Edvardus Southwcllus, apud Hibernos a fecrctis regiis, vir lingulari candore,

humanitate, benevolentia, bonarum litcrarum amore, ingeniique renudate prae-

dans. Is mihi forte obvius de hac re fermonem indituit, randemque petiit, ur,

quae collcdanea Thuani immortali operi live emendando, live fupplcndo, live

denique explicando, infervitura jam feceram, aut in poderam facturum me fpera-

bam, Icripto exponerem, quo certius et fidelius rem omnem referret libi coniun-

iti flimo Georgio Clarkc, celeberrimae acadcmiae Oxonicnlis in comitiis Britan-

nicis delegato digniflimo, vito rerum ufu, prudentia, loJcrtiaque ingenii non

mediocribus literis exculti inter nodrates claro, cundifquc ob publica caquc am-

plillima munera fumma cum peritiae, diligentiae, nec non rarae in hoc aevo in-

tegritatis laude geda, venerabili. Id, ut tanti viri, cui et ipfe plurimum debui,

votis obfcqucrcr, laetus feci in epidola quadam Rotomagi, quo uno vel altero

dic pod colloquium fuper ea re habitum me contuleram, pridie nonas Novem-

bres a. e. mdccxxiii data, et Southwcllo mox in Angliam reveriuro, Lutetiae tamen

adhuc haerenti, inlcripta;qua etiam difficultates, quae me a tam exoptato confilio

hactenus deterruerant, plane expofui. Hac cum Georgio et tccum, vir crudi-

tiffimc, communicata, vos ex propcnfo veitro in literas litcratofquc amore ac

dudio confilium approbantes, quae coepto adveriari ridebantur, feliciter fu-

peradis > et Samuclem Buckicium, virum honedum, diligentem, in litetis humani-

oribus bene verfatutn, tanriquc operis fumptibus parem, ad rem pcriculofac ple-

nam alcae lentandam, et hujus editionis onus in fc fufeipiendum cxcitadis. Facta

inter cum et mcipfum, vobis intervenientibus arbitris, conventione, invedigati-

onibus ncccflariis fummam adhibere diligentiam datui, omncfquc animi nervos

intendere, ut editio fufccpta optimum Thuani foetum, quantum fiet» pollet, per-

fectum, omnibufquc numeris abfolutum exhiberet. Feliciter autem mihi evenit,

quod in his invedigationibus tuis adjutus fuerim confiliis ; feliciter etiam, quod

Galliam laborum meorum theatrum habuerim, ubi ‘Philippi nomine noms, per

fex continuos ^nnos miram tara nobilium quam litcraromm, qui in illo regno

frequentiflimi florent, in omnibus, quae eruditionem et fcicnriam promoveant,

impertiendis facilitatem, ac in peregrinum hominem benevolentiam, millies fum

expertus. Tot igitur rantaque officia gratiffimo animo femper recolam, omnem-

que occalioncm pro facultatis tenuitate rependendi inter fummas vitae felicitates

collocabo.

Medicam autem priorum editionum erroribus corrigendis, omiflifquc et

cadratis fupplendis, manum admovere volenti, autographa a 1iaque manuferipta

operis cxcmpUrwconfulcrc ncccflc duxi. Quorum tamen non uifi duo, alrcrum

in ampliflima Chridianifiimi regis, alterum in reverendorum patrum Oratorii

apud S. Maglorii feminarium bibliotheca Parifiis adfervata invenire licuit. Aequum

ccnc erat alia «pedare, aut apud Jac. Aug. Thuanum audoris noftri nepotem, do-

ctrina, probitate, ingenio, morum fuavitate, et veri redique Audio, tanti nominis non

indignum haeredem i aut in Marchionis Scigndaii, magni illius Colbcnieot ani-

pi illimis muneribus in aula Gallica tara fide, integritate, et foiertia olim fundi

Digitized

RICH. MEADUM M. R. EPISTOLA.(qui Thuani manu fcriptos codices pretio plus latis vili comparaverat) nepotis bi-

bliotheca inftrudiflima > indagine vero fada, fruftra fui. Rclaru quidem accepi

aliud in ferenifliini regis Sardiniae, vd cujufdam juxta Auguftam Taurinorum

monafterii bibliotheca, etiamnum extare ; fcd re per quoidam literatos, qui illic

verfati erant, penitus explorata, rumorem iftum antea incertum, eandem plane

fidium cognovi- Neque ex diligenti apud Franeofurtum ad Moenum, Genevam,

et in aliis locis fada inqulfitionc, ulla alia Thuani operis manuferipta alicubi ter-

rarum iuperefle compcri.

E x Panfieniibus manufciiptis illud, quod regium vocamus, a Petro Puteano in

regia bibliotheca repofitum cuftoditur, ex pluribus, liccr imperfedum, Ln folio

conflans voluminibus. Quorum priora duo, ipiius Thuani manu exarata, rerum

gcftarum narrationem ab hiftoriarum initio ad belli Ditmarfig exitum continua

ferie dedudam exhibent, fecundo in haec verba, auctoritate Caefarea firmavit,

delinente i quae ledor in hujus editionis como i, ad finem quarti capitis lib.

xxit p. 744, facile inveniet. Eandem librorum divifionem, quam Patiflor.iana

editio anno mdciv typis cxcufa, hic codex adhibet j cique, haud paucis exceptis,

quae audor illa tcmpdlatc premere confultius duxit, adio conflantcr confcn*

tit, ut editio illa hinc fada videatur. Ad initium primi voluminis haec verba in

vacua pagina leguntur, Donum, v. ampl. Jac. Aug. Thuani dte ultima an.

Mocxii *P. 'Dupuy j et in ultima cjufdcm voluminis pagina, eunty^cr ili. v.Jac.

Aug. Thuani

:

quo autem tempore exarata fuerint ncutiquam apparet. At in

prima fecundi voluminis pagina verbis Gallicis notatum eft,/c« monfi le prefident

de Thou Petro Puteano eodem die cjufdcm anni mdcxu illud donafic, quod,

nomine fuo adfcripto, Puteanus ipfc tcftatus eft. Cum pofterior itaque haoc nota

poli mortem Thuani manifefto exarata fuerit, eo demum tempore, quo duo illa

volumina una cum reliquis, quae mox dclcribcnda venient, in bibliothecam re-

giam deponebantur, fuiflc appolitam vcrifimilc videtur. Haec duo volumina nihil

amplius ex primis^odoginra hiftoriarum libris ab ipfo Thuano, dum viverer, publi-

catis, quam duos et viginti jam memoratos, in fc compleduntur. A vigelimo

igitur fecundo libro ufquc ad finem odogefimi in hoc codice apparet hiatus.

Proximum, hoc clt tertium, volumen a libro odogdimo primo, vel hiltoriac con-

tinuatione poli Thuani demum exedTum in lucem cmilTa, initium habet, quemduo alia, quartum fcilicct quinuimque, redo ordine infequuntur, et hiiloriac fi-

lum ufquc ad libri ccnrcfimi vigefimi fexti finem haud intcrmifla fctic pertexunt.

Haec tria volumina non Thuani, fcd Sammarthanorum fratrum manu exarata funr,

quorum opera in autographo fuo pulcherrime juxta et accurat i Ilime deferibendo ulus

eft 5 quod certe aliis, minus audori ncccllttudinc conjundis, minufvc ipfius icri-

bendi figurae litcrafquc formandi modo alluetis, perquam difficile fuifler. Sextum

volumen, quod ad librum ccntclimum trigclimum odavum progreditur, totumque

opus claudit, Tiuiani ipfius manum iterum exhibet. Utinam autem ltoc volumen

charadctibus tam pcrfpicuis, ac reliqua, cffulfiflct : licet enim primum et fecun-

dum hujus codicis volumina lupradida fatis Icdu flnt facilia i fchcdac tamen, quae

hos duodenos pofteriores hiftoriarum libros, a cxxvu fcilicct ad cxxxvtu, de-

fcriptos habent, tam minuta er parum diftinda manu exaratae fune (quod et in

Thuani cpiftolarum, quas conlcrvavit, exemplaribus animadverti) 'ut ablqucliimma

oculorum intentione, ac in locis paene infinitis line confpiciilocum ope, eas le-

gere plane fit impoftibiic : unde fadum eft, ut harum collatio vix celerius quam

cryptographiac folutio procederet. Hae fchcdac non compadae funt, fcd dif-

jundac remanent, rcruovquc gcftarum narrationem adeo turbato ordine prima

facie

iV THO. CARTE AD VIRUM CLARISS.facie exhibuere, uc codicem mancum non immerito fufpicarcr i poft repetitas vero

lc&ioncs integrum compcri. Rerum autem ab anno Moct ad annum mdcvii

feriem complectuntur, iignilque quamplurimis loca, quibus ea, quae audori pla-

cuit hiitoriac corpori jam compofito denuo atl i icere, inferi oportuit, dclignanti-

bus fcarcnt. Summamque cerre adhibuit curam amanucnfis, quicunque fuerit,

qui ea cxfcripfit ut prelo fubjiccrentur, cum haec omnia additamenta in editio-

nibus Genevenfibus luo quaeque loco, ditfifquc lignis congruenti, inferta legan-

tur, uno tantum excepto, quo de feriptis in controvcrfu inter Taulum v ponti-

ficem maximum et rempubiicam Venetam utrinque publicaris au&orfufius diflerir,

qqod in iflis editionibus omiflum huic reflituitur. Non levis autem momentiacftimandum efl hoc autographi volumen, caecis licet charaAcribus, et ordine

prima facie confujo exaratum , cum unicus hic reflet manuferiprus codex, qui

duodecim poflrcmos Thuani hifloriarum libros repraefentat. Porro in fexto hoc,

de quo agimus, volumine fchcdac commentariorum de vita Thuani injectae oc-

currunt, ab ipfo quoque Tliuano confcriptac. His fex voluminibus duo alia funt

adjunda;quorum alterum 'I huani vitam, fratrum Sammartlianorum manu exara-

tam, alterum hiflorianim epitomas ad libri ccntcfimi vige fimi fexti ufquc linem

continet. Utrum autem hic codex, cum in regia bibliotheca primum collocaba-

tur, libros iflos intermedios a vigefimo tertio ad o&ogcfimum, qui, ut fupra mo-nui, jam.dclunt, habuiilct, necne, rem diligenti invefligarione digniflinum ex-

iftimans, nihil laboris peperci, quo veritatem invenirem. Amicos igitur et nc-

ccflarios ubique gentium, num quid ipfi de ea re aut legiflcnt, aut ab aliis, qui-

bufeum verfabantur, unquam acccpificnt, primum percontatus fum. Cum nihil

autem omnino ea ratione proficere potuiflem, num in privatorum feriniis, an in

monafteriorum bibliothecis alicubi adhuc laterent, quantum licuit, perquirere in-

cepi , fcd ne minima quidem eorum vcftigia ufpiam conlcqui potui. Er profecto

mani refla fum indicia, quibus hunc manulcriptum codicem haud maiori integri-

tate, quam hodie comparet, in regiam bibliothecam olim pofiruni fuifle, ut cre-

dar, facile quis adduci poflir. Octo enim volumina eodem ordine, quo fupra

dcfcripfimus manu plane diverfa in dorfo bis numerata funt. Priores numeri a

$27 ad jj4> pofteriores vero a 95 9 * ad 960 s, continuata ferie procedunt. Haec

duplex numerandi ratio duobus catalogis magno temporis intervallo confectis, in

quibus codices manuferipti ad certas claflcs vel capita pro argumentorum diverfirate

redigebantur, accommodata fuit. Catalogus quidem ifte, quo minor numerus

horum o£to voluminum fuit cxprcfliis, hodie non extar j iis tamen temporibus fine

dubio conficiebatur, quibus manuferiptorum numerus in regia bibliotheca haud ita

magnus fuit, quod Puteani aetati rctlc convenit. Tantae autem cis acccflioncs fc-

quentibus temporibus funt faftac, ut anno mdclxxxii, quo anno novus catalogus,

ut dorfum oflendit, contexebatur, his ocio voluminibus in propria fua clafic Ite-

rum difpofitis, numen majores, hoc efl a 9 > 9 * ad 960*, in dorfo eorum adji-

cerentur, quibus etiam in eo catalogo, qui manuferiptorum codicum in regia

bibliotheca efl noviflimus, jam notata confpiciuntur.

Alterum, quod inveni, manuferiptum exemplar in bibliotheca -Magloricnfi

ad fervatur, Sammirthanorum fratrum manu exaratum. Horam alter filium ha-

buit Abclcin Ludovicum, S. Oratorii per Galliam congregationis praepofitum ge-

neralem ; quo a. e. Mocxcvii mortuo, lue inter alios nianufcriptos codices in

fuae religionis patrum feminarium Magioricnfc habitantium manus, five legataria

donatione, five ufucapionc tranfiit. Undecim complcdicur volumina in folio,

quae omnia focietatis illius ob pietatem minime fucatam cum rara eruditione

conjunctam

Digitized by Google

rich. meadum m. r. epistola.conjunftam vctc venerabilis, humanitate, et R. P. le Brun, viri linccro, candido,

et aperto ingenio, qui egregia in rebus facris ac recondita dociritia, et aequabili

irrcprchcnfibilis vitae tenore, omnium amorem et admirationem, dum in vivis

degeret, promeruit, amicitia mihi liberali manu liippcdirata funt, ut domi ea inter

et imprdlos codices difcrcpantias commodius notarem. Codex hic in libris hi-

floriac diftribucndis eundem, quem Patifloniana editio, tenet ordinem, et ab eo,

qui in Gcncvcnlibus ufurpatur, plane divcrfum,ad librum ufque o&ogcfimum pri-

mum ; ubi Gcncvcnfcm divifionem adhibere mcipir, perque omnia inde fccuta

retinet, in codicis fcilicct corpore, nam in margine librorum divifio a lib. lviii

ad imprefforum normam exigitur. Hunc ex autographo Thuani, opere nondumomnibus Tuis numeris expleto, nec in cum, quo denno prodiit, ordinem rcda&o,

defumptum facile ccnfco. In prinvo enim volumine quamplurima de rebus Ma-

rochcnltbu* et Africanis, quae in hujus editionis tom. i lib. vu occurrunt, deque

Turcicis, Anglicis, Germanicis, et Italicis, in aliis cjufdcm tomi libris quaedam

penitus omifla funt > alia minus fufe, nec jufto ordine narrata ; alia denique in

foliis a reliquo volumine lcparatis, et nonnunquam in alia volumina perperam

rcjc&is, exferipta ; elogia item virorum illuftriuni et eruditorum non fuo quaeque

loco, l*cd ad calcem voluminis fypofita. Hi tamen defectus non adeo gravis mo-menti efle videntur, cum autographon res ad annum ufque mdlix gcltas com-

pledens adhuc exta ; maioris autem funt, qui inde, illo deficiente, in hoc co-

dice occurrunt. Res enim Italicae, Belgicae, a Germanicae, quae in hujus edi-

tionis lib. xxii'c. v, vi, vil, et viii, res Italicae, Hifpanicac, ac Etrufeae, quae in

cjufdcm editionis lib. xxiii e. xiii, xiv, xviii, et xix, quae etiam a e. xvi lib. xxv,

et e. xii lib.xxvi, adutriufquc finem leguntur, iri hoc codice plane ddidaantur;

live forfan poA hoc a Sammaxthanis fratribus exferiprum exemplar ab auftorc edent

additae, live ab iis in foliis lcparatis feripeae, a quodam cafu denuo diftraftae.

A libri autem xxvii et Caroli ix regni initio ad anni misci et lib. cxxvi ufque fi-

nem, codex hic Sammarthanus hiftoriam nobis fatis perfettam, et continua ferie

dcduclani, exhibet. Demptis enim elogiis, et quibufdam narrationibus ad res An-glicanas plerumque fpettantibus, quas auftor poftea a Camdeno haufir, iiiquc tamnumero paucis quam ratione traftandi brevibus, quae inter variantes Icftioncs fuo

ordine per hanc editionem in ima pagina notantur, nihil, quod in editionibus

Gcncvcnlibus legitur, omiflum teperi $ plurima vero addita, quae criam in fuo

loco repofui. Quae tamen habet cum impreflu communia, non eodem femper

ordine difpofita videntur; cum cnimThuanus, hoc jam deferipto codice, in me-lius mutavir, in impreflis ea attribuens lingulis annis, quae in manuferiptis de re-

bus externis quandoque per biennium continenti ferie narrantur. Nec ordo tan-

tum, fcd ftylus etiam variat, fcnfu tamen in omnibus eodem : quod praecipue

adverti in rebus Scoticis, ubi primum Buchanani verba (quae manuferiptum adhucretinet) religiofe ufurpaverat, poftea vero in impreflis alia fuWhtuit ; item in viro-

rum urhiumquc nominibus, quae, licet pro Colimus, Andmas, Volenti* Sega.

Uunorum , Meulontum, et id genus aliis in Gcncvcnfi editione ufurpatis, manu-feriptum habeat Ca/ieliionoeus, Andegavenfis, Valenti* Cavarum, MeduJanum,non re, fcd voce folurn diflident. Haec centies repetita, et ab auftorc noftro,

quod cuique de luo licuit, in recognito et cxcufo opere mutata, ut nullius plane

momenti, nec quidquam nifi moleftiam et faflidium le&ori datura, prorfus neg-

lexi :quidquid tamen vel minimam aut in fcnfu, aut in dicendi vi diverfitatem

arguit, diligenter notavi, et inter variantes ledioncs congcfli. In feptem priori-

bus hujus manufcnpti voluminibus o&oginta priores hiftoriarum libros coinplcxis,

TOM. I. ** plurima

\

\

I

\

\

Digitized by Google

VI THO. CARTE AD VIRUM CLARISS.plurima quidem in foliis feparatis, lignis inferendi loca deliquantibus affixis, ex-

feripta, pauciora vero multo in reliquis, qui a lib. lxxxi excipiunt, habentur*, er

ex Ilis nonnulla Thuani ipfius mana exarata, vacuis etiam paginis in codicis cor-

pore ad haec deferibenda relidis. Vereor certe ne nimis frivolum videatur ad-

dere, quod in his ad fummatn paginam, qua paragraphus quifquc amplior inci-

pit, quaedam apponantur notae, diem, ut opinor, quo audor res gcftas in eo

traditas conlcribcrc inflituit, et forte non inrcrmilla opera confecir, dciignanrcs;

quae ex illius autographo in apographum Sammarrlianura funt deferiptac. Si his

notis ulla iit adhibenda fides, Thuanus lib, lxxxi kalendisOdobr. M»ct, lib. exili

idibus Mart. mdcv, et lib. cxvm pridie idus Sextii, eodem anno incepit; quoetiam anno opus ad libri cxxvi et anni mdci finem pcrduxille argumentis minime

in dubium revocandis liquer. Nec ulterius codex hic Sammarthanus progreditur i

adeo ut nullum prorlus duodecim poftcrionun hifloriac librorum extet manuJcriptum, nili quod ab audorc exaratum, uc furcrius dixi, in bibliotheca regia

adhuc ad fervatur.

fi is, fciliccr regio et Samnurthano, codicibus cum prioribus editionibus dili.

penter collaris, et varianribus ledionibus huic ad imam paginam infertis, ur ne

ullam quidem loca illis fubtrada fupplcndi rationem omitterem, ad duos, alios

libellos nunufenptos recurri, oofquc dclcripfi. Horum alter a R. P. Jacebo Ic

Long memoratus, pro titulo, ‘Detracta vel mittata m htjlorits illujlns viri Jo-cati Augujli Thuani, ex ejus autographe edittoni Gentvenfi reftituta, habet

;quem

inter regiae bibliothecae manuferipta a d. Doivino diu, fcd fruftra, quaclitum d.

Targnius, vir antiqua morum di icip lina et multiplici dodrina pracflans, cuique ipfc

multis nominibus plurimum debeo, molella fatis indagine fada, inter imprdlos

codices illic tandem invenit, et mecum, qua pollet humanitate, communicavit.

Alter, cui t itulus Gallico fermone, fcnfu tamen haud diverfo, expretius, LesOmif-

Jians & Relronchemeus dans fHiftoire de Monjieur le‘

'Prefident de Thou, inter

Sammarthanos codices manuferiptos in bibliotheca Magloricnfi confervatur: uter-

que forliin a nunuferipeis biliuriae codicibus defumptus fuit, at ex infeitia, vel

incuria amanucnfis, mire vitiolus, erroribus quoad voces plenus, quoad lenium

locis quibufdam inexplicabilis, idcoquc mihi ptorfus inutilis. Haec eadem vitia,

ut id obiter notem, quod et Eucklcius fufius explicuit, in Thnano reflanto cummanulcripto regio accurate a me collato inveni. Nec ulla profecio five in

hoc, live in aliis duobus libellis jam didis, live denique in ora niridiffimi

exemplaris Genevae iroprefli, quod in eminentiffimi cardinalis Rami, magni

animi principis, et 1iteratorum Maecenatis munificcnriffimi, bibliotheca nunc

extat, et plurima ex omiffis dderipta habet, occurrunt loca * quae non in

Petri Puteani et Nicolai Rigaltii emendationibus longe accuratius dderipta

leguntur.

H i Thuano fumnu ncccffitudinc conjundi, qdibus operis (iii hiftorici editio-

nem paratam emittendi curam tdlamcnto cominilt t, muneris libi a defundo amico

mandati memores, opere Genevae a. c. mdcxx edito, Ungulos illius editionis to-

mos fcorfum perlegerunt, et quae in ea omitia fuerant, et poderitari tradenda vo-

luere, loca fcdulo notaverunt : R.igaltius partim in fuo exemplari, partim in libello

feparato, qui fub titulo Addenda vel delenda tn htjloria Thuani in S. Gcnovcfac

canonicorum bibliotheca, quibus Car. Mauritius Tcllcrius archicpifcopus Remen-iis fuani inftrudiffimam legavit, repolltus manet > Puteanus vero in alio cjufdcm

editionis exemplari in bibliotheca regia Pnriftcnfi adhuc conlcrvato, in cujus ora,

auc in foliis eidem in futis, aut denique in operis contextu, non folum omifla

fupplcvir,

Digitized bj Google

RICH. MEADUM M. R. EPISTOLA.lupplcvit, fcd ct errores in vocibus ac literis typographicos fumma cura emenda-

vit. Haec duo fupplcmcnta, a viris magni in rcpublica Utcraria nominis, ct Thu-

ani autographum paratamque editionem penes fc habentibus, concinnata, tere in

omnibus inccr fc conlentiunt : nec aliter (ane dididenr, nili quod Puteanus Thu-

ani vitae libris aliquas emendationes inferuir, quod Rigaltius non fecit ; atque Ilie

contra eidem vitae introduelioncm praefuit, ct quaedam dcHcnrico Cluilio duce

adiccir, quae in Puteant exemplari dclidcranrur. Horum lc&ioncs notis A1SS.

*Put. et Rtg. pariter ac duorum, quae adhuc rcAanr, hiAoriac manuferiptorum,

de quibus lupra dixi, MSS. Reg. et Satrtm. inlignitas, inter variantes repofui, ut

quandocunque lingula five lilcant, live, alias inter fc diflideanr, lector conjcChi

oculi facile deprehendat.

Tuuanus tioAcr inmmo veritatis amore ardens, ne in rerum exrernarum

narratione quidquam animadveriione dignum tibi cxcidiflcr, quod minus rede ct

accurare polleris traderetur ; cum hidoriac fuac volumen primum apud viduam

Fariflonii Lutetiae anno mduiv imprcflum, vclut reliqui operis fpccimcn, cdi-

dillet, cius exemplaria quibufdam principibus, omnibufquc libi live fama, live

cpillolarum commercio, live alias notis per Europam eruditis milir, enixe rogans,

uc quidquid in eo caAigattonc indigens animadverterem, huius fc per cpiftolas cer-

tiorem facerent:

quod ct libertate preci tam honcftac congruenti pracAircrunt.

Has cptftolas non levis cilc momenti ad errores, fi qui irrcpfiAcnr, corrigendos,

defectus I uppiendos, ct quaccunquc minus perfpicuc ct diAinde enarrata cflenr,

illuAranda exiAimans ; eas tcdulo invedigavi, ex tandem voti compos reperi. Duoharum volumina in bibliothecae Pureancac catalogo memorantur, ut etiam a R. P.

lacobo le Long in fna Bibliotheca Galbae Ahflbr/ca, fub titulis, rivis, Cenfures,

Cr Lettres originales far tHtjloire da ‘Prefident de Thou > ct, Lettres, Memotres,

CT Obftrvaiions fur eette Hijloire

:

quorum alterum numero +09, alterum numero

032 de lignar i, ct urrumque inrcr Puteani manuferiptos codices confcrvari, affir-

mat > licet non ex voluminum ipforum confpcchi, fcd ex folo bibliothecae cata-

logo, cum, quae tradir, luufiflc pcrfuafum habeam. Horum prius. Ici licet num.

409, in cognitori» regii * bibliotheca adhuc cxtar,qui Puteani manuferipra nullo non

pretio digna, de ejus haeredibus a Joanne lacobo Charomo Mcnarfio curiae Pari*

licnfi* pradidc primum empta, de hujus vidua ingenti pecunia libi comparavit.

Huius voluminis exemplar penes fc habuit Joannes Renatus Longolius MaiIonius

cjufdcm curiae praefes jam dcfun&US, quod rogatu Andrc.ic Ramfaii Lazaraci equitis,

viri felicitate ingenii vario lircrarum genere exculti, ct (cribcndi facultate, quod

(cripta ejus tcAantur, morunique liiavitatc, ac animi candore pracAantis, miiiique

ob innumera amicitiae ofticia icdulo praedita cluriliimi, rara ct plufquam Gallica

humanitate mihi, nihil tale cogitanti, impertivit. Hoc exemplar ad fuum arche-

typum in Puteam bibliorheca repofitum exegi. Eruditorum cpiAolac cum notis

ce ammadvcrftcnihus annexis in hoc volumine comprchcnfac, inccrquc alias eae,

quae ad fcmcnriam- in T huani InAonas Romae latam lpcdant, omnes ad archetypi

rationem exafiae, in feptimo hujus editionis tomo exhibentur > una cum iis, quas

compleditur alrcrum volumen in Putcancac bibliothecae caralogo er a Jacobo le

Long fub num. 6j 2 memoratum, de quo jam dicere progredior.

Hoc inveni apud Nicolaum Petrum Camulium Poncorreum, 1enatus Rotoma-

gcnlis primarium praefidem, virum ob duritatem in patriam, humanitatem in

omnes, ct munus ampliAimum per quamplurimos annos fumma eum dodriiuc,

pnidcntiac, gravitatis, ac integritatis laude geAum, iUuftriflimum •, qui id mecum

benigne communicavit, copiamque cxfcribcndt fecit. Eundem ac num. 6 j 2 in

bibliothecae

U.

THO. CARTE AD VIRUM CLARISS.bibliothecae Putcancac catalogo praefert titulum, Lrttres, Memotres, & Obftr-

vations fur tHijlotre de M- It ‘Prtfident de Tb$U>

Plus tamen, quam omnes alii eruditi, ad errores, qui, invito audorc, tam co-

piofo operi irrepfcrant, emendandos contulit ipfc Petrus Puteanus. Is enim operi

perpetuo intentus, et regiis diplomatibus, librifquc optimis evolvendis alfiduc

occupatus, ex fua paene infinita eruditione hos, fiquis alius, et deprehendere et

corrigere valuit. In uno Genevenfis editionis a. e. mdcxx exemplari omiila loca

ex Thuani autographo fupplcvcrar, et typographicos errores correxerat:quod, ut

fuperius dixi, bibliothecae regiae donavit. In alrcro ad oram paginae au&oris

laplus caftigarc, nominumque locorum et virorum expolitiones adjicere conflituit •

quod et de dic in diem fecit, donec ad pcrfc&ionis gradum, quo hodie confptci-

tur, pervenit exemplar, Thuani familiae ufui deftinatum. Hoc Jac. Aug.Thuanusauftoris nepos pro lingulari fua humanitate mihi impertivit ; indeque defumpii

emendationes, quae in hac editione inrct notas ad imam paginam. Puteani no-

mine affixo, pafiim fuo loco difpofitac videntur. Dolendum fanc cft fecundumhujus exemplaris romum periifle, ita ut quatuor tantum penes hunc illuflriflimum

virum hodie remaneant. Secundus lflc Achilli Harlaco, (enatus Parifienfis olimpraefidi primario, mutuo datus fuerat, ut accepi, nec unquam redditus. (Quapro-

pter inter Chnftiani Lud. Momorantii Luccmburgi Tingrienfis principis, flirpis no-

bilitate et fua militari gloria illuftris, qui Achillis neptem et haeredem uxoremduxerat, libros in Bcllomontii caftro forte dditcfccrc fufpicatus, fpc tantum inve-

niendi ihcfaurum duftus eo me contuli : fcd, indagine faci a, fruftra fui. Nec fe-

liciorem habuere exitum perquifitiones, quas fcd in Germani Lud. ( hauvclini

procanccllarii, et RR. PP. Jefuira-um. in Ludovici magni collegio bibliothecis j

licet 'illi fuos manuferiptos, his vero impreffos codices Harlacus legaverat. Et pro-

fecto nufquam gentium diligentifiima inquifitionc vel minimum hujus fecundi tomioffendere valui indicium j quem non nili unum ex pluribus, adeoque minus acfti-

matum, prorfus periifle autumo.

Quasdam etiam emendationes, praefenim in rerum Angiicamm narrationi-

bus, fcd raras, ipfc adjeci, quae inter notas litcra C. vel prorfus nulla diffinftae,

fuo ordine difpofitac, ad extremam paginam exhibentur 5 plurcs vero, at levioris

momenti, lector inter interpretationes paflim inveniet. Pauci certe ante Thuanitempora titulis et diplomatibus antiquis evolvendis operam dederant} unde in re-

bus gcncalogicis, plcrilquc fama potius quam (cientia notis, multi in rerum gcfta-

rum commentarios illi ab amicis fubminiflratos, ac inde in illius hifforiam illapfi

funt errores- Hos accurata RR. PP. Anfclmi, Angeli, Simpliaani, item Imhoffi,

al iorumque opera gcncalogica deinde cdira detegendi juxta atque corrigendi facul-

tatem fuppcditarunr. Quas vero hac in re emendationes duxi ncccflarias, in per-

fonac aut familiae memoratae nominis interpretatione feci } arbitratus utique

nequaquam me decere tanti nominis auctorem majore pompa caftigarc* cum lue

ratione leftorem ab ertore liberare, et hiftoricac veritati fatisfacere poflem.

Omnium vero, quae Thuani hiftoriarum editionibus deerant, nihil tam gravis

momenti, nihil in nova adornanda aur magis fuit ncccflarium, aur fa&u difficilius

quam nominum propriorum, quae in iis occurrunt, expofirio. Thuanus de morea fui feculi eruditis ufurpato locis antiqua, quibus Cacfamm Romanorum tempore

nota fuere, nomina per fuae hifloriac libros indidit; antiquis vero deficientibus,

horum appellationes, uti etiam liominuni, ac munerum publicorum, Latine vertit,

et pro vernaculis Romana, fenfum, fi forte vernacula admiferint, vel poteflatis

aliquid umfquc commune, exprimentia lubftituit. Cura autem Romanae rcipub-

licac

Digitized by Google

ixR I C H. MEADUM M. R. EPISTOLA.licac munera a Gallicis, et aliis Europaeis hodiernis plane edent divcrla ; cum an-

tiqua locorum nomina lacpius nec lono rcccntiora referant, nec lecloribus plc-

riique fatis fuit nota, nec de iis eruditi ipfi lemper inter fc concordent ; cum deni-

que pauciflimi varias Europae linguas ita calleant, ut per voces Latinas, vernacularum

lenium exprimentes, verum loci aut pcrlonae nomen facile deprehendere valeant

:

haec nomina Romano veftita ritu, fi non Icclorcm prorfus fugerint, faltem ei

moleftiam ha&cnus crearunt. Hinc facium cft ut Thuani immortale opus, res

graves, illudres, arduas pcrfpicuc juxta et eleganter enarrans, redo ordine, judicio

lumino, candore incorrupto, perperuoque veritatis Audio concinnatum, minus

ledu jucundum evaferit, rariufquc in nobilium ac eruditorum manibus ea de caufa

verfatum fuerit. HiAoriis editis, hoc incommodum mox patuit, fcd facilius erae

malum deprehendere, quam remedium adhibere. Hoc tamen fufccpit Petrus

Puteanus, et live ut eruditorum per omnes Europae regiones votis in hac re ob-

fcquerctur, Ave ut operi Gallice vertendo facilitatem afferret, ad oram exemplaris

Galesae anno mdcxxvi partimque mdcxxx excu Ii, dignitatum, hominum, ac

locorum cxpofiiioncs indies appofuir. Ex his Jacobus Puteanus Petri frater, S.

Salvatoris prior, Indicem Thuani deinceps compofuir, et regio imprimendi pri-

vilegio xn kalendas Dcccmb. mdcxxxiii impetrato, librum anno fcqucnti Ge-

nevae edendum curavir ; idcoquc Fr. Fulgentius, cum exemplar Abi Venerias mif-

lum viti idus Jun. eodem anno acccpiffcr, in cpiAola fua, qua donum illud agno*

fcit, Veneriis xiv kalendas Sextii, fequentes data. Indicem utriqtic fratrum, tan-

quam commune opus, attribuit. Jacobum ex Petri codice Gcncvcnfi fuperius

memorato nominum propriorum expofiriones, et quadringentas circiter contextus

hiAoriarum emendationes, quae inde ad verbum dcfcriptac in Indice Thuani le-

guntur, defumpAfle, ex utriufquc collatione luce clarius liquet : eas vero ex iAo

codice nondum abioluto, nec ad perfeflionis gradum, quo hodie penes Jac. Aug.

Thuanum aufloris noAri nepotem extar, provcllo, deferipAfle, ex innumeris tam

emendationibus quam expolitionibus in Indice onv.flis, quae tamen in eo codice

hodie apparent, pariter conftar. Hic Index adeo deAderatm, et avide ab eruditis,

cum primum in lucem prodiit, exceptus, malo levamen quidem, non tamen re-

medium attulit. Cum enim ad cum perpetuo fere recurrere Iit ncccflc, coque

pacto multum infumatur temporis, narrationis abrumpatur filum, lectionis repri-

matur curfus, animique attentio a rerum gcAarum contemplatione ad locum aut

virum, de quo agitur, inveAigandum revocetur; cum etiam, eodem nomine

Latino multis hominibus, qui vanaculis plane diverfis dciignanrur, accommodato,

animus poA tam molcAam operam, plufque fatis temporis abfumptiim, in expo-

litione adhuc fufpenfus pendeat ; cum denique munerum ac dignitatum omnia,

virorumque quamphirima, nomina prorfus iinr omifla, nec ulla expolitione enu-

cleata : hinc faftum cA, ut Index tAc minus aptus ac utilis, quam prae fe tulerit

fpes de eo prima facie concepta, tandem cvalcrit ; nec ulla rcAitir hoc obfcuri-.

ratis incommodum amovendi ratio, nifi nomina vernacula ad imam paginant,

qua Latina occurrunt. Agnis idoneis diAin&a apponendo, quod in h.ic editione

fccimifs. Eximiae fanc in hac re utilitatis fuit exemplar penes Jac. Aug. Thuanum.In hujus enim margine nominum propriorum, quae in operis contextu leguntur, ex -

poAtiones, plerumque ex adverfo, quandoque tamen confuto fatis ordine, urpocc

per intervalla, fua ipfius manu exaratas, P. Puteanus appofuir. Et Puteanus certe, qui

Tom. I. *** aueloris

X THO. CARTE AD VIRUM CLARlSS.au&oris fcntcntiam penitus fcivit, per multos annos fumnia ncceflitudinc illi con-

jun&us, omnibufque illius et hiftoriac monumentis egregie munitus, veras ac

ceniiTimae auftoritatis cxpofiriones, fi quis alius, exhibere potuit. Orthographia

quidem cjufiicm nominis vernaculi in diverfis locis plane divetfa cft, nunc anti-

quo, nunc rccentiori ritu inftrufta ;quam tamen, a Puteano nempe adhibitam,

nec abAnfclmo aliifque noftxi temporis genealogis rejectam, mutare mih» religio

fuit. Secundo autem tomo hujus exemplaris jamdudum amilVo, et in iis, qui

rcftant, multis nominibus propriis, five nimio eorum concurfu, operae inrcr-

miflionc, aut loci in ora paginae defedtu, nulla expolitione dilucidatis i multi

laboris opus adhuc reftitit. Nec facile cft percipere, quam immanem operam,

quot, quanrafquc pcrquifitioncs ad ea fupplcnda, quae deerant, ncccflarias efle in-

venerim. In Anglicanis cerre rebus, quibus a teneris annis exercitatus fui, parum

difficultatis cxpc&avi. Anglorum tamen nomina a Gallis diverfo a noftro ritu

pronunciara (Gallica irem orthographia fbno aptata) et deinde Latina infte&ionc

detorta, adeo fpifla caligine involuta nonnunquam delituere * ut Rymeri collcfta-

neis, omnibufque noflrac hiftoriac feriptoribus tam Anglis quam exteris fruftra

evolutis, ad archiva publica in rurri Londincnfi, fandiore confiftorio, et charro-

phvlacio regio recondita, non raro coactus fim recurrere i nec nifi poA Icdulum

plunum hebdomadum examen difficultatem enodare, deque vero Boncorptt, florae

arcis, Ottoni reguli, et aliorum nomine vernaculo pro certo flatucrc potui.

Dum fecundum tomum amiflum ubique invefiigarem, inter Hatlacanos codi-

ces fcorfum ab aliis in RR. PP. Jefuitarum bibliotheca adfervaros, quoddam ex-

emplar Gcncvenfc reperi nonnullis nonunuin propriorum expolitionibus ad oram

paginae appofitis illuftratum. Ilac autem numero pauciores, nec faris certi aucto-

ris, nulli fere ufui infervicrunt. Majoris momenti erat alterum, olim eminen-

tifiimi cardinalis Radefiani, deinde GuL Lloydii nuper Vigornienfis epifeopi ex-

emplar, Genevae anno mdcxx editum, P. Puteani notis et expolitionibus, fi non

propria (cui tamen haud cft ablitnilis) at faltem jacobi fratris, aut certe cujufdam,

quo Petrus vclur amanucnfi faepiftime ufus cft, manu exararis ditatum. Hinc

excerptae fune notae, quae per fecundi tomi Genevenfis libros, in fecundo vero

et tertio hujus editionis tomis, difperiae, figno(Put. affixo, leguntur. Cum

vero nominum propriorum expofitiones, quas a Petri jam memoraro exem-

plari inchoato, fcd nondum abfoluto (quod de Indice Tbuani fuperius dixi) dc-

feriptas fuiffc mihi ex collatione conftirir, non faris idoneo numero in hoc co-

dice Lloydiano fuppctanr, has fumma, qua oportuit, cura perficiendi opus fane

laboriofilTimum aggredi compulfus, in eo hac ratione procelli ; Auctores ad epitoma-

tum calcem memoratos, ex quibus Thuanus operis fui capita dcfumpfit, omncfque

alias, quas potui, illius aevi hiftorias rerumque gcftarum narrationes particulares,

quarum plcralquc auctorem, dum fuas adornaret, ante oculos habuifte per indicia

haud dubia compcri, prece vel pretio comparandas, ne minimis quidem practcr-

miftis libellis, evolvi:

perlectis etiam RR. PP. Anfclmi, Angeli, et Simpliciani,

Imhotfi item, Rcufncri, Rcfiicccii, et aliorum operibus gcncalogicis, omnium in

iis memoratorum, qui intra Thuani hiftoriac tempus floruere, illuftrium virorum

nomina cxccrpfi, cifdcmquc in ordinem litcrarutn rcda&is, indicem huic ufui

apprime accommodatum concinnavi : opus fane grandis laboris, faftidii, et mo-lcftiac, quod tamen abfolutum multo grandiori me exemir, difficultates, quibus

enodandis totos dies antea infumpfi, uno fere momento dilucidans. Hac ratione,

his auxiliis fraus, non folum quae dccranc in aliis hiftoriac romis fupplcvi 5 fcd

eorum

Digitized by Google

RICH. MEADUM M. R. EPISTOLA. xi

eorum etiam, quae in fecundi libris a vigefimo 1'cptimo ad feptimi et quinqua-

gefimi ufquc finem rcperiuntur, nominum propriorum expofUiones elaboravi.

Quas cum in me recipere fit ncccflc, non ab re erit, ut le&orem moneam me,

Junmia adhibita cautione, proccfliifc > nec ullam, nifi auctoritate prius ferio per-

pcnfa, ccrtilque argumentis fultam, appofuifle. Sin autem ingentis operae cu-

racque cxquifitac, quas in his enucleandis adhibui, conici us, nominum proprio-

rum, quae in libris hifcc leguntur, expolitiones, non minoribus licet, quam quae

in reliquis occurrunt, difficultatibus implicitas (utpote m quibus bellorum Galliae

imdUnorum initia enarrantur, et infinitus paene nobilium, nec antea nec ab

alio memoratorum, occurrit numerus) haud minus tamen accuratas et pcrfc&as

efie, affirmare aufim ; hoc mihi condonatum ixi fpero, praefertim cum ita fc rem

habere, collatione fada, quifquc per fe facile percipere pofiir.

Quod ad nomina propria Latina, live plane diver la, eundem ramen virum

defignantia, ut Entragnis, Interamnas j five varia orthographia donata, uti Jan-

lius, Jenltus, "jenlifius, Genitus, Genlifius ; nihil in contextu operis innovavi,

nifi in Anglicis, Scoticis, et Hibcrnicis, quae nimium a Thuano detorta inter va-

riantes lediones rejicienda, aliaquc ex Camdeno poti (limum et Buchanano ver-

naculis convenientia magis, et eruditis jamdiu familiaria, fufficicnda, et editioni

apud Anglos imprdlae fatis apte inferenda, duxi.

His deThuani hifioria monitis, pauca Ac Vitae fuat libris fubjiciam. Horum

duo manuferipei codices in bibliotheca regia Parificnli extant ; alter Thuani ipfius,

alter Sammarthanorum manu exaratus. Hic tamen a Thuano deinde recognitus,

quaedam habet ab ipfo propria manu quibufdam locis inferta i quae cum non

extern in altero codice, quocum alias egregie confcntic, faris cvincunc hunc non

dic nifi illius apographum. Ad hujus normam cxcufac funt Genevenfes Vitat

editiones, quae omnia a Thuano addita habent, nec ab eo diffident nifi in per-

paucis locis, quorum five immutandi five prorfus omittendi ratio plane con-

fiat. Has tamen variantes lectiones cum emendationibus, quas P. Puteanus magis

ad cafiigandum fiylum, quam ulla alia de caufa, fuo exemplari Gencvcnfi in regia

bibliotheca repofuo fubtcxuir, in hac habes editione. Habes etiam Thuant bi-

Jloriarum ad Henrici iv Galitae regis excejfum continuationim, in tribus libris a

Nicolao Rigaltio concinnarum. Habes denique Thuani ‘De 'jultoduncnfipacifica-

tione, cujus ipfc pars magna fuit, cpifiolam e manuferipto Sammarthano in bibli-

otheca Magloricnfi deferipram s alteram Tetrojanino fenarus Divionenfis principi

inferipeam, aliafque ejuldem cpiftolas? item Nicolai Fabri ‘Praefationem m llifio-

riam concilii Trtdenthti a Thuano feripeam ? Petri etiam Puteani duas apologias,

alteram pro Jac. Aug. Thuani hifioria t alteram pro Francifci Augulli filii ejus

memoria, fub titulo, Mtmaires df lnfiruttions pour fervir a jufltfier liunoccnce

de Meffire Franfois Augufte de Tbou

:

quorum feriptorum alia licet olini iro-

prefla, multo tamen jam cafiigatiora ; alia vero ha&cnus in manuferiptis dcli-

tcfccntia, atque inde nunc demum crura, in lucem prodeunt. De his autemceteri (que tam eruditorum cpifiolis, quam aliis monumentis, in feptimo hujus

editionis tomo cxcufis (ut taceam nomina, quae, haud impetrata venia, memo-rare mihi non cft integrum) lufficiar, fide mea interpofita, affirmare, ea omuia

aut ex autographis ipfis, aut ex ccitiffimac audoriratis apographis exferipta cfle,

fummaque fide edita.

Plura

THO. CARTE AD VIRUM CLARISS . &c.

Plura addere, d. Bucklcii cpiflolis nunc in Larinum fermonem convectis,

plane fupctvacaneum cft. Delino iraque, et rogo ut hanc cpiftolain accipere

non graveris, (ibi Thuani ratione ccttc debitam > oblatam vero ab ilio, qui

pro toc in rcmpublicam litcrariam meritis, tor in fc collaris beneficius Icm-

per erit,

Ex Interioris Templi aedibus, vir erudittjftme ,

xvii kaltitdas Quintiles

a. e. MDCCXXX II i.

tui obfcnantijfimis.

Thomas Carte.

TRES

Digitized Google

TRES EPISTOLAED E

Nova Thuani hiftoriae editione paranda

atque adornanda confcriptae.

lectori s.

TR F.S epifiolae fequentes, haudparvis intervallis/criptae, primumAnglice,dem duae priores etiam Gallice, evulgataefunt. In iis autem quaecunque

notatu digna feriptori de Tbuano et bifiorico ejus opere perquirenti occurrerint,

plane funt expofita. Sed quia nonnulla dubieprimum, prout tunc apparebant, tra-

dita, in clari(fima deinceps luce conftituta funt , et pro certis accepta i non deerunt

forfan, qui confultms eum feciffe exifttment, fi compendio operat bas tres epifiolas

in unam continuatam narrationem redegi/fet. Feroniamen cumfemet atque ite-

rum hac forma multorum 'approbatione exceptaefint i maluit ex eo, quod balienusplacuerat, de eruditorum judicio in pofitrum conjeiluram capere, quam, facie firi-

pttonis navata, iit di/plicendi periculumfubsre Huc accedit, quod pleriqne ho-

mines non tantum ytrum audire amant fed quibus etiam rationibus in rebus

pervefiigandts, quafipergradus, in lucem veritatis tandemfit perventum, fibi enar-

rari cupiunt. -Dum fingula autem recenfebantur, aha emendar alia adjicere

,

nonnulla etiam aut explicare, aut confirmare, omnino neceffe effe videbatur. Fale.

EPISTOLA PRIMA.Emditiflimo viro, RICHARDO MEADO,

GEORGII SECUNDI Magnae Britanniae regis

Medico celeberrimo,

Samubl Buckleius S.P.D.

M P L I U S jam triennium cft, cx quo vir eruditus, ThomasCartius, qui in Gallia aliquamdiu vcrlatus erat, confilium Tuumdc Thuani hiftoria cx Latino in Anglicum Termonem verrenda

cum amicis hic communicavir. Ut hoc aurem coniilium cape-

ret, cum induxerunt tum feripti quidam codices, quos in bi-

bliothecis aliquot Lutetiae et alibi viderat, ac deferibendi copiam

nadus crati tum fpes etiam, ouasde pluribus porro invenien-

dis conceperat:quorum ope tot tantacquc acccdiones, explicationes, ct emen-

dationes iuppeditarentur * unde nova egregii illius operis editio, longe audior ct

utilior, quam ulla hadenus in lucem cmiiTa, adornari pofler. Epiilolara quan-

dam mihi oftendere dignatus cs, in qua vir ille eruditus de hoc argumento co-

piolc TcripTcrat * ct in termone deinceps iuper ea re habito in illa re efle opi-

nione dixifti, ut collcdauca, quae aut tunc fccillct, aut in pofterum faceret, ad

perfedam editionem Latine confidendam ante omnia adhiberi conveniret. Pre-

tio igitur haud exiguo ab co comparare propofui, atque editionem cjufmodi his

adjumentis TuTciperc. Hoc cum tu, pro lingulari tuo ftudio in bonis literis

carumquc cultoribus adjuvandis, ei fignificarc inte rcccpiflcsi is, audita ct ac-

Tom. L * A cepta

DE NOVA THUANI HISTORIAEccpti conditione, ex illo tempore in cis colligendis mihique tranfmittcndis, quas

inUituioopcti in fcrvirc potient, fi udiofe occupatus fuit. Statuit etiam incpifiola

ad te feripta, quibufeum in Gallia vitis illuftribus, quorum bibliothecas aliquid,

quod (ibi efiet ului, lbppcditaturas fperabar, iplc iit verfatus i et quofucccflu tan-

tam operam et laborem infumpfcrit, plene et accurate enarrare:quod ut omnes

etiam intcllipant, non ab re erit eam cpiftolam una cum hilloria publicari. Interim

vero quid hactenus noftrum fuerit confiliuin, et quibus rationibus in praedaro hocopere edendo uti Aatuam, paucis tibi explicare conabor.

In primis igitur omnes Thuani editiones typis cxcufas colligere infiitui;quarum

plcracquc adeo funt rarae, ut in illis partim inter nofirates, partimque apud exte-

ros, conquirendis multum temporis et pecuniae impenderim: quas ut jam Jigillatim

de feribam, mihi omuino ncceflarium videtur, (^uanquam enim Joh. Pct. Titius

in Thuani Voluminum Hijforicorum Recenfione 1 hanc provinciam laudabili fanc

propolito lufccpcrit i quae ramen ab eo fune tradita, adeo impcrfc&a, confuta, et

partim etiam falfa inveni, ut in multis expettationi meae parum fatUfcccrinr. Li-

ber, ctfi non ubique obvius, in do&orum adhuc manibus vertatur j et ni loci qui-

dam maximi, ut videmur, momenti refte accipiantur, ledores conturbare, et in er-

rores aliquot ducere polTint, quibus de infiitura nortra editione perperam dijudicent.

Prima ullius partis Thuani hi Aoriac editio Lutetiae, apud viduam Mamerti Pa-

titTomi, anno mdciv in folio cxcula fuit, hoc titulo, Htjloriarum fui temporis

pars prima j quae, in octodecim libros divita, res gcftas ab anno nullcJiraoquingcn-

tefuno quadragclunofcxtoad fexagefimum, ordine temporum traditas, complc&icur.

Volumen hoc Titii obfervationem effugerat, quod mirari fubir, cum nec liber iplc

inter rariores numerati debeat, utpotc qui in multis bibliothecis occurrit j etaCJo-

lomcfio nominatim laudetur infua Bibhotbeque ckoifie, quae anno mdclxxxii, hoccft, triennium ante Titii Rectvfionem, primum edita fuit, ubi ita (cribit

:Quelque

edition>que Ion ai! de 1'hjlotre de M.deTbou , ilfaut yjoindre /es dixiuit pre-

mets Ingres imprimesi cbez, Vattjjon, a caufe de eertams endroits, qui nefe rencon-

Srent point dans /es autres edsttons *. Titius autem, qui hoc volumen nunquamviderat, Hijloriae, inquit, Tbuaneaeprimum •Parifits prodiere (i) inotUva, ut of-

ficinae coeant : pars prima, ejufque tomus alter, a. mdciv : tomi Jecundi pars

i et ii, a. mdcvi:pars n i, a. mnevi it. Editio alta (2 ) item 'Parifiis evulgata, fd

in folio, et tomis tribus; quorumpnmus etfecundus a. mdcvi acpartim a. mdcvi i,

tertius a. mdcix exiit 3.

Verum quidem cft eodem anno mdciv primam iftam partem, quae, ut jam dixi,

apud viduam PatiftonU in folio edita fuerat, duobus etiam tomis in octavo, eundemet librorum et annorum numerum complexis, Lutetiae apudfratres Ambrofium et

HieTonymum^Drouartium, ut titulus prae te fert, cxcufam iterum prodiifTc. Uiri-

que harum editionum idem privilegium Thuano hiftotiam fuam evulgandi conccfliim

praefigitur, dat. pridie eid. wubrts a.s. mociii. Exemplar autem illorum tomorumin otlavo penes me cll, apud viduam Mamerti 'Patijfonii, ut ex rirulo apparet,

cxcufum i luce tamen plane eadem crt editio, arque illa, quae frarnim Drouartiorumnomen exhibet. Duos igitur hos tomos apud viduam Pacifionii revera fuifle im-

ptcllos, totamque editionem nomen ejus primum culille i poflea vero fratres Drou-attios,cxcmplaribusab ea comparatis, titulum derraxifle, atque alium tuo nomine in-

lignitum appofuirte, veriiimilc videtur: id quod in aliis etiam libris haud raro a bi-

bliopolis fieri folitum fatis notum crt. Hoc, ut ut per fe levis Iit momenti, ne quis

tamen in Thuani editionibus rcccnfcndis hinc fortan aberraret, operae pretium

obfervare exirtimavi.

Quantam autem tam inferiptio, quam edendi privilegium, utriufquc harumeditionum eundem praeferant annum j duo tamen funt, unde Patillbnianam illam

in folio priorem fuiffc tatis nuniferto conflat. Alterum crt, quod errata hujus edi-

tionis (quorum nonnulla ex fententiis prorfus immutandis conilam) ab audorc prae-

fationi vel cpirtolac tuae ad regem Hcnricum fubjc&a, m proxima editione, ut iplc

promittit, corrigenda, in Drouartiana fuo quaeque loco accurate fune corrcda: alte-

rum,

• Edfca fuit Gedani anno mdcLxxx* in quarto. • Pag. 403. » Recenf p- 1.

Digitizec

EDITIONE EPISTOLA PRIMA.

rum, quqd in fine prioris tomi Drouartiani mira de lapide Indico legitor narratio,

quae in Parifloniano volumine non comparer. Verba ita fc habetu

:

Pag. 43 j. I. 5. pojl cxfolvit adde,

*Duw rex Bononiae e{[et , allatus ejl ad eum ex India orientali ab homine incog-

nito, fed, ut apparebat, moribus barbaro, lapis /lupenda [pecie et natura, videheet

lumine et fulgore mirabiliter corufcantibus, quique totus veluti ardens incredibili

fplendore micabat,et,jatlis quoquo verjks radiis, ambienttm ac rem luce nullisfere

oculis tolerabili lattfjtme complebat. Erat et in eo mirabile, quod terrae impatien-

tiffimus, fi cooperiretur, Jua fponte et vi,fach impetu, conjtjltm evolabat infub-

lime\ contineri vero includive ullo loco angulio nulla hominum arte poterat, Jid

ampla liberaque loca duntaxat amare videbatur. Snn.ma in eo puritas, eximius

nitor, nulla Jbrde aut labe coinquinatus. Figurae fpecics nulla ei certa, fed tn-

confans et momento commutabilis \ cumque ejfet afpellu lor.ge pulchtrrimus, con-

trellart tamen ffe impune non patubatur, et diutius contra admtcnttbus aut

obfmatius cum eo agentibusincommodum afferebat quod multi, multis fpetlanti •

buf, (Unt experti. St quidfortajjis ex eo enixius conando detrahebatur, nam durus

admodum non erat,nihilo minorflebat. Hujus virtutem ac vim effcadquampltinma

cum uttl*m, tum praecipue regibus neceffartam, aiebathofpes, qui miraculum ejlcn-

tabat, fed quam revelaturus non effiety nifi ingenti pri tio prius accepto. Haec, ut

in literis [o. 'Fipim, oculati rei teftis, qui m familia A- blomorautii hl. E. me-

dicinam fanebat, ad Ant. Mtz^ldum, et ipfum infignem medicum, pridie Afcen-

fior.ts Bononia datis, perferipta funr, ita trado, et amplius difeutunda phyfiologit

relinquo : nam veteribus, qui de rebus huinfmodt ferip(erunt,fimilts lapis necne cog-

nitus fuerit, nec Tipinus iis literis fefiire dicit, nec ipfe affirmaverim.

Anno mdcvi hanc primam Thuani partem Drouartii quoque uno volumine in

folio ediderunt} quae tamen editio a duabus prioribus in co dilcrcpar, quododo-

dccim libri, ex quibus illae conQiterunt, hic in fex ct viginti diftributi funr.

Huic primo volumini in folio alterum volumen cjufdcm formae adjedum fuit,

apud Drouartios eodem anno mdcvi pariter cxcufum. Hoc fecundum volumen vi-

ginti tres libros, a feptimo ct vigefimo, unde, ut par crar, incipir, ad quadragefi-

mum nonum comprehendit, feric rerum ufquc ad annum millcfimum quingente-

simum ieptuagclimum fecundum perduda.

Eodem anno mdcvi Drouartii hoc pofterius volumen, a fe in folio jam edi-

tum, duobus etiam tomis in odavo publicarunt 5 idque co confilio, ut editionem in

odavo, anno mdciv cmiflam, perficerent. In hac autem editione priorem in folio

catemis fccuti funt, ur libros a vigefimo fcprimo numerare inceperint, nulla ratione

habita ododccim librorum, in quos duo priores tomi in odavo fuerant divifi* nova

vero librorum didriburionc numerum, qui in ca quadragefimo nono dcficrar, ad

primum et quinquagefimum auxerunt.

S e qu 1: n r i anno mdcvii iidem DrouartiMratrcs tertium operis volumen, quohiftoria ad annum millcfimum quingcnrcfimum feptuagefiraum quartum pertexta

ctl, in folio vulgarunt. Hoc volumen, in quo, numeri librorum fecundi voluminis

in folio (quod, ut dixi, quadragefimo nono conclufcrant) nulla iterum ratione ha-

bita, novam difiributionem tertii ac quarti tomi in odavo fervarunr, icx libros a

quinquagefimo Iccundo ad feptimum ct quinquagefimum continet.

Anno mdcvui Drouartii, ut editionem in odavo alteri accommodarent, hos

fex libros ea forma prelo fubjcccrunt * redeque librorum ordinem hujus quinti tomi

in odavo a quinquagefimo fecundo ad quinquagefimum feptimum numerarunt.

Annos, quibus fingulae partes utriulquc Drouartlanac editionis, quarum alrcra

in odavo, altera in folio cxcufa crar, ad id tempus prodictum, iremque mutati-

ones in librorum numero fadas, adeo diligenter adnotavij m hinc apparear mu-tationes iftas, quae tantum negotium Titio faceficrunt, neque parvam libri cius par-

tem efficiunt, rem levis efle momenti, cum nihil autm temporum ferie, aut in con-

textu rerum, ca dc caufa fuerit omilTum.

Anno mdcix Hieronymus Drouartius, cujus frater Ambrofius anno priori

ulrimum diem claufcrat, quartum volumen in foiio edidit * quo tribus ctviginti li-

bris.

4 DE NOVA THUANI HISTORIAE

brw, hoc cft, aquiuquagcfimo oclavo ad o&ogcfimum, hiftoriac filum ufquc ad an

num millcfimum quingcntcfimum oftogcfimum quartum auflor pertexuit.

Drouartius editionem luam in o&avo hujus ultimi voluminis additione nonperfccir. Vcmnramcn, fivcquod inaequales numeri quinque tomorum in ottavo

non divenditi (ficut plerumque accidit, cum plurcs operis alicujus partes diverti*

temporibus evulgatae funt) apud fc remanerent, live alia quacunque cauta in ul con-

filium adduceretur ; editione certe in o&avoneglc&a, novam rotius hifloriae, qua-

tenus auctor eo tempore I ibris oQoginta perduxerat,undecim tomis induodecimo luf-

cepit, Titius, cum Recenfionem luam (cribcbat, hanc editionem in duodecimo non-dum afpcxcrar ; in Recenfionis vero Lufiratione ira delcribit : Editio haec informaduodecima cft Tanfienfis tertia ac minima. De tertia illudcommonendum efi, eJfeeam omnino duabus iliis prioribus longe praeponendam. 'Primum enim in hac libri

omnes accurattfiime dijlnbuti, reftifiimeque numerati funt ;quos in illisgravijfime

aberrajfe obfervavimus. ‘Deinde quae addi Thuanus, omitthje, atque emendariin his lxxx libris tum voluit

,in editione hoc Parifienfitertia probe curata perfpiet-

mus: neque id tantum in tomis duobus ulttmis, x etx i, qui a. mdcxiv, verum etiamin ix prioribus

,

qut a. mdcix excufi. Exemplo td cognofci InculentiJJimo poteis : Inparte quarta* ftu tomo tertio operis , Lutetiae A. mdcix in folioediti, tuitio prae-mittuntur addenda et corrigenda fatis multa i quae fane omnia in editione, quamhic commendamus, tertia fumrno jludto ac fide exatUJJimefuppleta atque emen-data inveniuntur

Cum diverfa autem librorum conflirutio in Thuani hifloria novi et infoliti quid-dam in ic habere exiftimetur, rationes aliquot hujus rei ex praefatione ad leftorcmeditioni in duodecimo praefixa hic adteram j

quarum illae ab auflorc profectae efle

vidcnrur : AVc ejl quodte conturbetfi librorum aliquot mitiafecus, acprimofuerant,concepta repertas: qmdnt fuper re fua uti quifqueJlaluerit, itajus fit? quanquamet haec mutatio ratione conJUioque non carent, nimirum ut effet opere tn magno ubi

fubfifierefaepitts et refpirarepofies. Quae fcquuutur, Drouartii fuifle primoVpc&uquilquam conjiciat j quibus Francofurtcnfcs profeindit, qui lingulas Thuani partes,

quae 1’arifus cxcufac cranr, commodiori fcilicct ad ufum, quam antea, ratione, utprae fc ferebant, in fraudem ipfius rccudiflcnt. Tum utfefe lubentiusfupervacuts

officiis abfitnerent, quijam corporis hujufce htftorict compagem apte decenterque co-haerentem capitum aut fumtnarum commatis five paragraphis divellere, frufiil-lattmque concerpere meditabanturi quin et politicas, fiplacet, ad paginarum mar-ginem notas parturiebant. Fidem ktic tuam, quifquises, lettor, appello apageAb-denttca deliramenta fiet fuus operi nitor

,fua hijloriae fimplicitas, integra tibi

qutequid volueris obfervandi, fentiendi libertas. Friufquam autem praefationem

idam dimittam, oblervarc oportet, editionem hanc in duodecimo pauJo fupra ter-

tiam editionem, quam auftorpro archetypo eJfe velit , et verojubeat, nominaris undenonnulli, rc haud fatis attente confidcrara, pro tertia editione icftc etiam a Titio ha-

bitam fuifle autument. Sed ut volumen Patiflonianum in folio tunc cxtitit,ct ctiam-

nnm exrar, licet Titius nunquam vidiflet j ha editio in duodecimo, utcunque praefatio

appellet, rcapfc fuit quarra. Etenim quam operis lui tertiam editionem Thuanus ccn-

leri voluerit, difcrtisvcrbisipfc nos docuit. Narrationem de lapide Indico inPatiflo-

n iano volumine non legi > deinceps vero a Thuano temere arreptam primo tomoDrouartianac editionis in oftavo, quae alteram illam anno mdci v lequura cft, additam

fuifle, fupra oblcrvavi. Jam cidibus April. anno mdcviii s.n. Thuanus lireris, quasa Camdeno acceperat, rcfponfum reddens, inter alia ci gratias agit, qui tam amiceipliimdc fabella ifla admonuiflet, cui adeo inconfulto fidem dederat; quod tamenantea fcquoque animadvcrtiiTc certiorem facir. Idjam, inquit, ex eo ipfo Fernehiloco, quem innuis, animadverteram i ut ex editione tertia primaepartis ante annumpublicata tibi confiare poterit, in qua totum hoc omijfum efi *. Editio, quam Thu-anus hic tertiam i ite appellar, fine dubio Drouartiana cfl in folio, quae annis mdcvictMDevii tribus voluminibus edita fuit, ct fabulam, de qua loquimur, non habet.

Nam verbis illis, ante annum publicata

,

in cpiflola anno mdcviu exarata ad proxi-

mam editionem in duodecimo indicandam uti non potuit, quippe quae anno dc- %muni

Ljflrtr. p. 31. • Vid-Tcan- v». hirju«edr- cip r. p. 11.

5EDITIONE EPISTOLA PRIMA*nuim fequcnti prelo lub> iceretur. Pluribus de hac re egi» quam alioquin forf.in ne-

ccflarium fuiffct; quod de alia Parificnft cdirionc mentionem faciendi paulo peti

occafio lc offeret, quae in pracfarionc ad lectorem quarta nuncupatur. Drouar-

rius la ne editionem in duodecimo tertiam luam rctie fatis appellare potui:, qui

nullam unquam Patiffoniani voluminis In fuis editionibus rationem habuetit i

et praeter ea, quae praefationi, ut diximus, commodi fui gratia inferra videntur»

rertio volumini in folio, nonoque etiam tomo in duodecimo, admcr.itIonem fimi-

libus fere, atque in praefatione, de mala fide Francofurtcnft' typofraphi querelis

refertam praefixerit, quam nemo tere, ut opinor» cum primum legar, Thuano at-

tribuet. Admonitio his verbis concipitur:Quod barumce bifloriarum fniptor

m aperis limine nuper editi voluit , non placere /ibi miferam ardehonum, q:t/ rn

alienis /criptis ingemo/ videri cupiunt, ambitionem j idtpjum bete etiam iteran-

dum venit, ob inofficio/ffimam maleferiati cujufdam typograpbi fedulitatrm, qui

/apertoribus nundinis editos Francofurti ad Moenum praecedentes libres, minime

ad pojlremam Parijienfem editionem, quod/altem debuit , expreffos, notis confpcrfit

ineptis et frivolis. Sane hominem, ut ab incepto de/jleret, viri probi et graves tn

Germania pqffim hortati fuerant quibus ille, /pudori,/ otio confuluiffet,parere

neceffe habebat. Sed isfuit vervecei capitisftupor, ut prudenti(fimis monitisper-

vicaciter objurduerit. Itaque, quando fatia tnfcEla /eri nequeunt, fatis vindi-

cata videbitur injuria,/nugatorts iIlius Marmensstas,

qua/ Alarfyae cutis, adlu-

dibrium propojita ceteros bujufmodi nebulones ab/emat, et cifpellal. Lutetiae

Parijiorpnd. eid. Sextii, midcix. Thuani autem editio penes me cft, Offcnbachi

in folio cxcufa» quae primos quinquaginta feptem libros comprehendit i atque

altctum tomum, Francofurti anno midcx editum, quo viginti tres libri proxi-

me fcqucntcs ufquc ad oltogcfimum continentur» fibi adjun&um tabet. Huic

pofleriori tomo rypographi Francofurrcnfis rcfponfum admonitioni Parifienfi

praefixum eff jquod non modo rei novitatis gratia, fed quia ad propofitum no-

llrum nonnihil facere videatur, dcicribcrc hic non pigebir. Quod autlor hu-

jus operis ohm editium, et nuper iteratum voluit, nonprobare ji nempe meam tn

recudendis ipfiut libris, adjtciendifque notis marginalibus, fedulitatem : id in

frontifpicio hujus tomi mode/ion refponfione, hoc e/, Germanica, diluendumfuit.

Nam nec ego ulla ambitione dubius Tbuant hifhrutt e typis Pari/en/bus tran-

fcripfi, fed communis utilitatispromovendae Jtudio fumptus ilios feci. Nec no-

tae marginales quidquam inferunt, quo vel mens audoris vim patiatur, vel ferr-

pttonis genus deformetur. -De quo ad virorum doliorum totius Germaniaejudicia

confidenter provoco : utpote quibus exemplum Franccfurtenfe magis arridere vel

inde conflat, quod boc illo vendibilius, et in officina mea crebrius expetitur. Tan-

tum abefl , ut viri probi et graves in Germania paffim ab incepto mt dehortati fint.

£um potius manife/um ut/

1

, Tbuano, viro eximio et prae/ant i(fimo, unius typo-

grapbi Pariften/s(quem mea baec editio male habuit) virulentis Juggi/ionibus

obreptum effe. Eum itaque rogatum velim maximopere, ne, dum ip/n^bi/oriam

viri dofli in Germania (quorum te/momafatis magno numero,nullo etiam dif-

fundente vel dekortante, penes me fmf) ex officina mea tmprejforia flagitarunt

inde/nenter, quorum votis ego tandem rejtondi, ob td innocenti mihi, et plane ml/equius cogitanti, fuccenfeat. Typograpbus vero, tantae impatientiae infligator,

brevibus admonitus fit, ne quod ipfe et fkae gentis alsi innumeri in recudendis

noftris librisjure, ut dixerunt, fuo dudum fallitarunt, id m me tantopere repre-

hendat 5 adeoque clarorum virorum indignationem et bilem concitareporro de/flat

:

alioquin juftifftma talionis lege virgulam cenforiam acriorem et fevrriorem

a Germanis certo certius experturus. Francofurti ad Aioenum, kal. AIartus

A- k. c. midcx. Ex Refponjo hic allato, quemadmodum Notas Lftasfciiptor de-

fenderit, vidifti; qui ea tam tn Praefatione, quam in admonitione (quarum

utramque ab ipfo Thuano profc&am cilc exifiimavit) contra fc dicta Parificttfis

rypographi infligarionibus attribuit.

LN'e<^ueo tamen hic filentio praeterire, volumen quoddam cpiftolarum, hoc

titulo in lignitum, Virorum illu/num et doliorum ad Aidckiorem Goldafium

Tom. 1. • B Epiflotae,

DE NOVA T HU ANI HISTORIAEEpijlolae, ex bibliotheca Hernici Guntberi Thulemarii editae', dia poflquam

hanc aJ te cpiftolam lcripfcram, ad manus meas perlatum fuifle;quod vir non

minori humanitate, quam dodrina infignis, Joanncs Grammius, in acadcmiaHau-

nicnfi Graecae linguae profeflbr regius, coniiftoiii afleflor, et bibliothecae regiae

praefedus, mihi tranlmittcre dignatus cft. Ex nonnullis autem in eo volumine

cpiflolis hunc Goldaftum, jurUconfultum, qui multis elaboratis et utilibus (criptis,

ad hifloriam et conftitutioncm imperii Germanici praecipue lpcdantibus, liaud ob-

fcuri nominis cft inter eruditos, Thuani hiftoriac in Germania non modo editorem,

fcd notarum etiam in margine feriptorem, fuifle manifefto conflat. Ceterum de

notU ipfis, praeter ea ex praelatione et admonitione Parilienfibus jam allata, Lin-

gclfticmii judicium ex cpiflola, adThuanum xxvi Augufti anno miscix feripta, hic

adjiciam. Vidi, inquit, et percurri notas infulfi hominis (ne gravius de eo, qui

mihi familiariter ahoqui notus) tn tuum divinum opus. Indignatus fum me ne

unicum quidem reperijfe,quod operae pretium videretur x

. Res haec per fc ad*

modum levis cfli: merito videri pollet, et quam longius pcrfcqucrcmur prorfus in-

digna; nili ita accidiflet, ut eodem tempore, quo Germanicae Thuani tufloriac edi-

tiones excudebantur, in aula Romana de primi voluminis Centura ageretur. Qua-propter licet notae ad marginem editionum iflarum appofltac plerumque inno-

centes fint, nec quidquam inferant, quo vel mens aufloris vim patiatur,

vel

fcriptionts genus deformetur t quaedam tamen verbis tam afperis et odiolis conce-

ptae funt, ut Thuanus inimicos luos graviorem fententiam in ic ferendi anfara inde

arrepturos non immerito fuipicari pofler.

Ita in libro primo hiftoriae, ubi Thuanus Ludovicum xu htaneis diras mori-

bundi fenis, hoc cfl, papae Julii fecundi, contcmpiifie dicit; nota ad marginemprimae editionis Francofurtcnfis diras illas excommunicationem et baunum in-

terpretatur.

Et in eodem libro, quo Thuanus eundem Ludovicum regem verba, terdambabvlonis nomes, in nummum aureum pcrcufliflc tradit, nota editionis Olfen-

badii cxcufac Romam ejfe Babylonem admonet Icciores.

Item in libro tertio tam primae Francofurrcnlis, quam Offenbachcnfis editio-

nis, ubi Thuanus cardinalis Betonn, San&i Anireae archiepifcopt, caedem verbis

fimplicibus narrat ; in margine legitur. Cardinalis Santandreani condigna caedes.

Vctiflmilc igitur videtur hac norarum afpcriraic Thuatium non fua quidem,

fcd potius rypographi perfona, ftyloque damnum a Germanico typographo fibi

illatum flomachanti accommodato, et praefationem et admonitionem, ut feri-

beret, addudum fuifle; quibus notas iftas marginales gcncratim potius, utflolidas

et infullas, damnare, quam nominatim aliquas improbare, confultius putaret.

Simile fere editoris nimis offiriofi exemplum, ur obiter id moneam, in Hijh-

ria Concilii Tridentini, a R- P. Paulo confciipra, invenimus; quam audor nuda

illa et fimplici inferiptione. Hi(iona dei Concilio Tridentino, fine praefatione, ac

nomine 'Pietro Soave Tolano lc occultans, ea de caufa prudens evulgavit ; ut

homines chicunque parti in rebus, quae ad religionem fpedant, addidi, de iis,

quae fcripfiflct, fine ulla praejudicata mentis opinione inter legendum flatucrcpof-

fent. Antonius autem de Dominis, archicpifcopus Spalatcniis, qui Londini annomdcxix eam hiftoriam in folio edendam curavit, modcflac audoris inferipeioni illa

jadantia verba adjunxit : Nella qualefi fioprono tuiti glartificii della corte di

Roma, per impedire che ne la venta di dogmi fi palefaffe, ne la riforma det

papato et della cbiefa fi trattajfe. Praelationem etiam regi noflro Jacoboprimo, qua in aulam Romanam acerrime invedus cft, fiio nomine inferiptam

addidit; nomine, inquam, eo tempore Romanae ccdcfiac, quam reliquerat, haudminus odiofo

;quam infami poftea inter Frotcflanrcs, cum ad eam iterum rediit.

Duorum UlnAriam virorum de hoc Spalatenfis fado judicium ex literis eorumad Camdenum feriptis, et inter hujus cpiftolas cura Tiiomac Srnithi S. T. D.editis, defumptuttt hic fubjiciam. Alterae funt Petri Puteani, dat. m id. Ju-lii anno mdcxix, quae hoc modo incipiunt: Accepi una cum literis tuts hifio-

nam’ Francof MOcLXXxviu, in quxira * T<xa luce cpiflola Tota. vu. e. rt. p. 37. bu-

jus odreogi' legi potefl.

Digitized b

EDITIONE EPISTOLA PRIMA.riam concilii Tridentmi Librum avide legi fumma cum voluptate, et maximocum fruflu. Narratio dilucida, elegans, nec minus jucunda. Utmam, ulmumabcjfet praefatio, et etiam pars ulttma tituli. ‘Praejudicia apud nos multum va-

lent, omnia pojfunt 1. Alteras milit Pcircskius, xv Julii eodem anno, in qu;bus

hacc funt verba: J‘aj rectu IHifloirc Trtdentme. Cefi une tres belle piece, &Lquelle ejloit capable dungrandefiet, & davoir ungrand cours fi celuy, qui ta

fatt huprimer , eujl peu fe contenir dans la rneme moderation de tantheur, & sabf-tenir non feulemcnt de tarraifinmement adii a ajoutc au titre, & des ruots pi

-

quants & parttaux quii a entrelajfe en tindue des matieres \ mais auffi de fonEprfire Iminaire

, & de fon nom lout a Jait # puts qutl efi deja fi deferie parrny

ceux,qui ne fontpas de fon avis, quii decreditera ce grand ouvraee tcy, & tem-

pecbera davoir cours, comme il eujl pofitble eu entre les mains aes Lathohquesmemes

,voirejufques dans tItalie 1

. Addam tantum, quod in editione ejuldem

hiftotiac, Genevae anno mdcxxix in quarto cxcufa, quae riveduta e correi ta dall'

autore dicitur, limplcx audoris titulus line praefatione exhibetur, cum indice a

Londiucnfi plane divcrfo. Quid autem Thuafius dc redo editoris officio hujuf-

vnodi occationibus fenferit, iplc in legibus, quas dc opera magiftri Guliclmi Oc-cam rccudendo praclcripfit, plane oftcnditJ.]

Sed ut in viam redeam, unde declinavi : Thuanus poftluc in editione primi

voluminis, Lutetiae apud Rob. Steplianum anno Mdcxviii in folio cxcufa, ut etiam

in exemplari totius operis, quod Lingclfficmio habere permilit ( 'c quibus infra

pluribus fuo loco agemus) lingulis libris Epitomen, ut vocat, vel rerum 1'umma-

r:um iplc praefixit;in capita tatnen, vel paragraphos, non divilit. Hinc typographus

Francoturtcnfis in editione fua, annoMDCxxv ct partirn xxvili in folio evulgata,

notis marginalibus expunctis, non tantum ca lummaria cum paucis additamentis, ubi

aliquid iisdeefle putavit, lingulis libris praefixit ; led etiam ad normam eorum li-

bros in paragraphos dividens, paragraphi cujulquc argumenta ipfis fummarii, hoc

cft, auctoris, verbis in margine poluir, nc fcilicet frivolas et politicas ad mar-ginem notas parturiendi rcprchcnfioncm iterum incurrerer.

De omnibus Thuani hiltoriac editionibus, quae, dum iplc vivebat, fub cura fua

Parifiis evulgatae craur, ct quas iplc agnovit, hadenus tractavi. Jam ad eas progre-

diar, quas codem temporis (patio, hoc cft, ante mortem audoris, prelum Franco-

furtcnfc cmilir.

Prima Francofurti editio ex duobus voluminibus in folio conftat, quotumprius, ut obfervat Titius, primos feptem ct quinquaginta hiftoriac libros compre-

hendit, anno, quo excuderetur, non expreflo, quem tamen mdcviii fuifte con-

jicit 4. Hoc volumen habeo, dc quo ca, quae fcqnuntur, notatu digna videri polii nr.

Primovoluminis Patifloniani nullam omnino rationem habuit rypographus. Deinde,

Drouartiana editione in odavocum altera in folio collata, ex utraque inter fc con-

juncta librorum numerum jufto et perpetuo ordine cohaerentium rede conftituit;

quod cx iis, quae dc duabus iftis editionibus fupra dicta funt, difficile fadu nonfuifte mamfcftum cft. In primis enim vlginti fex libris editionis in folio divilionem

fecutus cft, hinc ad primum ct quinquagclimum librum tertii quartique tomi in

odavo i dein vero ad quinquagclimum fcptimum, quo ablolvitur, harum utrique

editionum accommodavit. Denique praeter paragraphos, in quosfinguli libri lunc

diftedi, notafquc in margine collocaras, fabulam etiam de lapide Indico retinuit a

quam Drouartios, ad finem primi tomi in odavo adjectam, in altera fua in folio

editione omilifte fupra dcmonftravi. Quid in aliis rebus levioris momenti, ubi

editiones Drouartianac a fc invicem diferepanr, pracftitcrir, inutili operae parcens

accuratius exquirere (upcrfcdcbo. Certe unicus ifte locus dc Indico lapide Drouartio

typographum Germanicum criminandi anfain praebere potuit, quod libripraeceden-

tes, hoc cft, quinquaginta feptem, quosfuperioribus nundinis trancofurti ad Moe-

num evulgaverat, numme adpoftremat» 'Partfunfem editionem,quodfaltem debuit,

txprtJfi eflent : id quod in admonitione jam allata fadum vidimus. Potterius volu-

men ejuldem Francofurtcnfis editionis in folioanno uocxvn cxculum fuifte ccnfuit

Titias,

' Vtd.Toen.vtt.cxpL xt- p. 59. hitfus edit. * Vid.Tom vri- cap.vj. p. 59. huju» edk.

• VkL Cirud. Epjll. p a$a- 4 Rcccnf pg 10.

Digitized by Google

DE NOVA THUANI HISTORIAETitius 1

, qui exemplar vidit, quod annum illum praeferebat} unum autem

mihi jam prae manibus cft, in quo annum mdcx non tantum titulus exhibet, fed

etiam, quod proxime ei fubfcquirur, ad Parifienfem admonitionem rcfponfum.

Habeo quidem et aliud exemplar, quod cum Titii obfervationc convenit ; utrum-

que tamen cjufdcm clfc editionis inter Ce conferendo plane percipio, excepto, quod

novam inferiptionem poderi us praefixam habeat, rclponfumquc Francofurtenle

omittatur. Volumen hoc, quo reliqui vigintitres libri a quinquagefimo odlavo ad

odogefimum comprehenduntur, hiiloriam ad annum milldtmnm quingcnrcfimum

ottogefimum quartum perducit. Hanc temporum differentiam in titulis obfervare

omnino ncccflarium fuit; quia cum pollcrius volumen anno mdcx revera excude-

retur, ficut prius circa annum mdcviii, neutrum ad Droumii editionem in duo-

decimo, a Titio tantopere laudatam, exprimi potuit, quae anno mdcix incepta

ante annum mdcxiv non pcra&a fuir.

Editio etiam tribus tomis in oftavo intra hoc tempus Francofutii cxcufa fuit,

quae inter ceteras penes me cfl. In ptimi tomi inferipiionc, quod et Titius nota-

vit*, annus omiflus cft ; fecundus vero et tertius annum mdcxiv oftendunt. Hitres tomi eundem numerum et diftributioncm librorum, ac duo Francofurtcnfia vo-

lumina, jam difla, in folio, praeferunr. Porro editio haec Patifloniani voluminis

nullam habuit rationem ; fabulam de lapide Indico retinuit, at non item notas ad

marginem ; quia typographus fortafTis ab auftorc, ut ipfe judicavit, Drouartii inlliga-

tionc ea de caufa reprehenfus, hanc editionem ad Parifienfes in illa re magis

conformari voluir, quae in cttciis, reflante Titio, priorem in folio omnino Ic-

cii ta cft.

Quod de Thuani autem editione Offcnbachi evulgata fcmcl atque iterum fupra

mentionem fecerim ; ne quid in variis ejus editionibus indagandis atque expli-

candis omififle videar, quod ad plenam hujus rei inrelligcntiam requiratur, editio-

nem iftam paucis hic dcfcribcrc operae pretium exiftimavi. Editio igitur Oflfcn-

bachi imprefla cum priori volumine primae Francofurrcnfis editionis in folio tumforma, tum librorum etiam numero convenit ; libros enim leptem et quinquaginta

comprehendit, annum miscix in titulo exhibet, et fabulam de Indico lapide tradit.

Fabulam autem hanc de Indico lapide, quam typographus Francofurtcnfis adeo

diligenter retinuit, et de qua Titius in Recenfione fua fc non parum (biicirum fu ifle

oftendir, cum aitfiPipinim, Thuano laudatum,fifuis ipfe oculisvidit, ludire volutffie,

vix credibile videri J, dimittere nequeo, priufquamobtervavcrim,Titium, fi Fortunii

Liecti liber *De Lapide Bononicnfi in manus unquam meidifler, cpiftolam a Petro

etJacobo Puteanis ad Licctum mittam illic invenire potuitte;qua, cum certiorent

illum fecerunt ipfas Pipini ad Mizaldum litcras, inter fchedas cognati fui Thuanirepertas, ad illum fc mifilTc, addunr, mirum fibi videri, quomodo illufirtjfimus hi-

fioriarttmferiptor, vir ei alias emuniitjfimae naris, fibi tam facile imponi pajfius

fit. Sed agnitum errorem cito emendavit ; nam haec mira de lapide illo Bononiae,

regi nofirotienrico ix oblato, m omnibus editionibus Lutetiae eufis omtjfa fiunt,

praeterquam in una fiola, eaque valde manca, in cujus calce inter additamentahaec [cripta reperiuntur

;quae pofiea typographi Germani in omnes fuat editiones,

frufira reclamante aufiore, trenfiulerunt 4. Liber ifte I.iccti anno mdcxl editus

fuir, diu ante Titii Recenfionem; quem fi forte vidifler, krupulutn de fabulae

auftorirarc facile ipfi eximere pocuilTct. De Gimdcni autem literis, quas antea

laudavimus, alirer feres habuit, utpotequae fexto demum anno poft Recenfionemlucem aipexcrinr.

Thuani editionem x vol. in douze Francoflirti excufani fuifle narrat Jacobus

LeLongs. Verum ut is in Thuani editionibus enumerandis alibi fallitur, cumDrouartianam in oftara novem tomis comprehendi affirmet 6

, quae ex quinquetantum conftat, qui novem a fc defer iptis plane conveniunt; nec uila praeterea

quinque Francofurtcnfium tomorum in oClavo mentione foda, decem liios in duo-decimo iis vexbis dcfchb.it, quae editioni ifti, cum pofiea» abloluta fuir (ut n;ox

videbimus)

* VId.Tonv nn(b. vii.cap vili. p. ^a* ffibliorhcg-tc I Itfhriquc de Ii Fihdcc» P-44a

* Reccnf p. ia.* lbid. pig 11.

i Pag. a?.

Digitized

EDITIONE EPISTOLA PRIMA.videbimus) per omnia congruunt : ita nequeo quin cum in hac re etiam lapfum

liiifle, nullamquc Francofurti editionem in duodecimo unquam extitide, fulpiccr;

quando nec «ple aut diligcntiflinu hic apud noflratcs perquilitione, aut amicorumope in exteris regionibus aliquid de ea inaudire potuerim, neque Titius inter Fran-

coftirtcnfcs editiones commemoraverit.

Atque de Thuani editionibus, quae, eo vivente, excufac fuerant, uc etiam

de librorum numero ctdivifionibu}, una cum temporis fpatio, quo res in illis tra-

dirac gerebantur, latis, ut opinor, dictum fiiit.

Thuamus aurem de temporibus ad partes qualHam liiitoriac luac in lueemproferendas idoneis mentem haud femel mutafle videtur. Etenim poftquam quin-

quaginta et unum libros, quibus hiltoria ad annum millclimum fcxccntcfimum

lcptnngcfimum fecundum contexta c(t, ediderat, de reliquis in praeiens faltem

premendis cogit nile, ex cpiltola illius ad virum amplidimum Georg. Midi. Lingcl-

Ihcmium, electoris Palatini confiliarium, xvkal. Sept. anno mdcvi feripta, duci-

mus •* in qua haec leguntur : Habes nojirarum hiftoriarumfecundam partem f fcil.

li libros.] De reliquo opere non habeo, quod fatuam. Nam fi reipubheae

profuturum judices, perire illud dolendum eft \ et tamen certum ejl, ut funttempora, id integrumfine aulloris periculo et fumma invidia, cusfuftmendae ad-

xerfus aulicos pares non fumus, edi nonpoffe ; mutilatum autem edi, quam om-

n uo premi, magn probrofum duco. Mihi tn aliqua dignitate confittuto multarumrerum multis reddenda ratio eft, quos privatus poffem contemnere. Itaque ferre

amici aequo animo debent, fi dtfiderio eorum hac tn parte protinus non fatisfodo.

Nam violentiores funt hodie magnatum aures, quam ut iis verum loquendoplacere

pofjim i et tamen non ad gratiam, cui nunquam fervivi, fed ad muneris neceffi-

tatem pertinet, ut eos potius placatos, quam iratos habeam 1. Huic cpiftolac Lin-

gcllhemius eodem anno Hcidelberga relponfum dedit, ubi, et opere et aultore operis

prius collaudatis. Ceterum, inquir, cur reliqua adhucpremenda exiftinses, rationes

tuae mihi plenefatisfaciunt : etfujficityUtfaltem pofteritasfrut pofiit thefauro ifioJ

.

Sequenti autem anno fex alii libri prodiere, qui prioribus junfti feptem et quinqua-

ginta confcccrunr. Neque auttor nofler hic lubftitir; nam in cpiltola ad Cam-denura, dara cid. Apr. mdcvi ii s. n. Nova, inquit, editio nojirarum hiftortarum

fub prelo ej?, cui XXIII libri accedent, ut omnino lxxx efficiantur. Reliqui xi.v,

qui fuperant, aha tempora, alios mores poftuhmt 5. Proinde hiltoriam luam ad

annum millclimum fcxccntcfimum decimum, quo rex Hcnricus quartus Galliae

occidebatur, Thuanum pertexere AatuilTc, quam tamen haud ultra annum mille-

/imum fcxcenrclimum feptimum pertexuit, ex rcfponfo fuo cpiftolac a Camdenoacceptae, non. Quintii, anno MDCxvdato, liqua, in quo ira feribit : Nos in eodemludamur elegeo, eodem nos maligna aftra afbiaunt, itdemaeftus, eaedem procet’

lae fufque dtque infcopulos et brevia impellunt. Contemptu contumeUas illatas

n/cifcanmr, adpojUritatem ultro provocantes, adquam potius, quam adpraefensfaecplum femper refpexerunt, quicunque gnaviter et cumpublica utilitate in feri-

btnda hijlorta laborarunt. Quaefcquuntur ad Elifabclhac psxap.W 9« obitum, ut

reliqua, quae ad memififti, fac brevi a te habeamus ; etfifieripoteft, etiamfere-

niftimi et optimi veftri principis initia ufque ad annum hujus Jaeculi x, quo nobis

ereptus Henneus magnus ; nam ad eum ufque annum decrevi, fi Deus vitam et

otium dedent, annales noftros,quos inttrmiferam, fuperfttte% tllo ntinnne ultra

perndurusy continuata narratione perfequt, ut, cus vi vo tantum Chrtfttanus orbis

debuit , etiam mortuo jufta perfolvantur. Ad quae non parum veftra mejuva-bunt, quod . t cum rebus noftris conjunda

, et ad umverfae hiftoriae ornamentumea fummopere pertineant. Scio te mmime ab his cefjare , et diligentia tua effici,

ne nrum ur ttd vos geftarum memoria intercidat;quae fi lucem publicam afpuere

nondumjinel is, qui jubere poteft, at potes ea cum amicis communicare, ad glfi-

r:am spjuu eadem fide univerfo operi inferenda i quod ut facere velis, enixe te

4.

Ordo* Tnraerift. videaruxTom. vii. ear.vi.pt. 13. > Vid.Toen.vu, carv 5. p 11* lb«l p. » « Ibid p 5C

* -r-

DE NOVA THUANI HISTORIAEOrdo temporis jam poftulat, ut de Thuani tcftamento, er quae deinde fc-

cuta funr, nonnulla dicamus. Tcftamcntum autem, m cid. Quintii, annomdcxvi confcriprum, in hiftoriac editione Gcncvenli anno mdcxx publicatum

fuit j quo liberis fuis tcftator ofto hondtos et praeclaros viros tutores primumconfticuit, et adminiftrationis bonorum curam iis committit, donec liberi ado-

JeIcant:quod ideo tantum commemoravi, quia lucis aliquid loco ex Pcireskii

ad Camdenum epiftota mox citando adferre pofTit. Deinde vero Petri Putea'

ni et Nicolai Rigaltii honorifica mentione facta, quorum illum cognatum fiuum,et multis nominibus Jibi ckarum * hunc in fienalu advocatum, et regtae bi-

bliothecae curatorem, virum dolltjfimum acjuxta probum vocat ; de hilloria fu a

in hunc modum praeferibit : Htjloriarum mearum,quas ad ‘Dei gloriam, et pu-

blicam utilitatem, Jine odio etgratia, ‘Deum ipfum tefior et homines, conferipfi', pa-ratam editionem, fi ante quam tpfa edatur moriar, tifidem committo

; praeapioque

ut ea in re Sammarthanorum fratrum,qui me m toto opere multum opera fua et

diligentia adjuverunt , conflito utantur. Lucubrationes item omnes altas meas

fidei eorundem ‘Puteani et Rigaltii committo *. Cum autem de hiftoria fua, fi quid

humanitus /ibi accideret, ad pofteros, prout ipfc perfecerat, confcrvanda adeo dili-

genter rcAamcnro luo cavillet i haud ita multo poft Roberti Stephani tertii, ex eagente oriundi, quae doftrina pariter ac typis elegantibus diu celebrata fucrar, ad

accuratam editionem juxta exemplar, quod in tcftamento editio appellatur,

imprimendam opera uti incepit:quae tamen editio adhuc fub prelo erat, cum

auftor ipfc anno mdcxvii fato conccflit. Primum volumen in folio (nec ultra

procellit Stephanus) anno fcqucnti lucem aipexit, ita inferiptum:

Jac. Aug.Thuani lltjlortarum fut temporis libri ollogtnta de centum quadraginta tribus.

Editio quarta, auiltor et cafltgattor. Libros viginti fex continet, omnes, (i feptimi

initium excipias, eodem modo divifos, ac Drouartianac editionis in duodecimo,

hiftoria ad annum millcfimum quingentefunum fcxagcfimum perdura. Jacobusquidem Le Long inter Thuani editiones unam memorat x vol. in douze, Parifiis

anno mdcxix libris oftoginta excufam, qua rerum gcftarum narratio ulquc ad an-

num imllefimum quingentefunum oftogefimum quartum tradita eft Ceterumut nufquam gentium de tali editione diligenter inquirendo quidquam adhuc depre-

hendere potui, ita nec apud Tirium invenio i fin aurem alicubi forfan dclircicar,

quod vix crediderim, eo ramen facilius carere poflumus, quoniam, ut deferiptio

indicar, tam librorum, quam annorum, numero cum Drouartianis in folio ac duo-

decimo plane conveniat. Attamen poft annum mdcxix nullam omnino Thuanihilloriac panem in Gallia Latine editam fuifle certum cft. Ex iis autem, quae ad

id tempus Paridis prodierant, lubfequcns editio ab illa, quae proxime anrcccllcrar,

in nonnullis femper immutata fuit.

A d Lingclfhcmiura ejufque editionem jam venio; qui totam Thuani hiftoriam

ex codice, quem audor libi, ut ait, habere permiferat, Genevae anno mdcxx pri-

mus excudi curavit. In hac editione volumen illud Roberti Stephani per pernasviginri fex libros fecutus cft, ut ipfc in praefatione luaagnofcit. 'Paulo ante, in-

quit, quam obiret aullor, jufifiu ejus nova editio Lutetiae per Robertum Stepha-

num cudi coeperat, quae aullons fato interrupta efi,

primo tantum volumine con-

felio, quod tn hac editione bona fide repraefentavimus. Neve quid defiderarijure

foffit, hanc quoque tibi U cftori ex eodem volumine praefationem damus, etfi

totius operis editioni non confientiat. De Stephani praefatione, hic memorata, Lin-

gcllhcmius fuac totius operis editioni parum congruere tantum obfervat. Refteautem notavit Titius), ex praefatione Drouaitianae editionis in duodecimo plu-

rima non Icnfu tantum, fcd ipfiflimis etiam verbis, in hancfuifte tranferipra. Sic

inter alia cum illic diftum eflet, Aullor tertiam illam concinnavit editionem, locis

aliquot tuouUatam atque refellam > quam adeo ceteris pofibac ufipiam cudendis

pro archetypoefifie velit

,et vero jubeat

:

eadem verba hic repetita funt, vocefolummodo quartam pro tertiam lubftituta. Tum fumma admonitionis, de quafupra egimus, adjctlacft: quam huic praefationi abfonc prorfus inditam ccnfctTinus, nec cum tempore, quo lcripta fiiir, cohaerere. Ad haec, licet annum

MDCXVII• Vid. Totn vii. eap. vn. p. a hujui edit- » Luftrn. p. »9, 30• BibUoch. Hillor. licia Fraucc, p. 440.

Digitized by i joogle

EDITIONE EPISTOLA PRIMA. nmdcxvii ad finem habeat adfcriprum, mcnfc tamen non adjefto, utrum vivo adhuc

Thunno, qui mcnfc Maiocjufdcm anni diem obiit, compofita fuerit, necne, am-biguum relinquitur. In fumma, ex Drouartii editione in duodecimo tcmcrcdc-

fu mpta efie videtur, idcoquc non mirum cft tertiam in quartam feriptorem mura-ville i cum, ut fatis jam dcmonftrarum fuit, ex mente Thuani quintam dicere dc-

builfct. Sed de his hactenus.

| a m quibus rationibus LingcHhcmius adduceretur, ut ipfc potifltmum Thuanihiftoriae editionem in lucem proferret, cujus rei curam P. Puteano et N.Rigaltio

audior tcfiamcntocommilcrar, ipfc in principio praefationis fuac nos docuit. Habes,

inquit, UHor, Jacabi Augufli ‘Thuani hijioriorum fui temporis opusperduUumuf-que ad annum mdcvii, comprehenjum libris cxxxvm. ‘Prodierant antea libri

lxxx, nunc auCltores •, promuntur jam lviii, qui lucem halienus non viderunt,

Summa omnium expellationefperabamusfore, ut, quibus aullor teflamento curam

editionis operisfui incomparabilis mjunxerat, Nicolaus Riga.lttus et Petrus Pu-

teanus,viri clanffimt, defiderio nojlrofatisfacerent i fed quod aullor quodammodo

praeviderat fore, ut iniquitas temporum impedimento effet, id ipfum tn caufa

ejfe deprehendi ,cur illi editionem diutius premant prudentia publico detrimentofa.

Ne igitur bono genens humani elaboratum opus diutius lateret, ego, cui Tkuanus

ipfe lucubrationum fuarum,paulo antequam excederet, deferiptum ex autographo

Juo exemplar haberepermiferat, hoc amicitiae defunllt et utilitati publicae debere

ine txiflmavi, ut, dum differunt tlh, et meliora tempora expellant, clauflra ef-

fringerem ,et luci darem opus *. in darifiimi Pcirokii ad Camdcnum cpifiola,

dat. xiv Od. mdcxx, quaedam ab hoc loco non aliena occurrunt. Nous tmonsdafprendrc ,

quen a imprime en /Illemagne toute Ihiflorre entiere defeu Monfleur

de Thou, il me tard bu n de loir ce que defl. Cela ma fait fouventr de la votre,& dejirer que Ile pvijje fortir de vos mams pour It bien du public. Si celle de Mon-Jieur de Thou ne fefujl trornee que chez. lui, elle courroitfortunedeftrefupprimee j

cor fes exeeuteurs tejlamentatres, tuteurs defesenfans, la vouloient faire metire

dans lefeu pour des interets particuhers. Monfeur Lmgelfbem, a quifeu Afon-

feur de 'Thou tn avoit confit une copie, a tout fauve. Pour thonneur de tDieufanget; a la votre, &fi durant votre vte vous faites dijficulte de la mettre fons

laprrffe,quiiy en aitplusdune copie

, & qu’eItes ne foient pas toutes de dela la

mer. Verba haec profero, quia celari jam nequeunt, cum cpifiola ipfa multis ab-

hinc annis inter Camdcni cpifiolas edita fuerit *. Verum unde illud acccpifict,

quod de tutoribus, quos liberis fuis Thuanus teflamento dederat, hic refert Pci-

rcskius, vir alioquin prudentia ct humanitate lingulari praeditus, haud facile cft

conjectari. Rigaltius enim, tcftis locuplailfimus, in vita Petri Puteani, annomdclh edita, diu pofi tutelam finitam, dc Thuani liberis verba faciens ait ; Histeflamento fuo pater tutores dignitate et probitate UlUfflmos providerat 3.

Qu o d Camdcnum autem monet Pcircskius, ut Thuani exemplum fecutus hi-

floriam rutis manibus committeret 5 id Camdcnus antea fecum cogitaflr, ex epi-

flola illius ad Petrum Puteanum, dat. xiv. Aug. mdcxx, appara 4,qua Puteano

lignificar fc apud cum deponendi confilium cepifle. Et cx aliis epiftohs, ultro ci-

troque inter cos miliis s, hoc a Camdcno deinceps faftum fuilTc confiat. Rationes

proferto, quibus ut ita faccrcc inducebatur, cpiftolae non explicanti cx vita tamenCamdcni colligi poliunt, quam Britanniae ejus Anglicac editioni vir crudirifiimus,

F.dmundus Giblonus S.T. P. nunc epifeopus Londincnfis, praefixit. Verba ita fe

habent : “ Cum tomus prior Annalium reginae EliUbethac, ad annum mdlxxxix** a Camdcno concinnatus, magna dortorum approbatione undique exceptus efler,

“ ut opus inchoatum perficeret, amici cum urgere non defiiterunt. Oifcnfioncs•* autem cx iis, quae dc Maria Scotorum regina narraverat, cdhcitacac, privaraeque** nonnullorum fimultatcs, majorum 1'uorum famam nimia fiyli acerbitate laciam

•' quiritantium, apud animum ftatucrc cum fecerunt, nc tomus alrci ante mortem* c jpiius lucem videret. At quo minus communi pofihumocum operum fato fubji-

‘‘ ccrctur,.

' Vid Tam vii. c.vm. p. 1.

• Vid Cund. F.ptft. p. }oj».

( Vid. Tuui vu. e xi. p. 4.6

« Vid.Toa.VlI. cap.xr- p.

r Ibid. p. 60

DE NOVA THUAN1 HISTORIAEM ceretur, exemplar pulchre deferiptum in manibus intimi amici fui, Petri Puteani,

« deponendum curavit $ autographo apud fc retento, quod in bibliotheca Cotto-« niana adhuc conlcrvatur. Hinc failum cfl, ut ea pars operis ante annum mdcxxv« non prodierit," quo anno vi kal. April. rex jacobus primus diem fupremumobiit : biennium fcil. poft mortem Camdeni. Ingenii morumque ftmilitudo inter

Thuanum et Camdenum, iicut etiam fati, quod feripta utnulquc luo tempore

funt experta, ut haec obiter de Camdeno adjicerem permovit.

lw iis, quae fupra de volumine Roberti Stephani lunt expolita, numerum li-

brorum, quem promittit iniciiptio, centum quadraginta tres efle obiervavi ; cutn

Lingclfhcmii editio ultra centum et triginta ocio non proccflcrir. Liquet igitur

Thuanum opus fuum ab anno millcfimo fcxccntcfimo feptimo ad decimum, quorex Hernicus quartus Galliae occilus periit, perluendi inflituto ad ultimum per-

flirifle;quo minus autem poftrcmam hanc trium annorum partem, cui quinque

libros dcllinavcrat, perficere pollet, mortem praeveuifTe.

In titulo Lingclfhcmii editionis huloria ab .inno mdxlih initium capere dici*

turj quod poflcrior Genevenfis, ut etiam ultima Francofurtcnlis, editiones fune lo-

cutae. Boederus aurem, et alii, quibus Titius conlcntit >, ab anno mdxlvj,hoc cfl, a libro fecundo, potius incipere cxiflimarunt ; cui in primo libeo Thu-anus, vclut prolixe praefatus, viam aperuit. Et audor quidem splc primumlibrum praefationem * dilcrtim appellat

*quanquani profecto alias alio mo-

do de hiftoriac tuae initio locutus fit. Nam fecundi libri ingrcllionc, quali

nor.dum inccpiflirt, ‘Principium, inquit, mihi operis erit bellum Germanicum.Et in cpiitola quadam ad Lipfium, anno mdxcix feripta, Nos tn bjlorta hujustemporis, quod publicis negotiis fujfuranpojjitmus, tempus impendimus. Abanno hujus faeculi xlvi, hocejl , a bello Germanico, initiumfeci i. Sed in alia

cpiitola, ad Mcurfium Icribcns anno MDCf, hifloriam ab anno praeteriti facculi

xlv, koc ejl, a belli Germanici prmis initiis, le inccpiflc dicit 4. Quo igi-

tur haec inter le conciliari polfint, in pofleriori cpiitola ad propofira et con-filia de bello Germanico a Caelare anno mdxlv fuiccpta, quae in fecundolibro Thuanus expofuit, atque hic prima belli initia appellare videtur, cum rc-

Ipcxiflc i in priori vero tempus, quo bellum jam eruperat, quod anno Icqucnti

evenit, in mente habuillc, cxiAimcmus. Quod autem in praefatione ad IcdorcmDrouartianae editionis in duodecimo, ut etiam voluminis Stcphanici, dicitur»

!Prima pars ejl principatus lientia fecundi ab anno mdxlvi laxiori verborumfcnfu id inrclligi oportet. Nam Hernicus fecundus anno demum mdxlvii patri

Erancifco primo in regnum fucccfiit, ec auctor quidem ipfc in primi libri princi-

pio fe paulo ante cxceffum Frandfii primi opus incepturum dilcrtim affirmat. J o-tius autem operis fynopfin Ilie daturus, m quinque partesfixe reges tribuere pro-

ponit j atque in hunc finem, nulla ratione habita Erancilci primi, temporis fpatium,

quod mortem ejus praeccllcrat, cum hlii principatu conjungit;quem iis, quae

ad McurJium fcrtpfir, catcnus accommodat, ut ab anno mdxlv primae hujuspanis initium ducar.

Cum de titulo Lingcllhcmii editionis paulo fupra mentionem fecerim, obfer-vare hic admoneor, titulum illum nona T huano leriptum tuifle » editori vero poli

mortem ejus, amici dignitatis lludiolo, his verbis contexere placuillc : lllujins

viri, Jacobi Augujh Thuani, regii m fandiore confjlorio conjiliani, et in fupre-

vta regm Gallia curia praeftdts, Hjloriarum fus temporis ab anno Dominimdxliii ufque ad annum mdcvii Libri cxxxvni. Singulae autem editiones, quasau&ot ipfc Paniiis excudendas curaverat, brevem hanc nudamque mfci iptionempraefixam habuerunt

; Jacobi Augujh TLuant Hjloriarum fui temporis Libri,quorum numerum deinde in nonnullis cxprclfum legimus. Quapropter et nosquoque, quibus religio cfl a vdligiis ejus difccdcrc, eandem ftmpliccm er inornatamverborum conceptionem in noflrac editionis titulo fcqucmur.

Jam ut praecipua coram capita, quae haQcnus cxpolui, paucis complcclqc;poilrcma,utdixi, primorum ocloginta librorum editioad annum mdlxxxiv Lutetuc,

vivo

• Recorf p*e 5. * Vid. Syltoe;. edit. a Ecirm rol. t.p. 407,* VkL prim. ubr. Epit- 4 Tot» epirt. viJcr.urTom ru. e. vi. p. »5.

Digitized ly Google

*3EDITIONE EPISTOLA PRIMA.vivo audorc, evulgata Drouartii fuit in duodecimo, cuius duo ultimi tomi annomdcxiv prodierunt : novam aurem et perfedam totius hifloriac fuac editionem,

ad annum millcfimum fexccntcfimum fcprimum tunc perdurae, Thuanus adorna-

re inflituit; quam fi fato praeventus perficere non polTct, curae P. Puteani et N.Rigaltii, quibus fratrum Sammarrhanorum confilio uti praecepit, committendamefie reflamento caverat : nec diu ante mortem primum volumen, viginti fex libros

continens, prelo Roberri Stephani fubjccir, quod anno mocxviii editum fuit: de-

nique anno mdcxx Lingcllbcmius volumen illud Stephani, quod cum exemplari in

manibus (uis conlcntirc invenit, una cum reliqua hifloria e luo exemplari, ac vita

infuper auroris, Genevae excudi atque evulgari curavit. Hic igitur pedem figere,

ac novae editionis noflrac fundamenta jacere liccbir.

In primis itaque Genevenfem editionem, anno mdcxx excufam, in operis con-

textu fcqucmur ; vctcrilquc feriptoris riru hifloricum noflium tradantes, quaccun-

que per primos ofloginta libros addita, omifla, aut immutata fuerint, fivein lcntcn-

tiis, live in vocibus ullius momenti, ex lingulis Parifienfibu-s editionibus, nimirumPatilloniana m folio, ac tribus Drouartianis in odavo, folio, et duodecimo col-

leda, more variantium icdionum fcorliim in ima pagina collocabimus. Hac ra-

tione eundas eas editiones unofimu! confpedu exhibebimus, ut, quamcunque ex

iis quacunque de caufa ledor ceteris praeponat, et dari libi porifiimum cupiat, ocu-

lis femper habear obvcrlam. Quanquam autem Geneventem editionem, annomdcxx vulgatam, in operis contcxu recipere flatuamus, cum altera tamen annomdcxxvi et partim xxx illic cxcufa diligenter conferemus

;quandoquidem illa,

cum primum lucem afpcxir, a Puteano et Rigaltio corrcda fuit, quorum corrcdio*

nibus haec audior et emendatior deinceps prodiit. Quoties igitur hac duae Gcnc-

venfes editiones inter fc diferepent, quidquid additum, omiflum, aut aliter emen-datum in pofteriori fuerit, inter variantes lediones jam didas collocabitur.

Francofurtenses autem editiones, quae, dum audor lupe retat, prodie-

runt, nihil omnino ad noftrum inftirutum conferent. Etenim fi ad Panfienfes

editiones, unde defumprae erant, vere edent exprdfac, nihil aliud habere poflent, quofc nobis commendarent. Nemo enim, ne typographus quidem ipfc, ut ex refiponfo

ad Parifienfem admonitionem liquet, quidquam amplius de iis unquam jadavit j

quod fi verum quidem edet, nihil adjumenti nobis praebere poflent, cum ipfas Pa-

rificnfcs editiones habeamus. Sed nequaquam fanctam bene cum iis adum fuit:

nam, ut fupra oftendi, ty pographus Francoturtcnfis, five data opera, live ex incuria, in

utramque liiam editionem, alteram in folio anno mdcviii et partim x, alteram

deinceps in octavo exculam, fabulam de lapide Indico ex Drouartiana in odavo,

anno mdciv evulgata, infcrfit; quam Drouartius ex fecunda fua editione, an-

no mdcvi in fo£io publicata, ejecerat. Quemadmodum autem in aliis locis

Francofimcnfcs editiones fc habeant, ubi, quoties Drouartianac in odavo et folio

inter fc dilcrepant, pofteriorem fcqui oportuit, diligentius inquirere, non efle ope-

rae, ut dixi, ex eo apparet; quiarede an fccus hic adum fuerit, nihil ad nos, cumad novam editionem noflram nullius ufus omnino efle poflint. Ceterum ne hic

quidem fele continuit typographus Francofurtcnfis; fcd cum Lingelflicmii editio

anno mdcxx Genevae prodiifler, pofleriorem operis partem a libro odogclimo ad

finem tertio volumine, fimul cum vita Thuanj, in folio excudens, pnoribufque

fuis voluminibus cjufdcm formae, quafi Gcncvcnfi editioni per omnia rcfpondcrcnt,

adjungens, proThuani hiftoriac corpore perfedo callidius, quam hondtius, extru-

lit. Neque aliter profedo ratione editionis liiac in odavo fc gcffir;quippe qui

anno mdcxxi duos poftrcmos tomos, ex eadem Gcncvcnfi editione cxcufos, tribus

prioribus fubnedens, quorum fecundus et tertius anno mdcxiv prodierant, alte-

rum quoque Thuani corpus confcccrir. Incommoda autem, quae editiones iflac

male eo» lare inatae fecum tulerunt, uno arque altero exemplo maniferta faciam.

QyAE in poflrcma pane trigefimi quinti libri Genevenfis editionis Thuanus de

Tridentino concilio fula narratione tradiderat, *ca omnia in eodem libro Franco-

furtcnfis editionis in odavo dccflc, Abrahamus Wicfbrtius, audor libri, qui inferi-

bitur Thuanus Rejlitvtus, obfervavit ' ;quod et de priori in folio editione pari ra-

tionc

* DPag t

ToM. I.

14 DE NOVA THUANI HISTORIAElionc dicere licuifler. Nec aliter fanc fieri potmr

;quod tomus fecundus editionis

in odavo, quo liber trigefimus tertius continetur, anno mdcxiv in lucem prodiit,

ex Parificnfibu* impreflus, quarum ne una quidem ea dc Tridcntino concilio com-memorat, utporc quae Genevcnfi ex omnibus hiftoriac editionibus primum debean-

tur. Attamen feriptorem hunc cfifugiftc videtur, acia ifta concilii, cum primumconveneram quae initio libri trigefimi fecundi Gencvcnfls editionis tradita fune, in

eadem Francofurtcnfl editione in odavo non comparerc ; atque adeo, quae in libro

trigefimo quinto Genevenfis editionis, jamdidae, de hac re feripta funt, in pofte-

riori ibidem loci editione plenius enarrati. Quod fi Heideggero, ut in tranfitu di-

cam, cognitum fuiflet, operae fiiac in Thuani Hifloriam Concilii Tridentmi ad

calcem librorum fuorum, quorum alter Anatome, alter Tumulus Cone. Tnden-

tim inferiptus cft, edendo ex feripeo codice Tiguri reperto, parcere potuiflet a

quum codex ifte nihil in fc habeat, quod in alterutra Gcncvcnlium editionum nonlegitur.

Idem quoque ex fcqucnti exemplo plane apparebit. Thuanus odogefimura

hiftoriac librum hoc Jani Guliclmii elogio conclufit : Eodem tnenfe Ljunio a.

mdlxxxiv] Janus GulitImius, adolefcens cu/tiffimi tngenn , Lubeca natus, Ava-rici Biturigum, quo ad magnum Cujactum audiendum profectus fuerat, contraito

ex nimiis caloribus morbo, vix falutata urbe, decejfit, cum nondum xxx vitae

annum attigiffet ; eo magis deploranda morte, quod multa, et inter ea novam Ci-

ceronis operum,ad mfs. exemplans diligenttjjime collatorum, et amplius fex-

cent/s claufuhs fuppletorum, editionem paratam haberet:quam et ego Lutetiae,

dum is ad me familiariter ventitaret, vidi i bartentu magna rei Uterarme ja-

flura aut difperditam, aut fupprejfam. Ira hunc locum Drouanianac editiones

in folio et duodecimo dederunt j cui utraque Francofiirtcnfis, quae fcquuntur, ad-

jecit. Cujus iGulicimii']familiaritate, dum Lutetiae e(J'et, diu magna cum animi

obitClatione ufus , hoc vere profiteri pojfum, mefemper ab amuij/imijuvents collo-

quio meliorem ac dolitorem difceffifjt\ tanta erat in tomorum probitas, tantum in

/iterisjudicium, tanta infermocmando (navitas, ut altum vix meminerim(mul-

tos autem audivi) qui Laiinefimili cum facilirate et puritate loqueretur : ut omit-

tam raram tn poeticafelicitatem, five Graeca verteret, five ver(is ex ingeniofa-ceret. Amicitiam, non tam aetatis fimilrtudme, quam (ludiorum confenflonccon-

trattam, immatura mors diremit i non tamen omnino (ohit : cujus hoc qualecun-

• que monumentum ad pofieritatem extare volui. Tot tantafquc laudes Guliclmio

hic adferipras, quibus uc memoria eius dulcis et amabilis, ita mors praematura om-nibus bonatum litcrarum ftudiofis acerba et luduola redditur, Thuanum, hominemlaudatiflimum, habui (Te audorem, non poflumus non exoptare. Atque ita pro-

fedo Titius cxiftinuflc videtur, quia in Francofurtcnflbus editionibus invenerat j

idcoque cum iu Recenfionem fuam partem pofteriorem rranfcripfit, foheirus ne peri-

ret, ^Dabitur, inquir, nobis venia, fi, ut extaret, dandam hic quoque operam duxi-

mus Verum non pauca funt, quae a Thuano plane abjudicant. Primum enim

in nulla Parificnfi editione haec verba inveniuntur, idcoque nequaquam ex editio-

nibus illic excutis ortum habere potuerunt. Deinde Janus Grutcrus, qui in Cice-

ronis editione Hamburgi anno mdcxviii adornanda Guliclmii ledionibus ufus cft,

hoc inter alia ejus elogia operi praefixa, prout ipfi jam dedimus, fine additamento

Francofurtcnfl pofuit. Grutero autem litcrarum commercium cum Thuano inter-

ceftifle, ex epiftola hujus dc Guliclmio ad illum anno mdcxiii exarata ipecutim

confiat j quam initio editionis Hamburgenfis in vacua pagina deferiptam ex biblio-

theca tua, optimis et rariilimis libris referta, mihi perbenigne fuppcditafti ». Prae-

terea LingeUhem i i editio, ex ipfo audorisexcmplaii anno mdcxx cxcufa, addita-

mentum illud non agnofeit s ubi tamen, quod notaru dignum cft, quaedam de

Bucholtzcro tunc primum addita Guliclmii elogium proxime fcquuntur, ut vix fieri

pofiet, quin Thuanus eo tempore Gulielmium anrc oculos haberet. Denique in

altera Genevcnfi editione, annoMOexxvtpartimque xxx imprefla, omittunt cft : ut

etiam in novifilma Francofurtcnfl, anno mdcxxv et partim xxvn i ab eodem Kopffio

cxcufa, qui duas etiam priores editiones, in quibus legitur, excuderat i quod per fc, ni

fallor, additamentum illud mali commatis fuifle, nec ab audore noftro profedum,fatis

* Pag.ao. • VidoKur haec qwft. Tooutm. cap.vi. p. jt.

Digitized by Google

EDITIONE EPISTOLA PRIMA.fatis manifefto evincit. Antonius igitur Tei(Tcriu$,qui c Thuano cxfcripfir, ct Gal-

lica lingua edidit, Ltt Eloges des komtnes /ovans, Guliclmii elogium fine addita-

mento tranflulit ; licet poftea quidem fupplcmcnti loco adjecerit, au&orcm laudans,

memoriae, ut videtur, Japfu, Thuonum de vito fuo 1, cum in nulla Thuani vitae

editione tale quidpiam inveniatur. Item Gcrardus Stokkcnius, au&or TimoniEnucleati ; in quo opere quidquid five in laudem, live in vituperium, alicujus per

totam Thuani hirtorum di&um fuerit, una collcdum fub cujufque nomen ordinedifponcre, viramque infuper Thuani in compendium redigere, inflituitj JaniGu-liclmii elogium fine additamento, de quo agimus, inter alia dedit.

D e ftngulis Thuani editionibus a primo Patirtoniano volumine in folio, annomdciv excufo, ufquc ad Gcncvcnfcm, anno mdcxx vulgatam, hadenus ordine

tradavimus. Duae igitur tantum confidcrandac reflant, quarum utraque, tertia

nimirum Francofurtcnfis anno Mfvcxxv ct partim xxviu, ac portciior (jcncvcnfia

anno mdcxxvi partimque xxx, in folio prodierunt.

Ex his autem Francofurtcnfis (cujus duo priora volumina annum mdcxxv, ter-

tium vero xxviu exhibet) pnorem Gcncvcnfcm per omnia repraefentar, nili quodex Patifloniano volumine, jam dido, quaedam inferta habet, quae cum audor ipfe

in Drouartiorum er Stephani editionibus a fe paratis omittenda curaifcr, in Gene-

vcnfi quoque eadem ratione funt omnia. Editio igitur haec Francofurtcnfis nihil

adjumenti nobis adferre porcil, qui ex ipfo Patifloniano volumine variantes ledio-

nes collegerimus. Tribus autem hujus editionis voluminibus etiam quartum ad-

jedum fuir, fpcciofo hoc titulo inlignitum : Hifioriarum Thuani Continuatio,

five Tomus quartus, ab armo mdcviii u/que ad annum mdcxviii, qua undecim

annorum hijtoria , totidem libris comprehenfa, /apertoribus adtexitur. Scriptor

nomen fuum celari voluir, de quo eo minus foliciti efle debemus, quod exemplumad imitandum fibi propofitum parum feliciter exprefTerir.

Posterior editio Genevenfis quinque voluminibus comprehenfa 'cujus primi

lxxx libri annum mdcxxvi, reliqui vero lviu annum mdcxxx praeferunt) a

priori in eo canium difcrepat, quod non pauca emendanda, nonnulla etiam ad-

denda, aut omittenda. Puteanus ct Rigaltius ei, ut fupra diximus, fuppeditaverint.

Ad Lingclfhcmii editionem, anno mdcxx Genevae editam, nunc reverror s

quam cum lingulis Parifienfibus editionibus ad librum odogefimum conferre, om-ncfque harum ab ea diferepantias adnoarc, atque in ima pagina collocare, ur di-

dum fuit, proponimus. Ab hoc autem labore in reliqua hifloriac parte, nimirum

a libro odogefimo primo ad ccntcfimum rrigefimum odavum, quo Lingclfhcmii

editioni finis imponitur t ut etiam in fex libris de vita Thuani, eodem tempore una

cum hiftoria editis, liberabimur :quoniam neque poftrcmi quinquaginta odo libri

hifloriac, neque commentarii de vita Thuani Parifiis unquam prodierunt. Verumcnimvcro cum Lingclfhcmii editionem tanquam fundamentum jacere, quo noftra

nitatur, (latuerimus j quae fit ejus praedantia, ut paulo latius explicem, nccdTarium

videtur.

Duo igitur perfeda hifloriac fuae exemplaria Thuanum pofl fe rcliquiflc, alte-

rum, quod I.ingclfhcmio, paulo antequam cxccffit, habere pcrmilcrat » alterum,

quod P. Puteano ct N. Rigaltio commifcrat ultima fua voluntate:partim ex Lin-

gclfhemiiad fuam editionem praefatione, partimque ex tcftamcnto Thuani inrcl-

ligimus. Veri aurem fimillimum videtur Lingcifhemium cum duobus illis Thuani

amicis, quibufeum is, dum finebant fata, fumma ncccflirudinc conjundus pluri-

mos annos vixerat, confilium communicaffe, priufquam exemplar fuum prelo

fubjiccrct. Rigaltius in vita Petri Puteani, cum per quinquaginta annos Pu-

teano fe amico ufum fuifle dixit, de Thuano deinde loquens ita pergit : Illius vero

firmifaeculi annos oiladeam fibi vindicat Jacobus Augufius Thuanus,etenim tam-

diu ego et 'Puteanus cum tp/o perpetua familiaritate ccnjunfhjjims viximus.

Summa illic opinandi, interrogandi, ac differendi Ubertos* fic tomen, ut honoris

et modefiiae mogiftro feveritas ubique praeeffet :/unma fides, Jummus condor,

fumma fini eritas *. Itaque nemini certe dubium efle potdl, quin Lingclfhcmius,

qui Thuani tcftamcntum, quo alterum exemplar eorum fidei commiflura erat, edi-

tioni

• Tom- tu- p- 31 ; Edit.de Lcyde, 171T • Vid. Totn. vu. C*J» xi. p. 4.J.

DE NOVA THU ANI HISTORIAEtioni fuac fubjicicndum curavit, illos per lircras confultavcrir, fcnrcntiamquc de

exemplari apud fc edendo exquifiverir. Arque rem ita fc habuiiTc, ex luis ipfius

vetbis, quibus rationes, cur exemplaris curae eorum commi fli editionem morarentur,

fignificat, ut credam, adducor. Quod auffor, inquit, quodammodo praeviderat

fore, ut iniquitas temporum impedimento ejfet , idipfum in caufa tffe deprehendi,

cur. illi editionem diutius premant. Nonne verbum deprehendi iiterarum com-mercium indicare videtur? et commercium illud, quod rerum in Gallia flatus ipfisfa-

ccrc non permitteret, id cos libenter interim a Lingcllhcmio ficti velle? Nonne etiam

voco iniquitas ttmporum inter alia fignificcnt, Thuani operis excudendi privilegium,

fine quo librum aliquem apud Gallos publice divendi non licet, cos impetrare non po-

tuifle ? Certe qui in aula Gallica tunc temporis res adminiftrabant, utrum tutoribus

a Thuano confliruiis, ut hiftonac exemplar perderent, perfuadere conarentur, necne(cujufmodi aliquid ex Pcireskii epiftola ad Camdenum ante memorata fufpicari fas

cft) facile tamen impedire poterant, quo minus privilegio munitum excuderetur.

U r Lingclflicmii igitur inditurum de Thuani hiflona edenda Puteanum et Ri-

galtium nonnovilfc tantum, led etiam agprobaflc, omnino credibile videtur; ita

cum iit lucem ea prodierat editio, pro vera et germana habuific jam dcmonftrabo.

Quo enim munus fibi a defundo amico injundum praedarent, in primis fingula

operis volumina uterque fcorfum perlegit ; et in vocibus ac etiam literis plurima

corrigenda ; in locutionibus multa emendandas in lcntentus quaedam mutanda,

aut eradenda, ad exemplaris fui marginem notavit: quae dum facerent, libertate

audoris tcflamcnro ipfis conccfia.fe fideliter uti {ut mox apparebit) judicafle vi-

dentur. Enores in vocibusac literis librarii, aut ty pographi laltcm, incuria fere ir-

rcpfcranr. In iis autem, quae emendarunt, mutarunt, aut crafcrunr, pro arbitrio

egifle probabile cft;qua in re tamen quanta cura et prudentia fc gcflcrinr, ex noflra

editione, ubi maxime infignia notabuntur, ledor facile per fc judicium feret.

Ceterum minime praeteriti debet, licet Thuani ifti amici cum pofterioris Gcnc-venfis editionis tvpographo has emendationes et acccflioncs deincepscommunicave-rint; anemine tamen, live nominato live innominato, cum libi quidquam fuppedira-

tum vel minimo indicio ufquam fignificalfc ; nifiquod in titulo poftcrioribusLvm li-

bris praefixo hanc editionem prioreemendatiorem efie moneat: contra autem quaccun-qucautinlcrucrit, aut emendaverit, nulla omnino typorum diftjndioncfjda, reliquo

orationis corpori paftim admifeuir. Hoc non tanrum Tirii et aliorum ingenia ror-

fit, calamofquc exercuit ; fcd omnium fere, qui in libris melioris notae comparan-

dis operam potuerim, animos perturbavit, quorum plurimi poft fumptus non exi-

guos lingulas hujus utilillimac hiftoriac editiones ab aliis diferepare invenientes, quaepotiftimum ceteris praeferri deberet, inccrri haeferunr. Rem ira revera fc habuific

inligqi documento jam plane oftendam. InGcncvcnfi editione, anno mocxx publi-

cata, quaedam de Francifeo Junio tradidit Thuanus; quae in ultima dein Franco-furccnfi eodem modo exprefia, fcd in pofteriori, quae has lecura cft, Gcncvcnfi haudparum immutata leguntur. Cum prima igitur ex his editionibus poft mortem de-

mum au&oris lucem afpcxerit, unde tantus hic diftcnfus evenire poficr, Titius fatis

mirari nequit, et difficile explicatu putat > . Res autem ita fe habuit : Anno mdcxxviiJoannes Gerardus Vollius opus fuum ‘De Htjloncis Latinis cdidir, in cuius prae-

fatione queritur, Thuanum partim a lofcpho Scaligcro, partim vero memoriaelapfu, in errorem duduin, ea, quae de Hugonc Doneilo intellexerat, Francifcoju-

nio tribuendo, Junii famam, cujus filiam in matrimonio duxerat Voflius, laciiflc.

Quod memoriae igitur lapfu de hac re a Thuano cxcidific plane appafuir. PuteanusvclRigaltiusin Genevenh editione, cujus lviii libri pofterioresamcannum mdcxxxlucem non viderunr, omittendum curavit. Ex iis aurem, quae de ingenio et feri-

ptis Junii dixerat Thuanus, nihil mutatum fuit, unde tamen praecipuam querendianfamccpmt Voflius ; idcoquc quidquid in foccri fui dcfcnlioncm, live in prae-

fatione jam di&a, live in cpiftolis luis fcripfctit, opportuno loco noftra editio

exhibebit*.

Veri autem fimillimum videtur eandem in Galliutemporum iniquitatem, qua,ne exemplat libi commiilum i pii publicarent, cohibebantur, cos movifle, ut in iis

etiam,* RccerJ pag. * Vid.Tom. vn. cap.vm. p, n, et firq.

Digitized by Google

EDITIONE EPISTOLA PRIMA.etiam, quae cum Gcncvcnfi editore communicaflcnr, fua nomina celari ncccflk-

rium ducerent. Quanta enim cura et induftria per totum hoc negotium fc occul-

taverint, unum atque altcnim exemplum fatis demonflrabunt. Liber quintus

Commentariorum *De fota Tbuant tcquentibus verbis clauditur : Se/i rurfus Pyluminhibeo, et veniam a letiore feto, fi m tamjufiae caufae defenfione pro viri in-

nocentis dignitate longius et cum calore aliquo evagatusfum ,fecique, quod ille

non fecijfet, necfacium vellet Jam quitquis commentarios illos ufquc ad haecverba perlegerit, abipfo Thuano kriptos lui fle facile ccnfcbit. Attamen cum hic

alienam manum fc prodere fufpicandi locus (fler, ne alterutri eorum opus il.ud tri-

bueretur foliciti, in Gcncvcnfl editione proxime dida totam hanc fententiam delen-

dam efle curarunt. Porro quantopere libi caverint, ne ulli omnino rei ad 1 l.uani

hifloriam pertinenti fc immifccrc viderentur, ex eo quoque manifcAiim eft

;

quod, cum .inno mdcxxxiii Jacobus Puteanus* Petri frater, (ludiorum come » af-

fiduus, particeps confiliorum, et adjutor laboris,line quo nec qntdqitam frater

aogreffus efi unquam

,

ut feribit Rigaltius J, Indicem nominumproprie um in Thuant

biforus confcciflcr, ad veri audoris nomen celandum res ita infliruta fuir, ut

edendi privilegium cuidam Petro Beflino concederetur, quod indicis illius editioni*

anno fcqucnti in quarto evulgatae, praefixum ejus nomen exhibet:quanquam,

tcftc Menagio, Beffinus ifle, qui fuit valet de chambre de M. de Tkou le con-

feiller detat, ne ffavoit pointdu tout de Latmi. Proinde Rdgaltius pofl mor-tem Puteani, quidquid ad Ihuani hiltoriam aut emendandam aut illudiandam

contribuiflenr, pari filentio reticuit. Etenim in vita Puteani a fc confcripta deThuant operibus fidei ipforum committis loquens* illa tantum habet: Nobis am-bobus fi/arnm lucubrationum edendarum arbitrium tfflamento fuo Thuanus man-daverat 4 ; quae autem mandafler, ipfos ullomoJo efficienda curalTc, ne uno qui-

dem verbo fignificar.

Sed enim praeter ea* quae emendanda, mutanda, aut eradenda, ut dixi. Pu-teanus et Rigaltius ad codicum luorum marginem notaverant, in quibus femper fere

inter fc confenfcrunr, atque eorum ope pofleriorem Gcncvcnfcm editionem emen-darunt t alia quoque neque numero, neque momento fuo exigua (quorum non-nulla ex Pari doni ano volumine defumpta erant) aut in margine, aut in vacuis pa-

ginis eorundem codicum, ex compofiro adfcripfcrunt, locis a fc ibidem indica-

tis inferenda. Haec autem nullo cum rypographo ab iis unquam communicataerant, idccqucin nulla adhuc hifloriac editione apparuerunt, uno tantum excepto

in porterions Gcncvcnfls editionis libro xxxv, quo iis, quae in eodem libro prio-

ris editionis ibidem cxcufac de concilio Tndentino Thuanus fcripfiflet. fida cft

haud parva acccffioJ. Item alias operis emendationes pofl Gcncvcnicm editionem,

anno mdcxxx peradam, in margine librorum fecerunt, quarum nonnullas (fatim

exhibebimus. Eorum autem omnium, quae hadenus dicta funr, exemplaria eama Puteani, quam Rigaltii, codicibus a Carrio deferiprain manibus habeo.

Atque hinc fime, ut AcTbuano Re/htuto quaedam nunc dicam, admoneor.

De operis hujufcc publicandi caula quae in praefatione declarantur, operae pretium

fit audire. Cum nuper

,

inquit, m manus perventjfet manufcrtptum exemplar loco-

rum, quos hicdamus i deinde et alterum, quod conflabat exipfo autographo iUuftrtf-

fimi tbudni deferiptum j tum viri tum htfioriae dignitas populare videbatur, hasejus non contemnendas lacinias quamprimum prelo fubjictre, quo celeberrimum hoc-

ce opus non mut ilum, Jedintegrum habeatur. Quis non haec, quae in eum finem evul-

gata efle dicuntur, quo celeberrimum hocce opus integrum haberetur , ultimae Franco-

furtcnfi er poflcriori Gene venii editionibus, Franeofurtcnfl in odavo, et Parilicnii ve-

teri in folio (qua non Patiflbnianam, led Drouartianam intclligit) quibufeum edi-

tor mox fc contuliflc affirmat, adjunda, omnes erroreset defedus operis emendandoac lupplcndo perfedum redditura facile crederet ? Ita profedo feriptor iile nobis

perfuailcrc conatur ,* quantopere autem fpes noftras deceperit, cito apparebit. Prioc

codex hic memoratus ea, de quibus paulo fupra mentionem feci, ex Puteani et

Rigaltii mfs. collecta, comprchcndifle videtur>quorum pleraque in neutra Gene-

vcnfi.

18 DE NOVA THUANI HISTORIAEvenii, ncc in poArcma Francofurtenfi, ncc in ulla alia editione, quacum editor ea fc

conruliflc feribir, confpiciuntur, ut paginae e lingulis editionibus ab eo citatae mani*

fcAum faciunt. Alter codex Thuani autograpUon efle potuit, quod in regia Pa-

rifiis bibliotheca adhuc confcrvatur, et inter alia ea habet, quae in PatiAoniano vo-

lumine primum edita, e fequetuibus editionibus auctor fuftulir. Horum autem

uctiufquc verba promifeue adhibet, nulla diAintlionc tacta, quae a collectaneis jamditiis, et quae ab auCtore provenerint ; quod Audio Io Icitor i Ime dubio grati Himumfuifler. Quo autem dcfcltus et errores hujus libri perfpicua ratione oAcudam, nontotum opus pererrans hallucinationes quafdam pafiim excerpam j fcd ab initio re

dulta, quae 111 paucis illic paginis occurram, monfirabo.

Initium capit a loco quodam interendo pag. t B. i>. v. 7. primi hUloriae vo-

luminis, Genevae anno mdcxx editi. At noltra Purcani et Rigaltii collcctanco-

rum exemplaria in paginis prioribus illa, quae fequuntur, habent emendanda.

Pag. 7. o. v. j. PoA verba Bt tamurium nofiratem dele Belgam. Addit Putea*

nus : feribe e Caletibus in Neujlrsa oriundum. Neutra harum emendationum aut

in ultima Francofurtenfi, aut in poAcriori Gene venti editione legitur*.

Pag. 9. e. v. 9. PoA verba ufque ad dele EdmonJum ‘flantaginetam Hernici,

et fcnbc Jo tnnem lP/anragenetatn Edvardt tu. In ultima Francoturccnli editione

hanc emendationem dccllc, in poAcriori vero Gcncvcnfi non item, editor obfer-

Yaffc debuit ».

Ead. pag. n. v. 2. PoA verbum Edvardi dele 11 regis f. et feribe 111 altero filio.

Hac emendatione ultima Francofurtcnlis editio deAituitur; habet poAcrior Genc-. ventis, led mendofe, cum duplici ff. profilio J.

Ibid. e. v. 1. PoA verbum Carolt dele vir, et feribe vi. PoAcrior Gcncvcnfi*

editio hic rcclc fc habet, (cd non ultima Franeofurtenfis 4.

P. 10. a. v. 2. PoA verbum potitur adde fundavit

:

haec Puteanus. Tota au-

tem fententia ita concipitur : Hagonis Capeti, qui familiam regiam, quaefeliciffime abeo tempore apud nos rerum potitur

,fundavit, nepos. Omifio verbo, petit

omnino fenfus loci; quod tamen ex utraque editione toties >am ditia excidit 5.

Haec aurem parvi fune momenti prae duobus illis locis, ne plurcs jani com-memorem, quos, ut a Cartio inter alia ex Thuani autographo excerpta recepi, hic

proferam. Ut in au&oris autem codice leguntur, paginis aliquot anteeam, ur.de

initium habet Thuanus Refiitutut, inleri debent.

Pag. 10. P.v.4. PoA verba in bonum vertat adde: Nec defptrandum efi, quin

quahfcunque rehgionii filvefiria illa plantaria melioris dollrmae infitionc , llt-

fpanorum jugo cxcuffo,et libertate reddita, quajt novellae

, fuavcis et auflcre

Cbrifio dignos,frutius aliquandoproducant. Ut ortus Hifpanorum, fic contra Gal-

lorum occafus , caufas pariter religioni tribuo. Nam cum Cbnjhana pietas abinitio tn Gailta femper floruerit, ut quam monfins caruijfefcripferit Hieronymus,

purioris dotlnnae cultum koc dttlo tn ea femper xigutffe innuens ; verendam erat ,

ne, crefcente tn Italia potentia Gallorum, quibus tantas opes pontificis Romanidebere fe negare non poffunt, una et potentia Romana tn tmntenfam et orbi Chnfiia-no intolerandam magnitudinem evaderet. Quod ab Hifpanis minime metuendumfuit

;quippe qui non tam pontificiae magnitudini mftrviunt

,quam pontificii cul-

tuspraetextu td agunt , ut pontificia autlOritas, a Gallis m tantam evefla fubli-

mttatem, ipforum commodis et ambittofis confiliis inferviat : et, fi mens non male

2furat, pontifices Romani, nt olim in ultima direptione urbis, fic et m amplae

eo et mvtdiofae potentiae dijfolutione , tnfefttffimurn Htfpanum aliquando ex-

perturi funt. Nos certe Galli fimphees nimis, quorum imprudentia jfaflam efi,

ut dumplusjuJIo religionis cufiodibus et minifins tribuitur, tpfi religioni male am-

fultum fit. Nam nihil aeque, fi verum amamus, religioni obefi, quam nimiae

opes, et immoderata unius potentia quae fim monarchiis, ubi degenerare incipit,

omnibus intolerabilis extfitt , in domo 'Dei, ubi majorecum periculopeccatur, nullo

nodo ferri debet. Itaque ut in iis, quae vere ad religionem pertinent , r.ihtl de

potefiate ecclefiafltca,quam veneror et fufpicio,

imminuendum aut delibandum ccn-

feam ; ita pontificum Romanorum intereffe exifitmo,de potefiate terrena, quam

tot• Vid-Tom. 1. p. 10. buiwcdit * Ibid. p. 13.* Ibid. p. i». * Ibid• Ibid.

Digitized by Google

EDITIONE EPISTOLA PRIMA.tot jam abhincfucuhs nimis avide confetlontur, multa refecart ; tpfit utique meojudicio majoribus futuris

, fi minores effe velmt. Nam quorfum faflus ille, et

n»(olentes tituli, et plufquam regia majejlat i nifi ut reltgtvJimplex , candida, et

per fe venerabilis, rn invidiam, odium, et maledicentmn culpa minifirorum in-

currat ? Ut fub novis fubinde dominis nova quotidie monfira , nova imperia, novityranni in Italia exoriantur ? ut pace publica turbata, et omiffo communi Chriflta-

ut nominis hofie, orbis Chrtfiianus armis concutiatur ? 'Tiget dicere, et tamendicendum efl, ex quo, abjetiis clavibus, et reliitis precibus ac lachrmis, quaefola et verafunt arma facerdotum, fumptumfceptrum, tiara, gladius > ex eo cura

pafiorahs negligi, difcipltna facta corrumpi,

et corruptis moribus tpfa doflrtna

paufatim adulterari coepit. Time omifja concilia, hocejt, negletla religioforum

cum Deo foedera, et inita nova foedera cum hominibus, ipfis ferme femper data-

nofa, certe reipubltcae Chrifiianae luftuofa '.

Pag. ii. a . v. 9. Poft verbum amphjicaffct adde : Nam quidportentofius prifeavel no/ira aetas vidit vel audivit ? Hominem faerts devotum largitionibus mtemplum ‘Dei invafifje s ibi ferro, veneno, fraude tam diu impune graffatum effe 5

ex nefando coitu fufeeptos liberos, omni pudore exuto, aufum propalam filios ap-

pellare ; incejhbus, homicidiis, et latrociniis infamemfamiliam alutfje ; nide vitia

domefiica m omnem Italiam fparfiffe ? pojtremo Chrt/ltani gregis pafiorem juratiChri/fianorum hojlts clandtfimo foedere fi1peadianum futfje ! Et quidem haec abommbut, qui res illius temporis feripferunt, memoriae prodita funt, etiam iis, qui

pontijUii nomin/S reverentia multa aiioqui non tacenda filent10 difjimularunt . Sedomnem fidem fuperat

,quod Tr. Guicciardtnus, vir fide, prudentia, et eloquentia

cuivis ex antiquitate comparandus, nulli certe meo judicio pojlhabendus, (iripfit ;

nonfolum duos fratres, FrancifeumCandianum, et Caefarem, qui pojlea veneficio

noflro Valentiae duxfaclus efl, incefio Lucretiae fororis amore ixarfiffe {quod ob

rivalitatem Candiano perniciem attulit ) frd etiam ipfum parentem tam perdite

filiam deperiffe , ut eam a mantopriore jlatim initio pontificatus, quafi tanta adfinitate indigno, abduxerit \ mox pudore vitium Joanni Sfortiae Tifauri dormitio

elocaviffe j et pofiremo, cum ne quidem maritum rivalem pati poffet,Joannem ad

res venereasfrigidum caufatum, fubomatisfalfis tefiibus, controtium cum eo ma-trimonium diffotvijfe. Ifjio nomine etiam a Jacobo Sannazario, viro bono

,et exi-

mio fui temporis poeta, paffimprofeinditur ; et illo carminepraecipue, cujufcttnque

tandemfit, quo Lucretiafilia, fponfa, nurus Alexandrifusffeperhibetur. MittoAfiorem Manfredum, Faventiae dominum, eximiaforma puerum

, fiutratum, et

contra datam fidem poftea necatum , tot illuflres duces inde a filio Stncgalltae,

inde a patre Nomae crudeliter oecifos i et ventuum cardinalibus paratum ab ipfo

Alexandro epotum, quae mors tali vita digntjjimafuit. Cum tali monfirojunitaeadfinitatis contagia et piacula res nofiras mfrciffe, et optimiprincipis fortunam in

praeceps dedtffe, merito exifiimare poffumus *.

Ab iis autem, quae feriptor, de quo a&imus, orniftt, ad errores quofdam cx

primis ejus paginis exhibendos jam procedam.

Locus, quo incipit, in urraque Gcncvcnft editione omiflfus cft, ultima vero

Francofuricnlis cx Pat i(Ioniano volumine ira exhibet: Ferunt Clementem impla-

cabili tunc in Gallos odio ardentem, vixpofl confummatas nuptias fibi adhuc cre-

dentem dixiffe,ftbt abundepoenarum de Gallis fumptum effe, cum provideret fere,

ut ex illa face (ita patruelis filiam vocabat)magnum lucendum olm tn Gallia

exoriretur 1. Thuanus autem Refittutus hic legit magnum incendium experiretur 4 ,

quibus verbis clauditur periodus. Ubi omiflio verborum olm m Gallia fenfum

periodi incertum, ac dubium relinquit:quibus additis, poft magnum incendium

verbum exoriretur aptius rem exprimit, quam experiretur » omiflis vero, non ex-

periretur experirentur conftrudio poftularc videtur, ut cum Gallis conveniat.

In pagina tertia alia eft ct longior f< utentia, quae cum PatilToniano volu-

mini inferta eflet, ct cx reliquis deinceps Parilicnlibus editionibus lublata, in utra-

que etiam Gcncvcnfi contuito otmfla fuit. Francofurtcnfis autem editor, qui

locis hujufmodi cx volumine Patiflbniano exferiptis ultimam hum editionem locu-

pletare

» Viii Torci.i. pn+. hujus edit.

• Ibid p- 15-

* Ibid. p .

« Pag. ».

-r —

,0 DE NOVA THUANI HISTORIAEpietate fufcepcrir, in ncgligcntiac rcprchcnfioncm merito incurrit, quod huncetiam inter alios non paucos practcrmilcrir. Nec Thuani quidem Rtjiituh

editor refle exhibuit. In medio enim haec habet:Janus denique Fitalir, porta.

Cardum cardinalem Andegavenfem, rt regiam progeniem, ac maximum Ande-gavit gentis appellat Vera autem lectio Paiitloniani voluminis, et autographi,

eft maximam Andegavae gentis honorem.

Ex brevi hoc fpcciminc eorum, quae aut omiferir, aut perperam dederit,

Thuani Rejlituti editor, de toto opere quifquam, ni fallor, facile judicium ferat.

Cum Thuani autographon in regia Paridis bibliotheca adfervari haud lemcl

antea dictum fuctit i quaeres forfan, num codex ille parata iit hiiloriac editio

,

quam is typis evulgandam poft fc reliquerat ? et Ii revera non Iit, quid de ea p irata

editione factum fuerit ? Quod ad poftcrius attinet, nihil dum cerri habeo, quod rc-

fpondeam. Paratam autem editionem ab autographo diverium fuilli: codicem, ex

ii», quae fupra memorata funt, plane evinci potert. 1 huanus enim air, Htfioria-

rum mearum , tcftamcnti verba recito, paratam editionem, fi aut quam ipfa edaturmoriar

,

4Puteano rt Riga/lio committo. Primum ejus volumen paulo ante cx-

ccfliim, anno mdcxvii, prelo ipfc fubjccit i quod, cum fcquenti anno lucemafpexiflet, fuo exemplari per omnia congruere invenit Lingctfbcmioj. Haec igitur

,pare opem effera fuit, et extra Puteani et Rigaltii curam »am pofua. In excerptis

autem ex primo volumine autographi, quae a (.artio accepi, loca quaedam imc-« niuntur, quae in volumine Paridis anno Mocxvm edito fruflra quaeres. Qua-

« propter cum volumen iiJud Parificnfc ultimam auctoris manum paulo ante rnoriem

pafliim edet, et Lingclfhcmii exemplari per omnia congrueret j autographon in

regia bibliotheca rcpofitum codicem cllc ab eo diverium, quem in (cflatncaro fuoparatam editionem 1 huanus appellar, manifefto confequirur.

[Cum hanc ad tccpiftolam fcripfi, duos locos infigne» ex Thuani autographo

inferui, qui neque in Puteani et Rigaltii collectanei», neque in Thtumo Rejhtuto

inveniuntur. Eodemque tempore obfervavi, libri huiufcc editorem, qui in prae-

fatione ex duobus mfs. codicibus, quorum alter ex autographo jam dicio excerptus

efler, opus fuum confccillc prae fc fert, promifeue iilos adhibuiilc, nulla diiiinclionc

facta, quae ex Puteani et Rigaltii collectaneis, et quae ex autographo defumpta

edent. Hoc igitur mente retinens, ut rem accurata invcitigarionc digniflimam, et

quam omnes itudioli lectores explicari cupcrcnt, Lutetiam deinde profectus Car-

tium rogavi, ut collcdancorum exemplaria, et autographon,quod in regia bibliotheca

eft, cum Thtumo Rejlituto conferrer. Is, re alacriter fufccpta, inter conferen-

dum non tantum omnes Thuani Rejlituti locos, aut in ipfo autographo, ane in al-

tcrohiftoriae exemplari, quodThtiani rogatu fratres Sammarthani ab eo pulchre dc-

fcripfcrant, invenit ; fcd etiam cofdcm iplos locos a Puteano et Rigaltiocx hb duo-

bus mfs. in collcdanca fua longe accuratius tranferipto» fuific plane deprehendit.

Ira randem feliciter repertum eft locos illos non a Puteano er Rigalrio, feJ ab ipfo

Thuano ortum habuilfc, ipfiquc tribui debere, cujus verbis omnino funt concepta.

In nofira igirur editione Ungulos notabimus, num ab utroque mf. regio fdlicct et

Sammatihano, an ab altero tantum defumpri fint.

Postquam autem Cartius codices jam memoratos conrulcrar, quaedam eve-

nerunt, quae ut tccum nunc communicem, mihi omnino ncccHariut» cftc vide-

tur. Illuftr. profeflbr, et biblioihccaiius regius, Jo. Grammius, mf. omnium loco-

rum, qui In Thuano Rejhtuto continentur, Hauma perhumaniter mihi tranfmifir

;

quem codicem /« illujlnjfmt comitis ‘Danesktold de Samfoe defundi bibliotheca

illic diu ante rcpofitum fuifle, quam editor Thuani Rejlituti exemplar fuum cvul-

gaflet, libi pcrfuafum efle, per liveras mihi confirmare dignatus eft. Alterumetiam codicem, *Daneskioldtano per omnia parem

, njt quod mentior Jit, et

tamen vix pofl annum mdclx exaratus, in regia bibliotheca Haunicnfi adhucconfcrvari nuntiavit. Item tertium id genus codicem in cathcdrali cccIcfiaHam-burgcnfi efle intclligcns, ut qualis b eflet ex certo er fide digni(limo auclorc acci-

peret, ad ccJcbcrr. et rcv. virum, Jo. Chriftophorum VVolfium, pallorem Ham*burgenfem, ea de re fcripfit j qui mi. hunc codicem cum Wiefortii editionis exem-plari conferre haud gravatus, varietatibus quibuldam levioribus, quas librarii im-peritiae attribuit, exceptis, rctlc inter fc confentirc invenit. Harum autem va-

rietatum* Vid. Tocn- x.p. 189. buju* ed*

Digitized by Google

21EDITIONE EPISTOLA PRIMA.rictatum exemplar ad illuflrcm profeflorem mifir, qui mccum communicavit.Quartum codicem clarifT. equitis Pii Nicolai Garcllii, Cacf. majcft. Caroli vi me-dici primarii, et bibliorhccac praetegi, beneficio Vindobona accepi. Er nuperetiam quintum vir quidam pracftantiflimus Lutetia mittendum mihi curavit ; iplif-

itmutn, ut ait, exemplar, quod olim cuidam ex majoribus luis Puteanus donodederat.

Ex his igitur apparet omnes locos iftos ab ipfo Thuano hiftoriac Tuae mf. fuilTc

infertos;quorum nonnullos cum in Patilfoniano volumine cdidifiet, in lingulis

deinceps exemplaribus dum ipfc inter vivos erat prelo fubjcdis ut etiam in pa-

rata editione juflu fuo poft mortem fubjicicnda, omittere placuit. Quanti au-

tem Puteanus et Rigaltius eos aeflimaverint, vel hinc intclligere pofliimus»

quod non tantum inter emendationes fuas in margine aut vacuis paginis codi-

cum fuorum rypis impreftorum adfcripfcrunt, fed in unum etiam corpus uccrquc

feorfum collegerunt, et exemplar eorum in bibliotheca regia, cujus cura Ri-

galtio et poftea' Puteano committebatur, dcpofucrunr : et licet defundi fui a-

mici confilio e.1tenus oblccuti fint, ut illa, quae in parata ejus editione omifla

«flent, in hiftoriac contextu edi noluerint ; (cripta tamen exemplaria cum ncccf-

fariis fuis communicare operae pretium duxerunt. Atque hinc non modo evenir,

ut exemplaria cjufmodi in bibliothecis aliquot hodie inveniamur \ fed ut Abraha-mus etiam Wiefortius, in cujus manus duo eorum incidiilcnt, alterum annomdclxiii, fub titulo Thuani Reflituti, parum accurate ediderit. Alterum fo-

lummodo edidifle dico, quod utrumque per omnia congruere invenerit. Hac enimoccafionc ad praefationem ejus oculos iterum convertens, verba diligentius perpen-

di, quae ita fc habent: Cum nuper in manus pervenijfet manufcnptum exemplar

locorum,quos hic damus, deinde et alterum

,quod coiiflabat ex tpfo autographo il~

hflriflimi Thuani deferiptum ; et eorum uterque dominus , humamjjimus pariter

et boni publici eximie fludtofus, haudgravate edi permifljfct. Ex his verbis con-

jcdor, fi quid difcrcpanriac inter codices iftos invenifler, id, quod debuir, cum figni-

ficaturum fuific. Imo fi non hos cantum, fed eos quoque Vindobonae, Parifii», et

Hauniac contuliflcr, unum ranrum edere potuifter, quod omnes inter fe con-veniant. Porro codicem in regia Parifiis bibliotheca ferratum, cujus exemplar

nuper comparavi, hunc titulum terre invenio : *Dctrafla vel mutata in II1jio-

riis tllujlrts viri Jac. Aug. Thuani, ex ejus autographo editioni Genevenfi refli-

tuta. Simili aurem hujus codicis exemplari in Thuano fuo Rejlituto ufum fiiiflc

Wiefonium ex fuis ipfius verbis perfuafum habeo, cum aic : Alterum exemplar

mf. conflabat ex ipfo autographo Thuani deferiptum. Itaque non ipfum, ut ap-

parer, autographon, quod in eadem regia bibliotheca confcrvatur, evolvit j fed

collectaneis ex eo excerptis conrcntus fuit. Non potui hoc non obicrvarc, nemerita fua laude Cartius fraudaretur, qui in ipfo autographo multa neque a Wic-fortio, neque ab ullo alio ante fc ex feripta, haud parvi momenti invenir. Cujus

in hac re diligentiae ex duobus iftis locis a Thuani mls. defumptis, atque huic epi-

ftolac infertis, fpccimcn exhibui. Unde etiam conftac lingula eorum, quae

auttor in lucem prodire noluit. Puteanum et Rigaltium ex iis mfs. non collcgiftc.

Nec temere ab iis hoc fadum credamus : confilii fui rationes, temporum, quibus

vixerunt, rerumque fiiarum ftatui congruentes, fine dubio habuerunt. Attamen

cum codices ifti manuferipti, unde lua hauferunt, etiam nunc extern, et omnia,

ouae ab eodem fonte manant, cjufdcm fint audoritatis, ac fen fa Thuani pariter

exprimant} viri ifti eruditi, ex iis, quae collegerint, quo loco etiam reliqua acfti-

mari oporteat, exemplo fuo nos docuerunt. Haud parum igitur laudis Cartio

debetur, qui poft eorum meflem tantum fpidlegium fecerit. Tempus fortalfis

olim eventurum crcdcrcnr, quo hoc ab aliquo fieret : cur emm tanta alioquin cura

audoris mls. confcrvata eflent, nili ut pofteritas libero eorum ufu fruercrur ?]

Summa eorum, quae hadenus expofui, huc redit :quod ex omnibus Thuani

editionibus, quae ad hunc ufquc diem in lucem prodierint, fieri non poteft, ut per-

fcdum operis corpus conficiatur. Neque minus hoc verum clTc inveniet, qui Thu-

emtm Red/tutum iis adjiciat ; cujus defedus et errorc$«adco numerofi iunr, ur fi

plure* proferrem, vereor ne uc opera mea, ita et tua patientia, abuti metito viderer.

Tom. L *F In

DE NOVA THUANI HISTORIAEI m noftra autem editione, quam ad fidem Gcnevenfis anno mdcxx evulgatae

dare (latuimus, variantes leaiones ex ipfis Thuani mls. dcfumptac (coetum a con-

textu operis, «odieifquc nomine, cui debeantur, didinaae, una cum iis Tuteani

er Rigaltii notationibus atque emendationibus ad oram exemplarium fuorum cdtto-

tum adferiptis, quibus non verba tantum, led etiam fcnfa audieris immutata fint, itt

ima pagina collocabimus i ad ceteras enim eorum concaiones quod attines, qui-

bus librarii aut typographi lapfus occafioncm praebuiflent, in operis contextum

recipientur, Quanta fit neceflitas rem ita inOiruendi, uno exemplo mamtctlum

teddam. Sub finem libri xlvi editionis LingcKhcmii haec verba leguntur; £»-

dem tempore Ama Anftna Afaximihani Caefaris f. Thilippo avunculo defpcn -

fala, ad mantum m Hifpaniam tendens e Zelandis folvit , ad efuam per mare Bri-

tannicum deducendam Elifatetha, quas sibi illius impubium, rebus apud

nos turbatis, arrogabat, afficiefe Cardum Hncardum cum bellica claffe et

feleCla nobilitate rmfit, nondum renudato prarfus ctntraThilippum odio, et con-

flantibus adhuc inter tpfam et familiam Auflnacam conthmis amicitiae officiis'

.

Hunc locum Rigaltiusin luis emendationibus deleverat i unde lactum c(l, ut in pofte-

riorc Gcncvcnfi editione non comparcat. In Rigaltii autem cxcufarioncm dici po-

tcft, Thuanum in Jibro proxime (equenti, ubi dc c.idcm rc tradat, hacc habere :

Elifabetha, Antliae regina, Carolurn Ho^ardum, maris praefelium, officiofe ad

eam per mare Brttamtcum deducendam cum bellica

,

ct reliqua, quae fupra legun-

tur : voce muluts tantum pro continuis fubAituta * Cum hacc igitur lententia ea

in parte, quam majufcuUs literis diftinxi, ab iis differar, quae antea dc eadem re

dixerat Thuanus, Camdcni Annales Elifabcrhae Rigaltius forfan confulcrcr, qui

fcquentia tantum verba dc hoc fado fcripfit : Ad quam per mare Britannicum mHifpaniam deducendam Elifabetha Carolurn Howardum cum bellicofa claffe, et

feledis nobilibus mifit,fumma cum honoris et amoris in Aujlriacam familiam tejli-

ficationel. Camdcni igitur filentio motus, ut, ca lentendae pane onhfla, reliqua,

quae eodem fcnfu bis dida erant, priore loco deleta, in pofteriore, quafi magis

commodo, folum retineret, haud abfurde quidem adduci potuit. Quod maris

autem praefelium hic Carolurn Hojjardum nuncupat Thuanus, id minus accurato

fadumex Camdeno didiciflct Rigaltius. Cia ili quidem ad Annam Auftriam de-

ducendam midac praefuit Carolus ille Howardus, baronis Howardi Effinghamii

filius, anno mdlxx ; maris vero praefedus anno demum mdlxxxv ccmflilutus

fixit. Nam ita Camdenus : lneusste hoc anno, diem obiit Ed*ardus Clmtonus,

maris praefellus fico admiralius, comes LineoIntae. Succejftt m dignitate Hen~

ncus filius, in maris praefedura Carolus Ejfingkamtvs, reginae camerarius 4.

Quanquam autem Camdenus, quemadmodum ca occafionc fc geflii Howardus, fi-

lcntio praetcrieritj fadum tamen cum per fc, tum ob Thuani ccnfuram, adeo

infigne fuifle videtur, ut rejici, aut oblivioni dari, nequaquam debeat. Rem tan.

git HackluytiusincpiAola primovoluminiNauticarum Expeditionum AnglicaeCen-

tis praefixa 5,quam eidem Caroio Howardo, ad comitis Nottinghamiac dignitatem

tunc cvc&o, infcripfic. Verba ejus ex noQro Termone in Latinum convetfa fic fc ha-

bent :

** <^um foror imperatoris, HiTpani regis fponfa, cum dafle centum et tri-

“ ginta navium audafler ct fuperbe mare Britannicum rranfirct; tu cum decem tan-

«* ium reginae noftrac navibus bcllicofts pari arre ac virtute cladem circumiens,

« vexilla fubmxrtcrc, atque Anglicae reginae imperium agnofccrc, homines coc-

ti o,fl j, difhimque illud poetarum principis, ut rede incclligcrcnr, curalii

:

Non illi imperium pelagi faevumque tridentem.

Sedfibiforte datum.

« Poftquam autem oificium pracftitcrant, reginae nomine exteram illam principem

44 per mare noftrum Britannicum tuto deduxifti, fummaque humanitate ct honore44 eam profccutus es. In arduo ac difficili hoc munere quam praeclare rc gefleris,

44 tota Anglorum gens eo tempore obfervans, oculos fuos in te converrere coepit."

Thuani dc egregio hoc fafto ccnfuram aliorum judicio relinquam. Nihil omninodc

1 Pag. (Sja, huja»i\itcinedit-T«n. n-p-77}. * Ibbd p-^8$• T. n. huju» edit p. -io. * Edit ann mdxctiii, Lood.

* Pag 186 edit Lond ann Mucr^

Digitized^by Googl

EDITIONE EPISTOLA PRIMA.dc loci huiufce omiflionc apud Thunnum Refitutum invenio, qui tamen inter

alios fine dubio reditui debuit.

Quantam igitur curam et diligentiam in nova editione noftra paranda ad-

hiberi neccflc fit, ex hoc brevi fpcciminc facile percipies Et profc&o quo majori

attentione in Puteani et Rigaltii emendatione) et collectanea quis infpcxcrir, eomagis (ludium eorum et accuratam diligentiam in pracIUntiflimi amici opere rc-

ccnlendo et expoliendo admirabitur. Nec aliter fanc in ea provincia exequendagerere fe potuerunt, qui tot annos fumma et animorum et (ludiorum confcnfionc

cum eo cranfegiffcnr, ut fequentibus verbis delcribit Rigaltius. Uberrimam nebis

amicarum copiam praeflabant frequentes apud Thuatsum coitiones, ad quem exomnibus urbis ordinibus et regniprovinciis, atque etiam de nationibus exteris ho-

sufliffimi ac fudiofifftmi confiuebastt. Magna illic [eges et materia nofcendi,quid

m urbe, quid in [enatu, quid in provinciis notabile contigeras, et quid novi detranfmarmis aut tranfmontams vela , remiges, cur[ores attulerant. Hoc vitae

fuavtfimae bonejitjjimaeque mfiituto Tuteanus [orte [ua contentus ftudia fic di-

videbat, ut otii partem veterum [criptarum commentariis evolvendis,partem

chartis negotiorum publicorum difictendis, interea vero amicorum officiis nitro

citroque colendis, horas in dies jmgulos impenderet. Hanc fibi difciplmam for-maverat ad exemptum Thuani, quem tn primis obfervabat i et viajjim Thuanuscognati fui moribus et confuetudine obletlabatur. Ego quidem certe in utriufqua

amicitiafic eram, ut, quanto magis 'Tuteanus me diligebat, quantoque magis ego

Tuteanum redamabam, tanto nos Thuanus atubos amabiliore vinculo confringeret.

Sic annos egimus aliquam multos, nofinque Thuani cqfibus confiliifquefive laetis

five trifiibus individui, faepenumero etiam bonis et liquidis coeli tempejlattbus in

Villaboniofuo rufiicanti adhaefimus, [nuper invicem adoptatijfimi comites. Hifio-

nas Thuanus, horis ab[enatufubfccivis, et nonnunquam poemata * Tuteanus ob-

fervattones ad regni reique publicae negotia pertinentes condebat ; ego, quae vete-

rum[criptarum, fed praeferthn Cbnfianorum [citis illuftrandts ac refituendis ,

ohm profutura videbantur, componebam. Magna vero femper et prompta no-

btfcumfuit communitas omnium quae notabilia qutfque legendo, fbibendo, maximeautem audiendoperceperat. Et quamplurtmum certe Thuanus, qua dignitatefiveauRoritatepollebat, multis quotidieproceruoafrequentatus, in communitatem con-

ferebat i nec ab eo difceffimus unquam nifi doSiores, aut meliores, fic omnia cajhga-

bat examine fapieniijfimo 1. Puteanus certe, qui Thnano cognationis vinculo con-

jundus fuit, amorem et benevolentiam, qua patrem profccucus erat,m liberos deinde

rrandulir. Idcoque cum filii ejus mortem cardinalis Richclius crudeliter effecerat,

Franctfci Thuani exitium, ui feribie Rigaltius, indigniffime tulit, ataue inter

triflifilma fua duxit . Juvenis minime fontis memoriam, cognitione difpur.tla,

purgari ac redintegrari debere, rem aequiffimam non abfque injuria differri

,

magnis rationibuspeculiari volumine * demonfravit 3.

De fingulis Thuani editionibus, et aliis etiam libris ad eas (pedantibus, quae

ha&cnus lucem afpcxcrinr, rra&avi i partem quoque apparatus ex (criptis codicibus,

quem ad novam editionem exornandam acquifiverim, fimul cum ulii, ad quemdeftinctur, explicui

:quapropter ad alia, quae a chartis non editis dderipea ex

Gallia accepi, limili modo exponenda jam procederem % quae, cum per manustuas ad rac devenerint, quantum momenti ad inflitutum nodrum allatura fint, latis

intclligis. Sed quia Cartius in fchcdis quibufdam mfs. illuftnffimi viri, ct am-

pli (limae inter Gallos dignitatis, evolvendis adhuc vertatur, inter quas multa ad

Thuani hiftonam illuflrandam haud parum utilia invenit, quae rcftanr, in prae*

(entia differam ; et cum is finem perquirendi fcccrit, alteram a me dc hoc argu-

mento cpiftolam primo quoque tempore cxpe&cs. Valeas interim, vir praeftantifi-

fime, er, quod facis, operi noJtro inftituto favere pergas. Dat. ipfis kalend. Ja-nuariis, A. D. MDCCXXV1II.

1 VidToen vn.c xi. p +5,46. hujus olit. » Ibid.c.xi.p.49.

* IbxJ. c.x. p.6. •

EPISTOLA

24 de nova thuani historiae

EPISTOLA SECUNDA,EIDEM.

SjrSPISTOLAM tuo nomini, vir pracclariflimc, infctiptam, in

qua conftlium noflrum dc nova Thuani hiftoriac editione ador-

nanda atque evulganda aperui, incuntc hoc anho, publici jutis

*3 feci. Quo autem melius de inftituta noftra ratione judicium ferres,

sR omnibus praedari illius operis editionibus, quae adhuc lucem vi-

derint, enumeratis, quid lingulae in fc habeant, quemadmoduminter fc diferepent, et in quem ufurn quamque carum fimul cum

aliis quibuldam penes me adiumentis delimaverim, fatis, ut mihi videbatur, pro

epiftolac limitibus explicui. Ceterum 'de reliquo apparatu, qui tunc in manibus

erat, una cum novis aliquoc cotlcflancis, quae ex Gallia praecipue brevi cxpcctabam,

cum ad manus venirent, quid facere (latucrcm, adeoque quantas acccflioncs, quan-

tumque commodi, ad opus dcfignatum allatura cflcnr, per alteram cpiftolam

me tibi, prima occatione oblata, expoliturum promiii. Fidem igitur tunc datamoptima, lioc cft planillima, qua poinm, ratione iam liberare conabor.

In priori cpiftola primam ullius partis Thuani hiftoriac editionem Lutetiae, apud

viduam Mamerti PatilTonii, anno mdciv in folio editam fuilTc ortendi. Tumeundas editiones, quae, vivo audorc, Lutetiae prodierant, commemorans in li-

quentem ab ea, quae proxime antcceAcrat, in locis quibuldam lemper mutaramfuifle obfervavL Et Patiftoniano quidem volumini multa inefle, quae in fcqucnti-

bus cjufdcm partis hiftoriac editionibus funt omiila, pauci ignoram. In Drouar-

tianis autem reliqui operis editionibus, hoc cft, a libro vigefimo texto, quo volu-

men illud abfolvitur, idem fadicatum, fic ut priores ea habeant, quae in pofter io-

ribus non leguntur, res minus cognita ert. Sed ita quidem evenifle unum exem-plum, quod primum fefeoftert, latis oftendet. In libro xxvu * Drouartianac edi-

tionis in folio locus infignis invenitur, qui poftea deletus, nec in editionibus

in o&avo et duodecimo, neque in Lingcllhcmii (ubi tamen, propter divertam

librorum diflributioncm in lib. XXVHI *. voces infiitutum effir Icqui debuit) om-nino comparet. Verba (ic Ic habent: In f&crifiao itidem, quod ab imperitis fa-

crtficulis ac vitae perditae nebulonibus plerumque non fine piorum offtnfione profii -

tuatur ac venundetur,graviffime peccari : multos etiam de eo ambigere

yquippe

qui non admittant,quod ecclefiafiici affirmant, Cbnfium tn to offtrriy nec aequo

animo ferant pluris illos fuum illud, quam Ckri/lt fiurtficium aefitmare ; fiddolitoresfu ctnfere, [aerifictum illud

,

quod a facerdotibus fit , tantum effie veri illius

facnficit femel pro nobis a Cbrifio perafli fignum ac monumentum \ et perperam

facere imperitos presbyteros,qui male imperitam plebem imbuant , ut eosprofella-

riis habeat,qui aliter quam tpfifientiunt *. Haec verba pars funt epiftolac, a regina

Carharina Medicca, tunc temporis Gallorum regnum adminiftrantc, ad papam Piumquartum de Ptotcftantibus anno mdlxi fcnptac. Quales autem criminationes cflcnr,

quibusThuanus ab Hcnoticorum reliquiis, quae in aulaGaliica tunc plurimum potue-

runt, occulto peritus, ad locos hujufmodi ranca audoritarc lubnixos ex Pariftcnfibus

hiftoriac fuac editionibus delendos movebatur, lector hinc facile conjiciet. Rationes,

quas mutationibus illis publice adignari vifum fuit, inpracfationc Drouartianac editio-

ni in duodecimo praefixa primum apparuerunt; unde in fuam quoque praefationem

Robertus Stephanus poftea iifdcrn prope verbis ad hunc modum tranllulit : Hujufceoperis auctorem non tantum orbis untverfi memorias curapaenefupra modum ‘anxia

JoUicitare oportuit, verum etiam populorum externarumque gentium aures etju~dicta cohfulere i ac fafeitari , mtm, difeurrente multiplicis htjionaefilo,

quatdamexotica

* Pag ji. ’ Vid Tom. it. p. 117. bujuj edit.

• Pag. 40-

Digitized by Google

EDITIONE EPISTOLA SECUNDA.exotica peregrino fcbemate obvoluta gravibus officiis occupatum, ac faepenu-

vttro aliud agere coaflum, feftlliffentiquae tamen, antequam opusftiumpojlentati

fanctendum permitteret, fagaafjime requiri, fuoque ordine digeri,haud mutile

effit judicaret: nempe, quod ohm eximium pingendi artificem fallitaffe nar-

rant, unam et alteram editionem propofuit, velat in pergula, t rau(euntibus, au-

feultaturus fi quaeforte retrailanda vel acrius pervidenda notarentur . Etenimbijloria, fkut ptilura, bono quidem in lumine collocanda efl j fed tanto probanda,

quanto ad propojittun exemplar, id efl, veritatem, accedit. Igitur infrunitas

eorum voculas, qui rigidum htjlorici tenorem ab inanibus aretalogi fabulis differre

noluerunt aut ne(civerant , vir intaminati candoris et incorruptae fideipro nihilo

duxit)quae vero fapienter animadverfd funt ab viris in exi/limando prudentibus

(quales ipfe etiam atque etiam rogat, ut m publica feriptione cafliganda vel locu-

pletanda operam navare porro nec ambit tofe pergant) fedulo collegit ? hfque

probatis ac peiifitatts, quartam [quinum '] concinnavit editionem, locis aliquot in-

culcatam atque refellam quam adeo ccttrts pofthac ufpiam cudendis pro arche-

typo effit velit, et verojubeat j praefertim quum a prioribus nihil variet , ntfi qualocupletior aultiorqne, aut qua etiam fortaffic accuratior atque limatior *. Ni-hil amplius de hac rc ufpiam in Pariiicnfibus editionibus ditium fuit. Has au-

tem rationes in cis evulgatas non fitias, fcd veras fuifle, ex multis Thuani ipfius

cpiftolis, ad multos diverlarum gentium viros ^uditionis laude celeberrimos con-icripcis, corumquc ad illum rcfponfis, nondum editis, condat j quibus confilium

ct fententiam eorum dc hiftoria fua Thuanum non petiifle tantum, fcd etiam in

multis fccutum efle, extra omnem dubitationem ponitur.

In ter reliqua igitur editionis nortrac commoda unum erit omnium ejufmadi

litcrarum, live jam editarum, fivc non editarum, quae demutationibus vel emen-dationibus in Thuani hiftoria falli* loquantur, collcflio ordine temporum difpofira.

Verum aliae rationes fuerunt, in praefationibus jam diclis non memoratae,

quibus Thuanus, ut mutationes quafdam, calque maxime iniignes, in prima hifto-

riac fuac parte faceret, adducebatur. Hoc breviter indicat Colomcfius, a quovolumen illud Patiflonianum in folio diferte laudari in priore cpiftola obfer-

vavi. Verba ejus ita fc habent: Jac. Aug. Thuani Hifloriarum fui temporis

pars prima, Tartf. apud Tatiffionium misciv.fo/. Quelque editien que lon ait de

t Hijlotre de M. de Thou, il faut y jomdre ees dix-huit premiers livres impri-

met: chezPatiffion, a caufe de certatns endroits qui ne fe rencontrent point dans

les antres edtttons. Pour en donner quelaue gout au Lelteur, j'en troduiraita

un exemple. M. de Thoufaifant teloge dlfidore Clarius, Alone du Alont Caffitn,

& enfuite Eveque de Fohgni, qnt mourut en reputat ion defantete, dtt,que qua-

draginta hons ad dcofcularioncm patuit, quod minime voluifler. Ces derniers

mots, quod minime voluiftet, ne fe trouvent que dans [edttion de *Patiffion,qui

pour de pareils traits ne fut pasfort bien refie a Rome. Voicice que nous en ap-

prendhllufire Tierre du Tuy (qui a efle deputs llibliothecaire de fa Majefle, con-

jomtement avec Af.de S. Sauveurfon frere) dans unelettre a Scaliger, de Taris

te 11Janvier mdcvii. * La premere partte de /'Hijtoire de AI. de Thou a eu

* mille travtrfes a Rome de s'efchapper de Ia cenfure. Alonfrere (c‘dl Chriftophlc* du Puy, qui eft mort Chartrcux) y a fervi M. de Thou comme fon devote ty obli-

* geoit. M. le Card. du Terron, avec lequel il efl maintenant, a monflre combten* // ejloit amy de AI. de Thou, & qutl taffelUonnottgrandemtnt, ayant commande* a ce Scioppius de fe taire, qui vouloit , au Itvre quil a fait contre vous, ecrire

* contre le dit Setgneur Trefident, fur ce qu’ilUne en fon tlifloireplu/ieurs grands* Terfonnages, comme Thtl. MelanUhon, AI. Cafaubon,& autres. Les Cardtnaux* Sforce& Seraphin ont aujji fort deftnduce Livres' Ex Puteani autem literis ad

Scaligcruni hic citatis, qdac inter Scaligcri cpiAolas a Rcvio publicata* imcyrac

legi poliunt 4 , obkuram tantum et imperfetiam dc hac tc notionem Coiomdiusconccpifle

» Vid-fupr*, Ep. i. p. n. » Bibliuthcque cbai6c, mtrr rdtqua cjvuopQ», edi*.

* Vii Tam. vn. hujai edit- c. viu. p s. HuaW| siixcit p 400.

« Edit. HarUcrv. mdcaxiv.

*GTom. I.

26 DE NOVA THUANI HISTORIAEconccpiAc videtur s idcoquc leviter tangens, Thuani hirtoriam pas fort bitn repte

k Rome fotammodo air, ejuod et levillimo pariter exemplo odenderc latis habet.

Sed alii loci multo graviores» longcquc magis aulae Romanae ingrat; et moleili, iit

eadem editione occurrunt, qui in fcquentibus editionibus funt omtfli.

Auctor libri, cui titulus cfl, MHanges dHijloire& de Litteratare, fub r.o-

mine *De Ftgueul-hlarvilU publicati, Colomcfio, quae feribit, omnino Jc-

buifle plane ofkndit, eum ait, C'hrifiotble du *Pay renditfervice a Reme a M de

Theu, k teecnfon de U premiert partie defen hijloire, que lagangregation de t In-

dice vouloit condemner, e? ranger.aH nombre det Itvres herettques'. Eademquoque in novi dima Lexici Morcrii editione leguntut *, ab hoc auctore iterum

accepta. Neque ullum feriptorem adhuc inveni, qui hanc rem magis explicare

pcrfccutus fit.

Multae antem penes me funt cpiflolac, ad Cluirtophorum Puteanum ce

alios ab iplb TUuano exaratae, nec dum in lucem editae j in quibus praeter alia

haud inutilia vera tam auctoris, quam operis cius, mugo adeo plane et pcrlpicue

nobis depicta cft, ut excerpta ex iis, quae hic f.ibuciam, licet paulo longiora, tibi

nequaquam tamen fore injucunda pcrfuafum habeam.Chr istophoro Puteano, xxiv Jan. mdciv. Jecroit que Monfcignour le

cardinet ' Joula fcil. quocum eo tempore vixit Puteanus] aura repti m<m hijloire,

C7 quii eri aura batUe un exemplaire k Monfeignevr le Cardinal dOjfat. Je ne doutepoint, que/te ne foit fotgncuftmenfexamnice, voire ulquc ad calumniam. Je votuprte de recuetlltr dihgemmtnt ce que en apprcvdrez . & me le fairefpavotr. Jevotu prie daller faluer de ma part le cardinat ePOjfat, & prendregarde a ce qu’il

vous dira de mon hijloire. Je penfe bien qu iimen tferira, mauje ferai bten atfe

defpavoir datlleurs ce quit vous en pourra dire en prive.

Eidi, m, xxv Febr. mdciv. Je ne doutepoint,que Pan »> retroireefert k redire

par detk, principa!ement es endroits oh jeparte des'PaptsJules u, ‘Paulm, &Ju-les 1 1

1

,fur lafn du quatriefme trvre, c7 au commencement du fuivant ; & aujjide /a

legatson du cardinatCarajfe & eu ilejl fast mentum de A/. Chariet*Du Mouhn.AJaisjay eferit en France, & durant les troubles. Je vous prie de recucitlir

foigncufement ce que vous en oirexi dire ; afin que sily a choje en quoy je puijfefa-tufaire, ta vente& la dignitcdela VranceJure, aux cjprits de detk. jc mefforcede lenr domter con/entemtnt en la pracharne editiori

,qui fe commence cuja. —///

en a b:tn dantres,qui pour autres rt(pt£ls rnont votitu abimer par deca : mau (a

Majefie ma deftndujufques icy ; & par tapprobation publique, queste a fatte de

1’ceuvre, afuit cejfer les clameurs de beaucoup de tnalveuMans.

Cardinali Joofac, Febr. mdciv. lly a deux endroits, queje nay eu loifir

de confiderer quapres Peettvre du taut imprime : tun fur lafu du quatriefme trere,

& tautre fur le commencement du fuivant,queje voudrois en ejlre retranches $ cb*

de cette htwrt ce qui y efi diti & eferit,indictum ct non feriptum volo, touchant

les *Papes Taut 11 1 &Jules 111 > cor tncores que cela foitpris des eferit s lors di-

vulgues en Itahe, toutesfoisjc reconnois que ta ntemoire en doit tftrefobrcmcut raf-

fratfckiepour la revertitee du s. s. en laqutlltj'ai tousjours vefcu&veux tnourir, ejti-

mant que les meeurs ne nous don ent jamats anpefcbtr de rrudre lobeijfanct,que

vousy devons pour la doflrine & U difcipltne. Cela foit dit , silvous plaijl, non

feulement pour ces deux heux, mais pour autres aujf:, fi oncans fe trouvnit. Je-fptre en laprochatne edition, qui eft ja fur la prejfe, fatisfaire a ce que lon pour-

roit requerir en cela.

Chr istophoro Puteano, niApr. mdciv. La nouvelle delamort de Mon-fetgneur te Cardinal ctOfJ'at fqui menfis proxime elaplt initio fatis concedit cfi

arrtvee icy, laquell* a jort trouble cette cour. S. M. en a portr un grend regret,

comme ayant perdtt un fervitcur & nunijire tres digne • En mon pariicatier, j‘ay

perdu un amy Jingulttr. —Quant a migravit ad meliorem t itant, je nt rm ftm-

vitns pas de tavoir dit de fetlatres manifeftes, &faifant profejjton de la tlnolo-

gie:peutetre que cela fe pourra trouver cire dit de quelque Allentandexcellent es

antrcsfaences,& quiparaventurc itoit Trotefant ,ce queje nayffk ni confidere

lorfque

* Tom. 1. cd. Par. mdccxxy. p- 254. • Ed- m v 1 Vol. /oJ. mdcczxv.

Digitized by Google

EDITIONE EPISTOLA SECUNDA. 27

lerfqnefar amfi par/e de fon deces. 'D'ailleurs la cbaritc Chretume kous ob/ige

defperer metue de eeax, qui ne font htrrfarqties, & qui nes de feres feliares

peuftnf, en tant de Itettx eu ce malaprtt ptea, en leur errentfutre leur falut. Jenen parle en tbcolqg/en, ainr en lomme qm a compajfion de tlomme, & aut par

tes letx du tems, cr da reisume, efi oblite d Vrvre avec ies herniae', —(in tra-

vaille deia aU ficonde edtiton demon llifiotre ; de Uquelle jene fandrat a veusenvoter U pranicro fartie, aut fera en plus commode forne, c efi a dire en Oliavo (

i/ y aura qutique el. efi de clange, euplui 01 adouo : cttr de dtre autretatpt Ut eho(es

qu files ne font, au dtffimuUr lac/.'ement la vente, fenfertis tcnfctence.

F. I dlm, xnr Nov. mdciv. L'on sofitnfe dt ce, qui efi ecrit dn conclave deynles l ! I . Sur ceje vons pne de prendre gurde, que ion nes arrete a U premereedition tu folio, de laquctle ily ettl ptn ettxtmplatres imprimes, en mou abfence

,

ctt 0icup<' ailleurs, teUcmcnt que je ne pus vaquer d Us revoir, & que ce, qui fut

hrs imprime dudtl conclave, etoit enU copte tracc \ ntats let Itbraires ne (afferent

de Je mettre : & pour trtuve de cela xous prendrez.parde, qtten /a fcorde edtiton

il ny 4 un feul tuos audit tontlaie, dius /: ultimat efi fuit mcMton de Itudigne

chotx, qui fuifati du tardtual de Monte, ckofr trop notoire non fculevunt d Home,nsaispar toul It monde, jottr pouvoir etre omifi. Cela ferviradaverttffement d ce

-

lui quia charge de rtvttr le Uvro, dt difituguer ies deux editions, & iattacher

fenlemcnt d !a ficonde. Qucxl Thuanu* dc ratifloniann volumine en fon abfcr.ee,

oh occttpe ailleurs, typis impreflo hic dicit, veri ilimum fuit- Nam praefationi ad

regem Hernicum quartum, quae poli reliquum opus cxcula fuir, lunc leliori ad-

monitionem lubiciuit : Haec te audior fare vult , tpfo aut abfente,aut alus ne-

gotiis occupato,hos libros magnam partem editos, tta ut eoi recoguofiere non po-

tuerit : itaque tn nominibus et rebus tpfis, praeter operarum errata, ahcubt pec-

catum effe, quae omnia corrigi et fua et publicae utilitatis interfit ; tdaue ut abaltera editione expelles, enixe rogat. Sed redeo ad epillolam : /juant dL preface.

Licii, ad Hernicum quartum] olle a cte faite Oostr tout leruvrr * & pour er queje/ca-veis, que lafacon moderet dont jeparloisdes 'Protefiansfirott ma! interpreter dau-eunt je mefuts efiendu det le commtneementfur cefujet, pour mtxcufer

, fy rtndrt

raifon du tout tseu t re. Faites mettre en confideration.que ceux de la nuifon de Pour-

ben t servient cette Hifione commefaitepour montrtr fa jufitee de leur caufi,contre

ceux qui ont vou/u tnlrepreudre contre tux & leur maifon pour le pqffe : telle-

mmt que fi ton luv donne que!que attemte, iit efiimeront tinjure faite d rux i

& que ceux qui s eu font olamt a tort par depd, & nent rien ebtenu, aurontfait

fano par Rome ,t>ar let Jupperts& faveurs quilsy ont, tout ce qui t euenfiuvra.

Ce qui nnouvclura les piares auctenues, & fera croire d ceux de Bourlvn, que/eun ensimts ont plus de credit a Rome queux.

kiDCM, x Fcbr. mdcv. Dc cardinale Scraphlno loquem. ait : // conftdcrtra,

sil luy pluit, en queltems, & de quei temtfdt efent. fai etetousjours hran-

fois,& ferviteur des Rois cr de ceux de la maifon rotale,& non jamuir penfionaireni partifan cTauirts. Tout ce qui leur a ete contraire

, a ete contraire a uton

jellum. Avet perte de mes binis, & au bazard de ma Vte, je let ay furvi auxatmees, & par tout ailleurs, durant ces calamsttufes guerres. Je nat powtantritn donne a lagrace, ui a U hame, en eernaut thtfiotre i mais fay ofe plus hbre-

mt nt dire la verite, & c» confervet la memoire a la poficriir, quun autre enerdignant renvre

,

.'.ut obnoxius, n‘eut voulu fatre. Je ne conte pomt. que pardela je nefiemble a beancoup avotr trop librement

, voire hardsmmt , eferit tn ter.

tasni s ehofet i man ila ete befoin que ptufieutt par decd aient eu cette mhue L ar-

dteffc , & mrmesfintimeuts /e letat, pour confervet fetat & atder d le orejerver

du perii,cu ceux qui notis ctoient contraires laveient Mis. ‘Dieu enjsn a juge

le different ; & lajnfitet de la caufe qui eonmeufa a etre comme des lors, c tfi ddire ily a xlv ans, a ekr decidee cr counue par theurtuxfaeces, quii apltu d Titeu

donr.tr d ceux qus ont furis lordre cr les loix du royaume.

Eidem, xx Sepe. mdcv. Je nedoute pas, quiiny ait beancoup d redire, &prcmtrai tout/ours de bonne part detre averti, comme je latete ja dAugUterreV dAtlemagnes pounu que se foti fani convise, & avte la meme candear que

fai

28 DE NOVA THUANI HISTORIAEi'at ecrit. Vous aves par deU mtjfiteurs les cardinaux Seraphin & du 'Terror.,

qui peuvent favoir lite, aufqueIs vous pourrezaddrejfer, fi vous appretier, que le

maitre du palais vtuille paffer plus ovant que U liberte permtfe es btflotres ne

peut feufrir. Dccrcta, quibus libri ab inquifitoribus damnati notabantur, hujus

magiftri palatii nomine prodire folebant.

Eidem, xxix Nov. mdcv. Je crois avoirfiatiffidit en partte a ce que meeri-

vies, &fait des ouvertures qui /erant trouvecs rat(annabit: apres lefiqueilesfion

paf/e outre, je fuis dtlibere de mefoucier auffipeu de ce quis’en enfiutvra, que je

me fitis montre equitable pour eviter une tnjufle ccnfure.

Eidem, xii Fcbr. mdcvi. Vous m'ecnvies que l'on ne toucheroit d la pre-

fiace (.eam intcllittit, quae ad regem Hcnricutn (cripta univerfo operi praefigitur]

fieuletnent que l on eftimoit que prematuremept fe fiatfioit en icelle mentum de Cedit

de pacification r edictum vult Namnctcnfc celeberrimum] dautant que le tems

netoit cmores venu en cette premiere partie den parier ; a quoy je vous repond,

que la prefacc etott faite pour tout leeuvre, &pour txcufer a autrts chofies, quejeprevotois que des uttepremiere partie ton pourroit reprendre\ comme les eloges

des bommes de lettres, cr prineipalcment des Allemands, defquels la plusgrande

part fontlProteJlans ; mais ce riejt ce quejerecommande en eux, ains feulement te

-

rudition es autres lettres i ou bun fijdi parle honorablement daucuns theologiens,

commeMtlanllkon, dont ton sofftnfit tant.fiaetepourremarquerfia moderatton teIle,

que les Cathohques nsemes l ont reconnupropre tour uneconjtrntce&reconciliatton.

—II ejl bienaife d ceux quifiont loing du perii de prononctr fi hardtment en felles

chofes, & blamer eeux qui embraffent le repos, & le veulent perfiuader d leurs con-

citorens. Et cependant ou ejl la charite ‘i na-t-on ponit de pitie de XL amices pafi-

fees plentes de continutiles mtfitres ? na-t-on potnt dhorrear de la perte des ToysBas advenue par cette objiination fiorcenee ? Nous pouvons etre ici bons Catbo-

lique s & obeijfans, quant d la dofirme au s. s.fians tenir cette fianglar.te propojition,

quii fiaille par la fiorce & par les armes etabhr la rehg/on. Ioda pourquoyje ne

mercptntiravjamais den avoir dt: en la place ouje fiuis ce quifen ai tousjours Jit ;

moins de <e quejen at ecrit. —Je fiuts refiolu dattendre tout ce que lon voudra

en ordonner, avee une patiente clrettevne, & eimemtc de toute dtvtjion > mais qui

ne cedera qu d la raifion.

Cardinali Pcrronio, xii Jun. mdcvi. Je vous remerete tres humblement

du tentoignage quii vous a plu rendrt de moi, & la vraye & jufte raifion

quii vous a plu auffi apporter de ce que je parle fi moderement daucuns dont

Je novi ne peut etre entendu quavec offenfie au litu ou votu etes. 11 y a dtfi-

ference de la religion, & de la dolirtne hors la reltgion. Tai loue lune, &paffe legerement taut re, de ptur de violer les lo/x fous lefiqueiles nous vivons en

patx ; lefiqueilesfitous fiont obliges dt garder, & plus ceux qut ont ete mploies iles fiatre. In edicto Namnctcnfi conficiendo primas partes habuit Thuauus, dc

qua rc in cpiftola ad cardinalem Sfortiam, xiv Julii mdcvi ii data, hoc patto

feribir:Jai apprehende que ee rejle du Roy Charles fiufi moins bien receuau lien

ou vous (Jies, pour le fiubjetl des confufions qui s’y voitnt. Mais il Joit etre par-

donne d ceux qut en ontfientifilong temps depuis, & enJentent encores le mal, denparier plus librement : mal

,qui nefiepeutgutnr quepar une longuefiuite dannecs

en patx, & par le refiabliffement tnviolable de la fioi pubhque. Je n‘en dtrai rien

dovantage, encores quefiy fiois oblige, & pour la jufhfication de ce quefien ai

eficrit , & pour avoir ejle employe par s, m. au trailfe de tediti demur, aui sefl

Jaitt pcur ce regard ; encores que pour eviter tenvte fieuffeJattl tout mon poffibU

pour eu efire excuje. Vous, Monfieigntur,

quijuges plus finetrement de telles af-

fiaires ,que ceux quifiont nourris tn la poudre des hvrts , mefieres, s il vousplaijl

y

en cela protetleur, & empeficheres par vojlre bonieja de moi » xpertmentcr, que

linnoctuce ne fi/it opprimet de la calomme, &fieres que la laberle demeure d ceux

qut fiont obliges de dire la verite.

Hactenus quae ad rem nofiram taccrc videbantur, cx Thuani ad amicos

fuos cpiftolis excerpta dedimus>quod (equitur aurem ex cardinalis Pcrton i i lireris

ad Thuanum, Roma xii Julii anno mdcvi feripeis» defumptum cft. Je ne puts,

que

Digitized by Google

EDITIONE EPISTOLA SECUNDA.que je ne me /ente fort oblige a 1'occafiov, qui ma donne fujet de vous fervit aufaicl de vojlre /tvre, putfque /es remereitments, qusl vous a pleu men rendre

par vojlre i'ettre, font fi bonorables

,quils meritent eux mefines mille remerde-

ments. J'ai tante ma vie nutant prife & efiime vas verius, que perfomie dumande i tnats cefie mieune efiime, queje penfois efire au comble, et ala cime de faperfeflion, a ejle emore beaucoup augmentee par le lufire, que Jay recogneu, quevos ecrits apportent a nofire fiecle. Cefi pourquoy fay ereu devoir dnutantplus ayder d procurer

,que le public en joiiijfe pleinement & univtrfelUment

.

lis fant grandenunt honoresa par tout : maisfojeray dire, & le diray veritable-

ment,quils le font Plus en ltalie de ceux, qui les ont vetts, au en aticun autre

lieu de l'Europe. Mefiicurs les cardinaux Aquavroa, Vifconti, Sforfe, & au-tres de ce callere, qui ont fefprit eleve par dejfus la portee ordinairc des kommes,ne fe peuvent !affer de les louer

, & celebrer, & de les mettre au pnmier rang,

apres Satlufie,Tacite

, & autres anciennes lumieres de Ihtjloire Latme Etpour-

tant avez vous grand interefi, que le vol de leur gloire ne foit point rau ourcy,

& que les copies s'tn difiribuent Itorement en cefieprovinee, qui efi le plus refotiaut

& refplendiffant tbeatre du nsotide, & oh iis font receus & defiress avec tant

dapplaudiUement. Cefi chofe ,qui fefera fant beaucoup de mutation. J'en ay

parle par diverfes fois au pape, luy reprefentant le mertte de loeuvre, & la con-

ditio» du temps, oii tl a ejle eferity a/pavoir, durant les demurs troubles, pendantlefquels ceux qui aimoient la confervatson de lefiat, & en apprebendoient la rume,

qut efioit toutc proebe & imminente , tendoient plufiofi a maintemr en unton les

efprits, qui ajfetlionnoient la drfenfe commune ac leur patrie, qua les aigrir & di-

vifir, par toucher lors feverement les ulceres de la rehgion. Sa faintletema mon-

fire, den faire le cos quii convtent,& de defirer que Ton y procede, avec toute la

douceur, refpetf,& dsferetion, dont font dignes les vertus & qualitess de tceuvre,& de lautheur. De maniere queje croy, que fune des bonnts fortunes de vqfire

livre aura efie ce peu d'oppofition,quii a trouvre au commencement : dautont que

cefi obfiacie aura jcrvy a lefaire voir, efiimer, & adnurer par defd, & a faire de-

firer, comme t'enfait avec impaticnce,que le irosjieme tome forte bientojl en In-

nuere. Per vocem trotfieme eam pariem, quae duos primos Drouartiorum tomosin o&avo fccuta cft, intclligit Perronius. Jam ad ihuani ipfius iiteros iterum

reverrar.

Christophoro Puteano, xivAug. mdcvi. Je vousprie de remtreier M. le

card. du ‘Perron de la lettre qusl m'a eerite, en laquelle il ajoute a ceux. que ma-viez. averti qui me faifoient lhonneur de ne desfavorifer mon travas!, le cardsnal

Aquaviva. 'Je loue 'T)ieu,fien un truvre entrepris pour lepublicje n'ay pii plane atous, aumorns queje naye defplu a ceux defquclsla grandettr aefprit, conjomte dlafplendtur de la race, peuvent mietix juger de tel/es cbofts, que le commuu des

efprits eleves enbas heux, quelqu eruditton que par efiude tls ayent aequife ; c’efl

d ceux la que j apelleray, quand les autres me condamneront. Mats la pofierite

en donnera le jugement definiti/.

Cardinali Pcrronio, xxn Aug. mdcvii. Je n’ay point de paroles fujfi-

fantes pour expnmcr Cobligation queje vousfens avoir,pour avoir vou/u de telle

effetiionprenare msi caufe contreceux, qui efebauffoient Caffanefur des memoires

envoyes de ce lieu i je laijfe d vojlreprudtr.ee d examiner avec quelle charitc& in-

tentio». —Mon innoccr.ee&ma confctence meconfolent,& me/ortifient contre tous

ces artifices, apuyies fur U bonne volante de ceux, qui me connotjjent au dedans,

'comme vous. Je reconnois, que le tems auqueljay eferit, & ma liberte naturel/e, me

peuvent avoir quelquefois emporte, maisJans baine, dontj'appelle ‘Dieu d tefmoin,

& moir.s avec mefpns dece queje dois venerer. Eousfpavess, queje uavjamats

vactlle en Ia rehgion de mes ptres, cefi d dire en la Catboliquc, en laquelle je

veux vtvre & mourir j maisjay parle librtmenl de ceux, qut fe fervotent de la

rehgion pour en faire une cape a lEfpagnol, & couvrir leur ambition. le ne

pouvois louer les vertus, fons noter par refiexion les vices. Je nay toucbe par

cela, rn entendu en rien toucher la reverence du heu& desperfomies

:

non loca, ied

mores /criptis vexavi. —Toutesfois, d"autont queje dots plus d autruy qua moi-

Tom. I. *H meme.

DE NOVA THUANI HISTORIAEmhne y je ne refufe iitu admonefie& recevoir les overtiffements, quii vousplair

a

en particulter me donner, afin quavec ce peu de mutation, que vous dites , tetovre

putjTe etre leupar toui Cependantj‘ai prisla bardiefft de vous erivorer quelquts

exemplatres de la feconde partte, pour les fairi vir a qut des Meffeigneurt les

cardinatix vous trouverez a propos. 11 s'y povrra trouver quelquts partitulantes

toucbant nos droits,

qut pourront defplatre i & toutetfots efcrivant Ckijloire da

temps.je nat pu obmtttre ces ckofes publiqms. —Vous,qui etes ne Franfotr

,& a

vez tousjours frnvi leparti Franfois , excuferex aifement cela ; matsje cratnsfore

que ceux, qui ignorent nos droits & nos libertcs,ne le prerment de fi bonne part

:

c‘efi ptmrqvoi ftmplorf derecbefvotre prueUnce& vbtre protettton en ce /ait, &femblabUs , vous fuppliant de croire. que commeje nay rien eferit pour fiattr,

aujji naije eumteiJion de bleffer ni offenfer perfonne.

Mense Septembri anno mdcvii cardinalis Pcrronius, Roma rclida, una cumChriflophoro Puteano, quem comitem liabuir, Lutetiam rediit.

Partf.s tantum litcrarum hic piotuli, quas cum integras edidero, ut facere

inftitui, una cum multis aliis de eodem argumento in praefentia omiflis, nullus

dubito, quin plurima in iis fciru digniflima ladlc fis inventurus*.

Petri Puteani cp.ilola ad Jof. Scaligcrum, a Colomcfio citata, XI Jan.

mdcvii dara fuit, ur fupraoftcndi i quo tempore, et per menfes aliquot proxime l'e-

qucnics, quefon frete avoit fervi M. deTbou, audor cpiflolacvcrc affirmare pollet.

Diuturna autem ifta officia, quae cardinalis Pcrronius, Chrirtophorus Puteanus, cc

alii cx amicis eorum cardinales, inThuani defenfionem ftudiofe pracftitcrant, irrita

tandem omnino fuilTc apparet. Thuani enim hiftotia anno mdcix ab aula Ro-

mana 'ententiam habuir damnatoriam, ut ipfc in cpiftola ad illuftnffimum praefi-

dem Jcanninum, prid kal. Apnl. mdcxi feripta, cujus partem hic dabimus, plane

lignihcavit. * Publicata, inquit, prima pane {biftoriae meael immane quani com-* moti funt plcrique,fivc invidi, five fadiofi, qui mox proceres quofdam, qui per

* fc in talibus rebus nihil vident, per calumnias artificiofc confidas, ut Icis, in me4 concitaverunt, remque e vefligio Romam dctulcrunr, ct, audorc maligne exagi-

* tato, facile pervicerunt, ut morofi illi ccnforcs omnia mea finifirc interpreta-

4 rentur, ct praejudicio perfonae opus integrum, cujus ne teniam quidem partem4 legerant, praecipitato ordine damnarent. —Rex caufam meam initio quidem4 tuebatur, quamdiu proceres in aula infertos habui. Sed paulatim ipfc eorundem4 artu infradus cft* cognitoquc Romae per cmirtarios labare regem, poft Oflati ct

4 Scrafini cardinalium mihi amicillimorum obitum, ct illuftriflim» Pcrronii cx urbe4 difccflum, idus poftrcmo in me diredus cft, qui facile vitari potuit, fi, qui cir-

4 ca regem erant, tantae injuriae fenfum ad fc ac regni dignitatem pertinere

4 vel minima fignificationc prae fc tuUrtcnt. Ita in aula omni ope deftitucus,

4 facile Romae oppreffus fum i ubi haec duo tela fimul in me ab emiflanis con-4 jeda funt, edidi videlicet in Protcftantium gratiam fadi procuratum negotium j

* ct ulurpata in propugnandis regni juribus ac ieribenda hlrtoria libertas, cocio Ro—4 mano hodie non ferenda: quae ccnfuram illam in me decretam poftrcmo matu-4 raverunt *.’ Quanto autem candore ct obfcquio opus fuum regis judicio permi-

ferit, quantaque integritate approbationem cc patrocinium ejus confccutus fit, ope-

rae pretium erit audire. Cum pacem regno, ct audoriratem legibus reftirutam,

in praefatione fua ci gratulatus nt, vera animi fcnfa in hunc modum libere ac fim-

pliciter aperit :4 Tibi perfuade mentem, et aflimum, ct confilium, ct fentemiam

4 civitatis in legibus pofitam cflc : et ut corpora noftra fine mente j fic civitatem fine

* lege fuis panibus, ct nervis, ac fanguinc, et membris uti non poflc : atque adeo*4 magiftratusct judices legum miniftros ct interpretes erte : denique nos oinncis le-

4 gum fervos cflc, ut liberi cflc pollimus. Hujus libertatis, te rege, confcqucndac fpc4fretus, ejuldeinque per tc recuperatae poflea beneficio ufus, in media rerum con-

* fufionc, et poft fedatas turbas, hiftorum hujus aevi fcripfi ; cujus primam partem4 nunc publici juris facio, tuoque auguftiffimo nomini do, dcdicoquc, juftillimisdc

* caulis, quae ct inc ct rem ipfam fpcdanr. Dignitatem meam a dccclTorc tuo4 beatae

* Vid. Toni, vil c»p. i- hujuied.4 Vli Tom. ru. e. n. p.*. et fcqi*.

Digitized by Google

EDITIONE EPISTOLA SECUNDA.* beatae memoriae principe inchoatam, a te in majus provettam, ingratus fim ni

* meminerim. Cumque in caftrisct in auJaafliduus eflem, plcrifquc magnis ne-

* gotii* a re praepofitus tum, ex quorum tra£kationc magnam mihi multarum re-

* cum, quae ad id, quod prae manibus cft, requirebantur, notitiam comparavi : id*

* que confccutus lum illuftrium virorum, qui in aula confcnueranr, familiaritate,

* ut quae de rebus noftris per libros fparfun cc incertis au&oribus vulgata fucranr,

* ad veritatis normam diligenter exigerem * in coque (ludium meum, quamdiu in4 tuo comitatu fui, inter publica negotia exercui, donec in hoc crgaftulum forcnfe* me ncccflitas muneris compulit. Nec vero heri aut nudiuftcrtius tibi notus fum ;

* jamque vigiuti duo anni clapfi funt, ex quo cum delegatis ex ampliflimo ordine* fenatoribus in Aquitaniam a rege mifius cum ad te profedus eflem, lummam erga* me humanitatem ac benevolentiam tuam expertus lum ; ab coque tempore fidu-

4 ciam cepi, ingenii noflri fructus, fl qui olim a tenuitate ejus proficilci polfcnt, non4 omnino tibi ingratos futuros. Praeter hanc alia juflior cauta fubcfl, cur tibi hanc* hiftoriam inferibi oportuerit { quod videlicet pcriculofac plenum opus aleae aggre-4 dienu praevalido advcrlus malevolorum obtrectationes patrocinio opus erat, et4 peracri illo judicio ruo, quo res gerendas difponis, ad examinandam rerum gcfta*4 rum veritatem: hujus ccn lurae, ut debeo, flare decrevi, five ad cetera edenda au&or4 fueris, five ad hanc ipfam panem premendam

jquae non tam editur,.quam vclut

4 univcrli operis Ipccimcn nunc tibi fpeetanda proponitur. Quicquid de ea flatucris,

* juflcritVc, pro divinae vocis oraculo mihi erit.'

Eandem rem cum effeftu ejus memorat Calaubonus in cpiftola ad Lipfium,

dat. Parifiis xii kal. April. Mociv. Tbuani, inquit, biforia pauciffimis exemplis

edita fuit , non tam ut publicaretur,quam ut regi offerretur, voluntate illius ca-

fura autfatura. Neque enim ambitione tmpulfus vir fummus ad eam feriptio-

ntm acceffit. Itaque, velutpericuli faciendi caufa, edi fuis fumptibur paucaexemplaria curavit. Nunc, cum rex magnus patrocinium (itum illi prolixe detu-

lit, ‘prelo iterum fubjdla eft a typograpbis 1. Proinde regem Thuani hiftoriam

approbaflc mls. noftra plane oftendunt. Nam ita rex ipfe in cpiftola ad Bethu-

nium, legatum fuum tunc Romae commorantem, dat. iv Maii mdciv. Qttand le

Nonce maparle, & fait plainte du livre du prejident de Tbou , ila cogneu le de-

platfir que (enat repeu, & commefai commandeU cours & la vente aiceluy, qui

a ete (ait

e

*. Quin et Villarcgium, eo tempore regi a iceretis cpiftolis, virum alio-

quin egregiis animi dotibus ornatum, inter proceres in aula fuifle, quorum ajlu

rex ipfe paulatim infratlus efi, ut ait Thuanus, ex iifdcm mis. apparet \ quemet in mente habuiile conjicio, cum iftum ab aula Romana in fc directum fa-

cile vitari potuilfc dicit, f, qui circa regem erant, tantae injuriaefenfum adfe acregni dignitatem pertinere vel minima fignificattone prae fe tiuiffent. In cpi-

ftola enim ad Ikrhunmm, legati officio tunc temporis Romae fundentem, dat. v

Maii mdc v. ita tcribir Villarcgius: Je croi que M. leprejident de Tbou ejl marri

d avoir pubi:efon livre, & quii ne s"y engageroitfiavant , s’il efioit a recommencer

:

mats tlfaut manter cefait doucement poury apporter quelque rhaede, qui ne peut

eflre autre <i mon avis, que den empefiber la re impreffon ; car pour Iamender &corrigor, ilfaudroit changer unegrandepartteitceluy

,cbofe difficile defaire. Je

lui en ai parle par le commandement de fa Majefit. Il mia affure, quiifera le

premier a temr lamain quii foit enfeveli, & au'Une s'en parle plus: non quii

ejlime avoir failli a tbfoire, ne qu ii fe veuille defdire defes optntons en ce qut con-

cerne la religton ; mats parce qiiil neveutfaire cbofe qui defagreeafa Majefe, &porte prejudtee a fon fervit e Villarcgius, ut vides, juflia regis Tlruanum ea de

caufa convenit, m empefeher la re tmpreffion de fon bfosre ei perfuaderet:quod

regi fine dubio piius luggcflcrat. Hoc autem Viilarcgii conftlium fuifle ex Thuani

relponlb manifeftum eIt, quiifera le premier atenir lamain quii foit enfeveli, &qui/ ne sinparle plus. Rcfponfum hocThuano bene conveniebat, qui tantam fi-

dem erga principem (emper oftenderat j nec aliud in fc habet, quam quod paulo

fupra ex praefatione ad regem attulimus : caufam quoque eandem utrobique ajlig-

nat)

• Vii.Tom vii- cip.rr. p.4. hujucdic- * Vid.Toov vn.cap. u.p-4.* V»d.To.-n.vu cap u. p.a

DE NOVA THU ANI HISTORIAEnat i

parce qu’il ne vcut faire chofe qui deferte a fa Majefte, & Perle prejudice

d fon fervite. Inierim hominis, fuit, qui nefthne avotr failli a Ihiftone, ne qui

fe vmille defdire de [es opinione en ce qui concerne la religion

,

ubi ct fides lua ct

dignitas in dilcxinacn adduci viderentur, tum per fc, tum pcramico.wn aula, qu^n-

tum potuit, curare, nc rex dc hiftoria, comme /tuie pour rnontrer U juftiee de la

cauft de U vimfon de Rourbon, opinionem minus, quam antehac, favorabilem ac-

ciperet.

Ceterum in auAoris naftri laudem cedit, quod, manentibus his lucratio-

nibus, licet rex inter Hcnoticorum ac vere Gallorum paties adhuc dubius haere-

rer, non deterrebatur, quo minus plurcs hiftoriac fuac libros ederer, idque priuf-

quam dc prima pjrtc aulae Romanae fententiam intcllcxillct. Quanquam enim

ex cpiftolis ccniiiram pontihciam omnibus juftis rationibus evirandi admodum ftu-

diofus videatur * dum ca res tamen Romae aditabatur, in hiftoria fua apud Dtouar-

rios ad odo^cfimum ufquc librum excudenda forti animo perrexit : nam eo libro

ultimum eorum volumen in folio, quod anno mdcix evulgatum fuit, ablolvirur;

quo anno Thuanus caufam luam contra inimicos in Gallia haud diutius luflincre

potuit. Exepillolaad praefidemjeanninum, quam fupra citavimus, plagam ab

aula Romam fine regis permiflu non inflidam fuific ntanifefium cft ; quod ultra

biennium pcft dtfceffttm cardinalis Petronii ex urbe, hoc cft, ix Novembris anno

mdcix, tandem evenit, quem diem decretum illud dc hiftoria Thuani damnandaadferiptuin labet. Subftitit hic auctor nofter, neque ad hiftoriam luam ultra

librum oflogcfimum evulgandam ante annum mdcxvii fe accinxit. Ratio-

nem autem cur opus intermittere ftatuir, non aulae Romanae terrorem fu-

ifle, fcd popularium luorum ac praclcrtim aulicorum mentes diflociatas, ipfe

in epiftoia ad cardinalem Slottiam, xiv Jul. anno mdcviu feripta, 1'cqucnti-

bos verbis nos docet:

jfadjoufterai faux lvii] encore xxm hvres,

qui vont

jufques d l'anner mdlxxxiv tnclufe, &jufqurt au commcncement de nos guerres

Cr confujions enragees, qui ont peu s en a faltu renverfr cefteftat. Ld tl faudraarrefler le cours de timpreffiou i & garder /es xlv hvres qui rejlent & pour

-

fuivent Ihiftoire jufques d fannee mdci, ja du tout acheves tly a trois ane, pour

ttn mcillcur temps,auquel tlfott plus libre depenfer ce que l’on veut, & defertte

ce que Con penfi *.

Inter chartas noftras mfs. duae funt, quae Caracioli ccnfuram, cui id negotii

inquifitorum congregatio Romae commifcrat, dc prima parte Thuani hiftoriac

Contiucnr. Verba ita le habent

:

Cenfura in facobi Thuani hiftoriam , Pan(icnfts editionis mdciv.Tomi primi errata.

Praefatio locis aliquantulis corrigenda, ubi nimirum in jujlam haereticorum

punitionem invehitur , et Ubertatem confcientiae concedendam ftgmftcat, atque

conccffam in regno Franeiae laudat. Locis deinde tomi iflius expungendis ordine

exhibitis, quid dc4co ftatuat ccnfor, gcncratim proponir. *De hoc autem hbro,

deque ejus audore, hoc cenfeo , librum dignum effe qui penitus damnetur et abolea-

tur ; quippe qui locos tam crebros et tam foede pejlilentes habeat, ut plane pur-

gari non pofjit,

quin hiftoriae fenfus mutilus, atque adeo inutilis reddatur.

Audorem ci> immane'odium, quod m Romanam /Idem ejufque fumrnos pontifices

identidem ojlendit, videri Calviwftam atque ol/ tdjure inter primae clafjis hae-

reticos recenfcndum. *D- Anton. Faractalus.

Secundi tomi cenfura.

In hoc fecundo tomo faepe mordentur fummi pontifices i et laudantur hae-retici nm folum ob eruditionem

, fed ob pietatem ; pafftm quoque fellas haere•

ticorum appellat anclor honorifico nomine religionis. Tum locis expungendis

ordine fubjectis, ccnlbris judicium, ut antea, fcquimr. Et de hoc fecundo tomoidem judicium perfero , ac de primo: nam in hoc etiam tomo Thuanus con-

ditum Trtdeniinum exagitat i fumrnos pontifices identidem taxat ; haereticos

laudat, praecipue Condaewn, Navatrum, Momorantium

,[editionis Gallicae

aufieres,

• Vid. Tom-vri. cap.t. p. 1f. buju» edit.

Digitized

31EDITIONE EPISTOLA SECUNDA.auflores, et haeret/eorum principes fautores. Confklantur interim illufriffml

Petronius et *Du Henry, qui, ut reort auclorcm hunc bene norunt, dcque eo, an

videlicet inter primae cla/Jis haereticosfit recenfcndus, optimejudicabunt.

*D. Anton. Caraciolus.

Neutpi harum fcntcntiarum dies adferiptus cft, cx fine tamen poAcrioris

ante cardinalis Pcrronii Roma digrcfitnn latas fu i fle probabile videtur. Notandumautem hic cft, omnes iftos locos, quos damnat Caraciolus, in duobus DrouJrtio-

rum tomis, anno MDClv in odavo editis, inveniris quam quidem alteram primae

operis panis editionem aulae Romanae ccnfuram facile effugituram Thuanuin cx

litcrarum cius ad Puteanum excerptis, jam fupra citatis, exili i mafle liquet. Tamparum illic protuit dadoucir certatus endroits, dum ullus ipfi reflarer fcrupulus

de dire autrement les chofes quelies nefoiit ,ou dijjimultr lachement la verite. C c-

tcrum facile demonilran potcfl, ea, quae duo illi tomi a Patilloniana in folio edi*

tionc habeant diverfa, Thuanum fponte fua fecifle. Etenim ne unum quidem

locorum, quos notavit Carae iolus, in lcqucntibus editionibus omittere, aut mu-tare voluit i cx conttario autem non tantum in Drouartianis in folio ac duodecimo,

fcd in Stephamea etiam, quam cum parata editione per omnia confcnfiflc jam fac-

pius dixi, integros retinuit. Hinc conflat cum veritati firmiter adhacfille ; et, dmnliberam fibi judicandi potefiarem afletui», haud mininum in hiiloria fua mutatio-

nem ad aulae Romanae arbitrium unquam fecifle. Eidem quoque animi conflantiac

attribui deber, quod conditiones, quaklcunquc Client, de re componenda inter fe

et aulam Romanam propofitas, ut cx P. Richomii Jcfuitac, Riberii, et cardinalis Ru-pifulcaudii cpillolis intclligimu*', isaccipcrc rccularct. Quandoquidem autem Icclo-

ribus nollris non minus utile quam jucundum fit ea omnia, quae, ut ut Romanae au-

lae ingrata, Thuanus in prima operis parte revocare noluit, uno confpcclu intueri i

quaccunquc Caxaciolus reprehendit, fimul cum cjufdem Centura, inunomcollctta

exhibebimus *. [Cererum, quod breviter hic admonere non ab re efle exiftimavi,

apud Jacobuin Lc Long, in Hibhotheque ejus Hijlorique de la Fremet fub capite

feriptorum, quae ad Thuani hiftoriam fpcclam, memorata cft tnf. Cenfura in

fac. Aug. Thuani Iiiforiam Parifienfis editionis mdciv : de qua haec flatitn

1'ubjicic : Ce/te cenfure ejl confervet dans la bibhotheque de M. lc baror. d Hohen-

dorff, coloneldelEmpereur 3. Cacfarcam autem majcll. baronis Hohendorffi biblio-

thecam comparaflc, fiiacquc adjunxi ile, res haud ignota cft eruditis j rogatu igitur

noflro eques ornatifllmus, Pius Nicolaus Garclli js, in pnorc noftra ad te cpdlola

ob lingularem benevolentiam nominatus, mf. illius Cenfurae exemplar ad me nu-

per tranllnittcrc dignatus cft, quo haud aliam, quam Caracioli, clle conterendo

plane pcrfpcxi.]

Observatione autem dignum videtur in magiftri palatii decreto, ix dic

Novembris anno mdcix Romae edito, quo Thuani hiftoria damnata cft, nullam

ccnlurac illius caufam peculiarem adfignari ; titulo ramum univerfi opcys, facobsAugttfii Thuani Hijlonae, inter ceteros libros indici inferto, qui, tanquam per-

niciq/i, in quacunque lingua editi, a fidelibus legi prohibentur. Totius operis

condemnatio, cujos pars tantum lucem afpcxerat, titulo generali maculam in-

urendo, aufiori occationem* praebuit cenforibus iftis exprobrandi, quod opus

integrum, cujus ne tertiam quidem partem legerant, praecipitato ordine dam-narunt. Porro quae cx Thuani cpiflola ad Ohriftophorum Puteanum, xuFebr. anno mdcvi feripta, inter alias tupra attulimus, in hunc modum incipiunt

:

Vous mecrrviex, que lon ne touchtroit d lapreface. At in Vita Thuani fub finem

quinti librt, caulis quibus Hcnorici, aulae Romanae prorfiu addifti, ad hiftoriam

Thuani damnandam movebantur, prius enumeratis, ftatira additur; Hinc Romaefuggejlum, ut ind/ffa caufa fme conditione J. A Thuani hjloriae cenfura nota-rentur, quarum tunc pars tantum editafuerat, fedeum praefatione illa, qua tan-topere intra pedoris /crinium Tinguntur, neque tamenfitentur 4 . Damnando igi-

tur totum opus praefationem quoque, quae neque ferri, neque convelli potuit,

una* Vid. Tom. vii. c*p. i p. t9- bajttiedit • Pje.44». n. Jftl.• Vid-Toni. vii. e- 1. p. 44. c. fcijq. hujw edit. • Vii Tom. vn. e. iv. p. 157. bujui edit.

Tom. J.*

I

3+ DE NOVA TH U ANI HISTORIAEuita damnari provifum fuit. Decretum de hac re Romae publicatum in noflra edi-

tione integrum dabimus ». It quia primi Thuanei operis libri octoginta, apud

Drouartios in folio editi, Kilpanica inquifitionc limite fatum liibienint; quotum

locos expungendos Index Expurgaturi»* anno mdcxii Madriti in folio excufus,

annoque mdclxvii illic reculus, figillatim dcicriplit j omnes illos locos, m m eo

icgunrur, limul congcflos exhibebimus 2.

Alterum igitur editionis noftrac commodum erit litcrarum iorumque

feriptorum collc&io, ordine temporum digerta, quae dcTluumi htftoriac cenliira

Romae tradant. Atque rei hujufcc iltuftrarioncm me praecipue in animo habuifle

fateor, cum in priori cpiftola Gcncvcnfcm editionem, anno jmdcxx cxculam, in

operis contextu iequi t quaccunquc autem omilTa, aut immurata fuerint, live in

fcnicnriis, live in vocibus ullius momenti, ex lingulis Parilicnlibus editionibus»

nimirum Patnloniana in folio, ac tribus Drouaitiams m otlavo, folio, et duode*

cimo eo!leda, in hna pagina collocare, me fiatuilledixi. Nequaquam enim dubi-

tandum di quin ea, quae de hac re jam diximus, cede alia mox dicemus, editionis

noftrac lectores vel ad lcvillimas mutationes accurate oblcrvandas facile invitent.

Thuani's in prima fua ad Chriltophorum Puteanum cpiftolj, quando volu-

men hiflorlac Patiiionianum ei Rotnam nulit, ait, &u*ilM dontoit poiut, quclle

ne feroit fiigneufemcHt exanimer, voire ufque ad (alumnam. Fore enim, ut

multos ;.c potemiflimos inimicos hirtoria fua iis, quibus vixit, temporibus fibi

pareret, femper praeviderat ; cujus rei caufac ex eodem volumine colligi pof-

iunr, ubi ad finem eorum, quae de regis Henrici fecundi imperio tradidit, ira

feribit :4 Nunc, omiflis majorum ac prioris aevi egregie bello et pace didis ac

* fadi«, ad domcfiica mala atque adeo vitia noflra, quae jam fere xl annos flotcn-* riilimum hoc quondam regnum vexant ac diflralumr, deveniemus

:prius praefati,

* nos ex adis ipfis, et iis quae jam tum quidem recentibus adhuc odiis feripra iunr,

* verum ad optimorum polka virorum fidem a nobis cxpcnla, citra livorem et amo** rem fcqucntia perferipturos i petita interim venia, (i quorundam ambitio, ava-4ritia, peifidia, fraudes, et pernieiofa advcrlus rcmpublicam confiiia, interdum

* perfl ungentur i.' Premere igitur, dum vitam agerer, fiaruiile, atque edendi curamporteris relinquere videtur. Cur autem confiliumifiud muraverit, epillolac iplius nos

docent. Ad Puteanum enim Romae commorantem feribem, xu Apr. mdcvi, dehirtoria fua haec habet

:Je cras queje vonrav dit ou (ferit, qtu parforetfavois

doniie au publtc ce qui en e!at imprime \ dantaut quii 7 tn avott une capse en

jlUcmagnc d moiderobee abamanucnfi Germano incorrcdc, e/ queje craignots

que lon y mprimafis. Et m alia cpirtola, adpracfidcm Jeanninum anno Sidcxiexarata, de eadem re clarius er copiolius loquitur. 4 In opere, mquit, multum* progrcfliis erani, cum ad me ex Germania referiptum cli, extare primae parcis

* exemplum, quod, ni praeverrerem, injufiu meo propeJiem ederetur. Quod eu*

* riolitarc amanucnfis Germani acciderat, qui cum meas lehed.is deferibeter, illud

* libi clam deferiptum in Germaniam fccuni abfporr avera:. Id cum milii funuuc* cavendum putarem, per amicos ut exemplum reciperem ante omnia curavi j icd4 eo tempore,, quo jam Icmcl iterumvc acuriofis item deferiptum illud fuifle vero* fimile hebat. Itaque, nec ea cautione metu liberatus, tandem ipfc ferio de edi-4 tionc eoadus fum cogitare.’ Trclo igitur hirtoriam fubjiccrc ipfc coactus, quomajorem operi auctoritatem conciliaret, ut fortem et magnanimum s irum decuit,

nomen celare noluit. Nam lic in eadem cpiftola de fc mox tcftatur: 4 Nomen4 meum, quod, fi licuifier, fuppreflum cupiebam, non ambitiofe apponi palUisfum

;

4 maluiquc gratiae in aula, fortunarum domi, et exirtimationis foris, periculum fa*4ccrc, quam committere, ut, quod ad publicam utilitatem et confervandam rerum

* memoriam tanta cura fcripfcram, praeportera ulla prudentia, fidem apud <05, qui* nunc funt et port erunt, amitteret 5 / Idem quoque egregium animi propofnum

diu antea cardinali Sfortiac, in prima ad cum cpillol.i. 1 Maii anno mdcvi Jct ipta,

declaraverat, dum aulae Romanae de hirtoria fua fententiam adhuc manebar. L’am-bitton, inquir, ne tn'a poujfee d cela $ &, prnaiant tettvit quejatlircroisfur moi,

/«#• Vid.Tom. vn. cap. I- p- 35. « VUiTocn. vii. cap.r. p. i*, hujus odii-

• Ibid.r1.d5. * ViATaai-vn.cap.ii. p A huju* edic.

• Vid.Tom. 1. p. j. bujiu edit-

Digitized by Google

EDITIONE EPISTOLA SECUNDA.fettjfe volontiers fupprime mon nom , sit eufi ejle loifible : tnais crargnant queceUeuji rtndu la cbofe fufpetle, j'ai mieax ayme[aerifer mon r.otn & tna for:une ter:enfemite, que dc[eure rien en cela

,qui eujl peu diminuet la [oi & la crear.ee de

thiftoire, puifquelle ejloit[aitefourferrJir au ptiidic 1

.

Qwon Thuanusaniino praciagicrar, fortunarum damnum fc fa&nrum, fi hiflo-

rtoc luae nomen iulcribcrct i id annoMncxi tandem evenit. Achilles enim Har-lacus, qui Chriflophori Thuani filiam, auctoris noftri fororem, in matrimonioduxerat, foccrum jam defundum anno mdlxxxii, ur principem fenariis Parilicn-fis, excepit j ficut auctor nofter deinceps anno mdxcv parruum, Augufiinum Thua*num, in loco praefidis inlulati. Harlaco autem anno mdcxi fenedute jam con-fecto regina Maria Mcdicca, qucmcunquc vellet, in munus libi fufiiciendi veniamconccfiir, fi modo hominem ipfa approbaret, llcm antea cumTiinano tranfege-

rat Hor lacus, cui non ardiori affinitatis, quam amicitiae, vinculo conjungebatur.Nemo igitur, qui diuturna ct fida Thuani i u regem officia, affinitatem cum Har-iaeo, gradumque honoris ci propinquum (urpotequi praefidis infulati munus jamfedccim annos ccnuiflct) integritatem expertam, mcntifqnc ad majora cxcqucndadotes egregias, fecum perpendir, dubitate potuit, quin is reginae lententia omnibuspraelatus, tanquam jure hereditario ad eam dignitatem eveheretur, quam pater ct

affinis tanta cum laude adminiftraflcnt, ficut avus ct patruus praefidis infulati pro-vinciam. Ex adverro autem Hcnoticorum fa&io, quam Putcaniu Ut refles de laligue appellat, in aula tunc temporis adeo praevalebat, ut, 'I luiano anibus ct po-tertate eorum rejecto, Verdunus, praelis primarius curiae Tololenfis in Harlaci lo-

cum fubftitucrctur. Hac rcpulfa accepta,Thuanus praeclaram illam cpiftolam ad prac-

itdem Jcahninum Latine exaravit, quam paulo fupra laudavimus, ct in idoneonollrac editionis loco integram proferemus 2

. In ea aurem cpifiola liifioriac luae

mentionem faciens, Haec, mquir, inter criminationes, taequam praecipua repuifae

nojlrae caufa , objicitur. Villarcgium quoque inimicum clam haouiflc haud obllurcfignificat

:quod in memoriam mihi revocat, quae dc hordm uuiulquc ingenio vitac-

que inftitutis diu antea obfervata erant, ut in Radulphi Winwodi, equefins dignitatis

viri, Commentariis tradita funr. Illic enim Henrici Ncvilli equitis cpifiolam, Fa-rifiis vii Aug. mdxcix ad Cccilium baronem, reginae Elifabcthac a Iceretis, feriptam

invenimus, in qua dc Villarcgii confiliis haec leguntur :“ Port adventum meum,

“ inquit, m hanc urbem Jefuirae quidam Roma huc fc contulerunt, ur dc focictatc

“ fua in Galliam revocanda cum rege agerent, quod iiimma ope pontifex Romanus** efficere conatur. Legatus pontificius aditum iis ad regem paravit, qui cito iterum“ dimittens manere puflir, donec res ad concilium proponeretur. Caulae eorumplurimum favet Villarcgius, nec minore (ludio opponit curia Parifienfis S." At-

que ipfc Winxvodus in cpifiola ad eundem Cccilium xvii Maii mdci a fc feripra

inter alia haec habet :“ Villarcgii fhidium in aulam Romanam regi fuipedum cifc

" creditura multis, cujus commodis vel in rebus civilibus nimium lemper addictus

“ fui (Te putatur 4." Ut filius igitur eo tempore Romam legatus mitteretur, frufira

conatus cft. Quod fcquitur autem ex alia Winwodi cpifiola, utrum in laudem ip-

fius, an Thuani magis vertat, penes te fit judicium. Ad Cccilium enim xxvii Apr.

mdci feribens certiorem facit praefidem Thuanutndc re quadam, in cpifiola memo-rata, a fc conventum \ ct quia mcnfc Februario proxime clapfo comes Eflexiae, cumaliis quibufdam conjurationis in reginam Elifabctlum damnatus, lccun percultus erat,

dequa re falli rumores Ipargcbantur, hacccidixillc: “Quandoquidem in hifioria feri-

“ benda adhuc verteris, rem ifiam,ut revera fuit, a primo conjiuatiotiis indicio tibi ape-u

rirc paratus Ium. Eique confirmavi reginam vel minimam honoris nuculam ulla vi

“ fibi oblata tanto graviorem ducere, quanto fama, quam vira, diuturnior Jir fu-

“ tura; quippe quae vitam mortalem er caducam efle bene fciar, cum regii nominis<c memoria in aeternum fit vi&ura.” Tum pergens WinwoJus ait: “ Condirio-41 nem is accepit, in hifioria contexenda etiam tunc occupari falius in qua dc rc-

** gina, quoties ejus mentionem faciendi occafio detur, tam ornare ct honorifice Ic

44 difturum promifit (licet ci nec pareat, nec ullis ejus beneficiis auctus fuerit)

" non ut praeclarae ejus virtutes mereantur, fcd ut tenue fuum ingenium in tam di-

‘‘ vino» Vld.Tom- vii. cap i. p. 17. » Tom. 1. p. B<$.

• Vid. Tom. vii. e. u. p. 4.. i IbiiL p. 317.

Digitized by Google

3* DE NOVA THUANI HISTORIAE«' vino argumento eniti poflit. Praefes ille vir optimus cft in hac urbe, omncfque« tam do&rinac, quam probitatis laude fupetat'.” DiverU Villarcgti et Thuaniconfilia in iis rebus quae ad aulam Romanam fpcAabanr, alio illuftri exemplo dc-

monftrarc poflem; conlultationcm intclligo, anno mdxcix coram rege iicnrico

quarto habitam, de concilii '1 ridemini in Gallia receptione. Hac enim occaficuc

Villarcgius pontificem Romanum in re canti momenti devincire oftLiofifiimc flu-

debat ; contra autem Thuanus regni Gallorum inftiruca tam Arenue defendebar, ut

ne recipere conamur regi pcrfuafciit. Sed cum tota illotum difccptatio in fexto

libro Commentariorum ‘De Vita Thuani fufe et copiofc exponatur, ubi ThuauumVillarcgiociufquc faftioni notam inurere voluifle apertum cft i de ea re hic plura

dicere fupcrlcdcns ad alia pergam.

Quae igitur in Thuani hiftoria de Mariae Scotorum reginae vita et aflionibus

tradita regi nofttojacobo primo difplicucrc, jam proximo loco coniidcranda fc

offerunt.

C u ai primum rex Hernicus quartus Galliae, cui hiftortam fuam Thuanus di-

caverat, opus fc approbare fignificavit j volumen Patiflonianum ad Chrillophorum

Harlacuni, comitem Bellomontium, Achillis Hatlaci principis fcnatus Parifien-

fts filium, ac eo tempore regium in Anglia legatum, auftor mifir, ut regi tradere-

tur, uiu cum cpiftola nondum edita, quam ea de caufa hic integram dabo.* ScrcniiV. Angliac, Scotiae, et Hiberniae Regi Jacoho.

* Mirum tibi fortafle videbitur, ferenifi! rex, quod factas occupationes tuas

* homo ignotus hoc tempore interpellare aufus fuerim. Virtutum tuarum fama,

* quali novi folis fulgor exoriens, ftneera cum principe noftro amicitia, arda Franco»

* gallici et Anglo-fcotici nominis hodie conjunftio, lingularis tuus erga litcras

* et lircratos amor, et in omneis humanitas, aditum milii ad M. T. patefecerunt,

* fpemque dederunt, fore, ut hoc induftriac noftrac qtialccunquc munus, quod tibi

4 per comitem Bcllomonrium oratorem regium proxinu mihi cognatione con-4 junAum offeretur, benigne comitcrquc accipias. Id non inconluito principe

* nofirofaAum, immo fuadente, ac jubente, atque infuper addente, de tantis rebus

4 * feripttim opus, nili ipfi a me dicatum effer, tibi inferibi dcbuific. In eo multa* bene, plura fccus, noftrorum et tuorum farta j fcd er falutarium praeceptorum.

* quae tu aureis ad omnem aeternitatem literis exarando libro 1 confignafti, exern-4 pia reperies : atque haec apud te fatis; cetera ex opere ipfo cxctcitatilTimi ju-

* dicit prudentia, qua plurimum polles, obfervabis. d.o. m. oro, ut Chriftianifil

4 regem futs, te tuis, ambos univcrlo Chriftiano orbi incoUimcis quam diutifiime

* confervet ; atque ut animos vcftros ad colendam amiciriam novis orficiorum ac4 ncccfiitudinum vinculis nuper devinxit, fic voluntates ac ftudia ad farciendam cc-* elefiae concordiam mutuo confcnfu conlpirarc laciat > ne potius in firmanda pace* de finibus tuendis, quam de Ipfius gloria amplificanda, cogitafic videamini. Vale,

* fereniiL rex, meque eadem, quacunflos tui amanrcis profequeris, benevolentia

* complecti non dedignare. Lutetiae Par iftorum, pridie kal. Januar. Mncm.t. m. devoti fi imus,

Jac. Aug. Thuanus.

Huic epirtolacrcx ipfc brevi pofica rcfponfum dedit, quo Thuanum fummahumanitate et bcncvolcnria traftarc dignatus cft } vcrbifquc ampli Ili inis opus collau-

dans, grarum fibi et acceptum cfiit oftendir. Sed totam epiftolam lingua Gallica,

qua 1cripta fuit, operae pretium erit dcfctiberc.

A Monfieur de Thou, 'Vrefident au 'Pariement de Taris.

Monfieur le Trefident, Nous -eous remerciens tres affiUluctifement des /ettres

que nous aves eferites, & du livre que nour aves envoie, dreffe par vof/re la-

teur. Tant par tofferte de celuj-cy, comme par /e temoignage de celles-la, vous

nousfastes paroijlre le refptil & la bonne volante, que vous hoits portes ; lefquels

nous recuesllons & recognotffons de paretlle affeQion i & prenans en tres bonnepars 1'exhortation que dun ctear roi.d nous aves VOtilu faire, dembrafftr & nouse' r'ioyer a tuuion de feghfe

,par Cedairctffement & campo/;:ton des differents

o.i. regnent en la rdtgton . a quoy nous vous pouvons affturer, que nous fommes&

1 ]jid. p. 310. * Cui tiniVjs, BfpSrv» Dw*.

Digitized by Google

EDITIONE EPISTOLA SECUNDA.& feraris tousjours de hojlre part non feulement difpofes, mnis tres affetlienes,

& apporterons en toute occafion d imeJi bonne teuvre tout ce qui dependra de nous

:

nayans jamuit, 'Dien merete, efie dbttmeur fetfaire, ny refttfs au bien de It

Cbrefttente 5 & dejirertons que tous prtnces & patenta}s fujfent touches etuneme/me inclination & dtfir en ceft endrott, que nous fomtnes

,pour acbemtner &

mener une eeuvre Ji digne & importante d quelque bonne conclufion au fbulas &repos unmerftlde la Chrrjltente, & con vertrr unanimement nos differents contre

Fennemt commun. Tour vojbe livre, bien que nous nqyons pas eu le loifir de le

recognotjlre encores and demi, & bien legerement, nous y avens toutesfois afftz,

recognu vojlre fuffijance ; &y avons goujle du platfir& contentement, tant pour

I"amour du Jlile,que de la matiere ; atnjt que Monjteur FAmbafjadeur vous pottrra

tefmotgner,auquel nous avons ingenuemnit dedarefur la ledure diceluy le juge-

ment que nous en fasfions j & ny a rien qti nous ait plus contente, que de vous

y recognotjlre fi fidele obfervateur de ce que vous rccommandez. par vos lettres,

davotr bannt de vos efer/ts touteparfialtte, quiefi levicemortel& trop frequent

de Fbiftotre. Ce qui nous croiffant Fenvte de vorr le reflo& fuitte de ce bel eeuvre

de mefme fabrique, felon la promejfe que vous faites de vous vouloir engager en

ceftepetne, nous vous prions&fommons auffi dadjoufitr& parfaire ce contente-

ment d la curiofitide vos amis > & de croire, Monjieur leTrefident,que perfonne

ne fera plus defireux & difpofe d honorer & recognotjlre vos vertus & vos me-rites, quefera

Vojlre affetttonni amy,

A wtOtt fdldis ie mprnrflrt, JttqueS R.U 4"* Msrjy MDCtU.

Thuano igitur in tanto favore apud regem noflrum Jacobum aliquamdiu re-

licto, adea temporis ordine narranda, quae cx literamm commercio, quod ei cumCamdcno et Calaubono intcrccflit, dc Maria praefertim Scotorum regina colli-

gere potuerim, jam proxime progrediar.

Huic autem argumento, quod inter gentis nodrac eruditos praecipue agitatur,

merito deefle viderer, fi rem in Camdcni dedecus diu jam fama divulgatam

filentio hic praetermitterem. Ex quo enim novant Thuani editionem me Tufcc-

pi(Tc vulgo innotuit, homines doftrina rerumque cognitione celebres hanc in Ter-

monibus luis, non at vanam prorfus, ct cui nihil fubefiet veritatis, mihi Tacpius

commemorarunt. Sin autem cx fama tantum pependerat, quid dc ea datuendum

efl*ct, omnino dubitarem \ cum res ita traditae er acceptae tot mutationibus

perpetuo fere funt obnoxiae, ur, quibus potiffimum verbis confignari debeanr,

in dubio prorfus relinquatur : fcd feliciter evenit, ut Gilbcrtus Burnctus Sa-

lisburicnfis non ita pridem cpilcopus, qui dudum in vulgus edidit, hunc mihi Tcru-

pulum exemerit. Ceterum unde, aut a quo ortum duxerit, quod retulit j vel a

quo alio Tcriptorc ipfc Itaufcrit, nihil omnino adhuc indagare potui : fi aucto-

rem aliquem, quem fccutus cd, haberet, utinam fanc nominalior. Is autem in

Animadverfiontbus fuis, quas in VartUae bltjlortam Hacrrfium Anglico fermonc

fcripfit, dc Camdcno loquens hacc habet: 44 Hidoria ejus tanto judicio ct verita-

“ tis (ludio Tcripta dl, ut hiltorici illius praedanti (limi Thuani benevolentiae con-“ junQioncm ct amicitiam (ibi conciliaverit, qui pod mortem auctans cx’ (cripto

«* codice, quem ei mi Icrar, tomum poderiorem edidit Et in Defenfione Ani-

madverfionum, dc Varilla verba faciens, ait: “ Negat is'Camdcnum poderiorem41 hidoriac litae tomum mf. Thuano miliflc, cujus rei curam in le fufccpilfc infira

“ praefidis infulati dignitatem fuifler. Addit infuper fc fando lacpc acccpitlc, co-

“ dicem illum a Camdcno in Puteani manus fulftc commiftum, qui podea in Iu-

44 ccm cniifit. Tum Thuanum reprehendit, tanquam omnia dc Maria Scoroxum« regina minus finccrc tradiderit; cujus lilium rex Jacobus obhanccauTam tam44 acerbe increpuit, ut in morbum, quo per tres menfes podea iaboravir, cum44 conjecerit." His rcfpondct Burnctus :

“ De Camdcni codicc pluribus hic agere,

44 quam alioquin nccclurium duxilTcm, me cogit. Tlmanus univerfam hidoriam44 Tcribcrc

* Edit Atnil, mdclxxxvi. p 5:

Tom. I. * K

3 » DE NOVA TH U ANI HISTORIAE“ fcribcrc proponens, cum viris eruditis per totam Eurbpam, unde lucis aliquid

“ ad opus defiiomim fc accepturum lpcrarct, litcraruin commercium iullituit, et

«« praecipue cum Camdeno j in cujus tomo priori, ut primum evulgatos fuit,

« multa inveniens de Maria praeferrim Scotorum regina ab iis, quae per litcras

“ fecum communicalfct, haud parum divcrlc tradita, de injuria graviter cxpollula-

« vir. Camdenus igitur rem coram aperiens, regem jacobuiu rcccnl«c voluiflcj

•* et in comitis Northamptoniac manus, cujus frater Kocfolciac dux reginae illius

« caufa fccuri pcrcufliis crar, deinceps poliiillcj multa etiam deleta, ac multa« mutata fuilfc, indicavit. Hoc molefte admodum tulit Camdenusj idcoquc ne“ fimilc fatum tomus pofterior fubtret, ex his terris ad magnum illum virum milir,

« ut optima fide poft mortem luam ederetur. Quod dixi [de tomofcil. priori an-

«« n&lsum Camdtnt] in Angi ia bene notum c(l, coque credibilius videtur, quod« exteri hominis fidei tomum pofteriorem commifctir. Non equidem credo prac-

.«« fidem infulatum ad Cramoiiios vel Barbinos, celebres nimirum typographoe,

“ ut codicem venderet, aut preli errara corrigerer, lc contuliflc j fin aurem Pu-“ teanus, vir eximius et literis clarus, id negotii in fc fufccpcrit, ut ad fidem" feripri exemplaris ederetur, Thuanus haud infra dignitatem fc geftit, qui tam

“ praeclaram huloriam apud* fc deponi pareretur, er depofitarii olKcio cumulate“ (atisfccir, cum in manus cognati traderer. Verum quidem cft regem Jacobum

Thuani filio exprobraffe, quod contumelias a Buclunano in matrem luam jaftas

“ pater ejus cxfcripfilfct i at tenello certe animo Thuanum hunc juniorem prac-“ ditum fuilfc necciVc cft, fica de caufa in morbum trimefirem conjiceretur •/' Sc-

gracus autem ipfa verba, quibus rex Jacobus hacoccafionc uius cft, nobis confer-

vafle prae fc fert. Quae de hac re fcripfit, ira*fc habent ; * M. *De Thou, etaut alU4 en Anclettrre, fit tn forte /tetre prefente au Roi Jaeques, Quoi, luy dit le Ros,* vous ctcs lc fils de cc pedant, qui a parlc fi mal de ma mere, fic vous ofez vous

* prefenter devant moi 1 ?' De morbo autem Thuani, qui, fi rides Vartllac, lunc fc-

cutus cft, omnino filet Scgracus. Et criminationem et defenfionem Canideni de-

dit nobis Burnetus, quarum utriufquc fidem in praefentia apud cum relinquam.

Quod feribit autetn Camdenum tomum poficriorcm annalium in Thuani manibusdepofuifie i codicem illuni non a«l Thuanum, fcd Puteanum, a Camdeno miliumfuilfc, idque anno demum mdcxx, hoc cft, tribus annis poli mortem Thuani, in

priore ad re cpillola oilcndi.

Ad Thuani autem cum Camdeno commercium cpiftolare jam veniam. Ami-citiam cum Thuano primum iniit Camdenus Infulani literis et commendatio-

ne, quem Smirhus virum dothfimum, linguaeque et antiquitatum Suxornearumperiti(fimum ,

appellat 3 j idemque fuilfc videtur, quem Antonius a Wood “ Gu-“ licinium Liftc, domo Wilburghamia in agro Cantabrigicnfi, armigerum" nun-cupati. Prima cpillola a Thuano ad Canidenum lcripta inter Camdens et sU

lufirtum virorum ad eum epifiolat a Smitho editas legitur, cujus partem hic adie-

ram. Data cll iv cid. Fcb. mdcv. * Ago tibi gratias, vir doftiftimc, pro ranta

‘ humanitate, et egregia adeo mihi navata opera. Vix Ipcraveram, ut rogatus a me' faceres, quod lola D. Infulani, amiciflimi mihi viri, commendatione fccifti. Quid* enim fum, ut fenj tua fiudia tantifpcr remorcr ? Camdenum in meis legendis* jacluram bonarum horarum fcciflc? Tanto hominem fibi ignotum beneficio dc-* vinxilfc? Verum age, quando ita oflkiolus clfc voluifli, pro humanitate me inhu-4 manum amicum experiens. Velim idem praeftes in Scoticis, nam potes, quod* in patria hiftoria fccifli : nam vereor, ut aliqua in pane impegerim. Velim et

‘ ut mihi confilium des, quomodo Scotica anni mdlxvi (nam pars ea noftrarum* hiftoriarum jam fub prelo cft) citra offenfionem, et tamen vere, cxcqui poflim.* Heie haereo, jamdudum invidiam et odium noftrorum in aliis expertus j nec com-* mittere volo, ut imprudentiae apud vos arguar, aut quidquam denique fccifte di-

* car, quo fc Laefum is merito queri poftit, qui me nuper literis fuis dignatus, et ad* cetera, quae pari candore et veritatis ftudio ad annum mdxcvi perduxi, edenda* hortatus cft. Acerbius haec fortaffc a Buchanano lcripta, et audio difcipulum

4 praeceptori* Editibid.MDCLxxxvu.p. 57. » InVit.Canid. jm*-• Mcmusrcs Anccd cd Aml>. Moccxxtti, p. 173. Aihen. Oron. Vd. 1

Digitized by

EDITIONE EPISTOLA SECUNDA.* praeceptori ob iJ fuccenfcrc i et tamen quia gcfta funr, citra flagitium di ffi mulari* non poliunt. Scribe, er amico confUii inopi tuum ne denega. Innuere verbo* potes, nec opus ei), ur diftinclius feribas. Quidquid fcripfcris, non folum pro* confiiift, fcd pro imperio erit. Proxima patiis jam editae editione cognofccs,4 quanti, uti debeo, monita tua fecerim. In Hibcrnicis vcftris plane peregrinus* Ium, nec dum qui viderit, aut fando quidquam de iis acccpcnt, adhuc conveni.* Pauca de illis, ut leis, feripta j et praeter Staniburftum, et tabulas infulae nuper* editas, et quod in tua ad omne aevum victura Britannia adjccifh, nihil habui,

* unde me inftrucrc potVem. Uitimum vero bellum qui fcriplcht, adhuc vidi aut4 audivi neminem. Scire cupio de his, quae habes, et quae a tuis Iperare polium:* de Tiroenac comite imprimis, cum quo vobis res fuit, qua gente, origine, qui-4 bus clientelis fubnixus, quibus moribus et ingenio fuerit, ut tantum bellum ad-* verfus fercniJlimam reginam fufeipere in animum induxerit, et quibus tandem4 conditionibus cum eo tuerir dccifum. Dolco neminem adhuc apud vos exftitifle,

4 qui rcs*gcftas tanrae heroinae literis mandaverit. Sane fi feribendi faculras et* ingenium tam nobili argumento dignum mihi cflet, fi otium, et interior rerum* vciharutn notitia, fi documenta idonea ad id fuppercrent, non alium quam me4 praeconem habuilVet. Sed vereor, ne id arrogantius tibi di&um videatur, quod4 potius eximio meo m eam affefiui condonandum cft. * Thuanus, ut videtur, ih

hiftoria reginae Elilabcthac feribenda Camdenum eo tempore occupari minimefufpicatus cll ; iiccc in praefationis initio prioris romi Annalium a G. Cccilio ba-

rone Bnrghlcio, lummo Anghac thefaurario, ante annum mdxcvii ad opus illud

fufeipiendura fc incitatum fuific Camdenus ipfe nos docear. Mirum autem videri

poteft, in tam diuturno lircrarum commercio nihil omnino de ea re ante annummdcxii Camdenum Thuano aperuifie, idque ut tum quidem faceret, calu quodam,non ex coofulto cvenillc ; ficut mox apparcbir.

Smi thus in praefatione fua dicit Camdeniad cpiftolas Thuani rcfponla fcduio,

fcd frufira, apud nol! rates fc quaefivifie ; ideoque in bibliothecis Parifienfibus adhuc

fervari edoctum, per litcras Thevenotum rogallc, ut exemplaria ad fc mittere digna*

rcrur : utrum autem litcrac in via pcriilfcnt, an, quod Galli tunc temporis cum gente

noftra bellum gerebant, commercium ejufmodi cpiftolarc vix tutum fore vir pru-

dens exiftimaret ; nihil rcfponfiab eo fc unquam acccpillc*. In nofiris autem mfs.

plura funt Camdeni ad Thuanum rcfponla, a primo quorum, dat. Londini xvi kal.

Maii mdcv, haec dcfcripfi: 4 Vehementer nic angit et follicitat, vir et quod li-

4 tcrac tuae et D. (nfutani ad me iv cid. Febr. datae, ncicio quo fato, vel cujus

* incuria, anrc cid. Apriles non fine redditae. Inrcrim haec, quae magnitudo4 et vis amoris juflif, icribcnda putavi. In Scoticis jam imprcflls quid praedare

* polliim non video, omni tamen opera et ftudio praefio futurus fiunt. Anno4 mdlxv! caute tibi incedendum ei) j inter comitem Moraviae, Hamiltonium, rc-

* pinam, regem, et partium fiudiofos, medio turifiime ibitur. Jacobus comes4 Moraviae nater nothus reginae, et llamiltoniiudux Cafiri iicraldi, regnum plane* affectarunt; hic )urc hereditario, utique cui avia filia fuit regis Jacobi ii ; tile

4 elato animo ncicio quae i'pontilia inter patrem et matrem iommans, natalium dc-4 fccVum ipeciofo reformatae religionis obtentu, fuis virtutibus, et clientelis fupplcrc

* fperavie : uterque reginam e Gallia reducem in cocJum rranflatam libens lubenf-4 que audiret, uterque fua fpc inilatus reginam a nuptiis arcere faregit; fcd impri-4 yuv nothos ille, qui malis artibus reginae abdicationi et exilio viam pracftruxit,

4 cfns Buchanano adminhtro; architbllcm ad rebellionem excitandam rex noder4 fubinJc vocat, qui famofis libellis reginam infcfhtus quamplurima faJfa aUmxitj4ut ilii non temere credas in iis, quae ad Moravium et reginam fpcctanr, in ce*

4 teris fidem utcunque mereatur. Regina juvencula, et nova regnandi, rebus fc-

4citiulis luxuriavit ; rex juvenis, nullo rerum ufu, credulus, pluma et folio levior,

4 nec 'ipic fib» confulcrc, occ bene monenti parere novit, et cui arcana raccrc ad-4 modum grave. Unde et reginae gratia excidit, et partium fiudiofi illum infi-

4 eio it ilime tractarunt, et demum fullulcruut. Regina noltra F. ii laberha haec4 ipeclavit, et iacpius bcotam commifcrata cft; fcd minus, quodtiiulum et infignia

4 regni

* Vid. Tam. vii. cap v. p a. bojas edit.' • Vid. Praefit Epift.Cami preefix.

4° DE NOVA THUANI HISTORIAE* regni Angliac ufurpavcrat, ct in eam pontificii apud nos fpem repoiuerant om-4 nem. Haec, quae prudemiores ct aequiores apud nos propius a vero abefle crc-4 dum, verbo innuo * ru tuo utere judicio, ct penicillo. In Hibctnicis maiorem4 lucem praebere fortafie potero'/ Quae igitur ad Tirocnac comitem, ct alia

in Hibernia gcfta, fpctfarunr, clare ct pcripicuc deinceps tractat.

k x mutuis hifcc Thuani et Camdeni cpiflolis cos non diu poft primae partis

Thuani hiftoriac PatiiVonianam editionem in folio, ac Drouattianam in octavo,

per litcras inter fc nofei incepi fle manifeftum cft. Veruntamen pars ea ht[farta-

rum, qua res gcftac anno mdlxvi funt traditae, ct quae, cum Thuanuscpiftoljni

fuam faipfit, adhuc fuit prelo erat, Drouartiorum lecundo volumine in folio,

terrioque ct quarto tomis in oftavo, anno mdcvi evulgatis, eomprchcnfa fuit.

Eo autem anno alteram Camdeni epiflolam, ipfis kal. Jul.Londini feripram, in-

venio, quae inter alia haec habet: 4 Mcnfc Junio jam praecipite, relicti fuerunt,4 v. e. apud vicinum, dum forte domo aberam, partis primae hiftonarum tuarum4 tomi duo, ampliore et meliore, quam qui vulgo proftanr, charta, bene compa&i,4ct ad me Gallice inferipti, fcd litcrac plane nullae. Unde vero cfienr, ct cu-

4 jufnamtam propcnfacin me benevolentiae /tMpoVi»*, fubinde ferio cogitavi, in-4 genium animumque verfavi, bibliopolas Gallos apud nos percontando nihil com** peri i adeo ut a tua fuifle humanitate animum jam induxerim meum, ct tibi om-4 nino gratias, quantas poflum maximas, agere, cui jure optimo debentur, cum a4 quocunque mifli revera a te iint, utique tui ingenii partus, et laboris fructus.

4 Verum cnimvcro fieri poteft, ut litcrac, quae comirabanrur, inrcrcidcrint i quod4 etiam male metuo, ne meis, quas ad te dederam fuperiori anno, acciderit : tuae4 enim, quae datae fuerunt mi cid. Febr. mdcv, incuria vel invaletudine D. Fontani4 ante cid. Apriles redditae non fuerunt. Quibus ftatira rcfpondi per tabellionem,4 ct de rebus Scoticis ct Hibcrnicis, quae pctiiili, ad annum mdlxvi paulo fofius.4 An perlatae fuerinr,dubitavi \ cum, anno jam vertente et amplius, a te nihil plane4 literarum. Sin autem periifle intellexero, ct tibi ufui fore, facile denuo deferi-4 bantur, ct damnum rcfarciatur. Reliquas hiftoriac tuae partes avidiflime expeda-4 mus, fupremam enim manum impoluiflc audivimus */

Hae litcrac ad Thuani manus nondum pervenerant, cum pridie kal. Sextii, eo-

dem anno fcqucntcm cpiftolam ad Camdenum feripfit, quam integram hic dabo.4 Poft longum filentium, v. dodiflf. mitto ad te, five exculationis loco, five ad purgan-4 dam moram, fecundum hiftoriarum noftrarum tomum j fcd vatdc vCreor, ur tem-4 peramentum illud, de quo monueras, in rerum .Scoticarum narratione ubique4 fervaverim. Rem in omnium ore pofuam omnino praeterire, quod libentillimc4 fcciflem, fi licuiflct, magna me invidiam apud vos deprecandi moleflia nunc Ic-4 vatum fentirem. Verum in opere fufccpto, nifi officio dccflc vellem, aeque mihi4 flagitiofum filentium, quam mendacium ipfum, fuit vitandum. Quod fi igitut4id feribi oportuit, quomodo aliter feribi potuerit, fanc non video. Nam cri-

4 minis, quod ipfc palam admiferis, culpam in alium ex fufpicione rejicere, quid4 aliud cft, quam reo periclitanti per calumnioias exceptiones patrocinium parare *

4 ln reo. in ancipitis caufaedcfcnforc, quippe omnis expediendae falutis honcfta4 raiio, id cxcufationcm fortaftc mercar > ar veritatem profclTo, ut alium culpa Ii-

4 heres alium infamia onerare, nefas. Res ipfa loquitur. Nam demus, quod ab4diverfa tradentibus jaftatur, Moravium ambitione ardentem fcclcrate regnum ap-

4pctiiflc (quod tamen conftantcr negant omnes fide digni Scoti, quofeunquetnihi

4alloqui contigit, etiam ii, quibus alioqui Moraviusob religionis caufam fumme

‘ invifus crati nam virum fuifle aiebant extra religionis caufam ab omni ambitione.4 avaritia, ct in quenquam injuria alienum, virtute, comitate, beneficentia, vitae4 innocentia, pracftautcm, ct qui nifi fuifler, cos, qui tantopere mortuum exagi-4 tanr, hodie minime rerum potituros fuifle) fcd demus illum, calcataomni divini4 humanique juris religione, tantum animo fcclus concepifle, quo tandem conful-4 tote et adjutore ad rem cxcqucndam ufus cft? Primum omnium conflat nun*4 quam ullas capitaliores inimicitias, quam inter Moravium ct Botuelium, exarfifle.

* At quis fibi perfuadeae, inter tam infeftos de tanto fcclcrc, qualis in regem con-4 juratio

• Vid. Toa.ru. e. v- p V Iwjusrdir * Vid.Tam. vn. e. v. p. 5. bujus edit.

,Digitized by Google

EDITIONE EPISTOLA SECUNDA.* juratio fuir, eonfilia agitari pocuiflcj aut fpcrari, ut fccrctutn, quod ad illam rc-

* quircbatur, inter cos (en aretur ? Deinde, quis credat Moravium, tantas cum Bo-' tuciio inimicitias exercentem, poli patratum Iccius forori parricidae in virum du-4 cendi auctorem tuifle ? aut recinam tam lupino ingenio tingi poiVc, ut fratri infa-

‘ mcia juxta et pcriculolas nuptias fuadenti aureis praebuerit ? Denique, cur Mora-* vius poli haec omnia ipoutc in CiaJliamfccellit, Ii ex his turbis commodum aliquod4 fperare pracleiuia fua potuit ? aur cur poltca revocatus tanta fide, rege infante,4 regnum adminiflrivir, et advetfus Hamilronio^ imbecillam ejus aetatem tutatus cft,

4fi per regis calamitatem regni occupandi fpem conceperat! Nani minus invidio-

4 lum et pcriculolum illi erat cum HamiJtomis, Ii rem pctfecilTenr. perduellibus, de4 imperio decertare; quam lororis filium, a matre regnique ordinibus tutelae fuac4 cominifium, opprimere. Poilrcmo, quid aliud, quaclo, in caufa fuific putas, cur4 Hamilttmu, qui tyrannidem adfcdabant, in Moravii necem confpiravcrint ;

* quam quod, fupciilitc tam ftrenuo regis infantis regnique vindice, de fucccfludc-4 (perarent? Ex adverfo, apud animum tuum reputa familiarem plus, quani opor-4 tuit, reginae, etiam ante parricidium, cum Botuclio confuctudincm i regis ntiferi

* apertum poft Rizii eaedem odium, et ex eo contemptum > deinde poli parrici-

* dium, annitente regina, feftinatumde Botuclii, qui non lolum lacii fofpcdus, fcd4 omnium opinione quali convictus habebatur, innocentia judicium 5 moxquedit* lolutas turpiter Botuclii cumGordonia uxore nuptias, ut alias mox turpiores con-4 tralicrcr. Nam raptum illum quis non rideat? aut non potius ex iis, quae me-4 moravmius, ncccflario colligar, ingemis animi focminam, nili (uopre ingenio et4 praeoccupata diu ante voluntate ad id fuillec induda, nunquam tam facile 111 illas ,4 nuptias fuific coofcn furam 5 aut eas poftea tam artificiofis lireris apud nos excufa-4 turam? Verum Uacctccum, et femoris arbitris. Nam quenquam accufarc, auc4 ullius dcfcnfioncra fulcipcre, neque his brevibus literis, neque toto opere nofi/o4 infUtui. Ab omni infedatione et obtredatione, ut uicm, fic flylus abefi : et me4 plurima orationis lenitate mollivifle, quae alii acerbius fcripfcrant, ipfi Icclionc4 compcrics. Rem, ut ex Scotorum, qui interfuerant, termonibus didici, ita lite—4

ris mandavi; et ad eorum fidem (cripta a Buchanano expendi. De cetero, ni-4 grum in candidum in cujufquam gratiam converrere, neque animus ab initio fuit,

4 neque nunc cfle debuit. Itaque enixis precibus, quantum poflum, pro jure ami-4 citiac nofirac a te contendo, ut quoties in aula vcllra inter proceres, et in ami-4 eorum colloquiis, de me, dequefide noftra in Icribcnda hifiona mendo erit, toties4 horum argumentorum recorderis; cfficiafquc, ut omnes intclligant me lola4 muneris impofiti nccclfitatc coadum, quae de ea re fcripli, 1'criplillc ; nam allo-4 qui famae gloriaeque Anglo fcotici nominis ex animo favere, et haec ipfa, quae4 fcripli, fepulta maluifle, nifi jam ante publica fama et aliorum lcriptis innotui f-

4 fenr. Interim tibi fummas gratias ago pro Hibcrnicanim rerum fragmento ad me4 milio, quod fuo loco infertum videbis. Et quoniam te tam officiofum expertus4 fum, rogare non dubitabo, ut eandem diligentiam, quam antea non rogatus ad-4 hibuifii, in his rcccnlcndis adhibeas ; er me per lucras, quantum tibi a Britannia4 tua, quam avid illime expediamus, otii fupcrccir, amice, ut fccifti, moneas. Vale 1 .'

Quae de rebus Scoticis inter Thuanum et Camdenum hadenus per cpillolas

agitata erant, hoc dl, ad inenfem Auguflum anno mdcvi, integra exhibui j quotempore fecundum Thuani hifioriae volumen in folio, ut etiam tertium et quar-

tum romos in odavo, quibus rerum gcftanim feries ab anno millcfimo quingente-

fimo fcxagcfimo primo ad feptuageiimum fecundum perduda dl, prelum Drouar*

tiorum cmifir. Quae autem a Camdeno de iis rebus acceperat Thuanus, haud ali-

ter ac privaram ejus fententiam fc intellexifle, in literis fuis proxime allatis raa-

nifefto oftendit. Sed ad reliqua progredior.

Quod fcquirur itaque ex Camdeni ad Thuanum cpiflola, Londini xxn No-verab. anno MDCvndata, exferiptum cft.

4 Britannia mea in lucem denuo prodiit,4 magna acccfiioncadauda, tabulis chorographicis illuftrata, novoque colote, quam-4 vis ille dilutior, adumbrata. —Habe igitur illam qualemcunque una cum his lite-

‘ rulis t

*L' VIACamdeni Epift. a Smirbo cdk. p. 7 j.

Tom. I

!

42 DE NOVA THUANf HISTORIAE* rulis; quique meae bibliothecae hirtoriac ruac prudentiam intulirti.ut luncchoro-

* graphiam loco aliquo io bibliotheca tua digneris, oro. Quid praertiterim tu et alii

'

«'eruditi judicavcnt.s quorura candida benignitas Iciat favere, ubi aliotum livor nc-

4 iciat ignofccrc. Scotiam, quia in ea peregrinus, leviter attigi, et ne Scotorum4 ftudiaci diligentiam anteveniiVe videret i quibus expertus lenii nihil in hoc gc*4 nere placere polle, nili Scotia And iac (quod coeli loliquc natura negat) praepo-4 natur, aut laltcm Hiberniam pleniore pafiu obambulavi, utique

« Angliac regno jamdiu liibditani, et nobis magis exploratam. Rebellionem illam

« polhcmam comitis Tir-Oen, cujus mihi jamcrtclacri coniirtorii feriniis notitia,

* dclcripfi, camquc adjunxi, ut habeas quod jam pridem expetiirti. Utinam hoc1 feribendi genere me poflisdifcipulum tuum agnofccrc, qui allidua tuae hirtoriac

* 1 cilione animum formare, et inde colorem ducere, fludui. Temperamentum in

* rerum Scoticarum narratione prudenter 1'anc lervarti, dum calamum alronmi in*

4 fedatione continueris. Rex tamen norter, Kuchanano infcnlillimus, Moravium* noxae maxime damnat, ut maternae calamitatis fontem et Iundum, idque a icere

-

4 torum eo aevo participibus cdoilus, ut fertur: audorque cft, ut inaudio, cuidam,

* ut matris vitam dcli:ribat i quam tamen editurum haud facile credo. Tua fides

* in hilloria tantum abeft ut apud nortrates defenfione egeat, ut in hoc religionis4 di Ili Jio, uti linccrc candidam, admirenturet cxofculcntur omnes j tuaque gravi*

* tas jejunas quorumcunque infringat calumnias et infames injurias. Perge igitur

* porro, quo cocpifti, pede, ut fidem cum integritate conjunctam et pracfcm.es et4 polleri laudent

'

Huic Camdeni cpiftolac rcfponfum dedit Thuanuscid Apr. mdcviii, in quo,quic ad rem praefentem faciunt, haec scribit :

* Has per manus D. Bongaefii accipies,

* viti mihi ainiciilimi, cujus nec opinata ad vos profectio ctVecit, ut in rcfpon-* d endo ad tuas Novembri praetento datas lim brevior. Eae mihi ferius redditae

' fuerunt, quodcxculationis loco dico, Ii citius ad te nou fcripfcrim. Ago gratias

* proanimadvcrfionibusinnoftrashiftorias ad me miliis, quae tidem facium te, lc>

* gendis iis tempus impendere, inter tot meliores occupationes minime grave* duxilTe. —Ad ruam Britanniam venio, opus omni mea praedicatione maius in

* quo fidem, diligentiam, judicium, et candorem fimui licet admirari, quantum4 in nullo alio, qui fimilc opus aegre Iliis fit. In Hibcrnicis jam inultum prolcci,

* er porro me profedurum lcnrio, fi quando novilfima noftra edentur ; quod per4 horum temporum, hoc cft, hominum qui nunc ubique rerum potiuntur, iniqui-4 taccm vix fpero. l/tinam, quae vcftra funr, et ad univerfam Britanniam fpcdanr,

* pari compendio et fimplicitatc fcripfilfcs. 5ie enim fadurn clTct, ut tempera*

* mentum, quod in Scoticis a me quidam fortallc fuiu dclidcraturi, tuis vcftigiis in*

* fidens, facilius fccutus cflcrn i et in vcflratium magnatum offcnlionem, quam' vitatam cupiebam, non incurriflem. Sed cum neminem haberem praeter Bu-* chananum, ncceflc mihi omnino fuit feriem illius tragicae narrationis, per alios,

* colque religioni Protedantium minime addictos, antea adptobatac, ab eo petere §‘ ceterum omni infcdaiionc omilTa. Quanquam valde vereor, ne vel fola ac nuda‘ mcnrionc tam indignae caedis ii exacerbentur, qui adeo Buchanano inferti funt.

* Ceterum ita fibi potentiores perfuadere debent, fi omnia fibi licere purant, licere4 quoque omnibus de ipforum didis fadifque libere loqui a fcribcrc. Et vere gcnc-4 rofe Maximilianus n imperator, cui cum litcrac Lazari Schucndii et Joannis Cra-* tonis, qui in ejus comitatu in fumma auctoritate cranr, ab Augurto Saxone feptem-4 viro iiucrccprac, ortenderentur, quibus illi mira libertate de iplius moribus, ac to-

* tius aulae Cacfarcac ingenio, loquebantur, penfitatis diu illis, hoc unum rclpondit

:

* Ut vivimur, ita de nobispratfms acfutura aetasfentil atUquitHr. Nimirum dura* cft provincia, quam libi hirtoriam feripturus imponit, fi hdc incorrupta olficio

* defungi cupit j quippe qui lege hirtoriac obligetur, non lolum ut nihil falli di-

/ * eat, fcd etiam ut verum audeat dicere. Verum haec milia facio, quae tute* Icis ipfc melius i et iterum pro miflb ad me tam egregio munere gratias ago.* Nova editio nortrarum hirtoriarum fub prilo cft, eui xxm libri accedent, ut* omnino lxxx efficiamur : reliqui xi.v, qui fuperant, alia tempora, alios mores

‘ portulaur.

* Vid. Tooi vu. e. v. p. «>. hujus edic

Digitized by Google

EDITIONE EPISTOLA SECUNDA.‘poAulant 1 .* Cum Thuanus hanc epiftolam fcripfir, hiftoriac libros lvii, quibusad annum mi1ic(inium quingcnrclimura fcpruagefimum quartum perducta eft,

Drouartii in folio ct oftavo ediderant. Siquis autem hoc Thuani rcfponfumcum proxima Camdcni cpiflola conferar, facile percipiet Thuarmm ad hoc ufquctempus nihil aliud de rebus Scotias a Camdeno acccpifle, praeter monita ifta gc-ncratim exprefla, quae in prima Camdcni cpiftola leguntur, ubi medio ire fuader \

quod Thuanus ct hic, ct in priori cpillola, temperamentum /equi vel fervare in-

terpretatur, atque Camdenum apertius fcripfiflc exoptat. Temperamenti autemillius, quod in rebus Mariae Scotorum reginae tradendis Thuanus fervavir, ct quodtanropcrc, ut vidimus, in eo laudat Gamdenus, haud levia nobis documenta codexSatmmrthanus exhibet j in quo multa funt a Buchanano deferipta, quae Thuanusin hiftoriac fuac editionibus, z fc Lutetiae publicatis, omifit. Haec in nollra editione,

unquam variantes lectiones, una cum ceteris mutationibus, quae in fingulis Pari-

licnlibus editionibus factae funt, in imum paginae conjiciemus» quo Buchanani de

iis rebus afpcriratcm a Thuano haud parum mollitam fuiflc leporibus utrumqueinter fc conferendo facile apparebit. Quod ad libros aurem xxm attinet, quosThuanus novae hiftoriac fuac editioni adjicere fc ftatuifle air, ut omnino lxxx effi-

cerentur, apud Drouanmm anno mdcix in folio prodierunt \ qui eodem anno etiamnoVem tomos editionis in duodecimo, quibus res gcftac ad annum millcfimumquingcnrcfitnuin feptuagefimum octavum libris lxv traditae funt, edidit : ad quodufquc tempus rex Jacobus haud omnino fc interpofuifle videtur. Duo autem reli-

qui hujus editionis tomi, quibus hiftotia ad annum oClogcfimum quartum xv ulti-

mis ex octoginta libris perducta cft, anno demum mdcxiy lucem viderunt.

Camdeno autem paulifpcr dimiifo, ad Thuani cura Gafaubono commerciumcpiflolarcjam progrediar; ex quorum literis partim editis, parum non editis, ea

folummodo, quae ad propofirum noftrum facere videantur, hic excerpam. Omnesenim litcrac, quarum tcftimonio in hac re utar, in noftra Thuani editione integrae

adducentur. Menfc Octobri anno mdcx in Angliam tranfiic Ifaacus Cafaubo-

nus. Prima illius ad Thuanutn cpiftola, poftquam Londinum venerar, xv ka(.

Dcccmb. eodem anno data, inter editas» inveniri poreft, in qua ira feribit :* Ma-

* gnac Britanniae regem ur veni, ur vidi, ctdc rebus divertis dilfcrcntcm audivi, ma-* jorem fama fua inveni, ct quoridic magis magiique invenio. Crede mihi, am-* pliflime Thuanc, nihil hodie lol videt hoc principe humanius, nihil benignius,* nihil litcrarumct omnis virtutis amantius. Adde eruditionem, quae vel in pri-

* vato homine ad verae laudis adeptionem poterat fufficcrc ; in rege autem tanto,4 hifcc praclcrtim temporibus, magni, fi qnidiudico, inftar miraculi queat ccnferL

* Quid nunc commemorem ingens illud ftudium veri in omni re, ct amorem om>4 nium, qui eodem ftudio ducuntur ? Quae quidem res ita tibi, praefes illuftriflimc,

4 principem conciliavit, ut nulla de re mccum fit frequentius adhuc4 locutus, quam de te, ct ruis hiitoriis. —Rex te amat, te unum in eo genere4 lcriptionis probar, ct folura regnare cum paucis veterum affirmat. Quid multa ?

4 audivi non fcmcl dicentem, multis fc Thuanum anteponere Tacitis.'

C asaubonus Thuano, dat. Lond. vi kal. Mart. mdcxi, inter editas. 4 Quas4 ad me nuper fcripfift

i,praefes ampli (fime, eas ego fcrcniflimopotcntiirirnoqucrcgi

4 oftendi, ct majclhti ipfius legendas exhibui. Placuit regi, veritatis atnantif-

« fimo, tuus ille, quem iis literis abunde tcftaris, cjufdcm veritatis amor. Placuit4 candor, quem profiteris, cum feribis, te, fi quid male dottus narrafti Iccius, ubi4 melius doctus fueris, mutare ct corrigere paratum efle. Enimvero cum ita fis

* ipfc animatus, lniquiffimo fert animo rex, alioquin acquifliraus, te in opere4 contexendo a certis hominibus deceptum, ct extra veri regionem longe atxlutfum,

4 de gloriofiflimi nominis regina, femper veneranda fibi parente, ea perfaepe fn li-

4 teras rctulilTc, ct quidem accurata diligentia Xtrfot commcmoralVc, quae4 fcit cius majcftas, ct fcir certi (Time, falfacflc, atque ab illis excogitata, quos uni*

4 verfa novit Scotia perduelli animo erga ri» jutx*e*Ti» fuiflc j illi, dum vixit, qui-

* bus poterant cumque modis er rationibus incommodafle, ac tandem confilia om-* nia fua, ftudia, induitriam, operam ad milcrandac bonis reginae perniciem rctu-

* Rotcrod. m foliosam. mdccix. ,• Vid. Tom. vxi. e. v.p. 1 1 . hujus edit.

DE NOVA THUANI HISTORIAE* liflc. PoAca enim quam Icmcl in faftioncs Scotia fuit divita, diftu incredibile cft,

* et memoratu horribile, quo furore pars fcrcniffiirwc reginae contraria, in ipfam* et cos, qui illi adhaerebam, lic gradata. Quid verbis opus ? Reperti funt, qui

* didis, (criptis, Cadis reginae iereniflimae, meliori certe fortuna digniflimac,* res, famam, nomen, poftrcmo vitam appetere, laedere, opprimere, pietatis of-

* licium ede ducerent. Solet fcrcniflimus rex, cui cognomen optimi lui mores* jure vindicant, de immanitate illorum temporum, et rerum omnium confufionc,

* multa narrare et mira. Nos plura et magis mira ab integerrimis viris faepe audivi-

‘ mus, qui, reformationem tum in Scotia inllitutam cetera probantes, fartioforum' *>« fine horrore commemorare non queunt. Georgium Buehananum, virum‘ infignera litcrarum laude, fcd meliorem profctlo poetam quam (ubditum, fadiofis* confcnfillc, et de regina benigni (fima, hera fua, atque ipio regio nomine pe Ilime* fuidc meritum, nemo poteft ignorare, qui feripta hominis non ignorer. —Uc* mirari non debeas, majcAarcm ejus ferre non pofle, quod in reginae nutris rc-

' bus exponendis Buehananum tanto Audio lislccutus, et malevoli hominis nialc-4 dirta calamo digna ccnfucris. Neque vero cA, quod exiAimes, praclcs amplilli-

* me, id pofccrc a te regem, ut in fuam gratiam, vel tranfvcrfum, quod aiunt, di-

‘ gicum a vero di (cedas: hocpofcir, et luo jure exigit ab omnibus rerum lcripto-

* ribus, ne fallac narrationes, a perfidis fubditis immani auiu concinnatae, pro veris* criminibus poAcritati obtrudamur. ——Ut igitur tot calumniis fcmcl rclpondca-* tur, aut potius quo memoria carum ex animis hominum deleatur, vifum cAregi

* piiilimo faciendum, ut accuratam, certam, et veri(limam hiAoriam rerum illa-

* rum curaret componendam, et ad te mittendam. Sperat enim majcAas illius, non* invitum facturum re, ut veta fallis (cccrnas, certa incertis, mendaciis aVrv t* Sperat hoc, inquam, de te rex Icrcniflimus, atque adeo, ut id facias,

* a te contendit. EA in hac urbe nobilis eques lm alia eptjlola, mox exhibenda»* Robertum Cottonum appellat] homo pereruditus rerum veruAarum, et omnia* hiAoriac, fivcprifcac five recentis, Audiolifiimusj qui ex ipfis monumentis pu-*blicis, et cpiAolis duarum reginarum Angliac et Scotiae, veram eorum, quaegeAa

*funt, hiAoriam didicit, et jam regis jufiii eandem componit, digeritque in ordi-

* nem. Rex ipfc, quo nemo cA hodie callcntior iAarum rerum, lingula rcccnfcr,

* aeque ad cxaftifiimam veritatis trutinam exigit, midurus Aatim ad te, ut veram* narrationem tuae hiAoriac inferas, fallam et calumniarum plenam rejicias. Mc-* que autem verendum tibi cA, ne proptcrca levitatis ullam apud bonos lufpicionetu* incurras. Laudabunt quiniino aequi ctdo&i judices omnes, quod ubi veritas pri*

* mum affulfir, ^ m rf»a dmfmr, quod philofophus ait, non fiscundatus. Exilti-

* mat rex fcreni flimus ere futurum, fi cum novam narrationem publicabis, Icdo-‘ rem feceris certiorem, quos olim, quos tunc, fueris fccutus auftores.'

Huic epiAolac rcfponfum Thuani Gallice feriprum invenio, dat. Parii*. xxir

Mart. mdcxi, ex mf. Tay reptu la vofire du xxiv dupajfe. Vous mavez ai/e-

ment ptrfuade de faire le contenu en icelle au contentement de s. m. CarJy eftois

fort difpofe. 11 ne doit s efmouvoir,fin ayant autrt btfioire deces trifies & mi-

ferabUs accidens,qui en performesfi tlluftres ne peuvent efire tenus fecrets& ea-

ckesy que celle de celuy doni il fe tient figrievement offenfe» & les autres nen• ayant parle que confufement, fans expltqutr les caufes particul/eres

, Jay fiuvy ce-

luy,qui les avott plus particularifees \ en quey, s'il luy plaijl y prrndre de pres

garde, il trouvera queJay beancoup, &tant que j ay pii, aaoucy les cbofes, & re-

mts 4 la foy de celuy , duquelje les empruntots, les plus grieves. fe fuis aufii

bienaife, que vous joyezjbuvenu de luy rtprefienter,quen la grandeur tcrrible de

ces accidens me trouvant perplex, Jay communique & pris le confil daucuns

Eftaffbss aneiens, qui s’efioient trouvez en ces entrejdites» mefmement des Ca-tkoltques, eftmant leurJoy en cefubjetl motns fu[petie. s. m. peut connoifireparcela, quelle religton & moderationJay apporte a cettepartie dbtfioire, ayant louf-

jours eramt & apprehende,quelle ne s en fentit ojfenfee. Mats putfque

lDieu avou/n.

,quelle ait pris le conjeil que m’e/irivez, qut eft de menvoytr de meultures

&plus certantes mfiruthons de ces cbofes, que telles queJayfiuvies, les ayant re-

pettes it connoijira,que n ayant eu autre but en tout mon travail, que de/ertre les

cbofes

Digitized by Google

EDITIOxVE epistola secunda.rhofetat* vray& fons hame ny grace

^ fi tofi que cette verite, que j’ay par tout

chcrchee, me fera reprefintee, je Cemkrafferay, & laijftray te faux cr mcertain

pour te vray& fajfenre. Mon hifioire a efie expofie au public du commencemnt,

non tant comme un eruxere du tout acheve, anispour recevoir en unfigrand eruxere

lesjugemens de plufieurs, & futuant tceus corriger, augmen:cr, changcr, remet-

tre ce, qui sy trouvero/t avoir de defaut par otnijjion ou ntauvaife information des

ehofes. *De celapouvezvous affeurtrfa Majefie,& quii n’y aperfonne aujourdhuyf

qui favoriftplus faglotre, & tout ce qui lui touche, que moi, comme jedejire luy

tefmoigner cn toules les occafions, quii peut attendre dun hon Franpois, & ama-

teur de la verite, & defon nom.

Cauudonus Thuano, dat. Lond. iv non. Maias mdcxi, inrcr editas.

‘ Hidoriam, cujus fpes cft fafta, fcito quotidie confcribi. Sed quum inftiruiflet

' auilor brevem in tuam gratiam tj-TofjivnftxTioftur, exiit opus grande, ct fere jufla

* hidoxia rerum Elizabcthac : nihil ibi (ludio partium datum. Urget rex propoli-

* tum, fcd tempore cft opus^

Thuanus Calaubono, dar. Parif. xvn Jun. mdcxi, cxmf. J'ay repeulexmduprefent les memotres, que ma vez. envoye de lapart duferent(fime Roy de la GrandeDretagne. "feuffe defire les avoirpu avoir lar(que prtmterementje me mis a eferire

les ehofes de lxvii cir lxvii i. Mais eftaut dejhtue de toutes autres hifioires,

horfinis ceUe, qui les a ejerit avee tant daigreur, tout ce que je pus , ce fifi deles adoucir le plus queje peuvois, riayant autre conduifle neantmoins en cela, quele mente hifioire. l ous efies tefmein combten fay fue& dcfprtt & de corps fntce fubjttt, prevoyant ce qui cn efi arrtve. Je vous en ay parle fouvent, &vous ay diu , commeje mtfiois trava;Ile de ffavoir la verite des ehofes par les

Efcojfoit Catholiquet, qui a caufe de la religion efioient icy refugiez. Je ne pou-voisfatre autre chofe. Tay fouvent defire

.

que tout cela jeput paffer par lefi-lence. Mais les mortt des grands, & les cbangemtns qui en arrivent aux efiats,ne permettent

,que figrandes ehofes pajfint paria loy de tPublianee. Je prendray

te loifir de revotr ce qnt fay efent , & Taccommoder autant quejepourrayfusvantles memotres. Maisfay bejbin de ct qui s'ejl paffe dtpuis tan lxxii, jufques ou

vont les memoires que m avez envoye, au moms jufquts a la mort indigne maisgenerrufe de la Reme Marie, & la mort aufii du Conte de Mortem. Car entre ce

tempsfont arrivees plufieurs ehofes en Efcojfe, qui peuvent fervir a ceeque Con

defire de moi i en quotje nobmettrai rien de ce quon peut attendre dun hommede bicn, & qui na reeberche en tout ce grand travail que lagloire de la veriti.

Cejl ponrquoyje vous prie de faire, que le furplus me foit envoye le pluffofi que

faire fepourra, Car les affatres font cnchatfnees , & faut votr U fuite fur unnteme afptU, pour en faire plus ajfeure& certamjugimtnt. Quand fauray le

tout, jeffauray bicnfaire mon profit des particulantez,pourfans fouppon de fa-

veurfaire parotfire la vente tellc que ton defire. Cela sentend mieux par crux,

qu: ont te jugtxnent exper/mente en telles ajfaires,quii nefe peut expnmer par

lettres.

Casa uno nus Thuano, dar. Lond. v cid. JuL mdcxi, s. n. inter cpiftolas

editas. * Sereni Ilimus rex, audito acccpidctc hidoriam afcmilTam, laenis cotiun-* tio, juflit ferio tibi confirmare, omnia efle vera, quae ducem illis libris con-* tinentur. Cetera brevi promittit fc miflurum/ •

Casaubonus Thuano, dar. Lond-pridic kal. Jan. mdcxi, cx mf. * Signi*

* ficatum mihi cft, fereniflimum regem partem alteram hiiloriae nuper inflitutae

4 ad ruam pracflantiam mittere. Ego illam videre non potui j fcd condat mihi rc-

* gem ipfum, quo nemo vivit hodie harum* rerum peritior, omnia lcgidc, expen-* dide, corrcxiftc. Itaque fi quid in humanis rebus poteft cflc cerri, habes autto-

* rem locupletem, cujus tideni o/ofipiir.SrrnT»; fcquipoflis. Optat ejus maicdas,

* ut tuam hidoriam rcccnfcas, ct quae cx illa didiceris emendationis opus habere,4 emendes.*

Casaubonus Thuano, dat. Lond. iv kal. Mart. mdcxii, exmf. * Jufliis

4 fum ante paucos dies a fereniflimo rege ad majedatem ipfius prodeifei, non alia

4 de caufa, quam ut ea cognofccrcm, quae de tc ci Lutetia fuerunt fignificata. Ille

Tom. L • M enim

de nova thuani historiae« rn }m An-lus, qui hiHoriae Cottonianae x libros nuper ad te detulit» litcras mox* ad D. Cotconum dedit, quibus haec narrabantur : non Itaruitic te novam cditio-

« nem librorum tuorum a te recognitorum, nifi poA annos haud fcioquam multos,

* publicare »quod multa adhuc priorum editionum penes typognphum reitarent

« exemplaria : tum autem multa in miffa a rege hiftoria invenire te, quorum

< tidcm fulpcdlam haberer? cllc enim Scorum nefeio quem, nomine ColviJlum,

'qui in dubium pleraque vocaret t tenue illi Scoto mirum quantum tribuere:

' quod Ii regis animo plane Cederet, id a te velle exigere, ut quae prius Ccripfifl»

« emendares ex hiftoria Cottoniana, profiteri te, non aliter id polle abs te impe-«lr4,it quam fi rex ipfc hoc a te excgiftcT, et fiiamcc ipfius manu audior tibi crc-

« jendi illa fetibendique fuifler. Addebat etiam ille Anglus, vix ac ne vix quidem

‘ perluadcri tibi polle, comitem Morracum, cujus in rebus Scoticis multa mentio,

* ibuin fuifte, quam virum probum et fidei ac prudentiae Pinguiarii, prout cft a te

* dderiptus. Haec quum fereniftimus rex ex Anglicis illius, quem indicavi, Jiteri*

« mihi rcciraflct, mirati fc vehementer dixit, quid accidi fiet, cur priorem lcntcmum* mutares ? fc namque idcirco novam hiAonim curaflc feribi, et ad te mitti, quia

* vifus edes id expetere, neque rccnfarc, quin veritatem rerum gcftanim certius

* edoctus tua corrigeres. Atque hic fidem meam rex appellabat, mcininillc jo*

* bens, quoties hoc ego ipfius majcftari partim mea fponte. partim ex literis tuis

« confirmaflem. Imprimis vero demiratur ler. rex, plus apud te ponderis habere

* paucos rebelles, proditionis reos et maculofos transfugas, quam luunt tcftimo-

* nium et Scotici regni univcifi. Nihil enim, aiebat, ut verum prodi cupio, quod* non fit certae et exploratae fidei apud omnes Scotiae viros bonos et fubditos fi-

* deles. Buchanaui hiftoriam et id genus narrationes non a fc primo thmnaras,

* fcd, juvene Icet vix dum decimum quartum vel quintum annum agente, decrero

* parlamcnti Scotici, uti vocavit, et hiftonam illam et libellum illum tamofum< licfac majefiatis cftc portulacas et damnatos; quod etiam ex eo poftit intclligi,

* quia neque hiftoria Buchanaui, neque fimilis ulla alia, in Scotia fuerit edita.

* Col villis autem, et ceteris hoc genus perduellibus fuis et gloriofilEmac memo-* riac matris luac manifcftis hoftibus, fidem in iftis rebus haberi, et quidem a te,

* rantac gravitatis et viro, id vero fer. rex indigniftimo fert animo, ce

* infignttam in eo fibi ficti injuriam interpretatur. Morraci ingenium et mores non« aeflfmat rex ex incertis rumoribus, aut frivolis conjc&uris? fcd ex rebus gcftis,

* quarum veritas fibi uni melius fit comperta, quam cuiquam mortalium. Atfa

* publica fecum cura Infpcxiflc, lingula diligenter cxpcndilTc, nihil denique prac-

4 termififtV, quo certius ad veri faepe m abdito latitantis cubile perveniret. Foftre-

* mojufiit me regia majcfta?, quae afe audilfcm, tibi exponere ; atque illud etiam

* addere, fi a conventione priore iplc refilires, neque petitionis luac longe acquif-

* fimac rationem habere velles, daturum fc operam, ut veram ipfc hiftoriam publi-

* cet, cademque opera et glotiofifttmac principis matris fuae honori confutat, et

* de facia fibi abs te injuria publico feripto tccum cxpoftulct:quod tamen tex

4 nunquam fachirus, nifi admodum invitus et coactus, pro ea benevolentia qua te

« prolequitur, et honore quem tuis cxccllcntiflirois virtutibus habet? cujus lui af-

* fcAus tot tcftcs habet, quot funt, qui de te ipfum audiverunt hallcnus loquentem.4 Hanc ego optimi tegis orationem excipiens, non dubitavi affirmare etiam atque

* ctiatn majcftati ipfius, Anglum illum, cujus litcras manibus tenebar, non cftc

4 ejus apud me fidei, ut plus illi tribuerem, quam pcrfpcclac mihi et penitus cx-

1 ploratae prudentiae tuae : ficti pofle, ut parum iplc tuam mentem ccpilTct, aut

4 durius, quam par clTct, tua verba clTct interpretatus: fortafle etiam dittum ilii

4 aliquod exeidiffe, cujus grana facium effer, ut tu ipfuin minus familiari vultu ac-

4cipcres: hinc ilias T&yftUt*. Petii ad extremum a regis raajcftatc, ut priuf-

4 quam priorem luam erga te benevolentiam immutaret, pateretur ut, poftquam4 iiacc ipfc tibi fignificaflem, veritatem rei gcftae, et Icrmoncs inter te et illum4 Anulum habitos, nobis exponeres : confidere me, atque adeo m ma-4jcftati ipfius (pondere, in omnibus tuam illuftrcm dignitatem cftc illi fatisfaflu-

4 ram : nam de mora quidem propter exemplaria reliqua leve cftc, quod objicc-

4 rctur j tibi in editione hiftoriamm tuarum nihil meti nihil feri, ad rypographum4 ut

Digitized by Google

47EDITIONE EPISTOLA SECUNDA.* ut lucrum fic ct damnum pertinere; non pofle autem jure cogi typographum, ut‘ fuo ipfc libi jumento malum quaerat Non negavit rex aequam dicet hondfcm* orationem meam, ac ftatim in ea icfponfionc acquievit. De ceteris, tuam rc-

* fponfionem rex avide cxpcclat \ quam ut perlnadeo milii fore aequam ct juitam,* fic acquillimo jufliflimoquc principi non dubito lore acceptam.'

Huic cpiftolacThuanusrefponlum dedit, Paiif. xvMarr. mdcxii, cxmf. fayrepeu celle, que niavtz, efent du 1

6

da paffe. I.'Anglots mtniiome en la ve/ire n a

pat fait entendre de bonnefoy, fait fautr dfmtelltgence, eu autrement, au feigtuur

Cotton , ce que je luy ay dit. Car s'tl ttufi fait, le Str.Roy deU Grande lire-

tagne rieufi eu fubjelf de VOtU dire e*, quii vout a charge de mefcnre. Carcet Angloit miefiant versu tro.ratr, apresspkfieurspropos

,

que n us eujir.es enftmblefort familurement, Ia conclufion fuJI , carje ne me johviens ionnem.rs: du fur-

plus, que pour le dtfir exirefme que favois defairt queS. M.fujf contente de moy,

jc le fnois de farre entendre au ftgn.ur Coiton, que Ion vieufi fait un fiiigulter

platjir de me preferiro noMmemmt ce, que lon vouloit efire ojie, cbangr, & ad-

joufiifur ce (ubj-cl <n mon lij/ore : non quefaye defitc ou exige, comme vous tn eferi-

vez. qu ila fait entendre,

qrt< de cela me jufi efent ni commande par s. m. a quoy

je nay jantais penfe i am • ftul T-tnt fay defire parmi les occupattons quejay,quine m' permtlent de voiqutr marsttnani a cefic ejlude, comme autre.fosr,

quejefufft en ceia (oulage & wirurl <l'fapon, que je ne prujfe tomber dtrecbef

en 1'tnconve \ rent ou jr me v or mamtenant / recipite contre ma volante. Car vout

tneftet tefmo n, comme fay oujours des le (vmmmcement craint, quin ce paff geje ne ptujfi fatitfane i m&u difir au conteutemtnt de s. m. & ny a cbofe, qui

m'att fani trgvdtllf ?efp n en toute mon bifioire, que ce fui pomtl. fijuand ace que vout mifcrtvez toucb*nt ledaion future, cela a ejic auffi peu fidelieruent

rapporte que /e refie. Car comme tl me d manda, fije faifois reimpnmt r mon hifioire ;

jelui rrfpondtt, que le hbrasre, a quifavois batIle le privitege, a moti jug, mentne fe laifferoit perfuader de laretmprnnerfi tofi j (5 qtiily auroit affex de loijir

entre ty & Id de fatre lacorrAlton & mutatton que lon defirott. Quand d ce,

que je Itu dis de Colville, ce riedoit en nitention, quii le fifi entendre par ddd i

<fr ne fufi au: re cbofe, qut dejneux de fpavoir dun bomme, qui ne devott vray-

femblabltment favor§fer la memorre du comte de Morrei, d caufe de la hamede la reltgion

,sil eflost (oubfonne en Efioffe davoir participe au parricide, je (e

priay de me dtre cr quii en fpavost, &Je crois que deflersje vous le dis. Cela

ne mrritoit etefire referit d s. m. Eafin, je futs en la mefine volante,quefay touf-

joursefie, defairetoat ce que je pourray pour le contentement de s. m. & pour le

mieuxfaire j aidejiu- non feulrment eteire foumi d-: mtmoires p tr le dit jetgneur

Cetton; mar auffi afin de n\y rctourner d deux fois, que lon me prefrivit parti-

culterement & fort dijhnltemi nt, comme lon vouloit que le toutfufi efent. Car

il y agrand interefi, comme vout fcavrs, en quds term s, en qmlordre, & azrc

quel jugement on eferit. II mefi btfom cn cela defire conduttl& atde. Cefi ce

quejay dit & redit d lAnglois, lequel nr la ou bien entmdu, ou fiiellement rap-

porte. Cela me fait vout prter de remonfirer au Ser. Ro? de la Grande Br< tqgne,que

quands. m. me voudra faire entendre quilque cbofede fa t>art, ou quiellt voudra

fiavoir que1que cbofe de moy, quelle (e ferve de vout i cr adjoufie plufiofi foy dce qui luy fera dit par vous, qud tout autre rapport qut luy pourra efirefatU.

Voila ce queje vouspeus refpondrefur cefuisjeft, bienfafche que ma borni volonte

atfi efiefimal interpreter& repexepar s. m. que fur tout les princes de Chrefiiente

fhonore & offeftiorme commeje doss, luy ayant vout tout lefervice, quii peut at-

tendre dun bomme de bien. ,

Thu anus Cafaubono, dat. Parif. viii Maii mdcxti, cx mf. J‘ay reptu la

vofire du xix du paffe. fattcndoisfur la lettre, queje vous ay efente, que!que

refponfe de s. M. qui adoucit les rigoureufes paroles que maviez fait entendre

de fa part. EUedevoit efire mieux tnformee de la venti,devant quesaignr de

telUfapon contre un bomme dt bien &plrin de candear parfon tefmotgnage mefine.

Thuanus Cafaubono, dat. Parif. xxvn Maii mdcxii, cx mf. fay d re-

fpondre d deux de vos Uttres du ii i fr du xv de ce meis,par lefquelUsje connots&avec

Digitized by Google

+3 DE NOVA THUANI HISTORIAEavfc irtdictble eontevtement, que le Roy de U Grande Brctagne a ejie mieux in-

fartae par vous de mom /ntention drotte & affelhon tres bumble a fon fervite,

prmant de bonnepart mes raifons,quii navoit ejie par tAnglois, mattvats inter-

prete de mes paroles. 'Dontje vous remercte de toute afetlion, & vous fupptie

me conferver tousjours en fes bonnes gracts, &f'aire que le rejledeta ftremjjjime

Rtiue Ehfabeth me foit envoje: tar ee, que jen a/, tse vsmt quejufques al'an lxxxii du fieelepajfe.

C as au bonus Thuano, dat. Lond. ipfis kal. Jul. mdcxii, inter epift. edit.

* Scripfi aliquoties ad tc Cottonum ab urbe abefle, in contexenda hirtoria occu-

* patum. Nuper quum mihi fereniflimus rex indicalVct ipfum efle in urbe, memor‘tuorum mandatorum, llaiim adii. Kclpondit fc totum in eo efle, ut coeptam' hiftoriam abtolvat i quam ipfc Anglico lcrmone componit, Camdcnus Latinam« facit

Ex ultima hac cpiftola manifeftum cft rem novam Thuano fc nuntiare Cafau-

bonum cxiAimafle, cum mente Julio anno mdcxii, hoc cft, fcdccim mentes poft-

quam iplc a rege audiviflet Cottonum ab eo in hillotia contexenda occupari, Cam-denum quoque in eodem opere vetfari ci indicaret. Et Cafaulsonum quidemrcclc cogitafic, atque hoc revera Thuano prius inauditum fuitfc, temporum pariter

rerumque ordinem fcqucns, ex iis, quae Camdenus iplc de hac re fcriplit, oftendam.

Iii poflrenia Thuani ad Camdenum cpiftola lupcrius allata, iplis cid. Apr. annomdcviii feripta, novam hillorurum tuarum editionem, quae tunc fub prelo crar,

ociogclimo libro fc abtblvcrc ftatuilVe, reliquis ad tempora meliora Icrvatis, cer-

tiorem fecit. Ex eo autem tempore ad mentem Aucuftuin anno mdcxii, ut ni-

hil liccrarum ab alterutro ad alterum nullum invenitur ; ita fcqucntis Camdenicpillolac initium commercium eorum cpiftolarc per totum hoc fpatium rcapfc in-

terruptum fu i fle fatis pcripicuc indicat.

C a m denus Thuano, dat. Wcftmonaft. x Aug. anno mdcxii, ex ntf. * Lac-* t i Ilimus intellexi ex tuis ad communem noftrum amicum I). Georgium Ca-* rcw literis, tc pofteros er rui monumentum adhuc cogitare, id cft, in fufccpro* hilloriarum opere progredi, ee funeftum illum Hcnrico vcftro maximo diem tibi

' terminum conftituiflc. Acceperam enim jampridem a nonnullis, tcad fummain* repub. munia evocatum, et hominum iniquitate, qui veritatem terre non poflunr,* magis quam Rom. pontificis cenfura deterritum, omne fccibcndi confilium om-‘ nino abjeci fle. Hincecne diuturno filcntiocgo indulfi. Cum autem illis in li-

* teris innueris» multos te ad opus abfolvendum excitare, paucos opem conterre ce* errata docere 5 ignolcas, li pro perpetuo meo in tuam «Xii&as* et in tc Audio‘ ego comiter in re tantilla, le. chorographica, oftendam viam redam, a qua dudo-* ris tui et typographi incuria in libio dxx, pag. J7+, te abduxit. {Tunc plures* emendationes proponit, quae fuo loco dabuntur Alia alibi erant, fed a ry-4 pographis in propriis nominibus. Verum ea emendentur ex comjncntatiis* D. Cottoni, quos tibi ab anno, quo primus tuarum hiftoriarum tomus primum‘ prodierit, dcftiuatos, ad tuas manus bono taro perveniAe jam primus audio, et ex* animo tacitus gaudeo. Antea enim tantum excerpta ex illis de rebus Scoticis* regis j ullu ad tc tranfmifla audivi. Illos (nec me compoflta fabulari exiftimes)* anno mdxcvi, auftorc et fuaforc Cccilio Burghlcio, Angliac quaeflore, inchoavi,

‘qui fua tabularia mihi aperuit; in quibus, ctli per annos dilpolira, hiftorica cum* fitealibusct id genus aliis erant confuiillima. Multa tamen mihi indeadnotavi;‘ mea ipftus ferinia excudi, qui, ut antiquitatis ftudiofus, ita recentium non incutio-

* fu$, multa obfervavi, vidi, audivi praefens, omnia edicta hinc inde collegi, paria-

* trientaria fcita percurri 5 multa a viris qui rebus gerendis praefuerunt et interlue*' runt accepi, fed longe plurimae Robfcrti Cottoni bibliotlicca, qui rei antiquariae* et hifloricac fupcllcdilcm copiofillimam et lautillimara, ipfiilima fmc principum« legatorum autographa, documenta, confultationcs, et id genus cetera, magno« pretio et felici induftria fibi comparavir. Ex his annales rerum Anglicarum et1 Hibernicarum, regnante Elizaberha, concinnare coepi

;quos iu Germania, nomine

* fupprcffo,

r Undecbo epiftolae ImerThuinum et Cataubo- C. v. t», u. et fcqq. hujo* edit-

•uzb, hicproxime ciutae, laLqpae leganturToaa.vJI. * VJ. Twn. vii. csp v. p. 25. hujus edit.

Digitized by Google

EDITIONE EPISTOLA SECUNDA.* fupprcflo. imprimere, tibique inferibere deftinavi, ut tu inde, quae vifum, de*4 ccrpcro. Eccc autem cum vix prima lineamenta duxerim, necdum ad finem per-

* venerim, comes Northamptonius mihi obvius rogavit, ut protinus RobertoCet-* tono impertirem, qui regi communicaret, regem dnim percupcrc ut legerer.

* DiGo obtemperavi, et cmnia, quae deferipta habui, ne rclcGa quidem, ne-

* dum recognita, Cottono tradidi, et lui juris arbitriique feci ^ et fuo quidem4 merito, qui materiem, praecipue vero Scoticam, tara abunde convexit. Nec* ego fanc laudi velifico, qui, cum apud noftros inertiae crimen effugerim, jam fexa-

4 genarius Deo vacare, et priore viet, ut inquit ille*, frui, apud me flatui. Ufuenim4 haec tempora et hos mores calleo, at tu melius; meminique, quod vcfter Arver-4 nus olim feripftt, et tu forte expertus, Scriptionis hijioruae inchoatio invidia,

4 continuatis labor, finis odium. Ceterum utinam ad tuas manus limati pen e*

4 niflent; in exemplari, quod nuper vidi, plurima obfervavi manca, mutila, hiulca,

* et verbuia quaedam librarii audacia immutata. Quid de illisfict, tu a rege cdoGus4 optime noli» i totos ieio in tuum opus non transferes, et multa credo omittes,4 quae notlros (cire juvet, ex fortafle interfit, Quocunque fidere nati funt, apprecor,4 quod abortivis et projcclitiis (olent parentes, ut finr virales. Sed haec tibi (oli,4 et Sigalioni.* Hanc cpillolanx dedi, ut a Camdeni autographo in Gallia confer*

vaco dclcripra fuit. Inter plurium autem Camdeni cpiOolarum prima lineamenta,

manu ipfius (cripta, quorum ulutn Joannes Anlhfius armiger, garrerius armorum rex,

pro magna fu a humanitate mihi conccfiit, huius etiam ad Thuanum inveni, duabusvocibushaudparviadrcm noftram momenti audtac, quae in Camdeni ipfius exem-plari ad Thuanum pofica nudo ddiderantur. Hic enim, ut vidimus, generarim

tantum dicitur, comes Nortbamptonius mihi obvius rogavit ; illic vero, comes

Nortbamptonius mihi atite annum obvius rogavit i ubi voces ante annum tem-pus, quo regh voluntatem Notthamptoniac comes Camdeno figniiicavit, ad in-

euntem (altem Augufium annoMoext revocare videntur. Nam eodem loquendi

modo praefationem prioris tomi annalium, anno mdcxv publicati, incipiens Cam-denus. Ante annos, inquit, ollodectm GuiliclmusCecilms baroBurghlehts, etc. pri-

mordia regniEbzabethaefilo hifiorico contexerejufjit

:

hoccfl ante annum moxcvii,quem in hac ipfa cpifiola mdxcvi fuilTe declarat. Veruntamenquod Camdenus deconfilio fuo Annales in Germania, fupprcflo ootninc, imprimendi, et Thuanoin-feribendi, hic memorar, legi a te non pocuifle, quin eodem tempore cum juflu regio

non impedirum fuifle exoptaveris, pcrfuafum habeo ? quod et Thuanum ip(ummale habuifle ex infequenti ejus rcfponlo percipies.

Thuanus Caindcno.dat. Viilabonio [Tbuani fuburbano] feriis Pafchal. annoMDCxm, inter epift. edit.

4 Quod ferius ad tuas rcfpondcam, noli fucccnfcrc.4 D. Cafaubonum, ut me apud re cxcufaret, fcmel atque iterum per litcras roga-4 vi, occafioncm (ciltcct opperiens, qua tibi per otium pro literis amantiflimi» et

* Audio erra me tuo gratias agerem. —Alacritatem illam priftinam in perfequenda4 hiftoria noflra, de qua lactari te dicis, multa, quae ab eo tempore inciderunt,4 valde imminuerunt 5 fparfi de me a me mcoquc ingenio alieni apud vos ramo-* res, et agitata fuper ea re confilia, quae benevolum antea optimi principis vefiri4 erga me animum non parum labefactarunt ; tum quod ipfc extremis tuis addis.

* Hisacccflit nunquam non mihi deplorandus viri amplilTimi,GcorgiiCarcw, im-* maturus obitus, cujus in amicitia, cum magnum ornamentum, et ad ea quae pa-4 rabam non parvum fubfidium, tum ad removendas calumnias fummum mihi in4 aula vefira praefidium repofitum putabam. Ad commentarios D. Cottoni4 quod attinet, fcito duabus vicibus cos ad me juifu fereniflimi regis miflos, qui res

* veftras pertexunt ufquc ad annum praeteriti faecali lxxxii : nam reliqua ufquc4 ad cxcclfum ^uua^T>/u quorum is, qui mihi ultimam partem at-

4tulit, fpem certam fecerat, quodque unice cupiebam, ad me mitia non funt.

4 In iis te praecipuam partem vindicare tunc nefeiebam, et habeo gratias pro tam4 honorifica in ea re in me voluntate, quae utinam fuumdbrtita eflet ctfcGum, nc-4 que ex occafionc, quam feribis, mutafler. lnterim iis ufus fum, et pleraque it?

4 )jm editis ex illis lupplcvi, multa corrrtti, et ad annos fuos revocavi * ficuti ex4 proxima editione apparebit ; in iis, quae fuperfunt, idem faGnrus, fi a D. Cot-Tom. 1.

* * N 4 tono

5° Dii NOVA THUANI HISTORIAE* tono commendatione tua impetrare polium, ut eodem candore, quo fuperiora,

« mccuin illa communicare non gravetur. Auget defidenum, quod nunc lciam

* ea a te piofdta cilir, hoc efi, fide certa et accurata diiigcnria loipta, ut ur nulc4 a liiH. rio delexipta $

quod te obfcrvallc dicis, et ego itidem notavi, fcd ita, ut4 non aueloii, quem tunc ignorabam, aut alium putabam, id imputandum exifti.

4 marem.'

C amoenus Thurno, dat. Wcftmonaft. xvn Jul. anno mdcxiit, ex mf.

* Commodum interveni, cum honoratiflinius baro Carcw [cui praenomen fuit

Georgtus i thus tamin ah illo fuit, qui infra in kat epijlola, et in duabus proxime

praecedentibus memoratur, vixitqne ad annum mdcxxix *J litcras daturus eflet ad4 Sammarrhanos fratres. Ille, qua cft comitate, rogavit, numquid litcratum et

4 ego in Gailias darem. Opportunitatem praeter fpem oblatam avide arripui, ur,

4 tumultuante licet calamo, te quam ofiiciofiflimc falutarcm,dc pof.rcmistuis literis

4et egred i tua erga me voluntate gratus agerem, et waffurlmo cum tuam,

* mediis tranquillam in undis, tibi gratularer. De abalienato optimi regis animo,* et confinis habitis, tunc primum quidem, et modius, audivi. Scoto-gallum tamen,4 unumque et alterum Scotuni, qui Buchanano infenfiores erant, in te etiam ini*

4 quiores perfenfi. Jit nuperrime cum apud Cottonutn egerim de tranfmiircndis in*

1 choatis illis ad te annalibus, plane rcfpondit, hoc regi non vilum e ile. Woitonum4 ea P. Pauli ad te non mittere miror. Illum idem argumentum moliri haud facile

4 credo, qui totus aulicatur, et honoribus velificatur. Polonicact Succica Georgii* Carcw te acccpillc fpero : feto illum deferibenda IcpoluilTc, ut ad te mitteret.’

THUANUM fcquor, et commercium ejus cpiftolarc cum Gafaubono iterum rc-

fumo. Thuanus Cafaubono, dat. Parili jtxiv Febr. anno mdcxiv, ex mf. (PourM. Cotton, j ay prie M. I'Ambajfadtur

,qui eji tuamtenant par deld, dimpetrer

du Roy de la Grande Uretagne, quii minvoye le fttrplus de /es memoires, de quoy

je vousfupplie le vouloirfol/iciter, & enparier avee M. IAmbajjadtur,

jentends

A/. Edmond. Ce mal avifc, que imr Jpaves, qui eferit fi mprudemnent par

deld, efi caufe de et mal entenau. Je penfois que ce queje vous avois eferit de-

fuit, & que M. de Rouillon en avoit dit au roy, eujl effate ees mauvaifcs im-

prcffians. Mais d ce queje voy cela dure encore, & vous fupplieportant de pren-

dre occafion din reparler d s. m. Jk Vousfeus qjfeurer, quefayfait fort mon profit

de ce qui via ejieja envoyc, &j ai infere chacune picee en fen lieu, comme il fit

verra par la premere ed/tion, laquel/e, fieIle a ejle retardetjufques icy, le re-

tardement venaUt de la parejfe& avarice des hbraires ne me dott attirer lindi-

gnatum dunfigrand Prinee,quej honore, & d lagloire duquel&grandeurjefa-

vorife de tout mon ceeur. Faitcs dane, sil efi pofjible,que ce refie me foit eiivoye

,

& vous fervez de M. Camden en cette pourfiutte9 auquel je baife les masns,

datant rtfcu la lettre quii m’a eferite de Juillet dertuer, qne depuis trois ou quat re

jours. Je baife auffy les matns a M. Cotton, d- le fupplie de m'obliger de cette

grace. 'fay envoye a M. Camden le x tome de nos hifioires forma duodecima.

fattends de luy fa ehhgtnce accoujlumee in Britannicis, vous ten feresfouveuir *

.

Kum Cafaubonus rdponii aliquid hifcc literis fcripfcrit, necne, haud lcio, qui

kalend. jul. hoc anno diem fupremum obiir.

E x cpiftolis (upra allatis manifefte apparer, ea, quae nuntius ifte, qui hifioriac

Cottonianac partem Thuano tradiderat, de fermone cum illo fuper ea re habito

retulit, regis Jacobi animum valde offendi fle j malamquc opinionem, quam de

Thuano hinc concepit, nullis pofica rationibus penitus removeri poruilVc. Huic of-

fenfioni, novacquc totius Thuani hifioriac editionis morae, quam confulto differri

rex forfan fuipicarctur, lubirum ejus confilium tribui polle exiftimo, cum xxvFebruat, anno mdcxv Cottono et Camdeno mandatum dedit,

44 Ut ea pars An-44 gliac hifioriae {mandati verba Latine recito) Latino fermone feripta, quam iplc41 perlegerat, hoc efi, ab anno Domini nofiri mdlviii ufque ad finem anni44 mdlxxxvii i, fiatiru njjprimi et publicari curarent J.” Hanc partem, qua kifioria

* paulo

• De utroque v .datur Amoti, a Wood» Atben.* tu, integra* dedimur Tora vii. e. v. p. aR. er Jeqq.

Omffc Tora. i. p- 529. edir. fec. huius odit.

• Q^uorepiitotaiCamdcnictTbuMu, bic cite- • VaL Pracf'i Icaro Cimd Arr.il fracf-t j>. vi.

P

1

I

f

Digitized by Google

5iEDITIONE EPISTOLA SECUNDA.pnulo ultra marris Tuae obitum contexta cft, fuopropofito latis rcfpondcrc rex ju-

dicare potuit. Intci Camdeni autem cpiftolas manu tua (criptas, quarum paulo lu-

pra mentionem Icci, tres liiut, quae hanc rem tradant. Una ex his epiftoiis ne-

que diem, neque nomen hominis, ad quem (cripta fuit, expreftum habet ; mcnfctamen Junio anno mdcxv adThomara Edmondum cqucftris dignitatis virum, eotempore in Gallia legarunt, raiffim fuitlc minime dubitandum cft. In huius enimcomiratu tunc erat llcUocacus, ut Smithus eum appellat, qui in hac cpiftola, quaeAnglieo Icrmonc exarata cft, vocatur Belhru , a quo inter Camdeni cpiftqlas,

quas Smithus edidit, una Anglice etiam (cripta (ubi auctor fc Beauiitu nuncupat)ad Camdenum iplum, data x Julii mdcxv s. v. occurrit in qua nonnulla funr,

quae ad hanc Camdeni cpidolam, de qua nunc loquor, plane rcfpiciunt. Cam-deni autem cpiftola ira Latinis Uteris fonat

:

“ Vir Honorat illime,

“ Cum rex noder lercniiUmus, incuntc Mattio, Cantabrigiam profedurus“ erat, tantum Annalium meorum, quantum iplc evolverat, excudi praeter ex-** peitat tonem meam mandavit: quo condlio, mfi ex Gallia, ego plane nefeio; tu4‘ forian Ici as. Debita autc^i mea crea te obfcxvantia, tuaque in me benevola“ antmi atfeflio, exemplar tibi mittere coegerunt. Quod rcllat, oro uc Bcllo-

“ cacus reliqua exemplaria cis, quibus funt inferipta, per otium tradenda curet."

Voces praeter expc&atiouem meam fupra Uncam adicriptac apparent, ftylo autemtranfvcrlb indutiae.

Altera cpiftola data cftvm Junii mdcxv, omiflb nomine, cui Iu inferipta;

Tbuanwm tamen fuifle ex fententiis quibufdam conjicio, cujus rcfponlio ad exem-plar tiiduo poftea Jiinc dcleriptum, et ad lc milium, inter Camdeni cpiftolas a

Smnho editas conlervata cft *. £a aurem pars Camdeni epiftolac, quae ad rem,de qua agimus, (pedat, Ilis vcibis concipitur :

‘ Habe a me Annales rerum noftra-* rutn, regnante Elizabetha, ad annum mdlxxxix, jam a prelo inerudito reccnrcs,

' quos rex noder fcrctiift*. incuntc Martio, juflit quamprimum excudi; cujus con-* filio, nifi tortean tuo, vel a te, plane nclcio. Hoc certum praevideo, eandem* odii (epotem, ce infelix lolium, ex ventatis ftudio, quae tibi luxuriant, jam mihi* fuccrflccrc, et ex carundcm quidem vcfpanim (imo. Sed feramus : bona con-4(cientia femper tuta, femper fccura. Quidquid erit, contumeliarum tela patientiae

* clypco excipiamus.' Voces praeter expellattonem lupra cpiftolam (criptae fune,

fine ullo loci indicio, cui inferi debeaur. Cum nuper autem Camdeni ipfius

exemplaremendatum,quod Thuanomiferat, ad manus meas devenerit,tatuum ex eodecerpam, unde apparear, quem locum vocibus illis auftor adfignafict. Data cft,

ut diy , xi Junii mdcxi, atque hoc modo incipit: * Habe a me Annales rerum4 noftrarum, regnante Elizabetha, ad annum mdlxxxix, jam a prelo recentes,

* quos rex nolkr ferenUT. praeter expeflationem non ita pridem jullit excudi, fpem-- que fecit quod ceteri fcqucntur/

Tktiti a Camdeni cpiftola ad Janum Grutcrum vi Aug. mdcxv exarata cft :

quae ad rem noftram faciunt, hic cxfcripfi. * Quod fuperioribus nundinis verna»

* libus ad te non fcripfcrim, incaufa luit praecipitata editio partis Annalium mco-4 rum, rege jubente. Hoc enim praeter cxpcftationem ille imperavit, cui paren-4 dum ; cum fola obfcquii gloria fubditis lit rcJifla. Ex veritatis ftudio infelix

4 odii lolium mihi, ur aliis iil genus feriptoribus, in hoc religionis et animorum4 diftidio fuccrefccrc profpicio: fcd haec milia facio, qui bonae confcicntiac plus4 quam famae attendo. Exemplar ex inerudito prelo mea manu caftigaium ad te

4 deftinaviS.

Camdeni igitur Annalium tomo priore ea, qua vidimus, ratione edito, quae

in praefatione fua de Thuano fcripfit, attentionem noftram merentur. 1 In his,

* mquity ,'Annalibusj concinnandis, limandis, cc perpoliendis, omne fubciftvac in-

* duftriic curriculum conficere, atque fupremis tabqjis ampli(limo viro, Jacobo4 Augufto Thuano, qui hiftoriam fui temporis fumma fidei cc modeftiae laude

* inchoavir,

t P«», ia * Hu na epdAoUi io vu Taro. ooftr. c. v. p. \6 .

i «37. integra edxlunuf.

Digitized by Google

DE NOVA THUANI HISTORIAE* inchoavit, legare dcftinavi. Nc, quod exteri (olent, ille mihi cum primis cfa-* rus in rebus nodris, unquam holpes in republica aliena, pcicgrinarctur. licce

* auicm, hoc confitium, nefcioquo fato, mihi praereptum, a magna parscnruoi* ante aliquot annos ad cum rranimilla, dum adhuc primis lineamenti» auuui-

* brati et vix inchoati jacerent, lituris et lacunis deformati, figmentis hinc* inde adutis, mendis, ut tumultuante calamo exciderunt, (carentes, et a librario

* pe Hime accepti. Ex his ille tomo fuac hidorinc undecimo, et duodecimo, pau-* cula demendo, mutando, addendo, led redo fanc cum judicio, interpolata in*

* texuit. Cum autem ille pro lufccpri opetis ratione (uimczfalem enim Jui tetn-

* potis hiftonam aggreflus) pauca Anglica ctHibcrnica dcccrpfcrit, plurima, quae* noflro5 cognofccrc juvet, et forfan interiit, practermifcrit t et ego rerum nollra-

* rum notii iam ab exteris non iinc convitio efflagitari audiverim ; humeros oneri* aliquandiu iubductos iterum appolui, totos relegi, recognovi, plurima addidi,

« et aliquem orationis cultum adhibui, fcd fine conquiliris verborum lenociniis/

Quod dicitur hic, 1 huanum nonnulla ex Carodeni feriptis temo ktjlenae fuae un-

decimo et duodecimo mtexuiffa id ineruditi preli errore irrcpfiflc, non potui

non lufpicari. C um ex vita igitur Camdeni a Smiiho concinnata didiciflcra

omnes Camdeni libro* typis imprelios primum in Cononiana, deinde vero in ca-

thcdralisecclcfiac Weftmonaftcricnfis bibliotheca depolitos fuifle 1; Annalium ex-

emplar Camdeni ipfius manu cadigarum, ei haud diiilmilc, quod olim Grutcro mi-

ferat, illic inveniendi fpem aliquam fovebam. Quapropter ad virum reverendum

Edvardum Willcfium s. r. p. ccclcfiac Wdhndnaflcncnlis praebe ndarium, me con-

tuli ; qui pro lingulari fua humanirarc primum inter Ubros a Camdeno donatos

diligenter perlcruratus cd, ubi nihil omnino ab illo fcnptuiu invenire potuit : rumeam bibliothecae partem, quae ex libris ante Camdeni donationem condat, cxcu-

tiens Annalium editionem, de qua fam dixi, at fine ullis caitigarionibus, reperit:

fcholac denique Wcftmonaftcricnlis bibliothecam, quam fcholam unta laude ac uti-

litate publica multos annos ipfc rexerat Camdenuq perluil ravit, led irullraj nihil

enim Camdeni praeter Annalium editionem, Lugduni Batavorum poft autioris

mortem in otiavo cum eadem per omnia praelatione cicufam, in ea offendit.

Hac fpc igitur dcictius virum eruditum, et in his rebus vcrlatidimum, DavidemCilicium, regiae et Cotronianac bibliothecarum fubcuratorem, adiit qui exem*

plar editionis anno mdcxv imprcflac, fine ullis tamen emendationibus, mihi

oftendir. Nec in novidima fanc Annalium editione, anno mdgcxvii tribus volu-

minibus in otiavo, e codicepropria aufloris manu correi:o ,ut titulus prae fc fert, cu-

rante Tho. Hearnio, cxcula, hunc praefationis locum aliter le habere inveni. 1 anta

diligentia in hanc rem perquirendo ufus fum, quod fati is potius, quam rati^ubus,

quae hic non defont, errorem arguere maluiilcm. Nulla enim Thuant editio

tomis duodecim unquam prodiit. Drouartiaiu aurem in duodecimo undecim to-

mis cotnprchcnfa ed ; quorum decimum et undecimum anno mdcxiv publica*

ros, librolquc ex otioginta quindecim ultimos continentes, cum iiidcut quin-

decim libris Drouartianac in folio editionis anno mdcix evulgatis conferens,

Anglica er HHxmica quaedam, uti feribit Camdenus, quibus et Scotica ad-

jicere potui fler, duobus idis tomis in duodecimo intexta, quae volumen in fo-

lio non habet, obfervavi. Camdenum igitur pto tomo undecimo et duodecimo

Tiniam hidoriac deamo et undecimo in duodecimo lcribcrc voluillc, utcunque

id erroris in praefationem irrepfcrit, ipfa rei veritas plane evincit. His diutius

immoratus fum, ut, a quo libro Thuanus hidonam luam inter varias editiones

hactenus memoratas, ex iis, quae regisjacobi mandato ipli mifla Client, primum lo-

cupletare inceperit, facilius intclligi pollet. Cum Thuanus autem ea, quae ad

propofitum fuum in Camdeni (criptis invcnillct, demendo, mutando, addendo

,

licet reflo cum judicio, ut faretur Camdenus, in liiatrandulcrir # idque poilquama Cafaubono regem ipfum Jegtjfe, expendijfe, correxijffey atque omnia ejfe -uro

confirmajfe edoctus edet : regem, qui in feriptorum numero ccnfcri infra dignita-

tem non duxit, Ihuano ea de caula infenfum 1'uific, quod hidoriisa fc acceptis ju-

dicium tam libctc imcrponctct, vculirailc videtur. Nonne igitur aliam rationem

hinc

Digitized by Google

• Pig. 6i.

53EDITIONE EPISTOLA SECUNDA.hinc arccflcrc liceat, cur princeps ille Camdeno in mandatis dedir, ut eam par-

tem Annalium, quam ipfc pcrlcgilfcr, atque lententia lua comprobare flgniiicaflcr,

publici jutis lUtim faceret i

C Poftquam hanc epiftolam ad te fcripfcram, cpiftolac quaedam Carodeni ad Thu-anum hadenus ineditae exterorum benevolentia mihi funt allatae, quibus in noftra

editione locus dabitur ; fcd quia una carum nonnulla habeat ab hoc argumento nonaliena, et quae explicationem requirant, ea hic in fcrcrc non pigebit. Epiftola da-

ta cft Londim xxn Apr. mdcxiv. ‘ Quem milii'. i librum, vir ampliilimc, ac-

* cepi j et, mfi me lallo, non quem defimafti. Accepi enim partis quanac tomum1 ix, te autem partis quartae tomum x, hoc anno impreflum, dcftinallc credo. Sed‘ hoc tantillum abeat, quod ejus errore accidit, qui libram in falciculum conjecit.

* Ego, qui omnia, quae a te veniunt, avide arripio, exemplar jam antea mihi com-* paraveram. Percurri, quae ex inchoat» Angi iae Annalibus intexuifti. Video di-

* licentiam, judicium ; fidem laudo : labores illos non totos pernfle gaudeo. An* in prioribus hujus minons editionis idem pracAitcris, nefeio His verbis Cam-denus tomum nonum Drouartianac editionis in duodecimo a Thuano fc iccepiflc

lignificat, quem decimi loco per errorem milium fuiiic conjicit, licet hunc quoqueprius libi comparalVcr. Quod 1'cqurtur autem,

‘Vercurri,quot ex inchoatis Angtiae

Annalibus intextulit, nequis forlan de nono pariter ac decimo tomo intdligcndum

efle cxiilimct iplam rei veritatem hunc verborum fenfum non pari, operae pre-

tium lit admonere. Etenim nonum illum tomum in duodecimo, qui anno mdcixluce donatus fuit» cum Drouartii volumine in lolio ejuidem anni diligenter confe-

rens, nihil omnino de rebus Anglicis, Hibcrnicis, vel Scoticis in priori diverfum

ab illis, quae in pofteriori de lifdcm rebus funt tradita, invenire potui. Verba igi-

tur haec Camdeni de tomo decimo tantum intclligi oportet, quem anno demummdcxiv, ut ipfc etiam hic indicar, prodi ille, et non pauca de rebus illis intexta

continere, quae volumini in folio defunt, paulo fupra obfervavi. ]

Duo tantum reflant, quae cum paucis expedivero, hoc argumentum dimittam.

Netae ad narrationem rirumpejiarum anno mdlxiv, quas in Appendice ad Cam-deni cpiftolas adjecit Smithus, unde dcfumptac in calce Annotationumad BuchananiHiftoriam, Edinburgi anno mdccxv cxcufam, iterum prodierunt, non funt Cam-deni ; cui au&or Annotationum eas tribuit. Hoc aurem nunquam eexte fcciflct. It

Cononi vitam, ab eodem Smitho confcriptam, legi flet, ubi regem jacobum Notasillas Ifaaco Cafaubono dtilafje narrat *

; utcunque in Camdeni vita, lireris ejus

pradixa, id ambiguum reliquerit 3 . Et manu quidem Cafauboni exaratas efle Caflcius

pro certo mihi confirmavit. Ad Germanicam Thuani editionem OfFenbachi im-

prcflam fpcclant, nec in noftra editione omittentur 4 . Porro, quod Camdeni nomenuuer cos, quorum confiliis ac feriptis ultis erat Thuanus, \\\ Epitomis, quas lingulis

hiftoruc libris piaefixit, inveniatur, idque in primo volumine ; non defuerunt, qui

etiam in hac operis patte Camdeni monitis cum adjutum fuifle contenderint.

Veram epitomae illae librorum ' volumini Stephameo, quod au&or ipfc annodemum mdcxvii paulo ante mortem prelo fubjid curaverat, primum funt appo-

fitac i in quibus ne fcmcl quidem Camdenus Rob. veto Cotom Commentarii non

editi ad librum vigdimum memorantur. Conjctlari igitur licet, Thuanum, dumhiftorias a rege fibi tranfmiflas Cottono potius quam Camdeno, efle tribuendas

adhuc judicaret, epitomas illas coufccifTc, nec errorem fuum deinceps memoriaelaplu corrcxiflc

;quem tamen Gcnevcnlis editionis curatores (de quibus mox dicam)

poli mortem ejus, Camdeni Annales iubftitucndo, emendarum. Ex eo autem, quodin quinto libro Patiflbniaiu voluminis Camdenus laudetur, Thuanum ullum omninoliteraram commercium runc temporis cum illo conllituiflc, nequaquam fanc colligi

poteft 5 quippe cui tam parum norus fuifle videtur, ut errans in praenomine Jo.Cambdenum pro Guilithnc appellet : et praeterea de Britannia illius illic loquitur,

cujus editiones aliquot plutcs annos ante ptimum Thuani volumen prodierant.

Dices* Pag- 53-« Vii-Totn, VII. c. v. p. J 4,

• O

* Vid. Tom. vii c. v. p. 3J.» Pag. 17. •

T o M. I.

DENOVA THUANI HISTORIAEDices WlTc quibufdam cx his litcrarum excerptis, quorum cumulo in tamam

molem luce cniftola noflra excreverit, te carere potu ille. Neque fane ignoro,

quam difficile m res diligenter et copiofc tradant i ledoris taedium praevertere. Vilhoc, quidquid fuerit, incommodi brevem alius cpiflolac de novo argumento parti-

culam haud minori commodo jam flarim compcnfaturam perlUatum habeo.

In priore ad te cpiftola Thuanum anno mdcxvi tcftamcnturn fcciflc obfervavi 5

in quo de Petro Puteano et Nicolao Rigaltio loquens, Ilifionarum, inquit, mea-rum, quas ad ‘Dei gloriam et publicam utilitatem fine odio et gratia, Deumipfum tejior et homines, confertpfi, paratam editionem, (i ante quam ipfa edaturmoriar, itfdem committo. Hujus dem primum volumen Roberto Stephano impri-

mendum tradidit, quod dum prelum adhuc exercebat, fatis conccflir audor. An-no autem mdcxx integra hiftoria Genevae cxcufa cft, cum pracfarkmc Lingelffiemii

praefixa, in qua inter alia haec feribit : Summa omnium expeilatione fperabamus

fore, ut, quibus auclor tefiamento curam editionis operis fui incomparabilis mjun-xerat, Nicolaus Ri^altius et ‘Petrus

1Puteanus , viri clarijfimi, defiderio noflro fatis-

facerent : fed quod autlor quodammodo praeviderat fore, ut iniquitas temporumimpedimento eflet, id ipfum m eaufa efle deprehendi, cur illi editionem diutius

premant prudentia publico detrhnentofa. Ne igitur bonogeneris humani elabora-

tum opus diutius lateret, ego, cui Thuanus tpfie lucubrationum fitarum, paulo an-tequam excederet, defcrtptum ex autographo fuo exemplar habere permiferat, hocamicitiae deftmhU et utilitati publicae debere me exifitmavi, ut, dum differunt

illi, et meliora tempora expellant, c/aufira effringerem, et luci darem opus. Lin-gclfhcmium aurem cum Puteano ct Rigaltio rem prius communicatio, vcrilimilc vi-

deri non uno argumcnro oftendi. Nihil operae aut diligentiae dcfuilTc in parata haceditione apud Gallos perquirenda facile exedes. Cum Parifiis veffabar, illuftrcm

Monnoium praecipue, lingulari librorum cognitione celebratum, neque lircrarum

humaniorum Ihidiis minus infignem, cui Petri BaUii ‘Diclionarium Htjtoncumnon pauca debet, invilcns, numqutd lucis ad eam rem mihi praebere poticr, interroga-

vi: qui, nihil fc omnino de codice ifto fcirc, comiter mihi rcfpondit. Idem quo-que rcfponfi Cartio prius dederat illuftriflimus abbas Thuanus, ao&oris noftri ne-

pos, cx Airpe illius mafcula lobolcs fala jam fupctflcs}qui dodrina, judicio, morum

fuavitate, cctcrifquc illius praedaris animi vinutibus, ortum fuum cx nobili ifta fa-

milia manifefle oftendit. Spe igitur prorlus abjecta rem inveniendi, quae cumper fc, tum ad novam etiam editionem noflram tanti cfl« momenti j quoddiu jam fruftra quaefiveram, forte fortuna tandem milii aliud agenti fefe obtu-

lit. Etenim dum Voflii Epijlolas, aliorumquc ad eum fcnptas, a Paulo Colo-mefio Londini anno mdcxc in folio editas, evolvebam, una Lingcllhcmii adCirotium, dat. Hcidclbcrgae xxv Jul. mdcxviii, oculis forte occurrit *

;quae inter

Voffii cpiltolas locum fane non invcnilTct, mfi de libro quodam Voflii mentio-

nem, obfcure quidem, lcd tamen cum laude, fcciflcr, quod libti illius titulum no-

ta Agnificandi Coiorne fio occaAoncm praebuit. I.ingclfhcmii nomen ad cpiftolam

percurrendam me flarim incitavit, in cujus fine illa laetus Inveni: Vellem animumadjiceres ad hifloriam tuam promendam, quam negare diutius non debes nobis ac

pofieritati. De Thuani hiftoria nuntio tibi, reliqua jamfub prelo effe. Ut autemtnvidiam vitent curatores , ita infiitutum eft, quafi exemplar ab auflore in Ger-

maniam miffumjam promeretur. Excuditur autem Genevae:qui locus tamen ob

invidiam vitandam diffimulabitur. Haec verba luce clari flima rem totam conflitu-

unt. Curatores enim, qui non alii quam Puteanus et Rigaltius erant, iplamparatameditionem, ultima audoris manu cafligaram, fuacquc fidei tefiamento commiflam,

prelo tradiderunt- Extra fines autem Gallici regni Genevam ufquc imprimendi eaufa

mittentes, quoniam urbis iflius nomen Pontificiis odiofum erat, ut rem cclarcnr,

fidum Aurchanae nomen, quo Orleans intelligi voluerunt, quae a rcccntioribus

quibufdam Latine fcnbcntibus Aurelianum didafuit, in fronte operis poni curaiunr.

Sed• P*j. 1 7, Ep. *d Voffium.

Digitize

ssEDITIONE EPISTOLA SECUNDA.Sed hoc in parte t .intuiti exemplarium hodie apparer ; cujufmodi fanc pulcherrimum

iple COOfpcxi Rainhamiac in agro Norfolcicnfi, in bibliotheca nobililTinii C.aroli

vicecotnitis Townfhcndi, propter egregia in rcnipuhlicam nicrira omnibus bonis, vi*

taeque privatae amabiles virtute* familiae fuac et amicis» plurimum honorandi ; nuhi-

que ccnc, quem multorum annorum fpatio favore fuo et fiducia cohoncftarc non de-

dignatus cft, lumino amore,obfcrvanria, et cultu femper profequendi. Alia vero ejuf-

dem editionis exemplaria non Aure/ianae, led Gcurvae, in titulo generali exhibent >

quorum unum penes me cft. Neque profedo dilcrcpantiac hujus caufam probabilem

adlignarc, admodum difiicilc efle videtur. Etenim cum Lingclfticmius editoris par-

tes in Ic fulccpturus edet, quod et in praefatione fua fecit, quoji exemplar ab au/lore

in Germaniam mijjumpromeretur ; hoc /tureliande nomini in titulo parum congru-

ere deinceps a curatoribus deprehenfum e ile exiftimemus. Quare cum abfurda pror-

fus res vila fit, ut exemplar in Germaniam milium in una ex praecipuis Galliae urbibus

imprimeretur ; ad coniilium mutandum, et rypographo, ut eorum exemplarium,

quae nondum edent diftrada, titulum generalem, Genevae nomine loco Aurelianae

appolito, rccudcrct, lignificandum, facile induci poflcnr. De exemplari itaque, quod,

ut lcribit Lingcllhcmius, anclor ipfi,paulo antequam excederet , deferiptum ex auto-

grapho fuo haberepermiferat, ac remitti (ibi mandaverat, ut foliciti fimus, nulla om-nino cftncccflitas. Ex hac enim cpirtola illius ad Grorium Thuani hiftoriac editionem,

Genevae anno mdcxx excufam, quae antehac exemplari ifti Lingcllhcmiano fidem

fuam debere exiftunabatur, ex ipftilima auctoris parata editione, a curatoribus ipfis

fuppcdiiata, rcapfc impreflam fuifle manifolium cft ; iJcoquc ex eo tempore paratam

illam editionem nulquam in Gallia reperiri potuifle haud mirandum cft, quam opti-

ma ratione extra potcftatcm eorum, quos a Ic de illa exquifiruros fufpicarcntur, re-

moverant. Tam prope ad veritatem rationibus rerumque indiciis, quae tunc fefe

offerebant, in priori epiftola accedi ; ut cum ipfa jam fua luce nobis affullcrit,

inftitutum noftrum adeo non labefadet, ut potius confirmet : editionem certe

Gcncvcnfcm, anno mdcxx publicatam, tanquatn bafin et fundamentum operis nc-

ccdario jaciendam efle hinc manifefto apparet. Sin autem adclaufulam illam Lin-

gcifticmu cpiftolac attendamus, qua reliquajamfub prelo ejje Grotio nuntiat ; Pu-

teanum et Rigaltium non diu poft Thuani dccclfum, qui mcnfc Maio anno mocxv uobiit, ad t

jpographum Gcncvcnfcm exemplar fuum miilflc, partemque operis XXv

Jul. mocxv 1 1

1

excufam fuifle, plane percipiemus. Cum exemplar igitur rcccnfendi

atque emendandi opportunitate, priufquam e manibus dimilcrant, omnino deftitu-

crcntur; quae deinde juxra Thuani voluntatem, fidemque tcftamcnto in fc repofi-

tam, aut correxerunt, aut addiderunt, eo majoris pretii acftimar i debent, quopenfi-

cularc magis ad niunus illud, mente iam libera, accederent.

Clarissima igitur luce jam fruentes, hiftoriam Thuani pcrfcdom et abfolu-

ram lectoribus noftris optima fide promirrcrc podumus. Sed enim ne utilis minus,

quam perfeda reddatur, pleraque tum hominum, tum locorum, nomina hodierna,

quae Thuanus aut verere Romanorum appellatione expredir, aut faltem ad linguae

eorum ufum inflc3crc more fuo fluduit, contextui operis per totam hifloriam fubje-

iU adhibebimus;quod hoc commodi fecum adferet, ut in fingulispaginis lector a

Latino nomine in hodiernum oculos tuos facili negotio conjicere poflit. Quibus au-

tem rationibus du&us Ius nominum interpretationes veras efle ccnfcam, non ab re

forfan erit paucis exponere. Vir admodum reverendus Edvardus Chandlerus, Co-ventrienfiset Lcccfcldcnlis epifeopus, cum priorem meam cpiftolam ad te feriptam

viderat, mihi ad fc arccriito hgnificarc dignatus cft, 1 huani hiftoriac exemplar, Ge-

nevae anno mdcxx editum, fc olim cvolviflc, quod a cardinali Radefiano, archi-

cpifcopoParificnii, prius poflcfliim, in manus celeberrimi prae fui is Guil icimi Lloydii,

Vigornicnfiscpil'copi,poftcadcvcnit. Huiuscxcmplarisuluma vidua filii cius.Guilicl-

mi Lloydii S. T. P. cancellarii nuper VigormcnlU, ipfc perhumaniter mihi comparare

promifir pariter, ac perfecit. In cujufquc voluminis margine non modo plurimorum

nominum, quae auctor Latinitate donavit, interpretationes; fcd etiam alia quaedam

diverfi generis emendanda, atque inferenda, habet adlcripta. Similes nominum in-

terpretationes ex margine exemplaris, Genevae anno mdcxxvi er panim xxx ex-

5 6 DENOVA THUANI HISTORIAEcufi, quod hereditatis jure illudriflimus Abbas Thuanus nunc polTidct, CartiusPa-

rifiis ex feripAt. Exemplaris illius unum et alterum volumen apud digni Ilimunipoflcflbrcm confpexi, qui interpretationes illas P. Puteani manu exaratas fuifle

adfeveravit ; et formae quidem du&ufque literarum iis in exemplari Lloydicnfi

perfundes clTc videbantur, quafi manus cjufdcm opus cflent. Puteanum peroctodecim annos, ufque ad mortem Thuani, iumma amicitiae confcnAonc cumeo vixifle ; conAliorum omnium feriptorumque participem, in otio et rcccftu

comitem fuifle ; curam denique opera rcccnfcndi ac publicandi, quo nihil majo-rem fidem in amico poftulat, tedamento Abi committam habuifle, in priore epi-

ftola ottendi. Nomen etiam Puteani ftyli elegantia, judicio, et integritate, quaeinhittoriisa fe compoAtis elucent, inter dodos diu celebratum cft. Jam ut ne-mo, niA Thuani aequalis, familiariter ipfi notus, et in rebus ab eo traditis beneverfafus, plurima ex his nominibus, peregrino fuo habitu haud parum oblcuratis,

ita interpretari potuillet, ut certam fidem mereretur; Puteanus, cui ea omnia con-veniunt, hanc quali jure fuo vindicare poflit. Ei igitur praecipue ob tantum bene-ficium, quo editio nottra ornabitur, cundifque prioribus longe utilior reddetur,

laudes ac gratiae meritae attribui debent.

D e toto apparatu nottro, quem ad Thuani hittoriam adornandam ac perficien-

dam hactenus comparaverim ; itemque de rationibus, quas in edendo opere per-

fcqui llatuam ; jam fatis, opinor, vel potius nimium, dixitte videbor. Ne igitur

tempora tua diutius morando aliorum commodis injurius fiam, longae huiccpifto-

lae finem imponam. Vale Dat. a. d. vn id. Decembres, a. d. mdccxxviii.

EPISTOLA TERTIA,

EIDEM.

KJJ I N G U L I S Thuani hittoriac voluminibus ea, qua natura et am-plitudo oneris Anebant, celeritate jam prelo fubjcdis, te, vir

.praedant illime, hoc publico modo tertium compello. Fidem

i enim in me repofitam, ut pari diligentia et probitate fufccptum

mimus ad exitum perducerem, cum numerus, rum dignitas co-

• rum, qui fe fautores operis declararunt, plane demonAranr.1

Quapropter cum alia quaedam fubfidia, ex quolccundam ad te

cpidolam fcripfi, nuhi fine dclara, quibus editio nodra et audior et utilior redde-

tur, quam tunc fperarc potui '; has novas acccflioncs primam nuntiandi occafionctn

omittere nolui. Cujufmodi igitur ea fint, ut omnes inrclligant , praecipua eorum,

quanta pofliim brevitate, hic deferibam.

Rioaltii Hifionae Continuatio ab anno millefimo fcxccntcfimo feptimo,

qno Thuanus finem feribendi fecit, ufque ad decimum, qui ad regis Henrici quarti

Galliae imeritum fatalis fuit, primum locum merito fuo vindicat. In tres libros cft

divifa, quorum primus multis abhinc annis in folio cxcu Ius fuit. Ane auctoris no-

mine, aut alio titulo praeter cum, qui‘in prima pagina initio operis praepoArus his

verbis legitur : De Rebus Galliae afine Jac. Aug. Thuani Liber primus. Publici

jurjs nunquam faduscft; unum tamen exemplar in bibliotheca regia PariAis adhuc

confervarur, ab ipfo Rigaltio, ut' licet credere, illic repoAtum, qui bibliothecae

idiusdiu curator fuerat. Alterum exemplar in bibliotheca, quam Thuanus podcrisfuis

reliquerat, collocatum una cum mfs. ejus in magni Colbcrti manus poftea devenit,

et catalogo Bibliothecae Colbertinae biennium abhinc audione venditae infertum eft.

Duo autem pofteriores libri hujus operis nunquam adhuc cxcufi fuerunt. Inter

noftrae igitur editionis commoda hoc opus merito numerari debet. Nemo cft

enim

Dlgitized by Googte

57EDITIONE EPISTOLA TERTIA.enim, opinor, qui fecum cogitat Tlmanum hiftoriam luam ad mortem Hcnrict

quarti regis pcrfcqui ftatuifle; quin eam partem, quam audor iplc fato praereptus

perficere non potuit, a Rigaltio deinceps, five ex primis Thuani lineamentis inter

chartas relictis, live ex documentis ejus et conliliis, quibus diu jam animum forma-

verat, concinnatam libentiflime videre velit.

Aliae quaedam Camdeni ad Thuanum cpiflolac nuper etiam ad manusmeas pervenerunt 5 quas Gualtcri Titlcii armigeri, regis noltri in aula Haunicnfirelidentis, ut vocamus, beneficio acceptas referre debeo. Is enim eum audiiflee

clarifl'. Grammium inter codices ejus mfs. ex incendio, quod Hauniac contigerat,,

ereptos, lircras bene multas regis Hcnrici iv Galliae, Dan. Hcinlii, Micli.Lingcl-

Ihcmii, Ubbon. Emmii, Joan. Mcurfii, card. Joulae, arque etiam Camdeni ad Thu-anum feriptas confcrvallc ; ut omnium Camdeni litcrarum exemplaria cum in-

dice reliquarum fibi impertiret, haud citius oravit, quam virum humaniilimum ex-

oravit; qui praeter Camdeni cpiltolas ceterarum quoque non indicem tantum, Icd

initium, finem, argumentum, et tempus, quo lingulae Client (criptae, cum eo

communicavit. Haec omnia ad me Titlcius tranfmittcre dignatus clt, una cumepidola aGrammioad fc lcripta, qua cum hamm omnium, tum et aliarum, quas

ad Lingclfhemium exaraverat Thuanus, exemplaria, li mihi omnino Client utilia,

fc libenter miflurum efle lignificat. Candidum et apertum viri ingenium haud pa-

rum admiratus, per I iteras 11atim Titlcium rogavi, ne tempus in deferibendo periret,

ut ipfik autographa mihi comparare conarcrur. Neque hoc rccufavic Grammius;quin et alias infuper chartas mfs. adjccir, una cum obfervationibus aliquot a fc factis,

quibushominem multae ledionis, indefeili laboris, limatiquc judicii fc efleoAendir.

Haec aurem a terris remorioribus allata eo magis acltimari debent, quod in

Gallia nec prece, nec pretio, comparari polii nr.

In fpcciminc operis a me edito argumenta librorum, ab aufloris epitomis uni-

cuique libro praefixis deferipra, in margine collocata funt. Hac autem ratione mu-tata, ut notis potius numeralibus praecipua epitomes cujufquc capita dillingucrcm,

et fingulis ejuldem libri paragraphis ordine fuo deinceps praefigerem, me admonuit

vir ornatilTimusGcorgius Clarkc Oxonicnlis. Horum numerorum ope, ut is mihi

obfervavir, quidquid in epitomis memoretur, lcclor facili negotio in hilloria inve-

nire poterit. Plurcs libri hoc modo funt cxcufi, qui non tantum ad ufum optimeaccommodatus efle videtur, fcd vacuo etiam margine ad paginarum elegantiam haud

parum conducit. Hanc mutationem nobiliflimo baroni Cartcrcto, tibi, et aliis ha-

rum rerum optimis acftimaroribus propofui, quorum omnium calculis comprobata

fuit. Praeterea in paranda editione noftra alteram illam rationem valde impeditam

fore et confufam cito deprehendi. Aliquoties enim argumenta capitum, quae lon-

gius lpatium poAularunr, quam operis contextus admitteret, in proximi capitis, remprorfus diverfam tranantis, marginem funt ingrefla ; item audor ipfc quaedam ex

his argumentis adeo dilatavit, ut poflrcmae editionis Francofurtcnlis editor, qui ex

epitomis in marginem ea primus tranflulir, in compendium redigere haud raro Iit

coadus; nonnullis etiam rationes eorum, quae in hiftoria tradyntur, inlcruit, quae

margini lanc nequaquam conveniunt. Ob has caufas igitur alteram viam

praetuli, qua numeris epitomarum et capitum vel paragraphomm fibi invicem rc-

fpondentibus, librorum argumenta, prout audor dederit, epitomas intuendo fa-

cile intclligi pofiint. Nec ab re erit, fi ledor eas prius percurrar, quam librum,

ad quem 1 pedant, ingrediatur; quoniam nonnulla habent, quae aut omnino in

hilloria defunt, aut lucem iis, quae breviori fermone illic tradita funt, adferrepof-

funt. Sic in primi libri epitome, ubi congrcllus Ludovici Galliae regis cum Ferdi-

nando Hifpaniac rege Savonac narratur, cui etiam Confalvus Cordubenfis, magni

ducis titulo infignirus, interfuit, haec leguntur : Cordubenfis a Ludovico rara hu-

manitate menfae adhibitus, Ferdmandi manifefto levore, qui Cordubenf malam

gratiam rependit. Hujus aurem rei nihil omnino in ipfo opere invenimus *. Irem

in libro lui mentio fada cft cpidolae a Monlucio Valentiae epifeopo in lanienae

Ptrificnfis

* P

* Vid. Tom. I. p. 7 hujus Edit.

Tom. I.

DE NOVA THUANI HISTORIAEParificnfisdcfcnfioncm, aut faltcm extenuationem fcriptjc; cui cum a G'alio quo

dam in Germania profugo, ut dicit Thuanus, Zachariac b'umejieri nemine, acer-

rima refponfio edita 1'uillct, clarillimus Cujacius, dignus fime meliori caula patronus,

partes epifeopi lufccpit >. De vero Galli illius nomine nihil meminit hiftoria; ex

epitome vero Hugonem lDonelIumi\i\tt<:, qui Furncilcri nomine fc texit, intclligi-

mus. De epitomis autem dum loquor, rem tibi haud ingratam fore cxillimo, ii,

quaoccafionc, et in quem ufum eas 1’cripl'crit Thuanus, exponam ; quod quo me-

lius cxcquar, de tempore, et caulis. Commentarios de vitaJita conficiendi ut quae-

dam prius edideram, ncccflarium ede videtur.

S e x \ibt\ Commentariorum, anno mdcxx primum evulgati, fine ullo prooemio

in hunc modum incipiunt : Natus ef fac. Aug. Thuanus, ete. Et liib quinti de-

mum libri conclufioncm feriptos fuifle docemur contra tot obtrectatores, qui non con-

tenti humanos lapfus notare,qui non pojfunt iu tam magno opere non obrepfijje,

omnem exagitandi ancioris occafionem per calumnias et cavillationes arripi-

unt, et a (criptis ad mores vitamque domeficam, ne quid intentatum relinquant,

rabie abrepti defrendunt *. Tum caufis irae illius atque odii implacabilis enumera-

tis, praefationem primi hidoriae voluminis ad regem Hcnricum quartum Galliae

praecipue cos ita pcrturballe dicitur, ut nequepoft decennium cefjent. Cum ea prae-

fatio anno mdciv lucem afpcxcrit, vocespojt decennium hos de vira Thuani com-mentarios circiter annum mdcxiv fcriptos fuifle plane evincunt. Idem quoque exferipti eorum exemplaris, in bibliotheca regia Pariliis repofiti, prooemio confirmatur,

ubi praecipua cos feribendi caula fuifle dicitur liber, Ingoldadii anno mdcxiv hoc ti-

tulo editus i : In fac. Aug. Thuani Hiforiarum libros Notationes, Autiore Jo-Bapt. Gallo. His accedit, quod unum et quinquaginta annos a concilio Tridenti-

no fuifle concinnatos ex eodem codice intclligimus4. Anno autem mdlxiii con-cilium idud finem habuit, cui unus et quinquaginta adjccli ad annum mdcxiv nosducunt. Hifcc igitur indiciis auctor opus hoc anno mdcxiv, aut paulo poft, contex-

tum fuifle, plane fignilicari voluit. Mirum autem fortadis videatur, tantum opustam brevi lpatio abiolvi potu ifle 5 intra annum enim poft Notationes Galli in lucemeditas et inceptum, et confectum fuifle, neccflc cft. Ceterum ut huic dubitationi

occurram, diarii mentionem faciendi mox dabitur occalio;quod ab anno aetatis

undevigefimo Thuanus in ufum fuum feribere inceperat, ex quo pars maxima com-mentariorum fine dubio deferipra fuit, rcliquifquc facili negotio adjectis, totumopus cito concinnari potuit.

|a m ad Epitomas quod attinet, in cum finem feriptas fuifle, ut quinto commen-

tariorum libro fubjicerentur, manifertum eft ; quo in loco feriptuscommentariorumcodex haec habet, quae in editis exemplaribus non comparent : Sequuntur argumen-ta librorum quijam editi funt : etmfuper xlvi ante decennium abfolutorum,qui adhuc premuntur: et quae xvii fequenteis libros conjicient >. Etin eodem co-dice lextus liber fic exorditur : Abfolutis hiforiarum jam editarum , et quae adhucpremuntur, epitomis, tempus ef ut inftitutum de vita autloris fermonemperfequa-tnur 6. Scriptum quoque epitomarum exemplar ad librum ccntefimum vigeflmumfextum in bibliotheca regia confcrvatur, quod rogatu meo medicus eruditus, Sa-mucl Jcbbus, perbenigne illic dcfcripfir. In hoc codice libri o&ogcfimi epitomaehaec verba fubjetta funt : Et hatlenus editi funt libri, quorum breviaria heic infe-

runtur. Quifaperfunt numero xlvi adhucpremuntur, coque fufius illorum brevi-aria deferioentur, ut habeant letiores unde drfiderium

,quoufque illi edantur , ex-

plere poffint. Thuanum anno mdcxiv in hiftoria 1'ua edenda haud ultra librumo&ogcfimum procclliflc, rcliquofquc poft mortem ejus cxcufos efle, in prioribus

cpiftolis haud femel obfervavi.

• Via. Tom. m. p. i 57 . huj. FJ.* V id. 'I om. vii. t. iv. n. 136. hui. Ed.> Ilxd. {*. 3. •

4 Ibid. p. 137.« Ibid. p. 13 a.

• Ibid. p. 39.

Rationes

Bigifized’bytZRTOg I'

59EDITIONE EPISTOLA TERTIA.Rationes ct inftitutum tam Commentarios devita Thuani, quam Epitomas

hiftoriac conficiendi, verba ex utrifquc jam adduda fatis, opinor, manifefte often-

dunt. At enim cum novam deinde operis fui editionem typis Roberti Stephani

excudere Thuanus ftatuiftcr, a priori inllituto eatenus rcccfiir, ut, loco primorumoctoginta librorum epitomas commentariis de vita, ut antea, fimul inferendas re-

linquendi, cujufquc hiftoriac libri initio fcortum praefigere dedi naverit. Namita in viginti fex libris Stcphanici voluminis difpofiras invenimus, candcmqtic

viam in reliquis cum fequi voluifle, ex voluminis cjufdcm praefatione liquet ; ubi

tota htjlorta cxliii voluminibus inclufa, ac fingitlis librisfummaefive breviaria

praefixa dicuntur. Er paulo poft: Habebis in praefenstantum lxxx libros, reliquos

« TD7T •wiKf.lt At ioi : interim tamen et eorum epitomas repraefentari tibi

voluit , ut fic totius operis ferient perfeciiqne corporis /altem lineamenta confpi-

ceres ». Quanquam autem de epitomis adeo difertim praefatio loquatur, com-mentariorum tamen nullam omnino mentionem facit ; unde conjicere polliimus,

auctorem ut, ipfo vivente, in lucem venifient nunquam permiflurum fuilfe. Si in

vita igitur manliflet, donec Srcphanica ifta editio ad librum odogefimum edet per-

ducta, reliquorum epitomas forma majori ad calcem operis fine dubio conjcciflct.

fore etenim ut integros libros in Gallia publicari lua tempora unquam ferrent, nonmodo ipfc dcfpcraflc videtur ; fcd etiam poli mortem ejus Puteanus ct Rigaltius vel

extra Galliae fines curam edendi palam fufeipere haud tutum fibi cxiftimarunr, ideo-

que Stephani editione ncglcCta, totum opus Lingclihcmii nomine, qui editoris par-

tes aflumpfit, de novo excudendi confilium ceperunt. In hac autem editione Genevaepublicata epitomae non tantum primis octoginta libris, fcd reliquis etiam fex ct qua-

draginta praefixae funt, poltcrioribus hifcc, quae fufius ab auctore fcriptac erant,

prius breviatis. Duodecim inlupcr alios libros, quos Thuanus e fcptcndecim a li;

deftinaris tantum perfecerat, cum epitomis iis praefixis, ct commentarios etiam

de vita Thuani, prioribus illis centum ct viginti fex editores adjecerunt. Univer-

fo igitur opere ita difpofito, ct in lucem cmillb, neque breviorum, neque amplio-

rum epitomarum, in commentariis mentionem faciendi ullaoccafio data fuit,ideo-

que nihil omnino de iis diCtum illic invenimus. Y'crum cnimvero ut nequeo, quin

omnes Thuani reliquias, qualefeunque fine, mira quadam veneratione profequar,

non tantum amplioribus epitomis a libro oCtogefimo ad c.cntcfimum vigefimum

lextum in lcxto tomo noltro locum dabo fcd etiam nobilifiimi Hac comitis con-

filio parens, cunelas totius operis epitomas fuo quamque ordine illic exhibebo, quoampliores iftac mediam inter primorum odoginta ct ultimorum duodecim libro-

rum epitomas fedem occupent. Ad initium cuiufque epitomae tempus rerum gefta-

rum, quae in libro ifto tradantur, una cum regis nomine, qui tunc Galliae imperabat,

in margine apponetur; quod illud commodi fecum adferet, ut totius hiftoriac bre-

viariis ea ratione fub uno afpedu collocatis, res in fingulis libris memoratae, una

cum annis quibus acciderunt, invenire, atque avi eas in hifioria recurrere, ledor

facile poflit. Alia hujus rei exempla in libris hiftoricis vir ille amplillimus mihi

oftendere dignatus cft.

Df. epitomis, ut opinor, fatis jam didum fuit. Ad Vitam igitur Thuani re-

vertar, quam auctor ex poemate in quinto libro pojhritati infcripro, quo omnia ab

aula Romana, aut Hcnoticis, hiftoriac objeda refutantur ; acerrima Thuani defen-

iione, qua liber ifte clauditur ; ct epitomis ei fubnexis, haud longius perfequi tunc

temporis ftatuifle videtur. Sextus autem liber poftea ad jedus fuit, quo vitae narra-

tio ad annum mdci pertexitur, qui uxoris Thuani cxccilu ad opus deponendum

•aniam praebuit. Ex editis fanc exemplaribus id non apparet, quae hanc conclufi-

oncrn habent : Sequentem annum 1 mdci 1 Thuanus funeflum expertus ejl, quo pojl

longum ac molejtum morbum dileclifjimam uxorem extulit. In mf. autem re-

gio, quae hic fubjccimus, fcquuntur : Mortuae injigni monumento parentavit

,

in eoque luclu finem feribendi fecit (ubi ct nos finem de ipfo CThuano] Jcribendi

faciemus ) ulterius perrecturus, fi per temporum iniquitatem, quod vix illi et bo-

nis omnibus Jperare licet , hijionam perfeqni, et ad excejfum ufque Henrici Ma-gni,

« VU. Tom. vn. e. viii. p.j. hujus Edit. * Vid. Tom. vi. p. 567. hujus Elit.

Digitized by Googfc

6o DE NOVA THUANI HISTORIAEgni, ficuti ab amicis exoratus apud fe foftea confiitucrat, perducere \'Dei beni-

gnitate concedatur '. Fruftra cflent, qui luce verba, in eo luclu finem (bibendi

fecit

,

ita caperent, ac fi ludus, in quem Thuanus uxoris morte inciderat, hilloriam

feribendi finem facere coegiflct. Senius enim cft, ficut Thuanus hifloriac filum

abrupit, cum ad annum muci perduxerat ; ita vitae Icriptorcm eodem anno narra-

tionem fuam terminafle. Verum cft quidem Thuani uxorem eo anno latis con-

ccffilfc, anni autem aliquot pofiea clapfi erant, priufquam in hiftoria concinnanda eoufqucproccfiit. Qno autem tempore finem feribendi primum fecerit, atque opus

iterum deinceps rclumpfcrir, ex ipia hifioria manilefio fatis colligi potefi. I.ibro

cxxvj hiftoriac icriberc defiit, cum, ut jam dixi, ad annum mdci perduxerat, quoanno rex Ludovicus xm Galliae narus cft. Hunc igitur librum fcquentibus ver-

bis audor conciu fit : Atque beic libro atque adeo ocri,quod inter beil/cosfirepi-

tus, urbana et palatina officia, peregrinationes , altafque occupationes, afpirant

e

Deo trino et uno , huc ufq ne perduximus, finis feliciter imponatur i

. Jam quotempore hoc evenerit, libri proximi initio docemur ; ubi hiltoriac litae antefexen-

niutn intcrmilTac poft mortem demum regis Hcnrici quarti, atque adeo rcpulfam

fuam anno mdcxi, cum principis fenariis 1’arificnfis officiunt petebat, acceptant, ma-nunt iterum adntovifie audor figniricat. Ante annum igitur Mdcv, hoc cft quadri-

ennium poft uxoris obirunt, Ihuanum hiftoriac fuac librum cxxvt pertexere nonpotuifle hinc plane conficitur. Et in cpifiola ad Chriftophorum Puteanum, mcnfeAprili anno mdcvi lcripta, paucis ante diebus hilloriam luam lc ad annum mdcxperduxifleaitJ. Tant fplcndido autent exordio, ntovendifquc ledorum animis ac-

commodato, librum cxxvit ingreditur, ut magnam ejus parient Ituc transferre

operae pretium exiftimaverim. In defideratijjhr.i principis,qui nuncjucundo Lu-

dovici nominefeliciter imperat, a:tfpicato natali, cumante fexennium feribendi fi-

nemfecijfem, non putatam Jc \ -t hilarattone addutlus finito potius quarninter-

tuiffo operi manum demo udsr.ov . • fatis quippe publicae expeclationi, fatis adfamam falium exi/i.'matam, hji . • per bella piufquam civilia adpacem toto orbe

Chriftiano Hcnrici Magni virtute ac beneficio partam deducia. Nam ab eo tem-

pore nihilfere memorabile apud nosgejlutn ; tantum quaedam donnfiica, ac majo-

rem partem triflia, occurrunt, nequaquam cum fuperiorts aevi rebus comparanda.

Multa etiam conantcm deterrebant, recenti adhuc fenfu indigue gratiae mihipro

tot evigilatis inpublicam utilitatemad nominis Gallici gloriam Luoribus repenfae,

quae inpraeterita et infantia refpicientem meliusdefuturo ominari non finebant.

—

b7.v enim dici potefi, quantum vitaepraeteritae innocentia, acpraecipuum verita-

tis fiudium mihi inter nojlros odium conciliaverit i q:tamgraveis inimicitias ingenua

mea libertas, et alienus ab omnifuco etfaciione animus excitaverit ; ut quidquid

deincepsfaliurus dilluruf uefim, fi remifius, ad metum,figencrofius, ad ultionem

fint ii relaturi, qui majorempartem hodie efficiunt, et de aiiorum fama et exijlima-

tione ex fuofenfu, non recla ratione, plerumque judicium ferunt. Haec et aha,

quae deliberanti in mentem veniebant, ejitfmodt erant, ut confianttjfimum quemqueab omnipraeclaro confilio di terrere potuerint i me vero adj:ditis fortunae aaverf'an-

tis ittibusfrallum ijluc aetatis admonere, ut quieti coufulerem, nec in invidiofo

opere indufiriam meam diutiusfatigarem. Sedfacile futi hominem patriae chari-

tatis amore captum,quique recla conjilia et honefia emolumentis omnibus et com-

modisfemper antepofuit, in repraefertim, in qua publica utilitas eum privatis ra-

tionibus certat, a fi ntentia dimovere. Nam cum amici non in Gallia jolttm , ubi

plerique mihi metuentespotius quiefeendum fuadebant fed externi a periculo re-

motiores ex Hifpania, Italia,Germania, Britannia, Belgio, 'Vannonia, atque

adeo ultima Livonia, per Uteras quotidie ad rem perfequendam hortarentur, nihil-

que reliqui facerent, quo mejacentem erigerent, et alacritatem prtfiinam,quam

faeculi ingratitudinem pertaefus amtferam, propofita publica utilitate , in me re-

novarent : eorum tam enixum (ludium in eam, equam ipfi volebant, partem inter-

pretatus, mihi tandem pcrjuadtrtfum pajjus, ut, fi otium naclusefiew, eorum de-

Jiderio• Vid. Tom. VII. c. iv. p. 155. hujus Edit. » Vid. Tom. vn. cnp. i. p. «s.* Vid. Tom. vi. p. 93. hujus EUi^.

Digitized 6y tlcTogle

EDITIONE EPISTOLA TERTIA. 61

fideriofitnul, et publicae utilitati aliquando fatisfacenm. Sedfive ad trijhm re-

rumfaciem hebefcente, Jive defuetudine fcribtndi pigrefietite a;:;mo, five dt nique

ob recentem molefiiorum exantlatarum memoriam reititante, rem de die in diimpro-

telabam, cum cafus intervenit prodigio propior, non folum Gallis fed eundis or-

bis tuitionibus lamentabilis, interitus llenrici Magni, qui magnum momentumad omnem dubiitatem tollendam attulit. Enimvero cum principem his dtplora-

ti(fimis temporibus, quafi coelo delapfum, fojt tot egregiefacia omnes (ibi boni fu-

perjlitetn caperent, mali etiam in ejus longiore vita praefidium Jbi rcpfitum pu-

tarent, fieri non potuit, quin tam 'indigna ejus morte varie animifiat affecti.—

Ego certe, qui praecipuo pietatis fetifu tangerer, minime mihi facisfacium puta-

bam, nifiprincipis de orbeChrifiiano tam bene menti manibusfingnlari ac peculi-

ari officio parentarem j itaque eadem facilitate,

qua tantae molis opus ab initio

fum aggrefjus, nunc quoque me vinci paffius fim, ut praeteritorum memoriamfempiterna oblivione eruerem, et obfrmato contra calumnias et obtrectationes ani-

mo, intus confcientia tutus, de cetero ft eurus, fidim amicis datem I berarcm.

Et quando *Deus Opt. Afax. me tanto principipraeterfpim ct contra votum (aper-

effie voluit, qualecunque otium in hoc aulii o comitatu nacius, decrevi reliqua vi-

tae ejus, hoc efi decennii, quodfequitur, res gefias (criptis commendare.

Sf.d pergo ad reliqua, quae dc vira Thuani adhuc dicenda reftant i cuius feribendae

ut hiftoria ejus occafioncm praebuit, quaedam in ea tradita hic ampliricara, alia expli-

cata, nonnulla rariora ct maximi momenti certis auctoribus continuata ct demonltra-

ta leguntur. Ad hunc ufum diarium, ut dixi, quod anno mdlxxii, aeratis tuae xix,

ranquam rerum memorabilium rcpolitorium, quod operi alicui hiftorico olim in-

terviret, in peregrinationibus primum feribere inceperat, magni adjumenti fuit.

Ex eo enim multa, quae minus idonea, ut hiftoriac infcrcrcntur, judicallct, de-

prompta in vitam tranlcripta funt. Hujus rei unum exemplum cx tertio commen-tariorum libro dclumptum hic proferam; ubi memorabile colloquium, quod cumceleberrimo Micluclc Monrano anno mdlxxxviii Dlcfis habuit Thuanus, in hunc

modum narratur : Is artium cumThuano exercebat amicitiae officium, ct ipfttm in

dies urgebat, ut de Veneta legatione, cui deffinabatur,ferio cogitaret : ipfe Vcnstias

cogitabat , et toto tempore, quo Thuanus in ca urbe [ Blcfis] ab ejus confietK-

dtne non receffiurumfe ofienaebat. Cum vero de caufis motuum C in Gallia . differeret,

Jic aiebat ( namfe aliquando inter Navarrum Guifiumque, cumfitnulin aula effient

,

medium interpofuerat) Guifium amicitiam Navarri omni officio et fednlitatc r,m-

biviffe i ab eo, quem amicum, quem placatum habere expetiverat, delufum et diffi-

mulatione exciifum, cumfe hofiem cumque infrnfiffimum habere fentiret, ad extre-

mum armorum remedium, utfe decufqmfamiliae tueretur, confugere neceffie habu-

iffie. Haec alienati animi inter eos initia in hoc belli incendium pofiremo exarfijfe,

cujus non alium exitum videat, quam alterutrius exitium ; cum et Guifius, incolumi

Navarro, de vitapropria et (siorum (alute de(peret ; necNavarrus, fuperfiite Guifio,

jus fiium tueri (e poffe in regnifuccefiione confidat. Religionem, quae utrique ob-

tendatur, ab iis,qui illosfequuntur, fpeciofepraetexi ; ceterum neutrum ipforum

refpicere. Nam et Navarrum, nifi a fuis defert metueret , ultro adfacra majorumparatum redire > et Guifium , fi periculum abfit, ab Augujlana confeffione, cujus

gitffitm aliquemfub Carolo cardinali patruo quondam habuerit , non abhorrere. Ira

cum inter eos communicaret, utrumque fentire animadvertiffie 1. Praeterea, ut

Thuanus plurima doctorum virorum elogia in hiftoria palliin intcrfpcrlit ; ita non

pauca in his commentariis dc re litcraria leguntur, quae illic funt omilVa. Inter

haec numerari poflltnt de Pandectis Florentinis, Graccoquc Zoiimi mf. narrationes; f

item opera, quam in Michaclis Hofpitalii poematis colligendis atque edendis Thu-

anus iplc impendit; fermones etiam, quos cum viris eruditis inter peregrinandum

habuir, unde laudibus in opere hiftorico iis datis non parvae acccllioncs iaepius fa-

Ctac funt. Quum elogia autem hominum ca aetate litcrarum laude pracftantium

magno ornamento ac 1'plcndorc Thuani hiftoriam illuftrcnt j quantum operae ct

labaris

* Vid. Tom. vix. c. iv. p. 83. hujus Edit.

Tom. L * Q_

Digitized by

62 DE NOVA THUANI HISTORIAElaboris incopiofa materia ad eam rem undiquaque amicorum ope comparanda infum-

plcrir, ex iis, quae de Andrea Dudithio fcriplit, breviter oflcndam. Quaedam ad Du-

dichii vitam fpcdancia a Lingclfhcmio inter alios accepit, quae cum in ordinem

digcfliflcr, ut hifloriac fuac intexerentur, mcnfc Maio anno mdcvii IJngcJIhcmio

remiltt, rosans cum ut nonnulla, quae dccflc videbantur, adjiceret. Eodem anno

vergente, multa de Dudithio dodiffimus eques, Henricus Savilius, cum eo per

cpiilolam communicavit. Jam fiquis haec Lingeilhemu 1 et Savilii 2, quae in no-

ftra editione integra dabuntur, cum iis a Thuano de hac re traditis 5 conferar;

quanta diligentia et candore in praedant i (limi illius viri elogio conficiendo ufus fir,

facile intclligct: unde etiam de aliis conjeduram capere licebit. Proinde ex vita

Thuani conflat, cum per quindecim annos, priufquam hifloriam contexere coepit,

in fubfidiis ad hunc ufurn idoneis comparandis fummum (ludium et induflriam ad-

hibuidc ; idque non tantum ex legatorum cpillolis et documentis, fcriptifquc aliis fide

digni llimis in tabulariis regiis, quibus aditum femper habebar, repolitis; led etiam

ex'virorum illuftrium fermonibus, qui aut ipfi rebus gerendis interfuerunt, aut quae

ab aliis gcflacficnt muneris fui ratione optime intellexerunt. Praecipuum autem,

ut dixi, hujus operis inditurum fuit criminationes, feu potius calumnias, libri

cujufdam famofi, Notationes in Ihfloriam Thuani inferipti, repellere ; cujus audor,

Joannes Machaultus Jcfuiia, fido nomine Joaunis Baptiftae Galli nulla probra et

ntaledida omifit, quibus Hcnotici omnes Pontificios, qui Galliae inflitutis adhae-

rentes aulae Romanae non penitus fc addicerent, fibi jus cfTc onerandi exidimabant.

Rationes autem, quibus ad illud defenfionis genus mores vitamque Thuani exponen-

do feriptor commentariorum movebatur, in regii mf. praefatione indicantur, ubi

inter alia haec habemus : Quoniam calumniarum putidarum eonfarcinatores, voncontentos in annaleis dicere, etiam in vitam auclorisftylum virulentumftringerenon puduit : mihi, qui viri ad publicam utilitatem nati innocentiam perfpe-

tJam habeam, ejafque dignitatem integram confervari publicae itidem rei fum-moperc inttrcjje exi/fimem, memoria repetenti, quae ab illo defe ac rebus futs ve-

raci ac minime jaciabundo animo plerumque differente accepi% ea feriptis mandareoperae pretium v/fitn ejl 5 ut de us ad refellendas calumnias nonfolum apudprae-jiatis faeculi homines conflet, ftd etiam qui pojl nos juturi fuut hinc habeant,unde privatos vici ejus mores et totam vitae dontcfticae rationem difeant, cujus in-

genium et candorem ex ipftttsferiptis fuut olimfemper cognituri 4. Cum res igi-

tur in hunc modum conflituta cllct, aliena pcrfona melius expediri polle vir pru-

dens et modedus, ut videtur, exiftimabat. In edit is quoque exemplaribus identi-

dem, ac praecipue fub finem quinti libri, indicia haud obfcura occurrunt, quibus

opus hoc ab amico Thuani feriptum fuitlc nudor intclligi voluit. Nam dicitur illic

Thuanum, priufquam ad feribendum accederer, orationem ad Deum, ut pracfcnri

auxilio fibi adefie in veritate eruenda, et in lucem educenda, dignaretur, quotidie

fcciflc; quod his verbis introducitur: fleut ex ipfo audivi 5 . Lt podea, cum odii

et obtrectationum fit mentio, quibus nullae juliac rationes fubefle viderentur, fla-

tim additur: cum ea de re aueforem confideremt refporuiit ille 6. Veruntamen an

non honcftac et graves fententiae, quae ubique in hoc opere occurrunt, quod eo-

dem libertatis fpiritu animatur, qui totam hilloriam pervadit, ab ipfo Thuano reve-

ra feriptum fuilfc fatis dcmonflrent, penes alios edo judicium. Si ita fit, loci ex eojam citati innatae audoris modeftiae tribui debent, qui de fc ipfo feribens alienamperfonam adfumere vellet. F.tcnim virum honcfluin et ingenuo rubore praeditum,

dum opera et famam vindicabat, ea in laudem luam a honorem, quae vera edent,

et juda, ncccflario dicere compulfum, ut a fc provenire viderentur, mentem in-

ducere non potuide credamus. Imo fi in arenam defenfionis fuac cauta dcfccndcrccoadus, neque dignitati, neque moribus luis convenire, cum adverfariis tam in-

dignis, qualis Machaultus ille Jefuita, palam et aperte congredi, (latuerit ; quisnon rede cum judicaflc agnofcct ?

Ea' Vid. Tom. vii. e. vi. p. j+. « Vid. Tom. vil. e. iv. p. 3, hujus Edit,* Vid. Tom. vii. e. v. p. 7. hujus Edit. * Ibid. p. 1 19.3 Vid. Tom. iv. p. 787. hujusEdit. • IbiL p. 1 37.

Digitized by Google

EDITIONE EPISTOLA TERTIA. 63Ea autem fama cft Thuani, ea nominis celebritas, ut vitam ejus et aeliones fei-

endi defiderio omnes teneri neccflc fit. Is enim illuftri familia ortus, et amplifli-

mis atque ornatilTimis hominibus cognationis vinculo conjun&us, prima aerate prin-

cipum legatos aliofquc multarum rerum feient ia praeditos per varias Europae partes

comitatus cft, et cum viris in omni vitae genere celeberrimis aut de literis et artibus

humanioribus, aut de rebus civilibus, utpotc qui in arduis et difficillimis negotiis

ipfc faepe verfarerur, fermones habuit, unde univerfa fere dodrina rerumque co-

gnitione pedus implevit. Quifquis igitur commentarios jam didos evolvat, ad cx-

cclVunuilque Thuani perdudos fuifle, nec cum anno mdci finem habuifle, fine du-

bio exoptabit. At enim ut perfonam alienam adfumpfillc videtur, quo penium vi-

ro modefto adeo ingratum ctmolcftum fufeipere pofict ; ita mortem uxoris, quae

anno mdci accidit, praetexui 11'c, quod tam abrupte iterum quatuordccim poft annis

libro fexto deponerer, fas cft conjcdari. In eo enim ludu ultra biennium ma-nere non potuit, quippe qui alteram uxorem anno mdciii duxerit, quacum dcin

tanto amore et concordia vixit, ut mors ejus luam feftinaverit. Quare commenta-rios iftos nunquam revera cum longius perducere flatuifle, mihi omnino probabile

videtur. Non enim fponte ac fc oftentandi gratia feripti lunt, fcd gravillimis ini-

micorum injuriis extorti;quo fieri non polle dcmonftrarct, ut ipfe, qui vitam adeo

honcftam et inculpabilem, ut illic deferipta cft, edo et quadraginta annos duxifler,

fandumque judicis officium lumina integritate fexennium adminiftraflct, tam im-

probus et fcclcratus homo eflet, utifti depinxerant. Quanquam autem ea de com-mentariis opinio diu jam animum inccfliflcr, nihil tamen laboris inter Gallos per-

quirendo omiflum fuit, an ipfc Thuanus, an Puteanus vel Rigaltius, quorum uterque

ultra triginta annos ei fuperabant, quidquam iis adjcciflct, quod etiam nunc alicubi

extaret, aut prima faitem lineamenta, et fpccicm quali adumbratam operis cjulino-

di rcliquiflet, quod nobis ufui foret. At vero ne ununi quidem verbum de haere

ufpiam inveniri potuit. Duo tamen Thuani ipfius opufcula comparavimus, quorumalterum cft cpiflola ad praefidem Jcanninum milia, cujus in proximis ad te literis

mentionem feci ; alterum vero, quod nunquam editum fuit, de colloquio agit,

quod ipfc et alii quidam viri illuftrcs, a rege Ludovico xm matris reginae monitu

delegati, cum principe Condaco aliifquc primariis hominibus inter Prorcftantcs

Julioduni anno mdcxvi habuerunt. Utrumque Latinis literis Icriptuin cft, et in

noflra editione locum habebit 1.

Non ab re erit hic notare, Puteanum et Rigaltium, priufquam commentarii de

vita Thuani Genevam privatim miffi eflent, ut una cum integra hiftoria illic cxcu-a

derentur, non tantum praefationem, cujus pars fupra citata fuit > fcd quaedametiam ex ipfo opere, unde ab amico aliquo Thuani feriptum fuifle fufpicandi an Ia

daretur, palllm fuftulifle ; uno autem loco maxime infigni ad finem quinti libri forte

practcrmiflo, in pofteriori editione Gcncvcnfi, ut in prima ad te cpiflola expoliti,

etiam hunc delendum curaviffc. Verum claululas breviores, ut, Jicuti ex ijifo att-

tlore audivit et id genus alias, tanqium levis momenti, et quae minus iplos fpc-

ciatim allicere viderentur, retinuerunt j fcu, quod magis exiftimo, temporis an-

guftiis lunt prohibiti, quo minus illos etiam delerent. In hiftoriam enim quam ci-

ti Ifime Genevam tuto tranfmittcndi ftudio, quae prima et praecipua eorum cura fu-

ifle videtur, mentes adeo intentas et impeditas habuifle, utafliicta ipfis alioquin di-

ligentia commentariorum exemplar rcccnfcrc non pollent, facile credamus. Atquehuic, ni fallor, feftinationi tribui oportet, quod alterum faxum vitare cupien-

tes in alterum incurrerint, et, dum nimis caute omnem fufpicioncm commen-tarios feribendi a fc ipfis amoliri Rudebant, titulum hunc, J. A . Thuani Commen-tarii devita fua, praeter au&oris confilium temere iis praefixerint ; quo dilertim

opus illud Thuano adferibitur, quod ipfc fub aliena perfona in lucem prodire voluit.

Sed nemini mortalium datur omnia providere; atque haec incuria eo nobis gratior

cfle debet, quod de vero au&orc hinc certius flatuere licet, quam alioquin forfan

licuiflct.

* Vid. Tom. vii. e. ii. p. 4. et e. Ix. p. 6. huju» Edit.

Unum

DE NOVA THU ANI HISTORIAEUnum cft in fexto commentariorum libro, quod hatul parvi adiimari de-

bet; deliberationem intclligo, quam rex Ucnricus quartus de concilio Tridentino

in Galliam admittendo et promulgando cum primariis ejus adminiftris et aulicis

lubuir 1. Haec libro cxxm hiitoriae utiliilimum praebet lupplemcntum, ubi

totum, quod de re tanta tradidit Thuanus, una hac lententia conficitur : Atiumet tunc Lamio mdc] de concilii Tridentini proniufgatione i fed res dilata, et

,

quanqnam cancellarius et Villarcgius maxime urgerent, in quietiora tempora

refervata a.

Jam fi ingenii morumque audoris nofiri imaginem, prout in vitae fuae commen-tariis elucent, hic delineare fufeiperem, magnam eorum partem cxfcribcrc «recelle

eflet. Jura et libertates Galliae, tam lacras quam civiles, firenue tuebatur > in rebus

adminifirandis conftantiam et firmitatem animi, quibus patitur dignitas, femper ama-

bat; et licet ipfcccclcfiac Romanae fidem amplexaretur, de rebus tamen ad religio-

nem fpcdantibus unicuique jus libere fentiendi acriter afleruit. Porro dum atroci-

bus et difficillimis temporibus (quae dura ejus fors fuit) Inud fine capitis ac fortu-

narum omnium periculo boni civis officia fideliter pracftabar, honeftis et lalutaribus

filis de rebus maximi momenti confiliis duorum principum gratiam, quorum alter

alteri fucccfiir, confecurus cft. Aularum artes et fallacias, ut ingenuo homine pror-

liis indignas, femper contemnebar. Quanto autem patriae amore teneretur, ex

fine libri cxxvt hilloriac etiam apparet; ubi Delphini nativitatem anno muci com-memorans, iis confiliis, quae ad imperium olim fucccdcnti faluberriroa futura Client,

puerile ejus pedus imbuendi occalioncm captat. Ante otnnia, inquit, ad gloriae

‘J)ci, per quem et /ropter quem reges regnant, amplificationem., euntia conjitia tua,

vires, ac conatus dirige: jufiitiam ferva: cum vicinispacem, cum tuis keiievohn-

tiamcole: et in civili adminiftratione fic tegere, ut virtuti decus, bene meritis

praemia, fublatis ubique foedis nundinationibus et avaritiae pabulo, conflent ; et

aequabile inter omnasjns ita confiituatur, ut neque facer ordo cultum ac reveren-

tiam erga fe a ceteris defideret, neque nobilitas dignitates et honores fibi deejfe

,

neque plibs fui rationem non haberi merito queri pofjit Neque vitae quidemprivatae virtutes minus religiofe coluit; pietate in parentes, amore erga hominespraefiantiflimos, et amicitiis quas fcmcl contraxerat retinendis peculiariter infignis.

in fumma,qui, hifioriaThuani perleda, ubi multa de rebus fuispailim intexuit, vitam

deinde evolvar, nulla ex iis, quas icripfit Plutarchus, minus utilem et fruduolam in-

veniet; quocum pracfianriflimo feriptore Tluianum familiariter admodum verfatum

f uifle oftendit ciarifl'. Daccrius, cujus verba hic adlcribam. 'fay eu entre /es maius un‘Flutarque Grec, note enplufieurs endroits de la main de Turntbe. 11ne m 'a efic d'au-

cune uti/ite ; ea, totitesJes notes nefont que les mots les flus rcmarquables du texte,

que ceffovant homme prenoit lapeine deferire a la tnarge pour les avoir plus pre-

fents. Maisje neffaurois trop reconnoijlre lefecours,quefay tire dun autre ‘Flu-

tarque, dont totites les viesfont notces de la t/iatn du eelt bre AI. de Thou, de cegrandllijlorien

,qui jufqiia aujourdhuyfoufiicntpour ect art thorim ur de la hrance contre

fitalie& la Grece,& dans les eferits duquelon remarque autaut deprofondeur& deforce, que defucerite (f de verite. 11 avoit leu ces vies avec tant de foin& dex-afhtude, & avoit tnarque avec tant de cboix ce qui pouvoit efclaircir, ou illufirtr

les pajfages lesplus rcmarquables & les plus importants, ou indiquer leurfource,quii a extremement abrege mon travatl, en m efpargnant de longaes rccierches

,

& en me donnantfouvcnt des l'umiires, quejenaurois pas euesfans lur 4.

Nequeo hic grati animi audoris nollri erga amicos iuos, qui in hilloria com-ponenda adjutaflcnr, indicia quaedam omittere. In hifioriac litae libro cxvn dePetro Pithoeo, qui anno mdxcvIcx vitadcccfiir, verbis honorificis loquens haechabet: Nemoprivata et domejlica negotia exailius tenuit, quam i/fe Gallicam ex-

ternamque htforiam ,,origines populorum, deferiptiones temporum

, fuccejioues fa-miliarum, bella, foedera, conventiones vel exterorum inter fe vel nobifcum,gefia,leges, mores, confuctudines, provinciarumfingttlarxnnve urbium. Elogium dein-

de his verbis concludit : Ita ut incomparabilis amici morte, quicumpartiri curas,et

• Vid. Tom. VII. e. iv. p. i ; 2. hujus Edit. 1 Vid. Tom. vi. p. 9H. hujus Edit.

* Vid. Tom. v. p. 8*+. hujus Edit. * Pref. de M. Dacicr, Ed. Par. in quatto, p. 37.

Digitized By (ioogle

EDITIONE EPISTOLA TERTIA..et non filum de Jlndiis

, fid etiam de republica confllta communicare confiet'eram,

coeptae hijhriae penfum protinus e mantbus excuficrim, abjecijjemque prorfns, mjt

tanti viri, et de t/ie acpatria tam bene meriti, memoriae l. oc di bi re exijiimajfim, ut,

quod illo autlore inchoaveram, adpublicam utilitatem, cui nojiram in eaparte tndu-

Jlrtamprodejje climjudicabat, quamvis tanto adjutore dejlitutus, alus undecunque,

quae ab illo filo ab initio fperaveram, conquijitts fubfidiis , ad exitum tandem per-

ducerem In fexto autem vitae fuac libro, mentione illius denuo fada, Res, in-

quit, 1Intrico 11gejlae, to fuperjlite (criptae, et ab eo inparte recognitae et emenda-

tae : et cum vivere dejiit, earum exemplum penes fi habebat 2. Denique ut dolo-

rem, quo morte illius aificcrctur, tefiatum faciat, cpirtolam ad Ifaacum Cafaubonuma fc feriptam inierit, in qua, Ale certe, inquit, ipfius amicitia, quamdnt ea frui li-

cuit, felicem, nunc pojl ejus mortem unico jludiorum meorum et coujiliorum duce

et adjutore orbatum, tantus adfixit dolor, utparum abfuerit, quinJlatimJlndiis om-nibus, et reipubluae adeo ipji, cui me tn aliqua parte infirvire voluit

cDeus,fummumvale dixerim 5 nijime ejus ipjius, ex cujus amijjione tantum dolorem fintio, prae-

clarae voces, quae adhuc animo meo inhaerebant , revocajfent. Nam in mentem ve-

niebat, illum, cum me de republica defperantem ac plane animo dejellum videret,

hac rationefaepe erigerejblitum j cum diceret, quamvis haudpaulo melius ipje deregni Jlatu ominaretur, boni civis acJlrenui militis ejfe Jiationem a Jummo impera-

tore mandatam vel deploratis rebus minime defirere 5 . Sub finem libri cxxxvihifioriac Sofrcdum Calignonum, Navarrac cancellarium, qui annoMDevi vitant

cum morte commutavit, elogio amplillimo exornans addit : cum quo in ediclo

Naumetenji condendo communem operam per triennium integrum na cavi*. Sed

cis, quae illic dida funt, alia quaedam cx regio mf. m noftra editione adjici-

entur i ct inter cetera, quod hic lcquirur. Cum trijhjjimum de ejus morte nuntium

accepi, ex eogravi(fimum dolorem concepi,quippeJingulari amico et fapientiffimo

viro orbatus, qui me domi inhijlorico nojlro opere, foris in confiliis pro republica

capiendis, plerumque titubantem fuftinebat, etfiloprudenti ac fua qua,imanu dedu-

cium errare non (luebat 5 . Puteani et Rigaltii curae ac judicio paratam hifioriac editio-

nem tcftamcnto fuo commi(it, quos non tantum perpetuos fere etquafi domcfticos fe-

cum multis annis (ocios habuifle vulgo notum luit ; fcd omniumquoque dodorumopinione idoneos, qui conliliis fc ad juvarent, acllimatos ipfc intellexit. His igitur ope-

ris lui edendi provinciam mandavit, quibus fratres etiam Sammarrhanos adjunxit, qui

(tefiamenti ‘ipfius verba funt) m toto opere multum opera fua et diligentia ad-

juverunt. Hacc non minus prudentis, quam ingenui ac probi hominis plane do-

cumenta funt, eventumque habuerunt congruentem. Nam poft mortem ejus Pute-

anus ct Rigaltius memoriae, (criptis, ct familiae cunela pro viribus officia praedan-

di nullam publice aut privatini occafioncm omilcrunr. Prima cura dc hifioria fuit

edenda, proxima de corrigenda ct emendanda. Rigaltius deinde ad id tempus, quoaudor iple pertexere fiatucrar, opus continuavit. Tum fratres Puteani, Petrus ct

Jacobus, nominum propriorum ct hominum ct locorum, quae in hifioria memo-rantur, interpretationes publicarunt : nam praeter ca, quae m exemplaris fui mar-

gine Petrus adlcripfcrat, Index Thuani conjuqclis eorum laboribus confcdus cfi 6.

His addantur Petri Puteani Apologie pour tlljloire dc AI. de Thons cjuldcm-

que elaborata ct ftrenua Francifa Thuani, audoris noftri filii infelicis, defen-

fio : quarum utramque in ultimo, hoc cfi feptimo, editionis nofirac tomo adhi-

bebimus?. Notationes etiam J. Ii. Calli illic integras dabimus ; Thuaniquc

fui ipfius defenfionem, fub titulo, Commentarii de vita fua, in lucem emittam 8.

In fumma volumen illud, cujus curam ct difpofitioncm in me fufccpi, quali prom-

ptuarium erit cpiftolarum, aliorumque dc variis argumentis feriptoruui, copiofilli-

mum* Ibid. p. 380.* Vid. Tom. vil. c. vili. p. 17.7 Vid. Tom. vii. c. viH. p. 4. ct t. x. p. 6.

* Cnp. m. p. 3 1. et c. iv. p. 1.

<>s

» Vid. Tom. v. p. 644. huj. ©J.

» Vid. Tom. vii. c. iv. p. 144. huj. cd.

J Ibid. p. 145.« Vid. Tom. vi. p. 379- hujus edit.

T O M. I. * R

66 de nova thuani historiae,r fcninorc ccttis capitibus ita diftiibucrc conabor,

£“’q3co hiftoriam maxime illufttcnt. Ex eo apparebit Thuanumut icte n.utuo, arq

audc eruditionis icrantque lctentia celeberrimos

ftar il.“n7 quorum ope e. benevolentia, quae ad infli.utum fuum facerent, five

de Aberis' humanioribus, f.ve de rebus civilibus, certa et explorata le accepturum.

fterarer Qtapropter cum fides ejus ac (ludium ventam in ns, quae trad.du, na

[untcompXS, ut a nemine jam in dubium vocari poflint , ton.es.plos aperire,

fc^iptaquc authentica, quorum auaoritate, quae in h,donaitant narrata, confirma-

tionem acciperent, colligere, e. unquam appendicem e. ad,ungere, omnino luper-

vamn^m duxi. 1-raeterea, omnia id genus (cripta congerere res prope ...linita

“"quam nemo prudens, ut opinor, taeile dele promitteret; et fi qua torte

omitterentur, licet nullo labore aut pretio comparari pollent, in t.im diNcrlo le-

aorumsultu nonnulli fine dubio molcltc lettent, quafi de indnflna edent lup-

PrC

A qtati animi exemplis, quem erga amicos fiios Thuanus ofiendit, ad fidem

ejus eftaciturnitatetn ratione eorum, qu, tes arcanas, nec temere d,vulgai.das eum

eo communieaflent, jam tranleamus. Hne reterr. debet, quod ,n nulla h,lior,ac

luac editione, dnm ipfe in vivis edet publicata, tactum illud magni ducis Col-

nficommcmoravit, qu, manu fila Gwfiam filium occidit, quod alterum filium jo-

annem is prius occiderat, in libro autem pruno vitae luac iub anno molxx.ii, au-

aorem nominans Georgium Valarium, architectandi ac pingendi attmm perma cele-

brem, qui et vitas iUufttium piflotum Icripfit, ejus re, narrationem ita claudit : ht

armum id, quamvis jujte et gener,fifotium, enixe tegs volutjje "ujtrmavst, ne

annui, initiifundati imperi, matmamntde obtretlandsarrsperent. Sed ,n reg o

mf hacc adjecta leguntur : lta-,ue auctor monitorum Vafaru memor, td,m quod,Ile

veritus, partem eam m hsjlorns frns fuppreffit, Jeorfumque cum tts, quae ad em-

cilium Tridenti,,umpertinent, excudendam curavit '. lactum igiturillud m libro

xxxti hifioriae, Genevae anno mdcxx editae, primum traditur >. Quod ad librum au-

tem attinet, qui uib titulo, Omijfit in hijhrta Thuani ad annas molxii r/ mdlxiii,

fcorliim ab hiftoria exenfiis fuifle dicitur; non ab rc erit paulo copiolms de illotae

aucre Ex cpiftolisquibuldam vironim clarorum ad Goldallum, quae inultimoto-

mo nolito edentur, parvum libmm fuillc confiat, Patifiis privarim cxcufimi, et cum

amicis tantum ca conditione communicatum, ne prelo iterum liibjici permitterent.

LinccHhcmius igitur, cui Thuanus exemplar donaverat, licet amicis quibufJam per-

legendi copiam conccflcrir, nemini tamen dclcribcndi potcllatcm facere voluit 3 .

Otiare librum rariilimum efle, et paratu difficillimum, facile credes i quod et ego dili-

genter, fcd fruftra,perquirendo expertus fum. Cum exemplar autem in bibliotheca

iccia Pariliis cuftodiatur, id meo rogatu C anius nuper dclcribendum curavit. Forma

ottava vel duodecima, ut feribit librarius, clt cxcufus ; nullo audoris nomine, loco,

aut tempore edendi expreflo. Paginis tertii Drouartiorum tomi in oclavo,anno mdcvi

editi, accommodatus clt; et ex cpiftolisad Goidaftum Lingclfhcmium anno MDCVUI

fuum acccpiflc exemplar videtur 4 . Nihil ex eo libro in Drouanianam editionem, an-

no mdcix in duodecimo inchoatam, audor transferri voluit. Et Robcrti Stephani

volumen, anno MDCXvm publicatum, ad eas hiftoriac partes non pertingit, quibus

ex hoc libro acccflioncs ladac funt. Editionibus igitur Genevae cxcufis libri hujus

capita fuo quaeque loco primum funt inferta. Tria autem omnino habet capita :quo-

rum primo ca, quae ad concilium TriJentinum pertinent, traduntur, quibus liber

xxxi i hiftoviae anno MDLxn exorditur. Secundo capite ca locupletantur, quae in

eodem libro dc magnoducc Colmo et duobus ejus filiis in prioribus editionibus lirripta

erant. Tertium denique caput ad res concilii Tridentini totum lpcdar, quae fub Inno

mdlxiii ad libri xxxv finem cadunt. Hunc librum, five fupplcmcntum, cumGe-

neven(ibus editionibus diligenter contuli $ et variantes lediones, quae numero pau-

cae funt, in ima paginarum parte nollrac editionis ponentur. Enimvcro, quod ma-

joris cft momenti, ca collatio infignem emendationem in operis contextu faciendi

• occafioncm* Vid. Tom. VII.

'

— - - «* c. iv. p. 1 8. hujus edit.1 Vid. Tom. 11. p. 155. hujuscdit.

* Vid. Tom. vii, c. vi. p. 49.4 Ibid.

Digitized by Go.ogle

EDITIONE EPISTOLA TERTIA.occafioncm praebuit. Orationem enim, quam Ferrerius Gallici regis legatus in con-

cilio Tridentino fecerat, libro xxxv inferendam, habet 1'upplcmentum ; item fum-

num alius orationis, ad tinem cuius Thuanus, num revera pronunciata eflet necne,

fc dubium efle iignitieat. Eam orationem, inquit, habitam vixputo ; quam tameninter commentarios 'Jacuit Burdini a fieretis epiffolis, qui negotia Italiae , atque

adeo concilii tunc tractabat, reperi, cum titulo, quafi ab oratoribusregiis, Ferrerta

et Fabro, Tridenti ntenfi Septembri pronunciata effit. Eo autem* fcrupulo poftea

fublato, paratae editioni integram orationem cum hac praefatione infemit : Atteramet orationem, longe acerbioribus verbis habitam, reperto in commentariis 'Jacobi Bur-

dini regi afieretis epi(tolis, qui negotia Italiae atque adeo concilii tunc traciabat ,

nam orationi manu Burdnu tpjius additum erat, eam ab oratoribus regiis, Ferrerio et

Fabro, Tridenti racnfc Septem bri pronunciatam fuifle. Quod vixputarem, nifija-

cobus WUdefius, in libro de dignitate regum regnorumque Hifpaiiiae, et honoratiori

loco eis eorumque legatis a conciliis, et Romanafide, jure debito. Granatae diu tofi

anno mdcii edito, omnem dubitationisfcrupuUm tolleret i inferta Itali eujufdamepijlola, qua m tumuitutUo, cum orator IIifpanus feparatum ab alusprinctpum le-

gatis locumpontificiorum legatorum permijju ufurpavit, eadem verba,quae infra

referemus, a nofiris oratoribus ufurpata memorantur, lis autem inaudita Italo-

rum auribus libertatem ‘Pium iv invehebantur : Quod ctc. Ncfcio autem undeaccidit, ut verba cx luppkmcnto citata, quae Thuanus huic orationi, dum ad-

huc in dubium vocabat, lubjcccrar, in utraque Gcnevenfi editione retenta fint, li-

cet oratio ipla eo, quem jam dixi, modo Ht introdutla >. Quapropter in no-

ftra editione, ut res ipla poftular, verba illa omittentur. Porro qualis cflct concilii

Tridcntini exitus, libro xxxv hilloriac docemur ; ubi et illuilrium quomndam Gal-

lorum, Sanctii nimirum, Gcncbrardi, Dancfii, ct Efpcncaci opiniones dc hoc con-

cilio audor adjecit. Haec tria capita una continua narratione exhibet fhpplcmcn-

tum»quorum ultimum, cum in priori editione Gcnevenfi omiflum efler, pofteriori

deinceps cft inlcrtum. Sedde Aipplcmentohaftcnus. Ad aliud igitur auctaris no-

ftri in arcanis fibi commiAis taciturnitatis exemplum jam pergo, colloquium volo in-

ter cardinalem Santacrucium et celebratum Paulum Fex ium Romae, ipfo praetente,

habitum. Hujus meminit libro primo dc vita fua, ct fcquentibus verbis concludit

:

His diF/is Santaernetus Fox/um rogavit, monitorum memor effit, ceterum monitoris

oblivifcerelur. In mf. autem regio haec addita invenio : Quod idem et Jacobo(Thuauo 1

du ium. qui tamen rem minime oblivioni mandavit, fid in adverfaria

retulit ; et quauquam tu annalibus omifit, tamen pcfi tot annorum intercapedinem,

cum nullum inde periculum Santaerucio, qut jampridem obiit, creari potefl, nonmolefle feret, fi ea nunc mammentis publicisconfignantur 2

.

Tantum Thuani fcriptoruraquc ejus amorem vir eximius, Ifaacus Littlcbu-

rius, quem patris lococolui, in diuturna ct jucundifiima nollra conlbctudmc mihi

olim inlpiravit (cujus manibus lampridcm defundi hic parentare eo facilius mihi in-

dulgcbis, quod hominem ae lpores ejus optimos tu fraterque nuis Samucl cognoviftis)

ut nequeam quin parum digrediens obfervem Thuanom, patris lui tam in munere ho-

norifico, quam in vita privata, praeclaram agendi rationem intuendo, ad mentemluam egregiis illis virtutibus excolendam animatum fuific, quas non fine maximo re-

rum Aurum detrimento ct in vita et feriptis adeo luculenter deinceps expreflit.

Puteanus etiam ardillima illius multorum annorum amicitia ad cafdctn virtutes cx-

citanis, filii ejus majoris, Francifci 1 huani, animum iis non leviter tinxir, fcd ita

penitus imbuit, ut Richclitis livore ct odio commotus, quod familiam in eodem Iplcn-

dido virtutis curfu, ct in Gallica jura amore, a patre ad filium quali per manus traditis,

pcrfcvcrarc viderer, ad perniciem ejas leges male torquendi occafioncm arripuerit.

Item junior filius Jacobus, dum Hagac comitis legatum agebat, muneris fui Iplcn-

doremet dignitatem ad Gallici nominis decus tuendi ftudiofus tantos fumptus fecit,

ut Parilios iterum reverfp, ctaColbcrto parum benigne traftato, fortunarum rui-

nam tandem attulerint ; ac poli mortem ejus pretiofillimac illius bibliothecae vendi-

tionis, quam pater non lolum familiae fiiac, fcd rei etiam litcrariac commodo in-

tegram confervari tefiamento juflcrat, cauta extiterint. Habes• Vid. Tom. n. p. J7J. huju* udit. * Vid, Tom. vir. e. iv. p. i*, hujusedit.

68 DE NOVA THU ANI HISTORIAEHabes jam inftitutam nobis dc Thuani hiftoriam edendo rationem, quam in his

cpiftolis exponere tibi fufccpi, plene et copiofe fatis, ut fpero, enarratam. Vc-

nmtamen cum ea, quibus editio noflra alias antehac in lucem cmiflas prieffare vi-

deatur, fparfim, locilquc haud parunt didantibus, ut in hoc fcribendi genere evenit,

explicata fuerint; quo clarius ac facilius omnia percipi poflint, fummatim hic pro-

ponere, et in uno confpcdu collocare, non ab re cITc exiftimavi.

In operis contextu paratam auctoris editionem libris cxxxviu comprchcnfam,

prout Genevae anno mdcxx, iterumque anno mdcxxvi ac partim xxx cum emen-dationibus, cxcufafuit, adhibebimus.

Textui literis Italicis, ut vocant, cjufdcm magnitudinis loci infigniores, tumex Patifloniana in folio editione, tum ex fingulis Drouartianis, quos aut prorfus o-

mitti, aut faltem haud parum immutari auctori placuit, proxime fubjicicntur. F.tc-

nim cum Thuano haec fcmcl publicare, nec unquam fano deinceps difertim repu-

diare, vifum fuerit ; ab operis licet contextu fcorfum, in luce tamen haud obfcuri-

ori conftitucrc, aequum efle exiftimavimus. Diftindionis autem caufa Patifloni-

ani voluminis lediones I itera SP. Drouartianarum vero editionum in octavo, folio,

et duodecimo, literis 2}, o, f et d dcfignabuntur.

Has aliae ex fingulis editionibus jam didis minus inflgncs varietates ; item ex mfs.

regio et Sammarthano, vel horum alterutro, excerpta, Romanis literis formae mi-noris exprefla, variantium ledionum nomine excipient. Haec enim ex mfs. ex-

cerpta, quia nunquam ab atidorc edita fuerant, idcoque haud publice ab eo reco-

gnita, tanquam inferioris gradus, literis minutioribus excudentur ; cum tanti ta-

men hominis vera animi fcnfa nobis exhibeant, neque per fc indigna efle, quae

ad pofleros confervarcntur, neque lectoribus noflris ingrata fore, judicavimus.

Volumen Patiflonianum et Drouartianae editiones iifdcm literis, ut antea ; mfs.

vero regium et Sammarthanum, his notis, MS. Reg. AIS. Samm. indicabuntur.

Nominum propriorum, tam hominum quam locorum, interpretationes, lite-

ris Italicis minoribus cxcufac, deinceps fcqucntur. Rationem autem in iis expli-

candis obfervatam hic paucis exponam. Vetera nomina, quae nemini ignota efle

poflcnr, praetermifla lunt, ut Sabatidia , Averfa : item quae Latina terminatione

tantum figurata fune, ut Navarra, Lautrccus. Ceterum quae longius inter fe

diferepantia minus nota 1edoribus viderentur, interpretatione funt illuftrata, ur,

Ticinum, Maufoleum Hadriani, Gallia CifalphM > 'Vicenum, pro ‘Pavie, le Cha-teau St. Ange, Lombardie, la Marea d'Ancona polita : item quoties Latina

nomina ab hodiernis literis aut fonohaud ita multum funt diverfa, ut, Ptfca-

rius, Rentius Certus, Vajhtis, Camerarum, MaJJilia, quibus di Vefcara, Ren-zo da Ceri, dei Guafio, Cambray, Marfcille, fubflituta lunt. Homines illu-

flrcs, quos Thuanus nomine tantum memoravit, cum primum occurrunt, officio

vel dignitate fere lunt dclcripti;quales funt Lanoius, Sfortia, Araufionenfis ; quae

nomina per voces de Launoy 'ciceroy de Naples , Franctfco Sforza duc de

Milan, Vhilibert dc Cbalonspriuce dOrange, funt explicata. Nomina autem hu-

jufmodi, quae in quavis propcmoduni pagina leguntur, ut Navarrus, Cotidaeus

,

Cuijius, Meduamus ; pro leroy de Navarre, le prince de Conde, le duc de Cuife,

le duc dc Mayenne, lemcl tantum, idque primo loco, quo fc offerant, plerumque

funt expoflta. Nemo enim in illa hiftoria legenda, cujus tanta ipfi pars funr,

nominum eorum repetitam interpretationem ddiderare poreft. Si nominis alicu-

jus interpretatio, quum primum in pagina occurrar, data fuerit, in eadem pagina

nunquam iterum repetita cfl. Plcriquc ledores plurcs forfan, quam ncccllc luit,

interpretationes adhibitas, multalquc nimis faepe iteratas exiffimabunr. Hoc au-

tem, cum nulli merito offenfloni efle poflit, facile condonabitur. Nemo eniminter legendum ad interpretationem, qua non indigeat, quaerendam a contextu ope-

ris in imam paginam oculos defledet.

Deniqjjf. notae quaedam, emendationes, additamenta, aliafquc a rextu difere-

• pantias notatu digniores, a Puteano et Rigaltio in codicibus luis per totum opus pro

arbitrio adferiptas, comprehendentes Romanis charadcribus, cjufdcm magnitudi-

nis

Digitized fc Googft

69EDITIONE EPISTOLA TERTIA.nis ac variantes lc&ioncs, ultimum fub textu locum occupabunt

:quae his fignis

*Put. et Rig. diftinguentur.

Epitomae fuis quaeque libris praefigentur, quarum praecipua argumenta lite-

ris numeralibus notabuntur, quibus aliae ad lingula capita vel paragraphos librorum

eodem ordine appofitac rcfpondcbunr.

Universi operis hiftorici, prout jam conftitutum et difpofitum cft, faciem ex-

hibuimus. Variantes lc&ioncs ex mfs. cunQifquc editionibus coi ledas, et no-

minum propriorum interpretationes, Cartius in exemplari, quod prelo erat paran-

dum, accurate dcfcripfit. In quem finem dum totum dpus evolvit, plurima quoque

in utraque Gcncvenfi editione errata typographica correxit. Notis etiam breviori-

bus in extrema pagina adfcriptls multa explicuit, et quaedam emendavit. Ad haec

ingentem numerum propriorum nominum, quae a Puteano practcrmilTa erant, ex

audoribus ipfis, unde narrationes fuas hauferat Thuanus, aliifquc illius aevi feripto-

ribus, interpretatus cft. Qua in re de omnibus fanc eruditis, atque adeo de Thu-ano ipfo, optime meritus cflc videtur 3 quod nihil hadenus ledoribus ejus tantam

creavit molclliam, quam nominum propriorum difficultates, quae in lingulis fere

paginis ad Latinae linguae formam inflexa occurrebant. In pofterum igitur mini-

me dubitandum cft, quin plurimos omnium recentium hiftoricorum ledores Thu-anus habiturus fit

;quia plura fane ex eo, five de rebus politicis, live de literis et

artibus ingenuis, hominibus in quacunque vitae conditione politis lcitu digniflima,

quam ex ullo alio hoc genus feriptore edi Ici poflimt. Simile quoque ftudium et

induftriam in vita audoris rccenfenda idem vir dodns pofuit:quae et in fex hi-

(loriac tomorum vitaeque in feptimo tomo indicibus, quos conficere fufccpir,

cum adhibiturum pariter expedare licet.

[Quandoquidem autem Thuanus in temporibus rerum geftarum notandis

non unam rationem perpetuo obfervaverit, fcd alias ftylo Romano, alias hodier-

no ufus fit } ledorum commodo ad calcem cujufque fex tomorum hiftoriac

kalendarium Romanum adjungemus, cujus beneficio utriufque confenfus ocu-

lis fimul obverfabitur. Et quia res ab audorc noflro traditae in ea tempora in-

cidebant, quae computationem Grfgorianam anno mdlxxxii invedam partim

antcccflerunt, partimque infecuta funt, in ttibus pofterioribus hiftoriac tomis tabu-

lam, collationem inter calculum Julianum et Gregorianum exhibentem, kalendario

Romano adjiciemus;quam vir d. Joannes Machinus, aftronomiac in collegio Gre-

ihamcnfi profclfor, et Regalis Societatis fccretariusj mihi perbenigne concinnavit.

Hoc do magis ncccflarium videtur, quod Thuanus poft Gregorianae computationis

receptionem urrumque calculum indifferenter adhibet. Ita conjurationem de re-

ge noftro Jacobo primo cum univerfo fenatu vi pulveris nitrati tollendo referens,

Jamque tempus, inquit, comitiorum inflabat, quae rurfus in nonas Novembreisdilata fuerant ,

quo die facinus peragendum erat'. Hic vetere calculo ufus cft

;

nam, fi novo uti voluiflct, non nonas Novembreis, fcd xvil kdlendas Decembreisfcripfiflc debuit. De morte autem reginae Elifabcthac verba faciens, Hora, in-

quit, iv matutina defecit Rtchmondiae, pridie nonas Aprileis, qui /« xxiv Mart.juxta calculum veterem incidebat *. Cum pridie nonas Aprileis hic dicat, novumcalculum manifefto fccutus cft ; nam dies xxiv Martii juxia veterem calculum nono

kaltndas Aprileis rcfpondct. Quanquam fanc, ut idem vir ingeniofus mihi obfcnra-

vit, dies xxiv Martit nonpridie, fcd tertio nonas Aprileis, juxta calculum novumcongruit > ficut tabulam ejus cuivis infpicienti facile apparebit. Is eninf decimus cft

dies a xxiv Martii, quo dierum numero tunc temporis nova haec computandi ratio

veterem antecedebat : et tamen, nefeio quomodo, error ifte in omnibus T huani edi-

tionibus infcditj neque tempeftive fatis de eo admonitus fui,tut in noftra emenda-

retur. ]

Verum ingrati animi crimen hic merito fubirc viderer, ni egregia beneficia ab

eximiis et amplilfimisquibufdam viris accepta, qui opera fua conatus noftros inno-

va hac Thuani hiftoriac editione procuranda benevole adjuverunt, porteris tertata re-

linquerem. Primae autem gratiae tibi ipfi debentur, quo auctore et luaforc opus

/ fufeepi

}

* Vid. Tom. vi. p. 339. huj. edit. » Vid. Tom. vi. p. 173. huj.edit.

Tom. 1 .* S

Digitized by Google

1o DE NOVA THUANI HISTORIAEfufcepij proximae vero fratri tuo digniflimo Stmucli, dariAlmi nominis jurilcon-

fuko, qui hortationibus fuis ad iiilccptum opus cxcqucndum animum excitavit et

confirmavit. Neque haec fcciflc latis habuiftis, nictconfilio vcftro dirigere, libro-

rum copiam fuppeditare, aliofquc, ut inflituto noftroimpcnfisrcpracfcntandis fa-

verent, adducere pergeretis. Hoc poftrcmum quoque nobili ilimi vicccomcs Town-Aicndus et baro Carterctus cum venerabili epifeopo Londincnli, Edmondo Gibfbnoin fuperiori regni ordinum confertu ; licuti lingulari commendatione honorati Al-mus Robertus Walpolus, eques nobili llimi ordinis pcrifcelidis, in inferiori lufcipcrcdignati funt. Praeterea ex patriciis duobus jam dictis pofterior, Hiberniae prorex,rem eandem illic haud parum promovit

:prior autem, regi a fecrctis epiftoiis, dum

Iaeram majcftatcm proxima acftatc ad Germanicas regiones ditioni illius fubje-ftas comitabatur, nobiliftimis comitibus et legatis Cheltcrficldo Hagac-comitis, etWaJdcgravio Vindobonae, ut etiam pracclarillimis relidentibus Carolo Dubour-gaio praefedo militari Bcrlini, Gualtero Titlcio armigero Hauniae, et Cyrillo Wi-cho baronetto Hamburgi commendavit; quorum linguli ea, qua pollebant t»ratia

perhumaniter adjuverunt. Waldcgravii etiam comitis benignitati attribui opor-tet, quod nobilis eques, Pius Nicolaus Garcllius, id laboris benevole admodumin le fufccpit, ut quidquid vel fua, vel imperialis Vindobonae bibliotheca, cui ipicpraefeci us eft, haberet, quod operi noftro inlerviturum judicavit, mihi tranlmit-tcrct. Doftiftimo quoque Ducharo Bcrlini me plurimum dcvin&um fateor, quiobfervationes luas in multos Thuani locos mccuin communicare haud gravatus eft.

Neque viri fanc illuftrilfimi, Horatii Walpoli, lingularia beneficia ex animo un-quam dilabcntur, qui non tantum biennium abhinc Parifiis, dum legati munere illic

fungebatur, me valde libcralitcr accepit ; fcd multas etiam Thuani, Camdeni, etCalauboni cpiftolas mfs. de quibus alioquin prorfus dcfpcraflcm, ad ufum meum de-inceps comparavit. Egregia item officia, quae in rebus ad Thuanum fpc&antibusvir praedantiffimus Stephanus Pointlius, in Gallia etiam legatus, erga me adhi-buit, maximas gratias meritiflime portulam. Quanta etiam benevolentia ThomasRobinfbnus armiger, Walpolo legato Parifiis a Iceretis epiftoiis, commoda noftraillic adjuvare conatus lit, gratiAima memoria femper retinebo. In utraque nollraacademia homines maxime inligncs, Oxonii Georgius Clarkc armiger, Cantabrigiacvero Richardus Bcntleius SS. Trinitatis collegii magifter, utiliftimam mihi operam inopere commendando pracftitcrunt. Neque Thomam Cockmannum Univerliratiscollegii apud Oxonicnles magiftrum, et Joannem Adamum Sidneii collegii apudCantabrigienfes focium, hic praeterire fa‘s eft

;quorum utrique, propter eximium

eorum ftudium in pecuniam ad impcnlas operis repraefentatam mihi comparando,me valde obftriclum efle libens agnofeo. Adjumenta etiam ad perficiendameditionem noftram, quae illuftris Marefius, fenatus Pariiicnfis advocatus, mi-hi perbenigne fuppeditavit, ut grato animo tcftificcr, merito requirunt. [ Vi-

ro denique reverendo Nicolao Clagctto S. T. P. nunc vero ad fedem epifeo-

palcm Mcncvcnfcm cvcflo, me plurimum debere profiteor, qui triennium cir-

citer abhinc ex praeclara nobililumorum Sundcrlandiac comitum bibliotheca hi-

ftoriac vitacque Thuani pulcherrimi exemplaris, Genevae anno mdcxx charta ma-jore excufi, in fronte tamen operis nomen Aurehanae exhibentis, ufum miln com-paravit. In hoc codice emendationes aliquot, partim in vacuis inter verfus operis

fpatiis, partimque in margine lcriptas, inveni, quas omnes diligcnrcr cxccrpll ; con-ferendo autem poftea cum iis a Puteani exemplari Lutetiae deferiptis, caldcni om-nino efle, fcd numero pauciores, deprehendi. ]

Ingentibus autem beneficiis jam memoratis, quibus nobiliflimus baroCarterctus me cohoncftavit, alia quoque adj icere ipfi placuit. Etenim non tantummonitis fuis et conftfiis prudenti flini is in Thuani, quem in deliciis habet, atquehaud fcmcl evolvendo familiariflimum fibi reddidit, editione exornanda me lacpc

adjuvare; fcd ante annum proxime clapfum fcqucns etiam elogium, ampli Aim is

et ornatiflimis verbis conceptum, de hoc feriptore praeftantiflimo rnccum, quaefurnma ejus eft humanitas, communicare dignatus eft.

“ Thuanus

“ Digilized by Google

7 *EDITIONE EPISTOLA TERTIA.

«

u

u

**

««

*4

U

U

u

“ Thuanus copia ct dignitate argumenti, quod ftylo maxime idoneo er orna-

to illuftravit, inter hifloi icos pracftantiffimos merito numerari debet. Majori ho-

nore nullus feriptor patriairi luam unquam decoravit. Jura Gallicae nationis fem-

per defendit, ct popularibus fuis rationes firmillimas, quibus tueri poflent, fup-

peditavit. Domus Borbonicae jura in luccclariffimaconftituit. Iis autem tem-

poribus vixit, quibus aulae Romanae indignationi aulicos Parif.is cum graviter

vexandum dedere non pudebat. Cujus rei atrocitati etiam hoc accdlir, quodfortiffimus fuus princeps, Hcnricus quartus, in eo defendendo vacillaret ; at-

que Gallum hunc do&iffimum, candidifiimum.ct liberrimo ingenio praeditum,

fideliffimum civem, ct amicum Ubi utiliflimum, iacriticis ct hominibus fuper-

ftitionc depravatis, qui immortale hoc opus liipprimcrc conabantur, inful-

tandum relinqueret. Atque hac quidem in re Hcnricus quartus eam animi cx-

ccllitatcm, quam aliis ocealionibus oftendere folebar, non retinuit ; fcd infra di-

gnitatem fe geffit, quod virum, quem amavit, ct ob eximia erga fc ofHcia magniacftimavir, contra injurias eorum, quos contempfir, non tueretur. Attentus

hiftoriac hujus leclor Thuanum vere de fcipfo loqui percipiet, cum honores auli-

cos fe dcclinalfe potius, quam pctiiftc, totamque dignitatem fuam ct fccuritatcm

in mente redi fibi confcia pofuifle affirmat 1. Licet opus longum fit, fi univerfum

corpus ejus confidcrctur ; lingulae tamen partes feorfum fpcdatac non ita inveni-

entur. Ledorem per totum mundum circumducit, femper dclcdat, ct docu-

mentis utiliffinjis ubique fere inflituit. Non cxpc&aiutum cft, ut ea, quae de

exteris nationibus habeat, audor tam accurate tradiderit, ut cum de fua loquatur.

Pretium operis in iis praecipue confillit, quae de aula Romana, Gallica, ct Hifpa-

nica narravit ;quippe quae ipli, tanquam fonti, jure attribui debeant. Multa

quidem de Germania habet cognitu digniffima, fcd cum ab aliis lcriptoribus ac-

ceperit, primam inde laudem fibi vindicare nequit } licet exemplar ejus, it ita

appellemus, aliorum archetypa flvli elegantia et ornatu longiffimc fupcrct. Mul-

ta etiam, quae ad aulas quafdam Italicas fpcdant,cgrcgia occurrunt, quorum aliquot

in nullo alio feriptore leguntur. Quod ad Belgium attinet, res illic gcftas, a pri-

mis perturbationibus ad inducias anno mdcvii propoliras, optime ct uberrime om-nium explicuit. Magna rerum in Lufitania poft Sebaftiani mortem convcrfio

anno mdlxxix accuratiffimc deferipta cft. Turcornm res tradendo, ut etiam

Cherifiorum in Africa, nemo cum exaequavit}quarum novis ac mirificis faepe

eventibus haud parum ipfe delectatus fuifle videtur. In Amcricam, atque adeo

inrcmotiffimas partes orientis excurrit. De rebus in Polonia, Hungaria.Tran-

lylvania, Walachia, domufquc Auftriacac cum his nationibus gcflis, diligenter per-

fcripfir. In iis, quae de Mofcicis,Succicis, Danicis, Borufficis, ct Livonicis rebus

tradidit, nihil amplius, five ad docendum, fivcoblcftandum, defiderari videmr.

Quae de Anglia retulit, interdum minus accurate fcripta clfe, negari non poteft.

Sin autem in civilibus noftris inftitutis, ac rebus juridicis, homo exterus aliquando

erraverit, facilem fanc cxcufarioncm admittit. In magnis rebus gentis honoremvindicavit, ct Elifabcthac reginae gcfta nufquam fummo veroque luo Iplcndo-

rc clarius, quam in hac hiftoria, effulgent. In Scoticis rebus Ruchananum, quoad

is perduxerat, plerumque fcquutus cft, fidemque ei conciliavit. Qui ob levicu-

lo: quolUam errores in rebus ad externas nationes fpc&antibus tantum opus repre-

hc-.v.Unt, in publicis negotiis fe plane hofpitcs clfe produnt ; quod degentis cu-

jufquc Europaeae rebus domcfticis, fibiquc peculiaribus, accuratas narrariones

comparari potuifle cxiflimcnr. Pauci res gentis flue perfecte ei nuntiare pote-

rant } ct diligcntiffimi homines, fummoque judicio praediti, nimis faepe fallan-

tur. Quidquid negotii aulae alicui cum Gallia intercedit, diligenter narravit,

rerumque varietas lccloris animum magna voluptate afficit ac recreat. Praecipua

autem hiftoriac laus ct utilitas, ut dixi, in iis confiftit, quae de Romana, Gallica,

ct Hilpanica aulis, a quibus res univerii terrarum orbis eo tempore quodam-

modo pendebant, tradidit.

I** ViJ. Tom. ni. p. 634. hujus edit.

-Digitized by Google

DE NOVA THUANI HIST. EDIT.« I N magno hoc opere varia hiftoriarum genera, a fummis capitibus diverfa, com-

« prehenduntur. Literarum progrclfus fpcciatim mira arte et labore intextus el>, plus

« quadringentis hominibus elogio ornatis, qui per omnes mundi partes intra hoc

« temporis fpatium feriptis fuis eruditis celebre nomen confccuti erant. In eo au-

« tem auOons noftri humanitas confpicue apparet, quod neminem graviter nimis

« reprehendat :porro, ut errores leviter tangit, ita pro (ingulorum meritis, nullo

** aut religionis aut gentis caufa difcriminc fado, juftas laudes promi Ieue tribuit ; ob

« quam caufam aula Romana implacabili odio cum impetebat. Opus ejus, tan-

« qUam ab haeretico (criptum, damnabatur ; et tamen ccdcfla Romana id habet,

« unde fc jadarc poflit, quodThuanus in ejus communione ad mortem ufquc per-

*« manferit. Emiflarii Romani pofthumam operis partem, five hiftoriac a libro

« odogdimo continuationem, in dubium vocare prae fe tulerunt : fcd ut flylus

« ipfc^ct liberrimum dicendi genus haud imitabile, quibus iis, quae, dum vita fru-

« cbatur, fuo nomine publicavit, omnino congruit, eundem audorem habuillc

« plane evincunt; ita editionem Lingclfhemio attributam ipfamparatam editio-

« nem revera fuifle, Bucklcius noiter ccrtiflimis rationibus demonfiravit.

« Universi operis forma et conftrudio fatis laudari nequit, quod tanta rc-

« nim copia diverfi generis abundat, ut in partes divifum, fi fingulac carum ad capi-

« ta fua redigerentur, complures egregias faceret hiftorias, concifas quidem, fcd

** plenas, magnique ponderis, et quas plcriquc ledores avide expeterent. Sed

« ut uno nunc corpore conjundac funt, quinque tomi m folio Latine confcripti,

« et hiftoriam fexaginta tantum annorum complexi, inultos a legendo deterrent,

« Nova autem hac editione folicitudo ifta minuetur, quae aptis divifionibus refpi-

“ randi locum ubique fere intra horam dimidiatam ledori praebebit.

« Centum anni jam propemodum funtclapfi, cum nulla hiftoriae hujus cdi-

« tio prodierit j et paucae illanlm, quae extant, eleganter funt excufae, nec ulla

« fcorfum a ceteris confiftcrc poteft. Bucklcio igitur noftro hami parum devindi

« fumus, qui opus tam utile et fumptuofum fufccperit ; cujus editione, cum lucem

« afpcxcrit, honos aliquis ad Anglicam gentem redundare poterit, quod unum ex

« optimis hiftoricis, et fidifiimis libertatis patronis, in juftum decorem ac dignita-,

u tem vindicabit.”wVale, vir omatiflime, et voluntati tuae me deditiflimum cfle erede. Dat.

ipfis kalend. Odobr. a. d. mdccxxx.

Vim nobililfimi et lUuftres, qui ornamenta tomi cujufque hiftoriae initio fuppe-

ditarunt :

Praefationi operis Hcnrico Magno infcriptac numtjma ex aere, Hugo Howardus armiger.

Primo tomo numifma ex aere, Andreas Fontanus, eques auratus.

Secundo tomo numifma ex argento, nobiliff. Thornas Pcnbrochiac comes.

Tertio tomo numifma ex aere,Hugo Howardus armiger.

Quarto tomo numifma ex aere deaurato, idem.

.e annglypbum reginae EHz. ex auro, Richardus Meadus, medicus regius.

Quinto tomo \ „umn'

lltm Mariae Scot. reg. ex d^ro.Hans Sloane baronettus, medicui regius.

Sexto tomo numifma ex argento,nobililT. Hcnricus Penbrochiac comes.

Ornamentorum autem, quae ad calcem tomorum funt adjeda, tabulas aeneas

Alexander Pope armiger, Anglicorum poetarum hujus temporis facile princeps, ultro mihi

perbenevole commodavit.

CHRISTIANISSIMO

Digitized by Goo*

Ji . 7\a*vnfr.-** .

CHRISTIANISSIMOFRANC. ET NAVAR.

JM primum ad fcribendam horum temporumhiftoriam animum appuli, Domine, etli nonignorabam hoc quicquid erat quod moliebar

in varias incurfurum reprehenfloncs, me ta-

men illud folabatur, quod non ambitione,

fed folum bonae confciendae pretio, me duci

fciebam; et fperabam * fore, ut remittentibus

cum tempore odiis aliquando veritatis amor fubiret, te praefertim

re£e>raro beneficio, profligatis rebellionum monftris et

exftindo fadlionum fomite, pacem Galliae reddidifli, et cum paceduas res infociabileis aliis creditas mifcuifti, libertatem et principa-

tum. Accedit, quod huic lcriptioni eo tempore manum admovi-mus, cum belli civilis caulas in privatis ambitioforum hominum cu-

piditatibus inclulas, Ipem pacis a publico confllio exclufam dolere-

VA R. L E CT. •dteft fore P.

Tom. I. a

AUCTORIS PRAEFATIOmus, eoque magis licere nobis putaremus libere, et tamen citra ob-

trcaationem, quod erat dicere.

Verum procedente opere, quod in caftris inter tubas et obfidio-

nes inchoatum, poftea in aula tua crevit, ac jam inter fori moleftias,

peregrinationes, aliaque negotia ad tua ufque tempora pcrduftum

eft, fenfi me longe aliter afetum quam ab initio fueram; cum va-

rietate ac magnitudine rerum narrandarum defixus animus, et ali-

quod a publicis calamitatibus levamentum quaerens, in meditatione

ac fcriptione totus occuparetur : adeoque in mentem venit vereri, ne

quae inter armorum ftrepitum fcripferam, quaeque tunc fortean pla-

cere, aut faltem excufari poterant, compofitis nunc motibus non

folum minus placitura, verum etiam morofas quorundam aures fint

offenfura:quippe humani generis vitium eft, ut ad male faciendum,

quam ad ea quae male fint fafia audiendum, proniores fimus.

A t enim cum haec prima fit lex hiftoriae, ne quid falfi dicere

audeat, deinde ne quid veri non audeat, dedi gnaviter operam, ut

latentem faepe veritatem, interdum alte inter tanta partium odia

demerfam, eruerem, erutam integra fide pofteris traderem, neque

praepoftera prudentiae adfeftatione 'in tam jufta caufa praevaricans

rarae tuorum temporum felicitati injuriam facerem, quibus unicui-

que fentire quae velit, et quae fentiat eloqui, licet.

IrsE quam procul a di/fimulatione abfim, confido iis notum efle,

qui me ac mores meos norunt : nec ita obfcure vixi, ut publicis in

aftionibus candor meus vel iniquiffimos latere potuerit. Poftea enim

quam virtute elementiaque tua cunfli in gratiam rediimus, privatas,

fi quae fubeflent, injurias fic penitus fum oblitus, omnemque adeo

illarum (cnfum publice privatimque ita depofui, ut jure confidam,

in iis quae ad praeteritorum memoriam fpeflant, aequanimitatem ac

moderationem meam neminem efle defideraturum. Poflim illos

ipfos tefteis appellare, quorum nomina faepe his in libris occurrent

:

qui, fi quidem ulla in re pro ratione muneris a te commifli opera mea

eguerunt, me femper parato ad omne incorruptum officium animo

funt experti.

Qu

o

d igitur boni judices facere debent, cum de capite et for-

tunis hominum confultant, idem et nos fecimus, cum hanc hifto-

riam feribere fumus aggrefli, noftram faepius confcientiam interro-

gantes, an ullius rei acriore fenfu tangeretur, quae nos in opere infti-

tuto

Digifeed-by-Geogfc

AD HENRICUM IV.

tuto a recta via tranfverlbs ageret. Itaque et rerum acerbitatem

oratione, quantum in me fuit, mollivi, et judicium meum ubique

fuftinui, et ab omni digreffionc temperavi ; denique genus feribendi

confcftatus fum nudum ac fimplex, ut «el ftylo ipfo me ficuti ab

omni luco et oftentadone, fic ab odio et gratia, vacuum oftenderem.

Vicissim a noftris aliifquc, qui haec legent, peto, ne quid

praejudicati fecum domo adferant, neque de hoc opere priufquam

eo perlecto pronuncient. Inceptum viribus noftris majus efle, et ad

illud multa, quae in me non lint, defiderari infitias non ierim.

Sed vicit utilitas publica et ardens de mea pofteraque aetate prome-

rendi ftudium ; cui dum confiderem, temerarius quam ingratus ha-

beri malui. Enimvcro non tam de fide, cujus mihi bene confcius fum,

aut de induftria noftra, in qua excufanda de clementia tua et can-

dore legentium minime defpero, anxius fum;quam vereor ne quod

maximam hiftoriae partem facit, plerifque, qui, extra periculum, ut

fibi quidem videntur, pofiti, in aliena calamitate minus aequi aut

nimis lenti funt, moleftum fit ac feftidiofum.

Nempe ad cetera, quibus hoc infeftum virtuti faeculum fcatet,

mala, religionis diffidium acccfiit, quod jam toto paene facculo or-

bem Chriftianum continuis * motibus vexat, et deinceps vexabit, nili

tempeftiva remedia, atque adeo alia quam quae hafienus adhi-

bita lunt, ab iis, quorum praecipue intereft, adhibeantur. Namexperientia fatis edo&i fumus, ferrum, flammas, exilia, proferip-

tiones, irritaile potius quam fanafle morbum menti inhaerentem

:

ad quem proinde curandum, non iis, quae in corpus tantum pene-

trant, fed doctrina et fcdula inftitutione, quae in animum leniter

inftillata defeendit, opus efle. Alia quippe omnia pro arbitrio ci-

vilis magiftratus atque adeo principis fenciuntur: fola religio non im-

peratur, fed ex praecepta veritatis opinione, accedente divini Numi-

nis gratia, bene praeparatis mentibus infunditur. Ad eam cruciatus

nihil valent:quin obfirmant potius animos quam frangunt aut per-

fuadent.

Q_u o » de fua illa fapientia tam magnifice praedicavere Stoici,

hoc nos multo juftius de religione dixerimus. Nam ubi quis religione

ducitur, in co nullum habent momentum vexatio et dolor: et quic-

quid aliud incommodi eft, virtute, quae ab illa praecepta opinione

ingeneratur,

VA R. L E C T. • bellorum moiibu* P. D.o.C-

AUCTORIS PRAEFATIOingeneratur, obruitur. Nihil illi eorum quae ferenda funt difplicet.

Quicquid cadere in hominem poteft, in fe cecidifle non queritur.

Vireis fuas novit; dumque fe Dei gratia fretum putat, oneri ferendo

fe quoque parem futurum confidit Stet illic licet carnifex, licet

tortor ferrum et flammam admoveat, perfeverabit ; nec quid paliu-

rus, fed quid facturus fit cogitabit Felicitas illi quippe domeftica

eft, et fi quid -extrinlecus intervenit, leve eft, et fummam tantum

cutem ftringit.

Q_u i d quod Epicurus ipfe, ab aliis philofophis tanquam impurior

notatus, de fapiente ait, eum, fi in Phalaridis tauro peruratur, excla-

maturum, Dulce eft, et ad mt nihil pertinet An putamus mi-

nores iis animos fuifle, qui centum abhinc annis ob religionis cau-

fam diverfis fuppliciis perierunt, aut porro futuros, fi in iis perfe-

veretur ? Audire eft operae pretium quid unus ex iis dixerit fece-

ritque. Cum igni cremandus ad palum alligaretur, ibi genibus flexis

canere coepir hymnum, quem fumus et ignis vix interrupit : et cum

carnifex ignem poft tergum, ne confpiccrctur, immittere vellet, Huc,

inquit, accede et ante oculos accende ignem : fi enim illum timuif-

fem, nunquam ad hunc locum, quem fugere licuit, accefliflem.

Itaqu e non cruciatibus repreflus ardor res novas in religionis

caufa molientium, fed potius obdurati animi ad majora patienda five

audenda. Nam ubi ex cineribus aliorum alii enati funt, et numerus

crevit, patientia in furorem evafit ; necjam fupplices, ut antea, fed

importuni cxpoftulatores et flagitatores efle coeperunt ; et qui fuppli-

cia prius fugiebant, ultro etiam arma intulerunt. Id jam quadra-

ginta totos annos in Gallia, paulo minus in Belgio, cernimus: refque

eo tandem devenit, ut non unius aut alterius poena, quod fortafle

ab initio licuit, malum, ne latius ferpat, refecari poflit ; fed cum

totos populos, totas nationes, atque adeo maximam Europae partem

pervaferit, non jam magiftratus ferro, fed gladio Dominico, opus eft.

Nam doceri ct moderata ratione ad colloquia et amicas collationes

invitari debent, qui cogi non pofliint.

Fecit hoc B. Auguftinus ad Proculianum partis Donatianae fcc-

tarium feribens: qui etiam pro iis rogabat Donatum Africae Procof.

ne occiderentur: decere quippe verae religionis cultores, ut a per-

petuo propofito non recedant vincendi in bono malum : et quod alibi

ad Caecilianum praefidem feribit, ut tumor iacrilegae vanitatis ter-

rendo

Digilired by-doogle

AD HENRICUM IV.

rendo potius fanetur, quam ulcifcendo refecetur. Itaque in lucu-

lenta illa adBonifacium epiftola idem fubdit: in hujufmodi caulis,

ubi per graveis diflenfionum fciffuras non hujus aut illius hominis eft

periculum, fed populorum llrages jacent, detrahendum efle aliquid

feveritati, et majoribus malis fanandis charitate fubveniendum. Quod

adeo in ecclelia obtinuit, ut ea lententia femel atque iterum in

Gratiani decretum tranfcripta fit. Quippe ita cenfebat vir pio ac

miti ingenio, ea mala non alpere, duriter, aut imperiofe tollenda

efle, magifque docendo quam jubendo, magis monendo quam mi-

nando profici : ficque cum multitudine peccantium agendum, feve-

ritatem autem exercendam efle in peccata paucorum. Ac fi quando

minae ab iis qui praefunt adhibeantur, id cum dolore fieri oportere,

ultionifquc metum ex feripturis intentari debere, ne ipfi in fua potef-

tate, fed Deus in eorum fermone timeatur, ficuti in epiflola ad Au-

relium epifeopum ait.

Et certe, fi.verum amamus, in facrac antiquitatis vetuftis omnibus

monumentis nullum liipplicii de feftariis fumpti ac probati exem-

plum exftare fateamur necefle eft, ecclefiamquc prifeam a cruore fun-

dendo femper abhorruifle. Quod fi quando accidit, id pii vere

epifeopi deteftati funt, ut in Prifcilliano paruit;qui exitiabilis doc-

trinae auditor, cum per Galliae ecclefias, ac praecipue in Aquitania,

perfidiae fuae femina fparfiflet, a Maximo, qui occifo Lugduni Gra-

tiano imperium ufurpaverat, alioqui bono principe, Auguftae Tre-

virorum cum legatoribus fuis capitali fupplicio affeftus eft circa an-

num Chr. ccclxxxiii, licet B. Martinus ab imperatore fponfionem

elicuiflet, nihil cruentum contra reos conftitutum iri ; et Itacium

epifeopum aliolque inftigatores ledulo monuiflet, ut ab acculatione

dcfifterent. Nam et id ceteri epifeopi tanquam inique faftum im-

probaverunt: et quanquam Itacius callido jam fcelere perfedo invi-

’ diam verens fruftra fe fubftraxiflet, tamen poftea a Theognifto dam-

natus eft : vixque B. Martinus, ac non nifi extrema neceflitate co-

gente, cum illa Itacianae partis communione mifceri voluit.

Ipse B. Ambrofius a Valentiniano Imp. puero Gratiani interfecti

fratre ad Maximum fub id mifliis in relatione fua tcftatur, cum

Treviris eflet, abftinuifle fe ab iis epifeopis, qui Itacio communica-

bant, et a fide devios ad necem petebant. Cum vero ex furialium

illorum epifcoporum lententia Maximus poftea decrevifli-t tribunos

Tom. I. b fumma

6 AUCTORIS PRAEFATIOlumma poteftate armatos ad Hifpanias mittere, qui haereticos inqui-

. rerent, deprehenfis vitam et bona adimerent, idem B. Martinus

apud eum tenuit, ut decretum revocaretur. Erat quippe viro pio

iblicitudo, ut non folum Chriftianos, qui fub illa erant occalione

vexandi, fed etiam ipfos haereticos liberaret; et animo providebat

tempeftatem illam, nili averteretur, maximam fandorum turbam

depopulaturam efle;parvo tunc inter hominum genera diferimine,

cum quilque fblis oculis dijudicaretur, et pallore potius aut vefte,

quam fide, haereticus aeftimaretur.

Priscilliano autem ocdfo, non lolum non coercita eft hae-

refis, quae illo auftore proruperat, fed confirmata ac latius propa-

gata eft; et fedatores ejus, qui illum ut (anftum prius honoraverant,

poftea ut martyrem colere coeperunt, corporibus peremptorum in

Hifpaniam relatis, et magnis exlequiis celebrato eorum funere. Quin

et eo provefta eft adfeftantium fupcrftitio, ut per Prifcillianum ju-

rare fumma religio haberetur : ex eoque inter Gallicanae ecclefiae

epifeopos perpetuum dilcordiarum bellum exarferit, quod totos quin-

decim annos agitatum vixdum lopiri diu poft potuit, plebe Dei in-

terim et optimis quibufque ad probrum et ludibrium expolitis.

Qu a e verba quoties apud Sulpitium Severum, qui res illius aevi

pari elegantia ac fide fcripfit, lego, toties fubit animum imago tem-

porum pueritiae meae, cum, primum exortis ob religionem in Gallia

motibus, homines non ex moribus aut anteafiae vitae innocentia, fed

ex vultu ac pallio fufpedi, oculis ad caedem defignarentur, et inter

aeftus contentionum et odia, gratiam, metum, inconftantiam, fom-

num, defidiam, et arrogahtiam eorum qui fummae rerum praeerant,

regnum fadionibus Icinderetur, et regni turbata quiete religio ipfa in

periculum vocaretur.

A B. Martini temporibus deinceps mitius cum deviis a fide in ec-

clefia actum eft, tantumque aut loco pulli, aut pecunia mul&ati funt:

languini (emper parcitum fuit. Cumque anno S. * cmx quidam ex

Berengarii archidiaconi fedatoribus illius dodrinam in Eburonibus,

Atuaticis, et aliis Belgii populis difleminarent, Bruno Trevirorum

archiepilcopus eos dioecell fua expellere fatis habuit ; ceterum cru-

ore abftinuit <

Nec

VAR. LECT. " cisx P.

Digitized by-Goo

AD HENRICUM IV. 7Nec feverius ii deinceps ab ecclefia habiti, donec ad Valdenfiura

tempora ventum eft; contra quos cum exquifita fupplicia parum pro-

ficerent, et remedio, quod intempeftive adhibitum fuerat, malum •

exacerbaretur, numerufque eorum in dies crefceret, jufti tandem

exercitus confcripti funt : nec minoris molis bellum, quam quod

antea noftri adverfus Saracenos geflcrant, contra eofdem decretum

eft : cujus is exitus fuit, ut potius caeli, fugati, bonis ac dignitati-

bus ubique fpoliati atque huc illuc diftipati fint, quam erroris con-

vi&i refipuerint. Itaque qui armis fe initio tutati fuerant, poftremo

armis vidi in Provinciam apud nos et Gallicae ditionis Alpeis vici-

nas confugerunt, latebrafque vitae ac dodrinae fuae iis in locis repe-

rerunt. Pars in Calabriam conceflit, in eaque diu, atque adeo uf-

que ad Pii iv pontificatum, fe continuit Pars in Germaniam tranfiit,

atque apud Bohemos, et in Polonia et Livonia, larem fixit. Alii ad

occidentem verfi in Britannia perfugium habuerunt.

Nam ab eorum reliquiis ortus Joanncs Wiclevus putatur, qui diu

Oxoniae docuit, et ante ccc annos poft varias de religione concerta-

tiones morte fatali deccflit: in mortuum enim tantum a magiftratu

animadverfum fuit, offibus ejus diu poftquam obiit publice crematis.

Hinc alii atque alii fecuti funt ufque ad noftram aetatem; qua, poft

infeliciter tentatam fuppliciorum feveritatem, res a difputationibus

ad aperta bella et totas populorum defeftiones in Germania, Anglia,

et Gallia devenit; incertum, majore publicae tranquillitatis an re-

ligionis ipfius detrimento, fciflura inde foda ac confirmata, et ab

iis, qui poflunt et debent, nimis diu negleda.

Qu a e non tam a me dicuntur ad retradandam toties de fedariis

fupplicio afficiendis vexatam quaeftionem, neque enim id tempori

aut conditioni meae convenit, quam ut oftendam, prudentiffime et

ex inftituto veteris ecclefiac principes eos feciflc, qui bella ob religio-

nem exorta potius “ vel iniquiffimis conditionibus amice componi,

quam armorum vi confici, debere cenfuerunt.

Id vidit Ferdinandus fapientiffimus princeps, qui, bellis longe

maximis ac pcriculofiffimis fub Carolo v fratre in Germania exerci-

tatus, cum experientia didiciflct, coepta armis adverfus Proteftanteis

hadenus male ceffiflc, poftquam feheibus aufpiciis imperium inivit,

religionis pacem folemni decreto fanxit;quam repetitis vicibus fem-

per

VAR. LECT. • velcom P.D. o.f.

Digitized by Google

8 AUCTORIS PRAEFATIOper poftea confirmavit. Et cum videret melius per amica colloquia

religionis negotium procedere, ejufque rei aliquoties fub fratre in-

diflis Ratifponae et Wormatiae olim conventibus periculum feciflet,

paulo ante mortem poli pcrafhim Tridcnd concilium Proteftantibus,

qui ad illud non venerant, latisfacere cupiens, novum rurfus cum iis

colloquium ex Maximiliani filii prudentilfimi principis confilio infti-

tuere voluit; ad idque Gcorgium Caliandrum virum dotflum et mo-deratum delegit, qui cum adverfae partis palloribus controverla Au-guftanae confelfionis capita amice retraflaret. Sed advcrla viri op-

timi valetudo, et utriufque accelerata mors, frudum ex eo fperatum

Germaniae invidit. Idem Germanorum exemplo poftea Poloni opti-

mates in fua republica (latuerunt. Emmanuel autem Philibertus Sa-

baudiae dux, poftquam pacis nobifeum fitdae beneficio in antiquam

ditionis amiflae poflelfionem reftitutus eft, cum, five ad excitandam

fui in Italia lamam, live ut aliis vel cum periculo fuo gratificaretur,

damnofo fc adverfus Convallcnfeis bello temere implicuiflet, matura

poenitentia errorem emendavit, permifla innocentibus alioqui popu-

lis religionis libertate, pacemque cum iis farftam deinceps religiofe

fervaviL

Ad noftra nunc venio, et ulcus traflare aggredior, quod valde

vereor, ne vel tantum tetigifle mibi fraudi fit. Sed quando hunc

fermonem lemel ingreflus fum, ut verbo expediam, dicam ingenue,

nam fub te licet, bellum non efle legitimum modum tollendae ex

ecclcfia fciliurac : Protellanteis quippe apud nos, qui per pacem nu-

mero et auctoritate in dies minuebantur, inter arma ac diflenfiones

femper crevifle; et, five praepoftero religionis ardore, five ambitione

ac rerum novandarum lludio, a nollris longe pcrniciofiffimo errore

peccatum efle, qui bellum internccinum contra Protellanteis faepius

fufeeptum ac compofitum, toties, infauftis Galliae aulpidis, magno

religionis ipfius periculo, renovarunt.

Qu i d verbis opus ? res clamat ipfa. Nam poli varias turbas

et per eas toto regno innumeras urbeis occupatas, cum iis relli-

tutis anno lxiii pax reddita fuiflet, mirum quanta repente ferenitas

rcfulfcrit, quam laetum illud quadriennium bonis omnibus fuerit, re-

ligione in tuto collocata, et conditis ab integerrimo juris moderatore

optimis legibus, quarum nunquam Galliam poenitebit; donec, ver-

gentibus fatis, fecuritatis publicae per eas conllitutae nos taedere

coepit.

Digi!ized-by Gtv >g*li

AD HENRICUM IV.

coepit, et repudiatis pacis confiliis ad bellum inclinavimus, non lblum

nobis, fed confultoribus ipiis poftremo funeftum. Quos velim heic

dicere, latis intelligunt, qui quid inaulpicato Baionae colloquio tunc

afium fit non ignorant

Ex illo fiquidem tempore cunfta apud nos exotica fraude jam

tum delufos ad iniidias et arma parari coepta : tum et Albanus cumpotenti exercitu in Belgium milfus, qui, abdicata Margaritae Par-

menfi, quae cum fumma moderatione provincias illas adminiftrave-

rat, auctoritate, ferro et flammis omnia mifcuit, arces ubique ex-

ftruxit, libertatem infolitis vectigalibus ad belli fubfidia impofitis la-

befaiflavit, et civitates opulentas infrafta libertate quali praevalida

corpora cibo fubtracto ad maciem adduxit. Haec vero dura et prae-

rupta confilia populorum infecuta eft defperatio, ac poftremo defec-

tiones; quae, utcunque ad tempus compolitac, tandem hunc exitum

habuerunt, ut major et opimior pars, atque ad navigationes, qui-

bus maxime opes illarum provinciarum conflant, opportunior, a re-

liquo corpore quali avulfa nunc Ordinum au&oritate adminiftretur,

et bellum non folum cum altera parte, fed cum univerlis Hifpano-

rum viribus jam pridem feliciter gerat.

Qu

o

d ne accideret veritus multo ante Francilcus Balduinus Atre-

bas, clari nominis hac aetate jurilconfultus, conlilium dederat Belgii

proceribus, ut libello fupplici porrecto libertatem Proteftantibus, qui

tunc ubique exagitabantur, a Philippo impetrarent, fuppliciorum et

in fulpeflos inquirendi intermifla feveritate ; caque de re librum

Gallice confcripferat, quo demonftrabat, colloquiis et aequabili jure

inter diflentienteis conftituto religionis per controverflas jaClatac ne-

gotium melius quam vi et armorum via confici polle ; in qua fi per-

geretur, fore providebat, ut Proteftantium vires tunc exiguae et huc

illuc fparfae per fafliones jungerentur, et a concertationibus verborum

ad arma et defeftiones olim deveniretur.

Hominis Belgae de Belgio augurium eo libentius commemora-

vimus, praefertim apud te, quod is, cum Proteftantium doClrinam ab

initio amplexus eflet, et poftea diligenti patrum Icflione aliter per-

fuafus mutaflet, tamen eam animi aequitatem fervaverat, ut non odio,

quod plerique laciunt, implacabili adverfus eos, a quibus difceflerat,

ferretur, fed raro Chriftianae charitatis ad hoc aevum exemplo, er-

rore proprio admonitus, alieni commifcratione tangeretur, omnem-Tom. L c que

Digitized by Gooj

AUCTORIS PRAEFATIOque operam daret, ut quod novandi ftudio et temeritate peccatum

fuerat, melioris antiquitatis revocata in ufum memoria officiofe cor-

rigeretur. Ea mente cum cflet, e Germania in Galliam reverfus,

confilium fuum juxta prudens ac pium fereniffimo parenti tuo facile

probavit, et in ejus familia honorificum locum tenuit, confiliis

nonnunquam adhibitus, et erudiendae fratris tui naturalis pueritiae

appofitus.

Valeant igitur importunae illae jafiationes, quibus homines

religionis videlicet fupra alios amantes in Gallici nominis invidiam

tamdiu gloriati funt, quod nunquam paci cum haereticis fublcripfe-

rint. Videant quo praeclara tandem fua illa confilia evaferunt, amif-

falquc florentiffimas provincias et cum iis opes fiias damnole con-

fumptas moereant. Quam vellent illi nunc exemplo noftro, quod

adeo tunc artificiofe deteftabancur, fapere, quantoque pretio redime-

rent tot annorum jaihiram, quos fi utiliter contra communeis Chrifti-

ani nominis hofteis impendiflent, jampridem cos Pannonia et utraque

Mauritania, magna cum fua gloria, nec minore emolumento, ex-

egiflent 1

Sed vereor, ne quam in illis defideramus prudentiam, alii me-

rito in nobis requirant; qui five proprio furore incitati, five illorum,

quos dixi, inftigatu, perniciofiflimis longe turbis interim occafionem

dedimus, quibus urbes direptae, templa, quibus primorum motuum

rabies pepercerat, a fundamentis evcifa, defolatae provinciae, et re-

novata odia, quae pace fopita fuerant, fufpicioncs auftae, et arma

pofita ut acrius refumerentur. Tamen et poft ifta pax tandem fada ;

quae quo laetior, eo majore piaculo ac fempiterna, hoc vovere licet,

oblivione fepeliendo violata eft ;laniena biennio poft fccuta, quae

te, Domine, quem Deus reftituendae rei Gallicae olim deftinabat,

paene « abforbuiL Caphareum hunc praetervedis alii atque alii in-

tra duos annos occurrunt Icopuli, ad quos pari imprudentia fidum

naufragium, Numinis ira haud diu tardante, et per principis gene-

rofi mortem, aliena potius culpa quam propria voluntate lapfi, Fran-

ciae fcelus ulcifccnte.

Qc

i

d fucceffor ejus ? E Polonia rediens, cum, Maximiliani Cae-

faris et fenatus Veneti, apud quos in itinere diverterat, fpretis lalu-

taribus confiliis, bellum, quod illi difluaferant, quodque fupplices ab

eo

VAR. LECT. “ abforplk. P. D. o. C d.

Digitized by GoogTe

IIAD HENRICUM IV.

eo Proteftantes deprecabantur, quam pacem in regni ingreflii ma-

luilfet, mox poenitentia duCtus mutavit, et triennio poft pacificato-

rium edictum condidit, quod peculiariter fuum vocare confueverat

;

totoque feptennio pax alta fuit, nili fi aliquibus locis per intervalla

ac difcurfationes militum, de cetero haud magna belli mole, inter-

rupta cft ; donec homines otii impatientes, cum indigne ferrent eo res

per pacem deduci, ut Gallia ipfis facile careret, bellum funeftifiimum

alieno maxime tempore excitarunt : ad quod fe fatali caecitate rex,

ab iis qui circa ipfum erant male conlultus, cogi paflus eft, armis ini-

tio contra te in lpeciem verfis, quae mox in ipfius caput reciderunt.

Horret animus ad recordationem detellandi paricidii, non fo-

lum cum aeterna nominis Francici ignominia, fed ipforum, qui tan-

topere tunc ob id laetati funt, infamia conjunCti;quod regnum, et

cum regno religionem ipfam, inextricabili proculdubio involviflet exi-

tio, nifi tu, Dominf., inlperato Dei noftrae faluti invigilantis be-

neficio in haec tempora refervatus, ftantis columnae inftar, labantem

rempublicam fulcifles, et praecipitem publicae calamitatis obvia cunfta

obterentis rotam virtute tua fufflaminafles: perilluftri interim exem-

plo per tciplum edito, cetera legibus humanis fubjici, religionem lo-

lam, quod jam dixi, nec cogi nec imperari polle.

Nam tot adverfitatibus inter bella civilia a puero conflictatus, a

compluribus eodem tempore exercitibus circumventus, poli tot cla-

deis partim acceptas partim datas, vinci quippe et vincere perinde

tunc calamitofum erat, cum in priore propolito, quafi in veftigio pug-

nans, fcmper antea perfeverafles, ad Ipes aeque ac terrores infraClus,

tandem ubi cunCta virtuti tuae cedere fenfifti, fupplicibus tuorum

votis exoratus ultro ceffifti, et in iplo victoriarum curfu te vinci paflus,

adfpirante Dei gratia, majorum religioni nomen dedifii.

Eandem poftea aequitatem, qua moderatione animi es, quam

tibi fruCtuofam fuifle expertus cras, erga tuos fervafti, revocatis, quae

contra Protcftanteis, atque adeo contra te, praeter decefloris tui volun-

tatem publicata fuerant, edictis; ct poft pacem non folum cum tuis,

led cum externis principibus magna cum nominis tui laude foCtam,

unum atque alterum ediflum in Proteftantium gratiam conditum,

tertio confirmafti;quo eos bonis ac laribus, nec non famae ct honoribus

reftituifti, plerofque etiam ex iis primariis dignitatibus ornalli : ratus

futurum, ut, detumefccntibus fenfim odiis, concordia cdiftis fancita

inter

Digitized by Google

IZ AUCTORIS PRAEFATIOinter infeftos commodius larciretur, et per eam fcrcnitatc mentibus

reddita, quid in religione optimum, hoc cft, quid antiquifiimum,

fummotis affedtibus, quafi difcufla nube, facilius dignofceretur.

Hanc nimirum agendi viam boni illi patres, cum iis qui opi-

nione prava aut aliqua fimultate fuperbientes a regula et commu-

nione ecclcfiae deerraverant, fibi infiftcndam femper arbitrati funt,

ut charitatc potius quam vincendi ftudio fe duci oftenderent. Sic

B. Auguftinus ubique Pclagianos, fic Optatus Milevitanus ei coaevus

Donatiftas, fratres vocant: fic ante eos B. Cyprianus optare fc et confu-

lere pariter ac fuadere ait, ut, fi fieri poteft, nemo de fratribus pe-

reat, et confcntientis populi corpus unum gremio fuo mater gau-

dens includat.

P l e r i Q.U e fiquidem inter cos, quibufeum difiidium nobis cft,

reperiuntur, quibus, ut ipfius Auguftini verbis utar, in occulto pro-

pofitOm eft fedatis remeare turbinibus: * at fi eadem perfeverante

tempeftate prohibeantur, metuantvc ne fuo reditu talis vel laevior

oriatur, voluntatem infirmis confulendi retinent, fine ulla conventi-

culorum fegregatione ad mortem ufque defendentes et teftimonio

fuo adjuvantes eam fidem, quam in ecclcfia Catholica praedicari

fciunt ; contumelias et injurias utrinque infliftas pro pace ecclcfiae pa-

tientifiime ferentes, exemploque fuo docentes, quo affeftu ac chari-

tatis finccritatc Deo ferviendum fit.

Hac ratione cum et experimento edoctus et exemplo tuo confir-

matus paci ecclcfiae confulendum ducerem, ab omni infedlatione ab-

ftinui, et Proteftanteis, praecipue eos qui in literis excellucrunt, ho-

norifice femper appellavi: nec noftrorum vitia tacui; quippe qui fic

cum viris optimis fentiam, longe falli eos, qui putant hacrcfibus, quae

multiplices totum fere orbem hodie vexant, plus virium ac roboris in.

fuorum fefiariorum malis animis ac verfutiis, quam in noftris vitiis ac

fceleribus, inefle. Utrique autem malo, et difiidentium errori et

noftrorum vitiis, optime meo quidem judicio profpicietur, fi, fublatis

ex ecclefia et republica nundinationibus, virtuti praemia reddantur,

et praedantes pietate, dodhina, morum gravitate viri, qui jam pru-

dentiae ac moderationis fuae experimentum fecerint^ facris praefician-

tur ; fi non novi homines, fed integritatis pcrfpefiac, qui Deum ti-

meant et avaritiam odio habeant, non gratia aut pretio, fed virtutis

lolius

VAR.LECT. -ac D. o. f.d.

Digitized by Coogle

HENRICUM IV.

fcftsa cQtC ^°nc ad honores provehantur. Alioqui, ubi nullo

dtfcnnusft (a. ^alique admittuntur, haud diu duraturam pacem

apparet*,^ civitates interire necefle eft, quibus qui praefunt

probos ab vt^P^is difeernere non poliunt, et quae, quod proverbio

dici folet, aperis capienda funt, a fucis intercipi patiuntur.

Fidei, quam Deo, et fecundum Deum tibi tuoque imperio fub-

ditis populis debemus, quicunque magiftratum aliquamve praefectu-

ram in regno gerimus, nihil aeque obefle poteft, quam foedi lucri

fpes;a quo fi capcflendi magiftratus initium fecerimus, verendum

fane eft, ne ad illud deinceps cunCtas cogitationes noftras tanquam

ad Cynofuram dirigamus, et tandem avaritia caeci, omnique honefti

cura abjeCia, fidem utrique datam fallamus. Avaritia bellua fera et

immanis et intoleranda eft, eique nihil latis efle poteft. Si ad immert-

fas Galliae opes accedant Perlarum montes aurei, ct utriulque Indiae

thefeuri, non habebis unde ingluviem ejus fariare poflis. Nullus

quippe viriis modus eft, nunquam conliftunt, femper in praeceps

progrediuntur, ncc nifi cum exitio luo delinunt. Virtus contra, jux-

ta Simonidae diCtum, cubi inftar ad omnem fortunae et rerum hu-

manarum motum firmiter refiftit, et varianti diverfos hominum cafus

naturae lerviens, liberam et incorruptam animi mentem fervat, fe ipfe

contenta, tota ex fe apta. Huic, quae taleis homines efficit, decus

et pretium fuum fi reftituatur, abunde erit, unde, fine aerarii onere

et cum populi levamento, dignis largiaris.

Idem ut fiat in ecclefia, li tuum non eft pracftare, ad regiam

certe curam pertinet, inftare, rogare, auctoritatem tuam interponere

apud eos, quibus onus incumbit, ne id negligatur. Hanc tu novae

laudis gloriam occupa, atque illud aflidue cogita, beata haec oria,

quibus nunc fruimur omnes una tecum, fperari aliter diuturna non

polle, quam fi, pace a Deo concefla, ad amplificandam ejus glo-

riam ct controverfias religionis componendas gnaviter animos in-

tendamus.

Magnam rem, neque hoc tempore, multorumjudicio, qui amore

praefentium confilia in futurum felutaria faftidiunt, temere aggredien-

dam, fuadere tibi videor. Sed magnae curae magna merces, etmagnum

ingenium, quale tibi divinitus contigit, res parvas attingere nequit. Sane

quidem poft fumptuum et rapinarumademptam licentiam, etrem fami-

liarem cuique pro fine fumptuum pracftitutam, quo nomine plus tibi,

Tom. I. d quam

Digitized by Google

AUCTORIS praefatioquam dici poteft, debet et porro debitura eft Gallia, nihil fublimi fafti-

gio et ftationc, quam temperas, dignius agitare potes, quam fi facra et

humana jura per tot annorum civilcis turbas confufa componas et or-

dines. Unde proculdubio id boni confecuturus es, ut, placata Dei

contra nos concitati ira, epifcopis et magiftratibus in munere fibi com-

miflb ftrcnuc defudantibus, veritas adverfus mendacium, candor et

{incera charitas adverfus fucum et limulationem, leges contra avari-

tiam ac luxuriam, quae duo pugnantia vitia perverfttas faeculi mif-

cuit, praevaleant, boni mores colantur, pudori ac modeftiae huc ufque

pro ludibrio habitis fuus honos conftet; denique virtuti pretio red-

dito, pecuniae pretium, decus et aurloritas minuantur.

I d tuum, nam ex te laepius audivi, cum tantam regni tui felici-

tatem vel membrorum mutilatione commutare te paratum oftenderes,

ct tuorum omnium votum eft. Hic meus de republica fenfus; in quo

explicando fi prolixius ct liberius evagatus fum, dabis hanc veniam

homini verecundo, et in libertate, quam patriae reftitutam tibi debe-

mus, educato, fi, cum adverfus calumnias ad amoliendam invidiam

initio operis haec praefari neceflarium putarem, te longiore fermone

moratus fim.

Cum autem five excu&ndo five defendendo huic operi, quae hac-

tenus diximus, futura fetis exiftimarem, ecce moneor ab amicis, non

defuturos, qui exafta lingularium rerum, quae ad libertates, immu-

nitates, leges ac jura noftra fpcftant, commemoratione fuperfederi

potuifle, eamque non tam ad tuam ac regni dignitatem, quam ad

aliorum injuriam pertinere contendent. Quibus etfi abunde eft quod

rcfpondeam, tamen fi ea in re copiofiore utar oratione, vereor, ne ad-

fvesata occafione cum larvis luctari plerifque videar; fi taceam, ma-

levolis nos carpendi anfem praebeam. Paucis igitur rem uti fe habet

dicam.

Sic a parente viro optimo, quod omnes norunt, ct religionis an-

tiquae rctinentifiimo, fic ab avo proavoque quafi tradito per manus

documento inftitutus fum, fic ipfe animatus ad reipublicac admini-

ftrationem accefii, ut cultu et amore patriae nihil mihi fecundum coe-

lefte Numen charius unquam fuerit, eique omneis affectus privatos et

alias charitates pofthabuerim. Sic enim mihi femper fuit perfuafifli-

mum, patriam, juxta veterum fententiam, alterum Deum, et leges

patrias alteros Deos efie, quas qui violant, quantumvis fe quaefito

pietatis

ed"5y GoogleDi

HENRICUM IV.\V ^ndant, facrilegii ac paricidii poena teneri. Haec

jura, ^bus hoc regnum fundatum in tantam magnitudi-

nem ac ^ fe extulit, fi qui funt, atque utinam non eflent,

qui cunic\Ais ^ machinis oppugnatum eant, quando aperta vi non

poffunt, nae indigni Gallico nomine fimus, quique boni cives habe-

amur, fi, te praefertim rege, glifeenti malo nos fortiter non oppofu-

erimus.

Majorum namque noftrorum vox eft, virorum religione prae-

ftantium, hoc illud efle publicae {alutis coeleftc pignus, hoc alterum

Franco-Galliae Palladium;quo fervato, nihil ab externis infidiis fuf-

pedum ;amiflo, nihil ab iifdcm tutum fit futurum. Proinde fi per

ignaviam id et fecordiam noftram amoveri aliquando contingat, extra

dubium efle, quin idem ille, qui illud mala arte clepferit, quafi Ulixes

alter Pelafga arte inftnidus, fubornato aliquo Sinone fatalem equum

externo milite foetum in Galliam immifliirus, eodemque, quo Troja

arfit, incendio florentiflimam Europae partem fit depopulaturus.

Sed meliora Deus. Nam nihil tale, te vivo ac vidente, et fofpite Del-

phino, nobis metuendum eft.

Postularet hic locus, ut de te, cui quod fpiramus, quod pa-

tria ac bonis fruimur, debemus, tuifque erga rempublicam meritis

plura dicerentur: quod et fortafle ii exfpcdabunt a nobis, qui lau-

dum potius tuarum copia, quam ingenii noftri mediocritate rem me-

tientur. Sed neque heic panegyricum inftitui, et tu benefadorum

confcientia quam laudum tuarum praedicatione magis gaudes.

Tu, nobilifiima ac vetuftifiima omnium quotquot unquam fcep»

tra tenuerunt, et certioribus initiis per mares deduda familia ortus,

procul ad Pyrenaeum natus inter bella per advcrlitates crevifti; infi-

dias toties pueritiae tuae paratas felicifiime clufifti;

adolefccns, vir,

hoftium impetus fortifiime retudifti ; et quafi Deo manuducente cx

ultima Aquitania temporibus maxime afperis ad regem five dedudus

five ab co evocatus es, ne quis alius eflet praeter legitimum heredem,

qui fedem regni vacuam brevi futuram occuparet.

Regnum adeptus clementia et benignitate imperium temperafti,

et beneficio quam metu alienatos animos retinere maluifti ; tantaque

hominum antea infeftifiimorum de tc fiducia fuit, ut plus in miferi-

cordia tua fecuritatis, quam in armis fuis praefidii, reponerent ; neque

tam fc vidos dolerent, quam te vicifle laetarentur; cx fupplicibus

amici

i?

Digitized by Google

auctoris praefatioamici ac familiares repente fefli: acriorque praeteritae culpae in de-

linquentibus, quam apud te, fenfus fuit: quippe qui tam facile fup-

plicibus ignofccndo effeceris, ut cos non emendati citius erroris poc-

nitucrit.

Quidni autem, qui rapidum tuarum victoriarum impetum nulla

vi contraria fifti poflc cernerent, non tibi, cui nihil non cedebat, ul-

tro certiflent, et non potius vifloris clementiam, quam proelii aleam

tccum tentaflent ? virtute liquidem tua effeceras, ne aut Mars com-

munis, aut Viftoria alata amplius pollent videri.

Atq.ue hanc felicitatem adjuvabas vigilantia, indefeflo labore,

frigoris et aeftus patientia, et pro locorum ac temporum ratione cibo-

rum facilitate, in vallo alGduus dies nodibus in opere militari conti-

nuans, per glaciem et imbres interdiu noiluque incedens, fomni par-

cus, quem multoties intercifum, in equo, in nuda humo fubftrato

palliolo, cum volebas, fine valetudinis difpendio repetebas, atque ita

difciplinam, quae non procedente militi ftipendio ab aliis aegre im-

perio fervatur, exemplo, quod blandiflimum jubendi genus eft, re-

tinebas.

Felicitate illa terribilem cum te hortes ubique reformidarent,

fatis habebant, fi, licet numero militum et aliis rebus plerumque fu-

periores, fc munitiflimorum locorum ac firmiflimarum civitatum muris

tuerentur, nec minorem ex defenfione quam tu ex viftoria gloriam

fe confequi arbitrabantur. Ut non mirandum fit, fi, poft tot graveis

offenfiones, oblatam a Deo reconciliationis occafionem tam avide

amplexi fint, fpe finccrae gratiae certa, nec dubio vi&oriae penes te

femper manentis metu.

Sed quam te bellum horti formidolofum, tam pax tuis in gratiam

acceptis defiderabilem fecit, pacis artibus praemio ct immunitate paf-

fim excitatis. In indicio funt ingentes illae ad omne aevum dura-

turae aedificiorum moles tam parvo temporis fpatio ubique exftruflae,

ftatuis admirandi operis, pifiuris, aulaeis fummo artificio elaboratis

ornatae, quae ct animi tui magnitudinem et pacis ftudium apud pof-

teritatem tortabuntur. Sed cft quod ante omnia tibi gratulcmur ob

Mufas fcdibus fuis, unde Martis rabies eas pepulerat, reftitutas, et in-

ftauratam tuis aufpiciis Parifienfem academiam; cui ct infigne orna-

mentum addidifti, evocato Ifaaco Cafaubono, altero hujus faeculi lu-

mine, cique commiffa bibliothecae tuae vere regiae cuftodia: ut

omnibus

Digitize yGnogit:

V

HENRICUM IV.

^ ^* tot adorearum nufquam interruptum curfum non

tuenda gradum fuifle, quam ad pacem inter vici-

nos praeteritorum bellorum vexatione populis quie-

tem conc\Y\aO(^tt'> animos fecifle.

Macte generofo propofito, Domine, et pacem, quam tot

exantlatis pro patria laboribus peperifti, au&oritate legibus reddita,

quod facis, firmare perge : ficque tibi perfuade, mentem et animum

et confilium et fententiam civitatis in legibus pofitam efle ; et ut cor-

pora noftra fine mente, fic civitatem fine lege fuis partibus et nervis

ac (anguine et membris uti non pofle, atque adeo magiftratus et ju-

dices legum minillros et interpretes efle; denique nos omneis legum

fervos efle, ut liberi efle poflimus.

Hujus libertatis te rege confequendae fpe fretus, ejufdemque per

te recuperatae poflea beneficio ufiis, in media rerum confufione, et

poft fedatas turbas, hilloriam hujus aevi fcripfi ; cujus primam par-

tem nunc publici juris facio, tuoque auguftiflimo nomini do dedi-

coque juftiflimis de caufis, quae ct me ct rem ip(am fpe&ant. Dig-

nitatem meam a deceflore tuo beatae memoriae principe inchoatam,

a te in majus prove&am, ingratus fim ni meminerim. Cumque

in caftris et in aula afliduus |pem, plerifque magnis negotiis a teprae-

pofitus fum, ex quorum tradatione magnam mihi multarum rerum,

quae ad id, quod prae manibus eft, requirebantur, notitiam compa-

ravi;idque confecutus fum illuftrium virorum, qui in aula confenue-

rant, familiaritate, ut quae de rebus noftris per “ hbros fparfim et in-

certis auctoribus vulgata fuerant, ad veritatis normam diligenter exi-

gerem jin eoque (ludium meum, quamdiu in tuo comitatu fui, inter

publica negotia exercui, donec in hoc ergaltulum forenfe me nccefli-

tas muneris compulit. Nec vero heri aut nudiuftertius tibi notus

fum ;jamque viginti duo anni elapfi funt, ex quo cum delegatis ex

ampliflimo ordine (enatoribus in Aquitaniam a rege miflus, cum ad

te profe&us cflem, fummam erga me humanitatem ac benevolen-

tiam tuam expertus fum; ab eoque tempore fiduciam cepi, ingenii

noftri fruCtus, fi qui olim a tenuitate ejus proficifci poflent, non om-

nino tibi ingratos futuros.

PraeterV A R. LECT. • libellos P.D.o.f. d.

Digitized by Google

18 auctoris praefatioPraeter hanc alia juftior caula fu beft, cur tibi hanc hifloriam*

infcribi oportuerit ;quod videlicet periculofac plenum opus aleae

aggredienti, praevalido adverfus malevolorum obtredlationes patroci-

nio opus erat, et peracri illo judicio tuo, quo res gerendas difponis, adexaminandam rerum geftarum veritatem. Hujus ccnfurac, ut debeo,ftarc decrevi, five ad cetera edenda auflor fueris, five ad hanc ipfam’

partem premendam, quae non tam editur, quam velut univcrli operisfpecimcn nunc tibi fpedanda proponitur. Quicquid de ea ftatucrisjuircrifvc, pro divinae vocis oraculo mihi erit. Nec dubito, quodtibi probabitur, quin ab omnibus magno confenfu probetur: ct fi quierunt quibus minus placeat quod tibi probabitur, ii certe erunt, quifortunae ludibrio in excclfo collocati cum nihil dignum hominummemoria egerint, ad injuriam fuam pertinere exiftimant, cum resut geftae funt referuntur. Quorum defideriis iniquis ancillati utmihi ad famam probrofum, fic eorum vitia cum pernicie rcipublicaeplemmque conjunda filentio praeterire ad confcientiam flamtiofumeflet.

Voto finienda praefatio eft. Deus omnium bonorum dator,qui cum Filio unigenito et Spiritu fandi» trinus, potentia, fapientia,

bonitate unus femper es in omnibus, et eras ante omnia, et eris femperin omnibus; qui imperia legitima, fine quibus nec domus ulla, neccivitas, nec gens, nec hominum univerfum genus, nec rerum naturaomnisa te exnihilo creata ftarepoteft, prudentia tua difponis acguber-nas; te publica voce oro et obteftor, ut quod optimum Galliae atqueadeo toti Chrilliano orbi dedifti, id proprium nobis facias, tuifque

beneficiis faveas, et tantis muneribus diuturnitatem addas, fimplex-

que ct unum omnia ifta complexum votum perficias, Regem Dclfi-

numque ferves. Nam eorum /alute pacem, concordiam, fccurita-

tem, opes, ct cetera nobis optatiflima, contineri agnofeimus ac pro-

fitemur. Proinde illius confilia ad regendum, quod ab exitio vindi-

cavit, imperium, moderare, dum hic adolefcct quafi felix arbos adamoeni fluminis ripas fuccrcfcens, et Ieris nepotibus umbram, hoccft, otium ad praeclaras pacis artes excolendas, ct pietatis ac litcra-

rum ftudia promovenda, olim fadurus. Utrumque diu fimul Gallis,

gratiore pus ordine, dominari finas:per eofque prifea fides ac rc-

ligio, antiqui mores, majorum inftituta, patriae leges inftaurentur;

nova

Digitized hy.( lm.li

A w\ ^O HENRICUM IV.

novafe&ai" 't h nova religionum commenta, et cetera ludi-

ficanAVs an'**’' otium callide excogitata aboleantur : tandemque

fublata in domo Dei, in confcientiis quies, fecuritas in

rcpublica cot^^atur. Ad extremum tc D. O. M. quaefo obfe-

croque per Spintus fandi tui gratiam, fine qua nihil fumus, nihil

poflumus, ut omnibus quae deinceps a me dicentur, libertas, fides,

veritas apud eos, qui nunc funt et poft erunt, confiet; tantum-

que abfit ab adulationis et livoris fufpicione oratio mea, quantum

abeft a ncccflitatc. « A. S. cio ioci.

VA R. L E C T. • defunt A. S. fcl» laci P. D. o. f. A. S. Z>. d.

19

A A H-

^Digitized by Googl

20

A A H © E I A.

D Ileda coelo candida Veritae,

Irrvifa terris horrida Vtritas,

0 diva quo pericli tantum

Ancora et arxfugis innocentum ?

An te per Alpis itsvia ningidae,

Inhofpitalis per Rhodopes juga

Sequar recedentem, aut acuta

Tefquaper aeriae Pyrenes?

An foeta monjtrisfquamigerisfreta.

Eatequefparfas gurgite Atlantico

Terras, et alterno perujlos

Sole petam peregrinus Indos ?

§ua ferre grejfus cumque datur vagos.

Intenta quafas vertere lumina,

Nufquam es ; tenebrae eunda caecae,

Cunda gravis fitus occupavit,

Injuriofo protinus utfolo

Pedem extulijli. Sjuo properas ? preces

Mifcere fi coram negatur.

Mitis ades procul invocanti.

Dux luce cajis tu dea mentibus

Praefiigiarum nubila difeutis

Obfiantia, ignorantiaeque

Transfalebrasper opaca tutos

Praejias eunteis, ne miferi ruant.

Terrorefradi pedora panico-.

Cervice neu jufta imperantis

Excutiant juga contumaci,

Nofirique numenfolicitum negent

,

Incerta ferri cunda rati impetu,

Vslvente fortuna labores

Atque vices variante rerum.

Tu

iV.jtit

°aeca calumniae

Palant1,j

**** /picula, nec metu

Ail t JT 0,0eris, necfavore

Attijr-lio labefaEla mutas.

Laudem Mtrenteis tu prohibes mori,

Latere inultum nec vitium finis ;

Per te fecus reSlequefaSla

Per memores fine fraude faftos

Eunt in aureis tradita pofteris :

Nec poenitendum de tribus altera

Sororibus penfum retexet,

£$uod properansfemel una nevit.

Cui, divat curae es, rite Deo litat,

Aequum inter omneis ipfe potensfui

Jus dicity et civilis omne

Officium pietatis implet.

Non ille clarae lumine purpurae

Praefringitur, non uritur ambitu ;

Non illefpes foedas coquentis

Illecebris capitur lucelli

\

Non adfuperbi res avidusfuas

Trimalcionis arbitrium exigit,

Pruriginofis infufurrans

Auribus exitiale murmur.

Ad gratiam non blanda loquentium

Venatur auram obnoxius aulicam,

Turpive libertatem avitam

Mancipat obfequio , probrofi

Nutu ex Catullipendulus improbo

;

Non ille amicis aut patriae piger

Prodeffe, vitandumque honefia

Flagitium nece pejus horret.

fiamque axe virgo labere flammeo ,

Tecumque virtus et pudor etfides

Terras et albo teEla panno

Simplicitas repetat relitias.

Tom. I. f

I

2ZPugnae lacertos etframeam para.

Contende nervos; faeela noviflima

Inflant, ad extremamque mundus

Jamfenio veniente metam

Vergit. Vides ut colla tumentia

Ferroqueflammaque infuperabilis

Attollit, etfemper renatis

Pullulat hydra ferox colubris.

Opinionum fludivago infalo

Pulfata Cauris relligio gemit ;

Scijfoquepaflim charitatis

Sacra jacent temerata vinclo.

Lafcivientis livida belluae

Ultrice dextra demete cornua.

Auro propinantisfupinis

Dulcia principibus venena.

Faflus rebelleis frange fuperbiat.

Et occupanti eunda licentiae

Imponefraenos, et reclufis

Fucum animis abole nocentem.

Sic conflituta mentibus in piis

Tandem beabitpacefuos Deus,

Vitaeque defunClos periclis

Emeritos brevis hora folvet.

O. M. V.

y

Digitized by Google'

©OTKYAIAHC.

EC MEt* ^KPOACINICQCTOMH MT0QAEC ATEP-nECTEPO N <J>AINEITAI. ocoi ae botahcontaiTnN TE TENOMENQN TOCA4>EC CKOI1EIN KAITUN MEAAONTQN IlOTE AT0IC, KATA TO AN0P1J.I7INON, TOIOTTON KAI IlAPAIIAHClnN ECEC0AI.nOEAIMA KPINEIN ATTA, APKOYNTOC ESEI.KTHMA TE EC AEI MA AAON H A TflN ICM A ECTO I1APAXPHMA AKOTEIN STTKEITAI.

IIOATBIOC.

KA0AIIE P EMTTXOY CBMATOC TflN OfEBN E5-

AIPE0EICON AXPEIOTTAI TO OAON, OTTiiC E ^ICTORIAC EAN APHC THN AAH0EIAN TO KATAAEIIIOMENON AT TH C A hn* E A E C ITNETAI AIH1'HMA.

aotkianoc.

TOIOTTOC OTN MOI O CTTrPA4>ETC ECTQ, A<PO-BOC, AAEKACTOC, EAET0EPOC, TIAPPHCIAC KAIAAH0EIAC OIAOC, QC O KQMIKOC OHCI, TA CTKACYKA, THN CKA4>HN AE CKA4>HN ONOMAZON- OTMICEI, OTAE 3>I A IA NEMON, OTAE OEIAOMENOCH EAEflN, H AICXTNOMENOC, H ATCTinoTMENOC-ICOC AIKACTHC,ETNOTC An ACIN, AXPI TOT MH©ATEPn TI AnoNEIMAI nAEION TOT AEONTOC«ENOC EN TO IC BIBAIOIC, KAI AnOAIC,ATTONO-MOC, OT TI TUAE H TQaE AOsEI AOTIZOME-NOC, A AA A TI nEnPAKTAI AETQN.

EPMEIAC COZflM,

MH TOAE KAAEnON EINAI A05H, OTI TINACT0N EIPHMENQN AIPECEQN H APXHTOTC, HcnOTAACTAC TENOMENOTC EIIAINECAC EXO.ETTAQTTIAC TAP ENEKA, KAI THC EN TOIC AO.TOIC AEINOTHTOC ©ATMACIOTC EINAI CTMOH-MI. AOPMATI2N AE XAPIN, KPINETQCAN OICTOTTO nOlEIN 0EMIC.

Et

Digitized by Google

D. AVRELIVS AVGVSTINVS.

NARRATIONE A VTEM HISTORICACVM PRAETE-RITA HOMINVM INSTITVTA NARRANTVR, NONINTER HV MANA INSTITVTA IPSA HISTORIA NV.MERANDA EST: QVIA IAM QVAE TRANSIERVNT,NEC INFECTA F I E R I P OS S V NT, IN ORDINE TEM-PORVM HABENDA SVNT.Q.VORVM EST CONDITORET ADMINISTRATOR DEVS. ALIVD EST ENIM FAC-TA NARRARE, ALIVD DOCERE FACIENDA. HISTO-RIA FACTA NARRAT FIDELITER ATQ_V E VTILI-TER: LIBRI AVTEM HARVSPICVM, ET QVAEQVE SI-

MILES LITERAE FACIENDA VEL OBSERVANDA IN-TENDVNT DOCERE, MONITORIS AVDACIA, NONINDICIS FIDE.

nOATBIOC.

en Tfi Aoinn Bin thn ehieikeian icncOH AN T1C EKBAAOI. KAI TAP ilAOtIAONAEI EINAI TON AFA0ON ANAPA KAI HIAO-nATPIN, KAI CTMMICEIN TOIC 4IAOIC TOTCEX0POTC, KAI CTNATAnAN TOTC «MAOTC.OTANAE TO THC ICTOPIAC H0OC ANAAAM-BANH TIC, Eli I A A 0EC9AI XPH HANTIlNTilNTOIOTTBN' KAI nOAAAKIC MEN ETAOTEINKAI KOCMEIN TOIC METICTOIC EnAINOICTOTC EX0POTC, OTAN AI IIPA2EIC A1IAI.TnCI TOTTO nOAAAKIC AE EAEFKEIN KAIfETEIN EnoNElAlCTQC TOTC ANATKAIO.TATOTC, OTAN AI THN EMTHAETMATQNAMAPTIAI TOT0 TnOAEIKNTflCIN.

nAOTTAPXOC.

O ICTOPIAN rPAJQN, A MEN OIAEN AAH-©H AETQN, AIKAIOC ECTI- TflN AE AAH-AON,- TA BEATIONA AOKEI AAPI0OC AE-r E C © A I MAAAON H TA X E I P O N A.

AOT.

AOTKIANOC.0 * _

MH 0\ ^ O niPON MONON OPflN T P A-

<S>E, ac -x. ** tn epiainecontai ce kai ti-MHCflC' 1

! A A A A TOT CTMnANTOC A I fl-

Noc ec^Xacmenoc; npoc totc eiieitamaaaoM cirrrPAKE, kai hapekeinqn aii-

AITEI TON MIC0ON THC rPA*HC, QC AE-r H T A I KAI IIEPI COT, EKEINOC MENTOIEAET0EPOC ANHP HN, KAI nAPPHCIACM ECT OC

IlOATBIOC.

ICTOPIAC EAN AtEAH TIC KAI AIA T I, KAInnc, KAI TINOC XAPIN E II P A X 0 H, KAI TOn P A X 0 E N nOTEPA ETAOTON E C X E TO TE-AOC, TO KATAAEIIIOMEN ON A T T H C ATII-NICMA MEN, MA0HMA A E OT rUNETAI.

npOKonioc

IIPEIIEIH HTEITO O B T T T P A 4> E T C PHTO-PIKH MEN AEINOTHTA, IIOIHTIKH AE M T-

©onoiiAN, srrrPA4>H aahqeian. tattaTO I OTAE TON OI ECATAN E n I T H A E I n NTA MOX0HPA AIIEKPT 1? ATO, AAAA TA I1ACISTNENEX0ENTA, EKACTA AKPIBOAOTOT-MENOC STNErPAtATO, E I T E ET, E I T E IIH

A A A H ATTOIC EIPTAC0AI B T N E B H.

SEMPRONIVS ASELLIO.

SCRIBERE AVTEM BELLVM, QVO INITVM CON-SVLE, ET QVO MODO CONFECTVM SIT, ET Q.VISTRIVMPHANS INTROIERIT, EXQ.VE EO LIBROQ_VAE IN BELLO GESTA SVNT ITERARE: NONPRAEDICARE AVTEM QV I D SENATVS DECREVE-RIT, AVT QVAE LEX R OG A T IOVE LATA SIT, NE-QVE QVIBVS CONSILIIS EA GESTA SINT ITERA-RE, ID FABVLAS P VERIS EST NARRARE, NON HI.

STORIAS SCRIBERE.Tom. I. g PLINI VS

PLINIVS CAPITONI SVO.

COGITA QVAE TEMPORA AGGREDIAM VR. VETE-RA ET SCRIPTA ALIIS! PARATA INQVISITIO, SEDONEROSA COLLATIO. INTACTA ET NOVA! GRA-VES OFFENSAE, LEVIS GRATIA. NAM PRAETERID QVOD IN TANTIS VITIIS HOMINVM PLVRACVLPANDA SVNT QVAM LAVDANDA, TVM SI

LAVDAVERIS, PARCVS, SI CVLPAVERIS, NIMIVSFVISSE DICARIS, QVAMVIS ILLVD PLENISSIME,HOC RESTRICTISSIME FECERIS.

AOTKIANOC.

TA MEN IIPAX0ENTA OTAE KAQ9Q AN E T 1 A-

NAKAftCEIEN, OTA' ATPOnOC METATPETEIE.TOT AE CTITPAtEflC epton EN, I1C EHPAX0HE I n E I N.

AIOAOPOC.

H MEN ICTOPIA TOIC NEGTEPOIC THN TON TE-

rHPAKOTON nEPinOIEI CTNECIN, TOIC AE nPEC-BTTEPOIC nOAAAIlAACIAZEI THN T n A P X O T-

CAN EMnEIPIAN, KAI TOTCMEN IAIOTAC A«|.

OTC HTEMONIAC KATACKETAZEI, TOTC A HTE-MONAC TQ AIA THC AOSHC A0ANATICMQnPOTPEIIETAI TOIC KAAAICTOIC THN EPTONEHIXE1PEIN, TOTC AE nONHPOTC TON AN-©POnON TAIC AIONIAIC B A AC4>H M I A IC AnO-T PEnEI THC Em THN KAKIAN OPMHC.

H AE THC ICTOPIAC ATNAMIC, EI1I riACAN THNOIKOTMENHN AIHKOTCA, TON IIANTA T’AAAAATMAINOMENON XPONON EXEI 4>TAAKA THCAIGNIOT nAPAAOCEOC TOIC EniTINOM ENOIC.

A T A-

AAOgleDigi

\

J

ATA0I ACVv i

\1 AETHN a TrrPA^HN, O T X' H-

hep ^ tepoic en tu daponti iie-

noiHTN 1 Hah tap nor kai aaaoi taN T N EC TqaE nONOT A 4> I K O N T O. AAH-©ElAC MEN QC TA nOAAA HKICTA MEAONattoic, Kai tot ta tepenhmena ac e-

XOTCI TTXHC AIEcIENAI. OTTQ AE AIA-tANOC KOAAKETEIN noAAOTC TfiN ATNA-tqn kai rnoenriETEiN eaomenoi.oc ei-

noTE APA KAI AAH0H <1>HCAIEN, A n IC-

TE I C 0 A I.

OTTOI MEN O T N STirPAtONTAN QC IIH

i I A O N ATTOIC KAI EI8ICMENON. EMOIAE TO AAH0EIZEC0AI nEPI IIAEICTOTEKTEON EC O, T I XflPHCEI.

JACOBI

Digitizedby~GoogIe

JACOBI AUGUSTI THUANIHISTORIARUM “SUI TEMPORIS

LIBER PRIMUS.

'EPITOME.

RIMO libro,qui praefationis alterius loco efl, rerum toto orbe

flatus breviter fub afpefium ponitur. Francorum et Hfpano-

rum, penes quos rerum arbitrium erat, vires et confllia expli-

cantur. IL Irrita Carolivm m Italiam expeditio. Ferdinandi

Arragonii aflus in folicitando Ludovico xn adbellum gentilibus

fuis in regno Neapolitano movendum, infligante Alexandro vi,

qui ex Italiae turbis opes fuis quaerebat. ‘Partitio regni Neapolitani inter

Ludovicum et Ferdinandum. Ferdinandus Calabriae dux, Friderici regis qui

in Galliam fe receperat filius, contra fidem a F. Confalvo Cordubenfi datam

retinetur, et in Hifpaniam fub cuflodia mittitur. Bellum inter reges novi

regni pofleflores j quod, amijfa ea parte, quae Ludovico obvenerat,per indu-

cias compofitum eft j fecutis mox Germanae a Fuxo Ludovici neptis cum Fer-

dmando Arragonio nuptiis, cum Ifabella Caftellenfis prior uxor paulo ante e

vivis exceflijfet. Joarma filia utriufque et heres Philippo Auftriae archiduci

elocata fuerat j qui quanquam a focru adminiflrationis regnorum procurationem

extremis tabulis viro attributam fciret, controverfiam de ea infligatu uxoris focero

moverat: quarefalium, ut Ferdinandus adverfus generum fibi gratia Ludovici

opus

VA R. L E C T. “fui temporis hic def*nt, tt 0 Drrft hic Epitome, et 'm fejimtiha librit. P.

iu faurntibu lihrii. P. D. o. (. d. D- O. f. d.

Tom. L A

~

—

r-

Digitized by Google

JAC. AUG. THUANIopus ejfe ad tempus exifiimaret. Utriufquc regis Savonae congrejfus. Confalvus

Cordubenfisa Ludovico rara humanitate menfae adhibitus, Fcrdinandi manifefio

livore, qui Cordubenfi malam gratiam rependit i et mox Ludovico, contra quem

alterum generum Henrtcum vm Anghae regem fufcitavit s et accenfo bello, dif-

cordiis inter Acromontanos et Bellomontanos in Navarrae regno exafperatis, regni

injuriofe, Joanne Labretano expulfo, invadendi occafionem arripuit. Tigna ad

Ravennam ipfo refurrefiionis ‘Dominicae die commijj

a

j in qua Gajlo a Fuxo vilior

cecidit, et partae vitloriae frullum corrupit, antijfo mox Mediolano, et fecuta

[anguinaria adNovariampugna. III. Initia Hifpanici imperii parva et obfcura

,

quae in imtnenfum creverunt fub Ferdinando et Ifabella, aperto novo per lndias

in occidente orbe, cujus vefiigandi noftrates Belgae principium diu ante fecerant 5

et per adfinitates, Belgio cum Hifpaniis conjuntlo ; et ad extremum imperiali

accedente dignitate , vireis Germania communicante. IV. Gallici contra feu

Francici illujlris ab initio origo fub Romanis fiorentibus, et in occafu imperii.

Carolovingi Italiaepotentes, exjltnfio Langobardorum imperio. Reges Neapolis

et Siciliae ex Normanntae ducibus prognati. Ex Francis reges per cccc annos

continua ferie in Anglia Tlantagenetac rerum potiti cum ante illos GulieImus

Normanniae dux eam, et filii ejus ordine, et Stephaniis Bloefenfis tcnuijfent. In

Talaeftinam expeditiones a Godofrido, Eufiochio, Balduino fratribus fub Thi-

lippo 1 fufeeptae. Henricus rex Cafiellae, Tetro caefo a Bertrando Guefquinate,

Caroli v aufpiciis confiitutus ; a quo fuccejfionis jus ad IJabellam pervenit.

Francis definentibus, Ilifpani inceperunt. V. Incrementi eorum caufae. VI. Lu-

dovici detrimentofa ac propudiofa cum Borgiis foederatio. Julii 11 ingratitudo,

et coacla contra cum a Ludovicofinodus, in qua juxta Confiantienfe decretum in

caput et in membra anquireretur. Morte Julii fecuta, cum Leone x rex pacifica-

tur, et mox cum Anglo, Maria Hcnricivm forore pojl Annae Britannae obitum

in uxorem ducta. Ludovicus mortuus Kal. Jan. anni cio id xv fummo fitorum

defideriOy a quibus ‘Patris Tatnae nomen, infuper et communi omnium natiodum

eonfinfu JuJfi cognomentum promeruit. VII. Ei Francificus gentilis et gener

fuccejjit : cujus felix prima in Italiam expeditio, et fecuta fatim cum pontifice

reconciliatio, addito pignore et tranjlato in regem electionis facerdotiorum jure.

VIII. Tum promulgatae per Germaniam indulgentiae, quae Martino Luthero Au-

gufiiniano resper conciones mificendi occafionem dederunt : obfiervatumque, eodem

anno, quofaerae elettionesfublatae fiunt, majorem Germanorumpartem a pontifice

dcfecijfe. IX. Biennio pofl Carolus Hifpaniarum rex pojl mortem avi Maximi-

liani Caefar electus efl, quiftatim edittum lFormatiae contra Lutherum propofuit.

Amijftim a nojlris Mediolanum : et Leonefub id decedente, raro coeleftis favoris

ad Carolum inclinantis indicio>Hadrianus ejus praeceptor abfens in pontificem

eleftus efi. X. Nec multo pojl averfiae a nobis fortunae pari indicio Carolus

Borbonitts a rege defecit. Caufae explicantur. XI. Infelix ad Taptam obfidio

et regis captivitas: quo fatittm, ut ejus calamitas in mifiericordiam verterit, et

Clemens xi\ ex ea occafionem ceperit foederis clandefiini contra Caefarem in-

eundi: quam injuriam Caefiar ultus efiy 'et urbis direptione, et abolita per Hi-

fpaniam pontificia ad tempus autloritate. XII. Secundum haectpojlquam Galli

tota Italia exclujifimt, Caefiar Augufiae comitia religionis negotio indixit: et paulo

pojl celebratae Majjiliae Hcnrici Aureliani ducis et Katbarinae Mediceae nuptiae

:

refique ad annum ifque xxxvi quieverunt, quo per caufam Mirabelli fupplicio

indigne a Francifco Sfortia adfetli bellum exarfit. XIII. Sabaudia Francifci

Borboniifani Tatili comitis,elThilippiChabotii maris praefelit, dutlu occupata.

. XIV.

' Cl

3I STORIARUM LIB. I.

XW.C40" tyt ^Provinciam expeditio quam lamentabilis Francifci Del-

Jjhim ruof* • *t mox induciae inter Caefarem et regem partae, quibus

durantibus Motus Gandenfium componendos per mediam Franciam in

Belgium iir ’ ubique magnapompa ac praecipue Lutetiae exceptus. XV. Cum

promilfa rtOnrc^Taefesitarentur

,bellum recruduit 1 cid id xxxix. Irrita Ilenrici

‘Delphini ad erPmianum expeditio j felicior Caroli in Lucemburgenjiprincipatu

:

quibus intervenit Rupellanorum ob rem falinariam feditio,moderatione furnma

pro temporum ratione comprefja. Francifci Borbonii Anghiani ad * Carinianum

virtoria. Secutum Crepiaci foedus,cui Anglus flare noluit. XVI. Anglicanae

fcijfurae origo ob repudium KatharinaeArragoniac et Annae Bolenae matrimonium.

Abolita m Anglia et Hibernia pontificia prorfus aurtoritate, Henricus rex caput

ecclefiae declaratur : m ceteris nihil in doRrina mutatum. XVII. Geldriaeprin-

cipatus Carolo Egmondano ablatus et Cltvenfi attributus, a Caefare vindicatur.

XVIII. Damae rex Chrifliernus ii, Joannis filii Chrifiierni i nepos paternis

vefiigiis infiftens Sueciae regnum invadit, et crudeliter vafiat , edita Stocholmiae

immani laniena \ ob quam non fotum Suecis invifus, fed proprio regno ejeRus,

cxfimrta etiam mafcula [obole periit. Fridericus patruus in Danito, Guftavus

Erici filius Suecico regno inaugurati. XIX. Motus ob religionem in Germania,

et fecreti ad bellumparatus, cui praelufcrunt rufiici et Anabaptiftarum fanatici

duces i dein et Suevicum contra Ulricum Wtrtembergicum initumfoedus, acpoftre-

vio Brunfvicenfe. XX. Concilium, infiante Caefare,primum Mantuae indiRum

,ac

pofiea Tridenti. XXI. Motus ob religionem inter Helvetios, commiffaque pugna

poflfrufira tentatam nofirorum interventu concordiae viam * Tigurini viRi, occifo

in primis ordinibus Huldrico Zuinglio: fed viRoriae Quinquepagicorum is exitus

fuit, ut pacem fibi deinceps colendam exiftimarent. XXII. Poloniae ftatus. InBorujfia mutandae religionis ratio, et principatus m Brandeburgica familia fir-

mandi. XXIII. IIangariae itemftatus j ubipofi Ludovicum adMogacium caefum

Joauncs Zapolia Daciaeprinceps controverfum in eajus deinceps Auftriacisfecit.

XXIV. Turcica a Selimi temporibus et Aegypto fubarta, ad annum 1 xlii prae-

texuntur. XXV. Italiae ftatus. Veneti nutantes. Gcnuenfis refpublica in aere

Cacfaris. Senenfes metu Florentinorum patrocinium alienum quaerentes. Floren-

tini ipfiprincipem a Caefare accipiunt. Mediceae familiae irt Etruria dominatus

origo, etfuccejfus. Joannis Cofrnipatris mors. Ateftinorum Ferrariae principum

fatum. Mantuae duces Montisferrati principatus potentes. Roboreorum gentis

origo, et in Urbini principatu fuccejfio i Camertium item, quos Varani potiti

fuerant,adjeRio, ipfis poftea a ‘Paulo 1 1 1 ademptorum. XXVI. Navigationes ad

Indiae occidentalis veftigationem a Chriftophoro Columbo et Americo Vefpucio

fufeeptae. Eodem tempore P. Alvares Capralis Brafiliam, et Jo. Pontius Le-

gionenfis Floridam aperuit. Tum Ferdinandus Magellanus in orientem tendens

fretum a fe diRum enavigavit . Terra ignea. Htfpanorum in India occidentali

,

Lufitanorum Emmanuelis « regis aufpiciis in orientalifuccejfus et res geftae.

XXVII. Ad res noftras reditum. Poft Crepiacam pacem Bononia ab Angiis capta.

Odoardi Biefii, et Jacobi Cuciaci Vervinii generi, res infeliciter geftae. Regis in

Angliam irrita expeditio. Franc. Lotaringus Aumalius ad Bononiam ingenti

vulnere fauciatus, cum conflantiafurnma acfortitudine iRum fuftinuijfet, praeter

chirurgorum fpem convaluit. Carolus Aureliani dux Ferdinando Romanorumregi gener dejlinatus, adFirmum monajterium lue peftilenti exftinRus.

ExNOT. * cn id xlii. P»t. Carignan afliege par tes noftrcs degi le Po. Pnt.» Crriztlmm, qui dl au dcli du Po, ou le Mar- » xt.m. Pmt.

quis du Guaft fuc dcftiir, vouiant venir fccouiir * er Joannism regum aufpiciis. Put.

Dtgiiizod b^GoOgle

JAC. AUG. THUANI

Ex auctoribus,

pr Guicciardmo, Taulo Jovio, Tandolfo Collenucio, T. Livio, Eutropio,

L- Floro, SalluJUo, Appiano Alexandrino, C. Caefare, Strabone, Com. Tacito

,

Lucano, Hier. Oforio, Taulo Aemilio, Onttfrio Tanvinio, Annalibus Fran-

cicis, IVUieltno Tyri arcbiepifcopo, T). Hieronymo, Gul.Bellaio, Martmo Bellaio,

AHis curiae Tarif. Jo. Sleidano, Nic.Sandero, Georg. Bnchanano, Lud.Guic-

ciardino, Jac. Zieglero, Jo. Magno arcbiepifcopo Upfalenji, Lamberto Hortenfio,

Martino Cromero,Afcanio Centorio HortenJioy T)avide Oytraeo, Jo. Baptijla

Hadrianio, Ferdinando Oviedo.

LIBER

DigitizecTby Googfe

J\

Historiarum l i b. i.

Liber p r i m u &

ON SILIUM mihi cft res orbe toto geftas, «paulo

ante exccflum Franci fci i repetitas, ad haec ufquc tem-

pora fide fincera, procul ab odio et gratia, poderis tradere.

Quod antequam aggredior, conveniens inditutac narra-

tioni videtur efle, ut prius qui datus rerum, quacconfilia

etvires principum, qui motus animorum tunc edent, bre-

viter, fcd altius ducto initio, explicetur. Itaque a Gallis

et Hifpanis, "penes quos rerum fumma, et reliquorum

principum fortunae erant, aufpicabimur.

II. Post irritam Caroli viii in Italiam expeditionem, quae tamen funediffimo Ita-

liae exemplo externis principibus ad invadendas illas otio et alta pace gaudenteis pro-

vincias iter aperuit, metus Gallici nominis, quod omnia paulo ante terrore comple-

verat, aliquantum conquievit. Nam Ferdinandus Ferdinandi nothi nepos, Alfonfo

patre a regni adminidrationc ultro fc abdicante, ut praeteritae faevitiae 0 infamiam

elueret, brevi tempore amifla paene momento recuperaverat : et quamvis omnesmerito metuerent, ne denuo Carolu», uti rumor erat, eandem expeditionem ten-

tarct ; tamen Italorum principum ante diflidentium recens foederatio, atque im-

primis Ludovici “Sfortiac, qui Carolo in Italiam veniendi auctor et adjutor fuerat,

a partibus nodris defcQio, ad haec b Tarrcnfis pugnae exitus dubius (nam fibi in

ea vel vifta pars victoriam arrogabat) pridinum metum magna ex parte minue-

bant. Sed mortem Ferdinandi vittoris fecuta paulo poft mors Caroli moramtantifper bello incepto interpofuit, donec Ferdinandus Hifpaniac rex Gallos, indi-

gante Alexandro v vi, in eam curam intentos interventu fuo ad illud quam-

primum fufeipiendum incitaret. Is, recepto ante feptennium r Perpiniano et Rufei-

noncnfi comitatu, ictum cum Carolo in Italiam profefturo foedus mox cavillatus

fuerat, fummiflo in auxilium Arragoniis patruelibus d Ferdinando Confalvo Cor-

dubcnfi, qui podea Magni Ducis nomen meruit ; et ipfc cum infedo exercitu contra

fidem datam in « Septimaniam defccndcrat:podremo rebus profperc a Confalvo

in Calabria et { Apulia gedis, conciliataquc fibi, uti rcbatur, populorum illorum

benevolentia, confilium mutavit j #ct repente, alienato a*patruclibus animo, cumLudovico xu, qui Carolo in regnum fucceffcrat, clam novum foedus percudit de

regno Neapolitano occupando, his conditionibus, u* inter ipfos divideretur, ce

Neapolis regni caput, B Campania, h Samnium Gallo cederet ; Hifpano Apulia et

Calabria. Auxit Ferdinandi perfidiam, quod cum Fridcricus, Ferdinandi nuper

mortui patruas et heres, rem fibi cum Gallo tgntum futuram fperaret, Confalvum

cum exercitu Hifpania venientem benigne in Sicilia exceperat, et in Calabriam

fubfidio, uti putabat, contra Gallos deportandum curaverat * Confalvo contra ru-

mores, qui de occulta illa conventione jam ubique fpargebantur, etiam pod publi-

catum Romae foedus affirmante, nihil fibi aliud in mandatis dedifle Ferdinan-

dum, quam ut Fridcrico et regni fhluti coniulcrct. Quo fa£hun cd, ut Frideri-

cus, qui nihil fibi ab Hilpano metuebat, a duobus potcntilfimis regibus eodem

tempore

VAR. LECT. « praecipue ab exccrtii Fran- tradere. MS. Samm.

cHci i ad haec ufquc tempora lidc ftneera, et feri- 3 invidiam. D P- o. f. •

bendi qua potero facultate ac judicio, porteris y vi P. M. P.%

INTER PR. • Sfarza.b kataille de Pornuovo dans U V*l A Taro t» Lomiardie. * Perpignan

& U PamfSIlon. * Gonfalo Hernattdrz de Conisae, fumommi le Grond Captam*. * Ltne.aedec * Ia Pue.lt*.

i Terra ii Lavaro. » la provincia dtitAkrauJ, fe.Abruzxo oltra, Atrazx* citra, & ii ContaJ» di Mahft.

Tom. I. B

Digitized by Google

JAC. AUG. THUAN1-tempore praeter opinionem circumventus facile opprimeretur. Exuto fumma pa-

truelis infamia Friderico, reflabat Ferdirfandus dux Calabriae, cui pater in Galliam

abiens clam mandata dederat, ut fc in «Tarentinam arcem, cui praefettum

b« Potentiae ducem impofucrat, reciperet, et ibi tanidiu moraretur, dum ne fc

ncccflitatc praeverti fincrcr, quo minus dedendo arcem, quo vellet libere abire

pollet. Nam Fridcricus odio patruelis in Gallia fortunas omneis luas collocaverat,

et ut eo filius fc loqueretur, fi Italiam relinquere cogeretur, imperaverat. Verum

Confalvus 2 Manfredonia capta, cum Tarentinam arcem his conditionibus accc-

piflet, ut liberum eflet Calabriae duci, quo vellet, abire, idque folemni jureju-

rando firmaflet, arce dedita caufatus novum Ferdinandi imperium, cui parere

ncccflc haberer, Calabriae ducem contra fidem datam fub cuftodia in Hifpaniam

mifit. Sed non diu inter vietores reges manfit in focictatc concordia : nam cum

de vcftigali, quod in Apulia ad 'Jfincis Samnii ex quadrupedum tranfitu colli-

gitur, inter parteis ambigeretur, et multis ultro citroque tractatibus nihil profectum

fuiflet, tandem ad arma ventum cft:quorum de eventu «veritus Ferdinandus,

Philippum Auftrium Maximiliani imperatoris filium, generum fuum et heredem,

cujus animus ad pacem et otium natura lua ferebatur, induxerat, ut fide accepta

in Galliam ad Ludovicum tranfirct, et de componendis diflenfionibus in regno

ea qua dixi occafionc exortis cum rege ageret. Sed cum interca d Mclctio ad

• 4 Terram novam in Brutiiscacfo res Hifpanorum novis copiis Hugonis Cardonae,

et alteris duftu Emanuclis f Benavidae et Antonii e Levae ex Hifpania miliis paulum

recreatae; Gallorum contra longa et infelici h $ s Baruli obfidione attritae inde

animos adderent, hinc noflris adimerent, Confalvus conditionibus de concordia

inter Ludovicum et Philippum, quamvis folemni jurejurando firmatis, flare noluit.

Nec conceptae de rerum profpcro fucccflii opinioni eventus defuit. Nam mox> Albinii exercitu ad 6 Seminaram in Calabria deleto, ipfoquc Albinio cum praecipuis

belli ducibus capto, et paulo poft in Apulia re male gcfta ad k 7Gcrioncm, ac

1 Ludovico Armeniaco Nemorcnfi duce in pugna defiderato, Confalvus vi&or a

Neapolitanis exceptus cft? moxque ad m8 Lirim commiflfo cum exercitus Gallici

reliquiis ingenti proelio victor n Caictam recipit, et Gallis totius regni pofleflione

dcjcftis, Hifpanorum res haftcnus dubias in pofterum (labii ivit. Ita Ferdinandus

grande perfidiae fuac lucrum tulit, et confilium de invadendo regno contra

patrucleis, quod jampridem animo agitatun^ profunda diflimulationc tcxcrar,

occafionc oblata ad exitum feliciter perduxit. At Ludovicus, tot acceptis cladibus,

cum non minus pudore quam dolore angeretur, nec inultis tot injuriis honefte

autfecurccumHifpanotranfigcre polTcr, inducias in annum pepigit, ut tantifpcr

dumVAR. LECT. « cum vereretur. F.D. o.f.d. fi Baruti. P

%INTER PR- * Tarento. * Petenza. c Ia Cafitartata. d U Comte Ae Melete. * Terra nova in

Calabria rnfrrhre. 1 Ae BewavtAct. * di Leyva. h Bar/etta. 1 VJtnbigny. k Citirmla. 1 Lenit

dj4rmagrtac Duc de Kemonrt. " Garitliano r. Gaeta.

NOT. 1 Petentia, Lucanorum oppidum medi- gionetn utpote Samnio conterminam, quique ab

rerraneum. Linorius interpretatur Porto di S. Lc- antiquo partem, et a cetera Apulia ab amne Aufido

pido: fed illa Potentia, ut credo, cft urbs Piceni et nunc Lotanto penitus divifatn ubi vindicantibus. C.

colonia Romam. Pnt. L 4 ‘IWra nova, olim Terina, Brutiorum urbs, Te-» Manfredonia

,

olim -Sipontum, et Apencftac, riana Leandro, Mantea Nigro vocatur : Terram

Apuliae Dauniae oppidum. Pnt.L. novam vocat joviu>. Pnt.L.

* La Cafitanata, olim Samnii pars loli ubertate * Barntnm Apuliae oppidum. Pnt. L.

felix, magniqueob annonae copiam et quadrupedum 4 Seminata, olim T.urunum Brurii oppidum.

momenti, per novam regni Neapolitani P£n. lib.r.c.6. Qjaedam exemplariaTatuoemumprovinciarum live diftrilxmonem live denomina- legunt. Pnt.L.tionetn ab AlpfonTo i tributa regia facili» exigendi 1 Gerion, alias Geruniutn Apuliae urbs, hodie

grana fafiam, Apuliae adnexa cft. Hinc litis occa- Grignola : Stephaniis yiftriai vocat, et x ftad. ab

fm, Htfpani* libi jus in e* fecundum novam deno- Aufido flumine ait diftarc. Pnt. L.minationem contendentibus, Gallis contra hanc re- * Urit, olitn etiam Clanius dicebatur- Pnt. L.

** I STORIARUM LIB. I. y

Aum jSus decerneret, lufpcniis de bello conTdiis eventum

oppeniC^ -£0X̂ commodum de collocanda in matrimoniqnv Ferdinando CDDV.• Getman* Proris filia, quae honcfta pacis inter principes contrahendae

ratio cftc f°^c

,cft., Nam paulo ante Ifabclla b Caftcllac .regina Ferdinandi

uxor, quae Hianto rtrgni Caftcllac procurationem tcftamcnto legaverat, e vivis

cxccftcrat : et Philippus Ifabcllac gener, ad quem materni regni fuccdlio pertinebat,

tcftamcntum foccro in dubium revocabar. Itaque Ferdinandus, ut Jiinc res luas

in Italia ftabilirct, inde fc adverfus generum muniret, facile in novas nuptias

confcnfit his legibus, ut dotis nomine, jus in ea regni Neapolitani parte, quae

in divifionc Ludovico obvenerat. Germanae ab avunculo cederetur, ita ut fi ante

Ferdinandum moreretur, ea pars marito accrcfccrct * fin marito ante fine liberis

mortuo decederet, adLudovicum rediret. Nec certior ineo foedere conlcrvando

quam in reliquis Ferdinandi fides * fuit.* Nam contra dotalcis tabulas ipfc«mox

fc totum regnum ex fucccftionc Alfonfi i, Ferdinandi Ipurii patris, cxclufo Ger-

manae uxoris jure, poflidere palam profcfliis cft. Interca dum per pacem licebat

Neapolim profectus, ut Confalvum, cujus virtutem et libcralitatcm fupra modumfu Ipedam habebat, inde abduceret, intcllcda morte Philippi generi, quftnprimum

in Hifpaniam fibi redeundum cftc duxit. In itinere Savonae, quo Ludovieus

diftbluto exercitu venerat, fumma humanitas et «ndou occipitur, variifquc

inter maximos Europae principes acptaccipuc de caufa Pifanorum ctGcnucnfium

habitis fermonibus, utrimque difceftum cft. Sed Ferdinandus, qui *iortc generi

magno fe metu libcratpm exiftimabat, totius fere Hifpaniac potens, ftatim animum

ad res .novas appulit : cumque fufpcdam Galli potentiam fumme haberet, Hen-

ricutn vili generum, qui nuper Hcnrico vn in Angliac regnum fucccftcrat,

juvenem magni animi, clam P follicitat, ut bellum Ludovico inferret. Ipfc prae-

texebat Pontificis audoritatem, qua fieri diditabat, ut quos ille hofteis haberer,,

cos bello perfequi teneretur. Itaque conjundis cum genero viribus in c Aqui-

taniam, in qua fibi jus Anglus vindicabat, impetum facere decrevit : et quia ad

eam expeditionem opus habebat iter per Navarrac regnum cum exercitu facere,

miliis oratoribus a Johanne A Labretano rege petierat, ut fibi libere per ejus regnum

tranfirc liceret :quod cum > ab illo propter amicitiam, quae ipfi cum Gallo

intercedebat, non impetraret, inde occafioncm arripuit invadendi Navarrac regni,

cui- jampridem homo alieni cupidus inhiabat $ quod ei facile fuit copiis generi

freto, et imparato a rebus omnibus Navarro, qui fruftra auxilia a Ludovico prac-

ftolatus, exortis « Acramontanorum et Bcllomontanorum fadionibus, tandem

regno cedere, et cis Pyrenaeum recipere fc { Bcncarnum coadus cft. Ferdinandus*

novo regno .occupato, neque de Aquitania multum follicitus, relido genero de

foccro fruftra querente, domum revertitur. Interca Ludovico, cui tam infeliciter

res cum Ferdinando ccftcranr, in 8 Infubribus magis vario eventu fortuna illufir.

Nam poftquam in regni aufpiciis, ad 1 Novariam h Helvetiorum fcditionc deftituto

et capto > Sfortia et Afeanio fratre Cardinali, Mediolani et Genuae imperio potitus

cft, nihil opinione hominum obftiturum videbatur, quo minus et armis parta

confcrvare, et amifla a Carolo vm aliquando recuperare pofict. Sed in occu-

patione regni Ncapplitani lbcictatem plane leoninam corttraxiflc fc cumHifpano

experientia didicit} triennioque poft, uti jam diximus, omni.rcgni pofleflione

•'

* % deturbatus,

VAR. LECT. « pcrfpcftacft. P. r a Rege. P. D. o. (.

» fcUiciuvit. P.D.-o. f.#

INTERP. » GemaiitedtFoix. k Capille. * <7titmt. * fAlfrtt. • iet mjifimrde Grammnt &Btauwt, 1 Etarn. * l'Etat de AfiUit ou Lambardie. * 1 Ladwie SforzaDuc de Milon.

NOT. * Krvtrid, olim ciiam Aria Lybia et Leonina didaj Pto!. tuttU- PmI.L.

Digitized by Google

8 JAC. AUG. THUANIdeturbatus, tamen, quae in » Gallia Cifalpina armis quaeficrar, retinuit, et Gc-

nucnfcis, qui.ad famam infelicium tot fucccfliium ab eo defecerant, in*potcftarcm

redegit.* DciniaQ b ‘ Cameraci cum Caefarc, Hifpano, et Pontifice contra Venetos

foedere, et profligatis ad c * Abduam ipforum copiis, $apto d Liviano duce, toti

Italiae formidabilis efle cepit: quo effeftum cft, ut Julius Ii [immoderato aertu]

omnia bellis mifccndi etiam in decrepita aetate ardens, muncrifque* paftoralis

oblitus, et *ot beneficiorum nuper in Gallia acceptorum immemor, cum jani

fibi videretur de injuriis Vfcnctorum fatis graveis poenas fumpfiflc, in nos odium

et acerbitatem convenere decreverit:quod quo facilius exequi pollet, Venetis a

fc prius proferiptis reconciliatur, et bello Ferrariae duci illato, Gallos a partibus

Ferrarienfis ftanteis proferibit. Ita quod res noftras in Italia firmare debuit, in

invidiam et odium ingratus fenex vertit j Maximilianumque, quiLudovici bcnc-

ficio*poft e Abducnfc proelium a fuppficibus Venetis omnia oppida Aufiriacac

domus receperat, a nobis alienavit j et Hifpanum, qui nullam unquam invadendi

Gallos occafioncm, vel contra datam fidem, praetcrmilir, nuper foederatum et

adfinitatis vinculo conjun&um facile induxit, ut contrarium foedus contra Gallum

iceret. Ift eam rem exercitus, duce Raimondo Cardona Hifpano, communibus

fumptibus confcribitur. Quam perfidiam ut ulcifccrctur Ludovicus, magnum et

ipfc exercitum cogit, «ui Gaftoncm r Foxlum lororis filium praefecit, qui mira

celeritate et virtute intra quindecim dierum fpatium 8 Bononiam ab Hifpanis et

pontificiis tppugnatam obfidione liberavit, caefilquc in itinere Venetorum copiis

h Brixiam et Bergomum civitates, quae defecerant, recepit^ tandemque commillb

memorabili illo ad Ravennam proelio, ipfo refurredionis Dominicae die, anno

falutis cio io xti, 8 5 Eid. Apr. Hifpanos et pontificios fudit*: fed dum pugnae reli-

quias victor colligit, in globum Hifpanorum ex certamine fc recipientium ardentius

invedus tantae vidoriac frudum morte fua corrupit. Nec multo poft foederati

Helvetiorum copiis freti Gallos * Mediolani poflefiione, c^uod jam xm annos

tenuerant, expellunt, et Maximilianum Sfortiam Ludovici filium Mediolani

dominum coftituunr, * tradente civitatis claveis k 4 Scduncnfi epifeopo. Ipfc

Ludovicus ab inferto Pontifice proferiptus, cum redintegrato exercitu rurfus

Mediolanum duce Ludovico •Trcmollio repeteret, ab Helvetiis fanguinaria ad

Novariam commifla pugna vidus, et tota fere. Italia cxclufus cft.

Ili H i s initiis nomen Hifpanicum antea obfcurum et vicinis paene nationibus

incognitum tunc primum emerfit, traduquc temporis in tantam magnitudinem

excrevit, ut formidolofum ex eo et terribile toti terrarum orbi efle coeperit.

*Nam quod m Petrus Arragonius ante ccc et x annos rcbcllcntcis Siculos Gallis

ejedis fibi fubjccit, popularium potius ultro fc dedentium fcditioni, quam Hifpa-

norum potentiae tribui debet : nec deerat coloratum jus, quod Siciliae, invafioni

obtendebatur 5 fiquidem Petrus is Conftantiam Manfredi injuftc, uti diditabat,

a n Carolo Andcgavcnfi regno exuti filiam ^ uxorem duxerat. Alfonfus autem

ArragoniorumP. (jnfana rabie]

VAR. LECT. - Jerfi que. P. D. o.T r confignante. P.

(* vi Eid. P. D. o. f.* - * in uxorem. D. o. f. d.

INTERP. • U MiUmit. '‘Csmhre,. « A<LU r.* d Alvi*". • kataiUt JeGhUr*d*Us.‘J JrFtf*.

* Bolotxa. > BrefiiJ& Bergomi 1 Mlm, * de Sim.' ' de U TremoiUt. * Pirrr

e

m Rfj f+rago*.

" Chtrlei tfAnjbi.

NOT. Ommam, Antonini» Cumam > Galliae populi. AlpibiB vicini Valida

vocat. Pmt. L fuperior, et Veragri Vaflefia inferior : horum me-* AbJuj, hodie Adda dicitur, LombardiaeTranf- tropolis Sedunum Sabaudica lingua Sion, et oitten

padanae fluvius. Pat.L. * Germanica dicitur. Pmt.L.

» m Eid. Pu.L.

V

ISTORIARUM LIB. I.

^ conditor, ct in principem a 1 Jbanna i, quae Ladiilao

iuxn \u** Crat> a^°Ptatus »

quamvis poftea propter ingratitudinem ab

ea ohc<c ^optato Ludovico m * * Andium duce, tamen jure

hereditati0. ^ ** Procerum regni tunc exortis fadionibur, quam gentis fuae

viribus fub°' a°Dati regni poflertionem retinuit, ct ad heredes acFridericum

ipfum, cujus fltodo mentionem fecimus, continuata fuccelllone tranfmifit.. Quodfi ante tempora Petri, quiAlphonfum cannis amplius praecedit, ad prima hujus

gentis incunabula refpiciamus, compcricmus Hifpanos atque ipforum gloriam mari

Mediterraneo ct Occano doftrifque Pyrenaeis condufam fuifle, potiufquc patuide

exteris invadentibus quam quidquam memorabile extra lineis Tuos geflifle. Namlicet, uti fcripfere veteres, Hilpania prima a Romanis tentata, ultima fubada fit,

tamen externis ferme dominatibus aut paruit aut militavit:primo quidem Car-

.thaginienfibus, cum b 2 Saguntini ftatim initio fecundi belli Punici extrema quaeque

padi, ut in fide focijili, quam ad pernidem ufque coluerunt, permanerent, ad

extremum fame vidi funt ; dcin Romanis, P. Cornelii Sdpionis virtute ct

humanitate tota fere Hifpania partim in potcftatcm redada, partim ad eum unoanimo tranfeunte, xnu anno, poftquam bellum initum cft, v, poftquam ipfc Scipio

provinciam ct exerdtum accepit, cum ct Indibilis Hifpaniarum rex magno proelio

vidus ct in amicitiam acceptus cft. Ab eo fiquidem tempore omnia pacata ibi

lub imperio Romanorum fuere, fiVinati Lufluni p«Aori, primum, dcin latronum

ducis, motus excipias, qui tandem duce ipfo a luis interfedo a Q. Caepione comprcfli

funt } 3 Numantinorum item civitatis pro libertate Hifpaniac obftinatam con-

flandam ; ad quam miftiis P. Scipio Africanus corrcdo milite Numantiam diu ob-

fclfam poftrcmo fame vidt, ct folo aequavit, ac reliquam provinciam in fidem

accepit anno urbis conditae iocxx. Annis l poft Q^ Sertorius, qui partium

Marianarum fuit, Sylla rerum potito, rclida Italia ad Fortunatas ufque infulas

penetravit, ac tandem ad bellum Hifpanias commovit, ubi vir facile cum viris

convenit : cumque uno imperatore res Romana ei refiftere non pofTer, additus cft

Metello Numidici filio Cn. Pompeius : neque tamen tam ducum virtute, quamfuorum fcclere oppreflus cft: et hunc quidem exitum Syllanac proferiptionis

hereditas feu bellum Sertorianum habuit. Tandem dudu Augufti hadenus invidi

Cantabri in poteftatem redacti, et univerfa Hifpania ftipendiaria fada cft. Inde

fub Romanis imperatoribus fuir, (imperatores etiam Trajanum ct Hadrianum ac

poftrcmo Theodofium Romae dedit) donec imperio jam declinante Vandali, Suevi,

ct Alani in Gallias a Stilicone evocati, et ab Atulpho et Vallia Gothis regibus

ab Honorio imperatore ad liberandas Gallias miliis inde exadi Pyrenaeum tranficrunt

anno Chrifti ccccx, et Hifpaniam Romanis ereptam multos annos tenuerunt

;

fcd Gothi a Francis ex Galli» ejedi vicillim Vandalos ct Alanos ex Hilpania

ejecerunt ; Suevos vero ad internecionem omneis ceciderunt. Ita Hilpania longo

tempore Gothis paruit j a quibus religionem Chriftianam antea quidem quorundam

martyrum fanguine obfignatam, fcd nondum plene promulgatam accepit, ct cumreligione pravum Arianae opinionis errorem imbuit. Ab his hodie praecipua

VAR. LECT. * Andcgavenfi, tamen. P.D. o.f.d.

JNTERPR. * DuttTAujou. b eeax it Saguntt.

N OT. 1 Jcanna it. MS. Smtti it Put. Arcuacos ad Durium fluvium, hodie Soria dicitur

:

* Saguntum, Hederanorum urbs in Hifpania Tar- quatuor amplius millibus fupra Sonam ad Garai

riconenii, hodie Morvm/ro dicitur. Ludus vocat pontem non procul ab ortu Durii fluminis ejus

Seitfanet. Put. L. vefhgia monftr alitui. Put- L.UNumantia, Hilpaniac Tarraconcidis urbs inter

Tom. I. C

Digitized by Google

JAC. AUG. THUANIinter Hifpanos nobilitas* originem fuam repetit. Tandem a Saracenis “fretum

Herculeum ttanfgrcflls miferabili cafu vallata et occupata cft, prodente b Baeticam,

cui praefectus erat, Juliano, ut injuriam violata filia a Rodcrico rege acceptam

ulcifccrctur. Id anno falutis id ccxx accidit. Gothi qui fuperfuerunt, cum in

« « Afturuni, Cantabrorum et Callaicorum montes fc rcccpiflcnt, paulatim amiflas

regiones, urbes, caftclla recuperare coeperunt $ et ad ultimum, cum Maurorum

res in Baetica fc contraxiftent, a Ferdinando Joannis filio (b Alfonfi, quem a

Joanna adoptatum diximus, frater fuit) vifti atque omni Hifpania cxpulfi funt,

id cc lxxiv, poftquam primum eam occupaverant, anno. Ifquc annus, qui fuit

reparatae falutb cidcdxcii, Chriftophori Columbi navigatione, quae novumorbem in Atlantico mari Hifpanis primo aperuit, nobilitatus cft. Quanquamnec ea gloria defraudari noftri omnino debent : fiquidem confiat, Hifpanb id

minime negantibus, lxviii ante Columbi navigationem annis, a Bctcncurium,

noftratcm * Bclgam infulas illas, quae hodie a frequentia avium hujus nominbe Azorac vocantur, occupalfe, et Hifpanis vendidifle j atque inde reverfum de

continenti, quae illis occidentem verfus praetenditur, famam fparfiflc. Ea res

maximam conciliavit et Ferdinando et Ifabcllac nominis celebritatem•>quorum

aufpiciis fexennio poft Amcricus f Vefpucius Florentinus terram illam trans

aequinoctialem lineam, quam a fuo nomine Amcricam dixit, exploravit : tamque

nobili «xcmpk» permotus Emanucl sLufitaniac rex Ferdinandi gloriae aemulus

ad explorandas itidem in India orientali novas terras animum appulit. Eodemqueanno prima claflis duce h Vafeo Gama Lufitanorum aufpicib in Indiam profccla

cft. Et ne tantum longinqua et incerta gloriae et lucri caufa, potius quam’vicina

et tura ad Chriftiani nominis propagationem quaerere viderentur, Ferdinandus5 Orjnum in Africa cepit, duce Petro Navarra j fcd Franc. k Ximenii archiepifcopi

Toletani fumptibus, qui ad immenfarum opum levandam invidiam exercitum

juflii Ferdinandi conduxerat. Emanucl viciflim 1 Septam contra Saracenos Arabas

in ora Africae munivit. Auxerunt et Hifpanorum potentiam per adfinitatem tot

regnorum hereditates tandem in Ferdinando Arragonio et Ifabclla f* Caftcllenfi

confufac, et Philippi Auftriaci totius * Belgii heredis hinc ex Germania, inde ex

Gallia conjun&ac opes, quae a trunco naturali quali rccifac, Hifpaniac vcluri

alienae arbori infertae funt. Nam Philippo natus Carolus a patre Belgii, a matre

totius Hilpaniac et majorb Italiae partis, a Maximiliano avo amplillimi in Germania

patrimonii ac poftrcmo imperii > quafi heres totam Europam fpc et fatali potentia

complecti quodammodo vifus cft : cumque tot locorum intervallis et moribus

diftin&arum nationum princeps eflet, ex Germania oriundus, in Belgio natus et

educatus, in Hifpania tamen, quamdiu per bella Gallica et Germanica licuit, fedem

praecipuam habuit, et Hifpanorum du£lu maxima proelia fecit } ac poftrcmo

renuntiato imperio et abdicatis / regnb ibi privatus mori voluit. Sub Philippo

deinde filio continuata poflcfllone eandem dignitatem Hifpania retinuit, poftquam

pace ‘ ni Sercani nobifcum fafta rcli&o Belgio in Hifpaniam profeftus cft: namres omneis ab eo tempore domi forifquc fere per Hifpanos adminiftravit, et

honores,

VAR. LECT- Auilurum. D. o. f. d. • a fc regnis. P. D. o. f. d.

P Caftcllana. P.D.o. • Ccrcani. P.D.o.

y deefi quali. D. O. f.

INTER PR. * Jtjlroit dt Gibraltar. k Amdaloaft. * Aflmriet, Bifiaie, & Gallitt. d JtBitktnttint.

* Azrrtj. ' Vefpuao. * Portugal. h yafyutx.de Gama. 1 Oram. k JGmeau Artbtv. dt Toltdt. 1 Ctuta.

“ proximets dtt Pajt bal. * Strtamtp.#

KOT. * DclcBr/;«w; lege t Caletibus m Neujhia baye dcScrcamp limitrophcd’Artois &dc Picudic,oriundum, n citoic de Normandie. Pmt. ou fc fit 1'ouvCrturc de la paix.

* LcgcStrtsntpi: ut Thuanus ipfc, lib. 20. L’Ab-

1 1I STORIARUM LIB. t.

YvowittS»pater Germanis, Belgis et Italis quafi communis omnium

princeps^ Qornmunicabat, filius invidiofe ad folos Hifpanos contraxit.

Etha&cnA** imperii initiis et caulis.

IV. attinet dicere, quos ab omni aetate laudis bellicae et

juftitiaca?^d. exteros daruifle confiat, faepe fc populofa gente in vicinas

et longinqui lCSl°ncs extendente, faepe etiam afflictis principibuJ et eorum falu-

tarem opem implorantibus humaniter praebito auxilio ? Fidem facit illud in

Romana hiftoria pervulgatum, Romanos cum ceteris gentibus de gloria, cumGallis pro falutc ccrtaflc : cumque apud cos certa actas faciendis ftipendiis praefinita

eflet, qua exacta mifiloncm impetrare pofient, bello Gallico fexagenarios minime

militia folutos fuifle, ac ne ipfos quidem faccrdotcs fcripfit Appianus. Fidem

faciunt et Iparfae tot ubique terrarum Gallici nominis coloniae. Nam et major

et melior Italiae pars de Cifalpinac Galliae nomine appellatur. Ht fi ambitiola

et fabulofa Romanorum ad res Iliacas origines fuas referentium commenta reji-

ciamus, quis dubitat, quin Veneti non ab Henetis Paphiagon ibus, fed a ‘Venetis,

ut et Straboni videtur, in Armorica nofira fitis originem ducant ? Neque enim1 Caelari fides tribuenda cfi, qui hos ab illis nomen fumpfiflc nulla verifimili

ratione fcripfit. Quorfum enim illa Senonum, Boiorum, Cenomanorum, atque

«deo Infubram nomina in Italia pertinent, nifi ut intclligamus Gallos olim haec

loca tenuifle, et ad tradendam poficris originis fuac memoriam de fuo nomine

appcllafic?Jam ad Germanos rcfpicc : nonne et b Eoiorum in Vindclicia, qui

hodie Baioari funt, ad Boios Gallos primordia retulit * Tacitus? Quod ne minus

vero confcnrancum videatur, facit quod Cacfar ipfc feribit,. fuifle aliquando

tempus, quo Germanos Galli virtute fupcrarcnr. Certe in Hifpania ipfa Ccltibeji

vario pugnae cum Romanis eventu toties congrcfli, 3 et hodie Portu-Gallia infigne

funt monumentum virtutis Gallicae. Jam quid de Brenni expeditione dicam,

qui tentata et affli&a Roma inde in Dardanos duxit, Gracciaquc vafiata Thraciam

> aliquandiu tenuit, et in Afiam ad finem trajecit ? 'Ab hoc enim Galatae fcu

Gallo-Gracci in Afia originem trahunt ; ex quibus * Trocmi oram Hcllcfponti,

i Toliftobogi Aeolida atque Ioniam, 1 Tc&ofagcs mediterranea Afiac loca fortiti

funt. Et quanquam amoenitate locorum et peregrinarum voluptatum ufu, quje

ad extinguendum animorum vigorem plurimum poflunr, vel fcrociffimi populi

cfFocminari potuerint, tantum valuit vis infita virtutis, ut longo tempore non

defeneraverint. Siquidem a Brenni expeditione ad Cn. Manlii tempora, a quo

Gallo-Gracci omnium, quae Afiam incolebant, gentium bcllicofiflimi debellati

funt, anni plus minus cc intercedunt. Ut ad noftros Gallos redeam j vix decennio

a florentiflimo Romanorum duce C. Cacfarc in fidem accepti aut bello domiti

funt : nam et inter cos Hedui et Sequani amici populi Romani et Arverni fratres

appellati funt : fub iifquc nominibus Gallia, quamdiu imperium fictit, libertatem

quodammodo * retinuit. Sed Theodofio vita fundo, cum imperium occidentale

a tribus tutoribus Gildone et Rufino primum, mox et ipfo StUiconc mifere diftra-

hcrctur, Gallia a Vifigothis et Francis occupata cfi : fed pace ab Honorio cura

Vallia

VAR. LECT. • Corn. Tacitus. P. Carinum Narbonae natum imperatores dedit: nam/3 defant et hodie Pomigallia. P.D.o. de Tyrannis fub Gallieno ortu non loquor. Sed

V aliquando. P. D. o. f.d. TbeodoGo, &CC- M.S.Smi.

t retinuit,- quo tempore duos Amoninos Ncimufi,

INTERPR. * dr Vjtnt! t» Bretj^nr. b ceax de Btvierf.

NOT. 1 Dde Cttfsri

:

lege sitii. M. deThou • Tro<mi*Tr£Jloi«(i,TeS9jdgei. II y a apparcnce,

s*cft abule;car Ccfar n’cn patie point, nuis bien que Ce» gens-ci eiloicnt de Languet!oc. Put. L.

Tue Live, Quinte Curcc, Juihn, &c. P*t.

Digitized by Google

JAC. AUG. THUANIVallia fafla tandem Romanis praeter Aquileiam omnis reftituta eft i Hunnique,

quorum rcxAttila, communibus Vifigothorum ctFrancorum copiis duce Actio in

campis Catalaunicis deleti funt. Demum Ai-tio, cujus apud Francos et Vifigothos

fumma gratia et aufloritas erat, a Valentiniano occifo, pcrtacfa Romariorum

Gallia protinus ab imperio» defecit ; cjectifquc Aquitania Gothis, Branco-Gallorum

renum fub Ch*ldcrico « * Clodoveo felicibus aufpiciis apud nos coepit, circa

annum falutis cdlxxx; quod poft dilfolutioncm imperii ad haec ufquc tempora

omnium clariflimum et florentiflimum toto orbe Chriftiano ^ fuit» cum Fara-

mundus avus antea xxx cireit« annis inter Francos regnaflet. Nam ex regum

nohrorum fecunda familia prodiere b Carolus Tudes (ive Martcllus, qui memora-

bili proelio Saracenos profligavit ; Pipinus, qui > c Longobardos Italia ejecit, et

Carolus, qui Romanum imperium primus in occidente fundavit, et regnum

patris in Italia coeptum firmavit. Nec omitti debent Siciliae reges a Tancredo

Normano dufti fub tertia regum noftrorum familia;quorum genus rerum potitum

eft ufquc ad Henrici vi Ftidcrici d Aenobarbi filii tempora, qui Conflantia Rogerii

ultimi filia uxore dufta in regnum fucccflit. Ab eo Manftedus fpurius, et Conra-

dinus Fridaici ll imperatoris nepos orti:quibus rurfusde medio fublatis Carolus

Provinciae comes Ludovici ix frater Neapolitanum regnum quafi jure hereditario

Gallis principibus debitum occupavit. Haec eadem Francia noftra repetitis vicibus

vicinae c Britanniae reges dedit. Nem Gulichnus nothus f Normanniac dux in'

Angliam cum dclcftis tranfmifit, et cacfo Haraldo regnum occupavit circa annum

Chrifti Cio lxvi. Huic Guliclmus Rufus et Hernicus i filii ordine fucceftcrunt.'

Poftea ' Stephanus gBloefcnfis, qui Addam ejus filiam *uxorem duxerat, regnum

* tenuit i ortifquC diflcnfionibus inter cum et Mathildem Henrici I filiam, quae

Hcnrico v Cacfari nupftrat, tandem ccflir. Mortuo dcin Hcnrico Caefarc Ma-

thildis, quafi non aliunde quam c Gallia tanti regni heredi vir petendus eflet,

r i» Gaufrido Plantagcnctac f Andium comiti nupfit j a quo reges Anglorum longa

feric propagati funt ufquc ad Joannem Plantagcnctam Edvatdi mfilium «Lan-

caftrcnfis familiae, atque adeo rofac rubrae principem ; cui paulo poft, regno interea

femper in Plantagcnctamm familia manente, fuccrcvit contraria albae rofac faflio,

ab Edmondo Plantagcnda J Edvardi lil altero filio, ' Eboraci duce, fundata: unde

oetae in eo regno civiles diflenfiones utrique parti poftrcmo cxitiofac : tandemque

Edvardus Plantagcneta v a Richardo patruo Gloceftriae duce, s qui fumma jam

impietate fe fratris Georgii cmorc poUu«at, cum fratre Richardo in carcere

interfeflus eft i cui Richaidus ipfe tot parricidiis infamis haud diu fuperftcs fuit

:

nam

* in uxorem. P. D- o. f. d.

i tenuit; ex coque matrimonio Meemus .Ste-

phanus patri in regno fucceffit; orrifque r.D.o.

e Godofredo. P.D.o.

C Andcgavenlium. P. D. o. (• •

y Langobardos. P- D. a f.

INTERPR. • Clovh. b Charles Mattel. ' Jjtmbardt. d Barbarojfa. « Angleterre. r Ntrmandie.

* Comte de Bloit. h Geojfroy Plantageuet Comte tTAujou. 1 Tork.

NOT. 1 Lege Stephanut Stepham Bldefrufit, fui

Adelam tjta filiam n» uxorem duxerat, fiUut tertio-

genitui regnum tenuit. C.

* Jannem Plantagonetam Edvardi. Sic Ed. Gen.1626, et Pur. refle : licet omnes Ed. praecedentes

habebam Edmondum Plsntagenetam Henrici. C.

* Edvardi ui altero fi/io. Sic refie corrigit Pu-teanus, « Ed- Gen. i6a6 : et Ed- Patiljpni habebatEdvardi in retis filio e omnes aliae Edvardi n regit

filio, c..

« Dele jui fumma jam impietate fe fratris Georgii

Mre colluerat. Ccci eft mal ens par m. ot

Kou, qui a confondu les noms. LTuftatre

f Edoiiard rv,Gcorgcs, & Richard cftoient frcres

:

loiiard iv eftant Roi fit roourir fon frere Georges

ns un toneau de Malvoific. Cet Edouard mou-

r»t laifla deux fils, Edouard v Se Richard. Ur cet

tre Richard frere d’Edouard iv, apris la nwrt de

i frere, fit mourir fes deux neveux Edouard v cc

chard, & sempara de la couronne, s eftant tait

- . i1 tni n i.dLWSorionn rut.

VAR. LECT. - defecit; et felicibus aufpiciis in

ea,ejofhs Aquirania Gothis,Franco-Gallomm regnum

fub Childerico et Clodoveo coepjt. P D. o. f- d.

» fuit, luter hoc verbum et nam drejl Unea.p n « c a •

Digitized by Go<

ISTORIARUM LIB l

naxftTftO* iV(iW\\a vita amifir, occifus ab Hcnrico Tcudcro Hcntrid vni

^atrc^ et a * <\uac nunc in Anglia regnat, avo. Ceterum Hcnricus ille, qui

vii di&uSc

, Theodori live Teuderi nepos fuit, qui conditione impar

virtute fcU1

^eruerat, ut Catharinam 1 Caroli vi Francorum regis filiam

et Hernici v ^eJoruni regis viduam 0 uxorem duceret, ex coque matrimonio

Edmondilm fufccpit, qui Margaritam Plantagcnctam, ultimam rofac rubrae heredem.

conjugem habuit;

poftea Hcnricus Elizaberham Plantagcnctam Edvardi im filiam,

et ultimam rofac albae heredem, uxorem duxit} ct ita td&iones illae > cxfiinftac,

fimul ct Gallica Plantagcnctarum gens, qu^c huc ufquc a ^GHufrido Andiumcomite per cccc circiter annos per mares femper deducta regnum tenuerat,

* defecit. Et fi quidem verum amamus, ct res a vera fua origine citra fucum

repetantur, Navarrac, Cailcllac, ct Arragoniac reges ab pcrilluftri in b Bigerronibus

familia propagati funt, et quicquid praeclari bello contra Saracenos gefferunt,

opibus Francorum adjuti fecerunt, ficuti ex vetuftis ipforum Hifpanorutn monu-

mentis oftendi poteft. Jam c Lufitaniae reges, qui ab Henrico nefeio quo d Lim-

burgcnfi vulgo deducuntur, unde Joannes i, -Alfonfus v, Emmanuel ct Joannesmorti, qui longe latcquc nomen fuum per Afiam, Africam, ct lndias Oricntalcis

fparferunt, nunc ex fide dignis ejufdcm aevi tcftimoniis confiat, ab Hcnrico minore

natu filio Roberti Burgundiac ducis penm duxifle. Is autem Robertus Roberti

regis Franciac filius fuifj ct e Hugonis Capeti, qui familiam regiam, quae fcliciflimc

ab eo tempore apud nos rerum potitur, fundavit, nepos. Quid nunc jam expe-

ditionem in Palacftinam fub Philippo i fufccptam commemorem? Quid ejus

ducem Gotifridum f Bononienfem, ct 8 Euftochium ac Balduinum Gotifridi fratres ?

Quid Hugonem comitem Parifienfem Philippi fratrem > Quid Robertum Flandriac

comitem, h Balduinum Montenfem, Stephanum ‘Blocfcnfcm, * Raimondum To-

lolae comitem, Robertum Normanniac ducem, ct Boemundum Apuliae ex Tancrc-

dorum familia, unde tot reges in Syria, Cypro, Graecia ? Quid ipfam Conftanti-

nopolim imperii orientalis caput, a Gallis imperatoribus eo tempore tamdiu

pofleflam ? Omitto vicina, ct bella cum Anglis gcfta tam dubio eventu, ut quodde Punicis dixit Livius, plerumque propius periculo fuerit, qui vicerat. Unumpraeterire non polium, quod Carolqsv poft pacatas Gallias diuturnis Anglorumbellis ac recenti patris clade afflidlas, ut militem licentiae afluctum Francia exigeret,

Bertrandum C k Gucfquinatcm equitum magiftrum cum exercitu in Hifpaniam mifit,

honcfta quidem belli cum Saracenis gerendi occafionc ; re vera, ut Petrum Caficllac

icgcm, qui Blancam Borbonii ducis filiam ct uxoris » Caroli fororem in matrimo-

nium duxerat, ceterum Padillac pellicis blanditiis an philtris fcfcinatus indignum in

modum habebat, ad fanam mentem vi reduceret. Sed cum Blanca fub id tempus

obiifler, fato fuo an fraude pellicis, incertum, adfinitate di (Voluta 6 Gucfquinas

hoftili

VAR. LF.CT- • Olli alias Oueni Teuderi. P. fe trimum volumen Rob. Stephani tjpit extufum bonaOlai Teuderi. D. o.

_ fide repraefentajfr;quaedam tamtu bic rt alibi lota

d in uxorem. P.D.O.f.d. inveniuntur variantia, quotfngulatim notaro nojlri

7 Defunt cxrinftac fimul. P. D. o. f. d. efft duximus C.

* Godotiredo Andegavenii per. P. D. o.f. e Defunt Raimondum ToloGe comitem. P.D. *

• defecit. Ab hoc verbo uffue adQuid nunc, II O. f. < 1 . defunt et iu td. Rob. Stepb.

lineae defunt in P. D. o. f.d. defunt etiam in Roberti l Cirfijmmtcni P.

Stefkam editione. • Quamvis editor bujut operit, Ce- n Caroli v. P.

nevaeann. 1620 anprejji, /efforem diftrtc praemonet,

• Genuinas. P. D.o.f. d.

INTER P R. * Own Tuder. b Bigorre. * Portugal. * de Limbnrg. « Unguet Capet. r de Ben-/ogue al. RamiIon. * Eufiace. ‘ Baudouin 11, Comte de llaiaaut iu de Nent, 1 de Bloit. * du Gutfelin,Conneftable de ¥rance.

NOT. » Caroli vi. Sk rc£te Put. ct cd.Gcn. 1626'. omnes aliae Carolrv 11. C. .

Tom. I. D

J AC. AU d THUANIhoftili mana ct animo Caflcllam ingrcflus Petrum regnp fpoliavlt, et Hcnri-

cum fpurium ab eo oppidis, quae ipfi a patre communi ex fuo confcnfu at-

tributa * fuerunt, exutum cjc&o fratre regem conftituit: ct quamvis a Petro

Anglorum viribus, fubnixo mox violenta poflclfione dejectus fit, paulo poft tamen

Callorum ope reftitutus regnum occifo Petro obtinuit, ct ad heredes fuos tranl-'

mifit. Ab eo fiquidem Hchrieo Ifabclla genus duxit, quae Ferdinando Arragonio,

de quo nunc fermo cft, nupfit, Caroli v ct Ferdinandi i imperatorum avo : fub

quo paulatim fcncfccntc Gallorum fortuna Hifpanicum nomen adolevit j ut

merito dici pofik, ubi Galli dcficrunt, ibi rerum potiri Hifpanos inccpific.

V. Quae non a me di&a funt aut amore patriae, aut Hifpanorum odio, nec

quod genti 0 admodum fagacict bclIicofifTimac quidquam velim detradum; (abfit

hoc ab homine candorem ct veritatem profc(To) fcd quia cum de Hilpanoruni

magnitudine ct potentia crebra futura fit mentio, confcntancum rationi vifum

cft, de ejus origine ct incrementis citra obtrectationem ct attentationem heie

verba facere. Ac praeter ea quidem, quae jam retulimus, ctfi non ignorem, ut

homines, fic imperia nafei, crcfccrc, dccrclccrc, ac tandem mori, certofquc

temporum limites a divina providentia praefiitutos cfle, qui nulla vi nofira, nulla

prudentia tranfiri poliunt: tamen caufas tam repentis Hilpanorum incrementi

altius indaganti hac praecipuae vifac funt j quod cum verae, hoc cft, Chriftianac

religionis promulgationem in omneis terras ante facculdlum con fuminationem

dilfundi oporteat, Deus ad hoc potentiae culmen Hifpanos evexerit, ut cttenr*

qui tam longinquas ac difficiles navigationes ad barbaros ct veri luce deftituros

populos, freti viribus fuis commodius fufeiperent;

quod non aeque Gallis ac

ceteris occidentalibus et fcptcntrionalibus gentibus facile fa&u fuiftet : quippe

ultimi Hifpani ad occidentem ; ad haec illis acftus ct laboris arque adeo inediae

patientiora corpora, ct mentes eorum, quae confilium ct moram defiderant, magis

capaces j quae duo in hujufccmodi longinquis ct pcriculofis expeditionibus furnmc

ncccfiaria funt: ct quamquam nemo dubitet Hifpanos, quod eventus docuit, illuc

lucri potilis ct > praedae, quam pietatis [*] caufa profc&os * tamen non mediocre,

meo quidem judicio, operae pretium fuit, ubi nullas omnino terras efle credidit

antiquitas, ibi inter tot gentes antea incognitum Chrifti nomen vel perperam

audiri ct celebrari. Nam ut plerumque in rebus humanis, fic ct in religionis

necotip praecipue ufu venire cernimus, ut Deus quae a corrupta ct mala voluntate

noftxa prolici icuntur, ad gloriam fuam ct in bonum * vertat.

VI. UtP. [*] quae ut plurimum illic per fuperjlttiones adulteratur,

VAR. f-ECT. « fuerant. P. tudinem evaderet:quod ab Hifpani* mlrimc me-

li acdenol. P. D.o.f.d. ruendum fuit j quippe qui non tam pontificiae m.tg-

r praedae caufa profc&os quam pietatis, quam per mtudini inferviunc, quam pontificii cultus praetexta

impollutas et praeli igiamifcrc deformatam luperfti- id agunt, ut pontificia auctoritas a Gallis in tantamtioli homines illic extendunt ct fimplicibuj animis evecta fublimiraicm, ipforum commodis et ambkio-Mcw i tamen non MS.Snurm. fis conliliis inferviat; ct ft mens non male augurat,

* venar. Nec dcfpcmndutn cft, quin qualifcutv- pontifices Romani, ut olim in ultima direptione

que religionis filvcftna illa plantaria, melioris dee- urbis, lic et in amplae adeo ct invidiofae potentiae

trinae inimone, I lifjunomm jugo cxcuflo ct libertate diflolutionc, infcibilinium Hifpanum aliquando cx-

• reddita, quati novellae, fuaveia et au&orc Chrirto perruri funt. Nos certe Galli limplices nimis, quo-dignos fiuetus abquando producant. Ut ortus Hi- nim imprudentia fadhimeft, ut dum plus jufto re-

ffunqrum, iiccomra Gallorum occafus caufas pariter ligioriis cuftodibus er miniltris tribuitur, ipfi rdi-

religioni tribuo. Nam cum Chriftiana pictas ab gioni male confultum lir . nam nihil aeque, ft vo-initiq m Gallia femper floruerit, ut quam monti r is rum amamus, religioni obeft, quim nimiae opes «camille fcripicrit Hieronymus, purioris dodtrinac immoderata unius potentia

j quae ft in monarchiis,cultum hoc didlo in ea femper vigui fle iimuens; ve- ubi degenerare incipit, omnibus intolerabilis exiftit,

rendum erat, ne crefcentc in Italia potentia Gallo- in dlomo dei, ubi majore cum periculo pcccatuf,rum, quibus tantas ope* poiuihccs Romani debere nullo modo ferri debet. Itaque ut in iis, quae vere

.

negare non poflunt, una ct potentia Romaru in ad religionem pertinent, nihil de pOCeftatc ecclc-immcnum ct orbi Chrtftuoo intolerandam magni- (iaftica, quam veneror et lufpicio, imminuendum

aut

”"”"tized by GboglC

<0° ^ STORIARUM LIE. I.

a\lCs noftras redeam; fi fas mortali de aeternis Dei confiliis

pionunu^’VVic* »n caufa fuiflc dixerim, cur optimus princeps Ludovicus

aeque i ~a*Umi ac prudentia clarus, ad haec quam Gallici rominis

ftudiotus, .

Vv*°*um commodis et falutc /olicitqs ; nihil aliud, inquam, fuit,

cur is tam *nu'lls ^Ominibus commendabilis rex meliore utique fortuna dignus tot

adverfitatibus in Vita confli&atus fit, quam quod tam ardam cum Alexandro vi

adtmitatcm contraxiffet, et impuri patris omnique fcclcrum genere cooperti filii

crudelitates, libidines, perfidiam, fortunas denique foviflet et «amplificaflct. Quid

enim Italiae, quid orbi Chriftiano non metuendum fuit, fi res profpcrc in Italia

Gallis eveniflent, et cum felicitate noftra Borgiarum fortuna adolcviflct ? .Sed cum

» Valentinus labefadis Gallorum in Italia rebus, tum morte ncc-opina patris

fortunis everfis, omnia, quae in bUmbria et Piceno tenebat, amififlet, poftrcmo,

qui nemini fidem fervaverat, temere fc fidei Confalvi permifit * a quo in Hi-

fpaniam mifliis, et laudabili perfidia in carcerem conjcdus cft, unde eam paulo

poft clapfus edet, tanti nominis dux obfcura et ignobili morte tandem periit.

Cum Julio it non eandem amicitiam coluit Ludovicus ;quippe cum infeftifiimum

hoftem lempcr expertus, quem gratifiimum amicum habere debuit:quae odia

eo evaferunt, ut temere et injuriofe rex a pontifice proferiptus primo c 1 Lugduni

iynodo pracfulum regni convocata ipfum in ju« vocaverit i dcin auctoritate

quorundam cardinalium d Mediolani congregatorum concilium « Pifis indixerit, in

quo de emendando ccclcfiae flatu ageretur, et juxta regulam ultimi concilii

Conflantiac

aut delibandum ccnfcam ; ita pontificum Roma-norum intcrcflccxiiiimojde porclfarc terrena, quamtot jam abhinc faeculis nimis avide conferantur,multa rcfccari ; ipfis utique meo judicio majoribusfuturis, fi minores cfle velint. Namquorfum faftus

ille, et infolentes tituli, et plufquam regia majcfta.;,

nift ut religio •fimplex, candida, et per fc venera-

bilis, in invidiam, odium et maledicentiam culpa

miniftrorum incurrat ? ut fub novis fubinde do-minis nova quotidie mnnftra, nova imperia, novi

tyranni in Italia exoriantur ? ut pace publica turbata,

et omiflb communi Chriftiani nominis horte, orbis

Chrirtianus armis concutiatur ? Piget dicere, et tamendicendum crt, ex quo abjcdlis clavibus et relidis

precibus ac lachrimis, quae lola et vera funt armalaccrdotum, fumptum fccprrum, tiara, gladius, ex

eo cura partoralLs negligi, difciplina facra corrumpi,

et corruptis moribus ipTa doctrina paulatim adulte-

rari coepit- Tunc omirta concilia, hoc crt* ne-

glegia rcligioforum cum Deo foedera, et inita nova

foedera cum hominibus, iplis ferme femper dam-no6> certe tcipublicac Chnftianae ludhiola. MSS.Eri- tl Satum.

« amplificalTcr. Nam quid portcnmfius prifca

vel noftra aeus vidit vd audivit, hominem lactis

devotum largitionibus in templum Dd invafifle;

ibi ferro, veneno, fraude tam diu impune gradatumefle; ex nefando coitu fufccptos liberos, omni pu-

dore exuto, aufum propalam filios appellare ; ince-

rtibus, homicidiis et latrociniis infamem familiam

aluiflc; inde vitia domeftica in omnem Italiam fpar-

fiflc i poftrcmo Chriftiani gregis paftorem jurati

Chriftianorutn hortis clandcftino foedere ftipendia-

• INT ER P R. • Ctfar Borgia duc de VatnUmi* Litu. d Milaa. « Vifa. • Duca di Caitdia. • .

di Fatnza.

rium fuiflc ? Et quidem haec ab omnibus qut res

illius temporis fcripfcnint, memoriae prodita funr,

etiam iis, qui pontificii nominis reverentia multa

alioqui non tacenda filcntio dirtimularunt. Sedomnem fidem fuperat, quod Fr. Guicciardinus, vir

fide, prudentia et eloquentia cuivis ex antiquitate

comparandus, nulli cene meo judicio pofthabendus,

fcnput, non tbluiu duat lracre* Fnacilcum 'Can-dianum et Caelarem, qui portea beneficio noftro

Valentiae dux faiftus cft, incerto Lucretiae fororls

amore exarfifle, ( quod ob rivalitatem Candianoperniciem attulit) led etiam ipfum parentem tamperdite filiam deperifle, ut eam a marito priore,

narim initio pontificatus, quali tanta adfinitate in-

digno, abduxerit, mox pudore victum Joanni sSfbr-tiac Pifauri domino elocavifle; et poftrcnio, cumne quidem maritum rivalem pati pofler, Joaiuwmad res vcncreas frigidum caularum, fuhornatis fallis

teftibus contra^him cum eo matrimonium diAbi-vi fle. Quo nomine etiam a Jacobo Sannazario»viro bono et eximio fui temporis poeta, palTim pro-fcinditur, et illo carmine praecipue, cujufcunqueundam Iit, quo Lucretia filia, fponfr, nurus Alexan-dri fuiflc perhibetur. Mitto h Aftorem ManfredumFaventiaedominumeximia forma puerum ftupratum,

et contra datam fidem portea necatum ; tot illurtres

duces inde a filio ScncgaUkc, inde a patre Romaecrudeliter occifos ; et venenum Cardinalibus para-

tum ab ipfo Alexandro epotum; quae mors tali

vita digniflima fuir. Cum tali monftro junctae ad-

fini tatis contagia et piacula res nortras infecirte, et

optimi principis fortunam in praeceps dedifle, me-nto exilbmare poffumus. Quid cmm MS.Reg.

t» Daupbmt. b Ia Romagna & ducat» di Sftleto.

iforza Signer di Vefar». h AJlorrc Manfrtdi Signer

NOT. 1 Dele Lugduni, lege Catfaredani; parce que de la premierc aflcmblec des prelats Fran^ois

que Tartemblcc premierc fift tenue kTours. II cft tenue aTours. Voici Bouchet anna). d’Aquitanae,

vrai, que le concile de Pife fut transfere a Mibn, 4* panie. P*r.

& puis a Lion : miis M. de Tbou n'cntend parier

l6 JAC. AUG. THUANIConftantiac fub Sigifmundo cdcbtatl, in caput ct membra “anquireretur. Quin

'

et eo ufquc provc&us cft, ut fpretis multis multorum, quibus alioqui plurimunt

tribuebat, fuafionibus, moribundi fenis inancis diras contraria obnunciationc

gencrofc revicerit? cufo *etiam aureo nummo, qui titulos regis Franciac regnique

Neapolitani cum effigie fua ex una parte, ct infignia Franciac ex altera referebat, cum

hoc elogio, PERDAM Babylonis nomen? quales adhuc hodie multi repe-

riuntur. Sed Julio mortuo afliduis multorum > hominum atque uxoris imprimis

* impcriofac focminae querelis vi&us Pifano concilio renuntiavit ct, ut Leoni x

gratificaretur, • Latcrancnfi *vix tandem ct conditionibus appofitis fubfcripfitt

confultius multorum judicio fa&urus, fi in laudabili corrigendae ecclefiafiicac

difciplinac propofito pcrfcvcraflct, nec in odio, quod tam pertinaciter contra

b Helvetios potintiffimos hofteis exercuit, adeo conflans fuiflet. Hac ergo incli-

nantis noftri imperii caufac ct adverfae fimul fortunae Ludovici, qui tota Italia

cxclufus,* ingravcfccntc jam aetate, cum mafculum heredem ex fc genitum fibi

dccflc dolcrct, mortua paulo ante na c Britanna uxore, ex qua duas tantum

filias fufccpcrat, fero de novis nuptiis coepit cogitare. Itaque pace cum Anglo

facla, qui « «* Tarvenna ct Tornaco captis jam formidabilis toti Franciac efle coeperat,

ct placatis Helvetiis, qui numerofo cum exercitu e Divionem obfedcrant, vixque

tandem vel ampliffimis conditionibus a f Trcmollio propofitis adduci potuerant,

ut ab incoepto dcfiftcrcnr, fororem Angli praedanti forma virginem in uxorem

duxit : cum qua nullo aetatis rcfpc&u dum recenti amori liccntiofius indulgct,

debilis ct effoetus fenex in febrem graviffimam incidit ? ex qua paucos poft dies

CI0I3XV. mortuus cft Kal.Januar. anno hujus facculi xv, princeps Jufti cognomentum a

Fr. Guicciardino meritus et populis fuis chariflimus: cujus adeo fanda ct venera-

bilis etiam nunc inter Gallos memoria viget, ut quoties in confiftorio principis,

in regni curiis ct comitiis de optimo regimine ct rebus in meliorem ftatum

reducendis agitur, toties Ludovici temporum ct ordinis, qui tunc fub. eo in pub-

lica regni adminiftrationc fervabatur, honorifica mchtio habeatur.

VII. Ludo vico fucccflit lege regni Francifcus proximus r agnatus, qui anno

fuperiore Claudiam Ludovici filiam natu grandiorem Kuxorem duxerat. Is ftatim

initio principatus magnam de fc omnium fpem concitavit, fpccic imperio digna,

ingenio, litcrarum amore, comitate, rerum peritia jam in illa aetate (vix dum enim

XX annnm compleverat) ad regiam majcftatcm accedentibus. Cum Anglo primum

pax confirmata ? mox cum Carolo Auftriaco annum tunc xv «agente: tutores, ct

in his e C curius, florentem novi principis fortunam veriti, dum pupillus ado-*

^ lcfccrct, prudenti confilio amicitiam noftram utilem exiftimaverunt ? ad hoc

maxime impulfi, quod Belgium, cujus praecipua pars Gallico tunc temporis

r imperio

VAR LF.CT. • anquireretur. Et fi tjuidcm id

ferio «aiim fuifc, er non poiiur «d ponnficcm in

ordinem cogendum, quam ad dilciplmac Iaerae ei*

fi».irionem concilium illud foetoffet, procul dubio

feliciores belli fucccfliis in Italia optimo principi

Deus annuiffct- Certe in ea a pontifice Romano

difccflionc Ludovicus initio romter admodum fc

generat, ct foretis multis multorum, quibus alioqui

plurimum tribuebat, fuafionibus, rabidi fenis ma-

ncis diras contraria obnunciationc generofe revice-

rat. Quin et eo MS. Re;., et Senam. Pro multo

multorum, quibus MS. Senm. legit cardinalisbAm-

' I II, Sin J» U Tnn.HI,. J- CHmm. * S»|r i.rHm, *ntntf* " ’

miwflrc Sejljt fiat Lotrit xi i, haitibae fib de Pitrrt tfAmkeife fergaear de Chaamoa

bofii, cui ; et pro rabidi legit deliri.

(i etiam Neapoli aureo nummo, quicffifjicm luam

ex una parte, et infignia Neapolis et Siciliae ex

altera referebat. P.D. o.f.d.

y hominum malcfcrtatorom. A». Reg. rt Samae,

l Dtfant vix tandem ct conditionibus appofitis-

P.D. o.f.d.

• Tarvanna. Pat.

e regi agnatus. P.D.o. regni agnatus. D.i.d.

? in uxorem- P.D.o.f.d.

- a agente? cui tutores. P- D. 0- f d.

Digitized by Google

*7f%ltlSTORIARUM LIB. L

Vtt^trO^ '<A fummoperc cupcrc fcircnt, ncc cirra domcftici tumnltus

pcricnitt**' Cp^tvv''>c^um contra Gallos excitari polle exploratum haberent.

Tranate^’M

*e non folum Franciac regem, fcd et Mediolani ducem

appellitet»** ^tifilio dilllmillato fic res fi&s ordinabat, quaTi minime de

recuperanti0 imperio cogitarer. Sed Odavianus bFulgofius cum innata

providentia ptovideret fore, ut Galli Mediolano potirentur, clam Leone, «quicum

alioqui arttiffiroam colebat amicitiam, ut patriae et privatae fortunae confulcrcr,

cum Francifco convenit, ut falva rcipublicae libertate ipfe Genuae Galli nomine

praeeflet. Secundum haec foedere cum Venetis percuflo (nam cum Cacfare et

Ferdinando irritus fuit tradatus) Francifcus quantumvis dilTuadcnte Anglo per

«Cottias et maricirqps Alpeis tormenta et exercitum trajecit, captoque a <1 Palilia

ad Villa-Francam, dum pranderet, Profpcro e Columna praecipuo inimici exercitus

duce, per f Alexandrinum agrum iter infeftum habuit, et tranftniflo S Pado, ultro

etiam h Ticino dedito, ad 1 Mclcnianum prope Mediolanum caftramctatus cft.

Ibi k Helvetii cum Cacfare et Ferdinando foederati lecenti tot profpcrorum contra

Gallos fuccclTuum memoria inflati, cum diu fruftra de pacis conditionibus per

Sabaudum et alios aftum fuiflet, ad id cos inftigante Cardinali * Seduncnfi, fub

vefpcram noftros aggrefli magna clade accepta temeritatis luac poenas dederunt:

ut in no&urno proelio, * quod et poftridic continuatum cft, V magnus; fcd incertus

©cciforum numerus : ex noftris pauci, fcd in his dari et liiuftrcs * dutes, Fr. *»Bor-

boniusCaftri-Eraldi dux,

•

a Brimaeus Imbcrcurius, r Car. ® Bucllius Sanccrrac comes,

( Car. pTremollius Talemondi princeps» " Jac.^BulTius Ambolianus, Jo. 'Moius

Millarcgius, Jo. Francifcus * Urfuius * Petiliani comitis filius; ex Helvetiis numc-

xofa, fcd vilis et obfcura plebs, lis poft proelium recedentibus, Francifcus Me-diolano potitur ; arce, in quam Maximilianus Sfortia confugerat, paulo poft

certis conditionibus dedita. Audita rei fama, Leo, cui nihil antiquius, quamut Mcdiccum nomen et familiam fuam in Italia ad amplifllmam fortunam

eveheret, apud Gallum cxcufare fe, quod Julianus frater et Laurentius Petri filius

pontificii et Florentini exercitus duces cum Hilpano fe conjunxiffcnt, id fadumex antiquo foedere : ceterum mandata utrique data, ne quid magni momcn|icontra Gallos molirentur * defiderafle fe pridem antea, ut ad adfinitatem, quae

jam inter cos erat, (fiquidem Julianus Philibertam Caroli Sabaudi. fororem et

Francifci materteram uxorem duxcaat) etiam amicitia et foederatio accederet.

Itaque v Bononia ad colloquium dclc&a. Ibi poft obfcquium de more pracftltum,

confirmata amicitia : adum et fccrcto inter cos de Neapolitano regno invadendo

;

cui expeditioni focias opes conferre teneretur Pontifex, cum primum induciae

cum Ferdinando padae expiraflcnt. Additum a Leone munus, quo tanquam

pignore nova foederatio obfignaretur ; ut fublata veteris ecdefiac a Deo et

apoftolis miniftros eligendi inftituta confuctudinc, jus clfct regi, quos vellet, per

oratores

V A R. LE CT. « cum quo. P. D. o. f. d.

a quod et poftridic continuatum cft defunt.

P.D.o.f.i magno, magnus. D.d.* duces. Ab bte verte ufjue ad Ex Helvetiis

trtf /truae definit. P. D. O-f.

• Brimaeus detfi. D. d.

< Jo. Bucllius. D.d.

t Fr.TranoIlius, D.d.V Jac. dtefl. D. d.

INTERPR. * FEtat de Mi/an eu Lombardie. * Pulgofe. Nes hifiorient difent Pregefi. * !n

'jt/prt dm cafii de Ia Provente. * le ftur de Ia Paliffe. r Calami*. 1 lerritairt d,Alejfawdria deIi'*

taglia. * te Pa. k Pavit. 1 Mariguau, Itai Mthgnauo. * !et Suijfirs.1 de Sion. m de Bearben, duc

de Cbaflelleraud. • de Brimeu, fiemr dHemberceurt ® de Bueil, comte de Samcerre. * de Ia TrematlU,friuce de Talmont. * tfAmbaijr, feur dt Bnjfj. ' de Mo*j, ftur de la MtUltraie. ’ Orfino. f Prti-

ghaua. * Bolo^ue en Igalie.

Tom. L E

Digitized by Google

JAC. AU G. THUANIoratores fuos apud pontificem proponere, et cos in epifeopos aut coenobiorum

pracfulcs diplomate fuo creare pontifex obligaretur. Id a&um Antonio «Pratcnfi

Franciac cancellario fuggerente, qui poftea in collegium cardinalium cooptatus,

et perpetui per Galliam legati dignitate ornatus cft. Caulae obtendebantur, quod

corniptis moribus j>cr gratiam et fordeis omnia agerentur ; unde frequentes alter-

cationes et perplexae lites magna ordinis ccdcfiaftici infamia paflim exoriebantur,

quarum exemplo et contagione etiam ad caulas civilcis litigiorum virus in Gallia

dimanafict : aliter non polle iri obviam foedis conventionibus et nundinationibus,

quam fi arbitrio Chriftianifltmi principis, et fanttiflimi pontificis, quos ab omni

corruptionis fufpicione abeffe procul dubio eflet, res permitteretur. Afta publica

de ea re inter ipfos confc&a:quod adeo odiofum omnibus ifgni ordinibus vifum

cft, ut a fenatu Pariftcnfi, in quo hujufcemodi res ex antiqua regni confuctudinc

prius habita folemni deliberatione approbari debent, poft multas juflioncs vix

tandem impetrari potuerit, ut in a&a publica curiae abfquc ulla approbatione

referrentur.- Judicio multorum id exitium Francifci rebus et ejus generi, atque

Pratcnfi ipfi attuliflc creditur : cditifquc poftea libris ipforum memoria paflim eo

nomine profeifla cft: nec deluerunt, qui jam tum culpam potius in Leonemrejicerent ; neque enim novum aut fine exemplo efle apud nos regum eampotcftatcm ftuflc, praecipue in prima et fecunda familia, uf epifeopos inftitucrc

accedente provincialium cpilcoporum inauguratione, et aliquando etiam deponere

pollent : id vero in eo, qui ipfc fratrum fuffragiis eligatur, novum et minime

ferendum fuifle, quod epifeopos et alios pracfulcs eligendi potcftatcm iis, ad quos

jure divino et facris patrum decretis pertinet, ademptam, ad fe fumma injuftitia

traxerit, ut eam * pretio accepto et caufa religionis impia praevaricatione prodita

Chriftiani orbis principibus turpiter divenderet.

VIIL Peccatum tunc in facris muneribus difpcnfandis admiflum Leo moxlonge graviore cumulavit : nam cum alioqui ad omnem licentiam fponte fua

ferretur, Laurentii b Pueeii^ cardinalis/ hominis turbidi, cui nimium tribuebat,

impulfu, ut pecuniam ad immenfos fumptus undique corrogaret, miliis per omnia

Chriftiani orbis regna diplomatis omnium delitiorum expiationem ac vitam

aeternam pollicitus eft, conftituto pretio, quod quifquc pro peccati gravitate depen-

deret : in eamque rem per provincias quacftorcs et aeraria ordinavit ; * additique

praecones, qui tanti beneficii magnitudinem apud populum commendarent, et

orationibus artificiofc compofiiis, propofitifquc palam libellis rei efficaciam im-

moderate extollerent ;quod liccntiofc nimis a pontificiis miniftris paflim atque

in Germania praecipue fiebat, » ubi qui redimendam pecuniam Romae a pontifice

conduxerant, per luftra et popinas quotidie fine pudore in aleae lufum ufufque

turpiflimos poteftatcm extrahendi animas fundorum ex igne expiatorio 1 profun-

debant. Tunc exortus Martinus Lutherus Auguftinianus c Witembergae in

Saxonia theologiam profeflus, qui refutatis primum, mox damnatis praeconum

concionibus eo poftrcmo devenit, ut ipfam pontificis potcftatcm, quam fibi per

illa diplomata arrogabat, in dubium revocaret, ac tandem ad dodrinac examen,

quam fucccflu temporis labcfa&atam dicebat, crcfccntibus per contentionem

animis dcfccndcret : fcd haec poftea acciderunt. In hoc tempus incidit Ferdinandi

Arragonit

VAR. LECT. • pretio accepto principibus turpi immoderatam proftifionem abuteretur ? Peccatum,

proditione divenderet. Sed quid (ani, quid mode- MSS. Ktg. etSamm.

rati «xpedari poterat ab homine, cui nihiil fandum, $ quibus additi. P. D.o. f.

nihil rdigjofum, quo non ad libidinem, luram et T ubi videre erat eos, qui. P-

* profundere. P.

INTERPR- * Prat. Pwtti. * IVittn^erg en Sexe.

Digitizetfby Cit*

HISTORIARUM LIB. I. 19Arragonii mors, principis prudcntifllmi juxta ct felicifllmi, ct in quo nihil merito CI3I3XVI.

defideres, praeter fidem, qua fub eoiore religionis, quam omnibus artionibus luis

femper praetexebat, ad ambitionem ct inexplebilem propagandi impesii cupiditatem

mira calliditate abufus cft. Hujus morte cum res omnis ad Carolura nepotem

rediifict, rurfus pax inter duos potentiflimos reges VKovioduni, quantumvis dif-

IBadentibus Maximiliano avo ct Leone, confirmata cft. Farta ct fpes matrimonii

contrahendi inter Carolum ct Renatam alteram Ludovici filiam, cum primum

per aetatem liceret. Artum et de regni Navarreni rcflitutionc. Nec multo poft

Caefar cum Franci fco et fenatu Veneto pacem fecit 1 deditamque Lautrcco Vero-

nam a Francifco Veneti receperunt, poft longum ct damnofum bellum, in quod,

ut ex rationibus publicis poftea conftitit, toto ortennio, quod a tempore b Camc-

raecnfis foederis ad anntim hujus facculi xvn interjacet, quinquies decies centena

millia aureorum impcnfa funt. Helvetiorum eodem anno foedus cum Gallis confir-

matura cft, Galcacio c Vicccomitc tam fidam operam in eo navante, quam fc

infefttim Gallici nominis hoftem antei praebuerat. His perartis cum in Italia

omnia pacata cftcnt ab externis principibus, a Leone Umbria non quievit : is

Equidem amplificandae familiae fuac 1'upra modum cupidus Francilcum Mariam

Urbini ducem a fc antea proferiptum bello perfequebatur, ct Cacfarcm ac Fran-

cifcum ab eo confilio fruftra pontificem dehortanteis copias in id luas commodarecompulerat : fcd re male a 'Juliano fratre gclta, interventu tiuu,u.»ia J Moneatac Sici-

liae proregis in certas leges conventum cft. Interca crcfccbat in Germania Lutheri

nomen, cujus caufac pleriquc magni viri ac principes contra pontificem jam mani-

fefto favebant : cui malo cum minas ct diras tantum Leo opponeret, nec, ut de

corrigenda quacftorum audacia ct impudentia cogitaret, adduci pollet, irritatum

potius, quam lanatum vulnus eft : majorifquc, ut fibi videbatur, periculi, quod a

Tureis imminebat, metu animum a rerum Germanicarum cogitatione revocavit.

Nam Sciimus, qui poft patrem veneno fublatum, ct fratres fratrumque filios

necatos, « Aladulorum in Armenia rege interferto, ct Sopho Ifmaclc virto fTau-

rifium occupaverat ; dcin Campfonc Sultano ad 8 Singam fuperaro Syriam omnemin potcftatcm redegerat; ac poftrcmo k Alcairo capto, quod cft Aegypti metro-

polis, ac Tomumbeio in furcam arto Mamalucorum imperium everterat ; tot partis

in oriente virtoriis omifla Afia, arma in Europam verfurus videbatur. Itaque

toto eo anno artum de confcribcndo communi Chriftianorum principum conlcnfu

contra Tureos exercitu. Sed fccuta paulo poft Sclimi morte, cum filius Soli-

manus in imperio fucccfliftct, mitiori ingenio princeps ct quietis amantior, uti

rcbantur omnes, Leo ab illo ingenti metu, quem de tantis belli apparatibus

conceperat, aliquantum conquievit: confcftimquc ad cogitationes antiquas revo-

lutus, arrtiorem cum Francifco adfinitatem contraxit, durta in matrimonium a

Laurentio Petri fratris filio Magdalcna •Turria Bononicnfi ; unde nata Catharina,

quae poftea Hcnrico k Aureliani duci nupfit. Is pro tanto honore, ut Francifco

ex alieno gratificaretur, diploma a patruo pontifice in Galliam veniens attulerat,

quo licebat regi pecuniam ex bonis ccclcfiafticis coartam, ut in facrum bellum

expenderetur, arbitrio fuo in quos vellet ufus abfumcrc.

IX. Ax

INTERPR. • Nojom. ‘ traittf de Cambtay. * Vifionti. * <£ Mentada. « le Roy det AmuUtnem Armenie. 1 Tauru. * Simia fi-

k Cedro. ‘ 'de U Tomr de Boula£ne. * dOrltant.

NOT. * Dele Juliana fratre, lege Laurentio Julian cftoit roort auparavant ccttc entreprile,

•epote Petri filio. Ce fur Laurent de Medicis, ne- Jaquelle mdme il avoii diflliadec; comme rccite

vcu dudic Julian & fiU de Pierre, qui fit la guerre Guicciardin, lib. 12 & 1} Pmt.

au duc dAjrbin pour Ic pape Lcun x ion frere

:

1

• Digitized by Google

20

I

JAC. AUG. THUANIIX. At Maximilianus, jam fradhis annis, cumdc fucccfforc in imperio cogitaret,

a comitia Auguftac, quae ultima fub eo fuerunt, eodem anno habuit 5 in quibus

Carolum nepotem multis verbis commendavit, prccibufquc ab imperii b lcptcm-

viris contendit, ut eum regem Romanorum crearent. Re infcfta * difccdcns,

CI3IDXIX. cum in Auftriam rediret, in itinere c Lintii pridie Eid. Jan. decedit. Inde

orta contentio inter Francifeum et regem Catholicum, fic enim poft Ferdinandi

avi materni mortem Carolus appellabatur ;d Moguntino pracfule Caroli parteis,

‘Trevircnfi contra marchioncm fi Brandcburgicum adjuvante. Tandem clcdus

Carolus rex Romanorum, quod et Germanus cfTct, et in Germania' domicilium

haberet j fruftra redamante Trcvircnfi, et fatum fc Germaniae et impendentem

ruinam animo pracfagirc diditante : nec augurio tanti viri eventus defuit.

Suffragatorum vcnalcis fententias fuiffc conflans fama fuit ; magnaque invidia

feptemviri laborarunt, quod ab utroque principe accepta ingenti pecunia ac

praecipue a Francifci miniftris, tamen Carolo, ac non potius cuivis ex fuo

collegio, imperatoriam dignitatem adjudicafTcnt. Nam in ea petitione non tam id

agebat Gallus, ut ratio fui haberetur, quam ut exclufo rege Catholico, cujus

potentiam merito fufpc&am habebat, unus ex feptemviris aut quilibet ex aliis

• principibus Germanis imperator crearetur. Quippe cum Francifcus de recupera*

tionc regni Neapolitani, et Hcnrico { Labretano Joannis filio inNavarrae regnumrefUtuendo cogitarer, providebat fore, ut pontificis animus, cujus in ea expeditione

opera et opibus indigebat, mutata fortuna, quam fere femper innata vanitate an

perfidia > loquebatur, facile ab iis confiliis averteretur : nec dubitabat, quin

Carolus magnae fpei juvenis nova tantae potentiae acceflione audhis, de Bur-

gundiac imperio, quod Mariae aviae aLudovicoxi ademptum jampridem quere-

batur, acturus cflot ; et ad Gallos Mediolano dejiciendos, quibus nullum jus ab

imperatore ineo competeret, nifi quod armis paraffent, omneis opes quamprimum

conferret. Accedebat vetus et implacabile odium Burgundicae domus in ^ Carolum

gFgmondanum ducem Gcldriae, quem Francifcus tutandum fufeeperat : qua re

cum maxime offenderetur Carolus, judicabant omnes non diu inter aemulos

principes in aetatis flore conflitutos et privatarum fimultatum ftimulis inccnfos

manfuram concordiam. Nec Francifcus opinione fua falfus cft. Nam cum Leo

Lutherum facris intcrdixifTet, et inaugurationem Caroli in regem Romanorum

contra daufulam, qua reges Neapolitani in fidem a pontificibus Romanis acci-

CI313XX. piuntur, adprobaflct, primis comitiis, quae novus Cacfar anno fcqucnti h Wor- *

matiac habuit, ut Leonis gratiam aucuparetur, Lutherum item profcripfit, et inito

cum pontifice foedere de Gallis Infubria atque adeo tota Italia expellendis con-

tinuo confilium cepit. Jam Laurentius, quod erat amicitiae inter nos et Leonem

vinculum, dcccflerat: et 'Lautrccus Mediolani prorex 4 de pontificis confiliis certior

fic difciplinam ccclcfiafticam in k Infubribus ordinaverat, ut praefedo facris 1 Bi-

gerronum epifeopo, fine audioritate Romani pontificis omnia r adnainiflrarentur ;

quod adeo Leonis animum irritavit, alioqui m Placentiae et Parmae, quae a Gallis

tenebantur, recuperandarum, et Alfonfi “Ateftini, cui infidias nefaria fraude

flruxerat. Ferrariae poffeffione dejiciendi cupidi, ut qui modo principes Cluiliianos

VAR. LECT. « hinc difccdeai. PD. o.f.

fi Brandebwgcnfcm. P. O.of.

7 pcrfcqucbaiur. D.f.

* Carolum Ejemondanum defiat. P- D. o.

• jam de. P.

« adminiihentur. D o f.

INTERPR. • Diett tAutffKTg. b let fefit eletlt*r{ de PEmfire. « Lintv. * Ekfour dt Mnt*e* Maytnct. « EMntr de Trier tm Trrvet. • fAlfiret. « d'Egmtnd duc deGucldre. Herme,1 Odet de Pmx, fitut de Lautrte

,tnvrrntwr de Milon.

GaU. Ploifontt. dPEfie.

* h Milwt. 1 tveqee dt Tortet. » Piteebxo.

Digitizsd byCoogftT

HISTORIARUM LIB Lad concordiam exhortatus fuerat, omnia confilia ad bciium in Italia excitandum

converteret. Praecipuus fuit conatus contra Mediolanum, quo Leonis impetus

adeo Lautrcco infcnfi, et omnia Caefaris confilia ferebantur; quod facile captu

fuit, foederatis Helvetiis, qui jam a Cacfarc folicitati fuerant, ob non perfoluta

a Lautrcco ftipendia e Gallorum caftris difccdentibus. Hujus rei cidpa penes

• Aloifiam SabaudaiA Francifci matrem fuit, quae cum gloriae Lautrcci inviderer,

a quo fc contemni indignabatur, vindictae appetentior, ut cft genus mulierum,

quam prudentior, pecuniam Helvetiis deftinatam interverterat : “quod Jac. b Bcl-

ncnli Samblancco, qui tunc aerarii curam gerebar, alioqui bono civi»ct regis

regnique ftudiolo perniciem attulit, Franci ico iram de amilfo Mediolano juftc

conceptam, quam in parentem non poterat, in miniitros matris quamvis inno*

centcis cxcrcntc. Leo, Mediolano capto et Fraqcifco Sfortiac Maximiliani fratri,

uti convenerat, a Cacfarc attributo, Parma et Placentia receptis, cum majora

quaeque in dies moliturus videretur, fubita morte, veneno, ut putatur, a Barnaba

Malalpina fccrctiorc cubiculario propinato, annum agens $lvii interceptus cft.

Nufquam illuftrio» indicio coclcftis favor in amplificanda Caefaris fortuna patuit,

quam cum cardinales de eligendo ex fuo numero pontifka votis diicnricnrcs,

in Hadrianum e Batavum Caroli quondam praeceptorem tunc abfentem in Hifpania,

cui regendae cum a Ccurio relictus fuerat, unanimi fententia confenferunt. Quidenim fortunatius aut optabilius Cacfari acculcrc pmuii, ^uunpoA cjcftum Medio,

lano Gallum, firmatis in Italia rebus, cum dari pontificem, qui nulla privata

charitate inccnfus, ut fere omnes Itali, folius publicae tranquillitatis, ad quamnatura fua vir ingenii humilis propenfus erat, rationem haberet, et res Caefaris, ut

bene meriti de fc alumni ac munificcntiflimi principis, conftanrcr foveret et

confcrvarct? Id certe hominum mentes ad Cacfarcm ita inclinavit, ut moxirrito conatu tentata a Lautrcco Parma et e Papia, fccuta dcin £ Helvetiorum adr Bicocam internecione, £ Laude-Pompeia a h Pifcario capra, et Genua ab 1 Alfonfo> Vaftio Pifcarii patruele expugnata et direpta, fenatus Venetus, quamvis recenti

beneficio Francifco obftriclus, amicitiae noftrac renuntiaverit, et foedus cumCaelare, pontifice, Fr. Sfortia contra Gallos pcrcuflcrit, fuadente Georgio k Cornelio,

et fruftra renitente Andrea 1 Gritto fummac auctoritatis fenatore, » qui poftea in

Antonii Grimani mortui locum rcipublicac dux creatus cft.

X. Sed omnium graviflima fuit Francifco Caroli Borbonii defeflio ; aii cumde Eorboniac domus hereditate a Francifci parente imperiofa focmina, er indui*

gentifiimi filii au&oritatc ad privatas libidines abutente, controvcrfia moveretur

injuriofam regis indignationem non ferens vir gcncrofus, clam cum Cacfarc et

Anglo per “ Maximilianum m Buranum de prodendd et inter duos foederatos prin-

cipes dividendo regno egerat. Origo controvcrfiac haec fuit;quod cum Joannes i

dux Borbonius Roberti n Claromontii, qui filius fuit B. Ludovici, et Bcatricis Bor-

boniac abnepos, duos filios e* Maria Joannis 0 Bituriccnfium ducis filia fufccpiflcr,

Carolum i et Ludovicum p Monpcnfcrium ; et Carolus Joannem et Margaritam,

quae Philippo * Scbufvanorum comiti, dcin duci Sabaudiac, unde nata Aloifia

FrancifciVAR. I.ECT. «guod poftea. P. r qui mox in. P D. o.f.* Helvetiorum1 detfi. D. d. * Maximilunum deefi P.

INTER PR. * Lamfe de Srvmt. « de Beammt, fe*r de SmUtMtd. • Uallemdait. " de Chievret• P'avie. • U Bitat]ut. * Lede. » marcuit de Peftaro. ‘ msrcbefe dei Guope. * Canoro. J Gutti.• eTEgmand eamte de Bure*. " eomte de Clentant. • Berrj. f eamte de Marpeafier. i Brejfe,

NOT. ' Certoie Ic marquis de PeCcadre, qui fic nuis non pas comme General Put.cctic prifc & lac ; k marquis du Guaft y dloit,

T o m. L B

21

CDI3XXI.

CDDXXm.

Digitized by Google

22 JAC. AU G. THUANIFrancifci mater, nupfcrar, ac poftrcmo Petrum, cujus Sufanna filia, reliquiflet,

Carolus Gilberti Moiipcnfcrii filius, Ludovici nepos, Petri, qui Joanni fratri fine

liberis defundo fucccflcrat, hereditatem tacito et familiari gentis Borboniae fidci-

commifio ad fc- pertinere contendebat, etiam cxcluta Sufanna Petri filia atque,

ut liti finis imponeretur, contrado inter Carolum et SuCmnam matrimonio, con-venerat, ut fi Sufanna prior fine liberis decederet, jus oninc irfrhcrcditatc Borbonia

etiam donationis titulo, fi opus ,effer, Carolo cederet. Quod cum accidiflcr

nihilo fccius Aloifia Caroli i neptis a cardinale • Pratcnfi, uti creditur, induda,

denuo eandem controvcrfiam, de qua cum Sufanna tranfadum fuerat, animofe

renovavit, nec ulla ratione adduci potuit, ut ‘egregium virum regi agnatum et

dignitate praepotentem intempeftiva lite vexare delineret : ita quae amittendi nuperMediolani, eaddm regni paene totius evertendi caufa exflitir. [*] Igitur Borbonius,

cum deteda conjuratione fc fuga ex Gallia proripuifllt, in Italiam venit, quam-primum in Hifpaniam tranlhullurus, ut Helionoram Caelaris fororem, uti con-

venerat, uxorem acgpcrct. At Cacfar, qui videret Borbonium in Burgundia

pollicitationes, quas initio jadaverat, cxcqui non potuiffc, ob id cundandumratus, ut moram ia Hifpaniam trajiciendi ex honorifica occafione interponeret,

Profpcro b Columna nuper extindo, eum exercitibus cum ampli fiima potcftatc in

Italia praefecit. Jam enim Cacfar ex Germania in Hifpaniam redierat, ut exci-

tatos per tuam abientiam motus componeret i quorum occafione oblata Fran-

ci fcus biennio ante totum fere Navarrac regnum ipfamquc c Pompclonis arcem

dudu d Sparrenfis Lautrcci fratris recuperaverat. Igitur confcripto quam potuit

maximo exercitu Cacfar Pompcloncm venit, in 'Aquitaniam proccffurus : fcd

difficultatibus locorum et hyemis impeditus, ac deficiente fiipcndio, quod ab

Ordinibus Hifpaniac promiflum fuerat, expugnato Fonte-Aragi, quae hodie

Fontatabia dicitur, ejus qui praeerat ignavia, retro cedere coadus clh Prima

Borbonii expeditio fuit in f Provinciam, ubi 8 Aquarum Sextiarum civitate capra,

et h Tolonii turre munita ac multis cafidlis deditis, cum fruftra «Malliliam optime

munitam et ahoqui Hifpano nomini infdUflimam oppugnalTc*, in Italiam magna

CDIOXXIV. et confufa celeritate rediit. Tantis adverfitatibus obruto Francifco, apparebat

confilium de tranfitu in Italiam fufpcnfum iri i fcd reccfliis Cacfarianorum fugae

fimilis animum fecit principi gcncrofo et juftac ultionis ftimulis ardenti ad Alpeis

cum exercitu fuperandas. Arrifit primo fortuna venienti : nam Franc. Sfortia

fubito Mediolanum deferuit, quod fuadente ipfo kMorono mox Francifco patuir.

XI. Sed in 'Papiae obfidionc cum rex fccurius quam decebat ageret, et ex

confilio Clementis vn (is, mortuo paulo ante Hadriano, Pompeii Columnae antea

infeftiffimi hoftis favore in ejus locum fuffedus erat) exercitum feparaflet, parte

Joanni » Albaniae regulo regis Scotiae patrueli ad regni Neapolitani expeditionem

attributa ;Borbonius et 0 Lanoius conjundis copiis magnam illam et fanguino-

Icntam de nobis vidoriam reportarunt, commiflo «d p Ticinum proelio, quo et

ipfc Francifcus captus cft anno hujus faecali xxv, « x KaL Febr, qui natalis Caelari

P. Nec admodum dijftmU fato Gallia pojlea periclitata ejl fub Francifci

nepotibus > adeo foeminarum, ut fuccejjionem lege regni nefeit, fic imperium et

adminifrationem femper fatalem experta ejl.

TNTERPR. * DuPrat. h Ctknna. * Psmptltn*. * Axdrt de Foix, ftur dt PEfpsrrt. * Gmamt.

r Provmct lAix h Toultn. ' Marfiillt. k Mortme. 1 Pavit. ducjfAlhamj tm Efctfr.

* CbtrUi duc dt Eourhss. * Charles dt Launoh vitrrtj dt Naflcs. t hatailk d* Pavit.

NOT. * Lege VI Kal. Martii

:

qui cft Ic x+dc Fenier, jour de St Maahias, auquel rufquitCbsrics v. Put.

Digitized by 4kxvjjle

2 3HISTORIARUM LIB. L

erat. Hac clade proftraris, * uti videbatur, Galliae viribus, tamen rex vicius

tantum efficere potuit, quantum incolumis vix aufus eflet optare ; exemploque

fuo verum efle comprobavit, regum afflidas res multorum opes allicere ad miferi-

cordiam, dum quilquc in praepotentum cladibus efficacius conditionis fuac

admonetur. Nam Cacfar licet moderato animo fucccflum hunc tiiliflct, tamen

invidiam Italicorum principum vitare non potuit, qui timentes rebus fuis etiam

non rogati confilia ultro communicarunt, ut jacentem Francifci fortunam qua

poterant fublcvarcnt, et victorem nimia profperitate cxultantcm reprimerent.

Et hadenos Clementis animus, hinc a Nic. Schombergio viro gravi et fapiente,

fcd ut Germanum decebat,.Cacfaris partibus obnoxio 5 inde a Joanne Matthaeo

Giberto Hifpanis infeffiffimo, diverfas in parteis diftra&us, tandem eo adductus

cft, ut omni ope ftbi enitendum exiflimaret, quo Caefaris potentiam in Italia

debilitaret: caquc mente per Hieronymum «Moronum Sfortiae cancellariumb Pifcarii a Cacfarc tunc, ut apparebat, paulum alienati animum tentavir, an

conlilii de liberanda Italia particeps efle vellet, honorificis conditionibus propo-

ittis, ut, fi id probaret, bello tam juflo omnium principum confcnfu praeficeretur,

et pulfis regno Neapolitano Hifpanis, ipfc illud futurus Romanae fcdis beneficiarius

pro praemio a pontifice acciperet. Parte alia Anglus antea inimiciffimus famae

Cacfaris invidere coepit, atque ex calamitate vicini et olim aemuli regis doloremcapere le haud oblcuris indiciis mamicitum ictu, itaque Ca«fu veritus, ne unohofte fublato plurium in fc animos concitaret, ad minuendam invidiam, ^confllium

de liberando Francilco cepit, et diffidentibus Mercurii Gattinarae et Caroli

c Lanoii fuper ea te opinionibus, in Lanoii fententiam portremo dcfccndit j

acccptifquc obfidibus Francifci liber» captivum regem conditionibus d Madritiano

foedere expreffis cuftodia liberatum in Galliam redire permiflr. Nec quieverunt

proptcrca Italiae principes. Nam deredis, quae clam per Moronum tradabantur,

praepoftera Pifcarii, qui paulo poft mortuus cft, perfidiae cxcuiationc, confiliis,

pontifex et fenatus Venetus palam cum Francifco foedus inierunt. Sed capto et

militari licentia ab Hifpanis longo tempore vexato 'Mediolano, tandem arx, cura

a foederatis fuppciiac nullae ferrentur, f Borbonioa 8 S fortia deditur. Cacfar, ut

injuriam fibi a Clcmcntc illatam ulcifccrctur, nominis pontificii audoritarcra

per omnem Hifpaniam abolet j [exemplo ab Hifpanis pofteritati relido, pofle

ecclcliaflicam difciplinam, citra nominis pontificii audoritatem, ad tempus con-

fervari.] Eodem tempore h Columnii a Cacfarc inftigati Romam occupant, et

Clementem in * maufolco Hadriani obfident. Nec multo poft totis viribus CDDXXVII.Romam itum, duce Borbonio, et urbe impetu capta et direpta, ' idcccc poftquam

a Totila poftrcmo vaftata fuit anno, abunde de Clementis ambigua fide Cacfari

fatisfadum cft. Interca Genua denuo in potcftatcm . noftram redada, et multis

in ^ Gallia Cifalpina urbibus captis a Lautrcco, q&i audorc Anglo nobifeum

foederato ad id heiIum deftinatus fuerat, ex confilio pontificis in regnum Nea-politanum exercitus ducitur : ubi Petrus Navarra et 1 Rentius Ccrius Francifco ob

defenfara

P. \tnfigni exemplo et documento ab Hifpanis ipfis pofteritati relido, pojfe

ecclefiafticam difciplinam, citra nominis pontificii audoritatem, confervari.]

VAR. LF.CT. • omnino Galliae viribus, uti * de liberando Francifco deliberare coepit. P.D-videbatur. P. D. o. f. d. o. f. d.

INTERPR- * Morant. k Mjrebtfi di Pefeara. * de Lamtey. * trair/ de Madrid. • Mi!*».f duc de Baarboa. * Frantepe Sforza, duc de Mta*. b i Cehxnefi. ‘ cajiet S. Anyti». » Lambardie.* Peno da Ctri.

N OT. * Lcrc iscccclxxx : tot enim funt anni ufquc : nam anno 546 Roma a Totila direpta eft.

a Totila Romam vadante ad ducem Borbynium P»/.

Digitized by Google

2+

CDDXXEC.

CDDXXX.

JAC. AU G. THUANIdcfcnfara ftrenue »Mafliliam pcrcharus antea mi (Ii, magnos in b Samnitibus «Apulia progreflus fecerant, e Araufionenfis mortuo Lanoio a Cacfarc regnopraefeftus erat, qui Neapoli indufus magna conflantia obfidionem fuftinuit. Hugod Moncata Siciliae prorex rem maritimam adminiftrabat, qui tandem navali proelio

a Philippino * Auria victus et occifus fpem magnam urbis potiundac dedit : fcd eavictoria in exitium noftrum vertit, fccuta mox Andreac Auriae (odio an rerumnoftrarum faftidio, non dicam) defectione, et marchionc ‘ Vaftio captivo ecuftodia cmiflo : nam exercitus omnis morbo graflante dillipatus, et Lautrecusipfc ex moerore animi paulo poft mortuus cft. Copiarum reliquias foluta obfl-

dionc Averfam fecum abduxit Michacl Antonius g Saluciarum princeps, mortuoLautrcco ab exercitu dux eleftus : fcd in itinere Cacfarianis infequentibus graviter

vulneratus cft; deditaque Averfa Neapolim delatus ex vulnere dcccilit. Nec inh Liguria et Gallia Cifalpina felicius nobifeum aftum. Nam Andreas Auria ejcfto“ Carolo » Rupifulcaudio Barbefio rei maritimae praefefto, Genua et arce potitus,

Gallos mox Savona expulit. Et Franciicus Borbonius k fani Pauli comes, dum1 Papiam contenderet, quo ante «Guidonem Rangonium pracmiicr.it, ad “Lan-drianum ab Antonio 0 Laeva cacfus et captus cft. Tot cladibus acceptis, res adpacem fpcftarc coepit. Ac primus quidem pontifex p

' Barcinonem profc&us

foedus cum Cacfarc fcorfim ab aliis pcrcufiit : dein Francifcus ipfc qCatneraci

cum Marprlra Cacfiirls amita, citra fociorum foederatorum confcnfiim;qui poftea

apud eorum oratores de ea re cum ipfo cxpoftulantcis vehemens redimendorum

liberorum defiderium cxcufavit: fenarus denique Venetus ac reliqui foederati

traditis, quae in Samnitibus, r Piceno, et Apulia tenebant, oppidis, -pacem certis

conditionibus fecerunt.

XII. Ita Gallis tota Italia exclufis, cum quicfccrcnt omnia, Cacfar in Italiam

venit, et ab omni motu domcftico fccurus in 5

1

Pannoniam tranfivit ; ubi magnailla et memorabili Viennae Auflriacac obfidionc fummam contra Solimani fummos

impetus virtutem oppofuit. Inde rediens anno fequenti ‘Bononiae magna pompa

a pontif.ee coronam fumpfit dic natali fuo. Dein v Auguftae Vindelicorum

comitia habuit, in quibus quacftio religionis fruftra agitata exitu caruit. Arridente

fortuna nullam amplificandae potentiae occafioncm praetermittens Cacfar, ut

imperium Germanicum in familia firmarer, Ferdinandum fratrem Romanorumregem Coloniae renuntiandum curavit. Eodem anno poft diuturnam obfidionem,

in qua w Araufionenfis occifus, et eo occifo Ferdinandus Gonzaga fubrogatus cft,

Florentia Cacfari deditur; et uti inter Cacfarcm et pontificem convenerat,

Alexander Medices nothus Laurentii filius Florentinorum dux ^ creatur, abutente

Chriftianoruro paftorc Chriflianorum principum viribus, ut privatae ambitioni et

• litorum

V AR. LECT. * Difxnt Carolo Rupifulcaudio. * crearur. Hlne ad Hoc fa&o, Imeat

P.D. o.f. defunt V.O. m

INTERPR. * MerftiUt. k Abruzzo. c PbiMn-t dt Cbabnr, friate fOrange. * di Monrada.• Doria. ' dtlGuafio. • marcuit de Salutes. h Cttat drGeues. ' dt la Reebefoueaud, ftur dt Barbrfirux.k comte dt 5. Paul. 1 Pavit. ™ Guido Rancant. * Latndriano. * di Lejva. f Barechua. ' Cambraj.

\ U Marea eTincana. • • la Hongrit & fartu dt PAuJIriche. 1 Bolana. ’ Augsfurg. w ftintt tCOrange.

NOT. * De hac pontificia Barcinonem profe-

ctione nulius hiftoricorum, quod fciam, meminit

:

ianc apud Italrxs « Hilpanos altum fidentium. Scribe

Bononiam. Put. L. L.C pape n’a point efle a Bar-

celonc ; & cct codroit doit dire corrige : 1’entrcvcuc

fut a Bologne : il cft vrai que le pape cnvoia a Bar-

ceione Fcvdque de Vailbn, qui trailta avee ficmporcur. Put.

* Omnes hiftorici biennio tantum poft Viennae ob-

fidionem Cacfarcm in Pannoniam tronfifle affirmant

er conienriunt. L’cmpcrcur Charles V. cftoit ii Bo-

logno quand Soliman alficgca Vienne, 6c ny cut

que fon frere Ferdinand qui s’y onpoG- Ce licu

doit cftre refonne. Le liegp de Vienne fut lan

1529 Sept. & Oflobre : la premior entreveue fut

au mcfmc temps a Bolognc; & le couronncmcnt

le a+Fcvricrdc 1530. La 2« entreveue fut en 1533au.fi a Bolognc. Put.

25HISTORIARUM L I B. I.

iuorum libidini infcrvirct:quod Araufioncnfis ipfc dctcftanis acgrcque fc ad cam

expeditionem ire, initio apud Caelarem tcftatus fuerat > ficuci Fr. Guicciardinus

iexibit, “omnium qui fecundum antiquos hiltorias fcripferunt meo judicio prac-

ftantiflimus. Hoc fa&o Cacfar cum provideret libi a Tureis negotium impendere,

pacem cum Proteftantibus interventu Alberti ‘Moguntini et Ludovici b Palatini

fecit, Viennamque ingenti cum exercitu praegreflus, fuborta inter milites, ut fit,

ob non foluta ftipcrfclia fcditionc, in Italiam atque inde inHifpaniam rediit. Atpontifex, qui pace cum Cacfarc contracta patriam, hoc cft, Florentinorum rem-

publicam everterat, ut, quod in proverbio cil, contra nodem proccllofam duabus

ancoris navem firmaret, adfiniutcra etiam cum Francifco contraxit i indidoqueeo cididxxxiii.

anno 1 Mantuae concilio «Mafiiliam venit, et Catharinam Laurentii ex Magdalcnad T«rria filiam Henrico ex Francifci liberis fecundo in matrimonium tradidit.

[*J Sub exitum fcquentis anni vn Kal. Od. Clemens dcccflir : cujus in locum cididxxxiv..

Alexander Farnefius Petri Lodoici filius, qui * Onufrius v primum,#mox Paulus ni

dici voluit, m Eid. Nov. creatur. Is fobrictatc, vultus gravitate, doctrina, ac

poftrcmo corpufculi adfcdata imbecillitate profundam ambitionem diu celaverat,

quam adepta dignitate manifcftam omnibus fecit. Annus proximus illuftris

expeditione e Tunctana fuit, quae et Cacfari gloriam, et rcipublicac ChriftianJc

magnam utilitatem attulit, exfiruda ad fauce is lacus arce,, quae reprefla Turearumaudacia navigationem antea piraticis cxcurlionibu» infcAatn h©« praclulio fccu-

riorem Chriftianis reddebat. Quieverant huc ufquc Gallorum arma, poflquam

foedere Cameraci ido liberi Francifci culiodia cmifli funt, quae anuo fcqucnti ex cididxxxvi.

ea occafione furopta funt. f Mirabcllum Mcdiolancnfcm, * in familia Ludovici xii

et Francifci honorifico loco femper habitum, ad fc delegari curaverat Francifcus

g Sfortia a Cacfarc in gratiam nuper receptus : fcd quia verebatur, ne ea ratione

fufpcdus eflet Cacfari, tegi rem cupiebat. Itaque ex conftlio h Tabernae Mirabclli

fororis filii, qui fumiqum dignitatis gradum apnd Sfortiam obtinebat, Mirabcllus

privatorum negotiorum praetextu » Mediolanum profedus erat, re vera, ut nomineFrancifci oratorem apud Sfortiam ageret. Sed ut erat fufpicax Cacfaris animus»

ea

P. [*] Ferunt Clementem , impiaeabiit tunc in Gallos odio ardentem,vix poft

eonCummatas nuptias Jibi adhuc credentem dixijfe , Jibi abunde poenarum de Gallis

fumptum ejfe, cum provideret fore, ut ex illa face {ita patruelis filiam vocabat)

magnum incendium olim in Gallia * exoriretur. Tarastum hujufce adfinitatis

Annam Momorantium fuijfr, confiat : nec protnde ipfe ac poftea fui capitaliorem

peftem tota vita 7 experti funt.

VAR. LECT. • Haet verba, omnium qui fc- pretemur, (ut contra&a affinitate negari non poteft

eundum antiquos hiflorias fcripfcnim meo judicio quin patriam mutaverit) nimis verum de ea fuidc

praefViritifltmus, defunt P. D. f. augurium magno noftro malo fateamur nectife cft.

6 exoriretur. Pej? bee tertam MSS. Reg. et Samm. Pararium

betent. Meminerat fiquidem quod de illa flatim nata r experti funt. Poft beet verba MSS. Rrg.et Samm.

mathematici • praedixeram, naram eam fcilicct exibo habent, V ide hoc pollcrira» et mecum conrcmplarc,

Kriac : quod cum de rcpublicafua diehim crederent quae gratia pro benefacis rependatur. Gallia cui

ircmini, de exponenda aut prodicucnda flarim pontihee» Romani fuam magnitudinem debent, quod

virgine adhuc dante libertate deliberaverant:quod citra ingrati crimen negare non poflimt, Romano

a Francifco Goicciardino non mutilato feriptis pro- pontifici exitium et ruinam debet- Subexitum,

dirum fuit. Sane fi Franciam pro Hemina inter- * fcd in P.D. a f-d.

• AIS. Samm. habet patri praedixerant

INTE RPR. * retefleur de Menti eu Majemt. b eemte Palatin. * Marfeille.4 delaTenr. * de Tnnti.

1 Gail. Merveillet efiuier da rejf. * Sforia. h Ta verna. 1 Milan.

NOT. II avoit bien arrefte k Bologne avec ce qui eft clair par la fuite de Phidoire. Pnt.

Pcmjvrcur 1'indiftion du concile, qui fut bien pro- » Nullus pontifex fuit Onnfrn nomine : forte

pofe i Manraue, & publia cette ddiberation : mais legendum Heneriut

;

fuerunt erum quatuor pond-

il en la<Ua la convocauon a Paul in fbn fuccedeur : fices boc nomine. Pnt.

Tom. L g

26 JAC. AUG. THUANIea dc rc facpius apud » Sfortiam queri } Sfortia contra negare : poArcmo Cacfarc,

a quo ct metuebat fibi, ct fubinde multa fperabat, inflante et minas addente,

ut infigni fcclerc rei fulpicionem dilueret, Mirabcllum ob b CaAellionaci cujuldam

caedem captum, atque intra triduum praecipitato ordine judiciario condemnatumnoclu fccuri pcrcuflit ; coque fa&o tantam gratiam apud Cacfarcm promerirus

cft, ut nulla mora interpofita ChriAianam Daniae regis et Elizabcthac fororis

filiam, quod hactenus difhilcrar, ei in matrimonium collocaret. Qua rc cumviolatum jus gentium merito indignaretur Francifcus, de tanta injuria apud omneis

principes Chriftianos per oratores expoAulavit : cumque dc ea ftbi a Sfortia

fatisficri debere omni ratione contenderet, Cacfar jure faftum dicere 5 Sfonia

excufarc, quod ignorare fe diceret Mirabcll» injuriam, fi qua ener, ad Francifcum,

cui omnem obfervantiam fe debere fciret, pertinere. Ipfc c Taberna in Gallhm

ea dc caufa venit, ut in principis confiflorib Sfortiac culpam purgaret ; ubi cumct Sfortiam fciyfle, quod lc diceret ignorare, ct Tabernam regi au&orem fuifle

ut «i Mirabcllum Mediolanum mitterer, feripto ct ipfius Tabernae confcfKonc

cor.Aitillct, pudore confiilus dimittitur.

BXIU. Franciscus, cum aliter non poffet, armis tantam injuriam perfe-

qiicndam ratus, quod falvo foedere Camcracenfi fibi licere exiAimabat, exercitum

confcribit : cumque fibr per e Allobroges iter faciendum provideret, oratores ad

Sabaudum mifir, qui ct tranfirum peterent, ct fubinde cum, ut de hereditate

materna, cujus jam antea fruAra quacAioncm moverat, fibi faiisfaccrcr, rogarent

:

quorum alterum cum negaret Sabaudus, alterum artificiofis ct exquifitis rationibus

eluderer, arma in Sfortiam fumpta, qui fub id tempus decedens illatam regi

injuriam morte expiavit, protinus in Sabaudum vertit. Mortuo Sfortia Antoniusf Laeva Cacfaris nomine Mediolanum occupaverat, ct Cacfar per occafioncm

reditus ex Africa JJcapolim venerat. Eum 8 Vclius orator regius in illa expe-

ditione femper comitatus de Fraiffcifci confilio certiorem fcait : cumque ille regem

a bello contra Sabaudum fufccpto vellet avertere, .aut certe expeditionem remorari,

per h Granvcllanum ardioris foederis cum Trancifco percutiendi fa&a fpc, dc Me-diolani imperio reAituendo fermonem Vclio.injecerat. ^Id Vclius regi per litcras

fignilicavit, qui Cacfaris ludificationum gnarus, cum jam ad bcllunj parata eflent

ar.nia, ab incepto neutiquam fibi dcfiftcndum exiftimavir. Igitur per * ' comitem

Fani Pauli ct Philippum k Cabotium Brionium maris praefedum, rora Sabaudia ac

fere omni Sabaudi dittonc > cis Alpeis in potcAatcm redatta, ramen a finibus

Mcdiolanenfis imperii militem abftinuir. Ea rc nihilominus Cacfar, qui RomamciDiDXxxvn. venerar, ultra modum inccnfus, orationem longam ct meditatam coram pontifice

ct cardinalibus ipfifquc oratoribus regiis habuit 5 qua in Gallos praecipue inveftus,

belli toties magno rcipublicac ChriAianac detrimento renovati caufas in Fran-

cifcum rejiciebat j neque per fe Actiflc, aut nunc etiam Aarc dicebat, quominus

res amice ct pacifice tranfigcrctur. In ea cum quaedam ambigue ct conrumcliofc

dixiflet, quae dignitatem regiam oblique fugillarc videbantur, infiarentque oratores

regii, uti planius loqueretur, poAridic interpretatione acerbius dicla mitigavit.

Ad ea deinde conttario feripto rcfpondit Francifcus : quae omnia accurate a

Gul. iBcllaio antiqua nobilitate, do&rina, ceterum peritia non minus quamvirtute

. VAR. LECT. • Francifcum Borbenium comitem. D o.

INTER PR- ‘ Sforxee. b Cifcfe « Tnvrtu. * MerveiUet. * S*VM. ' & Leyos. « Mr.Jt

Velle. * KitoLt Prrrmpt, fei&etar de Gremvelle, tbamehrr de femerear Cvariet V. ' «»« de S. Paul.

k de Chabee, feter de firrov, amiral. 1 du liellaj.

NOT. * traiu. Put. ,

Digitized byGoogft

HISTORIARUM LIB. I.

virtute bellica praecellenti viro iis libris pcrfcripta funt, quos ex ampliore ejus

hiftoria reliquos habemus. Itaque pertcardinalem * Lotharingur% fruflra tentata

concordia, cumpromifla de Mediolani imperio Cacfar retractaret, ad arma tandem

ventum cfl. b Foflanum primum a c Laeva captum:quo tempore Francilcus

d Saluciarum princeps, quamvis ampliflimis beneficiis a Francifco cumulatus, dumnimiam ariolis et divinis fidem tribuir, qui Caelarem toto orbis Chridiani

imperio potiturum, et regem Galliae regno exuturum illi praedixerant, praepoftera

prudentia ad Caelarem .transfugit.

XIV. Infelicem Caelaris in e Provinciam defccnfqrn, reniterttibus et contra

obftantibus f Vaftio et Ferd. Gonzaga, infelicior cafus amilli Francifci S Dclfini

fummae fpei principis, veneno, ficut podea condicit, cnccati, aequavit. Cujus

rei crimen in Cacfaris miniflros, qui ea de re Vcnctiis rumores antea Iparfcrant,

rcjcftum, fcclcris auftorem ha&cnus celavit : nec infelix pater, quamvis judiflimo

dolore pcrculfus, fa&i veritatem indagare aut potuir, aut voluit. [*] Is cerre,

qui propinati veneni convittus cd, cum fc de ea re cum Cacfarianis confilia com-municalfc fateretur, ut [aliorum] fufpicioncm amoveret, in extraneos crimen

trandulit. Cacfar, cum prudentia et virtute Annae h Momorantii, qui bello huic

a rege praefedus erat, attritis viribus, lpe potiundac Provinciae cxcidilfet, in

Italiam retro aWit, et inde in Hifpaniam; amiflo Antonio Laeva expeditionis

au&orc et fuaforc, qui certam vlftorUm Caefari pollicitus erat, fi Gallos dominihil hoflile metuenteis invaderet. Is fiquidem ex gregario milite per omneis

militiae gradus ad fummum bellicae laudis faftigium evaferat, totque profperis

fucccflibus inflatus eo infolentiae venerat, ut ex quorundam vaticinatione Carolum

Galliae regem evafurum, et fc voti compotem Lutetiae in ipfa victoria fato con-

ccflurum Hifpanico faftu jattarct. Parte alia cum Henricus > Naflauvius coactis

in k Belgio copiis 1 Peronam ad Somonam fluvium fitam fruflra oppugnaflet,

et m Guifae oppidanorum ignavia dedita urbe in Belgium Ye reccpilVet, Francifcus

Lutetiam venit, ubi cum in regni curia de Caroli injuriis palam quedus efler,

ampliflimus ordo contra Cacfarcm decretum pronundavlr. Inde rex r inn Ambianos cum exercitu venit, candcmquc faomoranrii quam nuper in defendenda

Provincia prudentiam et fortitudinem expertus, 0 Hedinum mtmitiffimum in

Atrebatibus oppidum cepit, et p Tcroannam praefidio ac commeatu firmavit.

Mox expugnato a * Burani copiis r Fano-Pauli atque • Mondrolio, tandem ad tri-

medre paftac induciae, quibus limes Belgicus noder et Belgium comprehendebatur

Interea Vaftius, qui bello in Italia pro Caelare praeerat, multa oppida receperat :

jamque « Pinarolum ardiiTima obfidionc prqpcbat, cum Dclfmus una*cum Mo*morantio a patre miflus Alpeis fuperavit, et v Cacfarcm Magium Neapolitanum

magni nominis ducem, qui fauces Alpium cum delega manu lavabar, ne illae

Gallorum

P. [*] Adfinitatem nuper cum Clemente contrattam tanto /celeri caufam

dediffe poflea cornpetium,quamvis infeio a marito : verum illo mortuo

, cum

frater proximus ejfet , ut in regnum paterifUm /accederety omijfa rei indagandae

curae/, etjfupprefferveritas.

P. [propinquorum.]

VAR. LECT. • nurito, qui fratre momio cum * fupprrfla fiuJH verita». MS. Rrg.

proximus cilet, ut MS. Re%. 7 in deefi P. D. o. f. •

INTER P l£. * de Larrahte. k Ptffana. * di Leyva * marquis de Salucet. • Provente. r drIGuafla.

I It Daupbim. k de Montmarencj. ' eamte de Naffam DillemSurr,. k Payt Itat. 1 Teram* far Ia rivitre

de Summe. “ Gaife. “ j4mirns. • Hedm em Strtois. • Teroueant. 1 Maximiliem d'Egmond, comte

de Burem. • S. Paul. • Monflreml. ' Pirnerol. * Cefart Meni, al- Cepit de Sapiet.

28 JAC. AUG. THUANIGallorum exercitus tranfirc poflet, contra onytium opinionem fudit atque delevit

:

eo rex ipfc paulo poft fubfecutus cft. Tunc eaedem quae in Belgio, et in Italia

inter utriufquc partis duces paetae induciae, in fcqucntcm ufquc Februarium

:

moxque «Locate ex compafto miffi Jo. cardinalis b Lotharingus et Annas c Momo-

ciDioxxxviil. rantius, cum fruftra de pace difeeptatum eflet, in icmcftrc induciarum tempus

produxerunt. Inde Momorantius d Molinium in Boiis reverfus, ob recentem tot

egregiorum facinorum memoriam magno omnium ordinum applaufu e magifter

equitum, qui honos in Gallia maximus, a rege creatur. • Eodem anno f Paulus

a Nicaeae cum Francifco fongreflus, x annorum inducias, quo concilium celebrari,

et bellum adverfus Tureas commodius inftrui poflet, inter Cacfarem et Francifeum

firmavit. Nec multo poft ad h Foliam Marianam, “ Aquas-mortuas vulgo dicunr,

Cacfar cum Francifco collocutus fraterni amoris fpccie fpem fecit, fore ut certis

conditionibus in pofterum concordia inter ipfos firma et conflans poflet coalcfccrc.

Sed vinculum, quod firmius conftringere debebat, paene amicitiam omnino dif-

folvit. Nam accidit anno fequent i, ut • Gandenfes, infita genti levitate, an propter

onera et tributa ipfis a Maria imperata, rebellarent, miflifquc ad Francifeum

legatis, ut fe veteres regni clientes in fidem reciperet, orarent:quod ille omnino

rccufavit, cau fatus inducias et amicitiam quae fibi cum Cac^e intercedebat.

Quod ubirefeivit Cacfar, ne latius malum exemplo ferperet, eo fibi profici fccndum

quam primum exiftimavit : fcd quia videbat, nifi per Galliam iter haberet,

magno exercitu, quem non tam fubito, quam pro rei ncccflitatc, confcribcrc

poterat, opus efle, per legatos tranfitum a rege petiit;quem fibi eo magis ne-'

ccfiarium judicabat, quod ea re arftiorcm inter fcct Francifeum amicitiam coiiflc

ab omnibus creditum iri feiret, Gandcnfcifquc fpc auxilii e Gallia deftitutos facilius

ad officium redituros. Id quo facilius impetrare poflet, fpem fecerat Georgio

k Silvae Vaurcnfi epifeopo, qui Francifci nomine apud cum oratorem agebat, de

1 Mediolano refFtuendo : fcd id petebat, ne in praefentiarum ea de re ageretur,

ne ncccflitatc adaclus potius quam fponte in id confcnfifle videretur > ceterum

fe, ubi primum in « Belgium perveniflet, regi faflurum fatis. Itaque fumma

liberalifate et humanitate acceptus, deducentibus cum per totum regnum regiis

liberis, Lutetiam rege ipfo comitante magna pompa ingreditur. Caefarifne

fiducia major fuerit, qui regis irritati toties, et fevere nimis, cum captivus eflet,

habiti, potcftati fe commlfit j an fides et gcncrofitas Francifci, qui hofpiti, quem

fibi omni officio colendum propofucrat, ne jufta quidem petitione moleftus efle

voluit }ntultis et magnis uttinque rationibus agitari potuit.

XV. Cum ille, dum in Gallia cflcl, Momorantio promifla verbis confirmaffct,

et Momorantius Cacfarem promifla repraefentaturum Francifco reccpiffct, ubi

" Valcncianas venit, jam de rebus Gandcnfium fecurior, inflantem Vaurcnfcm,

CDDXL. ut fidem de reftituendo Mediolano datam liberaret, cxcufationc primum, ad

extremum denegatione clufit. Quod cum graviffime, ut par erat, tuhflct Fran-

cifcus, camquc ob caufam Momorantfum antea fibi perdurum a fe et ab omni

rCnni adminiftrationc removiflet, ad pacem intentum animum ad belli cogitationes

jufla indienationc tranftulit. Miferat Vcnctias Francifcus fuperiore annt).Claudium

o Annebaidumpoft p Montejani mortem’ tribunum equitum creatum, cum ' Vaftio

Cacfaris oratore, ut fenatum certiorem de ccrtiflima inter Cacfarem et Gallum

amicitia

VAR- LECT. * Aquas mortuas vulgo dicunt dtfunt P D. o. f.

„Ut ' /. tef, P.«/ III. »»==>- * frmer

• marcktfe dtl Guafto. ,

29HISTORIARUM LIB I

amicitia communi legatione facerent, et in foedere eam Cacfarc contra Tureas

inito, a quo alioqui quam primum difccfliiri videbantur, confirmarent j ctfi potius

id Cacfar egifle a prudentioribus credebatur, ut Francifcum a Solimani amicitia

fejunfhim, Anglo, ftbi propter divortium Catharinae materterae paulo ante mortuae

infeitifiimo, fufpc&um redderet, ipfumquc adeo Anglum ea occafione in fuas

parreis a nobis alienatum vafra calliditate pertraherer. Itaque poft tot Cacfaris

ludificationes, ut fenatum Venetum melius de omni re edocerer, et cum Soli-

mano amicitiam renovaret, Cacfari a Fulgofio Gcnucnft, et Antonio b Rincono \

Hifpano negotium dat, ut Venctias fimul, atque inde Rinconus Conftantinopolim

proficifcatur : fcd in itinere difpofitis a c Vaftio infidiis, dutn per d Padum fecundo

flumine navigio ferrentur, tribus milliaribus paulo fupra * Ticini in Padum

fc exonerantis fauces trucidati funt. Qua de injuria poli crebras apud principes

Chriftianos, praccipuequc apud pontificem et Germanos cxpollulationcs, cumregi a Cacfarc non fatisficrct, pofiremo rurfus ad arma ventum cfl. Ut juftius

bellum efiet, in Luccmburgcnfcm agrum duce f Aureliano, et 8 Rufeinonenfem

comitatum a Dclfino diverfis partibus fit impetus : in illo a Philippo Burgundo,

et Carolo Philippi filio per vim occupato 1 ex fucccfilone Ludovici Aureliani

Caroli vi fratris proavi ftbi jus vindicabat Francifcus : in hoc praejudicium regno

non potuific fieri a Carolo vm dicebat, qui recenti adhuc multorum memoria,ab b Olivario Mallardo perfido homine perfuafus. Ferdinando Arragonio certis

legibus, quas ille femper violaflct, ejus pofTclfioncm conccflcrat. Irrita fuit

Dclfini contra * Perpinianum expeditio ; felicior Aureliani. Fodem anno k Ru-

pcllanorum fcditio dementia Francifci reprefla cft, tam humano exemplo oblique

fugillantis crudelitatem Cacfaris, qui , Gandcnfium rebellionem tot civium fan-

guinc expiaflet. Muniendis oppidis et arcibus in Italia et Belgio fcqucns annus

infumptus cft. Qui hunc fccutus cft, multis Antonii m Borbonii Vindocini, qui CDDXLIV.n Belgio noftro tunc praefeftus erat, egregiis militaribus fa£lis et urbium expug-

nationibus nobilis fuit : led praecipue defcnlo Landrccio a Cacfarc tam potenti

exercitu, ac tot fortifllmis ducibus, quos in comitatu habebar, obfeflb. TandemAnglo inde urgente, hinc Cacfarc ex compafto cum ingenti exercitu, quem a

principibus Germanis impetraverat, defccndcntc, cum diftraftis viribus utrique

fuftinendo hofti Gallus par efle non pollet, parta ante aliquot men ft is memora-bili illa ad ° 1 Carinianum victoria, duce Fr. Borbonio p Angiano Vindocini fratre,

fcd multis amifiis in limite Campaniae oppidis, Francifcus tandem honorifice

cum Cacfarc tranfigit apud q Crcpiacum in Sueflionibus vm Kal. Otf. Pacis

conditionibus Anglus comprehendi noluit, quod fc 'Bononiam jamdiu a fc ob-

fefiam quamprimum expugnaturum fperaret; quod et paulo poft accidit, *Vcr-

vinii ignavia potius quam proditione. Haec quae inter Caefarem et Francifcum,

atque adeo inter Gallos et Hifpanos l circiter abhinc annis gefta lunt, quamvis

altius repetita, commdnorari breviter ncccflarium duxi;quando ea, quae deinceps

feripturi fumus, ab illis vcluti continuata ferie pendent, et ad confiliorum et

eventuum,

INTERPR. * VrtgaCe. * Rincatt. r martbtfe dtl GajJta. * It Pa. « it Ttfua. f <TOrItans.* RaufJtUon, 11 Olivirr Mailtard. 1 Perpignan. * tu Ratbeltoit. 1 etux de Gand. m dt Bauri-ou, duc

de Vtndafma. “ Picardte. • Carignan. f PraHfutde Baurban, eam!t d'Engu/en. ' Crtffj au Saifexnais.

f Banlagnt fur mer. • Jactfuts de Cane/, fieur de Vervins.

NOT. * Ceci cft vrai- quoique du Bcllay difc, bcririers ccux deBourbon par Fr. duc de Vcndofme,que Ic roi Svoit double droit a Luxembourp ; cclui comme mari de ITiericicrc au conncftabledcS.Paul;au duc d'OHeans, venu par aqueft, & cclui dei apres lexccution duquel Ic duc de Bourgogne avott

vrais fcigncurs, venu per ceflion, qui avoient efte envahi ce duchc comme mouvant dcluy. Put.L.fpolicT. par les dues de Bourgogne,& adquels cftoient * Cerixobum Put. Gall. Caritates.

Tom. I. H

Digilized by Google

3°JAC. AU G. THUANI

eventuum, qui deinde fccuti funt, intclligcntiam confcnfionc quadam pertinete

vifa funt.

XVI. Nunc et de ceteris principibus et rcbufpublicis 'reliquum cft ut, quae

nos didhiros recepimus, paucis perfequamur. Et in Anglia quidem, * quod ad

bella attinet, quae nobifeum fuerunt, ita fc res habet. Sed feiflurae et difcc£

{Ionis a pontifice Romano, quae tot motuum ac poftrcmo mutandae in eo regno

religionis caufa extitit, haec origo fuit. Hcnricus vn florcntiflimus princeps

factionibus regni cxftinttis, ut adfinitatibus externis imperium firmaret, Arturum

natu grandiorem filium xv tantum annorum puerum cum Catharina Ferdinandi

et Ifabellac altera filia matrimonio conjunxerat : verum Arturo paulo poft ex

tabe mortuo, cum tantam adfinitatem prudens pater perire aegre ferret, confilium

iniit de tradenda Catharina vidua Henrico Arturi fratri * et ut Jcrupulus de fratris

uxore ducenda omnino tolleretur, Julii ii au&oritas re deliberata intcrceflit.

Hcnricus ergo patre mortuo Catharinam duxit, ex caquc plurcs liberos fufcepir,

qui non diu, poftquam nati 0 funt, vixere. Sola Maria ad * Grcnwicum xn Kal.

Mart. anno hujus faeculi 1 xv nata utrique parenti fuperftes fuit. Ea ftatim nullis

exflantibus mafculis b WaIliac «princeps appellata, hoc cft, regni heres a patre

defiinata cft s et poftea Francifco c Dclfino, qui d Turnonii obiit, dcfponfata.

Per xx circiter annos concordia conjugalis ftetit. Verum cum rex ingenio liberali

et * alto, fcd in amores pronior faftidiret uxorem aufteris moribus foeminam et

omni cultu et vcnuftatis cura abhorrentem, de diflolvcndo matrimonio cogitare

coepit. Erat apud cum in fumma auctoritate Thomas ,e Wolfaeus, homo vili et

fordido loco natus, fcd tanta ambitione et fuperbia praeditus, ut gravis proceribus

ac nobilitati, poftrcmo rcgiipfi moleftus fuerit. Is ad fuminam dignitatem favore

regis cvc&us ( Eboraci archicpifcopus, et 1 s Wintoniac epifeopus, dcin etiam in

cardinalium collegium cooptatus, ac legatione ampliffima ornatus omnia regni

negotia adminifirabat. Itaque Carolus, qui feiret quantum fua intereflet ami-

citiam Anglorum cum Burgundis olim initam confcrvarc, fumrao ftudio enitebatur,

ut WolUci gratiam omni cultu et obfervantia demereretur ; adeo ut etiam in

literis, quas ad eum crebras nec alterius quam fua manu feriptas dabat, filii

nomen et cognati in fubfcriptionibus apponeret : et ut vanitatem hominis magis

inflammaret, Ipcm dederat fore, ut, Leone x mortuo, votis cardinalium in pontificem

digeretur. Verum cum Leoni contra fpem Hadrianus fuflfcctus fuilfcr, Wolfaeus

delufum fc aegre ferens, odium, quod huc ufquc implacabile Cadaris contem-

platione in Gallos exercuerat, in Cacfarcm vertit. Igitur de Hcnrici confilio cer-

tior, eam occafioncm opportunam ratus, qua et regi gratificaretur, et injuriam a

Cacfarc faftam ulcifccrctur, re cum paucis communicata, b Bigerronum pracfulcm,

qui Francifci nomine legatione apud Anglum fungebatur, fufeitar, qui in principis

confiftorio coram ipfo Henrico de adfinitate cum Francifco contrahenda fermonem* injiceret

;

VAR. LECT. • quoad bella externa, quae P. r dato P. D o. f.d.

quod ad bdh extern» attinet, quae D. o. f.d. * Volfaeus P.

0 erant P. • Vintonii archicpifcopus T.

INTERPR. ‘Grttirwiik. h WsUt $m di GdUtl. 'liDaiphii. * T*uthoh. * Wtifej. < Trrk.

s Whttbefitr. * tvijte dt Tarbtt. «

NOT. * Nata cft Maria die Lunae, decimo

octavo Februarii, (cptimo Hcnrici vm anno ; viz.

i*it, initio anni a B. Virginis Annunciatione, uri

hodie adhuc fit in Anglii, dufto j (in a Kal. Jan.

more per totam fere Europam recepto, putare

mavis, in A. 1JJ6. C.* Mana quidem Hcnrici et parliamcrtti auctori-

tate declarata cft regni berc*, fcilicetpTstfumftrj*,

quam voctnt, fi pater fine prole mafcula decederet

;

nec tamen Walliac principis ricub unquam infignit a.

licet Powdlus in WalUae hiltoria, Linaanuin prooe-

mio rudimentis grammatices praefixo, aliique feripto-

res Thuano coaetanei, hoc ipfo titulo, qui non nili

primogenitis regum Angliae filiis compede, Mariam

perperam indigitcnt- C.

historiarum LIB. I. Jt

injiceret j et Hernicum a vinculo nuptiarum, quas cum Catharina contraxerat, uti

lege divina prohibitarum, liberum efle diceret. Margariti Francifci foror fpttUtae

formae et vcnuftatis focmina, Carolo • Alcnconio marito paulo ante mortuo,

vidua remanferat : ea deftinata uxor Henrico ; miilique Wolfacus et b Bigerronum

praefui, qui de dlflolvcndo matrimonio cum Gallo agerent. Ut c Calctum appulit

Wolfacus mandatum a rege contrarium accipit, quo prohibebatur de Margaritae

matrimonio agere : refeivitque per amicos non tain Hcnricum Galli adfinitatem

appetere, quam infanum amorem, quo Annam Thomac d Bolcni equitis filiam

profequebatur, nullo rerum fuarum et regiae dignitatis rcfpcftu, explere velle.

Itaque ille, qui auctor divortii Henrico fuifle putabatur, ut dimifla Catharina

Cacfaris matertera Margaritam duceret, id aegerrime tulit; coque magis, quod

cura fc omnibus invifum ob nimiam potentiam Icirct, in Galli amicitia libi magnumpraefidium litum efle exiflimaret : fcd quia integrum illi non erat confilium de

divortio mutare, rem dilfimulavit. Incidit hoc in tempus, quo capta RomaClemens in «Maufolco Hadriani quafi captivus attinebatur. Igitur Hcnricus

Francifco auctor fuit, ut Lautrccum in Italiam cum exercitu mitteret, * et pon-

tificem c manu Cacfarianorum liberaret ; ratus tot officiis et beneficiis obftricium

Clementem fuis defideriis facilius obtemperaturum. Mifli Romam ex Wolfaci

confilio StcplianiuGardincrusct Fr. fBrianus, qui pontificiam auctoritatem divortio

interponi poltularcnt. Clemens, qui fecundum npudium pronundarc metueret»

nec HeAricum de fc optime meritum, quique defenforis ccclcfiac elogium a Leone x

edito contra Lutherum libro meruerat, irritare vellet, viam invenit, qua fc per-

plexo negotio expediret. Laurentium BCampcgium cardinalem delegat, qui cumWolfaco de caufa cognofcat. Campegius quantum poterat litem, uti juflus erat,

in longum extrahebat : cumque nondum pronunciata fententia de Lautrcci deleto

exercitu certior a pontifice factus eflet, qui vittorem Caelarem irritare tutum fibi

non exiftimabat, poft longas tergiverfationes et procraftinationes, tandem ex

Anglia re infcfta non fine magna regis offenfione difccffir. Eo in negotio Wolfacus,

quod fc tepidiorem regis judicio praebuifler, gratia fcnfim excidit : et aliquanto

poft a Thoma 0 >»Howardo f Norfolcio comprchcnfus Wintonicnfi epifeopatu fc

abdicare compellitur, moxque in aulam evocatus, ut fc regi fiftcrcr, in itinere

ex animi moerore 'dcccffit. Thomas Morus do&rina et probitate fpc£tabilis vir

cancellarius in cjns locum conftituitur, ncutiquam regis caufac aequior. Interea

Hcnricus amoris ignibus, inccnfus, cum tantas moras non ferret, *Thomami Cranmerum, Willclmo tk Warhamo mortuo, 1 Cantuarienfem archicpilcopum

creat, qui pro repudio contra Catharinam pronunciarct : ecclefiafticifquc regiae

majcftatis crimen intendit, quod contra regni dignitatem pontificiae aufloritati

nimium detuliflent, et tributum indebituti pcrfolviflcnt. Cumque in gratiam

Cacfaris pontifex fecundum Catharinam fententiam tuliflct xvKal. Apr. rex qui cidioxxxiv.

jam ante annum Catharina repudiata clam Bolenam duxerat, exquifitis prius diver-

forum theologorum fententiis, inprimifquc Parifienfium, qui, uti rumor erat,

pretio corrupti confilio de divortio fubfcripfcrant, omni fpc gratiae a pontifice

impetrandae abjcfta, ordinum Angliac decreto auctoritatem pontificiam per regnumabrogat, tributum annuum jam ab Inac temporibus pendi folitum denegat, poe-

nam capitis conftituit, fi quis fupremam potcftatcm pontifici adferibat;poftrcmo

* ccclcfiafticosVAR. LECT. uc P.D.o. f. * Thoman detfl P.D.o.f. .* Hiairiu P. • Varano P.D.o. # #¥ Norfolco D.o.

INTERPR. * d*c <TAUnfo*. k tvftjuodt Tarket.' c CkUit. * Bullen. * cafiel 5. Angelo. 1 Brjtn.* Compertu. *> Hoixord, duc dt Norfolk. ' Crsnmtr. k tfdrbsm. « Coatcrkurj ou Contarker/.

i

1

i

Digitized by Google

JAC AU G. THUANIccckfiafticostam Angliac quam 4 Hiberniae facramcnto adigit, ut fc tanquam ccctc*

fiac caput a Chrifto proximum agnofcanr. Mutata dilciplina, niliil «praeter ea in

dodrina mutatum. N«m et fynodo b Londini habita vi Eid. Jun. antiquam et

hadenus receptam dodrinam confirmavit : et aeque cos, qui ab illa recdlcrant,

et Lutheri Uve Zuinglii opinionem fedabantur, atque eos, qui pontificis aucto*

ritatem propugnabant, morte muldavit, aeque Pontificiis ac Protcftantibus in-

vitos, qui ordinem in dilciplina ccclcfiaflica mutatum, quamvis diverfa ratione,

arguebant. Nam et alicubi Calvinus, qui abrogatam pontifici in Anglia potcftatcm

non aegre ferebat, fibi acriter animum pupugifle tcftatus cft, quod fc Hcnricus

caput ccclcfiac appellaret. Certe in reliqua vita ita fc gcflit ille rex, ut cum, fi

aequiores et prudentiores pontifices nadus fuiflet, fponte fc fubjedurum ipfonmi

potcftati fuifle appareret. Bolcna enixa filiam Elifabetham, quae Maria rejeda

» VValliac princeps appellata cft, haud diu in gratia Hcnrici floruit : nam mox

adulterii accufata fccuri percufla cft;Janaque c Scimora duda, quae in partu periir,

Edvardum filium fufccpit. d Cliviam deinde vix dudam repudiavit. Cum vero

nullis fc conditionibus cum pontifice in gratiam redire poll*e animadverteret, ab

amicitia Francifci, quam ea de caufa praecipue coluerat, et omni officio ac libe-

raiitatc in redimendis liberis demeruerat, paulo alienior effe, et fcnfim ad Cacfarcm,

a quoad foedus renovandum folicitabatur, inclinare coepit jquippe cum mortua

matertera nullas fibi cum Anglo /mutitatis caufas intercedere Cacfar profiteretur.

Nutantem Henricum impulit adfinitas en» Jacobo v Scotorum rege nuper con-

trada, qui inopinato in Galliam veniens Magdalcnam ab invito patre uxorem

impetraverat: quae cum non ita multo poft tabe extinda effer, Scotus Mariam

«Claudii ^Lotaringi Guifii filiam f Longovillani Jucis viduam, in quam, dum in

aulactat.de uxoris exitu veritus oculos conjecerat, per legatos dcfponfatam in uxorem

duxit. Crebra tunc inter Anglos et Scotos de finibus bella erant. Iis ut fuiis

imponeretur, Hcnricus diem ad colloquium cum Scoto s Eboraci defignari petierat,

fada fpc de Anglici regni fucccflionc:quod cum a fadiofis inter Scotos impedi-

retur, et Anglus ignominiofam fruftrationcm aegerrime ferret, Eboracum cum

magno exercitu praegreditur. Ibi perturbatis domcflica diflenfione Scotis, cum

Angli incubuiffcnt, magna ftrage a Scotis accepta, quorum plcriquc e nobilitate

capti, difccffum cft. Ex moerore tam infpcrati nuncii Jacobui paulo poft decetor,

rclida odo dierum filiola regni herede : de qua cum filio Edvardo dcfpondenda

9 cogitaret Hcnricus, idque per captivos a fc humaniter, acceptos polle impetrare

fperarct ; reginae matris et cardinalis Santandreani, qui parteis Gallorum tuebantur,

contraria fadionc effedum cft, ut irritum Angli confilium evaderet. Miffus

primum a Francifco Matthaeus Stuartus hLcviniae comes fadionis Scoticae princeps;

quem cum regina vidua fufpcdum faailc reddidiffet, miltos poftremo Jac .1 Mon-

gomerius Lorgianus, vir quidem impiger et probus, ceterum Levinii acerrimus

hoftis, qui puellulam et matrem ab Anglorum vi et fadionc Scotica defenderet.

Igitur Hcnricus non jam cundandum ratus, bellum Francifco per fecialem denun-

ciat i communicatiiquc confiliis anno fcquenti hinc Cacfar ex Germania, inde ipfc

ex Britannia in Galliam irruperunt.

XVII. In

VAR. LECT. • praeter ea defrnt P. praeterea * Lonreni r.D.o.f

2>,o.f.d.* r cum cogitaret P.D.o.F.d. ,

fNTERPR- irUni.

Gmfi. 1 Lotio ifOrtcoiu, nLorget.

k LouJret. c Sejmour. * Aon* de Cievei.

du notHy duc de Lo*iuevillr. * Tork. k LeClaude deLorrstttr, duc de

r. * de Mougomerj, Jlcur d

t

Jsl OT. * De hoc titulo minus re&c Eli&bcthac tribu» vide noum praecedentem.

33HISTORIARUM LIB. I.

XVII. In * Menapiis quoque ob propinquitatis nobifeum contradae metuni

bellum a Cacfarc excitatum cft. * Carolus Gcldriac dux, quepi adeo invifum

Cacfari fiiiflc diximus, dum b Nicaeae tranarentur induciae, nullis relidis liberis

deccflcrat. Is, quia Gallorum parteis tuebatur, crebris incuritonibus Cacfaris

imperio fubditas regiones infcftabat, non folum vicinis, fcd* etiam Tuis odiofus,

qui eam ob caufam a Caefariano milite contrariis populationibus vexabantur:quo

facium cft, ut paulo minuS totius ditionis pofleflione exueretur, et Willclmusc Clivcnfium princeps Caroli adfinis a populis adfcifccrctur, aegre id ferente Cacfarc,

qui jus in eo fibi arrogabat. Francifcus, cui jure fuo Carolus ccflcrat, libenter

id omne in Willclmum tranftulit, addito adfinitatis vinculo, et dcfponfata Janad Labretana Hcnrici Navarrorum regis et Margaritae fororis filia j nt potentem prin-

cipem fecum conjungeret, et 0C Belgii res, quibus ille vicinus et immiftus cft,

hac conjundionc conturbarer. Quod ut prohiberet Cacfar, quanquam pontifex

ad f Buxetum ufquc in 8 Aemilia progrcllus cum a bello dehortaretur, magnis copiis

in Menapios dcfccndit, et tota fere provincia in potcftatcm redada eo adduxit

Clivenfem, quem ut imperialem clientem profcripfcrat, ut fupplex a fc veniam

peteret et, Gcldria Zutphanicnfiquc comitatu ademptis, pro fummo beneficio duceret,

quod in antiquum patrimonium et dignitatem rcnunciata Gallo amicitia et adfinitate

reftitucrctur. Id impetratum Hermanni archicpifcopi Colonienfis et Hcnrici

Brunlvici interventu 5 quibus et conduuatum, nt Wartinus h Roflcmius, qui fupe-

riorc anno in * Atuaticos cum k Longovalto excurrerat, et tam inopinato adventu

Anrucrpiam paene opprdlcrat, quod bellica virtute excelleret, a Caefarc in gra-

tiam reciperetur.

XVIII. In ! Dania, quae veteribus Cimbrica Cherfonefus dida cft, non ita ter-

ribile Cacfaris nomen fuit, quo juftius bcHum, fi non utilitate et ncccflitatc

potius quam ratione et honcftatc jus metiretur, transferre debuit, ut fororiuni

in regnum reduceret. Is erat Chriftiernus 11 Joannis filius, Chriftiemi 1 nepos,

qui exftinda veterum Daniac regum ftirpe ex comite 1 m OIdcnburgico ad hoc

faftigium fenatorum regni fuffragiis evedus cft, commendatione praecipue Adolfi

" Holfati avunculi, qui regnum antea oblatum, quo minus acciperet, modefte fc

cxcufavcrat. Is fcditionc in regno °Succiac fuborta, et Carolo Canuto rege ejedo,

Joannis Benedidi archicpifcopi p Upfalcnfis fadionc evocatus rex Succiac con-

ftituitur. Inde Danis jus in Succiac regno. Joannes patre mortuo regnum Daniaexxxii annos tenuit: rexque ipfc a tumultuantibus Gothis, Stenone feniore ejedo,

qui Carolo avunculo fucceflcrat, eligitur : fcd inde mox deturbatus, et a Suantonc,

qui favore Hemmingi q Gaddi ccclcfiac Lincopenfis antiftitis ab ordinibus regni

Stenoni fuffedus erae, multis proeliis vidus in Daniapi poftrcmo fc recepit. Suantonc

in civitate r Arofienfi mortuo, principe egregiis virtutibus cum paucis comparando,

Steno Stura junior filius, vix tandem poft multas contentiones, fadionc Danica

Ericum Troilum Stenoni opponente, fcd praevalente recenti paternorum merito-

rum memoria, a regni fenatoribus rex ordinatur. Biennio poft Suantonem mor-

tuum Joanm decedenti fiicceflit Chriftiernus 11, qui pars ipfc magna cladium a

patre acceptarum, jus, quod ex fucccflionc avi et patris in regno Succiac fibi

, vindicabat,

VAR. LECT. • Carolus Egmondanus Gdriac * Belgici P.D.o. f.d.

P.D.O-f. 7 Alceburgico P. D. o. f- d. et Ed. Rob. Steph-

INTERPR. • cenxde Gneldret, Cltvtt&Julirrt. b Niz-za, au Nue. * tlmt JtClrvn. * IfAlbret.* P'ajt bai. * Bnflett. « Lambardia di tjka dat Pe. ' Reflem.

1 (eux de Urebant. k Nice/as de Beflat,fenr de Lngneval. -l Damemerc. *> dOldenburi. » dHg/Jltin. • Suedt. * dUpJitl. « Gtddr,tvtfynt d* Liucofini. * Artfen.

Tom. I. I

CDDXIIII.

Digitized by Google

3+

CIDIDXXXVII.

JAC. AUG. THUAKIvindicabat, armis pcrfcqui decrevit. Steno, ut fibi videbat*, in regno confirmatus,

jam adulatorum,, qui nimis multi funt in aulis principum, confiliis corruptus,

inulta perperam adminiftrabat, et alienatis a fc procerum animis benevolentiam

multorum ex populo amiferat. Quibus compertis Danus opportunum id rebus

fuis ratus, magno ex Saxonibus, Frifiis, Scotis, Gallis collcdo exercitu in Steno-

nem ducit, et Stocolmiam Succiac regiam magna operum vi cingit : fcd adven-

tante Stenone, obfidionc foluta, cum reflante vento 'exercitum toto trimcftri cx-

fpedato tranfmittcrc non potuiflet, fumma rerum omnium penuria prcfliis a Stenone,

qui ejus amicitiam omni Audio demereri fatagebat, commeatum et fidem accipit,

quo fccurc cum exercitu incolumi redire in Daniam liceret. Tantam humanitatem

a quadriennio poft Danus dctdhnda fraude penfavit. Nam petito cum Stenone

colloquio, cum paulum abfuiflet, quin Steno incautus in hoftilcm navem dcfcctt-

diflet, hacfpc fruflratus legatos a Stenone miflos Gaddum et Guftavum Erici filios

capros fecum in 'Daniam contra fidem datam abduxit. Summum violatae fidei

fpccimcn cum eo anno Chriftiernus edidilTct, fcqucnti multo majus crudelitatis et

perfidiae fimui edidit. Nam potentiori cum exercitu cxcurfionc in Wcftrogotho-

rum terras a Danis facta, et pugna fupra mare congelatum commifla, ictu tormenti

in femore vulneratus Steno cum paulo poft obiilVet, et duce fublato numerofus

Succorum exercitus ftatim diflipatus eflet, Chrifliernus vidor a proceribus regni,

qui Danicac factionis cranr, evocatus corona regia Stocolmiac ornatur; codcmquc

dic, veritus ne fc abfente Stenonis liberi a contrariae fadionis principibus rurfus

in regnum rcftitucrcntur, claufis urbis portis praecipuos ex omnibus ordinibus

viros convivio a fc acceptos populo adftantc et trepidante ad xcim obtruncari

jubet, relictis ante praetorium ad horrorem per triduum cadaveribus. Stenonis

ipfius corpus terrae paulo ante mandatum novi tyranni juflii effoditur, et cumreliquis crematur. Viduae denique et filii interfedorum bonis fpoliantur. Ira

Stocolmia profectus cum multa faeve in multos paffim perpetraflet, incolis ad

facti famam ad xxx millia cum armis accurrentibus, ipfc per devia et filvas nodupotius quam interdiu iter faciens in Daniam vix tandem revertitur ; ubi tot caedibus

efferatus, cum ne fuorum quidem fanguine cruentam fitira rcftingucrc poflet, a

FriJcrico patruo «Holfatiac principe et h Lubcccnftbus bello petitus, terrente cort-

feientia, cum uxore llabclla Caelaris fororc et liberis in Zclandiam profugit, tertio

pcft Stocolmicnlcm lanienam anno, qui fuit hujus facculi xxm. Interca Guftavus

Lrici filius, qui e manibus Dani evaferat, fpccic procurandorum Chriftinac Stenonis

viduae negotiorum, Stenonis filia in uxorem accepta, procerum favore ac Lubc-

ccnflum imprimis opibus, regni vacui pofleflionem adeptus cft. Is poftea religionem

majorum antiquavit, et Luther'^ doctrinam fufccpit. In Dania Chriftierno e iedo,

Iridcricus patruus vir gravis ab ordinibus regni coado concilio rex declaratur. Cum-que rex exui de rebellione et injuria apud Cacfarcm quereretur, Fridcricus et Lubc-

ccnfium civitas, cujus iis locis potentia et audoritas maxima cft, communi feripto

rclpondcrunt, et graviflimorum criminum contra Chrifliernum accufjitioncm apudpontificem et imperii principes inftitucrunt ; ad quae poftea Corn. Sccppcrus nomineChriftiemi contrario rcfponfo, quod etiam nunc extat, rcfcripfit j quo inter alia con-

tinetur,Leonem x poft Stocolmicnfcm eaedem ipiflo legatojoanne a c Potentia ^car-

dinali, legitime inquifitionc fada, nihil a Chriftierno praeter jus fadum cflepronun-

ejafle. Cum nihil ea ratione proficeretur, tentata via armorum ; fcd irrito fucccflu.

Caelare

' LECT. • quadriennio poft defiat P. * cardinali derft P D. o

INTERPR. • duc dt Iltlftem. k ctux de Lutee. * potmzu.

historiarum lib. i.

^-acfarc bellis Gallicis implicato. “ At vir admodum faevus, exilii ct otii impa-

tiens, novennio poft ope Cacfaris clafic comparata, belli aleam rurfus tentavit j

fcd adverfo numine et certantibus contra ventis, per naufragium majore daflis

amifla parte viftus, ac poftrcmo vivus in patrui manus devenit, amiflo eodem

tempore filio in comitatu Cacfaris, ne quid reliquiarum tam immanis tyranni fuper-

efler, in quo paterni fcclcris exemplum metui poffer. Quadriennio poft mortuo

Fridcrico Chriftianus m filius fugceftit, qui a Hafnia capra, cum fibi a patruele,

quem captivum tenebat, timeret, cum vicinis principibus ct civitatibus foedera

renovavit : ct quia duas filias ex Ifabclla fufccpcrat Chriftiernus, Dorotheam ct

Chriftiernam, quarum prior Friderico Palatino, altera Fr. Sfortiac primum, dcin

Fr. Lotharingo duci nupfit, Chriftianus, qui feiret Palatinum a Caelare folicitari,

ut bellum pro loceri Ubcrationc et regni recuperatione fufeiperet, opus fibi efle

amicitia Gallorum judicavit, perque Clivenfem egit, ut in foederis cum Francifco

contra Caefarem initi focictatcm reciperetur.

XIX. In Germania longe diverfi motus animorum erant, diftrahcntc mentes

hinc religionis fervore, hinc privata multorum libidine ; ct inter haec graflante

Cacfaris, ct nutante pontificis, cujus au&oritas in dubium revocabatur, fortuna.

Nam cum [praefervida] Leonis x feveritate irritatus Lutheri animus omnino fe

ab ccclcfia Romana feparaflet, plcriquc per Germaniam, qui ab eo admoniti multa

non in difciplina folum, ut aiebat, fcd «iim in do&rina. faccrdotum ambitione

ct avaritia introdu&a corrigi debere ccnfcbant, cum Luthero pariter fccellioncm

fecerunt. Inter principes praecipui fuere Fridcricus m b Saxo feptemvir, qui

lapientis elogio inter fuos pofteritati commendatus cft ; ac poft cum Joannes frater,

'

qui confcflioncm fidei Cajolov e Auguftac exhibuit, anno hujus facculixxx; poftrc-

mo ex eadem familia Joannes Fridcricus, Georgius Brandcburgicus, Erneftus ct Fran-

cifcus d Luncburgici, Philippus ^Hcfllac princeps, Wolfangus Anhaltinus, Phi-

lippus Pomeraniae princeps, Ulricus Wirtcmbcrgicus, Albertus Mansfcldius. Ii

anno ante confcflioncm exhibitam contra decreta 1 Ratifponac primum, dcin

Spirae de religione fa&a, quod iis libertatem fuperiori conventu permittam im-

pediri dicerent, protcftati funt : unde Protcftantium nomen, quod ad omneis

poftea, qui eorum, quae perperam in religionem invcfta funt, emendationem

amplctti fe profefli funt, ob idqdc s ab ccclcfia Romana defecere, ‘dimanavit.

Iis fe adjunxerant multae civitates non per Saxoniam tantum, fcd ct in fuperiori

Germania jf Argcntina, 8 Norimberga, Ulma, Conflantia, h Rotelinga, 'Vinfe-

mium, k Mcminga, •Lindavia, m Campodunum, aliae: a quibus “Smalcaldiac in

finibus Thuringiac iclo foedere in l annos, fi quem pro religione periclitari con-

tingeret, mutua auxilia communicata ct promilfa lunt. Quin et Augufta haudmulto poft Lutheri do&rinam amplexa cft : ct in Bohemia Picardi qui dicuntur,

Fexdinando Cacfaris fratri, qui mortuo Ludovico fbrorio in regnum fuccclTerat,

dum conventus Pragac haberet, libellum obtulerant : necnon ct Auftriae quidam

proceres, ipfaquc civitas Vienna regionis metropolis :0 Carni denique ct Stirii,

uc

P. D. o. f. ipraecipiti et inconfiderata]

VAR. LECT. a Verum laevus vir, exilii P. y Lantgravius princeps, P. D.o.f.

D. o. f. d- »iR.K. P.D.o.fd.^ Vitrici P. D. o. 4 ab ea origine dimanavit P. D. o. f. d.

TNTERPR. * Capenbegen. 4 tltffrrr de Saxt. « Auftparg. 4 de Luntniurg. » Landrrave de Ttejp.1 Strashirt * Nmremhtrg. h Rmthvren. 1 H'in(bcm>. k Mctmninge». 1 Liadaa. Kempten. Smul-

calde em Tbtrringr. • jr*x de Corinthi* & Stirie.

NOT- * Slcidan lib. 6 . marque, qu*il y eut une lirccomtra decreta Spirae dt rthpne fatte,& cffrCCT

dicte indite a Ratisbonc au 18 May 1527: mais il ccs mots Ratijpamae primam, dcin Pat.

dit» qu’il ne *’y fit rien. C'cft pourquoi jc voudroii

s6JAC AUG. THUANI

ut decreti nuper pro religionis libertate fafti beneficium fibi impertiretur. Contri

* Albertus Moguntinus feptemvir, Georgius SaxoJoannis patruelis, et Baioari fratres

Willclmus et Ludovicus, Lutherum et Lutheri feOatores impcnfc exagitabant j

inftigante cos praecipue Hcnrico Brunfvico, qui tot incendiorum per Saxoniam

excitatorum apud Cacfarcm accufatus fuerat a Protcftantibus:quibus et fc con-

junxerat Willclmus Hcnrici frater ab eo mifcrabilitcr diuturno carccrc vexatus.

Sed Baioari poftea, quod Ferdinandi in regem Romanorum rcnunciationcm im-

probarent, inito cum Gallo, Saxone, HcfTo contra Cacfarcm clandcftino foedere,

multum de odio priftino remiferant. AtLudovicus Palatinus et Joachimus Brande-

burgicus feptemviri, quamvis hic Lutheri doftrinam fcqucrctur, idque libro edito

palam profcfliis eflet, Cacfarianas parteis aperte tuebantur, pacis et concordiae

femper ftudiofi. Hermannus archiepifcopus Colonicnfis ex illuftri 1 Wcdcnfiuni

comitum familia et ipfc feptemvir jamdudum a pontificia religione abhorrebat, et

concilium * fuis ipfiufmct aufpiciis celebratum repudiabat } eaque de caula Cacfari

invifus, et a pontifice tandem proferiptus cft. Ricardus autem Trevirenfis, qui

electioni Caroli adverfatus fuerat, et propter prudentiam rerumque ufiim magnae

inter feptemviros audoritatis femper habitus fuit, fub id tempus non fine lufpi-

cione veneni dcccfTcrat. Ita diffidentibus animis, tamen motus multi communi

CIDDXXV. opera lepreffi > rufticorum primo, qui diverfis in locis fufi, dcin du&u ThomaeMunccri turbulenti coocionatorh, qui aeque Luthero et Pontificiis infeflus fim-

pliccis animos ad fcditioncm efferebat, rurfus collectis viribui infurrcxcrant : fufi

ergo ac pofiremo omnino deleti funt, virtute praecipue Helii. Majus perl-' culum et labor fuit 7 decennio poft in obfidionc c Monafterii, quod Anabaptiflae

in Wcfipnalia occupaverant, cxpulfoquc epifeopo et magiftratu novam ac prodi-

giofam non folum in religione, fcd et in civili adminiftrationc rationem infii-

tucrant. Rex ab iis Joannes d Lugdunenfis farcinator Batavus creatur}qui omnium

bonorum communionem, et plurcis uxores in commune etiam habendas, coclitus,

uti jactabat, infufa do<ftrina miferos homines docebat. Haec cum plebe et infa-

niente vulgo acta. Quod vero inter epifeopum e Hildcfcmicnfcm et Ericum

CDIOXDC. Brutifvicum bellum ftatim a morte Maximiliani gcftum cft, eo facilius cornpo-

fitum fuit interventu Friderici Saxonis, (is tunc imperii vicarius *in Saxbnicis

provinciis) quod illud ab Hcnrico Luncburgico Francifci partibus favente, ut

Carolum Auftriacum, quo minus Cacfar crearetur, impediret, fufeitatum crede-

retur. Nec periculofius, quamquam majoris molis bellum fuit, quod eodem

tempore Ulrici Wirtembcrgici caufa a conjundtis foedere f Sucvico principibus

et civitatibus fufccptum cft. Nam cum ‘is exorta plebis ob tributa impofita tu.

multuantis feditionc, in factiofos fevere nimis animadvertiflet, et arma, ut fuorum

furorem reprimeret fumpta, tandem in vicinos et r Roiclingos venifTer, foederati,

ut injurias fociorum ulcifccrcntur, communcis copias in Ulricum duxerunt, et

cum onftubus iis, quae trans Rhenum poflidebat, fpoliaverunt. In ea fibi jus

Aurtriaci c(Tc dicebant : itaque cum imperium ad Auftriacos rediilfct, et Ferdi-

nando in dividenda hereditate bona omnia, quae in Germania fita funt, obve-

nillent, Ulricus cedere tempori coa£tus 8 Montem-Fclicardi fuae ditionis oppidum

cis Rhenam fccelfit. Ibi eo ufquc fc continuit, donec exolcfccntc foedere Sucvico,

et

VAR. LECT. * fuis detfl P.D. af. 'is imprudemiuihe an crudelius non dicaro exortae Lantgnvii P. D. o. f. P. D. o. t.

7 decennio poft drfun: P. k Roddingos P.D. o.f. #in Saxonicis provinciis Jefuat P.D.o.f.J.

INTERPR. » dt W«U. * LanJtra-jc de HttTe. • Menfitr. * de Lejden. « Hildejbeim. ' de

• Serve ou Senebo s Mtatbtlurd.

37his"t ori arum lib. liri belli Turcici apparatibus occupato in 1 Pannonia Fcrdinando, ab b Heflo, ct

^aioaris fratribus, quorum fororcm in matrimonio habebat, profpcra c Lau-fanum commilTa pugna in avitum patrimonium reftitutus cft. Cum Francifcus, qui

Ulrici caufa faveret, eum neque milite neque pecunia, id quippe Camcraccnft

foedere cautum erat, juvare poflet, via inventa ,cft, qua Ulricus oppignerato pro

lx millibus aureorum d Montis-Pclicardi oppiflo, quod mox confcdo bello luit*

pecuniam in fumptus belli a Gallo acciperet. Tandem de ea re pc% SaxonemHelii ct Wirtcmbcrgici nomine eu® Ferdinando tranfadum eft, duris admodumpro tempore, uti Wirtcmbcrgico videbatur, conditionibus. Graviilimum omniumbellum fuit, quod Hcnrico Brunfvico a Smalcaldicis illatum eft ; nempe magni

illius, quod ab ipfo tandem Cacfarc totis viribus contra Protcftantcis «fufccptum

eft, {riftc prooemium.

XX. Cui malo ut obviam irctur, decretum fuerat e Notimbergae, ut de Cae-

faris voluntate pontifex primo quoque tempore liberum in Germania concilium

loco idoneo indiceret, ex cujus fententia exorta de religione diftidia amice ct pie

componerentur : idem aftum ct poftea Spirae 0 inftigatu Proteftantium. Quod unice

reformidabat Clemens, qui quantum ex difciplinac emendatione au&oritatis ct

ornamenti ccclcftac accederet, tantum de amplitudine ct potcftatc fua detrahi

exiftimabat : tandem ab invito id extortum cft, poftquam capta Florentia, ct

dominatione Mcdiceac domus in ea ftabilita, inftanti Cacfari honefte amplius

denegare non potuit : fcd cum rem in longum miris ludificationibus extraheret*

onus fucccflbri refervatum, morte praeventus, impofuit. Itaque concilium Man-

tuae primum a Paulo m indittum, dcin renuentibus Protcftantibus f Viccntiam

tranflatum cft : cum ne in cum quidem locum confcntirent Germaniae prin-

cipes, poftrcmo e Tridenti, quae civitas cft in Germaniae ct Italiae finibus lita*

celebrando concilio locus afiignatus fuir. Sed dum in eo negotio ambitiofe ct

aftutc nimis multi vcrfant^ir, ac plus humanis confiliis in re, quae ad Dei gloriant

fpc&ar, quam gratiae divinae tribuitur, graflanti ieparationis malo ferius, quampar fuit, adhibitum cft remedium.

XXI. Nam jam Helvetiorum major pars cx^adcm occafionc, qua Lutherus*

auftorc Ulrico Zuinglio, ab ccclcfia Romana defecerat} ct quamquam eodem

tempore Lucernae pontificia auctoritas confirmata fuiflet, omnem operam dante

cpifcopo h Conftanticnfi, ne quid de antiqua religione temere immutaretur*

nihilominus 'Tigdhni, qui itidem facrac Conftanticnfi jurifdiilioni fublunt, publico

decreto ftatuas per omnia templa abolent, ac xandem Eid. Apr. anno hujus

facculi xxv, folenne, quod quotidie celebratur, facrificium communi confcnfu

abrogant. Initio res ratione et pacate inter k Duodccim-pagos agi coepta : ct inftitura

1 Badenis difput.it io, cui interfuerunt Conftanticnfis, “ Bafilicnfis, n Curienfis, ct

° Laufinenfis cpilcoporum legati, inter Eccium, Fabrum ct Murnerum theologos ;

Zuinglio ct Joaanc’’ Oceolampadio feripto tantum rcfpondcntibus, quod de loco

libi non fatis cautum efie contenderent. Biennio poft Bernates ad idem certamen

epifeopos provocaverunt, ct publicatis quibufdam de religione decretis Pohtificium

cultum omnino antiquant, foederique cum Gallis inito, Tigurinorum monitu ct

exemplo

VAR. LECT. * de religione fufccptum cft y OecoJampadio, qui Auguftae Rauracorum do-

P. D. o. f. * ccbar, feripto P. D. o. f.

* inftanribus Proteftantibur P. D. o. f. d.

INTERPR. * Haagrit. b h IsndffwX dt Htffi, !tt dttt de Bovkrr. ' Ltwffe*. * Mtvfbt/itrd.

• Nurrmirrg. 'Viem*. * Tento. h dt Consaner 1 etox de Zurieb .k tes Cantant Suijftt. 1 Bedtu.

* de Btflt. • d« Coire. 0 dt Loufanne.

Tofi. I. K

Digilized by Google

„ 8 j A c. AUG. THUANIexemplo renimeianr.

Qainquc-pagici maxime adverfabantut, a Ferdimndo et

pontifice. flimulati, et contumeliofis verbis contentionem exacerbabam. Fruflra

liicpius temata pax, Galliae regis, qui fummum in Helvetiorum concordia (ibi

praefidium cfli merito exiftimabat, »’ Claronenfium item, e Soloturiorum, JSangal-

lorum, ‘Mulhufcnfium et f AppcccUcnlium interventu : tandem ad arma ventum

ei! icommiflaque angufto loco pugna V Eid. Oft. anno cioidxxxi, ETigurini viti,

cunrur, jpi Zuinglius in primis ordinibus fortiter pugnans occubuit. Religioni

tributum a Tigurinis et qui cum illis flabant» 'quod cadavere flammis ab hoftibus

tradito cor exuri non potuerit : cum * tamen conflet, in quibufdam corporis hu-

mani partem cfle quandam, in quam nihil ignis poflit j ficut de majore dextri

pedis articulo Pyrrhi Epirotarum regis memoriae proditum cft, qui corpore rogo

de more abfumpto una cremari non potuit : adeo turbatis odio aut amore animis,

ut fit in religionis dillcnfionibus, pro fc quifquc omnia fupcrftitiofc interpretatur.

Ea flragc minime fradi Tigurini, fummiflo a h Bernatibus, Bafilccnfibus, et Sca-

fufianis auxilio, denuo proelii aleam fubeunt ; in quo rurfus vincuntur, fcd clade

utrinque accepta : ita cum utramque partem furoris taederet, ac poeniteret, de

pace inter ipfos facile convenit his conditionibus, ut Tigurini et focii a foedere

cum * Heflo et k Argentinenfibus nuper inito difccdcrcnt i Quinque- pagici viciflim

Ferdinandi amicitiae rcnunciarcnt. Ab eo renipore, quantumvis crcfccnrc reli-

gionis diffidio, ab inteflinis bellis Helvetii quieverunt.

XXII. Jam inPruflia quoque, quae et Boruflia, ex ea occafionc flatus religionis

mutaverat. Ea regio, quae trans Viftulam ad mare Balticum porrigitur, Teuto-

nicorum equitum ordini fub Henrico vi Fridcrici 1 Ahenobarbi filio inftituro olim

paruit : fcd cum ejus clientelam Poloniac reges fibi vindicarent, ut quae extra

Germaniae limarem fita fit, et Sarmatiae Europaeae finibus includatur. Germanicontra imperatores ad fc pertinere contenderent, diu bellis certatum cft : tandem

Teutonici equites magno proelio vidi fidem Cafimiro «Sigifmundi i parenti pec

jusjurandum dederunt. Sed cum Albertus Brandeburgicus Sigifmundi fororis

filius ordinis magifter flare pracdcccflorum jurijurando nollet, rurfus gravi bello Ce

implicuit : cui gerendo cum auxilia a Cacfarc et Germanis, quorum de majcftate

et jure agebatur, fruflra expedarentur, induciis, quantum potuit, extrado tempore,

poftrtmo omni ope deftitutus, imminentem belli procellam, pace cum avunculo

contrada, in occafioncm fibi privarim confulendi vertit : nam ex ordinis ma-gillro a Polono, cujus fc clientelae credidit, Prufltac dux crciftus cfl, ftatiraque

•' mutata religione voti vinculum folvit, duda uxore Dorothea Friderici i Daniac

mmrv tegis filia, et provinciam, quam antea ufusfrudus tantum titulo obtinebat, jure

proprietatis poilidendam ad heredes tranfmifit. In Polonia amilVo prae fid i ariorum

perfidia "i Smolcncho, quod cft oppidum trans n Boryfthcncm in confinibus regno-

rum fitum, Sigifmundus, qui Vilnam ufquc proccflcrat, ut Bafilium 0 Mdfcovi-

tarum regem hac expeditione triumphantem reprimeret, p Orfcflfi vidoria pen-

fato damno domi quicfccbat, princeps de Tataris toties vidor, er vicinis ac

Solimano-ipfi formijiolofus > alioqui pacis et concordiae amans, et ab omni ambi-

tione atque alieni invadendi cupiditate alienus $ quippe qui regnum Daniac ejedo

Chriftierno oblatum recufavcrit, et Ludovico fratris filio mortuo, Hungarorum

vota modcfta cxcufatione fruftratus fit.

XXIII. InVAR. LECT. • tamen dttjf P.D.o.f.

INTERPR. ‘ /ei cin<j petitt Contons. b 'Gloris. * Soleurre. * St. GoU. • Alolbsufen. r Apptnzrt.

* "tue de Znrkb. k cnx j, Btrme, tiofle & SebatfbowJ? 1 Isndpsrvt de Heffe. * eenx de Strsvhnsrg.1 BarbeToflo. n Smolemke. * Nieper. ° pond dssc de Mefeovit. f totaffle fOrfo. •

39HISTORIARUM LIB L

XXIII. “In * Pannonia longe pejore loco reserant. Nam Ludovicus Ladiilai

filius, C a Iimiri nepos, eum juvenis admodum patri lucccffiflct in regno procerum

difeordiis lacerato, Bclgradum in confluenti Danubii et b Savi arcis inftar munitum

oppidum oppugnantibus Tureis, neque Te gnaviter defendentibus Chriftianis, facile

amiiit. Hoc experimento fretus Solimanus, cum digladiantibus inter fe Chriftianis

commune periculum negligi animadverteret, cum potcntiftlmo exercitu in Pan-

noniam dclccndit > commifloque ingenti proelio ad O.lugatium, in quo ipfe

Ludovicus xxn annum agens fuorum temeritate periit, viftor Budam provinciae

regiam et multa alia oppida nullo negotio cepit. Cum imagines LudoVici de-

mortui et Mariae uxoris contemplaretur, iliachrimafle ferunt barbarum, etiam in

tanta vidoria humanae conditionis memorem, quod rex in illa florenti aerate

pravorum confultorum impulfu fe in tam apertum exitium praecipitem dediflet

:

quippe non eo confilio fe venifle dicebat, ut regem paterno regno exueret, fcd

ut Hangarorum infolentiam refracnarct, et ipfum beneficiarium Othomanici imperii

efficeret. d Joannes Zapolia Daciae princeps, Vaivodara vocant, auxilio veniebat

:

fcd ante adventum conferta pugna, in caquc mortuo rege et occifo Georgio frarre,

ex occafionc confilium capiens de regni adeptione cogitare coepit ; magnoqueprocerum favore acceptus e Albae-regali coacto regni concilio rex creatur. Peraftis

de more ceremoniis, qua potdit proceres libcral itate devinxit ; imprimilquc JoannemEntericum f Cibacum, quem SVaradincnfi pontificatu ornavit, et Daciae principem

conftituit. At Ferdinandum, qui ntultis nominibus Hungariac regnum ad fe per-

tinere contendebar, tum vel maxime, quod Annant defuncti Ludovici fororent in

uxorem duxerat, non defuerunt ex Hungariac proceribus, qui erga Joannem

,minus bene affedi ad arma pro regni vindicatione Tumenda antpliffimis pollicira-

tionibus.incitarcnt : nec prontiflbrum fidem eventus fruftratus cft. Nam Joannes,

poft infelicem pugnae h Toccaienfis exitum, univerfo regno exutus, in ' Sarm»-

tiam ad veteres amicos confugere cft coadhis. Ferdinandus vidor Albae-regali

convocatis regni ordinibus rex viciffim falatatur, et regia corona ornatur. Joannes,

ne quid inexpertum relinqueret, Hieronymum k Lafcum ntagnac nobilitatis et

audoritatis virum Conftantinopolim mittit, qui de injuria apud Solimanum cx-

poftulct et auxilium ab eo petat, fcquc et regnum Othomanici fccptri clientelae

fubjiciat. Soliitianus eam gloriae et amplificandi imperii occafioncm /doneatn

nadus, tertio in Pannoniam dclccndit, reftitutoquc in regnum Joanne caftra adViennam promovit, qua irrito conatu oppugnata, gnaviter defendente civitatem

Philippo Palatino, tandem ab obfidionc dilccdcrc coadus eft ; et relido in Hun-garia Aloifio Gritto, cui omnem audoritatem attribuerat, Conftantinopolim jamappetente hieme triumphanti fimilis ingreditur. Joannes ctfi a Turea in regno

confirmatus, tamen cum potentiam Caelaris rcfdtrqidarct, tutius fore duxit, /i cumFerdinando pacifccrctur : fcd morte praeventus, relido filiolo ex lfabclfil Sigifmundi

filia, uxori et ' fratri Georgio, quem paulo ante mortem, occifo Cibaco fummoAloifii Griyi et 'Dociac nec impunito fcelcrc, Daciae praefecerat, adminiftra-

tionem regni ac filii tutelam commifit. Verum cum Ferdinandus rurfus pupillo

indicto bello, » Rocandulfum cum potenti exercitu ad Budam oppugnandam,mifiilct, caelo exercitu et duce iplo interfedo, rurfusTurci magno florentiflirai

regni detrimento rerum in eo potiti funt. Solimanus ipfc Budam venit, atque

indeVAR. LECT. • At in P.

I NT F.R P R. • Henrrie. k/.i Save fi.

r Mtbeet . * Jre* Zjpv!i, al . Sepufr, vaivodt de Tranphsnie.• StaUytifmhirg. * Ciketo. * Heredi*. ‘ Ttekejr. ‘ Ptlegne. * e Leiki ' Dt.cu «• K»rendoff.

NOT. 1 Dele fratri: lege Geortfa Martimf» mmecbt. Put. •

CIDIOXXVI.

+0 JAC. AUG. .THUANI .

indc Iftbcllam et filiolum cxpulfos in Daciam ablegavit,' captumque Mailatnm,

nui mortuo Toanne Daciae princeps a provinciae proceribus falutatus fuerat,

* difccdcns fecum abduxit. Sed cum fruftra Fetdinandus cum Solimano egiffet,

t iifdcm conditionibus, quae Joanni impofitac fuerant, beneficio fuo regnumWi erct >

exortaque inter tutores diffenfione, regina Georgii faihjm non ferens

dc^e^apud Tuream qucfta effeti Fetdinandus opportunitate data clam Georgii

animum tentare coepit : nec homo ambitiofns et fufpicax nimis fc difficilem oblatis

conditionibus praebuit , fcd cum modo in has, modo in illas parteis inclinaret,

ncutrique propterca fidem fuam approbaret, iis fc difficultatibus implicuit, quae

ei poflrcmo exitium attulerunt. Sed haec quoniam in noilra tempora incidunt,

fuoordinc et loco deferibenda referiamus.

XXIV. Ntrtrc quando de Solimano dicere incepimus, ratio exigit, ut de Tur-

cicis rebus, quae explicanda fuperfunt, perfequamur. Is ergo cum eodem anno

ac ferme menfc, quo Carolus rcnunciatus cft imperator, patri Sclimo fucccffiffct,

Gazcllcm, qui a Tomombeio Aegypti Sultano nuper, fortuna cum 5 deferente,

defecerat, per Syriam Mamaluchorum reliquias colligentem (latim aufpiciis tegni

prope Damafeum oppreifit : inde in Europam reverfus Bdgradum, uti diximus,

cepit:

poflea Rhodunt Hicrofolymitanorum equitum fedem longa obiidionc ad

extremam ncccffitatcm redadam, cum jam difceffurus effet, proditione Hifpani

in deditionem accepit : fadifquc deinceps crebris irt b Pannoniam expeditionibus

ex confilio Hebraimi epurpuratorum principis, qui haud dubie Chriftianis favebat,

arma vidricia in orientem contra xTccmafcm Sophum tranllulit, et dMcfopota-

miam omnem atque 'Affyriam nullo negotio occupavit r et 'Babylone a Calipha

rex coronatus, BTaurifium, quod veniens intadum reliquerat, rediens diripuit. .

Sed tantam laetitiam clades in itinere accepta in ludum vertit. Nam Dqjimcncs

.cqm Perfici exercitus pajtc abeunteis fubfccutus ad xx cid hominum ad Tauri

CI0I3XXXV. radices cecidit m Eid.Od. et in Itis 1 praetorianos, quos vulgo vocant Janizeros,

praecipuum Turcicae potentiae robur. Ea ftrages polica Hebraimi, qui fufeipiendt

belli audor fuerat, morte expiata eit. Fcliqiorcs Turearum in Europa fucccffus

fuere t in qua tamen nonnulla interdum adverfa funt experti, Corone, h Pylo,

i Mdhone et l Nauplia urbibus maritimis in 1 Pcloponncfo amiffis,- quas deinde

rcdintcgfatis intet nos difeordiis Solimanus recuperavit j Coronem tamen ferius,

• * quam egregia praefidiariorum Hifpanorum virtute faepius defenfam, ad extremum

pede graffante defertam occupavit. In adverfis et numerari poteft Cacfaris in

expeditione »Tunetana gloriofus et feli» fucccffus, quo Mule-affcm expulfo Ha-

tiadeno «Ahcnobatbo in tegnum reftituit : fcd tantam felicitatem accepta ad

Algeriam clades itidem in Africa vm annis poft penfavitt quamvis eam multi

non omnino praeter opinione* Cacte accidlffe velint, rati minore virium et

famae difpendio fe cum ventis et tcmpcftatibus conflidaturum, quam fi cum

Solimano in Pannonigm cum maximis copiis adventante, quibus fe parem fore

dcfperabat, omnium fortunarum uno proelio aleam fubiiffct. Quam tamen cala-

mitatem evitare non potuit, irrita et infelici expeditione ann® fcqucnti irt Pah-

* noniam, ut Germanis principibus fatisfacerct, fulcepta : in qua,_ ne tantum difi

•crimen adire cogeretur, ante oculos 0 Strigonium et 'Albam expugnari et duipt

a Tureis paffus cft, et feditionc folemni inter milites Hifpanos orta, in Italiam

pudore

VAR. LECT. • inde difccdcns P.D.o.f.

* deficiente P.D.o.f.d.

i Thamum P» pracconanos quas vulgo vocant Jtfunt P.D.o.f.

INTERPR. • MmUt. » Hangrit. « frtmitr Vtfir.* Dtarbtpir.

a Ntvarti*. 1 MbAtm.

k Natpc/i eU Rnmjpra. 1 dt Twnit.

Wtitftwktrg.

> Cnfrfisn.r Btgdft.

• Btrkarojf*.0 Gtm.

* T**rir.

* St*!-

4iHISTORIARUM LIB. I.

P^vloic ct moerore confufus rediit. Ita divino confilio provifum arbitror, uttot magni principes eodem tempore orbem terrarum moderarentur, ut quilquc

eorum aemulatione aut metu aemuli in officio fc contineret, ct alterius virtus

contraria alterius virtute, quo minus liccntiofa evagatione fc effunderet, inhiberetur.

XXV. Nunc ad Italiam tandem deventum cft, quae vidoris vcluti praemiuminter duos potentiffimos principes jacebat, ct in qua praecipue, tanquam in thea-

tro, anceps ct dubii eventus fuperioris temporis fabula acta cft. Ac Veneti quidem,

poftquam Gallorum beneficio lc pcriculofo juxta ct damnofo contra Maximilianum

bello explicuerunt, nunc in has, nunc in illas parteis propcnfi, ncccffitatc foederum

potius quam confilio, pro imperii confcrvationc ct libertate Italiae certabant;

Gallicis tamen partibus aequiores, quod e re ct fua ct Italiae exiftimarent, cref-

ccntcm in dies Caelaris potentiam, fuftentata Francilci tot cladibus afllidi for-

tuna, debilitari. Itaque foedere u pro Sfortiac reftitutione ct filiorum Francifci

liberatione poft a Camcraccnfcm pacem foluto, Ravenna pontifici, oppidilquc

quae in Apulia tenebant Cacfari redditis, ad omneis cafus intenti domi fc conti-

nebant. At Genucnfcs cjc&is b Fulgofiis ct libertate parta, a praeteritis damnis

ct calamitatibus aliquantum rcfpirabam, Andreae c Auriac beneficio, qui fubitac

ct intempeftivae defedionis a Gallis invidiam, charitatc et tanta in patriam col-

lata gratia facile cxcufavit:

partibus tamen illi Cacfarianis addi&iorcs, quod Auriac,

qui Caelari militabat, libcrtatcn} debebant, quae initio dulcis ct jucunda, tractu

temporis ipfts in acerbam ct triftiffimam fervitutem Hilpanicis artibus vertit,

d Senenfes vero, qui e Pctrucciis a rcipublicac gubernatipue remotis populari domi-

natione regebantur, ct occultas cum Florentinis fimultatcs exercebant, jam ab

illo tempore, quo Pifani contra Florentinos pro libertate certantes f Gcnucnfium

Scncnfium ct Luccnfium opibus fuftentabantur, initio fuftulcrant animos, Jo. Dapt.

EPalmcrii impullu, qui detecta conjuratione civcis litos contra Clementem ct

Florentinos adeo efferaverat, ut ab £ injuriis non temperarent. Inde fcquuta moxobfidione urbis, quae magno hortium damno ct dedecore, deleto paene exercitu ct

amiffis tormentis, follita cft, elatiores redditi ; adhacc Caelaris cum pontifice diffi-

dentis opibus confirmati jam in apertas inimicitias eruperant. Sed cum poftea

Cacfar, pace cum Clcmcntc fada ct Florentia capta, ftatum rcipublicac ex fen-

tentia pontificis ordinalfct, Scncnfium fpiritus paulatim infringi et libertas labc-

fadari coepit ;quod fibi ex principis arbitrio pendere ncccflarium providerent,

qui voluntates ct confilia mutare cum fortuna lolitus cfletjquod poftea fuo

periculo verum efle didicerunt. Florentinorum ergo rebus ita conftitutis, ut

lummum imperium penes Mcdiceos effer, Alexander Laurentii Urbini ducis

v naturalis filius civitati gubernator perpetuus imponitur: cui mox, fruftra cumaccurantibus apud Cacfarcm civibus, quod contra pracfcriptum ab ipfo ordinem

rempublicam adminiftrarct, Cacfar Margaritam naturalem filiam in matrimonium

tradidit: qua tanta affinitate rfixus, injedo optimatibus metu omnia deinceps,

quamdiu vixit, pro libidine moderatus cft. Inde non fbluni civium, fcd ct fuorum

tantum in fc odium concitavit, ut etiam Laurentius Alexandro in principatu

proximus, ct intima familiaritate ac multis beneficiis conjunctus, pro patriae

libertate in ipfum conjurare non dubitaverit : fcd facinore perpetrato Laurentius

attonitus, ct confilii, quod de populo ad libertatem vocando ante ceperat, oblitus,

clamVAR. LECT. • pro Fr. Sfortiac P. 7 nothus P.D.o.t.* injuriis apertis P. D. o. f.

INTERPR. * de Camhraj. •> Ut Fregtfit.c Dorie. J ctmx de Sime. * Petrutti. 1 trux de

Genet, de Siene dt Linques. * Paltxieri.

Tom. 1. L

42 JAC. AU G. THUANIclam noftu cx urbe profugit, nemini re dctc&a : quo fattum cft, ut antequam

Alexandri mors evulgaretur, Mediccac faftionis principes reipublicac conftitucndae

et rebus “ in urbe ordinandis fatis habuerint temporis. Igitur interfecto principe

proximus cx familia Medicca Cofmus tunc circiter xvi annos natus, cxclufo

Laurentio, qui propter paricidium indignus tanta fucccITionc habitus cft, infpcrato

CI3IDXXVI. fortunae beneficio dux creatur. Cofmus isjoannis filius fuit, qui ante xi annos

ad vicum, cui 4 Burgo-fortio nomen, in agro Mantuano, cum levis armaturae

equitibus pracfc&us eflet fub Fr. Maria b Urbini principe foederatorum exercitus

duce, levioris tormenti ittu in femore accepto paulo poft Mantuae dcccflit ;5 ad

S. Dominici cum honorifico elogio fepultus ; ferox natura juvenis j vix enim

annos xxvm attigerat, fcd qui induftriac et fortitudinis jam magnum fpccimcn

dederat, ut fi ad maturiorem aetatem perveniflet, procul dubio in maximum et

pracftantifiimum militiae ducem evafurus crederetur. Uxorem duxerat Mariam

e Salviatam genere et moribus nobiliflimam focminam, cx qua Cofmus natus, qui

diffundente quantumvis pia et gcncrofa matre, ut quae patTiac bene vellet et filio

metueret, oblatum principatum capeflerc non dubitavit : quem tanta- felicitate

gcfiir, ut plufnc fortunae an induftriac ipfius tribuendum fit difficile fit dicere : nam

reipublicac optimates a Clcmcntc et Alexandro urbe cxafti, qui principis morte in

fpem recuperandae libertatis eredi d Montcmurli convenerant, adeo exiguo comi-

tatu, quafi ab holUbus tunc vicinis nihil metuendum eflet, capti fere fimul omnes

nullo negotio in ejus manus venerunt ; et mox 'Oclovirorum judicio ad mortem

damnati funt. Hoc met» liberatus Cofmus benevolentiam Cacfaris, in cujus

clientela poftea confhmiUfimus fuit, fide et obfcquio demereri, et pontificis infc£

tiflimi aftus eludere, atque arccis tam civitatis quam aliarum reipublicac urbium,

innata fupra annos prudentia et patientia, in potcftatcm facile redigere ; non item

Margaritam Alexandri viduam a Caelare uxorem impetrare potuir, magno potentiae

firmandae praefidio futuram, quae Odavio pontificis nepoti a provido et callido

patre, qui jam fatis amplo beneficio Cofmum fibi obftridum exiftimabat, refervata

cft : fcd Hclionoram f Petri Toletani, qui tunc Neapolitani regni praefes erat, filiam

de voluntate Cacfaris uxorem duxit, ut hoc novo adfinitatis vinculo partibus

Cacfarianis addidior efficeretur. Haec novi fed potentiffimi tota hodie Italia

imperii in ea familia confirmati primordia fuerant. Antiquiffimae longe cc

illuftriftimae Ateftinoram five Eftcnfinm domus diverfum fatum fuit; quae a pon-

tificibus, qui Mcdiccam in tantam magnitudinem evexerunt, eodem tempore

paene peffundata et opprcfTa cft. Nam Alfonfus, qui, ut rerum fuarum faluti

confulcrct, Lucretiam Alexandri vi filiam uxorem duxerat, cum Julium ii multo

capitaliorem hoftem expertus eflet, amiffa «Mutina et Regio Lepidi imperialis

ditionis civitatibus, quas tamen ille ad pontificiam jurifdidionem pertinere contende-

bat, vix Ferrariam retinere potuit, cujus poffeflione ptiftinam dignitatem et antiquae

magnitudinis fplcndorcm tueretur : fcd Julio fubfato, et in ejus locum fuffedo

Leone x, qui fortunarum paene omnium jaduram fecerat, jam de vita periclitari

coepit; itaque non tam militis robore, quam domcfticorum fide opus habuit,

quamdiu Romae fedit Leo, quo fc adverfus infidias et clandcftinas pontificis

molitiones fccurum pracftaret : * mortuo * Leone, adhuc vacante fede, antequam

VAR. LECT.uibc P. D. o. f. d.

Hadrianus

pro tempore ordinandis in B ad S Dominici cum honorifico elogio Icpultusr

defunt P. D. o. f. d.

r mortuo igitur P. D.o f.

INTERPR. • Borfeftrte. b d*c dVrbm. « Salviati. * Montemnrlo. * ma&ijlrato de $ ttie.

f don Ptdro d* To/cdo, vicero/ de Naplet. * Modena & Regio.

NOT. 1 Dcie Ltont

:

lege Hadriano. Pnt.

^pyi ized by Google

43HISTORIARUM LIB. I.

Hadrianus inauguraretur, Regium et * Riberam atque alia oppida praefidio deftituta

Occupavit: de quibus cum controvcrfia mota cflct, mox cxAinclo Hadriano, et

^•lemcntc vn pontifice creato, Alfonfus, qui antehac neutrarum partium fuerat,

cum Cacfarc foedere tranfegit, ut fe contra Clementis injurias muniret i audtorque

Carolo b Borbonio contra pontificem cum exercitu proficifcenti fuit, ut omifla

Etruria Romam reda pergeret} fore enim, ut eum jam c Columniorum fcditionc

perturbatum facile opprimeret. In itinere d Carporum oppidum a Borboniocaptum receperat. a Capta dcin Roma et pontifice oblcflb, arrepta occafionc Muti-nam jamdiu incurfionibus vexatam et pejora metuentem deditione in fidem accepit.

Ita recuperato ex Cacfaris voluntate imperio, reflabat, ut cum pontifice in gratiam,

fi qua pofler, rediret. Igitur in foedus pro pontificis liberatione inter Francifcum

et principes Italiae initum una cum Fridcrico Gonzaga Mantuae marchione con-

fenfit? fpc a «Lautrcco fada adfiniratis contrahendae, quae poflmodo ad exitum

perduda cft. Demum foluto foedere, inter pacis a Cacfarc cum pontifice fadac

conditiones comprchenfum fuit, ut Alfonfus Ferrariam, quam pontificii vicarii

titulo majores fui tamdiu tenuerant, beneficio pontificis acciperet; Mutinam et

Regium, quas imperialis ditionis efle pronunciavit Caclar, retineret, et Carporumitem oppidum, f Piorum familiae injuria * ablatum. sNovianam vero arcem,quam pro dote Cacfaris filiae Herculi filio dcfponfatac acceperat, matrimonionon fccuto numeratis 3 lx aureorum millibus * «b eodem r.arfare redemit. JamMantuae marchio, quem foederi contra Cacfarcm ido fubfcripfiiVc diximus, etiam

ante pacem cum pontifice fadam in parteis Cacfaris tranficrat. Itaque Cacfar

eo fere tempore ex h Pannonia rediens Mantuam venit, ubi a Fridcrico honorifice

exceptus, ut hofpitem honorifica gratificatione remuneraret, cum ex marchione

ducem creavit : addidit et novum beneficium ; nam cum Jo. Georgius Palaco-

logus, qui Bonifacio * Montisferrati marchioni Willclmi fratris filio fucccflcrat, paulo

ante fine liberis dcccffiflct, et Fridcricus, qui Margaritam Bonifacii fotorem * in

matrimonio habebar, hereditatem adire vellet, contra Sabaudo et k Salutiarum

principe tendentibus, Cacfar oppida et arces impofito praefidio fequcllris jure

occupavit, et poftea tradita poflefiione fecundum Fridcricum pronunciavit. At1 Roboreorum gens, quae originem ex Savona humili admodum loco habet, a

Sixto iv condita, a Julio n evecta, a pontificibus, qui deinde fccuti funt, paene

opprefia fuit. Nam Francifcus Maria, Joannis Mariae filius, Raphaclis, qui Sixti iv

frater fuit, nepos, cum ex jure matris Joannae m Guidi Ubaldi Feltrii fororis in

Urbini principatum fucccffiflct, a Leone x proferiptus et multis ac variis modis

vexatus, tandem fub Hadriano ac deinde fub Clemcntc, fub quo foederatorum

exercitus in Italia dux fuit, aliquantum rcfpiravit. Sed cum commoditate loci

et proximitate allectus n Camertium ditionem cum Urbini principatu conjungere

cupcrct, occafioncm, quae fe in magus dabat, minime praetermittendam exifti-

mavir. Joanne Maria mortuo, ultimo ex familia ° Varanorum, unica filia ex

Catharina p Ciboa legitimo matrimonio fufccpta fuperabat : eam Francifcus Maria

a matre,VAR. LECT. * mox capra Roma P.D.o f. crar, accepifler, matrimonio P.D.o.f.d.* ablatum, ac Novianam arcem : ouae cum pro f a Caelare P.D.o.f.d.

dote Cadaris filiae, qtuc Herculi filio ddpormta * uxorem duxerat P D. o. t. d.

INTERPR. * Ratirra. * k t*nnrf!abk dt Bearboa. « iCtkaaeJi. * Carfi. * OJet de Foixt 'jicomte

it Lantrcc. r Pit. * Navi. * Hon’rit. 1 fthatftrrat. k marjuii ieSa/uett. 1 itUa Rovtrt. Gai-iobaUo ii Ftltro. • Camerio*. • Varaao. » Cib*.

NOT. * Dele Hairiaaat

:

lope Cltmtot. Cerre Modene pr Ia virilanccdcGuiccurdin, quicncfcricprifc de Repgio & Rubien arriva durant Fintenrgnc fhiftome. Guic.Iib. i j. Pat.

furvenu apres lc dccc7. du pupe Adrian, quand AI- » Guicciardin dic qu*il Jcs avoit baillcs k 1’cmpc-fuafc duc de Ferrare reprit ccsdcux ville»

i & fudit reur pour en avoir rcceu Carpi en firf perpetue!,

lorfqu'il cftoit a Mantouc l’an 1550. Pat.

Digitized by Google

44 JAC. AUG. THUANIa matre, quae fibi et filiae metuebat, vixque fc contra * Sarram Columnam1 Matthiac Varani fpurii foccrum tueri potuerat, GuidoUbaldo filio uxorem facile

impetravit. Ira h Camertium ditione potitus cft, quoufquc Paulus m, qui libe-

rorum ad opes provehendorum cupiditate fupra modum flagrabat, Camerteis,

tanquam ad pontificiam jurifdictioncm pertinenteis, et per vim nullo titulo ufur-

patos, ab eo repetiit » jamque res ad arma fpc&abat, nec gencrofus vir tot pal-

marum dux adduci poterat, ut qui Leonis tam vegeti potentiae rcftitilTcr, cftbcti

et decrepiti fenis comminationibus vicias manus daret : fed cum lub id tempus

jam rebus omnibus ad bellum paratis fato conccfilflct, Guidus Ubaldus difpar

patri filius, Venetorum et Cofmi novi Florentiae ducis promiflo auxilio deftitutus,

ut fine periculo cetera oppida “retineret, Camertium poflcilioncccflit, ejuos mox

ambitiolus et indulgens fenex Octavio nepoti attribuit j vcrfilquc contra Afeanium

Columnam armis, cum omnibus oppidis, quae in « Latio tenebar, ac Pdliano

imprimis fpoliavlt.

XXVI. Et ut ad Indica etiam veniamus j in occidente, biennio pofl Columbi

et Amcrici Vcfputii navigationes, d P. Alvares Capralis clafiis Lufitanicac fecundo in

Indiam navigantis dux, pcriculofa tempeflate jaftatus, e Brafiliam novi orbis pro-

vinciam xvii Kal. Maii accclTit ; ac duodecimo ab hoc anno |o. f Pontius Legio-

nenfis terram Floridam 2 celebri illo pugnae Ravennatis die primus invenit.

Octo deinde annis pofl, et altero, poflquam Carotus Cacfiir creatus clt, £ Ferd.

Aiagdlanus Lufitanus, indignatione contra Emmanuclcm concepta, Caelari mili-

tavit ; et verfus occafum in infulas Moluccas tendens fretum a fc Magcllanicum

dkluti praetervectus cft : qua in expeditione cum pcriiftct, una ex ipfius navibus,

cetera claflc anulla, biennio poft toto terrarum orbe circumnavigato k Hi(palim

appulit viEid. e Oct. Cum vero ab iis, qui cum Magcllano erant, obfervatum

fuiflet, in occafum tendentibus crebras terras firas efle, in quibus ignes accenfi

vifebantur, inde factum cft, ut poftea in omnibus chorographicis tabulis ex ad-

verfo * Peruviae regionis longus terrarum tractus deferibatur, et terra ignea vulgo

indigitetur. Eodem anno coeperunt k Ferdin. Cortefii victoriae, quibus tot capta

oppida totis xx annis, tot luftratac provinciae ; imprimilquc 1 Mcxicana live The-

miftitana urbs in lacu fita, m Metefeuma rege interfecto, in potcftatcm Chriftia-

norum venit. Dum haec in Hifpania nova geruntur, Peruviae regio partim a

" Gutcrifio Varga epifeopo Placentino, partim a Francifco Pizarro fubafta cft, et in

ea urbs magni nominis Cufco “Ingarum, hoc cft, principum fedes, qui circumja-

centeis prov incias armis fubjugaverant. Eorum rex Atabalipa direptis thefauris

contra fidem datam crudeliter a Pizarro occifus mox, Deo ita volente, ultores

habuit. Nam cum Ferdinandus Pizarri frater Almagrum captum ad mortem dam-

naflet, p Didacus Almagri filius conjuratione fafta Pizarrum oppreflit : is poftea a

9 Vacca Caltrcnfi a Cacfarc miflo captus ^ fccuri percultus cft. 3 Caftrcnfcm

mox Confalvus Pizarrus Francifci frater obtruncavit : cumque r Blafcus Nonius poft

Caftrcnfcm

VAR. LECT- • retinere poflet P.D. o.f. * Sept. PD.o.f.

INTER PR. * Stiarrs Coltnna. " Camerino. « Camparna Ai Poma. * Aharet. Cahral. * Jirrpt.

r Pittt de Lrtm. t Henando de Marellanas. h SeviIle. • Perut. k HemanAe Co^/rz.. 1 Mexitp. m Ale-

teznnia. n Cutierrez de Vargat, fveftpue Ae Piaeentia en Ffpaf.se. •Tueat. * Die^o de Almae/o. * Vtera

de Capro. ’ Blajco, OU Bajeo Nminez.

NOT. • Dele Malthae : lege PoJolp. Cuic- Floride, fuivanr tous les hiftoricns, & M. de Thoucianl in lil». iX. lc nomme RiAolfo At Varam. Tat. meline au commcnccmcnt du livrc 44- Pnt.

» Dele alebri illo furnae Ravennatis die: lege * Gonijalo Pizarro ne fir point «nourir Vacca

Palmarum Aie. I.a Floride ne fut point tlecouverte de Caflro; lequcl tut arrefte prilonnicr en Efpagnc,

lc jour de Paques, (qui tut le jour auqucl fc donna & fc j"lliria de cc qui luy cltoit imptite. V. 1 ler-

la bataillc de Kavenne lc xt Avril 1512) mais lc jour rera Hift. lnd-Uccid. dee. 7. lib.io. p. ^00. tut.

de Paques Fkurics ; & pour ce fijjct fut noranuc

Digitized by Cioogle

45HISTORIARUM LIB I.

a Cacfare miHus cflcr, qui prorcgis titulo Indias moderaretur, is rurfus

^ Confalvo in proelio captus et ad mortem damnatus eft. Interca terrarum

illarum incolae fub faevis dominis inftar jumentorum aut fodiendis metallis, ^it

oncribusportandis, aut pifcandis unionibus mifere exanimabantur: quo fadum eft,

ut miflo in Indias Bartholomaco 1 Cafa, Cacfar, quo certior-dc illarum flatu fieret,

hortante et urgente codcni Cafa, leges a gubernatoribus fervandas fanxerit, quibus

Hifpanorum facvitiairvcocrccrct, et Indos melius de dementia fua fperare in poflerum

juberer. Poflea cum Confalvus Pizarrus magno provincialiilm detrimento rurfus

icbcLlaflct, miflus eo a Caelare fuit b Petrus Galea juris confultus, et humili tantum

praefidis titulo fultus; qui quod alii fuperbis proregum titulis freti vi armata

efficere nequiverant, aftu vulpino praeftitit ; fadaque fingulis praefedis veniae fpc

univerfos ad fuas parteis paulatim pertraxit : et cum Confalvus Francifco c Car-

vsjalc homine crudelitatibus infami et Jo. -Acofta ducibus proelium infelicibus

aulpiciis ad 1 Xaquixaguanam commiflflet, a milite defertus in praefldis manus

cum omnibus fuis ducibus, qui Coli in exercitu remanferant, captivus devenit ; a

quo paulo poft et ipfc et eundi ilii tanquam perduelles extremo fupplicio aftedi

funt. Inde Gafca poft publicatas * a Cacfar.c conditas leges, aliaquc ad levamentum

Indorum jufte conftituta) e provincia difccflit, magnaque auri vi in naveis impolita

in Wifpaniam reverfus eft, haud mulio privatim ditior, aut maiore comitatu,

quam venerat jquippe cum idem pallium, quod Hifpania extulerat, ceterum ufu

detritum ex Indiis retuliflet ; totque rebus tam brevi tempore gcftis, tantoque

auri pondere in aerarium illato, nihil proptcrca de cultu corporis et priftina mo-

deratione mutafle magna cum omnium admiratione confpiccrctur. Ita Hi/panorum

fuis auri fanguinc Hifpanorum reftinda eft; qui mutuis lanienis xx annorum

fpatio fc confecerunt, indigenis avaritiam et libidinem vidoris. luentibus. Tanto

auro et cruore verae religionis cognitio miferis Imfls conftitit!quam ctfl nullo

pretio, ne vita quidem ipfa, acftimari pofle ccnfcam, verendum tamen eft, ne ea

divinae vocis prommlgatio non ex praeferipto Dei, qui fuos aon ferro et rapinis,

fcd chariratc et piis admonitionibus, graffari voluit, apud Indos inflituta, cum non

propter Chriftum inceperit, neque Chrifti gloriam pro fine, ut funt principia,

olim fit habitura. In India Orientali non minores progrtflus d Lufitani fecere 5

coque meo judicio majores, quod longinquiorem et multo difficiliorem naviga-

tionem fufccpcrant. Sed difficultates illae virtute ducum fupcratac funt : Fc. Al-

mcidac imprimis, qui Caniplonis Sultani Aegyptii claflem fortiter profligavit

;

et Alfonfi e Albuqucrcii, qui Goam occupavit, ibique proregum Indiae fedem

conftituit i dcin Malacam aureae Cherfonefi mctrdpolim expugnavit j et arcem

Calccuti condidit. His fucccflcrc Lupus f Suares, Jacobus Lup.us b Scqttcra, qui jam

ante h Taprobanam luftravcrat, ^Edvardus Menefes fub Emmanuclc; quo mortuo

fub Joanne 111 Vafeus Gama, qui primus Africae prpmontorium practcrvedus eft ;

mox Hcnricus Menefes, * Lupus Sampafius, k Nonius Cugna, Gratianus Norogna

Indiae praefuere ; ac poftrcmo Jo.1 Caftrcnfis, qui memorabili illa in “ Dienfis

arcis a Tureis obfcflac propugnatione contra Cambaiac regem parta vidoria, Lu-

fitanorum imperium in Oriente firmavit : ab ea enim, quae incurrit in annum

hujus facculi xxix, Joannes quamvis fuborta inter cum et Cacfarcm ante de

. Moluccis

VAR- LECT. • nuper 1 Caefare D.tff. 9 « Edvsudus P.

INTERPR.* de 1* Cajas. * Pedr• de U Gafca. « d* Carvajal. * Pertugais. • lAlkuqurrque.

1 Lopez Suares. * de Slquejra. k Sumatra. * Leges, d» Sumfajo. * Nu*no de Cagra. * di Cajtre.

• Dtu.

NOT. ' Ceft une valkc ainfi mmwa, diftinte de Cufco de quitre lieuet

Tom. I M

D.igitized by

• •»

JAC AUG. THUANIMoluccis controvcrfia, fcd Indccifa, navigationem liberam ad illas regiones con-

fervavit. Et in Oriente quidem civilior, (t a rapacitate ac difeordiis inteftinis

magis vacua, pace et bello, Lufitanorum adminiftratio fuit j quippe regibus illis

in*eam curam folam intentis : nam in Africa hoflem potius petebant, quam pete-

bantur. Contra Cacfarc bellis Europae implicato, crebra in longinquis provinciis

inter redores dilTcnlionum incendia facile cxarfcrnnr, quae, nifi cxhaufta et con-

fumpta ob oculos tunc verfante praeda, quae illos committebat, nunquam reflingui

potuerunt.

XXVII. H i e ergo flatus, haec rerum faefes toto terrarum orbe erat ; .hac vires

et confilia reliquorum principum, cum pax inter Caelarem jam fe ad bellum

Germanicum comparantem et Francifcum magnaEuropae laetitia * Crcpiaci fada eft.

Hujus conditionibus cautum fuerat, ut b Madritianac et Cameraccnfis pacificationis

capita obfervarentur : et quia de e Mediolani ditione, in qua jus quaefitum liberis

Franci fcus dicebat, cui rcnunciarc non potuerat, ultimo bello adum erat, con-

ventum eft, ut Carolo d Aurcliancnfi intra biennium Cacfar filiam in matrimonium

darer, dotifque loco Mediolani imperium attribueret ; fit! filiam non poftet, Fer-

dinandi fratris filiam et e Belgium pto dote traderet. Oppida, quae huc ufquc a

violatarum induciarum tempore capta fuerant, utrinqifc reddita funt : in his

f Stenacum, quod Fr. sLoraringo dirutis munitionibus reftitutum eft. Qua i$ re

iniquior gallorum conditio fuit, in Gallia Cifalpina, ubi pro fola h Montis regalis

civitate a i Vaftio capta, Alba, k Clarafcum, 1 Autinianum, ® Damiani-Fanum, et

alia pleraque oppida et provinciae, quae ante et poft D Garumnam pugnam in

noftram potcQatcm venerant, Cacfarianis reddita funt. Jamque 0 Bononia ab Anglis

ardius obfidebatur, hadenus virtute Philippi Corfi, quwfubjacobo a * p Cuciaco

Vetvinio ’ Odardi Biefii equitum tribuni genero militabat, acriter dcfcnfa : fcd eo

ictu tormenti fublato. Verrinius rei militaris imperitus, et fuftinendae obfidioni

impar dc-dcditionc agere coepit. Renuebant oppidani, et, fi Vervinius exire vellet,

fe ad propugnationem paratos animola fide teftabantur. Addebat animos miferis,

• quibus de fortunis omnibus certamen erat, quod Dclfinus cum auxiliaribus copiis

propediem adventare dicebatur ; et Jacobus 1 Alboniu^ Santandreanus, juvenis

gloriae cupidus «et Dclfino pcrcharus, de introducendo per mare in urbem auxilio

fpem dederat. Sed cum adverfantibus ventis eadem faepius tentata via curfum

• tenere non potuiffet, et Dclfinus ferius appropinquallct, Vervinius injitis oppi-

* danis ac praecipuis militum.ducibus urbem Anglo dedidit

:quod ei capitis peri-

* culum poftea creavit. s Monftrolium eodem tempore Talboto duce obfidebatur

:

ftd adventante Gallorum exercitu veritus Thomas * Norfolcius, qui exercitum duce-

bat, ne mediis inter Monftrolium et Bononiam Gallis reditus impediretur, jam

recedentibus Cacfarianis ad regem fuum u Calctum verfus fe contulit. Noftri

tentata, fcd infeliciter,, aftu militari Bononia, cum jam hycms illis locis gravis

ingrueret, dimiftis w Helvetiis *in hyberna conccflcrunr. Anglus relido Edvardo

* Scimoro 0 Somcrfctcnfi reginae nuper mortuae, ex qua Edyardus natus, fratre,

qui rerum fummac cis mare praccfict, in Angliam revertitur. Biefius interca

y Bonqpicnfis provinciae praefedus cum exercitu ad 2 Portum fe contulit. Id

oppidum duobus a Bononia milliaribus abeft, imerjedo flumine, quod acftu maris

iotumefeit,

VAR. LECT. * Codiciaco P.D.of.d. 6 Semfro SumrocrlctcnG P.D.o. f.

1NTERPR. ‘Crtfri » it Mtdrid&JeCambrtt. ' Mitem. * duc dOrltnm. « Pnjsbeit. f Sternet.

* dnt de LarrJbte. * Abmd&vi en Piedmont. 1 mnrtbtfe dei Guaflo. k gnierst, ou Cbiertfce. ‘ Aati-

/Mno. • S*m DtmUno. * kmtmlte d» Cerizolet. ° Bonlerne Jnr mer. e de Conej, fient de Vervint.

n Ondart, Jient da Biex^ msrtjibal dt Freme. ’ efAiion, fent de St. Aadrf. » Monfreuit. ' dnt dt

Herfnlk. * Celeu. * lei Snijftt. * Sejmonr, dnt de Smtrjit. t U Bonfennois. • Portet.

Digitized by Google

HISTORIARUM LIRI. . •

• cn''"'tfc"' " latcritio Pon,<: jungitur. Trans flumen cum caftcllum cxftmcre

:

°lta,

rct’ <luod urb,s naval‘ imminens ingreflum navibus ex Anglii venientibus

mpediret, a «»Surrciae comite ducis Notfolciae ilio cclfctius, quam putabatcircumventus, magno fe cum difermpne citra flumen recepit, et opus interruptum

* mI‘qUI '' Ei a rcgc ,mPeratum fuerat, ut ad kturtem, (vulgo Ordinis vocant) quae

Bonomac imminet, caflcllum aedificaret , ut et naveis ingreflu prohiberet, etCalao per terram venienteis auxiliarios intercluderet. Id fc intra menfem Sex-tilem Biclius confotiurum receperat: caque fpc Prancifcus de invadenda annofcqucnti Angliaconfilium ceperat, ut occupatis in fuoAnglis caftcllum aedificanditempus ac facultatem Biefio daret. Ipfe «Guinam eodem tempore cum exercituoppugnare dccrcvc{at, ut ita undifluc cinfram Bononiam omni auxilii fpc defti-tutam in extremas anguftias. redigeret, ac pofttcmo ad deditionem compelleret,itaque inftrufra claflc, cui Claudium J Anncbaldum maris praefefrum, qui domum

. tclcgato Momorantio omnia regni negotia cuni cardinali Tumonio adminiflrabat,praefecit, e Romoramino caftro in Biturigibus, ubi hyemaverat, relido, per Argen-tanum f Tocenfc caftrum venit. Id ad mare fitntn eft in citeriore g Sequanaeripa x militaribus infra k Honflorium. Eo convenerant ex » Provincia xxv tri-remes, quae duce i Polonio ' Gaditanum fretum practcrvcfrae in Oceanum dc-fecndcrant, ad ftuporem potius .et ul |„m rci nautiac u(Um<tempefluofo et crebris procellis irritato mari plana iftiufmodi navigia non ferente.Clallisomnino erat em onerariarum navium : ineas impolitavm hominum millia!Dextrum cornu cum xxxvr navibus regebat “Botcrius Italicis bellis multamgloriam adeptus i futiflrum “Cufronius cum (ptidem navibus: in media acie,quae frontem efficiebat, Annebaldus cum xxx navibus et praetoria confcdcrat.Miflus ante" Poiinius cum triremibus, qui hoflem ad pugnam laccflercr. Occu-pau a nolitis «Vedi» Infula, quae S ' Pottfinoutham «clcbcrrimum tota Angliaoppidum ex adverfo fpefrat. i Uluc hoftium claffis appulerat

5 quae fatis habebar,fi noflrorum impetus fuflinera, et cxrccnfioncm in Angliam prohiberet. Polialiquot levia certamina AnnebSldi juflu tribus diverfis locis, ut hoftium vircadiflrahcrcnrur, in tertam dcfccndcrunt P. 1 Strollius, r Tlic(llus cum Polinio et• Triftano Moninio, ac poftrcmi > Marfacus et Pirrobonus triremium duces. Cumne fic qiSidcm laccffiti hoftes allici pofleut ad proelium, deliberatum fuit, an tutumcflct cos uitra canalem, qui infulam et Tortfrnoutham interjacet, aggredi. Indealacritas noflrorum Anncbaldum urgebat , hinc rci nauticae peritorum rationes

remorabantur, fine manifefto periculo id fieri non polle contendentium, quippevento et fluxu matis adverfis. Subfidiarium fuit de munienda infula confilium,

aedificatis tribus caftclliss tot enim ncccflaria ctant. Id cum nec tam exiguotempore confici polle animadverteret Annebaldus, decurfa ora jnaritima a •pro-montorio S. Helenae » Doveram ufquc ad « Porrum prope r Bononiam fc recepit.

Cum recedentem ciaflcm hoftes infequi vella viderentur, obverfis proris Annebaldusrurfus in appttum mare regreflus ad proelium fc comparat. Sed hoflibus curfumnefrentibus, claflc incolumi » franciljopolim, unde folverat, nulla alia te gefla

reverlus

VAR. LECT • Sotdlo Norfolcii filio P. * Plimmciluu# r.D.o. Portfaefmuttiiam D, d.Sotdlo Norfoicii hJ.o D. o. Ed Gen.

r ibi hoftium cladis confcdcrat F.

.INTER PR. * Sttrrej. 4 k la tarr JOrarr * Canet. * eTAnatboad. • Retn&raatm tn Berry.

•* USehe. * HaafUar 1 Prtrvrnce. k Aatoina Efcaln det Amari, Jit le eantane Pealaia,

OU Pbbba, birm at U Corde, general det Goleret. 1 deflevit d* Cibraltor. » de Bmtieret. •" dt Canon.r f Portjwqtb. 1 Stmzi. • Jean, feratur de Taix, ou 7*4«, generat- de Haffterit

F‘ar( .-e.

fail ntaitre de farttUtrk. * Triflan de Aloaeitu. ' Marfay Cr Vitrrthn, eafitamet det galeret

.

fttute de S. Helene. * Doitr, ou Dou-.ret. * Portet, r Boalogn/fur ner. * Havrt de Grate.

*• JAC.AUG. THUANI

rcverfus cft. Jam tempus appetebat, quo caftcllum ad Bononiam a rege imperatum

exftru&um eflc debebat. Sed * Bicfius non monito rege confilium mutaverat, et

loco inferiore ferius opus inceperat, quam ut toto Sextili, ficuti promiferar, con-

fcdum eflc pollet. Itaque de obfidendo Quinae oppido confilium omiflum cft,

et omnes copiae ad limitem Belgicum tradu&ac, ut advenientem condu&itium

Germanorum exercitum fatigare, et fi quid 'in itinere aggrederetur, prohibere

pollent. Interca crebra inter noftros et Bononiae praefidiarios quotidie cer-

tamina. conferebantur : in queis Fr. Lotaringus Aumalius, Claudii Guiftani filius,

graviter vulneratus cft, accepto infra oculum dextrum haftac in maxilla idiu,

fradtaque hafta cum culpis cum fcfquipcdali trunco in vulnere rcmanfiflct, non

tamen tanta fuccuflationc ex equo’ praecipitari potuit ; tandem jn hofpitium relatus

truncum educi conftantiftimc tulit, nulla, quae doloris acutiflimi lenium proderet,

voce cmilTa, et praeter chirurgorum fpem ex tanto vulnere convaluit. Hic

ingentis animi vir, qui tot laudis bellicae monumenta poftea reliquit, fato Galliae

ad exitium vergentis refervatus videtur, ut ipfc tvirtute propria fretas,] populos

legitimorum principum dominationem exofos fibi conciliaret, et filiorum aufpiciis

ad arma nunquam nifi fero errore cognito ponenda “ viam ftcrncrct. Inde Bicfius

in terram b Ofiam cum exercitu proficifcitur, ut omnia vicina vaftationibus infcfta-

rct, ne alendo Germanico militi. <jai propediqm cxlpcdabatur, ufui eflc pollent.

In ea expeditione ii cid Apglorum a Carolo c Cofiaeo Briflaco caefa. Rex add Firmum raouaftcrium prope e Abbatifvillam fubfcdcrat, ubi 'ex morbo pcftilcnti

Carolum f Aurcliancnfcm Cacfaris fcu Ferdinandi generum deftinatum fruftra

tenytis remediis amifit. Quae mors ultra naturalem fenfum, eo gravior patri fuir,

quod anriflb filio, quem unice diligebat, una lj>em recuperandi E Mediolani, cujus

caufa tot bella hadtenus geffiUet, diftoluta adfinitate amiferat. Itaque milfis

Fr. h Olivario cancellario et Claudio Annebaldo maris praefecto 1 Brugas ^ct Antucr-

piam legatis, * qui Caefaris voluntatem pcriclitarcntiir, cum res in longum extra-

heretur, hoc breve et fufpicionis plenum rcfpoafum vix tandem extorfir, cura-

turum Caefarem, ut amicitiam cum Francifco pacificatione ultima contradam

confervarct, nec nifi bello prius lacclfitus ab ea recederet. Hanc mortem Cacfar

merito inter profpcra duxit, quod damnofac tranfa&ionis, qua ad Mediolani refti-

tutionem obligabatur, vinculo folutus eflet, temerariae * fcu cpa&ae pollicitationis

fidem luente fortuna. Itaque toto animo in bellum Germanicum intentus, expe-

diendae rei pecuniariae negotio, quod reliquum erat anni, impendit. Rex viciflim,

qui tanti apparatus procellam in fc redundaturam providerer, gubernatoribus

mandata dat, ur loca in limitibus bello opportuna muniant, et praefidiis firment

;

k Burgum imprimis inSebufianis, 1 Mauberti-fontem ad Mofam, ® Meferiam, n Mu-foniumj ac Iocq 0 Scenaci, quod p Lotaringo rcftitutum fuifle diximus, ’ Villam-

francam prope Samorcilum itidem ad Mofam fitum vicum fumma diligentia

adhibita muniendum curavit: rcvocatoquc ex Italia r Anghiano, Joannem » Cara-

ciolum Mclfitanum, quem nuper equitum tribunum creaverat, ut ^ Subalpinae

provinciae pracelTct, mifit, et ipfum Anghianum in locum Caracioli 0 Septimaniac

gubernatorem

p. enon fihtm virtutefBopria, fed progenie praecipue fu* Galliae fata/is,']

VAR. LECT. * incitaret P. r ut P. D.o.f.d.

P et inde P.D.O. f.* fcu coa£ae Aefimt P. D. o. f.

INTERPR. * /e martfebul Au Bitz. b trrre tTOy*. * feCt'ojft, eemtt At Brijfte. * For./? mouftier. 0‘

• AhbtviUt.» 1 duc AOrletnt. * MiU n. 1 Ofrvirr. 1 Bruget & Awvrrt. • k Bourg en Briffe. 1 Mtu~btrt-fntamt fur Mtuft. Mexiertt. » Mnfn. 0 Sttntj. p Ane At Lorrtime. i VHUfruucbt prti At

SuumtrC. ' Frtnfvu At Btnriou, <omfe AEnrnjr*. • Ctraccio, frime At Me/fi. ' PitAment. •LtngtuAtt.

~r 1 ««» !•

49HISTORIARUM LIB, I.

gubernatorem conftituit; jam de caflellis ad * Bononiam muniendis tantum fo*

licitus, poftquam dc Germanico Angli exercitu ob non foluta ftipendia propeb Lcodicum diilipato certior fadus cft. Hcic ut anni, fic et libri finis erit

:quo

breviter fuperiorum temporum hiftoriam, quantum ad rem faciebat, complexi

fumus i cetera deinceps accuratius et plenius enarraturi, citra fucum, et quod jam

profeffi ab initio fumus, procul ab amore et odio:quod ut nobis concedat omnium

gratiarum largitor Deus, cum toto pedore per generis humani Propitiatorem,

qui cum Spiritu confolationis per faeculonim aeternitatem regnat, Jcfum Chriftum,

etiam atque etiam oramus.

INTERPR. • BtuUpufir mtr. * L^r

JACOBI

JACOBI AUGUSTI THUANIHISTORIARUM SUI TEMPORIS

LIBER SECUNDUS.

EPITOME.RINCITIUM operi a bello Germanico faltum. !I. Ger-maniae antiqui et novi limites. Lingua Illyrica feu Slavica

per Germaniam, Sarmatias, Macedoniam longe lateque porrecla.

Germanicum imperium. Ejus tranjlatio a Francis ad Germanos.

EleUorum origo, numerus et auctoritas. Imperii ordines, civi-

tates, circuli. Judicium camerae.,Comitia. Refpublica Ger-

manica cui comparari pojfit. IU. Tax religionis a Carolo v monarchiam partu-riente fancita. Spirenfts camera ex utriufque partis affefforibus conflata. !For-matienfla comitia. Tridentinum concilium cum ‘Proteflantibus fujpeffum c][et,

colloquium Ratifponae inftitutum. IV. Bellum Brunfvicenfe, quod univerfeprae-

Ittflt. Conventus Francofurtenfls. Fridencus Talaiinus feptemvirin fuadttwnereligionem antiquam mutat, Tauli Fagii opera uflus et Helia Levita "Judaeo-V. Bellum Germanicilm fumma dijflmulatione fufeeptum et inchoatum. VI. M.Lutheri mors, cuiJuflus Jonas affedit. VII. Comitia Ratiflponenfla. VIII. Brunfivicorum et Brandeburgicorumprincipumfoedus contra Saxonem et Hejflum. IX. ‘Pro-

teflmitium tribuni : et Baitassaris Gutlingi admilites animandos invidiofa oratio.

X. Foedus inter Coefarem et Tontificem. Conventus Ulmae. XI. Talatinifeptem-viri ad Caefarem, cum adhuc in dijflmulatione perflaret, legatio. XII. Saxoniset Iieffl Germanica inCaefarem feripta > quibus inter aha Jo. THassu paricidiumexprobratur. XIII. Anna et Maria Ferdinandi filiae Alberto IVillelmi Baioari

filio et IFillelmo Clivio, dijfoluta nobifeum conlralla adfinitate, a Caefare fratreelocatae. XIV. Sei. Schertelius Alpibus occupatis Oenipontem tendit. ‘Dona-verda capta. Helvetii in caftris Troteflantium militanter: fruftra a pontifice

felicitati. XV. Tandem Saxo et Hejfus a Caefare, cum Lanzuthi ejfet, pro-

fcnbuntur , qui mox bellum ipfidenunciant. Eorum inter fe dijfldia. XVI. Co-

piae Caefartanae recenfentur, et ad Ingolflodium caftra metantur s quibus Rhenotranfmijfo cum deleClis copiis Maximilianus Ecmundanus Buranus fe conjungit.

XVIt. Neoburgum Caefari deditum : et tranflata Norlingam caftra ; ex iifqtte

velitationes. Donavcrda ab Oftavio Farnefio intercepta. Dilimga et Lavingadedita. Schertelii a caftris foederatorum difcejflo. Gundelfinga et Geenga Caefari

fe dedunt. Inde tranflata adSontheimum caftra. XVIII. Ferdistandus in Saxo-niam cum peculiari exercitu defeendit. XIX. Conventus civitatum Ulmae.Bopfinga et Norlinga, Weijfemburga, ‘Dingelfpulum et Rotemburgum in Caefarispoteftatem concejferunt. XX. Talatinus feptemvir fupplex ad Caefarem venit,

difcedentibus foederatis i et Ulmenfes in gratiam recipiuntur. 'Darmcftato vixvi capto, Francqfurtum Burano deditur. XXI. Tax inter regem et Henricum vi ir.

Franc. Borbonii Anghiani ad Rupem-Guidonis deplorantia mors et inulta. Gal-licus Umes a Francifco obfelices Caefaris fuccejfusftbi metuente luftrettus.

Ex

-—rrri—— x i -,\c

* —J-* ... *

HISTORIARUM LIB.IL

Ex AUCTORIBUS,Strabone, Taufania, Fr. Tetrarcha, T. ‘Dcnaijii ob/ervationibus, Nic. .

Cifnero J. C. Onufrio Tanvmio,Jo. Sleidano, Lamberto Hortenjio, /criptis

Germanicis tunc evulgatis, Ludovico Avila, Hieronymo Faletio , Luca Contili,

Martino Bellaio.

LIBER SECUNDUS.PRINCIPIUM * mihi operis crit bellamGermanicum

}

quod mole maximum, confcclu facillimum, eventu

fclicifllmum Cacfar cum principibus foederatis et civi-

tatibus Auguftanac confcflionis fociis intra anni cur-

riculum flgeflit. Verum antequam ulterius progrediar,

fa&urum me operae pretium putavi, li pauca dc Ger-

mania et ejus (latu atque adminiflracione, quantumad rcin fat crit, breviter edideram.

IL Germania antiquos* limites habet ab oriente

Villulam ct • Pannonias j ab occidcntc Rhenum, qui in » Alpibus Lepontiis ex

* Adula monte ortus per b Curiam Rhactorum et medium c lacum Acronium cur-

vato flexu d Augullam Rauracorum dividit, ct inde quali a meridie feptentrionem

verfus tendens binis ac multum difparatis odiis in mare Germanicum exoneratur

:

a meridie Alpibus «Rhacticis, f Vindeliciis, gjuliis, ct b Camicisj a feptentrione

mari Baltico clauditur. Quos poftrcmos limites populofa aeque ac bcllicofa gens

tranfgrcdi non potuit, quippe infupcrabilcis : flumina facile fuperavit j nam ct

inde trans Vidulam in ' Borufliam ct Daciam ; inde ultra Rhenum, omnem trans

et i circa k Juram 1 Helvetiorum civitatem complexa ad m Vogcfum ufquc montemct Belgici maximam partem lineis protulit j ct infulam Batavorum ambigui antea

juris luam effecit, omni ea portione Galliis adempta. Itaque ct omnibus iis locis

lingua ex Germanica detorta utuntur } apud Helvetios, inquam, "Tribocos, ‘‘Van-

giones, p Nemetes, 11 Menapios,1 Treviros,^ Tungros, * Sicambros, « Ubios, w Ebu-

rones, x Atuaticos, ct y Plcumolios:quin ct Anglicam, quae hodie cd, ct* Scoticam

Teutonicae efle dialcftos quis neget l uti a Saxonibus nomen, ita ct linguam

mutuatos efle vero fit fimile : qui ct iidem Saxones orientem verfus veteres fincis

egredi Boruflos ct Tranfilvanos, qui hodie appellantur, Germanice loqui do-

cuerunt. Etiam Livonia, licet in Sarmatia Europaea fira fit, quia tamen verfus

occidentem finuofo tra&u rcflcclitur, et a Vandalis proximis infefla cd, Ger-

maniae annumeratur * camquc ob caufam * Rigenfis archicpifcopus, qui in Livonia

cd, inter Germanicos antidites rcccnfctur. At enim, quod in Gallia Germanis,

id

VAR. LECT. • mei MSS. Iter,, et Samm. tam continuato orationis tralhi pcrfcqui. QuodB pellit. Id hoc anno inchoatum, in cum a quo antequam aggredior, faturum tnc operae MSS.

hirtorum exorfuri fumus, deliit ; fcd ne tam pul- Reg- et Satet».

chiae ct memorabilis narrationis feries interrumpe- * citra MSS. Sam». et Reg.

rctur, commodius vifum dl eam ab initio repim- * Scoticam atque Hibemicam P. D.o. f.

.

INTER PR- * 1“ Hattgrie, €$" partie de tAuflricbe. h Coire. « Lac deCaufiamce. * Bafit, ou Baflel

* A/pre det Grifiiu.f let Atpet fui jeparent ie Terat du duchd de Bavitrt. t lee Atpet det Vemetiene, ou

da Frumi. k let Atpet de ta Canetote. 1 Ia Prufft & Traeefthaeue. k meat Jsera. 1 let Sm/ftt. * motet de

Vofge. Stratboarg en tA/face [aperittere, avec la maiti/de texferiture. 0 cete* de Wormee <£• Meatz., ouMaterne. * erax de Spirt. < ctwx JeGmeldret. • ctux de Trttr, ou Trevet. eeax de Tojtgres. 1 eeax

de elevet & 'jultrt. “ eeax de Colu? ne * eeax de Ltege. * eeax /AriverS & de Brabout. l ctux de

Flatedret. x dt Riga.

NOT. * Atpet Lepoxtiat

:

tnontagneJ, qui font nomment Catmen deOUrl/a; Germ. der Vageti vul-

une panic de cclles dies Grifons. P»/. gairement U rnont 5t. Bcrxardnt. Put.

* AJuta: monugne des Grifons, que les habitans

Digitized by Google

52’ JAC. AU G. THUANI

id in Germania » Illyriis ufu venit,, ut Tuae ibi dominationis vcftigia relinquerent

alte imprefla. Nam et hodie Marcomanni fcu Moravi, Quadi fivc Silefii, ac deni-

que Boiimi, qui omnes prifeis Germaniae finibus continentur, Illyrica fcu Slavica

lingua utuntur; atque eadem adeo, quae inter b Utros, Dalmatas, Bofncnfcis, Bul-

garos ac denique per totam Sarmatiam Europaeam fuperiorem in ufu cft. Hac

ergo fe tenus Germaniae quali naturale imperium in Gallias et Sarmatias effudit

:

quod jure gentium longe ulterius progreflum cft. Nam poftquam imperium,

quod in fecunda regum noftrorum familia a Carolo magno incepit, qui Galliam

primum, dein Germaniam, ac totam fere Italiam tenuit, ad Germanos tranflatum

cft, omnes illae provinciae in Italia et extra Italiam in limite noftro fub imperio

occidentali et imperii Germanici legibus ordinatae funt. Itaque c Sequani, d Sclabi,

« Leuci, r Mediomatricos, et in his E Lotaringia, h Lucemburgcnfis ac * Namur-

ccnfis ditio cis Rhenum et Mofam, et inter Rhodanum et Alpeis k 1 Segufiani,

Viberi et Veragri, qui hodie Valefiam, 1 Sabaudi item et Allobroges imperio, et

legibus imperii parent. Regnum etiam «" Arclatcnfc, antequam in potcftatcm

regum noftrorum veniret, fub imperio fuit : cujus rei memoria poft fublat*am

imperii jurifdictioocm aboleri minime potuit ; nam et hodie in fermone vulgi

«interier "Rhodani ripa imperii, citerior regni nomine indigetatur. Tranflatum

autem fuit imperium ad Germanos ab Othone i, Henrici Aucupis filio i man-

litquc in ejus familia ufquc ad Othonem ili nepotem, qui veritus, ne imperium

a patre et avo in Germania firmatum ad Italos aut etiam Graecos transfer-

retur, legem tulit, qua fcitum cft, licere folis Germanis principibus imperatorem

0 eligere. Id ut facilius Otho impetraret, cum Gregoriov Saxone fobrino luo,

quem poft cje&um Roma Crefccntium et Joannem Graecum expulfum.in fedem

rcftitucrar, pofteris aeque damnofa ac ignominiofa padtionc tranfegit, ut qui rex

Romanorum t deinceps crearetur, non prius imperator et Auguftus haberetur,

quam cum Romanorum pontifex inaugurafler. Ita Romanorum pontifex ab im-

peratoribus primum creari aut conftitui folitus, arbitrium fummi inter Chriftianos

principatus conftitucndi ad fe paulatim traxit. Id circa annum Chrifti idccccxcvii

accidit. Poftea Carolus mi eandem legem renovavit, fub bullae aureae nomine

in ° comitiis Norimbergenflbus vEid. Jan. anno fal. cidccclvi publicatae; quae

et hodie inter Germanos magna religione fervatur. Is fuo periculo, fed fero, fenfir,

quorfum pertineret jus illud, quod fibi in inaugurandis imperatoribus Romanuspontifex fumpfit ; ut fcilicct liceret ei, a quo accipere debuit, leges quas vellet

pro inaugurationis pretio imponere. Siquidem Innocentius vi non aliter coronam

per miniftros ipfi imponi paffuseft, quam ille jurejurando fe obftrinxiflct, Romaeaut in Italia injufTu pontificis diutius non moraturum : ut non immerito Fr. Te-

trarcha, qui tunc temporis floruit, indignabundo animo miratus fit, quacnam ifta

fuperbia cfTct, principem Romanum publicae libertatis auftorem libertate privare,

tu cujus cire debent omnia, ipfc non fit fuus : in haec enim verba ad ipfum

Carolum imperatorem feribens vir optimus et fua aetate dodiflimus * prorupit.

AbVAR. LECT. * ulterior P. D. o. Pat. cui locus eft, fi quando accidat, ur ceteri in ferenda

* Hibere. Et ut ambitioni et turbo obviam ire- fciitenria paribus fuflragiis inter ic dilfideant. Id ut

tur, ad feviros porcftas clkendi eadem lege con- facilius P. D. o.

tra&a cft. Ii fucTunt Mogunrinus, Colonienfo, r deinceps a feptemviris P. D. o.

Trevirenfis cpiicopi; comes Palatinus Rheni, dux * prorupit. Hiat afyae ad imperium autem dfSaxoniac, et marchio Brandeburgicus

:quibus addi- fitati7 artirer hatae P.D.o

tua eftBoctniae, qui tunc dux, nunc rex appellatur; *

1NTERPR. ‘ Eftlsians. bIftria, Dalmatia, Befaia, Ba/garia. * la Fraatbe tanti. * Taat. c Vrrdwn.

1 MtU. 1 Lorraiae. ‘ Laxemioarg. 'Namur. k (tax da Valais. 1 Savoie. m tArlet. » h Rbjfne.0 diete de Narrmierg. *

NOT. » Dele Segajiani lege Stdaneafit, que Simlerus appelle Sedam Par.

by Google

53HISTORIARUM LIB. II.

Ab Othone m jus ac potcftatem imperatores eligendi, ut ambitioni ac turbis

obviam irctur, ad feviros contradam cfle vulgo pcrfuafum cft ; videlicet » Mo-guntinum, Colonicnfcm et Trcvirenfcm epifeopos, comitem Palatinum Rheni,

ducem Saxoniac et Brandcburgicum marchioncm : atque his additum fuilTc Bocmiac

tunc ducem, nunc regem ; cui locus cft, fi quando accidat, ut feviri in ferenda

fententia paribus fuftragiis inter fc diifideant. Sed melioris antiquitatis periti aliter

fentiunt, Germanicorum annalium fide cdodi, diu poft Othonem jii tam reges

Germaniae quam imperatores, ficuti antea fieri conluevcrat, a populis et princi-

pibus fuiffc rcnunciatos; et ante Fridcrici ii imperium, qui anno Chrifti cidccl

e vita migravit, nullam feptemvirorum mentionem a feriptoribus Germanicis fieri,

qui omnia eligendis imperatoribus comitia ad hoc ufquc tempus ab omnibus

imperii ac regni principibus live facris five folutis nullo diferimine celebrari folita

concorditer memorant ; ut eam feptemvirorum inftitutionem inter annum ctdccl

et cidcclxxx coepiffc ncccflc fit ; et fi conjcthirac locus detur, circa tempora

comitiorum, quibus poft longum interregnum Rodolphus Habfpurgcnfis comesAuftriac familiae hodie potentiflimae conditor rex appellatus cft, atque ut putat

Onufrius Panvinius, in magno concilio Lugduncnfi ii, quod a Gregorio x Placen-

tino anno poft Rodolphi clcdioncm celebratum fuit, probatam ac confirmatam

:

quanquam Nic. Cifncrus jurif-confultus, vir alioqui Germanicae antiquitatis per-

quam gnarus, contrarium afferat# aut certe diverfa longe in oratione de Othone m,et conciliorum imperatoriorum inftituto, edita tradat. Nec minus plcrifquc fufpedumcft, quod vulgo itidem jadatur, regis Bocmiac parteis effe ut paribus fuftragiis

interveniat 5 cum ei tertium in dicenda fententia locum nominatim aurea Caroli mibulla tantum attribuat

:quod ab ipfo tanquam rege Bocmiac tunc inftitutum,

minime tamen a fucccfforibus ejus poftea fervatum fuit. Imperium autem, quodvocant, in tria omnino membra dividitur. Omnium caput et princeps cft impe-

rator. Sequuntur ii, quos diximus, principes; ac praeterea ex facro ordine

archicpifcopus 1 Magdcburgicus Germaniae primas, Salsburgenfis* b Bremenfis, ac

denique c Rigenfis, quibus fubfunt xlv circiter cpifcopi ; infuper il Mifncnfis,

* Bambergenfis, et Ratifponenfis, qui archiepifcoporum* potcftati exempti funtj

dcin fcquuntur coenobiorum multi pracfulcs et antiftitae. Poft Palatinum,

Saxonem, et Brandeburgitum, alii etiam Palatini duces, et marchiones* lant-

gravii item, burgravii, comites, domini, barones, primi quique quatuor ex fingu-

lorum numero praecipui j dcin plurcs, quorum non ita definitus cft numerus

;

quippe qui pro temporum ratione et imperatorum arbitrio mutatur, augetur,

minuitur. Atque illi fere omnes principes ctii® in Italia ab imperatore in fidem

accipiuntur, et fide data, fi mandatis imperialibus non obediunt, aut bellum contra

imperii leges fufeipiunr, proferibuntur, et bonis ac poffcftionibus muldantur ; et

deficientibus heredibus mafculis « fere ditiones et poffdfioncs eorum ad impera-

torem redeunt. Tertium membrum civitates liberae conftituunt, quae lunt hodie

circiter lx, cum prius plus quam xc numerarentur. Ex his conftat rcfpublica

Germanorum; quae fic ea ratione vocari poteft, quod quamvis imperator primum,

• dcinVAR. LECT. • fere dteft P. D.o.

INTER PR. • df Mcxtz ou Mtjmer, Cele^Me, & Tritrt ou Trtvet. * de Bremt. ' dt Rtza. * deMtifftn. * dt Bem trg.

NOT. 1 Mafidrhirgam, urbs primaria, olim MsiJj feu M*/.d, vocant ancillam: Acn. SylviiuParthenopolis a Venere Parthenia ibi euha, fna ad hanc urbem vocat Virginopoiim, corrupta com-Albim : Capnio Dmoailum Pyrgum vocat : Dmoadcs politione: Ptolemaeus Mtrritr vocat. Fit.graccc pucilac ancillares funi,Getmani per aphaerdin

Tom. I. O

JAC AU G. THUANIdcin reliqui principes, ac poftrcmo civitates liberae Tuas quaeque ditiones, jura,

confuctudincs, et 1'ubditos, in quos ipfis jus vitae et necis cft, habeant j tamen

quia fimul omnes imperio fubditi funt, et ipfe Caefar imperii caput imperii legibus

cft obnoxius, univerfi rcipublicac unius fpccicm exhibent. Quoniam vero ditiones

Ungulorum ita pcrmiftac invicem lunt, ut crebras de finibus et juribus inter ipfos

controvcrfias oriri ncccfle fit, ideo confilia communia inter cos inOiruta lunt,

lingula in lingulis x circulis, in quos Germaniae provinciae omnes diftribucac

anno 1 hujus facculi Xii, cum prius vi tantum circuli a cflent. Qtianquam et

aliae conftirutorum circulorum caufac adfignentur, nempe ut eflet unde fenatus

imperii, qui tunc fumma cum au&oritatc jus dicebat, fupplcrctur ; deinde ut paci

publicae confulcrctur, ac leges imperii latacque lentcntiac cxccutioni demanda»

rentur: nam circulorum confilia nullam vere jurifdi&ioncm, fcd deliberationem

duntaxat de cxccutionis modo et ordinanda re bellica auxiliifquc manu armata

expediendis habent. 1° Circulo continetur Franconia, in qua nt epifeopi : ix° » No-

licum et Baioaria, in queis vi cpilcopi : in° Auftria et Tirolenfis ditio, in qua

itidem vi cpilcopi : iv° b Suevia, in quam epifeopi, et Wirtcmbcrccnfis principatus,

plurimacquc civitates liberae : v° Alfatia inferior, in qua xi epifeopi, duces Sa-

baudiae et Lotaringiac ; nam fuperior tota cft ditioni' Aufiriacac : vi° Palatinarus

Rheni, in quom viri ccdefiaftici : vii° VVcftfalia, in qua vm epifeopi;praeterea

Frifia orientalis, dux «Juliaci et Cliviae, comes d-VValdccius : vm° Saxonia fupe-

rior, Mifnia et Lulatia, in queis vn cpilcopi, dux Saxoniac feptemvir, dux Po-

meraniac, marchio Brandcburgicus feptemvir, princeps Anhalrimis, c Gcdanum

civitas, aliae: ix° Saxonia inferior, in qua archicpifcopi Bremenfis ctMagdtbtir-

genfis, epifeopi v i etiam rex Daniac propter poftcftioncs atque Holfatiam inprimis,

quas in imperio obtinet i duces ^Brunfvicus, f Mcgalopolcnfis, et * Luneburgicus

:

x° denique Burgundia fuperior five 8 Sequani, in queis h Vefuntinus archiepifco-

pus i is circulus ab Auftriacis Burgundiac principibus nuper additus, in quo et

praecipui Belgici proceres comprehendi voluerunt. His confiliis princeps aut ali-

quis ex primaria nobilitate in uno quoque circulo praeficitur ; cui quatuor con-

filiarii attribuuntur. 9 Ad graviores caulas inter principes et civitates decidendas

ordinata cft Spirae camera, cui praccft princeps aliquis leu comes fcu baro :

aflcfibres * huic hodie v a Cacfarc dantur, inque his tre? e comitum aut baronum

ordine pracftdcs, a feptemviris x, abAuftria r, a Burgundia i, a vi circulis xvm,

*ab iiu circulis vij quibus omnibus qui in univerfum xli fiunt, Caefar prac-

fidcm fummum primariumque, judicis Cameralis nomine, pracficir. Atque haec

quidem privato juri inter principes fingulos et civitates difccptando confilia infti-

tuta funt. Verum quae ad imperii inajcftatcm, rcmpublicam et jus univerforum

pertinent, ut cum de pace, de bello, de tributis in communis belli fumptus im-

ponendis, de foederibus, de fociis, de legum latione, abrogatione aut interpre-

tatione, C de moneta, et ceteris hujufmodi rebus agitur, de iis in ordinum comitiis

(dictas vocant) quae, quo loco et tempore commodum videtur, indicere imperatori

AMR. LECT- * cflent. i8 continetur Fran-

conia, fice, fex (irriter triens .omijjit P. D. o.

* Brunfvicenfis P- D, o-

r Luncburgcnlis P.D.o.* praeterea ad P.D.o.* huic VI «Cacfarc dantur, totidem a leviris, unguli

B fingulis; ii kern ab unoquoque circulo partim

equelbis ordinis, partim juris periti. Atque haec

quidem P.D.o.e a mi circulis (ip eo numero comprchcnfis

Auftria et Burgundia provinciisl vi j quibus omni-

bus D. f.

t de moneta Jefmet P. D. o.

INTERPR.'* r*r<bevtfibi it Sshztxrg & Brviert. h U Sonate. « fatim & Ckvn. d IVkUttk.

Dantxi<k. ' Meriieleatarg. « U Praxckt cmte. » it Brfaxfo».

NOT. ' fciiicct A. D. ijia. Pnt.L.

Digitized by Goggle

HISTORIARUM LIB. II.

jus cft, deliberatur, lis imperator, principes, aut principum er civitatum legati

interefle, inflare, lupplicarc, intercedere poliunt, pro dignitatis gradu et fuffra-

giorum praerogativa, quam juxta conliictudincs et leges in imperio promulgatas

et receptas obtinent. Huic rcipublicac Germanicae ex tot principibus, tam in Ger-

mania, in qua, uti explicavimus, jurifdidioni imperiali fubfunt, quam extra Ger-

maniam ad imperium pertinentibus, tot civitatibus, adde etiam foederatis populis

compofitac, quid ki omni antiquitate conferri pofTir, non video * nifi aut Am-phictyonum confertura Amphictyone Athcnienfmm rege, Deucalionis filio, « Pro-

methei nepote, primum ad Thermopylas, dcin apud Delphos ab Acrifio inftitutum,

ficuti a Strabone proditum cft, qui xv Graeciae populos complectebatur; aut

Achaeorum denique concilium, quod fub Arato Sicyonio maxime immenfumviguit. Verum haec cum Germania comparata, quali mulca ad elephantum :

nam facile fuit, ut populi inter fc contermini, exterorum injuriis obnoxii,- cumalter alterius ope indigerent, una convenirent, et idem lcntircnt communis lalutis

tuendae caufa : quemadmodum et facile ii conventus aut externis opibus aut- do-

mctlicis dilfcnfionibus poftea difloluti funt;quamvis eorum umbra quaedam etiam

fub Romanis imperatoribus remanferit. Mirum vero tot potenteis populos, nonvicinorum metu aut ulla ncccflitatc addudos in hanc ftatus formam conlcnfiilc,

et fcmcl acceptam per tot faecula tam conrtantcr retinuiffe, ut nullum rolnifuus

corpus, licet ex debilibus plerumque membri, conflatum, fi fingulos. fpedes, aut

hodie fit, aut olim fuffle homines meminerint. Et quod magis admirabile crt,

cum ex diverfis adminirtrationum generibus conflet, fumma concordia ab eo tem-

pore inter cos exftitit ; nifi fi quando femina diflenfionum inter cos jada lunr,

quibus id effectum cft, ut cxcuflo imperii jugo, pontifices in Italia rerum potiti

ftnt, et ad alias nationes atque adeo Germanos ipfos paulatim pontificii nominis

terror pervaferit, falva tamen et incolumi in Germania ad noftra ulque tempora

imperii majeflate.

111. Sed exorto Luthero, dirtradis principum et populorum «nimis, ctquofibi

ac religioni profpicerent diverfas fc in tadiones feindentibus, Carolus v tot fucccfli-

bus elatus, arridente fortuna, occafioncm arripuit imperii, cujus ipfc pars crar,

libi fuifquc proprio jure afferendi : id fibi tot vidorias fpondere, atque adeo fibi

deberi tum confidebat, tum vero et rem tentare honorificum et quodammodo

ncccflarium exiftimabat. Nam cum aliquot ante annis, ut imperium in familia

firmaret, Ferdinandum fratrem regem Romanorum Coloniae rcnunciartct, id

feptemviri et alii Germani principes, quod contra 1 Carolinac conftitutionis leges

fadum efle dicerent, magnopere improbabant, et fine feptemvirorum confcnfu

potuifle fieri negabant. Itaque et eo nomine b Saxo, c Hcfliis, Willclmus et Ludo-

vicus d Baioari fratres libertatis Germanicae tuendae caufa clam foeduf icerant

cum Francifco ; qui c aureorum millia in eam rem apud Baioaros depofucrat,

ut in promptu edent, 11 quid inopinati accideret. Sed cum in caufa religionis

,poft proferiptum Lutherum diverfa diverfis temporibus imperii decreta edita luiflent,

quibus fere receptae et antiquae religionis audoritas afferebatur, et ne quid in

ejus praejudicium fieret, fevere cavebatur, undique prementibus Gallis, hujus

faocuii anno xliv c Spirae poft multas difccptationcs in comitiis poflrcmo con-

flitutum crt, Cacfar daret operam, ut ex fententia piorum juxta et dodorum

virorum ratio inirctur de emendando ccdcfuc flatu, cujus emendationis formula

pcrfcribcrctur

:

VAR. LECT. “ Promethei nepote, ad Ther- mopvlai et apud Delphos inftinmim, qui xi i Graeciae

.popula* P- D. o. f. d.

INT E R P R. * MU dt rrrnptrair Charles iv. b frltUtur dt Saxe. « Injffave dt Hrtfr. * di

Bavitre, « Sfire> Germ. Spejer.

JAC. AU G. THUANIperfcribcrctur : ipfi viciflim principes idem facerent, quo proximis comitiis fafta

utriufquc collatione de communi confenfu ad Dei gloriam aliquid ftarucrctur

quod in pofterum eo ufquc obfervarctur, donec publicum et liberum conciliumin Germania peragendum, aut faltcm nationis Germanicae conventus celebrari

poflet : interea pacem inter fc colerent omnes, nulliquc motus religionis ergoexcitentur : ccdcfiaftici coetus, utram-utram religionem profiteantur, facultates utro-bique fuas obtineant ; ex iifque, miniftris, fcholis et egenis,* quantum fat erit,

erogetur. Jam de camera Spircnft facpiusa&um fuerat,. Protcftantibus odio reli-

gionis male ab infeflis et fufpc&is judicibus fc haberi querentibus. Itaque decernitur

ut judices tunc ordinati ufquc ad praefinitura quidem tempus in fuo loco rema-nerent : cum vero id ‘cxiifl*ct, tunc in cum confeffum admitterentur omnes pro-

mifcuc nullo religionis diferimint. Protcftantcs hoc aCacfarc impetrato decreto,

cum -in bellum Gallicum et Turcicum auxilia omnia, quae petebantur, libentiflime

commodaflcnt, voti ut fibi videbantur compotes ac fecuri degebant. VerumCacfar pace nobifeum fafta, et belli Turcici metu folutus, quod interventu Fran-

cifci, qui ea de caufa Jo. Monlucium Confiant inopol im miferat, inducias facile

impetrate fperaret, omnem curam in bellum Germanicum intendit, rcbufquc in

Belgio ordinatis, »Wormatiac Vangionum imperii ordines convocat. Cum vale-

tudine praepeditus adefle non poflet, Ferdinando fratri negotium dat, ut ipfius

nomine conventus haberet. Venit Ferdinandus ix Kal. Apr. legatis eo antea a

Cacfarc miliis Othone b Truchcfio cardinali Auguftano, et Fridcrico Furfiembergio.

Ibi qua de caufa conventus indi&us fit a Ferdinando primum exponitur $ vide-

licet, ut toties agitata de religione quacftio componatur, camera confiituatur,

pax fiabiliatur, de bello Turcico confilia conferantur: dcin cxcufata Cadaris ab-

fentia, qui propediem venturus Iit, poftular a principibus, ut interca de rebus com-munibus deliberetur, ut cum Cacfar venerit, decerni aliquid et flatui poflit : a

Deo ducendum effe. initium, ut fopitis de religione controvcrfiis expeditius yi

Tuream catur $ Gaefarem ea de caufa vel iniquis cum Gallo conditionibus tranfcgiffe,

ut aut cum adjutorem haberet, aut faltcm eum hoftem a tergo non haberet,

in communem ChriAiani nominis pcftcm os et oculos obvertere fccurius poflet

}

quin et hoc a Gallo impetrafle, ut concilio c « Tridentum indi&o fubfcribcrct:pe-

tere viciflim, ut et ipfi fynodi decretis fc fubjicianr ; fic enim fore, ut fublatis

offenfionibus ccclcfiac concordia fardatur, et optata tranquillitas Germaniae atque

adeo toti Chriftiano orbi redimatur : non oblitum effe Cacfarem, quid ultimis

Spirae comitiis decretum fit $ nam et dotlis et piis viris negotium dedifle con-

feribendae emendationis formulae, quam ab iis acceptam penes fc habeat : ceterum

rem efle altioris indaginis, et quae longiorem deliberationem requirat, quam ut

per haci tempora expediri poflit, ingruente praefertim bello Turcico : itaque melius

confultum videri, fi ea emendatione in praefentiarum omifla, concilii, quod proximeinchoari debeat, qui fit futurus exitus cxlpcdctur ; et fi quidem appareat nullum fu-

turum, ante finem hujus conventus, nova indicantur comitia, quibus de religionis

.

caufa ftatuatur: *quod ad cameram imperialem attincr, a qua, fi cui vis fiat,

auxilium petendum fit, orare, ut de conferendis in eam ftipendiis, et de confti-

tuendis judidbus quamprimum a*gatur * in quo fi inter ipfos non conveniat, pe-tere ut totum negotium fidei et arbitrio Cacfaris committatur : fuperefle, ut debello Turcico deliberetur, inferendum fit an cuneandum, ctpracfidiis per limites

difpofitis defenfando potius quam invadendo res geri debeat : undique crebris nunciis

afferri,

VAR. LECT. • Tridenti F. Tridentium D. o. * quoJd P.

INTERPR. * IFormet. » Trucbftt, cardmal tfAk£1furg. « Trew/e.

Digitized by Go.«>gk

HISTORIARUM LIB. II.

afferri, Tuream cum potenti exercitu in Pannoniam dcfccndcre, eoque rem ad-

* du&am efle, ut maturari auxilia et pecuniam in ‘eam rem conferri quamprimumoporteat. Ad ea Protcftantcs, et in his Colonicnfis et Palatinus m Non. Apr.

feripto rcfpondcrunt ; mirari fc, quomodo cum religionis caufa convenerint, ut

juxta * Spircnfc decretum de ea Aatuattor, totum negotium ad concilium Tridenti-

num remittatur, quod ipfi ut minime legitimum et liberum probare non polle

jam faepius profefli funt:prius ergo efle, antequam de bello Turcico agatur, ut

concordiae inter cos farciendae ratio ineatur i fruftra enim, diffidentibus ob reli-

gionem animis, de bello communibus fumptibus fufeipiendo deliberari. Quorfumenim hoc turbulento rerum (latu bellum fufeipi, nili ut Germaniae et Italiae vires

atterantur nullo profectu? prius pacem domi llabilicndam efle, quam ad bellum

externum proficifcantur principes : nec dubitandum, rebus domi pacatis, ac con-

feientiis inprimis, quin alacrius multo in Tuream fint ituri, et alacritatem Deoprofpcrantc felix et fauftus fccuturus fit exitus. Interca Spircnfi decreto fletur,

nec cuiquam propter religionem periculum creetur. Camera etiam ‘Spircnfi* ita

ordinetur, ut cuique jus a minime fufpc&is judicibus aequabile reddatur. Pro-

teftantibus intercedentibus reliqui principes religionis controVcrfias ad concilium

Tridenti indittum referri, et cameram cX antiquis imperii legibus conflitui, in

qua fecundum jus feriptum judicetur, poflulant : interca ex omni numero deligi

petunt, qui de bello Turcico confilia conferam, roft multas altercationes, quibus

ad Nonas ufquc Maias res cxtra&a cfl, cum Cacfar jam in itinere efle nunciarctur,

in ejus adventum dilatum negotium. Is xvn Kal. Jun. b Wormatianrvcnit:poflridic

Alexander Farnefius cardinalis Paulim nepos eo etiam acccffit. Valde pupugerat

pontificis animum mentio de perferibenda emendationis formula decreto Spircnfi

injc&a : itaque eo milium Farnefium haud temere a plcrifquc creditum cfl, ut

decreti illa pars revocaretur : nihil tamen ab eo publice aflum. Coram Cacfarc

repetita attio ; cujus fumma erat, ut modo religionis caufa nihil moveatur, nequeTridenti indi&o concilio, quod pro legitimo non habeant, parere teneantur; et

canicra juxta Spircnfc decretum ordinetur : hac lege de bello Turcico in prae-

fentiarum confilia conferantur. Quod fc praedare non pofle Cacfar per c GranveI-

lanum et d Navium rcfpondit. Qui enim cxcufarc fc poflit apud^rbis Chriftiani

principes, fi concilio, quod ipforum caufa cogatur, non parcant ? fi ‘quas habeant

legitimas fufpicionis caulas aut objc&ioncs, eas quominus coram patribus propo-

nant, non impedire 5 modo et legatos eo mittant» nec antequam de progrclfu et

exitu concilii conflet, ejus auftoritatem defugiant. Aderat « 'Ludovicus TmariusGriniani 1 comes, qui Francifci nomine principes, ut Ferdinandi verbis fidem

faceret, oravit pro amicitia quae ipfi cum imperio intercedebat, ut conciliandis

religionis difeordiis gnaviter incumberent ; et quando concilium a pontifice ea

de caufa indidhim eflet, legatos illuc mitterent, ct*fc illius fententiae parituros

promitterent. Grinianus, licet litcrarum rudis, ex f Turnonii cardinalis cognati con-

filio, qui impcnfc pontificis au&oritati faveret, Wormatiam millus fuerat, ut, cumde Caelaris et Francifci voluntatum confcnfionc conflaret, Protcftantibus terror

injiceretur, quo minus concilii au&oritati intercederent. Tandem cum fruflra.diu

VAR. LECT. • Giraldus P.D.o.

de

INTERPR. • de Sfire. * IVermet. * U cbaneeRer de Gmm+lle. * de Navet. • Latis jfdbem*rttaro* {fuit tomte) de Grigaa*. ’ Franftit Jufie de Totmton.

NOT. • Labaronie deGrignan fiit en faveur de mois de Juin 1558; & ii mourut la meme anocecc Louis Adhemar crigee en comte par Icttrcs du faiu cnfaro. C.

Tom. I. P

5

8

JAGAUG. THUANIdc religionis caufa, de camera, de bello Turcico difccptatum eflet

;quod nulli aut

admodum pauci principum legati adedent, C ac far prid. Non. Sextilcis conventum .

diflolvit, et in proximum menfem Januarium Ratifponam comitia indicit, eo fi

per valetudinem liceret, venturum fe recipiens : ipfi viciflim ut adfint, hortatur.

Atque ut aliquando religionis difiidium componatur, aliud theologorum collo-

quium inftituit, et utrinque quaternos collocutores, ac binos auditores, cofquc

fub Kal. Dee. adede Ratifponae, et ante comitia collationem inchoare jubet.

IV. R e s ad difeordiam jam manifcilam fpedanteis ad bellum omnino incli-

navit Hcnrici Brunfvici protervia. Is ingenii turbidi et vitae perditae homo, in

Galliam profedus a Francifco grandem pecuniam emunxerat, Ipcclc confcri-

bendorum in Germania militum contra Anglum, qui et ipfc in Saxonia duce

Friderito 1 Rifebergo deledus habebat : fcd accepta pecunia et magna militum

manu, quam occultifiime potuit, coafta, alio vircis et confilia vertit $ et quan-

quam a Cacfarc, ut ab armis difccdcrct et legibus experiretur, palam jubcrcrur,

b Roteburgum Bremenfis ditionis oppidum fruftra aggreditur : inde per inferiorem

Saxoniam populabundus difeurrit, et civitatibus maritimis, nifi a Smalcaldica

foederatione difccdant, omnia extrema minatur. Id injecit fufpicioncm non

mediocrem Protcftantibus, connivcntia, immo con filio Caefaris reni geri, occa-

fionem bello ex lucccfiibus Brunfvici quaerentis. Itaque occupandum rati, duce

“Philippo Hefio exercitum quam celerrime confcribunt. Mauritius Hcnrici filius

et Ernefius Brunfvicus copias conjunxerunt, et reda contra Brunfvicum, qui tume Wolfcbutcllum primariam agri Brunfvici arcem oblidebat, ducunt. Is exitus

belli fuit, ut poft multas ludificationes fruftra dcprccantc et fatagente pro Hcnrici

falutc Mauritio, pofiremo ipfc fe et vidorem filium in Hefli manus vidum tradere

cogeretur. Id cum Cacfar, qui tunc Brugis erat, ex literis Hefii, qui Hcnricum

et locios proferibi poftulabar, refeiviflet, viciflim adHclfum pcrNic. d Conritium

litcras dar, cum mandatis, quibus culpam Hcnrici elevare conabatur, et ut ipfc

moderate victoria uteretur, capiivumque pro vetere principum confuetudinc libc-

ralitcr et honefte haberet, hortabatur. Pofiremo cum nullum ei aut fociis amplius

metuendum eflet periculum, petebat, ut copias dimitteret, paccmquc coleret, et

fi quid ulli ob belli focictatem aut fummifium Hcnrico auxilium fucccnfcat, legibus

experiretur. Auxit fufpicioncm, quod Cacfar publicae pacis violatae poenam Hcnrico

et fociis irrogare rccularct, intcrcaquc fpccic belli Turcici comparatis copiis et un-

dique accerfuis auxiliis maximum belli apparatum inflrucrct. Qiianquam multis

pcrfuafum fuit, Cacfarcpi initio ad arma Turcica propenfum, unde plus gloriae,

minus damni ft invidiae reportare potuiflet ; dcin a pontifice, cum quo Genuae£ e Nicaeae, f Lucae, ac pofiremo £• Buxeti familiare colloquium habuerat, indudumfcntcnriain mutafie, et arma contra Tuream parata in Germanos vertifle, pefiimo,

fcd folemni et ufitato pontificibus Romanis, ficud Protefiantes jadabant, confilio,

qui cos inter Chrifiianos, qui ipforum nimiam potentiam in dubium vocant,

capitaliori odio, quam ipfos Chriftiani nominis hofteis, hadenus feniper * profe-

cuti funt. Igitur Cacfar five pontificis confilio, qui magna auxilia pollicebatur,

fiv<^

ambitione, aut etiam ncccflitatc ob eas quas diximus caufas addudus, cxcuntc

anno Gerardum h Vcltvicum hominem dodum et linguarum apprime peritum

'Conftantinopolim mifit, ut de induciis cum Turea Ferdinandi nomine ageret,

quo jam ante 'Monlucium a Francifco mifiinn intelleximus. Cum theologi

Ratifponae

VAR. LECT. • Lantgravio utijne P.D. o.f. r pcrfccuti r. D.o.f.

* Niceae P. D.o.f. d.

INTERFR. • KtMwierg. * Rotnbvrr.- * Uofenbattel. * Coniti. ' Nizt*. 'Luca. « Bnfe

feto.1 Feldwig. 1 Jt*% di MoutUcy evejuc dt Vdlentt en Datipbix/.

:

1

/'

!

HISTORIARUM LIB. II. 59Ratifponae convcniflcnt, ficut praeceptum erat, milii qui Caelaris nomine prac-

eflent, Mauritiusepifeopus * Eiftctcnfis, et Fridcricus comes Furftembergius collega.

A* dic vi Kal. Febr. ad m Kal. Apr. longis et implexis difputationibus, quippe CDIDXLVI.cum de ratione agendi inter ipfos non conveniret, ab utraque pane tempus cx-

tradum eft. Tantum de juftitia, quae nobis imputatur, aftum eft inter Petrum

Malvendam, Eberardum b Billicum et Martinum Bucerum. Tandem re infecta

Protcftantcs primi difccdunt, aegre id ferente Cacfarc, quod difioluto colloquio,

rei, quam occulte moliebatur, tegendae commoditatem eripi dolcrct. Jam enim

ubique fama de belloGermanico pcrcrcbucrat : caquc de caufa Proteliantes c Franco-

funi ad Moenum convenerant, ut in commune confulcrcnt, et juxta Smalcaldi-

cum foedus, injuriam, fi quae religionis caufa inferretur, communibus armis et

fumptibus propulfarcnt. Ibi palam actum de concilio Tridentino, quod eo anno

inchoandum eflet, de foedere prorogando, de belli Brunfviccnlis jam confcdi

fumptibus, de non deferendo Colonienfi Romam ad caufam dicendam a pontifice

vocato, de folicitando denique Cacfarc, ut quod de religionis caufa Spirae de-

cretum fir, confirmet, et cameram, ficuti toties receperit, confiituat. Eodemfere tempore Palatinus, ut fuorum votis, fic enim aiebat, fatisfaccrct, cum in

religione jam multos annos conciliationem et emendationem fruftra fpcralfct,

remque differri diutius periculofum cxillimarct, per ditionem fuam abolita ponti-

ficia auctoritate doCtrinam Ludicri recepit, caquc de caufa Paulum Fagium d Ta-

bernis Rhenanis in Palatinacu natum Hcidclbcrgam evocavit. Is fub Wolfango

Capitone perfeftiflimam linguae fanttac cognitionem adeptus, cum cgcftatc pre-

meretur, Petri Buflcrf viri locupletis e Ifnac, in qua ille docebat, fenatoris libe-

ralitatc fublcvatus, Hcliam illum Judaeorum dodiffimum acccrlcndum curavit,

et inftituta typographica officina maximum ad folidam rerum Hebraicarum intcl-

ligentiam momentum attulit. Cum urgeret Palatinus, ut f Moguntinus et Trevi-

renfis legatos ad Cacfarcm pro Colonienfi collega mitterent, illi ofFenfionem veriti

rccufarunt. Tandenfdelegatis a ceteris principibus, qui pro Colonienfi apud Cacfa-

rcm intercederent, conventus folvitur.

V. Interea Hcfliis ad g Granvcllanum feribit, undique afferri, bellum, a

Cacfarc et pontifice contra Germanos parari 5 ita ut c h Belgio in Colonicnfem,

ex Italia in fuperiorem Germaniam fiat impetus, jamque ad id copias coa&as :

quorfum enim eae pertineant, pace cum Gallo fada, et induciis cum Turea, uti

nunciatur, pa&is, non videre : ceterum cum id contra pacificationem Norimbergae

primum, dcin Ratifponac et Spirae confirmatam fiat, non pofle in animum in-

ducere, Cacfarcm in cos, quos de fc bene meritos et femper obfcqucntcis ex-

pertus fit, quidquam inclementius moliri : fui tamen officii cxiftinufTe ipfum de

ea re familiariter monere. Eadem occulte ab » Auguf^anis per Sebafiianum * Schcr-

tclium ducem firenuum ad Palatinum atque ipfum Heflum perlata funt. Gran-

vcllanus contra rcfponlo ad Helfumdato, pernegare quidquam contra ipfos parari ;

et fi quos milites confcribat Cacfar, id alio fpedare s poftrcmo Cacfarcm pacis

cupidum et ab omni belli cogitatione alienum confirmare. Cacfar jam de con-

ventu Francofurti habito refeiverat per Chrillophorum 1 Carlcbicium a Mauritio

Saxone, quamvis huic foederi nomen minime dediflet, milium Francofurtum;

Itaque veritus, ne illi, quod erat, fulpictti anteverterent, “Navium ad Colo-,

•

nicnfem et Moguntinum (is erat Scballianus n * Hcufcnftamius in locum Albcrti

Brandcburgici

VAR. LECT- • Hdefteniu* P.D.o.f.d.

1NTERPR. * SF.tiftt, Cmn. Ejchftad, 011 Arckffat. * Billick. * Frantfert fur Mrm. * Rnn-

tatirrn. * fftxa.1 tkihurt de flfjjencr& Trevu. * NictUl Ptrrrnet, fttr dt Qrarr.tlle. b Pajifji. m

* ttnx itAngifurg. k Siberici. 1 Carlhziz,. " dt NsVtl. • Hujenftim.

Digitized by Google

JAC. AU G. THUANIBrandcburgici nuper mortui fuffcctus) atque Palatinum feptemviros mittit, qui

eadem, quae Granvdlanus fcripfcrat, voce praefenti confirmaret. Verum cumad Protefhntium pro Colonicnfi intcrccllioncm, cui fc adjunxerat Brandeburgidus

feptemvir, Cacfar minime ex eorum fententia rcfpondiflct ; et interca inchoato

Tridenti concilio (id a&um vn Eid. Jan.) feirent urgere pontificios miniflros, uti

Germaniae principes fc decretis illius parituros promitterent, omnia, fecus quama Cacfarianis dicerentur, a foederatis accipiebantur. Quia tamen Navius cumapud a Rcinhardum comitem * Solmcnfcm in itinere divertiflet, deque belli

rumoribus qui circumferebantur fermonem habuiflet, dixerat fibi confultumvideri, fi Heflus ad Cacfarcm veniret % fic enim fore, ut omnis fufpicio et diffi-

dentia, quae ex delationibus utrinque fa&is nata fit, tolleretur : Heflus a Solmcnfimonitus acceptis publicae fidei literis Spiram acccfllr, quo jam Cacfar Ratifpo-

nam iturus venerat. Affuit et Palatinus feptemvir, et Willelmus b MasbachusWirtcmbcrgici principis orator. Heflus primum ad privatum colloquium admifliis

coram Caefarc, quod nuper Francofurti aftum fit, cxcufat : et qui rumores de belloGermanico impulfu pontificis a Caefarc gerendo ubique fpargantur, exponit

:

6 poflulatquc ut, quod ha&cnus ab ipfius dementia fperaverint, controverfia reli-

gionis rite coacto Germanicae nationis concilio dirimatur:pax interca Spirenfibus

comitiis promifla inviolabiliter fervetur, nec cuiquam Auguflanae confcflionis

profeflio fraudi fit. Cum Caefar contra dilutis fufpicionibus, quao a Proreflantibus

objiciebantur, urgeret, ut concilio Tridentino, quod ipforum rogatu et caufa

congregandum curaverit, fc fubjiccrcnt, Heflus contra illud tanquam illegiti-

mum repudiabat, quippe in quo libertas difccptandi non detur, neque in ponti-

ficem citra periculum dicere liceat; ad hocjoannis Hufli exemplum in mediumproponebatur, et recens c Jo. Diazii Hifpani paricidium, quod religionis praetextu

cxcufabatur ; coque fieri dicebat, ut boni quidquam aut fani a pontifice et pontificiis

miniftris lperarc non poflint. Heie interfatus Cacfar non ea fc mente conciliumcogi confle dicit, ut cuiquam ex confcflionis Auguflanae fdtiis vis fiat, quicquidtandem in eo decretum fit ; fed cum dcccdcfiae caufa agatur, ut patres, fi quidin.doctrina et difciplina peccatum fit, emendent, atque ipfi in fc fuofquc moresfevere inquirant. Hactenus nihil a Caefarc expoftulatum de injuriis ob contro-

verfiam de regno Romanorum fibi et Ferdinando fratri a foederatis et aliis prin-

cipibus faftam, de reflituto Ulrico d Wirtcmbcrgico, et Hcnrico Brunfvico capto

ac fpoliato, ne quam belli fufpicioncm vel mediocrem injiceret. Verum quores tegeretur, et imparati facilius opprimi foederati pollent, poflulatum, ut rurfus

theologi, qui re infc&a difccfleranr, Ratilponam convenirent ; quo et Heflus

ipfc fi fub initium non pollet, faltem fub exitum comitiorum accederer. Eademet poflea coram Palatino afta

t: ubi cum Heflus inflaret, ut Spirenfi decreto flaretur,

Granvdlanus ingenue confcflus cft, illud tempori fuifle accommodatum, quo fadlius

Cacfar auxilia a Germanis contra Gallum impetraret et, ne Gallus in Germaniamilitem pollet confcribcrc, impediret : ceterum integrum efle, ut de aequitate

ejus amplius deliberetur. Poft multas altercationes, ex Palatini fententia de re

tota ad Ratifponcnfia comitia, quorum tempus inflabat, referri placuit. Lata

interim Romae fententia xvn Kal. Maias Colonicnfis ccdcfiae communione

,fummovetut, atque infuper mandatur ipfius ditionis nobilitati et plebi, ne deinceps

ei parcant, jurejurando, guo fint ei obflridi, remiflb.

VI. SubVAR. LECT. " Raenardum P.D.O. f.d. * poftulat ur, quod ha&enui fperaverint, id ab ipfiu*

clementia conicquantur : ut controverfia P. D. o. f.

INTER PR- * deSdmet. b Mtfliniacb. ‘ Jen Disz. * WittrnUrg.

J -1

\•

HISTORIARUM LIB. II. 61

VI. Sun id tempus Martinus Lutherus turbarum contra pontificiam au&orita- CDIOXLVI .

tem conciliatarum au&or, annos natus lxiii, 'Iflebiiin patria, quod cft Mant

fcldicac ditionis oppidum, moritur xn Kal. Mart. illuc * Witemberga, ubi doce-

bat, a Mansfcldiis comitibus vocatus, et arbiter e 1edus, ut diflidium, quod inter

ipfos de finibus et hereditate erat, componeret. Poft cocnam proxime ante

• no&cm, qua dcccflit, cum rogaretur, num in illa fempiterna vita funus alter

alterum agnituri, ita efle aiebat, et feripturae teftimoniis confirmabat. Ut certa-

tim cum vivum multi complexi, fic nec morte quidem ab ejus amore divelli

potuerunt. Mansfcldii fiquidem cadaver, quod hinc originem duceret, in fuis

finibus fcpcliri debere contendebant : fed vicit Jo. Fridcrici auctoritas, qui, ut

Witembergam referretur, atque ibi terrae honorifice mandaretur, ^obtinuit. Mo-

rienti adftitit Juflus Jonas b Nortufa veteri Cherufeorum oppido natus, olim Jo.

Fridcrici Saxonis feptemviri liberorum educationi admotus eorumque fortunae

calamitofiffimis temporibus perpetuus comes, et Lutheri ipfius ad extremum con-

flans minifter, qui decimo poli anno atque adeo climaftcrico fuo c Eisfcldiac, ubi

docebat, fatis concedit.

VII. Caesar mcnfc Junio Ratifponam venit j venerunt et Protcftantium"

legati. Ibi Moguntinus et Trevircnlis, cum Colonicnii jam Romae proferipto,

et Palatini, Saxonis et Brandcburgici feptemviroaim legatis, minime confiliaj uti

ficti aflueverat, communicant : led Caelaris voluntati morem gerentes continuo

concilium Tridentinum approbant, et Cacfarcm, ut illud tuendum ac fervandum

fufeipiat, hortantur, poftulantquc, ut eo Protcftantcs veniant, et in fynodi decreta *

confcntianr. De induciis cum Turea pa&is jam vulgabantur fermones : itaque

Cacfar, ne nimia difllmulationc fufpi&onem augeret, faflus cft interventu regis

Galliae impetratas unius anni inducias : renovata tamen belli Turcici mentio,

quod illas mcnfc Octobri proximo exituras diceret ; ut cum de bellico apparatu, qui

in d Belgio et in Italia inftrucbatur, conftans quotidie rumor afferretur, id tantifpcr

expeditionis Turcicae praetextu cxcufarcr, dum res in apertum bellum erumperet.

Cum inde Spircnfc decretum urgerent Protcftantcs, inde Cacfar in fententia per.

maneret, ut Tridentino concilio negotium religionis permitteretur, tandem palam

ad arma ventum cft : biduoque poft Aliprandum « Madrucium, Georgium * Rc-gcnsburgiufti, Jo. Jacobum f Medicinum Mclcniani marchioncm (ille Infubcr,

fed propter adfinitaccs multae auctoritatis inter Germanos dux) et Georgium- *Schaumburgium comitem cum pecunia dimittit, ut delectus habeant : inprimifquc

Maximiliano £ Ecmondano Burano negotium dat, ut coactas in Belgio peditum• et equitum copiasquam celerrime et tutiffime ad fc in Germaniam adducar. Mifliis

et Romam Chriftophorus Madrucius cardinalis ad promifta auxilia quam citiftimc

• evocanda. Pontifici certo conftabat religionis caufa bcl^im geri: itaque jam •

anno fuperiore de numerofo exercitu confcribcndo fama difpcrfa, et ducibus

glc&is momento ad figna omnes confluxerunt. Apud Germanos principes, quo-

rum picriquc, etiam ex iis qui Caefarem fcqucbantur, Lutheri dodrinam 'cole-

bant, aliae praetexebantur rationes? nempe imminui majeflatem imperii, et

v paulatim

VAR. LECT. • Virtcmbci^i P.D.o. y Regenburgium P.D.o. Frombermum MSS.« obtinuit. Hinc ad Gickr mcnfc e cir- Rtr.. Samm. et ita Adriaui p. 335.

eiter Imeat defunt P. t Schombcrgium MS. Reg.• «nplcCicbantur P. D. o. ftd.

INTERPR. * Eiflebtn, au comti de Maasfeld. b Norlbaufen en U kaute Saxt. « EitfrlJ. * Pajtbet. * de Madruce, ou Madruito, bourg au pajs de Tretete. 1 de Medicis, ou Medicino

, marouit de Ma-r/gnan, Mtlaneis. 1 dEgmond comte de Bureu.

Tom. I.

Digitized by Google

I

!/ i

.

i i

/i

* i

i

i•

/ .•/

I

t

*•.1

t

# i

-ui

62 JACAUG. THUANICDDXLVI. paulatim paucorum audacia, qui cctcros pcffimo exemplo corrumpant, in don-

temptum abire. Bellum igitur fc fufccpiflc aiebat Cacfar, non religionis, fcd

juris et aequi confcrvandi, imperatoriae dignitatis et Germanicae libertatis recu-

perandae caufa, quam per fcditiofos oppreflam dolcant omnes boni : fui igitur

officii duxiflc,- quantum habeat virium et potentiae, id omne tuendae imperii ma-

jcftati impendere } nec aliud quaerere, quam ut paucorum caftigationc Germanicae

faluti et fccuritati confulatur. In hanc lcmcntinm ad Colonicnfem et Palatinum

fcripflt i ac poflea etiam ad civitates, atque inprimis ad * Argentinenfeis, Norim-

bcrgicos, Auguftanos et Ulmenfeis. Admoniti et civitatum legati, qui comitiis

intererant, a Navio et Granvcllano, ut fuos in officio continerent, nec fadioforum

quorundam conjurationis, qui fpccie religionis omnia divina et humana jura

confundant, et in alienas poflefliones invadant, participes efle vellent : non civi-

tates peti, quibus bene velit et faveat ex animo Cacfar * fcd fcditiofos duces,

qui nifi domiti, nunquam quieturi Ant : in cos tendere arma Cacfaris, pro amicis

cos habituri, qui aut fecum vircis conjunxerint, aut hofteis non juverint. Argen-

tinenfes fuo et reliquarum civitatum nomine rcfpondcnt, et refutatis criminatio-

• nibus, quae AuguAanac profe flion is fociis objiciebantur, Cacfarcm a bello et ipA

et univcrfac Germaniae exitiofo dehortantur, non obfcura Agnificationc holi i lis

animi, A ipfc hoftili animo prjpr foederatos laceflcrct. Magnum momentumhaerenti adhuc Cacfari addidit fperatum a Germanis ipfis auxilium

j quod haud

facile fadu crederet, Germanos tam potentem gentem omnino debellare, nifi

. viribus eorum divifis Germanicum robur contrario Germanorum robore frangeret.

VIII. Joannes Hcnricus Brunfvicus cum Joanne Brandcburgico Hcnrici

captivi genero egerat, ut ipfc et una Albeftus Joannis patruelis conjunctis fecum

viribus Heflum plus nimio infolentem reprimerent, et Hcnricum ex ejus mani-

bus eriperent. Joannes haud gravate confcnfit, pudore non minus quam pri-

vata charitatc motus j fcdAlbcrtus condida Icmcl ad colloquium dic, Egregium,

inquit, o Joannes, tuquc Hcnricc, pro focero et patruo uterque foliciti facinus

aggredimini : fcd verendum, ut tanto certamini pares contra tam potenteis ad-

verlarios, Joan. Fridcricum Saxonem dico et Philippum Heflum, fitis ; ctli enim

et jufliffima et honeftiflima belli caufa lubeft, quae cos fumnic invitos omnibus

# Germaniae populis efficere debet j tamen cum religio, quae multo/ implicatos

tenet, praetexatur, proculdubio cft, plurcis illius rcfpcdu ad cos fc aggregaturos,

quam perfonarum odio vobis in injuria vindicanda auxilio futuros. Itaque tutius

videtur, ut occafioncm, quae fe, uti fpero, brevi in manus dabit, pracflolcmur,

quam bonam caufam praecipitatione amittamus : neque tamen id eo dico, ut

conAlia vcflra morer, particeps utique prolperorum a adveriorum futurus, A vobis

minime cundandum efle videatur ; in camquc rem fidem obftringo, quam vidoria

aut clade nunquam vanam aut fluxam experiemini. Cum Joannes contra parata

omnia diceret, et paratis differre noxium lcmper futile faepius inculcaret, foedus

inter cos idum cft contra Saxonem et Heflum * et ipfi xxv eia peditum, vmequitum confcribcnda fufccpcrunt, quibus fcmcftre ftipendium ex aequis portio-

nibus ab ipfis perfolveretur : tormenta et reliquum belli apparatum Joannes ex

arce vicina fubminiftrabat. Albertus dux communi confcnfu deledus, qui ante

omnia ad Cacfarcm, cui pcrcharuscrat, profici Iceretur, et cum de re tota certiorem

faceret. Neuter adhuc de alterius mente certus erat j fcd communicatis con Aliis

uterque confirmatior redditus, tamen rem nondum omnino detegendam efle ccn-

. fuerunt. Neque deerant, qui Cacfarcm interca arbitrum federe, et quis belli

eventus

1NTERPR. * (tax dt Slrtsitirgj Nxrmbnh Amgtfmrfa &Vb*t.

Digitized by Googlej

HISTORIARUM LIB. II. 63

eventus futurus eflet, “ fpertare mallent:quorfum enim periculum fuarum virium CPPXLVI.

cum farturum, quas integras habiturus eflet, cum vel etiam is, quem minus vellet,

-virtor non fine fanguine attritis viribus ab exercitu recenti facile debellari pollet?

Sed Cacfar, qui fibi fatis virium efle exiftimabat, quibus cum hofte integro con-

fligeret ; ad haec, qui metuebat, ne fi a Brandcburgicis et Brunfvico folis res gere-

retur, et male cederet, infelici principio alacritas fuorum retardaretur, nonfolum

(ociorum voluntatem laudavit, fedetei, ne quem forte alium quaererent, fc duceni

praebuit.

IX. Jam in armis erant fuperioris Germaniae civitates et Ulricus Wirtem-

bcrgicus, poflquam accepto per ‘Navium rcfponlo, de Caefaris mente ipfis certo

conftitit i ita ordinato exercitu, ut alteram partem, quae ex xxiv vexillis et

* plcrifquc e nobilitate conftabar, Ulrici duces, alteram quae a civitatibus con-

durta clfct, itidem a civitatibus ledi duccrCnt. Hi ad Ulmam convenerunt omnes,

$ct trajerto Danubio b Gunfpcrgum vm Kal. Quintii, petunt: ibi poftridic pro-

durtus exercitus luftrarur. Duces erant Jo. 'Hcdecus, Scbaftianus Schcrtclius, Bai-

tazar 1 d Gutlingus, Scbaftianus Bcflercrus, Jodocus e Rofebergus, Jo. Harderus,

Matthaeus v f Langcnmantcllus. Hi civitatum copias certis conditionibus, uti

‘fieri aflolct, facramcnto adigunt, ut Schcrtclio parcant, donec principes foederis

duces veniant. Idem cum Wirtembcrgicis artum, et ipfis Hccfpcus dux praeficitur.

Heie Gutlingus ab Ulrico milTus vir vehemens de omnium confcnlii hanc ad

milites orationem habuiflfe fertur : Si de laude et gloria, commilitones, in hoc

bello tantum ageretur, tamen fperarem, vos majorum vcftrorum memores, qui

toto terrarum orbe plurima ubique nominis fui trophaca fuerunt, animis et robore

non defuturos, ut partam retro faeculis famam virtute tueremini. Nunc cum• non de vita et fortunis tantum, quanquam et haec quoque petuntur, fcd, quod

iis omnibus pretiofius eft, de libertate et religione certamen fit, non dubito vos •

eo animofius annixuros, quo non jam patriam et homines, quibus multa debetis,

teftcis, fcd Deum ipfum, cujus omnia noftra funt, infpcrtorem habetis, cui nunc

confiliorum et virtutis vcftrae rationem reddituri cftis. Nam vitae et ceterorum,

quae ad vitam commode degendam ncceflaria funt, jarturam, famae et gloriae

comparatione, leviter ferimus}quandoquidem ea multis cafibus obnoxia extra

nos potius quam noftra funt. Nec enim de vita heie multum foliciti efle debe-

mus, quibus potioris vitae poft mortem fpes eft : verum pro illa in hac nobis

elaborandum eft, ut nos in hoc rcfpirandi interufurio fic geramus, ut bcariru-

dinis aeternae bona non amittamus. His aufpiciis fidem dedimus, commilitonesj

in hoc figna extulimus; haec fumma confiliorum, quae nunc agitantur, hic finis

eft. Libertatem virtute vcftra partam, machinis et aftu cum hartenus Dei hoftes

* avellere nequiverint, nunc armis et per vim eripere conantur. Et ille quidem,

qui fc paftorcm, qui fc agni pacifici vicarium profitetur, quos verbo Dei in pace

pafccre debuerat, ferro et flammis atrociter exagitat:pontificem Romanum dico,

qui tot turbarum aurtor Cacfarcm prudentiftimum alioqui et clcmcntillimum

principem ad arma contra nos capeflcnda fufeitat, ut acceptam fcilicet a Ger-

manis, nam id vulgo jaftatur, in urbe poftrcmo capta et direpta duce Carolo

Borbonio injuriam, eodem, cujus aufpiciis illata eft, miniftro et vindice in in-

fonteis ulcifcatur. Quod ctfi iniquifiimum eft, tamen patienter ferendum efler,

quando

VAR. LECT. * expedtare P.2>.o. f.d. * * Longemamdlus P.D. o. f.d.

S 01 inde P D- o. f.

INTERPR. * de Navet. 'Gtnfperi. c U.sdtck. 6 de GgJtlingat. 1 Rufrakrr^er. f Lsngnmawftl-

NOT. 1 Gultlingcnus Pnt.

Digitized by Google

6+CDDXLVl

JAC AUG. THUANIquando nosfalfam dodrinam amplcdi paflim blaterant, fi nullum juftius aut magis

ncccflarium orbi Chrifliano et ipfius adeo cervicibus bellum immineret. Nunccum quotidie Tuream cum potentiflimo exercitu in Pannoniam defccndcrc affera-»,

tur, jamque et Pacftac et Budae praefedos frequenteis deledus habere, quid aliud

cogitare illum putemus, qui fibi Chriftiani gregis cuftodiam arrogat, quam belli

tam jufti curam omittere, ut lupis ovile incuftodirom prodat, et ipfc lupis faevior

miferas oveis, a quo fibi potius caveant, anxias membratim difccrpat ? Quid enim

meruimus, qui pro religione et libertate tot anno.' oppr&Ta foedus pcrculfimus?

qui citra nujcftatis imperatoriae offenfionem, et obfcquii, quod * Cacfari integra

fide lemper pracftitimus, id unum egimus, ut nemini religio, cujus confcflioncm

publice exhibuimus, fraudi eflet, emendationis per Saxonicas ccdcfias recepta

formula fervaretur, donet libero ac legitimo in Germania convocato concilio

controvcrfiac exortae componerentur ?* quid, quod promifla repofeimus? quod

Caelarem ad Spirenfia comitia, et decretum in his ipfo confcnticntc fadum

vocamus? Nam licet poftulata noftra aequa noneflent, tamen quiaCacfar fidem

inrcrpofuir, et comitiorum audoritts acccflit, quod petimus, pracftari debuit.

Nos contra impietatis et perduellionis invidia oneramur, ne, cum de Romanipontiticis crudelitate et perfidia queri velimus, audiamur. Callide id et afture,*

atque ex ingenio vere illius, cujus fc miniflrum potius appellare debuit, qui

per calumnias et difeordias inter nos hodie graflatur, ut Chrifti regnum, quod

pace fiat, fparfis di flidiorum feminibus evertat. His artibus nobis Cacfaris animum

avertit, qui pravis pravi hortatoris confiliis impulfus, exuta Germaniae, quam prae

fc femper tulit, charitatc, nos bello perfequi decrevit : cujus quoniam aureis

fupplicationibus et votis noftris claufas hadenus experti fumus, reliquum cft, ut

juftis armis contra injufiam vim nos tueamur. Maximas et ccrtifiimas, quae nobis

abunde fuppetunt, vircis parvi aefiimarem, nili pro religione et patria, quae fecundum

religionem proxima cft, liimpta arma prolpcraturum Deum confiderem. En illae

adfunt, majores propediem futurae, ubi ceteri, quos juflac caufac favere certo fcimus,

convenerint. At hoftis, quamvis in eam curam tot jam annos intentus, quamambiguis tamen rcfponfis femper 5 clufit, neque nunc etiam diflimularccrubcfcit,

fruftra hadenus promifla auxilia cxfpedat, et ab iis, quos imparatos opprimere

fperaverat, ipfc imparatus opprimi periclitatur ; ut, Deo nos curae efle et caufam

noflram, jam nemo vel ex hoc indicio dubitare poflit. Habuit femper et habitura

cft oppugnatores veritas et innocentia : quid enim mirum, cum virtutem, quae fere

profpcris frangitur, adverfis exerceri et acui conftct ? fcd nec defuerunt, aut

unquam deerunt, qui fcu divina ope freti, five humanis praefidiis adjuti utramque

tueantur. Madi ergo cftorc, commilitones, ifta et fpc et fiducia. Jam duces

aderunt Jo. Fridcricus et Philippus, in quibus aeque pictas et militaris virtus

eminet 5 aderit ipfc Ulricus 5qui vobis non folum in vi propulfanda operam

praebebunt, fcd et in inferenda, fi opus fuerit, adjutores erunt. Interea, ut

omnia rede adminiftrcntur, neve hofti incautos nos invadendi detur occafio,

Ulricus Hcdccum virum et nobilitate et virtute infignem, cui parcatis, vobis

praefecit. Cetera Deo, cui nos charifllmos efle pcrfuafum merito habemus, p<y-

mittite: illo fiquidem aufpicc, et violatae religionis ac perfidiae acerrimo vindice,

nihil cft quod in jufta caufa jure metuere aut reformidare debeatis. Perorantem

lactis clamoribus excepere milites, belli invidia a Caelare, quem ctiamnum vene-

rabantur, in Romanum pontificem tranflata.

X. JamVAR. LECT. • Caelari, prout dcbctmu P * diffimulavit F.D. o.f.d.

D.O.C

HISTORIARUM LIB. II.

X. Jam * cardinalis Tridcntinus Romam venerat, ut de mittendo quamprimumauxilio pontificem folicitarct, cum quo foedus nomine Caefaris icit in has leges

:

Ut Cacfar exercitum, « omniaque quae ad bellum * ncccflaria primo quoque tem-pore comparet, et cos, qui concilium, quod controverfiarum de religione diri-

mendarum caufa inchoatum cft, in Germania repudient, et errores nuper exorto»tueantur, vi et armis ad prifeam religionem et fumnii pontificis obicquium re-

ducat; omni prius ratione tentata, an citra armorum violentiam ad bonammentem adduci queant ; nullam cum iis pacem faciat, quae ccclcfiac et dignitati

pontificiae damnofa fit:pontifex vicifiim praeter e aureorum millia, quae jam

depofucrit, totidem alia Vcnctiis confignct in illud bellum expendenda, et prius

confc&o bello, fi confumpta non fucrinj, ad pontificem reditura ; ad haec in

hoc bellum x cid peditum, id equites, quibus quem velit legatum et duces ac cen-

turiones praeficiat, per fcmcftrc tempus fubminiftrct: permitium et Cacfari, ut

dimidiam bonorum ccdefiafticorum partem per Hifpaniam hoc anno fumerer, ex

hifiquc tantum divenderet, donec id aureorum cid fummam confecerit, ea lege,

ut de regio patrimonio tantundem oppigneret. Id jam anno fuperiori inchoatumet conceptum, demum v Kal. * Sextii, publicatur. Quod ubi legati foederatorum,

qui Ulmac convenerant, refeiverunt, non jam cun&andum rati, fenatui Venetoferibunt, et de pontificis injuria qucfli, cui le Cacfar conjunxerit, orant, necopiis ex Italia in Germaniam tendentibus dent iter per fuos fincis

:quid agatur

videre ipfos, et quorfum illa conjun&io evafura fit, fi ex voto res fucccdant, nonminore Italiae quem Germaniae difpendio. In eandem fententiam ad Helvetio»

feribunt, et commemoratione antiquarum, quae ipfis cum domo Auflriaca inter-

ccflcrunt, controverfiarum et fimultatum, quo in diferimind verfentur, dcmonftrant.b.Rhactos item et c Tirolcnfeis jam de Italicarum copiarum adventu anxios, datis

-

literis, ut eas tranfitu prohibeant, fimilitcr hortantur. Interca Schcrtclio copiarum

'

a civitatibus conduftarum praefecto negotium dant, ut hofteis, qui ad Alpium*radices delemus habebant, antequam omnes fimul fub lignis fint, f invadat, et

opprimat. Pontifex nondum publicato foedere ad Helvetios litcras dederat v Non.Quintii, qqibqp laudata ipforum pietate fide et concordia, cos de Caefaris confilio

certiores faciebat : cui fc focium libenter adjunxiflet, * et religionis caufam, quaefibi pro munere et imperii majcfhtc curae fummac femper fuerit, fua opera,

quantum pbflit, adjuvaret : orare ergo, ut utrique aequos fc praebeant, et in be-

nevolenti*, qua* ha&cnus et Romanos pontifices et Caefares profccuti fint, perfe-

verent, fubminiftratis in tam juftum bellum auxiliis.

XI. C um vero Palatinus per Walfium dAffcftcnum equitem legatum fuum Ratif-

'

ponac interpellaret Cacfarcm, ut in quem tanti belli apparatus inftrucrctur certo

fciret, et ut fibi intercedere liceat impcnfc obfccrarct, per Navium et Granvellanum

rcfponfum cft, in fcditiofos et quietis publicae perturbatores bellum parari; quos

autem velit dicere Cacfar, illi fatis cognitum cllc, vel ex iis quae nuper accide-

rint ;quippe non contentos conjuratos Henricum Brunfvicum injuflu fuo armis

petiifle, ac poftrcmo ad deditionem compuliflc, in focictatem criminis etiam civi-

tates fecum traxific ; itaque e Rrunfviccnfcis, Goflarienfcis, Hildefemioi, Hanobrios* *

• • abVAR. LECT. • et omnia P.D.o.f.d. v invadant « opprimant P.D.af.» neceflana fynr, quamprimum comparet, P.D. * ut P.D. o. f.

o. f. d.

6SCDDXLVt.

INTERPR. * Chrifitfhle de Madruzzo, ou Madruet, eveifue, & Jit It Cardinal de Trentf. k litutt

dei Gnfint. * trux de Tirrl. * Affrnjlern. * eeux da Branfuiici, Gejlar,Hildefbtin

, & Haxavre.

NOT. Lege Quintii. H faut ainfi Ure fdon le datee* fuivantes, & Slcidan- Put.

Tom. I. R *’•

•• »

66 JAC. AUG. THUANIGD1DXLVI. ab illis facibus inccnfos 1 Wolfcbutchroifrimariam Hcnrici arcem, qnam fuperiore

anno captam praefidio tenebant*, (olo acquaflc, ut fcclcrc obligati a foedere fcu

potius conjuratione lccum inita divelli non polfint : id vero amplius diiHmulari

nonpofic citra majcftatis imperatoriae, quam tuendam Cacfar fufccpcrit, difpcndium

:

nihil haftcnus ratione, nihil admonitionibus profeftum 5 itaque ncccflitatcm ar-

morum impolitam fuifle, quae tamen aegre fumpta libenter depoliturus fit Cacfar,

fi conjurari ad bonam mentem redire, et ei latisfaccrc malint. Accepto rcfponfo

Palatinus ad Saxonem et Heflum illico litcras dat, et quid cum Caelare egerir, exponit;

• atque propoliu periculi magnitudine, quo Ic et Germaniam involvant, cos utili

* matis quam gerterofo, ut iplis videbatur, conitiio ad paCem hortatur: neque enim

adclperare Ic, fi Caelari farisfaciant, quin aequas ab eo conditiqncs impetrare polfint ;

ad idque inrcrccllloncm pollicetur. His autem polle mitigari Cacfaris animum •

dicebat, fi condonari libi otfcnfioncm peterent ; deinde, fi quid minus aeque fa&umeflet ab aliquo, emendaretur

:poltrcmo, fi quid alieni pofliderent, ejus rei arbi-

trium Caelari, vel alii cuipiam, cui videbitur ei, permitterent. At Saxo et Hcfliis,

quanquam minime dubitabant Cacfarctn a pontifice pcrliulum jampridem ad

• bellum fc Germanicum comparare, tamen ex colloquio cum eo nuper ab Heflo

, Spirae habito conjectaverant, ejus animum non omnino a pace et concordia ab-

horrere, idcoquc rem conventuram efle nondum huc iflquc dclpcravcranr : his

vero intellectis, cum jam dubitationi locum reliquum non efle pcrfpiccrcnr, flatim

ad focios feribunt, ut copias cogam, neque fc callidis adverfariorum con (iliis decipi

'aut a foedere divelli patiantur.

XII. Ipsi interea ad Caelarem litcras dant, quibus crimina, quae objiciebantur

diluunt, et a bello fibi inferendo, ut injullb et Germaniae damnofo, cum dehor-

tantur : dcin renovata Spirenfis decreti mentione, quod bello illo violari et irritupi *•

yeddi aiebant, tum jurisjurandi, quo in accipiendis imperii infignibus fc obfirinxerat,

rdigicnc*antc oculos pofira, orant, ut tranquillitati publicae confulat, neque vi‘

illata inlomcis potius ad juflam defenfionem, quae jure naturae cuique pcrmilTa

cfr, provocare, quam oiniflo tam perniciofo confilio eorum fidem et obfequium

experire velit. Eodem tempore ad Francifcum ctljenrkum Angliaf regem nuper

pacificatos legatos mittunt, qui de auxiliis in hoc bellum fubminiftrandis ipios •

folicitcnt. Et quia videbant perduellionis metu, nam id unum urgebat Cacfar,’

plerolquc etiam ei Protcftantibus fcnfim ab ipfis alienari, et aut domi federe

aut, fi non liceret, Caelarem liqui malle, feripro edito dcmonftrant, Religionem

et confcfllonis Auguftanac focios peri; falfo de rebellione querelas inftitui; nec

lycgis vere dici, hoc bello de rcpublica. confiithcnda agi, quae nulla omnino fit, *

fi, quod libertatis Germanicae hoftes moliantur, obtineant: fienin^ aiebant, ferro

refeinduntur, quae communibus comitiorum fuffragiis fecundum imperii leges.

decreta funr, fi unius voluntate tot pr^icipum et civitatum fententiae evertuntur,

fi libidini paucorutn publica falus committitur, qnac rcipnblicac conflitucndac •

ratio, quae lalus, quae tranquillitas fperari poteft? atqui hoc agitur impulfu Ro-

mani pontificis, qui jam fafeinaris omnium Chriftianorum priheipum mentibus,

ne quid «fit,* quod immoderato luo imperio rcfiftat, libertatem Germaniae qp-

.' pugnare conftftuit ; et cum religionis caufa libere et pantice tractari dtbear, vim

et turbas adhibet, quo tam bonum opus a ex ipfius arbitrio conficiatur ; fin minus,

omnino interrumpatur. Nam quod ad concilium attinet, quo controverfias de

religione decidi oportuit, id ipfum non abnuere, quicquid in contrarium jaftctur,

* modoVAR. "L ECT. • aut ex P.

INTERPR. * UVffnMtel. •-

J— :: PiailizecfbvGoot.

H I S T O R I A R U M L I B. II. . 67motio liberum /it ; er ut liberum fir, in Germania habeatur : id femper prae fc CIOOXLVT.tuli fle, tcftcifquc ejus rei litcras efle et feripta ab ipfis evulgati: fcd hadenus

libertatem in eo defideratam fuifle, ut ex verbo Dei citra metum et attentationem

caula <d i («reptaretur : feire omneis, qwid concilio Conftanticnfi decretum fit de

fide publicaj Joannis Hufli et Hieronymi * Prqgcnfis exemplo multos merito de-

terreri} fcd praecipue recenti Joannis b Diaziiparicidio j de quo cum apud Cacfarent

cxpoftulatum cfict in comitiis, nihil obtineri potuerit : impunitoque tanto fcclcrc

effici, ut omnia tuta Protefiantes timeant}quippe cum fciant Pontificiorum fadiofis

preillationibus factum efle, ut inultum flagitium magno reipublicac Germanicae

pudore .et probro remanferit : fruftra ergo obtendi concilii repudiationem, ut

jufla caula armis praetexatur : ipfem religionem peti, quam ex foedere tueri

teneantur } ,nam id ipfis per c Spirenfc decretum l#:erc : fruftra etiam privatas

oifcnfioncs et fimultatcs in nydium afferri, quae fopitac et compofitac lamdudumfint : nam quod ad Saxoftem, cujus 1 fratris et patrui egregia extant erga Caelarem

merita, quidquid inter cum et Ferdinandum diftidii fuit, penitus cxtintlum fuifle

Spirae ante biennium, pada ad ardioris nece (litud inis vinculum Helidnora Fer-

dinandi filia cum Saxonis filio, hac lege, fi de religione inter parteis conveniret:

nihil ab eo tempore admittum, quod illum adeo inviliim Cacfari reddere debeat,

ut cum bello pcrfcquafur : nam fi ob “Julium d Flugium epifeopatu «Ncobur-

genfi a Saxone cxclulum lucccnleat, paratum Saxonem aequorum arbitrorum judicio ,•

vel ipfius Cacfaris ftarc. Nec in HeflUm juftiores odii et ultionif caula» proponi,

quae illi, fi quae fuerint, ob bellum quibufdam turbulentis illatum, Wirtcrn- .

bergicum in aviti patrimonii pofleflionem reftitutum, jam ante quinquennium

Ratifponac a Cacfarc condonatae fint : itaque nec poftea Wilhclmuin i Clivenfem,

cui bellum Caefar intulerat, juviflc, quod ita camum edet»-, et amicitiam Cacfaris

omni obfcquio et officio ex illo coluillc. Jam quod de bello BrunlViccnfi ob-

jicitur, faepius a fc dilutum crimen, quam ut opus fit cjufdcm rei memoriam

toties refricare: vim contra jus illatam contraria julHorcvi repuftam j faepius de

audacia hominis in comitiis querenti et obtcftanti verba tantum data efle i cumque

Ferdinanaus ad Hcnricum publicas litcras (fcdiflet, quibus monebat cum, ut ab

incepto abfiftcrct, alias fccrctiorcsadjuncias,.quibus ut nihilominus pergeret inci-

tabatur : fui ergo officii fuifle, locios et amicos armis infcftantcm bello perfequi,

ut, amoto fcditionum et incendiorum duce, pax civi»tibus et dignitas imperio

rcftUucrctur : ftd neque Cacfarcm Helio, cum in colloquium nuper Spirae ad-

miflus eflet, ea do caula fucccnluiflc, aut ullam omnino hujus rei mentionem

faciam fuifle. Quod vero de jurifdidionc afferatur, quafi ab Heflo impediatur,

gravi (limam ei et foetis injuriam fieri:quid enim durius atlt iniquius, quam

corant» fufpcdis judicibus litigare i adum faepius fuifle de conftitucnda aequabiliter

camera j ^rotclationibus rem huc ufquc dilatam, et prorogatam interea jurif-

didionem male animatis illis judicibfts, qui fc et reliquos foederatos importunis

litibus ac judiciis vexent ; ut inique hoc nomine ab inimicis acculari ipfos apparear.

Quod amicos et Smalcaldici foederis locios folicitafint, aeque praeter aequum

vitfo verti ; nam neque contra Caefarem, neque contra imperii leges, fcd pro•*

libertate Germanica, pro decretis imperii, pro fide publica interpellatos dTc ; ut

diligenter apud 1'c expenderent, an falva fide et jurisjurandi* quo fociis adftridi

fint,

VAR. LECT. P.D.o.f.d.r

INTF.RPR. * de Prague. * Dia*. ‘ edit de Spirer * Pfing. ’ Nnmtwrg. f duc de Wirttmktrg.

f dvc de Clevet.

NOT. Ddc firetrit. Car l'ele&cur de Sa.xc, ceux de fon onclc, fans parier de fon fivre. Slenian

qui paric lui-mcfmc, nailegue que fcs Cervices & lib«7. Put.# #

Digitized by Google

68 • JACAUG. THUANICDIOXLVI. fint, religione, in religionis caufa Cacfari operam fuam addicere potuerint

:

nam non videre, quomodo Albertus et joannes Brandcburgici, quod pace

illorum di&um velint, foederatos dcfcrucrint:privatas ofFenfiones, quae obten-

dantur, non tanti fuifle, ut fidei et falucis propriae immemores arma contra

focios (umere debuerint : foederibus enim et privatis et publicis cum Caefar

excipitur, ita exceptum intelligi, fi potcftate liia minime abutatur, fi nihil contra

religionem, nihil contra libertatem moliatur. In fpem belli contra Tureas, veros

Chrifliani nominis hofteis, jam ab illo tempore crc&os omnium animos fuifle,

cum decreta funt Cacfari auxilia contra Gallum ; confedo illo bello ope Germa-

norum, nunc arma in Germanos bene de ipfo meritos nulla jufta de cauft verti

:

Deum fc fuac innocentiae reflem habere, Deum au&orem pacis et concordiae,

quas femper exoptaverint, peum proeliorum* arbitrum, cujus aufpi^iis, quando

ipfius caufa agitur, militent, et quo duce parati fint /deam belli fubirc, quando de

pace haclcnus conveniri non potuit. Mose et adjoanncm Brandcburgicum lcribunr,

et foedus ilii ac (idem in memoriam revocant, quamque fc impio et pudendo

piaculo obftringat, fi a foedere difccd)t, dcmonftrant. Interea pontifex re evul-

gata publico diplomate fupplicationcs indicit Eid. itidem Quintii, eo Chriflianos

omneis hortabatur, ut puris mentibus preces et orationes apud Deum funderent,

pro felici fucccflii belli contra pravae do&rinac in Geriflania fellatores et pro-

l#

pugnatores, a fc et Cacfarc communibus copiis ac fumpribus fufeepti. “Caefar

Annam ? *\fari«tn Ferdinandi fratris filias Alberto Wilhclmi ‘Baioariae ducis filio,

et Wilhcliyo b Clivcnfi, quem ab adlinitatc in Gallia, uti diximus, contrada ab-

duxerat, Ratilponac defflonderat ; duobus potentiflimis Germaniae fuperioris et

inferioris principibus novo ncceflitudinis* nodo obflridis, ne auxilia, quae inde

ab Italia, inde ex c B«lgio propediem cxfpedabat, tranfitu prohiberentur. Et

quanquam omnia prudentia fumma ac diligentia, adde etiam diflimulatione et

filcntio, confeciflc fibi videretur Caefar 5 quia tamen e longinquo petenda auxilia

erant, et exigud*admodum’ -comitatu, ut rem tegeret, ad comitia venerat, effici

non potuit, quin foederati, quibus copiae e propinquo confluebant, priores in

armis edent, et Cacfaris conatibus anteverterent. Nam copiae ad Wirtcmbergico

et civitatibus conductae ad Ulmain convenerant, et Heflus 1 vm Kal. 0 Quintii. exer-

citum in hoftem eduxit. Quod eo facilius cis fuit, quod milites Germani, quorum

opera Francifcus in bcllo^jallico nuper ufus fuerat, dimiffi ad ipfos tranfierant,

dudorc Huberto 7 « Bcuchlingio comite, et Georgio Recrodo Heffi beneficiario.

XIV. Jam Sdicrtclius ad Alpium radices, quo miflum cum antea diximus,

cum exercitu pervenerat, ut deledus, qui *iis locis habebantur, • turbaret, et ve-

nientibus ex Italilr copiis aditum intercluderet. Duae funt omnino vi*c per

Tridentum ex Italia in Germaniam tendentibus: Tridento fiquidem, uti per-

feriptum eft in itinerario, f Sublavioncm, quae c(l hodie Brixinenfis cpiftftpi fedes,

et inde BVilpetenum vicum ad h Brennum (hontem, et * Veldidenam olim, nunc

Ocnipontcm, quod cft ditionis Ferdinandi oppidum, itur > ab eo aut fecundo

* Oeno flumine per 1 Copiflenum, ibi jam fe aperientibus montibus, aut rurfus

* ad laevam per Alpeis m Rhactiac contiguas, ac per n Partanum ad 0 Loifam fluvium

et Abuzacum, p Fieflam hodie vocant, in Noricum dcfccnditur. Schcrtclius ergo,

• qui feiret ab Helvetiis ctRhactis rcfponfum efle, iter per fuos fineis externo militi

minimeVAR. LECT. • Jam Cadar P. D. o. f. r Biclingo P. D. o. f. d. #» Sexui. P. D. o. MSS. Rei. * Samm.

INTER PR. • Bavtere. b duc de Clevet.* e Pajt kot. * duc de iVrrtrmberg • comte de Beick-' Brixen. » Strr-zmgen. h Brenxer. 1 IuJpncJt. * la riviere flnm. 1 Kofbfitt». * fajt dee

Crrfoxi. » Porta». • Ldift. e Pieffit».

NOT. 1 xniJCal. Sextii. Pot, Sltida».*

,

1 Djflttiz ed.S2X.GopgIe

V

HISTORIARUM L I B. II. 69tninimc datum iri, ea fibi duo itinera infidenda judicavit. In crepidinibus 3 Alpiuiti CIOIDXLVI.Noricarum b Ercbcrga arx cft praerupto undique Taxo impofita, quae anguftis ad-*

modum, qua tantum iter cft, faucibus imminet, ita ut vel unus Taxorum jactu

mille homines aditu arcere poflit. Eam primo impetu Schcrtclius cum parva

manu eo profe&us, deditione per praefidiarios fa&a, occupat, cum jam in itinere

Fieflam oppidum ante cepiflct. Inde per medias Alpeis citato agmine contendit,

eo confilio, ut Ocnipontc captg et duobus illis ingrcillbus occupatis, milite er

commeatu ab Italia Cacfarcm intercluderet. Quo tumultu excitatae per agrum Tiro-

Icnfcm copiae undique Ocnipontcm ad viy cid hominum confluunt duftorc

• Francifco Caftclalto Tridenti pracfc&o et, ad urbis defenfionem relido praefidio,

milites paftim per anguftias calicis et vias diftributi venienti adirum occludunt*

Hpc Ipc fallus Schcrtclius, cum fama cftct Madrucium et ac Mclcnianqm jam

in itinere efre, Erebergam et Fieflam regredis, valido praefidio iis locis impolito,

Cum reliquis copiis ad exercitum revertitur. Interea Hedeftus, qui exercitui prae-

erat, d Dillingam, quod cft ditionis epifeopi c Auguftani oppidum, venit, et arcem

deditione capit x Kal. 1 Quintii, oppidanis in fidem adadis.' Mauritius f Eiftctenfis

epifeopus, pado per fuos fincis itinere et commeatu, a foederatorum armis tutus

fuit. £ Caftra mox promota ad Donaverdam, quod cft oppidum Danubio impo-

litum. Oppidani quamvis foederati, cum de deditione lblicitarcntur, de eventu

. veriti rctufarunt 5 quod uti creditur, vim adhiberi vellent, cujus praetextu apud

Cacfarcm aliqulhdo le cxcufarc pollent : itaque miliis eo copiis, cum vis fieret,

in Smalcaldicorum potcftatcm concedunt. Alia parte g Saxo et Hclfus per Fran-

coniam cum exercitu profecti, cautione de non impediendo commeatu ab h Hcrbi-

polcnfi epifeopo accepta, magnis itineribus fc ad focios contulerunt. Erant in

foederatorum caftris Joannes Emeftus Saxonis frater, Joannes Frfdcricus Saxonis

filius, Philippus Brunfvicus cum F.rncfto,’ Alberto, Joamie, Wolfango liliis, Fran-

„ cifcus dux LuneburgiCus, Wolfangus Anhaltinus princeps, Chriftophorus Henne-

bergiiy, Georgius Wirtcmbcrgicus Ulrici frater, Albcrtus ‘Mansfcldius cumjoanne• et Wolrado filiis, Ludipvicus k Octingenfis cum cognomine filio, Gul. Furftem-

bergius, Chriftoph. Oldenburgius 1 Biclingus, Hedccus comites : militabant et in

eorum caftris Helvetiorum vn ligna : ita divilo omni exercitu, ut, cum Saxo ec

Hcffiis praecipui duces eflent, copiae tam equitum quam peditum in fuperiori

Germania conduCttc Heflo attTibucrcntur ; reliquae qmnes Saxoni fub duo-

bus praecipuis vexillis comprehenfae;quorum cura commifla Hcnrico Schom-

bergio et Theodorico «'Taubinio. Schcrtclius Auguftanas, “Ulmenfeis et Nor-

lingcnlcs copias j Furftembergius 0 Argentinenfeis ducebat : Reerodus, qui in

Gallia fub Francifco diu meruerat, Hcllicis equitibus praetectus erat. C|ftrorum

magiftri Chriftop. Stimbergius et Wilicimus * p Schacluus ma*gni nominis duces

conftituti funt. Ad lxx cid peditum xv equitum millia fuifle, Cacfariani feriptores

memorant: ad haec cxx tormenta omnis generis :*vicid foflorum, ac ccc pon- •

tones : carrofquc pulveri tormentario, globis et ceteris bellicae rei ni&cflariis in-

ftrumentis fubvehendis fupra id dee ; quibus trahondis * * xxi cid jumentorum

. deftinata

VAR. LF.CT. • Nlcdicinum P. D.o.f. * viu CI3 P. D.o.f.d. f/ MSS Reg. et Satam,

t inde ciitra promota P. O. o. f. xnicia R.Stepb.

r Scium» P.D. af.d. •

INTF.RPft.. * Affiet de Baviere. *Ebmbrrg. « bniarjiut de tfjrigxam. Di/Ibtten. ,* etAufjprnrg

.

• JEjcbftatt. t tekStwr de Saxe, & le Umdgrxvt~eU Hejfe.1 de WirtxUrg. 1 temtt de Msutftld. k evmte

' - jfCHSw, &H»rdLwgem. * deStrtthtrg. t Sebaebtem.

h Ebrnbrrg.

le Ut1 dt Btitklmrcn. Tmxbea.

* hnirp

fOettxgtu.

N OT. * Sexti/. Tut.• viii Ccqutle verifie par FHift. de Faleti, p. a la‘fio da premier livxc

Tom. I. S

i Google

•

c JAC AUG. THUANI -

CDDXLVL dcftiiuta erant : infupcr fabrarum, cuniculariorum, piftorum et hujufmodi artificum

7ad CID capita, quae publicis fumptibus alebantur. Luftrato exercitu Heffus allo-

cutus cft duces, et purgatis criminibufc quae aCacfarianis contra Saxonem a fc

tanquam pcrducllcis fpargebantur, hoc bello de religione et libertate agi demon-

flratj cumque perorando rogaret, an non parati edent* quaccunquc fe daret for-

tuna, quo ducerent, fcqui, fublato repente clamore fumnu cum alacritate duces

Unguli erecta manu fidem obftringunt. ''Tanto exercitu fretus Hcfliis, alioquj vir

animo elatus, jam dcfpicicbat Cacfarcm, et cum facile tota Germania, fi audiretur,

fc cxpulfurum minabam* Itaque joachimi Brandcburgici fcptcmviri a * Mauritii

Saxonis legati, qui m caftris erant, et petebant, ut de foederatorum confcnfu

apud Cacfarcm intercedere liceret, cum ad focios rejiceremur, k infetta dimifll

funt. ^Pontificem ad Helvetios fcripfiflc fupra retulimus, poftquam foedus inter

pontificem et Cacfarcm i&um cft; exemplum ejus Hier. b FraneMUs pontificis

legatus C1 Luceria ad Slos mittit ; litcrafque vmKal. Sextii, dat, quibus fignificat,

in eo foedere locum rcliftum iis ede, qui in facietatem venire velint ; ut, fi ipil

aequum ccnfcam, prout de pcrlpe&a eorum pietate confidat, deliberem, an foedere

comprehendi velint, et concilii jam inchoati decretis obtemperare. Quod pon-

tifex foedus tam cito evulgaverit, eo confilio fcciflc vero fit funilc, ut Cacfarcm*

quem molefte ferebat apud «lios pro imperii majcftate, apud alios pfp religione

bellum fufccptum divitare, fummis difficultatibus objicerer, ut, cum fcmcl de

belli caufa conflaret, in ea amplius praevaricari non pofle* Et -fanc cum Helve-

tiorum pars eodem mcnfe ad ea in conventu d Badenis habito rcfpondiflcnt, nihil

commifiuros contra initum cum domo Auftriaca foedus, nec de eorum confcnfu

facium, quod multi a Germanis foederatis condu&i in militiam abierint, quos

revocaturi cflent : pars contra non teneri Helvetios foedere fentiebat, quoniam de

religione ageretur; quod hactenus diflltaulaium, nunc ex foedere nuper cumpontifice facto nunifeftum fit. [Hac ratione] pontifex Cacfarcm ad bellum palam

proreligione gerendum, omifio omni alio praetextu, obitcinxit, quod id ad dignitatem

fuam, et Iaerae fedis ac concilii auctoriratem fummopcfc pertinere arbitraretur.

XV. Cum ergo diflimulationi amplius locus non cftet, Cacfar publico diplo-

mate Saxonem et Hcflum proicribit xm Kal. Sextii. Eo, poAquam de fua egregia

erga Germaniam communem patriam voluntate, de beneficiis in eam collatis,

atque exantlatis pro publica tranquillitate laboribus, multa nftgnifice et prolixe

commemoravit, de Saxonis et Hefll injuriis querelam inftituit, quorum audacia

et temeritate fa&um fit, ut haec infru&uofa rcipublicac haSenus fuerint;quippe

cum pietatis et libertatis colore pacem perturbent, aliena invadant, bello, quos

velint, ipjuflii fuo perfequantur, jurifdi&ioncm impediant, et fpreta imperii ma-

jeflate omnia pro libidine gerant : cum veto religionis caufam praetexant, nihilomi-

nus contra feripturae tcftimonia et omnem Iaerae hiftoriae au&oritatcm fuprema

• fc magiftratui pertinaciter oppSncre-: cum tamen conftct, priCcis illis temporibus

cos, qui languinc fuo fidem pro veritate ohlignarunt, non armis, fcd patientia,

precibus ac lachrimis graflatos, ut fuam obcdicnriam approbarent, etiam profanis

principibus paruitte ; ut inde apposcat novos iftos rcligiofos non alio confilio arma

fumpfiflc, quam ut Cacfarcm diademate, fccptro atque omni denique potcftatc

exuant, et his ufurpatis, religionem ipfam, quam in ore habent, ac libertatem

poftrcmo opprimant : fefe hactenus lenitate et dementia infeliciter ufum efle ;

* quibus

P. tHoc ajlu.]

INTErRPR, • dmc Munit» deStxt. > Btumt, « Luter*. « Bide tu Suifi.

NOT. * Lucerna Put.

in

/V,

HISTORIARUM LIB. II. 7 *

quibus tantum abdi, ut praefracti eorum animi domari potuerint, ut contra ClODXLVI.audaciores ac ferociores redditi a nulla in fc dialis et fallis injuria temperaverint.

Haec praefatus Caefar cos ut perfidos, rcbcilcis, fcditiofos, minutae majcftarte

reos, ac publicae tranquillitatis perturbatores proferibir, et in ipfos, ut meriti fint,

fc animadverfurum, repreflaque illorum audacia rcmpublicanTconftlfuturum, et

quae fui muneris fint faturum pronunciat. Mandat infuper univcrlis imperio filb-

ditis principibus ac civitatibus, ne quis opem ferat, aut ipforum caufac fe ad-

jungat, poena vitae et fortunarum in cos, qui fecus fecerint, addita 1 Ii qui jam

profecti fint illis militaturi, ud quamprimum domum redeant, impetat ; fibi iriterim,

ficuti teneantur, auxilia fubminiftrcnt 5 omni foederum aut privatarum pactionum

impedimento ccflantc, quod nullum efle declarat, et fi opus fit, refeindit. Poftrc-

mo nobilitati et populo utriufquc ditionis fidem atque jusjurandum, quo fint cis

dcvin&i, remittit, et fi morem gerant, nemini fraudi fore, publica fide cavet 5 fin •

recufcnt, eandem, quam perduellibus proferiptis, poenam demmeiat. Sofutis

comitiis haerebat adhuc Caefar Ratifponae, admodum exiguo militum numero

fultus ; tria enim cantum millia Hifpanorum peditum, quos ex Paunonia evoca-

verat, et v circiter Germanorum millia ac iocc equites circa fc habebat:prae-

ter hos nullae adhuc copiae convenerant. Igitur veritus, ne Ratifpotnm nonlatis munitam civitatem, fi diutius in ea maneret, eliceret foederatos ut falfiti

et fiiae et urbis confulcret, ad * Lanzuthum, quo tendere videbantur holies cafira

promovere conftituit, pracoccupatoquc oppido copias ex It^ia venicnrcis illic cx-

pcftarc. Itaque Pyrrho b Columna -.Ratifponae cum praefulio jicio peditum ex

Madruciaitis et ccc Hifpanorum relifto, Lanzuthum, quod cft oppidum ditionis

* « Baioariac ad d Ifaram fitum, fecundis cartris pervenit 111 Non. Sextii, quod cumanimadverterent foederati, cenfilio de obfidenda Ratilpona omiflb, de inlcqucndo

Caelare deliberarunt. Variatum fuli feritemus ; Helio in YVillelmi Baioari, quippe

amici, ditionem infertum agmen immittere non aequum ccnfcntc }e Saxone conrra,

fi e re videretur efle, ut Caefarem adhuc infirmum toris copiis adorirentur, juftif-

fimum exillimante, ut pro Germaniae libertate, in qua falus ipfius Willelmi verte-

batur, amicorum principum opibus utcrqptur : neque enim molertiores fc idcirco

Willelmo futuros quam jam Caefar fir, et propediem magis fiiturus fit, ubi omnes

copiae illuc convcBcrint : multa cxculari necdfitate belli, quae in pace minime

ferrentur ; ieve illud incommodum efle, quod majore f Noricos, quo jam a Cao-

farianis premantur, in praefentia liberet, et trifti fervitutis jugo iri pofterum eximat.*

Cum Heflus in fententia permaneret, ne, uti aiebat, pro libertate publica bene

fentientis principis animus a fc alienaretur, placuit litcras ad cum dari, qaibus

admoneretur officii, et foederatorum confilii certior fieret, ne non pracmqnitfls

injuriole ncglc&um fc a Ibeiis merito queri pollet. Igitur eodem die, quo Caefar

Lanzuthum venit, foederati ad Willclmum feribunt et, de injuriis atque iniquis

Cadaris confiliis quaedam praefati, ab ipfo petunt, ut Cacfaris militem fuis oppidis

Ingolftadio ac * s Raino quamprimum migrare jubeat, aut fibi tantundem praefidii

iis Locis imponere permittat : de cetero det iter tutum per fuos filicis et commeatum,

de eoque per litcras cavear, et intra diem quintum .rcfpondcat. Dum Cadat

pro Lanzuthi moenibus caftra haberet, Saxo et Helios <Jhi Donaverdae fubfcdc- ^

rant, juxta belli legem, leripto b*llum dcnunciant:quo repetitis lupcriorum tem-

porum a&ionibus, et -purgatis iterum, quae objiciebantur, criminationibus quam

jufta fint arma, quae induerint, multis rationibus dcmonrtrant $ nempe pro religione

VAR. LECT. • Bakwicte l>.o.f.d.

rNTERPR. •Lnutfimt. ' Ctlom*.

8 Racno P.D.o.f.

• Btvitre. * Jfrr fi.* frletfeiir dtStxf. f tenx Je Bs-.itrr

D iQi t ij.Qcl by Google

I A C. AUG. THUANI72 J

CDDXLVI. et patriae libertate, quarum caufa ea eflet, tlt fidem et obfcquium, quibus Cac-

fari devin&i fint, folvar ;quae proinde ei amplioris cautionis gratia rcnuncicnr,

falva imperii majeftatc, quam nullatcnus^minucrc aut violare aut velint aut debeant.

Cum de cpifiola mittenda deliberaretur, de inferiptione inter duces non conve-

niebat: Saxone minime cum appellandum Caelarem cenlcntc 5 alioqui fe per-

ducllcis fateri, qui Cacfari, cui fidem ct obfcquium debeant, bellum denunciarcnt

:

Heflo contra divitante, non dignitatem ct fummum imperii magiftratum eo bello

peti, fcd cum, qui in illa dignitate ac magiftratu conftitutus fit, quem proprerty

• Cacfarcm vocent. Altercantibus via media reperta eft, inferiptaque cpiftola, ei

qui fe pro Caelare gerebat. Datur adolcfccnti nobili, comite, ut mos eft, tubicine,

ad Cacfarcm perferenda. Ulc, minime acceptam uti ad fuos referat) capitis poenadenunciata, per Ferdinandum • Alvarum Toletanum jubet ; interminatus laqueum

. loco torquis aurei iis, qui ab illis in pofterum ad fe venirent ; t raditoque proferiptionis

diplomate, quod ut fuis redderet graviftimis verbis mandat, adolelcentcm dimittit.

Accepto diplomate Saxo et Heffus prolixe ad illud contrario lcripto Donaverdi

rcfpondcrunt, iv Non. Sept. Jamque dies quinque clapft eram, cum Willclmusb Baioarus ad foederatos rcfcripfit, non poflc fe infirmiorem potcnriori Cacfari

aditum densare i nolle tamen proptcrca aut illorum aut Smalcaldici foederis

fdtiorum hoftem haberi. Ambiguo rcfponfo accepto, cum, quo progrediendum

eflet, adhuc haererent? ct»Saxo, qui tritum fruftra tempus dolebat, cLanzuthum

exercitum duccnduit^cfle diceret } in confilio fuerunt, qui a peritis regionis didi-

cifle retulerunt, loca in itinere paludibus impedita, ct adeo anguftas vias cftc, ut

per unum ct alterum fubinde milliarc lingulis equitibus eundum eflet.' Ad haec

rumor erat, copias pontificias luperatis Alpibus jam in proximo effle, ct Cacfarcm

Joan. Bapt. A Sabello equitatus pontificii dudori fcripfifflc, ut quam citiflimc polfct

Lanzuthum ad fe contenderet. Itaque mucatt) confilio foederati Ratifponam ten-

dunt, ubi ct^aftris idoneum locum deligi, ct, fi Cacfar obfeflis opem ferret, de

funima rerum, quod unice exoptarent, cum eo commode dimicari poflc aiebant.

Lente admodum in eorum caftris omnia gerebantur, diflentientibus fere femper

ducibus, ct plurium aequato imperio uniycrfi fegnes, ct quid agendum eflet incerti

erant. Quod opportunum maxime Cacfari accidit, qui, dum copiae convenirent,

hoc unum fatagebar, ut tempus ducerer, ct fulpcnfos hoftium animos, ne quid

interca molirentur, teneret.*

* XVI. A d Eid.‘Scxtil. Lanzuthum venerunt pontificiae copiae : erant peditum

occid, equites levis armaturae 10 j hisJo. Bapt. Sabellus, uti diximus, illis Alexander

“Vitellius pracfcchis erat. Legatum, qui omnibus fimul cum imperio praccflct,

delegerat pontifex CXtavium Farnefium nepotem f Camertium ducem, adjun&o

Alexandro cardinali fratre natu grandiori, qui infpc&or eflet confiliorum Cacfaris,

cui haud ita fidebat. Ottavio militabant Sfortia Pallavicinus, Fridcricus Sabellus,

Paulus Vitellius, Julius «Orfmus, Atexius Laicaris. Hier .h Pifanus, Jo. Maria *Pa-

duanus, Nic. k Plombinus, Nic. 1 Urfinus Petilianus. “Venerunt auxilio ct cc

equites a Colmo Florentiae duce milii, du&orc Rodolfo m Balcono; ct c ab Her-

cule Ferrarienli, quibus Alfonfum fratrem nothum praefecerat. Biduo poft venere

lveterani Hifpani ex «Infflibribus ct regno Neapolitano evocati ad vi cidi Alvarus

• Sandacus, p Alfonfus Vives, ct Jac.q Arzius peditibus praeerant j equitibus levis

.* armaturae

VAR. LECT. «venerant P.D.o.f.d.' •

INTERPR. » Ahjtrtx. JtTotrJe, duc fAlkt. fc dat de Bti-ien. • Land/bnt. * ' V,

-

utli. * Camirtno. « orfno. •> da Pifd. ' da Padoua. * da Pwmtino. ' OrfMy conti di Plti£(ia»t.

Bothont. “ dt MU*. • de Sandez., al. di SuuU. > Aleqfo Vivu. ' dairfr.*

HISTORIARUM L1B.II.

armaturae Philippus » Lanoius Sulmonis princeps, qui cum ex febricula Tridenti

aeger fubfediflct, k Cacfar Magius Neapolitanus in hujus belli ulum a Cacfarc ex

'Infubribus evocatus ducendorum equitum curam Sulmoncnfis rogatu lufccpir.

a Cacfari militabartt Maximilianus Ferdinandi fratris filius, Emmanucl Philibemis

Caroli Sabaudi filius. Ericiis Branfvicus, Philippus Hcnrici captivi filius et Georgius

frater, Georgius dux d Mcgalopolcnfis, Fridcricus Furftembergius, Renardus e Sol-

menfis, alii. Tanto exercitui Cacfar Ferdinandum Alvarum f Toletanum Albae

ducem, virum multa rei bellicae peritia clarum, et in quo fummam fiduciam ha-

bebat, legatum praefecit, demandata Othoni gTruchcfio cardinali Auguftano an-

nonae, et rei s pecuniariae Francifco h Doardac Hilpano cura. Summus caffrorum

magiflcr Jo. Bapt. Caftaldus magnae folertiac dux, qui fub * Ferdinando ‘ Avalo

Pilcariac marchione diu mtjpicrar, conftituitur cui additi comites Fr. Landrianus,

et Cacfar Magius. Belli confiiiariis in .ea expeditione praecipue ufus eft Cacfar

Francifco k Atcftiho Padulac marchione et Pyrrho ‘Columna. Dum copiae Hi-

fpanorum per mWaflcrnburgurn vicum in Norico, ubi quaedam alae equitum Italorum

hofpitium habebant, incederent, ex rixa privata magna feditio exorta eft. Namcum Hifpanus eques cum fabro ferrario, de folcac pretio altercaretur, a verbis

contumcliofis res ad arma devenit, Hifpanufquc graviter vulneratus eft, Alfonfo

fabri fratre, qui Atcflino militabat, non ferente injuriam. Quod cum Vidusn Bcntivolius, qui vicem Ateftini ibi fungebatur,

°Jo. Gevarae, fub quo Hifpanus

ille erat, rcnunciaflct et, ut curaret, ne qui inde motus fuborirctur, monuillct,

omnia pacata fpondente Ga arx, quifque in hofpitium fuum fc contulit. VerumHifpani, gens inferendis potius quam ferendis injuriis nata, ad cio id tela rapiunt,

et non jam de fabro, fcd de Bentivolio poenas furapturi ad ipftus hofpitium con-

tendunt. Ibi, ut in tumultu, Bcntivolius cum xv tantum armatis occurrit, et

anguftiis, quibus ad illum aditus erat, aliquanto tempore infeflis animofe lc de-

fendit : verum abjedis fari(lis, cum res feloppetis et faxis ageretur, Bentivolio

lapidis idu terrae d afflicto, qui aderant mortuum cum rati, et alioqui certamini

impares, continuo omnes fuga dilapfi funt. Quo audito, Itali, qui in vicinis locis

ftationes habebant, fubito arma fumunt } rcfquc proculdubio.ad exitialem reditio-

nem fpedabat, nifi Ateftinus ipfc fupcrvcniiret, qui fuos fidei admonendo, partim

minis, partim benignis verbis, "poffremo audoritate fua pervicit, ut ab armis difcc-

derent : nec proptcrca prorfus fuilfc quieturos apparebat, nifi rumor, fcu verus,

fcu pro tempore fidus, tunc lncrcbuiftct, Hcftum prope clfc cum exercitu, ut nonjam de injuria, fcd de officio et falutc publica quifque cogitaret. Ita omifia fcdi-

tionc in hofteis itum. Poftrcmi omnium Hifpani1 venere j quos Alfonfus Vives

ducebat:quibus ad reficiendas vireis triduo concdlb, Cacfar p Lanzutho relido

Rarifponam revertitur, impofitoque urbi cccc peditum praefidio, e ct dedudis

tormentis, quae in ea reliquerat, atque aliis, quae civitatis erant, adxxxvn, ’Nco-ftatum verfus cum omnibus copiis proficilcitur. r In iis erant l Germanorumvexilla; quae xvi cid efficiebant, viucid Hilpanorum, xcid Italorum, ad m cid

equitum.

VAR. LECT. * Tunc Caelari P. # rinuo Itali certamini impares fuga dilapfi fiint. P.•nummariae O.o. • D. o. f.

v Ferd. DavaJo P. D. o. f. • et hinc P. D. o. f.

* artficto et a fuit pro mortuo relicto, omnes con- e in eo P.

INTERPR. * de Lanei, prime Je Sulmoney fit de fea Cbjr/et de Lunor vieerey de Naplet, * CefareMoejjy al- Ctfart da Napolt. 1

eftat de Milan. J de Mtcktieuburg. e comte Je Solmtt. 1 de Tblede, ducfAUre.

JTrmbjtty tardinal cTAurfpurg. » Doardt. * ttA-i-a/ot, marcuit de Fefiara. * cTEfe , marcuit

de ia Padula. 1 Co/onua. n Wafftrburg fur lun, en ia bantt Ba-vitrt. Gwiekjintin&glio. * Guevart.» Landjbnt. i Neufat.

Tom. L T

*

73CDDXLVI.

Digitized by Google

7+cijl

JAC. AUG. THUANI'XLVI. equitum. Sicque ordinata acies erat, ut in duas phalanges divifis peditum Teuto-

nicorum copiis, pars in dextro cornu, cui Cacfar equitatum omnem addiderat,

collocata “ intercederet;pars in finiftro eflet, quod Italicis et Hifpanicis deledibus

muniverat : ex quibus cio latera peditum Teutonicorum cingebant ; alteri ci3

equitatum, quem Albcrtus Brandcburgicus ducobat, tegebant : equites levis arma-

turae, itidem in duas alas divifi, 6 praecedebant. Cpntra alium Hilpanicum Ger-

manicam virtutem, hoc eft, vim apertam Heflus oppofuit ; ftbique pcrfuafit fore,

ut fi Ratilponam omni praefidio dedituram, in qua aulici tantum quidam, et id

genus homines imbelles Germanis invifi remanferant, inopinato invaderet, tranf-

eunte in fuas parteis populo, urbe fine negotio potiretur:quod fi minus fucce-

deret, ne inutile omnino confilium evaderet, in animum induxerat, molatrinas

Danubio impofitas exurere, vafhtoquc agro Cacfariaafc commeatum difficiliorem

reddere. Haec fecum Heflus parum prudenter, quiCaclarcm prudentifiimum

principem, quae fibi in/nentem venerant, non proVilitrum fperaverat. M illo igitur

Horatio 3 firancadorio Firmano ad b Columnam mandat Cacfar, ut, fi praefidiarii

defendendae civitati pares non fint, ad propugnaculum, quod occidentem fpedat, cumtormentis et munitionibus fc contrahant^ ibique tantifpcr hollilcis impetus fufti»

. neant, dum idc Hifpani fcu Itali et Germani, quod proxima node fieret, auxilio lum-

mitterentur. Heflus tardius cum veniflet, xv a civitate milliaribus cafira metatus

de intromitto auxilio cognovit j cumque Caelarem mox cum toto exercitu fubfcqui

nunciarctur, meritus, ne inter urbis praefidiarios et Cacfarcm medius interciperetur,

omifla Ratifpona Ingolftadium verfus iter flexit. Id oppidum Danubio fiipra Ratif-

ponam impofitum Baioari ditionis a Petro Gufmano cum cc peditibus Hilpanis et cc

levis armaturae equitibus Italis tenebatur. Eo cum Heflus per falebrofa, angufta ac

paludibus impedita loca properaret, tanta celeritate uliis cfl, ut difpofitas a Caelare

infidias anteverterit. Caefarigicur de lngolfladio folicitus, cum oppidanorum fidem

fuipeclam haberet, nccproptcrca ponte lapideo, qui urbi adjacet, uti vellet, difli-

mulato illo metu fumma diligentia ponteis duos conjundis navigiis et tranfvcrfis

* trabibus impolitis cxftruxit, tanta latitudine, ut duorum carrorum funul tranfvc-

hendorum capaces eflent, quo oppidanos in oflicio contineret, et utriulquc ripae

potens commeatu abundaret, cxcrcitumqucomnem, t quo vellet, facilius trajiceret.

Eo tranfmilto cum omnibus impedimentis minuS xxn horarum (patio, et fuis

fiduciam fecit, et hoftibus, qui eum certamen detredarc paflim jadabant, terro-

rem injecit ; cumque x ab urbe milliaribus proccfliflct, lubflitit, refeito hofteis

haud amplius v milliaribus abefle. Tunc milii ad explorandum c Lanoius, 3 qui

interim convaluerat, et PetruS d Toletanus cum duabus equitum levis armaturae

et fdoppetariorum turmis, qui cum potentiore et locorum gnaro milite confertis

aliquot proeliis, in quibus Marchio Malafpina equitum dux graviter vulneratus cfl,

vix periculo erepti funt. Redintegrato dentum certamine a Guil. Furftembergio

Hefli, ut fibi videbatur, fuperioris juflii, additis ei Rccrodo et Theodorico e Majccllo

ducibus, paene eo res adduda cfl, ut proelio decerneretur. 1 Sed node dfrempto

certamine, fatis commode, ut in tumultu, Cacfarianus peditatus cis paludem

9hofpitium

VAR. I.ECT. * incederet P- D.o-f. d. * quo vdkt ekfant P.D. o.f.

e praecedebant. Ita (laciar partito exercitu ii>cc- * qui inierim convaluerat defimt P. D. o. f.

dcboi. Contra alium P.D. o.f.

INTER PR. » Brantadarida Firmo. k Calomta. • de Lam>r, prixtt dt Sxlmaxt. * deTaledt. 'Marte/.

NOT. 1 Cc Heu eft fort obfcur, & bien different paladtm fpatiofam obvert it, Iwgolfia^a po** drxtram

de 1'airhcur d'ou M. deThou l’a tire, qui cftGiro- fit»; ejlntatam vera fjlva ad larvam ju^ra D*«a-

lanvo Falcti 1 liftoir d'AHfmagnc l.j.p, 97 . Jevou- tnm eoadidit, adjecit^ut tx Itala "Germana totam

drou ainli lirc Conformement i Falcti : Sed prae- feffa t\raefdiam ,Nox munienda tafirit pervigilata.

• tipitante in oeea/im die, Caejar, ^uad patuit, rebus Nec Habitabant, &t. Pat.

trepidit tt dubia jam lajt, peditatui j*t frontem tit

Diaitized b'/ Goosle!

H I S-TORIARUM LIB. IL 75hofpitium habuit, ita ut ad dextram urbem a tergo haberet, equitatus ad laevam CDPXT.VLjuxta Danubium filva vicina, in qua praefidio inuniti acccflus*, tegeretur. Noxmuniendis capris et foflac ducendae impcnfa cft ; quo in opere milites quantum*

vis feffi fofibribus miili fumma fcdulitate incubuerunt. Nec dubitabant Caclarianr,*

fi ea node nondum munitis caftns hoftes impreflionem fcciflcnt, quin rem in

fummum diferimen adducturi fuiflent : fcd fatonc an focordia foederatorum nihil

hoftile ea node actum eft. Orta luce Cacfar Odavium cum cc equitibus mitfir, qui •

velitationibus hofteis lacctTcrct, interimque de callrorum litu cognofeeret. Foede-

rati ita difpofui erant, ut Saxo cum Schcrtclio fub colle, in quo tormenta coi*

locata erant, ad dextram flumen haberer, quo lunati arcus inflar undique eje una

parte circundabatur Heflus trans paludes, quibus caftfllum imminebat, juxra 4confideret : rcliqua% copiae trans collem rcccflcrant. Itaque node infequenti

Cacfar cid id fcloppctarios Hifpanos eo ire jubet, qui impetu in Hcdcci caflra

fado, multis ex hoftibus oeci lis, ne fuis quidem propter tenebras pepercerunt.

Poftero dic, et mi Kal. S*pt. qui folvendo ftipendio Schcrtclianis militibus didus

erat, luftratus exercitus, et numerata pecunia ; nihil praeterea adum. Quod maxime

commodum Caelari accidit * cui et munire caflra, et commeatum atque alia ncccfla-

ria a comportare per otium licuit. Nec HeflUm error latuir, quem dic fcqucnti

.

ut emendam, caflra hoftem vcrfift promovet, ita ut m milliaria tantum imer-

cflent. Quo comperto, Cacfar cid ex Arzianis et Sandacanis militibus, ac totidem

Italos, partim pedites, partim sequite», in hofles ire jubet, liper aviam fttvam iter

habuerunt, et fpcculatorcs hollium ncc-opinato aggredi, multos ex illis, qui ad

primum flrcpitum accurrerant, ferro flernunt, in iifquc 0 Uldricum * Crafterium

et Jo. l» Rithium Wirtembergicarum copiarum ducA: quo faQo, et vexillo uno

capto, incolumes, amiflis tantum v ex fuis, ad Caelarem rcvcrfi funt. Invitatus

hoc exemplo ' Otfavius gloriae* tupidus juvenis dic, quae fccuta cft. cum Sabello

et Vitellio praecipuis ducibus, cid id peditibus, «idc equitibus, eodem profedus,

ut infidias hofti tenderer, in hoftem infitftis ftruendls et ipfum intentum inddir.'

Erant foederati numero fuperiores, nempe 11 CID fifloppctarii duce Willclmo ^ Tum-•fernio, et dc equites fub Jacobo c Hachio, Paulo f Vcrrcrio, Georgio^t Leflio, et

Jo.* b Sergenio. Cum fc Italicus peditatus certamini impar In viculum vicinum

reccpiflct, ut ibi auxilia a Caelare pracftol aretur, Cacfar, qui proelii aleam fubire

nollet, monet obfcflbs, u€ virtutis fuac memores qua poflint ratione fc periculo

expediant : igitur viculo ab hoftibus incerno calonibus amiflis per medias flam*

mas haud magno cum damno ad fuos fc*rcccpcrunt. Eo nihilominus fucccffu

elati foederati furino mane cumbmni exercitu uno aCacfarianis caftris milliarl

confidunt, acie in formam lunulae difpoftta ad terrorem, ut major apparerer.

Dextrum latus Erneftus Philippi Brunfvicililius regebat cum 11 cid equitum, quorum

Ttgnifcri praecipui Frid. • * Tomombergius et H. Schombcrgius ; laevum Joan. k Po-

nicavius et Wolfangus 1 Eilclingcnfls cum totidem equitibus : Recrodus cum pari

numero cos fcqucbatur:peditatus omnis in duas parteis divifus, ducibus Theo-

dorico ” Pcflrdio cc Theod. Marcello, latus utrumque cingebat j cujus in media

acie tormenta pofita eram. Ita inftrufto exercitu ad maceriam, in ‘qua * Lud.

Chifladius cum aliquot fcloppctariis HiI

panis praefidio erat, haud plus cid a Cac-

darianomm caflrorum fofla paflibus, vcniunc foederari. Chifladius inde ex.ulus

. • Caciarianis

VAR. LECT. • comportare in caflra interea * Liftio P.

licu« P.D. o.f. comportare in caflra per ociuin * Sq(eiTuo P.D.o-td.licuit ttd. * Tomombcgius P. D.O.f.d.* H uldricum P.D.o.f.

INTERPR. Krgftrrw 'Pittheu. * O/trvi» Fsrwtfe. 6 Ttmf^rri * H^t. 1 Perrr». *

* Serer. 1 Dmitr^he. * PniftMV. 1 fEitfe&arew. m Ftffd. Lm%i Cbii/M. *

4

?6 JAC, AUG. THUAN1CDIOXLVL Cacfarianis conjungitur. Difplofts aliquoties tormentis cum Cacfariani fbfla non

egrederentur, Heflus quafi hoftium caftra obfcflimis tormenta quadripartito dis-

ponit. Cacfar ip& aciem adornat, adhortatus Tuos, ne numero aut infolito cla-

• more terreantur omnem vim quippe hoftium in primo impetu confiftcrc, cui

fuftinendo fi pares fint, a et facile vincant ; non enim illos pudere, fi fortiter ex-

cipiantur, retro cedere, vix quidquam poftea aufuros, cum femcl rcpulfi fuerint

:

cum wro fpc viftoriac, quam a numero potius, quam a virtute 9 cxfpc&cnt, ex-

ciderint, ex audacibus humilcis efferos ftatim diffluere, et ferociam animorum in

abjeitam degenerare mollitiem. His didis pediti imperat, ut non nifi vicino

hofte feloppetos difplodat, aut gladios ftringat. Interim recifis arboribus aggerem

eredum munit, et contra tormentorum idus pluteos terra plenos cxftruit :quae

Vomnia alacritate lumma militum in vices operi fucccdcntiupi adminiftrata funt.

Carri et impedimenta in cum locum rejeda funt, ubi Aliprandus Madrucius fta-

tionem habebat, cui mr equitum turmae additae funt, quod ea caftrorum pars

contra hoftium impetus haud aeque munita eflet. Contr«do intra munitiones exer-

citu, ita Cacfar aciem ordinaverat, ut licet numero inferior, loci opportunitate

defenfus, nifi fummo ac manifefto hoftium difcriminc ad proelium cogi non

poflet. Hcftus, cui fatis a&um illo dic videbatur, quod hofteis maceria dcpulfos

*intra caftra compuliflet, quod reliquum erat dici, difpiodcndis ad terrorem colu-

brinis infumpfit. Verum immani fragore illo Cacfariani minime commoti funt,

• quippe certaminibus et hujufmodi terriculamentis iknpridcm aflucti. Et Vitellius

iplc Italici peditatus praefedus ultro aggere cgrcflus.ad primos ulquc hoftium or-

dines cum Jo. »Bapr. Borgefio progreditur, tanto virtutis documento, ut Saxo

fufpirium imo pcdorcduccnfin haec verba proruperit : Si tali milite exercitus Cae-

laris confiet, tantum abefle, ut illis debellandis Germania omnis, ut ne tota quidem

conjundis viribus Europa fuftinendis fuffedura fit.* Quod a Gcrgianis intcllcdum

alte illis in pedus dcfccndit, quafi Saxo ignaviam fuis exprobraret. Itaque Cun-

radus b Crafterius, cum videret quofdarfi ex hofiibus extra vallum progreflos, cum

x equitibus in cos invedus muhis acceptis vulneribus et equo fuffoflb pedes in

velli 17 io fiet it, et provocatis ad duellum qui certare vellent ex hofiibus, magnum,

indomiti animi et roboris fpccimcn dedit. Cum odio continuas horas difplofis

tormentis nihil proferium videret HcITus, jam adventante node et fello mihtc ic

in caftra recipit, dudo ante totmenta fecundum flimicn aggere. Fodero dic

cduclo caftris exercitu, foederati, majori quam antea vi, dilplofis tormentis caftra

hoftium quatiunt, irrito conatu, quippe aggere caftrorum praealto ita Ut offendi

miles non poflet, et milite jam confirmato. Eoque die ‘ Lanam Pcrnfim eximia

‘virtus cnituit, qui vallo egreflus eum vm tantum equitibus cataphrariis tanta

alacritate in obviam hoftium phalangem invafit, ut eam multis occifis loco cedere

cogeret i quod animos Cacfarianis primo fixit i verum ipfo Lancino in eo cer-

tamine intcrfc&o? hoftes progtcfti eundem rurfus, quem tenebant, locum obtinue-

runt: neque propterca aequum cenfi.it Caelit marte decernere, quippe mfenor

viribus, et novis auxiliis audo hoftium exercitu, ccc videlicet equitibus a Palatino

fummiflis,- et ili cio i Helvetiorum ab « Argentinenfibus et Conftanticnfibus con-

duftis, cum xii majoribus tormentis. -Tantum muniendis caftris, commeatu expe-

diendo, et confirmandis militum animis intentus erat, praecipue Italorum «

^

fpanotum, quos prenfando e. appellando adeo devinxerat, utgd extrema quaeque

VAR. LECT. • et vincere poffint P.D.ofd. * fperent P.D.ofd. ,VAR. LECT. • et vincere poffint P.D.o.f.d. • fperent P

INTERPR. * BattiJU Bortf. " Krtftn. ‘ Latmi da Perty*-

& de

e ctMX de Slraiharg

HISTORIARUM LIRILfcu ferenda five audenda parati eflent. Ipfc luo exemplo maxime animabat milites,

quippe toto illo tempore lub- pellibus exacto, et adito faepius vitae diferimine,

crebris tormentorum ictibus quailato ac tandem disjecto tentorio. Animos fa-

ciebat foederatis ingens ac recens exercitus et alacritas fuorum, atque caulae ratio,

quippe cum de libertate certaretur. Itaque ne aut dilabcrctur miles, aut fatiga-

tione priltinus ardor imminueretur, quamprimum libi proelio decertandum exi-

flimabant : iis fiquidem auxiliis bonam caulam deftitutam debilitari et, cum vulgo

homines jus potentia metiantur, fieri, ut tandem injufta videatur. 6acfarianis

contra tempore et cunctatione crelccbant animi et vires, et propediem magnae

copiae ex Belgio exfpcctabantur. Cum ergo a nec tormentorum procella qualiatia

caltris, nec levibus illis concurfibus Cacfariani elici pollent ad certamen, Helliis

retro ccllit, Helii conftlium Saxone et Sclfertclio improbantibus, qui Caefaris caftra

omni ope oppugnanda ccnfcbant ;qua ex re non tantum periculi, quantum ex

mora, qua ducum exiftimationem laedi et militum alacritatem frangi aiebant,

damni reportaretur. Haec ita Cacfariani feriptores. Nam Jo. Slcidanus, cujus

fidei et diligentiae [multum tribuo in] explicandis foederatorum confiliis, culpam

ejus rei ab Helio removet, quem convocatis ad Saxonem belli confiliariis contra

fcnfiflc, er, li lumina ferum, ut olim in bello Wirtcmbcrgico, penes fc eflet,

cum duabus legionibus caflra hofliuin adoriturum, et foliorum ope diflurbatis mu-nitionibus in ea impreflionem Faciuruni, dixifle lcribit. Utcunque lit, errorem

hunc maxime nocuilVc foederatis conftar, a quibus et Ratifponac, dein etiam » Lan-

zuthi, ac poftrcmo incallris ad Ingolltadium Caelarem opprimi potui Ile, ab omni-

bus rei bellicae peritis poftea judicatum cft. Velitationibus illis cc utrinque, fcd

praecipue ex foederatis defiderari, io vulnerati funt. Tormenta etiam m a Cac-

iarianis capta, fcd, poflquam ab illis corrupta funt, a Schcrtclianis mox recepta.

Mifli fuerant Oldcnburgius comes et b Rit'cbcrgus cum xxxv vexillis et cid equi-

tibus, qui ‘•Buranum tranfitu Rheni prohiberent. Verum Buranus, cujus exercitus

erat omnino x cio peditum, quibus quaedam Italorum et Hilpanorum cohortes

acccflcrant ex iis quae contra Gallum Anglo militaverant, et iv eia equitum,

fupra et infra d Moguntiacum luud dubio antillitis favore commodatis navigiis

Rhenum tranfmilcrat : nec foederati du&orcs id prohibere potuerant equitatu

longe inferiores, praefertim concurrentibus Maxinuliani regis Bohemiac, Albcni

et Joannis Brandcburgicorum, ac Wolfangt e Melchingi Teutonicorum equitum

snagiftri copiis, quae ad Rhenum ufque proccflcrant, ut Buranum trajeclurum

adjuvarent. Quo comperto foederati triduum eodem commorati tranfmiflb Da-nubio prid. Non. Sept. fecundis caflris f Ncoburgum, atque inde s Donaverdampetunt, ut medii inter Buranum et Cacfarcm, quo minus conjungi pollent, impe-

dirent : eo confilio HcffilS h Wendingam £ Baioari in finibus comitis Octingcnfis

oppidum venit. Caefar, qui praecipuam fiduciam in Burani exercitu, inprimifquc in

equitatu podbrct, de ejus 1'alutc folicitus, ut rclcivit jam copias prope Norimbergam

efle, 1 Cacfarcm Magium deligit ex conftlio marchionis k Mcleniani, ,fub quo Ma-gius aliquando pracfcchis .callrorum fuerat, qui cum gnaris itinerum hominibusquamprimum ad Buranum proficifccrctur, et de hoftium confllio cum certiorem

• faceret.

P. [plurimum triduo, praefertim iri]

VAR. LECT. * tot tormentorum P. 8 Baioari in finibus defnt P.J>. o.f.d.

INTER PR. ' Lund/fot. 'Kfiffrmbtrg. ' comte Je Burem. * Mjjmct. « Mtkbptrc*. f Nenturr.* Douj -trt. b Wtmbngtn, * Ctjtrt M*r-r. k Je^Mari^ttan.

Tom. J, U

77CDDXLVL

Digitized by Google

7 8jagaug. thuani

CI0IDXLV1. faceret. Ille tonfa more Germanico barba, et vcftitu mutato, cum tota nofte

per avia iter habuifler, mane in caftra Burani pervenit; introductu(que in tento-

rium adhuc dormientis per Barbanfonum, cujus praecipuae fecundum Buranum

partes erant in exercitu, mandata Cacfaris aperit : venifle fc aim peritis ac fidis

viae ducibus, qui cum non recta ad dextram, ubi hoftes caftra habeant, fcd paulum

inflexo ad laevam itinere Ratifponam deducant ; unde fine periculo ad Cacfarcm

falvo cxc/ciru et pecunia, ea erat cxxc cio aureorum, contendere poflit:quod

ut tutius fiat, fumme cavendum efle, ne coercitus in itinere interquiefear. Cum,id, qui'fieri poflet, fe videre negaret Buranus, feflo milite totque impedimentis et

tarris lente gradientibus. Viam inveni, inquit Magius, oBuranc, quae nos periculo,

quod ab hofte, fi confiftamus, certo imminet, et difficultatibus, quas dicis, fimul

expediat : ad dextram collocato equitatu, et pedite ac pecunia ad laevam inceden-

dum tibi cft ; cum autem ad cum locum deveneris, ubi confidere miles fperat,

dafficum jubebis canere, quafi inflet hoflis, accclcratoquc gradu exercitum pro-

cedere : ita deftinatum hofpitium praetervedus miles, neque tam de viae longitu-

dine quam de falutc folicitus, fine periculo traducetur. Hoc commento dclufus

miles duplo longiorem folito viam fine murmure emetitur, et incolumis in caftra

Cacfaris multa node pervenit. Juflcrat Cacfar crebros igneis in caftris accendi,

unde foederati Cacfarcm caftra movifle conjicerent : codemque tempore Heflus

a • Sulmonenfi, Joanne Baptifla b Sabello, Alfonfo c Atdlino, et * Balcono crebris

incurfionibus laccflitus fero compcrit, Buranum fibi c manibus ereptum ; tertioque

poft dic cum exercitu Donaverdam reverfus cft, cui mox fc conjunxit Chriftopho-

rus Oldcnburgius et Fridericus c Rifebergus cum duabus legionibus, et Hubertus

Bidingus cum v peditum vexillis.

XVII. Caesar, tam potenti exercitu firmaris viribus, quod ignaviae antea ab

hoftibus tribuebatur, in laudem vertit : boni fiquidem ducis cflfc, non nifi con-

jungis viribus quidquam aggredi, - et videre ne interca ad proelio decernendum

cogatur. Cum de f Ncoburgo, quod cft oppidum «* tribus fupra Ingolftadium mil-

liaribus, obfidendo in confilio ageretur, variarunt fententiae, aliis propter com-

meatus commoditatem et lignorum atque aquae abundantiam, tum quod eo capto

omnia ad 8 Monacum ufquc praecipuum *» Vindcliciac oppidum Caefariano exercitui

libera eflent, expeditionem urgentibus 5 aliis propter periculum, quod maximum

impendebat, fi exitu inceptum careret, ab ea difliiadcntibus. Heie Cacfar, qui

omnino aliquid audendum fibi piopolucrat, fortunae fuacconfifus ipfc coirccon-

ftituit, ut loci fitum contemplaretur, antequam de obfidionc decernerer. Igitur

eo ad Ncoburgum contra «Albani fententiam profero, comitantibus Francifco

Ateftino, P. k Columna et Caftaldo, ftatim oppidani inopinato ipfius adventu

territi miflis decurionibus de deditionis conditionibus pacifcuntur : praefidiarii

item de oppidanis veriti pariter ignominiofis conditionibus fefe dedunt. MifTus

Melcnianus, qui Cacfaris nomine accepta fide deditis parceret : * arx, quod

Othonis Hcurici familiae Baioaricae principis eflet, qui nuper ad foederatos defe-

cerat, militibus crudeliter direpta cft: Alip. Madrucius cum ioccc praefidiariis

oppido imponitur. Dedito Ncoburgo, quod ad dextram Danubii ripam fecundo#

flumine dclccndentibus jacet, cum fama dTer, Catffarcm. 1 Auguftam tendere,

foederati

VAR. LECT- • duobu* infra P. D. o.f.d. et * cafteUutn tamen, quod Hettrici Othonis Vitel-

Eob. Strpb. pachii familiae Baioaricae (purii eflet, P-

r a militibus direptum eu : P-

INTER PR. * r>mct * Submm. ‘ Sa-vtlh. • JEfie. * Bagthm '• JUi^erg. ' Neuturg.

* Munii t, Gerrn. Mamben. k Bavitre. * dat dAlie. k Coienna. 1 Aagiprrg.

Digitized by

HISTORIARUM LIB. II.* 79foederati flamen tranfmifcrant : fcd mox comperto a * Marxeimum petiifle, priora CDDXLVI.in caflra revertuntur. ^Marxeimo Cacfar Donaverdam venit: fed cum ibi ido.

' ‘ *“

ncum caftris locum non reperiret, vNon. Od. > b Mohcimum petit. Inde explo-

ratum mittit P. c Columnam, Caftaldum, Alex. Vitellium, Jul. d Urflnum, Paulum

Vitellium, Caelarem Magium, et Scipionem cJanuarium cum idc Italis et Hilpanis

feloppetariLs : his attributi «et lx delecti equites ex Thomac f Coccapani, Joannis

8 Nixetii, Hedoris h Benevenutii, et • Natalis Crcmenfls (ii levis armaturae duces)

turmis. Inter hoflium caftra coenobium erat loco munito a Saxone occupatum

et praefldio Armatum. Cum Cacfariani confufis ordinibus per filvam, quae inter-

jacebat, incederent, in praefidiariorum initdias praecipitarunt, vixque fc fuga multis

amilfis * receperunt. Captus primo Columna, qui Coccapanum paulo ante peri-

culo exemerat: fcd ftatim Coccapani virtute vicem reddentis ex hoflium manibus

ereptus eft. De eo coenobio, quo veluti fracno Cacfarianorum impetus cohibe-

bantur, expugnando altum eft : fcd cum in re plus periculi quam utilitatis edet)

mutato confilio k Wendinga a tergo relicta J Norlingam m Sueviae oppidum irur.

Jufli a Cacfarc per fccialcis oppidani fc dedere, et commeatum exercitui alendo

fuppeditare ; ad deliberandum de deditione biduum pofcunt, de tommeatu fc cx-

cufanr, exhauftis in foederati exercitus alimoniam horreis. Quo refeiro Smalcal-

dici, firmata praefldio Donaverda, et relidis ibi impedimentis, eo fibi quamprimumproficifccndura efle duxere

}quamvis hadenus de Cacfaris itinere incerti, donec

per Lud. n Octingcnfcm certiores fadi funt, hofteis 0 Vernizam flumen, quod ad

Donaverdam inDanubium influit, tranflile. Erat tunc admodum 1nubi loliis aer; quofadum eft, ut in coti(pedum hoftilis exercitus venerint, antequam de ejus adventu

cognofci potuifTet. Primam aciem Saxo, mediam Heflus, poftrcmam Georgiusr Milfpurgus et Rifebergus ducebant. Saxo progreflus cum V legionibus et aliquot

equitum turmis propius in hoftem invehitur. Difcufla nebula cum primum agmen via

Norlingica procedere videret Cacfar, nec poftrerrmm adhuc cerneretur, quali ad

iuftum proelium omnem exercitum educit. Ipfe in dextro cornu Italo pediratu

et equitatu collocato et adjundis Madrucianis cohortibus confcderat, cum aulica

nobilitate ac ducentis Belgis equitibus et Maximiliani regis ac Joan. Brandeburgid

equitatu : in finiftro cornu Hifpani flabant 5 in medio reliqui Germani, terga et

latera iucio equitum cingentibus. Ita media et pofteema acies fimul incedebant.

Levibus aliquot proeliis res ita ada eft, ut, Odavio cum Schertclianis permifto,

non nifl jufto et omnium copiarum commiflo certamine dirimi pofle videretur.

Saxonem medius fcqucbatur, fcd magno intervallo, Heflus : in quem cum hoftilis

acies converteretur, deliberatum eft, an fubfcqui Saxonem deberet : nam extremumagmen longius aberat, et fi ulterius progrederentur medii, manifefto irruentis hoftis

periculo expolitum itaque nuncii milfi, qui hinc Saxonem revocarent, hinc Malfpur- .

gum, ut gradum adderet, monerent. Ipfe Heflus immotus in his, quos occupa-

verat, collibus fubftitit. Jam * Buranus fluvium Egram, qui medius inter duos

exercitus crar, quamvis tranfltu difficilem cum parte copiarum fuperaverar, 1 leflum

invafurus, cum Cacfar, qui non nifl loco iniquo confcri pugnam animadverteret,

Buranum revocat et, .ne ultra progrediatur, imperat. Id*admodum graviter tulere

Hilpani, gloriam fibi et bello finem eripi quiritantes i inprimifquc Buranus, qui

• indignabundus

VAR. LECT. • Manoegnum P.D. o.f-d. * inde recepcmnt P.D.o. f.

* Mancaemo P D. o. f. d. * brumofus P.D. o.f.7 Mcihaanum P. D. o. f. d.

I N T E R P R. » Mirxbtha. * Mabtbm. * Pirn Calari*j. * Orfiua. • Gtxnari 1 Coctjpum. « K-t-ttti. h Beuevenutl. • Natale d* Crema. ‘ Mewdn^em. • NardhrtitH. U Saaatt. " cerite /fOttixrm• Meruitz. f Martfurg. i tomtt de Bure».

So

CDIDXLVT.

• J AC. AUG. THUANIindignabundus galeam capiti dereptam prae ira in terram abjecit. Plcriquc etiam,

'qui retineri non potuerunt, contra imperium extremum agmen funt adfccuti ; in

iifquc Thomas * Lavcgivolus Epirota multos ex hoftibus occidit, plftreis cepit.

Ita utrinque jam appetente notie in caftra reditum. Cum videret Caclar Norlinga

introductum auxilium, caftra movet, occafioncm opperiens, qua hortem aequiore

loco natius cum eo confligeret. Poftero dic paulum progreflus cum exercitu,

cum una haud longe adequitanteis horteis cerneret, confiftcrc fuos jubet, dum illi

pertranfirent ; ftatimque b Albanus phalangem equitum immittit, quae terga hortium

caederet. Verum illi mox converfa fronte et difplofa colubrina, ut praecedentibus

ordinibus conflftcndi lignum daretur, ad certamen lc comparant:quo fafto Cac-

fcriani et ipfiarma expediunt. Utrinque inter Jo. Erandcburgici, Alfonfi® Ateftini,

Ph.^Lanoii, atque Ernerti Brunfvici, et Daniclis' Schcmcclofi contrarias copias dia

aequo marte dimicatum, neque tamen res ad juftum proelium devenit, dum quilquc

occaiioncm quaerit, qua rebus omnibus fuperior in alterum invadat. In eo confliciu

Albcrtus Erunfvicus Philippi filius, cum a compotatione tumultuarie prodiilYct, in ore

Vulneratus paulo port dcccflit ; ex Cacfarianis Andreas f Forolivienfis peditum dux

defideratus cft. ‘Ita utroque difccdcntc exercitu Cacfar ad priora caftra rediit i foe-

derati rurfus ad colicis fiipra Norlmgam lc receperunt. Albanus, quo Hclliim

animo promptum irritaret, per intcrnuncios rogabat, quid ita monte* et colicis

infideret j cur r.on in planum defccndcrct, et collaris lignis decerneret ? Ad liaec

Hcfliis, fc fociofquc per dies v ante Ingolftadium fuifle mediis in campis, et ipfum

ad pugnam provocaflc praefatus, vicilGm Albanum rogabat, cur non tunc con-

flixerit } ac ne modo “quidem ad Norlingam, ubi totum fere diem fubrtitcrat, ad

proelium fc comparaverit ? Cacfar igitur, qui ad certamen horteis prolevare non

poflet, et iplos rebus omnibus, quoniam utramque Danubii ripam tenebant, abun-

dare aegre ferret, de Ulma expugnanda confilium inivit : fcd quod longius ab-

eflet, et multa oppida, quae a foederatis tenebantur, interjacerent, rem omifit-

His accedebat, quod Hcfliis eSueviae metuens jam antea juxta Rainum oppi-

dum impofitum h l ico flumini, quod ' Augullam alluit, aedificaverat caflcllum»

quo vcluti Licum cum Danubio conjunxerat, ut tranfitum in Sueviam hofti-

bus intercluderet. Has et alias ob caufas tutius vifum cft, Donaverdam, quae

proxima 1 Ncoburgo nuper capto eflet, aggredi. 1 Puteanius peditum dux, harum

rerum admodum peritus mittitur, qui oppidi litum et aditus contemplaretur : ex

iis, quae ab illo relata firnt, cum rem ad exitum perduci feliciter polle Cacfar judi-

caret, m Octavio negotium 0 committit, qui cum nPetiliano, Alex. Vitellio, ac

comite ® Schaumbcrgio re communicata, * accepta Italici et Teutonici peditatus

pane et aliquot equitum turmis, fuos cohortatus profunda node Donaverdae ap-

propinquat, et cxiccnfionc in foliam facta muro fucccdit, fcalifque ea parte appo-

fitis, quae a domibus remotior cft, qui jurtl erant, armati inliliunt, vento tunc

forte vchcmcntiorc, ita ut armorum ftrepitus a praefidiariis non facile exaudi-

retur : ex iis uno fumraum muri fartigium manu prenfante, pinna dilapla cft et

fcalam fregit ; quo fragore nili expergefadi cuftodes fu i flent, Cacfariani impro-

vi fi in urbem alccndcbaot: fcd nec propterca re ferius animadverfa, et jam cadis

Vigilibus, oppidum defendi potuit : nam majore urbis parte potito O&avio, prac-

iidiarii de ea detendenda dcfpcrantcs, monentibus oppidanis, ut faluti confulc-

rent, averfa parte lc periculo exemerunt. Succcftus ille fecit animos Caelari ad

cetera

V A R. LECT- • ac quidem P.D.o. f.d. * dat P.D.o.f. r cum Italici P. D.o.f.

1NTERPR. » A!k*n&<. * d»< i/libe, * d‘Eftf * de JCm»/, fliget de Sulmone.• ScbtmrrUjrn. • J* ferti « U * ULetb. 1 Aartpur?.. * Nembarg. 1 iltofitano Pozto. “ Otfo-

Fornrje, ine de Cnmermo. * ,t tonse de Putant. « Mumferj.

. JUgilizfiity Coo>;

I

HISTORIARUM LIB. II. 81

cctcrf Danubii oppjda in potcftatcm redigenda, atque imprimis Ulmam, qua Qpta CDIOXI.VI.

Danubii potens, et hoftibus inde deturbatis minime dubitabat, quin Suevia omnis

ac 1 Vindelicia facile fubjugari pollet. Igitur m Eid. * Sept. Donaverdam venit.

Confilium erat foederatorum caftra Caelaris- adoriri, idque per £ indicem Caciar

refeiverat : fcd capta Donaverda, cum de Cacfaris profectione ferius cognoviflcnr,

nihil adum cft. Donaverda Caciar dic fcqucnti. b Dillingam verius* caftra pro-

movet : ea urbs epifeopi Augultani ditionis tunc a cccpracftdiariis tenebatur; qui

de adventu Cacfaris certiores fa&i protinus ea 'rcli&a c 1 Louingam, et ipfam ad

Danubium fitam, fc conferunt. Venienti Cacfari Dillinga deditur; cumque de

Louinga merito foliciti edent Smalcaldici, oppidanos, ut bono animo lint, per*

nuncios hortantur ; mox ipfis fc auxilio affuturos : itaque illi per fecialem dedere

fc jufli fuperbe rcfppnderunt. Dum deliberant foederati, quia adhuc incertum

erat, num Cacfar progredus edet, et periculum erat, fi ipfi Louingan* de node, 4licut conditucrant, peterent, ne relidam a tergo Norlingam Cacfar nullo negotio

occuparet, et ex ea occadonc mutato conlilio per d vallem Rcmfiam in agrumWirtcmbergicumticfcendcrct, diem unum inutiliter contrivere. Incerta et y lenta

adeo foederatorum confilia ipfis hadenus exitiofa cum amplius ferre non poflct

Schcrtclius, cui et alia fubinde molcfta accederent, Louingam profdtys praefidium,

quod in ea cidcc peditum crar, « Augudam, unde ad bellum * miflus fuerat, fecumabduxit. Cum' in itinere edet, eum Jo. Bapt. 1 Sabellus cum pontificio equitatu

et cl feloppetariis Hifpanis adfccutus cft. Nihil territus Schcrtclius, ut erat vir

ingentis animi, fumpto editiore loco frontem obvertit, et rcpulfo fumma Virtute

hode iter inftitutum perfequitur : fcd cum Sabellum puderet numero fuperiorem

integro hode recedere, rurfus in Schatclianos impreflionem fecit; qui certamini

impares caute in vicinam divam fc receperunt, amifiis tribus tormentis et impe- *

dimentis;

pluribus tagacn illo in conflidu ex Sabeilianis dedderatis. Slcidanus *

harum serum gnarus audor fcripfir, Schcrtclium nunquam poftea in foederatorum

cadra rcdiilfc : fcd Cacfariani feriptores tlivcrfa prodidere ; nam cum dicunt Au-gudam venifle explorandorum Caelaris condliorum gratia, ut dvc ille Augudam,dveUlmam peteret, utriufvis tuendae onus fufeiperet: cumque neutrum tentatn-

rtim Caefarem animadverteret, redire in cadra conftituifle, atque cum iiicidpeditum, et pecunia, ea craticio aureorum, quae Auguda et vicinae fociac urbes

in foedus dependerant, fc in viam dedide:qua re per cardinalem Augudanum

comperta, Caefarem mandatum,dedide Fr. g Atedino, ut cum mi pediturq « ii

equitum cid iter Schcrtclio intercluderet ; illum vero per avia ab Atedino dc-flexifle, et incolumem cum pecunia in foederatorum cadra pcrvcnilTc : exterumea fpc dclufum Atedinum, ne omnino re infc&a rediret, b Friftinam in itinere •

oppidum, quod ab incolis fine praefidio tenebatur, deditione cepific. Louingapraefui i.iri is nildata, miflis qui fupccbum refponfum cxcufarent, pariter deditionemfecit. Cacfar, collocato in eam idc Germanorum praefidio, et ‘ Gundelfinga, quaead k Brentam fluvium fita cft, ftatim dedita, Brentam tranimirtit, et prope 1 Son-theimum vicum ad Brentam caftra ponit, inde Ulmam petiturus m haud ampliusmilliaribus ab eoloco diftantcm. Smalcaldici, ut pracvcrtcrcnt et praecipuam Sueviaeurbem praefidio firmarent, caftra movent, et m Geengam, quod cft oppidum trans

• Brentam,VAH r PPT • OAnk P n „ r. b *VAR. LECT. • Oflnb. P.D.o., . r tnorofa P.® indicium P.D. o. f.d. a uti diximus, miiTos P.D. o.f.

INTERPR * k DiUmt.ru. * Lnugingem. * Rernfmbal. 1 Augifarg. 1Saxtil). * tEflek fritkua. 1 Gnndtlfngta. * le Urente. 1 Sanikeim. Girngen.

J

NOT. ' Lege Lantingam: ut Sleidan, p. 5+9, cd. Argent- 8'*. et Thuinus irfe, lib. 10.

Tom. I. X •

JDigitized by Google

82

CDDXLVI.

* JACAUG. THUANI» Brcntam, veniant, medio inter duo caftra flamine. Ex tympanorum ptlfu id

quod erat conjectans Cacfar in collem vicinum cum b Albano afccndcrar, , ut

tranicumem hoftium exercitum propius contemplaretur 5 ubi cum in lummo dif-

criminc fiiiflc, et qui cum eo erant, in confeflo cft. Nam Saxo, qui illa die

a^men ducebat, cum celeriter hofte vifo ad collem conrcndiflct, et Heflo, ut fe

fcqucrct ur,#fignincafict, referepte pedem hofte, fubftitit Heflum opperiens: fleque

pulcherrima rei gerendae occafio e manibus erepta cft ; nam pcquc vado tranflri

flumen poterat, et unus modo pons iis locis erat, per quem fi Cacfar forte elabo-

retur, ceteros duces hoftium arbitrio expolitos relinquebat. Viciftim Caelariani

feribunt, eo dic poruifle Caefarem ppgnandi ncccflitatcm inferre foederatis. Con-

flat tamen tair* inopinato hofleis in Cacfaris confpedum venifle, ut ad ordinandam

aciem, explicandas copias, et tormenta deducenda fatis temporis minime habuerit,

praefert in* cum Brenta intercederet, quae nifi pontibus et magnis navigiis tranfir

i

non poterat. Itaque rerum peririores ita fentiunt, prudenter fccifle Caefarem,

qui rerum fummam dubiae certaminis forti committere noluerit:quippe cum ipfius

vircis in dies augerentur, et potentia tempore convalcfccrct > «concordia item et

©bedientia ducum ac militum fumma eflet, ut qui fummam unum ducem et prin-

cipem rcfpic^rcnt : contra hoftium lenta et dubia confilia, ac diferepantes in iis

capiendis lcntcntiac, et ut inter parcis minor ducum rcfpe&us. Igitur rc&c pro-

vidifle Caefarem, foederatorum vircis tempore aut difprdia tandem dilapfurasj

idcoquc fibi eunclandum efle, dum ex occafionc, quae fe brevi in manus datura

eftet, tonfilium caperet. Smalcaldici praeterita pugnandi occafionc ad c Geengam.

caftra muniunt, fummiffo Ulmenfibus IIICID et cccc Helvetiorum auxilio..Quae

ubi rclcivit Cacfar, omiflo detentanda Ulma confilio, quod illud difficultatum et

periculi plenum judicaret, hofte a tergo inflante, et inde VVirtcmbergico agro,

inde Danubio et Auguftanis fibi infertis latera cingentibus, Sontheimi fubftitit, et

caftra contra hofteis cis Brcntam punivit. Ibi levibus aliquot proeliis certatur,

quibus eo fcmcl res adduda cft, nt omnibus viribus fibi decernendum efle duces

ex illimarent. Nam cum infidiac utrinque eodem tempore, hinc a e Sulmoncnfi,

Altonfo f Ateftino, et gBalcono ftrudac cffcht in lilva, Inde a Rccrodo et Bar-

tholomaco h 1Iumbmccio cum ccc equitibus, Sulmoncnfis ad vallum ufqnc hoftiu*i

progreffus, ut cos ad pugnam eliceret, primum agmen fternit j mox concurrente

majore hoftium numero", cum aliter periculo eximi non poflcr, cdudi utrinque

exercitus, remanente interca in caftris Saxone, fi forte in his turbis Cacfar illa

adoriretur, ad propulfandos Impetus ipfe praeito eftet. Foederati, cum de fumma

aclum iri fibi perfuaderent, dimiflo Sulmoncnfi ad fuos redeunt 5 fcd prolufionibus

levis armaturae, crebras imprefliones facientis ac fe recipientis, effertum cft, ut

totus fere dies nulla alia re gcfta extraheretur. Caclar ex eo fpcdaculo cum

magnam diu voluptatem ccpiflct, canere receptui jubet. Altcrf tlic nocturnas

infidias molitur, et Albertum Brandcburgicum ac Teutonici Ordinis magiftrum cum

fuo quemque equitatu, et Aliprandum Madrucium cum fua legione duces deligit,

qui fuperindutis intaulis lineis prima nodis vigilia fummo filentio ad hoftium

caftra proficilcuntur. Albanus fubfcqucbatur cum reliquis copiis : fed re per ex-

ploratores foederatis renunciata, irritus fere fuit conatus. Nam cum audum ex-

cubitorum numerum, et omnem exercitum in aripis efle cognoviflcht Cacfariani,

rctroccflere : averfa tamen parte ' Lanoius cum levi trmatura, et k Barbanibnus cum

,• Buranici

INTF.RPk. ‘ le Brenta. .* Jue fAlbe. * Cient**. * Smhnr*. * prine* de Snlmone. r JF.fb.

• Rt<io!fo Btvjmei. « Huivbrmk. 1 de Lntnj, fume de Sulmone. * de de Bnrtaufn.

. HISTORIARUM LIB. II. 83Buranici equitatus aliquot turmis in laxiores cuftodias impetum fecerunt, et cacfis CDIDXLVI;pluribus ex hoftibus captifquc, figno inlupcr uno adempto, cum multa praeda ad

luos redierunt : unde » Barbanfonus et b Lanoius a Caelare laudati, et donis mili-

taribus ornati funt. Sutflmacrat in caftris Cacfaris pabuli et commeatus inopid-;

et oontagiofa lues, ob crebros ac cot^inuos imbreis corrupto aere, inter milites

graflabatur j ad haec ftipendium nulli pcrfolvcbatur^ nec recentes feffis jam prioribus

milites fummittebantur, uti fiebat in#caftris hoftium, ubi aWirtcmbcrgico vicino

nuper xxx peditum vexilla venerant. Quapropter ut tantis difficultatibus leva- •

mentum afferretur, et reficiendi fc militi tempus daretur, ad vetera caftra rurfus”

prope Louingaiti prid. Kal. Nov. fc contulit Caefar i poftquam ad Sontheimum

xliv dies commoratus eflet. Inde cardinalis Famefius revocante cum pontifice,

cum aliquot Italorum cohortibus, copia a Cacfarc petita, Romam revertitur. Nihil

ei verendum fuit de Alpium tranfitu }c Ereberga nuper recepta. Nam cum <*Ca-

ftclaltus Tirolenfis provinciae praefectus foederatos bello implicatos tranfmifio Da-

nubio longius abefle cerneret, quam ut prdcGdiariis opem ferre poflent, quos arci

a fc captae impofucrant, coartis e Ocnipontc copiis improvifus advolat, et col-

locatis in colle, qui Erebergae a Septentrione imminet, 111 majoribus tormentis,

tanto terrore praefidiarios complevit, ut, nortu rclirto ad pinnas muri vexillo ad

fallendum fipftcm, per avias folitudincs fuga dilapfi finr. Dum ad fLouingamcafira haberet Caefar cxcurfionibus crebris uttinque dimicatum eft, in iifquc male

. habiti a foederatis Itali cfHilpani, quibus non* inferiores animis Germani, fcd aftu

et arte impares, vincebant faepius, aliquando etiam vincebantur, xxi^dics nuM^ ,

fc memorabili gcfta ibi “confumpti. Smalcaldici cxdifccffionc c caftris ad Son-

theimum, et quod jam raro egrederentur vallo Cacfariani, conjcrturarrt fecerant,

Cacfarcm de diflolvcndo exercitu cogitare, caquc fpc fuftulcrant animos, miflifquc

ad civitates foederatas literis profpcra omnia fpondebant, modo pecunia fuppedita-

rctur. Nec fefellit cos omnino conje&ura. Nam ea de re coram Caefarc inter

belli confiliarios artum eft, Caftaldo, cui aJlcnticbantur s Albanus er •* Mclcnianus,

in hyberna dimittendum efle militem fentiente, et cedendum hyemis faevitiae,

expedandumque, dum ver appetar, quo tempore refertus miles ad militiam "ala-

crior redeat, et recens confcriptus fucccdat ; tunc quod reliqui fit, facile confcdum

iri ; fi non prius, quod fpcrctur, principes et urbes rcfipilcant, et veniam Cacfaris

gcnibu9 advoluti depofeant. Laudata Caftaldi fententia Caefar tamen contra ccn- * ^liiit 5 nimirum fine mora fucccflus urgendos ; eam quippt cftc hujufmodi popula- •

rium foederationum namram, ut monftro&c innumerorum membrorum compa-

ginis ihftar, haud facile inter fc cohaereant 5 eas nihit nifi imperu, valere i tem-

pore, fi cunrtcris, frangi j fcd ubi diflilicrint, fi nemo prohibear, facile rurftis coire.

Itaque infequendum jam frartum hpftcm, ne refumptis viribus acrior infurgat, et

cum eo novi hoftes vircis et confilia jungant : alioqui praeteritorum laborum

frurtuilf amitti. •*

•

XVIII. Rationibus Cacfaris virti aflenfere omnes, et eo magis, quod fub

id tempus de profpcris Mauritii et Boemorum in Saxonia fucceffibus allatum eft

de quibus antequam dico, prius de ipfo Mauritio quaedam paulo altius repetita a • *

nobis explicanda funt. Fridcricus 11 feptemvir, qui placidi nomen meruit, mo-

ricns-11 filios reliquit j Erneftum fcptcfflvirum, qui annofal. cid cccc xxcvii, *cr

Albcrtumy» qui xiv anno poft obiit. Ernefto fuccclfit Fridcricus m, qui coelebs

V vixit

VAR. tECT. confuropti funt P.D.o.f.

INTERPR. * deLigtu, prar dt Hjrbjxfr.rt. b de frinte de Salmone. * Ereai>erg * Caflel-

allo, gouvennr de Trrot. c tiijfuuk. ' Laagmen. ( dat d Aibt. b mar.jait de Menignan.

JB4 • JAC. AUG. THUANICIDOXLVI. vixit: cui in feptcmviratu fucccfllt Joannes frater, bonus et conftans a fuis cog-

'nominatus : hujus filius fuit Joan. Fridcficus, de quo heie agitur. Albertus alter

Frideridi n filius Georgium et Hcnricurfi ex Zedena Georgii *<Boggicbracii Bocmiac

regis filia fufeepit. Georgius, quo non ullus Lutheri fefcatorum capitalior * hoftis,

moriens fine liberis, heredem tcftamcnro Hcnricum fratrem, et ejus liberos Mauri-

tium et Auguftum reliquit, ea lege, ne religionem mutent ; ni parcant. Caelari

et Ferdinando Cacfaris fratri omnem ditionem luam attribuit, donec vel ille, vel

filii, vel ex Saxonica familia proximus agnanis conditionem impleverit. VerumHcnricus, qui Smalcaldico foederi fubfcripfiflct, cum primum de fratris morte

cognovit, conditione rejetta hereditatem adit, et b Drcfcnam ac in reliqua oppida

profectus populum in fidem fuam adigit, adjutus praecipue favore Jo. Fridcrici

feptemviri ; continuoque Lutherum c Lipfiam evocat, ut ibi doceret, et ad populum

conciones haberet. Mortuo Hcnrico, Mauritius et Auguftus, ex Catharina Magni

<*Mcgalopolcnfium ducis filia, nati fub tutela Joan. Fridcrici fuerunt; quam ille

lumma fide et benevolentia adminiAravit. Ipfc Mauritius, Agnete Philippi HefiI

filia in uxorem dufta, poftea foedere Smalcaldico comprehendi voluit, et leges

novas de difciplinac ccclcfiafticac emendatione ac fcholarum per Mifniam inftitu-

tionc promulgavit, Auguftanac confcflloni prorfus confcnticntcis. Is dillimulandi

mirus artifex, cum profundam ambitionem comitate vultus et rara* humanitate

tegeret, in Cacfaris familiaritatem propter morum fimilitudinem facilc*dcvencrat 5

a quo Ratifponac nuper fub exitum Maii in privatum colloquium adhibitus, et

prolixa benevolentiae fignificationc dimilVus cft ; fafta fpc, uti creditur, fcptcmvi-

• 4alis dignitatis ac reliquorum Jo. Fridcrici bonorum, quae proferipturus effli et

ipfi attributurus, fi comes expeditionis effe vellet. Inde ubi domum revertit, fub-

fcquente mox Ferdinando rege, « Pragam ad illum, ut de belligerandi ratione

fimul ftatuerent, profedtus cft. Caufas odii inter gcntilcis quidam adducunt

:

cum in aleae lufu Mauritius omni pecunia amifia feptemvirum ad continuandum

ludum depofito oppidulo improbius urgeret, eo itidem amiflo Mauritium a feptera-

viro increpitum fuille, admonitumque ut in pofterum in ludendo modum fer-

var« ; illum vero rcprchcnfionis acerbitatem gravius jufto tuliflc, ftathnquc agnato

fuo ex ea caufa bellum ihtuliflc,*quod vix tandem Hefli foccri interventu com-

pofitum fit. Haec et aha, quae a Joan. Slcidano commemorantur, five confisa,

live talia funt, ut honefte a Mauritio in medium proponi non debuerint, certe

• tot editis ab utraque patte in hoc diffidio feriptis nufquam eorum fa&a mentio

cft. Mauritius ergo, cum videret citra impietatis et dctcftandac ingratitudini

notam non pdflc contra agnatum et focerum arma fumi, ut fadi invidiam amo-

• liretur, cdido imperiali* cogi voluit. Itaque Cacfar ex compago datis ad cum

Ratilpona literis Kalendis Sextilibus, quae ipfi cum fratre Augufto communes erant,

miffo etiam proferiptionis, de quo fuperius diximus, exemplo, mandat, ut quo-

niam perduellibus agnatione et ncceffitudinc conjun&us fit, ita. ut in corunf bonis

jusfibi vindicare poflit, vTreis fecum conjungat, ad occupandas iHorum provincias,

cf ipfc juris fui tuendi caufa quam primum illas occupet ; alioqui fore, ut occu-

pantis, quifquis tandem ille fit, omnia fiant : poenam addit j quam, ni parcat,

* propter contemptum imperium eandem cum perduellibus fubiturus fit. Hac fc

ratione Mauritius fatis cxcufatum exiftimans, fi bellum Saxoni agnato inferret, iuae

ditionis Ordines, f Chemnici primum, dcin s Fribergae vm Eid. OCt. convocat,

a quid fafto opus fit con luitor. Ibi cura de religione abunde fibi a Cacfare cautum

.

'affirmaret.

* VAR- LECT. • hoftis, uti fupra diximus P. D.o.f.

1NTERPR- * Drefde». * LtrgJUk. * MecktU*h»rg. • Pr*i**. 'CbemmU. iPrtjitrg.

HISTORIARUM LIB. II. 85affirmaret, cujus folius ratione populi pro Snulcaldico foedere flabant, facile in CIOIDXLVT.

eam fententiam omneis pertraxit, ut aequum et juftum ccnfcrcnt, majoris periculi,

~

quod Saxoniac impendebat, vitandi caufa, ut Saxo etHetfus paterentur fuas pro*

vincias a Mauritio occupari. Igitur Mauritius literas ad Saxonem 1 Drefena v Kal.

Nov. dat, quibus fignificabat, fc, ut Cacfari, cui extra religionis caufam parere

teneatur, fatisfaccrct, et fuum jus tueretur, ex Ordinum confcnfu viam inivifle,

qua utriufquc commodo, ne ipfius bona in externas manus deveniant, optima

ratione in praefentiarum confultum fit : neque interca rccufare, quando ita Cac-

fari ac Ferdinando cum ipfo convenerit, quin, fi quidem illi patiantur, utriufquc

ditionis Ordines inter utrumque de fumma rei tradent. In eadem ferme verba

Joan. Willclmo feptemviri filio feribit et, ut literas ad parentem feriptas perfe-

rendas curet, rogat. Pervicit etiam, ut Ordines ad Saxonem ctHeflum feparatim

feriberenr, et apudHcflum inflarent, ut tam falutarc confilium Saxoni infinuarct.

Ad ea Heflus poflea rcfpondit, datis ad nobilitatem et Mauritianos Ordines literis,

atque ad ipfum Mauritium praecipue;quibus, invidiofe exprobratis a Saxone et a

fe in cum collatis beneficiis, religionis caufam agi dcmonflrat, neque jd Mauritium

diflimulare pofle, qui foedus cum pontifice initum et nuper a pontificiis miniflris

evulgatum non ignoret : neque enim alio tendere arma Caefaris, quam ut Ger-

manorum opes Germanicis opibus per civiles difeordias fubvertat, et pontificium

jugum, quod tam gcncrofc excuderint, ipforum cervicibus victor Imponat : nondebere ergo moveri proferiptione Cacfatis, aut bruto pontificis fulmine j quippe cumutrumque telum in religionem diftri&umfir, quam ruendam juraverint, et quamnefanda proditione ipfe, fi deferat, haud dubie ultorem habiturus fit illum, in quempejeraverit. Tunc etiam foederati xm Kal. Nov. ad maritimas civitates dant

literas/ nempe Magdcburgicos, Brunfviccnfcis, Bremenfeis, * Hamburgenfeis, b Goflaricnfcis, c Hildefemios, * d Gothingenfcis, e Hanobrios, f £mdcnfcis, Mindenfeis,

item ad sPomeranum, h Luncburgicos, et » Anhaltinum;quibus, quo in difcriminc

Saxonia, et ipfe Jo. Fridericus, cujus periculum ad omneis pertineat, verfetur, in-

dicant : jam in armis efle Ferdinandum, cui fc Mauritius Caefaris proferiptione,

uti prae fc fert, territus, quantumvis difliiadentibus fociis, conjunxerit: monitumquidem pum a fc, ut ab armis abftincrct, alioqui non defututa Saxoni auxilia $

nunc cum 'non parcat, obviam illius audaciae ire dccrcviflc : ac fibi quidem antea

c re publica vifum fuifle, ut Saxo cum parte exercitus in Saxoniam proficifccrctur j

fcd cum haud longe cum totis copiis hoftis confcdcrit, fpcfquc fit propediem

de fumma certatum iri, confultius videri, ut Saxo in cafiris remaneat, nec divi-

dantur copiae : hoc enim ab hofle captari aiebant, ut aut feparatis viribus in cumomne robur effundi minime queat, aut ipfi pluribus locis difliti facilius a conjuncto

exercitu opprimantur:

petere igitur, ne focii periculum negligant, fubfidioquc

copias Witembergam et k VVinariam quamprimum mittant, et quod reliquum pe-

cuniae ex foedere debent, id Jo. Willclmo Saxoni perfolvant. Antea ad Bohemosfoederatione antiqua et fludiorum confcnfionc fibi conjunflos fcripferant, et ne

fe Ferdinandi criminationibus praeoccupari fincrcnt, monebant : codcmquc tem-

pore fub exitum Sextilis feriptum edunt, quo in pontificem contumcliofiffimis

verbis invc&i, incendii per Germaniam excitati eum au&orem faciunt, fibique com-

pertum efle dicunt, ab illo in Saxoniam veneficos immiflbs, qui puteos et aquas

flagnanteis

VAR. LECT. • I huiburgos P.D.o.ft * Godngcnicis P.D.o.f.d.

INTERpR. • DrcCJen. * Gojlar. « HiUefbem. * Gtttinrm. • Hsmovtr. 1 Tjnbden& Mtndc*.* duc de Vomeranie. * duci de Lmeebonrg. ‘ prime etAnbslt. k Ueimar.

Tom.1. Y

Digitized by Google

86

C13PXLVI.

JAC. AU 6. THUANIftagnantcis corrumperent ; ut, quibus ferrum pepercerat, cos veneno abfumerent.

Id mox evulgatis literis Saxonis filius confirmavit, quibus continebatur, nuper

quendam Italum in Thuringia prope Winariam deprehenfum effe, qui tormentis

fubjeftus libi et aliis nonnullis Romae datam pecuniam pontificis nomine fateretur,

ut incendiis ac veneno per Germaniam quantam pollent maximam perniciem darent.

Hac fama irritatis populorum animis, tamen omnia fegniter gerebantur. Nam nec

principes aut «Vandalicae civitates auxilia in tempore fummiferunt, nec Daniac

rex quamvis foederatus ullam opem Smalcaldicis tulit. Interca Ferdinandus a Bo-

hemis et Sileliis, licet rcfiftentibus, militem impetrat, et ex ‘Pannonia evocatis

equitibus, (ii vulgo Huflari dicuntur, genus hominum immite et rapax) inSaxoniam

ducit. Conduftis copiis praefectus ctat Scbaftianus « VVintcmullus : is xm Kal.

Nov. miflis Uteris ditionis feptemviri populis bcUum dcnunciat t caufac obtende-

bantur, quod fupetioribus annis ipforum princeps collegium d Dobrilugum oecu-

paflit, et violato foedere,’quod cum domo Saxonica Bohemis intercedit, Cacfari

nuper ctFctdinando amicitiam rcnunciaflct : itaque quamvis minime opus fucric

denuntiatione, proferipto Saxone, ne quid tamen a fc practcrmiflum jure dici

poflit, voluiflc hoc pro muneris, quod fuftincat, ratione lignificare. In ' Woit-

landiam proximam a Bohemis et Hulfaris primum fit impetus. Caede, incendiis,

libidine, “ praedationibus nullo diferiminc faevitum. Qua ex occafione Bohemi,

qui praeter voluntatem ln eo bello principi fuo miUtabanr, crudelitatem illotum

dctcftati inEid. Nov. difcedunt a lignis, et domum revertuntur. Pannonii, qui

fupcrfuerunt, quod a rufticis (ibi metuerent, ftatim Mauritio fc conjungunt. Ejus

exercitus erat omnino vrn ero peditum et iv ero equitum. Cum eo in feptem-

viri ditionem hofliliter ingrefius, poft ptofpcra aliquot certamina, Altorfii pri-

mum, dcin ad f Zuiccaviam, ubi ni ero pedimm et ccc equites auxiliarios fudit,

Zuiccaviain ipfam, deinde e Schcncbcrgam, i> Aldcburgum, ac fere reliqua omnia

feptemviri oppida xv dierum fpatio in fidem accepit, praeter Witembergam, 1 Ile-;

nacum, Gotham muniti(limas urbeis. Cujus rei nuntius hinc a Sibylla uxore

od Saxonem maritum, inde a Mauritio ad Caelarem perlatus, perturbatione et

gaudio aeque animum utriufque complevit : ac Cacfar quidem, ut publicam laeti-

tiam tcftaretur, ln caftris omnia tormenta difplodi jubet. Ob id cum fummam

invidiam fuftincrct Mautitius, paffimque vitulcntis libellis profeinderetur, fcripto

publicato purgare fc ncquicquam conatus cfti quippe cum religionis caufam

minime agi contenderet, cum tamen ex belli eventu longe aliam Cacfaris mentem

fuiffe manifefto apparuerit, quando ille inter pacis conditiones hanc fupplicibus

impofuit, ut contra quam Spirenfibus comitiis decretum fuerat, Tridcntinac fynodo

fubfcribcrcnt : et fane id minime latu in’c Mauritium plcrifque merito pcrfuafum

cft, hunc colorem ambitioni et callidae alieni invadendi cupiditati falfo prae-

texentem, quam furnma perfidia in agnatos et nccclfarios exercuerit. Hanc certe

expeditionemmagnum rebus Cacfaris haacnus dubiis momentum attulifle conflat,

ut ex eo ille certam triumphi de debellata Germania reportandi fpem conceperit i

et in confilio, quod de hofte infequendo contra ceterorum ducum opinionem

ceperat, magis confirmatus fit. Tamen, quod pluviolo coelo et paludofo folo offen-

deretur miles, mutata caftra, et falubriorc ac commodiore loco, quo commea-

tus facile fubvehi pofTet, tranflata. At Saxonicarum rctum nuncio conflernatis

foederatoram animis, cum feptemvir quamprimum domum fibi revertendum

• exiflimarct.

V AR. LECT. * praedationibus ibi abHuflaris nullo t. D. o. f.

INTERPR. • viIU, (Wr/ia,,, i triferi, Ra/ari, IfS/fear, d-stra/fmrf,

„ Ba/ri*». ' • B«fef/«s*. UVlIsnJl. ' Zwtkrw. StiirrtfeTJ.ner1 jHunburg. “ Ejftntcb.

1

historiarumlib.il fl7

cxiflimaret, Hcflus contra vireis minime feparandas eflc ccnfcrct, placuit ad civi- CDLOXLVI.

tatum legatos referri, qui jam fub exitum Odi. Ulmae convenerant.

XIX. Ii initio, cum de Mauritii dcfccnfu in Saxoniam cognoviflent, et Saxo

infiarer, ut fibi liceret cum parte copiarum ad hoftium impetus propulfandos iftuc

proticilci, legati fc ejus rationem habituros rcfpondcrunt : ceterum ccnfucrc con-

fultius cum fadurum, $tdnc in caftris remaneret : vemm ubi de Mauritii fucccflii

ip(is condi tir, mutata fententia, ut commodius de re tota cum belli ducibus de-

cernerent, in caftra * Geengam veniunt. Propofitis in medium belli difficultati-

bus et incommodis, cum nufquam fociorum auxilia apparerent, et ex foederatis

Pomeranus ac Luncburgici nihil omnino, alii per Saxoniam parum admodum in

communem caulam conferrent, ex Gallia et Anglia nihil adferretur ; interca fenfim

dilabente milite deminueretur exercitus j in eam fententiam devenere omnes, ut

aut proelio, fi poflent, decernendum, aut praefidiis in hyberna difpofitis difcc-

dendum, ac podremo pacem induciafvc faciendas ede ccnfcrcnt. Cum de pace

agi placuidet, Adamum b TrottumJoachimiBrandcburgici et totius familiae nccc£

farium ad Johannem Joachimi fratrem mittunt, ut per eum Cacfarisvoluntatem peri-

clitarentur. Sed cum ille nulla ratione conveniri pode rcfpondilfet, nifi Jo. Fridcricus

fc et omnia fua Cacfaris voluntati permitteret, nihil effedum cft. Tam duras

autem pacis conditiones proponi juderat Cacfar, quod de hoftium datu et eorumconfiliis atque rationibus per indicia certo cognovidct. Itaque qui (imul omnes de

Cacfarc tota Germania expellendo paulo ante confilia agitaverant, jam de falutc

fua finguli cogitare coeperunt ; dcccrniturquc, ut reliquas omneis copias Saxo fecum

abduceret, et vm cio peditum ac cio equites in hybernis relinquerentur, quibus

alendis Wirtembcrgicus et Germaniae fuperioris civitates fociac fumptum facerent.

Ira tam numerofi et inter fc tam male animati exercitus, cum cadra cadris diu

vicina habuidenr, nullo memorabili proelio fado difccdcrunt;quod aut raro aut

nunquam fere accididp repetita retro * faeculorum memoria comperietur. Igitur

decreta in Galliam et Angliam, quo jam legatos mifcranr, altera legatione, ad

ix Kal. Dee. caftra movent, fummopere contradicente Schcrtclio, ut Cacfariani

tradunt, et civitatum legatos obtcftantc;quamvis, ut fupra jam didum cft, ex quo

e Louinga abdudo fecum praefidio d Auguftam rediit, nunquam in Smalcaldicorum

caftris cum fuide feribat Slcidanus. Equitatu in poftrcma acie relido cum xxxxcampcftribus machinis, pracmido cetero exercitu ea die inccdum cft. Judus infc-

qui c Albanus ad convallem hinc et inde a feptentrione et meridie collibus cindam,

ubi primum hoftem confpcxit, in tria agmina omnem peditarum juxta filvam occa-

fum verfus collocat, et ad dextram equites in x quadratas acies diftribuit : foede-

rati viciffim contradis ordinibus in tumulum afeendunt, unde difplofts tormentis

quafi figno dato ad pugnam fe comparant. Cacfar, qui multo majores hoftium

copias ede exiftimabat, in caftra fubito revertitur j relido Albano cum equitatu

et cio peditibus Hifpanis, qui hoftem interea levibus proeliis deftinerent, inde

mox cum toto exercitu in cos invafurus. Verum ea node foederati vado tranf-

milla f Brenta fc praefenti periculo exemerunt, primifquc caftris prope b Heidene-

mum in agro Wirtcmbcrgicoconfcderunt. Rei conficiendae in manus datam oc-

fioncm Caefar ab indicibus dclufus fibi ereptam aegerrime tulit, eodem, quempaulo ante * in Smalcaldicis damnaverat, errore admido. Sed adverfa tempcftate,

ct*ad luem per exercitum gradantem accedente itinerum continuis imbribus

corruptorumVAR. LECT. * praeteritorum fceculonien * in dttft D.o, f.A

P.D.o.f.d

I MTERPR. » GitBTCH. k Trott. « Lsugin^en. * Augifurg. * duc d’Aite. ' It BrtuU. • Hei-deubeim.

Digitized by Google

88

CDIOXLVI.

JAC. AUG. THUANIcorruptorum difficultate, 4 Sontheimum retrocedere cogitur, innumeros ex fuis

aegros, multos etiam ex hoftili exercitu fcmincccis per viam relisos fecum trahens.

Ad militem reficiendum ibi triduo conccflo, quod foederatos per Franconiam

pabulo et commeatu abundantem provinciam hyemare velle crederet, praevertendum

flatuit, atque in itinere praemittis b Bolfingam ccc equitibus Belgis, oppidanos ad

deditionem compulit. Norlingcnfcs, qui praefidio tendantur, Cacfaris iram

fubvcrcbantur, nec minus de praefidiariis foliciti erant : cumque in hoc eflent,

commodum accidit, ut praefidiarii, qui a ipfi fibi metuebant, non monitis civibus

nofte dilabcrcntur, et ad c Groppium munitillimum comitis Oetingenfis caftellum

confugerent : eo metu liberati oppidani mane deditionem faciunt, xxxvi cid

aureorum mul&ati. Caefar impofito Norlingac cardinali Auguftano ciun cid id

Teutonicis peditibus, Buranum d Wiflemburgum mittit i ipfc c Dingclfpulum cum

exercitu prdficifcitur : utrinque miliis legatis oppida deduntur. Reliftis ad Din-

gclfpuli cuftodiam duobusTeutonum vexillis. Cadar f Roteburgum oppidum foe-

deratura populo admodum frequens, quod cft ad 8 Duberam, magna celeritate

contendit:procellere obviam venienti cives, et deditionem fecere. Saxo et

Hefliis, veriti ne, lingulis dedentibus fc urbibus, ipfi omni perfugio nudarentur,

heie copias partiuntur : Heflus ad dextram iter flc&ens majora tormenta 1 Cir-

ccnac et 5 Schorcndorfii, lods munitiflimis apud Wirtcmbcrgicum depofuir,

atque inde, ut cum Maurltio genero ageret, domum revertitur : Saxo jam ex-

peditior, Rccrodo fecum abdu&o, quamvis properaret, in itinere Gemundam

Sueviae urbem tormentis oppugnatam deditione capit, et cxa&a a Senatu pecu-

nia, ac viritim divifa k Francofurtum ad Moenum pridie Eid. Dee venit. Ibi

cum eflet, acceptis a civibus ix eu aureorum, quae ex foedere debebantur, Mo-

guntino feptemviro xl cid imperat, Fuldcnfcmquc opulcntiflimum pracfulcm ac

finitimos pontificios gravibus fummis mulftat. Interea Heflus per fuos cum Mau-

ritio egit 3 quoniam, ut ipfc tuto interefle poflet, fatis cautum per Mauritium non

fuerat' Sed cum Mauritius fibi pacifci non licere, nifi de Cacfaris voluntate, di-

ceret, et Saxo, qui copias haberet inftruftas, quo minus ei bellum inferret, nullam

moram interponi vellet, re infeOa difccflum cft. Nufquam major ferenitas et

acris temperies poft tara afpcram tcmpcftatcm Decembri mcnfc confpetta cft:quod

cum fupcrftitiofc Cacfariani interpretarentur, quafi manifefto coeli favore praeter

naturae ordinem Cacfaris confiUis adfpirantc, Saxo cum exercitu Saxoniam frigidam

admodum regionem ingicfliirus, in commodum fuum vertit. Roteburgo 1 Bura-

num cum Belgicis copiis dimittit Caefar, et ut Francofurtum occupandi rationem

ineat, fi ppflk, imperat : ipfc pracmiflb " Halam Sueviae ad » Coccrum Albano,

quae mox deditionem fecit, eo ftatim profedus cft.

XX. Jam Ulmenfes, quod difloluto foederatorum exercitu demum fe omni

ope deftituros cernerent, legatos Roteburgum ad Cacfarcm miferant, qui non-

dum ad cum admifli Halam ufque fcqui jufli funt. Ulmcnfium exemplo per-

motus Palatinus eo et mox venit, et tentata per Granvcllanum cancellarium via,

cum fc coram Caefare ftetiflet, Non tam potentiae tuae magnitudine territus,

inquit, quam dementiae fiducia fretus genibus tuis fupplex advolvor, ut quanto

maxima mea cft erga te offenfio, tanto maximam erga me tuam experiar benevo-

lentiam • et quanquam culpa mea habeat juftas et legitimas cxcufationis caulas, fatius

duco crimen fateri, quam committere, ut de dementia tua dubitare videar. Ciim* enim

Rrtnhrg.

Kiubena, 1 StbnuAorff.

TNTFRPR • Sunlbehm k Bopfingm. * Grofftn. * IVtifftnbuTg. • DtmgtlJftAtl.INTLRFR.Mtm. > imu dt B.r„. " HalU In Smth.

« Taubtr r.

• U Kotktr.

KOT. * Kirchdmio Put.

HISTORIARUM LIB. II. 8genim videam te etiam erga noccntiflimos fingulari indulgentia uti, malo jus CI3DXLVI.meum milii pereat, quam de clementiae tuae laude quidquam detrahatur. Tume ergo perduellem, tu fatentem, tu iuppliccm reum imprudentia lapfum in

gratiam fufeipe, et a me vicilfim debiti et conflantis obfcquii fidem ullis fortunae

.idibus inconcuflam accipe. Ad haec Cacfar truci primum, dein fereniore vultu

in haec verba rcfpondit. Vellem ab alio quovis potius, quam a te, principium

clementiae fccilTcm : neque enim hos canos, in quos citra pudorem imprudentia

non cadit, neque ardifilmum cognationis, quod tccum mihi dl, vinculum, quod

fine impietate a te violari non potuit, hoc decebat, ut me armis peteres, ut mepro imperii majcflatc pugnantem, conjundis cum imperii hoflibus juratis viribus

et confiliis, bello perfequi velles. Nam excufationis caufac, quas dicis, potius te

onerant, quam culpa et crimine liberant. Sed quoniam ira cafus tulit, ut etiam

ex proximis clementiae gloriam reportare me oporteat, age* et ut fpcrafti me•benignum dominam, me indulgentem cognatum, et, quod caput cft, vidoria in

vidos et fupplices moderate utentem experiare j tuique officii effe reputa, omni

ppc eniti, ut offenfionis gravitarem omni fide et obfcquio in poflcrum fuperes. His

didis venerandam fenis canitiem dcofculatus cum in pedes erigit, et bonis om-nibus ac priflinac dignitati refiituit. Quod Willclmum » Baioarum agnatum, qui

fpc obtinendi feptemviratus Caefarianas parteis fecutus * credebatur, aegerrime

tulifle ferunt. Sed Cacfar e re fua et publica effe cxiilimavit, erga Palatinum

potentifiimum principem, de imperio *>lim optime meritum, ea benignitate uti,

ut illum a foederatorum focictate avulfum in fuas parteis pertraheret > ratus fore,

ut ejus exemplo admonitae civitates, aut defedione terrttae, celerius ad officium

redirent. Uimenfcs deinde introdudi, et foedus ac vim fociorum' caufati inter-

ventu ip*fius Palatini modo reconciliati veniam impetraverunt, e aureorum milli-

bus mulclati, ctxn tormentis traditis, ac recepto intra urbem x vexillorum prae-

fidio. His confodis Cacfar « Octingam venit, et inde c Ncoflatum ad * Cocc-

num, ac poftrcino 3 Alprunium ad Nicrum, quas regiones olim Charitini po-*

puli infederunt j unde Albanum cum populabundo milite in agrum Wirtember-

gicum immifit. Buranus interca in Hefliam defeendens, ubi Cattos quondamfedeis habuifle confiat, 'Darmcflatum partim vi, animofe defendentibus fc oppi-

danis, quibus collcda ex agris turba fe adjunxerat, partim deditione cepit : arce

inccnfa plebi prpmifcuac dux pepercit. Inde Francofuttum praetervedus, quod deurbe capienda dcfpcrarct, adverfa anni tempefiate, et milite male affedo, exer-

citus partem Rhenum tranfmittft, et ad f fyloguntiacum confiftcrc jubet. Illae

properantem nec tale quid, cogitantem mifii Francofurto legati adeunt, qui fe

imperata faduros pollicentur. Palatini Ulmenfiumque exemplo illos et Wirtem-bcrgici a fociis deleni calamitate permotos conflat, ut deditionem facerent, cumtimerent, ne fi diutius cjfpcdartnt, gravius muldarentur ; tum etiam quod intcl-

ligcrcnt, Moguntinos et 8 Wormaticnfcis ccnatim apud Cacfarcm inflare, ut jus

nundinarum, quibus opulentiam et magnitiAlincm fuam urbs illa debet, perduel-

libus ereptum ad fc transferretur. Itaque h Buranus fine mora cum exercitu urbem

ingreditur,

V/fR. LECT. fuerit P.D.o. * Alpninum ad tfcccarum P.D.q. Alprunumad Nicrum D.f.d.

INTER PR. • duc dt Buvierr. * Eriugben. * Neufiat fur U Keker. * Hmlkrtn fur U Nttker• DumJ!at .

1 Menti, ou Mayruet. * trux de IVurmt. * comte de Bureu.

1 Erinnam Tut. Iud.Tbuuui. » Hailpronnam Put• Coeerum Put.

Tom. I. z

9o

CD1DXLVI.

JAC. AUG. THUANIinceditur, et populum in Cacfaris fidem lacramcnto obftringir, impofiro m cn>

peditum et cccc equitum praefidio : dcin Burani rogatu minis * Alprunum legatis

a Cacfarc in gratiam recipiuntur, depenfis xxc aureorum millibus. Ferunt Bu-

ranum virum candido et aperto ingenio, cum a fenatu epulo exciperetur, quac-

fiiflc a civibus, quid ita leviter et ignave nullo cogente fefe dcdidiflcnt, tam firmo

et populofo oppido tuti} cum » Darmeftatenfcs, quorum urbsFrancofurti compa-

ratione vicus eflet, tam fortiter fc defendiflent ? cumque illi pudore feu metu

impediente nihil rcfpondcrcnt, jocofc addidifle, fuafurum fe libenter Cacfari, ut

ipfos Darmcftatum, Darmcftatcnfcis autem Francofurtum in coloniam deduceret.

Et haec quidem hoc anno in Germania gcfta funt.

XXI. Diversa parte Anglus, cum exhaufto aerario et adverfis aliquot proeliis

commi fiis in dies res fuas labefactari dolcrct, jam belli pertaefus, ad pacem antea

fmftra per Germanfac principes tentatam inclinare coepit } in cafquc conditiones

nobifeum tranfegit, ut b Bononiam et arccis circa Bononiam cxftruftas cum tor-

mentis et munitionibus cctcroquc apparatu bellico rcftirucrct ; rex vicifiim * xxc

aureorum millia odo penfionibus Anglo dependeret. Haec per c Annebaldum

maris praefedum et Joannem d Dudlcium, qui poftea Northumbriac dux appellatus

cft, Francifci c Bcrnardi oratoris Veneti 'interventu acta, uterque rex poftea rata

habuit. Tunc Franci fcus ad f Guidonis-rupem ad Sequanam hyemabat ; nivcfquc

praealtae erant : ex coque occafionc praccipui«cx nobilitate juvenes caftcllum con-

ftrurium hinc 8 Dclfino duce, cum quo ^ Aunvalius et ' Santandreanus erant, op-

pugnabant ; inde Francifco k Borbonio Angiano propugnante, militaris obfidionis

imitatione tuebantur. Eo in certamine occulta rixa inter duces ex aemulatione

fuborta ludum in ludum vertit. Nam dum Angianus poft folutum icrtaqicn, nihil

cogitans, ut paulum rcfpirarct, in arca palatii ad parietem federet, arca ex fu-

penoribus fcncftris, eorum, qui cum Dclfino erant, juflu, ut creditum «ft, fcd in-

feio Dclfino, demittitur, qua ille cervice clifa opprcfliis cft. Hunc exitum maximae

fpei juvenis jajn in illa aetate nobilis 1 Cariniana vidoria fummo regni detrimento

habuit : cujus eo lamentabilior mors fuit, quod de ea quaeri fecundum leges non

potuit •> pejore principis viri, quam privati conditione. Ita fortuna, rebus noftris

illudens, non fatis habuit per bella toties repetitis cladibus ferio Gallos muldafle,

nifi etiam a bello fccuros nova per ludum jadura affligeret. Hunc certe cafum

Francifcus fecundum filiorum mortem aegerrime tulit j tamen ut Francifci Dcl-

fini, fic et Angiani difTlmulata, nec vindicata nece. a Interea de belli Germanici

exitu anxius fibi omni cura limites, «a quibus invafionis metus crftt, firmandos efle

exiftimavit. Itaque m Burgum in Sebufianis profedus, inde n Cabiloncm et °Seu-

rcum ^in Infubrum pago oppidum ad p Ararim venit, quod nuper muniendum

imperaverat, v Deinde per * Bclnam et r Divionem iter habuit } atque ex Burgundia

in Campaniam dcfccndcns per 4 Lingones, unde Annebaldum ad * Coifium et

n Montinium oppida luftranda miferat, * Calvimontium in agro Bafliniaco venit.

Ligniacum

VAR. LECT. * Intere* rex P.D.o.f. 6 in Infubrum paco drfmrt P. D.o.r inde P. D. o. f

INTERPR. * teuxde Ddrmjlat. h Bo*lente fur mer. « IAmntbtkd. * Dudley, -jictmte de (fuit

duc tU Sorthumberland} gramd tn.iral £Anilcierrt, * Remordi. f Refbegujon jur la Seime. * le Dtu-

fbim. h Fr. de Ltrrtine, temte (fAumtlr. ‘ Jacturi dAlbon, feigmeurdr St. Andri. k de Beurhn, tomte

dF.nittjcn. 1 btttUle de Ceritolet. * Reurg tn Breffit.0 Cbtlent fur Stent. • Seurt em Bo*rgO£irf.

* U Sterne. < Betunt. ’ Dijom. * Ltupei. ' Cofj. • Memli^mj. * Cbtumenl em Btffigmj.

NOT. 1 Hailpronnam Tut. Le dit roy Fran$ois cnotinueroit paicrau dic roy* xxc tmtorum. Le rraittG porre 94756 efcu* Henri u vic durant par chacun an 94756 clcus au

au foleil & 52 lols. Le dit truae cft cnoer ditis JbJcil& 51 fokToumois,fuivant letraitte <iu 20 Aouft,

DuTillct, p.403 &4XXL, »4», 1618, Paris ; fiefaur 1517 : & cc nraitte fut fair le 7 Juin 1944?, fur le*

reformer cc Ucu luivant le trajtt£. Le* termes font : bmites d’Ardrcs & Guilnes prcs du carop. Pmt.

\{

HISTORIARUM LIB. n. 91« 1 Ligniacum in Ambaris ipfc luftrarc voluit ;

b * Barrumquc primariam regionis C13IPXLVI.

urbem adiit, 7 ubi Chriftiemam Fr. Lotaringi quadrienni relido filio morrui viduam

officiofe invifit. Poft cJonvillam venit, ac d Vitriacum Francicum ad Matronam»

quod e Parthici cremati ex adverfo tertio a Francico lapide disjundi fttus non ita

arrideret, muniendum curavit. Hinc reflexo itinere per f Manchildis fanum, e Vil-

lam- franeam ad Molam, b Mufonium, Sedanum, ' Mezeriam, 9 k Mauberti-fontem,1 Corneti montem in Arduenna filva, poftremo m Folcmbracum praetorium vena-

tionibus opportunum appetente hyeme Kal. Nov. venit : ubi aliquamdiu commora-

tus, valetudine jam male affeda, pet n Compendium ad ° Sangermanum excutite

anno fc contulit.

VAR. LECT. • Lignium P. y ibiauc P. D.o.f.* deinde Barrum P. D. o. f.

* Maberd-fontem P.

• INTEUPR > Liiny rn Btrroir * Bur U Jac. « jtowflr.4 Vitrj k Franfait far Manu. • For-

tbtu It brutf. 1 Ste. Mtuebtud' i lrillrfrautbt fur Meufi.

L AUufauy SeJaa. • AletJtTtt. k Mittbtrt- .

Ftutaiur. 1 Mtwt ctrmtl tu Ardtnnts. “ Ftltmira/. » Cvmfitpte. • Sr Gtrmuin tu Luje. • •

JACOBI

V.

Digitizod by Coogle

JACOBI AUGUSTI THUANIHISTORIARUM SUI TEMPORIS

LIBER TERTIUS.

EPITOME.E LICIA belli Germanici initia nonnihil conturbant conju-

ratio Genua* Flifcano et Neapolitem tumultus

.

U. Alterius

origo et fuccejfus

:

III. Cui fuccejjit Ciboana : virtus in utra-

que Andreae Antiae et conjlantia. IV. Neapolitani motus

origo ab inquifitione : ejus exitus libertati nobilitatis pofiremo

exitiofus. V. Jlenrtci Angh mors mores, et occultus tn Fran-

cifcum regem amor ex morum Jmilitudm*. VI. Secuta mox regis mors : ejus

fortuna, prudentia, regni difptnfatio, amor in literas et literatos: VII. AdHenricum filium praecepta i quae ille regnum iniens magya ex parte neglexit

,

Cl. Annebaldo maris praefello et Turnonio Cardinali, quibus praecipuis admmi/lris

ufusfuerat, a rerum gubernaculo remotis. T)iana Tiftavienfis, et ejus impotens

animus. VIII. Leges optimae a Frattc. Olivario Cancellario latae. IX. Helio-

nora regis defuntii vidua in Belgium proficifcitur. Imbrium vi ruptus S.AIichaelis

pons Lutetiae. X. Hier. Capiferrei cardinalis in Galliam ad novum regem lega-

tio. Leges in diplomatis ‘Pontificii promulgatione a fenatu appofitae. XI. Saxo

captus, et ocrea ejus ad ludibrium in Galliam mijfa. XII. ‘Durocorton Remorum

rex inauguratur. Saxonicae copiae a Seb. Vogelsbergo uegi militant. XIII. ‘Duel-

lum inter Vidum Cabotiutn furnacum & Franc. Vtvanum Cafianeum adfanumGermani commiffum, regitnfieet ominofum. XIV. Leo Strozzius exfoederepoftcardinalis Santandreani caedem in Scotiam cum clajfe mittitur : ejus felix fuc-

cejjus ,captis in arce Andreana in Galliam fecum abduftis. XV. Anglica in

Scotiam expeditio, et profpera ad ‘Frefiomum pugna 1 vi Eid. Sept. qua illu-

firium familiarum e Scotis juventus cecidit. Reginae Britannodunum fepofitae.

XVI. Mutatio religionis in Angita fub Editordo vi puero i et accerfitus eo *P.

Martyr VermiItus Florentinus. XVII. ‘Doliorum virorum gbitus, Fr. Vatabli,

Jacobi Tufani, Beati Renoni, fo. Scholkri, Conradi Teutingeri, ‘Petri Bembi,

jacabi Sadoleti

;

XVIII. Item Hariadeni Ahenobarbi Caefareae in Africa pro-

fuitani, et Ferdmandi Cortefii novae Hifpaniae in India occidentalifundatoris.

•EX AUCTORIBUS,

fucabo Bonfadio, Uberto Folieta, Carolo Sigonio, Laurentio Capellonio, Nic.

Sandero, fo. Sleidano, Mart. Bellaio, Thoma Cormerio, Petro ‘Pafchalio non

edito, Caroli card. Lotaringi comment. AIS. AHis curiae Parifienfis, Georgio

Buchanano, fofia Simlero, Th. B. Florimontio Florebello, fo. Cafa, Alambrjno

Rofeo, foanne Leunclavio, F. * Lupo 1 Gamma. •

u LIBERINTE»PR. » Lopet dt GonsTM

NOT. « iv Eid. Scpc. Fmt. * Gomara Pmi.

Digitized by Googlc

HISTORIARUM LIB. III.

LIBER TERTIUS.

93CDDXLVII.

EUNT E cipidxlvii felicia belli jam in Germania

inchoati aulpicia fntcftim motus in Italia, cctcroqui a

bellis externis quiclccntc, exorti, aliquantum pertur-

barunt. Nam conjuratio Jo. Ludovicia Flifei b Genuae

deteda, et eodem tempore tumultus Neapolitani fama

Cacfarcm fortunae impetu ad victoriam jam paratam

fumma fuorum alacritate properantem retardare, non

tamen tanti conatus gloriam et frudum eripere potue-

runt. Sed Neapolitana (editio prius coepta, obftinata

contumacis proregis pervicacia lcrius defiit. Conjuratio Gqpucnlis pofterius nata,

flatim * improvifa ducis morte opprefla cft.

II. Orico illius haec fuit. Octavianus c Fulgofius raro incorruptae erga pa-

triam charitatis exemplo, cum arcem a Ludovico xii Genuae impofitam, quam

firmandae privatae potentiae idoneam fervare poterat, demolitus efler, fopitis

diflenfionibus flatum Rcipublieae ita ordinaverat, ut privatas offenfas bono pub-

lico potius condonafie, quam de inimicis ultionem fumpfiflc videretur *. dcin capta

a Cacfarianis urbe, et tam egregio cive cxpulfo, rurfus J Adornii rerum potiti

funt. Cumque de concordia ineunda confilia agitarentur, atque aerario exhaufto ad

id alicujus magni principis opibus opus citet, fruflra tentata Clementis vii volun-

tate, interca Galli rurfus Genuam receperunt : fub quibus Theodoro Trivultio, qu»

nomine Francifci res adminiftrabat, minime contradicente, nova Rcipublicae forma

conflituta efl. Paulo pofl cum Andreas e Auria alieno maxime tempore regi fli-

pendia rcnunciaflcr, Genuaque pxado Trivultio, ^ac recepta f Savona a Gallis ad-

modum magnis operibus munita, parriac libertatem reflituiflet, ea publicae ad-

miniftrationis ratio inftituta cft, quae fummi imperii magiftratu, a quo nobiles

lege excludebantur, cum nobilibus communicato, popularcis familias hinc depri-

merer, hinc fupra modum nobilcis efferret ; ut facile vetus odium inter nobilcis

et popularis nominis civcis nondum ex animis omnino extirpatum ex eo fcnfim

vircis fumere potuerit. Ita affedis popularium animis non defuturos in ea civi-

tate motus apparebat, fi dux rebus novandis idoneus non dcfuillct. Eum fc

praebuit Jo. Lud. Flifeus s Laviniae comes clariffima gente ortus et elato animo

juvenis; quod aegre ferret Andreae Auriac recentibus meritis Auriacam familiam,

• cui fuam nullis partibus inferiorem exiftimabar, in tantam magnitudinem evedam,

ut merito popularibus et liberae civitati gravis, fibi vero molefliffima cllet: et ut

Andreamtot adoreis madum, tantifquc beneficiis, quae ipfc inficiari non poterat,

de patria optime meritum, propter aetatem et civium gratiam, qua modeftiflimus

fenex minime omnium tota vita abufus cft, patienter ferret, h Janctini Auriac

faftum et afpcritatcm ferre nullo modo poterat. Is Thomae Auriac filius in re tenui

educatus fcricam textrinam, *quod apud, illos minime ignobile cft, exercuerat:

fed cum Andreas Thomae patruelis liberos non haberet, cum fibi ut fanguinc et

nomine proximum heredem deftinaverat, nec folum bonorum, fed amplitudinis

ac

VAR. LECT. • inopinata P. D. o. f. * quod apud illos miniene ignpbile cft dejimt* moxque P. D. o. f. P. D. o.

INTERPR. 1 tU! Fiefet. * £enoua. * Fregsfe, Iral. Rregtfi.* / Adorni. • Dtria. f S*V9JU.

1 * Cianenitte Dona.

Tom. I. A a

i

Digitized by Google

I

> \

i>lI

<

9+ JAC. AUG. THUANICDDXLV1I . ac potentiae quafi fucccflorcm jam tum conftitucrat, xx triremibus attributis :

quaeres ut erga nobilium juventutem fummum favorem et au&oritatemj anetino .

conciliabat, ita apud popularcis maximam invidiam excitabat. Aliam viam in-

greflus Flifeus, comitate et humanitate, quam fpccic naturali et compofito vultu

prae fc ferebat, popularium gratiam demerebatur, primarios ex illis adolcfccntcis

benigne appellando, et in eorum coetus fefc familiariter infinuando. Cum fibi

iis artibus aliquam gratiam apud popularcis comparaflc videretur, benevolentiam

illam potentia et au&oritatc firmare conftituit : et quia in maritima civitate ma-

jora navalium quam tcrrcftrium copiarum momenta efle judicabat, iis fefc im-

primis muniendum cenfuit: commodumque accidit, ut, cum mi trirem cis Petro

Aloifio Placentinorum et Parmenfium duci vi ablatas Andreas Auria in portum

Gcnucnfcm fubduxiflet, acerrimae fimultatcs inter pontificem et Auriam accende-

rentur, quae inde originem habuerunt. Imperialis Auria 1 Zagonis epifeopus

grande aes Andreae pfopinqui favore et beneficio partum in Neapolitanis poflef-

fionibus collocaverat, carumquc heredem Andream decedens ea lege inftitucrat,

ut propinquos tcnuifltmac fortunae homines fuo patrocinio (iiblevarct? Ex hac

hereditate quo minus fruftum ferre poflet, a pontificiis minillris ad fifcum omnia

epifeopi bona trahentibus impeditus cft. Itaque judicio Romae conftituto, eam

partem, quam ex conflanti jurifconfultorum confilio ad fc pertinere contendebat,

cardinalis Farnefius, fummiflis qui publico nomine pofliderent, fibi vindicarat

»

quam tamen fc remiflurum oftendebar, ft eam ex Farnefiorum libera! itate Andreas

accipere vellet. Verum ille eam conditionem ut contumciiofam gcncrofc rccu-

favit j injuriamque aFarncfiis praeter jus et aequum fibi illatam adeo molcftc tulit,

ut per Janetinum trircmcis pontificias captas Genuam deducendas mandaverit.

Eam occafioncm ad omneis cafus intentus juvenis avide arripuit, et pontificem Auriis

atque adeo Cacfarianis infenfum fibi conciliavit > demumque cum de lite inter pon-

tificem et Andream tranfattum effer, emptis a Farrtefiis haud magno pretio iis trire-

mibus, cum quibus fub pontifice mereret, fufpicioncm rerum quas moliebatur facile

diluit : nam alioqui tanto obfcquioct afliduitate Andream colebat, ut nihil temere

inclementius de eo exiflimari poflet. Ipfc Andreas, licet a » Vaflio certior faaus,

quod inter Cacfaris b Fulgofu infPado occifi chartas repertus eflet commentarius,

quo ille de Gcnucnfium rebus differens regi pollicebatur, Flifeum ad res novas pro

iplo Genuae aggrediendas femper paratum fore, et antea a Gul. d Bcllaio Subalpinae

regionis praeferto per P.Lhcam Flifeum magnis pollicitationibus cum folicitatum

feiret, .tamen nihil tale de Flifei indole et candore fufpicatus, omnia, quae de

ipfo afferebantur, ut falfa et incerta, non folum apud civitatis proceres, fed et

ipfumCacfarcm elevabat. Erat in homine ctfi prope adolcfccntc fummum dif-

fimulandi artificium, quod tota oris fpccic lumen quoddam hilaritatis ac raodefliae

prae fc ferente mirum in modum, juvabatur. Color ejus quippe imprimis egre-

gius, lacti oculi, inccffus fedatus ac liberalis i quanquam equo praefigni lacpius,

ut fc populo oftentaret, fublimis per urbem vehebatur ; idem vultus, et conflans

in multiplici artionc varietatis fimilitudo. Hac ingenii agilitate odium fuum,

quod adverfus Janctinum jamdudum Coquebat, cujufquc fuffufa nota aliqua in

ipfius ore antea apparebat, totum intra animi latebras abdiderat, et fpccic qua-

dam amoris infigitis illum adortus, quicquid in illius animo fuberat opinionis in-

commodae, id prorfus deleverat j et tum humaniflinic ptacfalutando, tum domi

INTERPR.dt Piedmont.

• Frtgtfi-mjrtbtfe tUl GujJli

S,»i«nsy urb» cpifcopdis inCorfka. P*t

leto.

conveniendo

Jm BtIU) t fii&nr J* Tstn£t?, gnvrrvcur

I

I

I

Digitized by Google

HISTORIARUM LIB. III. 9 $

conveniendo ac confilia communicando, interdum et ipfius liberos in finum acceptos CDI3XLVII.

coram parente dcofculando, in ardiffimam fc ejus familiaritatem infinuaverat.

Inter haec Flifeus ab Auguftino Trivultio cardinali fummo regiorum negotiorum

in Italia procuratore folicitabatur, miflo Genuam Nic. * Foderato equite Savoncnfi

FI ifci affine, qui adolefcentis animum propontis honeftis conditionibus periclita-

retur, an Gallis in recuperatione Genuae adefle vellet. Quod cum temere fc

fadurum promififl*cr, atque cum eo refponfo Foderatum dimififlet, flarim pocni-

tuit, admonente et increpante cum Joan. Baptifta Franco Verrina, quod confilium

'de fubjicicnda Gallis Genua tenuis animi et abjedi elfe diceret, cum ipfc patriae

dominatum fibi comparare poflet. Itaque revocato ex itinere Foderato Flifeus

litcras, quas ad Trivultium dederat, fibi reddi jullit, atque aperte fententiam mu-

taffe prae fc tulit. Dcin cum Verrina Raphacicm b Saccum jurifconfultum Savo-

nenfem, et Vincentium c Calcaneum familiarem fuum in interiorem aedium partem

fcduxit, et de integra Trivultii conditione denuoad cos retulit; ibi variatum fen-

tentiis, quod Calcaneus Verrinae confilium audax et plenum periculi fibi videri

aflcrcret ; Verrina contra generofum, honeftum ac ncccflarium, poftrcmo etiam tutum

efle affirmaret. Quid enim gencrofius, aiebat Verrina ad Flifeum convcrfus, quammalos civcis, qui fpccie libertatis occupata per vim potentia ad immoderatas cupi-

ditates abutuntur, de culmine deturbare, et eandem potentiam magnitudine animi

et virtute arripere, qua moderatius et fecundum patriae leges in conii ituenda repub-

lica violor utaris? Eo enim res devenit, ut aut Genuae tibi imperandum, aut

turpiter ferviendum fit j illud animi, hoc ignaviae eft : jam utrum mavis, elige.

Ut haec nihil te moveant, forte fcilicct tua et privata vita, in qua Sinibaldus

parens vixit, contentum ; at periculum et diferimen, in quo verfaris excitare te

faltem debet. Janctinum vides quam averfo in te animo fit ob trircmcis illas

a te nuper comparatas ; quippe cum navale imperium, quod fibi (pe et ambitione

jampridem uni deflinavit, tecum communicandum inteliigat. At non ignoras,

quam aegre homines vulgo in partem potentiae vel proximos admittant j ut dubi-

tare non debeas, quin Janctinus ea in re, quae parentes cum filiis, filios cumparentibus committere folct, minime tibi parfurus fit ; nec commiflurus, ut tam

alte animo infidens dolor femper in verborum inancis contumelias, acnon aliquando

tandem ferio in tuam perniciem erumpat. Jam enim utrique vcftrum haec a for-

tuna impofita eft ncccfiitis, ut alterius falus alterius pcftc fit expedienda. Quoin confil io is mea fententia fapientior fuerit, qui anteverterit j nullumquc efle

locum morae duxerit in eo conatu, qui utrique neccflarius, cum evertat necefle

eft, qui, dum cundatur, alterius celeritate fc opprimi finct. Nec fatis tibi erit

aemulum, imo hofiem oppreflifle, tot fuperftitibus vindicibus, a quibus Janetino

fublato, quam incolumi, plus impendet diferiminis :a eodem facinore ampledendi

funt Andreas ipfc, Adamus Centurio Janctini foccr, ac reliqui nobilium fadionis

principes. Huic ncccffitati, quae te vix deliberare finit, fi parcas, tuta omniacum imperio tibi fpondere aufim ; ®fi cundcris, certum exitium cum dedecore

imminet. His addebat Verrina, ut confilium omni ex parte turuni approbaret,

Andream ei janctinum, ut in nullo tali metu, ncgligcntcr et folute agere

;

fummam domi folitudinem efle, nullas cuftodias excubare, nullam familiarium

aut clientum turbam adefle; ipfos domi et in publico fine ullis ftipatorihus

confpici; triremcis denique ut in hyeme cum folo ferme remigio, nullo prae-

terea praefidio firmatas, occupantium, quicunque tandem fint, audaciae patere.

Pervicit

VAR. LECT. • in eodem P. 9 fin P. fi detjl P.o.f.

INTERPR. » FoJefjta de &tveiu, * Sden. * Caleagno ds Varefe. * Centurient.

Bigitized by Google

96 JAC. AU G. THUANICniJXLVU. Pervicit Verrinae lententia apud juvenem fua fponte ad omnia' vafta et praecipitia_

propen fum, qui alioqui niapnis beneficiis devinctum hominem in magno honore* et benevolentia habebat. Is autem erat Verrina, qui Termone efficax et manu

promptus, tum ad expedienda negotia artifkiofc audax, cum inexpiabili odio in

nobileis flagraret, et acris alieni magnitudine oppreflus privatis vulneribus tegendis

turbandarum rerum occafioncs quaereret, facile ambitiofum adolcfccntcm familiae

fplcndorc et majorum gloria inflatum in illo fenore aetatis ad quodvis facinus

aggrediendum impellere potuerit. Igitur omni Gallorum cogitatione rejeda, de

conficiendi negotii ratione inter ipfos agitur. Placuit primo, ut in B. Andreae"

templo novum rei divinae facrum indiceretur, coque Andreas ipfc er Janctinus

ac nobilium plcriquc invitarentur, atque ibi caedis et tumultus initium eflet : fcd

cum admoneretur Fiifcus, eo fortafle Andream jam afteda aetate non venturum,

fcd aliquem ex familiaribus, uti confoedet, cum folemni munere mifliirum, mu-

tata fuit fententia, quantumvis reclamante Verrina, qui fc eadem hora ad Andream,

Ii non veniret, falurandi caufa aditurum, et ipfum imparatum domi confofiurum

pollicebatur. Exuto fcmcl amore patriae charitatis omnem una humanitatem ac

fidem exui, ex eo tunc pcrfpcdum cfi, quod, rejeda ea lententia, altera multo

immanior propofita cfi; ut fcilicct Fiifcus Andream et Janctinum praceipuofquc

ex nobilitate, quos fuis confiliis adverfos feiret, ad coenam invitatos inter facra

mcnfac trucidaret:quo fado per urbem difeurrens populum ad libertatem vocarer,

practorioquc d« improvifo occupato, Verrina diadema finu promptum Flifci capiti

imponeret, coque duce Genuae falutato popularcis omneis atque ipfam plebem ia

ducis fidem jurejurando adigeret. Erat ad iv Non. Jan. conftitutus convivio dies,

quo comitia ducis creandi caufa erant futura;

quae civibus in curiam conclufis

in multam noctem femper produci folent. Verum Andreae repentino chiragrae

dolore laboranti febris fuperveniens fpem ipfius foris opprimendi conjuratis ademit,

et ad alia confilia impatientem morae Flifcum accendit i qui cum eodem tempore

refeiviflet, Janctino ante pracftitutum diem, ex qua occafionc incertum, Genua cflc

abeundum, veritus, ne res, fi diutius differretur, nimis exagitata patefieret, facinui

maturat, cique patrando fecundam Januarii nodem conflituit. Itaque fpccic

triremis armandae et praedatum mittendae, ut pro qua nullum a pontifice ftipen-

dium acciperet, re cum ipfoJanctino communicata, ut omnem fufpicioncm amo-

veret, homines cogit i qui ipfi a P. Aloifio *Farncfio libenter fummiffi, et ex fuac

ditionis oppidis ledi frequentes jam convenerant. Id clam Andrea fadum, quod

Fiifcus de ea re Termonem 'cum Janctino conferens metuere *fc diceret, ne, fiillc

xefeiret, propter padas inter Caelarem et Solimanum inducias, abfquc dubio id

impediret. Nec contentus iis militibus Fiifcus, etiam praetorianos, qui aut fuac

ditioni fubditi erant, aut ejus beneficio militiae adferipti, folicitavit : quod a

b |ocanto Corfo militum tribuno, cum vcfpcrc praefidium rccenfcrct, animad-

verfum, ferutatis militum contubcrn i is, et reperto cos ad Flifcum commcafle, con-

tinuo ad civitatis gubernatores atque ad ipfum Auriam perlatum cft. Verum ille

mox a]anctino de Flifci confilio, quod ab eo fibi communicatum dicebat, certior

fadus, non fotum quod erat minime fufpicatus ed, fcd etiam ab ipfo Janctino

exoratus, quo minus milites, uti ferebatur, praedatum mitterentur, non impediit.

J^mque nox advenerat conjurationi dedinata, quae diem nuNon.Jan. praecellit,

cum Fiifcus primis tenebris homiucs armatos, quos evocaverat, occulte in aedeis

luas, quae in clivo ab aliis infulae indar omnino fcparatac erant, introducit : is

peramoenus intra moenia clivus in ea urbis parte, quae ad ortum vergit, qui fc

longe latcquc explicans plurimis cft domiciliis didindus atque ornatur, hinc maris

• fpatia,INTERPR- * Fjrncfc, du: di P*rwr. h Gi-anuCarfc

Bictr zoftby Coogk’

HISTORIARUM LIB. III.‘

97fpatia, hinc “Albani fuburbana, tradumque illum, quem b Bifamnius interfluit, CTDIDXLVir.pulcherrime profpedar j

a c Carinianum vocant. In eo domum late magnificcquc

aedificatam habitabat Flifcus, quae urbi ample imminens quafi dominarum petere

videbatur. Acceptis amicis, januam Arenuis ac quibus maxime fidebat fatclliri-

bus cuflodiendam committit j ira ut ingredientibus omnibus pateret ; exeuntibus,

praeterquam conjuratis, claufa eflet. Vocatis a Verrina ad cocnam civibus, quos

opportunum putavit, et in interiora perdudis, cum ad novum totius domus armis

ubique pcrftrcpcntis habitum obftuperent, Flifcus infir, Non debere cos apparatu .

quem cernerent, terreri < vocatos non tam ad tempeftivi convivii commutiionem,

quam ad pulcherrimi facinoris focictatcm, quo falus dignitafquc rcipublicac et

communis omnium libertas ipforum opera a Janetini tyrannide, quam Caelaris

opibus fultus in dies firmet et flabiliat, alteratur:quod ne accidat, fc nefarii ho-

minis conatibus praevertere, atque ipfum ducem cum reliquis, ft qui txxurrcrinr,

nobilibus opprimere •dccrcviflc, ut recuperatam ope Gallorum rcmpublicam con*

flituar, quos meliores et commodiores Cacfarianis amicos et patronos femper •

hactenus experti fint. Ad eam rem fua diligentia parata et provila omnia, ut de

eventu dubitari non poflit, modo ipfi Arenuam et fidelem rei dent operam, et

fecum fc populo oAentent, atque per vias difeurrenti adfint:quod pro perfpcda

multis rebus virtute et conflanti erga patriam charitatc fadufoscos fibi perfuadeat.

Perorationi additae minae $ injuria in cos, qui in confilio» quod communi omnium •

caufa fufccptum fit, ducem tam egregii facinoris deferuiflent, tanquam proditionis

reos vindicanda. Pavidis filentium pro aflcnfu fuit : alii vanitate collaudato con-

filio fcqui paratos fc, quo duxerit, alta voce proclamant. Duo omnino reperti

funt, Bapt. d fuftinianus et Bava, qui fadum apud fc dctcftanrcs, cum aliter eva-

dere non pollent, ignaviam fateri, quam fc tanto fcelcrc impiare maluerunt ; qui

fubito cubiculo funt inclufi. Ferculis aliquot epularum allatis, cum ex iis pauci

Aantes properanter fumpfiflcnt, Flifcus, convivis relidis» in gynaeceum perrexit

;

ubi e uxori, quae cum Paulo f Pania viro gravi et erudito atque antiqua ncccflicu- •

dinc cum Flifeorum familia conjuncto tempus, ut fit, 1'crmonibus terebat, et ipfi

Panfae, jam ante tantum armorum apparatum, quorfum pertineret, mirantibus,

re adhuc integra, confilium aperuit. Quo audito prope animo conftcrnati ob-

teflari coeperunt, ut a tam foedo et pcriculofo incepto defifleret ; imprimifquc uxor,

quae manantibus per ora lachrimis, quod trifte infaufti exitus omen fuit, genibus

viri advoluta fruftra feftinantem tetinere conata cft. Ille nihil uxoris lachrimas,

nihil Panfae gravi oratione ipfum a fcelcrc dehortantis preces moratus, fada fpc

utrique felicis fuccclfus ; ac uxori praecipue, quam propediem principem Genuen-

ftum (alutarum iri fpondebat i poftrcmo haec verba fubjecit. Aut non me videbis

amplius aut craftina dic minora infra te videbis omnia. Quibus didis auguriorum

religionem, quae multa et triftia B occurrerunt, eludente Sacco, cum conjuratis

multa node armatus domo exit ; ita partito agmine, ut ledi(limum miljpm robur

praecederet ; ipfc cum praecipua civium et amicorum manu fubfcqucrctur. 7 Tumnegotium dat Cornelio fratri, ut Sportam Arcus occupet: quod cum fucccfliflct,

jpfc ad b Catancorum pontem pervenit, ubi triremis, quam armabat, ftationem ha-

bebat. Ea dum ad > Darfenae oflium appeller») ulla in fundo arenofo haerens aegre

commovetur, plus dimidium horae cum remorata cfl. Inde k Odobono fratri

imperat, ut cum 1 Calcaneo m portam beati Thomae, five Fafciolanam, Tliomac

0 Aflarcro

VAR- LECT. * Carimanum P.JJ.o.f.d. ® occurrerant P.D.o.f. r inde P D o f.

JNTERPR. Alfeno. * Bifign». * Ctripunc. * Gmfitmano^ & Bnva. • EltOnora Cii»,

t Panfs. • porra dt It'Arce di Bijdint. " ponte de Csttani. 1 Darfena. ‘ Qttobuet» dal Fisfio. * Cnltegn».

pot :a th SanTtmafo.

Tom. I. Bb

Digitized by Google

JAC AUG. THUANIfnm , v„ An-„cto Vcreac, ut 'Daffcnac itidem portam, pet quam ad triremium dationem itur,

occuparent,b Odobonus, corrupto ante pecunia vigile, dcpulfis aut interfectis cufto-

" djbus qui pauci excubabant, datione facile potitur : at Vcrzes, quodjanctini minider

erat facile a cudodibus admidus, cum citius lignum edididet, potta in os claufa ex-

cluditur. Quod ubi riifco renunciatum cd, ipfe Scipioni' Botgognino attributis mili-

tibus et ratione rei peragendae demondrata praecipit, ut, quod adu Vcrzes non potue-

rat, ipfe vi cxcqucrctur. Felicius fucccdcntc Scipioni negotio ,A Fiifcus porta patefada

cuin claflicos remiges tumultu excitato catenas exuere fcnfdfct, ad ttiremcis continuo

"accurrit, quod iis inflrudis potiri cuperct,quippe inquibus omnem potentiae fpcmcol-

Jocafict. Sed fatum rcipublicae ita tulit, ut, mobili ponte, quem in triremeistrajedurus

confccndcrat, prolapfo, ipfe armis onudus una cum tribus militibus pone fcquemibus

prolapfus fubmcrgcrctur, re a nemine, ut in tenebris, tunc animadverfa. Fama tanti

drcpitusaiffuburbanas Andreae aedeis perlata, Janetinus ab uxore excitatus, quod

rixam tantum inter navalcis artifices fubortam crederet, eius fedandac caufa nautico

habitu cum puero facem praeferente reda ad sportam Fafciolanam contendit; ubi

ab Odoboni praefidiariis, cum quis edet quaerenti militi dixidet, admidus et con-

fbdus cd. Soluti interea remiges utbe tota vagari, et falutis expediendae caufa

omnia tumultu mifccrc : conjurati alia patre padim difcurrcrc. Andreas igitur

cum videret jam Fafciolanam portam ab adverfariis occupatam ede, et merito

• vereretur, ne mox aedeis fuas proximas oppugnarent, equo impofitus ad f Mozum

oppiJum, quod XV ab urbe milliaribus abed, propere fe contulit. Gubernatores,

indisante cos Gomefid Suarezio Figueroa Caefaris legato, et cardinalis Auria,

Chridophorus 8 Pallavicinus, et Antonius s Calvus cum armata manu ad portam

ufquc Fafciolanam proccdcrant ; fcd cum inde ab Hieronymo Flifei fratre depulit

pedem referre coadi fuident, nec jam in armis fpes ulla edet, HedoremFlifeum,

Augudinum 11 Lomcllinum et Anfaldumjudinianum ad Hieronymum mittunt, qui

rogarent, quid Laviniae comes polccrct aut libi vellet, et monerent, ut urbe cum

> fu is excederet ; Ite enim res facilius pacati pofli. Vix ii Verzae et Mariliani

crudclcis manns cvafcrc. Hieronymus veto, qui de fratris morte refeiverat, et

jam praefens Genuae imperium fpc devotaverat, ad eorum focios convcrfus, guber-

natoribus renunciarc jubet, nullum alium praeter fe comitem exdare, neque velle

urbe excedere, fcd praetorium omnino podulare. Ex hoc refponlo conjcdura

de Joan. Ludovici Flifei morte, quod cos hadenus latuerat, frda ut civibus animos

addidit, ita conjuratis, qui in Hieronymo parum praefidii ede judicabant, omnem

fpem rerum potiendarum ademit. Ipfe Hieronymus, cum ftudra praetorium occu-

pate tentader, civium apparatu territus utbe fe protinus pet portam Arcus ejecit.

Verrina confcenfa trireme cum Sacco fe > Madidant recepit, abdudis fecum Man-

fredo Centurione, Sebadiano Lcrcario & Vincentio Vaccario, in primo tumultu

ad interiorem portam captis s quos podmodo ad ‘Vari odium demptis catenis

incolum%dimifit. Odobonus ab Andreae amicis ea, quam tenebat, potta dc-

jcdus, urbe e vedigio excedit. Nufquam in ulla conjuratione major fides et

alacritas fociorum j ut dubio procul fit, fi i|u* inopinata morte abfumptus non

fuidet, quin res ex eorum fententia « fucccdldct. Caufa fuit, quod conjuratio

paucis’ initio communicata, interim rtbus omnibus fpccic triremis armandae paratis,

in ipfo rei peragendae momento primum fociis deteda ed, ne mora interjedaF r °

• fcilicet

VAR. LECT. * edet fucccdurt P.P.o.f.d.

INTERPR. ‘porta MU Dtrfnt, * 0mhmo d»f Btf" * Itorrani»». ‘ Cima»/*®'

<mf' * •*< S" ItaMji. • Mwf. « FaUwtow, & -» ?**»• * Lmtltm, <y

A- Giufiimant. ‘ MjrJeiUe. k U V*T r.

HISTORIARUM LIB. III. 99fcilicct pravi confilii aut temerariae pollicitationis eos poenitere poflet. Quan- CI3I3XLVII.

quam fi FJifcus fuperfuifler, judicabant omnes, vix futurum, ut ille viribus, ftcut

ipli Verrini perfuafcrat, aut aliter quam Gallorum ope ac nomine Genuae impe-

rium teneret i inde ora * Liguriae infcfta, quae tot beneficiis et clientelis Andrcac

devinda erat j inde b Infubribus copiis, quae cervici imminebant, ad omneis motus

intentis : potiufque fuUTe, ut juxta Sacci et Calcanei confiliumTrivultii conditiones

acciperet, quod minore cum infamia et periculo fuo facere [potuiflet. Expullis

urbe conjuratis continuo Andrcas revocatur, mifiis publice ad cum Bcnedido Cen-

turione et Dominico Auria : ac node, quae alterum diem cft confccuta, magnoomnium confcnfu, qui in tanto ac tam recenti motu fuit admirabilis, c Benedidus

Gentilis placido ingenio pracftantiquc vir prudentia dux reipublicac creatur : namhucufquc refpublica ducem non habuerat, eique Nic. d Francus fenatus princeps

tempore interregni praefuerat. Inde ad Cacfarcm tunc Germanico bello impli-

catum Francifcus Grimaldus, qui de re tota eum edoceret, mittitur. Cacfar vicifiim

c Germania Rodcricum Mcndozam mittit, qui nomine fuo perfolutis Andrcac

pro morte Janctini officiis, Gcnuenfeis ad e Montorii arcem, in quam fe primumf Hieronymus, dcin Verrina ac Saccus ex sMaffilia receperant, expugnandam

incitaret. Interca Flifcanac ditionis oppida, quae in h Mcdiolanenii provincia

erant, Ferdinandus Gonzaga, qui 'Vaftio paulo ante mortuo in Infubrum prac-

fcdura fucccflcrat, nomine Cacfaris occupat. P. Aloifiua Faraciius itidem k Ca-

liftanum ct Valtiranum in agro Placentino caftclla, ut fc conjurationi minime

participaflc approbaret, ex amici infortunio commodum captans invadit. Exinde

cum de conjuratorum, ct eorum qui conjuratu opem tuliflent, poena quaereretur,

decretum ex Andrcac fententia, ut qui conjurationis convidi fuiflent, exitio capitali,

reliqui leviori poenae genere muldarentur. Cofpus Flifci vix tandem repertum,

armis detradis, in mare juflii Andrcac rurfus projicitur : et ita dirum illud malum, *

quod longo labore conceptum ea nox in miferandum reipublicac exitium pcpcrcrat,

pundo temporis praepotenti fupremi Numinis dextera in undas effufum cft. Poftrcmo

fruftra miflb ad Hieronymum Panfa, ut honeftis conditionibus Montorio excederet,

mcnfc Martio fcqucnti arx magna vi oppugnatur, tandemque dcfpcratis rebus Hie-

ronymus cum Ibciis arbitrio Gcnucnfium fe dedidit. Magnae inde contentiones

ortae, multis adhuc occulte Flifcanac familiae faventibus, ct Hieronymi adblcfccntis

aiiena audacia, ncc fuo confdio in tantum fcelus prolapfi fadum intempeftiva

milcricordia defendentibus. Tandem pervincente contraria fententia, poft quae-

ftionem habitam, lumptum de conjuratis ultimum fupplicium j arx Montorium

folo aequata, ct ad perpetuam rei memoriam Flifcana Genuae domus perantiqua,

ct magnificis fumptibus cxftruda-, a fundamentis everfaeft.

III. Jam periculum Andrcac ita cum rcpublica conjundum exiftimabatur, ut

nifi lublato illo hacc everti non poflet:quod ct ex Julii 1 Ciboi conjuratione,

quae Flifcanam mox fccuta cft, apparuit. Is Ricardac Malafpinac filius,®1 Maflac.cc

Cartariac ditionem, quam mater ab Albcrico Malafpina parente aaceptam legitime

poftidebat, a noftris, ut jadabatur, incitatus, fumma impietate occupaverat. Sed

Fcrd. Gonzaga cum exercitu adveniente, ipfc “ Pifis, cum illae itet haberet, a CofmoMedice, hortante cardinali Ciboo patruo jampridem Cacfarianis partibus addido,

tam diu coercitus cft, dum res conficeretur:polftemo receptis oppidis ac reftitutis

matri reconciliatur, ac Romam ad eam pergit. Ibi hominem trifti vultu ac elato

animo tum recenti injuria inflammatum nadi Odobonus ct Cornelius Flifci, Genua

poft

INTERPR. * P rUI de Gertnei. * da Ahlanoit. e Benedetto Gentile. * Fronto. c MmtMit. Put.

Montoglio. Adruni- 1 Girolamo dsl Fiffto. * MerfiiUe. b duebf de AUUn. 1 manbtfe dei Gnefio. * Ca-

lefiam, & l'alttrano. 1 Cibo. “ Majfa, & Carrara. • Pifa.

I00 JAC. AUG. THUANICDIOXLVII. pofl fratrum fortunam cxulantcs, ac Scipio inprimis, qui eodem cum illo matris

contubernio utebatur, tentare coeperunt, an Genuam ad Gallorum parreis trahere

vellet :quod illi faclu facile aiebant, fi Andrea de medio fublato urbcrfi commota

plebe occuparet : Gallos enim in propinquo effe, a Mirandula ac * Subalpina

regione audito tumultu quamprimum auxilio advolaturos. Non abnuente Julio,

quamvis ar&a cum Andrea adfinitate conjunctus effer, quippe qui Pcrctam Janctini

fororem in matrimonio haberer, ipfum in Gallicorum minifirorum, qui tunc

Romae erant, familiaritatem infinuant. Rei conficiendae gratia Flifei et Julius

Vcnctias eunt $ unde illi Mirandulam profecti funt : hic vero acccpra pecunia

cum per Mediolanum Genuam ad milites contrahendos pergeret, Ferd. Gonzaga

a matre de occultis filii cum Gallis et Flifeis colloquiis certior fa&us, ipfum

bpontrcmoli a Petro Durera praefecto comprehendendum curavit; qui mox in

quacftioncm datus, fc cum Gallis et Flifeis collocutum fafiiis cfl, fuacquc operae

fpem dedifle, fed omnia ad Cacfaris commodum traducere in animo habuifle.

Inde Mediolanum tranflatus acerbioribus admotis tormentis omnia, quo inter cos

convenerant, ordine detexit:poftcaquc juflu Cacfaris fccuri percultus cfl, lumina

• impietate adolcfccntis contraria matris impietate vindicata, qtlac filium vel nocentem

infami morti non dubitavit fubj icere. Tam crebrae conjurationes occafioncm

dederunt, quo faluti publicae profpiccrctur, atque Ahdrcac inprimis, cujus caput

femper petebatur * ut de conftrucnda Genuae arce, validoque militum praefidio

firmanda, confilia agitarentur. Verum Andreas quam in afferenda prius libertate

fortem, tam in defendenda tunc fc conflantem exhibuit, cum diceret, patriae

falutem non munitione et praefidiis, fed civium confcnfu et concordia conflare ;

fuam vero ipfius affirmaret non tanti fc facere, ut pro ea tuenda, quam curae fibi

efle Deus tam illuftri nuper indicio oftendiflet, rcipublicae cervicibus jugum imponi

• pateretur: quamobrem omnis de ea re deliberatio penitus omiffa cfl.

IV. Dum haec in Infubribus et Genuae agerentur, Neapolitani motus jam

ante excitati in magnum incendium exarferant. Tunc regno a Caefare praefectus

erat Petrus Alvares « Toletanus vir elato ac vehementi ingenio, et nimia feveritate

nobilitati gravis; qui eam ob rem cum apudCacfarcm criminolc accufatus eflet,

duo ex primoribus nobilitatis Ferdinandus Sanfeverinus d Salerni regulus et c Vaflii

snarduo,, adhibito etiam Andrea f Auria fumma contentione egerant, cum Caefar

bello ETunetano confero Neapoli hyemaret, uti Toletanus e provincia revoca-

retur : cum enim efle, qui bonis omnibus * infenfus, venalia omnia haberet

;

quique diflolutionc et ignavia regnum florentiffimum in pace everfurus, in bello

amiflurus eflet. Sed cum Caefar contra inimicorum, uti rcbatur, criminationes

hominis, quem adeo extulerat, dignitatem fibi tuendam exiftimaret, ille in imperio

confirmatus omnem iram et potentiae fuat vim judiciis feveris faciendis et deliftis

acriter puniendis in nobiles effudit; ut nullo cos rcfpcchi comprehendi et in

carcerem duci fpedante plebe palam juberet : quod ut ei fummum nobilitatis

odium, ita plcbeiorum magnam benevolentiam conciliabat, nobilium a fcdcpul fas

injurias et vexationes Toletano vindice lactantium. Siquidem per fuperiorum

proregum indulgentiam nobiles multa nimis licenter, multa folutius in tenuiores,

liberis hominibus minime toleranda, quotidie audebant; adeo ut ad animumrevocarent, fi quando jure et legibus fecum ageretur. Sed cum civilis imperii

feveritate non fatis coerceri nobilium arrogantiam putaret, viam excogitavit, qua

fine Cacfaris et fua, uti fibi pcrfuafcrat, invidia, cos in ordinem cogeret. Tunc

temporisVA R. • oAenius P. D. o. f.

K RPR- * Pitdmtm. * FontriemU. * di Toltit. •* pnmcipe Jt Salerni. * dtl Gvajto T Dtrij.

TOIHISTORIARUM LTB. III.

teirtporis jam in Italia multos clam Luthcri dodrinajn amplcdi rumor erat, CPI3XLVII.

fcnfimquc latius fcrpcrc malum, quam yt diutius ferri deberet. Ei non aliter

pofic occurri dicebat, quam fi ex laudabili ccclefiac decreto lex in regno ftabilirctur,

quae,quoniam feveriflime in capita et fortunas hominum prave de religione ritibufque

atque inftitutis ccclcfiac fentientium inquirit, Inquifitionis nomen fortita eft. Ejus

horror et odium ingens jam ab illo tempore, quo Ferdinandus ejedis ex ‘Baetica

M^iris Catholici titulum adeptus, ut reliquias Judaicae et Mahumetanae pcftis in

Hifpania exftingueret, illam facviflimtf in fuis regnis per Dominicanos fratres exer-

cuerat. Augebat horrorem perverfa et praepoftera judiciorum forma, quae contra

naturalem aequitatem et omnem legitimum ordinem in jurifdidionc illa expli-

canda obfervatur : tum etiam immanitas tormentorum, quibus plerumque contra

veritatem, quicquid delegatis judicibus libebat, a miferis et innocentibus reis, ut

fc cruciatibus eximerent, per vim extorquebatur; 'quo fiebat, ut non tam pie-

tatis tuendae caufa eam inventam dicerent, cui alia via fatis ex antiqua eccle-

Jiac difciplina profpcdum eflet, quam ut, everfis ifta ratione etiam omniumfortunis, liberis capitibus periculum crearetur. Itaque nec Ferdinandus, eunt eo

tempore Neapolim veniflet, id impetrare potuit ; et inquifitores illuc tunc milii, a

Neapolitanis male accepti, ac poftrcmo regno ejedi funt. Milii nihilominus eo

confilio a Jo. Paccco cardinali b Compoftcllano duo inquifitores Dominicarii, qui

diplomate proregi oftcnfo, cum regium allcnfum de more poftularcnt, re per

civitatem vulgata, tantus repente tumultus excitatus eft, ut prorex diu fulpcnfo

animo, quid agendum libi eflet, deliberaret. Verebatur enim prudens vir, fcd

imperii nimius, ne, li rem urgeret, nobilitas ex ea occafionc plebi reconciliaretur,

et conj undis viribus injurias a fc acceptas ulcifccrctuc : contra, fi ipfe tempori*

cederet, merito metuebat, ne nobilitas voti compos, proregem * fcmcl inferiorem

experta, inde priftinos animos rcfumcrcr. Itaque antequam potcftatc fua uteretur,

per cmiflarios occulte animos Neapolitanorum tentarc coepit. Sed crcbrcfccntibus

fermonibus, cum omnes fere, etiam ii qui pietatis fama inter cos excellebant,

unanimi confcnfu inquifitionem cxfccrarcntur, tandem a jactatione populari res in

publicum civitatis confilium deduda eft. Illud ex feviris confiat;quorum quinque

ex nobilitate. Unguli ex lingulis curiis, in quas omnis difiributa cfi nobilitas,

leguntur ; unus ex plebe, lis fimul jus cfi de rebus publicis confulcrc ; ac, fi qua

majoris momenti deliberatio incidat, finguli ex nobilitate ad fingulas' curias, plc-

bcius item ad plebem referre folct. Omnibus rem repudiantibus, magiftratus

proregem adeunt, nec prius quieturam civitatem dicunt, quam fi inquifitionis

menti9 penitus omittatur. Ille hilari vultu acceptos cum ambiguis et perplexis

rcfponfis dimittit:

poftea in’plcbis concione P. Antonius c Saponus ex primoribus,

a Dominico d Tarracino, qui in fcvirali magiftratu plebis loco fedebat, et pro-

regis voluntati' infervire haud dubie credebatur, indudus multa in proregis gratiam

difleruit ; ac poftrcmo plebem ingratitudinis et imprudentiae infimulavit, quae tot

beneficiorum immemor, ac libertatis nuper proregis beneficio recuperatae, ejus

fc voluntati opponeret, et nefeio cujus vani metus praetextu nobilibus, a quorumaccrbiffimis injuriis ipfam toties vindicaflet, fc conjungeret. Contra e

Jo. Sueflanus

furgens, pcrftrida in communi regni caufa Saponi praevaricatione, contra inquifi- •

tionem gravifllmc dixit, et Neapolitanos, ut in fentcnria pro libertate defendenda

manerent, libera admodum et gcncrofa oratione hortatus eft:quod prorex, qui

aderat,VAR. LECT. • fcmcl dctfl P. D. o. f. • tINTERPR. * Andahnfe. b d* Santia^* de Compotiet!*. 1 Sapone. * TEUtto Trrrarino. • Gio-

vsnni da Stjfs.

Tom. I. Ce

—- Djgitiz.ed by Google

102 *

cppxLvn.

JAC: AU G. THUANIaderat, adeo impatienter .rui it, ut nudata voluntate, fc in medio foro, cum liberet,

inquifitionis tribunal creturum (latim alta voce interminatus fit. Quo rcfponfo

voluti claffico univerfa plebs excitata, habitis ante pluribus confiliis, tandem ad

D Auauftini congregata conclamat, Neapolitanos in decreto de non accipienda

inqdifitionc perflare : ac proinde jubere viros a fc creatos (id tantum duriffimisct

extremis civitatis temporibus fieri folct) omnium confiliorum et (ludiorum focic-

tatem cum nobilitate inire. Creati ex eo plebis decreto viri cum nobilitat* ad

D. Laurentii fociccatcm fanxerunt:qua fumma laetitia per civitatem publicata,

cum res haud dubie ad fedftioncm fpcftaret, prorex tempori cedendum (latuit, et

mitigato interpretatione rcfponfo coram magiftratu inquifitionis mentionem, a qua

tantopere plebem abhorrere videbat, fc omnino tollere tcftatus cft. Sed cumorationi magnis et laetis acclamationibus exceptae res non rcfpondcrct, et ani-

madverterent Neapolitani, proregem in cos, qui fc liberius in ea caufa gefliflent,

male animatum efle, fingulofque ejus juflfu, cum univerfi non poffent, confidis

criminibus carpi, jam renovato tumultu focictas denuo integratur. Optimum

jungendae et retinendae vinculum fc Cacfar 1 Mormilius praebuit, vir ex nobilitate

multitudini valde acceptus: cujus aemulatione Jo. Francifcus b Caraciolus elato

animo juvenis, cum a Mormilio plebis gratiam praeoccupatam viderer, fe nobili-

tari ducem obtulit. Interea prorex per jurifdidionis praefedum in fcditiofos

inquirere; illi contra proregem criminari, et (ludia populi in ipfum concitare. Et

cccc Archicpifcopi vicarius alieno maxime tempore cdidum proponit, quo fc

diocccfim pro ratione muneris lullraturum, et in vitam ac mores faccrdotum in-

quifiturum pronunciavir. Verbo inquirendi audito, major animorum commotio,

quam antea fada cft, difeurrente per urbem plebe. Cumque c 1 Thomas Anellus

vir infimo loco, fcd qui in caufa vchcmcntiorcm fc, quam pro conditione gclTerar,

in jus vocatus fc judicio ftitifTct, in cuftodia retinetur, concurfuquc populi fado,

prorex, ut fcditioncm fedaret, quantum potuit tergiverfatus, ad extremum cumdimittere coadus cft. Pro Mormilio dcin itidem a praefedo retento tantus populi

concurfus fiiit, quantum nufquam pro unius civis falutc fadum homines memi-

nerant. Hoc cafu admonitus prorex per Tarracinum plebis benevolentiam fibi

recuperandam efle duxit, vocatifquc xxix regionum capitibus, benigne appellando,

et fingulos prenfando, fidem de inquifitionis mentione nunquam deinceps a re-

petenda denuo per chirographum obftrinxit. Ignibus per treis dies et facibus

acccnfis a populo laetitia celebrata eft, miflique continuo ad Cacfarcm d Salerni

regulus et * Placidus Sangrius, aegre id ferente prorege Salernitani iufcftilfimo

hofte. Interca, ne fine motu eflet civitas, aut ulla actas fcditionis expers» etiam

ad pueros tantae injuriae pertinente fenfu, puberes duo Tarracinum et quofdam

alios proregis ftudiofos, qui quafi patriae libertatis proditores vulgi fermonibus

profeindebantur, in publico confpicati, primo convitiis, poftrcmo lapidibus inccf-

lunt ; dcin crcfccnte numero ad m cid ufquc puerorum, eo res dcdu&a cft, ut

fruftra annitente jurifdidionis praefedo, illi circumfcffi, nec nifi Mormilii opera

puerilem ardorem lenitate verborum mitigantis c difcriminc erepti fint : confcftim-

que pueri in Tarracini aedeis impetu fado, quod claufac edent; odium, quod in

homines non poterant, nimbo lapidum effufo in januam et fcncftras evomuerunt.

Id maxime pupugit proregis animum, qui non jam diflimulationc tegendum dolo-

rem ratus, cum fc vel pueris dcfpc&um efle cerneret, infigni feveritatis exemplo

infanienteis homines ad fpnitatem et officium revocandos exiftimavit : et treis c

nobilitateVAR. L ECT. * revocanda P.D.o.f.

INTERPR. • MormtU. fc Csrscciih. * Ttmsf* AnelU. * frimdft di Sjltrm». fluido JiSangro.

NOT .1 Mirandum, poft anno*cqnoun,qurdem nominis hominem a loci, turbas Neapoli excitafle. Put.L.

HISTORIARUM tIB. III. I03

nobilitate adolcfccntcs a jurifdi&ionis praefero comprchcnfos, quod infimae fortis CIDDXLVII.

hominem, qui ob aes alienum in carcerem ducebatur, ceterum inquifitionis caufam

mentiebatur, e liciorum manibus cripuiflcnt, ex publicis aedibus in arcem clam

noftu traductos, ignorantibus propinquis, mane produ&os ab * Aethiope domcftico •

firangulari juffit. Ea res, quae alias fortafle terrorem, animis tunc irritatis furorem

et rabiem immifit. Nam mox tabernis clauiis ad arma conclamatum. Ipfe prorex, *

ut injuriae contemptum adderet, per urbem equitare et praeter'Neapolitanorum

oculos dipatores circumducere ftatuit. Cujus fuperbi confilii ftatim illum poenituit,

exorta plebis indignatione, quae fccuta incredibili animorum mutatione, parum

abfuit, ut ab eo, quem praefentis numinis indar paulo ante coluerat, manus ab-

dincrcr. Poftero dic, is fuit vm Kal. Jun. palam feditio excitata cft. Nam focictas

renovata, et (lationibus per vias difpofitis civitas fcquenti node in armis fuit.

Monitus tamen a civibus Hicron. Fonfcca jurifdi&ionis praefedus, ut aedeis pub-

licas aperiret, ac jus de more diceret, libertate falva, cctcroqui civitatem Cacfari

obfcqucnrilTimam ede j fed major quam antecedenti dic tumultus ac caedes fuit,

difplofis ex arce tormentis : tandem interventu P. Antonii Sanfeverini b Bi(Ttniani,

et Fabii Arcellae BilTinianorum antiflitis, cum prorege conventum cd, ne feditio

cuiquam fraudi c(Tct, nevo ipfe ejus caufa in quenquam animadverteret, aut quic-

quam omnino faceret, donec legati civitatis, et P. Confalvus arcis praefectus, quemipfe cum mandatis in Germaniam mifluruscflct, ad Cacfarcm accedi flent, Caefarifque,

quibus parendum cfTct, imperata afferrent. Sedato pro tempore tumultu, omnia

tamen citra fanguinem hoflilitcr agebantur. Nam et inde eunda tanquam ad bellum

a prorege comparabantur ; inde libellis fupprcdb nomine em i His Hifpanorum domi-

natu in invidiam vocato Galli quodammodo acccrfi videbantur : unde occaiioncm

arripuit prorex, ut praeteritorum filentio fado, quae fibi jure imputari pofle in-

tdligcbat, cpidola ad magidratum feripta ea de re tanquam de perduellionis

crimine cxpoftularct : commodumque accidit, ut fub id tempus, cum reliquae

regni urbes ncquicquam a prorege tcntatac a Neapoli, quae caput regni edet,

confilia feparare nollent, Cacfarianac triremes ab Andrea c Auria Genua midac

ductore Marco Centurione Adam i filio, qui Janetino mortuo, dum Joan. Andreas «

Janctini filius adolefcerct, earum regendarum curam fufccperat, appellerent, cx-

pofitoquc non exiguo Hifpanorum numero animos proregi adderent. Itaque repe-

titae caedes, et confcripys ad urbis defenfionem m cid militum ab xiKal. Sextii,

ad m ejufdcm menfis in ea pugnatum cft ; acccdcntc ad alia incommoda ingenti

exfulum turba, qui undique fpccic defenfionis in urbem confluxerant, a quibus

cives non minus, quam ab Hifpanis ipfis, fibi metuebant. Hoc rerum (latu cum

inde domus diriperentur, inde cadavera intcrfc&orum quotidie efferrentur, mul-

tique, ut fc tam tridi fpcdtaculo fubduccrcnr, fuga ex urbe dilabercntur, Confalvus

a prorege miffus legatos antevertit, et prior ad Cacfarcm accedit, deque Tole-

tani fide multa praefatus, dilutis faevitiae et avaritiae, quae objiciebantur, crimi-

nibus, cum auctoritatem, dignitatem et nomen Cacfaris in ejus caufa et fortuna

verti longa oratione demondraflet, ita Cacfaris aureis praeoccupavit, ut ad legatos,

qui d Norimbergae primum Cacfarcm convenerunt, omnino daufac edent ; vixque

impetrare potuerint, ut, “quando Caelari non vacaret, ab «Ant. Granvcllano

Atrebatum antiftite et Figueroa ad id delegatis audirentur. Jam enim de re tota

dcctevcrat Cacfar. Decreti fumma erat, ut Neapolitani datim ab armis difccdcrcnt,

ac fine cunttationc obedientiam, quam proregi deberent, praedarent:porro, quid

fuaeVAR. LECT. «fi P.D.af.

INTERPR. « f#> Mer* febiavt. k primipr di Bi^hw. 1 Dtris. 4 N»remktrg. * Ani. PfT-

renat JeGr**vtUr, rvrfjut £Arrts.

Digitized by Google

’

10+ J A C. «AUG. THUANICIDOXLVII. luae voluntati* cflct, poftca cx ipfo prorcgc difccrcnt ,

1 Salernitanus a latere

*

Cacfaris non difccdcrct, (cum Cacfar a Toletano admonitus, quod multae audo-

ritatis in rc^no effer, eo confiiio retinuerat, ut fcditioni, fi forte exoriretur, dux

dccffct) b Sangrius una cum Confalvo Neapolim quamprimum iter caperet. Cum* San<*rius fc, nifi facultate Cacfaris alloquendi fada, omnino difccffurum negarer,

tandem ad colloquium admifliis : fcd interfante Cacfarc, orationem, quam medi-

* tatus fuerat, feripeo comprchcnfam Cacfarianis miniftris juffus cft tradere. Sangrio

Neapolim reverfo, et in aede D. Laurentii, ubi magiOratus convenerat, recitato

Cacfaris decreto, immane quantum animi omnium commoti et conftcrnati funt i

aliis a nobilitate, cujus impulfu arma fumpOffent, fe defertos et proditos clami-

tantibus; aliis nimiam Cacfaris feveritatem, qui tantum miniftris fuis tribueret,

accufmtibus. Jamque procul dubio rurfus ad arma contra nobilcis ibatur, nifi

Caraciolus, cujus apud populum magna gratia et audoritas erat, periculo fuo ar-

dorem civium difcuftiffct. Is enim cum armatorum globo templo profiliens, ora-

tione ad populum habita, et propolita lupi et ovium Acfopica fabula, qua De- ,

moOhdncs olim populum Athenienfem ad exitium ruentem continuerat, cumnihilominus nobilitatem petenteis, ut fuo fanguine iram fatiarenr, rogafler, fcque

feriendum magna cbnftantia praebuiffet, furorem repreflit ; moxque Caracioli

exemplo politis armis et obedientia Caefari reddita, quieti cives, quilque, in teda

fc recepere. Poftero dic armis, uti jufli erant, in proregis manus confignatis

oblivio praeteritorum et Venia a Cacfarc omnibus conceffa publicatur. Gratiae *

eximuntur c;qui deinde ad xxiv redadi funt, iique aliquot poft annis omnes bonis

reftituti, praeter Caraciolum, Mormilium et Sueffanum : muIda etiam civitati c

aureorum cid irrogata, mox a Cacfarc remifla cft. Is tunc temporis in Germania

vidor, ne, qui legem .vidis dare folitus cflct, a fuis accipere videretur, quamvis,

multa vere a Neapolitanis inToletanum dicerentur, cum tamen exiftimaret, quantum ‘

de fuorum praefedorum, fccus quam oportebat, in magiftratu fc gerentium dig-

nitate a populis imminueretur, tantum de audoritate fua dctralii, proregis caulam

pro tempore fumma conftantia protexit.

V. Sub initium hujus anni, v Kal. Febr. Hcnricus Angliac rex fato conccflit,

princeps omnibus naturae donis cumulat i flimus, et in quo, fi in voluptates folutior

non fuiffet, nihil merito defiderare poffes. Nam poft divortium, nifi quod, pontifi-

ciam audoritatem cxfccratus, fc caput ccclcfiac conljituit, nihil in religione mutavit,

ficut jam diximus ; et epifeopos fere bonos et dodos totis illis xiv annis, quibus fc

ab Romana ccclcfia feparavit, in regno ordinavit, dodorum et 1iteratorum fautor exi-

mius. Ingravcfccntc demum aetate multi fucci abdomine adeo gravis et iners eva-

ferat, fanguine in pinguedinem verfo, ut vix per oftia ingredi, ac neque fcalas poffet

confccndcrc* fcd in cathedra pofitus machinis in fuperiora aedium fubvchcrctur.

Taildcm cx inflammatione virulenti in crure herpetis vehementi febre correptus,

cum lvii aetatis annum ageret, et xxxvii annos, ix menfeis, vi dies regnaffet, c .

vita demigravit. Moriens tcftamcnto regni heredem Edvardum novennem puerum

cx Scimora fufceptnm reliquit, cui tutores xvr dedit, atque in iis c Edvardum

Hcrtfordcnfcm Scimorac fratrem, quem paulo ante ducem Somcrfctcnfcm creaverat»

virum probum et fidum, et cui a reliquis tutoribus is honos habitus cft, ut, cum

fumma potcftas penes cum cflct, regis ac regni protedor vocaretur. Hic, quod

Lutheri dodrinam amplederctur, audor fuit Edvardo, ut ftatum religionis in Anglia

immutaret, adminiftro Thoma Cranmero, quem ab Hcnrico patre archicpifcopum

Cantuarienfem

INTERPR. • frhtcipt di Salem. b di Sjugrt. f Edtutrd Sf/mnr, ctmtt J' Hrrtford, duc d,

Stwerfet.

Digitized by Google

HISTORIARUM LIB. III. 10$

* Cantuaricnfcm creatum diximus. Edvardo Hcnricus fecundis tabulis Mariani, CPlJXLVII.

quam initio rejecerat, ex Catharina Arragonia, et Mariae Elizabetham ex Anna

Bolcna fufccptam, in regni fucccfllonc fubO ituit. Ante mortem Thomam bNor-

folcium, cujus opera in caufa contra pontificem ufus fuerat, rainiftrorumnc culpa

an vitio aetati», quae cum ad occafum vergit morola et fufpicax efle lolet, incertum,

perpetuis carceribus addixit, et ejus filium c Susrciac comitem, cujus virtus extremis

• contra G^los bellis pcrlpe&a fuerat, fccuri percudit, minus honcfta rcs|to et vitae

daufula. Mortis Hcnrici nuncius ad Francifcum perlatus cft cum ad d Fanum Ger-

mani hyemaret, ex quo fummum cepit dolorem, quippe qui amicitiam cum Anglo

nuper contracfam arctiore, vincuto firmare regni bono cupcrct, et quod, cum pauculis

tantum annis Hcnrico junior edet, illius morte inflantis fati admoneretur. Acce-

debat ad haec morum et naturae tam confpirans fimilitudo, quanquam in fortuna

difpari, ut nulla inter duos principes, vel temporum quovis intervallo difparatos,

major ufquam commemorari pofllt:quod inter cos, nifi fi quando aut aemula-

tione aut regnorum commodo et utilitate in contrarium raperentur, fecrctam bene-

volentiam alebat, ut unius mors non nifi gravidima alteri efle potuerit. Certe ab

eo tempore animadverfum cft a familiaribus, Francifcum abjeda priftina hilaritate

femper fubtrifti vultu et mente ad ma|tem ufque perfeverafle. Ei mox, quamvis a

• Romana ccdcfia alieno, Francifci juflu Lutetiae in majore urbis templo, more inter

reges recepto, jufta perfoluta funt. •

VL Antba, cum indies omnia profpcra de Caelaris fucccflibus affersentur, et *

vereretur rex, ne haec tempeftas in Galliam incumberet, muniendo « Campaniae

limiti, unde fibi praecipue metuebat, curam fcdulam intendit $ Martinumquef Bellaium Langaeum, quem fuperiori anno ad hoc munus delegaverat, quo in flatu

res eflent, exploratum mifit. Natum ei erat circa fedem malignum et incurabile

ulcus, jam ex illo cum Caefar in Belgium tendens pet Galliam iter habuit, quodierpendo ad vcficac penetralia pervaferat : unde cum ex inveterato tnalo febre lenta

tcntarctur, oblectandi animi gratia ad s praetorium nuper a fc In extrem^Fani Ger-

mani filva regio fumptu aedificatum fc contulit, et inde b Dampctrani prope 'Ca-*

prcolium, ac poft k Limorofium venit : ubi aliquot dies commoratus 1 Rupifortium

(venationibus ea omnia loca maxime accommoda) accedit ; unde cum FanumGermani reverti cogitaret, mRambulicti, qua iter habebat, fubfiftcrc coafhis eft,

quod febris non jam intermittens, ut antea, fcd continua ibi cum oppreflifler, ex

qua paulo poft dcccflir, prid. Kal. Apr. Vixit annos lix, menfeis vi, dies xix.

Regnavit annis xxxn, menf. m, una dic minus. Inter omneis tanti principis

laudes, quae ex iis, quae jam diximus, intclligi poflimf, merito haec primumlocum obtinet, quod litcras et litcratos impcnfc dilcxcrit : cujus amoris magnumfpccimen ftatim in regni aufpidis edidit, Guliclmo «Budaco, quem Def. Erafmns,

grande hujus faecali decus, ob raram eruditionem portentum Galliae appellare

non dubitavit, ab umbra et pulvere literario, in qtiibus delitcfccbat, ad honores

• et fplcndorcm aulae cvc&o, et honorifica ad Leonem x, qui et ipfc fummo amore

do&os profequebatur, legatione ornato. Ex hujus confilio poftea profeflbres

linguae Sacrae, Graecae, et Latinae, phiiofophiac item, medicinae et mathema-

ticarum difciplinarum inftituit, qui attributis pro tempore ampli flimjs ftipcpdiis

Lutetiae in ° ludo Camcracenfi publice praelegerent. Horum ope difcuffis igno- •

rantiac tenebris, lux literis, et per litcras veritati in Gallia, atque adeo tota

s Europa,

INTERRR. * Cantarhtrj. k fac de Norfolk * Surrej. * S. Grrmain t» I.aje. • Cbaaepagae.' Da Bellar

, fieat de Lawgei. * U Maette. k Djmfifrrt. ' Chevrtafi. * Limeari. ‘ Ruleehrt,RoMhaiflet. » Badf. • cellrge de Ombraj,

Tom. I.#Dd

Digitized by Google

io6 '• JAC. AUG. THUANICDIDXLV1I. Europa, reftituta cft: ut cum alii principes ambitiofis aliunde conquifitis titulis

'vanam gloriam aucupentur, ipfc parens literarum appellari meruerit. Circa fe

dodoshomines femper habuit, quos, dum cibiira caperet, de rebus pulcherrimis

dilTcrentcis avidilTtmc audiebat $ praccipucquc naturalis hiftoriac enarratione de-

legabatur, in qua tantum audiendo profecerat, ut, quamvis a pueritia nullis li-

• teris imbutus, quidquid de animalibus, plantis, metallis, gemmis ab antiquis et

rcccntibR1

feriptoribus memoriae proditum cft, et mcminiflct, et apte fdiflcrcrct.*

Ufus ad hoc fuerat opera J ac. Cholini primum, dcin Peui ‘Caftcllani viri pro-

bitate et morum gravitate et dodrina praeftantiftlmi, quem epifeopatu b Matii1

conenfi magnique clccmofynarii dignitate propttrea remuneravit, ac magiftrum

bibliothecae poft Budaci obitum conftituit. Hanc, miflis per Italiam, Graeciam

atque Aliam, qui undiquaque libros conquirerent et defcril*rcnt, ingentibus

fumptibus ad c Fontis-bcllaquei aedeis cxftruxerat. Sane cum in animo habuifte

conftar, antequam moreretur, profeflorum a fe inftitutorum numerum augere,

gymnafiumquc ampliflimum regia magnificentia aedificare, in quo praelectiones

fierem, et ipfi profeflbres cum idc pueris et adolcfccntibus ac magiflris publico

iumptu alerentur}quam in rem lcid aureorum erogaturus cftct. Splendore et

magnificentia fuperiores reges omneis longoitupcravit, arcibus regiis, quae pafiim

per Galliam vifuntur, aut a fundamentis excitatis, aut inftauratis ; inter quas fecun-

• dum Fontembcllaqucnfcm omnium amplifltma et fumptuofilfima fuit, quam ad• d Campoburgum vi a e Blocfarum urbe milliaribus paulo ante mortem inchoavit s

quae, utcunque imperfeda renunferit, tantae amplitudinis cft, ut omnibus qui rtl

Europa funt regibus fimul hofpitium praebere commode poflir. Ad haccquicquid

lignorum, tabularum, aulaeorum ab excellent illimis artificibus depidorum, tapetum,

ftraguloramct regiae fupcllcdilis, atque adeo immodicae acftimationis gemmarumhodie in regum noftrorum palatiis et feriniis cxftat, hujus curae, ftudio et liberali-

tati debetur : ut mirandum fit, cum femper fplendidiftime vixerit, magnis ac dam-

nofis continuo bellis tota vita implicatus, tot illum tamen palatia cxftrucrc, tot

res ingentis pretii comparare potuifle, et poft omnia, acre alieno omni exfoluto,

cccc aureorum millia, et quartam regni vcdigalium partem nondum coadam in

morte rcliquific. Admirationem auget, quod, cum minora multo tributa tunc

eflent, et lumptus nece fla r ii multo majores, quam nunc funt, in magna tamen

opulentia res erant; nunc audis vcdigalibus et novis additis, quotidie novo aere

alieno contrado, in fumma inopia reges conftituti funt : ut fidem miniftrorum

illius temporis laudare, et contra eorum qui nunc funt avaritiam et rapinas accufarc

neceflc lit. Fortunam utramque expertus cft Francifcus, fcd faepius adverfam ; adf Ticinum captus, et moxeonfumpto ac deleto ad Neapolim florentiftimo exercitu

;

arsi Ilis praeterea duobus filii$, altero ante xi annos, altero ante biennium, cujus

morte fpes de recuperando Mediolano una amifla cft : ntc bello felix, neque pace

cum Caelare fada de bello feCurus.

HenricusII. VII. Mori ens Hcnrico, is de tribus folus patri fupervixit, praecepit, ut po-*

pulum tributis a fe propter belli fumptus impolitis levaret ; ac multis verbis Claudii

£ Anncbaldi maris praefedi fidem et virtutem commendavit, quod ab omni ava-

ritia alieno eflet animo, et privatarum rerum cura omiffa in folam regni curam

. incumberet : itaque et ei tcftamento centum millia librarum legavit, liberali, ut

tunc erant tempora, fcd honorifico magis elogio. Monuit infuper filium, ut a

6uiiianorum ambitione /ibi caveret;qbos fi ad regni adminiftrationcm admitteret,

providebat fore, ut lpoliatis aliquando ipfius liberi populum G|llke omni re

exutum

INTERPR, * CbtJitlUim. * Mafiau. * PntdiwtUcaf. 4 Chtmfor. • BUifi 1 Ps’i*. ‘ tfstnmcAud

Digitized by Google

historiarum LIB. III. 107

exutum ad extremas miferias effient rcda&uri. Id tunc fuppreflum, averfo ab hoc CODXLVII.

confilio Henrici animo, et praevalente Guifunprum- favore, poftea ja&arum, fcd Henricus II.

propter odia et ftudia partium nequaquam creditum, ego cum de multis alioqui

Guifianorum potentiae minime iniquis intellexi, qui hoc Francilci vaticinium in

aureis tunc patfim infufiirrari folitum meminerant ; tum vero ex ipfius Catharinae •

Mediceac, quad aderat, ore (aepius [auditum * conflat] quae live irritata, live

potius ut fulpicioncm benevoli animi, <juo Lotaringes profequebatur, hac ingenua

confcflionc dilueret, et verum efle aflcrcbat, et p»cfenti Margaritae 1 Mcthoncnlis

familiariflimae fibi focminac, quae et ipfa aderat, tcftimonio ^ confirmabat. [»*3

Peraitis de more regii funeris folennibus, quae heie referre fupcrvacancum duxi,

viKal. |un. apud ^D. Dionyfift monumento majorum cum Francifco et Carolo

filiis, quorum corpora adhuc cxftabant, conditur. Orationem funebrem habuit

Petrus Caltcllanus epifeopus c Matifeonenfis, qua res geltas et laudes ac virtutes

defundi celebravit, jam evocaverat Hfcnricus in aulam d Momorantium equitum

magiftrum, ante leSennium a patre domum relatum, quod cum, uti diximus, ipfc

a Cacfare delufus, vana fpe reftituendi per Caefarem Mediolani ludificaflct. Is ex .

ratione muneris omnia negotia admimftrabat. Proximum dignitatis gradum obti-

nebat Francifcus « Lotaringus Aunialiae comes, et Carolus f Remorum archicpif-

copus frater, ac denique Jac. RAlbonus Santandreanns, quem nobilium cubicula-

riorum principem fecit. «Aula protinus contra praeceptum paternum exadi *>An-

ncbaldus, et Turnonius cardinalis, praecipui negotiorum publicorum lub Francilco

moderatores. vGilbcrtus item Baiardus, quo ad fccrctiora coniilia amanueuli

utebatur, conflato ob libertatem loquendi chminc, erat enim admodum facetus

et dicax, in carcerem conjcdus cft, in quo brevi ex moerore animi contabuit,

fAdfeiti ad hoc munus Jb. * Thicrius et Coimus Claufla. Nic. vero k Buflus Longo-

vallus vir ftrenuus et Francifco percharus paene diferimen vitae adiit, didaque

caufa vix 1 Marchacfianarum aedium invidiofo fumptuin agroLaoduncnfi cxftruda-

rum abdicata poflcflione, quas fimulata venditione Carolo Remorum archiepifcopo

donavit, fc periculo eripuit. Tam iniquae ac foedae nundinationis pararium

Nicolaum ® Pcllcvacum fororis -Longovalli filium fuifle accepimus j qui 'prodita

avunculi caufa in Lotaringorum fratrum gratiam hoc fc perfidiofo minifterio infi-

nuavir. [**] Nec quietioris quidem vitae liomincs et ab invidia magis remoti •calumniis

P. [audivi] •

P. [1 *] verum id Henrico neglettum, et fermu a populo cognitum, quam ut

‘ex admonitione tanti principis fapere potuerit.

P.d. o. [ x * ] a quibus homo nihili ad amplijfimos honores eveflus, acpojhemo

3

'1 cardinalium collegium allettus, taiti fuo dedecore quam fummo rerum nojlrarum

etrimento ad extremam fenettutem vixit .

VAR. LECT. • conftat derft. D. o.

0 confirmabat. Enimvero proiundiflimam in eexiftimanmr homines, ut patrem et regem decuit,

quae Profutura quaeque nocituri filio et regno foc-gente ambitionem et immodici delideria notaverat hat, Hcnricum magis Crociter quam efficaciter

prodent illimus princeps, um ab illo tempore, quo edocuit- .Verum id lerius a populo cognitum, quamClaudius Francifci gardn.;, qui Campaniam pro- ut ex admonitione tanti principis fapere potuerit,

vinciam adminiltrabar, exercitum, quem fpede bello Pcra&is A/5. Rrg.

Valdcnfcis pcrfcquendi contraxerit, infcio rege in v Ncovillus irem Villiregius et GilbertusBaiardus,

Geldriam duxit:quod adeo indigne rex tulit, ut quibus ad fccmiora confslia amanuenfibm utebatur,

Claudium nunquam in fuum conlpedhim venire fummoti; et dic quidem conflato P.D. o.

poftea pafTus iit; injuriam tamen et crimen in gra- * Eorum in locum Jo.Thieriui et Cofknus Claudaciam Jomnis cardinalis fratris, quem unke diligebat, fuffo&i. P.D.o.remiferit. Igitur morti vicinus, cum vera praedicare

IKTERPR. 1 de Medon. b 5. Denti. c de Meften. * Anne dt Montmortaij, (onneflatle de Frente.• de Larnnne, C.d"AumjU. f Rrrms. i d"Alton, litur de St.AndrC, fremier gtnulhommt de U cbamtridn rtj. h fsmrrel J1

Axnebaad. * da Tbitr et C. Clauffe. k de Boffut, pear^de Lniutval. 1 Marchtx,

fret Leon. « dt PtUtv/.

Digitized by Google

Io8 JAGAUG. THUANICDDXLVJI. calumniis et vexationibus in aula tunc tuti fuere. Nam P. «Caftcllanus a non-

%. nullis ex Sorbonicorum jampridenunfcftorum collito, quod Robertum StephanumB

dodillimum et peririflimum rei typographicac virum adverfus eos texilVet, aecufatus

cft, quod in extrema oratione, quam ih Francifci funere habuit, * pcriualum fibi

• cfle dixiflet, regis animam vita fandiffime ada, fimul atque e corpore e excellit,

protinus cocio receptam efle, neque expiatoriis ullis ignibus eguifle j quafi de tertio

loco, ut ipfi aiebant, de quo tot nuper a ProtcAaikibus controvcrfiac excitatae

fuerant, addubitaflet : camque qb caufam quofdam e fuo numero ad regem dele-

garunt, qui ajoannc Mcndoza regiorum difpcnfatorum principe cxcopti (isctipfc,

morrtio Francifco, .a gratia, qua in aula antea florebat, ordine fuo motus exciderat)

hoc faceto et apto y pro tempore rcfponfo clui? funt i Scio, inquit, quid huc

veneritis, nempe ubi locorum Francifci heri optimi anima nunc iit, cum Caftcllano,

ut male fentiente, coiurovcrfamini : ceterum vobis confirmare polium, qui Fran-

cifcum optime noverim, hoc cum ingenitf femper fuifle, ut diu haerere ullo loco

quantumvis amoeno et commodo nunquam potuerit, ut mthi ad purgatorium

non morae faciendae caufa divertifle videatur, fed tantum, ut vinum illae ttanf-

cundo a pocillatore pro more deguftandum acciperet. Quo audito, cum viderent

Sorbonici Caftcllanum plus in aula valere gratia, quam ut ei negotium faccflcre

pollent, pudore confufi domum reverterunt. Haec violenta et acerba regni initia

liib miri et moflerato principe, et qui alieno potius quam fuo ingenio uteretur,

facile miniftris tributa funt * fed praecipue Dianae b Pidavicnft iupcrbi et impotentis

animi foeminae, apud quam plurimum gratia valebant Lotaringi fratres et Santan-

dreanus. Ea illuftii loco nata ad 'Rftonum comites genus referebat 5 nec ambi-

gebatur. Patrem habuit Joannem Pidavicnfcm d Sanvalorium, qui Caroli e Bor-

bonii conjurationis particeps, cum apud faccrdotcm fccrfto rem confcflus eflet, a

* faccrdotc delatus et ad mortem damnatus cft. Cum ad fupplicium duceretur,

ex pavore m tam acutam febrem incidit, ut, venia in gratiam filiae, quae pulchri-

tudine fua multorum procerum * benevolentiam demeruerat, a Francifco impe-

trata, vix ad mentem et fanitatem faepius miflo fanguinc reduci potuerit. Unde

Sanvalfriana febris apud no$ in proverbium abiit# Amiflo viro (is fuit f Ludovicus

Brczacus magnus Normaniac Scncfcallus) cum jam inclinata eflet aetate, philtris

g magicis, ut creditur, artibus adeo fibi animum Hcnrici devinxit, ‘ut nunquam

alienata voluntate ad exitum ufquc vitae in amore illo conftantcr pcrfcvcravcrit.

Hujus foeminae arbitrio omnia regebantur \ et Momorantius «pfc, ut audoritatem

et potentiam, quam apud regem obtinebat, incolumem tueretur, morem gerere

et prudentiam ad turpe obfequium fledere faragebat>

pellimo exemplo fummi

imperii ad impotentis foeminae libidinem proflituri ; quae poflrcmo, ut jam in

homines, fic et in aerarium, quod hominibus imperat, potcftatcm arripui^

cxpulfo Joanne 8 Valla fandioris aerarii quaeftorc, et in ejus locum fuffedo h Blondo

Rupicuriano homine fuo. Cumque in regni ingreflu pro • venalibus militiis,

immunitatibus, atque aliis regum benignirate conccflis privilegiis grandis pecunia

corradi

y pro tempore Jefiiwt

* gratiam P. D.o f.

• ut is P- D.o.T.

. Vtlttr. • lf mnntfitkle de

VAR. LF.CT. • fperare arque parTuafum ha-

bere dmilct P. D. o- f* cxccl^flct P.D.o.f.

INTERPR. * CbttfiilUm. <~d,PM«rt ‘ PdiStm. ‘ fr"f *,

- .

Prm . da y.l, mfirdr da fF.ffargwa ‘ lUi d' Fa<ka„ar.

NOT. atnaUu, mihid.l Don de b finance qui funt wndues venate; ecque folUe le mot :te-

netur h ctinfirmaiiou da offices vcnaitv. II n’y ttiaa «.*<> fauf nvetllcur avis. Cedon dccorii^

avoit en ce temps b, que ceu» de Ia tuancc qui !e manon des offices venatur cft un droit quon pate

fallent : ou peut elbe, wtu cc lc* charges de fc guerre, au Joieux advenement. P*/- *<

Digitized bvf Googfe

HISTORIARUM LIB. III. 109corradi folca^ univcrfam dono a rege accepit. Mox et * Aumalius, Dianae com- CI3DXLVII.mciulation e,

#agris vacuis, qui ab occupantibus pofiidcnrur, non minus invidiofa HenhicusII^

libcralitatc donatus cft, portione tamen “^Joanni Borbonio Angiano commu-nicata, id fatagente Aumal^o, partim ut invidiam amoliretur, partim ut Angianuiu

ob fratris necem merito infenlum hac gratificatione placaret. Tempeftivior fuit

largitas, quaHenricus erga Martinum c Bcllaium ufuscft, quo grande aes alienum

a Guliclmo fratre in d Subalpina provincia, cui praeerat, ad annonae anguftiam

levandam contra&um diflblvcrct:qua id alfijcutus eft novus rex, ut non folum

infamiam etodium tot male collocatorum beneficiorum elueret, fcd etiam egregio

munificentiae exemplo erga bene meritos de parente et fi; viros nobilitati ad vir-

tutem aculeos adderet : ii fiquidem fratres non affirmatione et turpibus obfcquiis, fcd

virtute et modoflia ad honores gradati, neque multiplicatis opibus potentiam, ut

vulgo fit, fcd oppigneratis patrimoniis gloriam ftbi compararunt i ut, quamvis

morientes multa creditoribus privatis deberent, plura ipforum memoriae rcfpublica

debuerit. Cum igitur lege regni, fcccrdotum collegia res foli et immobiles, ig-

nobiles item praedia nobilia et patronalia pofiidcrc prohibeantur, quadragefimo

quoque anno, ne ultra praeferiptio excurrat, eo nomine magna pecunia dependi

folct : inde Bellaio a rege ingens fumma erogata cft, Momorantio viri virtutem com-mendante. Ex ea pecunia et gratia pluribus aliis fa£ta, quorum opera in bello

• ufui erat. Aula tunc frdqi^cns crat*cardinalibus, a «Ludovico Borbouio, f Joanne

Lotaringo, Odetto BColinio Caftcllionaco, Claudio hGivrio, Joaniic Bellaio,

Philippo ' Bononicnfi, Joanne k Venatore, Antonio 1 Sanguinio Medonio, Robetto

^ Lcnuncuriano, Jacobo “Anncbaldo, Georgio °Ajnbofio, et Georgio p Arme-

niaco, quos, ut laxius in aula verfarentur novi qiodcratorcs, Romam ablegant

:

color tamen xjuacfuus, ut pontificem erga Gallos bene jffc&um afllduirare fua

arctius devincirent, et fi quid humanitus ei accideret, 'jam enim xxc annum agebat,

darent operam, ut is crearetur, qui a Gallicis partibus non efiet alienus. Septem

omnino Romam profc&i funt^ inter quos Turnonius, qui jam aula cxccflcrat, dig-

nitate cancellarii q equitum conchyliatorum Ordinis a r Carolo Aumatii fratre

fpoliarus.. Ii jam, antequam vocatus 1 Annas in aulam veniflet, a rege impetra-

verant, quo plurcs honoribus participarent, et publica munia dignius exercerentur, »

ut, qui plurcis dignitates obtinerent, cara optarent quaip rctincrcVcllcn.t, reliquis

jfc abdicarent: fit enim Aumalius fperabat, ut Annas, qui et cquifum et regii

palatii magnus magifter erat, cum altera fc abdicaller, ea rex ipfum ornaret:quod

frufira fuit. Nam rex' qui effufe Annam diligebat, venientem tam honorifice et

amanter excepit, ut Aumalius de re obtinenda dcfpcravcrit ; ipfc rex utramque

dignitatem Annae, quem compatrcm familiariter appellabat, confirmavit. At

Anncbaldus, qui et maris praelectus et equitum tribunus erat, altero cedere coa&ra

cft ; continuoque Santandjcanus equitum tribunus creatur. Erant tunc in Gallia

equitum tribuni 8

1

Odardus 1 Biefius, Joannes u Caraciolus Nfelfitanus, * Robertus

Marcianus

. VAR. LECT. * Francifco Borbonio Anghi- # Alardas deeft r. D.o.f.d." y Bi«fus P. D.o.f.d.

VAR. LECT. • Francifco Borbonio Anghi- * udanto deefi P. D.o.f.d.tno P. v Bi#fus P. D.o.f.d.

INTERPR. * Fr de Lertaitte, comte d"Aumete, fhii duc de Guife. .b Jean de Bourbon Vendime,

cemtr cTEaguipt, duc cTBJhwtevilU. ' dk Bettaj. •« P,rJmout. • Louis de Bourbon Vendeau, tvtjwedt Lao-i, C- ercbtvrque dr Seal, 4' jf/jr de Frenfoit comte de Vendime & de Metit de Luxrmbeurg. ( Jean,frete deCtuud', duc OeGuife, dr trorjidmr fifl de Rea/ 11, duc de Lorraiae. * de Coligny,

tardi»*! de Cbe-

fiittea.h deGivrj. ' de Boate-ne. ‘ /rfVunr. 1 Sangum de fltradon. m drlsnoneour, * cTAxnebaud,

tyijue de Ufeu^. • d'Ambo;je. * d~Armayrau. 1 tktvaben dc St. Miebel. ’ Charles de Lorrame, fmit

arche-jcqut UrRcimt, C" Cardinal. • Anne dr MontmoTency, ennelablt dr grandmaitre de Franct. * Oudartdu BiVfc. “ Caracehte, trmte de Metti. « Rotert de (a Merck, iv da nom, prhtee de Sedun, duc deBouilton. • • •

, NQT. «Ufu*. Fu/. \ %

Tom. I. Ec

Digitteed by Google

IIO JAC. AU G. THUANI• CIDIDXLYII. Marcianus Sedamus, qui Francifcam » Brczacam Dianae filiam uxorcn*duxcrat, et

yj-—^ qUQ m0tfh locuti Iiimus, b Santandreanus. tribus tantum provinciae cdifto

41 enmeus.

af

’

tributac . Mdfaano quidem c Subalpina regio, cui jam praeerat, Sabaudia, d §c-

bufiani, ac «Dclfinatus; Sedanio Buigundia et Campania ac Bria; Santandreano

f Lu^dunenfis provincia, b Bcllijoccnfis, h Dambarcs, ‘Forenfes, * Scgufi.ini, k Ar-

verni, 1 Boii, m Bituriges ac n Petri Fanum : in quibus quae ad fui magifiratus

officium pertinerent, cxfcqui jubebantur : omifla Biefii mentio, quafi jam regis

praejudicio damnati. ,

VIII. Superabat Francifcus °01ivarius viramplifiimusct ampliffimomagiftratu

dignus, qiti integritate, ingenio, prudentia et eruditione fua tutus, cum aemulum

nondum haberet, folus ex praecipuis Francifci miniftris in comitatu Hcnrici remanfit.

Is unus, dum ceteri fere in aula rebus privatis intenti erant, pro rc£ni dignitate et

publica utilitate excubabat, legibus pro tempore falutaribus promulgatis. A religione

lumptum initium. Itaque lex graviflima Non. Apri!, in cos' lata, qui temere Numendejerarent : in ficarios etiam, et cos, qui confilife et ex infidiis cacdcis faciunt, multa

fevere pro criminis gravitate et frequentia edixit, attributa rei cognitione p fuc-

cinttis marcfcallorum, uti vocant, praepofuis, et dempto provocationis beneficio.

Leges etiam lumptuariac renovatae, et profufior in veflitu luxus poena coercitus.

Et quia Lutetiani, quo fe a mendicorum molefiia liberarent, cos (ponte indifto

fibi tributo alebant, eo fiebat, ul genus hoc Hominur» inertiae deditum ex omnibus

6regni partibus quafi praemio invitati in civitatem confluerent : igitur rex cdifto

mandat decurionibus, ut publicis operibus mendicos validos exerceant; ceteri, qui

aut morbo impediantur, aut mutilo corpore ad laborem fint inhabiles, ptocho-

trophiorum opibus fuftententur ; nulli in publico ad ftipem flagitandam vagari

® permittatur;quibus v^ro habitatio in civitate fit, fcd fuo labore fe et famili^n

alere nequeant, flipe 9 contribulibus collata fublcvcntur. Cumque facta collegia

et coenobia publice flatis diebus pecuniae cibariorumvc erogationem in pauperes

facere tenerentur, unde accidebar, ut multi ex egenis inefeati operas remitterent,

mandatum, ut q curionum et aedituorum, qui illis locis proximi eflent, arbitrio,

totum id aegris et mutilis diflribueretur;quod pie et prudenter decretum, minus

« diligenter obfervatum, poftrcmo praevalente licentia et civium negligentia penitus

omiflum cft. Lata et les de fenatorum numero, qui fubinde fub Francifco cre-

verat, ad prifeam inflitutionem reducendo. Eadem lege fanciram, ne minores

xxx annis in r fenatum legantur ; nec prius admittantur, qqam de vira et moribus

eorum inquifitum fit ; et ipfi univerfo fenatu convocato de doctrina periculum

• fecerint, et c quinis quaternas fuffragioram parteis adftipulanteis habuerint. De-

cretum etiam, ut * feribarum, quos apofiolicos vocant, numeras certus a judicibus

municipalibus pro jurifdiftionis territorio dcfincrctiir, qui antea, pro arbitrio pon-

tificis, a quo ordinabantur, immodicus, innumeris falfi*atibus caufam praebebat.

Lata et ab eodem Olivario lex, qua cavetur, ne in pofterura patroni, cognitores

et id genus pragmatici in collegium decurionum legantur ;quod ii homines in

caufis privatorum et judiciis obeundis occupati, atque ut plurimum rationum

fumptuariarum rudes, haud eadem padimonia et fide, qqa mercatores et opifices,

publicam pecuniam adfniniftrarc comperiantur. Id pro tempore optimum, poftea

crcfccntibus per urbeis faftionibus, et plebis ingenio per praeoccupatas fupcrftitioncs

„ facileV,AR. LECT- • permittantur P.D.o.f.d. • « •INTERPR. * de Bros, n iAlieity msrefchal it St. AnJrf. < FirJmmt. * Brefe.

"gf***.1

!t • b Besmjo/ait. V Demiei. 1 feres,. k Anvtrgnt. 1 /r Benrlxmmit.

,

T-r;

'* S- ,>ltrre tr Mottflhr. -Obvier. * prtvefii det wartfebaux. « certi C- mjrgniJHrrr.

, /e fAtlentent. - mMmrret npejfol^nti. 7 •

N O I. 1 Dele Scgufnju. Pnt.

1

HISTORIARUM LIB. HI. infacite corrupto noxium, in caufa fuit, ut pleriquc non habita temporum ratione COPXLVfl.iiimmi viri prudentiam in eo defideraverint. Poftrcmo “vetitum, datumque id HenricusU.tempori, ne ulli ex Germania et aliis locis fufpcdis libri importati fine fcholae

theologicae Parincnfis een lura venum exponerentur, aut typis denuo excuderentur.

IX. Tunc Helionora Caelaris foror, quae poli Emmanuclis * regis «Lufitaniac

prioris mariti mortem Francifco nupferat, in b Belgium honorifico comitatu pro-

feda cft. Huic donationis propter nuptias nomine polTcflionum regiarum in

c Turonibus et Pi&onibus ufusfrudus attributus cft. Magni et continui fub exitum

anni in Gallia imbres fixere ; unde intumefccntibus ultra modum fluviis multa

damna in agris accepta ; ac Lutetiae tanta inflati d Sequanae vis fixit, ut ponte,

quem fandi Michaclis vocant, fm Eid. Dcccmb. nothi feindente fc medio, pars

ea omnis, quae e minus caftcllum fpedat, cum domibus fupcrftrudis repente cor-

ruerit ; ante tamen ruinae fragore, occulto fen fu, ab inquilinis percepto, ut.falvi

evadere potuerint. Sed haec fere privata et quali domcftica ; nunc, qu«c publica

et proprie magis ad hifloriam pertinent, exfcqucmur.

X. Henricus i cum regnum Kal.April. iniiiTct, Sangermanum fc contulit \ ubi

principum legatos ad cum, utflt, atratos venienteis audivit j atque in iis Hier. r Ca-

piferreum cardinalem titulo S. Georgii in velo aureo, live in velabro, a Paulo milium»

qui de s Diana filia noVenni Horatio nepoti dcfponfata gratias ageret, quamque id pon-#

tifici gratum accidiflct, prolixe apud regem declararet 5 atque infuper confirmarer, * •

ipfum cupcrc ardiori neccflitudinis vinculo amicitiam cum Gallis jungere : quod rex

neque tunc abnuit, neque fe valde deftdcrare oftendit; five quod aetati pontificis

diffideret, five quod Farnefiorum fidem fufpcdam haberet. Neque enim tutum exi-

ftimabat, flatim initio regni, nondum confirmatis.viribus, aut pcrfpcda aemulorum

principum atque amicorum voluntate, Cacfari hadcnxts vidori et imdies crcfccntc

potentia formidando ofFenfionis caufatn temere praebere. Itaque negotium in

futim Lutetiam reditum rejecit.. Interca Pontificia mandata legato data, facul-

tates vulgo vocant, allato regis diplomate. In fenatu approbata funt, fub condi-

tionibus ad AleXandri Farnefii et Jacobi Sadolcti cardinalium mandata olim adjundis:

eae erant, ut eorum mandatorunfvi nullam jurildidioncm in regis fubdiros, ne

ipfis quidem confenticntibus, Exerceat ; ncoctiam in eos c facro ordine, qui*jurifi

didioni ordinariae exempti funt, et direde ad facram fedem pertinent;quibus fi

opus fit, judices in partibus delegatos dare tenebitur, qui de appellationibus eorum ,

cognofcant, et finem liti imponant. Natalium reftitutionis beneficium fpuriis nonimpertiatur, nifi ut ad facros ordines admitti et faccrdotia obtinere poflint, modo •

ne eo bcncfifto privilegiis, immunitatibus ac juribus factorum collegiorum, quae

. fpurios nullo cafu admittunt, derogetur ; non autem beneficium ad id porrigatur,

ut fpurii ad fucceflioncs et magiftratus civilcisac hujufmftdi publica munia admit-

tantur. Nullam faccrdotiorum unionem fanciat j tantum referipto judices deleget

juxta fynodi Conflantienfis ftatutom. Iis, qui ob gradus prerogativam ad faccrdotia

per nominationem jus habent, fludionim curriculi gratiam «non faciat. Nulla

penfione faccrdotia, etiam confentientibus qui ea obtinent, oneret, nifi commodoeorum, qui ea ejerabunr, aut litigii componendi caufa ; neque patiatur, ut, qixi ea

ejerabunt, penfionis loco omneis frudus retineant, conccdatvc, ut, qui ea tenent,

bona (oli ulla de caufa aut quovis contradu alienare poflint, etiam fi ea fa-

ccfdotia nulli regni jurifdidioni fubjaccant, et nullo medio ad facram fedem

, pertineant: f

VAR.LI^£T. • veritum» id datum P.D. o.f.d. r nn P. D.o.f.d. MS.Pr$.® regis Luueaniae dtfant P. D. o. f. d. .* ergo cum P. D. o.

INTERPR. I p$rt*gsf. * Pays bas. • Toaraiwe& Poifiou. * U /rme. * fPtit cbajhlet. f Cafi~

ferri, i Dume, fil/e nstwrtiit (£ Uyimt* dt Heuri ii dtmmftlle Piennttije atmmde Pkiliftt Dwe.*

* Dlmrj7feff hvX^nogle

i i

'

I

V \

J i

r \ i

j/

i

\ \

.*i

JAC AUG, THUANI1,2

.. . „„ cafu judices in regno deleget, qui cauli cognita juita.juris

CPnXLVll. pertmea. 5ccrcto intcrpbnant. Coenobia rcligioforum utriufvis

HtNRtcusli. pracfcnptoJaranlc aat ad tempus, cum titulo attribuere aut commendate

lexus nub‘ nominJtioMm> juxta p.,da eum Leone x inita ; neque facerdo-

qUC

m vacantium gratiam ulli faciat, in indulti a pontificibus Parilicnlis fenatus

Tuoribus a teste nominandis conccffi praejudicium. Nullam inter regis fubditos

Virifdidioncm exerceat de falfo, ufutis, feparationc conjugatorum, “quod ad

uoitionem' dotis, et bonorum pet contrarius illicitos ablatorum reflitutionem.

L)c crimine item novae feclae, quae quietem publisam tutbet, cum de fado tantum

rueretur non ccgnofcat i quippe cum eorum omnium cognitio ad regem cjufque

judices pertineat t neque regis fubditos in iis caufis abfolvat, nifi quod ad con-

feientiam et poenitentiam. Teflandi contra provinciarum confuctudines, jura

fc«ni ac conflitutioncs in curia promulgatas, ullis faccrdotia in regno tcnfcntibus, .

. aut in coenobiis monadicam profeffis gratiam non faciat..In diplomatibus fuis

patronorum aut aliorum ordinariorum juribus non deroget. Contra datuta ct lauda-

'bilcis primariarum ecclefiarum aut collcgialium confuctudines ac privilegia tegis .

codulatu a pontificibus conccffa gratiam nulli faciat. Plura iacctdotta uai lub

eodem terio non conferat. Exccutoribus tedamentotum tempus a lege praefli-

tutum non proroget. Legata pia in alios ufus, quam quos reflator voluit, non

* convectat , nifi eo cafu, quo voluntas defundi plane impleri non pofiit, et dum-

’•

’

modo commutatio in rem fiat, quae reflationi cius ultimae aequipollcat. Regulae

de venfm.l. «otiiio 't pMc/mlss refignatiambus non deroget. De frudibus

perceptis cum iis non pacificatur, qui in facerdotiotum polTeflioncm Sfc intra-

ferint aut eos ipfis omnino remittat, cumfcilicct in ulum et utilitatem ipfarum

ccclcfiatum, a quibus profeOi funt, rcfarciri debeant. In conferendis facerdotiis,

quae ejerata fuerint, nonflatuat, ut fides diplomatibus fuis adhibeatur, etiam non

exhibitis procurationibus, quarum vi ea faccrdotia ejerata fuerint. In diploma-

tibus fuis claufnla, anteferri, aut fimili, in praejudicium juris jam alteri quaefiti,

non utatur. Caufas ceclefiadicas ad fc evocate, aut de iis cognofcete contra caput,

ete caufis, aut rei fcqucflrationc uti non poflit.* De criminibus, quae vere ccclc-

fiaflica non funt, etiam fi mifla fuerint, contra pure laicos non cognofeat, fcd

tantum contra ccelefiaflicos ; neque in criminibus pute ccclcfiaflids muldas pecu-

niarias laicis irroget, ei tamen contra ccelefiaflicos hujulmod. mnld.s ut. ,us fit,

‘fecundum fandiones canomeas, dum ne derogetur factis concisorum decretis m

- Centura canonica comprehcnfis. Rcditutioncs in integrum, aut contractuum inter

laicos fadotum refeifiiones non cfinccdat. De adiombus m rem,.etiam fi con-

trahentes factis addidi fuerint, aut de contradita, inter quafcunque pertonas

laicas aut ceclefiadicas fartis, qui obligationes in perlonam contineant, fi a notatus

. s regiis publica audoritate confirmati fuerint, non cognofeat. Perfonas lucra

mfamia notatas famae e, dignitati non redimat, fed tantum crir,c« “ qiiod ad

. factos ordines et licetdotales dignitates. Non pe,mittat ns, qu. faccrdotia ce-

rando penfiones retinuerint, eas in alium transferte. acer otia rc_ i, q

ferre ei quamdiu in regno erit, juscfl, cum eXtraregnum emeortfetemdifacu»item

non Uabeat: et cum e regno difeodet, in cujufdam vm pe atae «, ct aQt

legationis fuac confignarc teneatut. Nihil podremo dat, duoccinite-

praejudicet factis dectctis, padis intet reges ct pontifices initis, c°

publicis

nicis, juribus, inununitatibus, libertatibus ecclefiacGril.canae,ac^^n^e^publisis

regni fcliolis s idque fetipto manu propria idonee fubfignato pronfcnatB

VAR- LEC1'. * quoad P. * fc vere intrufcrint * P .

D

o. f-J-y regis D.f.d.

• Digitized by Google

V HISTORIARUM .LIB. III. n 3

fcnatu ixKal. Quintii. Dum rex * Alncti effer, (ea arx Dianae b Pithvicnfis erat, CDDXLVILprofulo fumpru ac magnificentia poftea in illius gratiam a rege cxftru&a) a

c

Rof- Henricus 1x7

Icnfi epifeopo pro regina Scotiae urgente, ut copiae quamprimum in Scotiam

mitterentur, quae confirmatis Scotorum animis advcrfac factionis principum in

regno audaciam comprimcrgpt, et de Davidis d Betonii Santandreani cardinalis

interfectoribus poenas fumerent > miili Carolus «Humerius Contaeus et Philippus

f Mallius Brezacus cubiculi regii nobiles, cum ampliflimis ad Leonem Strozzium

mandatis, qui, quid regis voluntatis effer, exponerent, et ei cum daffc quamprimumin Scotiam navigandum effc nnneiarent. Ibi etiam de amicitia cum pontifice

jungenda deliberatur. Cum placuilfct, ineam rem ad Francifcum s Roanum Gicnfcm,

qui Romae oratorem agebat, feribitur. Miffus et eo mox Lancilotus h Caricus

Regienfis epifeopus, qui cum Gicnfi et Andrea > Gillario Mortario, quem non ita

multo ante rex Romam ablegaverat, ageret : et, fi de conditionibus cum pontifice

conveniretur, Vcnctias flatim pergeret, et eas lcnatui Veneto oftenderet, re prius

cum Joan. k Morvillcrio oratore rcjjjio communicata. Auditi interea Angli, et in

his Fr. 1 Brianus, qui poft folitam de adepto regno gratulationem duo a rege petiit,

ut penfionem pace ad m Ardeam 1 ante feptennium facla promiffam folverct, et

an paflis ab Ant. Ilcalino Adhemaro n Polinio paulo ante Francifci mortem Lon-

dini conventis flare vellet, declararet. Iis perferiptum erat, licere Anglis °Bononiam

et omneis in agro Bononicnfi arccis munire : Gallis contra prohibitum, ne quid

facerent, quod illorum munitionibus poffet officere. Additae ab Anglis de Sco-

torum injuriis querimoniae, qui, contra fidem publicam, nuper Hcnrico rcgnanre,

Mariam regni heredem celeberrimo omnium ordinum conventu et approbatione

Edvardo dcfponfatam nunc tradere in matrimonium rccuftmt, fatiufquc ducant

infigni perfidia funeftiflimum inter tam vicinas genteis bellum alere, quam rebus

per tam conveniens conjugium compofitis, et fide liberata, pacem tueri : itaque

petebant, ne rex in tam iniqua caufa Scotis, licet confoederatis, auxilia fum-

mittcrct. Ad ea rcfponfum fuit j regem a Polinio faftam pacem, quoniam •

multa in fc periniqua habear, minime ratam habere j cum nec eam Francifcus

parens confirmaverit : de penfione, quae ex foedere deberetur, perfolvenda, dum-

modo juris aequabilitas fervetur, non rccufarc:juris autem aequabilitatem id exigere,

ut prius quo modo, quo tempore, per quos Bononia, propter quam penfio debeatur,

Gallis olim reftituenda fit, inter cos conveniat. Quod ad Scotorum injurias, de •

quibus Angli queruntur, attinet, non dccffc luas Scotis itidem de Anglis querelas j

cupcrc regem inter cos rem amice componi pofTe : ceterum foederatos et amicos

populos in periculo, quo verfentur, quando manentibus inter Gallos et Anglos in-

duciis id licet, miiumc fc deferturum. Tunc et controverfia de finibus in agro

Bononicnfi exorta cft. Convenerat, ut acftus ex alto incitatus, qua maximus in

plenilunio excurrit, ab ea parte, in qua munitiones noftrac erant, limes efTet j ab

altera veto linea ab illius amnis fontibus, qui per agrum Bononienfem in occanum

ccc circiter infra civitatem pafiibus influit, ad alteros fincis duceretur. Vfrum

Angli cum amnis caput ultra p Hulinum-montcm ftatucrcnt, noftri negarent, illi

vicos

VAR. LECT. Rofleraii in omn. Edd.

IN T E R P R- J Anet. b de PtiSiert, dmhtfe de Valenlinait. f Jean Lefa mf|W, de Rati. 4 Bete*,

tardina! de St. Airdrf. • <it Hamierti,peer de Comtaj. ' de MaiOj de Bretd. * de Robam, fiear de

Git. h Carlet, evrjae de Riez. 1 GuiUart, fient da Mertier. k de MerviUttr. 1 Brjau. m Ardres.

" It tafitaine Polta, iaren de la Garde. • Beulogne far mer. » Mont-ba&n.

N OT. • Ddc ante feptenmhnm ; lege anno Jafe- Guirves. Vois duTillet cd. Pari* 1618, 4'°, p.403.rrere

:

ut tn fine lib. 11. Ledh trahte ftit wt Ic Pnt.

7 Juin, l'an 1546, fur les limites d’Ardrcs & de

Tom. I.' Ff

,jDigteed by Google

H4cppxLvn,Henricus 1L

JAC. AUG. THUANI 4

vicos omncis ct oppida, dc quibus ambigebatur, occupant. Cum rex vereretur, ne

ex cacaufa alieno tempore ad anna veniretur, neque tamen iftjuriam pari poflet,

contraria invafionc abfque ulla dcnunciationc uti ftatuit. Itaque ad Francifcum

* Momorantium Rupipotium Borbonii ea in provincia legatum feribit, ut per

Toannem * b Eftreum cduftis c Deura praefidiis, ab Anglis occupata nullo ftrepitu

recuperer. Tunc rex d Alncto « Sangermanum redierat ; ubi cum Anglorum legati

de ea re quererentur, convenit, ut iil viri ab utraque parte deligerentur, qui ex

foederis tabulis et locorum infpc&ione, ne qua armis occafio detur, de re cog-

nofcaift, ct controvcrfiam amice, li poffint, dirimant. Id cum fruftra fuifler, re

faepius procraftinata, tandem conventum, ut, quod quifquc occupaflct, id ei retinere

jus effer : in quo potior noftrorum caufa fuit, nuper receptis, quae Angli occupaverant.

XI. Sub id tempus, cum rex ad f Cantiliam, Momorantii peramoeno loco ct

commodo firani arcem, venationibus fe exerceret, per Cacfaris legatum de pugna

infeliciter a foederatis commifla, de qua pofte^ dicemus, ct Saxone duce capto

certior fir, producta etiam inulitatac amplitudinis ocrea, quam Saxoni poft pugnam

detractam dicebant, ridiculo Hifpanicac oftentationis exemplo. Quod minime

commemorandum duxiflem, nifi Carolus s Lotaringus, qui res illius anni in com-

mentarios redegit, id ipfc pcrfcripfiffct. Hoc nuncio accepto, rex continuo ad

omncis imperii principes ct tivirates litcras dat, quibus cos, ut in libertate tuenda

conflantes effent, hortabatur, ad idque operam fuam et opes pollicebatur.

XII. Indf. h DurocOrrorunV Remorum viKal. Sextii, venir, ut ibi more ma-

jorum inauguraretur. Cujus ritus quoniam formula publice edita cft, ct alioqui

a foanne Slcidano diligcntiflimo rerum noflrarum obfervatore perferipta, de ea

dicere fupcrfcdcbo. Aliquot ante menfibus Scbaftianus ' Vogclsbcrgus x ligna

peditum per Saxoniam nomine Gallorum confcripfcrat:quod cum Cacfar contra

fe fieri exiflimarer, confilium, quod de Magdeburgo oblidendo ceperat, eo tempore

intermiflt. In hunc ufum rex miliitm conduxitTe videri voluit, ne qua res inau-

gurationis aflum interturbaret, ct, fr quid Angli molirentur, contra eorum impetus

paratior eflet. Neque tamen Vogclsbcrgus, cum poftea in vinculis cautam apud

Cacfarcm diceret, ea fe ratione capitis periculo eripere potuit ; quod contra imperii

decretum, quo poena capitis ct publicatio bonorum propofita erat, externo prin-

cipi militaflet. lis comitantibus copiis Henricus k Villeriam in Retia Ulva venit,

atque inde regia pompa * Compendium ingrcffiis eft > ubi de felici in Scotia fuccclfu

per ipfum Leonem Strozzium expeditionis ducem cognovit, de quopoflea plenius

dicemus ; & a n Sangeorgio pontificis legato purpureos pileos acceptos Caroli Bor-

bonii °Santonum epifeopi agnati fui, ct Caroli Lotaringi p femorum archicpif-

copi, quibus a pontifice deftinati erant, capitibus more folemni impofuit. Com-

pendii relicta regina praegnante, ^Samarobrigam Ambianorum, ct inde r Abbatis

villam pergit; quibus locis publica laetitia ct magnificentia exceptus cft. Angli

inoftio »Bononicnfis portus, ejus muniendi fpccie molem jaftam magntf operibus

attollebant;quod cum Gafpar 'Colinius Caftcllionacus Gallici peditatus praefeftus,

kpii munitiones circa Bononiam aFrancifco amifla urbe exftruftas praefidio tenebat,

animadverteret, id contra foedus fieri ratus, regi per litcras indicat:qui flatim ad

y oratorem luunt in Angliam feribit, ct, ut cade re apud regis tutores querimoniam

inftitucrct, imperat. Re faepius dilata, dum interca fumma in maturando opere

diligentia

VAR. LECT. « Delbeum P. • Ambiinoset P.D.o.f. 'legatum P.D.o.f.

I XTE R P R. * da Mammoren, fer de Ia Rodxfct, frrrr du cantfaUe, l*,t. gecrjl n Pkardie

fons Ah: dt Bombo», duc de Vendat»*. 6 dEfirfes. ‘Deure. * Aner. • St.GermamenLaje. Cvam-

u:tj. * de Larraiat, fa„ Cardinal. * Reiau. Va'tabkrrg ‘ Vrltier, CaJte-dr-Relx.. 1 Cemftefae. » SrrazxJ,

frier de Capene. • h eardmat da S.Gtargtt. • Sahut. » Remi. * Amem. • AbktvtlU. » Ban^mJkrmtr. « de Caligm, fien de CbaftiU».

r

HISTORIARUM L I B. III. • u 5

diligentia ab hoftibus adhiberetur, tandem rcfponfum, nihil contra foedus ad- CI3DXLVII.

mitti, fi ftatio, quo appellendis et capiendis navibus tutiSr fit, publico naviga- HenricusU.

tionis commodo muniatur. Legatus nofter contra urgere, non navigationis caula

inftitutum opus ; jam enim majora tormenta in molem impofita, et tantae mag-

• nirudinis er altitudinis eam ede, ut magnum militum numerum cafulis ad hoc

cxftrudis capere, et in noftras munitiones inde dcfpici poflir. Cum nihil profi-

ceretur, rei a Monftrolium prpccdit, et inde b Stapulas et Hardelotum oppida, quae

Francifcus munienda curaverat : in iis ex ducum fententia quae male coepta corrigit,

et multa denuo nova inllituit. Dum hac iter haberer, et 'omnia pafiim incendiis

et direptionibus vafiata cerneret, ingemuit, et, fi hoftem depellere et pacem iis

locis reddere liceret, voto fc obftrinxir, cujus religione poftea recepta Bononia fe

exfolvit. * Tum c Momorantium et d Aumalium praecipuos belli confiliarios

praemittit, qui loca ad muniendum idonea infpiccrcnt : ipfc comitantibus Hippolyto

Atdlino et Carolo 1 Guifiano cardinalibus mox fubfcquitur j cumque nihil mutuis

utrinque querelis hadenus profedum effer, de contraria adverfus molem in mari

jadam cxftrucnda munitione deliberatur ; atque ex Colinii confilio in colle, qui

ftationi navium atque moli coeptae imminebat, caftcllum erigitur, quod * e Caffel-

ltonacum de ejus nomine appellatum cft. Ex eo cum defpcdus cflpt in portum,

dilpofttis tormentis naves ex Anglia venientes, quo minus tuto appellerent, a

noftris facile prohibebantur * quod ex aliis a Francifco excitatis munitionibus oblonginquitatem fieri non poterat. Inde rex f Sanftephanum montem, ut ex eomunitionem in 2 monte Lamberto fadam contemplaretur, afccndit, et per ea loca

difpofitis Germanorum copiis h Saumerium eodem dic venit. Saumerio deinde

Deuram, et Deura ‘Ardeam proficifcitur : ibi munitionem in montc-Hulino coeptamconfpicarus, infpcda etiam k Licnac amnis, qui contentioni de finibus caufampraebuerat, origine, 'Tarvennam, atque inde per Hedinum, “Auxium, "Dorlanumet «Corbeiam, faepius in hoftico iter faciens, tandem p Defiderii-montem per-

venit i atque per Compendium, «vabduda fecum regina, et <i Adami-infulam, po-ftremo r Sangcrmanum acccffit.

XIII. Ibi dum eflet, magna et atrox inter duos ex praecipua nobilitate juvenes

rixaexarfit, f Vidum Cabotium Jarnacium, et Francilcum ‘Vivonum Caftancum

:

cumque Crootius gravi nec ferendo probro ab advcrlario oneratus mentiri illum

dixiflet, qui modus revincendae injuriae maxime injuriofus «ff, nec nifi certaminis

alea expiari poteft, ad duellum *cs devenit, permittente Hcnrico, qui haud dubie

Vivono favebat $ cui fefe propterea Aumalius, ut regi gratificaretur, addixit. Cabotio

occulte favebat Momorantius j verum regis otfcnfioncm veritus Claudio u Guferio

Boefio magno Fraqciac *hipparcho- auctor fuit, ut Cabotio operam daret. Ipfc

caftrorum praefedi officium neutris panibus addi&us et quafi arbiter obiit. Magnotheatro rege fpedante et proceribus pugnatum cftj tandemque apparuit, nonfavore principum aut lacertorum vi et induftria, fed fola Numinis benignitate

idoriam contingere. Nam Caftancus, qui injuriofe Cabotium provocafTc abomnibus credebatur, ccrtacquc vidoriae fiducia fuperbe fc hadenus et arroganter

%«flcrat, adverfario contra caufa» potius quam viribus confifo, fummaque animi

VAR. LECT. * inde P D. o.f.

* CaiteUioncum inde appellatum P. D.of.

modciliav inde abducta P.D.o.f.* fcutifero F.

INTji R P R. * Mtttftreutl. * ERafles, & Hardelet. * U connrftotle dr flfontmorenej

.

d Fr. de Ler-roint, tomte J'Aurnale. * Fort de CbifUhn. 1 mont St. Eftttnne. » mont Lomtert. •'Saunieri. ‘ Ardret.k Lrritx. r. 1 Ttronf»rr. “ Auehf. » Dturlant. ® Corti*, r Montdi/ier. i Life-AJam. • St. Ger-vtainenLay*. * Gui de Chalot, fieur dt Jat nae ' deVivomte, feur dt /aChaflafntraie. • Claude Gjuf-fier,feur de Beify, grand ecuyr^

.

NOT. 1 Lotaringo Put.

Digitized by Google

n6cppxLvn.HenricusII.

JAC AU G. THUANImpdcftia a Deo auxiliujn implorante, fnccubuit j acccptoqae in poplite idu, cum

fancuincm fidi a chirurgis et vulnus obligari non pateretur, accedente ad haec

vitae taedio, moxdeccflit $ ex quo rex, ‘quod praeter fpem et opinionem aeddiflet,

tantum cepit dolorem, ut fc nunquam in pofterum in duella confcnfurum religio-

liffimo (aeramento obftrinxcrit. Haec regni funcfta aufpicia in funeftum exiifle

finem a multis obfervatum cft t rege ipfo, qui in ferium certamen confcnfcrar,

quod minime debuit, in ludicro certamine, inter piaufus et publicam laetitiam,

poftea occifo. Sangermano per * Mauri fanum, relida ad dextram Lutetia, quam

nondum publice ingrefliis erat, fc Fontcm-bcllaqucnfcm itum cft, xvii Kal. Odob.

ubi rex hyemare decreverat. Ibi mox padac et confirmatae inter nos et Edvardi

tutores induciae. Neque multo poft prid. Eid. Nov. Catharina regina peperit filiam;

cum jam ante quadriennium Francifcum e Dclfinum vi Kal. Fcb. & anno fcqucnti

Elizabetham m Eid. Apr. enixa effiet. d Helvetiorum civitas a rege per legatura

honorifice invitata cft, ut recens natam filiam e facro lavacro * fufdpcrct j qui per

legatos officio defundi funt, et infanti regiae Claudiae nomen inditum. Fidc-

juflcrc Margarita amita, quae poftea Philiberto Emmanucli Sabaudiac duci nuplit, er

Joanna Henrici Navarrorum regis filia.

XIV. D e «cardinalis Santandreani caede et Leonis f Strozzii in Scotiam expe-

ditione, quae dicenda recepimus, fic fc habent. Mortuo Jacobo v, cum inde

fadionc Scotica, quae Anglis favebat, inde contrariis ftudiis reginae viduae et car-

dinalis Santandreani regnum diftrahcrctur, Jacobus K Hamilronius prorex confti-

tuituri qui quod tanto oneri impar fummam rerum in diferimen vocaturus vi-

deretur, ex confilio reginae et cardinalis Matthaeus Stuartus h Lcviniac comes e

Gallia evocatur, cum Francifd mandatis, ut videret, ne quid res Scotica detrimenti

caperet. Sed cum mox, ubi ille in Scotiam venit, Scoticae fadionis princeps

effedus ; reginae et cardinali, qui jam proregem aftu ad fuas parteis traxerant,

fu(pectus efle cocpiflct, ab iis fpc regiarum nuptiarum diu dclufus, et calumniis in-

terea apud Francifcum petitus, cum nullum purgationi criminum, quae objicie-

bantur, locum rclidum efle apud nos videret, poft*infcliccm cum prorege con-

greflum, in Angliam ad Hcnricum transfugit ; a quo honorifice acceptus fuit,

tradita in uxorem Margarita 'DuglafliaJacobi Scotorum regis proximi fororc, ex

comite k Angufiac et Henrici fororc nata. Exfulantc Levinio, regint vidua levi-

tatem proregis verita,, quem fublato aemulo fufque deque omnia adminiftraturum

profpiccrer, fadionis Scoticae principes in fuam fidem recepit. -Cum Angitis, ex

domcflica Scotorum fcditionc occafionem captans, majores quotidie progreflus

magno Scotici nominis dedecore faceret, Archibaldus Duglaffius Angufiac comes

proregi, qui fc inhonefta fuga femcl atque iterum periculo crjpucrat, audor fuit,

ut fc fortiter Anglorum conatibus opponeret, et fidam nobilitatem pollicitus, a qua

fc ille defertum querebatur, commiflo ad ^‘Jcdburgum proelio Anglos profligavit,

et amiflam fuperioribus cladibus gloriam ex parte recuperavit. In eo praecipua ipfius

Duglaflii, m Normanni Lcllii “Rothufiac comitis filii, et Waltcri «Scoti virtus eni-

tuit. Inter haec p Mongomcrius Levinio» uti diximus, infcnfiflimus, a Francifco

miflus in Scotiam appulit v Non. QuintiL anno Jiujus facculi xlv: cumque de e*,

lumniis inLcvinium*a cardinali’ confidis cognoviflct, ipfunfquc ob id cardinalem

graviter incrcpuiflct, quod virum potentem in fufpicioncm Francifco addudum

folum vertere cocgiflct, in Galliam jam appetente hyeme reverfus cft j deque re

• tota

VAR. LECT. - rufeiperet. Per legatos Hd- * lldeburgum P.D.o.f.A. Ed.Gt».

vetii officio P. D. o. f.

• INT F.R P R • S. Mmht Ut Ftfrx.. * FntMrmfUtam. « U Danfihi». hturntmdr Smfft.

ttrdmal dr St. /)*drf ' Strui, prUttr dr Capout. * Hmmilttn, cenir rArram. Lsmx.

* A"&iu- 1 Jcdbxrg. Nonvan Ltflj. • Ratbei. • Slot, t Mngtmtr/t ftmr dt Ltr^et.

• Brttt*,

1

jitized t

HISTORIARUM LIR IU. n

7

tota certiore Francifco reddito, audor ei fuit, ut Joannem Stuartum » Albinium CIDPXLVn .

Lcvinii fratrem, quem inauditum in cuAodiam incLufcrat, liberum dimitteret 5 HenricusII.

raro incorruptae probitatis et gcncroli animi exemplo, qui inimico viro, gravifli-

morumque criminum invidia laboranti, cum pollet, nocere noluerit. At cardinalis

jam rertyp potens, qui proregemjn poteflate habebar, et oblidis loco, quod levi-

tati ipfius parum fideret, filium in b arce Santandreana alTcrvabat, per totum regnum

libere difeurfare, et in Lutheri doctrinae fufpcdos, quorum jam magnus numerus

in Scotia erat, anquirere, immilfis ex ordine facro accufatoribus, atque imprimis

contra Georgium c Sophocardium concionatorem populo acceptiflimum, qui vmab d Edimburgo milliaribus apud Jo. Coeburnum diverfabatur. Sed cum Coebumusde eo tradendo a cardinali folicitatus moras nederet, “ cardinalis cum prorege

intempefla node improvifus eo venit, omnibufquc aditibus oblcffis, nihil tamen

efficere potuit, donec Jac. «Hcpburnus Botucliae comes c propinqua villa a cardi-

nali evocatus a Coeburno impetravit, ut Georgius ipfi dederetur, fide data, fc ab

omni damno et injuria cum defenfurum. Id adum menfc Januario anni fcqucntis.

Sed mox tamen contra fidem datam Georgius in manus ecclcfiafticorum traditur, et

Edimburgo f Fanum-Andresc transfertur. Prorex a Davide t Hamiltonio Pre-

lloniano monitus, ut Georgio fidem fervaret, cumque c manibus * inimicorum eri-

peret, ad cardinalem feribit, mandatque, ne judicium praecipitaret, fcd rem inte-

gram fervaret ufquc in fuum adventum:quo refponfo accepto, cardinalis, cum

non dubitaret, fi diutius cundarctur, virum vulgo gratiofum judicio ereptum iri,

Georgium c carccre producit, et feflinato judicio ad mortem damnandum curat.

Cum Joan. h Winiramus Georgio aequior cardinalem ejus nomine rogaret, ut

facri corporis et fanguinis communio rco^gcrmitterctur, re cum epifeopis confultata,

ex eorum fententia rcfpondit ; non videri aequum, ut pertinax haereticus ab ccclcfia

damnatus*uriis ccclcfiac beneficiis frucrctur. His ad eum perlatis, cum praefedi

arcis familiares ad jentaculum mane hora nona convcnificnr, et ille ab iis ad cibum

uru tumendum invitatus eflet, occafioncm captans, fada audientia circumiiantdis

de ufu cocnac dominicae ex dodrina Lutheri commonefacit j et panem ac vir.um

comedendum et propinandum, cum prius ipfc fumpfiflct, porrexit, deinde convivis

valedixit. Ad fupplicium dudus, cum in pyra exfiruda ad palum liaret, et car-

dinalis ex adverfa fenefira tapetibus ac llragulis fcricis et pulvillis ornata fpcdaculo

frucrctur, jam ardente flamma, hortante Georgium praefedo, ut bono animo

eflet i Haec quidem flamma, inquit ille, corpori molclla cfl, ceterum animumminime frangit: at qui nos ex editiore loco tam fuperbe dcfpicit, intra paucos

dies quant nunc arroganter fedet, tam ignominiofe jacebit. Haec loquenti fune

aflrido vox indufa cfl. Nec vaticinio exitus defuit. Nam cardinalis quam ccclc-

fiaflicis charus, tam nobilitati et populo odiofus, cum 7 Normanno Leflio, cujus

modo mentionem fecimus, viro de fc multis officiis optime merito, ob rem levem

tunc forte in contentionem incidit ; cumque re litigiofa aegre cclfiflct Lefiius, ac

poft aliquot menfeis promifla repeteret, c fermone in altercationem ac poftrcmo

convicia inciderunt, infcftiflimifquc animis utrinque difccfliim cfl. Lefiius, qui

fc fraude circumfcriptum dolebat, de injuria apud fuos cxpofiulans facile eos induxit,

ut

VAR. LECT. • cardinalis, qui fummopere hac * cardinalis P.D.o.f. inimicorum et cardina-

opima praeda potiricupcra, cum prorege MS.Rtg. lis D.d.

INTERPR. •fAmHgmt. b (battam JtSf. AaJrtvfit onSt.AmJr/. * Wi/bart. * EUmbaarg. • Htf-

ban, tamie de Bctlmtl. • St.Amdrrwi, ouS/. Andre. % HamiJfon, finr dtPrefim. » Wmram.

Tom, L G g

Digitized by

AUG.' THUANICIDIDXLVn. ut in cardinalis caedem conjurarent. Igitur circiter ' Nonas Maii Fanum Andreae

HenricusII. cum quinque tantum comitibus venit, ne rufpicioncm de fc excitaret, pracmiffis

ante x coniciis, qui alii alio in loco diverfabantur. Muniendae arci intentus erat

cardinalis tanta fcftinatkme, ut diei nodem in opere continuaret. Cum diluculo

ad operas intromittendas aperiretur porta, duo i£ infidiis in domuncula piopinqua

collocati janitorem comprehendunt, fignoque fodis dato, uti convenerat, fine

tumultu omnes ingrediuntur. Quatuor mifli, qui cardinalis cubiculi oftium ob*

fervardit j alii excitatis famulis et rdiquo comitatu femifomneis fingulos carpunt,

et mortem, fi mutirent, comminati extra arcem inviolatos emittunt. Tum demumad cardinalem redeunt, et odio pulfato cditifquc nominibus, incolumitate etiam

promilla, introdudi trementem multis vulneribus confodiunt. Amici, qui in

civitate erant, ad famam vix excitati cum tumultuofe ad arma clamantes accurrerent,

Leflius, ut tumultum fedaret, corpus exanime omnium oculis exponi jubet, in illa

ipfa fcncftra, ex qua nuper Sophocardii fupplidum laetus fpedaverat : ita verum

illius vaticinium fuiffc eventu comprobatum cft. Sedato utcunque tumultu, confdi

ad caufam dicendam vocantur : cum fe judicio non fiftcrcnt, eis aqua et igni in-

terdidum eft. Julius et prorex cos armis £>crfcqui : verum illis fc in arce munita

continentibus oppugnatio fruftra fuit. Soluta obfidionc, cum libere vagantes popu-

lationibus omnia vicina infcftarcnt, fruftra increpante eos Joan. » Cnoxio, et

ultorem Deum fore interminante, alia parte Angli in limite b Solvacum tranigrcffi

• praedis abadis et incendiis in hoftico excitatis longe larcquc terrorem fui funderent,

prorex quid ageret dubius, a R. c Maxvallio, in quem belli tcmpcftas praecipue

incubuerat, invitatus eo dudt, et caftra ad d Megatam amnem ponit. Mox depullis

CI Langopi arce Anglis, nundo Gallicae a^aflis (ea xxi triremium erat) non procul

ab f Ebbac promontorio appulfae, domum revocatur j colloquioquc cum Leone

Strozzio claflis praefedo habito, 8 Andreanam arcem tanta celeritate cingit, ut multi

ex praelidiariis excluderentur, plerique, qui e conjuratis non erant, negotii caufa

arcem ingrefli includerentur : quod valde obfeflbs turbavit. Itaque cum ardius

opinione fua urgerentur, et jam muri magna parte vi tormentorum dejeda in fummodiferiminc verfarentux, proregis iram veriti, incolumitate pada, fc Leoni Strozzio

dedunt mKal. Sextii, dedmo quarto poftquam oblideri arx coepta cft dic. Ille

fuis immiflis, arcem, quae mox de confilii fcntcnria diruta cft, fpoliat, et cardi-

nalis pecunia ac fupellcdilc nondum a conjuratis direpta potitur > pauloque poft

cum deditis, quorum pars in catenas conjeda eft, in Galliam vela dedit. Cumde captivis, qui iif Gallia juflii regis carccrc tenebantur, Anglici legati q^crercntu/,

refponfum cft. Si manentibus indudis jus fuit Gallis in Scotia pro regni confcr-

vationc militare, licuiflc et iis in bello illic captos, cujufcunquc tandem nationis

illi lint, jure belli uti.

XV. Interea affertur, Anglos magnas copias parare, ut in Scotiam irrum-

pant, et padi cum prorege foederis de regina Scotiae Hcnrid filio collocanda fidem

repetant. Itaque ad cdidum frequentes conveniunt, indeque ad h Efcac fluminis,

quod per > Lothianam fluit, ripas advenientem hoftem pracftolantur. Heie cumScoti equites tumultuario pugnae genere Anglis fuperiores hoftem adequitando

laccffcrcnt, poftquam diu fc Angli continuificnt, tandem dudorc k Graio equitum

praefedo,

INTER PR. ‘Khcx Mmnfritb. f MmxwB. • Mhgpt, rivtn JBifiUi. •

Lanfbam. 1 pinte St. Ekbe. i cbateau Jt St. A»Jrtvu}ouSf- Audr4. k Eik. * Lstbttn. Gutl-

btron Gnj de IVilttn. r

NOT. * Spotfwodiu» et Anderfbnus hanc car- Ldlio et fociu denuncianba, triginta feptem Gvc per-dinalu Santindreani eaedem vigefuno nono Maii, culTorc* fivc conicios notninalim memorant. C.

qui in diem Saturni incidit, perpetTaram dTe reilc ‘ Lamfi. Oppidulum tt arx, ubi Eska et Evi»affirmant. Adta item publica poenas ladac majdbuis fluvii aquas milcent. C.

1 18 JAC

H.ISTORIARUM LIB. IIL 119

praefero, complures turmae in imparatos ex inopinato fc effundunt, et Scotos, qui CDHXLVIt.timere defierant et folutis ordinibus vagabantur, facile opprimunt. Cacfi aut HenricusLL

capti ex iis cirdtcr idccc: Anglx etiam aliquot, dum ardentius tergis fugientium

inhaerent, capti j et in iis nobiles turmarum dudores. Ita reprettus Scotici equitatus

impetus, ut nihil ex ea dic dignum memoria geflerit. Cum in eo edent, antequam

de fumma rerum confligerent, Angli, qui ad * Preftonium caftra habebant, j>cr

literas Scotorum animos periclitantur. Summa haec erat > orare fc Scotos, mc-

miniflenr, utramque aciem Chriftianorum cfle j bello caufam, non avaritiam, odium

aut aemulationem dedifle, fcd perpetuae pacis ftudium, quae nondum inter tam

vicinos populos coalcfccre potuerit, quamque firmius nufquam coalituram fpes fir,

quam per matrimonium quod cum publico procerum omnium confcnfu pro-

milium et approbatum fit ; mirari quomodo Citius ducant, ad arma, quorum exitus

non nifi luduofus vel Nidori cfle folcat, dcfcendcrc, quam fidem urriufque gentis

bono interpofitam fervare^: conjugia externa quae incommoda fecum trahant, ipfos

videre, idque « alienis exemplis, quam fuo periculo experiri malle debere : itaque»

quanquam aequum petant, fe tamen, fi Scotorum animos ad concordiam /pedare

intclligant, aliquid de conventionibus remifluros, contcntofquc fore, ut virgo regia

in fuorum potcftatc maneat, et educetur ufque ad aetatem nubilem, donec ipfa ex

procerum confcnfu maritum fibi deligere poflit : interca a vi et armis utrinque

abflincatur, nec regina in peregrinum folum tranfvchatur, aut ulla cum Gallo aut

alio quovis extero de matrimonio padio fiat : id fi fande promittatur, fc protinus

ex Scotia pacate difccfluros, et de damno, quod *impreflionc fua Scotiae dederint,

bonorum virorum arbitrio fatisfaduros. Cardinali fublato, prorex Joannem fratrem

*»Fani Andreae archicpifcopum in ejus locum aflumpfcrat. Coram eo literis per-

lcdis, vifum cft illas fupprimi debere, ne fi palam fierent, aequitate conditionum

intcllcda, multi ad pacatiora confilia inclinarent. • Prorex ab iis, qui cum fratre

erant, pcrfuafiis et literas fupprimi patitur cc contrarium rumorem fpargi ; fcilicct

Anglos venifle, ut ablata per vim regina omnia armis in potcftatcm redigerent.

Audus rumor ab iis, qui fummac rerum praeerant j qui proregem, ut erat levi et

inconflanti ingenio, ita vana vidoriac fpe impleverant, ut aliorum fanis admoni-

tionibus aureis clauderet. * Difleminata ea fama, irritatis militum animis, flatira

concurritur j primam aciem Archibaldo c Duglaflio, pdltrcmam Georgio d Gordonio

ducentibus. Prorex, qui in media acie flabar, cum de fuga Anglorum fubito nun-

ciatum efiet, Duglalfium per unum e fixis admonet, ut aciem promoveat > moxque

per alterum, ut gradum addat. Nec vanus erat rumor : nam equites Angli fruftra

in Scotos impetu fado cum nihil profiocrcnt, peditatu relido jam fugam medi-

tabantur} fcd pattim mutua adhortatione, partim a ducibus retenti atque aequiori

loco confifi ordines refiituunt. Heie Scoti, qui in prima acie erant, cum eJamboamfeloppetariorum equitum Hifpanorum ducem vclut in latus incurfurum per obli-

quum collem dcfcendcrc viderent, a redo collis afccnfu pedetentim defledunr

:

quod ii, qui in media acie ftabant, confpicati, primos fugere rati, folutis ordinibus

et ipfi fugam capiunt ab Anglica clafic in obliquum latus jaculantc in itinere, dumfugiunt, magno dainno a/Fcdi. xxxcid armatorum in caflris Scotorum erant {

multo minor numerus Anglorum, ex quibus ceciderunt primo congrcflu ad cc ; c

Scotis vero tota fere illuftriura familiarum juventus cum fuis clientibus : Scoti prifcl

denfato agmine integris ordinibus domum incolumes pervenerunt. Haec clades

Scotis fumme calamito/a incidit in iv Eid. Sepe. Angli praeter fpem victores ad

« quinqueVAR. LECT. • idque artemUexeaiplu MS.Rrg. * fua hac ixnprcflionc P.D.o.f.

INTER PR. PrrfloH. k St. Andrtuii, ou St. AtUrf. * D—tgUs, ttmtt fA»gn. * Gordtw, cmttdt Hntltj. • It cbrvthtr-Pitrrt GtmitJ, ttfiumt dt JOO i tbtvtl.

120

c ppxLVnHenricus II.

JAC. AUG. THUANI. quinque millia populationibus evagati » Kctham et b Aemonam defertas in c Forthac

acftuario infulas munierunt. dBrochtcam item arcem in e acftuario Tai ceperunt,

et terrore injc&o f Fafcaftellum et BHumium arccis ad deditionem compulerunt.

Animofe rcfiftentem Humiac arcis domini uxorem cum armorum metu ad dedi-

tionem compellere non poflcnr, inhumano feveritatis exemplo tandem expugna-

verunt : nam ejus filium captivum necaturos fc minati, cum ne hac quidem ratione

gcncrofac focminac animum frangi viderent, produ&um ante arcem ftatuunt, et in

parentis confpedu patibulo erc&o quali ad fupplicium ducunt:quo Ipe&aculo territa

mater poftrcmo deditionem fecit. Capto Humio Angli munitiones, alteram adh Lauderam, alteram in * Rosburgi ruinis excitarunt, neque alio operae pretio

facio retro abierunt. Quo repentino difceflu recreatis paulum Scotorum animis,

k Srcrlini, ubi reginae erant, convenitur. Magnum moerorem et animi dcjc&io>

nem in prorege et archicpifcopo fratre cernere erat : in reginae viduae oratione

multa item figna ludus ; conflans tamen et ferenus pro tempore vultus fuit * quodad magnitudinem animi referebatur : nec tamen dubitabatur, quin ex dolore

publico hanc confolationcm caperet, quod Hamiltoniorum faftum et arrogantiam

clade illa rctufam videret. Confultantibus placuit, ut reginae 1 Britannodunum

fcpoherentur, dum in conventu procerum de regni flatu agitur. Milii interca in

Galliam, qui a novo rege ex foedere auxilia peterent adverfus Anglum communemhoftem, fpc facta de reginae Dclfino nupturac in Galliam adventu : quo intcllcdo

Angli rurfus Scotiam ab utroque limite invadunt. m Levinius ipfc fpc auxiliorum

ab « Angufio focero et “Glcncarnio vetere amico promiflorum ad folftitium hyber-

num p Dumfrifium venit : verum ab iis dclufus quofdam c fuis q Drumlanricum

verfus pergere jubet, fl forte Jac. Duglaflium arcis dominum in infidias pollet eli-

cere. Is quod erat fenfit : fcd dum in praedatores effuflus invehitur r Nitho amne

tranfito, jam fc colligentibus hoflibus, multos c fuis amilit. £x levi illa expedi-

tione cum gravifllmus terror majorem 'Gallovidiac partem invafiflet, omnes ccrta-

tim fc Anglo dedidere. Interca prorex tanto circumftrcpcntc undique tumultu,

ne nihil agere videretur, Brochteam arcem oblidet, totoque trimeflri fruflra con-

tinuata oblidionc tandem difccflit, relidoJacobo 'Haliburtono, qui cum c equitibus

vicina loca infcftarct, et commeatus terrcftrcis a Brochtca et pracftdio inibi ab Anglis

munito prohiberet. aw

XVI. Eodem fere tempore magna per Angliam religionis mutatio fit. Namfub exitum Novembris, Petrus Martyr Vcrmilius Florentinus u Argentina, ubi Italia

cxulans jam per quinque annos magna fama docuerat, inAngliam venit, aThoma* Cranmero Cantuaricnfi archicpifcopo evocatus. Is in monafterio 7 Fcfulano Flo-

rentiae proximo canonicorum, uti vocant, regularium S. A uguftini educatus, primum

* Patavii linguae Graecae et philofophiac plenam cognitionem adeptus, dcin ** Bo-

noniae Hebraicarum litcrarum et theologiae fludiis gnaviter incubuit : unde illius

ordinis fodalium facile princeps habitus, cum in mores eorum feverius animadver-

teret, magna invidia laborare coepit j quam ut amoliretur, Neapolim profedus,

comite conliliorum Jo.bb V^defio Hifpano, clam coctum inftituit praecipuae

nobilitatis tam viris quam focminis celebratum j in quorum numero etiam rcccn-

fetut Vidoria cc Columna Ferdinandi * d d Avali marchionis Pifcarii quondam uxor,

ingenio,

VAR. LECT. • Divali P D.o.

INTERPR. • Inch-Ktttb •> Irntb-Cth*, Ou tifi» it S. C.W. « Fritb it Ftrtb. * Bntbtt.

• Fritb it Tar. 1 FafttaBIt. •Hume. » Ltuirr. 1 Jttxbnrg. * Sttriing. 'Duubrittt*. le comti de

Ltatx. * lr comte d' Angui. •Cwil. Cimgbtm, comte it Gltataim. r Dumfreit. * Dramlfnrig. \Mitb.

• Galt*waj. ' Htbbwrttn. " Strasbamrg. * Crammtr, trcbrvejre it Censerker/. » da Fitjtls. * Padeat.** Bo/egnj. ** ie VaUtt. * * Co/eax*. iAvallet, roarcbtfr ii Prftars.

Digitized by Google

HISTORIARUM LIR III. 121

ingenio, pietate et modeflia cum paucis comparanda. Sed cum non diu, ire in CI3DXLVILvulgus emanante, ibi confidere poflet, Lucam profedus, et in eodem inftituto Henricus IlT

perfeverans, focios ibi habuit Immanuclcm Trcmcllium Ferrarienfem gcncic

Hebraeum, fcd profdfione Chriftianum, qui Hebraicas literas, Cclfum Marti-

nengum, qui Graecas, et Paulum 1 Laficium Veronenfem, qui Latinas doceret, ac

denique Hier. bZanchium Bergomatem. Verum nchcic quidem quiefccre potuit}

cumque illae Paulus • P. « Buxeto rediens iter habiturus effer, ut periculo praever-

teret, relicta Italia d Tigurum Helvetiorum conccBit, comite profedionis Bernar-

jlino e Ochino Scncnfi magnae eloquentiae concionatorc. Tiguro deinde f Bafilcam,

ac denique procurante Martino Bucero E Argentiham migravit, unde poftrcnio in

Angliam “profeftus, ex regis voluntate facris feriptis interpretandis h Oxoniac

praeficitur. Nec multo poft, Hcnrici proximi regis de religione decreta publico

cdi&o antiquantur, et ftatuac atque imagines padim e templis removentur.

XVII. Haec fere eo anno in Anglia et Scotia gcfta}qui non folum duorum

maximorum prtacipum, et qui fummi literarum fuerunt fautores, fcd et dodiUl-

morum virorum obitu triftis fuit. Nam Francifcus * Vatablus in Ambianis natus,

quem Hebraei ipfi Lutetiae Hebraicas literas profitentem admirati funr, Chriftiani ,

vero maximo cum frudu docentem audiverunt, ex hac vita migravit xvn Kal.

Apr. Is Graecae linguae peritiflimus multa ex Ariftotclc in Latinam tranftulit : dcin

relicto philolophiae (ludio ad facras literas fc totum applicuit; multaque hujus

generis fub ejus nomine circumferuntur, ac notationes in primis in Vetus Tcfta-

mentum ab auditoribus ex illius praelegentis ore exceptae : nam ipfe, live naturali

pigritia, quod illi exprobratum eft, live morte praeventus, nihil omnino fcripfit

;

fatifque habuit, • Iaerae linguae arcana difcipulis * diligentioribus aperire, illultri

nominis fui fama et alieno praeconio contentus : ex iis fuere, Jo.k Salignacus

nobilis Petrocorius, et Joan. 1 McrccrusUticenlisChriftianorum inHebraidls longe

doftiflimus, qui ad maximas chariflimi praeceptoris laudes hanc adjecit, quod He-

braicorum carminum rationem, quae haClcnus nobis incognita eft, pcrfpctbm ille

habuerit, quam et fe feriptis aliquando traditurum receperat. Eodem dic, quo

Vatablus, et Jacobus m Tufanus Remus optimus linguae Graecae docior Lutetiae

dccclGt, cum eodem, quo Vatablus, dic, in regiorum profeflorum collegium co-

optatus fuiffet; ut, qui in eodem vitae curriculo funul defudaffent, ne mortis

quidem tempore divellerentur. Nec multo poft xm Kal. Jun. Beatus Renanus9 Sclcftadicnfis annum agens lxii Argentinae, cum e balneis rediret, mori-

tur; vir in humanioribus literis, antiquitate et pia do&rina exercitati (Iimus,

ingenio miti, ut qui in cogitatione de conftitucnda ex omnium confcnfu ia

religione concordia confcnuerit ; fummus Dcf. Erafmi obfervator, qui eandem

viam in bis turbis inftitit. Hujus etiam anni initio xvn Kal. Febr. matura

mors Joannem 0 Schonerum Caroloftadicnfcm jam feptuagenarium p Norimber-

gac nobis eripuit, ubi ille domicilium fixerat, aftronomiac, quam poft 9 Regio-

montanum opere illo egregio refolutarum tabularum maxime illuftravit, feientia

infignem, et illa in primis, quae ex pofitu aftrorum de cujufquc fortunis judi-

cium fert, multis obfervationibus ab illo locupletata. * Exeunte anno in vivis

effe

VAR. LECT. • profcftutj ut diximus P.D.o. * fe diligtntioribus P.

profc&us, ud diximus U.f. r Hte Pemtimgeri tlotium deefl P. D. o. f.d.

INTERPR- * LafiitdaVtm * Zamebia di Bergama > Bmffett. * Zmrieb. • Ocbmt da Sima.

• Bafle. * Stratboure.. " Oxford. ' Vitabit., «1. GmaJtrHed. k dt Salignae de Ptrig.trt.1 Mertitr

dVJex. m Tanfan de Rtimt. • dt Sebletfiadt. * Sckovrr de Karljlat rw Fran.cnu r Ntremterg. *Jt*»Mt/ltr de Ktnigjlaffe» em Prnetwit. •$*.

NOT. * Paulus in Papa.

Tom.I. Hh

Diginzed by Google

l22 JAC. AUG. THUANICDIDXLVII. cffc dcfiit » Auguftac Vindelicorum Conradus Peutingerus, qui pridem vivere defierat

"HenriCUs II.annis attritus, quippe completo lxxxii aetatis anno ; vir ut natalibus fic dignitate

olarus, et cujus memoriam tabula Peutingeriana poftea a M. Vellero edita apud

do&os renovavit. Romae fub id obierunt Petrus Bembus patricius Venetus, et

Jacobus b Sadolctus Mutinenfis Carpentoradi epifeopus, uterque verfu et pcdcftri

oratione politiflimus feriptor : verum illius multa liccntiolius, ut temporum ne-

quitia et domini, cui ferviebat, mores ferebant, feripta cxftant i hujus contra feria

fere omnia, et digna perfona, quam fuftinebat. Utriufquc in difpari morum in*

ftituto fortuna tamen par fuit. Nam et ambo ftmul a Leone x, ut primum fummunj

faccrdotium inivit, ex omni dodorum numero dcle&i, quorum in confcribcndis

cpiftolis opera et ingenio uteretur : dein et in collegium cardinalium eodem anno

a Paulom allecti funt, fub quo et fatis conccflcrcj «Bembus ex vulnere in latere

ad parietem accepto, dum equo veheretur, anno aetatis lxxvii; 0 Sadolctus fub

autumni tempus, Bembo circiter feptennio minor : atque illi quidem Hier. c Qui-

rinus Ifmcrii filius, qui omni officio vivum coluerat, ffatua nobili*artificio ex mar-

more fada, inque celeberrima S. Antonii aede d Patavii locata, parentavit : hunc

Jo. Petrus Carafa ? Sabinorum epifeopus, quo die primum poft ejus obitum fenatus

habitus cft, coram pontifice, etmoxjac. r Gallus civis Romanus in Laurentii aede

luculenta oratione laudavere: fepultus cft fine ulla funeris pompa, ita enhn tcfta-

mento pracfcripfcrat, in aede B. Petro in Elquiliis facra.

XVIII. Sub exitum Maii, atque ut annales Turcici ferunt, die v menlis Zcma-

ficllulae, Conftantinopoli mortuus cft Hariadenus cognomento g Ahenobarbus. Is,

Horuccio fratre, qui extinda Tremezinorum ftirpe regnum occupaverat, cumrclida Tremezina arce fugeret, in proelio ab Hifpanis equitibus occifo, in h Cacfarcae

regnum fucccffit. Cum deinde rei navalis peritia adfeitis praedonum audaciftimis

magnuA fibi nomen parafTet, a Solimanno clafli Turcicae praeficitur: cujus ope

«Tunctanum regnum, dum k Mulc-afles de eo cum fratribus altercaretur, aftuta

focictatisfimulationc, Mule-alfe ipfo ejedo, invafit: unde poftmodum a Carolo v

cxpulfus, non propterca tamen a Solimanni gratia excidit, a quo inter pifrpuratos

adicitus orae maritimae praeficitur. Poftea exortis inter Chriftianos bellis, cum,

Anglo inde premente, inde totis viribus Cacfarc limitem noftrum oppugnante,

Francifcus duorum potentiffimorum principum viribus fufiinendis minime par

effer, Hariadenus Solimanni juffii infauftas rebus noftris fuppetias tulit, vaftataquc

•Liguriae et Etruriae ora, m Ilva praeterea, “Igylio, ® itnaria et p Lipara infulis

crudeli populatione afflidis, domum rediit, verfa paulo ante in fugam Cacfariana

ac Veneta clafTc ad sAdium promontorium, et in 'Rizonico finu « Caftronovo,

quod a Cacfarianis captum fiicrat, vi recepto, iv fere veteranorum Hilpanorum

millibus inibi trucidatis, non fine Dei numine, uti a multis creditum cft ; cum ii

effent, qui fuperioribus annis totam Siciliam ac Calabriam ob non foluta ftipendia

tumultuantes diris populationibus et effraeni libidine crudeliter vallaverant. Dumergo ‘Byzantii quamvis jam odogenarius reficiendae clafli et aedificandis novis

apud navalia triremibus operam daret, nec multo abdomine gravis fenex a venere

etiam in illa aetate abftincrct, in lentioris diarrhoeae morbum incidit, ita ut vitalis

calor inferiores parteis fcnfun dcfcrcret. Verum cum fruftra ex Judaei medici con-

filio aetatis tenellae pueri locis affedis applicati fuiffenr, quo remedio fpiritus

continuo labore exhaufti et diffipatac vires aliquandiu rcfocillatae funt, tandem

ingravcfccntcVAR. LECT. • Bembu» quidem P.D.o.f. * moxque Sadoietus P.D.o. f.

INT E R P R. • jIutJfrrgfT k Sedolet, de Medrae, evtewt de Csrpentras. « g*rim. * Pedeee.• USekme. t Galle. « Berbercfi. k Alger. * dtTwtdt. 1 Mu/ei-Hafftn. ' tyrnt deGtitS. • Elbe.* Giglie. • lftbie. f Lifari, * Cepe FiesU- 1 Ctlfe de Cetere, al. U Prtvrfe. • Ceflthtweve. ' Ctfs-

flem/inepu.

Digitized by Google

1

HISTORIARUM LIR III. 123

ingravefcente graviori febre exftindus cft, et in villa fua 1 Beftdafcnfi, v ab urbe CDPXT VIL

mi Iliari, fcpultus cft; b Afanc filio, quem jam c Cacfarcac regem impofucrar, pecu- HenricusU.

liaris fuae cladis ac familiae fortunarumque omnium Solimanni permiflu herede

relido. “ Ferdinandus A Cortcfius e Mcdcllini, familia utrinque Senatoria ortus,

annum claufit ivNon. Dcccmb. f Caftcllcjac Coftonac, mortuus anno aetatis ^lxiit.

Novae Hifpaniac in lndiis occidentalibus fundator, relido ampliftimo patrimo-

nio, quo nepotes ejus hodie, qui «Vallis marchionum titulos fumunt, in lndiis

fruuntur. Ejus hoc inter multa dignum pofteritate fadum didumque memoratur.

In fenedute, exhauftus plerumque largitionibus in militem profufis, pecuniam

grandi ufura in pauperes erogandam a menfariis fumebat ; ita peccatis expundis

vitam fc aeternam focnerari did itans. Tanti viri res morcfquc fcripfit peculiari vo-

lumine Fr. h Lupus 1 Gamma, ab iis, qui plura feire dcfidcrant, legendus.

VAR.LUCT. * Hinc ajjat *i librifinem P. D. O. * LXII D. f. d.

INTERPR. • Bififtacb.b Ajfait. c Alitr. * Cortex. • MtJtlhn dt tEjbevuJurt. 1

Cafiillej*

it la Cetfta, bte proebt it Stvillt. « itlU Valle. " Ltft*. it Gemar*.

NOT. • Gemar* Put

JACOBI

Digitized by Google

JACOBI AUGUSTI THUANIHISTORIARUM SUI TEMPORIS

LIBER Q_U ARTUS.

EPITOME. f

aISSOLUTO foederatorum exercitu, Ulricus Wirtembergicus

Caefari fit fupplex. II. Suevia civitates in gratiam receptae.

III. Saxofeptemvtr ad Mauritianos Ordines fcribit. IV. Annaregina Ferdinandi uxor tot liberorum parens moritur. Au-

gufta recipitur,non impetrata Seb. Schertelio venia. Saxonis

feptemviri et Mauritii bellum . Argentma ingratiam reoipitur.

V. Brtmae irrita obfidio ; in qua Jodocus Groeningus Zelandiaepraefefius occumbit. %

VI. Hermannus a IVeida, archiepifcopus Colonienfis,profcribitur. VII. Rocliciae

clades ab Alberto Brandeburgico, qui Caefari militabat, accepta. Ferdhsandus aBohcmis opem Mauritio contra Saxonem petit. VIII. Saxo reconciliationis viam

cum Caefare Cliviae ducis fororii fui interventu frufira tentat. IX. Caefar in

Saxoniam defrendit. Trimi fuccejfus. Foeda apud Zuiccaviam pefte adfiifiatur.

X. Roclicia recepta, pugna ad Mulbergam committitur, locum ominofi nominis.

XI. Saxo captus. JVitemberga mox obfejfa, et, poena mortis contra Saxonem lata

et interventu prmcipum.deht remijfa, deditur. Conditiones captivo propofitae.

XII. Ericus Brunfvicus, qui ad Bremam fedebat, foluta obfidione ab Alberto

hiansfeldio in fugam cum clade vertitur j fed clades ab IVrifpergero pofi fugamfuperveniente farcitur, captis vifiotis impedimentis et pecunia. XIII. HejfuspofiSaxonem captum Holae fit fupplex Caefari, et in conditionibus literulae cavilla-

tione, contra quam fibi perfuaferat, captivus retinetur. XIV. Caefaris m fup-

phcesfeveritas. Lud. Oetingenfis comes folum vertit. XV. Bohemicum bellum.

Traga deditaparifeveritate habita. XVI. Hamburgum, Lubeca, Brunfvica in

gratiam receptae. XVII. *De profperis Caefaris fuccefiibus judicium. Foedera-

torum principum imprudentia et errores notati. Caefaris ipfius error, et ex eo

fecutae clades, quas ominofus Augufiae, ubi comitia celebrata, tumultuspraefagiit.

XVIII. Concilium contagiofi aleris obtentu Tridento Bononiam tranfiatum.

XIX. Tarma et Tkscentia in nepotum gratiam a Taulo ni pontifice publico

diplomate alienatae, cui Caefar, fubfcribere recufavit. Senae in Hetruria “Di.

dacum Hurtadum Mendozam cum praefidio recipiunt. XX. Odium publicum in

T. Aloifium Famefium ducem et conjuratio, cum infigni illuforii magici oraculi

exemplo. XXI. Caede patrata Tlacentia a Caefarianis occupata, et mox Tarmaa Caefare tanquam imperialis juris repetita. XXII. Cum pontifice de concilio

Tridentum revocando acerbae per oratores fuos altercationes.

, EX AUCTOR IBUS»

Hier. Faletio, J. Sleidano, Lud. Avila, Georgio Fabritio, Jo. Baptifia

Iladrianio, Uberto Folieta, Juliano GoJJ'elino, LucaGaurico, Carolo Sigonto.

LIBER

Digitized by Google

HISTORIARUM LIB. IV.

liber Quartus.

125

CDDXLVII.

Henricus II.

JjN Germania difloluto foederatorum exercitu, et Pala-

tino fponte inpartcis Cacfaris tranfeunte, Ulmaque ac

Francofurto deditis, Wirtcmbcrgicus, in quem omnis .

\belli impetus vertebatur, de falute et fortunis pericli-

j

tari coepit. Cacfar, qui fciret fecrctam foederationem,

quae ipfi cum Gallis intercederet, a quibus in recupcra-

! tione imperii 1 adjutus fuerat, et metueret, ne defertus

1

a fociis, fi ad defpcrationcm adigeretur, ad Gallorum

auxilia perfugeret, et ita Germanico ^bellum Gallicum

implicaretur, 1 * Roteburgo Eid.* Dee. litcras ad b Wirtcmbcrgicum dederat j

quibus exprobrata multis verbis ingratitudine, et repetitis fimultatum antiquarum

caulis, quarum oblivionem tranquillitati Germaniae conAnaflct, olfenfionis gravita-

tem exaggerabat : et, quo multitudini parceretur, edicebat, ut ftatim redditis literis fe

lualquc fortunas omneis line conditione iplius arbitrio permitteret ; ni parerer, ex-

trema quaeque interminabatur. Exemplo quoque carum ad illius ditionis populos

milio ipfos officii admonebat, et eadem, quae domino, * dcnunciabat. Haec ita

palam agebantur, quod ad Caelaris majcftatcm tuendam ita fieri expediret * ceterum

clam fpc data aequiorum conditionum, fi nulla mora interpofita fe dederet. Acne longiore deliberandi fpatio conccflo Ulricus ad externa auxilia animum con-

verterer, 'Albanus, qui jam cum infefio exercitu in agrum Wirtcmbcrejlcum dc-

fccnderat, d Bcrtavum ac « Vedingam oppida rcfiftcreaufa diripit ; et

‘

f Forzcmum,

et gCaniftatum, quod ad Nicrum politum cfi, deditione capit : mox et h Stucardiafh

provinciae capgt et reliqua oppida atque arccis in potcftatcm redigit, ' Circcna ad

Nicrum, k Scorendorfio ad Remefum, et 1 Afpergo, locis munitifiimis exceptis. Ipfc

Ulricus * in m 1 Hohcnwiolam arcem in "Hegovia extra regionem fcccffirj ybi

acceptis Cacfaris mandatis, cun\a fuis, ut libi et provinciae confulcrct, admoneretur,

fupplici et demifia admodum oratione rcfcriplit xux Kalend. Januar. mifcricordiam

Cacfaris erga fe miferum principem et fuos implorans. Tandem interventu Palatini

111 Non. Januar. conventum eft, ut dux, quoniam valetudine impediretur, legatos

mittat, qui poenam dcprcccntur;quo et ipfc venire intra xl diem teneatur : decreta

Cacfaris de rcpublica fervet: Saxonis et Helii amicitiae rcnuncict; Cacfarique

opem ferar, ut proferiptio in ipfos promulgata cxccutioni mandetur: nulla com-

mercia Cacfaris hofiibus in fuis provinciis permittat ; fi qui ex fuis adverfus Cae-

larem, Ferdinandum, Aufiriacamvc dpmum militent, in eos fevere animadvertat

:

nobilitatem, ne quis ex ea ad militiam abeat, jurejurando adigat : nullum foedus

ineat, in quo non et Cacfar et Ferdinandus et domus Auftriaca comprehendatur :

Cacfari det iter per fuos lineis, et commeatu ac reliquis ad bellum neccfiariis juvet

:

tormenta fociorum apud fe depolita cum omni inftrumcnto tradat : in fumptus belli

ccc aureorum millia dependat; quorum dimidiam partem praefenti dic numeret,

reliquamVAR. L E CT. • Nunc tempus cft, ut ad bellum

Germanicum rcifcamut, quod anno fupenori affec-

tum, hoc deniqueomnsno confictum cft. Difloluto

foederatorum, 6cc. P. D. o.

* bdlo P. D. o. f.

y Rotemburgo P. D.o.* ni parerent, denunciibat P. D.o. f.

• Forxenum P. D. o. f. d.

% in Tuelam arcem extra regionem P- D. o. f.d.

INTERPR. * Rotntburg. k U/rie, Ju( de IVhtrmberg. * U duc J"Alte. * Bertaw. • Wtdmg. •

1 PforttJxim. * CanJfjfi fur U Ntckrr. k Stutgard. Ktreben. kSeberudorf fur It Remi. 1 Afebperg.

* HtbtutiL-iel. * nrgoie.

NOT. * Vid. iit. I. p.\6t ?7- £*/*' editnwis. Hobemiielem Put.

Tom. I. • I i

Digitized by^Goegle

,26 JACAUG. THUANICI0I3XLVII. reliquam intra xxv dies; cautionifquc loco «Circcnam, b Scorcndorfium et«Afpcr-

Henricus IL guin, quae fola ex omni ditione fuperabant, tradat 5 quibus Cacfar pro luo arbitratu

praefidia imponat : intra xl dies Chriltophoru^ filius et populus haec palla rata

habeant. Cautum poftrcmo, ne Georgius frater hujus tranfa&ionis beneficio

frucrctur. vi Eid. cjufdcm menfis Wirtcmbcrgici legati d 1 Alprunum venerunt,

qui Ulrici nomine ofiicio defundi 1'unt. Ipfe dcin mcnfc Martio adhuc aegro* corpore et in fella fedens fc coram Cacfarc fluit, magna, quae ad fpcdaculum

conduxerat, hominum turba circumfufus, et per confiliarios fidum obfcquium in

pofterum pollicitus fadi veniam impetravit.

• II. Post Wirtcmbergicos Sueviae civitatum legati venerunt, e Memingenfes,

f Bibracii, g Ravcfpurgii, h Campodunenfes et 1 Ifcncnfes, fadique fuppliccs in

gratiam recipiuntur. Memingenfes l aureorum cio muldati ftmt. Ii, antequam

admitterentur, de religione fibi caveri a Cacfarc poflulavcrant : nam in ea adhuc

difiimulatione perflabat Cacfar, eo bello religionis caufam non agi. Ad hoc per

k Navium, quo praecipue ntfniflro utebatur Caefar, rcfponfum cfl, fatis conflare ipfis

de voluntate Cacfaris i fi inflandus urgerent, id diffidentiae tributum iri > coque

irritari pofle ejus animum, cujus dementiant implorarent. Id eo fadum cfl, ne, fi

petentibus omnino denegaretur, aliud agi palam e flet, quam quod ipfcfcripto pro-

mifcut j fi concederetur, in pontificis oftcnfioncm incurreret, qui pro religione

fufeeptum bellum palfim per miniftros praedicabat. Inde Ulmam rediens Caefar

per 1 Morbacum et m Efclingam iter habuit s et in treis agri Wirtcmbergici arceis

Hifpanorum praefidia impofuit. Efclingcnfcs et n Lindavienfes tunc in fidem accepti

funr. Ulmenfcs venienti obviam procellere ex praecipuis civibus e; de Wirtem-

bcrgica victoria gratulati. Cacfar magna pompa et laetitia, vm Kal. Fcb. urbem

ingreditur, et muneribus honorificis, uti ficti afiucvit, acceptis j ultro edam de

pecunia, quam ipfis impofuerat, perfolvenda, interpellatus cft. Ea humanitate

delinito vilioris animo cfFc&um cfl, ut confiiium de indicendis Spiram comitiis

mutaret, et ad res ordinandas Ulmac fibi commorandum flatucret.

III. J a M 0 Saxo xi Kal. Jan. currt exercitu ad fineis fuos pervenerat' : et datis ad

Ordines Mauritianos literis, acriter ad eas, quas ad ipfumm Eid. OH. nuper fcripfc-

rant, huc ufquc dilato rcfponfo, rcfcripfit j et fufe repetita fuperioris temporis me-

moria, eorum et Mauririi, qui tot fibi beneficiis obftri&i fuit, illatas ultro injurias

exagitat, et fc, ut parem referat gratiam, venifle profitetur : dolcrc quidem fc com-

munis patriae vicem j fed culpam in cos rejiciendam, quorum ambitione et immo-

derata cupiditate facium fit, ut tantum a bello et direptionibus periculum immineat.

Primus belli impetus a Saxone in p Lipfiac obfidionc fa&us cft xv Kal. Fcb. quamMauritius ante inccnfis fuburbiis egregie muniverat. Ea de re jam ante Cacfar a

Mauririo monitus, Albertum Brandeburgicum cum cioioccc peditibus et iicid

equitibus miferar, addito ei Chriftophoro “ 9 Lcuchtcnbcrgae Lantgravio* et r Melc-

niano ac 1 Sandaco cum Italorum et Hifpanorum manu fubfequi juflis : ipfe quan-

tumvis a Ferdinando fratre folicitatus a Danubio longius recedere noluit, quod de

‘Flifeana conjuratione, licet jam opjJrcfla, et fcditionis u Neapolitanae nondum

conipofitae eventu adhuc fubvcrcrctur * tum etiam quod a Gallo et x Helvetiis,

quos feiret ab y Argentinenfibus et Conftanticnfibus per legafos folicitari, fibi

metueret. Miferat Bohemos auxiliarcisFcrdinandus ; verum illi flatim injuffi non

fine

VAR. LECT. • Licchtcnbcrgac F.V.o.f.

1NTERPR. * Krrcbrn * Sikorndarf. • jlfibperg. * Hnlbrun. c Mewmumgen. 1 Biberatb.* Kaemlpurg. » Ktmpten. ‘ Tfaj.

k de Navet. • Morkaih. “ E'pinge*. • Ljndaa * Jtan Frr-

derie, tledemr de Sa»te. r Leippg. i Lrathtenkerg. • le mortjais de Mari&nan. » de Sawde. 1 de Fieftbi.* Naplct

.

* Ui Saijfet. r terna de Strsffaarg •£ de Ctmftanee.

N OT. • Hai/fronnam Puc.•

Digitize

HISTORIARUM LIB. IV. 127

fine regis offenfione domum reverterunt: dilccfiioni caufam dedere ‘Pragenfes, CID1DXLVII.

qui foedus, quod ipfis cum Saxone intercedebat, caufati, tum etiam ob religionis HenricusII.caufam, et multa ac magna Saxonis in Germaniam merita, et nuper egregie

navaram in bello Turcico operam, ab hoc bello abhorrebant, et focios dehorta-

bantur. Ferdinandus contra, non religionis cauia iumpta arma, dicere, fcd ad

ybcllioncm comprimendam: quod de collatis contra Tuream auxiliis in mediumafferatur, longe aliter habere i quippe Saxonem per intcrnuncios ante aliquot

mcnfcisTurcJkn, ut bellum Bohemiae et Pannoniae inferret, folicitadc } et, ut in-

duciae * coeptae rcfcindcrcntur, petiifle, data fide, fc, ubj Turcicae copiae convc-

nifient, eodem tempore addidrahendas vireis diverfa pane fafturunfimpetum.

IV. 11 is ferme diebus Anna Ferdinandi uxor, Ludovici Pannonii foror, tot

liberorum parens, Viennae Kal. Febr. fatis concedit > cui funus Ulmae a Cacfarc

magna pompa fadum cd. Dum c Lipfia obfiderctur, Mauritius initio ad pacem

inclinare videbatur j ex caquc occafionc Joac. Brandcburgicus feptemvir, ut crar

pacis et concordiae ftudiofus, interccfiloncm fibi permitti petierat, et Saxonem

Hcflitmqu^ ut fe ac fuos rcipiccrent, praefentique periculo dilabcntibus in dies

civitatibus et foriis eximerent, fruflra monuerat : atque in primis recens d Augufla-

norum, in quorum ope tantam fiduciam collocabant, exemplum proponebat ; ii

fiquidem rentata per Antonium Fuggerum civem fuum pacis via, aliquot dies ante

certis conditionibus Caelari reconciliati fuerant : eae erant/ut cl aureorum eodependerent, xn machinas indrurias traderent, et x vexilla praefidiariorum acci-

perent. Cum fummoperc contenderent, ut Schertelius, qui ipforum ftipendus

multos annos mertierar, una in gratiam reciperetur, et bonis rcftitucrctur, nihil a

Caefare et Ferdinando ob c Erebergam arcem captam fuccenfcntibus impetrari

potuit ; ifquc cum omni familia folum vertere coathis 1 Condantiam fc conmlit.

Frudra rentata per Brandcbur^icum reconciliatione, Saxo continua tormentorum

quaflationc verberata et magna ex parte deformata Lipfia tandem obfidionem folvit,

et per Thuringiam ac Mifniam omnia amifla oppida non folum recuperat, fcd et

fuis omnibus, Lipfia et BDrefena exceptis, Mauritium fpoliat, Magdcburgiciquc

et Halbcrftatcufis epifeopatus dicionem in luas parteis pertrahit, fada cum Joan.

Alberto cpifcopo tranfadionc ; . confcdimquc ad h Argcntincnfcis Eid. Febr. Utcras

dat, quibus cos de rebus a fc gedis certiores facit, et, ut bono animo finr, hortatur,

neve exemplo VVirtembcrgici et ceterarum civitatum, .quae metu potius quamvoluntate fc dediderint, commoveantur

:praedo cd'c Gallorum et Helvetiorum

auxilia 1 ic, cum primum bello domcdico explicuerit, ipfis adfuturum:jam Magde-

burgi a ic nuper in locictatcm acceptae convcnifle Saxonicarum civitatum legatos >

cum iis fc de illis rebus, proprt* quas Francofurti conventus indi&us fuerat, agere,

et futurum fpetare, ut foedus denuo confirmetur, nec fc divelli ab eo patiantur.

Eodem venerat ante Francifci mortem Joan. Mendoza, U de quo fupra diximus,

et prolixe omnia a rege pollicebatur : fcd uterque ferius ; quippe cum jam Argeo,

tincnles ad Cacfarcm legatos mifilfcnt, et in iisJac. Sturmium, ut de conditionibus,

quibus cum Cacfarc tranfigi pedet, cognofccrcnt. Ii vero cum Antonio Perrenoto

• ‘Atrebatum cpifcopo Ulmae egerunt; nam k Granvcllanus pater 1 Vefontionem»

quae illi patria erat, profettus fuerat, et m Navius paulo ante vivis exccdcrat. Per-

feriptas conditiones cum fenatus non rccufarct, denuo legati mittuntur, qui Cacfarcm

n Norlingac podagra laborantem nafti xn Kal. April. ei reconciliantur, nullo

praefidio

V AR. LECT. • padtae P.D.o.f.d. * Pannonii, de quo libro i locuti fumus, foror P D. o. f. •

INTERPR. * ttux it Praeut tn Bebfmt. b rn Jr Hongrit * Ltipfif. * ttux tfAufJbxrg. « Ebrtx-

hrrg. 'Capanee. * Drefitx. * (tax it Strjihwr 'Arras k Nittlas Perrtnat 4t Qrtmvtut. 1 Btfanpn.* iit Navts. • NorJUtiitB.

123 JAC, AUG. THUANICKlDXf.VH. pracfulio in civitatem accepto, fcd xxxcio aureorum tantum exfolutis, et traditis xit

HenricusII. tormentis.

V. Jam antea Jodoco ‘Grocningo “Zclandiac pracfctlo negotium datum erat,

ut confcriptis copiis bellum finitimis Saxoniac locis inferret, et Saxonis impetus a

Mauritio averteret. Is cum xxi peditum lignis et cidcc equitibus Saxoniam in-

grefius, per Conradum l' Dccclburgium et Lippenfem comites c Ofnaburgum e*

M indam civitates in verba Cacfaris adigit, et c Ritbergi arcem occupatam praefidio

firmat, atque inde f Breniam petit : fcd non diu felici fucccflu gloriarf potuit : namfub exitum Febr. cruptiopc a Brcmcnfibus fa&a ipfc inter alios occifus eft. Hujus

morte fumma cetum ad K Wrisbergerum devenerat: Is cum videret opibus Ham-burgenfium res obfeflorum au&as efle, caftra mutat, et longa facta circuitione propter

interjeCtas paludes civitatem alia parte oppugnare coepit. Mox eo venit Ericus

Brunfvicus, quem Cacfar h Norlinga Eid. Mare. miferat, ut in iis locis peditum et

equitum delectus haberet.

VI. Eodem tempore magni motus initium exigua opera corapofitum dt, pro-

feripto a £ pontifice ' Hermanno Colonicnfi, in cujus locum Adolfus cx#k Schavcn-

burgorum comitum familia, ab ipfo Hermanno jam ante ob benevolentiam delectus

coadjutor, pontificio diplomate fuffeCtus fuerat. Cum urgeret pontifex, ut Caefar fen-

tentiam cxfequcrctur, ille jam paene viCtor legatosColoniam mittit Philippum 1 Lala-

nium Ccldriac pracfcflum, et Ulricum “Viglium Zuichcmum juris-confultum, qui,

ad certum diemordinibus provinciae venire jufiis, nomine Cacfaris imperant, ut veteri

relicto praefule ad novum tranfeant, ciquc fidem et obfequium uti domino fuo

praedent. Id facile ab ccclcfiafticis imparatum : ceteri fc cxcufabant, quod mi-

nime fibi integrum efle dicerent, ab eo, cui tam longo tempore paruiflent, quofint

ufi tot annos non poenitendo principe, cui fide fint per jusjurandum aftri&i, deficere.

7» Clivenfis, qui metuerer, ne ob viciniam hac turbae in fc reciderent, confiliarios

eo inrcrcelTorcs mittit:per cos ab ccclcfiafticis vix tandem extortum, ut quiefccrcnr,

dum res cum Colonicnfi componerentur. Theodoricus ° Mandere fchitus et Nuc-

narius comites nobilitatis Wcftfalicac, quae Colonicnfi fubcft, principes a mitis

ingenii fene facile impetrant, ut in populi gratiam, cui tam faeva calamitas immi-

neret, jure fuo cederet, et jusjurandum fubditis remitteret. Neque heic tamen

odium in ilermannum conceptum ftetit : nam et Fridcricus frater p Monafterii

epifeopus etq Bonnenfis rcclcfiac J pracpofitus mox ea dignitate privatus eft, et in

ejus locum Jo. Gropperus fufFc&us. Stolbcrgius irem comes Colonicnfis ccclcfiac

decanus, quod Hermanni parteis conftanter tueretur, dignitate exutus et urbe pullus

eft. Id aftum viii Kal. Fcb.

VII. Interea Albertus Brandcburgicus, quafri cum exercitu in Saxoniam

milium a Cacfarc diximus, cum a Mauritio r Rocliciam oppidum acccpiflct, quod

ufusfru&us nomine Elifobetha » Hcfll foror vidua et Gcorcii Saxonis nurus poili-

debat, 1 Chemnitio profethis eo cum copiis venit. Confilium illius erat, occu-

pato eo oppido commeatum, qui VVitemberga in u Saxonis caftra veniebar, inter-

cludere, ficquc irritos ejus de 1 obfidenda Friberga et Zuiccavia conatus reddere.

Id clam * Pyrrho Columna a&um j quem tamen ut omnium conliliorum participem •

Mauritio

VAR. LECT. • Mattiacorum P.D.o. f.d. * uti vocant, pnKpnfitu» P.D.o.f.* pontifice, uti diximui P.D.o.f. ' obliJcrulo FnbcrgO P.D.o.f.r Qivenlis ergo P.D.o. f.

. INTERPR. 'de CroeniaghtM, gcnvtrntnr de Zelande. b let tomtet de Tekeleaforg, & dt Ulatfe.« Ofaabrnck . « Mindtv. • Rittrberg. ' Bremen. * WrifbtTf.tr. 1 NtrdUngen. ‘ Herma* de U.-detf,

OU Widsy arcbe-vJaue de Odo;ne. ‘ dt Stbautmburg. 1 de Lalain, tamte de Hoo;bjhate, ganver near

dtCueldrei. " PigUty Jjemr de Zmthtm. * (educ deClnti. ‘ Ui comte t ae Manderfibat & de Kevjewar.

* Mamfler. % de Boa*. 'Rotbbtz. • Ic landgrare de Hejfe. « CbeKfmtz. • Feledtnr drSaxe. * Ptrro Canna.

Digitized by Gooj

\

HISTORIARUM LIB. IV. 129Mauritio ct Brandcburgico Cacfar attribuerat. Nullo negotio confc&a res cft : COtOXLVH»nam oppidani appropinquante exercitu ad primam denunciationcm Aatim fc Henricus II.

dediderunt. Saxo tunc * Aldcburgi erat, ma Roclicia milliaribus, quire cognita

Kalendis Martii ErneAum Luncburgicum ct Wolradum MansfcJdium cum aliquot

equitum turmis, ac deinde Rccrodum cum legione fua de node praemittit, ipfc

cum reliquo exercitu fubfcquitur : is erat omnino 111 cid peditum et 11 cid equitum.

PoAridic, antequam luceret, pracmilTi equites excubias invadunt; parte caela, reli-

qui in oppidum confugiunt. Erant in fuburbio peditum vexilla iv ; cum his

aliquot equites urbe egredi temere in apertum campum defeendunt ; fcd fuper-

veniente Saxone, ct ex colle vicino in fuburblum tormenta difplodcnte Brande-

burgici repulit. Diverfa parte inde pedites per pontem, inde equites per b Muldamflumen fuga dilabuntur

:quos Saxonici infequentes inccnfo fuburbio fugientibus

immifti oppidum una ingrediuntur j ubi poft aliquot certamina Albcrtus «Brande-

burgicus ct Cltriftophorus a Lcuchtcnbcrgcnfts, cumfruftra exitum circumfpicerent,

ipfi capti funt, ct oppidum direptum. Ludovicus c Avila Hifpanus, qui hoc bellum,

cui interfuit, dcfcriplir, memorat Albertum ad Rocliciam, dum muliebribus ille-

cebris per choreas et convivia ab Elizabetha Hedorum principis fororc vidua dc-

lufus, ac plane fui oblitus, intermifla militari difciplina fccurius ageret, a Saxone

oppredum fuifle : quod poflea publicatum fummae injuriae loco accepit Albcrtus,

deque ea apud Caelarem expoAulavir, uti fuo loco deinceps narrabitur. A prima

luce ad meridiem ufque pugnatum cfl j capta x ligna, ct *xm tormenta cum amplo *

commeatu magnaque ct opima praeda, ut quae, deuti Cacfariani feribunt, alendo

exercitui integrum menfem fuffcccrit. Caeforum numerus circiter cid in urbe,

foris autem ct in ipfo flumine ccc circiter intcrfc&i : reliqui armis exuti, poftquam

fc contra Saxonem et focios intra vi menfeis non militaturos polliciti funt, dimit-

tuntur. iv illa figna, quae trans pontem aufugerant, quae ex Italis ct Hifpanis

fcre#conAabant, a Saxonico cqukaru magna ex parte concifa funt. Pauci ex Saxo-

nicis defiderati ; in queis d Wolflus Theodoricus Fcrctends, magni animi vir, qui

tormento idus paulo poA decedit. Ipfc Albcrtus ab ErneAo captus ad Saxonem

deducitur;qui cum Aldcburgum fecum abduxit, ac poAea Gotham muniti(limam

in Thuringia arcem fub cuAodia amandavit. M auritius, qui jam in itinere erat, ut

fc Alberto conjungeret, cum de accepta clade allatum edet, primo non credidit

)

neque enim bene munitum oppidum ct litu ac milite firmatum tam cito capi potuide

in animum inducere poterat : itaque ulterius progreditur ; tandemque de re certior

fa&us confultarc coepit, «Rocliciam pergeret : fieri enim pofle, ut imparatos ct,

ut fit in recenti viftoria, folutos ac confufos hoAcis facilq opprimeret : fcd cum alii

contra, cum milite itineris quod fupcrcrat longitudine feffo, non nifi pcriculofe

certaminis aleam tentari poffc contenderent, ‘retro cum exercitu ct iis, quae ex ilia

ftrage ad ipfum confluxerant, copiis e Chcmnicium, unde profc&us fuerat, ac fc-

quente dic ‘Fribergam fc recepit. Hujus victoriae fama fparfa, ct literis, quas

ftatim Saxo ad Bohemos dedit, aufta, magna per Bohemiam animorum mutatio

confccuta cft. Ferdinandus jam ante vm Eid. Febr. f Lictmcriciam oppidum in

regni finibus cum Ferdinando filio venerat, quo loco unum ct alterum diem regni

proceres pracftolatus prolixam orationem habuit, qua cos ad opem Mauritia

quamprimum ferendam hortabatur ; in camquc rem foedus cum Mauritio initum,

•t

ct

VAR. LECT. « Bramlcburgicus deefi PJD.o. f. d. * cum inde P. D. o. f.

S Liechtcnbergenlis P.D.o. f.d. * Fribergum P.D. o.f.

T xn 11 MSS. Reg. tt Ssmm.

INTER PR- ' jUtntnrg. * MMsm r. « JfAwU. * Wdf Tkirrry de Frrrrtt, Gcim. Pfirt

• Cbrtnnitz,. 1 Leitmrritx..

Tom. I. Kk

!

.

i

§

Diq itized b»Xj.OOgle

X3o JAC. AUG. THUANICDIDXLVII ct auftoritarcm Caefaris, cujas regnum Bohemiac beneficiarium efl*ct, obtendebat.

HsNRicwsil. Ad ea «rcfponfum, rcmhujufmodi efic, ut de ea nifi de omnium Ordinum con-

feafu ftatui non poflit:petere igitur illos, ut primo quoque tempore conventus

indicat, in quibo* lege regni ct more gentis legitime agi liceat. Obiter ibi anti-

quum cum domo Saxonica foedus in medium allatum eft, quo impediri fc dice-

bant, quo minus contra Saxonem militarent : neque enim de regni finibus aut

juribus eo bello agi, aut regem ipfum peti, cui adefle ct militare eocafu teneantur.

Haec major pars : alii tamen offenfionem veriti, ut fere oppidorum pracfc&i,

oblequium ct fidem ukro obtulerunt ac, nifi militent ipfi, ftipendia pollicentur.

Petierat Ferdinandus, quoniam differri res ultra non pofiet, ut de conventibus nifi

confecta militia non ageretur. Sed cum nobilitas regni ac Pragenfes poftea per

litcras urgerent, ut ad xin Kal. Apr. conventus * Pragae indiceret;quibus fi intcrelTc

non pofiet, ipfi decernerent * contra ille iis, quae Lactmericiac afta cfTcnt, in-

fiftcrct ct, ne quid ipfi interim tentarent, pofceret j inter eos conveniri non potuir.

Ille tamen, tit Bohemis aliqua ex parte fatisfaccret, conventus ad xivKal. Maii

Pragae indicit. Sed cum ii ludificari fc dicerent, foedus libertatis tuendae caula

folcmni more faciunt 1 xiv April. et militaribus legibus conditis Gafparcm b Flugiura

ducem conrtiruunr, cui xxxcio peditum et xn cid equitum ex regni dclc&ibus

attribuunt. Ferdinandus interea •Drefenam ad 6 Mauritium profedus ad Bohemos

fcriplcrat, Saxonem in animo habere ipfos invadere : itaque rebus fuis confulercnt,

'et d Wintemullo, cui perfuam abfentiam rei fummam commi ferat, morem gere-

rent. Dum haec aguntur, Brandeburgicus feptemvir, ut erat pacificandae Ger-

mahiac fludiofus, nihil non ha&cnus egerat, ut «Heflus Cacfari ct Ferdinando

reconciliaretur: fed eam iniquiores conditiones proponerentur, quam ut in eas

vir generofus ct fummac inter fuos exiftimationis confentirc pofiet, quamvis potius

fortunam fibi fubeundam duxit, quam quidquam indignum fe et nomine Germanico

admittere : itaque datis ad amicos literis, ad inimicoram calumnias, quibuscumbellum in Germania alere et pacem dctrc&are criminabantur, prolixe rcfpondcr.

Cacfar impofito f Auguftac meto praefidio duce Georgio E Schaumburgio, ct pari

numero Ulmac duce Jo. h Nafiovio Willclmi comitis filio, quem in locum Georgii

Rcgcnfpurgii nuper demortai legioni praefecerat, ac denique ‘Ncoburgo iiicio

peditum firmato, eodem, quo cum k Argeminenfibus convenerat, die 1 Norlinga

® Norimbergam proficifci conftimir, praemiffis D Mclcniano marchionc cum in cid

Teutonicorum peditum, Alvaro°Sandaeo cum iis Hifpanorura copiis, quae ex Pan-

nonia fub belli initium evocatae fuerant. Cum vero rebus Bohemiac ex fratris

liter» cognoviflet, ad Mclenianum et Sandacum mittir, qui cos fubfiftcre juberent

:

negotiumque dat Nicolao 'MadruciQ, qui in locum Aliprandi nuper Ulmac de-

functi fucccflcrat, et Anfualdo Suevo, ut militem fupplcrcnt. Quo fafto, ad Mau-

ritianos Ordines dat litcras, quibus cos de confilio luo certiores facit, ct ut nihil

rerum ad alendum exercitum neccflariarum defit, qua ttanfiturus fit, petit : in

eandem fententiam Pragae confiliariis atque praefc&is fcribit. Jam rex ct cum eoMauriti» atque Auguftus fratres 'Pricciam in finibus Bohemiac cum exercitu vene-

rant ; quod admodum graviter tulere Bohemi, deque injuria apud regem conqucfUfont : Mauritto autem ct Augufto datis literis denuntiant, ut e finibus fuis quam-primum abfquc noxa difccdant $ ni faciant,

,fc confiliung ex tempore capturos, lis

rex licet acriter pungeretur, re tamen pro tempore diflimulata. vil Kal. April.

rcfpondit,VAR. LECT. rcfponfum eft P.D.f. f. * Mauritium contenderat, unde ad P.D.o.f.

- JNTE RfR. » Prtgae. k FLg. *jDrrfJrw, * * U Laxd[r*-v* dt Htfft.

1 AugfyvTg.

. .V?. 1**• 1 Nnlmfg. * crwx4 Srrsib&g. ‘Ntrtihgn. * Nurrmtrrg. • It mtrjuu*Msnt»sn. •deSmA. f d, t Brm*.

NOT. 1 XIV §4/. April. Puc.

Digitized by Google

HISTORIARUM LIB. IV. 131

refpondir, non elTc quod dc exteris in ipforum fincis introducis querantur ; non id CIOPXLVII»

malo aut pcriculofo exemplo facium, nec alio confilio, quam utCacfari venienti HknrjcusH.commodius conjungerentur. Pragenfeis item per litcras monet,’ quali ignoraret

quorfum dclc&us in regno habiti pertinerent, ne fumptibus minime necciTariis fc

et popularcis vexent : Saxonem enim retro ccffiflc. Interca Saxo renovandi foederis •

caute Nicolaum «Minquitium legatum in Bohemiam milbrat: fcd cum ille morboin itinere praepeditus per litcras a regni Ordinibus periiflet, ut ad fc quofdam ex

fuo numero delegarent, quibufeum tranfigeret, illi biduo poli Saxoni feribunr, et

dc foedere renovando fidem dant, orantque, uti contra Mauritium et Augullum,

qui regis impulfu in fuos fincis hoftllitcr ingrcfil fint, auxilium ferat j fc enim ab

illis bello peti, quod a Saxonico foedere et amicitia difccdcrc noluerint. Inde

mKal. April. litcras ad Moraviac proceres dant, quibus eos hortantur, ut vircis

confocicnt, et pro communi patriae falute contra impium et Sodomiticum ho-

minum genus, (ita Italos, yifpanos et Huflaros vocabant) quos Caefar et Ferdi-

nandus in Germaniae perniciem conduxerint, arma fumftnt. Non diutius injuriam

rex difiimulare potuit ; fcd literis ad Pragenfeis datis jam nudata voluntate graviter

et minaciter imperat, ut ab armis difccdant : ab iis regni Ordines ea dc^rc certiores

fa&i pridie Non. April. per litcras cxcufant fc 3 quod arma fumpferint, fidium

aiunt, ut, dum ipfe abeflet, a fc et regni finibus vim injuftam depellerent ; rogantque,

ut apud Caefarem intercedat, ne Saxoni bellum inferat, fcd amicae difccptationi,

quod Saxo petat, rem permittat : de conventibus etiam regem interpellant. Parte

alia Thuringi rerum fucccffii inflati, ut principi fuo gratificarentur, in Albertl

captivi ditionem rtianu armata invadant, b«PlalTcnburgum munitiflimum ad Moeni

ripam caftcllum procul dubio capturi, nifi Mclenianus praevertiflet, et impolito

praelidio oppidanos confirmaflct : illi hac fpc falfi ad laevam c Navcftatum et d Rau-

henculmum verfus deflexere, loca item Albertinac ditionis. Caefar, quod podagra

familiari morbo detineretur, « Albanum cum exercitu praemittit, qui Norimber-

gam, quamvis Smalcaldici foederis fociam, neutri adhaerentem pani, et dc Caelaris

fucceflibus *cautius quam honeflius ominatam, venit. Ibi, five odio Italorum et Hi-

fpanorum, five ob militarem lafciviam, in diftribucndis hofpitiis exorta rixa, poli

aliquot ocCifos milites, vix tandem a fenatoribus urbis fic compofita cft, ut major

militum pars per publica diverforia hofpitare coa&a fit. Ita introdu&o milite

utcunque fecuritati Cacfaris brevi adventuri profpcftum cft. Tunc per abfentiam

Cacfaris confutee initio et perturbatae res erant, quod a regis et M auriti i explora-

toribus ambiguae fidei hominibus incerta aut filia omnia renunciarentur : itaque

Caefar f Sigifmundum Lodronium ad eos mittit, qui de rebus hoftium accurate

et fedulo cognofccrct : ipfe t Norlinga profectus per * Oeringam ad * 5 Suabachum,

Madruciana tantum cohorte et k Boruflis equitibus fiipatos, quartis caftris Norim»

bergam pervenit; ubi magnifica admodum pompa ingredientem cives excepere,

fcliccis fucceflus gratulati, ac fidelem operam et omnia fua polliciti, ampliflimis

infuper muneribus pro more oblatis : ea erant plurcs carri vino et avena onufti,

ac ptfeium et cjufmodi cfculcntorum ingens numerus : Albanum etiam argentea

fupclle&il? donarunt, cujus manupretium, ut funt ingenioli illius utbis artifices,

materiam longe fuperabat. Sub id tempus Brandcburgicus feptemvir, five agnati

captivitate offfcnfus, five, uti Cacfariani dicunt, quod Saxonis et Helii conterminorum •

principum magnitudinem fufpcttam haberet, aut, quod verifimilius cft, dc belli exitu

vereretur, qui huc ufquc medium fc geflerat, in parteis Cacfaris aperte tranfiit ; et

Joanne

VAR. LECT. * PUeemburgum P.O.o. • reifUui P.D.o. f. X Guabachum P.D.oJ.d,

IN T E R P R. • Mnfdt*. * PkJMmrg, f** 1' Mtm -' 4 R*ube*tw/m. * It d* i"Albe.

r U cowtt Si£iJ'mondo Lodrtue. i Hordlinirn. h Oftrwgn. ! Setwsbseb. k Jt Pmffe.

' 'OigrfeSaiyXSioOgle

, S 2 JAC AUG. THU ANIC13DXLVII. Joannc Gcorgio natu grandiore filio cum cccc ad Ferdinandum miflo, ipfc domum

Henh ^cus 1L~rctro a^"t * Nec multo poft Bambergenfes Bohemis et Saxonibus vicini, cum rebus

luis timerent, legatos ad Caelarem mittunt, orantes, ut, quando opibus fuis contra

potenteis hofteis fc tueri non poflent, videret, ne quid ipfi ex fide et obfcquio damni

acciperent, lilc, acceptis ab iis cc omni genere commeatus onuflis carris, Fr.

comitem Landrianum eo mittit, qui de confiliis hoftium diligenter cognofccrct,

et civitatis lccuritati confulcrct. Interca Ferdinandus ixKal. Apr. »Drcfcna profi-

cifcitur et, comitante cum Mauritio cum cwcc equitibus et Jo. WillclmoBrandc-

burgico cum fuis, bLactmcriciam verfus per c Fribergam iter habuit ; inde d Egramperredurus, quo cum Caefar uno dic antevertit. Is Norimberga difccdcns, quod

Iciret Egrac folum majore ex parte fterile et infoccundum, exercitum Albano duce

ad dextram per ‘Campetum, f Navcftatum et 8 Rauhcnculmum loca commeatu

abundantia progredi juflcrat : ipfc cum Neapolitana Hifpanorum legione Egram

venit, quod cft oppidum in Narifeis, amoeno fitu, ad Bohemiae fincis, non quidem

Bohcmicac ditionis, veruni ab cpifcopo h Herbipolitano “aut, ut alii, a Ludovico

> Baioaro Caelare, an. falut. cid cccxv, olim Bohemiae regibus oppigneratum, atque

ideo religionis antiquae retinens, nec factioni Bohcmicac implicitum : a fluvio

Egra illi nomen, qui in k Monte pinifero oritur, et orientem verfus abit : ex quo

monte 'Sala, m Naba ac "Moenus fcaturiunt, qui intreis reliquos mundi cardines

fluunt. Ibi Caefar, cum fratre et Mauritio communicatis confiliis, vi Eid. Apri!,

litcras ad Bohemiae Ordines dat $ quibus °Saxoncm folum eo bello peti dcmonftrabat,

nec religionis caufa fumpta arma, fed ut in rebellcis vindicaret : itaque petebar, ut

expedito commeatu annonam fubminiftrarcnt, pofitifquc armis ad quietem fc

domum quamprimum conferrent. Quatriduo poft rex in eandem fententiam ad

•cos feribit et, ut ab armis difccdant, monet ; alioqui fe et Cacfarem infeftum habi-

turos Bohemos, nec impunitam eorum temeritatem fore:quod vero in Saxonis

gratiam fcripfcrint, mirum fibi videri dicit ; neque enim illum de Cacfarc, et

de fe, aut denique de regno fic elTc meritum, ut ipfi nihil offenfionem veriti

pro eo intercedere debuerint:jam quod de conventu flagitent, fe primo quoque

tempore fatisfadurum pollicetur. His acceptis literis, deledi, qui Pragac erant,

per omncis.rcgni parteis mittunt, qui rem in fummum diferimen addudam ligni*

ficcnr, graviflimifquc verbis moneant, ut omnes pro patriae libertate quamprimumin armis fint : dcin Eid. April. ad regem feribunt, peruntque, ne militianT hanc

fuam n\olcftc ferat ipfc vel Caefar, neve ipfiSaxoncm oppugnent, cujus periculum

propter foedus, quod Bohemis cum domo Saxonica intercedit, negligere non poflint.

Dum haec aguntur, rex Johannem 2 p Dubravium epifeopum Olmuccnfcm et alios

quoldam confiliarios ad conventum s Pragam mittit ad xiv Kal. * Maii indictum i

per quos abfentiam fuam excufat, et ut a foedere cum Saxone inito et armis omnino

difccdant, poftulat : id fi denegetur, quando liberi non fint conventus, intercedere

fc profitentur legati i fin pareatur, pdrmittunt, ut ex praeferipto agant, ea lege, ut

nihil decernatur, fed ad regem de omnibus referatur.

VIII. Interea Sibylla Saxonis conjux et Willclmi r Cliviae ducis foror

fratrem per litcras obfecrat, ut in Cacfaris caftra veniat, er pro marito apud cum in-

tercedat. Nec ille detredavit : multifque precibus et rationibus a Cacfarc contendit,

ut praeteritorum gratiam Saxoni faceret, nec ultra cum armis pcrlcqucrctur. Sed

cumVAR. I.F.CT. *aur, ut alii, a Ludovico Biioaro 6 Dubravium dtrfl P.D, o. f.d.

Cadkre, an. lal cucccxv dejint^ P.D. o. f. d- r Maii^uti diximus P. D. o.

INTERPR. * Drtfdtn. b Ltitmrritx. * Prtjherg. * Frra. « Camprt. ' Neafiddr. * liauber-

tmlm. v dt IVrrtzburr. * d* Btrvirrt. * Pitbttlbrrf. 1 S*l

e

r. " Nsb r. • !e Mrtn. • feltffrur dr

Saxt. f Dubrd-Wy tvtqm dt Olnmtx. t» Moravie. a Prsgue. • Clevtt.

Digitized by Google

HISTORIARUM LIB. IV. i 33cum a Cacfarc tcfponfum acerbius fpe fua tuliflet, non prius de venia Saxoni im- CPDXLVlf.petranda deliberatum iri, quam iplc fupplex fc ce fua omnia Cacfaris arbitrio Henkicus 11.

pcrmifi(Tct,dc voluntate Caefaris fororc certiore fada, domum fc contulit. Id rurfus

cum ex uxore refeiviflet Saxo, nec ullam reconciliationis (pem fuperefle “cerneret,

veritus, ne Brandcburgici feptemviri five defectione five exemplo in fuac ditionis terris

trans * Albim novi motus cxcitarcnrut, fibi tranfeundum flumen quamprimum exi-

flimavir, confcripta prius ex ruilicis et popularibus fubfidiaria multitudine, quamper oppida et arccis, quas cis Albim complurcis tenebat, ad arcendos Cacfariano-

rum jam adventantium impetus diflribueret. Itaque ex omni illo numero, qui ad

xxviii cio jjcditum cxcrcfccbat, primum bl Altorfii ad *Elcftcrum tm ligna cum e

equitibus impofuit ; 'Olfinicii item ad Elefterum * x flgna iJ Schencbcrgac.vm,

«Aldcmburgi ad Plelfium iv, f Rocliciac ii, sLcidfnccii adMuldam nt, b Torgac

ad Albim iv, ‘Scnoballac et <k Hcldruni locis munitiflimis in Mansfcldcnfl comi-

tatu iv, 1 Halac ad Salam vi, et inter m Gotham, n Naumburgum et™ Salfeldiam in

Thuringiavi ligna cum io equitibus diflribuit. Reliquam multitudinem, quae xvmcirciter hominum cio efficiebat, Willclmo p Tumfcrnio et Alberto comiti Manf-

fcldio praecipuis ex foederatis ducibus attribuit;:quorum hic cum vcio peditum et

ioc equitibus in qJoachimi-vaIlc, alter in Saxonia inferiori ad Albim cum fuis copiis

confcdcrat, eo con fi lio ut, Caefare in Saxoniam defccndentc, inde Vandalicarum

civitatum opibus, inde Bohemorum auxiliis adjuti, commeatum omni ex parte in-

tercluderent, et hoftilcm exercitum undique circumfufi fatigarent. Ita ordinatis

rebus, Saxo ad Albim pergit, £ capta in itinere Friberga argenti fodinis nobililfimo

Milhiac oppido, quod a Mauritianis tenebatur, et mox 1 Mifena in Hermunduris ad

Albim occupata :*indcfruflratcntata s Drcfcna, oppidanis fortiter fc defendentibus,

rurfus Mifenam fc recepit.

• IX. Interea Cacfar, qui cerneret Saxonis exercitum, quippe domi fedentis,

copiis in dies augeri, et fuos in hoflico minui, anni tempore valde adverfo, quia fere

confumpta paflim viatica erant ; ad haec timeret, ne, fi diutius cunearetur, a Nea-

politanis et Florentinis cxulibus novi motus per ablentiam fuam in Italia excitaren-

tur, praevertendum fibi, et quam primum, fi hoftem adfequi potiet, proelio decertan-

dum flatuit. Itaque Dominicae refurregionis feriis peradis m Eid. April. caftra

movet, Egrac, unde proficifccbatur, cccc peditum praefidio relido, et Altorfium

verfus et Olfinjcium, quamvis inimica oppida, iter habuit:quia per Thuringiam

ad laevam, licet fecurior, tamen adeo montibus et paludibus impedita erat via, vix

ut deducendorum carrorum et machinarum fubvehendarum capax eflet. • Per Bo-

hemiam fecundo Egrac flumine planior erat via ; fcd quia a Gafparc ‘Flugio et WiLlclmo Tumfemio oblidebantur aditus, Caefar per Altorfii vallem, qua compen-

diofe magis licebat, iter capcflit: nam licet non diffideret, le obices illos facile-

perrupturum et hofleis, fi fe opponerent, debellaturum, quia tamen in animo habe-

bat, membris relidis, ipfum caput petere, fic judicabat fore, ut, fi in itinere cura

hofte

VAR. LECT. m SitEd.P.D. o.f.d. caveret % SalfcUium P.D. o.f.

EJ. Gen. Mtrj-jue. t capto in itinere Fribergo P. capti* in itinere

* Eleilrum D. o. (. Fribergo D. o. f. captis in itinere Friberga E4.

* II P.D. o.f.d. Gm. uirMtfut.

* it feru MSS.Rrg. et Sarmn. <% ac per Bohemiam quidem P.D. o.f.

* HcWrunii P.

INTER PR. • Eli* r. AJarf, fur rEifirr. « Orlfaiti. * Scbmtitrg. * J/temhirg, far UPtofi.

1 RttHilz. * Ltifmtk, far U Mu!Jam. ‘ Ttrga*, far Eli*. 1 Stbntia/. k Htldrungm.

1 Wj/Zt, far Sta!*. * Gotba. * Natminrg. ° SaaJftU. » Trmjbrm. ijfaacbtmflba/. ' Mrijftn. • DrtJJen.

' Pfl*l-

N O T. * Lege AJrrfit aJEUfiertmflmvtvn, <jmi oui eft dans la haulte Swe,& fe dccharge diro fElbe,

i» Salam rxmrrarmr, iii figna dee. U faut marquer dont cft fi*t mencion ci-epres dans le* note*. P*t.

cerre diffcrcncc i caule d’une rivierede meftnenom,

Tom. I. L 1

i 34 JAC. AUG. THUANIC131DXLVII. horte congrederetur, certam quidem viftoriam reportaret, fcd Saxo, quem *Wi-

Henricus II.tembergam verfus tendere rumor erat, fibi e ihanibus eriperetur. Itaque praemiflo

Antonio ^Toletano cum ero Hifpanis peditibus et ccc equitibus fere Italis, ipfc cum

toto exercitu fubfccutus eft. Altorfium noviffimum Saxoniae fere ad meridiem

oppidum in angufta valle fitum eft, undique montibus cinftum 5 quo faftum eft, ut

praefidiarii hortem moenibus fuis imminentem prius confpicati ftnt, quam de ejus

adventu certi quidquam compcriflent, fubitoquc terrore perculfi fuga dilapfi lint

:

itaque ab oppidanis mox oppidum deditur. Olfiniciani, ii erant ad rocc, fuper-

veniente confcftim Toletano, cum fe undique circumventos viderent, ut fuga elabi

non portent, poft aliquot levia certamina vitam padi pariter fe dediderunt. Caefar

inde partiro cum c Albano exercitu, nam propter anguftias et afpcritatcs locorum

vix erat, ut fimul incedere portent, (extis caftris per d Altorfium, e 1 Gothobergam,

fOlfinicium, E*Plaunum, h Rienbavum pervenit * Werdam, loca prius inferta, fcd

quae dedito Altorfio et Olfinicio mox Cacfari portas aperuere:quo comperto, qui

k Schencbcrgac erant, ii ero videlicet peditum et c circiter equites, confilium inie-

runt de relinquendo oppido, per Stolbcrgam ad exercitum fe recepturi:quod ubi re-

fciverunt oppidani, genibus militum advoluti cos obtcftati funt, ne fe praedae et libi-

dini hortis expofitos deftituerene, aut, f» decretum ertet abire, tantifpcr lubfifterenr,

dum legatione ad Cacfarcm mifla aequis conditionibus cum copacifccrcntur : illi ctfi

omnem moram fibi exitiofam judicarent, tamen quia verebantur, ne, fi miferorum

fupplicat io ilibus non obtemperarent, re per ipfos evulgata, a circumfufo hoftili

equitatu in it:;:crc circumciderentur, dilceflioncm dirtulcrunr. Caefar infra Wcr-damtunc* Cri initum ufquc progrcfliis crar, quod aSchencbcrga iii fere milliaribus

abdi : “cura a tergo egregie munitum locum relinquere nollet, Xldanac et Georg.

m Spachio negotium dat, ut cum ccc Italis et Hifpanis equitibus, ac ii Germanorumpeditum millibus, quorum pars ex n Zuiccaviac praefidiariis erat, oppidum ex im*

provilb aggrederentur. Id ad collis radices jacet, quo ab occidente et feptentrione

cc fere pafluum fpatio circumdatur, ab oriente et meridie latam et porrcftam plani-

tiem paludofam habet, atque ideo acccflu difficilem. Duces a Caelare mifli nec-

opinato collem occupant, et tormenta difponunt. Praefidiarii, qui prius de relin-

quendo oppido deliberaverant, jam de fuga foliciri, cum fe undique circumfcflbs

viderent, omnes ad eam partem, quae collem fpc&abat, in armis fe oftendunt, eo

confilio, ut hac fpccie dclufis Caelarianis ipft fcnfim diverfa parte clabcrcntur. Verumcum exitus undique a levis armaturae equitatu oedufos animadverterent, jam nonamplius de fuga aut urbis defenfione, fcd de vita cogitare coeperunt

>qua (alva

amiflis armis domum abire permirti funt, poftquam fe (aeramento obftrinxcrunr,

intra Ovtavom menfem Saxoni non militaturos: oppidani a praeda immunes Cac-

faris benignitate fervati funt. Qua humanitate indufti 0 Aldcnburgcnfcs, monitis

ante praefidiariis, ii ero erant a Saxone impofiti, adventanti Albano, ea de re perp Anguillarium certiori fa&o, ultro portas aperiunt. Cum ex oppidanis de Saxonis

confdiis cognovifict Caefar, ipfum 1 Mifenac confcdifle, rAlbim quamprimum tranfi-

turum, et fecundo flumine perrefturum Witembergam, antevertendum ratus,

exercitum hac illae propter locorum et commeatus difficultates palantem, jam fe

aperientibus campis, contrahit, et xv Kal. Maii infra * 3 Glancham ad 1 Muldamcallra ponit : inde totas copias in duas tantummodo acies diftribuit, quod minor eflet

numerus, quam ut in treis acies dividi portet ; vix enim peditatus omnis xvi ero

fuperabat.VA R. LE CT. • inde cum P. D. o. f.

INTERPR. • Hlttembtrg. ' dtToltAa. • U Jmt fAlbt. * A<Urf • Gutntbrrg. • Oelfwit*.i Vlxuen. k Tteicbrnbach. JVrrdt» k Scbnttbtrg. 1 Crinit Spaeben. • Zvtickam. * crax <tAl-tntbxri r J,ir Awgwil/ara. * Meifen. 'Elbe r. • Glaucbtn. ' 1* M*UtwNOT- * GutenbtT£am. Put. * Plavixr», Ricbtmbatkit/m. Put .» Glambam. Put.

Digitized by Google

HISTORIARUM LIRIV. 135

liipcrabar. Priorem aciem ducebat Albanus, cujus is erat ordo ; CI3L feloppetarii CIDIDXLVU .

in fronte collocati erant in v ordines tributi, cum 11 loricatorum ordinibus exeo HenricusII.

numero quos vulgo « Alabarderios vocant, (ingulique ordines s xx peditibus con-

ftabant ; dcin expandente fc acie, figna xxxv incedebant } mox fubfcquebantur

iicidcc fariflophori, galeati et loricati omnes, inLxm ordines item tributi, quo-

. rum finguli xxxv 1 ordines continebant : farilTophori illi veluti mediam adem facie-

bant, quorum latera utrinque mille feloppetarii cingebant, quae vice primae et

poftrcmac aciei erant. Praecedebant Itali equites levis armaturae et v Huflari, quos

gravis armaturae equites Neapolitani et Mauritiani fubfcquebantur. Ipfc Caefar

alteram et poftremam ducebat ; in qua legio Madruciana cum Ferdinandi et Maxi-

miliani filiis, nccnon Joan. Georgii Brandcburgici equitatu, et iis, quos ad cor-

poris cuftodiam penes fe habere folitus erat, equitibus: iv illa figna, quae ex

* Zuiccavia eduxerat, pone fequebantur;quod milites de pedis contagione, quae

eo anno tota illa regione magnam ftragem dederat, fufpc&i edent. Ejus haec erat

vis, ut omnibus aliis morbis in eam mox degenerantibus aegri fere omnes ea cor*

riperentur ; (latimque intolerandum ex capitis acftu dolorem fentirent, tumentibus

et ardentibus oculis ; tum Cmguinolenta lingua et difficili refpirationc ac foetido

fpiritu vexabantur : crebri vomitus et omnigeni coloris biliofac ejc&iones:poftrcmo

corpora illis liventia potius quam pallida, verminantibus paffim papulis interfufa.

Intra diem alterum aut tertium exftinguebantur ; et aut dedituti auxilio propter peri*

culum enecabantur, aut amicos ad cos officii caufa vifenteis ex contagione ferpente

malo ftatim enecabant. Eo fa&um, ut Zuiccavienfes illi fcorfim ab aliis iter face-

rent et, cum interquiefeeret exercitus, feparato hofpitio uterentur. Inter duas acies

tormenta incedebant. Eo dic b * * Guodeftinium munitiffimum in colle ad Muldam

cadeIlum ventum eft. Inde levis armaturae equites Itali duce c Sulmonenfi d Val.

demburgum itan ad Muldam milii, quod ftatim, quia praefidiarii, qui cid ce erant,

pridie exierant, deditum eft.

X. Missi et «Rodiciam feciales; quae et praefidiariis, qui magna ex parte

ruftici erant, fornum abeuntibus pariter deditur. Dux illorum a fuis deftitutus f Lcif-

nicum fc contulit, quod cum initio reftiturum crederetur, veniente Caefariano milite

territis oppidanis, et civium terrore ad praefidiarios tranfeunte, his conditionibus

deditur, ut oppidanis falva omnia edent, milites armis exuti dimitterentur. Duxrufticorum, qui fc Rodicia illuc contulerat, captivus ad Caefarem pcrdu&us eft.

Ibi Caefar, quod locus elfet idoneus, duos dies ad recreandum militem commora-

tus, diftributo cis et ultra flumen exercitu, exploratores Italos equites et Hulfaros

mittit, qui de rebus hoftium cognofccrcnt. Ii, longius provc&i ad Albim ufque,

in Saxonicos inciderunt, qai de Cacfare cognofcendi caufa procdfcrant : Saxonid,

ut numero impares, poft acerrimum certamen fe dant in fugam : tres ex iis capti $ ex

quibus Caefar de rebus Joan. Fridcrici certior fadus caftra movet, praemiffis de more

Italis et Huflaris, qui amore praedae confulo ordine palantes in pagum lilvae vicinum

praecipitant, in qua ruftici metu militum fc abdiderant;qui confpicati praedatores

exiguo numero difeurrenteis, in eos ex improvifo impetum faciunt, et vm circiter

ex illis occidunt, majorem caedem edituri, nili illi fc collcgifTcnt. Verum ruftici

rei militaris rudes, ut videre Huflaros vice verfa in ipfos irruenteis, continuo ab-

jcdis armis diffugiunt;quos infccuti illi, ut eft genus hominum crudele atque

ultionis avidum, prope omneis immaniter trucidarunt, aeque in infanteis ac fenes

** faevi,VAR. LECT. • Alabardieroc P.D. af. v Huflari, de quibus diximus P. D.o. f.

• XXI P. D. o.f.d. MSS.Reg. etSomm. * Guaudtjhmum P. D. o. f. d.

INTE RPR. •ZvaetsM.k Gnaftei». « Pbil. de Lsnojjftruce de Sulmone. * WaUenturg. * RoikLtz « Leijmek.

NOT. * Ddc ordines; lege bommri aut militet. Put. • Gnofinium Put.

Digitized by Google

,36 JAC. aug. thuaniCD13XLVII. facvi, ct nullius fcxus habita ratioiy. Pauci cx his in vicinam filvam fc receperunt

:

Henricus II. quidam ad Saxonicum exercitum confugerunt 5 quos Saxo Benigne acceptos folatur

ct, multa de inflabili rerum flatu communique martis alea praefatus, cos bono ani-

mo efle jubet i fc enim foedae lanienae ultionem propediem infigni vidoria facturum.

Ita confirmatis fuorum animis, jam de Cacfaris adventu certior, confllium de Albi

tranfmittcndo cepit, *in inferiorem Saxoniam dcfccnfurus, ubi fociorum copiis

aufto exercitu, fc mox Caelari parem oftentaret:quod fc commode ct fine periculo

facturum fperabat utriulquc ripae potens : ficquc apud fc judicabat, Caefarem, fi

per adverfam ripam pergeret, quo ulterius progrederetur, eo femper ct latiorem ct

' profundiorem fluvium habiturum ; fcquc interim facile Witembergam urbem mu-

nitiflimam et munitilfima arce firmatam occupaturum:quo fi incolumis perveniret,

ad proelium nullo modo, nec nili certa vidoria, a Caefare cogi pollet. Itaque

‘Mifenam reliquit, ct trajedo exercitu, pontem ligneum, qui utramque riparti

conjungit, incendit, difpofitifquc in ulteriore ripa per ea loca, quibus tranfvadari

flumen pofle cognoverat, copiis, Mulbergam tendit. Jam Cacfar 111 a Mifena

milliaribus confcdcrat, quo decimis ab Egra caftris venerat : ibi nunciatur, f>Tum-

fernium cum copiis fuis adventare, ut fc Saxoni conjungeret : idque tam afleveranter

Ferdinandus ct Mauritius affirmabant, quafi oculis ipfi fuis vidiflent. Hoc nuncio

excitati omnes fumma celeritate arma fumunt, ct tota ea node in armis fuere

:

folusCacfar, ut erat animo fecuro ct tranquillo, nihil commotus cft, fcd miliis,

uti confucvcrat, cccc Italis etHuflaris, qui de re cognofccrcnt, poflquam inanem

rumorem fuifle conflitit, continuo ad Mifenam partem exercitus ducit, partem

ad res hoflium explorandas mittit. In itinere legatos Mifcncnfium obvios ha-

buit, qui civeis imperata faduros dicerent. Eo profedus, cum cx Aldana refei-

viflct, Saxonem cMulbergam contendere, ut cum anteverteret, dAlbano vocato,

quid fui confiiii eflet, 8 aperuit ; nimirum dccrcviflc, quomodocunquc cum hofle

decertare- Itaque quamvis jam advcfpcrafceret, tormenta er pontones praemitti

jubet : media node Hifpanus peditatus ct Germanorum cohortes cum toto equitatu

fubfcquuntur : mane omnes ad * 1 Schcrmcflerum pagum in adverfa Mulbergae ripa

juxta Albim conveniunt. Hic cfl fluvius Cacfaris tranfitu et pugna, quae moxfccuta cfl, memorabilis, imperii olim Romani ab ea parte limes, qui in f Hercynia

cx k Giganteis montibus, ita vulgo appellantur, ortus, quafi ab ardo auftrum verfus

tendens, in Bohemiae regnum undique filva illa cindum defeendit, et cubiti

forma paulum in occidentem flexus juxta h Cuttembergam locum argenti fodinis

nobilem rarfus in feptentrionem refleditur, acccptoque ad 'Mclnichum * kMul-

tava, qui 1 Pragam regni caput alluit, et mox *Egra fupra m Lactmcriciam, dcin

“Sala ad “Calben, ac poftremo 'Havelo paulo infra Havclbcrgam, prope Ham-

burgum celebre emporium in Oceanum exoneratur. Saxo, cum de adventu Cacfaris

cognoviflet, ex coque de confilio ejus facile conjedaret, Mulberga egreditur, cc

paulum progreflus quid fado opus clfct cum belli ducibus confultat. Complures

Mulbergae manendum efle cum exercitu ccnfcbant, quod locus fervando vado com-

modus eflet, quippe caftcllo munitus ct ripae aggere, quem tenebant, longe altera,

unde Cacfariani veniebant, editiore, ita ut a tedo ct cx alto pugnante milite vel

magnus numerus tranfitu prohiberi facile pollet. Alii contra deferendam Mulbergam,

et pcriculofam omnem moram efle diditabant : tranfmifTo enim ab hoflibus fluvio,

quidVAR. LECT. inde in P D. o. f. » Multivia P.D.of.d.* aperit P. D. o.f.d. * Egra, de quo diximui P. D.o.

INTERPR. * Metfftm. * Tom/berm. * Mub&trg. * It dae /Albt. • Stbtrmit*. r StbiL-ortzwsIJj

•" U fortfi moire. « Rjfnbrrgrn. * Cultenberg. 1 Mtlnitk. k

lt MpMUu. 1 Prtgnt- Lritmrrrtx.

• USmmU. •Kslktn. * rtUvtl

N O T. 1 Stbirmitium Put.

HISTORIARUM LIRIV. 13?

quid fpci fupctcflc, nifi ut fc aut infirmo loco includanr, in quo facile minorCIDPXLVUt

numerus a majore expugnetur 5 aut fe citato gradu inviam dent, et initante holte Henricus II*

vel iniquo certamine congrediantur, vel rcli&o peditatu, cum equitatu turpi fuga»

quae pejor internecione Jit, dilabantur! itaque confultius videri, trans 11 Ederam

ad b Schwinitium fc conferre, ut medio fluvio impetus hoflium frangatur, tan-

tumque morae interponatur, dum auxiliares copiae ex Vandalicis civitatibus a

tergo conveniant, et Tumfernius ipfc ac Mansfcldius, quos propediem cxpe&cnr,

conjungi poflint. Saxo, qui et illorum nimis audacem fententiam, horum cautius

quam honeftius confilium clfc ccnfcrct, nam neque citra manifeftum periculum

Miilbergac confifti, neque honefte aut etiam fatis tuto trans Ederam, qui plcrifi

que locis vado tranfiri poflir, exercitum tranfportari exidunabar, mediam viam

invenit, qua nec Mulbergam omnino dcfcrcret, neque fc aperto, utircbatur, exitio

objiceret. Itaque impoficis Mulbergae cc peditibus et e equitibus, qui levioribus

tormentis per ripam difpofitis pontem * fcaphis et lintribus conflratum defenderent,

aut, fi non poflent, in treis parteis folutum fecundo flumine c Witembergam ave-

licrenr, ipfc cum reliquo exercitu longius a ripa conditit, confilium ex eventu

capturus. Cacfar, qui quoquo modo ea die exercitum tranfmittcrc, et cum hofte, fi

pollet, congredi apud feftatucrat, quantumvis difluadente d Albano, qui explorato

loci fitu et conditionibus, periculi, magnitudinem multis rationibus extollebar, et

refragantibus ceteris belli confiliariis, prudentianc an fortunae fuac fiducia, in pro-

pofito manfit j mifloque ipfo Albano, qui fluminis vadum ab inquilinis cognofccrcr,

ita peditatum jordinavit, ut equitatus a dationibus in adverfa ripa difpofitis, quo

minus tranfirent, impediri non poflet. Hifpanos fcloppctarios in ima rima intet

dumeta cum vi levioribus tormentis datuit, adjungis loricatis, quos in filvac nuper

cacfac ora abdiderat, et Teutonico peditatu in duo agmina didributoj ii planitiem,

quae pagum et flumen interjacet, io c circiter pafluum fpatio occupant. Dum quae-

ritur vadum, morae impatientes Neapolitani aliquot et Hifpani flumen ingrediuntur

:

id erat, qua profundiflimum, iv amplius pedes altum, ccc paflus latum. Cumilli primo rc^ulfi nullo profeftu retro ccfliflcnt, feloppetarii Hifpani relido tumulo,

quo tegebantur, in flumen et ipfi dcfccndunt, et difplofis feloppetis dationarios, ne

vadum tentantibus nocere poflent, prohibent. Itaque illi redintegrato impetu *ad

lx paflus aquam intrant, et brachiis tenus exflantes ad fcaphas contendunt;quas

cum Saxonici amplius defendere non poflent, igne injc8o et compagibus folutis

fluminis arbitrio ferendas permiferunt. Quod ubi videre Hifpani, ex iis x exutis

veflibus, crcfccntc ardore, nihil tormentorum iftibus feloppetariorumve grandine

territi, gladios ore tranfvcrfos deferentes, natando erranteis fcaphas aflequuntur, et

pod breve certamen, xxxv ex hodibus cacfis, in citeriorem ripam adducunt : ex qui-

bus et iis, quas fecum plaudris advexerant, Caefar pontem mox demi imperat, quo

tormenta et peditatus traducerentur. Dum in hoc clfct, fupervenit Albanus cum

juvene rudico, qui, quod locorum et vadorum valde gnarus eflet, patrio fermone

dux viarum vulgo audiebat. Is, ut injuriam a Saxonicis, qui ipfius duo jumenta

pridie abegerant, acceptam ulcifceretur, libenter et vadum indicavit, et fe viae ducem

Cacfarianis praebuit. Quod magnum momentum Cacfaris rebus attulit j alitet

enim eo dic tranfmitti exercitus non potuiflet : interimque fatis temporis habuiflet

Saxo, quo 'Torgam vel etiam Witembergam incolumis cum omnibus copiis

perveniret. Tunc ergo levis armaturae equitibus duce ( Sulmoncnfi et Huflaris

tpraemidis,

VAR. LECT. • ab ipfis fcaphis P.P.af.d. * ad Oc pediroaquam I*.

I NT E R P R- 1 F.lfitr r.6 Stb-axitutz. « iVitteabfTg. * U dmc IAlkt. • Ttrgtu. 1 It prime Je

Subterne.

NOT. * DdeEftrsm : lege Ebftermm flwvitm, r* AiH» txnersiur. Put.

Tom. I. M m

I3 8 ‘ JAC AUG. THUANl'CDQXLVH. praemiflis, qui fingulos fcloppctarios in tergo vehebant, cum Mauritiano et Neapo-

Henricus II.litano equitatu mox Albanus fubfequitur. Caefat * afturconi badio infidens fella

holofcrica panicea auro fimbriata inftrato, ipfc auro radiante lorica te&us, cum fafeia

punicc» item coloris dccuflata (id infigne Burgundicac domus) manuquc frameam

lato ferro geftans, fpccicm magni illius Caefaris referebat, qui tranfito olim Rubi-

cone, omni pacis conditione abjc&a, in fola victoria fpem ponebat. Ferdinandus,

cum Philibcrto Emmanuclc b Sabaudo et Maximiliano ac Ferdinando filiis, poftrc-

mum agmen ducebat. Cuftodiac imperati pontis rcli&a erant ix figna ex c Mclc-

niani, Jo.d Valdefii et Madrucii cohortibus ; ccl item equites ex Albertinis, qui

poft Roclicianam cladem ad Ferdinandum profugerant, ac totidem ex iis, quos 1

Jo.

Brandcburgicus fecum adduxerat. Tranfmifio fluvio, et vadi duce c aureis ac duo-

bus equis remunerato, Cacfar ulteriore ripa fine damno potitur. Jam enim prae-

fidiarii, qui Mulbergae erant, a praccurforibus Cacfarianis fugati ad luos fc rece-

perant. Itaque feloppetariis, quos Cacfar in cum ufum tranfvcxcrat, in terram cx-

pofitis, Huflari praegredi levibus certaminibus podremum hoftium agmen laceflunt.

Saxo tunc facram concionem audiebat, cum ab iis, quos Mulbergae reliquerat, in-

telligir, Cacfarcm jam utriufquc ripae potentem Albim cum toto exercitu tranfire.

Quo repente nuncio perturbatus, tamen, ut erat tranquillo et cxcclfo animo, omnia pro

temporis anguftiis rette ordinat;pracmiflifquc impedimentis ita aciem inftruit, ut,

omni peditatu in duo agmina diftributo, et collocatis in medio tormentis, ad laevam

et dextram pars equitatus incederet } ipfc cum reliquo equitatu aciem clauderet. Ita,

frudra incurrentibus Huflaris et levi armatura, aliquanto tempore viam inftitit, Wi-tembergam petiturus, uti Slcidanus feribit ; uti Cacfariani, «Schwinitium

j quamvis

hoc confilium ante repudiaflet. Profpcra illa ac praeter fpem omnem arridentia certa-

minis initia haud dubiam victoriam Cacfarianis fpondebant ; accedentibus ad ea etiam

fignis, quae fiduciae plenus miles, augente alacritatem fucccflu, facile fecundum vota

fua interpretabatur. Vifa enim tunc aquila, quae unius horae fpatio Cacfarianum

exercitum in gyrum volitans ludravit, et feptentrionem verfus poftrcmo avolavit. Abiifdcm partibus mox lupus irruens in Neapolitanos incidit, a quibus gladiorum ittibus

fubito confoflus cft. Cumque ad mediam ufquc diem aer ncbulofus afpc&um Saxoni,

cis, quo minus Cacfarianos videre poflent, cripuiflct, tranfmifio ftatim Cacfarc dif-

cufiiis cft, et retecto fole lux repente reddita, inde Saxonicis certamen detreftantibus ter-

rorem injecit, inde Cacfarianis ad hoftem properantibus animos addidit. Igitur Cacfar,

qui fuorum alacritatem videret, nihil amplius cun&andum ratus, quamvis nondumtormenta et peditatus adveniflent, glomeratis pafiibus cum folo equitatu in hoftem

vadit, et 111 trans flumen milliaria emenfus ad f Lochanam filvam Saxonem adfc.

quitur: ejus exercitus tunc conflabat non amplius vcn> peditum et bis ci5 id

equitibus. Prima imprcfllo a Bartholomaco Dalmata fa&a: is cum Petro Bfiaccio

imperabat iis equitibus, quos fuperiore anno in h Pannoniae, Dalmatiae et • Sar-

matiae finibus condu&os ad bellum Saxonicum Ferdinandus fecum adduxerat, qui

uno nomine Huflari vocabantur : his haftac oblongae fimilcs noftris, fcd expeditiores,

quia cavae ; fcuta alarum vice latiora ab ima parte ac paulatim in acumen delinentia,

quibus latus tegunt ; nam fere fine loricis pugnant : rari tunicas lamellis ferreis con-

fertas gerunt, de cetero fagis oblongis et laxis velati:

galeas habent fine buccula

;

fcd lamina projcfta pro buccula cft, quam, cum falcatis cnfibus comminus rem

gerunt, ori tuendo attrahunt : malleis etiam ferreis et clavis utuntur : magno

impetu primum invehuntur, fcd non fervant ordines, palantcfquc ac confufi a

certamine

INTER PR. • gnrt fEfpapu baj brm. * it Sjvm, frintt de Pitdmont. « !e mortuis dt AU-riman. * de Valdes, * Stbwehalx. 1 U fartfi dt Lttbavxr. * Bakitb. k Hax&ri*. 1 folttgftt.

N OT. * Joanaet Gtor&iiu BrandtbwTpctu. Put. •

Digitiiediay Googl^

HISTORIARUM LIRIV.certamine redeunt, nec turpe.cxiftimant cedere loco, atque etiam fugere, denuo pofl

fugam pugnaruri:quod Saxonicos fefellit, qui, illis magna virtute dcpulfis, cum

jam quali de hofte fugiente triumpharent, ex ingenti pulvere primam aciem ap-

propinquare conjicientes, in eam totis viribus, antequam Cac far cum reliquo exer-

citu adventaret, impetum facere ftaruunt. Verum Caefar ut pulveris, qui pro-

(pedum adimebat, incommoditatem evitaret, limul etiam profpiccrct, ne, it prima

acies cedere cogcrcrur, pofleriores ordines turbarentur, aequata cum Albano fronte

ad dextram incedebat; nam lata planities erat. Cujus rei Saxo a * Wolfio Craffo

caftrorum praefecto admonitus, non jam de holle invadendo, aut Witemberga pe-

tenda, fcd de ftlva vicina a peditatu occupanda cogitare coepit':quod ut facilius

exfcqucrctur, h Biclingi cohortem, cui multum fidebat, ad dextram, quahoftis im-

minebar, (latuit, additis Jo. « Fonicavii et Wolfangi d Eiflengeniis equitum alis : ipfc

cum e circiter dclcftis ex praecipua nobilitate ordines circuibat. In prima Cacla-

rianorum acie omnino erant cccc levis armaturae equites, quorum duces Sulmo-

neniis et P .c Toletanus ; ccccr. Huflari, (nam eorum dimidiam partem Caefar Tor-

gam exploratum miferat) e feloppetarii equites Hifpani, idc haflati, et cc fcloppc-

tarii Mauritiani i ccxx Neapolitani, quorum dux fJo. * Bapt. CaArovilla, qui fub

anni fuperioris exitum cum id cataphra&is equitibus ERorcburgum ad Caelarem

venerat:poftrcma et praecipua acies in duas phalanges divifa fuit ; in quarum altera,

cui Caefar praeerat, cccc cataphradi equites at ccc feloppetarii erant; in alrcra,

quam Ferdinandus ducebat, idc cataphracti cum ccc irem icloppetariis equitibus;

irainftru&a acie, ut frons porredior, latera anguftiora cflcnr, ut quae xvn tantum

ordinibus conflarent. Contra Saxonicorum, more gentis, frons contradior, por-

f rediora latera, ut procedere, (ledi, circumagi, retrocedere imperturbata ferie com-

modius poflcnr: quam rationem prae ilIa.Cacfarianorum minus tutam et firmam

efle belli peritorum judicio, et hujus inprimis pugnae eventu, alrcriufquc ante

quadriennium in Menapiis ad h Zitrardum oppidum debellatae exemplo comprobat

Lud. Avila j quamvis novifllmis noftris temporibus magni nominis dux, de quo

plura deinceps dicenda erunt, Francilcus 1 Lanovius contrarium fcripferit, er expe-

rientia proelii ad k Cutracum in Santonibus et ultimi ad a, Euriacum apud nos

commifli compertum fit, conferta quam porreda acie melius pugnari. Cum jam

Huflari ad manus veniflent, Caefar in medium procedens, verfo ad Neapolitano®

vultu, Quod votis, inquit, omnibus optaflis, commilitones, cccc Deus vobis in

manus dedit : hoftem habetis non tam de pugna, quam de fuga folicitum ; ut non

tam quomodo vincendus flr, quam ne vobis eripiatur, elaborare debeatis. Oppor-

tuna vcflra diligentia et felix adeo tanti (luminis tranfltus, quod otim Romani totius

otbis domitores videre fatis habuerunt, ac tot profpcra figna, Deum, cujus heie

caula agitur, nos benigno lumine afpiccre, et hanc lucem fortunaturum, ut credatis,

fuadent. Reliquum cfl, ut eo invocato et aufpicc 6 in hofleis divinae pariter et impe-

ratoriae majcftaris reos ligna inferamus. Equitatu, ut videtis, firmiores fumus, cujus

patentibus locis praecipuus ufus cfl : fcd quod caufa fuperiores fumus, longe pluris

facio : haec fiquidctn vircis dat militi;quae nili jufta fubflt, pudor illi fuus et crimen

arma excutit : hinc illa in hoflibus animorum conflcrnatio, et contra vobis fummaalacritas : neque enim ignaviae gentis, a qua me ortum glorior, it cujus nos heie

pars magna fumus, tribui debet, qiloddccqp abhinc diebus tot munirilUma oppida

vix

YAR. LECT. * Euriacum in agro Ebroiccnfi fa&i compertum P. f incjut et noftros divinae P.

INTER PR. * ttWf Crtjfm. k k ttntte de BeieUrugeu. * Panium' 4 fPifHngen. • de Ttirde.

* Pertentu Si^nartlli, dust di Ctfbraviilt. * Rolenitrr. * Sitttrt, tu dutbd de fititers. i de U Nant.* Coutrti en S*tmta*if. 1 Ivrj.

NOT. * Ftrd.ntndatCtfirtvifltr dnx. Faleri le nomine ainli p. 173. Pnt.

139cipnxLvii.

Henricus 11.

140

CD1DXLVU.

HenricusII.

JAC. AUG. THUANIvix vifo hbfte portas aperuerunt, tot pracfidiarii fine ccttaminc debellati funt : ii funf,

nec alios fingite, quibufeum nunc vobis res cft. Hic cft dux ille Germaniae po-

tentiffimus, famofi illiusArminii, ut flbi videtur, virtutis heres, qui, cum priore anno

nos quafi proelium dctrc&antcis increparet, nunc depolita ferocia filvas et latebras

faluti quaerit. Agite ergo, commilitones, virtutis vcftrac et tot palmarum me-

mores, neque enim aliud ad vos animandos dicere in praefentiarum attinet ; in

hoftcm camus, quem, jam nutantem metu, mox confcicntia in fugam impellet.

Pars vi&oriac cft confiftcntcm valere, qui nos antea temere laccflcbar. His fumma

fiducia et gravitate di&is exortus omnium quafi jam de vidoria parta clamor, dataque

teflera (id erat S. Georgii, Imperii et Hifpaniae nomen) ad fuos regreditur. » Alba-

nus confcftim corhpofito gradu in hortem ducit. Interjacebat rivulus paludofus,

in quem, dum porrefta acie incedunt, aliquot equites praecipitaverunt : led con-

trada mox fronte illi eredi, et trajedo rivo expanfa acies, horte non movente fe,

neque turbatis ordinibus inrtante. Levis armatura interim difeurrere jufla, et me-

diam fe inter horteis et filvam interponere, a Saxonicis gcncrofc primo rcpulfa cft

:

fcd incurrente ab altera parte Albano, cum metueret Saxo, ne a numerofiore equi-

tatu undique circumveniretur, agmen, quod finirtrum latus tegebat, in dextrum

cornu revocat, ubi pugna incrcbrcfcebat, et fingulos pren fando et hortando, uc

jam turbatis rebus, ad fortiter pugnandum incitabat : Religionis caufam heie agi fub-

inde repetens, et artu pontificis Romani haec fieri, qui Caefarem in ipfos armaverit,

et cujus crudelis potentia cum fumme Deo invifa fit, minime dubitare debeant, quin

Deus in eam et ejus fautores graviflime quam primum vindicaturus fit : de libertate,

de conjugum ac liberorum falutc ac fortunis certamen efle ; nec mortem exhor-

rcfccrc debere cos, quibus graviflima et morte pejor fervitus fubcunda fit, fi vin- X

cerentur. Ad haec majorum nomen ct.gloriam ante oculos ponebat, a quorum

virtute degenerare illis probrofum fit, qui fe eorum heredes haberi velint. Poflrcmo

in memoriam revocabat profpcros fucccflus, quos nuper contra Ferdinandum et Mau-

ritium habuerint : cujus ingratitudini poenam non defuturam certo crederent, modone ipfi fibi dccflcnr. Hac oratione confirmatis aliquantum fuorum.animis, ante pe-

ditatum, cui maxime metuebat, conftitit: ctNic. b Bernardi et Jo. «Segerirequitum

alis, in quibus magnam fiduciam habebat, d Erneftum Brunfvicum praepofuit ; infu-

perque fuis praedixit, ut difplofis feloppetis minime fe loco moverent, aut extra

ordines procurrerent, ea fpc, ut primus hoftium cxcurfus vifque infringeretur, et

folutis ordinibus acies diftrahcrctur : quod contra illis perniciem attulit. Nam ita

animi illa incitatio, quae pugnae ftudio incenditur, reprcfTa cft ; et vacuatis feloppe-

tis Saxonici irruente ftatim Albano ab una parte, ab alia petentibus latera Hufiaris

opprefli, ac poftremo Cacfarc jam confufis inrtante cum Mauritiano exercitu, qui

in tergo primae aciei ftabat, in fugam verfi funt. Major rtrages circa filvam ab Hufia-

ris immani hominum genere et Mauritianis edita j qui, quamlibet Saxones, propter

dominorum fimultatcs acerbiore odjp efferabantur. Cacfar milliario amplius fu-

gientem hortem infecutuscrt : Neapolitani etiam ad 111 ufquc milliaria. A media

fere dic ad folcm occafum pugnatum fuit.

XI. Saxo, qui nullum gcncrofi et ftrenui ducis officium praetermi ferat, a fuis

deftitutus, et equo fatifccntc, cum prope clTct, ut in filvam fe reciperet, agnitus,

prodente illum vaftitate corporis et ori$ maj effate, ab «Hippolyto Portio comite

Viccntino capitur. Ita prodidit Hicron. { Falctius : at Georg. Fabricius, cui major ea

in re fides, feribit, Saxonem feptemvirum, disjcftis in itinere copiis fuis, contra

infequenteis pugnantem, in adverfum os mala finiftra vulnus acccpirtc, et a g Tilonc

• Droto

INTERPR. te duc J-AJkr. > BtrnarJ. * Stger * U duc dr Bnnfwick. • i! ctntt Hif'

foitttPtrtio dsYitenKM. r Vmitti. • Ttklt» Dreiirn, dg dioerft dt Mtnfmrt.

Digitizedby Gc

HISTORIARUMLIB.IV. i4 i

Droto c diocccfi Mcrsburgia ordinis cqucftris viro non procul ab oppido * Mulberga CDIOXLVII.

captum cffc 5 cui in ejus rei tcftimonium annulum de manu detradum tradiderif. Henricus II.

Cum tamen Huflari et Hifpani milites de eo cum Portio fiyc cum Droto rixarentur,

Albanus, qui fupcrvcncrat, utrifquc ablatum ad Cacfarcm deduxit. Is equo Frifio ve-

hebatur, thorace nigricante, fed lineis argenteis diftindo, et tunica annulata tedus,

quod propterobefitatem graviora arma ferre non poffet, undante per faciem fanguinc ex

vulnere in pugna accepto : in confpcdumquc Cacfaris adductus chirothecam exuere»

ut more gentis manum vidoris contingeret, et ex equo dcfccndcrc voluit:quod cum

renueret Cacfar, Quando ita fortuna tulit, (inquit Saxo) ccccmetibi, clcmcntifiimc

et potentiflime Cacfar, captivum fifto. Didurum plura interfatus Caefar, Ergonc

tibi nunc ego Caefar, quem nuper in fermonibus vcftris et publicis etiam feriptis

modo Carblum Gandenfem, modo fc pro Caefarc gerentem vocabatis ? Cum ille

pergeret et, ut fc captivum pro dignitate haberet, conflanti vultu rogaret, Cacfar

nihil aliud rcfpondit, quam fc pro merito illum accepturum 5 afpcrnantique fimilis

obverfo tergo difccflir. Saxo, et Erneftus Brunfvicus (nam et is captus cft) bAlfonfo

Vivi Hifpanorum militum tribuno cuftodiendi traduntur. Defiderati eo proelio

ex Caefarianis xl, vulnerati circiter ccc : ipfe Mauritius, dum hoftem ardentius

infequitur, mortis periculum adiit, lateri fdoppeto a milite appofito, nec ignem

concipiente ; fed ille mox a circumflantibus confoffus audaciae poenas luit. Ex

Saxonicis perierunt cid id i capti ad ioc, in iifquc praeter Saxonem et Brunfvicum

Carolus Toringus comes. Pauci, et in iis Jo. Eridcricus Saxonis natu maximus

filius, accepto in capite vulnere, cum «Biclingo et Rccrodo et cccc circiter, qui ex

dade fupeiflites fuerunt, VVitembergam pervenerunt ; unde ille, antequam Cacfar

urbi appropinquaret, ex cdnfilio matris et patrui Gotham fe contulit. • Capta eo

die xiv tormenta 5 et poftero vi,- quae cum impedimentis longius proceflcrant.

Hic exitus pugnae ad Mulbergam commiflac fuit j cujus loci nomen viris princi-

pibus male ominofum femper fuiffc a curiofis rerum Germanicarum obfervatum cft

:

fiquidem ad Mulbergam in d Baioaria Ludovicus iv imperator Fridericum ducem

Auftriac et Hcnricum fratrem anno (alutis cid cccxxnt } Rupertus item imperator,

ccntcfimo circiter anno poft, Bernardum Badenfem marchioncm ad Mulbergam

fupra e Nemetes, cepit. Cacfar parta tanta vidoria biduum Mulbergae reficiendo

militi infumpfit : inde cum toto exercitu Witembergam pergit. In itinere obvios

habuit r Torgenfeis, qui proelii fama conftcrnati, cjc&o praefidio deditionem fece-

runt. Erat hoc alterum fcptcmvirltus oppidum caftcllo tota Germania magnificcn-

tilfimo et amoeniflimo confpicuum, quo Jo. Fridericus animi gratia ad venationes

praecipua habitatione utebatur. Cum prope effet exercitus, ut ex itinere a praeter-

euntibus Torga confpici poffet, Saxo, qui in curru cum Ernefto tanquam in

triumphum vehebatur, ingredienteis in oppidum praefidiarios H ifpanos cernens, ad

Vivem renidenti vultu, En fpolia, quibus Mauritio, fi nihil cft aliud quod cumvexet, licet gloriari 1 quanquam ne hoc quidem fuis opibus aut virtuti debet. Quodido Mauritii profpcritate elevata, ejus confilia ut improba fuggillabat, et fubinde

fortunae advcrfac contemptum generofe prae fe ferebat. Unde cum Erneftus illum

quafi calamitati propriae infultantcm increparet. Nam quid ob illa angerer, retulit

Saxo, quae, quando in potcftatc noftra fita non funt, ad nos minime pertinere

CKiftimare debemus ? Haec coram omnibus admirabili conflantia : cum nihilominus

profundum ex imo pedore fufpiriura ducentem Erneftum videret, fummiffiorc voce

ad cum converfus, Confilium, quod mihi fumo, inquit, et tibi darem libens, fi

capere

INTERPR. 'Mubbtrg. * Alonfo Vrvtt. * JtBtieklkpw. * Btvkrt. • Sfire. ' ctax dtTn&mi.

T o M. I. Nn

Digitized by Google

142

CPPXLVII.

HenricusU.

JAC. AUG. THUANIcapcrc poties : fcd quamvis tibi in tc non tantum juris fit, ut hinc animi tranquilli-

.

tatcm confcqui ct confolationcm capcrc potiix, tamen humani ingenii perturbationi-

bus fedandis ct aliqua cx,partc explendis, qualia funt odium, amor vindidac, jufta

indignatio, id valde conducibile arbitror. Ubi enim opibus propriis contra vim

potentioris foris fc tueri quis nequit, reliquum cft, ut fc lapicntiac praeceptis intus

muniat. Itaque, ft tc bello inferiorem doles, ut fuperior fis, conftantiam induc, et

te calamitatem ruam contemnere oftende : fic victoriam hofti eripies, ct victus

viderem vinces : haec expedita ratio cft ultionis de hofte vel in hac captivitate

fumendac. Magnus utique ille vir, et qui vel inimicorum tcftimonio comitate,

liberalitatc, prudentia et animi invidi fortitudine cxccllcntiflimos principes aequans

;

in eo multis praeponi meruit, quod adverfam fortunam conftantia fua omniumjudicio fuperavir. Cum quintis caftris a Mulberga prope » Witembergam ConfcdilTct

Cacfar, oppidani dedere fc jufll fuperbius rcfpondent ; codcmquc modo 1'c Albertum

habituios minantur, quo Joan. Fridcricus a Caelare haberetur. Itaque Cadar

praefidia b Drc lenae, c Lipfiac ct d Zuiccaviac a Mauritio impolita evocat, ct fecundo

flumine Drefena xvi majora tormenta fubvehi jubet. Mauritius xv millia foliorum

ad oblidionem promiferat ; fcd vix ccc reperti funt : magna fuit ct commeatus,

quamvis in treis menfeis promi Ili, penuria, undique praeter expedationem poft

vidoriam concurrentibus not is copiis. Cacfar nihilominus tenax propofui, eumde loci natura et fitu per e ‘ Pizagrium diarum rerum valde peritum hominem cog-

novi fiet, ipfc eo ire decrevit 5 magnoque comitatu urbi propinquans, ne cives ct

praefidiarii egrederentur, praefentia fua effecit j tormcntifquc interim practervcdis,

ct tradudo paulo infra urbem per fubftratum pontem exercitu, in adverfam ripam

tranfiit. Witemberga praecipua fcptemviralis patrimonii urbs fpatiofo camporumaequore cccc circiter a flumine partibus fita cft, loco ct arte munitiflima

j quippe

altilTimo aggere ab omni parte extra cinda cft, ita ut interior agger, qui lx pedes

latus ct ex folida terra ac vivo cefpite congcftus muro lateritio clauditur, ex pla-

nitie vel ab equite confpici nequeat, nullo tumulo aut colle oppofito, unde tor-

mentis quati poflit : media folia latiffima et profundiflima interjacet aqua fluente

fcaturicns : tum murus v propugnaculis prominentibus diftinguitur : a natura vero

non minus tuta cft, lata palude a feptentrione, ab oriente canali ab fAlbi derivato

eam cingente : arcem infuper, quae anguftior cft, habet, tormentorum numero et

reliquarum ad bellum ncccffariarum rerum abundantia munitiflimam. Locumadeo firmum temere aggredi ut periculofum erat, ita ignaviae adfine poft vido-

tkm relinquere. Quis enim vidoriac tantae frudus, Witemberga intada, quae

fola Vandalicis civitatibus confirmandis, ct bello rurfus redintegrando par efle vide-

batur > rurfus, catentatact non expugnata, amitti cjufdcm vidoriac frudum, ct in-

vidae potentiae opinionem in animis hominum extingui. Cum ergo nccelTarium

omnino judicaret urbe potiri, nec facile id fc vi adfcqui pofle fperarer, aliam viam

inftitit, ut metu mortis intentato, fi minus Saxonem, quem ad omneis cafus intre-

pidum feiebar, at uxorem faltem et liberos charirate impulfos ad Witembergamdedendam adigeret. Nec fefellit eum opinio : nam Saxo, mortis fententia morefolcmni 1111 Eid. Maias lata, et, dum in tentorio cum Brunfvico federet, per delega-

tum fignificata, nihil commotus aut vultu torbatus cft, fcd fereno in cum, qui vene-

rat, ore intuens, Quid tum, inquit, fi Witemberga non tradita me mori oportet?

Haec enim, non vita mea petitur. Ceterum nihil haec me terrent j utinam nec

conjugem item ct liberos ct amicos;quibus a calamitate mea majus periculum,

quamINTERPR. • WittnUri. ‘ DrtUt*. « Ltvfik. * Zmihv. • Fileti lc nomrae Lu& Pi*-

z*pii. T E/it r.

NOT. * rtuitum put.

-T-^-DiQitoed by Coogle

HISTORIARUM LIR IV. H3quam mihi imminet. Nam quicquid mei contemplatione horti dabitur, illis peribir, CDDXLVII.nec mihi proderir. Quorlum enim acccrtionem paucorum dierum jam eftocto leni, Henricus 1L"neque diu vi&uro ? Itaque fi optio detur malim re liberis lalva quamprimum moriquam diu illis fpoliatis vivere ; neque tamen prohibeo, quin pietati aliquid condo-nent, et fibi fatisfaciant, ita ut, dum mei rationem habent, non omnino falutis fuacoblivifcantur. Haec fatus Bnmfvicum ad latrunculis fecum ludendum invitavit j

hac etiam fccuritatc contemptum mortis et hortis pariter prae fc ferens. Evuls.uafententiae fama, non contempfcrc tanti viri periculum, praeter uxorem, fratremEmertum et liberos, qui Wirembergae erant, etiam amici principes i in iifquc prae-cipui tirandcburgicus feptemvir, et * Clivcnlis Sibyllae Saxonis uxoris frater, qui con-tinuo in caftra Caefaris advolarunt. Mauritius, qui vereretur, fi Tententia cxccu-tiom demandaretur, ncErncftus et liberi dc/pcrationc adacti ad extrema quaequefc compararent, et ipfc fcptcmvirali dignitate et patrimonio, quae avida fpc devo-raverat, privaretur, ut .implacabile Saxonicac gentis odium et invidiam a fc amoli-retur, apud Cacfarcm ex compofito intercedit. Tandem remifla mortis poena,in has conditiones cum Saxone conventum cft ; ut fcptcmvirali dignitati ram fuoquam liberorum nomine rcnuncict, jufquc /it Caelari pro arbitratu fuo de ea /la-

tuere : Witembergam et Gorham alterum ditionis propugnaculum Cacfari tradat,

relidis in ea tormentis et cibariorum tertia pane t reliquam omnem fupcltc&ilcmet annonam fecum auferat i permifia prac/idiariis libera abirionc, fcd fmc armis:Albatum Brandcburgicum et Chrirtophorum « bLcuchtcnbcrgacLantgravium line

mulda liberos dimittat, ctfigna adempta ac tormenta reddat jc Mansfcldiis et Sol-

mcnfibus comitibus ac Prufliac magirtro cetcrifque ecclc/iafticis per vim ablata refti-

tuat : camerae imperiali a Cacfarc inftituendac parere, a fumptus in eam fubmini-

ftrarc, deque jure, quod contra dLubcccnfcis et Halenfeis /ibi efle dicit, Caefaris

decreto ftarc promittat : a foedere cum Magdcburgicis et Halbctflatcnfibus atque

omni alio contra Cacfarcm et Ferdinandum intro difccdat } nec ullum deincepsfiteiat, quo non ipfi cum fuis provinciis et fociis comprehendantur : confentiat

item, ut Henricus Btpnfvicus et CarolusVidor filius liberentur, nec ullam adverfus

cos adionem moveat : vicillim Ernertus Brunfvicus a Cacfarc dimittatur. Ita pub-

licata Saxonis bona, caquc a Cacfarc fratri Ferdinando et Mauritio*donata j /ic ut

Saxoni cjufque liberis l aureorum millia annua Mauritius dependat * et Gothac op-

pidum, /i Cacfari videatur, et per Mauritium liceat, una cum omni ulufrudu reti-

neat Saxo, arcis munitione ab eo demolienda, nec citra Caefaris voluntatem dein-

ceps in/lauranda : infuper Mauritius aes alienum a Saxone ante foedus Smalcaldicum

contradam ufquc ad e millia aureorum luat i illud omne, quod bonis ipfi a Cacfarc

donatis inhaeret, diflolvat j caquc ratione controverfiis, quae inter ipfos funr, finis

imponatur. Additam et conditionibus, ut nihil Saxo contra illos, qui Mauritio

militarent, moveat, ac neque contra Daniae regem Caefaris ibrorium: decreta

Caefaris et Ordinum fervet ; et, quia capitis poena ei remittatur, in Caefaris aut Phi-

lippi Hifpaniarum principis curtodia maneat : hujus pacis beneficio uti poflint ipfius

Saxonis liberi et populi, modo conditiones ratas habeant : ab ea exdufi funt Albcrru*

Mansfcldius cjufque liberi, 'Biclingus, et iRJtingravii comites Recrodus etTumfer-

nius: placuit tamen, ut hic portremus, /i intra mcnfcin copias dimitterer, compre-

henderetur. Urgentibus uxore et Ernerto fratre ac principibus amicis, conditiones

eas ratas habuit Saxo xiv Kal. Junias : in quibus cum initio perferiptum /ui/Tct, ut,

quae Cacfar aut concilium de religione rtatucrct, ipfc approbaret i verum nulla

rationeVAR. LECT. • Licehccnbergae P D.o f d

INTERPR. U die dt Cltvtt. h Lemekteabtr^ * ht romtn dt Mantftld dt Sei**. * tt*

x

er H*Ut. * ir ctnle dt BeickLtt^en. 1/es nvsgrsvri RtcirtJ <£- Trs/jbtrn.

S t

5 -

:j

.

s •

.

I (•

.iMl\ V *

jr

A/i-JU

Digitizedby.Vj

,44 JAC. AUG. THUANICOIOXLVII. ratione addaci poHct, ne praefentis quidem mortis metu, ut aflcntirctur, Cacfar

Henricus 1L eam particulam induci julfit : ita religionis caufa facile omiflfa, modo aliae condi-

tiones, quae Cacfaris audoritatem et privatam utilitatem refpicicbant, integrae

manerent. Triduo poft, cum Erneftus et filii cum confiliariis urbe egrefli eflent,

Saxo praefidiariis, qui ad in millia peditum erant, et cc equites, militiae facra-

mentum remittit, et, ut ante triduum illinc difcedant, imperat : a civibus vicifiim

impetratum, Hifpanorum et Huflarorum licentia territis,, ne praefidium ex pere-

grino milite immitteretur, in Germanorum figna dudorc Nic. Madrucio ix Kal.

Jun. introduda funt ; quo die Saxonis uxor, comitantibus eam Catharina Erncfti

uxore et liberis, in caftra Cacfaris venit, et victoris pedibus advoluta mox a Cacfarc

erigitur, perhumaniterque audita et honorificcntifllmc accepta eft. Multis cumlacbrimis pro libertate viri Caefarem deprecata hoc rcfponfum tulit, in ipfius gra-

tiam mortis poenam, in quam incurrerat, Saxoni remiflam 5 quae convenerint

fervari oportere * neque fe pofTe per temporum rationem illum liberum dimittere j

per fe quidem licere, ut maritum captivum fcqui pofiit. Interim ultro Saxoni per-

miflum, ut per odo dies in urbe cum uxore et liberis commoraretur : unde digre-

diens fumma libcralitatc cuftodcs Hifpanos remuneratus eft, in illa etiam fortuna

priftinam animi magnitudinem fervans. Ferdinandus cum Brandcburgico urbe

luftrata in caftra redit, ac mox Cacfar poft meridiem ingreditur in eam, et ad con-

jugem Saxonis falutandam in arcem pergit, iterumque eam confoiatus bono animo

cfle jubet, Ita convafatis rebus fuis Sibylla urbem, uti convenerat, reliquit, multis

eam lachrimis abeuntem ptofequente populo. Dedudis u a * Meleniano, quae

quamplurima ®in arce erant, tormentis, et edudo a Cacfarc praefidio, viii Eid.

Jun. Mauritius 1111 figna fuorum immittit, averfo cum vultu fpedantibus civibus j

ita ut ipfc pudore confufus, dcmifiifquc oculis, dum per urbem tranfirct, in nemi-

nem intuens reda in arcem contenderit * ubi poftridic, convocatis confulibus et urbis

renatu, privilegia et immunitates ipfis confirmar, adadifquein fidem, fuam vicifiim

fidem dat, de fchola bellicis tumultibus collapfa mox cura et ftudio fuo inftauranda

:

atque, ut alienae a fe plebis animos demereretur, rufticanos, qui profugerant, revo-

cat, et ad aedificandum materiam, ac fementem faciendam frumentum pollicetur,

tenuioribus fine pretio, ceteris mutuo. Dcin, ut gratificaretur Caefari, in * bNum-burgenfis cpilcopatus poffellioncm Julium c Flugium a Saxone ante fexennium

inde ejedum mittit, expulfo Nic. ^Amftorfo, qui a Luthero inauguratus fuerat.

Eodemque tempore Magdcburgico archicpifcopo, qui anno fuperiore cum Saxone

tranfegerar, et indignante collegio ei tota ditione ceflcrar, coadjutot datur Fridcricus

Brandcburgici feptemviri filius. Tune et mittitur Lazarus e Schwcndius, qui Gotliam

nomine Cacfaris in potcftatcm redigeret, munitione, uti convenerat, folo aequata.

XII. Dum haec geruntur, EricusBrunfvicus, qui cum Chriftophoro f Wrifpcrgcro

et Fhilippo e Eberftenio comite ad h Bremam caftra pofucrat, x Kal. Jun. obfidionem

folvit, divifo exercitu 1 is erat omnino viii en peditum et mi cid equitum ; et

Wrifpcrgcro, qui alteram partem ducebat, locum et diem condicit, in quo rurfus

convenirent. Interea Albertus Mansfcldius cum Hcdcco, Rhingravio, Biclingo,

Tumfernio et Conrado * Pheningo, Hamburgenfibus copiis, quae Bremenfibus

auxilio venerant, conjungitur, tranfmiflbque k Albi Brunfvicum aggreflus fundit,

antequam Wnfpcrgcrus adveniret;qui fub id momentum lupcrato flumine, ut fe

Brunfvico conjungeret, jam in fugam verfis Brunfvicanis, in Mansfcldianorum im-

pedimenta forte incidit j et, equis ad duo millia captis, magna infuper praeda, et quod

magis

VAR. LECT. • inde a P. D. o. f. * in arce Jefimt P.D.of. r Nuretrbuigcnfis P.D.o.f.

INTER PR. * U murtfwii f/r Mtninsn. * JfMumiwrg. • 4 Amflotf. * ScbwewJi. riVrif-

htrger. * Ebirfiti*. k Brtmtm. Pbttunge». k Elkt r.

HISTORIARUM LIB. IV. 145

magis vidori, qui interca Brunfvicutn infequebatur, doluit, Tumfernio e millia ClOKDXLVlh

aureorum ademit, Brunfvici clade hoc Wrifpcrgcro lucrum conciliante. Is ergo Henricus II.

tanta praeda potitus jam node adventante pedem retulit, et in Frifiam fc recepit.

Brunfvicus in • Wifurgim cum toto equitatu compulfus multos e fuisdefideravit; ipfc

tormentis omnibus amiflis incolumis evafir, rcjc&a in Wrifpergerum culpa, qui loco

et tempore non veniflet : unde poft multas altercationes, altero perfidiam, altero rei

militaris imperitiam exprobrante, cum res ad duellum lpedaret, vix tandem amico-

rum interventu compofita cft.

XUL Confectis in Saxonia rebus, Caefar, qui Bohemorum proterviam cocr-

cerc in animo haberet, et metueret, ne Brunfvici ftrage inflati Mansfeldiani Bohemis

animos adderent, omnem cogitationem eo convertit, ne ingentis vidoriae frudum

tam parvo momento amitteret. Verum foederati plus Saxonis fortuna confternati,

quam fua eredi, quod in eo uno principe omne robur Germaniae collocatum efle

exiftimarent; ad haec amilla grandi illa pecunia, quam alendo diu exercitui fuffedu-

ram fperaverant, ubi refeiverunt Saxonem interventu amicorum cum Caefarc tranf-

egiffe, copias dittolvunt ; et Mansfcldius quidem cum fuis Bremam, Tumfernius

cum reliquis ducibus Brunfvicum, dilapfo ftatim milite, concedit. Itaque Caefar

eo metu liberatus de bello Magdeburgenfibus inferendo cogitare coepit, quod ab

•iis libi minus fatisfadum diceret. Eo b • Pizagrius a Caefarc fccreto mittus urbis po-

tiundae fpem certam fecerat,quod difeordare civciset partium dudiisdiftringi dicerer.

Verum ubi de Caefaris confilio fama increbruit, fopitis ad tempus difeordiis, ad’

commone periculum propulfandum apiicitia inter civcis coaluit. Igitur Caefar, ex

Brandcburgici feptemviri et Mauritii confilio, omitta Magdeburgi obfidione, tran fi-

mifio flumine per Gezenavicum et «Pctrofcltum tertiis caftrisdHalam ad Salam venit,

inde in Hefliam tranfiturus, nifi 'Heflus fatisfaccrct. Inter Germanos ctHifpanos

milites jam a longo tempore ex aemulatione fimultas alebatur, quae ex eo maximeinflammata cft, quod Caefar, hadenus fideli opera Germanorum eo in bello ufus,

Jo. Fridcrici cuftodiam Hifpanis commifittct:quod cum ad injuriam fuam pertinere

exiftimarent Germani, res ex levi caufa facile in apertam rixam exarfit. A lixis et

calonibus initium fuit, Hifpanis pabulatoribus a Germanis praeda fpoliatis: cum illi

tunc injuriam dittmulaflcnt, mox cum Italis, qui et ipfi petebantur, quamvis alioqui

Hifpanos odifient, communicatis confiliis fimul in armis ad pontem Salac impolitum

conveniunt : nec mora, Germani ad pugnam ex adverfa parte fc inftruunt. Caefar

tunc urbe exierat animi gratia ad venationemiqui, ubi refeivir, confcftim advolat

;

cumque prope ettet ut concurrerent, fruftra conatus animos mitigare, ad extremumMadrucianos, quos maxime dido audienteis femper expertus fuerat, fevocat et, ut

urbis fccuritati confuleret, fecum intro abducit. Hoc fubfidio imminutis Germano-rum, qui avidius pugnam appetebant, viribus, dum Mauritiani equites cundantur,

facile Hifpani et Itali exorati funt, ut pofitis armis ad divcrfbria fua redirent. Ita

rixae finis impolitus ; nec tantus motus plus quam xvi, et quidem nullius nominis

hominum, morte ab utraque parte conflitit. Interea Heflus Caefaris adventu per-

terrefactus, cum foederatorum exercitum, in quo fummam fiduciam habebat, diflo-

lutum videret, nec quidquam fpei aut opis fupercflc, quo fc adverfus tam potentemhoftem tueri pollet, Brandcburgico feptemviro et Mauritio genero cum evocantibus,f Lipfiam venit. Ibi cum proponeretur, Cacfarem omnino velle, ut Heflus fine

conditione fc dederet, et arccis omneis ic tormenta traderet, re infeda difceditur.

DumVAR. LECT. *rvn P. D. o. f. d. MS. Rtg.

INTERPR .

1 IVtfrrr. * F/xXi*giu. « PeitrrftU/. * Hslk fur SjmU- • It tit Htjft r Lriffick.

NOT. * Pizsgmn Pur.

Tom. I. O O

Digitized by Google

146 JAGAUG. THUANICD13XLVIL Dum domum rediret Heflus, inter equitandum de pacis conditionibus et fortuna fua

Henricus II. CumChriftophoro «Eblcbo Termones confert, et, Siquidem certo compertum habe-

rem, inquir, fore, ut Cacfar exorari Te, meque domi quicfccrc pateretur, et ex arci-

bus mihi unam cum tormentis inftruftam concederet $ equidem publicae pacis cauta

reliquas demoliri, et omneis machinas, quae fupcrcflcnr, tradere minime rccuTarcm.

Quem Termonem cum avide arripuiflet Eblcbus, et Te ad Mauritium relaturum rcce-

pilTct, paucos poft dies redit cum literis a Mauritio et Brandcburgico e caflris antc*>Wi-

tembergam pridicNon.Jun. Tcriptis;quibus continebatur, Timui ac de ipfius voluntate

certiores falli efrcnt, ad Caefarem denuo rem detulilTc;quid impetraverint, ex paucis

capit ibus,quaeEblcbus ferat, cum cogniturum : ceterum libi videri, leges a Caelare d illas

e fle tolcrabileis, et quas minime repudiare debeat : itaque Caefari fele permittat line

conditione : neque enim vereri cum debere, ne graviora Caefar imponat, aut ipfura

captivum detineat : in eam rem Te fidem Tuam interponere : et li quid ipfl praeter ea,

quae formula comprchenfa lint, durius imponatur, aut li detineatur, non recufarc,

quin eandem fubeant fortunam, et ab ipfius interpellati filiis ad fatisfacicndum fefc

liflant. De religione item cautum iri fpondent eodem modo, quo ante bellum et

Joanni Brandcburgici fratri cautum flt. Leges eae erant ; ut Heflus fine conditione

Te dederet, et ad CacTarcm veniens Tupplex culpam fibi condonari peteret : erga Cae-

farem deinceps obTequenter et officiofc Te gereretjquae CacTar pro reipublicac Taluter

decreta facturus .fit, Tervaret:judiciis camerae a CacTarc conftitucndac pareret, et

Tumptus in eam pro virili Tuftineret j ab omni foedere, ac praecipue a Smalcaldico,

difccdcrct, traditis omnibus ejus rei literis et monumentis : nullum foedus deinceps

iceret, in quo non CacTar et Eerdinandus comprehendantur : adverfus Tuream

auxilia, ut reliqui principes, fubminiftraret : hoftibus Caelaris omni Tua provincia

interdiceret j et fi quem CacTar mu l&arc velit, cum minime defendendum fufeipe-

rct : Caefari per Tuos fincis, cum res ita feret, iter daret : in Tuae ditionis homines,

qui contra Caefarem aut Ferdinandum arma ferent, fevere animadverteret : cos, qui

jam militent, revocaret, ita ut ante xivdicm a fignis difccdant ; ni parcant, bonis

omnibus Caefari addicendis mul&cntur : in Tumptus hoc bello fallos, intra quartum

menfem, cl aureorum millia dependeret: arccis omneis, praeter ** Catellas aut

d Zegenhemum, ad folum ufquc demoliretur, et quos in eas imponeret praefidiarios

in fidem Caefaris adigeret j nullas nifi de voluntate Cacfaris poftea muniret : tor-

menta omnia traderet j ex quibus Caefar e» largiturus fit, quantum Tatis cflc vide-

bitur, ad ejus loci, e qui ipfi concedetur, tutelam : Henricum Brunfvicum cjufquc

filium liberos dimitterer, provinciaque reddita ejus ditionis populo jusjurandum re-

mitteret, ac de damno dato cum Henrico tranfigeret : Prufliac magiflro per vini

ablata reftituerct : in regem Daniac atque alios, quod ipfi opem non tulerint, aut

Caefaris parreis Tccuri fint, nihil moveret : captivos omneis, qui Caefari militaverint,

abfquc mullta dimitteret : iis, qui jure cum ipfo volent experiri, Te fideret: has leges

Hefli liberi ratas haberent, nobilitas et ipfius ditionis populi * et, fi quidem Heflus

pafta non fervet, illi comprchcnfum Caefari tradere teneantur. Pro iis omnibus

Brandcburgicus feptemvir, Mauritius, et Wolfangus Palatinus generi fidem interpo-

nunt j et, nifi Heflus parcat, ipfi Te illum ad Tufeipiendas fcrvandafquc conditiones

pro virili adafturos fpondent. Haec flatim ab Eblcbo accepta Heflus de Tuorum Or-

dinum conlcn Tu recepit ; nonnulla tamen amplius declarari poftulat. Cum adhuc

Cacfar in caflris ante Witembergam dfct,\ui Imperii Ordines literas dederar, utfub

Eid. lun. *Ulmam convenirent. Eo legati Otho e Truchcfius cardinalis Auguflanus,J

*J°*

VAR. LECT. •Cifdlum P. * quem Caefar concedet P.D. o.f.7 Ulmae P.

INTERPR * JPitttmiers- * Csjftl. • TYutbftf, ttrdnal tAagfhurg.

HISTORIARUM LIB. IV. 147

Jo. Brandcburgicus, * Liramus, b Hafius milii. Ibi prolixa oratione et egregia Caelaris CDDXLVII-voluntas erga Germaniae rcmpublicam, et Saxonis atque Hefli perduellium crimen Henricus II.

extollitur ; finml exantlati a Caefarc pro communi falutc labores et adita pericula

commemorantur, ut otium et pacem Germaniae conciliaret ; cui confultum optime

videatur, Ii foedus in pofterum incatur, quo praefens hic tumultus et fi qui alii dein-

ceps exoriantur facili momento coerceri et componi poflint. Fuit irrita deliberatio,

graflante per urbem peftilcntia, qua compulfi legati Auguftam fc contulerunt. In-

tcrcaHefliis Brandcburgici feptemvixi et Mauritii fidem fecutus.qui obviam ei cNum-burgum uiqnc proceflcrant, inter utrumque medius Halam fub vefpcram a xiv Kal.

Quintii. ingreditur. Mox et eo venit eodem dic Henricus Brunfvicus cum Carolo

Vidore captivo et Philippo filiis, quibus obviam ierat Ericus is, quem nuper ad

d Wifurgim fufum fuifle diximus. Allata mane per Chriftophorum « Carlcbicium

pacis formula, uti HelTus fubfcribcrct, ille fibi integrum non eflc dixit, quod in ea

Caefariani miniftriaddidiflcnt, Cacfaris eflc fingula ejus capita interpretari 5 quae

verba in exemplo Numburgum fibi ab Eblcbo allato perfetipta non erant : cum con-

tra f Atrebatenfis epifeopus urgeret, et id feribae negligentia omiflum caufarctur,

HelTus fuadente genero morem gerit. Petierat HelTus, ut, ficut antea Brandeburgi-

cis et Mauritio, itidem fibi de religione caveretur. Viciflim ab eo Atrebatenfis pe-

tiir, ut Cacfari caveret, fc concilii Tridentini decretis pariturum:quod cum ille

renueret, neque ejus rei mentionem apud fc *aut pacis formula fadam diceret, ad-

deretque, malle fc cautione Cacfaris carere, quam ipfe de ea re Cacfari cavere, poft

longam et aerem difccptationcm minae adhibentur, jam confedifle in aulaCacfarcm,

et ipfum opperiri? molefteque omnem moram ferre: tandem Hcffiu liberi, pii, et gene-

ralis concilii, in quo et in caput et in membra inquireretur, decretis fc aflenfurum re-

cepit, ficut Brandcburgici et Mauritius faduri eflent:quod eo additum cft, quia illi fc

abAuguflana confcflionc non difccfluros promiferant. Igitur fub horam quintam

poft meridiem a Brandeburgico feptemviro et Mauritio ad Caelarem addudus cumin genua fubfcdiflct, per gGunterodum cancellarium fupplex libellus, ea qua con-

venerat forma, recitatur, quo fibi crimen condonari et prolcriptioncm aboleri poftu-

labat. Ad quem Cacfar re deliberata per Georgium h Scldium refpondit, fc, quando

fupplex crimen fateretur et veniam peteret, libenter condonare omnia, neque rccu-

fare, quin et a proferiptione liberetur, et neque fupplicio, quod fit commeritus, neque

carcerc perpetuo bonifvc muldctur amplius, quam fit pacis formula perferiptum.

Adioni intererant Maximilianus Ferdinandi filius, Philibertus * Sabaudus, k Albanus,

Prufliac magifler, 1Atrebatenfis, Numburgicus,ct Hildefemius epifeopi ; Henricus et

CarolusVidor et Philippii Brunfvici}pontificius legatus; Bohemiaeae Daniac regum,

«Clivcnfis et “maritimarum civitatum oratores; aliique magnonumerocx nobilitare.

Heflus, qui falva putaret omnia, gratias magna fiducia agit, et, cum diutius cum geni-

bus infidere pateretur Cacfar, injuflus furgit ; cumque tanquam Cacfarcm affaturus

et manum praebiturus propius acccfliflct, Brandcburgicus, qui feiret nolle Cacfarcm,

medium fc interpofuir, et ipfum ac Mauritium unaque fc apud Albanum cocmturos

dicit. Neque tamen aut Heflus aut Brandcburgicus tunc quidquam de Caefaris con-

filio fubodorari potuit. Poft cocnam Brandcburgicus et Mauritius cum Albano et

Atrcbatcnfi ea de re fermonem habent, dum interea HelTus fallendi temporis ergo

alea luderet ; tandem, cum nihil ab illis impetrare potuiflent, multa jam node fevo-

cato Helio pet Euftochium 0 Schclcbum oftendunt, fc per omnem vitam, ut viros

principesV A R- L E CT- • XIII P. P. o. f. d. MS. Re&. * aut in P- D. o. f.

INTERPR. * J' laLire. k Haftn. •fiaimbarg. d Wtftr. * Corlewitz. 1 AmSuiu Perremet deGrtntVtHt, rvejqttt <TArras. * Gumtrost. k SeIden. 1 It privet d* Pkdmast. k !e duc d'Albt. 1 Utixrqars tfArras

, de Naumlur^,& alUldejbtm. " ledatdtCUvtt » viUtt Hatfiastjaei. • Stkdeitm.

!

I

i

Digitized by Google

148 J AC. AUG. THUA NICID1DXLVIT. principes decet, finccra fidccgilTcet, quidquid polliciti fint, diligenter pracftitifle;

HenricuHl eandem fidem ab aliis etiam cxpc&aflc: Albanum et Atrebatenfem dicere, Ipfi fub

cuftodia ibi pernotandum efle ; quod (ibi pergrave et accrbifllmum (it 5 fperare ta-

men, ubi cum Cacfarc collocuti fuerint, rem ex ejus fententia confcftum iri. Adhaec “Heflus, fidem datam obtcftari, quam ipfc fccutus huc venerit ; rogare, ut ipfi

fatisfacianr, et, quid fibi, quid uxori et liberis promiferint, in memoriam revocent.

Ita nox illa inter exprobrationes et querelas tranfafta, manentibus cum HeUb, ut ali-

qua ex parte illi (atisficret, Mauritio et nonnullis ex Brandcburgici confiliariis.

Joanni Guevarae Hifpanomm militum ducicuftodicndi ejus cura attributa cft. Poftero

dic magna contentio coram Caefare inftituitur. Brandeburgicus et Mauritius, id

quantum ad fuam cxiftimatiorttm pertineat, dcmonftrantj neque enim, fiquafuif-

fet vel minima fufpicio, ei audores futuros, ut fcfifterct, nec illum, ubi libertatem

efiet amiflurus, venturum fuifle : ejus rei nomine fc illi caviflc : haberet ipforum

rationem, fidemque a fc Hcflb datam liberaret. Cacfar contra, quid illi Helio pro-

miferi nr, fc ignorare ; fc quidem caviflc illi, non quod omnino non cflet detinendus,

fcd quod non perpetuo carcerc : nec aliud perferiptum efle. Re ad confiliarios

relata, Atrebatenfis interccflbrcs ad feriptum vocat j poftquc animofam difccptatio-

nem, licere Hcflb, fi velit, difccdcrc pronunciatum cft : fedeum, ut incolumis do-

mum deduceretur, fide publica (ibi caveri poftularct, ab iis denegatum efl. Biduo

poft ei nunciatur, Cacfarcm fcquatur : cum ille rccufaret, nec fc nifi vi pertrahi polle

diceret, Brandeburgicus et Mauritius orant, ut parcat, dextraque data coram com-pluribus ex praecipua nobilitate, fc non difcefluros a Caefaris comitatu promittunt,

antequam liberetur. Numburgum cum eo profedi rurfus apud Gaefarem interce-

dunt; qui interminatur, Heflum fc in Hifpaniam ablegaturum, nifi ab interceflionc

dcfiftanr, et ab aula quamprimum difccdant. Ea de re Heflum per * Carlcbicium

certiorem faciunt, et, quod aula difccflerint, ut fc excufet, rogajit, cxiftimetque

potius fc in eo ipfius periculi, quam fidei datae rationem habuifle : ceterum fi con-

ditionibus primo quoque tempore fatisfaciat, de ejus libertate bene fperare. Digreflo

ex Thuringia exercitu, ubi b Gravetcllum ventum cft, Heflus cum Albano agit, et fidei

publicae formula exhibita, cum Albanus non nifi de carcerc perpetuo caviflc Cacfarcm

diceret, Et quis erit, inquit Heflus, captivitatis modus ? aut quo temporis intervallo

terminabitur? Etiamfi, retulit Albanus, per xiv aut eo amplius annos te Caclar

detinear, nihil contra datam fidem fecerit. Ille ergo carccris taedio, ut erat animo

inquieto et omnis alienae potentiae impatiens, ut libertatem recuperaret, conditiones,

quantum in fc fuit, adimplet, et omni pecunia dcpcnfa arccis demolitur, et tormenta

tradit. Id indigne faftum merito plcrifquc vifum cft, Cacfcris candorem et confilia-

riorum prudentiam in eo defiderantibus, qui vafra cavillatione fidem tanti princi-

pis in dubium vocaverint, et maximorum principum ac de Caefare optime merito-

rum oftcnfioncm ex ea occafione in cum concitaverint:quod improbitati c Atreba-

tenfis praecipue triburum cft, hominis callidi, et qui * litcrulae unius inverfa forma

interccflbrcs, ipfumqne adeo Heflum deceperit. Certe ex ea re d Eblcbus, quemintcrnuncium fuifle diximus, tantum dolorem cepit, ut paulo poft ex moerore dc-

ceflerit. Neque vero fit (imile, quod Ludovicus Avila, ut multa alia, in Caefaris

gratiam confinxit, nftnirum Heflum propria manu formulam pcrfcripfilTc ; ut de feri-

pturac aut feriptoris errore jure conqueri non potuerit. Nam cum tot feripta contraria

eaVAR. LECT. * Lantgnviu* P.D. o.f.

1NTERPR. • Carleviitz. b Grtveatbal. * dt Grmvtllt, evifae J*Arras. 4 EklAea.

NOT. i Eiuig un feid jour, Ewig pcrpetuelkment.

Ni(bt tin riaig tsg gefjngrn fria Nicht eia tvxg ttg gefaugra fria

Non un Icul jour prifannicr cftre. Non un perpetud jouz priioonier elbe. Pat. L.

Digitized by.Googlc

HISTORIARUM LIB. IV. 149ca fupcr rc ab utraque parte edita fint, nufquam id Heflo objettum legitur. Multi C1DDXLV1I.exiftimant, Cacfariauos fraudulentum et infidiofum confilium, cujus Heflus infimu- Henricus II.

labatur, hac fraude ulcifci aequum duxifle : nam cum ante aliquot menfeis prid.

Eid. April. aMaximiliano ‘Burano, qui cum xn lignis et cccc circiter equitibus

Erancofurtum tenebat, dcGulielmo b Wctdcnfi et Jo.«*Gclinhaufio Heflo, ut con-

juratis, fupplicium fumptum cflet, feriptum evulgatur, quo continebatur, reos, 0 et

in carccrc et cum ad fupplicium ducerentur, confeflbs clTc, fe ab Heflo fummiflbs,

qui, unius portae clavibus a fabro comparatis, quatuor divcrlts locis urbem incen-

derent, davifquc ferreis infixismachinarum bellicarum ufum adimerent, ipfum Bu-

ranum et ejus familiareis et confulem atque fenatum trucidarem, puteos urbis vene-

no corrumperent, et illum imprimis, unde aqua ad ufum culinae Burani hauriebatur.

Et quamvis poftea Heflus contrario edito feripto obje&a crimina diluiflct, a Cacfaria-

nis tamen conftantcr creditum eft, vana non fuifle quae jaftabantur;quod rei in ca

confcflionc ad mortem ufquc perftitiflent. Id fivc odio datum, fivc quod Hifpani

tuta quam honcfta confilia libentius amplc&uncur, undecunque natus lit error, cumBrandcburgicus et Mautitius pro tempore diflimularunt j et Caefaris ofFenfionem ve-

titi, cujus majcftati ex eo plagio ignominiofae injuriae dota inurebatur, ad miferas

preces dcfccnderunt, et, cum Chriftina HclTi uxore ac reliquis principibus et Imperii

Ordinibus votis conjunftis, rurfus poftea d Auguftac in comitiis viKal. Dcccmb. in-

terccflcrunt. Ante interceHionem, cum Cacfar ftatum caufac expofuiflet, jufque

fibipcr cautiones datas efle diceret Heflum detinendi, Mauritius interceflorum no-

mine Cacfarem oravit, ut omillis altercationibus, fivc is error ex vitio feripturae

fivc linguae imperitia admiflus cflet, ne cum contra fe interpretaretur, qui fidem fuam

obftrinxiflcnt * neque tam ca in re Helii rationem haberet, quam ipforum, quorum

fides hoc in bello perfpcfta fit, et quorum exiftimationis interfit, Hefliim libertati

xeftitui. Cacfar, qui videret Brandcburgicum et Mauritium tantopere urgere, quod

Helii uxori et liberis feripto cavilfcnt, per eLiranium cum Heflo, qui tum ab Hifpa-

nis f Norlingam tradu&us fuerat, egit, ut quas haberet foederatorum litcras, etiam

illas, quibus ei publice Brandcburgicus et Mauritius cavillent, redderet, ratus cautione

reddita illos ab intcrceflione delituros. Verum cum Heflus eas in potcftatc filiorum

efle rcfpondiflct, et, nili de fuae liberationis tempore a Cacfare certi fiant, minime

Reddituros affirmaret, Cacfar, ut cuftodiac acerbitate ferocem captivi animum in-

ficQcrct, remotis ab eo familiaribus unum et alterum tantum ex domefticis ei relin-

quit. Verum nihil ea ratione utrinque profc&um eft : nec enim hic fibi jus fuum

eripi pafluseft, nec ille, ut Heflum liberaret, ullis precibus adduci potuit.

XIV. Interim s Melcnianus mittitur, qui machinas bellicas ex utriufquc cap-

tivi principis ac h Wirtembcrgici urbibus et arcibus deduceret. Ad io fuifle me-

morant : quarum partem «Mediolanum et Neapolim, partem in Hifpaniam mifir,

reliquas per k Belgium diftribuir, tanquam partae de Germanis vi&oriac manubias $

non fine occulto in animis Germanorum injuriae fcnfu, qui fero errore animadverfo

fua fibi opera et imprudentia fuum decus et gentis gloriam ereptam dolebant. Dein

reliquis Imperii Ordinibus, quorum contemplatione bellum fufccptum dicebar,

grandis pecunia imperata ; et ii, qui foederatis militaverant, tota pailim Germania

mul&antur. Ea fumma, ut ex rationibus publicis poftea apparuit, decies fexies

centena millia aureorum conficiebat. Duriorem et fe Caefar erga multos praebuit:

namVAR. LECT. • Gclufo P.O.o.fd. ' a .it,fi

P.D. of.d.

INTERPR. * (CEgmtnd, amtt dt Bure». ‘ Werden. * Gtlenkantfe* * jUgilurg. * le ftnr

Je Ia Ure. 1 NerMinge». « U marjuu de Martinan. * le d»e dt Wtrttmbfrg. 1 Mi/a» & Naflei.

* Pajr tai.

* Tom.L Pp

Digitized by Google

/

i. o JAC. aug. thuani

cnmLVH nam GcorgiumWirtcmbcrgicum Ulrici fratrem, Albcrtum‘Mansfcldium, Jo>Hc-ujuilm.

L=d C 0(,tingcnrcm „ cognominem filiam, a pacis beneficio omnino cx-

HenrjclsU.•

uni bonJ profcripfit . ct Oetingenfis quidem patrimonium Fridcrico

et Wolfengo * filiis parteis fiias fccutis attribuit i unde mifer patens cum uxore, et

libem qui fupcrcrant, omnibus bonis exutus, et diu exui, tandem * Argentuiam

venit vixque mutata demum conditione tempotum, ut fibi ignofeetetut, impe-

travit Nec folum Cacfatem Germania gravem experta cft, fcd ct Fcrdinandnm fra-

trem qui propter fuis finibus damna data a foederatu ct civitatibus, ac praecipue

ab Aivmftanis et Ulmenfibus, magnam pecuniae vim exegit : ac poftremo Ulrico

Wirtembcrgico antiquam de tota provincia controverfiam movit i quod, quamvis

duriffimis conditionibus pacem a Cacfarc redemiflet, fidem ct priora paaa violafie

cum diceret. Ferdinandi exemplo etiam ‘cardinales Augufianus ct Tridentinus a

civitate uterque fua ingentem pecuniam emunxerunt ; atque hic quidem ex ea occa-

fione, quod Ferdinando auxilia fummififie diceret ad arcem f Erembergam recupe-

randam, quam Schertclius, qui Auguilanorum fiipendiis metebat, initio belli oc-

cupavcrai.

XV Superabat bellum Bohcmicum, quod poft tot feliccis fuccefliis levi

opera confectum cft. Ii enim, quamvis in armis effent duce Gafpare s Fluglo, ubi

de Saxonis clade cognoverunt, ad Caelarem mittunt hMinarium ct Storembergum

comites, qui viftotiam gratularentur, ct commeatum atque annonam polliciti cum

orarent,' ut offenfum fibi immerito, ficuti aiebant, Fetdinandum fratrem placatio-

rem redderet.'Illis etiam negotium datum, ut per Caelarem et regem agerent, ut

exercitus in ' Pannoniam adverfus Tuream, de cuius adventu romor increbruerat,

ducerentur, ad hujufque belli focictatcm .vicini principes invitarentur. Ambiguo

rcfponfo cum non amici, fed fubirati animi uterque fignum dediflet, ilU triftes do-

mumredeunt. Aliquanto poft E id. Mans rex e caftns ante ‘ Witembcrgam ad 'Pra-

genfeis referibit : et quia foedus inter cos ct cum Saxone nuper initum exeufabant,

quali niiiil in eo novi vel contra motem regionis fcciflcnt, ille contra rem novi et

perniciori exempli effe demonfltar, quaeque in fuam injuriant redundet , et foedus

ictum, ct, quae per abfentiam fuam fecerint, omnia in Caelarem ct fc fatia efle.

Petit ergo, ut illud quamprimum aboleant, ctfigiUum cuique fmun reddant, foc-

der iique formulam legatis fuis tradant ; hac ratione fibi farisfteri polle : nili pareant,

fe confilium ex tempore capturum- Dum --Halac elTct Cacihr, Ferdinandus «Laet-

mcriciam in tegni finibus venerat: inde daris ad omneis Bohemiac Ordines literis

rutfus de foedere conqueritur i verbifquc minacibus mandat, ut ab eo difcedant, ct

finguli quid fuac fit voluntatis confcftim ad cum perferibant:quippe fcire fe multos

imprudentia lapfos, quos venia dignos exUHmet i neque quiequam gravius confuU

tutum, nifi tantum in cos, qui majeftatcm regiam confulto violarim. Has fub id

fetme tempus accepere Bohemi, quo de fucccflii Mansfeldii ct ‘Xumfemii contra

p Brunfvicum cognoverunt: cumque ex eo animos lumplilicn.t, et quodHelfum

‘ Lipfia re infecta difccfiilfe inandivifient i ubi mox ct Heflum Halam venifle ct carcerc

detineri intellexerunt, jam fpeomniabjcfta, de errore emendando, fcd feto, cogitare

coeperunt. Cacfar Hala difccdcns, per Thuringiam iter fafhmis, ‘Mclcnianum cum

viiiGcrmanorumvcxilllsauxilio in Bohemiammiferat,praemilTo antea AuguftoMau

ritii fratre cum 1.1 equitibus ct duobus peditum millibus. His fretus viribus rex Lacr-

mcricia ‘Pragam verfus caftra promovet i ubi, cum turfus ope vicinorum oppidorum° extrema

V AR. LECT. « fdus fe famis P.D.o.f.d.

1NTERPR. * h temt' • Hrijnt.haux ifAugiburg & de Treute. f Ebrtuherg. * Pflvg.

berg. 1 ctux iit Pregut. " Hellt. • Ltitmtritz. •

• it mertjws de Msrigne». * P/egut.

l fuftuliCCem P. D. o. f. d-

U cmte JOetingm * Str.^ergh Miura & Stortuberg. Hovgru. Ur,t,*9~

tmjbtrn. * Erit,duc de Bmfvick. * Leefjick

Tmjbtm.

yXioa-fW

^^4

HISTORIARUM L*IR IV. 151

extrema quaeque cives infeliciter tentaflent, poftrcrao a Carolo * Saradino profligati CIOIOXLVII.

tandem fc regis arbitrio permiferunt. Ille igitur* Kal. Julii feriptis ad Pragenfeis HenricusIL• 'literis mandat, ut pridie Nonas in arce Pragenfi (ibi pradio fint, et fefe cognitioni

fiftant. Ibi depofltis armis, et tormentis, quae contra arcem direda erant, remotis,

io ex civibus fupplices ante Ferdinandum in genua procubuerunt, talemquc oratio-

nem habuifle perhibentur : Nec Dei tanta erga nos appareat mifcricordia, gioriofif-

(ime princeps, nifi fcclcrum magnitudine provocaretur •, nec tua in nos tam illuftris

eflet dementia, nifi juftiflimam iram tuam gravitate criminum in nos acuiflcmus

:

quippe nufquam uberior regiae manfuetudinis (eges, quam in armis civilibus et po-

pulorum rebellionibus confpicitur. In aliis bellis, cum utriufque par (it caufa, par

juris ratio, fortunae, non aequitatis arbitrium cft : heic vero quidquid obtenditur,

crimen cft;quidquid contra a principe opponitur, juris rationem obtinet. Itaque

cum altera pars furore, altera jure nitatur, fere 1'cmpcr ufu venit, ut haec fuperior

evadat ; coque (it, ut, quo magis illius exorbitet pervicada, eo magis hujus exube-

rare debeat gratia. Hac fpe atque adeo fiduda, potentiflime rex, pedibus tuis ad-

volvimur rei et fupplices j nam culpam agnofeimus, et praecipua in confeflione

defendo cft, majore erroris noftri fcnfu, quam tuae indignationis licet juftiflimae

metu. Tu in nos, nam potes, in conjuges et liberos, in domos et fortunas nonjure vidoris, nam hoc minus cft quam quod tibi licet, fcd jure magiftratus in convic-

tos et confdTos reos aut jure principis in rebcllcis utere. Quidquid (latueris, minus

erit, quam quod meriti fumus. Nam quibus non, aut quot non modis in regiam

majeftatem peccavimus ? quo non contumeliarum genere iram tibi principi licet pa-

tientiffimo expreflimus ? Quid ergo fupercft, nifi ut, cum culpam poena aequare non

queat, contraria via in nos vindices, et, quo majus crimen noftrum, eo magis animi

tui magnitudinem oftendas ? Audivimus Hifpanos xx abhinc annis fub bot Chcvrio rc-

bellantcis 5 nuper et c Gandenfeis fub Maria (ororc : audivimus et poenam : audiant

Germaniae populi, audiant et exterae nationes, re recentis atque adeo paene dome-

ftici exempli memorem, cum de fontibus poenas exigere polles, nos indignos ira

tua exiftimafle, et ignofeendo vidis benignitatis gloriam mereri, quam in fupplices

reos jure tuo uti maluiflc* Hunc adde cumulum laudibus tuis, ut, cum nos armis

viceris, tui potius quam erroris noftri rationem habuifle videaris } hoc eft, tcipfum

vincas. Vita, fama, fortunae, bona, quae dederis, aeternum tuae clementiae et

noftrac ex adverfo ingratitudinis monumentum erunt ; et, quam diu iis fruemur, tam

diu nos culpae noftrac poenitear, ncccflc eft, quam gratia tua nobis perpetuo expro-

brabit. Ejus autem poenitentiae hic erit frudus, ut conftantius tibi obedientes fimus,

et, dum obfcquium tibi praedamus, nobis intus et foris fccuritatcm paremus. Quod

ratione, quae in furore praepeditis minimum valet, confcqui non potuifti, id pudore

a vidis facile extorquebis. Ita rem dignam fi non errore noftro, at certe regio fafti-

gio, illuftriflimaquc tua familia, ac te ipfo, et illa fortuna, quam Deus pro merito

tibi concedit, feceris. Age ergo, elementiflime princeps, et nos quamlibet indignos

in gratiam tuam accipe. Sic invidiflimo Cacfari fratri tuo Germania pacata libcn-

tiflime quamprimum fubdat univerfa cervices : fic Bohemos ac vicinos populos egre-

gio rarae humanitatis exemplo invitatos tam obfequcnteis in pofterum habeatis, quamduros et fcroccis antea magno noftro dedecore, fcd lcmpitcrna nominis veftri cumlaude, uterque experti cftis. Hac audita oratione rex nihil commotus in confcflu remomnem anteadam repetit, et fingulorum in fc admiflorum criminum accufationem

inftituit i atque, ut ad lingula accufationis capita rcfpondcant, jubet : cum illi rurfus

eadem ingererent ad inancis dementiae laudes revoluti, poftremo rationibus poft

confcflumVAR. LECT. • Ceurio P.D o.f.d.

INTER PR. • Snrsdin, h GmUsumt dt Crtj, fient de Cbievres. e ttnx de GjxJ en Flandrei.

-Qigiteed by Google

i 5 2 JAC AU G. THUANIODlOXLVir. confcffum crimen deficientibus, quod ultimum reorum fubfidium cft, lachrimasad-

Henricus II diderunt. Tum rex ridenti fimHis, quaffato leniter capite, feras eas lachrimas dixit *

• tunc dccuiffc nimirum flere cos,cum initio de armis confilia inter fc contulerunt. Igi-

tur illi tam trifti rcfponfo attoniti ad Fcrdinanduni regis alterum filium, et Auguftum,

aliofquc qui aderant proceres confugiunt et, ut intercedant, obnixe rogant. Iu

gratiam eorum rex fingulis quidem crimen remifit, nihil tamen de univerforum poena

mitigavit: omncfquc illi in arce tamdiu affervari jufll, donec de re tota decerneret.

Quatriduo poft fupplicibus hac dictae leges : Proximis conventibus foedus initum

aboleant, concerptis omnibus figillis:privilegiorum et immunitatum exempla et

documenta omnia exhibeant > ex quibus, quae velit, rex revocet, aur, ft videbitur,

denuo largiatur et confirmet : 1 iteras irem omneis, quibus tribuum et focictatum

jura continentur, configncnt ;quod ea turbis ac diffenfion ibus caufam dedifle con-

flaret : arccis tradant, et jurifdidioni omni ac ve&igalibus rcnuncient ; foederiique

cum Saxone initi literas tradant : ccrvifiac vectigal, quod in annos treis promiferant,

perpetuo dependant : machinas bellica* omneis cum omni reliquo inftrumento in

arcem deducant} et quae privatim quilquc habet arma ufibus publicis in curia de-

ponant. Dum haec perficerentur, omnes in carccre detenti : mox ex iis l dimilli *

ex ceteris multi ad mortem, alii ad perpetuos carceres damnati funt : ex nobili-

tate complures in jus vocati, cum ad diem non veniffent, poenam perduellionis

omnes commififfc pronuntiantur. Etiam in caput Gafparis » Flugii partium ducis

• pretium ' xv millium aureorum conftituitur. Ex publicatis damnatorum bonis

cc aureorum millia corrafa, et ex vcftigalibus Pragenfis curiae regi 'addi&is in

fifcum rcda&a foifle ccxvcid aureorum annui reditus fcripfcrc Cacfatiani. Ex eo

certe bello plus emolumenti ad Ferdinandum, quam ex tota fere 'Germania five fub-

aQa five mul&ata ad Caefarem rediUTe conflat}quippe cum Ferdinandus fibi et in

luo, Cacfar imperatoriae dignitati ac veluti in alieno laboraverit. Nam, fi tormenta

et reliquum apparatum demas, quid ex tanta praeda poft victoriam reliqui effe po-

tuerit, non video.

XVI. Dum haec in Bobemia geruntur, Cacfar Hala feptimis caflris per Thu-

ri ngiam Bambergam in Franconia venerat. Ibi obvium habuit cardinalem b Sfon-

drarum a pontifice miffum, ut de vidoria ipfi gratularetur : cum honorificcntiffimc

acceptum non fine aliqua tamen ofFenfionis fignificationc dimifit, quod c P. Aloifium

nuper a parente Parmae et Placentiae ducem creatum, occulte res novas in Italia mo-liri, atque adeo conjurationi 6 Flifeanae caufam dedifle diceret. Inde tertiis caflris*No-rimbergam contendit, captivis, quorum fummam apud civcis gratiam efle feiret, ne

quid turbarum fuboriretur, urbem ingredi prohibitis, fed extra diligenter ab Hifpanis

tuftoditis. Ibi Hamburgenfes, quorum civitas in acftuario maris ad fAlbim in fauci-

bus K Cimbricae Cherfonefi fita cft, cum captis ducibus et confcfto bello Bohemico

nulla amplius fpes cflcr, per legatos fc a foedere difceffuros promittunt, et depenfis

in fumptus belli e millibus aureorum Cacfari reconciliantur:quod eo gratius illi

accidit, quia horum exemplo Liibccenfcts, quorum civitas in adverfo litore ad

occanum in faucibus item Cherfonefi pofita cft, ac reliquas Saxoniac urbes ad offi-

cium redituras fperarcr. Nec fpc fua omnino falfus cft. Nam mox, cum vn Eid.

Quintii. h Auguftam veniffet, * Lubecenfes ac Brunfvicenfcs legatos miferunr, et cx-

cufara fuperiorum temporum conditione, ac perfolutis cc millibus aureorum, a Cae-

lare in gratiam accipiuntur. Nec multo poft Philippus et 1 Bernardus Pomeraniae

principes

. 1NTERPR. * P'flag. ‘ Sfondrat». * Pier Largi da Famefi, daca di Parma& Fiaeeaza. * de Pief, bi.

* Nartmbtrg, ' Etie r . * Jatland & Sltfv.nk. » Aagtbarg, ‘ ctax deLabeik &de Brapf-uaek

NOT. * Lege v: ficSlddanu* lib. 19, unde lo- ‘ Lege Barnhaat

,

ut in lib.ai. D eftoit fiis decui defumptu*. Put. Bogiilas' Pm*.

HI.STORIARUM LIB.IV. 153principes cum Caefarc tranfcgerunr. Miferunt et Luneburgenfes fuos legatos ; fed, CP13XLV1I.

cum interpellati nimis fuperbe, uti viliori videbatur, rcfpondiflcnt, in gratiam ac- HenricusH.

ccpti non funt. Cum Auguftam ingrederetur Cacfar, ex captivis alterum fecum in-

troduxit > Heflum ‘Donaverdae reliquit ; ubi abHifpanis, in quorum curtodia erat,

five quod ferocius fc gereret, quam captivum decebat, id enim illi aiebant* five

quod fuperbae genti vittis infultarc folemne fit, omni contumeliarum genere habitus

cft. Mox praefidiarii, quos Cacfar civitati duce Georgio Schaumburgio impofucrat,

pcrfolutis ftipendiis dimifii }b Mclcniani item et c

Jo. Naflovii milites, quod iis con-

fetto bello minime opus clTc videretur ; atque ex xl Germanorum vexillis, vm fo-

lummodo retenta funt:quod ad fuam injuriam pertinere Germani arbitrati funt i

nam in agris paflim Hifpanorum et Italorum copias cernere erat, quas Cacfar per

oppida diftribucrat j ac « d Wifleburgo quidem oppido e Norgoiac id cc Neapolitani

equites hyemandi caufa impoliti funt. Qui fuere immunes, ut f Memingenfes cc

Campodunenfes, magna vi auri vexationem hanc redemerunt ; illixxx, hi xx cid

aureorum depenfis. Venerant et ex z Belgio id equites per pagos et ipfi dift ributi.

Cum autem Hifpanorum xn figna aliquandiu h Bibcraci fubrtitiflcnr, inde ad ’ Acro-

nium lacum dedutti funt, ad Conrtantienfcm expeditionem dertinati.

XVII. Hunc exitum eo anno bellum Germanicum habuit, omnium quae gcfta

funt in ea gente et noftris et majorum temporibus poft Romani imperii diflolutioncm

maxime memorabile ; cujus confcttiqui gloriam virtuti et prudentiae Cacfaris tri-

buunt, non herde reprehenderim : nam in caftris ad Ingolftadium fummum heroicae

fortitudinis et imperterriti animi fpccimcn exhibuifle cum, ne hortes quidem negant,

cum a foederatorum numerolis et adhuc recentibus copiis undique circumventus ac

paene opprcfliis non tantum nullam timoris fignificationem daret, fed muniendis

caftris intentus fuos exemplo et generofis hortatibus confirmaret, quantoque majus

periculum imminebat, tanto alacriores ad extrema quaeque fc duce et terte fubcunda

redderet. Cum autem de diflolvendo et in hyberna deducendo exercitu confulta-

rctur, magni auimi fuit, quamvis afpera admodum hyeme, fub pellibus cum milite

manere, ut ipfc militi militaris patientiae exemplum «flet. Prudentiae vero fummac

fuit, totannorum expeditionem itaordinafle, ut ipfi, contraquos parabatur, longo tem-

pore nihil de e» fubveriti fint j ac denique fic animos Germanorum inter fc commi-

fific, aliis fpc, aliis metu in fuas parteis pertrattis, ut fibi invicem per mutuam lanienam

exitio fuerint. His adde privatas Alberti et JoannisBrandcburgicorum contraHcfliim

fimultates, ctMauritii ambitionem, atque adeo occulta in Jo. Fridcricum odia, quae

ille mira arte et calliditate in fuam utilitatem vertit, coque illos furore caecos adegit,

ut religionis, quam profitebantur, et libertatis Germanicae fpreto periculo, arma pro

patria ftringenda in fefe ipfi converterint, et extero militi ad illam invadendam et

fubjugandam aditum patefecerint. Nec in poftrcma prudentiae parte numerari de-

bet, quod, retta de foederatorum rebus aertimatione fattd, Cacfar potius fibi initio

cunttandum, quam proelio decertandum duxerit;quippe cum ex hujufccmodi lo-

cictatum feu foederationum natura optime conjiceret, non diu confcnfioncm inter

tot civitates et principes civilis adminiftrationis ratione difiidenteis duraturam efle j

nec aequato ducum imperio et auttoritate lalutaria confilia capi, aut tegi, et cum opus

eflet cxccutioni demandari pofle profpiccret. Cumque praecipuum foederis robur

in civitatibus confiftcrct, quarum pecunia militem ali et bellum duci oporteret, fic

judicabat ; ita plebis ingenium efle, ut omnis morae impatiens, fi diutius trahatur •

bellum,VAR. LECT. •VHJeburgio P.

INTERPR. • Donautrtb. ‘ U marduis de Morigns». * k tuu/e Jetn dt Nnjfiu. • Wtiffjnkari-• Nordgav/. 1 Mtmmixgttt, & Kempten. i P«jt bm. h Biberasb.

| Btdenfce, ou Lac dt Conflanti.

To M. I. Q_q

i 54 JAGAUG. THUANICID13XLVII. bellum, illico cundationcm, quae plerumque ncccflaria cft, ambitioni aut praeva-

Henricus IL ricationi ducum tribuat, et belli pcrtacfa tandem denegaris collationibus a focictarc

difccdat : C*] Tantum virtute et prudentia fua efficere potuit Cacfar. Sed et multa

fortunae debuit ; morte abfumptis fere eodem tempore duobu6 potenti flimfc regibus,

quibus nec facultas nec voluntas deerat, fi diutius vixiflent, illius vidorias retardandi.

Certe Francifcus 1 Saxoni paulo ante mortem e aureorum millia totidemque bHcflo

clam numerari juflcrat » et jam ante per Petrum Strozzium Catharinac nurus cog-natione proximum virum ftrenuum et opulentum, quod, pace cum Caefarc facla

ipfc nonpoflct, ccc aureorum millia foederatis, ut numerarentur, curaverat, per-

foluta Strozzio magna pecuniae fumma, quam ei debebat : camquc ob rem e Argen-tincnfibus, Auguftanis et Ulmenfibus fidem interponentibus Strozzius in callra Do-naverdam ad duces fuperiore anno cum Jo. Sturmio venerat, et de pecunia depen-

denda fidem obftrinxcrat: verum ubi tempus venit, nufquam in Galliis comparuit

;

quod aftu cardinalis dTumonii facium foederati fcripfcre, viri praecipuae tunc apud

regem audoritatis et infeftiffimi iptorum ob religionem hoftis, qui, Strozzio difficul-

tatibus propofitis et fcrupulo de regis valetudine injedo, non fatis ei cautum dfcpcrfuafcrat. Nec diffimulari poflunt maximi errores a foederatis admiffi

j qui, cumprimi in armis eflent, fi ftatim Cacfarem totis viribus adorti fuiflent, eum procul-

dubio imparatum et adhuc inermem facile opprcflilfcnt. Nec minus peccatum cft

ab iifdcm, cum 'Ratifpona, quam facile capere poterant, et qua capta Cacfarem

Danubii poffeffione omnino dejiciebant, omifla, fRainum et alia non tanti mo-menti oppida occupaverunt. Inter errores et illud numeratum a Cacfarianis, quodsNcoburgum fitu et pontis annonaeque commoditate praecipuum oppidum, quoconfcrvato omnia intra h Licam, qui ' Auguftam Vindelicorum alluit, ad ufque k Mo-nacum obtinebant, adeo debili praefidio firmaverint, m tantum relidis in eo vexillis,

ut recedente lociorum exercita oppidani flarim ejedo praefidio advenienti Cacfari

portas aperuerint. Jam cum Cacfar de mutandis caftris et hofte infequendo confi-

liumccpir, fi divifo hoflium exercitu, neque enim aliter fieri poterat, foederati in

equitatum fcciflcnt impetum, Tiaud dubiam victoriam, uti Caefariani fatentur, de

hofle reportafient. Poft difiblutum autem exercitum maximus is Saxonis error fuir,

quod capto Rodiciac Alberto non reda in Mauririum duxerit} quem poft tamamcladem aut facile debellatum iri, fi rcftrtiflct, aut tota Mifnia cclTurum apparebat.

Quem errorem altero longe majore cumulavit Saxo, cum JTumfernium in Bohe-

miam, Mansfcldium in inferiorem Saxoniam, attributa fingulis exercitus parte, mifir

:

quo fadum cft, ut a Caefarc fine pugna ™ Albini traufmittcntc nullo negotio op-

preflus fit. Sic enim et recenti adhuc fama Francifcum ad "Ticinum divifo exerci-

tu, er parte 0 Albaniae duci pNcapohm proficifccnti comiuHTa, fufum et captum ho-

mines meminerant. Huic vidoriac fortuna Caefaris virtutem et prudentiam adju-

vante partae defuit animus, qui ea moderare et fapienter uti fcirct. Nam cum nec ea

mens Caefaris efiet, nec vires, ut tot urbes, populos, principes, quos infolita feli-

citate in ordinem coegerat, vi et praefidiis tenere et Germaniae rempublicam in

Tegnum hereditarium transformare pollet, reliquum erat, ut humanitate et dementia

majcftatcm et exiftimationem tueretur. “Verum cumfupcr ea re variarent * Calla Idi

cc

P. [*] Nam vulgo infitum efl, ut ex fucceffibus fidem et folertiam ducum me-

tiatur : quo fit, ut, fi quid adverfi accidat, facile pocniteat, et cum fortunap*rfter,fe favore ejus inclinante, in felicium cafira tranfeat.

INTERPR. * Jtu* FreJtrit, tMlnr dr bl' dtHtjft. * et**

kur^&Uim. <AW 'Rtthhnnt. •' Ram. * Nrtrfjrr*. * < Lcch.

ou Munick. » Timent. » Elke r. ?ovk, • Stutrt, duc d’Albtnx tn Etoft. » Nafltt. Ca-

fisido.

Digitized by Cooglc

HISTORIARUM LIB. IV. *155

ct * Albani fcntcntiae, Cacfar, corrupto tot profpcris fucccflibus judicio, potius CIDDXLVII.Albano, qui fcvcritatc frudum victoriae confcrvari debere fcuticbar, aflenfus cft; Henricus llT

tradudifquc per rotam Germaniam ct bBelgium integro biennio injuriolc captivis,

fub Hi[panorum, quod invidiam augebat, cuftodia, non triumphum ex victoria, fcd

truculenti(limum odium ex triumpbo reportavit. His accedit ct privata Mauritii

ofFenfio, qui quod ea, quae a Cacfarc [perabat, nondum conlccutus fuerat, fummacalliditate injuriam didimulavit, tempus opportunum fcilicct opperiens, quo voti

compos fe et foccrum ulcilccrctur, et invidiam, quam de opprefla Germania apud

omneis ordines fuftinebat, cxpulfo Caefarc ct redituta patriae libertate aliquando di-

lueret. Sane felicitatem eam diuturnam non fore viri rerum prudentes jam tunc

ex eo conje&uram fecere, quod, cum Cacfar triumphanti fimilis Auguftam ingreflus

cd, fuborta fubito Madrucianorum militum, quibus adeo fidebat, ob non foluta

dipendia, feditionc, Germaniae totius victor in privatam domum non fine vitae dif-

criminc confugere fit coactus : nam cum ad tumultum cives repente arma fum-

pfiflcnt, ut praedam ct rapinas a domibus fuis prohiberent, Cacfar, qui furorem mili-

tum metueret, ct civium fidem fufpc&am haberet, in magnis angudiis trium horarum

fpatio fuit ; donec mifiis, qui inde civium duces continerent, inde milites dipendio-

rum promiilione placarent, tandem fcditio compofita cd. Ibi mox Cacfar, ut a re-

ligione initium fieret, cardinali Augudano primarium templum redituit ; ac quaedam

alia fibi iumit, quibus ludratis ct expiatis antiquum cultum indaurat : cetera omnia

fenatui ct civibus permifit. Michacl Sidonius c Moguniini praclulis vicarius magni

nominis concionator ei muneri praeficitur : ct quia magna in templis folitudo erat,

oblata pecunia tenuiores, ut adede vellent, folicitatos quidam fcripferc. Comitiis

interfuerunt femptemviri omnes; ac novi illi inprimis, Adolphus d CoIonicnfis ct

«Mauritius. Aderant et cardinalis f Tridcntinus, Henricus Brunfvicus, b Clivenfis,

regina Maria, et Fr. h Lotaringi vidua Chridierna. Kalendis Septembris fafto comi-

tiorum initio, Maximilianus Audrius nomine Cacfaris pauca praefatus cd. Multa

deinde Caefar feripto (legebat illud quidam a fccrctis ejus, ficut moris cd) repetita

fuperiorum annorum memoria, atque in primis conventuum, quos * VVormatiac

ante biennium indixiflet, ct mox Ratifponam trauduliflet, de egregia fua erga pa-

triam voluntate difipruit ; invitum fe nimirum ad arma compulfum, quorum judam

caufam profpcros fucccdus habui fi'c eo impenfius laetetur, quod iis cfTcctum videar,

ut componendorum motuum expeditior in poderum fe via aperiat ; cumque vel ex-

perientia condet, religionis dididium belli hujus cautam exditifle, ob idque, ipfis

principibus efflagitantibus, Tridenti concilium, quod jam inchoatum fit, cogendumcuraverit, cupcre ejus rei primam efie deliberationem. Deinde de camera impe-

riali conditucnda agit, cujus curam fibi permitti podulat, confultum fibi videri in-

qviicns, ut numerus judicum augeatur, propter litium frcqucntian\, x additis, qui jus

aequabile inter parteis dicant. Podremo privatas coitiones ct deliberationes fibi

non placere tedatur, quod eae ad invidiam fuam pertineant, quafi libertate fuffra-

giorum adempta. De Turcicis auxiliis dilata aftio in adventum Ferdinandi fratris.

Jam enim Gerardus k Vclvicius, quem a •Pannoniae rege Condantinopolim milium

antea diximus, fuperiore mcnfc redierat, paetus in quinquennium inducias. Noaeodem animorum fenfu podulara Cacfaris ab omnibus accepta funt; in eo praefer-

tim, quod ad religionem fpcctabat. Nam inter feptemviros ccclcfiadici non alia

ratione, quam per Tridentinum concilium, quod fine conditione hrgcbanr, religionis

dididium componi pofle exidimabant : Palatinus vero ct Mauritius ac Brandcburgici

legati non illud quidem repudiabant; fcd, ut liberum effet, neque pontifex in eo ipraceflct

;

INTERPR- * ItdxifAtbe. ‘ Puri bai. * Je Majrenee. * teltilexr d: CtJtrnt. * AUirrur, tlcfttur

dt Saxt. ' deTrexte. * le duc dt Ckvtf. kit duc dt Lorrjixe. 1 If errnet. k Hilvutk. 1 Hanpit.

Digitized by Google

I5 6

#

JAC. AUG. THUANICID10XLVII. pracclTct i quinimo cpifcopis, qui imcrdTcnt, jUsjurandum remitteret » Tuis doctori-

Henricus II. bus decidendi aeque cum aliis facultas eflet > atque, ut decreta jam fa&a retracta-

rentur, poftulabant : ceteris placebat, ut fynodus continuaretur} atque in ea Pro-

telantes accepta a Caelare et pontifice fide audirentur, fcquc decretis ejus parituros

viciflim fide data obftringcrcnt. Cacfar, ut fententiarum variationem omnino rc-

fccarct, xiii Kal. Nov. feripto rcfpondct, et, ut omnes concilio fc fummittant, petit i

privatimqueeum Palatino nuper reconciliato ac tremente adhuc minis agit : Mauri*tium vero, qui foccrum liberatum vellet, Ipc injcfta eo compulit, ut uterque remipfius arbitrio permitterent, cum fibi prolixe de Cacfaris voluntate in religionis caufaprius cautum efle dicerent. Itaque vii Kal. Nov. poftulatis Cacfaris fc aflentiri

omnes profitentur. Majus negotium fuit cum civitatibus, quae et religioni pericu-

lum imminere, fi fc concilio fubjiccrcnt, judicabant, et offcnfioncra Cacfaris minasadhuc fpirantis fubvercbantur : tandem interpellatae a ‘Granvcllano et bHafio, utprincipum refponfa corrigerent, invidiae declinandae caufa modefte rcfpondcnt,

feriptoque tradito conditiones, in quas confenfuri cflent, qxplicant. Modeftia proaflenfione a Caelare accipitur : et fuppreiTa feripti mentione per 'Scldium rclpondcr,

fibi pergratum efle, quod ceterorum exemplo rem fuae fidei permififlent : verumpoftea edito in eam rem feripto, conditiones ab iis funt expolitae, quas in probandoa fc concilio defiderarent } omnclquc palam moniti, quod Cacfaris poftulatis con-

fcnfiflcnt, id eo facium efle, ne illuftrilfimorum principum fententias flocci feciflc

poflent videri. Haec cxcuntc mcnfc O&obri acta, cum Ferdinandus vi&or ex Bo-

hernia ac Brandcburgicus feptemvir d Auguftam primum venere.

X VIII. Eodem flatim tempore Cacfar cardinalem Tridentinum Romam mittit,

qui de rebus omnibus pontificem certiorem faceret, et de concilio Tridentum revo-

cando urgeret. Jam enim mcnfc Aprili, ante Cacfaris cum Saxone congrcflum,

Tridentinorum patrum major pars e Bononiam fc contulerat. Caufa obtendebatur,

quod aer minus illic eflet falubris;quod Hicron. f Fracaftorius afleverabat, ex coque

graviflimuni contagionis morbum fub autumni tempus imminere patres monuerat.

• Is fummus juxta philofophus et medicus ac rerum cocleftium in primis peritiflimus

facile rem ita habere plcrifque pcrfuafcrat, ad id, uti creditur, a pontifice induftus:

cui cum male cum Cacfarc ob quafdam occultas fimultatcs conycnirct, confulrum

vifum erat, ex Germania fynodum in pontificiae ditionis civitatem aliquam in Ita-

lia transferre:quod Cacfar incepto adhuc bello neque dum confefto occupatus

diflimulaverat 5 fcd mox, ubi Auguftam venit, auftor principum fenatui fuit; ut

de revocanda fynodo pontificem interpellarent. Itaque epifeopi 1 Eid. Sept. datis

ad cum literis, quo in difcriminc Germaniae falus verfetur, exponunt ; orantque,

ut, quandoquidem totos xxvn annos ob religionis caufam novis fubinde motibus et

fcditionibus Germania concufla fuerit, cui malo remedium fanflius aut aptius, quamlegitimum concilium, inveniri non potuerit, velit illud tranflationc paene diflblutum

reftituere5 alioqui fore, ut, ni acquiflimis ipforum poftulatis annuat, aliae rationes

atque confilia negotii hujus expediendi incantur.

XIX. Cum haec quae modo retulimus feripta funt, nondum de morte P. Aloifii

cognoverat Cacfar, quae in 1111 Eid. Sept. incidit. Ejus caufas has fuifle accepimus.

Paulus iii, cui nihil fuorum charitatc proximius, triennio ante Parmam et Placen-

tiam a Gallis olim confcrvatas, demum ccclcfiac ademptas, P. Aloifio attribuerat,

g Camertium prindpatu et h Nepe dominio, quae contra&o cum O&avio nepote et

Margarita

# INTERPR. • Itfiemr de Grtnvtlle. * Hsft». * 4 Aa^urg. * Hob>gn*. ' Fraufloro.» Camerino. >' Nepi.

NOT ' Dele RiJ. Sepi. 11 y a fautc en cctte datte- Lege xviii KtJ. 08. luivant Slcidan; c'cft

Ic XIV de Septembre. Pnr.

HISTORIARUM LIB. IV. t$y

Margarita Auftria matrimonio avus iplis libcrifquc ipforum conccflerat, permuta- CDDXLVII*tionis titulo in locum illarum civitatum viciflim ccclcfiae attributis, cum penfione Henricus II»

viii cio aureorum. Id non fine contentione in confiftorio actum, Jo. Dominico

•Tranio cardinali magnae auctoritatis viro reclamante, qui, fpccic libertatis favore

collegarum libi conciliato, ad fummum facerdotium hac via gtaflabatur : contra fua-

dente Nic. h ArdingcIlo, qui paulo ante in cardinalium collegium allectus ac tam

recenti beneficio obnoxius pontifici ac fuorum libidini ancillabatur. Rem gravif-

limc tulit Caefar, quippe qui has civitates ad c Mediolanenfc imperium pertinere

contenderet: caque de cauta Joannes Vega, qui ipfius nomine legatum apud pon-

tificem agebat, aCtioni non interfuit. Margarita ipfa, quae Camertium et Nepe di-

tionem fibi et marito ereptam dolebat, id non fatis aequo animo tulit $ quippe quae

de patris et foccri limultatibus, quorfum evaderent, anxia, fi quidem permutatio

valitura eflet, in fe quamfocerum, eas civitates transferri mallet. Enimvero jam

P. Aloifii fides Cacfari fufpcdla efle coeperat, quod d Flifcanac conjurationis parti-

ceps fuiflc crederetur j atque ipfius pontificis, quem c Senenfium imperio inhiare

haud dubiis indiciis conflabat. Negotio confc&o pontifex Vcnctias, Florentiam,

et poflremo Mediolanum ad f Vallium mittit : cumque urgeret, ut id ratum luberct

Caefar, ille primo excufarc et tergiverfari, ad extremum dicere, fuarum non efle

partium, fi quidem illae civitates ccclcfiaflicac ditionis effent, de his flatucrc ; livero

ad Imperium pertinerent,* non polle fe in ditionis ac dignitatis imperialis praejudi-

cium eas alienare. Qua ex denegatione offenfio au&a animum pontificis adeo exul-

ceravit, ut, quamvis ad tempus injuriajn difiimularct, fummifiis ad bellum Germa-

nicum tam florentibus copiis, mox tamen revocato nepote O&avio, omnia confilia

in id intenderit, ut Cacfaris potentiam, quantum pollet, in Italia labefactaret. So-

li citat is inde Venetorum animis, et contratta cum Hcnrico novo rege adfinitate,

alieno fe prorfus a Caelare animo efle oftendit. Sub id tempus gGuidus Ubaldus

Urbini dux, mortua uxore Joannis Mariae ** Camertium ultimi ducis filia, Victoriam

‘Farnefiam pontificis neptim in matrimonium accepit. His adfinitatibus lubnixo

pontifice, apparebat Farnefios non diu quieturos, quin aut injurias illatas ulcifce-

rentur, aut accclfionc aliqua res fuas locupletarent. Auxit fufpicionem, quod, cumCaefar omni ope contenderet, ut Senas, a quibus metuebar, praefidio teneret, id

palam pontifex, qui et ipfc Senenfium imperio imminebat, praeoccupatis metu

civium animis impediebat. Itaque ab illis vix tandem pofica impetratum cfl, utk Didacus * Urtadus Mcndoza cum praefidio in civitatem reciperetur, urgente eamrem maxime Cofmo Florentinorum duce, qui, fi Cacfarianum praefidium recipere*

tur, Senis fe aliquando potiturum fperabat. Hac fimultatum caufac Cacfari cumpontifice et P. Aloifio intercedebant

:quibus acccflcrc et privatae Ferdinandi Gonza-

gac'lnfubrum proregis inimicitiae, prioratu fe m Barulcnfi in regno Neapolitano a

pontifice fpoliatum, et n Soraniae marchionatu in agro Parmcnfi, callcllifque ali-

quot a Gonzagac dom^pridem pofleflis vi dcpulfum a P. Aloifio, querentis. . «

XX. His odiorum fomitibus ad incendium excitandum facem intulerunt ex no-

bilitatqfubdita praecipui, privatis et ipfi injuriis a novo * principe irritati j quem alio-

qui fua vitia fumme invifum reddebam, recenti adhuc °Cofmi Gerii epifeopi Fa-

vemini memoria, quem primo fruflra blanditiis tentatum, ad extremum fpccic col-

loquii in fecrctius cubiculum fcvocatum, ope fervorum, quamlibet renitentem, per

vim comprcflcrat > Unde ille ex moerore animi paulo poli dcccilit. Id vero pergrave

nobilitati

VAR. LECT. • Urtidui dttfi P.D.o.f. * duce P.D.o.f.

INTF.RPR. » de Trani. k jdr&ngheto. * la dtubi de Miam. * tk for/cbi. * Sina. f // mar-

thtft dei Guafio. * GmdobaUo, dat* di Urbino. k Camerino. • da Farnrfe. h Die£o Htrrtadt di Mtndofa.UMlaneus. de Bjrleita. • Sora[na. • Cofmo Gberi, evejne de Faenza.

Tom. I, R r

Digitized by Google

158 J AC. AtfG. THUANICPPXLVII. nobilitati accidit, quod homo contaminatiffimus longe divcrlb a vicariis ftve

Henricus II. Mcdiolancnfibus fivc pontificiis infiituto, qui procerum benevolentiam, ut plebemin officio continerent, humanitate et libcralitatc demerebant, contra in eos, fpccie

aequitatis, quo plebis gratiam aucuparetur, vel ex lcviJlima qaula fevere animadver-teret ; eo con filio, ficuti apparebat, ut fummis capitibus, a quibus fibi metuebardecuffis, in reliquos poftea pro arbitrio ftatucrct. Jamque arces, quas ad firmandampotentiam » Placentiae exftrucbar, in eo erant, ut altera quidem vetus, in qua « domi-cilium habebat, in dies milite et omni inftrumcnto bellico muniretur 5 altera nova,quae approperato opere aedificabatur, adfummum jam prope faftigium eflet perduda!Princeps conjurationis fuit ^Joannes Anguifciolac comes, qui mira animi prudentiaet condant ia difficultates omneis, quae fc in hujufcemodi negotiis vulgo offerunt,unus fuperavir. Is communicato cum Camillo Pallavicino Scipionis filio con/ilio*

cum virum recenti offenfione irritatum facile in fententiam pertraxiflet, de ceteris

ducibus, qui in focictatcm tanti facinoris citra periculum admitti poffent, egit:pro-

pofirique a Joanne AuguAinus c Landus Complani comes, et Joan. Aloifius d Confa-lonerius, quorum opera uteretur. Cum Camillus confilium de fociorum dclcdulaudaret, fi quidem illi confcnfiffcnt, Joannes eorum compellandorum negotiumfibi fumit : et, quia cum Lando non ita arda amicitia conjundus eflet, aemulatione

quadam, quae intcrceflerat, eam dividente, ut primo congrcflii de re tanti momentifermones conferre poflet, cum fibi prius adfinitate devifteire ftatuit. Itaque perHieronymum Camilli fratrem adfinitate cum Lando contrada, |oanncs primumHieronymo, quid fibi mentis in ea contrahenda fuiflet, aperit

:quod cum ille ap-

probaret, uterque Lando 0 poft contradum matrimonium magis familiari effedo,

rem detegunt, et injuriarum, quas ille a novo duce accepiflct, revocata memoria,virum gencrofum et fibi propter fortunae et divitiarum amplitudinem magis in dies

a teterrimo tyranno metuentem ad vindidam fumendam facile accendunt : cumqueis Confalonerii clcdioncm mire adprobarct, et, ut Alexander Camilli et Hieronymi

frater, qui e Auguftac Taurinorum cxulabat, evocaretur, peteret, jam de conficien-

di negotii ratione agi coeptum cfl :qua de re cum fociis figillatim Joannes contulit,

ne, fi univerfi faepius convenirent, ex crebris coitionibus aliqua fufpicio fuboriretur.

Tanta vero erat deJoannis virtute inter focios opinio, ut nufquam communicatis in-

vicem confiliis omnes confcnticntibus animis ipfius fidem fecuti fint. Cum id Gon-

zaga per Ludovicum f cafiri Godofredi dominum patruelem fuum et Anguifciolae

cognatione proximum refeiviflet, occafionem avide arripit, et, conlociatis ftudiis,

apud Caelarem crebris accufationibus P. Aloifium, ut res novas in Italia molientem,

atque ad Galli parteis inclinantem, traducit. Caefar, cum primo haererer, ad ex-

tremum crebris nunciis de periculo, nifi praeverteret, admonitus, Gonzagac aflenfus

cfl. Scribunt tamen Cacfariani, cum de caede non confcnfiflc ; illa excepta, cetera

comprobafle. Sed peritis rerum acftimatoribus haud vero fimile fit, conjuratos

quidquam aufuros fuifle in cum, qui tam arda adfinitate Cacfari conjunctus effer,

nifi Caefarc ipfo caedis confcicntia obftrido ; aut Caefarem exiftimafle, conjuratos

ducem vivum capere contentos fore tantis opibus et favore fubnixum, quem (cirent,

fimul atque Cacfari fatisfcciffct, negledo fociorum periculo, libertatem, et cum liber-

tate priflinam dignitatem ipfius Caefaris beneficio recuperaturum. Dic condida, in-

terca et oflentis et nunciis undique certior fiebat P. Aloifius, confilia de fua pernicie

agitari : atque in primis a Paulo patre admonetur, ut a mi Eid. Sept. fibi cave-

ret j aftra enim ei cladem infignem portendere : fiquidem ille pontifex aftrologiac

* divinanti

VAR. LECT. • dur novus domicilium P. D. o. f. * jam poft P.D.o. f-

INTERPR. * Piatcnz4 ,> ii (»Hte Giava*-FrMMtf<o jfapfdvtis. * LsnJtj tnit di Campiena.

* Coxfa/anitri. • 7Wa. ' Cefltl-guifrtdi. •

Digitized by Google

HISTORIARUM LIB. IV. X59

divinanti, quae de fingulorum fortunis judicat, valde addidhis erat ; ob idque 4 Lucam CIDIDXLVU.* Gauricum Geophanenfem, aetate fua magni nominis aflrologum, fcmper, dum vixit, Henricus 1L

familiariter habuit, privato colloquio et mcnfa dignatus, ac tandem b Civitatcnfi

epifeopatu donavit. Vertm ea monita cum hactenus contempfiflct P. Aloiiius, jam

appetente dic, ex agro Crcmoncnfi amici quidam ad cum fetibunt, periculum ipfi

imminere a conjuratis, quorum nomina dctc&uri finr, fi quem ex Tuis fidum ad fe

mittat:qui nuncius mifero exitium attulit. Nam, cum tunc primum de re toties

nunciara et neglc&a ferio folicitus efle coepi liet, continuo Bartholomacum c Villa-

clarac comitem, cui plurimum tribuebat, quemque paulo ante ditionis Tuae prac-

fcdum creaverat, ad amicos mittit, ut ab iis de fadto cognolccrct, juflo interim ad

fe venire ftatim poft prandium Alexandro d Interamnate praecipuo militiae fuac duce,

ut de ea re fermones conferret:quod et conjuratos ad maturandum incitavit, et

caedis facilius patrandae tanto defenfore abfente commoditatem dedit. Ferunt, nec

vanus rumor cft, ducem jam de conjuratione certum, ceterum de perfonis ac loco

igrfarum, ad vetitas arteis, quas a patre, ut conjurati aiebant, cdodus fiuniliaritee

colebat, poftrcmo confugiflc, et incantationibus evocatum daemonem de conjurato-

rum nominibus interrogafle ; illum vero nihil aliud, quam ut diligenter in fuammonetam infpiccrcr, refpondiflc j in ea quippe locum conjurationis et confciorum

f nomina reperturum : id vero “tunc minime intcllcttum pro dclufionc habitum,

quod fafta caede verum fuiflc compertum cft : nam, cum in antica pane Farne-

fianorum nummorum feriptum fit, p. alois. farn. parm. et plac. dux,vocis Placentiae, ubi caedes fafta cft, prima quatuor elementa * Pallavicinos, Lan-

dum, Anguifciolam, et Confaloncrium defignaffe:quod inter memorabilia magicae

dclufionis exempla merito rccenfcri poteft. Convenerat primum inter focios, ut

mane ducem in arce aggrederentur : nam extra, ctft res facilis fa&u eflet, tamen ve-

rebantur, ne caede patrata arx in Farncfianorum potcftatc remaneret, et civitas in li-

bertatem, qui conjurationis finis erat, ope Cacfarianorum afleri non poflet. Mutataetiam hora, quod Anguifciola animadvertifletducemmane confucflc adnovam arcemitare, et luftrata civitate non ante horam prandii in veterem redire. Id cum praece-

denti Veneris die fcciflet dux, veritus Anguifciola, ne poftridic idem repeteret, quodaccidit, horam prandii fociis condixit, eo ordine, utLanduscum Camillo et Alexan-

dro Pallavicinis fratribus arcis portam, Confaloncrius cum fuis interiorem aulam oc-

cupandam fumeret, ipfc, cum mane ducem lc&ica vedum officii caufa praecedens

per urbem comitatus eflet, illo in arcem reverfo, cum duobus comitibus in procoe-

tone fubftitit, quali ad cum mox a prandio ingrcfliirus. Igitur dilapfis poft prandiumminiftris, fignoaLando fdoppi difplofi fonitq, uti convenerat, dato, pons pcnfilis

4

ab iis, qui cum Lando erant, reducitur, ftatione, quae ad portam erat, ipforummctmilitum haftilibus arreptis facile obtruncata. Cum vero Germani ftiparores, quiin aula pofitis armis aleae intenti erant, itidem facile a Confalonerlo et qui cumfcquebantur opptefli cflent, eodem tempore Anguifciola interius cubiculum irrumpit,

mifcrumquc hominem membris captum et inermem gladio transfigit, vix a Camillor Foliano et ' Capcllato, qui forte aderant et enfeis ftrinxerant, temperata injuria.

XXI. Caede Ta&a Hier. Pallavicinus claudus, qui cum delc&a manu in civi-

tate remanferat, ut, fi quid novi fuborirctur, pracfto eflet, ftatim intra arcem afodis accipitur. Moxque foribus obferatis tormcnti-majons ter difplofi fonitu Cac-farianis, qui a Gonzaga g Mediolano h Ticino et Cremona mifli haud longe aberant,

lignumVAR LECT. -abeo tunc P.

6

I N TE R P R. * CiJ*ru»JeGrfoni»r!l*MsTCs £Anens. * Civit* CtfieUjrta. * yii/*ebi*ra. * d* Terni• ?*U*VKinoy Lmndo, j4it£ofeiwla, C*nf*l*mtri. 1 t C*ftll*U. i MiUw. 4 ?*w.NOT. * CoftlLe Put.

Digitized by Google

, TAC. AUG. THUANI160 J

CIOIOXLVn. fignum datur. Cum intcrim plebs initio fremeret, conjurati de fcncftra accurrentem

HE^u^r multitudinem alloquuntur, et tyrannum fe intcrfcciflc ac patriam in libertatem

afleruifle gloriantes, ut fidem facerent, cadaver catena fufbcnfum e muro oftcntanr,

et ad ludibrium aliquandiu agitatum infoflam praecipitatu, addito elogio, quo ne-

fandae libidinis crimefl mortuo exprobrabatur. Quo vifo ingens animorum mutatio

fecuta cfi, plebe fubito dilabcnte, et officinas, ut in pacata civitate, aperiente. Cac-

farianis mox auxiliaribus, quorum * Rufeino dux, a conjuratis in arcem introductis,

cum Farndiani, qui fuperabant, de b Placentia a£him efie cernerent, Alexander «In-

teramnas copiarum praefeflus, relifta fine praefidio arce nova, de Parmae confcrva-

tionc cogitare coepit ; cumque ifs militibus, qui Placentiae merebant, fubvcfperam

difccdit. Eodem tempore d Sfortia Fani Florae comes, qui tum forte in finibus Par-

mcnfibuserat, fruftra a Gonzaga tentatus, ut Parmam, quae ad Mediolancnfc im-

perium fpcftarct, Cacfari, in cujus clientela effiet, traderet, in urbem cum inicio

armatorum a civibus introducitur 5 quem mox Jo. Angelus e Medicinus legati Bono-

nicnfis vicarius confcriptis vi peditum fignis fecutuf cft. Ita Parma pontifici, et

O&avio nepoti, qui paulo poft eo venit, ac deinde pontificis nomine Camillus f Ur-

finus, confcrvata cft. Pontifex, de morte filii nuncio 8 Perufiae accepto, ctfidcilla

ante fe et cognovifle et monuifle tcflatus, tamen, ut par erat, in illa aetate immo-^

dicum dolorem fenfit ? continuoque ad tanti fcclcris vindidtam converfus confilia

cum rege per legatos communicat: fcd*cum ille rebus imparatis contra potentem

hoflem et tot fucccflibus elatum, dolori quamlibet jufto pontificis non indulgendum

effe cenfcrct, alienum id tempus ratus, nullis pcrfuafionibus nullavc magnarum re-

rum fpc a Paulo impelli potuit, ut, quamvis jam confilia de bello apud fe agitaret,

tunc arma contra Caefarem fumeret. Itaque pontifex placandi Cacfaris, quod reli-

quum erat, confilium cepit $ quod cum per nepotes commodius fieri pofTe duceret,

mittitur JuliusUrfinus, qui Margaritae filiae et nepotum nomine Caefarem exoraret,

utFarnefios, quos in fidem acccpiflct, etadfinitarc fibi junxiflet, tuendos lufcipcrct,

ac Placentiam ipfis per mortem patris detcftanda fraude occifi ablatam reftitui im-

peraret. Benigne acceptum legatum Cacfar eximiis fuae benevolentiae promiffis

onerat}quod ad Placentiae negotium attinebat, ad h Granvcllanum remittit, qui

longe alio vultu et oratione cum Julio egit, objeftis P. Aloifii mortui criminibus et

infigni perfidia, quod homo, quem Cacfar adfinitate fua dignatus edet, tanti bene-

ficii immemor ad Galli parteis tranfiiflet : cujus perfidiae confcium fuifle ipfum pon-

tificem aiebat ) neque enim patris injuffu tantas res moliri aufurum filium, quas fine

illius opibus cxfcqui non potuiffet. Exprobratum et legato, quod, cum Octavius

* fuperiori anno cum florentiffimo exercitu ab avo ad Caefarem mifliis ad vifendum

parentem in via deflexiflet, P. Aloifius ei au&or fuerit, ut omiffa Germanica expedi-

tione contra Mcdiolancnfem ditionem omni tunc fere praefidio deftitutam arma ver-

teret 5 fore enim, ut Caefare longinquo et difficili bello implicato, et Gallis tam pro-

pinquam opem deferentibus, nullo negotio res confici poflet. Quod cum Oclavius

facere rccufaffet, hoc anno paulo ante mortem eadem confilia cum Joanne 1 Bellaio

cardinali, quem Romam proficifccntcm honorificcntiffimc acceperat, retractaverit.

Refricata et k Gcnucnfis conjurationis memoria : de qua tamen nunquam certo con-

ftitit, 'Apollonio intimo ducy fcribact omnium arcanorum et libidinum confcio,

qui hero occifo captus, etm Mediolani diu in carccrc aflervarus, * poftrcmo vivus in fo-

veadefofius periit,ut ipfc "Gauricus fcripfit, tormentis faepius fubjc&o, et, herum fuum

aut

VAR. LECT. poftrcmo vivus in fovea defoflus periir, ut ipie Gauricus fcripfit itfuut P.D.o.

INTERPR,- i/ tufitno Kuftbho. ‘ Pitcenxt. ‘ it Trrm. < il erute Sfrrrt £ Stutt for,. . £JlftiutHO, ou de Medici, ncelegtt it Bolofne. ' Orfnto. * Ferali*, k U cbtuctber it GwviUt. 1 d»Btiljy. k it Genet. ' AptUtnh. “ Milan. • G«urico.

_Digitized by Google

. HIST0RIARUMLIB.1V. i6i

aut auctorem *Janctini caedis aut omnino confcium fui fle, femper conftantifllmc CDDXLVII.pernegante. Cum contra Parmam Caefar reddi poftularct, et compcnfationcm Henricus II.

amplam ultro offerret, ea non accepta, Julius cum Caelaris lireris peramanter feriptis,

re nihilominus infcfta, ad pontificem revertitur. Id initium fuit literas invicem

dandi;quo officii genere uterque poft P. Aloifii necem abftinucrat. Rurfus fcmcl

atque iterum Julius ad Caefarem mittitur, qui de Placentiae reftitutione eum urgeret $

quam cura ad ditionem ccclcfiafticam pertinere pernegaret Caefar, Julius contra et

Placentiam et Parmam, poftquam oppigneratae fuiflenr, ex novo foedere in ccclcfiac

Romanae ditionem tranflatas diceret, Caefar foederis tabulas exhiberi poflulat, lae-

titiam animi prae fe ferens, fi fibi ex foedere facultas daretur, qua fine invidia rerum

Imperii alienatarum Farnefiis, quos filiorum loco habeat, gratificari poflet. Sed cumtabularum tantum exemplum exhiberetur deferiptum ex codice in bHadriani mole

adfervato, in quem juraRomanac* ccclcfiac referri folent, et fe ejus minime memoremCaefar dicerer, quippe quod fe juvene cum Clcmcntc vn tranfa&um fuiffet, res ad

Didacum Urtadum Mendozam, reipublicae Senenfium praefidem, remittitur. Julius

rem conferam exiftimans «Senis Mendozam adit, et cum eo Romam proficifcirur.

Ibi cum archetypum Caefaris manu fubfcriptum non exhiberetur, Mcndoza re cumjuris-confultis deliberata fidem nullam habendam tabulis rcfpondct, infeio Caefare

aut ipfius legato non adhibito deferiptis. Ita ludificatus pontifex ad confilia cumGallisomlffa tandem redire compellitur. Interca Gonzaga, qui ad <*Laudem Pom-peii fubftitcrat, • Placentiam venit, et, civibus in verba Caefaris jurare juflis, poft

quatriduum exanime ducis corpus, quod ad omne injuriae et contumeliae genus in

Viis expofitum horrifico fpc&aculo inimicorum ac plebis oculos huc ufquc paverat,

ejus juflii terrae mandatur. Capta mox a Gonzaga { Sandoninium et 8 Vallidarium,

antea h Fiifcanac ditionis oppida in agro Panncnfi : alia parte ‘Hier. Pallavicinus

*Curia-majorc occupata arcem oppugnabat. Multa alia caftella, ut in tali rerum

perturbatione, a privatis dominis fine belli dcnunciationc armis inferta. l Rupes

Alba et Fontanclla magni momenti caftella a Gonzaga tentata, fed inito conatu.

Munitum Sandoninium, et “Guclfi-caftcllum Parmae proximum. Jamque in cid

peditum et ccc equites in armis habebat Gonzaga ; nec Oftaviusintcrim certabar, cumInter cos pa&ae induciae, quod appetente hyeme, et continuo atque infolito imbre

paene agris merfis, ad haec intumcfccntibus pafiim fluviis et extra ripas fe diffunden-

tibus, fub dio ftare et caftra metari non liceret : in a Emiria praecipue ab illa inun-

datione damnum datum; ac Florentiae maxime, ubi «Luciac fanum ac pleraequc

domus pMagnolorum podio fubjeftac, folo vi torrentium aquarum quartato, cvcrfac

funt > cum eodem anno prid. Eid. Sextii, in vicinis montibus exorto fubito imbre

tanta violentia per fubjeftam vallem aqua decuiriffct, ut dirutis fluviorum aggeribus

improvifus per q Crucis portam irrumpens, et faxa atque avulfas arbores fecum tra-

hens, civitatem paene totam fubmcrfiflct, furiali vento tanta vi aquam rapiente, ut

nulla ope humana rcfifti poflet : utrumque loco prodigii habitum, et decretae pub-

licae fupplicationcs ad iram Numinis avertendam. Cum in eo edet pontifex, qui fe

a Caefare promiffis ludificari, a Germanis odio haberi, ab aliis principibus propter

decrepitam aetatem contemni cerneret, fuorum fortunae metuens, fi incompofitis

rationibus decederet, de reftituenda ccclcfiac Parma, et r Camertium ditione Octavio

nepoti cum ccc aureorum millibus, refoluta permutatione, rurfus concedenda, quod

minore cum «invidia fieri pofle exiftimabat, cogitare coepit : fic enim fore judicabar,

VAR. LECT. • mvldii «fua etTuorum fieri P.D.o.f.

INTERPR. » C,unelimo Doris. k CafielS. Aagtla. ' Stena. * L*B. * Fiairnxa. • Btrgo a faaDonmino. * Borgt At 1’jlAitara (fuivani HaArunu, de qui CCt endrott cft pri«. C.) k At Fie/cbi. 1

il cante

Gtrtlame Pallavicim. * Corte maggiore. 1 Roua-hiame. Cafitl-gutlfo. • U Tofeane. • S. Lada.* il Paggio Ae Ma^noH. * farta Aelia Croce. ' Camerino.

Tom. I. Sf

1 6 2

CPPXLVILHenricus 11.

JAC. AUG. THUANIur eadem opera gratiam ib ecclcfu Romana iniret, et fuis munimentum quaereret.

Verum Octavius, qui fperaret fe aliquando cum Caelare, quicum tanta ncccffitudine

eflet conjunctus, trantacturum, nunquam adduci potuit, ut Parma excederet. Inte-

rim, dum Cacfaris animus placaretur, fc vcluti in regis tutelam dedit, a quo et con-

chyliati torquis honore ornatus, et l haftatorum equitum pracfc&ura donatus cft.

XXII. S u b id tempus cardinalis » Tridentinus mi Eid. Dcccmbr. Romam venit,

et in frequenti ifimo cardinalium fenatu coram pontifice Cacfaris ftudio et ingenti-

bus pro ccclcfuc pace laboribus dilaudatis, quo fc principes Germaniae fynodi Tri-

denti congregatae decretis fummitterenr, rogat inprimis, ut patres, qui Bono-

niam Caelare inconfulto migraverant, Tridemum reverti jubeat * deinde legatos in

Germaniam mittat, de quorum fententia ad exitum ufquc concilii formula et modus

teclc vivendi in ccdcfu pcrfcribatur, et abufus, qui in Ordinem ecdcfiafticura ir-

rcpfcrint, corrigantur:poftrcmo, quod ad pontitfeis offcnfioncm et contemptum

|allas cft addere, confideret et ftatuat, fi concilii tempore contingat ipfurn decedere,

utrum eligendi potcftas ad patres in fynodo congregatos, an ad cardinalcis, qui iftic

fuit, pertineat :jure enim plcrofque metuere, ne, fi res forte ad cum cafum devene-

rint, ex illa occafione novis turbis anfa praebeatur, v poft dic, et xix Kal. Januar.

Mcndoza Cacfaris legatus eadem eodem in loco reperie ; et inlnpcr addit, ni pontifex

quamprimum fatisfaciat, aut fi res cxcufationc vel dilatiouc proteletur, in mandatis

fc habere, ut coram cactorum regum et principum oratoribus palam lynodum vitii

arguat, a univcrliim afiantium coctum comedetur. Eodem dic in confifiorium in-

troducitur Carolus Lotaringus cardinalis Guifianus, qui longa et ornata oratione,

laudato primum Franci fco nuper demortuo, Hcnrici novi regis egregium erga fedem

Romanam ftudium et voluntatem fupra modum extulit}qui nihil antiquius habue-

rit, fimul atque regnum inivit, et parentis optimi manibus parentavit, quam ut fuam

erga fummum pontificem obfervantiam hoc folemni officio tcftaretur. Dein, repetita

meritorum Franciae regum memoria, qui primas in tuenda religione et protegendo

pontifice parte is femper tenuerint, coque nomine merito primum locum inter reges

Chriflianos obtineant, huc fc mUTum dicit, ut potentiffimi regis primogeniti cccle-

fiac filii et gentis Chriftianae antefignani nomine fc et fua ccclefiae more majorum

fummittar, et opes ac facultates omneis pro illius ac pontificis falure ac dignitate con-

fervenda polliceatur : facris legibus efle cautum, ut ftatim ac fummum hoc faccrd<7-

tium inierint pontifices, amicitiae firmandae caufa legatos in Galliam mittant

:

Flcnricura vicilfim inito nuper magiftratu eodem officii genere defungi voluifTcj

fimulquc monere, ut nafcentibus factionibus, quae magnas ex parvis initiis plcrunquc

vircis aqquiranp, fc opponat: neque enim latere pontificem, in quas fe olira nimia

fccuritatcJoannes xin, Gregorius.vn et Pafciialis 1 IU calamitates induerint, ac po-

dremo Alexander m, donec eorum fucceflbres ope Gallorum ereptam ab impera-

toribus auctoritatem recuperaverint» Id a Guifiano additum, ut in pontificis animo

Cacfar» infcnfo vulnus caede E. Aloifii acceptum refricaret, et, cum ob concilii

traqdationcm offcnfiones quotidie inter cos crcfccrcnt, utriufquc inimicitias ad ufum

et compendium noflrum convatcrct. Cum inflarent Tridentinus et Mcndoza, ut

pontifex ad podulata rcfpondcrcr, ille per cBlpfiumea efle hujufcemodi dixit, de

quibus fratrum cardinalium fententias,vellet exquirere. Itaque re in quaeflionem

propofita, alii, fajva pontificiae auCtoritatis majcftatc, Caelari quantum fieri pofict

indulgcndum efle exiftimabant j alii, quod non fatis idonee a Caelare et Ferdinando

fratre Germanos concilii deaetis parituros cayeri dicerent, contrariam fententiam

tuebantur, neque concilium loco, hoc cft, Bononia moveri debere cenlebant i

alii denique ad patres, qui Bononiae edent, rem integram deferendam efle : hanc

INTERPR. * /e Cardinal Majrucd t-uiqut dtTrrmU. * Bllft. Ut

NOT. i Lege Psftbmkt i». 11 n'y • que deux pape s de ce noro. Pmt.

HISTORIA ROM LIB. IV. 163

ut mediam opinionem pontifex amplexus legatis rcfpondet, velle fe ad patres, qui CIDPXLVII.

Bononiae fint. referre, et ad cetera Chriftiani orbis principes perferibere:quOdeo HenricusII.

confilio faciebat, ut, cum plus de 1 Placentiae reftitutione quam concilii exitu an-

geretur, moram tanrifpcr concilio interponeret, quoufquc Caefar Placentiam re-

ftrtuillct. Itaque privatim cum Tridentino agit, planeque fe Caefari de concilio

transferendo minime fatisfadurum declarat, nili prius libi a Cacfarc de Placentia

fieret fatis*quod vereretur, ne hoc impetrato Caefar Germanorum benevolentiam

demereretur, et Germanicarum opum potens, fe negledo, cujus gratia amplius

non egeret, promilfa de Placentiae reftirutione fivc compenfatione minime prae-

ftarct. Igitur re infeda Tridentinus adCacfarcm redit, relido Romae Mcndoza,

qui contra pontificem Caelaris nomine proteftarctur : xx tamen dierum ipatium

Tridentinus in 'pontificis gratiam fibi dari poftulavit, quo Caefar de re tota ccrtiof

fadus, quid fuac voluntatis elTct, denuo ad Mcndozam perfcriberct. Ne quid

intetea turbarum in regno Neapolitano exoriretur, Mcndoza exulcs, qui Romaeerant, et a Fameftis folicitabantur, monet, ut domum redeant : omnibus quippe*

praeter xx priore fcditionc et xv altera exceptos, offenfionum praeteritarum gra-

tiam fadam efle : et quod ad exceptos attinet, juri fiftant fe ; treis enim judices

delectos P. ^Toletani proregis partibus haudquaquam obnoxios, qui de caufa illo-

rum cognofcant. Ita pro tempore motibus Neapolitanis obviam itum eft. Pon-

tifex, biduo poft Mcndozam in fenatu auditum, ad patres, qui Bononiae erant,

atque Jo. Mariam e Montanum legatum primarium litcras dat. Ille, ut erat prae-

ceptum, convocatis in confilium patribus, ex eorum fententia referibit 5 vifum iplis,

maxime pertinere ad fynodi contemptum, quod, cum legitime concilium Tridento

Bononiam fit tranflatum, monitique fuit omnes peramanter eo die, quo decretum

de tranflationc fadum cft, ut ad iter fe accingerent, aliqui tamen lint, qui ibi

pertinaciter remanferint : igitur de reditu deliberari non pofle, priufquam ii, qui

Tridenti fint, Bononiam veniant, ac fociis fele conjungant, conciliique potcfta-

tem agnofeant:petere infuper, ut ante caveatur, fore, ut Germania fe fynodi

decretis fummirtar, quae vel jam fada fint vel deinceps fient, ira ut a nemine in

dubium revocari pollint : caveatur item, non futurum populare concilium ; ut

tuto libereque ibi polfint commorari et, cum vifum fuerit, illinc difcedcre :*

liceat item patribus, fi ex juftis caulis majori parti videbitur, alio concilium tranf-

ferre : denique, cum apparebit, iis caufis, ob quas convenerint, fatisfadum efle*

liberum fit patribus concilio finem imponere, iv Kalend. Januar. recitatae funt

literae, praefente Mcndoza, addita pontificis oratione egregiam fuam et fandad

fcdis voluntatem erga Cacfarem et Germanicum imperium teflificante. Cum Mcn-doza in eo effet, ut mox protcftaretur, intcrccflit cardinalium collegium, ab eoqne

impetravit, uti proteflatio differretur, quoad refponfum hoc Caefari rcnunciatum

edet. Nec interea a cura rerum civilium quicfccbat pontifex : cumque Alexander

«^Vitellius ab Odavio Parmae gubernator impofitus, Cacfaris, in cujus ditione

amplum patrimonium obtinebat, et pontificis ac Famefiorum, quibufeum ardif-

fima ncccffitudo ei intercedebat, offcnlioncm vereretur, ideoque in eo negotio

. fe tepidiorem praeberet, pontifex e Camillum Urfinum magni nominis ducem in

ejus locum fuffccit * Juliumque Urfinum cum copiis ad regni limitem mifir,quoniaminibi Afeanium r Columnam et 8 Sulmonis principem in armis efTe audiverat :

h Pc-

rufiam etiam praefidio firmavit. Cum Gallis lente agebatur : nam et illi ingenio

aut aetati pontificis parum fidebant j et pontifex non magnum in eorum amiciri#'

praefidium collocabat, quos difficili contra Anglos bello implicatos videret.

* JACOBIINTERPR. • riaeexiM. fc de To!rJe. c eUl Mente. * Vitelli • Ctnmllt Orfmo d* Lsmentano.

1 Cefenna. * Sulmone. ‘ Frrugia.

Qiflitized by Google

jacobi augusti thuanihistoriarum sui temporis

LIBER QUINTUS.

Epitome.

0NTIF1C1S ad Germaniae praefules fuper concilii tranjla •

tione literae. II. Cum perJlaret pontifex, Mendoza Romae co-

ram principum oratoribus, atque eodem tempore Bononiae Fr.

Varga et Martinus Velafcus coram patribus de Synodi vitio ac

defettu protejlantur. III. Inde Senas Mendosa revertitur, et

Plombtnum divertit. 'Apianorum ‘Plombmi dominorum gens et

origo. IV. *.Pontificis adproteftationem refponfio, a Reginaldo Bolo cardinale, ut

creditur, fatia. V. Inter has Caefaris et pontificis contentiones, pendente concilii

celebratione ,religionis formula feu declaratio a "Julio Flugio et Michaele Sidonio

jujfuCaefarisperferibitur. Heffus nutat. Argentinenfes intercedunt. VL Prujfiae

et Teutonici Ordinis negotium in comitiis agitatum. Sigifmundi Toloni mors j mo-

deratio. VII. Septem virali dignitate in Augufianit comitiis infignitusMauritius.

Sebafhanus Fogelfpergerus, qui regi militaverat, Caefarisjujfu a Lazaro Schuen-

dio amicitiae colore JViJfeburgi captus, et magna cum Schuendii invidia fecuri cum

duobus centurionibus percuffus ;proferiptique denuo Buclingius comes, Schertelius,

Ringravius, Hetdecus, Recrodus, Rtfebergus. Camerae aff'effores loco moventur.

Circulus x ex provinciis Belgicis Caefaris edifio adjettus. "De Cattorum ditione

controverfia contra Heffum, fecundum JVillelmum Naffovium Araufionenfem pro-

nunciatum. VIII. Augufiae et UImae mutata respublicae ordinatio * indequeCae-

farin Belgium defeendit. Contra Conftantienfes verfa arma: urbs capta et Au-

firiacaefamiliae addiHa. Lmdavienfes adatti, utformulaefubfcriberent. IX. Cae-

far imperii hereditariam fuccejfionem adfelfat

.

X. Maximilianus Tinciae Car-

petanorum in Hifpania Mariam Caefaris filiam uxorem ducit. "Philippus filius

Hifpania evocatur. Genuae exceptus de arce urbi imponenda cum Albano confultat

>

AndreaAuria intercedente, cui raro charitatis exemplo patriae libertas proprio pe-

riculo propior vifa efi. XI. Lutberani Lutetiae capite plefttmtur. In fufpetlos

Venetiis exercita item feveritas i fed cum moderamine. "Paulus Cergerius epifeo-

pus Jufiinopolitanus ex qua occafione ad Proteftanteis defecit. XII. Rex in Sub-

alpinam provinciam fallo per Aeduos itinere proficifcitscr. XIII. Ter abfentiam

levis Lutetiae motus : major in Aquitania ob rem falinariam exoritur, ingenti

Burdigalae, quae provinciae caput efi, exorta feditionei cui comprimendae mijfus

A. Momorantius equitum magifier, qui magna feveritate rem geffit. Stephani

Boetiani fenatoris Burdigalenfis in eam rem evulgatus Anthenotici titulo elegan-

tifiimus libellus. XIV. Rex ex Italia reverfus Molinii in Boiis Ant. Borbonis Vmr

docini et Joan. Labretanae, quae Clivenfi defponfata fuerat, nuptias cele avit t

ut et mox ad Germani fanum Fran. Guifiani et Annae Atefiinae, cum eum pau o

ante Franciae patricium creaffet. XV. Scotica expeditio,duce Deffio. Maria

regni heres Britannoduno,quofuperiore annofepofita fuerat ,

a matre in manus Phi-

lippi Mallii Brezaei confignata in Galliam magno comitatu deducitur. Letba ex

, aliarum

I

\

HISTORIARUM LIR V. 165

aliarum urbium ruinis in Forthae affluario crevit. ‘De Myrtoo lacu, Septo flu- COPXLVIII.

mine, & Magotiis avibus, mira a Bellovadio prodita. Tofi rem per annumgefiam Henricus II.

*Dejfius exercitum Taulo Thermo tradit,cui Joannes Monlucius Valentiae epifco-

pus comes additus. XVI. ‘Prodigium annonae coelo impluentis. XVII. Mortes

clarorum virorum Gregorii Cortejii cardinalis, Marii Molfae. XVIII. Bellum

Terficumpaucorum menfium.

• EX AUCTORIBUS,

Jo. Slcida.no, Lud. Beccatcllo, Jo. Bapt. Iladrianio, Flavio Blondo, AuguflinocDato, Aciis imperialibus, Lud. Avila, Hier. Faletio, Nic. Mamerano, Carolo

Sigonio, Jo. Bapt. Gtraldo , Tboma Cormerio, Gul. Taradmo, Stepbano Boetiano,

Aciis curiae T. Jo. Bellovadio, Georgio Bucbanano, Gul. Camdeno, ConradoLy-

cojlbene, Georgio Fabritio, Gabriele Lurbeo, T. ‘Pafcbalio, Jo. Leunelavio.

7, ..;>"• Ah .

. C* i .

LIBER Q.UINTUS.

* ALE ND. Jan. anni rcqucntis,qui fuit hujus facculi xlviii.

Pontifex ad Gcrmjporum epifeoporum iiteras Augufta

ante xvm Kalend. O&obr. datas refpondct ; laudataquo

iplorum pietate, quae fua egregia fuerit in religionis caufa

voluntas et ftudiuni, repetita lupcriorum temporum me-

moria, exponit : in id a lc nimirum indicium concilium,

qui optimus et fanttiffimusdiflidiorumde religione com-

ponendorum modus fit, primum “Mantuae, dein bVicctiae,

ac poftrcmo c Tridenti j quod paucis abhinc menfibus fe

inlcio cx patrum decreto, penes quos id juris efle non ambigatur, d Bononiam non

ita longe a Tridcnto tranflatum fit: nihil vero fua referre, Tridenti an Bononiae

celebretur ; neque rccularc, quin Tridcntum rurfus revocetur, modo aflentiantur

patres, et ordine omnia atque cx ecdcfiac dignitate fiant : ideo fe ad cos mififle

;

quid patribus vifum fuerit, re in deliberationem dcdu&a, cx litcrarum exemplo, quod

nunc mittat, ipfos cognituros : eadem de re cardinalem Tridcntinum et MendozamCaelaris nomine apud fccgiflci cujus utriufquc poftulata cum iplorum diteris con-

gruerent, non prius ad ipfos feribere voluiflc, quam Cacfari eadem opera rcfpondc-

rct : igitur quid poftulcnt patres, antequam de transferendo rurfus concilio agatur,

ut attente confiderent, et ipfi fuper ea re Bononiam confultaturi veniant, aut legatos

mittant, obnixe rogare: quod vero extremis fuis literis addant, Nifi prius concilium

Tridcntum revocetur, fore, ut aliaconfilia rei expediendae ineantur, id fe minimereformidare, abunde fibi confcium, nihil in fedefiderari polle; neque de Cacfarc

aut ipfis, quorum pcrfpe&a fit integritas et explorata confiantia, quidquam finiltri

1'ufpicari polle : fi qui tamen fint, qui Ipreta Romanae fedis aucloritatc id tentare

audeant, eorum fe vicem dolcrc potius, quam inancis conatus metuere : itaque hor-

tari, ut ccclcfiac paci confulanr, ncc remota ab ejus dignitate confilia in fuis con-

ventibus agitari patiantur.

II. Cum in eadem fcntcnria et pontifex ct Bononiae patres pcrfiftcrent, Mcn-doza Romae petito fenatu coram pontifice, adhibitis etiam exterorum principum

oratoribus, atque eodem tempore, hoceft, xv Kal. Fcb. Franc. c Varga ct Martinusf Vclafcus Caelaris legati Bononiam milii dc fynodi vitio ac dcfcftu profclli funt;

* atque• Trtntt. 4 Btlognt. * tU Veritu. 1 VtUfio.INTE R P R. • Mantent. k Vicenza. • 7

TO M. I. Tt.

Digitized by Googlc

166 JAGAUG. THUAN 1

CD13XLVIII. atque ibi quidem, cum Varga Ctefaceum diploma, .quod non ad concilium, fcd ad

"Henricus II.conventum Bononicnrem dirigebatur, in confeflu exhibuiffet, » Montanus concilii

praefes a pontifice deledus, cum u. circiter tam epifeopis quam ejus ordinis proce-

ribus, Vargam * interfatur : Cum haec quae affers mandata ad hanc fandam fynodumminime pertineant, fi vos fuper iis audiverimus, vel quidquam ad ea refpondcrimus,

ea cautione accipi debere intelligimus,ut ea res in pofterum fraudi nc fit nobis ; libe-

rumque fit patribus, qui huc convenerint, concilium jam inchoatum perfequi, et in

contumaces atque audoritatem ejus detredanteis poenas facrisfcgibm definitas decer-

nere. Cum Varga in ada publica referri poftulaflct hocipfum, quod interpellatus

clTet, quo minus ipfe pri&r verba faceret, fiduciariarum litcramm, quas Montanus

vidiffet, hanc fummam efle ait, ut patres, quiifticfint, Caefaris nomine obteftentur,

quo mutata fententia decretum de fynodi tranflationc mutent, etTridentum denuo

fc conferant. Heic rarfus interfante Montano, et omnia legitime a patribus fada

inclamante, quae non nifi magna cum imminutione audoritatis ccdcfiae in dubium

vocari poffint, idcoque, ut liceret ipfis cum bona Caefaris gratia in fententia per-

flare, legatos m^gna conflantia obtcftante, Varga mandati literas recitat» Vclafcus

vero proteftationis formulam coram omnibus perlegit, qua exponebatur, quanta

contentione Caefar a Leone, Hadriano, Cleroente concilii celebrationem efflagi-

taflet ; ut id poftrerao a Paulo impetrarent j quod Mantuae primum, dein b Vicetiae,

tandem Tridenti indidum fit, quo commodius Germani, quorum praecipue caufa

agebatur, eo venire poflent ; ut omni Audio interea cum Germaniae principibus ac

civitatibus egerit, ut concilio, quod ipfis poftulantibns indicendum curaverar, fc

fummitterent • quofdam tamen efle, qui fc pro Romanae fcdis legatis gerant, qui

pontifice inconfulto, ut ipfi aiunt, certe infeio Caelare, temere et ob frivolas caufas

'Bononiam illud tranflulerint, dum Caefar interea bello Saxonicodcflinerctur;quo

feliciter confedo, cum confcnticntibos omnium votis res illius labore et induftria eo

adduda effer, ut ex occumcnicac fynodi fententia diflidiis de religione finis impo-

cerctur, Cacfarcm multoties per literas et internuncios cum pontifice egifle, ut jube-

ret patres Bononia Tridentum reverti j alioquin verendum efle, nc principes ac

civitates, a quibus vix tandem nuper in comitiis Auguftanis extortum fit, ut fine ulla

• Conditione concilii decretis fc parituros efle promitterent, mutato conventus loco,

xma et ipfi fententiam mutent : miflum ea de caufaRomam cardinalem Tridenti-

num, et J%ndozac negotium datum, ut pontifici et cardinalium fenatui ifla explica-

ret, ac Cadaris et totius Imperii nomine, uti concilium Tridenti continuaretur,

oraret:pontificem autem ad cos, qui Bononiae fint, tem detulifle » a quibas ex com-

pado, uti verifimilc cfl, vario, fubdolo et captiofo rcfponlo accepto id adum fit, ut

jpfc parum apte et idonee legatis refpondcrit, fed tergiverfando et procraftinando

fatis offenderit, fc parum de republica Chriftiana folicitum efle : nam quae afferun-

tur tranflationis caufce, fcilicet febriculae cujufdam et acris vitium, commenta effc

medicorum pretio corruptorum : id videre omneis quorfum pertineat ». nimirum

er, cum Bononiam in medio Italiae pofitam et pontificiae ditionis urbem patres mi-

• graverint, fine confcnfu Caefaris, cui conciliorum univerfalium cura commifla cfl,

aut concilium omnino diflolvatur, nequaquam eo venientibus Germanis, aut ad

pontificis et illorum, de quibus Germani conqueruntur, arbitrium peragatur : ro-

gare 'igitur vehementer Cacfarcm, nc tot pro repubUca exantlatos labores, tot pro-

fectiones magno limum rerum ac valetudinis damno fufccptas, tot fumptus in eam

rem Cados inutilitcrpcrirc finant, ut, qui locus conciliodeftinatus fit, ad cum redeatur

:

jam

. VAR. LECT. * interfatus P.D.o.f.d-*

INTER P-R. • It cardui dei Mcmir. » Plent**. * Beleptt. * le t*rdm*l Medrued, ou Nedruct,

tvijite J* TrnU.

Digitized by Google

HISTORIARUM LIB. V. 167jam enim tuta et pacata efle omnia ; fi recufent patres, fe, Cacfaris nomine et juflu, CDDXLVIII.

fynodi tranflationem hanc frivolam et illegitimam, quaeque in ea fient, nullius efle Henricus ii.

momenti profiteri $ infuper rcfponfum illud patrum ineptum efle, et figmentis ple*

num tcflificari ; et quae ex eo poftea detrimenta rcfpublioa fit acceptura, non Cac-

fari, fcd ipfis tribuenda, quorum in poteflate minime fit citra confenfum Cacfaris

concilium transferre * quia vero ab iis falus publica negligatur, Caefarem, ut ecclc-

fiae propugnatorem decet, quantum per jura et fanftorum patrum leges licet, et rci-

publicae Chriftianae expedit, ejus curam fufeepturum. His recitatis, proteflationis

formulam exhibet Vclafcus, et, ut in a&a publica referatur, petit. Tura Montanus

de voluntate patrum multa gravitex elocutus, injuriam lacrofan&o huic coetui fieri

queritur ; Deumque tcftarur, fe paratos extrema quaeque ac mortem denique potius

oppetere, quam adeo perniciofo ecclcfiae exemplo pati, ut civilis magiftratus pro

arbitratu fynodum cogat : Caelarem quippe non dominum aut magiftrum, fcd ccclc-

fiae filium efle i fe vero et collegas, qui adfint, Romanae fcdis legatos efle, penes quos

ordinandi et transferendi concilii jus fit : neque tamen rccufarc, quin Deo in pri-

mis, *dcin et fummo pontifici fuac legationis rationem reddant: quod adprotcfta-

tionem attinet, ei intra paucos dies refponfum iri.

1IL Dum haec ‘Bononiae aguntur, Mcndoza, Romae fafta conteflatione, uti

diximus, bSenas, quibus praefes a Cacfarc impofitus fuerat, revenitur, et, “ c Plom-

binum profe&us, negotio dcPlombino Bi Apianis veris et antiquis dominis adimendo

finem poflrcmo impofuit. Plombinum, et in ejus territorio c Burianum, Sctrlinum

et Suberetum praecipua calici la, atque adeo f Ilvam infulam in 8 Tyrrheno mari ferri-

fodinis nobilem ad Cacfaream jurifdiftioncm pertinere non ambigitur. Ea in Apia-

norum familia jam ab illo tempore fuere, quo Petrus, cui h Gamba- curtae nomen,

poftJoannem ‘Agnellum, res Pilanorum, in quorum ditione Plombinum erat, difeor-

diis civilibus labefactatas in faeviflimim fervitutem redegit. Hujus temporibus circa

annum cid cccxc celebratur Jacobus Apianus, ab Apiano in ora Pilana pago cog-

nomentum adeptus, vir ingenio nobilis, qui prifnum lub Petro feribae munus obiit.

Poftea ortae inter eum et Petrum capitales inimicitiae, quarum exitus fuit, ut Petro

cum filiis a Jacobo occifo, hinc diftrahente cive is Florentinorum rcpublica, inde

Galeario* Vicccomiteac iSenenfibus ardto foedere cum eo conjunftis, opera Jacohi

Pifae in Galcacii poteftatcm devenirent ;qui, ut Jacobo gtatiam rependeret, Plom-

binum cum omni illo territorio ei emancipavit. Ab hac origine Apianorum gens

fluxit, qui luere, Jacobus ille, de quo locuti fumus, et Gerardus Jacobi filius, cui%

fucccfllt Jacobus 11, huic Emmanucl, quemJacobi m, iv, v ordine ex eadem familia

fecuti funt. Hic poftrcmusJoannis cardinalis Saiviari fotorem ia uxorem duxerat,

et in rebus fuis (brorii confiiio praecipue utebatur : quod Cofinum Florentinorum

ducem maxime angebat, qui fciret, Salviatos, quamvis arftiflima neccflitudine

fecum conjunftos, praevalente apud cos patriae Ubertatis amore, a rebus fuis alieno

prorfus animo efle: itaque omni ftudio enitebatur, ut tanti momenti oppido et ter-

ritorio potiretur :jamque a Ferrando Apiano, ut paulatim in Plombinenfi ditione

pedem poneret, aluminis fodinas conduxerat jquotidicquc Cacfarianos miniflros

fbhdtabat, ut Senarum fccuritati profpiccrcnt : Plombinum enim hujufcemodt

efle, ut «Etruriae totius interfit illud in Cacfaris poteflate efle, aut ejus, qui Ctoe-

laris partium ftudiolus fit}propter practcnfam litori vicino infulam Uvam, quam (i

quis in poteflate habeat, is toti orae maritimae immineat : id ante quinquennium

experientia fuifle cognitum, cum Hariadenus n Ahenobarbus 0 MalHl ia rediens huc

VAR. LECT. • « iode P.tt&f. * Appianis P.D.o.f.d. clalTem

INTERPR. • Bolopu. b Sin*. • Pmmbin». * ds Atfin». * Ituriano, Snr/in, & Soitreto.1 Efha. » mrr Tofe». ‘ Gambatort*. ' jSfftoU.

k Vifiouf- J dr Sint. U Tojesm. * B*t-

btrofft». * Marfalit. •

Digitized by Google

l68 JAC. AUG. THUANICDDXLVllI. claflcm fubduxltfet, ct Gallis eo receptum tutiflimum effe exemplo fuo docuiflct

:

'HbmriCUs IL eam igitur, et arcem * Plombini fcdulo muniendam atque praefidio firmandam. In

eam rem cl aureorum millia numerari juflcrat Cofmus:qua pecunia accepta Cacfar

fidem intcrpofucrat de ea reddenda, aut de Plombino cjufquc territorio in Cofmi

manus confignando, prius compcnfationc illius Jacobo tradita. Sub id tempus

cum is mortuus eflet, relido Jacobo vi puero in matris tutela, Cofmus rem con-

fedu faciliorem rauis novis fufpicionibus Caefarianorum animos cxftimulat : Pe-

trum Strozzium in bTaurinis deledus habere, ct Leonem fratrem Capuae priorem

Mafllliam cum triremibus rediifle, quo 'Othobonus Flifeus nuper convolaverit, ut

cum claflc propediem in Ilvam dcfccndant, Ct res novas in Etruria moliantur > rc-

diifle etiam nuper e Gallia Carolum d Uriinum Anguillariae comitem multis hono-

ribus cumulatum cum vi triremibus. Itaque Mcndoza juflu Cacfaris cum vidua agit,

ct omnino infulam muniendam efle demonflrat:quod fi non poflit fuis opibus, videri

e re Etruriae efle, ut juftam a Cacfarc compcnfationem accipiat, ct totius ditionis

pofleflionem ei tradat. Illa primo renuere, et milio Hieronymo mariti fratre fum-

mopere Cacfarcm orare, ut antiqui patrimonii polfcflio filio confcrvarcrur : j*)ftrc-

mo ut Cacfari aliqua ex parte fatisfaccrct, e Didacum Lunam cum Hifpanorum prac-

lidio in Plombini arcem recipit } a quo poftmodo arce cxpulla, et in urbe habitare tumfilio coada cft. Interea Cofmus Caclarianos urgebat, ut aut pecunia exfoluta dic dida

redderetur, aut promifla repraefentarentur. Igitur re a Mcndoza cum Gonzaga f Ti-

cini, quo ad cum venerar, communicata, Cofmo muniendi g Portus-ferrati, ile

vulgo praecipuam in infula urbem vocant, facultas datur. Mlva a continentis pro-

montorio (ubi hodie Plombinum, olim paulo fupra ad occidentem Populonia erat,

quae nunc * Portus Baratus dicitur) x circiter milljarium fpatio abeft, interjacente

1 Pandataria deferta fere et nullis operibus munita infula, 2 Agrippinae exilio folum

nobilitata. In Ilva portus cft navium maxime capax, cui duo colles imminent, quos

ex confdiojo. Baptift. k Camerini, muniendarum arcium peritiflimi architcdi, Col-

Aius credis caftellis firmavit i atqufc humiliori quidem, a propugnaculorum forma,

quibus tanquam radiis undique Ic porrigentibus cingitur, 1 Stellae nomen ; editiori,

quod alteri tanquam praedae accipiter incumbit, Falconis datum cft : tertium pro-

pugnaculum in portus faucibus aedificatum cft, quia linguae fpccimcn referat, "Lin-

gula appellatum : ea, quod a fc invicem longius diftarcnt, muro conjungere inftituir,

ut eo magis ct portum ct urbem fccuram redderet, tedo milite, ct inde tutius, cum# opus «cQcr, ultro citroque ad arceis commeante. Magna operum vi ct inlolita cele-

ritate fcftinatac munitiones, jampridem ledo milite ct provifis rebus omnibus ad eamrem ncccflariis, quae Populonia, °Campilia ct p Liburno, ubi Cofmus ipfc fubftitcrar,

comportabantur $ ac infra xv dierum fpatium caftclla ad eam altitudinem perduda

funr, ut portum ab incurfionibus tutum praedare portent. Id graviter tulere Gc-

nucnfcs; parumque abfuit res a tumultu domcftico, plebe proceres incufantc, quodrem tanti momenti nimia fccuritatc neglexiflent, ignaviam etiam ipfts exprobrante,

qui arcem in oculis fuis urbi velat) imponi paterentur. Itaque multi cenfcbant, nonexpedandum diutius, fcd manu armata quamprimum in infulam, ad difturbandas

operas ctfolo aequandas munitiones, invadendum efle : fic enim fore, ut portus et

incila, dcftrudis propugnaculis, in eorum potcftatc fit, qui maris potentes fint;

libcraquc Tyrrheni maris navigatio omnium fit* quam novus in 'Etruria exortus

dominus fui juris facere arcibus impofitis contendat. Verum eorum impetum

audoritate

INTERPR. » Phmtmo. 6 Piedmont. c Quotusno dal Piefio. * Orfni, tente delPAngnillara.• Ditrt da Luna. 1 Pavit. I Porto ferraio. * Elb» 1 Porto torato. k Camerini. * U Stella.“ i/ FaLonr. UngutlU. • Camfiglia. * Livorno. s !a Tofeane.

NOT. * Dele Pandataria: lege Pafmarioia ; lino fmu, otl fut retegufe Agrippine. Pnt.

vulgo Palmernola. Familiaria infula cft in Puteo- » Dele Agriffinat exibo filnm notililata. Pur.

— Digitized by Go

(

HISTORIARUM LIB. V. 169

audoritatc fua rcprcflit Andrcas 1 Auria, vir prudenti juxta cc.raiti ingenio, cum di- CDIDXLVIIT.

cerer, Cotinum minime infulam (ibi vindicare, fcd eam juflu Caelaris muniendam Henrici/s 11,

fufeepifle. Miditamen legati, qui.ca de re apud Caelarem cxpoftularcnt, et ccc aureo-

rum millibus oblatis infulam libi dari peterent : interca cum Salviata vidua egerunt,

ut cl aureorum millibus acceptis, quae muniendis Plombinenlis ditionis arcibus

impendi oportere Mcndoza diditabar, oppida et filium «orum dominum fidei fuae

committeret. Nec illa, odio Cofmi, abnuit : nam et filium Genuam amandavit, et

• apud Caefarem, fc Gcnucnfium fidem potius quam Cofmi fecuturam, teflata cft.

Verum Cofmus, qui afiu et fparfa de Gallorum molitionibus fama rem fibi feliciter

fucccdcrc hadenus cerneret, ex occafionc coeptum negotium ad exitum tandem per-

duxit. Cum enim tum forte l^o Strozzius cum xx triremibus b Malfilia folviflct,

accidit, ut eodem tempore c Orbitelli, quod Cofam olim fuiffc autumat Onufrius

Panvinius, alii redius meo judicio Vctulonium, populus, fcditionc orta ob militis

Hifpani proterviam contra pracfidiarios*» arma fumpfcrit i quod cum ex compadofadum Cacfarianis miniftris pcrfuafiflct Cofmus, auda de Gallorum confiliis fulpi-

cione, tantum apud oos potuit, fortalfe etiam munerum fpc corruptos, ut Plombi-

num et reliquas arccis in. ejus manus confignandas Mcndoza ex Gonz^gae confilio

decerneret, traditis etiam 1 refleris, quas Joan. Luna penes fc habebat. Lucas Anto-nius d Cupanus Cofmi nomine arcium armis firmandarum curam fufeepit j Mcndozaet 'Didaco Luna, qui Plombini arcem praefidio tenebat, amplifilmis praemiis, ut

Hadrianius feribit, remuneratis. Interca Jacobus Apianus aGenuenfibus perfuafus

ad Caefarem adit»quem Adamus r Centurio praecipuae inter civcis fuos audorita-

tis aliquot diebus praccclfcrat : ii, jam invidia ex multorum aemulatione Cofmumapud Caefarem praegravante, facile a Cacfarc impetrant, ut rcfcilTa Gonzagac et

Mcndozae cum Cofmo tranfadionc Plombinenlis (latus cum arcibus et munimentisrurfus Mcndozae, uti prius, committeretur : neque enim aequum aut jullum dic,

ut legitimus dominus nondum accepta compenfatione bonis expelleretur, in ejus

commodum, qui alieni cupidus nihil juris in his habeat. Haec Cacfari a Domini-

caAo quodam, qui cum peccata fccrcto confitcntcm audiebat, faepius inculcata

:

quibus acccITcrc Centurionis plena prudentiae monita, fi Cofmus in eorum bonorumpoflclfionc remaneret, Auriam, qui Caefaris audoritatem Genuae tuebatur, magnaapud fuos invidia laboraturum diditantis ; qua fieri pofTct, ut exfules alienatis populi

erga Auriam (ludiis multitudinem in fuas parteis pertraherent, ex coque rerum in

civitate novandarum occafioncm caperent. Ita Plombinum et £ Ilva Cacfarianis

reddita, et triennio poli rurfus Cofino tradita 5 quae deinde anno hujus faeculi lvii

per Philippum Hifpaniarum regem a Cofmo certis conditionibus recepta, ctjacobo

vero domino rellituta funt.

IV. Jamqus a contcilationc per Mcndozam in cardinalium fenatu fada menfis

effluxerat, cum pontifex Kal. Fcb. accurato et artificiofo feripto refpondct, ex ea

contdlatione fc initio magnopere commotum et incredibili dolore affedum fuilTe

:

quippe cum res fit pcflimi exempli, neque hadenus ufurpata, nifiabiis, qui abcc-

clefiae obfequio atque adeo religione ipfa defecerint;quod tantum abeft, ut de

Cacfarc credere vel ullo modo fufpicari velit, ut potius cum legitimam ecclcfiac po-

teflatem detredanteis ad offleium redudurum, et in eos feveriflime animadverfu-

rum fperet:quod cum bello nuper, in quo pontificiis praecipue copiis adjutus db

• confcdo

INTERPR, * Dtrts. * MsrfeitJr. « OrhittlU. • il et/tmlU Cuppsno. * Ditfo da Lm*s. * Cr+-

turitae. ( Elbs. I

N O T. * Hadriani, de qui cet endroit eft dre, met conrre-fcing d'un gouverneur de place, que P.Jove

U fortrrzze, tn li nmtTMfigmi. Ccft Ic appeile fierttitrti ttprtu 4* JtdtnJtt trtHiu. rui.

Tom. L Uu »

itiz«tby Google

f

170 JAC. AU G. THUANICOOXLVIII. confero oftenderit, fhirari fc eo magis Cacfarcm pro tanto beneficio tam difparcm

HenricusII. gratiam rependere : verunrfe fummo illo dolore poftea levatam, poftquam mandati

formula infpefta deprehenfum cft, Mcndozae minime datam facultatem, ut contra

pontificem et cardinalium fenatum protcftarctur ; fcd legatis tantum Bononiam

miffis, ut coram patribus, qui illic funt, agcrdnt, injun&um fuifTe : iraque mandati

fincis cgrcfliim cflc MendBzam, et moddUfTimo principi fuo injuriam fcciflc, qui

non aliter, quam contra tranflationis fynodi auctores, conteftari fuos intellexerit,

totiufque negotii et controverfiae, fi qua fit, judicium ad pontificem pertinere exifti-*

maverit i qui fi a Cacfarc interpellatus rccufaflet, tunc protcftationi contra ipfum

merito locum futurum fuifle : id cum nufquam fodum fit, iniquum cflc, quod pe-

tat Mcndoza, ut pontifex praejudicio ufus decretum de concilii tranflationc factum

refeindat : ita corruere omni ex parte Mcndozae adionis fundamentum, qui nec

aequum petat, nec agendi facultatem habeat. Quod ad criminationes attinet, quafi

ipfc negligenter in ccclefiac caufa vcrfctuif, non fc quidem invidere * Cacfarl glo-

riam, quod egregiam operam in hoc negotio navaverit ; ceterum fibi fuam eripi

minime pay polle : fi Cacfari conftans defiderium fuit, ut perageretur concilium,

eandem et fibi mentem fuifle, etiam antequam de eo Cacfar cogitaret, quippe cumillum aetate antecedat : id cum bellis Germanicis interturbatum fit, relinquere in

medio difeeptandum, uter in eo negotio ardentior fuerit \ Caefarne, qui bellicis

motibus fynodi celebrationem impedierit, an ipfe, qui nulli principi operam fuam

addixit, praeterquam uni Caefari, quem in eo bello, cujus fucccfliis ad tam opta-

tum finem munire viam videbatur, opibus fuis adjuvit, quique nullam non inivit

Chriftiani orbis pacificandi rationem, ex quo ad fummum hoc facerdotium vocatus

cft : nec patrum migrationem adeo exaggerandam cflc, cum ea majoris five fanioris

partis decreto fa&a fit, et in eorum poteftatc fit ex juftis et legitimis caufis concilium

transferre : in praefentiarum quidem, an legitime tranflatum fit, nolle pronunciarc ;

verum, fi in controvcrfiam veniat, ejus rei fibi judicium refervare ; atque interim

coctum illum, qui «Bononiae fit, concilium jure appellare: nunquam fc prorfus

rccufafle, quin bTridentum redeatur, modo id legitime fiat, hoc cft, citra ccdcfia-

fticac au&oritatis detrimentum, et fine aliarum nationum ofFenfione : fatis con-

flare, quam de Germaniae falutc folicitus fuerit, jam bis indicio Tridentum conci-

lio ; verum id fruftra haftcnus fuifle, difcedentibus Cacfaris legatis, ac nullis fere

epifeopis Germanicis eo venientibus i quamvis ex Gallia, Hifpania et aliis remotio-

ribus provinciis multi confluerent : laetari fe quidem magnopere, temporum ac

rerum flatum in Germania mutatum efle, libenterque audire fucceflibus tam profpc-

ris auftoritarc et potentia auttum Caefarem in fc recipere, Germanos, fi Tridentum

redeatur, concilio fubfcripturos 5 ceterum mirari, qui fiar, ut, fi Germani tam bene

affecta voluntate fint, adeo falurare remedium intra unius civitatis moenia conclu-

dant : ctfi enim eorum praecipue gratia cogatur, cogitare tamen debere illos, cumeodem morbo teneantur hodie Dani, Gothi ac Britanni, hoc exemplo ncceflitatcm

induci, ut in eorum finibus etiam fynodus habeatur ; contra vero multis tcftimoniis

oftendi pofle, extra provincias, in quibus hacrefcs exortae fint, faepius celebrata

fuifle concilia: unde appareat, nihil illa tam acri et feftinata dcnunciatione

opus fuifle, et conditiones a patribus propofitas neque novas efle neque iniquas

;

quippe folcrc ifta non tantum pontificum fcd et Caefarum legibus hoc modo

definiri: itaque non fuifle, cur patrum rcfponfum frivolum cflc ac figmentis

plenum dixerit Mcndoza ; nec vero pontificem, quamvis negligentiae vere accufari

non poflit, molefte ferre, fi quando contingat cura officio deefle, eo diligentiam

Cae faris

VAR. LECT. • fuam Caelari P.

INTER.PR. * Btk&nt. ‘ Trtnu

.

- ..

. Digitized by Google

HISTORIARUM LIR V. 171

Cacfaris excitari, modo intra cancellos, qni illi circundantur, confidat, et juris CPPXLVI1I.

formulam ac (anctorum patrum leges Chriflianique orbis confcnfum in eo fequatur ; Henricus 11.

quod fi fiat, minime dubitare, quin utriufquc functio, licet diverfa et diflinda, fit

ccclefiae futura falutaris :podremo, quod migrationem patrum illegitimam efle con-

findat Mcndoza, quoniam in hoc controvcrfiac cardo vertatur, ejus rei cognitionem

pro ea, quam in ecdefia obtinet, potedate fibi vindicare, camque viris ampli (fimis,

collegis ac fratribus fuis, ‘Par ifio, b Burgcnfi, c Polo et Crcfccntio demandare ; et,

fi quidem finito judicio parebit, illegitime concilium Bononiam tranflatum fuific,

omni ratione curaturum, utTridentum revocetur : interea, dom illi cognofccnt, pe-

tere, ne quid ab alterutra parte in dontrarium fiat? fcd, quicquid hac de rc velint in

medium afferre, id ut intra proximum menfem faciant, edicere. Ae ne Germa-

niae dccfle videatur, legatos eo fc miflurum pollicetur, qui populorum illorum infir-

mitati, fi Cacfari et ipfis non ingratum ede cognoverit, commoda ratione medean-

tur. Haec eo feripto continebantur, cujus audorcra fuific Rcginaldum Polum,

unum ex delegatis illis judicibus praecipuae et dignitatis et dodrinac inter cardinalcis,

feribit in ejus vita Lud. d Bccatcllus archicpiCcopus 1 Racufinus ; deploranda fanc

tanti viri conditione, cui ncccfic fuerit, ut fedarii mali fufpicioncm, cujus falfo

infimulabatur, purgaret, pontifici in ea caufa, in qua minime illum finccre vet-

fari feiret, induftriam fuam elocare.

V. Caesar, cardinali Tridentino jam «Auguflam reverfo, cum ex Mcndozac

literis, etiam antequam feriptum illud in ejus manus veniflet, exiguam fpem efle de

concilio inftaurando cognoviflct, rem ad Imperii ordines xix Kalend. Febr. detule-

rat, negotiumque Mcndozac dedifle dixerat, ut, fi pontifex in fententia pcrlcverarct,

concilium vitii palam argueret:quod ctfi non,omncm de concilio fpem praeciderer,

tamen, quia longior mora interponeretur, exiflimarc e re publica efle, ut interim

via aliqua conciliationis incatur ; ejus quidem rei fibi ab ipfis curam pcrmjfiam^flc *

verum aequius videri, ut ex omni theologorum numero paud deligantur virt, pii,*

dodi et concordiae ftudiofi, qui negotium illud dtra ullam afpcritatcm tradent. Igi-

tur deliguntur nonnulli 5 inter quos cum minime convenirer, rurfus res tota Caelaris

arbitrio committitur. Is ergo Julio f Flugio epifeopo Numburgico et Mich. Sido-

nio, quorum fupra mentionem fecimus, Joannf item tlflcbio Agricolae, qui ante

xx annos pto Saxonica confefllone cum Phil. h Mclanchthonc et Jo. 'Brenno dete-

rat, negotium dat, ut dodrinac, ceremoniarum atque emendationis ecclcfiafticae

formulam confcribcrcnt. Brandcburgicus feptemvir, ut erat et rerum Cacfaris et

pacis fupra modum fiudiofus, cum ferio rem agi crederet, communicato cum Jacobo

Sturmio confilio ad k Argentinenfeis feribit, et, ut Martinum Bucerum ad fc mittant,

orat ; Caefarem enim, poftquam pontificem concilium detredare videat, aliam viam

inftitifle, ac demum aliquam fpem emendationis in ccdcfja bonis effulgere. CumBucerus Auguftam veniflet, apud feptemvirum divertit j qui ab Ificbio pcrfuafus, li-

brum de religione ab deledis confcdum ferri pofle, quem moderatione fummaferiptum efle dicebat, cum propterea Bucero evolvendum dat, ut d fubfcriberct

:

ille, quod iu eo poutificiam dodrinam conftitui diceret, probare fe non pofle rc-

fpondit ; et, quamvis graviter ei fuccenfentc feptemviro, et uti fubfcriberct omni opeGranvcllano contendente, a fententia dimoveri non potuit ; magnoque virac diferi-

minc per Wirtcmfccrgicum agrum, qui tunc ab HiPpanis paffim infidebatur, fefeAr-

gectinam recepit. Liber ille capita coraplcdcbatur receptae hadenus religioni

prorfus

INTERPR. • le {MfJinml Psnfo. k dt inrgn. * Ptie, t*r Crtpenlit. * Brecstelli, artbf.etjue deBaritp. * Angiturg. * Pflng, nrtfnt deHnmmtnrg. * Ejflete*. ‘ MeUn8bna

; Genn. Sibvarttxrit ,

L«iuis, nigrs terr*\ Gr. (UKmfoJtur. ' Breatu». * ttax de Slrtitonr-. •

NOT. * Rigufinus Pif, .

' Digitized by Google

174

cnioxt.vili

Henkicus II.

JAC. AUG. THUANIprorfus confcnticntia ; nifi quod faccrdotum conjugium non penitus damnabat, nec

’ carnis et fanguinis Christi fub utraque fpccic communionem omnino rejiciebat,

fcd utrumque tolerandum effe proponebat, donec de tota re ex concilii fententia de-

cerneretur : quo fadum eft, ut is liber, quamvis Cacfar graviflimis verbis id veruiffet,

contrariis editis fcriptis ab utraque parte impugnatus fit } inde quidem a Gafparc

Aquila * * Salodicnfis ccclcfiac in Thuringia miniftro, quod cum Iilcbius libro ailen-

tiripaflim jadarct ; inde a Roberto b Cenali Abrincarum epifeopo ob faccrdotum

conjugium et cocnac dominicae fub pane et vino ufum ; ac deinde Romae a e Ro.

maco ordinis Domini^ani, uti vocant. Generali. Itaque pontifex id in ea formula

dignum ccnfura pronunciavit i et per cardinalem Sfondratum refpondit, inauditum

cll'c, ut presbyter ordinatus uxorem ducere et facrum officium adminiftrarc pofiit

;

confuctudinem illam cocnac dominicae fub utraque fpecic fumendae jampridem in

ccclcfia abrogatam dTc : et in his duobus indulgendi potcftatcm nulli competere,

praeterquam Romano pontifici. Hac adhibita ccnfura, fepeemviri pracfulcs ad Caefa.

rem feribunt, et fc eam formulam ut ccclcfiac falutarcm ampledi paratos attendunt j

et Colonicnfis quidem, cum poftea formulam per diocccfim publicarer, fado decreto

matrimonia faccrdotum jam contradarcfcidit, atque incefta pronunciavit, libcrofquc

ex iis fufccptos fpurios effe juffit : non eadem lententia erat Palatini et Mauritii

feptemvirorum 5 verum uterque five metu five fpe indudus urgenti’Cacfari non ad-

modum reclamavit. Itaque poftquam formula Eid. ' Martiis iq comitiis palam reci-

tata fuit, cum d Moguntinus non cxquifttis ordinum fententiis publico nomine gra-

tias egiffet, gratiarum illam adionem pro affcnfu Cacfar accepit^ nec ullam poftea

cxcufarioncm admifir, librumque typis Latino et vernaculo fermone evulgari juffit.

Nec multo poft Mauririus * Augufta djfccflit ; reque f Mifenac coram ditionis fuae

hominibus propofita, cum illi Cacfariset ipfius promifla rcpofccrcnt, et, ut libi in

Augpflanf confcffionc pcrfiftcrc liceret, orarent, EBegae primum, dein h Cellae,

poft denique»Jutcrbocis convenitur. Interfuit ipfc Iilcbius a Brandeburgico feptem-

viro miflus. Ibi ex Phil. Mclanchthonis fententia, qui, ut erat miti ingenio, pa-

cificandae ccclcliae unice ftudebat, de rebus mediis et iis, quae adiaphofa vocantur,

decretum fit:poftrcmoque k Lipfiac a Witembergenfibus et Lipficnfibus theologis

habita deliberatione religionis formula perferibitur, quam omnes per Mauritii ditio-

nem fcqucrcntur. Inde poftea inter ipfos Auguftanac confeflionis focios contro-

verfiae exortae funt ; Lubcccnfis, Luneburgenfis et Hamburgenfis ecclcfiarum mini-

ftris acriter Auguftanum decretum oppugnantibus ;quibus mox fc adjunxerunt Mag-

dcburgici dodores, Nic. Amftorfius, Matthias Flaccius 1 Albona Illyrici urbe natus,

qubndam Mclanchthonis auditor, et Nic. Gallus, qui per res illas medias pontifi-

ciae religioni viam aperiri contendebant : ritus enim ac ceremonias et res hujufmodi

delinere effe adiaphora, cum iis opinio cultus ac neceffitas Chriftianac libertati con-

traria .accedit ; fic enim impietati tandem caufam dari. Quibus uno verbo Melanch-

thon refpondit $ nimirum aliquam fervitutem ferendam effe, modo cum impietate

conjunda non fit. Sed haec anno fcqucnti acciderunt. Joannes Brandcburgicus, Joa-

cbimi feptemviri frater, cum inftaret Cacfar, ut libro fubfcribcrct, coram Ferdi-

nando fc cxcufavit, et , de fuis in ipfum meritis quaedam modefte praefatus, hac fc fi-

ducia utrique militaffc dicir, quod de religione libi caviffcnt. Ci^ra nihil impetrare

pollet Cacfar, veritus, ne ille vel exemplo vel voce alios cpnfirmarcr, comitiis homi-

nem abire jubet. Wolfangus etiam m Baioarus Bipontinus, cuin ab ea, quamhadenus

VAR. LECT. - Salocdieofis P.D.o.f.d. •

INTERPR. * Selfeld n Tbmringe. * Cenelit, evhm ePAvrencbet. • Romeo. * ftUBemr de

Mmaee. * Angtkmrg. • Mnfen. * Pege. 6 CtU. 1 Jnterkock. k Leiffak. • Atbene en StUveme.

de Reviere, dei de Deux Ponti.

NOT. * Dde Merfiu, lege Med fic SleitUnu», lib.aoct ai. et it» Thuinus ipfeptulo inferius. Put.

Digitized by Googlp

HISTORIARUM LIB. V. 173ha&cnus profcflus fuerat, religione ullo modo difccdcre recufarct, dimittitur ; 'qui CPpXLVIII.

'

poftea initante Caelare ad cum referibit, fc quidem in praefentiarum invulnerata Henricus II.

confcicntia ipfi latisfaccrc non polle : fcd. Ii miniftros lolum vertere jubeat, quan-

quam id admodum grave Iit et libi et fuac ditionis populo, illos tamen mandatis ejus

obtemperaturos. Joachimus feptemvir, qui femper hoc egerat, ut quieta confilia

Icquerctur, et Caelari in omnibus morem gereret, et Palatinus non ita pridem Cac-

fari reconciliatus, cum ab illo ftbi adhuc metueret, fubfcripfere. Mox concionaro-

res Lutherani paflim exacti. Wolfangus Mufculus » Augufta rclida b Cernam Hel-

vetiorum fc contulit. Joannes c Brentius, qui ante biennium, cum Cacfar d Halam,

ubi jam xxvi annos docuerat, adventaret, in magno fuerat difcriminc, hoc tempore

extremum vitae periculum adiit : nam datum a Granvcllano legatis Halenfibus ne-

gotium fuerat, fi Caelari gratificari vellent, curarent, ut Brentius vindus Auguftam

adduceretur;quod cum ille refeiviflet, in agrum vicinum fubito fccelfit, atque ibi

per filvxs latitans diuque incertis errans fcdibus, amifia inrcrim uxore, tandem apud

Ulricum e \Virtcmbcrgicum, quantumvis fibi abHifpanis undique circumfufis me-

tuentem, perfugium Horbergac invenit. Cumque reliquae B Sueviae urbes im-

perata fc faduras rcccpilfent, Andreas Ofiander, qui h Norimbcrgae docebat, in

Pruffiam ad Albertum confugit : idem fecere, qui « Spirae et YVormatiac erant.

Mox et \Villclmus k Naflbviae comes Erafmum 1 Sarccrium, et Wirtcmbergkus ipfe

Erardum m Senefium dimittere coadus eft. Idem juris Cacfari in Saxonem capti-

vum non fuit, qui a Granvcllano et » Atrebatcnfi filio foliciratus, fada etiam liber-

tatis fpe, a fententia dimoveri non potuit ; cum diceret, inter conditiones anno fii-

periori a Caelare praeferiptas hanc quidem fuifle, ut et ipfius et Tridentinae fynodi

decretis fc fubfcripturum reciperet j lcd poftmodo rcmilfam fuific, pofiquam nullo

terrore adduci potuifie cum intellexit Cacfar, ut in eam confcntirct j neque quidquam

de religione fecum ab illo tempore adum efle : id vero fc fummi beneficii loco

duxifle, coque aequiori animo captivitatem tulific, quod interea fuam in religione

libertatem fervare licuerit » in qua cum indies alfidua facrorum librorum ledione

confirmatior evadar, nolle fc committere, ut, fi contra quam fieri debere fentiat, in

religionis negotio fc gerat, et divinam majefiatem et Cacfarcm ipfum ludificafic

dicatur : qua re cum nihil flagitiofius fieri pofle exifiimet, (hoc enim illud efle pec-

catum contra Spiritum Sandum, quod nullo unquam tempore condonatur) ma-

jorem in modum orare Cacfarcm, per Dei misericordiam, qua per Filii immola-

tionem humano generi reconciliatus fit, ne fadum hoc fuum implacate ferae : non

gloriolam in eo affedare, fcd id unum fpedare, ut vero Dei cultu regni coelcftis

hereditatem confcquatur ; hoc ut Cacfar certo credat fibique perfuadeat, vehe-

menter optare : ceteris in rebus omnibus promptifilmam fuam fuifle et fore per-

petuo in illum voluntatem j quamque ei dederit fidem, eam, ut virum bonum er

illuftri loco natum deceat, inviolatam fervatutum : itaque obfccrare, ut offen-

fionem omnem remittat, fcquc tandem ab hac captivitate liberet, ne primuj

omnium principum fit, qui fuam aetatem captivus apud ipfum exegerit. Cumhoc in propofuo conftantcr haereret, durius et inclementius aliquanto cum eo

agi coepit, adempto librorum facrorum ufu, et eo, quo hadenus Caefaris permiflu

ufus fuerat, dodorc 5 qui, cum praefens exitium imminere cerneret, veftc mutata

clanculum fc periculo eripuit. Cum deinde Saxonis filii interpellati formulam re-

cipere nollent, camque in concionibus oppugnari paterentur, Cacfar ea de re apud

patremVA R. LECT. • Horbcigac Jrtfl P. D. o. f.

INTERPR. Augskurg. Bmu e» Stijp. * BrtntTt». 4 Hjflr • h duc d* WirfrmktTg.1 Hontbrrg. i U Svuabe. k Nmreutktrg 1 Sprre, & Wrrmtt. k Naffmm. > Saremur. Scbutfjfr*.

* rtvrrjur SArrat, •

Tom.L Xl

i 74 JAC. AUG. THUANICDDXLV11T. patftm conqueflus efl : a quo hoc rcfponfum tulit, non poflc fc filiis auftorcm cfTc,

HknricUS IL ur» quod Pacataconfcientia foccre nequeat, hoc illi faciant. Non eadem Hefli con-

flantia fuit i fi verae funt litcrac, quas ille ad Cacfarcm fub id tempus dedit, a Cac-

farianis evulgatae, quibus continabatur, mandaffc ipfum uxori et confiliariis, ut reli-

quas conditiones omneis implerent, et iis, qui propter anteadum bellum querimo-

niam inflituiffcnt, fatisfaccrcnt ; de cetero, librum de religione fibi Iccium efie, in quo

licet quaedam eflent, quae non fatis intclligat, quaeque facris literis confirmari non

poflc exiflimet, tamen, quod vetuflate flent et patrum au&oritate nitantur, non fe

plus illis velle Tapete: itaque ratum habere feriptum illud, et curaturum, ut a Tuis

obfervetur : interim fidem fuarn ei deferre, five contra Tuream ftvc contra ponti-

ficem vel quofeunque reges atque ipfos Helvetios bellum gerar, five per Germaniam

ipfius opera uti velit ; fcd orare per Deum et omneis divos, ut depolita omni

offenfione fe liberum dimittat:jam enim annum integrum detineri, et faris duras

poenas dedifle : majoris porro cautionis loco, fi opus fit, daturum duos filios obli-

des ) et quaecunque ratio praeferibatur, ea fe paratum cavere, donec ipfi plene farif-

fut. Has litcras, de quarum veritate Slcidanus addubitat, captivitatis taedium ab

Hcflb extorfifle puto 5 cum is cflcr, qui profpcra fuperbe, adverfa impatienter ferret,

longe diverfo a Saxone ingenio, quem fecundis rebus nunquam fupra modum ela-

tum, multo minus adverfis fra&um hoftes ** unquam videre. Certe non magnam

Heffi propterea rationem habuifTe Caefarem conflat, alio atque alio loco fubinde a

cuftodibus Hilpanis tradutti, a Donavcrda primum b Norlingam, et inde c * Alpru-

num, ac denique d Halam in Suevia. Tunc et perferipta emendationis ccclcfiaflicac

formula et in comitiis recitata atque ab epifeopis comprobata efl, moxque jutfu

Caelaris typis evulgata. Petierant legati, ut fibi tempus daretur, quo de decreto fuis

rcnunciarcnt. Interim cum omnibus fere fingillatim aclura efl, et minae additae,

juffis manere legatis, donec refponfum a fuis allatum eflet. Serius ab « Argenti-

neniibus legati milii, quorum princeps Jac. Sturmius. Cum iis agit f Granvcllanus

per Hcnricumf Hafium, quo utebatur interprete, de formula, cui omnes fere prin-

cipes ac multae civitates fubfcripfcrant, recipienda; et, quae fit fenatus voluntas, ut

exponant, rogat. Cum eadem, quae reliqui, in medium afferrent, et in eam rem

litcras a fenatn exhiberent, interfatur Granvcllanus et decretum Auguflanum urget,

cui illi parere neccflc habeant. Heie rurliis legati replicant, quod fidei Caefaris res

permitia fit, id fe ccterofquc legatosde civilibus tantum negotiis intcllcxiflc, qui re-

ligionis caufam ad concilium rcjc&am exiflimarent, in quo partibus auditis aequo

utrinque jurcdifccptaretur. Cum rurfus inflaret Granvellanus, ut, publico imperii

decrero parere necne paratus eflet fenatus, claro et aperto rcfponfo declararent,

(jam enim in Gallia paflim ja&ari Argentinenfeis in decretum non confcnfuros) illi

nihil fc aliud in mandatis habere dixerunt, quam ut fenatum in reliquis rebus im-

perata facturum promitterent, in religionis negotio vim deprecarentur:quid in

Galliae regis aula dicatur, ignorare fc, nec valde de eo cfle folicitos, modo fibi fuae

innocentiae et obfcquii ratio conflet t cujus rationem, prout debeant, Caefari femper

reddere parati fiut. Ita illi non acceptis lireris dimifli. Igitur fenatus mox alias

ad Cacfarcm dat Gallice feriptas, quoniam ea lingua magis capiebatur ; et, quando-

quidem priores a Granvcllano receptae non fint, denuo apud ipfum fupplicare fc

aiunt, ne vis afferatur in caufa, quae legitime tranari non poffit, nifi libertas in ea

fervetur;petere igitur, ut theologis fuis liceat ea, quae proponuntur, antequam

cogi poflint, expendere. h Grempius jurif conlultuscum his literis aliifquc mandatis

adVA R. LF.CT. • unquam fui videre. P. D. o. f. d.

INTERPR. * Ah», --rrth. 6 Nardtimgem. * Htilbm. 4 Hali, em Stwak. • mx dt Straibourg.

1 le cba*{f ' rr d* Crta-.-rlle. * iiaftn, * Grtmf.NOT. 1 llaiifrtnaan Put.

Djgitized by Google

HISTORIARUM LIR V. i 7iad Caefarem miffus hoc rcfponfum tulit, aliud decerni non poflc, neque jam quacftio- CIOEDXLVIII.

nis tempus efle \ fore enim propediem, ut in concilio, quantum fatis eft, audiantur. HenricusII.Hoc Argentinenfes pcrculfi refponfo magnum reipublicac fenatum cogunt, quod

non nifi difficillimis temporibus heri confucvit : isccc civibus conflat, qui ex lingulis

tribubus deliguntur. Cum plerique exquilitis fuffragiis primo decretum omninorepudiarenr, aliquot diebus interjedis, tepidiores multi repeni funt, jam adventan-

tibus Caefaris copiis. Tandem rurfus ad Caefarem vi Eid. Septembr. feribunt : et,

quoniam ad concilium rejiciantur in eo audiendi, ne interea contcntiofi et pervicaces

plus jufto Videantur, fe minime recufare dicunt, quo minus civitatis epifeopus for-

mulam perferiptam in templis per fui ordinis miniltros inftituat ; fidemque dant, fe

cum eo de templis tranfaduros, et curaturos, ne pro concione vel aliis in locis quid-

quam dicatur vel fiat, quod offcnlionis caufara praebere poflit $ dum liberum fir,

quam quis volet, vel quam redam putabit, religionem profiteri. Has conditiones,

Jac. Sturmio viro fummac eloquentiae copiofc perorante, * accepit Caefar } et, ut

cum epifeopo tran figant, jubet, ea lege, ut, fi inter ipfos non conveniar, penes fe

caufac fit arbitrium. Cum epifeopo poftea egerunt, (is erat Erafmus ex «Limput>

genfium regulorum familia:)

et cum initio duriorem fe, ut quidem ipfis videbatur,

praeberet, tandem deledi utrinque arbitri j ex quorum fententia lcnatus tria templa

epifeopo permittit, et ccdcfiafticos in fuim fidem ac tutelam accipit, qui annuumcertum vedigal fenatui pendunt, et in reliquis immunitatem obtinent : epifeopus

viciffimin ufum fcholac bThomcnfc collegium, de quo magna controverfia fuerat,

efflagitantibus profclforibus ac civibus, ac reliqua templa fenatui concedit. Pridie

KallndasQuintileis hujus anni comitia diflolvuntur,poftquamfadum eft decretum de

fynodo Tridenti continuanda, et Caefar curaturum fe recepit, * ut quamprimum ibi

redintegretur. Publicata et denuo religionis formula, gravibus verbis edicitur, ut

omnes fine conditione parcant, ficuti jam Eid. Maii praeceptum fuerat. Audores

libti magnis praemiis remunerati funt ? Michael Sidonius epifeopatu cMcrfeburgenfi

in Saxonia donatur : unde Protcftantium diderium locum habuit, ob id videlicet

illos chrifmatis et facri olei ufum tueri, quod inde caput undius referrent.

VI. Iis in comitiis praeterea hujus anni initio Pruiliae caufa ada eft magna con.

ternione inter Staniflaum <*Lafcum, a Sigifmundo Poloniac rege mifliim, et Wol-fangum « 1 Mclchingum, quem Caefar ante quadriennium in Ordinis Teutonici ma-

* giftrum Spirae inauguraverat. Petebat Polonus, ut proferiptio contra Albertum

decreta aboleretur, ct^Gcdanum atque s*Elbinga, quae Polonici juris eflent, non

amplius ad Imperii comitia evocarentur. Contra Pruffiae magifter contendebar,

Prufiiam in Imperii clientela femper fuifle, jam ab eo tempore repetitis Ordinis fui

initiis, quo Conradus Mazoviae dux a Borufiis, qui hodie Prufli, tuneChrifti hoftibus,

bello attritus Ordinem hunc fibi conjunxit, et, h Culmcnfi agro conccfTo, totam

Pruffiam occupandam dedit:quod Fridericus n iliis confirmaverit j annoque dein-

ceps l*iii ac falutis noftrae cio cclxxix debellata provincia Chrifti nomen a Teu-

tonicis equitibus in ea conftitutum j deinde ab iifdem acerrima bella contra Lithua-

nos et ^Tartaros proPolonis pugnata, ardiflimamque tunc inter hunc Ordinem et

Poloniac reges amicitiam coiilTe, donec extinda vetere regum ftirpe, et Chrifti*

nomine a Lithfianis fufccpto, Jagello Lithuaniae princeps aPolonis in regem ac-

ceptus eft: ejus progeniem, quae inultas tot dadeis a Teutonico Ordine illatas ad

fuum dedecus pertinere exiftimabat, nihil non ab eo tempore fcciflc, quo Teutonicos

aftu

VAR. L E CT. “accipit P.*D. af.d. * Etvinga P.D. o.f.d.s ut primo quoque die ibi P. * Tataro* P.D. o.f.d.

INTERPR. • de Limpurg. •> de St. Tbmeu. « Mnfetmri tu Mifmt. 4 dt Leuki. • de MeUbhe-te*. 1 Dtntzjck. i Elbius .

k Citlm.

NOT. * Mtlcbiugium Put. •

_Digilized by Google

, 76 JAC. At)G. THUANIClODXLVm. aftu leu vi antiqua poflcflione depelleret, infelici quidem per initia fucccfiu; fcd

HenricusIJ. rebellantibus deinde Boruflis, ac lxx circiter oppidis et arcibus una dic deficientibus,

Cafunirum Sigifmundi, qui nunc imperat, parentem occafioncui arripui ll'c, Ordi-

nemque in eas anguftias redegifle, utLudovicus ««Erlichaufcnus, cum de univer-

Ps fortunis pcrichtarctur, metu, qui in confiant i flimum cadere poteft, adigente,

nulla Caefaris et imperii interveniente audoritate, in eas conditiones cum Polono

tranfegerit, ut finguli deinceps Ordinis magiftri intra fextum ab inito magiftratu

mcnlcm Poloniac regem adire et cum pro fupremo domino per jusjurandum agno-

fccrc tenerentur : iis conditionibus pofiea ftarc noluific Fridcricum Saxonem, atque

poft eum Albertum Brandeburgicum primo ; fcd acceptis aliquot cladibus pofiremo

in avunculi gratiam deterioribus longe conditionibus cum Polonistranfcgifle : unde

apparear, maximam huic Ordini injuriam ab AI berro, Polonorum ope, fieri, atque

adeo Cacfari et Imperio, in quorum tutela jam ab initio continuata poflcflione

equites Teutonici femper fuerint:petere igitur, ut rata Alberti proferiptio maneat,

et auxilia adverfus eum ab Imperii ordinibus decernantur. Haec ille. Confiat,

equites illos, qui et b > Cruci feri et Mariani didi funt, afliduis in Lithuaniam et

Samogitiam incurfionibus afluctos, etiam poft fufccptum ab iis populis Chrifli no-

men, et conjundam cum Polonia Lithuaniam, ab illis abftincrc noluifle : indeque

exorta inter cos et Polonos bella r ingenriquc tandem clade affedos equites prope

e Tanncbcrgam anno cid cccc x, Eid. Quintii, fub 2 Wenceflaojagellone, amiflis l

hominum millibus ; vix tamen addudos, ut quiefeeeent, donec pofiremo a Cafi-

miro vidi leges acceperunt. Re cognita, exitus adionis illius fuit, ut lentcntiam

contra Albertum pronunciatam tuendam efle ccn ferent , cetera, in quibus major

diflicultas, ad Cacfarem rejicerent. Sub id tempus Sigilmundus odogenario major

fato concefiit Kal. April. iplo Dominicae rclurrcdionis dic, cum regnaflet annos

xlii, mcnfcsii, dies vir, fummae moderationis princeps, ut qui Hungariac regnum

£poft mortem Ludovici Ladiflai fratris fjlii ab ordinibus regni delatum accipere

noluerit, rcipublicae Chrifiianae periculum potius quam fuura veritus; quippe

qui fciret, Auftriacos, ambitiolam gentem, nequaquam quieturos ; et provinciis illis

bello domeftico implicatis metueret, ne communi hofti ad eas invadendas porta ape-

riretur: Jo. Alberto et Alexandro fratribus aetate majoribus, cum fine liberis decef-

fiflent, in regno fucceftit > regnique heredem Sigifmundum Augufium filium reliquit,

qui Elizabetham Ferdinandi regis filiam ante quinquennium uxorem duxerat.

VII. Iis etiam in comitiis Mauritius, quem jam in cafiris ante Witembergamproferipti Saxonis bonis a Caelare donatum diximus, folemni ceremonia in feptem-

viri fidem acceptus eft vi Kal. Mart. die natali Caelaris, et eo fine liberis mafculis

decedente frater Auguftus. Id magna pompa adum, tabernaculo in foro eredo, in

quo Cacfar perMoguntinum verba praeeuntemcoram ceteris imperii proceribus ipfum

jurijurando adegit, et fratri Augufto, eandem dignitatem petente comite d Mansfcl-

dio Hoicro, poft Mauritium adjudicavit. Haud longe « Saxonis hofpitium aberat ; ita

ut is ex fcneftris rem commode fpedarc poflet. Cum ergo ad fremitum equorummagna turba Mauritium circumflantium in forum defpicerct, Ecce quam magna

• laetitia, inquit, Mauritiani exultant de dignitate, qua me praeter jus et aequum Ipo-

liarunt> faxit Deus tam ea pacate et feliciter in pofterum utantur fruantur, ut mei

meorumque nunquam deinceps opera egeanr. Nec gravius ea re commotus ad fa-

miliarem librorum lacrorum ledionem fe contulit. Sebaftianus f Vogellpcrgcrus,

quem fuperiora anno pro rege noftro in Saxonia deledus habuifle diximus, tunc

VAR. LECT. • Erlinfufius P.Dafd. * uti diximus, poft P.D. o. dimiflis

1N PR * Xlntkjbmt&n. * Ptrtetrtix, & Je la xterit Mane. 4 Txmnkerg. * It cemtt Hettruit Mffifeli. * Jemnr.edtutk dtSaxe. < Vtgtliktrgtm.

NO T- 1 Cruerftri. Ii* poncicnr une croix bbnche, & fe tenoient i Marienburg- Pnt* Dele Wtutrjtet jaitUtne

j lege Viad>j,ao lv. Put?

Digitized by Google

HISTORIARUM *L I B. V. tyy

dimiffis copiis » Wifleburgum, ubi domicilium habebar, redicraf. Id cum gravif- CI0I3XLVIIT.

fime rui iflct Caefar, Lazaro b Schuendio negotium dat, ut illum comprehenfum HenricusU.c Auguftam perducat. Familiaritas, quae Schuendio cum illo intercedebat, ejus

capiendi commoditatem praebuit. Res fevere et crudeliter trattata, et adhibitis

tormentis reus de iis, quos focietatem nobifeum iniiUc fufpicio erat, interrogatur.

Cum nihil ab eo extorqueri potuiflet, nihilominus* BirviefcaHifpano et Nic. d Zin-

ncro Germano caftrcnfibus judicibus ad mortem damnatur, quod Cacfaris cdifta

violafic, et infidiofa adverfus eum confilia agitafle diceretur.#Ad fupplicium duttus

cum in ligneum pegma afccndiflct, cum alia de fe multa honorifice, tum hoc inter

cetera dixit, non aliam fuae necis caufam cfle, quam quod regi Galliae, cum in*

auguraretur, ante annum, copias adduxiflet. Vir erat egregia admodum* fpccic et

firmo corporis et animi robore \ qui, cum nullam horroris fignificationem daret?

fpcctantium oculos in <ic converfos in admirationem primum, dein et commifcra-

tionem traxit. Ibidem et fccuri pcrcufli funt «Jac. Manrcllus et «Wolfangtis fTho-

maeus centuriones, qui fub illo meruerant. Hujus fadi, quod ad injuriam nofiram

pertinebat, invidia laboravit Schucndius, quafi parum finccrc in eo negotio, mul-

torum judicio, verfatus, qui egregium virum fpccic amicitiae circumveniflct:quod

dclcdi illi judices edito libro cxcufarunr, nihil Schucndium praeter Caelaris man-

data egifle affirmantes. Profcripti et denuo Hubcrtus comes Buclingius et Scba-

ftianus h Schcrtclius iifdcm tabulis; dein et 'Ringravius, ^Hcidccus, Rccrodus et

Rifcbcrgus : litcrifquc datis principes exteros orat Caefar, ne prolcriptos in tutelam

fuam recipiant, fcd in eo fibi gratificentur, et viciffim idem a fe, cum res ita feret,

exfpe&cnt. Propofira religionis formula, Caefar, cum, quanto fuo labore et fumptu

pax in Germania conftituta fit, projixa oratione commcmorafTet, perutile fibi videri

et ncccfiarium dixerat, ut magna vis pecuniae ab Imperii Ordinibus conferretur et

in publico aerario aflervaretur, ut, fi quis repentinus motus intra vel extra Imperii

fineis exoriretur, pracfto efiet fubfidium : nec multo poft, Fcrdinandum gravibus de

caufis, quas omnes intelliganr, nec explicare nunc attineat, cum Turea in quin-

quennium inducias pepigifie dicit, quarum ante annum fadum fit inirium: petere

igitur, ut, quamvis ille praefidiariis fuis mandarir, ne quid feCus faciant, nihilominus

auxilia jam ante promifla fumminiftrcnt, ut, fi Turea forfan a pa&is difccdat? parata

fint omnia, quibus ei rcfifti facile pofiit : fibi nihil heie fuifl*c negligendum : et, quo-

niam ille validis praefidiis limitem muniat, fe quoque munitiones et praefidia ink Pannonia pafliminftituilTc} quibus conftrucndis et alendo militi cum, exhaufto fu-

periorum temporum bellis aerario, par non fit, poftularc, ut in hos ufus, dum in-

duciae durabunt, pecuniam annuam dependant ; hoc enim ad communem Germa-

niae falutem ac quietem pertinere. Poftulata Caefaris Ordines, ctfi grave erat in

futuros ufus pecuniam conferre, comprobant > et Fcrdinando regi in fingulos in-

duciarum annos c millia aureorum promittunt. PermifTum et Caelari, ut Impe-

rii cameram arbitratu fuo conftitueret, et judices fupplcrct ; fumptufquc in eam remab Ordinibus promifii : itaque Kal. Oftobr. inchoatur ; et advocati tres, qui de Lu-

theri doOrinafufpeOi erant, ordine moventur, ccterifque inter alia praeferibitur, ut

majorum religionem colant, aut fe dignitate abdicaturos promittant. Ibi renovatae

contra Smalcaldici foederis focios lites, ab Hcnrico Brunfvico primum, licet, cumcarcerc emitteretur, nihil fe tentatiftum promififlet ; deinde ejus exemplo a 1 Mo-guntino, Pruffiae magifiro, ® Naffovio, Solmenfi, aliis • lcfum ct in comitiis foedus.

. i «i Digitized by Google

178

cnox i.viaHcnricus II.

JAG. AUG. THUANI.quo Cadaris provinciae omnes, quas per Germaniam et «Belgium obtinet, fint in

tutela et patrocinio Imperii et in ufus publicos contribuant j ita tamen, uc fuis

utantur legibus et jurifdidionc > Germania invicem a Caelaris provinciis eandem

tutelam et auxilia cxfpcdct. Lis erat jam a multis annis inter Heifiae principes et

Naflbvios de Cattorum ditione : Cacfar pro tribunali ex feptemvirorum lententia

fecundum Willclmum Naflovium pronunciavit ; ciquc b Caucnellcbogcnfcm comi-

tatum addixit cum fuperiorum annorum fructuum rdlitutionc, qui ad duodecies

centena millia aureorum et ampHus acftimati fune : fed poltca pacificatione c Pafla-

vicnfi refeiflum fuit judicium ; et HdTus in Cattorum pofieilionem mifliis, falvo

Nafloviis fuo jure.

VIII. Antequam d Augufta difccdcrct Cacfar, m Non. Sextii, confulcs, fc-

«latum et e praecipuis civibus nonnullos ad fc vocat, claufis interea urbis portis et

flationibus per plateas difpofitis. Ibi, per * Scldium multa de fua erga ipfos egregia

voluntate praefatus, jam multos annos turbulenter et feditiolc ipforum rcmpublicam

adminirtratani, dolcrc prae fc tulit j idque propterea fieri confirmat, quod viles

perlbnac maximam partem opifices ex infima plebe in fenatum allecti fuiflent : cui

malo ut medeatur, ipfis dignitatem abrogare, non ignominiae fed publicae utilitatis

caufa, ftatuifle. De feripto deinde recitata nomina eorum, quos in 1'cnatorum album

cooptari vellet : in iis erant f Vclfcri, 8 “Rcclingeri, h 0 Baumgartcncri, 'Fuggeri,

k Fcutingcri 1 quos jurejurando, ut facium de religione decretum fervent, obflringit.

Tribus etiam abolet, quod id caufam feditionibus praebere diceret, et capite fanxir,

ne qua civium deinceps conventicula focictatcfvc fiant 5 et literas omneis, quibus

tribuum jura atque privilegia et immunitates continentur, novo fenatui exhiberi,

et hanc novam rcipublicac formam voce praeconis publice pronunciari jubet. Ita

Augufta proficifcitur, relido in civitate praefidto, ne mutata religione in republica

novi motus exorirentur. Cum reliquis copiis Ulmam venit, fcnatuquc antiquo ab-

rogato novum inflituit ; et ccclcfiac miniflros, in queis erat Martinus 1 Frcchtius

quod religionis decretum ampledi nollent, poft gravem et aerem difeeptationem

per apparirores catenis oneratos cufiodiac mandari jufiit : xvn Kal. Septembreis

inde curribus impofiti >9 1 Circcnam deducuntur ; ac denique anno, qui hunc fecu-

tus cft, pridie Non. Mart. poftquam pro alimentis latisfccifient, fine mulda liberi di-

mifii funt. Sub exitura Augufli Caclar Spiram venit j ubi paululum commoratus,

«Moguntiacum > fecundo flumine, abdudis fecum Saxone et Helio, quos diverfis

navibus impofucrat, 0 Coloniam Agrippinae acccflit, acpoftrcmo per p Mofac-Tra.

jcdum in Belgium dcfccndit, Saxonem penes fc habens, et ablegato , Aldenardum

Flandriac oppidum Heflo j copiafquc, quas fecum AugulU abduxerat, fimul ac Bra-

bantiac fincis attigit, folutis ftipendiis dimifit. Soli in r Suevia * Conftanticnfcs, quod

Helvetiis vicini edent, ficut in Saxonia Magdcburgici et Bremenfes fuperabant non-

dum Cacfari reconciliati. Ii, cum tandem legatos accepta fide Auguftam mififlent,

et conditiones a Caelare propofitae duriores viderentur, quam ut in easconfcntircnt,

ad fenatum referunt, qui 111 Eid. Quintii, datis ad Caelarem literis admodum demitte

orant, ne vim confcicniiacfuac afferre velit; de cetero fc paratos imperata facere:

nihil efle caulae, cur durius, quam reliqui, tradentur, cum non gravius delique-

rint : non efle obfcura vetera fua ergadomum Auflriacam merita, cujus fidelis ob-

fervantia magno ipfis conftitcrit : obfccrarc igitur elementi flimum et acqmllinium

principem, ut priorum merarum velit meminifie:pro mulda vm aureorum millia

• depenfuros,

VAR. LECT.* * Rdii^eri P. Redingeri P.o.f.d. * Burigartcncri P.D,o.f.d. r inde fecundo P D.o.f

1NTERPR. * Pa/t b*t. 'CatzjtweUkof.en. * traitti dtPaffau. 4 Auplurg. • Seldta. • IVclfer.

t RtebliHgrr. k 1 Fagg/n. k Pratiager. 1 Freebt. " Kjrcktm. 0 MtUSZ> Ou Mayeaie

• Cohgne r Macjfmhr. i OudratrJe. • U Sottabt. • (tax de Ctajtaaee. »

NOT. * Kircbeimam Put..

1

HISTORIARUM LIRV. 179dcpcnfuros, cxhaufto ac pertenui alioqui aerario magnam lnmmam ; et iv majora CDPXLVII1 .

tormenta tradituros: petere viciflim, ut fibi liceat, ad «legitimam ulque concilii HenficusH-celebrationem, in ea, quam profiteantur, quamque falutarem exiftiment, religione

vivere. Per * Atrcbatenfcm breviter refponfum } quoniam fe paci minime fhidere

offendant, Caelarem aliam rationem initurum. Ita re infc&a dimittuntur. Cac-

fari grave non fuilTe, quod Conftanticnfcs formulae fubfcriberc noluiflcnt, plcriquc

exiftimant, cum illi eflet in animo armis potius fub ditionem Auftriacam civitatem

redigere, quam religionem per foedus in ea inftitucrc. Igitur hinc capta occafionc

Affonfo b Vivi Neapolitano, fcd Hifpan ia oriundo, militum duftori ttrenuo com-

mittit, ut imparatos artu militari invadat. Ille c Uberlinga profc&us cum 11 cid

Hifpanorum peditum et cc equitibus dc no&c per filvam iter facit, ubi parte copia-

rum relicla, cum mane illuccfcentc propius acccfllflct, excubitores aliquot, qui ad

ftrepitum explorandi caufa exierant, capit, mortemque comminatus, fiquodfignum

darent, in loco depretio prope lucum infidias locat : id clam cuftodibus, qui in lub-

urbio trans Rhenum erant, fieri non potuit ; aquibus per pracfefhim certior fa&us con-

ful fenatum cogit, et ad arma conclamat. Remiflius initio reserebatur, quod hotles

nondum apparerent : mox, cum le proderent Hilpani exiguo numero, cc cives emit-

tuntur. Jamquc Hilpani murum » ex materia conftrudum, qui tollam dividebat,

machinis evertebant, apertoque muro per foftam tunc prope ficcam in excubitores

invadebant, cum fucccdcntibus 5 illis, qui in filva remanlcrant, adverfa porta refrin-

gitur : heic fortiter civibus propugnantibus ipfc Vives iihi feloppeti primo congrcflu

tranfvcrberatur, cjufquc filius graviter vulneratur; quod Cacfarianispcrturbatioiicm

attulit. Nam poft acrem in ponte Rheni dimicationem, cum cives fc in urbem

reccpiflent, Hifpanos portam quatienteis facile tormentorum difplofu repellunt, et

multos ex illis interficiunt : itaque hi, cum fruftra fc conari viderent, amitfis duci-

bus fuga fuburbium petunt, et pontem extremum incendunt, ne quam cives in eos

eruptionem facerent. Ibi cum nullum libidinis et crudelitatis genus non exercuif-

fenr, crematis fuorum cadaveribus, ne de caeforum numero conflaret, difccdunt.

id ex iis defideratos, cx civibus c feribit Slcidanus : multo minorem numerum utro-

bique caeforum edunt Caefariani;puto, ne, quia infeliciter iptis pugnam illam ccf

fuTc conflat, majus damnum ea flrage accepifle crederentur. Ad tignum Conftantiac

datum, uti fieri amat inter foederatos, accurrentibus undique Helvetiis, praefeftus

regionis, qui Luccmenfts erat, odio religionis cos maxima dcnunciata poena revo-

cavit. Cum aftu non fucccflitTet, alia via Caefar Conflanticnfeis aggreditur, cvul-

gatifque lireris eos proferibir, quod feiret civcis recenti illa clade pcrculfos in diverfa

ftudia fcindi. Cum igitur in difeordibus animis parum virium eflet, fenatus ad

preces confugit, et datis literis Helvetios ac nonnullos principes orat, ut apud Cae-

larem intercedant. Helvetii ftatim agunt conventus, et operam fuam promittunt»

ca lege, uti decretum nuper dc religione fattum recipiant, et ccclcfiaflicos ex-

pulfos in urbem admittant. Id ad populum refertur, et fuffragante majore plebis

parte decretum recipiendum cfle pronunciatur. Eo fa&o plcbifcito fenatus, quid

a&um fit, Helvetiis rcnunciat}qui mifla legatione, antequam intercederent, per

praecipuos miniflros Caefaris animum periclitantur. Cum gravate laturum inter-

ccflloncm cum intcllcxiflcnt, a negotio defiftunt. Illi ergo, cum in extremis eflent

angufliis, nec aliud perfugium eflet, deditionem faciunt. A quibufdam civibus,

qui rerum flatum muratum vellent, clam aliis milites Fcrdinandi introduftos cfle

fcripferc Caefariani. Praefe&us eo ftatim a rege miflus, qui cos in tutelam fuam re-

ciperet. Poftea Eid. O&ob. hae diftae leges : regem rcgifquc liberos ct heredes in

VAR. LECT. • legitimi P. * mox illis P.D.o. f. pofterumINTERPR. • Trvfjue iArras. " Vivas. * Ubtrlmjen.NOT. * farf»n maceria.

—Bigiteeb by Google

180 JAC AUG. THUANJC1DIDXLV1II. pofterum pro dominis agnofcanr, ncc ab cis ullo tempore deficiant, aut foedus ullum

Henricus II. ineant i decretis, quae ipfe ejufquc praefecti de religione cetcrUque rebus facturi

fmt, omnino parcant j in bellis aliifquc negotiis, ficut alii provinciales, regi rcgilquc

liberis et heredibus praeito fint, et imperata faciant. In has conditiones lacramento

adacti cives. Biduo poft aliae leges proponuntur ad fccuritatcm urbis. Ac pofiremo

ecclcfiae miniftris, ut intra diem odavum urbe excedant, edicitur. * Lindavienfes,

qui adverfam b Acronii lacus partem tenent, cum prius viriliter fc adverfus Caela-

rem gefliffent, Conftantienlium vicinorum exemplo five territi live admoniti, de-

creto et ipfi fubfcribunt. Hoc mcnfc Augulhis Mauritii frater Annam Chriltiani niDaniac regis filiam in matrimonium duxit

:

padis dotalibus conventum, ne quid bo-

norum, quacJo.Fridcrici fuiflent, proportione hereditaria acciperet, hac claufula

Dano Mauritii fadum ut iniquum improbante.

. IX. Dum adhuc Augultac Caefar eflcr, Maximilianus Ferdinandi filius inde di-

gre Iliis in Hilpaniam contenderat, ut Mariam natu majorem Caelaris filiam et pro-

piorem fobrinam fuam in uxorem acciperet, ibique proregis titulo regna adminiftra-

rct. Nam Caefar PJiilippum filium tunc xxi annos natum ad fc vocare fiatuerat,

ut cum Germaniae Ordinibus ac Belgii populis oftenderet ; eaque de caufa confcdo

bello Saxonico cAlbanum paulo ante inHifpaniam ad illum miferar. Mens erat

CaefarLs, rctradara frattis in regem Romanorum fada d Coloniae inauguratione,

filium per ieptemviros metu aut beneficiis obnoxios in imperio fucccflbrcm defignan-

dum curare i coque conftlio Maximilianum ardiore fibi adfinitate junxerat ; et qua-

vis alia conditione oblata cum fratre poftea egit, ut affentiretur. Rebus enim tam

proipere fucccdcntibus, jam non de Cacfarca dignitate fratri fecundum Imperii leges

relinquenda, fcd filio jure hereditario attribuenda cogitare coeperat. Verum neuter

ulla ratione adduci potuit, ut affenfum praeberet.

X. Ubi Maximilianus inHifpaniam venit, peramanter a Philippo patruele ac-

cipitur, moxque magna pompa e Pinciae Carpetanorum nuptiae celebrantur: quibus

peradis Philippus, tradita fororio rerum adminiftrationc, cum Albano et cardinali

f Tridcntino 8 Barcinonem tcrrcftri itinere profedus cft, ubi eum Andreas h Auria

cum xl triremium claffc, et illa praetoria in primis, quam ipfius in Italiam tranfpor-

tandi gratia magno lumptu exaedificaverat, quaque nuper Maximilianum advexerat,

, ad oram maritimam cum Joan. Andrea Janetini filio opperiebatur. Ibi veneranda

canitie fenex juvenem in tot regnorum fpem natum praerogativa aetatis familiariter

complcditur, faufia omnia filio, ut olim parenti precatus i idoneamque tempefla-

tem nadus vn Kal. Dcccmb. cum tota familia Genuae exponir, atque in fuis aedi-

bus extra urbem magnifico omnium rerum apparatu excepit. Dum Genuae effet, de

. arce civitati imponenda cum Albano confilia agitata memorant Italici feriptores j et

circumfertur hodie in Italia dialogus vernaculo fermone ea de re confcriprus. Id

quo facilius Auriac perfuaderent, fine cujus ope res confici non poterat, periculi

fui eum admonebant, recenti adhuc ‘Flifeanae et Ciboac conjurationis memoria.

Verum ille in confianti patriae libertatis afferendae propofito manfit, ncc ulla ratione

adduci potuit, ut, licet periculum fuum cum Cacfaris fortuna conjundum effet, ei

hac in parte gratificaretur j quamvis multi alloqui boni cives fibi potius quam rci-

publicac metuentes confcntirent, et in iis k Adaraus Centurio, quem ad Caelarem

miffum modo diximus. Itaque alia via poftea inita cft, qua Cadar Gcnucnlcis in

obfcquio contineret, grandi fcilicet aere alieno ab iis contrado. Accidit vero eo

tempore, ur, cum populus in ejus rei fufpicioncm veniffer, ex levi occafionc inter

Hifpanos et praefidiarios ingens tumultus excitaretur. Nam cum cives Philippi

rogatuINTER PR- * trux de Limdsu. b

It Ite de Continuer. * It dme fjtfbe. 4 Ctlejtie. • Valudolid.

1 U eard. MaJruce, rvequt de Trente. • Bnreeltnt. ‘ Dtria. * detkftbi, O' de Cibe. k Centurient.

HISTORIARUM LIB. V. 181

rogatu nefarios quofdam homines Hifpania profugos, qui tum forte Genuae erant, CDDXLVUI.in praetorii carcerem cpnjecifTcnt, praelectus cuftodum Philippi cum valida manu HenricusII.

ad cos conftringcndos accedit:qui cum a cohorte praetoriana totius negotii ignara

aditu prohiberetur, repuliae impatiens vim parat, fubitoque ad arma tota urbe con-

curritur, vulgo hominibus Hifpanos ad praetorium occupandum in armis venifle

ferentibus. Itaque ut in extremo urbis periculo, claufac tabernae : fcd mox Auriac

audorirate, ad tumultuanteis fine armis egredi, fcditio ledata cft, darimque dilapfa

turba et apertis tabernis priltina urbi forma facicfquc redituitur. Altero dic De-

cembris magno paratu urbem ingreditur ; et, ludis atque fpcdaculis extrado tempore,

magnificis infuper muneribus donatus, odavo poft dic difccdit, et terredri itinere

per a Alcxandriam b Ticinum pergit $ quo jam tormenta, quae Jo. FridericO adempta

diximus, Cadar pater transferri curaverat:quibus infpcdis et reliquis urbis muni-

tionibus c Mediolanum * iv Kal. Januar. venit. Ibi omni publicae laetitiae genere

excipitur, arcubus paflim triumphalibus et ftatuis pofitis, cum honorificis elogiis et

inferiptionibus ; ac nuptus Fabricii i Columnae Afeanii filii, qui Hippolytam Gon-

zagac proregis filiam ducebat, interfuit. Venere eo officii caula Venetorum rci-

publicae, Ferrariae ducis, et e Senendum legati. Praedo fuit et dux Sabaudiac. Cof-

mus, rebus Senendum, quibus folicita cura cum Mendoza incumbebar, ordinandis

impeditus, eo etiam Francifcum natu majorem filium cum magno comitatu mifit.

Mediolano Mantuam, ubi ad cum falutandum ipfc dux Ferrariae Hercules amplo

et fupra modum fplcndido cultu venit, atque inde Tridentura profedus cd Philippus,

ubi obvium habuit Mauritium, qui mox inde parvo comitatu per equos difpodtos

Mantuam et Venetias excucurrit, et honorificcntiflimc ob recentem rerum geda-

rum famam a fenatu fuit habitus.

XI. Apud nos initio hujus anni rex Francifcum Lotaringum Aumaliae comitem,

ut digniore titulo honedaret, ducem ac patricium creavit ; jam tunc ea gente [ ad

* fupremos honores, per novos] titulos et multiplicatas dignitates viam adfcdante.

Tunc et in Lutheranifmi fufpcdos fevere animadverfum : C*] ex eorum numero

Joannes f Brugicra Arvernus, de quo e Idoriac de haercd quaedio habita fuerat, Pa-

ridends fenatus decreto damnatus i et vivus crematus cd v Non. Mart. Eo praeterea

fenatus confulto edicitur, ut, quoniam illo judicio intcllcdum cd, multos ede In

Arvernis improbatae religionis fedatores, omnes ad ccdcfiae Chridianorum parentis

normam, fc, vitam morcfque componerent, neque quidquam, quo offendi piae aures

pollent, contumcliofum in Deum et ccdcdam dicerent agcrcntvc * neque a ritibus

hadenus in ea receptis atque majorum inditutis ullo modo declinarent : ut Chridia-

nae religionis formula a Sorbonicis theologis confcripta, regiaque lege comprobata

dominici* diebus in templis publice ^oiim populo recitetur, neque quifquam praeter

theologos de iis publice aut privatim aliifvc ccdedac inditutis ac ceremoniis difpu-

tarc audeat. Enimvero mire au&us erat numerus eorum, qui Lutheri dodrinam

ampledebantur, non folum in Gallia, fcd etiam in Italia. Itaque et eodem annoxm Kal. Sextii, fenatus Venetus cdidum renovavit, jam ante anno hujus facculi

xxi facium, cum in agro h Brixiano in homines de religione fufpcdos, unquamin

P. [ad fumrnam potentiam, innata ambitione,per novos']

P. [*] fuafu praecipueAumalii, qui a cardinali fratre, qui Romae erat, admo-

.

nitus, fummam inde gratiam apud pontificem et in Gallia apud ecclefiafiicos et

plebem aucupabatur :

VAR. LECT. • xiv P.D.o.f.d- MS.Rrg. * immodico* D.o. f.d. r etigni vivus P. •

INTERPR. * AUff**drtM dtlU Paf.Ha. fc Pavit. * MtJan. 4 Cthmu. * d< Sitnt. 1 BmptrrJ’Airjrrgwf. « IJfarr. * ttrritme de Brrfeia.

Tom.I. Z z

Digitized by Google

l8 i JAC. AUG. THUANICIODXLVIll. in veneficos et cum humani genetis hofte commercium habenteis, feverae quar-

ItoRICUJ IL Iliones haberentur. Eo cautum erat, ut, qui libros improbatae leaionis haberent,

intra diem oftivum ad homines delegatos perferrent , alioqui fote, ut anquiratur,

et de noxiis poenae erigantur: delatoribus lilentium et praemium promittebatur.

Flagitantibus legatis pontificiis id a republica impetratum, fed ea cautione, ut epif-

eopis et inquifirotibus minime permittatur judicium, fed adhibeantur femper loco-

rum praefeffi et jurifconfulti, qui teftimonia cognofeant, et videant, ne quid reli-

gionis praetextu inique aut avare in fuac ditionis homines admittatur:quam eandem

cautionem, etiam poftquam altioribus radicibus Luthcri doctrma haefit, quantumvis

fremente pontifice, ufque hodie fervant. Tunc et Paulus "Vcrgcrius epifeopus

Juftinopoiitanus, cujus fedula opera Clemens vn ac Paulus per Germaniam ufi fue-

rant, vit magnae doctrinae, et Fctdinando regi, cujus filiam ex facro lavacro, cum

in Pannonia effer, fufeeperat, valde charas, ne concilio interefTet, aut Juflinopolim

reverteretur, a pontifice prohibetur : unde ille primum Venerias, dcin b Patavium

fc contulit t ubi Francifci c Spierac nuper in fumma dcfperatione mottui exemplo

territus, in agrum J Bcrgomatcm fcccflit, atque inde ad c BJuctos abiit, apud quos

in < Telina valle aliquanto tempore Luthcri dofhinam profefius, pofttemo a Chri-

flophoro sWirtembergico k Tubingam evocatus fuit.

XIL Intere» rex ex* Annae Momorantii confilio, ut ftatim in regni aufpiciis

conceptam de fe apud exteros populos ac praecipue in Italia, ubi tunc res calebant,

opinionem augeret, Alpcis fupetare conftituit. Antequam ad itet fe accingeret,

Gafpari k* Colinio negotium dat, ut ad 1 Turrim-otdinis vulgo vocatam juxta » Bo-

noniam propugnaculum erigeret, 'quod, Anglis operas nequicquam interturbantibus,

ct conftruflum et valido praefidio firmatum efl, manentibus induciis. Profc&ionis

initium fuit ab®« AuguftobonaTricaflium, quo rex magno comitatu cum omni fa-

milia Eidibus Maii veniti inde per «Lingones, 'Divionem, ’ Belnam, 'Axonam et

•Butgum in Sebufianis iter habuit:quibus omnibus locis publica laetitia exceptus

efl. Mox per ' Allobroges in » Subalpinam regionem defccndcns 1 Auguftam Tauri-

norum venit. Hujus profeflionis, praeter eas quas diximus, has etiam caufas af-

fignant Italici feriptores:quod ardentibus Farncfioram in Gonzagam odiis, ob re-

centem J P. Aloifii caedem, Hcnricus, qui feitet quacunque via eos dccrcviffc de

Gonzaga ultionem fumerc, in camque rem pcrcuflbres fubotnatos, in Italiam ve-

nerit, quo, fi cafus tuliflet, ut Gonzaga de medio tolleretur, praeito ctlct ad omneis

motus, qui tanti ducis mortem videbantur confccurnri:quod ct fex conjuratorum,

qui propter fuipicionem comprchenfi funr, confcffione comprobant t ac Corii cu-

jufdam in primis, cui «Cottinio nomen, teflimomo, qui poftquam longo tempore

in Gonzagac comitatu fuifict, patrandi facinore commoditatem opperiens, tandem

ex indicio Francifci * Vintae, qui Cofmi negotia kk Mediolani procurabat, captus ac

tormentis fubjcaus, ab Horatio Farnefio ad Gonzagac perniciem fummiffum fe, idque

Hcnricum per Farnefios refeiviffe, confcifus cft : itaque Hcnricum, Cottinio capto

reque dctcOa folutius egiflit, quali ad luftrandam Subalpinam regionem tantum ve-

nifTct, ct evocato Hercule « Fcrraricnfi, nuptiarum Fr. d 1 Lotatingl et Annae Her-

culis filiae gratia Italicam ptofefiionem a fe fufccptam fimulafic. Gonzaga igitur,

percufToribus deptehenfis ac punitis, jam de falute fua minus folicitus, de Mediolani

confervatione, tege tam vicino, cogitate coepit:quod cum infirmis admodum

moenibus

VAR. LECT. • CoUnio Ctftdlionaco P.D.o.f. * Augufti P- D. o.

INTERPR. * Vergerie, de Cepe d'IJHe. ‘ Pedent. « Spttre. * Gr [°^

t Veisf Itet. t te dee de WirtmPerr. ‘ Tnitngrm. * te (tmtepeUt de Memtmerenej. deCeD(ml, fieer de

Cbafhtl<m. 1 Teer dOrdrr - Beulosne. •Treies. • Lengret. r Dijem. * Beenne * Aiflonne. Be*rtCbefhtU

en lireffi. * Sevete.

* • Vivte. k * Miten.

Be*tog»e. »7>eies. •Lengret. r Dijem. _* TWrt». r Fierlmti de Ferneft, de(e di Perme & Pieeenx*. Certigme.

« dac de Ferrere. ** de Lerreime,d»t /Ammsle.

I'i: j: j _

HISTORIARUM LIB. V. 183moenibus cinCtum effer, novam munitionem inftituit, ct eadem opera fuburbia, quae CIDOXLVII1.bonam urbis partem hodie efficiunt, inclufit: quod opus, illius confilio coeptum, HewricvjILpoftea magno urbis ornamento et praefidio omnino confummatum cft.

XIII. Dum inter ludos ct fpc&aeula in ‘Taurinis tempus teritur, de tumultu

Parificnfi, levis quidem momenti, fi ad pertonas fpeftes, fi ad exemplum, noncon*

temnendo affertur. Ultra bSangcrmanum fuburbium fpatiofa planities fecundum

flumen porrigitur, in qua fibi jus regum liberalitate effe dicebat efchola Parificnfis»

cumque locum propterea vulgo ^Clericorum pratum appellari:quem cum contra

• Sangcrmani fratre» fui coenobii efle contenderent, domibus aedificandis, viridariis

confirucndis, viis dirigendis et urbis purgamentis exportandis coenobitarum conccf-

fione major pars illius a privatis poflefloribus occupabatur. Itaque fcholac Parificn*

fis juventus manu annata fine ulla dcnunciatione in eum locum defeendit, ct di-

rutis aedificiis, caelis arboribus atque avulfis vitibus magnum tumultum excitavit t

qui cum contraria vi citra periculum componi non pofle videretur, fenatus fcbolac

Parifienfi et Sangcrnunis diem dixit vi Eid. Quintii, quo lis magna contentione

*a&a, et, infpc&is utriulquc partis documentis ac pofleffione, duo ex fenatoribus

dcle&i funt, qui limitibus pofitis tam pcmiciofi exempli controvcrfiam terminarunt.

Ita fedatus hic tumultus, qui multo gravioris per f Aquitaniam propter sfalinarum

vcCtigal exorti vclut omen fuit. De quo ubi allatum eff, ludis in triffitiam verfis,

ftatim rex h Augufla Taurinorum defeendit, et Annam Momorantium magiflrum

equitum cum Fr. Lotaringo, attributis ei cio cataphra&is equitibus et vm cio pe-

ditum, in quibus rv Germanorum vexilla erant, co quamprimum ire jubet, ut rc-

bcllantcis comprimeret, et fevere in fonteis animadverteret. Seditionis haec origo

fuit : Aquitania cum ceterarum rerum abundans, tum falis optimi proventu fummefoecunda cft $ litoris ct infularum ejus litori praetenfarum fitu, foli natura et finuum

commoditate tantam ubertatem ptovinciae conciliantibus. Nam inde in Belgicam

ac Celticam fere omnem per > Ligeris, k Sequanae ac 1 Somonae oftia adverfis flu-

minibus fal fubvehitur, et in regia horrea certis locis difpofita reconditur, poena

capitis in eosfancita, qui aliunde, quam ex illis horreis, emerint j ne vc&igalibus

(edicet, quae graviflima funt, fraus fiat. Major libertas in Aquitania erat j unde

ad vicinas provincias atque adeo externas nationes fal comportabatur. Sed per-

vincente publicanorum malitia et hominum hujufmodi, quorum ad perniciem

publicam ingeniola induftria cft, contracta illa libertate magnam ad vc&igalia regia

acceflionem fieri praedicantium, Francifcus lege lata in ipfis falinis vectigal capi

toluit, au&o fupta modum pretio t in eamque rem, paulo antequam moreretur,

pluteis pracfe&os ac miniftros inftiruit: unde ejus rei fiimma caritas in Aquitania,

cujus antea propter abundantiam magna vilitas erat ; frementibus palfim provin-

cialibus, falis, quod in fuo folo nafccrctur, liberum commercium fibi eripi. Jamquefuperiore anno ad ® Confum oppidum in Santonibus multitudo, furore concita, viij

ex praefectis occiderat : et Vcfunac Petrocoriorum cives, eos, qui legi falariae pro-

mulgandae illuc venerant, contumdiofc habitos fuis moenibus ac finibus ejecerant

:

ct vulgo in Aquitania publicis in horreis fabulum atque arenam fali admifeeri ad exci-

tandam invidiam calumniofc criminabantur:

quibus acccflit coactorum duritia,

atque acerbitas, quos exofi provinciales multis in locis, licentia crefcentc, e regio

horreo (al emere detre&abant. °Jonzaccni ac Barbcficnfes antefignani fuere $ in

quos cum praefe&i regii animadvertere vellent, ita a plebe accepti funt, ut ni Ca-

rolus pRupifulcaudius Barbcfii regulus vim prohibuiflct, multitudinis armatae manusevafuri

INTERPR. • Pi rimtmt. 'fxmximrg S.Grrmsix. • xmvtrft/ JU Psrit. « fr/ xmx tltret. • TU-

bptmx de txdkxjt Jr S. Gtrmxim Jri Ptnt. * Guitwmr < gshrlU i» fil. *Tkrm. ' Uljnrt ' USrim. •

> USmum. * Crxfi n S^mrvwtt * Ptrigmx. • trux * Jmf“, & <U Mxrkfexx. * dt U Rrcbtfr*cxmJ, ftur drBxrktfnuc.

184 JAC. AUG. THUANICI3PXLV11I. cvafuri non fuerint: quae cum jam ad ivcid hominum cxcreviflct, 'Caflrum-no-

lit-NRicus II. vum in agro “Engulifmcnfi invadit, et quofdam, quod legem violaflcnt, inibi a

praefettis in carcerem conjcrtos vinculis exemit, b Tcxcroni fumme invifocoartori

mortis terrore injerto. Cui malo ut obviam irctur, c Henricus Navarrac rex atque

provinciae totius praefes, ut Barbefienfium audaciam comprimeret, eo centum cata-

phrartos equites mittit}quorum pauci occili, reliqui contra tantam multitudinem

impares retro ceflcrc. Amblevilla l equitum fignifer vir illis regionibus potens,

eum fui cfle officii exiftimaret rem peflimi exempli prohibere, militem cogit : fcd

repentino multitudinis concurfu oppreflus regione excedere neccfle habuit, Amble-

viilac caftcllo, ubi habitabat, relirto : in quod, cum nihil amplius in ipfum pollet,

irata multitudo incendio faeviir, ac ceteras ejus arccis et domos complanavit. Et

jam indirto palam falinatoribus bello armatorum greges ubique difcurfabanr, cutn

regium rei falariae per totam Aquitaniam procuratorem nomine dBochoncm forte in

«Cognaciorum finibus narti diu excruciatum interficiunt, et cadaver ejus trabibus

fuffigunt, ut per f^Carantonum amnem ad oppidanos, five terrendos five in fcclcris

partem vocandos, deveheretur. Duces fc iis praebuere perditae vitae homines

e Bullo, h y Galafra, ‘Cramalus et k Caftro-Rodulfius :1 Pimorcus etiam ex nobilitate

dux cum xvi circiter millibus prid. Eid. Sextii. "Mediolanum Santonum irrumpit,

ac propraeferti utbis regiique cognitoris domos depraedatur, et carccribus effrartis

vinrtos liberat, majora utique aufurus ; fcd aftu confirtis literis territus, quibus mag-

num equitum numerum adventare nunciabatur, illinc difcedit i et Cognacio, ut-

cunque initio oppidani rcfiftcrcnt, capto, bona eorum diripit. Moxet n Rufeci fal

conditum a multitudine diripitur. Ad 0Amandium vero vicum xvu amplius homi-

num millia cum convcniflcnt, f Severinus vir nobilis fparfa de auxiliariorum equitum

adventu fama territos parva admodum manu capit, duccfque comprchcnfos q Engu-

lifmam ad Francifcum 'Rupcbcllacurium regionis legatum perducit : verum is, con-

. currente ftatim ad civitatis portas xx amplius armatorum millium globo, ut civcis

attonitos periculo eximeret, duces captos rcpofccnti multitudini tradere coartus cft.

Fruftra cdirtis ac fenatus decretis contra cos certatum, frufira poenae propofitac. Abagris tandem in urbeis coepit glifcerc malum, ac 'Burdigalam ipfam provinciae ca-

put invalit 5 ubi cum jam res ad fcditionem fpertare videretur, magiftratus Trifta-

num ‘Moninium Hcnrici Navarri legatum Lapurdcnfi agro, cujus hodie Baiona

caput cft, evocant;qui poftquam advenit, in aedibus publicis, ubi legatos habitare

confuctudo cft, fenatus rogatu concilium publice cogit ; convocatis ex omnibus or-

dinibus, atque etiam ex plebe, qui intereflent, ne qua conquerendi aut tumultuandi

caufa praeberetur. Heic multitudine five exemplo incitata, five privato fcnfu irri-

tata, ad iv circiter hominum millia in armis aedeis circumfilhint : cumque Moninius

humaniter et demifle ad quietem et concordiam hortaretur, et de regis benignitate

juberet bene fperare, temperatis verbis perftrirta ceterorum per Aquitaniam tumul-

tuantium vecordia, quidam Guillotinus nomine homo turbido et infolenti ingenio

legatum interfatur, vicina oppida, quae arma ceperint, bene et e re communi fc-

ciflc dirtitans : debere idem civcis Burdigalae facere $ aliorumquc praeclaros ac lau-

dabilcis conatus non modo non damnandos, fcd omni ope adjuvandos, vel mortis

accrbiffimac periculo, quandoquidem de libertate a majoribus accepta nunc recupe-

randa agatur. His arroganter dirtis quafi figno dato excitata plebs jam non verba

fcd

VAR. I.ECT. * EnjolilinetiG P.D.o.f.d. * Carentonutn P.D.o. f.* Caltfra D.d.

INTERPR. * Cbafietnmeuf en Anttulmh. * Texerax. c Henri <fAlbret, r$y dt Ntvarre. * Sw-• thontast. * (tax dt Caput. 1 It Charrnlr « BoaiUaa. k Gtltfre. ‘ CramatiIon. 1 Cbtftttaraax :

Pandin 1" nanime ChafltlltraaU. 1 PrimoreMU. " Samies. * Raffie. • St. Amsnd. r St. Savtrm.

1 Atsiouhfmt. • de Rothebeautoar. • Baardttax. ' dt Mtnttm, lieattnant dt raj. * U Ltbaard, ou Ltpaardtn.

Digitized by.CiO(

HISTORIARUM LIB. V. 185

fcJ vim mifcct, lcgatugi quafi extraneum cxfccrata, et Fridericum *Foxium Can- CPIOXLVHI.

daJani b Aquitaniae regulum depofeens, non tam ejus amore, quam alterius odio. Henricus 11.

Itaque ex primariorum civium confilio c Moninius in arcem, cui d Buccinac nomen,

fc recepit; quo ante, et in“ e Farum caftcllum alteram urbi impolitam arcem,

commeatus quantum per temporis anguflias licuit comportari juflcrat. Plebs eo

magis fremere ac tumultuari, et, occupato publico civitatis armamentario, pro libi*

dinc arma expedire, tormenta etiam bellica arcibus expugnandis admovere, f tin-

tinnabulorum addito claflico, in repentinis rebus ad vulgus commovendum acerrimo

telo. Tum fenatus, qui videret Moninium fine milite efle, atque infirmiorem,

quam ut vi contra majorem vim tueri fc pollet, Georgio B Caflanco curiae praefidi

viro gravi, et qui gratia apud plebem plurimum valebat, tribus item dele&is Pena-

toribus negotium dat, ut populum alloquantur, et fpe regiae benignitatis fafta mul-

titudinis commotae animos mitigent, ac praefentis periculi admoneant;jam enim

h Blaviam, 'Burgum et kLiburnum vicina oppida in armis efle; adeoque verendum;

ne feditiofi ac rerum novarum cupidi bonorum civium conjunctionem dirimant, et

totius Aquitaniae fentina libertatis fpccie ad Burdigalam diripiendam confluat; fibi

mature, dum cft tempus, confulcrcnt, ne poftmodum, cum voluerint, noh fit in-

tegrum. Cum rcfponfum eflet, quieturum populum, fi Moninius arce egrederetur >

CalTancus magna egentium per civitatem difeurrentium turba ftipatus legatum adit,

et, qyid illi pro tempore faciendum ccnfeat, exponit. Moninius re deliberata haec1 decurionibus rcnunciari jubet: fi decuriones ac magiftratus fibi de falutc caveant

ubi arce cxccflcrir, et cum praefidio pracfc&um urbis affuturum, neque ab ejus latere

difccflurum, appofitis chirographis promittant ; fi deledi c plebe ad ipfius pedes pro-

voluti admiflorum veniam pro cetera multitudine petant, fe, xv c praecipuis civium,

qui fibi videbuntur, in arcem acceptis, ea egreflurum, et in publicas aedeis reditu-

rum, ac populi pofiulata eo loci cogniturum. Haec omnia a Caflanco populo re-

nuntiata, praeter id, quod de venia a plebe fupplicitcr petenda additum erat,

quod a tempore illud alienun» efle videretur. Cum plebs morae impatiens nihilo-

minus inflaret, poftquam jurijurando a m Ccrio fenatore ac cognitore regio dccu-

rionibufque, qui aderant, adatia cfl, non futurum fraudi legato, fi arce egredere-

tur, Moninius omni aliunde ope deftitutus a Caflanco et decurionibus in publicas

aedeis deducitur, inclamato faepius per vias quafi ab cxfultantibus et mox quieturis

Franciac nomine. Verum ubi domum ventum cft, turba fummoveri nufquam po-

tuit, fcd contumcliofc una irrumpens arce potiri omnino poftulat. Heie Moninius,

qui occafioncm quaeri cerneret, quibus poteft lenibus verbis multitudinem demulcet,

duminterim Caflaneus ad praefectum urbis adiret, et ftipatores, uti receperat, fui

protegendi caufa adduceret. Dum redit, confluente cxaagro manu irritatiores fcdi-

tiofi atque audaciorcs redditi legatum circumflant, et, dum torque aureo magni pon-

deris c collo dctra&o et in turbam projedo inter lu&antcis ac rixanteis elabi tentar,

unus c numero, qui motus ejus omneis obfervabat, cum in maxillam dextram ferro

petit : alii mox fc gladio diftrifto defendere conantem incumbentes humi flernunt,

ftratumque innumeris vulneribus confodiunt, "Montilocumquc Moninii familiarem,

qui cum eo venerat, una trucidant : tum utriufijuc exanime corpus domo extraftum

et plagis mifere deformatum in viam projiciunt, ubi ad efferatae plebis pafccndos

oculos integrum biduum in coeno jacuit. Caflaneus, qui fidei de vita et falutc Mo-ninii a plebe interpofitac fponfor fuerat, ubi videt legato intcrfc&o nullam plebis

VAR. LECT. in Faftm alteram P. D.c

INTERPR. • dt Fufx, Snr dt Caudale,

fi***dm Hsz.-, ou Faz i quali 'Fatis caftellmm.W. 1 jurati. • dt Cirri. * Mtutlstu.

Tom. L

f U tocfi*.

• de Minthst * Chafieau Trompfttt.

U Cbajfaiwe. h Blajt. * Bnrg.

• J

• Cba-k Lb

Aa a

i86

CPPXLVHI.

Henricus II.

/*’ L1.

JAC. AUG. THUANIad fanitatcm reducendae fpera cffc.in proximumDominicanprum coenobium confu-

git ; unde per vim, cum aras teneret, a Ifcditiolis abltradus mortem et immania quae*

que minitantibus, poftrcmo, ut vitae confulcret, ducem fc illis etiam facramcnto ad-

adus praebuit. Sub vefpcram, ut fcclus fccleri adderent, eorum, quos ex falinatorum

numero effe aut rebus illorqm favere arbitrabantur, domos tumultuofe invadunt ac

diripiunt j atque in iis »Pontacorum locupletum «civium, b Andronii vcdigalium

coactoris, c Contii denique praefidis, et J Bocrii faiatoris aedeis: verum ii omnes,

praeter Andronium, fc periculo fubduxerunt : Andronius, dum velle mutata fugam

parat, comprchcnfus, a exuta velle pedicis ferreis ingentis ponderis oneratus in pro-

fundam tetri carccris caveam praecipitatur, coque lapfu graviter faucius rurfus cdu-*

citur, ac pluribus iifque exiguis plagis acceptis, ut diutius fc mori fentirer, quatuor

paene horarum fpatio excarnificatus, tandem inter faevientium manus efflavit ani-

mam. monacho etiam, qui jam moriturum de more peccata fecrcto confitcntcm au-

dierat, quod is cnunciarc nollet, multa vulnera inflida, ex quibus haud multo poft

obiit. Ad xx praeterea ex iis, qui rem falinariam adminiflrabant, capti et crudeliter

occili, corumquc cadavera falc confpcrfa per vias ad ludibrium expolita funt. Adhos motus Nic. Arnoldus * Sanfuno fenator, integris adhuc viribus, cum familiam

convocaflct, ad eam verba faciurus, initio dicendi tanto pavore corripitur, ut llatim

cxfpiravcrit. His patrandis exada nox. Illuccfccfhtc die cum f Caffancum, quem

fibi ducem per vim fumpfcrant, per vias aliquanto tempore traduxiffent, ille arrepta

fcnfim aucloritatc, ut rapinas ac cacdeis prohiberet, mag iliratus et faccrdotcs ipfos

vocari jubet, et cum multitudine in armis urbem circumire imperat, ut bonis fcilicct

civibus multitudini inconditae admillis perditorum hominum audacia rcfraenarctur.

Nec latuit illos Caffanci alius : fcd, in eos quamlibet frementeis jure imperatoris

ufus, praecipuos ex fcditiolis capta occaftone quafi dido minus audienteis per com-

militones llatim confodi jubet. Ita paulatim per quatriduum furore defaeviente,

portae urbis claufac, quae initio undique accurrenti ex agro et vicinis oppidis multi»

tudini patebant j difpolitifque per vicos (lationibus, <k communi omnium confcnfu

fenatui ac reliquis magidratibus fua cuique aucloritas et procurabo rcllituitur. Jam-

que 6 Momorantius hTolofam cum copiis advenerat j et edictum a rege propofitum

fuerat, quo quatriduum conftitucbatur, intra quod omnes ab armis difccdcrcnt, (pe

fada, ut propediem de pollulatis eorum cognofccrctur. Itaque fenatus jam recu-

perata audoritate, ut regis animum leniret, et fc culpa omni vacare illuflri publi-

cy vindidac exemplo oftenderet, in Fr. 1 Vemiam mercatorem, qui pulfandorom *

tintinnabulorum auclor fuifle ferebatur, hoc fupplicii genus decrevit, ut ab equis in

contrarias parteis adis membratim dilccrpcrctur:quod non nift in gravilfimis lacfac

Qiajeftatis criminibus apud nos ufurpari folct. Jam *Candala populo valde acceptus

in urbem venerar, et, •Devefa cumpracfidio in arcem “Buccinam introdudo, omneis

ordines, ur Momorantio venienti obfcqucntes effent, hortatas fuerat. Obviam

procedunt cives, et imperata fcfadurosollcndunt: tantum orant, ne militem Ger-

manum rapinis deditum in urbem intromittat. Eos vero vir imperiofus et afferendae

regiae majcllatis fumme ftudiofus afpcrc increpuit ; Germanos enim, ut et Gallos,

pariter fub rege llipcndia facere : et fiduciae ac temeritatis plenam petitionem videri

;

quippe minime illorum effe leges praeferibere aut dida interpretari, quibus parere

fine conditione lit ncccffarium : fc ergo pro arbitrio ac potcllatc, quam obtineat,

quod aequum videbitur, fadurum : habere liquidem penes fc daveis, (tormenta

bellica hoc dido innuebat) quibus, fi urbem patefacere rccufcnr, eam referare

pofTit.

V AR. LECT. • mercatorum P. *

INT E R PR * Ponite. It rtttvtur ^nJrawlt. « It prrfdtnl It Cernit. * Behitr itmftilltr 'A St.

Smon. ' dt U Cbaffag.nt. * U eeuMehk de Mentmortuej. * Ttubefi.1 laVtrgue. » Frederit dtFetu,

tmlt dt Caudale. ‘ de U Vefe.m Ciafitau Treiupetle.

Digilized by Goo^le

HISTORIARUM LIB. V. 187

pofltt. Nufquam major poft tantam animorum commotionem tranquillitas ac fere CDIDXLVIII.malacia, quantumvis praefenti cafligationis metu : nufquam poft immanem rcbcl» Henricus ILlionem major ad obediendum omnium confcnfio : ut vel eo exemplo illud verif-

iimum cfle comprobatum lir, longas principibus manus efle, & potcftarum feriem»

quafi catenis invicem alia aliam connettcntibus, univerfos occulto ncccflitatis vincu-

lo conftringcre. Quod Stephanus «Boctianus Sarlacenfis, qui poftea Burdigalenfis

fenatus magnum ornamentum fuit, vix tunc xix annos natus, fed judicio fupra

aetatem excellens juvenis, fumpta hinc occafionc, clegantiflimc pcrfccutus cft in eo

libello, qui bAnthenotici titulo live de fpontanca fervitute inferibitur;quem tamen

In longe alienum ab auttoris mente ufum ac fenfum ii detorferunt, qui cum poft Pa-

rificnfcm lanienam, quae poft annos xxiv atque adeo poft iplius Boctiani mortem ac-

cidit, ad commovendos vulgi animos in lucem cmiferunt. Igitur Momorantius, dc-

jetta murorum parte, per ruinam cum exercitu xm Kal. Septembr. ingreditur, dif-

pofitoquc vicatim milite tormenta bellica, quibus locis eftvifiim, collocat: dcin

arma civium et machinas omneis in arcem comportari jubet : fic biduum confum-

ptum. Tertio dic a ' Stephano c Nullio libellorum fupplicum magiftro de fcditione

quacftio habetur. Is a Momorant io in eam rem cum aliis a rege dclcttis judicibus

adduttus, alioqui magnae auttoritatis vir, fed vehemens et iracundus, ut qui in pacis

ad d Crcpiacum factae negotio, Dominicano monacho, cuji^ mutua opera et Cacfar

etFrancifcus tunc "Utebantur, arrogantius, ut quidem ipfi videbatur, loquenti inju-

riofe manus intulerit:quo fatto ampliftima cancellarii dignitate, quae ultro defere-

#

barur, indignus habitus cft, monente e Turnonio nequaquam fummo magiflratui

impotens et violentum ingeniuty convenire. Summa fcveritate res atta, Gulielmo

* Blanco decurione et famofo patrono ad lingulas interrogationes in jure fattas pro

civitate ac decurionibus rcfpondcntc. Tandem Burdigalcnfcs feditionis, perfidiae

ac laclae majeftatis damnantor;privilegiifque omnibus, decurionatu, concilii ac fi-

giili jure, jurifdittionc, pecunia communi, pofieftionibus publicis muldantur, aedi-

bus etiam publicis complanatis et tintinnabulis omnibus e templis in caftella compor- .

tari julfis : iis praeterea caftella communire et triremcis duas, quae contra ipfos

praefectis regiis praefidio eflepoftint, armare fuo fumptu “ injunttum: infuper de-

cretum, quo de nefanda Moninii caede fatisfieret, ut humum, qua tettus erat, nullo

ferramento, fed ^ unguibus revellerent, et erutum cadaver a decurionibus ac cxx

civibus ardenteis taedas praeferentibus lugubri veftitu efferretur. Id magna pompa

confcttum, plus quinque millibus ex omni multitudine cum accenfis cereis funus

fcquentibus. Ubi ad Momorantij aedeis ventum cft, fiftitur funus ; omnefque in

genua prolapfi lamentabili voce, uti jufli erant, mifcricordiam implorant, ac fuum

ipfi delittum agnofeunt et cxfccrantur, regique, quod non in cos gravius ani-

madverterit, gratias agunt. Tum decuriones literas omneis, quibus civitatis im-

munitates ac privilegia continebantur, exhibent, quae ibidem cremantur, ipfif-

met ignem fucccndcntibus: praeterea «e librarum millia Momorantiano exer-

citui dependi jufla.. Infccutis diebus in feditionis et fattionis auttores anquifi-'

tum: plus e ad mortem, aut, quod morti proximum, ad triremcis damnati : iniis

v Guillotinus vivus exuritur. sLcftonacus ac h Salittctcs frarreS, quorum alter vi-

gilum, alter Fari caftclli praefettus erat, fecuri perculli funt. Cuidam, qui ter-

ritantem Campanae fonum excitaverat, laqueo ad crepitaculum gulam frangi judices

decrevere. Quidam etiam fenatu moti, aliis e curia Parificnft in eorum locum

fuffettis >

VAR. L E CT. • imperatum P.D.o.f. * GuiUotinus, de quo diximus, P.D. o.f.

* unguibus ac digitis P. * Fa&ni P.

IN TE RPR. * de U Boetie dt Sariet b le Ctxtre U». ‘ dt Ntulfy, maitre det rtpefttt. * Crtfj.

• It eordine i dt Toumon. 1 It BU»< juret. » dt FEjltmec. * du Sonti. 1 Cbefiteu du Hax.

NOT. * Carolo P*t.

e .Google

l88 JAC. AUG. THUANICIODXLVIII. fuffedis* vixquc poftannum, ut in priftinam dignitatem rcftitucrcntur, impetravere.

HenricusII * Calfancus ipfc mortis quidem periculo tunc eximitur, non moleftiae, qua diu

poftea in comitatu regio vexatus fuit, quod fe fcditioni, quamvis animo res paci-

ficandi, infeliciter mifcuiflet. Tintinnabula etiam omnia, quibus fcditionis lignum

dabatur, in tota circum regione comminuta aut conflata, materiaque in arce is

et oppidorum caflella cum civium armis inferri jufla. Haec ita a Momorantio cc

deledis illis judicibus tunc graviter decreta non minus fevere exccutioni demandata

funt : multa tamen pro dementia fua rex poflea mitigavit > multitudine reorum

numero exempta, et privilegiis ac bonis publicis, praeter pauca, civitati reflitutis:

publicae etiam aedes confcrvatae. Momorantius, relido praefidio ctjoan. bDallonio

Ludcnfi, v Eid. Novembr. c Burdigala difccdit, pacata fere d Aquitania. e Pimoreus

mox comprchcnfus capite luit :f Galafrac ac Talcmagnac praecipuis rufticac multi-

tudinis ducibus brachia ac crura frada funt, impolitis rotae corporibus.

XIV. Interea rex de rebus Aquitaniae compofitis certior ad confluentem

g Rhodani et Araris xi Kalend. Odobr. fub vcfpcram dcfccndit j ubi olim ara Lug-

duncnfis creda fuit, nunc coenobium * h Athcnaccnfc cft;

poflridic urbem magni-

fica pompa ingreflurus. Venere obviam honorifico cultu Genucnfcs, Luccnfcs,

Florentini, Mcdiolancnfcs, ac poftrcmo Germani 5 quorum omnium magnus in

illa urbe mercatura et negotiatorum concurfu toto orbe nobiliflima numerus : tum

magiflratus ac decurionis fubfccuti funt. Erant paflim difpofiti ad portam trium-

phalem, cui «Petrae indfac arx imminet, per vias ac plateas civitatis, obelifei,

* «reus, trophaca, columnae, extemporanea ftrudura et inferiptionibus ornata omnia.

Lautiflimodein epulo rex excipitur, et antiquorum more poft convivium exhibita

multa gladiatorum paria, fed citra caedem et cruorcm. Ada et a Florentinis coram

rege veteris fccnac imitatione fabula, adminiftrantc et procurante lingula k Albono

Santandreano provinciae praefide, peritiflimo omnis luxus et deliciarum hujufmodi

arbitro. Ut rex tcrrcftri itinere, ita dic fcqucnti regina inftrudis ad id triremibus

et artificiolis navigiis per Ararim urbem ingrefia cft : inibique naumachiae et euripi

atque iftiuftnodi nauticae pompae et fpedacula edita funt. Lugduni confumptis

aliquot diebus, atque habito equitum conchyliatorum “ concilio, quod diu ante in-

termiflum fuerat, rex Kal. Odob. illinc proficifcitur j et " Molinium in Boiis venit,

Borboniorum olim familiae praecipuum caftellum, fed poft 0 Caroli defedionem pa-

trimonio regio adjudicatum. Ibi xm Kal. Novembr. celebratae nuptiae Antonii

p Borbonii Vindocini ctjoannac q Labretanae Hcnrici Navarrac regis heredis, quae

ante vni annos Willelmo * Clivcnfi ad * Caftrum-Eraldi in Pidonibus dcfponfara

fuerat j fed fponfo a padis, uti diximus, difccdcntc, et duda Ferdinandi filia, libe-

rum et ipli fuit alii nubere. Tunc et Francifcus Lotaringus Aumaliae dux AnnamHerculis Ferrariae ducis c$ Renatae a Francia filiam uxorem duxit j [nuptiarumque

folcmniu magna pompa ad San-Germanum celebrata funt.l Quod eo anno armis

• fumptis

P. [qui, patiis dotalibus Ferrariae obfgnatis, ut'audio, quo fe familiae regiae

mentito nomine injinuaret , ex cardinalis fratris confilio, Andegavenfis nomen af-

fumpfit. Certe Jo. Baptijla Gtraldus, qui fynopfim rerum Ferrarienfium fcripfit,

eum regiofangutne prognatum memorat : et Hier. Faletius,qui a fecretis epijlolis

fub Ferrarienfibus ducibus fuit, in libris de bello Germanico ubique Claudium et

Francifcum

VA R. LE CT. • Aihanatcnfc P. D.o. 0 Ita Lugduni P. D. o. f.

• INTERPR. • U Chtffaint. * dtDdilU», cmtrduLude. * Bourdeaux 4 Gttieme. • Prnmrtau.• Galafre,& Talema^ae ( /e Kb«fne,6- la Saont r.

k sU.Mjt d'Aifmj. * Pierre-Endje. ‘ dAlt*», marejibal

<U St. Andrd. ' Lytm. » tktpitre det (bevaliers de tOrdre de St. Mitbel. " Mettlni e» Bmrbemeit.• /e comeflabit de Boterbt». * de Bturbo», duc de Vtndime. ’ tTAlhret. 1 It due de Clevtt. * Cbatelle-

reuit enPoiile».

HISTORIARUM LIB. V. 189

fumptis in Gallia tumultuatum cflct, vi Kal. Dcccmb. ediVo renovantur poenae, CPIOXLVllT.quas Francifcus ante triennium in cos fanxerat, qui 1'cloppetis, quorum gcftatio de- Henrtcus 11.

nuo intcrdicirar, aut hujufmodi vetitis armis extra belli caufam uterentur.

XV. Fuit et hic annus infignis Gallica in Scotiam contra Anglos expeditione.

Soluta “‘Brochtcae arcis obfidione, Angli b Hadinam, quam vulgo Hadingtonem

vocant, ad cTinam amnem (iram in d Lothiana, quod inde longe fcrtililfimac regioni

imminerent, fumma diligentia muniendam liifceperunt ; ac, ne obfidendi oppidi ho-

ftibus facultas cflet, vicinum agrum incendiis et direptionibus vallarunt > cocptumquc

ex alia parte ad e Lauderam praefidium interea urgebant. Henricus, qui auxilia £fu~

periorc aono mifla, Leone Strozzio duce, feliciter rem confcciflc gauderer, ne gra-

tiam ac fruVum tanti fucceflus amitteret, audito Anglos magnas copias parare, dummajores fummitteret, Jac. { Carbonarium Capella-Bironium virum ftrenuum cumdeledfca nobilium juventute praemittit ; ne, fi quid urgeret,*, penuria ducis, Scotis

alioqui pugnacifiimis, uti faepe ufu venifle compertum habebat, finifiri quid acci-

deret. Datum negotium interea sCadeIlio, Armoricae pracfcVurae perJo. h Brofiii

ducis Stampenfis abfentiam legato, et Jo. ‘Moio Millarcgio, maris praefeVi per

k Ncufiriam vicario, 1 Carncoquc Brefii praefeVo, uti clalTem, qua exercitus in Sco-

tiam quamprimum exportaretur, diligenter inftruercnt : nullus et Antonius m Noal-

lius, qui regis nomine exercitus lufirationi intereflfet, et commeatus curam gereret.

Ad "Peregrini vicum infra 0 Namnete is cum convcniflcnt copiae, dum reccnfcntur

coram Fr. ^ Colinio Andcloto peditatus Gallici praefeVo, fdoppetis, utaflolct, dif-

plofis, Fr. ’ Guficrius Bonivetus eques Hicrofolymitanus ingentis animi juvenis forte

interfeVus dl, magno Andcloti dolore, qui vix tandem catdis auflorem ex conjec-

turis conviVum laqueo fufpcndi jufiit. Erat exercitus omnino vi millium hominum

:

ex quibus iii Germanorum millia ducebat comes Ringravius ; 11 Gallorum millia

fub Andcloto erant, ac cid diverfi generis equites duce Francifco r Anglurio Etau-

gio. Iis omnibus * Andreas * Montalambcitus Dclfius, bello 'Landreciano et aliis

poftea expeditionibus magnam laudem adeptus, dux cum fummo imperio praefici-

tur. Expeditionis comites fuere Petrus Strozzius, u Oartifius, H. * Clutinius Oi-

fcllus. r Dumbarum appulfa clalTc xim Kalend. Quintii, et expofitis in terram mi-

litibus, ut fc a naufea recrearent, fuadente «Hamiltonio prorege, Hadinam exer-

citus ducitur. Ibi ad coenobium, quod urbi proximum cft, convocato concilio

de regina in Galliam tranfportanda et Delfino dcfpondcnda confultatur} fa&ionis

Scoticae principibus regina ablegata ab Anglis bellum perpetuum, a Gallis fervitu-

tem Scotiae imminere, divitantibus ;proptcrcaquc conditiones ab Anglis propofitas

tolerabilcis videri, quippe qui pacem decennalem offerrent, nec ullo vinculo aut

gravioribus

Francifcum Claudiifilios non Lotarhtgos fied Andegavenfeis appellat. Janus de-

nique Vitalis Tanhormitanus, non contemnendus poeta , inter elogia facrofantiaeRomanae ecclefiae cardinalium

,itomae anno liii publicata, Carolum cardinalem,

Andegavenfem et regiam pnogeniem ac maximum Andegavae gentis honorem ap-

pellat i non utique idfafturus, nifi hominem hos fibi titulosfumere et affeilare ex

ipfoaut domejiicis ejus cognovijfet. Inde Fontem- bellaqueum et mox Sangerma -

num itum efi.3 •

VAR. LECT. • Brcchtcsc P. t priore P. r And reu Montalimbmus defunt P. D.o.f.d. •*

INTERPR. * Brocbtj-Craig. * Hadingteu, * Tyue. * Letkian. * Lauder. f Carhenieret de IaCbafftlle-Brrom

.

* du Cbafiel, lieutenant de r»y en BreUgne. h de Brofe, duc tTEfampes. 1 de Mouy,fieur de U Medieraie. ‘ Nermandse. 1 de Cmtnej

,gnrvernear de Breft. • de Noaillet. * Pelerm. • Nantes.

p de Cobgm, feter eCAmdelot, defuit (L e. A. D. 1555.) celanel de tinfanterte Fraufotfe * Goujfier de Beteni-wty thtvslier de Malte. ’ (TAngfnrt d Etauges. • de Mntalambert

, feter de Dtffir. 1 de Landreey.dQuartis, « Clutin tCOifel. r Danier. • Hosndte», comte d"Arran.

Tom. I. Bbb

Digitized by. Google

jgo

CPPXLVI1I.

Henricus U.

JAC AUG. THUANIgravioribus pa&is Scotos illigarent i id quippe unum hoc foedere efle quaefitum,

ut, vel rege Anglorum vel regina Scotorum intra decennium e vita migrante,

omnia utrinque fint integra ; moram in hujufmodiconfultationibus faepe falutarem

fiiiflc, cum ex adverfopraccipircm feftinationem repens poenitentia fcqui confuc-

verir. Alii, et in iis ccdcfiaflici, quod ab Anglorum amicitia minus tuto religioni

confultum exiftimarent, etiam ii, qui Gallorum beneficiis obftrifti erant, contra

ccnfcbant, Anglorumque amicitiae noftram praeterendam e Ile di (putabant : atque

horum vicit fententia, praevalente vetere Scotorum et Anglorum odio five aemula-

tione, et adftipulantc prorege, quim fpem magnorum emolumentorum ereftus haud

dubie Gallorum partibus favebat. Igitur cladis, quae ad eam devehendam venerat,

•Lctha, ubi dabat, fimulato in Galliam di fccflii, duccNic. b Durando Villagagnono

equite Hierofolymitano, de quo deinceps plura dicenda erunt, totam retro Scotiam

praetcrvefta, contra omnium opinionem, quod 'Hibcrnicum mare minime patiens

triremium efle crederetur, d Britannodunum appulit. Ibi regina fexennis, confignante

eam matre in «manus Philippi 'Mallii Brczaci, et comitantibus f Jacobo fratre,

gAreskino et Guliclmo h Lcviftonio, confccndit, et, diu adverfis tempedatibus col-

luftata, tandem in 1 Armoricac peninfulam exponitur ; unde mox ad aulam modicis

itineribus fuit perdura:quod Anglorum infidias fefellit, qui, cura k Calctum Vil-

lagagnonum contendere pcrfualum haberent, diu frudra in illo freto tempus con-

fumpfcrunt. Jam 1 Somerfetus et regni confiliarii, quod miflas fuperiore anno lireras

ante pugnam a prorege et iis qui circa eum erant fuppreflas fuifle feirent, Non.

Febr. feriptum valde prolixum ediderant 5 quo eadem quae prioribus literis repete-

bant, et variis rationibus ac inprimis per recentis cladis memoriam, qua quidem

non adeo lactari fe ac commifcratione affici teflabantur, Scotos ad pacem et quie-

tem ampla et honorifica omnia a rege fuo polliciti hortabantur : verum nihil illis

profeftum cd. Itaque de Hadina obfidenda ferio agi coeptum;quod ejus potentes

Angliinde vicinae regioni, ac praecipue “Edimburgo, totius regni primariae urbi,

magna damna quotidie inferrent. Hadina in magna et lata planitie fita cft, ita ut a

nullo colle defpici poflit ; ampliflima fofla et quatuor aeque dlitantibus propugna-

culis muro ex * ccfpitc interjecto cingitur i poft quem rurfus altera fofla interjacet *

rotundifque quatuor propugnaculis murus alter urbem claudit fpariofo pomoerio fir-

matus: in illa fofla humilia porriguntur munimenta, quae tormentis verberati non

poflunt : intra pomoerium latiffima planities, ut et in ea explicari et ordinari commode

copiae, et, fi opus fit, fofla fccundaria duci et rurfus agger erigi poflit. Velirariis

aliquot certaminibus initio pugnarum i in iifque "Villanovanus peditum dux magnae

fpei juvenis defideratus dt. Tum arftius obfideri coepta urbs, exiguo tamen pro-

fettu. Admirationi afuerunt °Orcadenfcs homines feminudi, quorum arma cnfis

et dypeus, quibufdam etiam lorica annulata, qui Gallorum aemulatione ad quaevis

pericula fe impavidos praebebant, nifi quod difplofis tormentis humi procumbebant,

obturatis auribus, ne fragorem fentirent. Nullo ordine aut arte, fcd confufi ac folo

impetu in hoftem ruunt. Ex iis unus, cum Gallos fottiflime pugnanteis confpica-

rctur, in confertum hoflium globum incurrit, Anglumquc manibus correptum, et

in humeros magna vi fublatum, majore pernicitate et robore in caftra ad fuos detulit,

captito interim dentem rabidum * ac paene mortiferum in Scoti tergum •diftringcnre

;

VAR. LECT. « manus Mdlii P.4 diftringcntc, unde pa.dutn a pemide “bfu,t i

« ccfpitc conftruCk) interjacente cingitur P-D.o.f. ob P diftnngemc, unde paulum abfuit quin mox

y rum fuerunt P. D. o. f. d. mortuus fit iob D. o. f.

* ac paene mortiferum defu»t P. D. o. f.

INTFRPR. ' IMtb. * Duretnd de VtfkgsfKam. e Ptiebland mrr. * Duuhrittt». e Matii} d*

Brttd ' Jaeautt Stuart, tui, eomte d* Murraj. * John lord F.nkine. * It lord *£*"$** **%*"'?'

k Calais 'te due deSemerftt. “ Edmkturg. * le eaptatae VtUtwnvt. • dtt ifletfOrknej, cfll Ut Oreades

HISTORIARUM LIB. V. . . 191

ob egregium facinus a »Deflio xx aurcis.et lorica annulata donatus: id fummi CDDXLVIIT.ct honorificcntiflimi praemii loco accepit. Jamque b Hadina tormentis quatic- HenricuS ii.

batur : fcd cum murus ccfpite et * argilla conftru&us exceptos i&us frangeret,

parvaque aut nulla omnino £ ruina fcqucrctur, a verberatione ccflatum eft. Necinulto poft cc auxiliares a c Somcrfcto, dum fraude exploratoris dclufus Deflius alia

via quam qua veniebat hoftem opperitur, in urbem no£hi introducti funt. TumScoti, quod fumptibus fuis militarent, ct obiidionem m longum extrahi dolcrent,

dilabi fenfim coepere; vixque circa proregem ct d Gotdonium comitem Huntir

lacum id e remanferunt. Itaque Somerfetus, qui magnam folitudincm in hoftium

cartris cfle intclligcret, opportunum tempus noftros invadendi ratus, equitum quan-

tum poteft undique fumma celeritate cogit : fedeum Dcfllus celerius Somerfeti opi-

nione de hoftium confilio per exploratores cognovifler, confcftim ad reginam vi-

duam, quae tunc Edimburgi erat, feribit;quae convocatam quantum per temporis

anguftias licuit nobilitatem, ct omnem eam, quae arma ferre pollet, multitudinem

virili oratione ad iter capclTcndum cohortatur. His fuppetiis Deflius confirmatus,

«Humium cum aliquOt praemittit, qui de hoftium adventu cognofccret : ipfc fummo

mane copias cefucit ; fuofquc hortatur, ne ab hoftibus metuerent, qui totam nodem

cum tenebris colludati, infidiis quam virtute meliores, lucem timerent. Mox il-

luccfccnte jam dic Anglicus exercitus (is erat omnino v millium equitum) a noftris

ad Hadinam conlpicitur : ubi dum duces circa moenia adequitantes oppidanorum

ct obfeflorum fortitudine ct conftantia collaudanda tempus terunt, Deflius rclan-

gucfccntc paulatim Anglorum ardore aciem inftruit, ct locatis in fronte f Andcloto

ct Ringravio, qui impetum hofiium fuftincrcnt, cum fuo equitatu in latus incur-

rens Anglos in fugam venit ; fugientibuique inhaerens 11 cio ex iis cepit, id ccc

occidit, nec amplius quam xv ex fuis defiderayit. Haec ita Joannes s Bcllovadius,

qui ei bello interfuit : at Buchananus eia pedites ct ccc equites Roberto h Bovio

ct Thoma * Palmcrio ducibus Bcrvico miflos feribit, qui omnes infidiis excepti paene

ad unum interierint. Hoc fucccflu reprefla Anglorum audacia et injedo obfcflls

metu, cum Deffio fpes effet, Hadinenfeis fame ceterarumquc rerum penuria de-

ditionem tandem faduros, caflra longius fcd commpdiorc loco ponuntur, difpofltis

per aditus ftationibus, ne quid commeatus in urbem importari poflet. Angli tamen

minime clade illa infratti, dum vatum praediaionibus, vitio gentis, nimium cre-

duli tempus venifle certo fibi perfuadent, quo Scotiae regno potiremur, de pene-

trando in interiora Scotiae cum potenti exercitu confilium ineunt>quod periculo •

fuo compertum habere dicerent, Scotos in finium propugnatione inviftos internis

difeordiis facile fuperari. Haec agitanti Somerfeto commodum accidit, quod * MU-

larcgius paulo ante bellicas naveis in Galliam abduxerat, folaque Scotica claflls fur

perabat, multis partibus Anglica inferior. Igitur ‘Levimus, qui Anglorum paxteis

tunc fequebatur, tcrreftribus copiis praeficitur j eae xvm millium peditum, vii eo

equitum erat : Thomac Scimoro Somerfeti fratri maris praefetto nauticae rei cura

datur. Quo comperto Deflius, qui v tantum hominum millia in exercitu haberet,

obiidionem folvit, atque vm fere ab Hadina milliaribus, m Graio cum xxv circi-

ter armatorum millibus tergis inhaerente, fine noxa fc recepit. Pulcherrimam tunc

rei bene gerendae occafionem a Graio practcrmilfam memorant;qui aliquanto

tempore noftros infccutus, nulla re gefta, Hadinam rediit, militeque ac commeatu

invefto urbem munivit. Cum ad Hadinam bellum fubftitiflct, Angli, quatuor

navibus onerariis Scotorum inccnfis, in n Merniam regionem minus frequentem cum• claflc

VAR. LECT. • argilla uti diximus P.D.af. dinderuin» PD.o.C

INTERPR. * de Deffif. * Hadngrtm. « U dat de Samerfet. • Geerge Gordon, tante

• U lord Hame. 1 iAndefat. * de Btaaga/. * Bawt. ' Palmer. k de Mtaj, frur de fa Meilieraie.

• U comte de Leteax. “ It tard Grtj, karm Grej de Wiitaa. * Menes

I92 . JAC. AUG. THUANICDI0XLVI1I. clifle dcfccndunt, * Monrcm-rofarum oppidum ad mare, quod Jo.

b ArcskinusDu--HinR ICUs1i7 pcnfis paulo ante caftcllo cxftrufto egregie firmaverat, noftu occupaturi ; fed dum

fcnfun per tenebras allabuntur, ipfi imperitia fua confilii occulti rationem acccnlis

in lingulis navibus lucernis prodiderunt. Igitur Dimenfis contrariis, quae potuit,

undiquaque navigiis, et impofito in navigia ad cxcurfioncs impediendas et oppidum

firmandum, quantum fatis vifum cft, praefidio, rufiicam multitudinem ex vicinis

pagis evocatam pone collem, qui oppido adjacet, collocat, et ad tormenti iterum

difplofi fonitum fc hofii oftendere jubet : ipfc cum jaculatoribus in portum exit

;

proledolquc ad certamen Anglos cum levibus proeliis aliquandiu detinuifiet, ad

fuos, uti conftitucrat, fe recepit. Illi cum ad aggeres ufquc infequerentur, rulfici,

ftcufi jufii erant, antequam omnino illuccfccrct, figno dato fc proferunt:quibus

vifts Angli attoniti confufa fuga ad naveis confugiunt:qui reman ferant, non ex-

fpedatis fociis confcftim folvunt tanta trepidatione, ut ex id ccc, qui in terram dc-

fcendcrant, vix tertia pars incolumis Scotorum manus evaferit. Nec multo poft

c Graius ipfc, conftru&o duobus a d Dumbaro milliaribus 'caftcllo, admodum in-

commodo loco propter aquae penuriam, et quod a vicino colle in illud dcfpeftus

efler, retro in Angliam abiit. Eodem tempore, cum ex f Humitf et Fafcaftello

Angli hoftiliter in loca vicina excurrerent, Humius quofdam e fuis mittit, qui circum

arcem nidicorum habitu cum cibariis oberrantes a praefidiariis capti et introducit

funt. Cum de rebus Gallorum interrogati vero confcntanca rcfpondiflcnt, Angli,

fidos rati, faepius ad cos redire et ibi manere palli funt. Igitur, cum obfervaflent

negligentius vigilias obiri, difta die, eam propter violentum et continuum imbrem

repente ortum, ut pernodirent, a praefidiariis invitati eflent, nofte fopitis excubiis

ea parte, qua didicerant fiducia loci minus diligentiae adhiberi, milites ab Humiofummiflos excipiunt, qui per rupem in fummum afccndunt et cacfis cuftodibus arce

potiuntur. Mox et cum Fafcaftelli pracfc&us agricolis vicinis imperaflet, ut ad

certam diem magnam commeatus vim conveherent, illi occafioncm nafli frequentes

cum oneribus adfunt, quae cum e jumentis depofita in humeros fuftuliflcnt, per

pontem, qui duas rupeis committit, ingrediuntur, fubitoquc quod ferebant cxcuflo

cuftodes figno dato confodiunt,#ct arcem in potcftatcm redigunt. Nec melius ma-ritimus Anglorum exercitus acceptus cft; qui cum ad s Fanum Miniani appulifiet,

ut inde in propinqua loca excurreret, Jac. Stuartus reginae frater collc&a tumultua-

ria multitudine tanto ardore incubuit, ut eos funderet ac fugarer. ExAnglis, dum• ad naveis properant, depreffa navicula fummerfis defiderati circiter id c, capti c.

Interca Hadinenfes novo praefidio confirmati cum Edimburgum ufque praedas age-

* rent, b Defiius » Etaugium cum x armatis praemittit, qui praefidiarios ad certamen eli-

ceret-, ipfc cum k Capclla-Bironio al Rotaufioquc Germanorum duce fubfcquitur.

Hadinenfes ardentius initio in Etaugium invecti fero errore animadverfo fc in fugamdant, anullis ex fuis cc, et captis fere intra oppidi portas cxx. Sub id tempus

P. Strozzius et Andclotus, quorum opera Hcnricus in bello m Bononicnfi uti vole-

bat, cum Carolo n Rupifulcaudio, *<>Volurio Rufcco, p Cruflolio, q Monpcfatio,rJoiifa et «Bordillonio in (jalliam renavigant. Capclla-BironiUs per Andcloti ab-

fentiam peditatui praeficitur. Seditio tunc forte orta Edimburgi inter Gallos et

Scotos, alioqui toto eo bello maxime concordcis,ex levi caufa, ut * Bcllovadius feribir,

milite Gallo nullius nominis et Scotis aliquot mutuis fc conviciis ptofeindentibus.

, . VerumVAR. LECT. * Rotulaquc P.D.o.f.d.

.B Philippo Volur» P.

INTER P R. * Jfbntrafi. * Enkmt. fitrr de D*p, ’ It l*rd Grtj. " ' h ftrt deDnfjaft.f Hnmtt-tajllt, & Ftftcajtf. i St. Minte i krrk. k dt Dtflf.

1 d'j4n;/*rt, fatr SEtMgrr. k.la Ck.tfftUe-

Birtn 1 U (apit-unt Routouzt. dt Boaltgnt. » deU Rttbtfouttult. • dt Fidunt, Jitir dt Rufet,

r dt Cnf*I. i dt Mevftfet < dtjojtnfe. * dt BtwrdtUn. 1 dtBeaugnf.

HISTORIARUM LIB. V. 193Vorum»Buchananus aliam caufam aflignat; quod videlicet Galli in reditu ab bHadina, CDDXLVIILpraefedum Edimburgi ingredi cos urbem cum omnibus copiis prohibentem, quia HenricusII.vereretur ut fc a praedandi licentia continerent, una cum filio et civibus aliquot

interfccilTcnt. Utcunque fit, Deflius, ut fcditionis invidiam aliquo facinore elue-

ret, de Hadina, quam vi non potuerat, aftu intercipienda conliliqm iniit : tota ea

node cum deledis copiis profedus prima luce muro urbis fucccdit et vigilibus oc-

cifis ac munimento, quod ante portam erat, a occupato, alii portam effringere co-

nantur, alii horrea Anglorum proxima invadunt : ad molientium fragorem et Gal-

lorum alacritatem victoriam ingeminantium vix tandem excitatis Anglis, Gallus

transfuga, veritus, ne urbe capta perfidiae poenas lucret, tormento majori, quod in

portam adverfam flabat, ignem fubjecit, cujus globus praefrada porta per denfos

noArorum ordines tranfvolans tantam Aragem dedit, ut primi in medios, medii in

extremos, qui fubitac trepidationis, ut* in tenebris, caufam ignorabant, revoluti

omneis poftrcmo in fugam verterint. Ita cum damno repulfus Deflius « Lethae mu-niendae in d Forthac aclluario animum intendit, quod fitus arrideret, et Edimburgofccuritas per eam pararetur. Eo poftea multi commoditate lociallcdi, e SrcrIino,

f Fano Andreae, fcGlafcua, Hadina primariis urbibus relidis, migraverunt} quoeffectum cft, ut tradu temporis Lctha ex ignobili oppido nunc inter maximas totius

regni urbeis annumeretur. Inde cum Angli & !i Brochrcam a Graio v traditam

arcem muniviflent, etiam ' Dondam praecipuum k Angufiac oppidum occupaverunt

:

fcd, fupervenientibus Ringravio et *Etaugio a Deflio miliis, illi retro incenia urbe in

arcem illinc milliario diftanrcm fc receperunt. Nec multo poft, cum Ringravius

in Galliam reverfus effet, v Germanorum vexillis in Scotia fub ” Rotaufio duce re-

lidis, Etaugius, qui Dondam pracftdio tenebat, Brochtcam arcem folus accedit, ut

locum ipfc oculis luftrarct;quem ipfius injuffu, fcd ut fcdulitatcm oftentaret, n Bcl-

locaflrcnfis cum xxv cataphiadis fubfccutuscft : ibi cgrcdicntibuspromifcuc Italis,

Anglis et Hilpanis qui in arce erant, poft aerem dimicationem Eraugii equus in pa-

ludis voragine herbida haefit; unde cum nulla ope expedire fc pollet, equo relido,

pedes, fociis ffuftra certantibus, a circumfula multitudine capitur. Is cafus fimiii

hoftium dade mox penfatus cft, capto *Jacobo ° Wilfordio Hadinac praefedo, qui,

ex nimio noftrorum, qui p Dumbari arcem duce sAcautio tenebant, contemptu

contrada temere fiducia, fada inDumbarum impteflionc in infidias incidit, et, poft-

fuffoflum a Vafeone milite equum, poftrcmo fide data ei fc tradere coadus cft. Subid tempus quatuor peditum figna 'Burdigala a x Momorantio milia, ducibus comite

'Vico et 'Raimundo a u Papia Furcovallio iii Scotiam appulerunt; ftatimque deEtaugio capto Dcftlus certior .Brochtcam arcem oppugnare ftatuit : verum a regina

revocatus in * 1leviorum, quam Angli crudeliter vallabant, exercitum ducit. Ejus

adventu ftatim hoftes yjcdburgo depulfi funt j moxque * Farnefum caftellum a noftris

primo impetu captum, praefedo arcis, ob adulteria, ftupra ac rapinas fumme invifo,

a Scotis in confpcdu Deflii quamlibet repugnantis necato. Cum annonae penuria

laboraret exercitus, Deflius, ut tumultuanteis milites et ob ncceflitatcni ad injurias

inferendas proniores contineret, in » » Northumbriam Angliac provinciam vidnampraedatum

V Alt- LECT. * opprcflo P.D.o. f. 6 Brauci-Graium P. D.o.f.d. ttutrapeGe»./ coniigmtam P. ' Jo»ane Oliiforuo P.D.o. * Raimundo a Papia Jefiet P.D.o. (.d.

INTER PR. * Bmhanan. * « Ltitb. . * fritb de Ftrtk. ' Strr/hg. 1 St. AnJre^i,ou St. Andre, i GUfpnu. * BrfbtrCrvg. 1 Dmukr. kAwf,tu. ' fAnttmrt SEtawgn. Rautnv.•BtMubtfiel. * k cbrvslier Hllford. » Divior. < U cspitaixt Achaut. r BonUtaux. ' U («mtflsbhdr Mmiuarnet. * dt Picftn. JePavie, ftur dt Ftttrjutvakx. * Tevh/tUle. ijtdburt. 'fambarR.» NortkumbcrbxJ. *

NOT. * Te-jiotia ; vallis ad Teviotum fluvium. Pat.

To M. I. Cee

194- ] A C7A U G. THUANI

CDIDXLVIII. praedatum mittit : in caquc «Cornvalliam kiTiffumquc caftella, commeatus* et

HeNRICUS II. pretiofae fupcllcdilis plena eapir, et diripienda militi concedit. Jamque Angli, ut

cxcurfioncs Gallorum prohiberent, in limite ad id ccc equites convenerant, cume Cobio Scotus junior, levis armaturae dux, nodu Jcdburgo in hoftem egreditur cumaliquot ex nobilitate Gallica $ vixque v milliaria progreflus erat, cum fe intra id

equites Anglos fero dclapfum fenJit j cumque receptus non ellet, periculi magnitu-

dinem audacia fuperavit, fada tanto impetu impreffione, ut Anglos, qui in tenebris

nihil de Scotorum paucitate cognofccre poterant, fuderit, multis caelis et pluribus

captis, ita ut captivorum numerus vidores longe vinceret. Inde per NorthumbriamdNovum-cafirum ufquc magna damna data dudorc 'Capclla-Bironio : luftratulquc

e noftris * lacus f Myrrous, ita cum vocat sBellovadius, cujus pars femper etiam per

acftatcm concreta, pars ne hyeme quidem congelatur. Biduo poft Delii us h Febrium

caficllum in hoftico tormentis verberatum capit $ magna hinc praeda abduda, in cujus

partem noftri Scotos vocari minime pafli funt. Inter captivos quidam, facrificum fe

diditans, repertus cft, homo tanta vecordia, ut etiam contumcliofis verbis vidoribus

illuderet, Gallofquc in Angliam venifle diceret, ut vice equorum aratro terram ver-

terent, fervatis Anglorum in ufum belli equis, cum queis propediem in Galliam

clTcnt defcenfuri, ut eam fub jugum mitterent i id enim indigenas vates fuosprac-

dixifle, quibus non minorem quam Dei verbo fidem haberet. Cum ergo is Gallos

praeter opinionem vidores cerneret, tantum moerorem animo ex indignatione con-

cepit, ut in terram proftratus claufis oculis nec cibum capere, nec coelum, quod

vidores Gallos videre tuliflet, afpiccrc, ad morrem ufque voluerit. Hoc fuperbi et

obftinati animi exemplum a Bcllovadio relatum, nos etiam non indignum exiftima-

vimus, quod monumentis confignarctur. Interca major in dies rei frumentariae

penuria nollros urgebat, multique fame enedi: qui fupcrclTc potuerant, pifcatu

vitam tolerabant : ac ferunt. Germanos tanta aviditate et afliduitate in * 3 Gepto

flumine pifcatos efle, ut ex illo pifeibus caruilTc ab incolis credatur. “Cum inte-

rim Angli coadis majoribus copiis adventare nunciarentur, quibus pares Galli cfle

non potitent, in interiorem Scotiam Deflius cum fuis rcccflit, minime infequentibus

cum Anglis, quod vererentur, ne re male cum Gallis gcfta Somerfetus vir imperiofus

feverius in cos animadverteret. Itaque cum daflfc infulam in k Forthac aeftuario ag-

grediuntur, 'Magotiam vocant, ab avibus, quae anferum ferinorum fpccic inibi

nidulantur, tanto quidem numero, ut praefidiarii c, quicaftcllum m Bafl'um didum

tenent, non alio cibo, quam recenti pifce in horas ab his avibus delato, nec ligno

aliunde petito, quam arborum frullis, quae nidis illae conftrucndis vere comportant,

ad frigus pellendum utantur. Haec aBcllovadio de Myrtoo lacu et illis avibus prodita,

de quibus tamen Geor. Buchananus et ® Guil. Camdenus, qui diligcntiilimc Britan-

niam dcfcripfcrunt, prorfus filent, in medium relinquo, ut penes audorem fit fides.

Tota illa infula rupe undique praerupta et inacccfla confiat, conftrudo in imo ca-

ftcllo, quo nifi corbe per funem attrado afcjndi nullo modo poteft »quod ab in-

digenis fervatur. Eorum praefedus dedere fe juflus, oblata ab Anglis grandi pecu-

nia in fingulos milites difiribuenda, facete refpondit, non patere homini onufio

tanto auro in locum tam arduum, qui folis avibus pervius fit, aditum : ceterum eam

,pecuniam

VAR. LECT. • cum igimr P.D.o.f. «Jo. Camdenus P.

INTERPR. ‘ Ctnvjal. •- l, tbsttsm JEtsllfr U rivitrt de qui 'fi*/”*/""' f* W. * Cohmle nrnrn. * NewesftU. • U Cbu^elU-bneu.J t* UtMjrtm. »*»«*»* ‘*‘-

teau dePaerd. * Jed r. * Prilb de Pertb. 1 Geejr-ijle. " Cbtiesu dt B*t.

NOT. • Ttfbm. De Beaugui di?, que deftoit B<^ovadius non klem quod Thuanw narra^param

un chitcau furle flcuve de T?f : miis ce chateiu quidem gelaram, mnemque alteram fluidam, vduj

ctanc en Nonhumbaland, etoit litui fur le flcuve acftate, (dummodo amrroans. v-

de lVI. C. « Jcdo Put.

* De boc lacu, Northumbris prorfus incognito,

—

-

-—Qigitized by.SoOgle

HISTORIARUM LIB. V. 195

pecuniam majori ufui Anglis futuram ad belli Gallici fubfidia : /Ibi abunde de CIDDXLVTTLcommeatu profpcftum, quem ncccfiario cibo quotidie aves pafcant. Ita clufi Angli, Henricus IL

cum poriundae infulae fpc cxcidiffcnt, »Kctham Ave Equitiam infulam, quae

poftmodo recepta a regina b Divae nomine di&a eft, daffem appellunt, pracmiffis

qui, Lethae oppugnandae fpccic, interca noftros levibus proeliis diftincrcnt : eam,

quod difficili acccflu, cctcroqui rerum omnium commoditatibus abundans, in aeftu-

ario item Forthac pofita, magnum ad ducendum bellum Anglis adjumentum prae-

bere videretur, arce fumma celeritate conftrutta, et id ccc militum praefidio et

commeatu impolito firmant ; continuoque domum renavigant. Dum c Aemonae

fuperiori anno captae et munimentis firmatae pars Anglicac daffis adhuc haere-

rer, confiliumdc recuperanda infula regina inftantc initur: milTus d Capclla-Biro-

nius cum “ Villagagnoni trireme, qui, ut appropinquavit, quod fcopulis undique

emergentibus ulterius progredi non pollet, fcapham fumit, et circundata infula ac

luftrata ad fixos rediit:poftridic Deffius confccndit, regina fpcftantc et /ingulos ad-

hortante : litorc vix tandem, gravi inflicto Capcllac-Bironio vulnere, et e Deboria

viro ftrenuo a munitionis praefefto occifo, potiuntur noftri ; moxque Anglos in

altiffimum infulae angulum compulfos ad deditionem occifo duce non fine fanguinc

coegerunt, xvu, poftea quam ab Anglis Kctha occupata fuerat, dic. Angli circi-

ter cccc defiderati -

y magna infuper praeda capta, quam militibus fumma libcralitate

diftribuit Deffius:quo fefto, exercitum Paulo f Thermo magni nominis duci nuper a

rege in Scotiam milfo tradit. Regem, ut id faceret, reginae et proregis literis fe-

licitatum feribit Budvananus, quod dicerent Deffium levibus ac nullius momenti ex-

peditionibus magnos fumptus facere, atque ex iis gloriam potius affectare, quam

regni tranquillitati profpiccre : denique graviorem amicis quam inimicis effe, prae-

.

cipuc poft Edimburgi feffitionem, per quam Gallorum aufta infolentia res non procul

a pernicie ex inteffinis odiis abeffet, quamvis ejus auftores mox juffu Deffii capite

luiffe et abunde civibus fatisfaftum effe feribat 8 Bcllovadius. Antequam adventaret

Thermus, Jo. Monlucium h Valentiae epifeopum, jam 'Byzantina legatione feliciter

adminiftrata clarum, rex ad reginam miferat, qui negotiorum regni procurationem '

fufeiperet, ac cancellarii munere fimgcrctur. Quam tamen dignitatem, five Scoto-

rum aemulatione, hanc gloriam in externum hominem non nifi fummo gentis fuae

probro transferri exiftimantium, five reginae ipfius fufpicacis focminac invidia, quae

fibi a viro turbulento et contentionis cupido, ita cum obtrectatores fingebant, me-

tueret, obtinere non potuit. Cum per hos dies haud procul a k Lethae portu vi

ingentis magnitudinis ceti, quos alii thynnos, alii pelamidas effe falfo exiftimabant,

recedente mari in Utore deftituti effent, idque Scoti fupcrffitionc prifea decepti pro

finlftro augurio ducerent, vanum eorum metum ridens Monlucius fortunam Anglo-

rum hac imagine repraefentari dixit;qui quidem navibus in Scotiam veniffenr, fcd

infiar bclluarum aeffu reforbente in ficco relisarum, amiffa claflc ad internecionem

brevi perituri effent:quod et eventu mox comprobaiiKn eft, vi Anglorum fignis

in Equitia infula rcliCtis. '

pXVI. Fuere et alia alibi tunc prodigia. Nam in Cannthia non longe a 1 Cla-

genfurto et Villaco oppidis xKal. April. ^orarum duarum ffpatio per duo anilius

milliaria annonam pluit, ex qua regionis incolae optimum panem confecerunt, qui

ad Cacfarcm cum granis filigincis coelo dclapfis peratus et fumma*admirationc con-

fpcauscft :quanquam Conradus Lycofthencs id biennio poft accidiffc feribat. Jam

olim Probi imperatoris temporibus in eadem Germania geminum huic prodigium

contigiffc narrat Zofimus libro primo. Idem et quibufdam «Aquitaniae noftrac

VAR. LECT. - Villagagnoni» P. *

, , , , _1°^j

S

INTERPR. lflt *»x cbrvnx, vulgo Lub-Keitb. * njle-Die*. • LMUm. UCbsfpeUe-

Am. « Deiteriri. • Faul de la Bartbe, lirer de Tbermtt. » de Btnuguf. Velentt en Dtufbtn/.

‘ C**fl*nti**fie.k Leitb. 1 Claieufurt, & ViUstb. » Gnttunt.

Digitized by Google

196 JAC. AUG> THUANICIDIOXLVin. locis accidite in annalibus Burdigalcnfium annotatum cft a Gabriclc »Lurbco ad

Henricus II. annum cio cccxxvm. In Mifnia etiam xvm Kal. Maii infans in lucem editur,

' divifa fronte et cranio, fine labiis, fine aure dextra, fuic manibus denique et pedibus,#

tantum oris loco exiguum foramen habens, qui integrum diem vix fuit lupcrftcs.

Lutetiae vero Parifiorum in b San-Mcdcrici vico pullus gallinaceus cum quatuor alis

ac totidem pedibus, duobus item in uno corpore uropygiis natus, biduum integrum

vixit, qui, modo ante, modo pone, ad dextram ac finiflram, contrariis vcftigiis fummacum deformitate gradiebatur. In Anglia hoc anno folenne facrum publico decreto

prorfus aboletur: quod cura Steph. c Gardincrus Wintonii cpilcopus minime pro-

baret, domi fc continere et publico jubetur abftincrc : cum vero fcntcntiani mutate

crederetur, poftea dimidiis cft ; fcd mox concione coram rege et proceribus palam

habita cum priorem fententianf conftantcr tueretur, et decreta, quae a tutoribus in

ea regis adolcfccntuli aetate fierent, nullius efie momenti contenderet, in carcerem

conjicitur, ac biennio poft cpifcopali dignitate exuitur.

XVII. Exeunte Decembri Maximilianus Egmondanus d Burae comes, vir pace

et bello magnus, ac propter magnificentiam et fidem Cacfari admodum charus, re-

centi adhuc auxilii tam opportuno tempore ad bellum Germanicum addudi me-moria, «Bruxclliscx angina mortuus cft} cum paulo ante ex Anglia rediitet, quocum Cacfar ardente tunc in Aquitania fcditione miferat, ut cum fSomerfeto ac

reliquis regni tutoribus ageret, ut tam pulchram occafioncm arriperem, et, fine padis

nobifeum induciis impofito, conjundis copiis bellum Galliae inferretur. Verumcompofuis repente praeter illorum fpem domcfticis motibus, Cacfar poftea id apud

Hcnricum excufavit, et alia ob negotia eo Buranum profedum multis et officiofis

.verbis conatus cft oftcndcrc. Ferunt Buranum, jam deplorata falutc, cum ei An-

dreas s Vcfalius rarae dodrinac ac judicii medicus mortis horam ac paene momen-tum praedixiflet, magno apparatu convivium inftrui juftifl'c, et omni gaza ac lupcl-

lcdilc argentea expofita amicos vocate, quibufeum menfac aflidens dona liberali-*

tate fumma diftribucrit, atque extremum vale nihil commoto animo dixerit ; inde

• ledo impolitum hora et momento a Vcfalio praedidis cxfpiraflc. Hoc anno debi-

tum naturae perfolvit Gregorius h Cortefius, a Paulom in collegium cardinalium

cooptatus, olim in S. Benedidi 'Caflincnfi coenobio profeflus, et poftea ipfius eoe.

nobii praefui:qua ex eadem officina eodem tempore prodierunt lfidorus k Clarius

et Jo. Baptifta •Folengius : is antiqua et nobili familia “Mutinae natus, fcd moribus

ac crudito ingenio longe nobilior fuit } cujus tamen paucula ad nos monumenta per-

venerunt, ab Herfilia Cortefia fratris filia diu poftea publicata : obiit Romae xi Kal.

Odobr. in bafilica xn Apoftolorum perhonorifice fcpultus. « Ex eadem urbe Mu-tina natus Marius Molza eodem anno in vivis efle defiir, verfibus Latina et ver-

nacula lingua feriptis apud fuos cum primis clarus.

XVIII. Hoc etiam anno bellum contra Perfas a Solimano fufccptum cft : de quopauca admodum habeo, quic feribam, nifi quae in Annalibus Turcicis leguntur. Ii

ergo memorant, Scacho Tccmafi Perfarum regi, qui Thamus Sophus aliis dicitur,

fratrem Ercafem Imirfem cognomento fuite, qui Mediae fummo cum imperio a rege

pracfcdus fit } cum ccrftsob caufas a fryris amicitia difcclfilTc, et ad Solimaiiuin

transfugite, ac fc fidei ejus permifite ; iter autem per n Circaflorum fincis longis

ambagibus, quod* viae a regiis .cmiffariis undique obliderentur, fecundum Cafpii

maris litus Theodofiam verfus, quae hodie °Cafa cft, habuilTc, atque inde Con-ftantinopolim petiifle 5 ubi cum magno honore exceptus amplillimifquc praeterea

muneribusV AR. LECT. * Medeae elogium drefi P.D.o.

INTERPR. • de Larte. b rue S. Mtderie. * Gjrdiatr, eviqat dr tHrubefler * Burrn. • Braxefltt.* It dat dt Stnurfit. * Vrfalt. •> Cortu. ' da m<mt Cafjta. k C/orh. 1 Ft/ettrt. 10 Ahilrnr. 8 /4 CVr-

tajjie. •

byJCJoOgfc

HISTORIARUM LIB. V. 197muneribus a Solimano donatus, poftremo ei aufror focrit, ut in Parthiam cum ex- CIDIDXLVI1I.

ercitu defccnderct : Sol imanum ergo ab Ercafc pcrfuafum cum numcrofis copiis Henricus II.

in*Afiam tranfmififle, ix die menfis Sepheris, anno MuhamcdicacHcgirae 1 id cccclv,

quod mcnfi Junio ineuntis anni cididlviii putatur refpondcre: cum rc&a in Par-

thiam duxilTct, mox in hofticum ingrcfliim bVani civitatem in Armeniae majoris

finibus nullo negotio cepiflc ; in arcis vero obfidione diutius haefifle;qua tandem

potitum, ad faciendas praedas, ut boftem ad proelium eliceret, militem late vada-

tum cmifUTc : cum nufquam interca Tccmafes compareret, nufquam confpiccrctur,

nufquam fc Tureis populabundis opponeret, et interim Ercafes nihil omitteret, ut

fuam fidem ac diligentiam Solimano approbaret, hinc inde cum fuis excurrendo, et

thefauris, quofeunque nancifci potiet, ad Tureos delatis, tandem purpuratos et ce-

teros belli duces ac confiliarios tam diuturni et infruftuofi belli pertaefos rationem

excogirafle, qua Ercafcm apud Solimanum calumniis traducerent, et de eo, ut

belli tam damnofi auctore, vindictam fumerent-: eum itaque cum falfis perfidiae

criminibus oneratum Solimano fufpcCtum reddidifTent, ipfi confilium dedifie, ut

lepore omiffo canem, ira Ercafem innuebant, caperet : Ercafcm vero, cum proce-

rum conjurationem pracfenfifict, et vitae fuae infidias tendi animadverteret, gravi-

ter, ut par erat, animo perturbatum, poftremo, ut faluti confulcrct, in arcem cu-

jufdam e Chaldaeorum reguli, de quo optime, ut fibi videbatur, meritus erat, prae

formidine confugiflc ; fed illum benefactorum immemorem, mutata Ercafis fortuna

pariter mutaffc, et Tccmafi fuppliccm hofpitem prodidiflc, quem rex cuftodiac man-

cipatum in carcere affervari juflcrit : Solimanum vero, nulla aliaregefta, et infumpto

in ea expeditione anno ac novem menfibus, non fine gravi rerum fuarum ja&ura

Conftantinopolim fub anni fequentis exitum rediifle. « Abfentia autem Solimani

faCtum cft, ut interea in d Pannonia Ferdinandus, quod id fibi manentibus induciis

licere ^exiftimabat, poft Petri Perennii Pannoniae reguli obitum Agriam celebre

municipium Aii juris fecerit ; nec multo poft 2 Zabragium, Levaro, Zythnam et

Muranum Nicolai Salmcnfium comitis, ftrenui ducis et bellis Pannonicis magnumnomen adepti, opera expugnaverit

;quod magnarum calamitatum in Pannonia

principium fuit, ruptis induciis, ut deinceps annis fcqucntibus * videbimus.

VA R. L ECT. * Haec it» in Tureorum anna- r videbimus. Nunc ad hujus initium revertamur,

Kbus referuntur. Abfentia P. qui fuit xlix, et in quo dcfiit ili», de qua modo dixi-

* exiftimarct P. D. o. f. mus, Solimani expeditio Perfica. P. D. o.

INTERPR. * Nstalia. * * fajt Ati CnrAtt. d Hangrit.

N O T. * Le premier nombre n cccclv cft aflez, ans folaires, en oftant un bon mais intcrcalairc de trois

jufte ; mais en Fautre il y doit avoir cdimlvui, ans en troii ans, font environxxvi ans, Icfquds oftes

puifqu’ il traitte de cette annee. Car FAra de Mi- de en ulxxvi, reflent en dl. Ainfi il iaut qu’au

homet commence environ l'an ncxxi ; auquel ad- premier nombre il y ait nccccLiir, & au fccood

jouilant le$ n cccclv ani Arabiques, id marquesde en nxLVUL Put.

cccLiv jouri, funt en dlxxvi ; mais de nccccLV * Vel forfan Ztgrthtm.

JACOBI

Tom. I. D d d

198

JACOBI AUGUSTI THUANIhistoriarum sui temporis

LIBER SEXTUS.

EPITOME.

H IL1PTU S ad patrem in Belgium venit ; ubique a pro-

vmciae urbibus regia magnificentia exceptus. II. Senis res

3SjaK turbant. 111. Soli in Germania Magdeburgici refiabant a Cae

-

55PI fare profcripti 1 qui, peti fe cum viderent ,apologetico ad commi-

ferationem et invidiam fimul compofito fe purgant. IV. Mode-

«BwGSK derandae amplitudini Lutetiae in immenfum fe effundentis lata

lex. Renovata contra Lutheranos fupplicia. Odoardi Biezii E. T. caufa agitata

et Jacobi Cuciaci Vervinii generi : uterque ob amiffam Bononiam tunc damnatus,

et poftea utriufque refiituta memoria. V. Anglicana dtjfidia inter Somerfetum,

et fbomam fratrem, maris praefellum, qui adfcblati regni accufatus capite luit.

Martmus Bucerus et ‘Paulus Fagius Argentma a Thorna Cranmero Contuariae

archiepifcopo accerfiti. Jpfe Somerfetus in carcerem trufus. VI. Cum Helvetiis

Gallicum foedus renovatur. VII. Apud nos varia varie decreta. Leges Sali-

nanae per Aquitaniam fancitae. ‘Duplicata equitibus fiipendia, populi leva-

mento. VIII. Margaritae Navarrae Francifci fororis ac regis amitae obitus et

elogium : Chrifimae Heffi uxoris:Jacobi Ztegleri, Lindavia adAcronium lacum

nati. IX. Motus in Italia, Genuae et Parmae. X. Pauli in mors, virtutes,

fecusfolia. Sciffum fallionibus collegium in eligendo novo pontifice. Jubilaeus

annus, et ejus origo. Tandem Julius m creatus i qui fiatim principatus fui

initio fpecimen animi fui dedit. XI. Leges graves a fenatu additae m promul-

gatione diplomatis pontificii •de Remenfi academia a Carolo cardinali Lotaringo in

-

fiituta. XII. Petrus Lizetus primarius praefes a PiUavienfi et Lotaringo magi-

firatu motus : ac mox Fr. Olivarius cancellarius domum relegatus

.

XIII. Pax inter

regem et Anglos. Bononia a rege recepta. XIV. EdiUumgrave contra fcribas

pontificios, ut crebris falfitatibus occurreretur : ad quod cum Car. Molinaeus juris-

confultus liberiusferipfiffet,paternumfolum verterepro tempore coalitis efi. XV. Ca-

rolus Coffaeus Briffacus in Subalpinam provinciam cum fummo imperio miffus et

E. T. creatus. XVI. Valdenfium provincialium caufa in fenatu Parifienfi agi-

tata : eorum origojam a primis initiis repetita, dolirina, mores, mala Francijco 1

rege fortuna, et fevera contra eos judicia. Alenii cum Barth. Chaffanaeo pri-

mario praefide ex occafione ridiculae murium caufae in graviori altercatio : exitus

caufae non refpondet publicae exjpellationi. XVII. Caefar Belgio ad Imperii Or-

dines dat literas, quibus et de egregia novi pontificis voluntate fidem facit, et co-

mitia Auguflae Vindelicorum indicit. Magdeburgici altero apologetico fepurgant.

Argentinenfes tumultuantur. EdiUum de libris Lutheranorum. XVIII. Brunf-

vica in Saxonia ab II. Brunfvico obfeffa j ac mox obfidio foluta, copiis ad 1 ag e-

burgum oppugnandum tradullis. Mauritius Saxo feptemvir bello fummus dux

deleUus, qui Heidecum et alios militareis tribunos fibi clam conciliat. XIX. i e

concilio variae m comitiis concertationes, et principum pro Hejfi libertate

- deprecationes.

-Digitized-by Googk:

HISTORIARUM LIB.VI. 199

deprecationes. XX. Anglicus fudor. XXI. Ulrici Wirtcmbergici mors. Jo. C13IPXLIX.

Vafaei, Jo. Vierii Valeriani * et Georgii TriJJlni obitus. Henricus II.

Ex AUCTORIBUS,

Jo. Sleidano, Cornelio Grapheo, Attis publicis, et Curiae Varijienjis, Georgio

Buchanano, Nic. Sandero, Jo. Bapt. Hadrianio, Lud. Beccatello, Car. Molt-

naeo, Blajii Monlucii commentariis, Vido Verpiniano, Gregario IX. Jo. Zonara ,

Vincentio Bellovacenjt, Thilippo Bergomate, Bartbol. Chajfanaeo, Seb. Bejjel-

meiero, Hippocrate.

LIBER SEXTUS.A M tempus appetebat, quo ‘Cacfar Philippum filiuol

Bruxcllis cxfpc&abat : verum ille ferius *ac diu poft vo

nit: per*Oenipontcm, bMonacum Vindelicorum, Ul-

mam, Hcidclbcrgani, c Spiram Nemetum cum iter ha-

btiiflct, quibus omnibus locis a Fcrdinando patruo, Al-

bcrto Baioaro, Palatino, et civitatibus magnifice exceptus

cftj demum per Lotaringiam, Luccmburgum, 1 tandem

Bruxcllas Kalcndis April. comitatu magno pervenit. Pa-

rens ei infignem equitatum in Germaniam ufquc obviam

miferat, du&orc * Philippo d Croio Arafcoti duce. Igitur Philippus a patre per-

amanter atque indulgenter acceptus, cum apud cum pro e HcITo Mauritii generi ro-

gatu intcrccfliflct, ambiguo ac fraudulento rclponfo, fraudis ipfc, ut creditur, patri

particeps, Mauritium clufit ; nimirum fibi libcralitcr promififle patrem •, ideo bene

Ipcrarc in pofterum jubere, modo monenti credat, et rem diflimulct, neque ullam

offenfionis fignificationem ob dilationem nimiam oftendat.

II. Interea pontifex, dui propior fuorum quam rcipublicae cura, jam non

folum dc recuperanda f Placentia folicitus, fcd de g Bononia et Pcrufia conlcr-

vanda anxius, diverfas in cogitationes animo rapiebatur. Nam inde Bcntivolii»

Herculis Ferraricnfis opibus fubnixi, Bononiae, ab ejus pofleflione non ita pri-

dem a Julio 11 dcjefti -

t inde Rodulphus h Baieonus Pcruliac, unde majores fuos

a Leone x nuper cxpulfos meminerat, totis animis et viribus imminebant : ct hic

quidem in Pcrufinum agrum procul dubio impetum fcciflct, nifi a Cofino Flo-

rentinorum duce, cujus auxiliarcis copias ante biennium in Germaniam ad Cac-

farem duxerat, difiuadente, ct tutiora in pofterum pollicente, revocatus fuiflet.

Cum vero ' Senarum ditionem Parmae ac Placentiae loco a Cacfarc compcnfa*

tionc accepturum fc hadenus fperaflet pontifex, nam de eo negotio, rebus adhuc

Hifpanorum dubiis, jamjam morituro feni a Caefarianis miniftris fpes injeda fue-

rat, tandem dclufum fc fero animadvertit. Tunc enim res Hifpanorum 'ea in

urbe confirmatae funt, ct ad majorem fccuritatcm mutata rcipublicae forma a Di-

daco Hurtado Mcndoza, qui ultra praefidium antea inrrodudum cccc Hifpanos

ex k lnfubribus evocatos, quafi 1 Neapolim ituros, in m Camolliano fuburbio fub-

fiftcrc juflcrat, iifquc in Dominicanorum fano, quod in tomulo pofitum urbi immi-

net, ejedis fratribus, diverforium attribuerat, aperta ab ea parte, qua Florentiam

itur, urbe, ut introire ct exire cum vellet tutofuis liceret. Rcmpublicam vero ita

ordinaverat, a

VAR. LECT. * et Georgii Triflini defunt in tditione Rok. Stephani. * neque diu P.1 et mox undem P. D a. f. * Crouiaco P. Croo D.o.

IMTERPR. * lujpruik. * Mune hem, ou Munick tn Bavitre. ' Splre. 4 de Cray, duc d‘Arfc»t.• It Lmndgravt de Htffe. f Piacennn. t Boiogna, df Ptrnpa. * Baglunt. J Sicut . * It Milnnjir. 1 Napltr.™ kf&o di Comma, ntl ctnvnte di S. Domcmt.

Digilized by Google

200 JAC. AU G. THUAN 1

CI3IDXLTX. ordinaverat, ut ex xl civibus, penes quos fumma rerum erat, qui a quatuor monti.

HenricusIL bus deligebantur, ipfc Cacfaris nomine xx arbitrio fuo imponeret : ultra hos in ftn-

gulos annos vm ex praecipuis civibus fumerentur, qui de rebus ad civitatis ftatum

pertinentibus ad concilium xl virorum referrent : cumque res cjufmodi incidiflcr,

quae aut fccretum aut majorem diligentiam requireret, vex iis de ea ftatuerc pollent ;

cos autem deligendi Cacfari, aut ei, qui Cacfaris in republica parteis fungeretur,

intra proximum triennium jus eflfct. Sic urbi impolita vcluti arce, et fumma rerum

audoritate ad le contrada, apparebar, Cacfarem omnino in animo habere Senas re»

tinere. Itaque pontifex, qui verba fibi a Cacfarc dari videret ; et a “rege, qui, cum* 1 Taurini clfct, nuper ad cum Claudium *>Albafpincum ab cpillolis Romam legave-

ram res in longum extrahi dolcrct 5 ut non tam Caefaris voluntati, quam fuac exifti-

mationiin religionis negotio fatisfaccret, c Vcroncnfem, dFancnfcm et «Ferentinum

epifeopos, quos pridie Kalend. Septembr. anno fuperiore ad Caefarem deftinaverat,

hoc demum anno legatos milit. Ii ferius profedi vm Kal. J unias tantum in f Bel-

gium fl cum his fere mandatis pervenerunt, pontificem, partim fua fponte et pro pa-

ftoralis muneris ncccfiitate, partim Cacfaris rogatu, ex collegarum confcnfu legatos

in Germaniam mififle, qui ad ecclcfuc gremium redeunteis recipiant, et ipfis omnialacta de ejus benignitate polliceantur, modo leges accipiant, non aurem praeferi-

bant : hoc vero beneficium omnibus in univerfum impertiri, nullo pravae opinionis

crimine excepto, quamvis in eo per multos annos pcrfcvcravcrint ; ea lege, ut, qui

ea pelle infedi fuerint, fuum errorem apud facerdotcm orthodoxum profiteantur

juxta praeferiptam poenitentiae formulamjpublicam proinde confclfioncm, abju-

rationem et farisfadionem jure praefinitam ipfis omnino remittere j potcflatcm in-

fuper facere legatis, ut cos, qui pado aut jurejurando aut quovis alio modo Luthe-

ranis obftricti fint, iis vinculis folvant j monachos in haerefim lapfos et extra coe-

nobia fua vaganteis in ccdcfiam admittant, iifque refumpto priftino fuo amidufuum munus, ut ante, in ecdcfia fungi concedant * cfu laciis, cafci, butyri, ovorumet carnium, habita locorum et hominum ratione, permiflo : coenac Dominicae inte-

grae ufum iis permittant, qui ceteris abjuraris erroribus concilii Conflanricnfis de-

creto fubfcripfcrint, atque fub altera fpccic tantum, quantum fub utraque, fumi,

quique ccdefiam ob factum de una Ipccie decretum non errafie palam dedarave-

rint ; quod tamen ad tempus concdTum intclligatur, et ira, ut ilii ipfi, qui ita fu.

ment, fcorfim ab aliis, neque tunc, cum aliis fub una (pecie tantum miniflratur,

fumant : additum, ut cum facrorum bonorum ufurpatoribus et poireflbribus defrudibus perceptis atque confumptis tranfigere polfinr, modo in pofterum ecdcfiafti-

cis polTcfiioncm vacuam relinquant, ad idque contumaces cenfuris cogant, implorato

etiam civilis magiflratus auxilio ; et, ut res commodius ac celerius cxccutioni de-

mandetur, per Germaniam alios epifeopos delegent ac fubftituant. Ex eorum nu-

mero Argentinenfis fuit, cui faccrdotcs, qui defecerint, in gratum redpiendi datur

potcllas j modo uxores a fc removeant et omnino expellant. Hujus rei publicum

diploma cum Cacfar ad Germaniae epifeopos mififlct, et, ut placide ac fine vi, pre-

cibufquc c{ adhortationibus potius quam exfccrationibus ac minis, experirentur, fc-

pararim omneis commonuifict, Moguntinus, qui, ut Colonienfis ac Trevirenfis,

provincialem fynodum nuper habuerat, ad Helii praefedos ac confiiiarios feribit, et

de folicitudine paflorali fua ac Cacfaris egregia voluntate multa praefatus petit, ut

concionatoribus fuis formulam a pontifice praeferiptam exhibeant, eique omnes pa-

• rere jubeant: quod illi facere rccufarunt 5 fuam quippe dodrinam cum prophetarum

etVAR. LECT. • Gallo, F.D.o.f.d. * cum mandati* pervenerunt, quibus exponeba-

tur, pontificem P.D.o.f.INTERPR. 1 Turtn. * Psltiefpixr, freretairt icta! . * di VtrtMS. d di Pan». • di Ferent»

:

Ha-driani 1’appdlc it wfcov0 Pi&bhu. • Vajs bat.

Digitized by Google

201HISTORIARUM L I B. VI.

ct apoftolorum tcflimoniis confpirarc 5 ct, quamvis vita a profcffionc difcrcpct, CPIDXL1X.

quod ingenue agnofcanr, ct infirmitati fuac condonari petant, nullum tamen er- Henricus II.

rorem in dortrina, quam profiteantur, agnofccrc : nihil igitur opus efle gratia ac

largitate pontificis Romani ; neque vero fc uxores ac liberos dcfcrcrc pofle, quos

diligendos ct cura ac benevolentia complcrtcndos didicerint, aurtorc Chrifto, qui

coniugium amplifiimo elogio cohoncftavcrir, ct illud impuro coclibatui praetulerit,

cum melius efle nubere quam uri per Paulum praecipit : fruftra etiam improbari,

quod in ccclcfiis fuis integrae cocnac ufus omnibus permittitur ; id enim juxta*

Chrifti mandatum ct veteris ccdcfiac morem fieri, nec efle quod in eo mutationem

ullam recipiant:parum profertum iis aut feris aut minus idoneis remediis. In-

terea Cacfar filium pcrFlandriam, »Hannoniam, bAtrebates circumducit ; in ejuf-

que fidem populos jurejurando adigit : tandem uterque c Antuerpiam Eid. Seprembr.

venit ; ubi magnifico fupra fidem apparatu, non a civibus tantum, fcd etiam ab ex-

ternis mercatoribus, Hifpanis, Italis, Germanis, Anglis exceptus cft. Quae omnia

lingulari libro d Corn. 1 Scribonius Grapheus diligenter pcrfccutus 'cft, ut pauca de

iis dicere infra rei dignitatem fit. Magna quoque pecunia praedationis gratuitae

nomine “ exarta. Inde Philippus a Maria Hungariaect Hclionora Franciac reginis

viduis amitis per reliquas Belgii urbeis dedurtus; atque inprimis * e Bincii a Maria

honorificcntiflimc acceptus cft, ubi illa palatium regali fumptu ct magnificentia

antiquis operibus undique conquifitis cxftrui curaverat.

III. Florentibus utriufquc rebus, patris inquam, ct filii, qui de fua fortuna

mirificam in illa jam aetate fpem apud omneis cxcitarat, f Magdcburgici ct Bremenfes

in Germania fuperabant, qui fcu conftantia fua fcu pertinacia efficiebant, ne plenam

de domitis illis provinciis virtoriam rcportalTc Cacfar diceretur. Ac Magdcburgici

quidem antea proferipti crebris etiam tunc cdirtis urgebamur, folicitatis de auxiliis

contra ipfos Saxoniac Ordinibus : nec abnuebant plcrique, fcd, ut reliqui Imperii

Ordines idem facerent, poftulabant. Itaque licet nondum palam oppugnarentur, in

magnis tamen anguftiis vcrlabantur;quippe cum in eos tanquam proferiptos quilquc

fortunam impune experiretur. • Cum igitur antea Senatus de vi ct injuria conqucftus

eflet, poftrcmo ad omneis in univcrlum ac praecipue ad finitimos edito firripro

jartatas criminationes diluunt; ct, Immerito accufamur, inquiunt, quod pacem re-

pudiemus, ct totius Germaniae quietem contumacia noftra turbemus. Magna illa

crimina, ct quorum poenis, fi quidem vera fint, fuftinendis pares efle non poftimus.

Nam quid mali civile bellum fecum trahat ct omnes fciunt ct nos jam noftro peri-

culo nimis experti fumus. In ambitiofos et perditae vitae homines, quibus omnes,

in perturbatione publica, fpes ac fortunae fitae funr, fufpicio cadere pofiit : de nobis,

quorum opes pace ct fub legibus creverunt, nihil tale probabili ulla ratione cogitari

poteft aut debet. Pacem ct foedera cum vicinis urbibus ac populis colere nobis

aequum ct honeftum ; utrifquc vero fumme utile ac ncccflarium cft. Nec vero

fimile fit, nos cum illis, quorum amicitia non folum utilis, fcd etiam neccflaria

nobis cft, cupcrc ultro bellum gerere. Nec ignoramus, noftrarum non efle virium

tam potenti principi rcfiftere, qui tot adoreis martus virtoriam et omneis imperii

opes lecuin trahat. Non ea caecitas, non vecordia cft, ut fponte in apertum exi-

tium prudentes vidcntcfquc praccipitcis nos demus, vitae, dignitatis ac denique for-

tunarum aleam fubituri. Nos vero omnem viam rei amice tranfigendae hartenus

inivimus

;

VAR. LECT. * exarta. Drin a Maria P.D.o. * Balnei, vulgo Bincii P.D. o.f.

I MTERPR, • h jirtoir. « Anvtrt. 4 Carutille Grafbeut, Jiereta/rc de Ia ville tAmven.• Hins. 1 etux de Mugdtburi& de Bremen.

N O T. 1 Ddc Scribnw. Put.

T o m. I. E c c

Digitized by Google

202 JACAUG. THUANICD10XLIX. inivimus; neque quidquam practcrmiflum cft, quod ad placandum nobis Caelarem

Henricus II. Pcr^ncrc exiftimaremus, aut quod ipfum caufac noftrac reddere aequiorem pollet.

Nam et cum femper pro fummo magiftratu coluimus, et, ne quid in ipfum aut ce-

teros Imperii Ordines verbo aut fado peccaretur, quo offendi potient, graviffimis

poenis propofitis, quantum in nobis fuit, prohibuimus. Cur ergo armis petimur ?

Cur unquam rebelles ac perduelles cdidis proferibimur i Cur omnibus omniuminjuriis expofiti etiam amicis ad praedam proponimur ? Nam quae objiciuntur hofli-

liter facla, ea defcqfionis ergo, et ut vim illatam contraria vi propulfarcmus, et

imminenti periculo praeverreremus, a nobis fada lunt. Aedificia quaedam vicina

diruimus: haud diffitemur. Cafiella etiam aliquot, oppidula ac vicos armis occu-

pavimus : an crimini verti debet, quod ad injuriam repellendam adum cft ? Cru-

delia illa et iniqua quae prima fpecic videntur, ncccftariae dcfenfionis cxcufatione

abunde fc apud aequos judices tuentur. Quid fi, ne in exteras manus devenirent, ea

occupavimus ? Accufari proprcrca an potius laudari meruimus ? Atqui potius ab

illis ipfis, quorum ea funt, gratiae agi debuerunt ; quibus res falva cft, et quibus

non rccufamus omnia rcftitucrc, modo pacem colant, neque in nos quidquam in

pofterum moveant. Quid cft ergo quod tam infeftis animis nos prolcquuntur i Namabfurdum cft atque adeo injuriofum de injuriis eorum queri, qui praeter jus omni

injuriarum genere obruuntur. Nimirum religio petitur. Hoc cft cur rebelles, cur

perduelles vocamur, imperii cdidis proferibimur, ad perniciem et internecionem

deftinamur. Quo magis miramur, illos, qui nobifeum idem in religione fentiunt

foedere et antiqua ncccflitudinc conjundi, nos in manifefto ac communi diferiminc

non folum dcfcrcrc, fcd etiam bello pcrlequi j neque videre arma in nosfumpta in

ipfos tandem rccafura e fle j atque a nobis fieri initium, ut, qui univerfi vinci fimul

non poterant, finguli ac feparatim facile fuperentur. Non enim jam latere potiunt

aftus inimicorum, qui fuperioribus annis datis ad Helvetios, ad Protcftanteis, ad

Bohemos atque alios literis religionis caufam non agi, fcd in perducllcis fufccptum

bellum jactabant : nam contrarium non folum exitus poftea docuit, fcd dum Caefar

adhucjn ea diffimulationc eflet, et plcriquc partim fimplicitatc decepti, partirn lponte

ambigerent, Romanus pontifex evulgato jam ante foedere nullum dubitationi locum

reliquerat. Itaque et |o. Brandcburgicus et >Bipontinus princeps opinione et fpc

fua falli Cacfarcm de fide data interpellarunt, et fero errore animadverfo domqmindignabundi abierunt

;quippe cum nullum alium hujus belli etvidoriae frudum

viderent, quam ut libertate Germanica opprefla etiam animis ac confcicntiis com-

pedes injicerentur. Ac de bonis quidem et fortunis quamvis certamen juftum eflet

aut faltem excufabilc, fi privilegia atque immunitates, quas ab Othone glorio-

fiffimo principe accepimus, quafquc conditionibus propofitis eripere nobis Cacfa-

rem in animo habere cernimus, armis tueri ac confcrvarc vellemus, tamen ut tran-

quillitatis publicae nos potius habere rationem, quam ad privatum commodumfpedarc, omnibus appareat, ultro ac libenter de jure noftro remififlemus, modo id

falva* confcicntia licuiflet. Nunc bello abfumptis ac direptis facultatibus, etiam

vis animis et mentibus infertur. Quid enim formula illa Auguftana aliud agitur,

quam ut pontificiae audoritatis jugum, quod adeo gcncrofc cxcuflimus, rurfus cer-

vicibus .noftris imponatur } ut errores nuper detedi et certis 1'cripturac tcftimoniis

revidi iterum in domum Dei invehantur i ut tot annorum contentionibus ac la-

boribus parta libertas turpi obfcquio ac morigeratione, quae non folum ad noftrum

dedecus, fcd ad Dei ignominiam et offenfionem « pertinet, corrumpatur et penitus

amittatur 1 At enim aliorum exemplo cedere tempori, et tranquillitati publicae

confulcrc

VAR- LECT. * pertineat P.D. o.f.

INTER P R .* /r dat dtDtax Pntt.

Diqitized bv

HISTORIARUM LIB. VI. 203

confulere no$ decuit. Id enim maxime omnium urgent adverfarii ; in coque CIDDXL1X.criminationum fuarum vcluti arcem conftituunt. Verum id in ceteris, quae ad Henricus IlT

fluxae hujus vitae commoda pertinent, * locum habere poflit : ad cavero, quae

Dei gloriam fpe3ant, minime porrigi debere non ambigitur. Hoc enim nos magna

illa veteris ccdcfiac lumina JoannesChryfoftomus, Auguftinus, Ambroflus docue-

runt ; tcftimonioque B. Petri, cujus ille, qui nos per Cacfarcm oppugnat, fc im-

merito fucccfforcm jactat, confirmarunt, Deo, non hominibus, in iis quae Dei funt,

parere homines debere admonentis. Itaque et in veteris ccdcfiac annalibus legi-

mus, Gordium Caefarienfem, qui fub Licinio Imperatore Ordines duxit et poflremo

verae gloriae corona infignitus cfl, cum ad fiipplicium raperetur, rogatum ab amicis,

ut periculi evitandi gratia fententiam rctradarct, relpondifle, non oportere linguam

in contumeliam ejus, qui eam crcaflct, quidquam pronunciarc. Et Bafilius magnus

hanc etiam civi fuo laudem tribuit, quod, cum moneretur, ut de Deo, quod vellet,

fentiret, ceterum in finu tegeret, neque motum animi palam evulgaret, monitorem

afpcmatus fit 5 veritatem non folum ab iis prodi di&itans, qui eam deferunt, fcd

etiam ab illis, qui eam agnitam non audent publice profiteri : id enim exemplo

Daniclis confirmari, qui contra Darii regis cdiCtum magno et conflanti animo apertis

fcncflris verum Deum adoraverit, cum id privatim et clanculum facere pofler ; ve-

rum, quod ea res ad divini Nominis gloriam pertineret, nullam inflantis periculi ra-

tionem habuerit, quod ei ab invidis et aemulis conflatum pofteaDeo ita volente in

ipforum caput recidit. Valeant ergo, qui nos faCto Chriftum agnofccrc, verbo

autem rejicere Audent. Quid enim magis pudendum, quam nomen ejus crubcfcerc,

qui mundum condidit, qui nos ad imaginem fui creavit, tot beneficiis licet indignos

cumulavit j per quem vivimus, fpiramus j cujus denique nos hereditas fumus ? Haec

fumma cfl acculationis. Videte nunc, o qui non omnino iniqui eftis, quam im-

merito apud vos traducamur;quam injuftc hos armis perfequantur, qui tranquilli-

tatis publicae fpeciofum nomen obtendunt. Quapropter oramus omneis et obnixe

admodum obteftamur, tam qui nobifeum idem in religione fentiunt, quam ad quos

jufliflimac hujus querelae vox perveniet, ut vota, fuffragia, lachrimas confocienr,

quibus iram viCtoris fleCtere, et haCtenus infcftas nobis ipfius aureis in pofterum be-

nigniores reddere poflimus. Id et humanae conditionis vinculum et communispatriae calamitas exigit * quae utraque magnam cum religione et pietate communio-

nem habent. Quod fi impulfu ejus, qui has turbas ciet, qui tanquam rugiens leo

ovilia Circuit, qui ex publica rerum perturbatione commodum captat, Caclar, cujus

fecundum Deum omnia noftra funt, inexorabilis efle pergat, 0 vos faltem arma, vim,

injuriam abflinete. Nihil enim legitimi magiflratus auctoritas vos permovere deber,

ubi manifcfta Dei offenfio cernitur. M auriti i inprimis et Thcbacac legionis exem-

plum in memoriam revocate : ii enim quam virtute bellica tam pietate inclyti

milites, cum contra imperii hofteis femper fortiter ac gnaviter fc gefllflent, ad omnia

ducum diCto audientes, v in quibus Dei gloria vertebatur, Deo quam hominibus

obedire maluerunt ; et, ut hanc inconcufiam animi conflantiam retinerent, nulla

fupplicia horruerunt. Quod fupcrcfl, nobifeum, fi non arma adverfus implacatos

hofleis, at preces apud Deum conjungite, ut is pro fua ineffabili clementia et mi-

fcricordia ad res noflras refpiciat ; regum ac magiftratuum, quorum mentes, confilia,

affcClioncs in ipfius potcftate funt, moderetur, fleCtat, molliat j corda noftra ad ve-

ram poenitentiam inclinet ; calamitofos et bonis fpoliatos atque ob purioris doCtri-

nac profeflionem huc illuc cum uxoribus, liberis atque omni familia exulantcis con-

folctur, et mutuis charitatis ac pietatis officiis fublcvct ; atque, ut in eo laudabili

propofito

VAR. LE CT. • uti jarrv diximus, locum P.D.o.f. * vos falcem Jefnt P.D.o f d-

in iis, in quibus P. D. o. f.

Digitized by Google

.204

CDPXL1X.Hf.nricus li.

\

JAC aug. thuanipropofito ad extremum ufquc fpiritum pcrfcvcrcmus, efficiat ; nofquc omneis ad-

verfus externos generis humani hoftis impetus et aftus interno Spiritus fui robore

et prudentia muniat. Hac oratione, quae ftatim evulgata ad omneis Imperii Or-

dines mifia cft, fa&um, ut mitigatis pro tempore animis, a vi aperta eo anno tem-

peratum Ut, Cacfarc abfente et langucfcentibus vicinorum odiis ; donec anno fc-

quenti redintegratis confiliis et renovatis factionibus in cos publice bellum decretum

cft ; cujus exitus is fuit, ut, quod de confiliis olim contra Danielcm initis praedixe-

rant, arma contra ipfos fumpta tandem in Cacfaris caput verterint.

IV. In Gallia interea, ut in Belgio, annus a publicae laetitiae feftivitatibus ac

ludicris inchoatus, quaedam etiam 1'cria et triftia admifta habuit. Jam ante mcnfc

Novembri rex cdi&o fanxerat, ne cui liceret extra fuburbia aedificare, ne magni-

tudine jam fua laborans Lutetia in immenfum cxcrcfccrct. Legi caulam dedit, quod,

ex pagis et oppidis vicinis illuc propter loci commoditatem et immunitates con-

fluente populo, agri vicini et oppida deferebantur, et ii, qui domi remanebant, tri-

butis ac vectigalibus exfolvendis impares ultra modum onerabantur. Accedebat

ad hoc, quod, qui alicui arti fub opificibus operam dabant, antequam periculo

artis fa&o adprobati fuiflent, dominis relictis in fuburbia fcccdcbanr, ubi nullo

artis periculo faito tabernas aperire et mcrccis extrudere illis jus erat. Praeterea

maleficorum, ganeonum, et otioforum hujufccmodi hominum colluvies iftic per

luftra et popinas tanta multitudine nidulabatur, ut non folum privatus quifquc,

five ab exemplo live a maleficio, fcd etiam civitas ipfa iibi jure metueret. Ea lex in

fenatu xvi Kal. Febr. recitata cft. Demum iii Non. Febr. ad Sangermanum regi

filius nafeitur, cui nomen ac titulus Ludovico » Aurei ianenfium duci fuit attributus

;

ac xiv Kal. Junias facro lavacro ibidem abluitur. Fidcjuflcrc Conftantinus b Bra-

cantiac ducis frater Joannis c Lufitanorum regis nomine, et d Aumalius pro Hercule

« Ferrarienfium duce, Anna item f AteftinaAumalii uxor pro Maria Scotorum re-

gina. Is vix trimus poftea dcccffit. Jam ante rex urbem in armis ingredi decre-

verat, et haftiludium magno paratu celebrare, cui poftrcmo diem dixit ixKal. Quintii.

A reginae coronatione initium pomparum faflum, cui ivEid. Junias diadema more

folemni sSandionyfii impofirum cft, praeeuntibus Lud.Borbonio.Carolo hVindocino,

Philippo Bonoiycnfi, Odeto Caftcllionaco et Carolo Guifiano cardinalibus : nam* ceteri Romae commorari juffi fuerant. Sexto poft dic regia ac militari magni-

ficentia rex magno primariae nobilitatis numero circumfufus Lutetiam £ intrat: ac

biduo poft regina in lectica item urbem ingreffa cft, eo magnificentiore apparatu,

quod mulicbrcis pompas major luxus comitari folct. Haftiludio deinde die condifta

factum initium, propugnantibus Aumalio, Rob.'

l Marciano Scdancnfi et Santan-

dreano equitum tribunis, Cl. k Guferio Boefio Franciac hipparcho, Galparc 1 Saulio

Tavanio et Philiberto m Marfilio v Sipetra, l equitum duftoribus. Primus rex iple

cos oppugnavit pedes et eques, magno utrobique virtutis et tra&andorum armorumperitiae de fc fpcciminc dato : dcin Ant. n Borbonius Vindocinus ac reliqui poft cumprincipes et proceres, fecundum leges haftiludii praeferiptas ac publicatas. Id fre-

quenti theatro celebratum xv dierum fpatio, fpcftantc regina et foederatorum prin-

cipum legatis, vi Non. Quintii, rex, agnatis principibus, cancellario ac libellorum

fupplicum magiftris comitantibus, in palatium, ubi fenarus habetur, venit} et in

aurea camera 0 juftitiac lccliftcrniura, quod vocant, celebravit. Dies fequens

naumachiam

VAR. LECT. * ceteri, uti diximui P.D.o.f. * ingreditur P.D.o.f. r Gpetra P.

I NT E R P R .* lOrleant. * Bragaact. ‘ Tortnf.al. * Fr*»(OtJ de Lerrame, dat d^Anmale. • Fit-

rare. ' dEfte. l S. Dei,, >• Its cardntanx de Vende[me, de BtmltgMf, de Cbafttl/*», & de Gaije. * de

Ia Marti armet de Sed**, & /e martftkal dt S. Andri.k Ganftr dt grand ttnjtr • de SauJx

,

fevr de Taxjttnet. - dt MnrtiUj, fient dt Cifitrrt. * de Boaria», dat dt Vendajme. • de jnftue.

— Digitized by GooJle

HISTORIARUM LIB. VI. 205

naumachiam exhibuit, concurrentibus xxxii triremibus ad id inflrudis inter 3 Lupari- CDIOXMX.nam, in qua caftellum cxftrudum erat, et bVaccinam infulas

:poft longum certamen, Henricus II.

fpedanribus rege ac regina ex navigio ad ripam, quae Coelcninorum coenobium

fpedat, ad id deftinato, difplofis magno ftrepitu utrinque tormentis, caflclloquc

expugnato, multa jam node difccditur. Poftridic fupplicationcs publice habitae,

pro regis ac regni incolumitate, pro Francifci parentis ac majorum fuorum mani-

bus j item, ut ccclefiac concordia farciretur, et a pravis erroribus, a quibus rex fc

abhorrere cdido profefius cft, prorfus repurgaretur. A c Pauli fano, quod proxime *

a Turricularum palatio, ubi tunc aula diverfabatur, aberat, ad «Mariae aedem fa-

cerdotali pompa itum cft. Ibi celebrato facrificio, cum in epifeopi aedibus rex pub-

lice epulatus cflet, poft prandium, dumTurriculas redir, [aliquot obLutheri doctri-

nam ad ignem damnatorum fupplicium fpedavit, quorumdam qui in ejus comitatu

erant inlligatu,] cum alioqui miti 111mus regis animus ab omni crudelitate penitus ab-

horreret; cujus * violenta regni initia, cum fuperiorc anno refcdifte quodammodoviderentur, hoc anno vcluti recruduerunt. Nam ^Odoardus Biezius equitum tribunus,

qui, quod orae maritimae aFrancifco praefedus male rem adminillralTc diceretur, ac-

cufatus jam a multotempore carccre attinebatur ; cum caufam judicibus non probarer,

tunc damnatur, et ei, «conchyliati ordinis inligni adempto, honos abrogarur, perpe-

tuoque carceri mancipatur ; poftea regis clementia folutus cuftodia, in aedibus fuis

in h San-vidoriano fuburbio, ex moerore animi dcccflit. Vir ftrenuus ac pugnax,

fcd qui prudentia ac confilio minus valeret, et cui generi culpa potius quam fua

nocuit : is fuitjacobus a >?Cuciaco Vervinius, qui mcnfc Junio ob Bononiam Anglis

praeter ducum fententiam et oppidanis reclamantibus deditam damnatus capite luit

:

quod ipfe confclfionc fua ignaviae, quam proditioni cujus inlimulabatur, tribui

maluit. Verum poftea Jacobus ejus filius, illuftris adeo familiae ac tot meritorum

erga Galliae reges contemplatione, ab Henrico 111 impetravit, ut, Biezii et patris refti- #

tuta memoria, fententia contra cos, non a fenatu fcd a delegatis judicibus lata,

aboleretur : cjufquc rei diploma in fenatu recitatum cft Kaf. Odobr. anno hujus

facculi lxxv ; et magna pompa utriufque. funus celebratum, cui regis julfu fecialis

*Valcfius, quod non nili in illuftrium virorum exequiis fieri foler, interfuit.

V. Inde rex in Bononienfem agrum ex ea occafionc copias duxit, quod, Anglia

domefticis diflenfionibus vexata, feliciorem fucccflum fpcrarct. 1 Somerfetus prorex

Thomam fratrem maris praefedum, qui Catharinam m Parram Hcnrici regis nuper

mortui viduam in uxorem duxerat, orta ex aemulatione muliebri inter eos invidia,

quali de adfcdaro regno fulpcdum in carcerem trudi juftcrat ; er, ut in rebus, quae

ad rcmpublicam fpedant, ea gens praeceps ac. praepollere fevera cft, tormentis

fubjedum ac tandem Hugonc “Latimero fuggerente capitis damnatum xm Kal.

Aprilis fccuri percuflcrat. Tunc etiam Thomas 0 Cranmerus Cantuaricnlis praefui

atque Angliac primas, cum videret viros dodos in Germania periclitari, crcbrij lite-

ris impetravit, ut Martinus Bucerus et Paulus Fagius, de quibus fupra locuti fumus,

in Angliam venirent. Illi de fcnatus ,’Argcntincnfts voluntate Kal. April. fc dant

in viam : et in Anglia a rege puero et proceribus fumma benevolentia accepti, cumapud

P. [quorundam, qui ob Lutheri doftrinam ad ignem damnati erant, fupplicium

fpettavit. Id Aumalii, cardinalis Guijiani et Santandreani confilio folium con-

Jlans fama efil\

VAR. LECT. * violenta, uti diximus P.D.o. f. * Codiciaco P.D.o.f.d.

INTERPR. * tifle dtLarvirrs. btijlt aux Vachts. e S.Paul. * det TnrntUtf. • Ntflrr Datae.

' Ondard du Biez.. t Ordre de S. Mitbel. * fjuxkoerg S. Witter. * tU Cottty, fxrr de Perviae. k Valtu,

btrault d'armes. * It d*c de Samrrjit. P*rr » Latimer. • Craemer, arcbrwtjut de Cantorkrv* de StrasbaMTi.

Tom. L F f f

Digitized by Google

%

f

206 JAC. AUG. THUANICI313XL1X. apud Cantuaricnfcm aliquanto tempore fubftitiflent, a Cantabrigiam ambo docendi

Henricus II. Caula mittuntur. Verum Fagius paulo poft ex febre quartana prid. Eid. Novem-

breis, annum agens vitae xlv, vix falutata acadcmia, dcccflir. Jam diffundente

fe eorum do&rina, Petrus Martyr Vermilius, quem ante in Angliam venifTe diximus

itidem a Cranmero evocatum, difputationem de coena Dominica publice b Oxoniac

habuit, Ricardo cCoxo a praefide ; et praeter Lutheri explicationem Zuinglii et Cal-

vini fententiam afleruit, «f^Trcfhamo et Chcdfcio eam oppugnantibus, editoque

libro copiofe pofica confirmavit. Nec multo poft ingens per Angliam orta fcditio

cft a popularibus, partim ob rem agrariam, (querebantur enim, agros publicos, qui

antea promifeuae multitudinis fuiflent, a nobilitate ad venationes et ufus privatos

claudi, corumquc ufum fibi violenter eripi) partim ob muratam religionem : namHcnrici regis decreta, quae prorex abolenda curaverat, reftitui lumina contentione

depolccbant. Igitur tutores ac regni confiliarii, cum res in eo cflent, ut nulla ra-

tione et admonitionibus componi *poflc viderentur, poftrcmo copias in tumultuan-

teis quamvis inviti emittunt, et variis aliquot proeliis majore parte per c Dcvoniam

profligata leditioni finem impofuerc. Hac occafionc arrepta rex, cum bello Anglos

domi implicatos videret, et in Scotia rcsprofpcrc cedere intclligcret, expeditionem,

quam dixi, fufccpit, pracmiflo Leone Strozziocum xn triremium omni re inftruftif-

fimarum clade; qui, cum v Eid. Quintii. *Francifcopoli folviflet, obviam Anglorum

clafll faftus proelio commillo Kal. Sextii, multas ex iis naveis^depreftit ; ceteras in

sGrenefiam infulam, quae ab Anglis tenebatur, fuga dilapfas compulit. Crebra

circa h Bononiam caftellacxftruxcrant Angli, ut noftros populationibus atque incur-

fionibus prohiberent, videlicet ad ' Lamberti-montem, kSellaquam, 1 Amblctcllium,

«n turrem Ordinis atque » Blanconctium. Rex viciftim, ne commeatu interclude-

retur, haud procul a Lamberti-monte, cui proximus erat 0 Surrenius faltus, et ipfe

caftcllum erexerat, validoque praefidio firmaverat. Primus impetus in Scllaqucnfcm

mujiit ionem a noftris fa&us, quae a duobus fignis defendebatur : ea tormentis acri-

ter quaflata, et, dum fioftis parum caute cum Momorantio colloqueretur, vi capta cft,

vm Kal. Septembr. Anglique omnes capti, praeter cos qui fe in arcem recepere,

qui et ipfi cafu perturbati clam nodu profugere, et arce reli&a Amblctellium fe

contulerunt. In eo vi peditum vexilla erant, qui, cum fe gnaviter, oppugnantibus

noftris, per aliquot dies defendifienr, ad extremum incolumitatem pafti caftcllum regi

dediderunt. In oppido erat p Mirandulanus fpurius, qui cum Italis aliquot ad Anglos

transfugerat: huic, quamvis pactione exclufus effe, veniam rex dedit, de ceteris

Italis, qui cum eo erant, fumpto fupplicio. Magna commeatus, magna tormentorum

omnis generis ibi reperta copia, quod haec veluti ftario eflet capiendis iis omnibus

quae ex Anglia in Galliam apportabantur. Territi eo fucccflu Blanconctiani legatos

e fuo numero mittunt, et vit* ac re falvis abire permittuntur, xxv machinas aeneas

ac pulverem tormentarium fatis multum abeuntes reliquere. Nec terror heie

ftetit; nam praefidiarii, qui in Lamberti-monte erant, Blanconctio capto, inccnfis

tabernaculis et commeatu corrupto, retroq Guinam petierunt. Qui caftcllum ad

turrem Ordinis tenebant, loco admodum munito irritos diu noftrorum impetus fufti-

nucrc : tandem, cum nec caftcllum illud facile expugnari, minus vero urbs Bononia

arte et fitu munitiflima, hifi longa obfidione capi polfc a peritis rei bellicae judicare-

tur, jam appetente hyeme, fatifquc magno operae pretio fado, exercitus dimittitur,

caftcllis,

VAR. LECT. * pracfidc, et fiicninoto Ricardo v poflent, cum omnia priuj tenoflent, poIVrcmo

Smitheo j et P. D. o. f. P. D. o. f.

* Treflino P.

INTERPR. Csmbridge. ‘ Oxford. « Ce*. * Vrtfbsm, & Chedfej- • Dtvmfiire. ‘ Hsvre de

Crate. * Gurrvfej. •> B<wlo£nt fur mer. 1 Msnt S Lambert. k Selse^ue. 'Awbleteuil. tonrdQrdrt.

* fert de hietent t. • Sauvrein, ou Sursine, e U befierd de L Mirsmiele. ’ Cmner.

Digitized"by Google

HISTORIARUM LIB. VI. 207

caftcilis, quae capta fuerant, valido praefidio firmatis, utnoftri oppidanos vexare et CIDDXLIX.

commeatu intercludere pollent. Diverfa parte in Scotia * Thermus accepto a b Delfio Henricus II.

exercitu copias in fcptcntrionalcis regiones praemittit, eafque mox fubfccutus e Broch*

tcam arcem et vicinum calleIlum de Anglis cepit, utrobique fere deleto omni prae-

fidio. Cum in d Lothianam rediiflet, ne commeatus c Hadinam fubvchcrctur, im-

pediturus, paene ex improvifo Anglorum ac Germanorum copias inftru&as ad proe-

lium obvias habuit. Ipfc fuos magno gradu, donec ad tutiorem locum perveniret,

retroduxit. Inde Scotorum equitatus, Germanorum incuftodita impedimenta con-

Ipicatus, ad ea diripienda folutis ordinibus procurrit ; interimque commeatus nullo

prohibente ab Anglis Hadinam infenur : fcd neque id obftarc potuit, quo minus

Hadina, quantumvis a forti milite teneretur, vallatis circum agris et difficili adeo

commeatus c longinquo fubvcflione, dum Angli domcllica difienfionc laborarent,

tandem Thermo 1 dederetur. Id a&um Kal. Octobris, cum paulo ante ad f Coldin-

gamiam Julianus s Romerus, dum incautius, uti rebus pacaris, evagatur, opprellus

ac captus fuiflet, tota paene Hifpanorum cohorte ad internecionem cacfa. Has obcladeis, quae alia fuper aliam nunciabantur, cum maximam invidiam lk Somcrfetus

prorex lultincrcr, recenti adhuc fraternae mortis odio, a Jo. ' Dudlcio Warwicenli

comite, uti creditur, criminatione confiata, quod negligentia fua ac pracpollera

leveritate rcmpublicam perditum iret, nec opportuna loca rebus neccfiariis in tem-

pore muniviflet, mox eodem mcnfc de communi procerum confilio k Windeforae,

ubi fidvardus divcrlabatur, capitur, et Londinum in carcerem abducitur j unde anno

fcqucnti liberatus, et contracta cum Warwicenli * adfinitate in priltinam dignitatem

rcllitutus cft, infelici tamen pollmodum exitu, uti luo loco dicemus. .

VI. Dum haec in Angi ia et Scotia aguntur, rex Helvetios de foedere renovando

folicitabat: quod cum patri utile fuiffe, tum vero fibi ad graviflima bella fe com-paranti fumme ncceflarium fore judicabat. Itaque per Nic. 1 3 Gagneum libellorum

fupplicum magiftrum, 4Gul. m PlclIium regii palatii difpcnfatorcm, et 5 Jac. * Mc-nagerium jurifconfultum a rege delegatos, et xi pagos, Valefios item, 0 Lepontios

ac iii pRhactorum pagos tandem in has conditiones con -catum cft : foedus cumFrancifco initum, quamdiu Henricus viveret, et in quinquennium poft ejus mortemcum Hcnrici heredibus fcrvarctur : mutua auxilia utrinque pracftarentur } regi qui-

dem ab Helvetiis omnium fuorum dominiorum tam ultra quam citra Alpeis con-

fervandorum caufa, feu quoquo modo pro iis bellum geratur, tam quae modo ob-

tinet, quam quae olim a patre poirdTa in Italia poftea armis recuperaturus lit, nonminus vi cio equitum, neque plus xvi cid peditum, nili de ipforum confenfu *

quibus in fingulos mcnleis ftipendia, uti convenit, pcrfolvantur : infuper xxvcidaureorum fingulis anni quadrantibus ’ Lugduni dependantur, et ultra cio argenti li-

bras in fingulos menfeis a Francifco folvi confuetas 11 cip librarum fingulis irem

menfibus ^numerentur: rex vicillim cc cataphra&os equites et xn machinas bel-

licas, fi r Helvetii bello petantur, aut fuorum dominiorum ratione bellum gcfturi

fmt, cum omni apparatu ncccftario fubminiftrct. Foederis legibus excipiuntur

a

V.AR. LECT. • Oeconomum J.G P.D.o. f.d. * Lugduni numerentur P.D.o.C.

INT E RP R. » Pani de U Bartbe, feter de Thtrmtt. * de Dejff. • Broebly-erug. * Lotbu>*. • Ha-Angton f Coldingham. * Pernere. * te duc dt Somerfet. ' Dttdler, comte dt Warntdtk. » kfhedfir.1 Mefnagtr, feur de Caigx/. * du P/effit de Utnctwr, maitre etkitel du rov. 0 eeeex da Valais. • ctux deMulhaufen. r In trua Uguet Grifn. \ Ljou. • letSmjJet. ,

NOT. 1 Hadinam non Thermo deditam, fcd Somerfed filiam es fecundis nuptiis primogenium ina Rutlanduc comite, tormentis et commeatu in uxorem duxit. C.tutum fine proci» afportaiis, xn Kal. Oflobr. pe- » Jae. Mtnagerium Caeneum Pur.nitus dirutam, uninimes tradunt Hiftorici/Wli. C. 4 Lege et Gut. PlrJEum Linteonum regii palatu

• JoantKs primogenitus Warwicenfis filius Annam, difpeufatorem * rege delegator, Put.• * Dde Jac. Mtnagerium jurifconfultum Put.

Dinifafiri by Googfcj

)

)

208 JAG AUG. THUANIC10IDXLIX. a rege pontifex, ac fedes Romana, fandum Imperium, Lufitanorum, Scotorum,

Henricus II. Daniac, Poloniae ac Succiac reges, fenatus Venetus, Lotaringiac ac Ferrariae duces, .

contra quos auxilia mittere non teneatur. Ab Helvetiis item pontifex, Romanafedes, 3 purpuratorum collegium, fandum Imperium, domus Auftriaca et Burgun-

dica juxta antiquam cum iis contradam foederationem, Florentinorum ctihfn ref-

publica et Mcdicca domus :promifla et contra Anglum auxilia pro b Bononiae

et agri vicini recuperatione. Haec c Soloturnii utrinque acta vii Lid. Junii, rex

poftea rata habuit pridie Nonas Odobr. Eo foedere minime comprehendi volueruntd Tigurini et Bernates, monitorum Huldrici Zuinglii fcilicet memores, turpem hanc

atque impiam militiam efle inclamantis : quid enim foedius et magis invitum

Deo, quam fanguinem fuum mcrcede principibus externis addicere ? Is ergo ab eo

foedere, quod cum Francifco ante xxvm annos ictum cft, Helvetios habitis con-

cionibus vehementi oratione dehortatus erat, pcrviccratquc ne, ceteris illud appro-

bantibus pagis, Tigurini fui fubfcribcrent. Baftlcenfes et Schafufuni aegre pertradi

funt, ut allcntirentur, quod in cos, qui eandem fecum dodrinam amplectebantur,

in Gallia graviflimis fuppliciis vindicaretur.

VII. Eodem tempore «Pidones, f Rupcllani et gAlnetenfis regio, h Engolif-

menfes, * Lemovices, k Petrocorii ac 1 Santones, miliis e fuo numero delegatis, a

rege, qui tunc in m Ambianis erat, impetraverunt, ut, quae a Francifco parente

de inferendo in horrea publica fale conftituta fuerant, quod feditionibus in illis

regionibus exortis caufam dediflent, abrogarentur, et recepto more falis venalis

vedigal triente ac befle definiretur. Numerata ab iis in fumptus bellicos, et " vedi-

m galeis quoldam agros, qui a regibus alienati fuerant, redimendos, cc aureorum

millia. Renovatae et fumptuariae leges fuperioribus annis promulgatae ; et, ad tol-

lendas difficultates, quae luxu crcfccntc quotidie exoriebantur, ampliori interpreta-

tione declaratae, atque in fenutu xix Kal. Septembr. approbatae funt. Cum vero

pravo more invaluidct, ut milites, five ad exercitum proficifccrcntur, five domume caftris redirent, vel ficubi hyberna aut dativa haberent, eorum, apud quos diver-

fabantur, vel quorum domos manfionarii metatores annotaflent, fumptibus ale-

rentur, indeque magna damna pafllm per agros et in oppidis darentur, et, quali in

hoftico verfarentur, nullum non vexationis, injuriae ac libidinis genus erga popu-

lareis exercerent ; huic malo ut obviam irctur, duplicata fere funt cataphractis,

ferentariis ac levis armaturae equitibus ftipendia, poena capitis propofita in eos, qui

quid ab aliquo fine pretio fumpfilfcnt. In deledibus habendis et profpedum, ut a

popularium vexatione abftincretur. Ea lex publice Lutetiae, pronunciara xil Kal.

Dccembr. Lex itidem de coercitione in hacrefim lapforum lata ; qua magiftratibus

regiis de crimine quaerere et reos legibus interrogare mandatur, tum judicii fa-

ciendi caufa reos ad epifeopos cum quacftionis inflrumcntis remitti. Antea hujuf-

modi judicia a regiis magiftratibus exercebantur : fed cum epifeopi fuam fibi jurif-

didionem in eo ademptam quererentur, camqucob caufam minus diligenter de his

criminibus quacftioncs haberi dicerem, Francifcus ante decennium jurifdidioncm

fuam epifeopis reftitucrat i verum, quia lex in fenatu recitata non fuerat, denuo ab

Hcnrico filio idem fancitur. Quanquam judicia tunc maxime feverc in haereticae

pravitatis fufpedos exercerentur, et querelis ipforum epifeoporum hoc condonatum

fuiflet, ut de his criminibus in pofterum cognofccrcnt, tamen non defuere, qui arte

regii “confiftorii procerum id fadum calumniarentur, ut, cum pontificis et epif-

eoporum hac lege audoritas extolli et amplificari in fpccicm videretur, re ipfa

pcrvcrfac

VAR. L E CT. concilii P.D.o. f.. . ,

INTER PR. ‘k tollege de, tmrJbuux. «* Bot.bg*frr mer. ' Solarrt. - eeexdeZttrbb Berme.

r (tux de PeiSIeu. > /a Betbelle. * pejs tAvus. * Anptmeis. 1 Lsmeufin. ferl£»rd. SatnHmre^

“ Amiens. • les terres du demente.

Digitized by CaQO<jle

HISTORIARUM LIB. VI.

pcrverfac do&rinac rei, atrociffimis poenis, quibus in cos a regiis judicibus animadver-

tebatur, in pofterum eximerentur:quippe cum graviorem carccrc perpetuo poenam

epiicopi non irrogent, adempto ipfis jure gladii.

VIII. Sub anni exitum xii

K

al. Janiftr. » Odofii Bigerronum dcceffit Margarita

Franci fci foror, Henrici bLabretani Navarrac regis conjux, focmina omnibus ingenii

et animi dotibus exculta:quae tamen apud ccclefiafticos male audiebat, quod fra-

tris in Lutheranos male animati iras pro viribus temperaret, et apud ipfam totus eflet

illis receptus. * CerteJacobum c Fabrum Stapulcnfcm, a theologis Parifienfibus,

poft Gul. d Brujoncti epifeopi Meldenlis obitum, exagitatum apud fe retinuit ; et

Girardum c Rufum, qui { Cleriaccnfc opimum admodum in Aginnatibus coenobium

a Francifco in ejus gratiam obtinuerat, faepius apud fratrem, quodLutheri do&rinae

fectetor eflet, accufatum, fremente licet Sorbonicorum collegio, contanter tutata

cft, et poft omnia 8 Oleroncnft epifeopatu in Bencarnenfi provincia donavit. Ejus

nomine et fabellarum volumen imitationeJo.h Bocatii editum circumfertur : fi tem-

pora et juvenilem aetatem, in qua feriptum eft, rcfpicias, non prorfus damnandum,

certe gravitate tantae heroinae et extrema vita minus dignum. Decima Mufa, et

quarta Charis a ftudiofis omnibus, aut una ixMufarum, et trium Charitum inflar

appellari meruit; verfibufquc paflim editis, et nummis percudis, his elogiis ornata

cft : praecipue vero a iii fororibus Anglis, Anna, Margarita et Jana 5 Scimoriis, non

minus ob fplcndorcm generis, quam ingenii elegantiam et eximiam eruditionem

cum 0 rara morum probitate conjun&am aeterna commendatione dignis, celebrata

cft edito hccatondiftichoj quod Joan. k Auratus, *Joachimus 1 Bcllaius, Joan. An-

tonius m Baifius, Nic. “Denifotus, praeclara Galliae noftrae * ingenia, vario carmi-

num genere poftea * expreflerunt. Mortuam funebri oratione laudavit Carolus

°Sammarthanus. Ante Margaritam Chriftina r Georgii Saxoniae ducis filia Heflt

uxor, moerore ac curis confe&a, cum contra fidem datam virum carcere detineri

cerneret, et novis quotidie ludificationibus a Caefarc et Mauritio genero deludi

aegre ferret, fato concedit, mcnfc Sextili. CEodem anno in Norico in vivis efle defiit

Jacobus Zicglcrus p • Lindavus, vir exquifitae do&rinac, qui diu Viennae Auftriacac

docuit, et Turcicorum armorum terrore fparfo apud Wolfangum epifeopum q Pa-

tavienfcm ex illuftri comitum r Salmcnfium familia receptum habuit:quo in otio

multa commentatus eft ; ex quibus quaedam in fclcftos Iaerae Scripturae locos cumcontrariis Candidi Ariani et Marii Vi&orini rhetoris de divina generatione epiftolis

Jo. Jacobi Fuggeri Audio publicata funt. Et haec in Germania et Gallia eo anno

a&a funt.

IX. I n Italia pontifex, cum videret nihil ullis haftcnus officiis aut illa trium

epifeoporum legatione profeftum, neque Caefarem adduci polle, ut Placentiam

O&avio genero reftitucrc vellet;quin potius urgere, miflo nuper in eam rem AI-

fonfo Dclrio, ut Parmam in manus fuas traderet, et compcnfationis loco amplumpatrimonium cum honorifico titulo in regno Neapolitano acciperet ; ad antiquam

de Parma ccclcftac reftituenda cogitationem revolvitur, et 1 Camertium principatum

Oftavio

VAR. LECT. • A vote certe ad Girardum • «tpreflerunt. Mortuam funebri oratione lauda-

Riifum duae Innat defiat P. D. o. f. d. vrt Carolus Sammarthanur. Ante Margaritam dt-B rara pietate et morum P., fiat P. D. o. f. d-r Joachimus Bdlaius drfimt P. D. a f. d. e Georgii ^xoniae ducis filia dtfiat P D. o. f. d.'

* lumina P.D. o.f. ( Zie&Uri elegiam detfi P.D. o f.*

INTERPR. • Aadat, cbattau de Bigefre, frit de Tortet. k /TAlbret. * U Pevrt iTEfteflet-4 Brifoaaet, evifae de Mtaax. • le Raax. ' Clatra: ta Agtamt. « Olrron tnBearn k Btxtoce. ' Sej

-

taear, filet da dat deSmtrjit. k Derat. 1 da BtUaj. m Baif. • Draifit.0 deS*. Martbf. * de Lm-

daa : M. Bayle dit qu’il dtou ne & Landihut ea Bavierc. t de Pajfia. • de Salmts. • ducat» di Camtri»

t

NOT. ' Lege I+oudavMi Bavarus. C.

TO M. I. G g g4

209

CP13XL1X.

Henricus II.

Digitized by Google

210 JAC. AU G. THUANICPPXL1X. Octavio cum ccc aureorum millibus, Horatio «Caftri dominium deftinat : quod

IIenricus II. metueret, ne, fi ante refeiflfam illam cum ccclcfia factam permutationem decederer,

jam amilfa b Placentia et Parma periclitante, omnibus bonis et honoribus fpoliati

nepotes fui remanerent. Verum cum id Octavio nullis rationibus perfuadere potiet,

qui ex libero principe privati patrimonii dominus effici nollet, magna in anxietate

verfabatur. Ut tempus ducerent Cacfariani, de c Senarum * imperio fpem pontifici

fecerant : et quoniam negotium illud magnas et longas difficultates in fe haberet, fic

judicabant, cum brevi moriturum ede pontificem appareret, impune Caelari fore,

fi de ea re fidem interponeret. Nec latuit aftus verfutum fenem, qui eodem tem-

pore ab Hippolyto d Atetiino cardinali Ferrarienfi nuper c Gallia reverfo de Parmatradenda Horatio alteri ex nepotibus, qui Romae tunc temporis morabatur, regis

nomine folicitabatur. Quod eo fieri a rege exiftimabatur, non folum quod Hora-

tium deftinatum fibi generum prae Oftavio fratre diligeret, fcd quod, ubi primumbello Scotico et Anglicano, de quibus quotidie lacti afferebantur nuncii, foret libe-

ratus, arma in Italiam vertere cogitaret. Eam enim mentem ipfius efie vel ex foe-

dere nuper cum Helvetiis inito conjc&abatur j nec Anglicanum bellum brevi coin-

pofitum iri dubitabatur :quippe regni tutores Guliclmum e Pagetum a Iceretis, prae-

cipuae auftoritatis virum, ad Caelarem nuper milcrant, ut de auxiliis eum urgeret $

bello enim hinc a Gallis inde a Scotis foris premi, et domcfticis intus reditionibus

exagitari ; ni fuppetiae ferantur, neccfiitatem imponi, ut vel iniquis conditioni-

bus cum Gallo pacifcantur, quod majoris damni vitandi caufa procul dubio fint fac-

turi : nec aliud ille rcfponfum a Cacfarc tulit, quam foedere fe obligatum ad tuen-

dam Britanniae eam partem, quae ad Anglos pertineret } fi in Gallia vel Scotia res

geratur, de auxiliis non teneri Haec cum pontificem animi dubium hinc tenerent,

inde O&avium occulta invidia exftimularent. Coimus, qui ea omnia ad bellum Ita-

licum fpc&arc profpiccrct, et pacem principatui novo confirmando magis idoneam

judicaret, id unum fatagebat, ut pontificis animum natura fua lenem propofito

publicae calamitatis metu ad Cacfaris parteis pertraheret, et O&avii confilia cum avo

conciliaret. Sed averfus a Caefare Pauli animus, cum ob contumeliofas ludifica-

tiones, tum ob indignam filii necem, quae Ferdinandi Gonzagae *fuggcftu, Cae-

faris juflit patrata v credebatur, denuo patres, qui Tridenti remanferant, Romamgravibus verbis revocat, fpecic, ut emendationi ccclefiaflicae a Ce proauifac initium

faceret * revera, ut Cacfaris res in Germania conturbaret. His accedit, quod Dra-

gutc Spirata mare Inferum cum cxpeditilfimis navigiis infeftantc, cui apud nos tutus

receptus erat, Liguria, Etruria, et f utraque quae vulgo vocatur Sicilia, magnas

calamitates perpeterentur;quod Gallorum odiofa fimul et fufpc&a confilia Cacfa-

rianis reddebat. Ac fub id tempus Genuae occultus quidam motus rete&us fuit,

capto monacho quodam Francifcano, qui illuc 8 Madilia quotidie cum literis com-

meabat. Is cum fevere torqueretur, Jo. Baptift. h Furnarium nominaverat, cujus

opera Galli in folicitandis ad jugum Caefaris excutiendum civibus utebantur, pro-

milfis e propinquo, Madilia videlicet et ' Subalpina regione, auxiliis. Sed cumFurnarius id admodum leviter cxcufaflct, a non prorfus iniquis judicibus miti exilii

poena mul&atas cft. Itaque ab Hifpanis ex eo de arce Genuae imponenda rurfus

confilia inita funt. Tunc et k Didacus Hurtadus Mcndoza, qui fummum Senis

nomine Cacfaris imperium gerebat, audor fuit urbis fenatoribus, ut legatos ad Cae-

farem mitterent. Ii fuere ex novemvirorum ordine Laelius JPcccius, et ex plcbcio

numero

VAR. LECT. - dominio P.D.o. * foafu Do. r erat P.D.o. * archipirata P.D.af.

INTER PR. • Jutatt d> Cafiro. « Pistem* & Parma. « Sieaa. * fEfc tdffnal de Ferrare.

• Paget, tbevaBer de U jarretirrr, «$• eontrellrar de U maefi» da re/, f*" de Braadejrrt. Rojaames

de Nefies Cr de Sitiit, t MarfeiUe. * dr’ Tornari. ‘ Fitdmemt. k Drtg» Hartado de Mtmdofa. Pecei.

I

Digitized by Googlc

HISTORIARUM LIR VI. 2unumero Alexander * Guiiclmius, homo Laelio longe afturior, et qui Mcndozac ad CDIDXLIX.omnia morem gerebat. Mandatorum haec fumma erat : ut de reda Mcndozac ad- HenricusUTminiftrationc et aequabili reipublicae fub eo ordinatione Cacfari gratias agerent

:

ceterum Hifpanorum pracfidium, quod admodum Scnenfibus grave eflet, ut amo-

veretur, enixis precibus contenderent, et aliunde urbis fecuritati profpiccretur.

Quod eo pertinebat, ut fumma imperii Mcndozac a Cacfarc committeretur, ciquc

arcis conftruendae negotium daretur, delineatione munitionis ex peritorum fententia

fadae et Gonzagae antea communicatae ad eum mifla. Muniendorum item Hif-

pano praefidio aliorum oppidorum in ora maritima, videlicet portus b Herculis et

e Orbitclli, Mcndoza per Gulielmium Cacfari conlilium dederat. Id cum intcl-

lcxiflct Odavius, fcquc de Senarum imperii Placentiae ac Parmae loco ipfi attri-

buendi fpe ludificatum certo cerneret, neque proptcrca de reftituenda ccclefiac

Parma pontifici aflentiri vellet, dcfpcratis utrinque rebus, de aftu feu vi invadenda

Parma, praeter avi voluntatem, ac cardinale fratre infeio, confilium cepit : caquc

mente cum aliquot e fuis Parmam improvifus advolat, ubi ei <* Sfortia Sanfloriarius,

uti creditur, rei confcius ac fortaflc audor praeflo fuit. Camillus Urfinus urbi a

pontifice impofitus, cum,diplomate nuper miflo nemini vel etiam ex nepotibus urbem

aut arcem tradere, fed ut fcdis Romanae nomine eas teneret, juberetur, ita praeii-

diarios per urbem difponit, ut nihil Odavius in ea movere poflet : ad convivium

vtfcatus, ubi cum aut retinere aut etiam occidere Odavius deflinaverat, ire rccu-

favit : cum vero Odavius ab arcis praefedo peteret, ut in eam introduceretur, “ rc-

lpondit, citra pontificis et Camilli, cui fubcrat, voluntatem id fibi non licere. Ita

fpe fua falfus Odavius indignanti animo quafi Parmenfibus et Camillo bellum illa-

turus difccffit. Quod poftquam avus refeivit, et graviter, ut par erat, nepoti fuc-

ccnfuit, et, ut quamprimum Romam ad fe veniret, imperavit : cum ille abnueret*

«Montano concilii praeftdi, qui f Bononiae erat, mandat, ut imperium detredantem

praeiens ad officium reduceret, et bene de fe in poflerum fperare juberet. Montanus

ad Odavium adit, et apud l b Torciaram Pallavicinorum caftcllum, ubi Odavius

diverterat, officio defungitur : atque inde Parmam profedus pontificis nomine urbis

fenatoribus denunciat, ut Camilli dido obedientes fint ; Camillo autem et arcis

praefedo, ut, nili ipfis de pontificis voluntate certo conflaret, Odavium minime

in urbem ac multo minus in arcem admitterent. t Itaque Odavius, Parma et omni

alia fpe exclufus, tandem ad conditiones ipfi a Joanne h Luna pofi amidam mox Pla-

centiam propofitas animum addidit:quas cum tunc rcpudiaflct, recenti adhuc pa-

rentis caede, et flagrante juftac ultionis dcllderio, nunc averfo a fe avo in memo-

riam revocavit, fatiufquc duxit, omifla in praefens paternae caedis ultione, Cacfaris

foccri et ejus miniftrorum fidem ac fortunam fcqui, quam intempeftiva conflantia,

avi jam deliti, ut ipfi videbatur, ac brevi morituri voluntati acquicfccre. Igitur

Hippolytum Pallavicinum Mantuam, quo Gonzaga ad nuptias Francifci FredericI

fratris filii et Catharinac Ferdinandi Romanorum regis filiae celebrandas cum cardinali

Tridentino venerat, mittit, ut cum eo ageret. Et Gonzaga quidem operam fuam et

finccram amicitiam Odavio pollicetur, modo res Cacfaris commodo cedat. Ille in-

tcllcdo rcfponfo, nec acceptata aut repudiata pro tempore conditione, continuo ad

cardinalem fratrem litcras dat, quibus eum rogabat, ut pontificem de rerum fuarum

flatu certiorem faceret, et ab eo impetraret, ut fibi Parma rcftitucrctur ; alioqui fore,

ut cum Gonzaga tran figeret, et injuftc fibi ablata Caefaris ope et armis perfequeretur.

X. Cardinalis, qui non tam de fratris fide dubitaret, quam id eo pertinere

arbitraretur, ut pontifex ad reftituendam Odavio Parmam cogeretur, acceptas litcras

ad

VAR. LECT. • ille refpondic P. a Torturum P.D.o. » ita P.D.o.

INTERPR. * Gusiirlmi. h Porto-Hercolt. ' Orbiutla. * cante ii Santafore. * Jtl Monte, hgot

mu tonuit. 1 Bolopra. * Tortbimrm it' Pmllmvimn. * iiLnm.

Digitized by Google

2i2 JAC. AUG. THUAN!CDPXLIX. ad pontificem defert. Is tunc forte oblc&andi animi gratia in ‘Quirinalcls hortos

Henricus II. fccelTcrat j qui, ubi litcras perlegit, longe alio fcnfu, quam rcbatur cardinalis nepos,

affc&us cft : nam dolore atque ira fimul et indignatione fubito oppreftus in deliquium

incidit ; ac parum abfuit, quin pronus in terram caderet ; fcd a circumflantibus

miniftris furre&us ledo imponitur, ubi vocis ufu araiflo quatuor horarum fpatio pro

mortuo cft habitus : demum collc&is fpiritibus cxpcrgcfa&us febre violenta corripi-

tur, ex qua intra triduum decefllt, iv Eid. Novembreis, cum annum lxxxu ageret,

et jam xv annos, dies xix fedem renuifiet. Moriens fuorum ingratitudinem fae-

pius incufavit, fe felicem diditans, fi nunquam genuiflet ; ac fubinde illud ex Pfalmo

XVIII, quod in tertio nodurno decantari folcr, ingeminans ; Si mei non fuiffient

dominati, tunc immaculatus effiem et emundarer a delitio maximo. Vir fuit pru-

dentiae fummac ac moderationis, ad haec rarae, ut erant illa tempora, in quae

juventus illius incidit, eruditionis ; fcd qui, plus juflo privatis charitatibus indulgens,

exiftimationis fuac ac rcipublicae Chriftianac periculum parvi fecerit, dum fuorum

ambitioni ac libidini fatisfaccrct. Pridie quam obiit, vedigalia, quae falinis et

aliis rebus non fine populi gemitu impofucrat, abolevit, tardiore beneficio, quam

Ut ex eo gratiam fperare potuerit. Mortuo plurima etiam editis libris et per Ita-

liam fparfis vitio criminofc data : f* inter alia,] quod bona pauperum dilapidaflct j in

nepotes et fororum filios omnem ecclefiac fubftantiam abfumpfiflct ;b Mutinam et

Regium Lepidi, quae ad imperium pertinent, Ferrarienfium duci vendidiffet ; Pat-

inam et Placentiam, qua» ecclefiac minime quaefiflet, alicnaffet $ Afeanium c Co-

lumnam et d Balconos injufte profligaflet ; calumniofc Cacfarcm et Galliae regem

incufaffcr, quod hic cum Protcflantibus, ille cum Anglo amicitiam coluiflct, cumipfc cum Tureo Alexandri vi exemplo occultum commercium habuiffet

;quod de-

nique in confiliis capiendis ac ceteris rebus fuis femper aftrologos, [*] atque adeo

Lucam e Gauricum, quem et menfac adhibebat, confuluifTet. Exprobrata et patri

filii flagitia et obfcacnitatcs, quas vivus dilfimulavcrat, et de quibus, cum nonnun-

quam audiret, hoc folum confucflct dicere, filium non commonfirantc parente haec

didicific. Quae, five vera five propter odium a plcrifque credita, magnum mortuo

ac familiae dedecus in Italia, longe vero maximam fcdi Romanae apud Germanos

et Anglos ad offenfionem proniores infamiam peperere. Poft novendialeis preces,

quae nono poft mortem die coeptae funt, itur in conclave ad eligendum novumpro

P. [* quodfub Innocentio vm ob matrem et fratrisfiliamfpe fucceffionis veneno

fublatas in carcerem conjetfus effiet s quod, cum purpureumgalerumambiret, jam-que ter ob illam infamiam a collegio rejetlus effiet,

favore tandem Juliae Famefiae

fororis, copiam fui Alexandro vi facientis, in cardinalium fenatum alletlus fit *

, quod alteram fororem impudicitiae ergo, quam 'tn Julia tuliffiet, et ex qua commo-

dumcaptaffet, veneno interemerit t quodfub Julio n, cum per Anconitanam pro-

vinciam legatus effiet, puellam quandam, fe unum ex legati familiaribus mentitus,

fpe matrimonii fatia, compreffierit , ex qua ‘P. Aloifius, Conflantia et alii nati *

quod cum Laura Farnefia fratris filia rem habuerit, in ipfo furto a Nicolao

gtiertaeo marito deprehenfus,et pugionis vulnere accepto, cujus cicatrixfemper

manferit i quod Conflantium filiam corruperit, quoque liberius ea potiretur, etiam

conjugem tpfum Bofium Sfortiam veneno fujlulerit quod epifeopatum ‘Parmenfem

Alexandro nepoti deetnni a Clcmente vn, cum m mole Hadriani obfideretur, vi

ac fraude ex.orferit j ]

P. [*] et necromanteis,

1N T ER P R. J jsnbu dt nonit C*v*llo. > Mede**& P-W» ? Colon»*. * i • Gaorko.

Digifeecl by Google

HISTORIARUM- LIB. VI.

pro more pontificem. Jam Tridenti quierant, Jo. ‘Salviatus, Hercules b Gonzaga

Mantuanus, Innocentius Cibo, Joan. Maria c Montanus, Otho dTruchcfius Augufta-

nus, Hicr.«Auria, Julius fRoboreus Urbinas advolaverant; et ante illos Chriftoph.

8 Madrutius Tridentinus Mantua venerat;qui omnes funeri interfuere : fexto poli

dic P. h PachecusTridcnto, ac prid. Eid. Dcccmbr. 'Bcllaius, k Vindocinus, 1 Caflcl-

lionacus, m Guifianus ; ac, fub exitum menfis, b Bononienfis, °Ambofius, p Lotaringus,

acpoftrcmo Lud. ‘'Borbonius jam aetate gravis, Galli omnes; praeter cos, quos ante

biennium rex eo miferat. Tres omnino erant cardinalium faftioncs, Cacfariana,

Gallica, et Farnefiana ; quae media utri parti acccffilfet, in fuffragiis ferendis vin-

cebat : ejus princeps Alexander cardinalis a collegis, qui ipfius opera egere lc quifquc

fentiebant, facile impetraverat 1 iteras fenatus nomine ad 'Camillum feriptas, quibus

Parmam tradere Oilavio jubebatur ; coque ante etiam Pauli mortem Antoniums Delium Polac epifeopum cum diplomate quafi a moriente feripto miferat. VerumCamillus nec pontificis literis (nam contrarium mandatum habere fc dicebat, ipfius

Montani cardinalis voce confirmatum) nec collegii permoveri potuit, ut a priore

fententia difccdcrct ; ledis Romanae nomine civitatem fc tenere dittitans, quamnon nili ejus, qui creatus forer, pontificis juflu traderet

;quibufdam in eo gratum

animum dcfidcrantibus, fcd pluribus fidem et conllantiam laudantibus, qui juris et

tranquillitatis publicae potius, quam amicorum rationem habuerit : nam et interca

a Gonzaga folicitabatur, xxxcio aureorum oblatis, fi Parmam Cacfari tradere vellet.

Romae vero majoris motus metus erat, ‘Palliano fiatim poft Pauli obitum et aliis

Columniae familiae caftcllis in “Latio a Camillo Columna receptis: quod tamen

ille non rerum novandarum, fcd juris fui confcrvandi caufa a fc faihim cxcufabat

;

ne fcilicet Sulmonenfis, qui in iis fibi jus arrogabat, prior illa occuparet. Itaque

Horatio Farnefio cum iv cid armatorum urbis cuftodia committitur : foris vero ad

portas palatii in Vaticano excubabant id Itali, du&orc Nic. *Urfino Petiliano, et

fatcllitcs Helvetii cum levi armatura. Cum vero moris eflet, ut poli diem x a morte

pontificis cardinales conclave ingrederentur, dilata res fuit in xxix menfis diem, quodnondum omnes convcnifl*ent ; inflantibus etiam Gallis, qui aderant, ut in adventumeorum, qui c Gallia expeclabantur, res differretur, et, nifi fieret, regem ei, qui crean-

dus eflet, obedientiam non pracftiturum interminantibus. Ante tamen, quam reli-

qui adveniflent, de Rcginaldo y Polo agi coeptum ; in quo nobilitas gentis (namproxima cognatione Angliac regem contingebat) et morum gravitas juxta et probitas

cum do&rina eximia conjunfta erat. Concurrentibus ergo Cacfarianorum et Far-

nefii in eum votis, accedente etiam Guifiano Gallicae partis principe, qui, cum remconfedam crederet, gratiam illius demereri fatagebat. Polus admonebat cos, qui

cum animi benevoli fignificatione ad ipfum adibant, viderent, ne quam animi per-

turbationem in confilium adhiberent, aut aliquid amicitiae et gratiae darent, fcd

omneis fuas cogitationes ad Dei honorem et ccclcfiac utilitatem referrent. Itaque

cum quodam dic cardinalium fuffragia more folito per ferutinium reccnfercntur, et

duo tantum ad fummum faccrdotium adipifeendum fuffragia dccflcnr, obfervatum

cft a circumflantibus ea re Polum nihil mutatum fuifle, fcd eundem vultum, quemfolebat, retinuifle. Cum vero a Ludovico «Priulo patricio Veneto familiari fuo

et ob morum fimilitudinem pcrcharo c fomno excitatus et admonitus eflet, adefle

cardinalcis ipfum procul dubio adoraturos, amice cum increpuit, et jam ad fc accc-

denteis hac voce repulit. Nolle fc nimirum tantam rem, quam pcrtimcfccndam

potiusINTERPR * Salviati. fc Gent-ega, cardinat de Mammae. * det Mente. * Tracbfet, cardinat

d'Aagibmrg. • Doria. 1 delta Renere, cardinaI dVrbmo. * de Madruce, tardmal de Treme. h Paene,cardinat de S. Juge dtCompofltlla. .* dm Bellaj. k deVtndolme. 1 de Chafiitlon. * deGuift. * de Benlognt.• dAmbeife. e de Larraine. t de Bsarbon. ’ Camille Orfneo. • Delio,

evfjue de Pota. ' Poliant.• campai na di Roma. * 0rpno, tente di Pitiglian*. r te cardinat Pale. “ Prnti.

Tom. I. H h h

213

CI3DXL1X.

Heniucus II.

Diattized by

214 JAG AUG - THUANIC10DXLIX. potius quam appetendam ccnfcbat, tumultuofc et temere, fed rede atque ordine agi

:

HenricusIiT alienum efle nodis tempus ; Deum lucis non tenebrarum cllc : rem igitur in lucem

proximam differri debere j tum enim, fi Deo ita placeret, melius confici pofle.

Hoc rarae modeftiae exemplum cum invidi et aemuli metuerent, ne tandem in ejus

creationem unanimiter omnes afTcnfum praeberent, cum aliud non pollent, ad ca-

lumnias et obtrectationes converfi funr : male cum de religione fentire, et in lega-

tionc»Viterbicnfi non ea, qua par erat, feveritate in fufpcftosdchacrdi animadver-

tifle. Id a Joan. Petro Carafa docto et pio fed morofo 1'cnc jadatum aliorum lug-

geftu tam praeclaram de optimo pontifice eligendo confenlioncm perturbavit. Erat

in fenatu etJoan. AIvarus b Toletanus Petri proregis Neapolitani frater, gravitate et

morum probitate conlpicuus, qui fummoCaefaris et Cofmi favore, quippecum Helio-

norac ejus uxoris patruus edet, ad hunc fummum gradum provehebatur. Farnefius pri-

vata affedione urgebat, ut Marcelli Cervini familiaris fui ratio haberetur : fed rccufa-

bat Cacfar. c Salviatus et Rodolfus Florentini “ a nolitis propofiti : fed mutuo con.

curfu alter alterum remorabatur ; Rodolfusenim favore reginae et Strozziorum opibus

nitebatur; at Salviatus audoritarc et rerum agendarum peritia potior erat, quippe

qui maxima quaeque negotia fub Leone x et Clemcntc vn fumma cum laude gef-

fillct ; nec aberat Galli favor, fed diftraclis ftudiis invalidior : accedebat ad hoc, quod,

quamvis noli rarum partium efle crederetur, tamen ita Ferdinandum Gonzagam et

Herculem cardinalem ejus fratrem, atque ipfum denique Mcndozam, qui Cacfaris

nomine negotium illud procurabat, /Ibi devinxerat, ut illi omni ope niterentur, ut

Cacfariani in eum confcntircnt ; fpc, ut multi exiftimant, F. Gonzagae fa&a amplii

fimarum in d Gallia Cilalpina poflclliomun, et Mcndozac de attribuendo ipfi Senarum

imperio, quod jam alieno nomine obtinebat : verum obllabat Cofmus utrique ob ani-

mofas in ipflus principatus initio contentiones infeflus ; nec adduci poterat Alex. Far*

neftus, ut eum adprobarct, quem injuriae a Paulo acceptae memorem futurum me-tuebat ; quamvis eo nomine et a fuisct ab Hercule Fcrraricnfi de Parmae reftitutione

etiam ingenti pecuniae fumma depoflta abunde caveretur. Cum nihil abAlexandro im-

petrare pofler, Ranutium ejus fratrem per e Sfortiam Sanflorianum, qui Salviati fratris

filiam uxorem duxerat, periclitari coepit: nec abnuebat ille a cognato pcrfuafus, mag-

namque fccuinFarnefianomm partem atttadlurus videbatur. Sed negotio in longum

contentionibus cxtraclo, Alexander fatis temporis habuit, ut de re tota ad Cacfarcm

pcrfcribcrcr, mi flo ad cum Hippolyto Pallavicino, qui tam fuo quam Odavii fratris

nomine dcmonflraret, quam Gonzaga et Mcndoza, qui Salviato favebant, in eo ne-

gotio hallueinarentur. Igitur Cacfar ftatim ad utrumque dat literas, et, ut de Salviato

CIDIDL. cogitationem omnino deponerent, imperat. Jam annus exiverat, et novus inflabat,

qui Jubilaeus dicitur, a Bonifacio vm primum inflitutus, faccularis inflar, ccntcfimo

quoque anno celebrandus;quamvis annusJudaeorum fabbaticus, cujus imitatione

ifle renovatus cfl, 1 fepties fcprcm hebdomadis abfolverctur > ut habetur in Lcvitico

:

poftea cum longius tempus illud videretur, ad l a Clemcntc vi, et tandem a Sixto iv

ad xxv contrarium cfl. Eo anno, qui ad beatorum Petri et Pauli limina acccflcrint, iis

plena omnium peccatorum expiatio confertur. Id Paulus ad omneis populos dimif-

fis diplomatis infinuaverat, et, ne tam praedaram confcicntias exonerandi occafioncm

praetermitterent, hortatus fuerat : ipfc vero magna fc laetitia affici tcftabatur, maxi-

mafquc Deo gratias habere, quod fcne&utcm fuam in cum ufque annum refervafier,

quo de genere humano tam bene mereri potiet : fed, quo minus folido gaudio fruc-

rctur, morte diem illum aliquot hebdomadis antevertente impeditus cfl. Multi eo

peregreVAR. LECT. • urerque a noflris proponebantur P. J5.o.f.d. .

I NT E R. PR . * df Viterbt. 1 de Taleae, dic /t Cardinal de Burrus. * Salviati& Kidolfi. * Lotnbardie.

Sforza, conte di Sautafiore.

NOT. * DeJe ftptitt; lege ftptem hebdomadu annorum ahfolvtrttar

.

Put.

— Digitized-by Coo;

HISTORIARUM LIB. VI. 215

peregre ex omnibus orbis partibus confluxerant, expc&antcs fcilicct, dum aurea, quae CIDIDL.

dicitur, porta a novo pontifice aperiretur, quibus diuturnior moravidebatur. Tandem, Henricus II.

cum inter parteis ha&cnus non conveniflet, intcrcaquc duo ex collegio Ennius » Phi-

lonardus « Baucus xiv Kalend. Januar. et Nic. Rodulfus, de quo diximus, Kalendis

Febr. anni fequentis dcccfliflcnt, injoanncm Mariam b Montanum Arcrinum Far-

nefianae factionis, humili loco ortum, fcd qui Antonium Montanum cardinalem et

epifeopum Portucnfem patruum habuerat, omnes confcnfcrc : et Galli quidem, quod

cum Caefari femper adverfatum efle, et praecipue in concilio Tridentum revocando

legatis ipfius generofe reftitifle cernerent ; necdum animo injuriam excidiflc crede-

rent, quam in epifeopatus c Papienfis rcpulfa tulerat. Verum is per Cofmum apud

Cacfarianos egerat, ut de fc optimam opinionem conciperent, et eorum omnium,

quae d Tridenti et «Bononiae praeter Caelaris voluntatem acciderant, culpa in Mar-

cellum f Cervinum rejiceretur. Igitur vi Eid. Februar. tertio vacantis ledis menfc jam

paene rranfafto, praeter omnium cxpeftationem pontifex rcnunciatur, etvm Kalend.

Mart. ablnnoccntio BCibo fufccptis inlignibus inauguratur. Isloluti ad omnemlicentiam animi homo, ftatim adepta dignitate, qualis efler, omnibus manlrcftum fecit.

Nam cum antiquae confuetudinis fit, ut novus pontifex galerum, cui velit, fuum lar-

giatur; cum juveni cuidam, cui Innoccnrio nomen, quique, quod in familia fi miae

curam gereret. Simiae etiam poft adcptam-dignitatcm nomen retinuit, cognomine

etiam fuo atque inlignibus attributis, donavit. [* •] Querentibus vero cardinalibus,

quod indignum hominem ad tantum faftigium evexiflet, non inurbane rcfpondit ; Et

vos quid tandem in me meritorum compcriflis, quem Chriftianac rcipublicac princi-

pem conftitucrctis i C**] Julius 111 ergo, nam fic nominari voluit, ftatim pontificatus

initio, ut fc gratum erga Farnefios oftenderet, Parmam, uti receperat, Oftavio refti-

tuit, et fummam ccclcfuc praefecturam, quam fub Paulo avo tenebat, eidem attri-

buit ; tum Afeanium ^Columnam a Paulo profligatum, qui tunc Venetiis degebat,

Romam revocavit, et bonis ac dignitati priftinac reftituit.

XI. Apud nos *prid. Kal. Febr. in fenatu recitata funt regis ac pontificis diplomata,

nam in iis rebus auctoritatem Romani pontifices fibi arrogant, quibus jus * academiae

Durocortoro Remorum attribuitur, et omnium artium ac difciplinarum in ea urbe

fchola conftituitur. Id ambitiofe a Carolo k Lotaringo Remorum praefulc adfecta-

tum, qui feiret et maximi momenti eam rem ad famam exiftimationemque futuram,

et, fi tempus aliquando incideret, ad res novas moliendas ac commovendos plebis

animos potentiflimum telum fubminiftraturam. Intcrccflit initio fenatus:poft juf-

fionem tandem diploma regium, quo pontificium confirmabatur, audito cognitore

regio, promulgatum cft ; his additis et in afka publica relatis conditionibus ; Ut,.

quoniam diplomate pontificio * rex a 5 ccnfuris abfolvebatur, propterea rex non intcl-

ligatur potuifle aut pofle nunc aut in pofterum ullo modo ex quacunque caufa ccn-

furis apoftolicis fubjici, aut ea re regis regnique juribus, libertatibus ac praerogativis

derogari aut praejudicium ullum fieri : ut de caulis, de quibus ad judicem laecalarcm

itur,

P-L* 1] et,cum antea m deliciis habuiffet, rurfusinpriftmam cenfuetudinetn admifit

.

P. [* Ji Dum adhuc in conclavi efftnt cardinales, interceptae funt quorundam,

qui cardinalibus aderant, ad catamitos fuos feribentium Uterae i quibus abfentiae

defiderium adeofiagitiofis verbis teftabantur, ut inde conjecturam multi fecerint ,

obfcaenum aliquem pontificem ex eo conclavi proditurum, ex quo tam pudendae li-

terae emanajjent.

VAR. LECT. • rex, quod ad illud, a cenCuru J*.

INTERPR. * FilmrarJi. b dtl Monte, nstif fArtizo. ’ dePsvif. i Trexte. ' Bo/orxe. * Cer-

ino. * Ctbt. * C«/etu, 1 tnhtrft/ de Reimi. k de Lorroive, rnube-ui^xe de Reimt.

NOT. * Dele Fanter Pmt._ * Cettedatte doit eftre oftee, puifqu’cn 1» page fuivante clJey eftmife

fuivani l'arreft. P*/. » Ce fixit ccnfurc* » jxre doot il eftoic abfou». P»/.

A

Digitized by Google

21

6

C13I3L.

Henkicus II.

JAC. AUG. THUANIiturj »pracfc£lus Veromanduorum cognofcat, et in adis publicis confcrvatoris re-

giorum fcholae Remenfis privilegiorum titulum fibi fumat : archiepifcopus autem

confcrvatorcm privilegiorum apoftolicorum, non officialem ordinarium, ne haec

munia confundantur, fcd alium dicat ; ita ut in caufis criminalibus facrac pcrlb-

nae coram archicpifcopi officiali aut ejus vicario comparcrc teneantur, folutac coram

praefecto Veromanduorum aut ejus legato ; modo de crimine fpcciali et notionis

regiae non agatur, quo cafu etiam facris addidi jurifdidioni regiae fubjaccbunt, cc

praefedus Veromanduorum tanquam judex regius, non tanquam fcholac privilegio-

rum confcrvator, de caufis eorum cognofcet. Quod ad appellationes a confcrvato-

ris apoftolici fententiis interjedas, forma a Mathurinorum et b S. Genovefac con-

fervatoribus in fchola Parificnfi ufurpari folita diligenter obfervetur. Numerus ta-

bellariorum ad duo tantum rcftringatur, qui ipfi per fenon per alios, ne jura regia

defraudentur, officio defungentur. In redore conflitucndo haec forma fervetur

;

tres a dodoribus ac praeceptoribus cledi proponantur, ex quibus, quem velit, archi-

epifeopus deligat, juxta praeferiptam in ftarutis, quae deinceps conficientur, formu-

lam. Literae de gradu adepto aut tempore curriculi (ludiorum fidem facientes juxta

pada inter pontiriccm regemque inita ac conflitutioncs regias, coque quo in aca-

demia Parificnfi fit modo, concedantur. Statuta jam fada, et quae deinceps ad dif-

ciplinam in Rcmcnfi fchola conflirucndam ab archicpifcopo fient, in curiam afferan-

tur, ut, poflquamea vifa et, fi res exigat, correda, emendata ac in meliorem for-

mam redada fuctint, ficuti correda et emendata erunt, a fenatu promulgatione pub-

lica approbentur. Promotiones ullae ab archicpifcopo non fiant, nifi candidatis

prius a dodoribus et profeffionum praepofitis diligenter examinatis, et fide de ido-

nea eorum dodrina ab ipfis dodoribus interpofita:quo fado, candidati ab archicpif-

copo aut ejus vicario in promotionis fignum benedidionem accipiant, eadem prorfus,

qua in fchola Parificnfi a cancellario Academiae, in Aurcliancnfi a 1 fcholafiico fit,

ratione. Adum id in fenatum Kal. Febr. Eodem menfc * et fenatus Burdigalcnfis

antiquae dignitati et honoribus a rege reflitutus eft. Lata et lex Non. Januar. qua

pretio conflituto rebus, quae venatu quaeruntur, luxui obviam itum cfl, ctagrcftcs

ac ceteri opifices a furtivis aucupiis ac venationibus revocati. Cum vero ufquc adeo

graffata effet adulteratorum monetae licentia, ut vix ullus nummus jufto pondere repe-

rirctur, lata lex plebi initio et privatis quibufque gravis, fcd qua publicae regni uti-

litati optime confultum cfl, ut, fi quid in nummis juflo ponderi dceffcr, pro adul-

terinis reputarentur. Jam cardinales Galli Roma redierant, cum paulo ante Philip-

pus c Camerarius Bononienfis didus, vir gravis et litcratus, ac proxima cognatione

Catharinac reginae conjundus Romae obiiffet ix Kal. Martias : et mox in itinere

vi Eid. Maias Joannes Lotaringus d * Noviani ad Ligerim vico, cum cocnarct, apo-

plexia correptus, folo [voluptatum] minifterio et dolida iibcralitate Francifco charus,

quibus juflam regis indignationem erga e Claudium fratrem conceptam olim miti-

gaverat. Paulo ante Claudius ipfe xiv Kal. Maii dccefferat, bello dux fuo tempore

magnus, et pace gravis j magnaque pompa funeratus cfl, etiam edito pompae fune-

bris libro, ut in regum cxcquiis fieri folct, ne quid familiae jam tunc ad [fumma

quaeque adfpicanti] dccflct, quod illi ornamentum ct dignitatem conciliare pollet.

Joannis

P. ilibidmtml P. ifummam potentiam anhelanti^

VAR. LECT. • « anno MS. Rrg.

INT E R P R. ‘ l* bailfi de Vtrmandois, am eft juge rtiaJ.h S* Geuevieve. c de la Cbambre

, dic le

tardinal dt Boubgne. * Niveri. * Claude <tr Lorraxue, duc de Guije.

NOT. 1 fcbcUJHtu. Cc fcbolaftique d’Orlcans • Nuviani. Tous lcsauthrjrs du temps ccrivent

eft ecclcfiaftique, & a charae dans U cathedralc : il que le Cardinal eft mort a Nevers, (jue M.dcTboueft chcf det lcaeurt avec prebende ; il baillc la be- appelle par tout Nn-ermuiu, ou Noviodunum SeJuo-

nedi£lion aux promeu* au do&orat ; il y en a en rum. Il eft vrai qu il y a un licu entre Baugcncy Se

d’auircs cathearalcs : ce qui verifieque ce font cftc Blo», qui s’appcllc Nian. Je voudruu lirc Nrvermi

dti colicgcs, dou vient 1’cglue collcgule. Put.L. adLiverim. Put.

—- Digitized-fey Google

HISTORIARUM LIEVL 217

Joannis cardinalis morte Robertus » Lcnuncurius Mcdiomatricum epifeopus creatus CI3I0L.

eft, qui magnum ad eam civitatem podea occupandam momentum regi attulifTe Henricus II.

creditur.

XII. A t Carolus b Guifunus, qui demum Lotaringus dici coepit, cum patruo

mortuo opulcntiflimorum faccrdotiorum pofl*eflionem adeptus effet, nequaquam

grande aes alienum cxlblvit, ficuti receperat;quo ille mcrliis plcrofque creditores fe-

cum una merfit. Is in ardiorem* Pi&avicnds familiaritatem, quae totum regis ani-

mum occupaverat, turpibus obfcquiis cum fe infinuaviflet, auctor ilii fuit, quo regni

negotiorum adminiftrationcm penes fe haberet, ut potedatem, quam ipfa ob fexum

non poterat, per homines medios ufurparet. Quod confilium ambitiofa aeque atque

avara focmina avide arripuit j neque vero fibi expedandum duxit, dum iliis mortuis,

qui praecipuas dignitates obtinebant, alii in eorum locum fuffidendi edent $ verum

iis vi aut adu fummoAs, novos etiam fupcrftitibus illis fubftituit. Principium a

Petro J Lizeto Arverno fadum, juris veteris et noftri, uti tempora ferebant, peritidi-

mo, qui primarii praefidis locum in fenatu Paridend diu magna cum laude tenuerat.

Huic crimini datum, quod in prindpis confiflorium vocatus, cum a cardinali Lota-

ringo tunc praefidc fententiam dans rogaretur, arrogantius rcfpondidc videretur, cumdiceret, neminem videre fe, cujus praefentiae refpedu dans ac nudo capite fenten-

tiam dicere deberet. Nondum enim pravus mos invaluerat, ut promifeue omnes, fi-

cut hodie fit, in fandiore illoconcilio federent;quo fiebat, ut isquantumvis primariae

audoritatis vir indignius, quam par fuit, a Lotaringo haberetur. Haecoccafioquac-

fita, ut ei dignitas adimeretur, utquejo. «Bertrandius homo gratiofus et nulla alia re

«quam projeda comitate et adfcdata magnificentia commendabilis, qui nuper f Tolofa

evocatus et 8 Momorantii commendatione praefes in Parilienfi curia conditurus fue-

rat, in ejedi locum fufficcrctur. Lizetus, qui fe initio virum praebuerat, in con-

-ftantia minime perfeveravir j verum fe ad Lotaringi pedes humiliter abjecit, et ignavo

metu pcrculfus turpiter magidratu cedit ; tantum paupertatem deprecatus innocen-

tiae fuac tedem ; fubinde ingeminans, non alia fe latifundia in illo decrepito fenio

poflidere, quam quae pedum vedigiis incedendo occuparet 5 cumque tot annos Lute-

tiae cum fummo magidratu praefuidet, in alienis adhuc et condudis aedibus habitare.

Miferis his precibus emeritus fenex impetravit a miti principe, ut Sanvidoriano coe-

nobio in urbis fuburbio donaretur ; in quo reliquum aetatis exegit, extrema daufula

minime priori vitae et famae refpondentc, dum literarum facrarum homo rudis, theo-

logicis libris in illo otio feriptis fe deridendum propinat:quibus contrario feripto arti-

dciofe ridiculo, fub Benedidi Paflavantii nomine a Theodoro Beza, « ut creditur, rc-

fponlum cd. Ita loco fummotus cd Lizetus ex Lotaringi confilio, fuggcrcnrc et in-

ftigante, fi ut jadabatur, h Aegidio Magidro, qui tunc patronum regium in fenatu

agebat i et, promoto ad primariam fenatus dignitatem Bertrandio, ipfc ad pradidis

dignitatem evehitur. QNcc contenta eo Pidavicnfis, FrancifcumD ' Olivarium can-

cellarium virum fummo loco digniflimum, fcd [ipfi minus aequum, aula expulit,!

quaefito colore, quod crebris deduxionibus caligante vifuin diplomatis regiis perle-

gendis caecutiret. Sed cum lege regni non nifi ad mortem damnatis aut alioqui

peradisP. C*3 Titlavienfis emijfario,

P. CNec contentus hoc loco homo ambitiofus, confilium dedit ‘Ptttavienfi, utFrancifcum ]

P. [impotentis foemhtae libidini minus aequum, aula expelleret

1

VAR. LECT. • ut creditur Utfimt D. o.f. * ut jactabatur Utfimt P. ut creditura eft D.o-f.

1NTERPR. * U comte Ut Lettmettr, tvlqttt Ut Metx. h U ctrdnml St Ut Gm/r, tmt Ut Lorrrnirnt.« Diam* de Poi&itri, Umbtffi Ut Vdtntineis. * Li&tr, Auverpurt. • BertrsmU. * TtuUnfe. * U ctnni-uUtUtMtmtmtraK,. * GiUt, k MSfire. » OiW. J

Tom. I. Iij

Digitized by Google

2l8

CDPLHenricusIL

JAG AUG. THUANIpcra&is ct convisis reis magiftratus ille adimi poflit, nullo metu vir integer et gcnc-

roliis adduci potuit, ut loco cederet. Itaque tantum figilla adempta, ct eorum pro-

curatio eidem » Bertrandio demandata,quem tanquam larvam ct alienis nervis lignum

mobile ducebat ct circumagebat Magifter, in alterius promoti locum femper fuccc-

dens. Verum heie rurfus difficultas incidit, quod, cum Bertrandius, quantumvis

ftolidus, ab amicis monitus Tigillorum procurationem tantum precariam dignitatem

elle diceret, ad nimiam cancellarii potentiam deprimendam nuper inventam, prio-

rem magiftratum relinquere dctrc&abat, [qui Magiftro deftinabatur.] Sed et hic no-

dus Magiliri induftria folutus cft, et lege in Tenatu recitata figillorum procuratio veri

ct legitimi magiftratus titulo Bertrandio attribuitur. Ita Bertrandius fortunae ludi-

brio per omneis dignitatum gradus ad fummum honoris faftigium impellente Magi-

ftro proximo femper herede pcrdu&us cft. Olivarius vero magno omnium bonorummoerore honorificentius aula pedem extulit, quam alter ingrcfliis eft. Magifter de-

nique fenatus princeps creatur b Pidavienfis favore, duobus illis primariis viris cx-

pulfis, et novis ad gratiam fattis, Tuo nutu et arbitrio aulam ct fenatum Parifienfem,

ut /ibi videbatur, moderaturae.

Xin. Inde de pace cumAngloagi coeptum, quod regni tutores ob cladeisia

Gallia ct Scotia acceptas ctcxhauftum aerarium res fuftinendo diutius bello impares

cernerent : ad haec novis quotidie in regno exorientibus diflidiis, aftu ct confilio

e Warwicenfis comitis, qui univerfam regni adrainiftrarionem his artibus ad Te tra-

h«bat { ct, cum occulte de antiquo cultu reftituendo fc folicitum oftenderet, multo-

rum gratiam ct favorem Tibi conciliaverat. Itaque cum d Somerfetum rei male gcftae

accufaflcr, facile obtinuerat,!ut in carcerem conjiceretur. Verum cum Warwicenfis

fraus rctc&a eflet, metuens homo callidus, ne priftina gratia deftitutus mox concide-

ret, quod videret cos, qui antiquae itligioni ftudcbanr, a fc dclufos ad Somerfetum,

quem dementiori ingenio cflfc feirent, fcnfim tranfirc, praevertendum periculo exi-

ftimavit ; ct contrafta cum Somerfeto adfinitate ipfum carcerc liberandum curavit;

minime finccra reconciliatione, ut exhu comprobatum cft. His au&oribus, Antonii

Guidoti patritii Florentini, qui tunc temporis in c Britannia degebat, ultro citroque

ad nos negotiorum praetextu commeantis interventu pax inter regem ct Anglos fad*.

Interfuerunt regis nomineFr. fMomorantiusRupipotiusPicardiae praefes,GafparCo-

linius Caftcllionaeus Gallici peditatus praefeftus, Andreas BGillariusMortarius fan-

dioris concilii fenator, ct GuL h Bocetdlus ab cpiftolis : pro Edvardo Joannncs

« ‘Bedfordienfis comes, Gul. h Pagetus, ctGuL 1 Petreus. In Iras conditiones con-

ventum cft j ut Anglus"1 Bononiam ct arccis omneis in agro Bononicnfi exftrudas*

cum tormentis er omni apparatu bdlico tradat ; rex vidffim in fumptus belli pfoquc

tormentis ct inftrumento illo bdlico cccc aureorum millia duabus penfionibus de-

pendat: n Laudera ac Duglaffia in Scotia ab Anglis occupatae reftituantur ; °Aemo-

nam item ct Rofemburgum ab ipfis munita, fi reginae videbitur, demoliri teneantur.

Carolus Cacfar eo foedere ab utraque parte comprchenfus eft. Obfides utrinque

dati: hinc quidem Joanncs p Borbonius Angiaous, s Gl. Lotaringus Meduanae mat-

chio, Fr. Momorantius Annae magiftri equitum filius, 'Lud. TremoUius, Fr. *Vin-

docinus Carnutum viccdominus, Claudius 'Anncbaldus : inde "Suffqlciac dux,

Hertfordiae

P. iquem Magifter horum couftliorttm autior confequifperaverat:

]

VAR. LECT. • Bcttfordienfis P.D.o.f.d. *d. Gen.

INTERPR * Bertrend. b Diene de Mttir», dmtbtfe de Valentinoh. ' 7'"Wtr^ck. « Edw.SermewryducdeSomerfet. • AmUterre. ' de *?***? fZJd* Cenneflable. * Guihrty fieur du Mer/ier. ‘ B*be/ti> fitretmn fetet-

ftrrd. * it itnd Peftt, berL de Btaudefrr, « le cbtvelter Ferre, frcrttsjrt letat.

» Lauder,6- Deugiaft. * Ajmandy efr PoxbouTf h. * de Boarbon, tomte Z

martfutt deMajeuJ. » de faTMile. • de Vembfme, vitiem de Cbartrtr dAnebaud, baron de UUunauldajt. • Htwrj Grej, det de Svffblb.

Digitized_by Google

HISTORIARUM LIB. VI. 2191 Hcrtfordiac comes Somerfcti filius# * Eftrangius Fitfavcrenus Batomenfis comitis CDDL.filius, Arundcliac comes, ct Talbotus Silopienfis comes. Ad Laudcraqj, cum res Hlnricus ILin co effet, ut rerum omnium nccclTariarum inopia Angli oppidum dedere parati

eflent, fubito affertur de pace inter Gallos ct Anglos fa&a, quacKal. Aprilis fuit in

Scotia promulgata: ac fequenti Maio Paulus b Thcrmus claflc cum omni exercitu

domum rcvc&us cft. Ea pax inter Anglos et Scotos circiter triennium duravit

:

fcdgraviflimo bello nihilo fuit minus molcfta et periculofa, e prorcgc ct Fani An-dreae archicpifcopo proregis fratre libidine ct avaritia impune per regnum graflanti-

bus. Nec multo poft rebus domi utcunque pacatis regina vidua in Galliam ve-

nit, ut patriam, filiam ac propinquos viferet :d Dieppamque menfc Septembri ap-

pulit, a rege honorifice c Rotomagi accepta # qua in civitate 111 Kal. O&obr. qui dies

B. Michacli facrarus cft, rex conchyliati ordinis anniverfarium folemne celebravit,

iv equires creavit, et paucis poft diebus menfc infequenti civitatem armatus publica

laetitia ingreffus cft, ac poftridic regina uxor # Dieppamque mox profc&us, inde per

reliquas provinciae civitates atque urbeis publice ac magnifice exceptus cft. Quaevero inter noftros et Angli miniftros tunc a&a funt, poftea uterque rex rata habuit

:

ct ardioris amicitiae jungendae gratia utrinque cqueftria infignia miffa 5 ab Hcnrico

quidem S. Michaelis conchyliatus torques, ab Edvardo perifcelis magni pretii lapillis

ornata. { Santandreanus, qui torquem in Angliam pertulerat, cum rediret, in iti-

nere periclitatus cft, difpofitis a Maria 8 Pannoniae regina infidiis, quo cum inter-

ciperet. Quod ubi rex intellexit, quidquid Dieppae navium Belgicarum erat, quoad

Santandreanus rediiffer, retineri juflit : idem a regina in Belgio de noftris fadum.

Eodemque tefnporc Antonius h Croius Rutii comes Joannem 1 Tuttavillam Villa-

bonium, quo minus k Tarvennam commeatum inferre poflet, intenurbavit:quod

co gravius regi accidit, quod paulo ante in Cacfaris gratiam 1 Lineantium “ Rognacl

viri fortiflimi in Arduenna filva caftcllum funditus everti curaverat, quod ex co Cac-

fariani aftiduls fc excurfionibus infeftari quererentur. Id adeo munitum erat, ut

olim Cacfaris ac Francifci conjundis viribus illud oppugnantium impetus per xv dies

fuftinerc potuerit : eas munitiones Rognacus poftea magna operum vi firmaverat.

Haec prima initia bellorum, quae fequenti anno inter Cacfarcm ct regem exarferunt.

Pacificatione cum Anglisfada,ct «Bononia tradita, rex Eid. Maii urbem ingreditur, ct

appenfo aedi primariae donario, voti ante biennium nuncupati religione fc cxfolvit *.

XIV.VAR. LECT. • In calce tomi primi editionis debatur: fumma in eo purius, eximius nitor, nulla

Drouartimnae, formo oSava Porifiir mu. 1604, typit forde aut labe coinquinatus : figurae fpecies nulla ei

vulgatae, fabula dt Iapide Indico beic hei inferi jube- certa, fcd inconitaiu ct momento commutabilis

;

tur;qua licet primo fili imponi Tbuauut incaute paffui cumque eiTet afpcdu longe pulcherrimus, conrrc&ari

eft, cito tamen, errore comperto, e pofiertoribut fuit timen fcfc impune non patiebatur, et diutius contra

editiombui eam expungi curavit: Ne tamen quivit leftor adnitentibus aut obftinauus cum eo agentibus incom-n fufoicionem induceretur, quali beic aut alibi quid- modum afferebat

,quod multi multb (pedantibus

quam de indufria fupprejfum efiet, fabellam ipfmm in- funt experti : fi quid fbrtaffis ex eo enixius corundo »

te;rem fubjitere vijum efi. detrahebatur, nam durus admodum non erat, nihilo

cxfolvit. Dum rex Bononiae effet, allatus eft ad minor fiebat. Hujus virtutem ac vim effcadquam-

eum ex India orientali ab homine incognito, (ed ut plura cum utilem, tum praecipue regibus ncccffariam

apparebat, moribus barbaro, lapis ftupenda fpecie ct aiebat hofpcs, qui miraculum oftentabat, fcd quamnatura, videlicet lumine ct fulgore mirabiliter coruf- revelaturus non effet, nili ingenti pretio prius accepto,

cantibus, ouique totus vduii ardens incredibili fplen- Haec ut in literis Jo. Pipmi oculati rei ceftis, qui mdorc micabat, et jadis quoquoverfus radiis ambten- familia An. Momoramii magiftri equitum medicinam

tem aerem luce nullis fere oculis tolerabili latiflime faciebat, ad Ant. Mizaldum, ct ipfum inftgnem medi-

complcha: ; erat er in co mirabile, quod terrae impa- cum, pridie AfcenGonb Bononia daris perferipta funt,

tientiffimus, fi cooperiretur, fua fponre ct vi faao itatraao, et amplius difeutienda phyfiologis relinquo,

impetu confcftim evolabat in iublime contineri ve- Nam veteribus qui de rebus hujuimodi fcnpferunt, G-

ro includive ullo loco angufto nulla hominum arte milb lapb necne cognitus luent, nec Pipuius iis literis

poterat, (ed ampla liberaque loca duntaxat amare vi- fc fcire dicit, nec iple affirmaverim.

INTERPR. * Edviard comte de Hertford, fili du duc de Somerfet iHenry Stanley

,lord Sfrange,

fit du tbmfe de Derby -, Jean Bomrcbirr, lord Fttzvarine, fi/t du comte de Batb ;Henry Filz-Alan, lord

Matraveri, fis du comte cTArundel ; & Georgrt lord Talbot, fili du comte de Sbrevjtbury. 4 de Tbtrmet.

* Jaequet comte d’Arran,& Jean IIemi Iten arcbtvtqne deSt. Andri. * Dieppe. • Rouen. 1 le marefthal

de St. Andri. * Honirte. * de Croy, comte de Rarux. ' cfEfiouteville, fete de Vtlltbon.* k Teretmne.

1 Linebant, * Rognac. * Boulogne.

NOT. * Lege Hmricns Stranent eemitis Derbien- tus Matraveriut comitii ArandeUme, et Georgiut TaL

fit, Joanntt titxvmrbm tomitit Batbomenfis, Henri- botut comitii Salopitnfit, filii primogeniti. C.

Diqiiized by Google

220 JAC. AUG. THUANICID10L. XIV. Mens e Junio poft, cdiftum a rege promulgatur, ctvillKalcnd. Quintii.

Henricus IL *** ftnatu jcdtatur, quo fupcrius dc » fcribiS pontificiis et eorum numero coercendo

ante quadriennium fadum confirmatur, ac fraudibus quotidianis, quae in adipifccn-

dis faccrdotiis a plcrifque patrabantur, unde frequentes adeo per omnia Galliae tri-

bunalia, magna nominis ccdcfiaftici infamia, palTim lites ferebantur, obviam itumeft. Nam pravo ufu invaluerat, ut plurcs falfae litcrac reperirentur, quibus ejuran-

dorum faccrdotiorum gratia procuratores conftitucbantur, atque ab iis, qui in ratio-

nes referunt quae cui a pontifice beneficia conceduntur, crebrae concedi faccrdotii

tcftationcs fumerentur i nec procuratoriae litcrac ante promerentur, quam cum op-portunum videretur mandatum faccrdotium profiteri ; et ita ad duos ufquc annos

faepius premerentur, nec ante ejus mortem, qui faccrdotium ejuraffiet, exhiberentur.

Eadem ferpente licentia fiebat, ut plerique fub conditione faccrdotiis cederent, ut

ea certae perfonae pontifex attribueret, ac nihilominus, quoad fupcrftites edent, in ab-

dicati faccrdotii pofleflione remanerent, quod eos, quibus pontifex facerdotium lar-

gitus fuerat, gratiam illius fprcvilTc praetexerent, cum tamen fimulatc poffeflionem

adipifeerentur, idque pontificii feribae in a&a referrent : item quod, cum legibus

pontificiis irrita ejuratio habeatur, nifi intra trimcftrc evulgetur, plerique, qui procura-

tores abdicandi faccrdotii caufaconftituerant, confcftim mandatum revocabant; quod

innumeris fraudibus et calumniofis in jure captionibus occafioneni praebebat. Ita-

que fancitum, ut trapezitae, quorum curae hujufmodi negotia committi folent, in

adis diem perferibant, quo aditi, et quo procuratoriae litcrae ipfis oblatae, et per

quos feribas confc&ac fint, quique tcftcs iis fubfcripfcrint; quo item dic ipft et qua

dc caufa pernices tabellarios Romam miferint, et quid rcfponfi Roma acceperint.

Hoc utncceflarium fic falutarc admodum remedium eft adhibitum, et tanquam frae-

num graflanti falfariorum audaciae impofitum, quo numerofae deinceps et inextrica-

biles lites per omneis regni curias explicarentur et terminarentur. Id initio Romaemale acceptum, quod regi minime “liceret dc iis, quae ad jurifdi&ioncm ccclc-

fiafticam fpedent, cujus fc pontifex fummum magiflratum profitetur, leges ferre,

et in eo pontificiam auctoritatem minui palTim jadarent. Verum id juris noftris

regibus efte, et ufu receptum eft, et argumentis atque exemplis docuit Carolus bMo-linacus jurifconfultus, tam eruditione ac judicio quam probitate confpicuus; qui

commentariis in illud cdi&um publicatis tantam invidiam fuftinuit, praevalente jam

tum inter 0 Gallos eorum, qui auctoritatem pontificiam adverfus jura regni ruebantur,

potentia, ut ob id calumniofc accufatus folum vertere et apud c Sequanos et Ger-

manos divertere cogeretur j ubi vir dc ingrata patria optime meritus tutum et hono-

rificum perfugium na&us eft, donec bello inter regem et Julium m exardefeente

ab exilio revocatus y eft.

XV. Sub id tempus d Carolus Coflacus Briffacus, vir militari feientia clarus, a

rege in « Subalpinam regionem cum fummo imperio fpccic honoris ablegatur ; ut

inter aulicos rumor erat, ob infanum Pidavicnfis amorem, in quo rex Briftacum,

cui illa haud obfcuris indiciis bene cupiebat, rivalem ferre non poterat. Cum vero

jam in itinere effiet, ut inJo.f Caracioli Melphorum principis, qui fumma cum laude

iis in locis inftaurata militari difciplina et coercita Gallorum temere rixantium petulan-

tia praefuerat, c provincia decedentis locum fuccedcret, accidit, ut ille fenio cffioctus

g Sufae, J quam Segufionem olim fuiffic putant, moreretur j quo faftum eft, ut Briffia-

cus tam nobilem provinciam naftus, cui fe parem rebus praedare in ea gcftis praebuit,

etiam h Pidavicnfis commendatione Caracioli loco tribunus equitum crearetur.

XVI.VAR. LECT. • licere dicerent PD.o. 7 eft, ud deinceps videbimur P.

» Gallos pontificiorum potentia, ut ob idcalym- * qoam Segulsonem olim fuifle putant itfaat

niofe P. D.o. D- £

INTERPR. • attairtt afeJUli^att. > Da Maalin. « ttax it U Frantbt Cmtf * it Cojff, martftkal

it Brijfae. • Piiimawt. 1 CaraedtU, friati it JHtlfi. * Safi.h la iatbtfft it Vakntmau.

Digitized-by G«6glc

.

HISTORIARUM LI& VL 221XVL Tuncct ‘Mcrindoliani ct Capraricnfcs b Provinciae oppidani de 'fenatus CDIOL.

Aquenfis crudelitate ct iniquitate apud regem querimoniam indituerunt ; ct oratione Henricus 11.

ad commifcrationem compofita pervicere, ut ad fenatum Parifienfem referretur, ct

denuo de caufa cognofccrctur, potedate fafta in cos quaerendi, quorum fraude vel

culpa quidquam praeter jus ct aequum in eo negotio admiflum edet. Accufati fue-

rant, quod Valdenfium damnatas olim de religione opiniones jam a multis annis fo-

verent, pcflimoque exemplo magidratibus parendum non ede docerent. Verum res

haec altiorcm indaginem requirit. Petrus d Valdus locuples civis Lugdunenfis annoCliridi circiter cid clxx Valdenfibus nomen dedit. Is (ut monumentis tefiatum re-

liquit «Vidus Perpinianus praefui «EIncnfis, qui quaefitoris inValdenfeis munusexercuit) domo ac bonis relidis totum fe cvangclicac profcdloni devoverat, ct pro-

phetarum atque apoftolorum feripta populari lingua vertenda curaverat, antiquorumetiam patrum aliquot tedimoniis adjundis, quibus in animum defixis, ingenio fuo

ct fcnfu fretus, praedicationis munus fibi fumpfcrat, perque plateas ac vicos evange-

lium plebi interpretabatur. Cum jam multos fedatores exiguo tempore circa fe ha-

beret, cos tanquam difcipulos ad cvangclium promulgandum in omneis parteis able-

gat; qui, quod plerumque litcrarum ignari edent, facile in varios errores prolapfi afLugduncnfi archicpifcopo in jus vocantur ; ct, quamvis (ut ait ille) convidi, in fol

a

pertinacia pracfidium pofucrunr, cum dicerent, in iis, quae religionis funt, Deo nonhominibus obediendum ede : itaque ab ccclcfia rejedi, cum fe coram pontifice ditif-

fent, 1 proxima ante Latcranenfc concilium fynddo omnino tanquam pertinaces et

fchifmatici damnati funt. Unde omnibus invifi ct cxccrabilcs fadi, paflim cxulcs

fine lare per E provinciam Narbonenfem, h Galliam Cifalpinam, ac praecipue inter

Alpeis effunduntur; ubi tutiflimum perfugium nadi complurcis annos latuerunt. Eo-

rum haec dogmata ferebantur ; Ecclefiam Romanam, quoniam verae Chridi fidei rc-

nunciavcrit, Babylonicam meretricem ede, ct arborem illam derilem, quam ipfc

Chridus diris devovit ct revellendam ede praecepit; proinde minime parendum pon-

tifici, ct epifeopis, qui ejus errores fovent : monadicam vitam ecclcfiac fentinam ac

Plutonium ede ; vana illius vota, nec nifi foedis puerorum amoribus fervientia:prefi

byrcrii ordines magnae bediae, quae in Apocalypfi commemoratur, notas ede: ig-

nem purgatorium, folemne facrum, templorum encaenia, cultum fandorum, ac

pro mortuis propitiatorium, Satanae commenta ede. His praecipuis ac certis eorum

doftrinac capitibus alia aificta, de conjugio, refurreftione, animae datu pod mor-

tem, ct de cibis. Igitur P. Valdus eorum antefignanus patria rcli&a in » Belgium

venit; atque in Picardia quam hodie vocant, multos fc&atorcs nafrus, cum inde

in Germaniam trandidet, per Vandalicas civitates diu diverfatus cd, aepodremo in

Bohemia confcdit ; ubi etiam hodie ii, qui eam dofrrinam ample&untur, Picardi ea de

caufa appellantur. Habuerat Valdus ct focium Arnoldum,' qui diverfb itinere in

£ k Scptimaniam dcfccndir, ct * 1 Albae Augudae five Helviorum olim diclac haede

j

unde Albigei, qui m Tolofatcs, " Rutenos,0 Cadurcos, pAginnatcs brevi tempore per-

vaferunt. Pod qArnoldum, r Speronus, ctjofcphus fucccdcrc; atque abiis*ArnoI-

didae, Speronidae, Jufcpini, Gregorio ix dicuntur ; atque alio nomine Gazari, quo-

modo hodie omnes haeretici per Germaniam ct fcptcntrionaleis regiones vocantur, a

Leone 111 imperatore, uti putant, Gazaro difto, qui omnium maxime a Romanis pon-

tificibus facrilcgiorum ct pravae doftr inae infimulatus ed :quanquam aliis in libris

*Cathari dicuntur, quibus rcfpondcnt, qui hodie in Anglia puriorem do&rinam prae

fe

VAR. L E CT. * Lodcvenfu P.D. o. f.d. * Occttanum P.D.o. r Albii haefit P.D.o.

INTERPR- * ttn* de Mrrindol & dt Cakritret. * Proventr. * far/tment dAix. * VnUo. * Gnjdt Perpenna, evenit tfF.matn RoufUion. ( de Lyon. i Lnuguedat h Lomksrdif. 1 Parihjt. * Lswgpodot.

“ cenx dtTonlouft. " dt Rautrgie. •dugnerej. f dt t'Ainuit. •» Ar»»nl4. 'Effere». * Jir-

uildifler,Jperom/tn, yofepbifles. « Pnrttnmt.

NOT. * In teru» Lsteraae»)f fptod» Put.

Tom. I. Kkk

222

C1D13L.

Henricus II.

JAC. AU G. THUANIfc ferunt. Iidcm Leonini rurfus appellati funt, ab illo Leone j qui nihilo minus jufti

ac prudentis principis a Zonara iplo, qui cum haereticae pravitatis accufat, elogium

meruit. Is Theodoto monacho fuadente fimulacra et imagines omneis e templis ful-

tulcrar, tanquam impictais pabulum et ignarae plebis decipulas, quae ad Dei offenfio-

ncni pertinerent j ob idque Iconomachus * vocatus cft. Quanquarq alii potius a

Leone quodam Gallo ei ledae addido Leoninos didosexiftiment, qubd longius ab his

locis et temporibus Leonis imperatoris illius memoria abeflet. Ita ab audoribus aut

fautoribus illi cognominati. A loco vero pauperes Lugdunenfes, Albigei, et diverlis

regionibus ob divcrlas caufas » Paflageni, Patareni, Lollardi, Turclupini, ac denique

^Cynici didi funt. In eosomneis divcria%quidem facies, ceterum caudas ad invicem

colligatas habenteis, iicuti aiebat idem Gregorius ix;quod in opes, faftum ac vitia pon-

tificum vehementius inveherentur, et populos fcnflm ab eorum obedientia aliena-

rent, Innocentiusm primum gladio dominico ufus cft. Miliis ad Albigeos xii abba-

tibus ordinis Ciftcrcicnfis;poft etiam Didaco c Ofmcnft epifeopo, qui Dominicum, a.

quo poftea Dominicanorum ordo inftitutus cft, fecum duxerat : fcd cum parum ea

ratione proficere fibi videretur, dominico gladio pofito, ferreum ftrinxit,ctLcopoldum

vi Auftriac ducem per Germaniam, in Gallia d Simonem Monfortium, quibus multi

alii fe adjunxerunt, facro bello praefecit. e Biterras primum exercitus ducitur: ibi

promifeua caedes civium fada cft, quantumvis nocentes ' atro carbone a legatis pon-

tificiis notati eflent. Carcallona vero occupata, incolae cum lolis vcftibus abire per-

mittuntur, reliquis bonis ad praedam relidis. In f Minervae caftro cl, quod errorem

abjurare nollent, vivi cremati funt. Hoc exemplo territi 8Albienfes vim deprecantur j

quo impetrato deditionem faciunt : defedionis tamen audores, cum pertinaciter fen-

tentiam tuerentur, capite luerunt. Multa etiam h Vauri crudeliter perpetrata, prae-

fecto urbis refte fufpcnfo, et nobilibus eundis fecuri pcrcuflis : nec mulieribus abfti-

nucrc pontificii legati i fcd Girardam Vauri dominam in puteum praecipitatam faxis

fupcrinjcdis obruerunt, quod eam ex fratre vel filio conccpiffc dicerent. Mox et

‘Curcum, k Rapiftagium, l Galliacum, m Fanum Marcelli, n Fanum Antonii, 0 Cau-

facum, p Mocfacum vi expugnata, et magna ftrages iis captis a vidorc edita.q Pen-

nenfis arx in Aginncnfi agro cum diu obfcfTa tandem vidoris arbitrio fc dedidiffet, lxx

milites, qui in ea erant, in furcam adi ; ceteri, qui errorem tuebantur, ignibus cxufti

funt. Nec Lutetia Pariliorum ab hac contagione immunis fuit : nam xiv, in quibus

plcriquc facerdotcs, hujus erroris convidi, et flammis pariter cremati funt. In Anglia

cum iis mitius, fi poena vitae amilfionc acftimatur ; ceterum ignominiofius agebatur,

iis, qui ejus rei arguebantur, candenti ferro in humero aut etiam in fronte notatis.

His adis aliquanto tempore furor armorum interquievit : fcd cum pontifex intclligc-

rct, Raimundum r Tolofatium comitem Albigeis favere, rurfus eo audore armis re-

fumptis, atque inftigantibus Tolofac, * Agathac, ‘Lodevac, et u Convenarum epifeopis»

Simo contra Tolofatem exercitum duxit, cumque licet Petri Tarraconcnfium regis

et *Foxcnfis ac Fani Aegidii comitum, qui copias confociaverant, opibus ac viribus

fubnixum, ad *r Mircllum fupra Garumnam fudit, xvn hoftium millibus cacfis, ex fuis

vix odo defideratis : qua clade affedus Raimundus fupplex pontifici fieri et publice

errorem ejerare coadus cft. Nec multo poft Ludovicus vm Avenionenfeis, quod

Albigeis receptum darent, bello adoritur, et iis vidis moenia urbis folo aequavit, am-

piiufquc ccc civium domos evertit j in Albienfeis ipfos perredurus, nifi repentino

morboVAR. LECT. • vocatus eft. Hae ad Ira ab, dtar Unent defiat P. D o. f. d-

INTERPR. * Pajfar.ert, ou Tram&ntaint, Pataremens, Lolhrds, Tdxelapnt. b Cbaignards. * e-.rtjuc

ttOfma rn Efiagne. * Shnon, comte de Metitfari. ' Bexiert, 1 Meiterte. * crux ePAlhy. b Lazaur.

» let Curet. k Rabafieint. ' GaiHac. « St. Marcet. • St. Antonia. • Carefiat. * Mdfae i Penne en

Agtnoic. » Tontonje. • Agde. • Lodeve. Comrnaget. * les eomttt deftix, & de St. Gil/et. r Muret

Jhr Gareane.

NOT. ‘ atr» carbone. Ccft une mctapborc, pour cfte defigncT. par les legats du Pape. tnt.

dire que ceux que I'on vouloit fairc rnounr, avoienr * Lege Muretum. Puc.

Digiiizod'by Qoogle.

HISTORIARUM LIB.VI. 223

morbo correptus mox dcccfliflcr. Cum huc illuc ab eo tempore difpcrfi ubique ex- CIDIOL.

agitarentur, tamen exftitere femper per intervalla, qui eorum do&rinam intermor- HenricusII.tuam renovarent

:Joannes » Wiclcvus in Anglia, in Bohemia Joanqcs b Huflus et

Hicron. « Pragenfis : noftra vero aetate, poftquam Lutheri doctrina obvio tam

multorum favore accepta cft, reliquiae illdxum ubique fparfac colligi, et crcfccnte

Lutheri nomine vireis ctau&oritatem fumere coeperunt;praecipue in regionibus Al-

pinis et provinciis Alpibus vicinis. Igitur cum d Mcrindoliani et Caprarienfes ad fa-

mam eorum, quae in Germania gerebantur, animos fulhiliflTcnt, jamque conduciis

ex Germania doctoribus manifeftlus quam antea fe proderent, a e fenatu Aqucnfi, in-

flante regio procuratore, in jus vocantur ; cumque ab amicis admoniti, pcriculoquc,

quod ipfis haud dubie impendebat, ft fc judicio flitiflent, deterriti non comparcrcnt»

trinundino citati, uti fieri afluevit, tanquam contumaces, horrenda et fupra modumatroci fententia, xiv Kal. Dcccmbr. ante decennium, damnati fuerant, praefidente

tum fenatui Bartholomaco f Caflanaco magni nominis jurifconfulto. Senatufcon-

fulti illius fententia in patrcs-familias igne vindicatur, damnatorum bona, conjuges

liberique et cetera familia fifco addicuntur : et quia Merindolium haftenus hac pcfle

inferorum fpelunca ac receptaculum fuerit, edicitur, ut aedificia omnia a fundamentis

evertantur, antra, cavernae ac fornices fubterranci, quibus latitent, diruantur et ob-

turentur, filva circum caedatur, et arbores etiam hortorum evellantur j pofleffiones

vero eorum, qui Merindolii domicilium habuerint, cjufdcm vel flirpis vel etiam no-

minis cum prioribus dominis nemini colendae elocentur. Tam duri decreti exeeutio

mandatur Aqucnfi, 8 Torvcficnfi, *» Fani Maximini, et 1 Aptcnfi judicibus ordinariis 1

quam pleriquc fufpcndendam ccnfcbant,ct expetUndum dum legibus et confuetudinc

regni tam fevera fententia in abfenteis et contumaces lata, temporis lapfu in rem judi-

catam tranfirct. Alii contra praecipitandam et odio criminis et ratione periculi, quod

ab ea contagione certum erat, fi mora interponeretur, exeeutioni demandandam efle

arbitrabantur. Inprimis k Aquenfis et Arclatcnfis epifeopi Caflanacum urgebant, et,

ut manu armata in contumaces irctur, inflabant, ultro in belli fumptus grandi pecu-

nia tam fuoquam reliquorum ccclcfiafticorum nomine promifla. Cum gravis aty utra-

que parte altercatio cflet, ridicula fcd perfonae accommodata ratione res dilita cft»

Erat Aquis-Sextiis Nicolaus 1 Alcnius ex Arclatenfi nobilitate vir probus et literis nonmediocriter tin&us, Caflanaco perfamiliaris, qui, cum judicii iniquitatem aegre ferret,

et fummopere differri illud cupcret, in colloquium privatum admiflus, tali nutantem

praefidem oratione aggreditur. Qui de fententia nuper in Mcrindolianos lata fermo-

nes ubique jacentur, non ignoras : nec mei cft animi aut officii de iis pronunciarc

}

quippe qui fciam quantum reipublicac bene conftitutae interfit, judiciis auttoritatem

fuam conflare, nec temere illa in dubium revocari. Sed pcrpcnfa rei gravitate, an

exeeutio differri et mora interpofita mitigari judicii acerbitas debear, id vero quae-

ritur : in quo, cum variae eaeque magni momenti rationes afferantur, pro familiari-

tate et ar&a, quaconjun&i fumus, amicitia, tecum quoque familiariter et tuis ar-

gumentis agere conftitui. Meminifti quid olim, cum adhuc in minoribus fub-

fclliis m Auguftoduni in Aeduis federes, in caufa murium fenferis: id enim et 'li-

bris editis confignafti, et te, qua animi modeftia et candore es, libenter horum tem-

porum memoriam recolere animadverti. Sic autem rem enarras. Cum in n Ac-

ducnfi pracfc&ura ingens murium multitudo corrofis paffim fegetibus magnum dam- .

num daret, nullum praefentius remedium novo malo popularcis invenifle, quam fi

cpifcopuscjufvc vicarius murcis diris devoveret ; igitur re cum epifeopi vicario com-

municata

I NTE RP R. • IVtckhff. * Hwft. * dt Progne. * eenx de Mrrindol, & JeCabrieret. • le farUmeatd'Aix. r Chjflintut., ou Cboffdndt. « dt Tenrvet. h St. Moximin. 1 Apt. k

let arristvr^nti d'Aix

& fArltt. 1 £AUmet. * Autna en Bonrgogne. 0 /? boilhoge dt Lonjfaii.

N OT. * In libro ab ipfo Caflanaco fcripto, cui titulus cft, Cotolegnt gltrioe mundi. C

Digitized by Google

22+ JAC. AUG. THUANICI013L. manicata, illuni ccnfuiflc, ternis murcis*pracconiis forenfibus in jus vocandos j quo

HenricusII fa&o, tamen noluifle de concilii fententia judicium fieri, nifi prius muribus patronus

daretur, ifque pro abfentibus caufam diceret:quapropter te murium patrocinium

ftifcepifle» in caquc caufapro perfona, quam fuftinebas, multis rationibus pcrfuafiire

judicibus, haud rite atque ordine in jus vocatos mureis, atque, ut iis de integro diem

curiones in fingulis paroeciis dicerent, impetrafle, proptercaquod eo judicio omnium

murium falus ageretur ;quo impetrato, rurfus in brevius tempus comperendinatum

judicium dcmonftraflc, quam ut mures adeffc pofTent, quibus per omneis vicos infi-

dias a felibus ftruftas cfle conflaret:plurima deinde, quae ad murium defenfionem

pertinerent, e facris libris adduxifle ; et, ut diem latius judices profcrrcnt,tandem obti-

nuific >coque fado magnam aequitatis et juris peritiae laudem te confecutum. Nunc ad

tuum te librum, ad tua argumenta voco. Quid enim magis auribus et animis homi-

num inauditum, quam ut, qui in murium caufa ordinem judiciorum fervandum

duxeris, cum, cum de vita, falutc et fortunis hominum agitur, pervertendum exifti-

mes ? Cave ergo, ne in ignavorum laniftarum aut gladiatorum culpam incurrere di-

caris, qui, cum rudibus batuunt, gladiatoriae artis praecepta fervant, et vi&orcs faepius

evadunt} ubi Ari&o cnfc cum inimico res cft, furore aut perturbatione inccnfi artis

obliviicuntur, et fc plerumque confodiendos praebent. Quod in ludicro judicio fer-

vafti, cum adhuc juvenis ac fere privatus cflfes, id in re tam feria iftuc aetatis et digni-

tatis, in qua tantam de te omnium opinionem concitafti, non fervabis ? Adeone viles

tibi tot miferorum hominum animae, ut duriorem fortem te nunc judice, quamolim

mures te patrono, experiantur ? De eorum innocentia non loquor : fcd fcis ipfc, quammulta iliis calumniofe affingantur, alioqui fcdulis Dei cultoribus, et dominis fuajura

principique et magiftratibus tributum et obedientiam praedare nufquam detrectanti-

bus. Quamobrem pro ncccflitudinc, quae inter nos cft, iterum te etiam atque etiam

rogo, ut has rationes mature perpendas ; tibique perfuadeas, nufquam de morte homi-

num, falutc et bonis, cuneationem longam cfle. Hoc fermone » Alcnius apud b Caf-

fanacum pervicit, ut res differretur, copiaeque, quae jam magno numero convene-

rant, dimitterentur, donec regis fententia exquiri poffet;qui ubi de fenatufconfulto

per Cui. c Bcllaium Langacum, qui d Subalpinae provinciae praeerat, refeivit, eidem

negotium dat, utdccaufa ipfc cognofccrct, et ea cognita ad fe referret. Ille ergo

quacftionc habita fic reperiebat, e Valdenfeis, qui dicuntur, homines cfle, quiccc

circiter abhinc annis afpcrumct incultum folum vectigale a dominis acceperint, quod

improbo labore et afiiduo cultu frugum ferax et aprum pecori reddiderint;patientif-

fimos cos laboris et inediae } a litibus abhorrenteis, erga egenos muncis e(Tc ; tributa

principi et fua jura dominis fcduloct fummafide pendere : Dei cultum afliduis pre-

cibus et morum innocentia prae fc ferre jceterum raro Divorum templa adire, nifi fi

quando ad vicina fuis finibus oppida mercandi aut negotiorum caufa divertant:quo fi

quandoque pedem inferant, non Dei Divorumvc ftatuis advolvi ; nec cereos cis aut

donaria ulla ponere : non facerdotes ab eis rogari, ut pro fe aut propinquorum mani-

bus rem divinam faciant : non cruce frontem infignirc, uti aliorum moris cft : cumcoelum intonat, non-fc luftrali aqua afpcrgcrc, fcd fublatis in coelum oculis Dei opemimplorare : non religionis ergo peregre proficifci ; non per vias ante crucium fimula-

cra caput aperire : facra alio ritu et populari lingua celebrare : non denique pontifici

aut cpifcopis honorem deferre j fcd quofdam c fuo numero dclc&os pro antiftitibus

et dodoribus habere. Haec ubi ad Francifcum relata, vi Eid. Fcb. anni fcquentis ad

renatum Aquenfem diploma mittit, quo criminibus condonatis trimcftre fpatium

Valdcnfibus pracftituit, intra quod fententiam publice revocare teneantur : utque in-

tclligatur, quifint ii, qui beneficio uti velint, potcftatcm per fenatum fieri decernit,

ut dclc&i ex oppidis et vicis Aquas-Sextias ceterae multitudinis nomine veniant, et

publiceI NTERP R. ‘ fAlenct. * Chajfeneut.. * du BeUsj, Jimr dt Livtgef. * Pirdmnt. * Ut Vstdeit-

Digffeed by Gc .gle

/

'

HISTORIARUM LIB.VI. 225publice errorem cierent : fi in fcnrcntia perflent, de iis more majorum fupplicium, im- C1DIDL.plorata a fenatu, fi opus fit, pracfe&orum militarium ope, fumatur. Diplomate in TIenricus

T

lT

fenatu recitato, Merindolianac plebis nomine Francilcus «Caius et Gul. b Armantiusc Aquas veniunt, fupplicique libello porreAo a fenatu pctujn, ut denuo de caufa cog-

noscatur, et vocatis theologis res in difputationcm deducatur -

y iniquum quippe efle, ut,

antequam convici fuerint, fc haereticos fateantur, aut inauditi damnentur. * Cafla-

naeus, cui amici monita alte in pectus dcfccndcrant, fcvocatos legatos, adhibitis etiam

cognitoribus regiis, viciflim admonet, ut errorem agnofeant, nec judicibus nimia

fua contumacia neceflitatem imponi patiantur, ut in eos acerbius, quam ipfi ve-

lint, decernant : cum nihilo minus, ut de erroribus fuis cognofcerctur, Caflanacum

interpellarent, ille tandem a contumacibus impetrat, ut doftnnac fuac capita fenatui,

qui ea ad regem deferri curet, exhiberent. c Caprarienfes, qui in f Vcnafcincnfi comi-

tatu funt, eodem tempore ab s Avenionenfibus bello petebantur > ii in communi pe-

riculo communem quoque religionis profeflionem confcribunt, cum Lutheri doctri-

na fere confcnticntcm t et inde ad Francifcum, qui eam h Caflcllano examinandam

tradidit, inde ad Jac. 'Sadoletum cardinalem Carpcntora&i epifeopum mittunt}qui,

ut erat pio et miti ingenio, perbenigne fuppliccs accipit, et, quae ultra ea capita libro

comprchcnfa de ipfis lpargantur, ad invidiam confi&a et meras nugas efle ingenue de-

clarat j id enim quaeflionibus fuper ea re habitis fibi certo conflare : ceterum oblato

libello videri multa inefle, quae partim integra fententia in melius mutari, partim

acerbius in pontificem et praclulcs dicta temperatiore Itylo mitigari pofllnt ; lc nihilo

minus cis bene velle 5 minimeque ex animi fui fententia futurum, fi cum his hofli-

liter ageretur : fc quamprimum Caprariam ad aedeis fuas venturum, ibique coram de

re tota plenius cogniturum. Ad haec verba propcnfac nec fictae erga cos voluntatis

fignificationcm addidit ;k legato Avenionenfium, qui cum manu armata adventabar,

repreflb, et ut retro cederet admonito. Exhibita Mcrindolianorum confeflionc, fe-

neus decretoJoan. 1 Durant ius et m Cavalioncnfis epifeopus, adjunftis quibuldam

doftoribus, Mcrindolium proficifcuntur, qui miferos vicanos erroris coarguant, et

crroi em quidem ejerantibus veniam et impunitatem impertiantur ; firccufent, remad fenatum referant. Quamvis illi contra animum obfirmarent, fuperflite tamen Cafi

fanaco avi et injuria abflinctur, quod totius rei cognitionem rex ad fc revocaverat

:

verum eo fubita morte abfumpto cum Jo.n Mincrius Oppeda in ipfius locum fuccef-

fiflet , homo vehemens et ob acceptas a Caprarienfibus, quibus vicina praedia habe-

bat, injurias infefliflimus, renovatum contraValdcnfcis odium. Is enim cum fum-

mum fibi pcr°Ludovici Acmarii comitis Griniani,qui ad p Wormatiac comitia a rege

mifliis fuerat, abfentiam, in * Provincia imperium arrogaret, Francifcum per literas

certiorem facit, Valdcnfciscoattis circiter xvi hominum millibus r Mafliliac occu-

pandae confilia capere, et res novas in Provincia moliri, miflo etiam Philippo 1 Cur-

tinio curiae apparitore, qui cognitoris regii nomine peteret, ut judicium contra con-

tumaces datum cxccutioni demandaretur. Rex hoc nuncio exa (peratus, fubdente

odiis faces cardinali ‘Turnonio, Griniani propinquo, et acerrimo hujus generis ho-

minum hofle, ad fenatum dat literas mcnfc Januario anno hujus (acculi xlv, quibus,

ut in Mcrindolianos et reliquos Valdenfeis legibus agatur, fenatui permittit : cumque

Imperii Ordines datis Ratifpona literis et Helvetiorum Protcftantium pagi inflarent,

ut non folum poena fcd etiam conditio de errore agnofeendo remitteretur, quod ea

gratia conftantiac et confcicntiae vim afferri dicerent, conftantcr pernegavit : et cum

IN TER P R. » Cbay. ‘ Armant. « Aix. * Ck*/Tenent,, ou Ckajfm/e.Fenai/Jitt. * trux tTA-. tt.non. h du Cbajiel, ou CaflrJian : BCix lc nomine Cbaftr/ain.

evtyur de Carpentrat. kIt VittUgat d'Avi(nen. 1 Duranti. m deCavaillon, 0 Mcii

• [Uni Adbemar df Montei!, baron de Grtjnan. r fVtrmtt. * Provente,

du parlrmtnt. « de Taurae».

Tom. I. Lll .

poflea,

tenx dt Cabrierrt. * comtat* It card. Sadolet,

Meinitr, baran dOppede.

MorfrilU. ' Conrtam , kutjftr

Digitized by Google

226

CPPL^_HfcN RICUS II*

JAC AUG. THUANIoftca ut in profugos mifcxicordia uteretur, ab ipfis rogaretur, praefrade rcfpondir,

- *

on jubere cos, quid domi agat, aut quomodo in fonteis animadvertat, m$gis folicitos

crtc quam fit ipfc de illorum negotiis. ‘Minerius ergo acceptas litcras aliquanto tem-

porc premit, rei gcrcnda^occafioncm opperiens : nim interca delectus Anglici belli

nomine paflirn ha&bantur: nec fccrctum evulgari volebat, ut facilius imparatos oppri-

meret. Cum omnia parata effent, et b Aquis, Arelati, Mafliliac ceterifque frequentio-

ribus Jocis militiamgravi dcnunciata poena iis omnibus imperaflet, qui arma ferre pof-

fent, jamque vi peditum figna cum equitum ala, cui c Polinius praeerat, ex d Subalpina

rcnionc atque «Avenione auxiliares copiae convcniflcnt, hadenusfupprcflacrcgislite-

rac in fenatu recitantur:quibus ledis patres pridie Eid. April. fententiam contra Me-

rindolianos latam exequendam pronunciant: refquc Fran .f Fundanio praefidi, E Ho-

norato Tributio et Bernardo h Badctio fenatoribus committitur, adjundo N. 1 Gucri-

no patrono regio, praecipuo belli incentore. Ipfc Oppeda poftridic, magna proce-

rum caterva flipante, k Cadenetum ad exercitum venit, cccc fecum fofloribus ad-

dudis. Primus in agrum 1 Pertufio oppido vicinum fit impetus. ® Pupis, n Motha,

et <* Martiniacum, vici ad Druentiam capiuntur, diripiuntur, inflammantur. Se-

quenti dic p Villa-laurea,'1 Lauromarinum, 'Cicnfonium, ‘Trezeminae,'* Rupes, vici,

unde multitudo profugerat, crudeliter incenduntur, pecore omni abado. Mox de

Merindolio oppugnando Oppeda confuitat : fcd cum vicani omnia circum ardere

cernerent, ut periculo praeverrerent, in filvas proximas corifugiunt cum conjugibus

et liberis, lamentabili admodum Ipcdaculo, cum paflirn per avia fenes cum pueris

mifti incedere, et mulieres in cunis, inter brachia, in ftnu denique infanrciscjulanteis

gcftarc confpiccrcntur. Ad « Sanfalefium vicum primae nodis hofpitium fuit; quo

loco et incolae jam fugam parabant, quod feirenta Cavalioncnfi epifeopo pontificio

legato fuis imperatum efle, ut ipfos trucidarent:poftridic ulterius tuti fi 1varum opa-

citate progrediuntur, alioqui undique fibi metuentes. Oppeda quippe * Valdcn-

fibus aqua et igni interdixerat, et capite fanxerat, ne quis re ulla illos juvaret, fcd

quocunque loco dcprchcnfi, nullo fexus aut aetatis difcriminc habito, omnes oc-

ciderentur. Jamque adeonftitutum hofpirium pervenerant, difficili fupra modumitinere, pondus ventris et liberorum onus mulieribus vix fufferentibus, et multi,

qui fcdibus relidis faluti fuga confulucrant, jam eodem quoque confluxerant ;

cum fub nodem nunciatur, Mincrium cum omnibus copiis adventare. Tum vero,

cum confilium ex tempore capere cogerentur, et relidis ibi conjugibus et cetera im-

belli turba, cui parfurum hoftem rebantur, iter arripere, gemitus audiri, lamentis et

focminco ululatu perfonare omnia, montibus et filvisrcpercuflam vocem ingeminan-

tibus, tumultu eunda et perturbatione mifccri. Cum totam nodem eundo con-

fumpfiflcnt, tandem fuperato >' Leberiae monte ardenteis paflirn vicos et praedia de-

ferta confpicati 2 Muflium oppidum petunt. Heie Oppeda copias bipertito dividit,

et partem adinfcqucndos profugos mittit, nam per indices aufugiflc refeiverat, par-

tem Mcrindolium fecum ducit : tum ex Oppedanis quidam commifcrationc tadus

praecurrit, et e fummo rupis culmine, qua Mcrindolianos confcdiflc conjcdabat,

duo faxa dejicit, et per intervalla, illis, ut fc fuga periculo fubduccrcnt, miferabili

voce acclamat : continuoque Muffio egrediuntur, qui cuftodcs cum inermi turba rc-

lidos et paftorcm fugere juberent, commonftrato per vepreta avio itinere : nec multo

pofl Oppedani adfunt, et rabiem lpirantes ftridis gladiis omneis ad eaedem depofeunt,

in foeminas foedius invafuri, quae omnino id erant, nifi a centurione, mortem ni

temperarent interminante, prohibiti fuillcnt. Inde Ipoliatis iis et pecore omni abado* . dtfccdunt.

INTER PR. » Mtinier , baren tTOffede.b Aix, Arlei, Mar/eifle. ' le rapitame Palm, baro» dt Is

Gurde. * Pietnauu. « Awnm. 1 le prefident de Ia Fondr. i Ho.orl de TYibutrit, k Badtt ' Gaerin.

k Cadntet. 1 Fertait. "Pni» » la Afaile. * St. Martin fur !a Durane. * i Lutrmariti.

•Genfon. •Treizemixtt. 'fa Rajae. u Stmtfaltife. x Ut Vaudiis. r Mmt-Lcbcron. * MaJJi.

/

HISTORIARUM LIB. VI. 227

diiccdunt. * Oppcda Mcrindolium incolis vacuutA ingreditur, et unico inibi adole* CPOL.icente reperto, cui b Mauritio Candido nomen erat, furorem, quem in univerfos non Henricus U.

poterat, in cum effudit, ftatimque oleae alligatum feloppetis crudeliter necari juflit.

Inccnlb deinde et diruto vico reda Caprariam ducit. Cum oppidani initio, qui vix

lx cum xxx circiter foeminisremanferant, portas venienti claufiflent, tormenta ad-

moventur j fcd mox vitam padi deditionem faciunt, c Polinio fidem interponente

d loci domino : verum intromiflo praefidio omnes capti, etiam ii, qui incaflclli ca-

vea Iarebant, aut templi religione fe tutos credebanr, inde extradi, et in pratum fub-

jedum dedudi, nullo aetatis aut fidei datae refpcdu, jugulantur. Caelos tam intra

quam extra oppidum idccc numerum expleviflc memorant. Focminac juflii Op-

pedae in horreum flraminis plenum conjedae, et fubjcdo igne, cum per fcncflram fe

laltu dejicere molirentur, contis et haflis repulfae fumoque fuffocatac ac flammis po-

ftremo omnes confumptae funt. d Coftam inde petunt j cujus dominus cum inco-

lumitatem oppidanis pollicitus eflet, modo arma in caftfllum comportarent, et mu-ros quatuor locis demolirentur, creduli illi imperata faciunt, et nihilo minus adven-

tante Oppcda incenfis fuburbiis et capto oppido, qui reliqui in eo reperti funt, omnesad unum trucidantur. Focminae, quae in hortum caftcllo vicinum feccflcrant, ut

primam militis rabiem evaderent, a furentibus violatae, et fatiata libidine tam cru-

deliter habitae, ut plcracquc, quae uterum gcftabant, nec non etiam virgines, live

ex animi moerore five fame et cruciatibus perierint. Qui Muflii latebant, tandemdetedi, eandem quam ceteri fortem fubicrunt : reliqui huc illuc per filvas ac mon-tium folirudines vagi mifere vitam tolerabant, amiflls conjugibus et liberis ; ex iifque

quidam Genevam, alii ad Helvetios fe contulere, xxi 1 omnino vici numerantur, de

quibus fummum ab Oppeda fumptum fupplicium cft:quo audorc rurfus deledi ex

judicibus, qui de haereticis quaeflionem haberent : ii partem reliquiarum ad trircmcis

damnant, partem grandi pecunia muldant:quidam et abfoluti 5 in his e Centalii

clientes, qui errorem more folemni publice cjcravcrc. His confcdis Oppcda ac de-

ledi judices confcientia attoniti, cum merito vererentur, ne inde olim ipfis capitis

periculum crearetur, f Fundanium praefidem ad regem delegant, qui immaniter par-

tim necatos partim vexatos atrocibus criminibus oneraret, et pro gravitate fadi admo-

dum leniter cum iis adum doceret. Is a rege diploma impetrat xv Kal. Septembr.

BTurnonio, ut creditur, fuggerente, quo fupplicium de nocentibus fumptum com-probare videbatur 5 cujus tamen eum poftea pocnituit. Plcriquc fcripfcre, inter no-

viflima mandata, quae moriens Hcnrico filio dedit, hoc etiam addidifle, ut de inju-

riis a fenatu h Aqucnfi Provincialibus in ea caufa illatis quaeri juberet: ante vero

quam moreretur, Joannem • Romanum monachum comprehendi juflcrat, et fenatui

Aqucnfi mandaverat, ut in eum animadverteret : is fiquidem, cum de haereticis

quaeflionem haberet, novum tormenti genus repererat, iis qui tormentis fubjicic.

bantur ocreas febi bullientis plenas induere juflis, quos ridens coram contemplaba-

tur, et admotis calcaribus, Ecquid belle inftrudi eflent, ut peregre profici fccrcntur,

rogabat. Verum ille de fenatus decreto certior fadus kAvcnionem profugit ; ubi

ab hominibus, ut fibi videbatur, fccurus, divinam ultionem non effugit, omni peculio

a domcfticis fpoliatus, et ad extremam inopiam redadus, cum fcatcntc foedis ulce-

ribus corpore mortem faepius optaret, quam non nifi fero, et poft horrendos cruciatus,

votis propitiam expertus cft. Mortuo ergo Francifco, cum Tumonius cardinalis et1 Grinianus, qui in gratia regis diu floruerant, iis, qui circa novum regem erant, fummeinvifi eflent, Mcrindoliaoi ac ceteri Valdenfes, qui fcirent eos gratia cxcidiflc, reliquiis

fuorum collectis, querimoniam de iniquitate ac crudelitate fenatus Aquenfis infti-

tuunt,

INTERPR. * Memitr, baran eTOfptit. * Mauri(i Bione. * U catitam* Vati*. * laCeRe. 'Cent*!.dt Urendi. 1 U Cardinal dt Tomrnon. b d’Aix. 1 de Roma Jaiobtn. k A-.nnen. * k karon de Qr^nan.

228

CLDPL.Henricus II.

JAC. AUG, THUANIodio illorum facile impetrant, ut denuo de caufa cognofccrctur, * Guifio

tuunt . et

^ t fa Cllim Aumalius, Claudio patre nuper mortuo, vocabatur, qui

^MLudovico Acinario Grinianum comitatum donationis fcu venditionis titulo, ut

Ce criculo eximeret, obtinuit. Etfi enim omnia per ejus abfentiam gefla erant, utiC

imus tamen quod ab Oppeda ipfius legato cjufquc juflii gcfta dicerentur, in partem,X

. rc pCriculi

vocatus cft. Res primo in magno, quod vocant, concilio ada cft j

deinde cum Oppeda, «Fundanius, b Tributius, «Badetius ac Guerinus adeaufam <fi.

ccndam citati fe rei judicatae exceptione adverfus accufatorcs ruerentur, cognitore

rceio ncquicquam ab illorum judiciorum cxccutionc appellante, tandem diplomate

novo xvi Kal. April. rex caufam ad fe revocat ; et quoniam de fcnatufconfultorum

iupremae Aquenfis curiae vi et auftoritate agatur,'tam rei ipftus, quam appellationum

cognitionem magnae Parifienfis fcnatusclalfi attribuit v ubi caufa publice magna con-

tentione et corona per l dies atta cft, a Jacobo d Aubcrio pro c Mcrindolianis, Petro

f p_0bcrto pro s fenatu Aquftifi, et Dionyfio h Riantio cognitoris regii loco. Ad tot

immanium facinorum, quorum rei infimulabantur, mentionem, cum animi audien-

tium in fummam expettationem eredi eflent, exitus judicii fpem omnium frudratus

cft Gucrino folo, quod aulicorum favore dcftitucrctur, pro reliquis capitis poenam

luente. Oppeda, qui cum Griniano Guifii itidem commendatione periculo exemptus

fuerat, priftinac dignitati cum collegis reftituitur : fcd paulo poft faevis inteftinorum

doloribus diuvexatus, crudelem animam inter crudcIiftimoscruciatusexhalavit;etme-

ritam poenam, quam judices non exeggrant, ferius, fcd eo graviorem, Deo pependit.

XVII. Diversa parte in * Belgio Cadar, ftatim atque de novo pontifice creato

refeivit, litcras ad Imperii Ordines dat ivEid. Martias; quibus fignificabat, libi con-

ftlium fuifle fuperiore anno in Germaniam profici fci ; fcd majore ejus parte rebus Bel-

gii ordinandis et filio accipiendo atque per urbeis deducendo infumpta, cum in eo

cflet, ut ad iter fe accingeret, de pontificis morte acccpifle 5 itaque cxpcftandum

duxifle, dum novus fufficcrctur : tandem Julium 111 creatum efle* qui cum de fua

egregia in rempublicam Chriftianam voluntate libcralitcr admodum et prolixe omnia

polliceatur, eam rei bene gerendae occafionem minime praetermittendam videri; fcd

in hoc laborandum, ut dilEdiorum caufac ac femina evellantur, pax et aequabile jus in

ccclcfia et civili adminiftrationc conftituatur, ac rebelles coerceantur : igitur decrc.

vifle conventus Imperii habere k Auguftac Vindelicorum ad vi Kal. Quintii, quibus

ut omneis interfuit et rogat et jubet, nec ulla rc, quo minus ipfi veniant, impediri fe

patiantur, nifi adverfa valetudine, cujus tamen fidem jurejurando facere teneantur :

quod fi citra fraudem contingat, ne qua mora * deliberationi interponatur, legatos

cum plenis mandatis de rebus omnibus, quae ad rempublicam pertinebunt, mittant*

Interea Magdcburgici crebris cdidis proferipti, cum procellam imminentem metue-

rent, rurfus viii Kal. April. novum lcriptum edunt, quo, iifdem quas luperiore anno

adduxerant rationibus, neque^divino neque humano jure pcrduclleis fe efle demon-

ftrant;quinimo cos, qui contra fe arma fumant, Chrifto ipf» bellum inferre

:poftrc-

mo objc&a crimina et calumnias, quas Dei et libertatis Germanicae hoftium figmenta

efle aiunt, multis verbis diluunt. Cum vero 1 Argentinae ante aliquot mcnlcis epi-

fcopusin tribus illis templis, quae fenatus ei pcrtranfaflioncm conceflcrat, vefpcrti-

nas preces et poftridic folemne facrum cclcbraflct, ad novum fpcdaculum (jam enim

totos xxi annos haec intermifla fuerant) ex plebe quidam, dum concio haberetur,

per lafciviam excitato ftrepitu illudentes tantum metum faccrdotibus injecerunt, ut

libi, quo vitae confulcrcnt, inde quamprimum fugiendum efle ducerent, ncquic-

quam renitente magiftratu, qui fatti invidiam ad urbis dignitatem er tranquillitatem

pertinere

VAR. LECT. • Guifiano P. * Ludovico deeft P.D.o. r delibciatiomUus P.

INTERPR. 'de Ia Fandi. * de Tribwtns. « Badft, & Guerin. * Aeitrj. • <'»* * Merindel-

r Rotert. * parUment dAix. h de Riawti. 1 psjt kei.k A»irtlrnrg. 1 Straibonrg.

Digitized by- Googlc

H I S T O R I A R U M L I B. VI. 229

pertinere haud immerito arbitrabatur. Nihilominus illi difccdunt, et ‘Tabernas ad CI31QL .

cpilcopum fc conferunt : ficque a divino facriticio per aliquot menfeis ccflatum fuit, Henricus U.

donec Cacfar auditis partibus, epifeopo, ut opus inchoatum inftaurct et periequatur,

mandat. Itaque ad Pcntccoften, qui dies erat ix Kal. Junii, rurfus faccrdotes cumepifeopo Argentinae conveniunt ; confulibus et lenatoribus aliquot in diverfa prima-

rii templi parte obfervantibus, ne quis motus excitaretur. Sub exitum Maii Cacfar

Bruxellisdilccdcns cum Philippo filio bAuguftam ad conventus peragendos profkilci-

tur, addudo fecum Saxone, et relido c Mcchliniac HetVo, ne praefentia ejus Mauririus

et Brandeburgicus feptemviri ad praeflandam fponfioncm urgerentur. 1 xix Kal.

Maii cdidumgraviflimum in Lutheranos ante profedionem promulgaverat Cacfar t

quo prohibebatur, nocuis libros a M.Luthero, Jo. Occolampadio, Uld. Zuinglio,

Mart. Bucero, Joan. Calvino xxx abhinc annis editos emeret, divenderet aut quoquo

modo live iftos haberet ftvc alios ejus generis quofeunque, qui theologorum Lova-

nicnfium indice * contineantur:quem idcirco pro librariorum tabernis palam pro-

poni jubet: conventus item occultos celebrare, de facra feriptura difputarc, aut vero

eam interpretari, imagines ullas ad beatae virginis contemptum aut fandorum ludi-

brium depidas habere, eodem edido interdicitur, poena in viros capitis, in foeminas

defoflionis in terram, fi ab errore refipifeant ; fin pertinaces fuerint, cxuftionis * atque

utroque cafu publicationis bonorum propofita. In fufpcdos et multa ac gravia con-

Aituuntur, inquifltoribus et eorum jurifdidioni data fumma potcftatc, ut non plcbcios

tantum, fcd etiam magiflratus ad fc in jus vocare et intcrpofito jurejurando cogere

poflint, ut ad interrogata rcfpondcant, compertaquc deferant:praemium etiam partis

bonorum delatoribus propofitum. Ita calumniis et vexationibus in omneis d Belgii

fubditos, et cos fimul, qui magno numero negotiandi caufa illuc confluebant, fcncftra

aperta cft 5 quo fadum, ut Angi i ante omneis inde demigrandum flbi efle exiftima-

rent. Antuerpienfis vero fenatus, cujus urbs libertate et immunitatibus in fufpicicn-

dam illam lupra omnia otbis Chriftiani emporia magnitudinem excreverat, cummagno luo difpcndio id futurum videret, inquifitionis ac decreti feveritatem depreca-

tus, apud Mariam reginam, quam Cacfar frater Belgio praefecerat, tandem pervicit,

ut decretum, licet e Antuerpiae praecipue caufa fadum, donec de re tota ad Caefarem

referretur, intcrquicfccrct. Itaque Maria ipla Auguftam ea de caufa venit ; et a fra-

tre aegre tandem impetravit, ut decretum mitigaretur, et mutatis iis, quae ad exteros

negotiatores fpedant, inquifitionis odiofum nomen prorlus aboleretur, manente

quod ad cetera edido. Tunc ctiamMatthias Flaccius cditolingua Germanica Scripto,

quorfum pertinerent arma in Germania excitata, oftendit j quibus tamen multi fu-

pina fcu maligna ignorantia occaecati, religionis caufam non agi, impudenter hade-

nus, ut ipfc aiebat, contenderent. Initium comitiorum fadum vn Kal. Sextii, quae

et ipfa, ficuti fuperiora, quamvis pacatiore tum flatu, armata multitudinccircumflrcpc-

banr. Ibi de continuando concilio, de fervando Auguftac fado decreto, de per-

duellibus coropcfccndis, de jurifdidionc conftituenda, ac bonorum facrorum belli

tempore ulurpatorum reflitutione agitur. Affuerunt f Moguntinus et Trevirenfis

iepremvirii nam Colonicnfis rebus domi componendis diftinebatur : ex principibus

Willclmus sBaioarus, et Henricus tandem Brunfvicusj item Prufliac magifter ; et epi-

fcopi h Hcrbipolcnfis, Auguftanus, Tridentinus, Conflant ienfis, 'Eiftctenfis, k Camc-raccnfis, 1 Mcrsburgcnfis : ceteri principes legatos miferunt. AcMauritius quidemnon aliter concilium fibi probari polle declarat,quam fi resomnis ab initio retradetur,

etVAR. LECT. « non contineantur P.D.o.f.d. e decreto P.D.o.INTERPR. * Zabtra <•« Stlface. h Angiturg. * Malinei. * Payt tat. e Amtrrt. r Ut tltffntrt

At Majence, & JtDrtvn. s It duc dt Bovitre. h let evryuei de Wurtzburg, Augsturg, Treme, Confla»ce.• fE/ebftadt, ou Aickfbrdt. * deCarntrai. 1 de Merituri.NOT . » L-ge prid. Kal. PuLTo m. I. M mm

Digitized by Google

230cniDL.

Hl.n ricus II.

JAC. AUG. THUANIct Au ffuftanae confeflionis theologi nonfolum audiantur, fcd etiam judices fedeant j

ontit^x vero concilio ft fummittat, neque praefidis locum obtineat;jusjurandum

etiam epilcopis remittatur, quo libere fentemiam dicant. Cum contcftationcm pub-

lice recitatam legatus in a&a referri poftularct, id ei a Moguntino, penes quem ejus

rei facultas cft> denegatur »quod a Mauritio homine callido, et qui huc ufqucdiflimu-

laverat, faCtum plcriquc exiftimant, ut, cum jam omnia, quae a Caefarc iperaverar,

confccutuscflct, invidiam, quam apud Protcftantcis fuftinebat, quafi Pontificiis fave-

ret amoliretur :quas fufpicioncs ut dilueret, jam anno fuperiore ad ditionis fuae

praefeCtos aereis ct offenfionis plenas litcras » Lipfia miferat. Sub id tempus Nic.

Perrenotus b Granvellanus, cum« Vefontione Sequanorum metropoli, quae ipfi pa-

tria erat, nuper Auguftam veniflet, dicmclaufit extremum : magnae prudentiae,

ob idque arcanorum fere omnium Cacfaris confcius, qui poft Mercurium d Hcrbo-

rium Gatinaram cardinalem, cujus adeo honorifica apud Fr. Guicciardinum mentio

fir, lummum dignitatis locum in aula Cacfaris jam totos xx annos tenuerat. In ejus

locum ac dignitatem Antonius filius c Atrebatum praefui, quod raro accidit, fucccf-

fir, in illa aetate exaCtam rerum agendarum folertiam fub parente adeptus ; fcd qui

per obliqua confil ia, dum nimis obfcquiofc principum fuorum magnitudini ftudet,

male apud fuos audiit, et Belgis ac poftremo Neapolitanis invifus maxima quaeque ne-

gotia fub Philippo in Hifpania geffir.

XVIII. Jam omnia in Saxonia armis ftrepebant. Principium ab Hcnrico Brunf

vico homine turbido ct otii impatienti fuit, qui Brunfvicam urbem tota ea regione

opulcntiffimam et ob religionem atque aliasoffcnfionesCaefari atque ipfifummoperc

invifam copiis undecunque colledis eo tempore obfcdit, et, cum aliud non poffer, in-

cendiis ac direptionibus vicinum agrum vafiavit:quod non omnino praeter Cacfaris

voluntatem accidit}qui, cum videret Brunfvicum, quod moliebatur, cxfcqui non

pofle, uthoncftius obfidio lolveretur, civibus ct “ Brunfvico *ipfi mandat, utpoficis

armis coram fc ad caufam dicendam fiftanr. Ita dimiflac utrinque copiae;quas omneis,

fic enim convenerat, Gcorgiusdux f Mcgalopolcnfisadolcfccns, qui Hcnrico Brunf-

vico militaverat, ut bellum in vMagdcburgicos transferretur, adfc traduxit ; ab ccdc-

fiafticis, * uti fama erat, amplis praemiis ac pollicitationibus oneratus, qui fc eo duc-

tore de injuriis a fenatu acceptis vindi&am fumpturos fperaverant. Nam cum nuper

Jo. Albertus Brandcburgicus archicpifcopus dcccffilTct, totius provinciae dominium

ei fuifle paCti, fi quidem illud occuparet, ct treis praecipuas arccis, E Wandclebium,

h Dreilebium ct *Wolmcrftadium oppignerafleper litcras dicuntur. Hancautem con-

ditionem conduCto militi Georgius impofuit, ut ante xv diem, quifnam imperator

fummus eflet, non refeiret, ita propofita ad praedam opima regione : id enim pro vc-

tere confuctudinc iis copiis lice*, quae duce carent. Igitur ille per Halbcrftatcnfcm

agrum tendens in 8 Magdcburgicum mox dcfccndit, et, omni militaris licentiae ge-

nere graflatus, Wandclebium oppidum primo impetu capit, ct direptum xvKal. Oft.

incendit, fruftra arce tentata;qua omifla nonnullifque ibi c fuorum numero defidc-

ratis ulterius progrcfliis, quacunque iter habuit, caedibus, rapinis, incendiis pafiim

faeviit. Itaque promifeua per agros ct oppida multitudo cum conveniflet, fenatus

Magdcburgici fidem atque opem implorans, fumptum ct operam pollicetur, modo ne

periculum fuum negligcrctur. Iis, ut cum armis, equis ct curribus inftrudi praeito

fint, diesad xiKal. OCtob. a fenatu dicitur. Eodem quo advenere die fenatus mequitum turmas ac peditum aliquot cohortes, quaetam agricolis quam civibus con-

flabant, emittit:quae ad Wolmcrftadium ii ab urbe milliaribus ufquc progrcflac ibi

pernoctavere.

Dicjitized b^Google

HISTORIARUM LIB. VI. 231pcrnodavcre. Ante auroram promotis caftris Magdcburgici hoftibus, qui*»Hildc- C 1DIJL.reflebii fu bftiterant, fcoftcndunr, qui vicocgrcfli effunduntur: utrinque inflituitur Henricus II.

acies. Magdcburgici impedimentis omnibus intra vallum receptis, civcis et optimosquofque milites, in primis ordinibus, ubi plus periculi fore putabatur, agricolas veroet reliquam turbam aut inermem aut armorum ignaram in tergo collocant

:quod ubi

hoftes animadvertere, ftatim converfa acie frontem declinant, et in latus incumbentes

feminudam agreftium multitudinem adoriuntur, priufquam primi ordines fecum im-

pedimentis obvertere aut opem ferre poflent : illi partim cacfi, partim in fugam verfi

filos auxilio venienteis turbant, qui inde fugientium incurfu, inde hoftilis equitatus

frontem et latera petentis impetu, fternuntur et trucidantur: major pars capitur 5 multi

tranato fluvio elapfi. Tormenta et currus in potefiatem hoftium venere. b Mcgalo-polcnfis fucceflum urgens, in confertos rufticos cum equitatu invedus, magnam ftra-

gem edidit, nemini, nifiqui fc magno pretio redimere poflet, parcens. Ipfcarmacruorc confpcrfa gladiumquc fanguinc undantem et dextram adhuc fumantem often-

tans juveniliter infolefccbat j fuaque virtute effedum dicebar, ne reliqui principes fe-

cum vireis conjungere ad Magdcburgicosoppugnandos amplius dubitarent. Poftridic

Jo. Georgius c Mansfcldius in caftra venit, copiafquc fc addudurum pollicetur : nec

multo poft Mauricius et Joachimus feptemviri, Albertus Joachimi patruelis, Marchio^Columbaccnfis et Henricus Brunfvicus cum valido equitatu ad exercitum advola-

runt, a militibus mox imperatores falutati : Mcgalopolcnfls magifter equitum crea-

tur. Tum nobilitas undique, ut equitatum adducat, edido citatur. Mauritium et

Joachimum eo venifle a multis creditum fuit, ut Megalopolcnfi imperium abrogare-

tur, et in eos, qui illo moderatius uti fcirenr, transferretur. Georgius a e Sconbccia,

ubi caftra habebar, ad f Fcrmellcbium ad Albim procedit, coque in loco urbem verfus

vallo dudo, caftra quoque folTa undique circumdat. Id conlpicati Magdcburgici

unam atque alteram cohortem emittunt, ut opera hoftium turbent. Acerrime utrin-

que pugnatur, hinc pudore civcis propter acceptam cladem incendente, inde alios re-

centis vidoriae alacritate ftimulante, qui tandem receptui cecinere. Dcin vi Eid.

Odob. fublato ingenti clamore hoftes undique moenia invadunt faces portis admo-

turi, aut faltem obfeflorum animos periclitaturi et munitiones exploraturi j fcd

tormentis magna cum ftrage fuorum repulft multum de priftina alacritate remife-

runt, et contra obfeflis animos addiderunt. Rurfus poftera dic fit eruptio, in qua

multis e fuis defideratis Mcgalopolcnfls poft aerem dimicationem leproforutn vale-

tudinarium contra militaris difciplinae leges incendit : miferi tamen aegri flammas

evafere, et in urbem a civibus accepti funt. Sequentibus diebus utrinque velitari-

bus pugnis certatum : cumque obfefli hortum montanum arduo loco litum occupaf-

fent, et idvcrfus hoftem magna fe diu virtute defendiflent, tandem impetu fado fc

effudere, et hoftes in foflam adverfam praecipites egere : ibi quoque magna edita

ftrages. Induciae deinde padac } et Wolfangus Anhaltinus princeps in urbem intro-

ducitur, ut de pace ageret, * Mauritio moras quantum poterat nedente, ut interim

in armis cum fummo imperio eflet, et occaflonem rei gerendae opperiretur. Duriori-

bus propofitis conditionibus, nihil adum cft 5 manentibus tamen induciis beati Mi-

chaelis fuburbium per lafciviam hoftium fubjedo igne conflagravit. Rurfus ad cer-

tamina reditum, etajoachimo feptemviro, cum 8 Wolmcrftadium peteret, fcloppe-

tariorum ad urbis praefldium h Goflaria venientium manipulus intercipitur et obtrun-

catur. Poftero dic, cum obfefli in planitiem, quae fupra • Bugoam cft, fc effudiffenr,

hoftem in fugam vertunt ; fed quatriduo poft longius provedo equitatu et ipfi male

a Cacfarianis accepti cum damno intra urbem fc recepere. Nonis deinde Novembris

juxta

VAR. LECT. •HiWerabii P.D.af.A 'Cobbcenft* P.D.o.f.d. r M*uritio,uticrediiur P.D.af.

INTERPR. •Hildrr/Wr*. * kdMJtMetklfhirg. * U cmtt dt MmufiU. * JtC*M*b. •StHtht.1 Frrmtfebtn fur Elit. « HVmrfsdt. * GoJUr. * B»gt.

L*

2J2JACAUG. THUANI

CJ0I3L. juxta Albim in agro Bugocnfi hoftcs aggerem jaciunt, vallumque terra palifquc con-

Henricus 1L •ftruftum munire coeperunt. Ibi haud procul a lacu Roftcrdorfcnfi, cum prachdiarii

urbeexiiflent, concurfum cft iniquiore obfclTorum conditione, qui tamen integri in

urbem rediere. Interea in comitiis, poftquam Cacfar gravem de Magdcburgicorum

ac Bremenfium pracfradact obftinata audacia querimoniam habuiflet, principes, qui

aderant, intcrccffioncm libi dari poftulant, et aflentiente Cacfarc litcras ad utramque

civitatem x Kal. Odobreisdant ; quibus ad ivNon. Novembr. ipfisdicm condicunt,

quo b Auguftam fide publica legatos cum plenis mandatis mittant, et fc coram Cae-

farc dicendae caufae fiftant. Cum vero principes et ordines a Caelare quaererent,

quibus conditionibus cum cis pacifci vellet, has illequidem Bremenfibus proponebat

;

ut ipfius potcftati fc fummitterent, et fuppliccs culpam deprecarentur j ab omni foe-

dere difccdcrcnt, nullumque poftea icerent, in quo non ipfc et tota ejus familia com-

prehendatur} ipforum ditionis nemo contra fe militet ; camerae imperiali fc paritu-

ros recipiant, fumptulquc in eam pro virili fubminiftrcnt : cum archicpilcopo fuo et

ccdcfiaflids tranfigant ; fi non poflint, deletorum arbitrio, quos ipfc daturus fit,

rem permittant : machinas bellicas Erico Brunfvico ereptas reftituant, et de damno

dato fatisfaciant } cl aureorum millia dependant j xxiv tormenta inftruda tradant

;

fuperiorum comitiorum decreto et iis, quae deinceps in comitiis decernentur, parcant.

Eaedem Magdcburgicis leges propofitac j hoc in fuper addito, ut fc judicio omnibus

fiflanr, et fententiae parcant ; a tempore fadac rebellionis nullam in quenquam

adionem moveant ; munitiones et propugnacula demoliantur ; fe fuofquc legatos

quocunque tempore cum quantifvis copiis fine ulla conditione in urbem recipiant

;

cc aureorum millia perfolvant, ratis manentibus bonorum publicationibus Caefarea

audoritate fadis, ne turbentur pofleflores. Ad haec Bremenfes referibunt, fc pacis

lummc ftudiofos femper fuific, atque non folum per intcrnuncios fcd etiam per Da-

niac regem et Vandalicas civitates cgillc, ut Caelarem placatum habere pollent ; in

eadem voluntate pcrfcvcrarc, et, quamvis durae admodum dicantur leges, tamen, ut

oftendant quanti Caelaris audoritatem et amicitiam faciant, non rccufarc mittere le-

gatos } et, fi quidem religio ipfis integra et libertas maneat, nihil fe non faduros, quo

Cacfari omni ex parte fatisfiat. Magdcburgicorum eodem dic recitatur rcfponfum,

quod praeter cafdcm cxcufationes etiam gravem de injuriis fibi fadis et bello nuper

fine Caefaris mandatu a c Mcgalopolcnfi ob id tantum, quod puriorem dodrinam co-

lerent, illato, querelam admillam habebat:

petebant igitur, ut eorum ratio habere-

tur, et copiae, quae nunc denuoad urbem hofliliter venerant, recederent; de cetero

legatis fuis idonee caveretur, * ut, cum Caefaris poftulata intellexerint, ad fc referre li-

ceat jquod fi concedatur, non rccufarc, quo minus ex fuo numero legatos ad Cae-

larem mittant. Ad ea Cacfar, qui cum Bremenfibus mitius agendum duceret, quod

nondum proferipti eflent, et aequiores fe conditionibus oblatis praeberent, eorum

expedandos legatos pronunciat, non eandem erga Magdcburgicos aequanimitatem

exhibuit; quippe qui jamobfdli eflent, et fccus quam res haberet alicniulquc juflo

et contcmptim rcfpondilfc viderentur. Itaque petit a principibus et imperii Ordini-

bus, ut, quid in illos ftatuendum fit, nulla mora interjeda deliberare pergant ; et

quoniam ccclcfiafticus ordo de fumptibus in illud bellum conferendis, et ut in cos

tanquam pcrducllcis feveriflime animadverteretur, in comitiis nuper egerar, ut illo-

rum poftulata diligenter expendant, in coque faciant, quod c re et dignitate Imperii

fit, monet. Tam duris conditionibus propofitis cum bellum potius quam rei paci-

ficandae rationem quaeri appareret, plcriquc Caefaris offenfionem veriti, quamvis

aegre, aflentiuntur et auxilia promittunt, inviccmquc orant, ut Cacfar ipfc pro virili

conferat, et, fi bello praccfle per valetudinem aut negotia non poflit, aliquem ex

Imperii

V A R- L ECT. • et ut P D. o.

INTER PR- * dt Rtfltrdtrf. * slugi^ur^. c It dat de Mttkhwbtfg

Digitized by Googlj

-- 1

HISTORIARUM LIR VI. 233Imperii principibus praeficiar, Mauritio ad id defignato, pecuniaque in eam rem de- CDI3L.flinata, quae jam ante in futuros reipublicae ufus collc&a fuerat. Cacfar de Mauri- Henricus II.

tio fibi placere rcfpondir, quo neminem eo tempore huic rei magis idoneum noverit i

de pecunia etiam afientitur, modo quidquid ex aerario publico fumptum fuerit, intra

certum tempus farciatur ; neque enim ea fine id coaftum fuifle. Monet infuper gra-

vifilmis verbis, ut fcdulam in ea expeditione navent operam, quippe in qua et digni-

tas et tranquillitas Imperii verfetur:quod ita commode confici pofle dcmonftrat, fi

caftcllis ad urbem exftru&is continuetur obfidio : verum opus efle celeritate, proprer

anni tempus et brevem rei gerendae occafioncm. Ita Mauritius, qui fc jam huic bello

immifcucrar, Caefaris et ordinum decreto rerum fummae praefedus eft. Pro belli

fumptibus jam faftis e aureorum millia, et deinceps in fingulos menfeis lxcio

decernuntur.

XIX. Cum Cacfar Auguftanum decretum urgeret, et caufas quaereret, curemen-

dationis formula fuo juflu confcripta minime obfervaretur, ficcompcriebat : non tam

brevi tempore, quod diu ante homines pcrfuafum haberent, ex eorum animis revelli

pofle : docendos enim efle et fcnfim aflucfacicndos : nam fine motu et fcditionc ni-

hil violenter in eo negotio mutari pofle : neque vero concionatores huc pofle adigi ;

alioqui fore in templis folitudinem : vix enim reperiri, qui proprer coelibatum et

cocnae Dominicae contra&um ufum aflentiri velint. Hae a Prorcftantibus, qui de-

creto fubfcripfcrunt, caufac afferebantur. Archicpifcopi vero feptemviri obefle quafi

dam immunitates et privilegia aiebant : reliqui idgymnafiis et fcholarum ludis, in

quibus prave juventus inflituatur, tribuebant. Multi etiam in Auguflanae con-

feflionis miniftros culpam rejiciebant, qui populum ab eo decreto, quafi cum fa-

ctis literis pugnante, abfterreant : denique faccrdotum penuriam, magiflratus neg-

ligcntiam, qui formulam contumcliofis concionibus et libellis impune profeindi pa-

tiatur ; vitam denique ccclcfiaflici ordinis caufabantur plcrifquc locis impuram, quae

offenfionis caufam alienatis jam e fc animis praeberet. Cacfar ad ea concilii rurfus

Tridenti continuandi fpem facit > ad quod ut legatos univerfi mittant, et ejus decretis

fc parituros recipiant, poftular. Nec multo poftJulius 111 Eid. Novembr. concilium

ad Kal. Maias indicit, et, ut omnes, qui jure, confuctudinc aut privilegio interefle de-

beant, et quos Paulus 111 ante vocaverat, eo veniant, hortatur : nam eo dic continua-

tum iri fynodum ;quo, fi per valetudinem aut reipublicae occupationes ipfc proficifci

non queat, legatos miflurus fit, qui ejus nomine a&ioni praefint : ipfius enim efle

concilia indicere, dirigere, et in iis fummam potcftatcm habere, qui Chrifii in terris

fit vicarius. Poflrcma haec, cum tanquam afpcriora, et quorum ratione vereretur

Cacfar, ne Germani aut denunciationcm omnino rejicerent, aut moram negotio

et impedimentum interponerent, cum pontifice egit, ut mitigarentur. Verum ille

a fententia dimoveri non potuit, quod nihil contra fuam et ccdcfiac dignitatem in cu-

jufquam gratiam fc fa&urum diceret. Confulto vero id cum feciflc, Protcftantes

fcripfcrc, ut vel Germanos, quo minus venirent, abfterreret ; aut, fi venirent, praejudi-

ciis illaqueatos teneret. Interca continuata Magdeburgiobfidione, praefidiarii equites

ac pedites fatto agmine Eid. Novembribus erupere, et juxta a braflicanum hortum

conflixerunt. Cum longius progrefli eflent, hoftes leviore proelio conferto quofdam

e fuis ad nofocomium ufque praemittunt, ut recipientibus fc Magdcburgicis viam

intercluderent. Verum ipfi in infidias urbanorum, qui poft nofocomii macerias la-

tebant, praecipitavere;qui repente effufi hoftem circumveniunt, et in fugam vertunt.

Quatriduo poft motis caftris extra vicum Harfdorfenfcm aggeres et foflasduccrc aggre-

diuntur, recta verfusmoenia profpc&antcis, quas cratibus et magnoahenorum tormen-

torumINTERPR. • Ktaut rarte*, i. e. jardin drt cboax.

T o m. I. N n n

Digitized by Google

23+CXXL.

Henricus II.

JAC. AU G. THUANItorum numero munivere, duoque militum vexilla impofucrc, reliquo exercitu ad

a DelVcdortium fubfiftcntc. Biduo poft aere proelium conteritur ; in quo dux ipfc

Mcgalopolcnfis cum tota ala fua fummum periculum adiit, vexillo paene amiflo, nec

ccQantc interca tormentorum ex urbe difploforum procella. Cum vero omiflis his

velitaribus proeliis Mauritius propius copias admovi(lct, tclonium, quod ab urbe re-

motius cflet, nec Irrvari poflet, fenatus incendi juflit. At Mauritius civitatis eampartem, quae b nova dicitur, nodu fummo filcntio confccnfis moenibus ac refractis

portis, occupat; non prius ligno dato, quam militem introduxifler. Cives, cum he-

fterna compotatione languidi vix fc ledis molirentur, majorem partem trucidantur

;

reliqui capri autfpoliati funr. Igitur fenatus, qui videret locum defendi non pofle,

ut hanc commoditatem hofti eriperet, cmilTo milite incendi juflit. Hoftes juxta pon-

tem, longum dictum, jaciunt aggerem, ibique propugnaculum erigunt, atque unius

cohorris praefidio firmant : reliquae copiae in c Cragoa confcdcrunt, quam vallo et

folia circundcdcrc, coemeterio machinis atque omnis generis telis munito. Ita tri-

nis caftris, <1 Bugodcnfibus, Defledorfcnfibus, et iis, quae juxta pontem communitafunt, oblidebatur civitas. Cum vero metus edet, ne hortis * Sudeburgum occuparet,

tandem er illud fenatus decreto inccnfum cft 5 concerto inquilinis fpatio, quo vafa

et farcinas colligere, ac fc cum conjugibusct liberis in urbem recipere portent. Jam-que magna multitudo ad xl cid hominum ulquc mendicantium aut egentium tam ex

agro quam fuburbiis in urbem confluxcrtt. Itaque Senatus, quo urbis fecuritari con-

fulercr, decrevit, ut, qui fc alere non portent, ejicerentur ; verum diftributo iis viatico

et inflrudis navigiis, quibus per fAlbim deveherentur: cum abitionem pararent, tanta

tcmpcftas coorta cft, ut in urbe remanere coadi fint : cognitoque fenatus conlilio, ita

(lationes ab hofte per fluminis ripas difpofitae funt, ut eandem urbis exonerandae oc-

calioncm poftea oblelli nancifci non potuerint. Sub id tempus Lazarus s Schuendius

a Cacfarc venit, 9 infpcdor Mauritii confiliorum futurus : nam ejus cundatio, quod

in longum obfldio extrahi videretur, Caefarianis fufpcda efie coeperat. Cum aliquot

dies velitaribus proeliis confumpti ctVenr, Mauritius, qui copias a civitatibus mariti-

mis auxilio fummiflas duce Alberto Mansfcldio et hHeidcco adventare refeiverat, miro

artificio eas intercepit ac diflipavit. Nam cum aliquot ante diebus ‘de redimendis

captivis, qivi in hunc ufquc diem a proelio • Hildereflcbenfl apud hoftem detenti fue-

rant, adum fui flet, deque pretio convcniflct, eo pernumerato, antequam liberarentur,

haec ncccflitas impolita cft, ut facramcnto fc obligarent, oblcflis non militaturos. Id

cum centurio nomine Vidomarus homo jam canus et rei bellicae experientia clarus

conftantcr rccufaffet, rcliquifquc, ne afTentiremur, audorfiiiflct, captivi omnes k Quc-

deburgum deducti et jurejurando adadi funt, ne inde, nili quatriduo clapfo, dilccdc-

rent. Intcrim Mauritius obviam venientibus auxiliaribus progreflus, quatuor ex illis

(igna clam promi ilis corrupta ad fc pertrahit, audifquc inde fuis copiis et Mansfeidia-

nis debilitatis reliquos facile profligat : nec multo poft ipfum Hcidccum licet a Cac-

farc proferiptum in fuam familiam afcriplit, et 1 Lipflae praefecit, audorem et conli-

liarium illius belli, quod poftea contra Caelarem geflir. Mansfeldius in urbem cumpaucis c fuis pervenit. Is, quamvisminime a Cacfarc proferiptus, tamen bonis omni-

bus fpoliatus fuerat, quod in joannis Fridcrici amicitia et fide conflans reman/ifler.

Dum haec ad Magdeburgum geruntur, Cacfar poftridic Eid. Deccmbr. in rcbcllcis

gravibus verbis invehitur * ac, ne quisobfclfis opem ferar, edicit, et militibus ac du-

cibus, qui inurbefint, mandar, ut intra xiv diem poft allatas lircras urbe excedanr,

cjufquc rei fidem Mauritio faciant, aut per illius abfentiam Lazaro Schuendio, impuni-

tate parentibus, poena atroci imperium detredantibus propolita. * Pro Hcflb Mau-ritius

V A R. LEC T. • infpcttor, uc creditur, Mauritii confilionicn : iutn P. D. o. f. * Inrcrca pro P. D. o. f.

TNTERPR. • Dtfnhrf. * NrufisJt. < Cr^es. * ir ftg/. * S*M#g. ' Elbe r. « Stbwewb.» U tomte Hadeck. * HiUerJUbn. k $*eJeib*rg. « Ltipfk.

^ Digitized by GqpgJj.’

HISTORIARUM L I R VI. 235ritius ctjoachimus fcptcmviri apud Caelarem inflabant, ut fponfionisfidcfblvcrcntur: C13I0L.

quibus * cum rcfpondcrcrur, ita fc gerere Hefli liberos et confiliarios, ut ipfc liberari Henricus II.

non poflit, folcmni addita interminatione, nifi ab intcrccfiionc dcfiftanr, fore, ut

Heflus in Hifpaniam ablegetur. * Heflus filios urget, ut juxta fponfionis formulam

Mauritium et Brandcburgicum in jus vocent. Morem gerunt filii et acribus verbis

illos non fcmcl monent citantquc : verum illi modo conjundim, modo pro fequif-

que feparatim cxcufant, et dilationem petunt ; neque enim Heflo fore conlultum, fi

urgeantur, et viciffim Cacfarcm urgeant : novafquc fubinde rationes adducunt, qui-

bus cum confidunt propediem fine periculo liberari pofle. Ad haec Cacfar, qui antea

per »Liranum folicitavcrat Heflum, de reddendis cautionis literis, cum denuo a

fponforibus interpellaretur, Lazarum Schucndium mittit, qui cum Helii filio et con-

filiariis agat, ut non modo non citent Mauritium etJoachimum, fcd omneis obliga-

tionis literas ad fc tranfmittant, et adioni renuncicnt : ni parcant, poenam gravi Ill-

inam interminatur. Cum nihil obtineret, principes, quod unum rcftabat, a fide data

abfolvit, et obligationis nexu liberos pronunciat. Heflus carceris impatiens, cum nul-

lam amplius libertatis fpem videret, profugere omnino, fi potiet, confiituit ; difpo-

fitifquc equis omnia ad fugam ncceflaria comparaverat, adminiftris Conrado b Rrc-

dcnftcnio et Joan. c Romelio, quos ex d Cattis evocaverat : verum re deteda, et qui-

bufdam c domefticis partim fubiro confodis, partim poftea morte muldatis, cum Cac-

far ea de re apud principes per literas expoftularct, illi, ut Cacfari fatisfacerent, ad

Willclmum Hcflt filium feribunt} et, fi quid deinceps cjufmodi fiat, nullo fc ipfis vin-

culo teneri denunciant. Haec ita palam agebantur. Nam mox Mauritius fecrctiorcs

literas dat, quibus eum folabatur, et pro parentis libertate non folutn fortunas, fcd

vitam et fanguinem, fi opus fit, fc profundere paratum oftendit ; tantum orat, ut adio

tantifpcr in idoneum tempus differatur, quo minus metuendae fint quorundim offen-

fiones: quibus verbis, et irritatum fibi animum efle tcftabarur, et Helii liberorum inju-

riamtanquam fuam fc interpretari oftendebat. Interca Magdcburgici xii Kalcnd.Jan.

facinus audax et temeritatis plenum aggrediuntur. Nani pedites et equites, qui ea

node ab excubiis immunes erant, fummo filcntio fecunda fere vigilia urbe excedunt

magna fiducia freti, fc equitatum hoftilcm, qui e Oftcrlcbii in dativis erat, caflris exutu*

ros. Intra binacadra Bugodenfiact f DclVcdorfcnfia illis fere lingularibus incedendum

erat : verum foluto hode, et a nimia compotatione profundius dertente, ad hoc neg-

lcdis dationibus et vigiliis, eodem paene, quo ipfi paulo ante Neodatenfeis ceperant,

modo oppredi funt. Nam Magdcburgici vico potiti, quia nox admodum opaca cflet,

fubito ignem quibufdam domibus fubjiciunt, ut fe in condidu ex lineis interulis, quas

fupcrinducrant, ut in hujufmodi furtis militaribus fieri amat, dignofccrcnr. Caeli

inulti, capti complures, iique ex primaria nobilitate, qui omnes ccl numero cumequis in urbem tanquam in triumphum dudi funt : captum etiam canonicorum, quos

vocant, vexillum. Podridie hac vidoria inflati rurfus in campum apertum exeunt,

hodem contumeliis et incurfionibus laccdcntcs:quorum cum infolcnriam 8 Mcgalo-

polcnfis non fudincrct, cqucdriapracfidia h Ncodato et * Olfcnftato fcnfirn educit, et

ipfc ad pugnam fc comparat. Verum fuperveniente turma, quae Oftcrlcbii rem pri-

die gefterat, et praemidis ante captivis longe poft alios a tergo remanferat, a fronte et

a tergo praeter fpem petitus, cum diu magna virtute reftitilfct, tandem concifo pedi-

tatu et dilabcntibus equitibus undique circumfufus ac poftrcmo captus edi civibus

de acceptis cladibus fibi abunde fatisfadum cxidimanribus, quod qui belli initium fe-

cerat, et cos adeo proterve oppugnaverat, in fuas manus captivus deveniflet. Gemi-

no fucccllii confirmatis oblcflbrum animis, jam non res annis fcd verbis agi coepit : ac

faccrVAR, LECT. • rcfponlutn, ita P. D.o.f. 6 Igitur Heflo* P.D,o.f.V Hcflutn, uti diximus P. D.o.f. * Elfenftatm P.D.o.f.

INT E R P R .• /r fmr de Ia Ure. h Brtndrfiein. * Romwetn. * fayt de Heffe. « Qtterf.lm

1 DeJJedorf. * te duc u Metkltitburg. h NcaJIaJt d- OlftcfiaJt.

Digitized by Google

236

.

CI3IDL.

Henricus II.

JAC. AU G. THUANIfaccr ordo quidem feriptum evulgat, quofenatum perduellionis in Imperium et erga

fc accufat, et tanquam Othonis 1 decretorum et privilegiorum violatores, cujus ipfius

ofla nefanda impietate revellerant, objc&ls etiam faepius antea ja&atis criminibus,

infc&atur. Ad quae fenatus poOca rcfpondit, et violati Othonis, cujus memoriae

jpfi et tota Germania plurimum debear, crimen diluit, et odio religionis, quamprofiteantur, hanc querimoniam inftitui dicit : nullas enim fc pacis conditiones hacte-

nus repudiafle, modo puriorem religionem et priftinam libertatem retinere liceat.

Igitur a Mauritio etJoachimo feptemviris rurfus hac leges obfefiis proponuntur, ut

l'c dedant, et archicpifcopo fidem praedent j in urbem praefidiura recipiant, donecapud Cacfarcm ipfi interccflcrint : vicifiim de religione ipfi cavent j et, nifi Caefar,

quae egerint, rata habeat, quamprimum cdufto praefidio fenatui urbem falvam et

qualem acceperint redituturos promittunt. Verum cum pracfidiiun in urbem acci-

pere rccufarcnt cives, nihil a&um ed.

XX. Hoc anno* Britannia gravi ac pedilenti morbo infedata eft, qui temporibus

Henrici vn olim in infula gradatus anno cid cccclxxxvi, podea per alias orbis par-

teis recruduit, et Germaniam anno cid idxxix invafit, magna drage edita, quippe ut

in re nova incognitis remediis; et colloquio Marpurgi inter Ulricum Zuinglium et

MartinumLutherum aliofquc praeterea utriufquc partis dodlorcs indituro, ob infoliti

mali vehementiam diflolvendo caufam praebuit. Eo correpti homines intra xxiv

horas aut animam exhalabant aut, fi virus cxfudaflent, valetudinem paulatim recupe-

rabant ; vi mali tanta violentia ac celeritate ferpente, ut in una civitate Londinend

ad id ccc intra vn dierum fpatium abfumptos condet. A loco huic fudori Anglico

nomen inditum : deut elephantiafis Phoenicius apud Hippocratem in prorrhcticis ;

lues vcncrca nodro tempore exorta, et b Neapoli Gallorum expeditionem fccuta, mor-

bus Gallicus vocatus cd;quanquam Indicus potius dici debuerit, quippe abHilpanis

inde illatus, ut ex ipforum hidoriis condat. [*]

XXI. Sub exitum Novembris UlricusWirtcmbcrgicus arthritide diu vexatus mo-

ritur. Is belli in juventute appetentior, cum fuorum animos exafperaflct, fcditioncm

immanem excitavit, quam dum ufitato inter fuos ludo ferpentem violentius reprimere

conatur, a vicinorum principum et civitatum injuria non temperavit:quo fafhim cd,

ut foederis Sucvici fociisin fc concitatis ditione fuaomnino exutus dt, etiam fociorum

vircis adjuvante Fcrdinando,qui jus in ea fibi ab Audriaca domo arrogabat : fcd in ejus

poflfeflioncm podmodo ab Hefio et Baioaris fratribus haud occulto Francifci favore rc-

ditutus, tandem fe Germanico bello implicuit ; cujus exitus is fuit, ut grandi mulfta

exfoluta, et accepto in arccis praecipuas Hifpanorum praefidio, in gratiam utcunque

a Cacfarc acceptus fit, indccifa tamen Ferdinandi lite. Ita varia fortuna ufus prin-

ceps, bis exutus bonis ac bis reditutus, admodum effocto corpore e vita demigravit,

Chridophoro filio fupcrdltc;qui eandem, quam pater, nobifeum amicitiam coluit.

a Ut viri literis clari dicantur, Joannes Vafacus Belga, quippe Brugis in Flandria natus*

hoc anno obiit O&obri incuntc, c Salmanticae, jam adfe&a aetate, ad Mathurinorum

fcu verae crucis aedem fcpultus; qui diu in Hifpania moratus res etiam Hifpanorum

continua ac luculenta hidoria complexus cd. Sub id et Joan. d Pierius Valcrianqs

Bolzanus, Beluno inVenetis oppido natus, e Patavii annum lxxxii fupcrgrcllus dcccf-

dr, ad S. Antonii conditus; quo vergente fenio conccflcrat, ut pod longam vclutl

peregrinationem in nidulo fuo, ex quo puer evolaverat, ad quietem aeternam fc

componeret.

P. [*] Tojiea et in ea Germaniaeparte, quae a Marcomannis inftdetur, anno lxxvii

novus morbus exortus ejl,qui, ob multa cum lue venerea affinia, a Bruno oppido

Bruno Gallicus eadem ratione itidem appellatus eft i de quo fuo loco dicemus.

VAR. LECT. - Ja.Vsfati, Jo. Pierii ysler,** Bal*eni, ttJ.GttrgnTriffinielepa, drfnnt P. D.o.f.

INTERPR' Angitterre. * Nafkt. e SaUmemfat. * Pierio Valeriane Balzanie di Bellatu, 0 Bella-

ntft. • Padane.

Digitizedby Google

HISTORIARUM LIRVI. 237componeret. Is Urbani patrui Francifcani, qui Leonis x praeceptor fuit, cura in Ii- CDIDL.teris educatus, inter doftiflimos facculi fui meruit rcccnfcri ; et Mcdiceac familiae, eu- Henricus II.

jus favori ac munificentiae fua incrementa literac in Italia debent, addi&us, diu in aula

Romana ftudiis invigilavit, et magna negotia tra&avit. Ejus inter alia Virgilianac

Jc&ioncs, et Hicroglyphicamaxime commendantur;quae virum, alioqui poetica prae-

dantem, in omni politioris literaturac, antiquitatis et fcientiarum genere tota vita ver-

fatum oftcndunr. * Obiit et hoc annoJ.

Georgius *Triflinus, perantiqua nobiliqueb Viccntiac familia ad virtutem et litcras natus, linguarum peritilTimus, et in omnifcientiarum genere cxcrcitatidimus; quae omnia ad decus et illuftrationcm fuac Ita-

liae, atque adeo linguae vulgaris contulit, quam non intra anguftos Etruriae, atque

adeo unius Florentiae limites coerceri pafliiseft, fcd univcrfac Italiaeeam gloriamcom-

munem elfe voluit:qua in re Florentinos et famofam in ea civitate acadcmiam ad-

verfariam habuit, magnamque Abi apud cos invidiam conflavit. Primus genus «carminis

Ibluti feliciter ufurpavit, cum a temporibus Fr. Pctrarchae Itali rythmis uterentur : et

pocfim ad Ariflotclicam normam exegit, luculento de ea ad interpretationem tam a

multis triti quam a paucis intcllc&i operis feripto edito. Multa fcripfit ; et imprimis Ita-

liam Liberatam. Novo etiam litcrarum genere afe inventarum ufu», non pari felici-

tate, paucos quippe nadus fcftatorcs, cum in vcrfibus folutis plurcs cofque viros maxi-

mos habuerit j et in iis c Ludovicum Alamanium, et Torquatum dTaffum, qui Hiero-

folymam fuam eo carminis genere feriptam maluiflc fatis tcftatus cft, cum ultimum

opus.quod Divinam Hebdomada indigitavit, his vcrfibus fcripfit. Primus item inter Ita-

los comoedias dedit et tragoedias : et Sophonisba ejus magno in pretio habetur. Archi-

tectura maxime dclc&atus cft : ab coque Andreas* Palladius, et ipfc Viccntinus, cujus

quae in eo genere extant tantopere commendantur, ex communi fama, etiam ab iis

qui alioqui Palladii gloriae minime invident, fccrcta artis praecipua didiciflc creditur.

Inter commentandum, nam ejus vita nunquam fuit ddtdiofa, magna negotia fub

Leone x etClemcntc vii gcllit, et obitis plcrifquc eorum juflii legationibus et apud

Carolum v et Ferdinandum fratrem praecipuae exiftimationis fuit, comitis titulos ob

nobilitatem et virtutem ab iis promeritus : cumque fummos honores in aula, in qua

confcnuit, fperare poflet, vitae coclibis pertaefus conjugalem elegit, fcmcl atque

iterum dufta uxore > tandemque Romae laboriofac vitae finem impofuit anno aeta-

tis lxxii. Diruto monumento, dum templum inftauratur, in quo conditus fuerat,

heredes aliud ei ad S. Laurentii in majorum fcpulchro Vicetiae pofucrunt, ubi et

aedeis familia fua dignas in urbis fuburbio diu ante conftruxcrat.

VAR. LECT. • Talum bat J.GtorpiTrigimi tloriam dttfi ia editione Rei. Stephoai.

INTERPR. • Triffimo. ‘ Picent*. < Lmigi Alamanni. * Ta/fo. «P'atladio.

NOT. * carminis folati. Ce que Les Iulieoi appellent vrrp fdolti, qui ne font point atoeint» aux

rimes. Pat. L.

JACOBI

O o o

Digitized by Google

J3 8

JACOBI AUGUSTI THUANIhistoriarum sui temporis

LIBER SEPTIMUS.

epitome.

i

t4E SAR fratris filiorumque ejus mimos pertentat , m de Im-

perio fibi ,ut illud in filium transferat, reftituendo adfentin ve-

r lint. Maximiliani, ut intercederet,ex Hi/pania fefimatus re-

ditus. Isfecum Buaponem regis Feffmi agnatum adduxerat

:

|II. Ex coque nata occafione, de Fejfae ,

Marochi, Tremeceni ac

_ —„_J Tunetis regnis ac regibus prifcis et regionibus illisagitur. III. Sci-

r,forum in utraque Mauritania origo et fucceffus, qui veterum regum fttrpem ad

extremum aboleverunt. IV. Nata mter fratres Scirifios difcordia, et inde ortum

bellum inter Fejfanum Oatazemm et Mahametem Scinfium. V. Capto Oatazeno

illud,t humanitatis fpecie Scirifius ; et Feffa potitur. VI. Bellum Aphrodifienfc

a Jomne Vega Siciliaeprorege fufteptum. Tunctmi regni defcriptio. Mona/lerium

et ad extremum Aphrodifium capitur. VII. Solimmus Meningis rex Caefari tri-

butarius fidem fallit. ‘Dragutcm ad infulam venientem Andr. Auria infequitur.

VIII. Emdicandae fuperioris anni injuriae claffit a Tureis infiruda,quae primo

Siciliam, dem Melitam petens, poftremo in Africam defeendit et Tripolim obfidet

et capit. IX. Captae urbis invidia a Gallis removetur.

Ex AUCTORIBUS,

Cl. 'Ptolemaeo, Augufiino Curione, Lud.MarmolioCarvajali, Antonio Errera,

Horatio Nucula, Jo. Chrifiophoro Calvetone, Carolo Sigonio, Jo. Bapt. Hadrianio,

Nic. 'Durando Fillagagnono, Nicolao Nicolaio,literis Omedis et aBis.

LIBER SEPTIMUS.

X I M I L I A N U S Caelaris gener his ferme diebus ex

Hifpania‘Augultam venit, a patre Pcrdinando evocatus,

ut de fucccflionc Impcriiin commune confiderent. Nam

Cacfar, qui fciret ad res fuas firmandas magnum momen-

tum allaturam Germaniae coniunftioncm, interventu

Mariae reginae, quam ex b Belgio, quo proximo Sep.

tembris mcnfc redierat, accivit, cum fratre egerat, ut tegno

Romanorum Philippo filio cederet, ampliffimis oblatis

conditionibus. Contra Fcrdinandus, cui omnia bona.

CPI3L.

Henricus II.

quae in Germania erant, portionis hereditariae loco obvenerant, cum idem fpccia-

rct, neque commoda fua et filiorum expeftationcm deminui pati pollet, adduci ne-

quibat, ut fratri, cui ceteris in rebus femper morem gefliflet, ullo modo ea in re afien-

tirctur. Maximilianus vero, qui ad fpem Imperii educatus fuerat, afiiduis fratris ac

fororis flagitationibus nutantem ac paene villum fuftinuit, et, ut in priore propofito

de dignitate confcrvanda perfeveraret, effecit s haud obfcura Caefaris ac Philippi erga

patruelcis

I NTERPR * Arvtrrt * »"

Digitiied by Googlc

HISTORIARUM LIR VII.

patrucleis offcnfione. ExHifpania fecum Maximilianus**Buaqonem regis Feflani

agnatum adduxerat, qui a Scirifio multis injuriis nuper affebus atque ad extremum di-

tione fua pullus in Hifpaniam venerat, ut auxilia aCacfareis legatis contra commu-

nem hoflem impetraret.

II. H e i e ego rem non ingratam legentibus me faburum exiftimavi, fi quae fuper

b Fcflae a Marochi regibus, ac c Scirifiorum, qui nunc in Africa rerum potiunqir,

origine, comperta habemus, quoniam de his a Paulo ]ovio diligentifiimo alioqui

rerum externarum feriptore nihil in hiftoriis, ac pauca admodum in elogiis tradita

funt, ea paulo altius dubo initio explicentur. Africae, quae tertiam orbis veteribus

cogniti partem efficit, eam ferme folum portionem, quae citra acquinobialcm lineam

ad nos pertinet, Cl. Ptolemaeus cognitam habuit 5 ulteriorem Lufitanis debemus.

De citeriore, fic enim eam nobis liceat appellare, heie tantum fermo eft. Haec duas

primo Mauritanias, Tingitanam, inquaFcflac et Marochi regna; et Cacfaricnfcm,

inquaTrcmccenum regnum, cjufque primaria urbs ^Algcria, olim Julia Caefarca,

fuo ambitu complebitur. Inde ad orientem protenditur Africa veteribus proprie

diba, quae hodie Barbaria quibufdam vocatur, aliis Barbariae pars eft ; in qua Tunc-

tanum regnum. Sequitur Cyrene, Marmarica, 1 et quae de vetuftiffimo nomine d Bar-

caea terra dicitur ; ac denique Aegyptus, quam plcriquc, faltem eam regionem quae

trans Nilum jacet, Afiac attribuerunt. Hac omnes provinciae, quae vel oceanumAtlanticum vel mare Mediterraneum rcfpiciunr, cetera Africa magis cultae fune

magilque populofae. Harum a tergo mons Atlas porrigitur, qui ufquc a Marmarica

ccc circiter ab Alexandria Aegypti milliaribus, continuo fere trabu ab ortu in occa-

fum tendens, juxta e Sufi fauces f Meflam tergeminam urbem alluentis, in mare de

fuo nomine Atlanticum dibum excurrit. Ulteriora occupant s Numidae, Gctuli,

ubi minor hominum frequentia ; tum interior Africa et deferta quidquid vacui intra

acquinobialcm lineam implent. Quae omnia Romanis olim paruerunt : dcin incli-

nante imperio, et Alanis, Vandalis aeGepidis fe in Gallias ac Hifpanias effundenti-

bus, ab ilUs poftrcmo in fella funt ; donec ab Arabibus Mahumetanae pcftis fequacibus

Vandali cxpulfi totaque Africa exterminati funt, nomine Chriftiano cum iis prorfus

his in locis abolito. Sub Arabibus deinde varia regna exorta j quae, mutantibus prin-

cipum, ut fit, familiis, pariter mutavere. Quo fabum eft, ut proptef tot migrationes

nomina antiqua populorum, civitatum et oppidorum confufa ac fere oblitcrata fint,

novis fubinde dominis nova imponentibus et vetera antiquantibus. Tingitana, de

qua heie agitur, ab occidente occano, a feptentrione mari Mbcrico et Sardoo ter-

minatur ; ab oriente Cacfaricnfcm Mauritaniam contingit ; Auftrum verfus ad Atlan-

tem ufquc protenditur. Verum, ut hodie res funt, Marochenfc regnum, quod in Tin-

gitana eft, quafdam etiam regiones continet, quae aut in Atlante aut etiam trans

Atlantem verfus Auftrum porriguntur. In ea provincia et FefTanum regnum jacet,

quod dignitate olim pofterius, nunc everfo aut dcfblato majori ex parte Marochcnfi,

principem locum tenet : ab illo tamen ordiemur: hujus caput Marochum, olim, ut

multi credunt, * 1 Bocchi regia, vn regiones fub fe complebitur ; et in iis » Sufiam,

quae trans Atlantem jacet, et ufquc ad k Garguctzenum arcem porrigitur, J Tedfio,

m Tagavofto, “Tarudanto,0 Tejuto ac Mefla denique oppidis frequenti (Urnis nobilis i

reliquae provinciae non ita populofae et abundantes, majorem partem in montibus

plerumque afperrimis et aeterna nive horridis fitac ; fi Marochcnfem agrum excipias,

cujus in planitie xiv pafliium en ab Atlante et vi a p Tcnfifto flumine Marochum,

quodV AR. LECT. • Buaxonem P.D.o.f. B Algerium P.D.o.f. * Bochi D. d.

INTERPR. * Bubsfon. * Ftt. d Msree. 1 Cberifr. 4 terra di Utres, • Sus rro. ' citra di

Mrjfa. * Biledalferid. ‘ mer dEfpagnt & de Sardai^ue'. 1 Ssfa. * Gsrgutjfem. 1 Ttdf. * Ta^avefi.• Tartdamt. 0 Tejmt. * Tenfft.

NOT. ' Dele et lege et. Marmarica et Barcaea terra, fe prennenr pour le mefine pay

*

daia Ptokmcc, Mugin, Oncl. Put. » Pline k nomme Hegud, & Sirabon Begai. C

«39CI3I0L.

HlNMcus II.

Digitized by Google

240

C10PL.

Hehricus II,

JAC AU G. THUANIquod rurfus alii Bocanum Himcrum quondam diftum volunt, abeft, juxta* Agmeti

pvlas, quibus ad folitudincs a bLamptuniis populis frequentatas itur. Nobiliffima

illa totius Africae urbs plus e domorum millia olira complexa xxiv portis intrabatur,

templis, fcholis, balneis et diverforiis publicis confpicua; turri infuper amphitheatri

fpccic a Manforc rege ftru&a arce ampliflima, et in ea auguftiffima aede et gymnafio

temporibus illis celeberrimo. Poft Marochcnfc regnum in Tingitana Feflanum nu-

meratur, quod quamvis dignitate et fama pofterius, tamen amplitudine, opibus et

potentia longe illud antecedit, ab occidente c Ommirabiho fluvio, d Ducala ctTcdcla

Marochcnfis regni provinciis ; ab oriente e Mclvia a Treincccno regno dirimitur ; a

feptentrione f Herculeum fretum, a meridie Atlantis radices habet; a quibus in gGc-

tuliam ufquc et Numidiam porrigitur. Itidem in vn provincias dividitur:prima

h Temezena vocatur, flve hodie * Saevia, fertilis admodum et olim oppidis ac popu-

lis frequens ; fcd ab « Almohadis et Merinenfibus ob continua bella et fufpcdtam pro-

vincialium potentiam illis definietis, hodie populi in ea per mapalia et iiib tentoriis

habitant. Superant etiam nunc k Anafa, Maniora, 1 Rabatum, Menzala, m Nuchcle,

Adendum, " Tcgcgiltis, 0 Madaravanium, p Dacia, q Azarfa, fcmidirutac urbes. Olim

plus quam xl urbes populis et aedificiis frequentes in ea regione vifebantur. Secunda

Feflana dicitur ; in qua r Sala ad Salam cognominem fluvium, « M equi nes, 1 Fefla ipfa,

omnium hodie Africae civitatum potentiffima, et ideo a Saracenis Aula occidentalis

et quafi Mahumetani imperii altera fedes difta. Ea triplex, et tribus urbibus conflat

;

quarum prima et antiquiflima eodem locofita, quo 1 Bilibilis, cujus Ptolemaeus me-

minit, Salam fluvium ad orientem habet ; Bclcida nunc dicitur ini cid domorum ca-

pax, ab Idri altero Africae Calipha condita anno Chrifti id cciic. Quo tempore poft

mortem Aaronis Rafidii armis certatum cft inter Mahumetem et Abdalam ejus filios

;

et poft gravia ac diuturna bella, pace utcunque inter fratres fa£ta, imperii fedes a Ma-

humete Damafeo tranflata cftBaldacum, 2 ubi olim Sclcucia, urbem prope antiquae

Babylonis ruinas ab fc cxftruttam. Abdala vero fedem in Aegypto fixit. Tunc-

que eorum exemplo in Hifpania etiam conftitutus unus Calipha, pari cum Balda-

ccnfi et Aegyptio potcftatc: in Africa duo; quorum prior “Carvani live Curubi,

urbe ab Occuba Nafici filio ante cc annos in Cyrenaica condita, poft unam et

alteram de Chriftianis reportatam ab Arabibus victoriam, id enim nomen fonat, fedem

habuit : cumque urbs confluentis ad habitandum multitudinis capax non eflet, juxta

eam et altera civitas cxftrufta cft, Raqueda difta. Haec orientalis in Africa impe-

rii fedes ; ut occidentalis vetus Fefla ab Idri, quem diximus, ex Halis familia et Fatima

Mahumetis filia genus trahente condita. Secunda urbs, Fefla vetus di&a, ab occi-

dente fluvio alluitur, in qua majus * Caravini templum, lxxx cid domorum contincr,

fontibus et rivis palllm fcatcns ; diu poft Hafccnis Idris nepotis mortem ex caocca-

fionc condita, quod diffidentibus de imperio fratribus, ut feparatis fcdibus in pace

regnarent, ex iis unus veterem Feflam condidit, fcd tam vicinam, ut foliusfluvii et an-

gufti callis fpatium interfit: unde cum crebrae contentiones orirentur, jolephus ii

rexAlmohadarum Abdaluci filiuspacificandae provinciae praetextu jam occupato Tre-

mcccno regno potens eam fecit fuam ; ac poftrcmo inter ipfosfaftus arbiter, ut difli-

diis finem imponeret, ambos de medio fuftulit, ac folo aequatis muris, qui civitates

dividebant, pontibus jun&as unam effecit ex duabus. Tertia, quae paulo remotior,

vin circitet focorum millia capit, ajacoboex >' Merincnlium regum familia aedifi-

cata

VA R. LEC T. • Savta P. D. o. • ubi olim Sdcucia defiunt P. D. o. f. d.

INTERPR- • // faffo di Agmtt ,

k populo di Luxluna. • Omirabib. d Duccals & Tedela. * Ma-luvia, al. Mulvia rtv. 'definit de Gtbraltar. * BiUdu!/eriJ. h Ttmefite. 1 Almobadat & Mrriuir.k Anfet Maneere

.

1 Rabato, Menzala, “ Nutbeila, Adendum. " Tege^tr. • Mader Au-vau. t Tafbie.

iZatfa. • Sala, oa Sella. • Mtjuiuez. 1 Fex. » Cairaau, Hifp Cerve». * Carven. r Rti dtloi Btni

Meritat.

NOT. * Ptolcmcc lib. iv. c. i. le nomme Volubilis. Pur.

Digilized by Google

HISTORIARUM LIB. VII. 24 i

cata, regio palatio, templis, nofocomiis, balneis ac diVerforiis publicis magnifice CD13L.Umetis ornata ; muro item duplici ac crebris turribus munita. Sunt et aliae in regione HenricusFeflana urbes et oppida ; ac major pars in montibus Atlanti vicinis, quique adeo

Atlantis radices funt. Aliae item provinciae in eo regno : » Algarena folo dives ab

Arabibus hodie poflefla, quorum bl Haloti ctMalici Sophiam principes regi Feflano

tributarii : in ea c Laracha, d Alcazara, et e Arzila, contra oppofitam f Tingim quamnoftri habent, valido Maurorum praefidio tenentur ; quanquam haec ultima ad pro-

vinciam 8 Habatam, quae quarta numero eft, verius pertinet ; in qua h Ezagena, » Bcnl-

tcudia, kAmcrgo, al Tcnzcrtum, m Aguila, n Bczatum, °Tctuana, civitates, acplcra-

que oppida fita funt ; ac denique Tingis, quae univerfac provinciae nomen dedit, et

poftea ab Arabibus altera Mecha difla eft, ab Alfonfo vLufitanorum rege poft Arzi-

lam captam, quae mox a Mauris recepta eft, Chriftianorum imperio lubdita. Deinde

fcquitur Arzila, p Cafara-zagira in Habatenfi regione, et , Septa five Ceuta, nobiliffi-

ma urbs quondam, ‘quamque feriptores Africani, quod a Romanis condiram cre-

dant, civitatem Romanorum vocatam dicunt, Exiliftam alio nomine a Ptolemaeo

appellatam. Ea ab Joanne i Lufiranorum rege ante clxxx annos in potcftatcm re-

dacta eft. Poft Habatam r Errifana numeratur, montana fere tota, in qua «Bedis

ftvc Vcllezum Gomeranum recentibus bellis famofa urbs, a Garzia 1 Toletano xxxabhinc annis Hifpanorum imperii fadta. Reccnfcntur et in ea 0 Hicllczium, * Tagaza,

rGeba, «Megiraa oppida. Garetia vi regio eft, quae Tremcceno regno con-

jungitur; in qua Melilla civitas Rufladirum Ptolemaeo di£ta, a Jo. Gufmano Me-dinac Sidoniae duce, Ferdinando et Ifabella regibus capta, et poftrcmo Hifpaniae

regibus tradita ;bb Caflaca item, cc Tcznota, et dd Megenum. Poftrcma et am-

pliflima omnium regio eft, fed vafta, Numidiae vicina, quae ee Chaufa vel EI-

caon dicitur, ff Tcurcto, ^ESDubudo, bh Tezara, *> Ainclginuno, Mchedia,

•'Umeginnabeet mm Garcilivo oppidis nobilis. Rerum potiti funt in Tingitana,

poft virus Mahumetanum difleminatum in eas regiones, fparfi Arabes, partim Ca-

lipharum duces, partim ipfi reges ; omnes externi. Quibus de medio fublatis,

BB Abul-Tcxifius Almohavidarum five °°Lamptuniorum gentis princeps, extero-

rum imperium exofus, circa annum Chrifti cid li adminiftrationcm rerum fufcc-

pit, fedemque imperii Agmeti fixit ; et poft cum Jofcphus filius, qui xxxv annis

regnavit, et urbem a patre inchoatam condidit; Trcmcccnum infuper regnum et

Fcfl*anum acTunctanum fubegit, multas civitates in Hifpania cepit, ac tota fere p p Bac-

tica potitus eft. Hujus filius Halis primarium templum exftruxit;quod, quamvis di-

rutum et poftea inftauratum, femper de nomine ejus cognominatum eft. Is ab Al-

fonfo vii in Baetica viftus et magna ftrage accepta occifus eft, cum rcgnalfct vii

annos. PoftHalim Abrahamus filius, Jofcphi nepos, in regno fuccclfit, cujus triftis

exitus fuit ; vili quodam homine exorto, natione Barbaro, qui Abdala antea vocaba-

tur, fed unionis et concordiae praetexto nomine fc™ Elmuahcdinum a fuis appellari

juflcrat : is ex ludimagiftro et concionatorc tantam potentiam arripuerat, ut cum eo,

tanquam fortunae aemulo, proelii aleam fubire Abrahamus coattus fit, anno cio cxl ;

in quo viftus et ingreflu urbis cxclufus Oranum confugit, cum alibi tuto confiftcrc

non poffet : ad quem perfequendum ab Elmuahedino mi(fiis f Abdul-Mumcn, cumOranenfes venienti portas apcruilfent, et fugitivus rex no&u elapfus dclpcrationc fc

cum uxore praccipitaffct, debellato hofte ad Elmuahedinum redit;quem ex morbo

forte

VAR. LECT. • Temerrum D. f.d. r Abdul-mutnen Tuum, ut nonnulli feribunt, fi-

* iXudubo D. f.d. lium, cum P.D. o.f.

INTERPR. • jifgar. k Holam. e Laraebe. d Alcaxar. * Arz>!I*. 1 Tamgtr. * Habat.k Ezagn. ' RamtemU, * Merge. 1 Tanfor. ~ Ag/a. * Btzet. 0 Tttuan t Cajdrtzxogbir. s Ctuta.

* Errrf. • Vtkx. de Ia Genera. ' de Toude. Jflltt. * Tegaxza. 1 Gebba. * Mexrmme. ** Garet.bk Cbufafa «* Ttztala ** M»xxm. «• Cbaus. “ Temrerla. tt Dubd». ki Teza. " Aiaeltiaa*.

k k Mobdta. 1

1

VmMghmaib. Gerfrhm. “• Abn-Texifien. •• Lamftuaa. * 9 Andaloufte. « Maaabtdi».

NO T. 1 Halati et Meltcbj Put.

Tom. I. Ppp

242

CP10L.

Hrnricus II.

JAC AU G. THUANIforte defundum nadus, ipfc ex ludimagiftro a xl difcipulis et xvi feribis primus in

Africa pontifex et imperator ab exercitu falutatur. Is cum Marochum diu obfcdiflcr,

tandem anno vertente cepit, et lfaacum Abrahami filium in ea repertum propriis

manibus jugulavit : extindaque ejus ftirpe, rerum in Africa, produdo adTripolim

ufcjuc imperio, potitus cft. Hujus filius «Jofippus, et b Jacobus Manfor nepos, cui

ad fortunae amplitudinem etiam feientiarum cognitio acccfiit, et fub quo maxime

fcholac Marochi et aliis locis in Africa floruerunt ; dcin et Manforis filius Mahemetes

Enafer a fuis Miramulinus appellatus, in Hilpania et in Africa longe latcquc jure fuc-

cc (Iionis dominati funt : hic vero ingenti proelio ab Alphonfo x Caftcllac rege anno

cto cc viftus, lx bellatorum millibus amifiis, retro in Africam fc contulit ; nec multo

pofl, Chriftianis fucccfiiim urgentibus, recuperata Valentia, e Carthago, d Corduba,

Murcia, « Hifpalis xxx annorum fpatio. Sub id tempus Mahemetes decedit, rclida

numerofa fobolc, quae cum in bene concordibus familiis munimento efle foleat,

Maurorum imperio et fuae genti exitio fuit. Nam cum ejus liberi mutuis fefe caedi-

bus confccilfcnt, rebellantibus Feflani, Tremcccni, et Tunctani regnorum praefedis,

f Gamarazanus a Trcmcccnfibus regibus originem ducem populos illos ad libertatem

vocavit, et 6 Ceieda Mahemetis nepote, occifo atqfle Almoliadis vidis, ita Mumenispolleri vocabantur, novam dominationem in fi itu it. Parte alia h Abdulacus ex Me-

rina familia, aliquot regni Tremcccni urbibus captis, Fefiae rerum potitus cft. Is Mc-

rinenfium regum conditor circa annum cio ccx cum late imperium protuliftet, ce

pofteri ejus Fefiae fedem fixiftent, Marochum paulatim deleri et in vaftitatem redigi

coepit, Marodio aula prmeipum Feflam tranflata, et vicariis, qui illuc a Feftanis regi-

bus mittebantur, omni faevitiae et avaritiae genere graflanribus. Verum Abdulaco

ultimo Merinae gentis conditoris cognomine a Scirifio occifo, ' Saidus ex Oatazcno-

rum familia k Arzilac praefeci us, regem fcclcrate occifum ulturus, arma contra Sei*

rifium fumpfir, et eum anno eia cccclxxxi proelio profligatum longe Tunetem

confugere coegit. A Saido, qui Fefiae regnavit, duxere genus Oatazeni reges : fub

quibus Africae regna et lingulae regnorum provinciae atque urbes a praefedis defi-

cientibus occupatae a mi fere dilaceratae funt i donec Scirifiorum gens Oatazcnis de-

pullis rurfus fparlas regnorum reliquias collegit, et noftra memoria imperium novumin Africa excitavit. Eorum autem haec origo fuit.

111. >Sc i a i fi us Hafcencs m Tigumcdeto "Darenfis provinciae oppido in Nu-

midia natus, homo vafer, et philofbphiac ftodiis, quad inter cos tunc vigebat, ac prae-

cipue magicis artibus inflrudus, ut gratiam fibi apud populos et ex eo potentiam

conciliaret, ad Jidrifium illum, quem Abdulacum ultimum Merinenfium regem oc-

cidiflc diximus, atque adeo ad ipfiim Mahumetem pcftiferac ledae audorem genus

referebat, et affedata gravitate ac vitae fandimonia fimplicis plebis, cui religionis

praetextu facile illuditur, gratiam aucupabatur, Abdul-Mumcnis, de quo modo lo-

cuti fumus, vcfligiis inftftcns. Huic erant tres nati, digna patre fobolcs, Abdclquivi-

rus, Hametes et Mahametes}quos ut gratiofiores vulgo redderet, Mccham ad vifen-

dum Mahumetis fcpulchrum in Arabia Deferta peregre proficifci jubet : ii, cum ex illa

peregrinatione rediifient, fimulata religione, feque divino fpiritu afflari et furfum

mente rapi fingentes, magnum retro hominum concurfum trahebant, qui fc felices

eontada et dcofculara eorum fumma vcftc exiftimabant. Ita ad patrem, qui Tigu-

medeti erat, adeunt : ex cujus confilio Hametes et Mahametes, fiudiis magicis et ipfi

eo dodore inftrudi, Feliam veniunt, regnante tunc Mahamete Oatazcno circa annumhujus facculi “ odavum : et propter dodrinac opinionem Hamaes cathedram in

°fdiola Modoraccnfi meruit} Mahametes vero, ut regis filiorum praeceptor eflet,

obtinuit.

VAR. LECT. •vn D.f.d.1NTEPRR. • jlbn-Joftfb. * Aba-Jacob AUmnfer. « Cartabent. * Cordo*' * SeviUt. ' Gj-

ir.tra?,an. « Crird. \Akdmtmk. ‘ Said el Oeten. * Arville. 1 Hmfitnit Seberf m T’pmtdtt. “ Dara• <elegio de Moderefe.

Digitized by Goc

. HISTORIARUM LIB. VII. 243

obtinuit. Crcfccntc eorum fama et gratia, Scirifius parens ex occafione conftiium CI3IDL.

cepit. Tingitana, everfo Merinenfium imperio, tunc a variis dominis et populis HenricusII.

poflefla ac debilitata, Luficanorum indies per Africam glifccntc potentia, crebris in-

curfionibus vexabatur. Itaque Scirifius, qui videret Settarios aegre fetre per regulo-

rum luorum diflidia Chriftiinorum opes augeri, conftiium filiis dat, ut a rege tympa-

num et vexillum peterent cum aliquot equitibus, quibuicum populos illos circumire

et officii fui in propugnanda Mahumetis lege admonere, atque ipfius aufpiciis Chri-

Aianorum conatibus opponere fc valerent i id enim ad Scirifios pertinere, qui legis

intepretes fint, et quorum maxime intereft, cum a Mahumete genus ducant, ut Arabas

pro religione et libertate patriae ad arma fumenda exhortentur;petere igitur, ut fibi

•Sufiac, bHaccnfis, c Ducalac, d Marochcnfis ac eTemcccnac provinciarum praefec-

tura demandetur, quam regis nomine gerant, et a Chriftianorum injuriis vindicent.

Rem ctfi minime rex improbaret, tamen de ea cum f Mule Nacero fratre fuo con-

fultarc voluit;qui, cum rerum domefticarum fcientia ac memoria polleret, maxime

dehortatus cft regem, ne Scirifiorum poftulatis aures praeberet : id]enim agi, ut, re-

ligionis colore velata ambitione, majora indies audeant j et qui jam magnam pieta-

tis opinionem excitarint, et quali principatum in religione occupaverint, ea nunc

quae fimt magiftratus et ipfum denique fuccclTu temporis regnum ufurpent : exempla

harum rerum recentia efle ; fic Idris propaginem, fic Magoravos ante idc annos, et

« 1 Almoravidas, quorum princeps Abol-Tcxifius, fic denique *Almohavidas * Mona-hedino duce horum regnorum tyrannidem invafifle > quibus Merinenfes adeo de re-

ligione et Africa bene meriti principes fucccflcrint;quorum rurfus majores noftri

ultores, cum lccptrum diis dantibus acceperint, et, quod alii per fcclus, id illi pietate

fua et fide alTecuti fint, minime committendum efle, ut, dum religionis praetextu

aciem luam praeftringi linunt, caeci in infidias et fc et regnum praecipitent : fpeciofa

et fimplicia initio videri, quae petantur* ceterum fe animo providere, fi Scirifiis

concedatur, ut religionis defenforum titulum induant, cos una et regia infignia ali-

quando fumpturos. Verum rex nequaquam recte monenti fratri credidit : fed live

falfa Scirifiorum religione deceptus, live quod parvi illas provincias faceret, a variis

regulis infeflas et quotidianis Chuflianorum incurfionibus obnoxias ; veritus etiam,

ne, fi id tam vulgo gratiofis hominibus denegaret, commune omnium odium incur-

reret, et religionis, quam ifti tuendam fufccpiflent, contemptor aut etiam defertor

haberetur, tandem, quae petebantur, tympanum ac vexillum conccflit, additis etiam

literis, quibus Scirifios fratres regulis ac pracfc&is carum regionum commendabat.

Prima expeditio in Ducalam regni Marochenfis provinciam fuit, periclitandae fortu-

nae et amicorum caufa fufccpta potius, quam quod inde aliquod operae pretium fpc-

rarcr, tam modicis initio copiis, et contra adeo valido sA faphii, ad quod ufquc ex-

currerant, praefidio. Inde ad b Agueri promontorium duxere, quod ut Afaphium a

Lufitanis tenebatur. Jamque late Scirifiorum nomen pcrcrcbuerat;quibus cum dc-

eflet pecunia, qua militem alerent, a populis in tam piam caufam fruftuum decimampartem impetraverant i atque in Darcnfi quidem provincia • Quictcvcnfcs, Timcfgui-

tatenfes, Tuizulini, k Tcuzctcnfcs, Tagamurdenfes, alii denique frequentium civi-

tatum populi in id confcnfcrc : ac 1 Tarudantini, qui direpta urbe jam liberi vivebant,

Tcdcficnfibus et vicinis populis aufrores fuerunt, ut Scirifium patrem ducem delige-

rent, bellum adverfus Chriltianos, qui Agueram tenebant, gcfturum, id equitibus

illi attributis. Igitur Mahametes 3 fenior Scirifius Tarudanti fedem fixit, ubi

quondamV A R. L E C T. * Almohad» D. f. d. f Elmuahcdino D. f. d.

INTERPR. * Safa. h Hea. * Daca!a. * 'Marti. • Trmtftn, r Malry-Naeer. * Azaft. 1 CafCautine. ' trux de ittva, Timejputa, Ttmuli». k Tenata, Tar,ar*adurt. 1 Tartdaxte.

NOT. * Alcnoramdas Tat. > Dele feuitr

:

lege jamttr. Paulo inferius Ma-* Almohadw Mouabcdino Tat. haxnetcs aetate minor efle dicitur et Hamet natu

grandior.

244 JAC AU G. THUANICIDDL. quondam Mcrincnfcs per initia principatus imperii fui fedem habuerunt > et haud

Henricus II lonsc ab urbe arcem cxftruxit, cui «Faraiflac nomen impofitum. Ita et armorum

ducatum et adminiftrationis civilis principatum favore Maurorum adeptus, hoc duce

Chriftianorumfc iugo eximere feftinantium, Sufiam verfus copias ducit; et bello

b Mezuaribus, qui Chriftianis Aguerenfibus favebant, illato, vi&is illis, Darcnfi pro-

vincia, in qua dominabantur, potitus eft. Dcin, cum c 1 Mahamete Elea (is erat

Gcnucnfis, qui fidem Chriftianam ejeraverat, et J * Tignitum oppidum ad Atlantis

radices, qua in Sufiam iter eft, praefidio tenebat) padus de tranfiru, in Suium dc-

fccndit, ut Haccnfibus, Ducalcnfibus et Tcmcccnis, quia praefidiariis Afaphianis et

Arabibus montanis infeftabantur, opem ferret ; coque obtentu illarum provinciarum

dominationem “ arripuit. Jamque au&o cum ampliata potentia exercitu, tot locis

decimam conferentibus, «3 Tedueftum Hacae caput, quod non longe ab Afaphio et

fAzamorc abeft, vi capit, ibique palatium cxftruit,quafi hanc fibi ad feneftutis otium

requiem pararet. Cum huc ufquc profpcra fortuna ufus eflet, KFiafa Tabuti filius,

Lufitanorum regis tributarius et fumme Scirifiis infeftus, crcfccnti inimicorum for-

tunae iri obviam omnium maxime interclTc exiftimans, h Nonio Ferdinando Ataidae,

qui Afaphium praefidio tenebat, confilium dedit, ut conjundis viribus Scirifium Tc-

duefti otiantem opprimerent. Igitur coadis quanta celeritate fieri potuit cccc equi-

tibus Hifpanis et incio Mauris, infuper idccc peditibus Arabibus, ex iis, qui in

Ducala regione } Abdam et Garbiam monteis accolunt, magno filentio Tedueftum

eum exercitu iter arripiunt. Sed neque id Scirifium latere potuit, qui gnarus res

fuas fama ftare, ut conceptam exiftimationem tueretur, obviam hoftibus prodit cum

mi equitum millibus; neque plus quam quatuor aTeduefto milliariis, ac citiusquam

putarat, in hortem fummo mane incidit. Fiafa primam adem ducebat 5 qui non

expedato Nonii adventu in Scirifium magno impetu fertur, et odio animos addente

in fugam vertit, totoque die cum Nonio, qui mox fupervcnir, cum infccutus, ioccc

ex Scirifianis oeddit, cc cepit, magna praeterea praeda potitus. Nemo ex veteranis

Chriftianis ; ex Fiafanis Mauris exii cirdter defiderati funt. Scirifius cum filiis fuga

periculum evafit, Teduefto relido, quopoft cladem acceptam includi minime tutum

duxit:quod ftatim vidori, dilapfis in proximos monteis incolis, patuit. Inde No-

nius cum Joanne k Menefc Azamoris praefedo, qui io c equites et cid pedites ad-

duxerat, vicinas circum regiones partim deditione partim armis fubjugavit. Sed

mox in fua reverfis Lufitanis, Sdrifii refetto exercitu, Tedueftum, tumultuantibus

civibus, receperunt ; nec multopoft Scirifius pater ex morbo decefiit, tribus illis libe-

ris fuperftitibus, qui paternis artibus inftrudi et ingenio fuo freti fibi minime defuere.

Igitur tAlguclcm oppidum, quod a “CidiBuginiaLufitani tributario tenebatur, vi

capiunt, et impofito praefidio firmant : tum Salfaviam caftcllum infra n Marochum

contra noftrorum incurfioncs muniunt, decima ab iis locis in exercitus cibaria erogata.

Varia deinde cum Lufitanis fortuna congrelTi, cum Lopezius Barriga, qui caftrorum

magiftri officio fungebatur, 0 4 Amegam oppidulum obfcdiflct, illi auxilio improvifi

advolarunt, commifloque proelio noftros vicerunt, ipfo Barriga capto : fcd damnum

penfavit mors Abdclquiviri ex Scirifiis fratribus nam maximi, qui in pugna cecidit.

HametesV A R. LECT. • arriperet P.D. o.f.d.

INTE R P R. * Fjraixa ‘ cmx de Mezaar. c Aljramrt F.lcbf. d Tifidmt

.

c Tednefl. 'Ax.*mvr.

* Takaj hen Titfuf. h Nans Frmandtx. Je Alayde. 1 Ai>d* Garrhu. k Mtnefei, gOKvrruwr aAzamgr.• Algutl. “ Cid.t Bn£ima. ° Msroe. • jintgs.

grandior. Put. Ira quidem Vuteawm ; fcd peTpe- Xerifc el I lufceni, dniendo fer dei linage de Ma-ram. Mahametes enim hic, de quo agitur, idem eft homec. C.

ac Scirifius Hafcencs in fuperiore pagina memoratui, 1 Mabomete Elea. Un peu plus bas, il Ic nommeAbdelquiviri, Hametis et Mahametis pater. Huic Mumtrit helethi : mai» il y a fauce, Car cc Mantaprimitus fuit Mahametis Rem Hametii nomen, altero Btltihr cftoit fils de ce Mabamt Ekbt. Put.

Srtrifit Hajienit fibi poftea arrogato. V. Marmol * Tigmtam Put.tik. 2 de Ut Xerifet

, fol. 245. Llamato Malumctc * Tednefiam Put.

Ben Hamer, que por ocro nombre fc haiia Uamar * Aneiam Put.

Digitized by Google

HISTORIARUM LIB. VII. 245Hamctcs et Mahamctcs vidorcs, alxlu^lo fecum Barriga,» Saifaviam redierunt, mox- C13DI

.

que de Marocho occupando confilium inierunt : id fub Merinenfium imperio, uti Henricus II.

diximus, paene dcftrudum, tenebat tunc temporis b Naccr Buxentufius ex Heute-

renfium regulorum familia haud valde pot$ns i quippe infrequenti urbe, ct Arabi-

bus, qui vicina omnia occupabant, eam quotidie infcftantibus. In ejus lc amici-

tiam vafri homines parte ipoliorum data infinuaverunt, fpc etiam fada ejus imperii

producendi : ita in urbem admitti, ct ut homines rcligiofi honorifice habiti, homi-

nem fimpliccm facile circumfcripfcrunt : ct cum venarum una faepius irent, vene-

num in placenta more gentis ex faccharo et triticea farina confc&a praebuerunt ; unde

mox ille urbem reverfus dcccttit, incognita tamen tunc morbi caula : coque mortuo,

flatim Hamctcs grandior natu civium favore, quos donis ct promittis devinxerat, rex

falutatur, rejedis Buxcnrufii liberis j quos novus tyrannus, ut invidiam amoliretur, lon-

ginquioribus pottettionibus compen lationis loco donavit. Hujus rei mox Feflanum

regem per legatoscertiorem facit, mittis etiam muneribus fidem de tributoannuo prae-

dando obttringit, ct ad omnia paratum fc pollicetur. Sub id tempus ingens bellum

inter c Arabas Sarquienfeis ct Garbienfeis in Ducala provincia exortum cft. Scirifii,

quibus lblcmnc erat ex alienis damnis emolumentum capere, feparatim fe ntrilque

praetto futuros recipiunt : hac Ipe delufi ambo populi ad dQuchcram feptem a

Marocho milliaribus occidentem verfus caftiis pofitis confligunt, Scinfiis cum ex-

ercitu ad fpc&aculum fedentibus : cumque viderent Scirifii ancipiti diu pugna utrin-

que bellantium attritas vircis, ut de utroque facilis cflct victoria, in utrumque jam

certamine diuturno fra&um, tanquam in hottem, integras vireis vertunt, iifquc ita

nullo negotio cacfis, onufli fpoliis Marochum revertuntur:per tot victorias equis,

aimis, militum numero ct omni bellico apparatu inttrufti, jam Fcttac regem con-

temnere, nec quintam, ut ante, manubiarum partem pendere, non tributum pro-

mittum folvere; 1'ccfr mittis ftrigofis aliquot equis in proelio captis regem ludificare.

Quod ubi ille animadvertit, per legatum, qui Marochi negotia 1'ua procurabat, Ha-

metem de fide data interpellat, ct.nifipadisflct, bellum dcnunciat. Verum cum fub id

rex lenior dcccttiflct, Hamctcs e Oatazcnus Mahametis filius, qui Mahameti Scirifio

fuoolim praeceptori operam dederat, patris injuriam minime ulcifccndam ratus, cumHamete tranfegit, exiguo fcd honorifico in fingulos annos pado tributo. At Sci-

rifii arridente fortuna audaciorcs redditi, tum vicinorum regulorum montana habi-

tantium amicitia confirmati, cum padis (lare nollent, ubi tributi pendendi dies venit,

regi rcnunciari juficrunt, lc ab omni tributo immuncis efle, quippe legitimos Mahu-metis heredes

>quibus plus juris in Africano imperio cflct, quam regi ipfi

:proinde,

ftfc amicis uti vellet, ultro benevolentiam polliceri j fm aliquod impedimentum da-

ret, quominus cum Chnttianis bellum gerere pollent, Deum ct Mahumerem viola-

tae religionis ultores cum habiturum, neque fibi aut animos aut vircis defuturas ad

improbos ejus conatus luflincndos ct coercendos. Interea Mahamctcs Scirifius Sufiac

provinciae praclcs infeliciter tencata Aguera Tarudantum redierat, quod aedificiis ct

propugnaculis fcilinaro opere, quantum poterat, muniebat. Hamctcs vero frater

regulorum amicorum ope omneis circumcirca regiones in potcflatcm redegerat, de-

cima ad alendos exercitus undique coada : nam adhuc in ementita religione perfe-

verabat, neque praeter decimam aliud a deditis aut vi captis oppidanis exigere aude-

bat. Tandem fero errore cognito Hamctcs Fcffac rex, cum Scirifiorum crcfcentcm

in dies potentiam merito fufpcdam haberet, bello illis indicio Marochum oblidet

;

fcd irrito conatu, introdudo in urbem a Mahamete auxilio, moxque eruptione fada

regiis caflris dirutis, ct magna cum flragc milite rcpulfo, Acccflit huc, quod eodem

temporeINTERPR. 4 Xauxava. 6 Nater Buxentuf dei linant de Henteta. * str.ifei de Zarjuij & Garbia.

* gaebera. * Oataxe.

To M. I. Q^q q

Digitized by Google

I

2+6

CDIOL.

Henricus II.

JAC. AUG. THUANItempore rex certior faflus cft, 1 Mulc-Mulcadinum germanum contra fc arma fump-

fifle et Feflac res novas moliri : itaque rex continuo obfidioncm folvit et reda Fef-

fam*tendit. Interca Scirifii fratres, tam pulchram occafioncm minime praetermit-

tendam rati, abeuntem regem infequuntyr, et ultimos femper premendo in He(curam

provinciam dcfccndunt, magnifquc illatis damnis, ex ea et b Teddenfi regioneded-

niam et tributum, quod Feflac regi pendebatur, corradunt. Jamque fc Hametes re-

cem Marodii» Mahametes itidem minor frater Sufiac regem appellari patiebatur, fi-

mulationem et modeftiam natura et fortuna fuperantibus. Igitur Oatazenus eo fibi

maturius enitendum duxit, ut, tam formidando hofte protinus oppreflb, nafcentcm

in Africa pcftem extingueret;pacatifquc domi rebus rurfus adverfus Scirifioscxpedi-

tionem fufeipit :qui, non jam oblidioni fuftinendac, quod iolirmioris cft/fcd proe-

lio conferendo parcis fc arbitrati, ultro obviam cum exercitu kofti venienti prodeunt

;

et in c Nigritarum fluvii ripa, ad vadum, quod d Buacuba dicitur, caftra metantur.

Rex xvm equitum millia in exercitu habebat, et in his iicid live fdoppetarios

live baliftarios cum xvn campcflribus tormentis. * Scirifiani cum vn equitum

millibus et cc feloppetariis in adverfa fluminis parte confidunt ; ubi poflquara uter-

que exercitus triduum cfler commoratus, cum Scirifiani hoc tantum agerenr, ur Oa-

tazenos tranfitu prohiberent, Feflanus, qui omnino tranfirc flumen decreverat et

cum hofte confligere, lic aciem ordinat, ut Mahameti filio et Abdalac c Zogoibio,

qui nuper Hifpania excedens avitum f Granatae regnum Ferdinando et lfabellac tra-

diderat, primos ordines ducendos committeret ; in fecunda acie flabat s Mulc-Drius

regi cognatione proximus, qui h Alifam ejus fororem in matrimonio habebat, et* La-

tarius vicinae orae regulus i ultimum agmen rex fibi fumpfit, cum praedpuis regni

praefeflis ac regulis. Zogoibius primus flumen tranfmittir, et in ulteriore ripa con-

jlllit, dum ceterae equitum turmae tranfirent. Scirifiani, qui in duas omnino acies

exercitum partiti fuerant, quarum primam Sufiac rex, pofteriorem Marochcnfis du-

cebat, ut videre hofteis vadum ingrcflbs> antequam omnes tranfmifificnt, in Zogoi-

bianos totas vircis effundunt ;quibus profligatis et in flumen revolutis, cctcn qui ia

vado adhuc haerebant, dum fugientibus fuccurrcrc parant, mutuo fc occurfu per-

mifti implicant, et a Scirifianis feloppetariis ac baliftariis ex adverfa ripa infcftati

magnam cladem accepere, partim ictibus enefli, partim fluvio haufti. Periere in

eo certamine Mahametes Feflani filius, et Zogoibius Granatae olim rex, magno lu-

dentis in rebus humanis fortunae exemplo; quae illum proprii regni amiflioni lupcr-

efle voluit, ut vitam, quam in fuo defendendo non profuderat, in alieni regni pro-

pugnatione amitteret. Feflanus, qui nondum flumen ingreflus fuerat, cum nullam

fpem videret, fuga fibi confuluir, amiflis tormentis et tentoriis, quodque omnium

xnolcftiflimum illi accidit, gynaeceo, et refla Tcdclam atque inde Feflam fc contulit.

Scirifii parta tanta vifloria et praeda fuccefium urgent, et fuperatoAtlante k Tafilctum

praecipuam Numidiae urbem, quae ab •Acniare regulo tenebatur, tormentis in proe-

lio captis verberatam deditione capiunr, et abducto fecum Acmare “ Marochuro

revertuntur, multis in itinere oppidis et populis montanis partim ad vifloris fortunam

inclinantibus, partim vi fubaflis, ac undique coaflis ex illis regionibus, quae antea

Feflac regibus parebant, vcfligalibus ac tributo. Interca Feflanus, ut exiftimationem

regiam tueretur, neve pro deploratis res fuas habere videretur, Latario et Mulc-Drio

negotium dat, ut cum iis, quas habebant, copiis Sufiac quantum poflent damni in-

ferrent, et vcfligalia colligerent:quos Mahametes Scirifius venienteis rcpulir, et fir-

mata praefidiis regione retro Tarudantum regni federo, quam diligenti Audio munie-

bat, revertit. Inde terrore fcu gratia pluribus Numidiae et Libyae fibi adjunflis ac

conciliatis

VAR. LECT. • Scirifii P.

INTERPR. • MufanJ. * TtMa. ' rio * ks Ntgr*. * • Grt»*U.

* MhUj-Dtu. * Aixa. • ti akAlii Laatar. k Tsfiltt.1 XubAmar. " ******

Digitized^by Googlje

HISTORIARUM L I R VII.

conciliatis populis, cum *Ascram fuis rebus officere aegre ferret, omni confilioct

ope enititur, ut oppido potiretur. Aguera in promontorio antiquis ' Vifagro didofitacft, ad radices Atlantis inter Medam et b *Tcducftum verfus occidentem, portu

commodo et pifcationibus nobili. Ibi Didacus c Lopezius Sequera, qui poflea in In-

diam orientalem profc&ioncm fufccpir, caftcllum aedificaverat;quod poflea Emma-

nucl Lufitanorum rex magno pretio a Sequera redemptum muro ampliavit, et prac-

fidio ac machinis bellicis egregie munivit, quod illud ad res in Africa gerendas magnoftbiufui fore exiftimaret. Eo Mahametes, anno hujus faeculi xxxvi, lcid arma-

torum exercitum duxit, cui Mahametem d Harranum filium praefecit. Oppidumpraefidio tenebat 'Gutcrius Monrcgius Lufitanus, qui contempto periculo Emmanue.lem initio tantum de munitionibus et commeatu folicitabat. Cum difplofis tormen-

tis et impetu faepius facto, defendentibus fc gnaviter praefidiariis, Scirifius conatus

fuos non fuccedere cerneret, confilium cepit de aedificanda in colle proximo, qui

urbi imminebat, turre, quo impofitis in eam majoribus aliquot fdoppetis praefidia-

rios, quo minus ad murorum defenfionem tuto accedere poflcnt, arceret;quod ut

facilius exfcqui poflet, inducias in duos menfeis cum Monregio pacifcitur, intra quas

utrinque dcftrutta reficere, et munitiones novas inftitucrc liceret. Id quo pertineret

non primo intellexit Monrcgius, qui e re fua efle arbitrabatur tempus concedi, quo

auxilio fummiflb juvaretur, et ruinae murorum farcirentur : fero fenfit, fcd rebus nonamplius integris. Nam cxcunte induciarum tempore conftru&a turre rurius oppi-

dum ut antea machinis quati coepit, et magnamurorum parte dcjc&a, cum defenfores

a turre nuper exftrudia infcftarcntur, tamen vi amplius menfeis magna virtute obft-

dionem fuftinucrunt, lummiflo interea per mare auxilio, quod exitio obfeflis potius

quam fubfidio fuit. Nam cum ad eam urbis partem, quae mare profpcdat, unde

minor ab hofte metus, auxiliares flationem haberent, fugae initium propter commo-

diorem exitum ab iis fa&um cfl. Accidit autem, ut, acri impetu per ruinam ab ho-

flibus facto, dolium pulvere tormentario plenum forte ignem conciperet, et propug-

naculum, fub quo flabar, fubverreretur, anullis lx amplius propugnatoribus. Ita

ruina majore affecta et addita hofli ferocia, dum noflri interea a fragore et improvifo

cafu animos colligunt, redintegratur impetus, et auxiliaribus ad parata navigia, quibus

ex Hifpania nuper tranfportati fuerant, confugientibus, hoftes, quantumvis fc gna-

viter obfeflis defendentibus, urbe potiuntur. Magnam fuorum cladem (nam amplius

xviii cid hominum in ea obfidionc Mahametem amififle conflat) crudelitate penfa-

verc vi&orcs, omnibus fere, qui in oppido reperti funt, occifis, nullo aetatis aut

fcxusdifcriminc : qui fc adturreis receperunt cum Monregio capti, et f J Mumenis

Bclcchi illius Gcnucnfis, de quo diximus, humanitate fervati funt. S Menenia etiam

Monrcgii filia capta, eleganti admodum forma : cujus cum infano amore Mahametes

arderet, nec illa adduci poflet, ut vel patris redimendi caufa furenti barbaro morem

gereret, ille rabie efferatus rccufantcm foediflimae mollium Nigritarum libidini ex-

poni jubet i a qua injuria ut fc vindicaret, in eas conditiones cum Mahamete conve-

nit, ut eam legitimae uxoris loco haberet, neque vim confcicntiac afferret. Ita

pa&ac intercos nuptiae 5 moxque ex Mahamete gravida fcclcrc aemularum conjugum

veneno una cum partu extin&a cfl: gratia tamen ejus apud barbarum pervicit, ut

etiam ea mortua Monregium patrem carcerc liberaret, et honorifice cum muneribus

in Lufitaniam remitteret. Hoc fucccflu firmata Scirifiorum potentia, et metu vicinis

regulis, quiLufitano parebant, in jecto, facileomnia in eorum poteflatem devenere j

hLufitanis ipfis ad rei fanum ‘ Alaphium, Azamorem et Arzilae atque Alcazcrac

arceis

INTERPR. * Afuer. * Trdnrjt: Marmol rn« Teftta*. * L&per. JtSrqutiru. * Harran * Gu-

titrrr Je Maure i.1 Mumtn Beltkbe. * Dana* Menii*. fc

les Porfu&uh. ' Az*fit Axumgr, Arxi/lu,

&AUsxat.NOT. « Vtfufro. Ptolemaeus vocat UfaJium.Pm. Jem Chifiianam tjrr*-.'trjty filiiy Je que diximus PuT.

• TcJutfinm Put. Car cc Mumen Bclclche eftoir fib de Mahomei» Lege tt Munienti BcUlcbi illius Gtmstnpr, qui

fi- Elebe renegat de Genne*. Put. L.

247CPDL.

Henricus II.

248

CHIDL.

Henricus n.

JAC AUG. THUANIarccis a fc ante dirutas fubito deferentibus, quod majore fuo damno quam rei Chri-

ftianac emolumento et commodo eas fervari dicerent.

jy Tantam novorum dominorum felicitatem difeordia, ut fit in pleniore re-

rum copia, inter fratres exorta turbavit. Nam Mahametes, ctfi aetate minor, tamen

virtute, comitate et fide infpccicm omnibus partibus major, cum fc initio pro prae-

co Sufiae gcfllflct, jam regem agebat, et tributum fratri penfitare recufabar: eum

Hametes detrertantem interpellaret, ille contra non folum id libi juris efie con-

tendebat ; led etiam poftulabat, ut communis thefaurus a patre poft Feflani regis

cladem Taxaroti depofitus intcripfos divideretur, et Mahametes Harranus filius regni

fucccflbr defignaretur;quod ita a patre tcftamcnto ordinatum diceret, ut, utri pri-

mum filius nafccrctur, is Vczirus eflet, et in imperio avito fucccdcrct. Cum in eo

cflent, ut ad arma venirent, Cidius Arrahal, fapientura, quos ipfi » Alfacos indigirant,

unus, prudentia et morum fanrtitate vir fpertabilis, medium fc interpofuit. Deflinato

ad colloquium loco et modo, cum ad b Huedum-Ifiinum fluvium convcniflcfit, inter

amplexus Hametes fratrem in terram dejicere voluit j verum ille, ut erat expedito

corpore, protinus in pedes erertus, perfidia tantum fratri exprobrata, nullaque prae-

terea, cum pofler, injuria farta, a colloquio re inferta difccflir. Inde Hametes c Zi-

danum majorem natu filium et mox d Caidiom alterum filium contra Mumenem Bc-

lcchum et c HafccncmGclbium fratris duces mifit;quibus virtis triumphantes illi *Ma-

rochum ingredi funt, et patri ad majora audenda animos fecerunt. Mahametes igi-

tur convocatis amicis, cum bellum illud fc fummopere dctcftari diceret, ejufquc cul-

pam in Hametem rejiceret, a quo contra jus pcrfidiolc oppugnaretur, juftae defenfioni

opem petit, et conciliatis eorum animis, qui vera dicentem libenter audiebant, magnaomnium confcnfionc auxilium impetrat : impetrato, manu barbae more gentis ad-

mota, fiduciae plenus de belli eventu fidem fuam apud illos obftringir, certam virta-

riam poliLens : fore quinetiam praedicit, ut propediem eorum opera fratrem capti-

vum abducat. Igitur contrarto quam maximo potuit exercitu ad Mafearotani pylas,

quae inAtlantc funt verfus meridiem MarochoBTarudantum tendentibus, partem

copiarum praemittit ; anguftiifquc illis in feflis, cum Hametes de fratris confilio per

exploratores cognovifict, ad laevam iter flertit, et diftributo in quatuor partes exer-

citu, primam aciem Mulc-Naccro alteri filio Cum iiiicio equitum attribuit; fe-

cundam ipfc Hametes cum totidem equitibus et Bua^onc filio juniore ; tertiam Mule-

Z iJanus natu grandior ex liliis cum iiiicid item equitum ducebat; Mulc-CaiJius

ultimus filiorum poftrcmam, in qua impedimenta erant, claudebar. Neutri peditatus

erat; fcd res tantum equitatu gdh. Ut vidit Mahametes fratrem relirta regia via

alio deflexifle, Maliameti Harrano filio negotium dat, ut cum iiicid equitum eumantevertat, et cum primis quibufquc ordinibus, ftmul atque in planitiem dcfccndc-

rint, antequam focii fuperveniant, confligat. Id fumma fide et diligentia ab Harrano

fartum; qui, oppreflis inter anguftias hoftibus, cum Naccro congreditur; er, cummarte ancipiti per horae fpatiiun pugnatum eflet, tandem ingruentibus ex vicino

monte feloppetar iis, ce fuperveniente cum reliquo exercitu Mahamete patre, moxqueoccifoHamctchFcrcfiifilio,praccipuoNaccriducc, Marochenfes, magna accepta clade,

retro cedere coarti funt, ampliusvm cid bellatorum in eo conflirtu defideratis ; ipfc

Hametes pater, comitatus Bua^onc filio, cum, ut Naccro opem ferrer, fc confufis jam

ordinibus mifcuiflet, captus, et cum omnibus impedimentis Tarudantum, ficui i Ma-

hametes frater pracfagicrat, deductus cfl. Mule-Zidanus incolumis cum paucis Ma-

roclaum revertitur, patriacquc et fuam vicem dolens, alioqui non adeo nomini Chri-

ftiano infenfus, de anaicitia cum Cacfarc jungenda et imploranda ejus ope conlilium

inivit ; caque de re cum Hifpanis aliquot atque in primis cum * Ludovico Marmolio

Hifpalcnfi

INTERPR * Alfa^rn,,. >> ' Muky-TMn. * Multj-Cdid. • Hafte*Gr'H. 'Maro:.* T*ndant. * Muitj-Ftrc*. • JtMarmcl, Jt StviUe.

—Qigitized by Google

HISTORIARUM L^B. VII. 24.9

Hifpalcnfi prudenti juxta ac diligenti harum rerum feriptore egit : fcd dehortante CDPL. _* Janio Marochi praeferto, quod, fi cum Chridianis amicitiam jungeret, Maurorum HenricusILanimos atque adeo totam Africam in fc concitatum iri diceret, propoiitum muravit,

et per Mariam uxorem Mahametis patrui filiam tranari pacem placuit, quae in has

conditiones tandem inter cos farta cft ; Ut bello fubartac regiones inter cos divide*

rentur; et Mahameti Sufia ac regio omnis trans Atlantem ad meridiem, Numidiaitem et Libya, cederet ; Hameti ceterae regiones, quae fcprcntrioncm (pedant, et

bTafiletum, attribueretur j thefaurus a patre c Taxaroti relictus inter iplos item aequa-

liter divideretur ; et ex avi voluntate Mahametes Harranus regnorum fucccflbr, ut ante

omneis natus, dcfignarctur, ac pod cum Mulc-Zidanus Hametis filius : captivi utrin-

que fine pretio liberarentur; atque ii, qui Tarudanti detinerentur, jurejurando fidem

obdringerent, nunquam fc adverfus Mahametem militaturos, aut huic pacificationi

contra ituros. Conventum item, ut ad Hametem tanquam natu grandiorem quinta

pars eorum omnium, quae communibus copiis bello quaererentur, pertineret; et, fi

fimul ambo fratres in exercitu edent, lupremum imperium penes Hametem edet, Ma-hametes Vcziri ac fecundae a fratre dignitatis munere fungeretur. His Mariae inter-

ventu anno xliii conventis, Hametes, fimul ac libertati reditutus Marochum rediir,

ut per vim extortis dare noluit, quod filio fuo natu majori illis grave praejudicium

fartum diceret ; belloque fratri datim indirto, infequenti anno trans Atlantem vii

a Marocho milliaribus, ad diverforium, quod d Quchcra dicitur, rurfus cum fratre in-

feliciter condixit xmiKal. Septembr. ubi mirum illud et finidri augurii accidit, quodfudo et fereno coelo, nullaquc aura agitato aere, vexillum regium, cum exercitus in-

cederet, ad fpinam tot finibus fc implicuit, ut vix quarta horae parte inde explicari

potuerit ; intcrcaquc Mahametes tanto impetu in hodeis impreflionem fecit, ur, dumilli circa regem et vexillum haerent, fufi et in fugam verfi fint

:quos infccutus Ma-

hametes ulquc fub vcfpcram, dcin et tota norte iter profequens fummo mane ad Ma-rochi portam fubditit, midifquc, qui dveis rei nuncio perterritos ad deditionem com-pellerent, Janius, non expertato dum admotis tormentis virtoris iram experiretur,

cum Hametem aut occifum aut captum crederet, a Mahamete gratiam inire voluit,

deditaque urbe portas aperiri jufiit ; continuoque ipfc Mahametes lactis omniumacclamationibus rex falutatus magnum fidei et temperantiae fpccimcn dedit. Namfecrctioris palatii potitus, cum pretiofa quaeque et fratri chariilima, thefauros et gy-

naeceum in potedate haberet, ab iis manus et oculos abdinuir, et fratris conjuges ac

filias confolatus bono animo efle jufiit. Nec multo pod, cum armamentarium in

potedatem redegifiet, Hametes, qui tota notie deerraverat, ad palatii podicum parvo

comitatu acccflit ; refeitoque fratrem intro ede, tam tridi nuncio condcrnatus ad

diverforium Cidii Abdalae Ben-Cefi folitariam vitam agentis, quales funt illis in lo-

cis plurimi, fcccfiir, et inde Naccrum et Zidanum filios ad Oatazcnum Fcflac regem

antea contemptui habitum fupplices ablegat, qui expofitis Mahametis injuriis auxi-

lium contra communem hodem peterent. Ille acceptarum injuriarum immemorbenigne acceptos cum in fpem auxilii crexifict, Mahametes profundae fagacitatis vir,

qui, conciliaris civium et vicinorum regulorum dudiis, militi etiam perfoluris, quae a

fratre debebantur, dipendiis, merito verebatur, ne conjunrtio cum Feflano inita utri-

que exitiofa e(l'ct, per interpretes de pace cum Hamete agere coepit. Dies et locus

Aprili mcnfc anni, qui proelium illud fccutuscd, ad 'Luidam fluvium condicitur,

duobus a Marocho milliaribus orientem verfus. Ibi in tumulo tentorio crcrto, locoab infidiis tuto, ut hinc inde a cudodibus difpofitis, anguflo calle ad folium, in quofedebat victor, tantum edet aditus, primi introdurti funt Hametis filii, quos patruus

amiceINTERPR. • Gibaai. b TafiUt. • Taurot. * g**k«r*. « LuMf».

Tom. I. Rrr

Digitized by Google

250

ClOOL .

Henricus II.

JAC. AUG. THUANImolcxus cft poKrcmo venienti Hameti affiirrcxit, et obviam prodiens multis

mrinnue laehtimis ptae gaudto ptofufts ad dextram in folto juxta fc (latuit. Heic

n alter in alterum intuens, dum prior loqueretur, diu moratus effet, tandem Ma-

faametes ad fratrem convcrfus, De fortuna queri potes, frater, egovero de te, qui fidem1

er Tarudanti datam tam parvi feceris, ut me confcftim libertati rediturus, quam-

vis&n«uine et recenti beneficio obftriaus, bello petere aequum duxeris. Fluxa fides,

cum in omnibus, tum maxime inprincipibusrcprchcndifolet, quibufeum legibus,

queis foluti funt, agere non licet. Itaque ufu quotidiano cernimus, Deum in perjuros

acerrimas ultiones exercete i quod tute tuo periculo fatis dididfii, tot cxercitibusamif-

fis, ac magno regno tam brevi fpatio fpoliatus. Id enim neque virtuti neque diligentiae

meae tribuo iqui nili praefenti Numine tara potenteis exercitus tam parvis copiis fun-

dere tot civitates ac provincias in potedarem redigere nunquam potuifiem. Sed aver-

|'us a te Deus has calamitates infligit, qui te invifum tuis ac filiis etiam propter perfidiam

minus amabilem reddit. Frater es, agnofeo, et natu major, cui me proptcrca obfc-

quium et reverentiam debere minime inficior j nec debitam denegafle haftcnus con-

feientia arcuit, nec arguet, moJo is fis, qui debes, et me viciflim ut fratrem redames»

et fraterna benevolentia com^ledaris ; immo paterna ; id enim tibi in me juris actas

tribuit. Itaque, et te regis ac fupremi domini loco habere profiteor, et ut ab omnibus

habearis omni ope enitar, tibique in Vcziri munere omnem obedientiam me in po-

ftcrum praefliturum recipio. Unum cft, quod te rogo, quo fidem praeftem, et civcis

“ metu, ne videlicet in illos crudelius vindices, liberem, ut Tafilctum cum familia

ad aliquod tempus fcccdas. Nam fi Deus votis annuet, et concordibus animis et vi-

ribus, uti fpero, bellum pro religione perfequemur, quae nunc tenemus, ad illa,

quae porro quaefit uri fumus, in appendicis tantum loco ccnfcbuntur $ nec provinciae

et regna multo ampliora deficient, quae et ipfc poflidere, et libetis relinquere pofiis.

Tu interca quietam, tu fccuiam cum liberis et familia vitam age. Mei officii et pie-

tatis erit, fi opus fuerit, filios tuos in partem laudis ac victoriae, cum fc occafio dabit,

vocare. Haec in fpccicm praeclara, led a profunda diffimulationc profetta, Hame-

tes, pauca in fui cxcufationcm praefatus, in bonam partem accipere tcftatus cft j et

cum ibi pernoctaiTet, poftridiccum filiis Tafilctum fc contulit. Mahametes jam in

certam maximae potentiae fpem erectus, cum videret Oatazcnum confiliis fuisobeffe,

cujus non tam vircis et potentiam quam nomen et generis dignitatem reverebatur,

de eo evertendo cogitare coepit : ac primum * Abdclem-Caderum alterum ex filiis

mifit, qui cum bMumene Bclccho conjunftis copiis 'Tcdclam provinciam, quod

Marochenfis regni eflet, rcpofccrct : cum rccufarct Oatazcnus, ex caoccafione inter

cos bellum ortum cft. Scirifiani igitur, cum magna damna per eas regiones popula-

tionibus dediflent et tributum collegiflcnt, poftrcmo * Fixetcllam caftcllum, quod ab

e Onczaro praefidio tenebatur, in regionum finibus obfidendum aggrediuntur:quod

cum infeliciter ccffiflct, vi rcpulfa et cuniculis apertis, interca fupervenit rcx Fcflac

cum exercitu, in quo xxx en armatorum erant, ex praecipua f Fcflani, BVcleziani et

h Dubudenfis agri nobilitate, quibus fc addiderunt Haloti Arabum reguli, et *Bcn-

Mclcchus Sophianuscum id ccc Tureis, duce k Martiano Perfa, qui haud multo ante

Algeria ad cum venerat:praeterea cid equites lagittarii cum xxiv machinis bel-

licis aderant. Hoc ubi vidit Mahametes, coUcfto per « Sufiam et “ Marochcnfcm

agrum exercitu fubito advolat, et Tcdclam ingreflus cum xvm cid armatorum et

cid cc Cagutariis ac machinis bellicis ad ° Nigritarum flumen fc cum Bclccho con-

jungit. Inde modicis itineribus profc&us, quod Ipcrarct FclTanos familiae vifendae

cupidos haud diu fubfignb fore, et Arabas, ut funt varia et mutabilia eorum ingenia,

VAR. LECT. • metu, in quo funt, P.D. o.f. * Aperio P.D.o f.

I N T E R P R. * Akdfl-Cader. b Mwmtn Btltltbt. « Ttdla. 4 PixttU. ' O»zor. ( de Fre. *

Us. de U Gtmtra. * Dubdu. ‘ Btm-Mtletb. % Marjds. 1 Akrr. Sufj. • de Marte. • dt tat

Nepti.

Digitized by Google

HISTORIARUM LIB. VH.

fi cunctaretur, domum protinus remigraturos, quamvis fummopere cupcrct cum hofte

confligere, aliquanto tempore fubftitit. Cum vero videret Feflanum prope * Fixctel-

lam ad b Dcrnac ripas orientem verfus caflra pofliiiflc, munito admodum loco, et, di-

iabentibus quotidie Arabibus et Feflanis, regis vircis fcnfim debilitari, demum fc ma-

nus confcrcrc velle oflendit, ut Oatazenum prolevaret, et tam munitis caflris egreflum

in apertum campum eliceret. Ille igitur, qui antequam dilabcrcntur omnino copiae

congredi vellet, ad pugnam mox (e comparat, in quinque acies divifo exercitu;qua-

rum primam e Bua<;o ex Merinenfium Oatazcnorum familia ,A Vclczii regulus Feflani

legatus in dextro cornu, fecundam e * Bufquerius Feflani frater et Dubudenflum re-

gulus in iiniflro cornu locati ducebant : aliae duae, quae pone fcqucbantur, Mulc-

Cazerio et f *MuIe-Chcco attributae erant : in medio rex cum 83 Mule-Bucero filio

et praecipuo robore flabat, tormentis in tumulo ad montis radices difpofltis, quorumcuftodiae Martianum cum fuis praefecerat. Mahametes pridie, cum filios, praefeVos

atque amicos vehementi oratione ad proelium capcflendum confirmaflct, fpc certae

viVoriae faVa, quae ad Africae imperium viam aperiebat, cos, qui pugnam detreVa-

rent, cum bona fua gratia abire juflcrat, et fcduclis praefeci is magica fc fcientia comper-

tum habere dixerat, non nifi unum ex fuis eo proelio amiflum iri, cumque Nigritam j

Feflanum vero in fuas manus venturum. Ita animati milites fummo mane ad pugnamfc comparant, difpofito inarcum exercitu, qui omnino in feptem agmina tributus erat.

Ad dextram Belechus, ex adverfo Dubudenflum reguli, erat ; in finiftro cornu h MuIc-

Mucaldus Scirifii filius Bua^oni oppofitus : in medium Scirifius cum quinque equitum

millibus rcccflerat, utrinque duobus agminibus cinVus ; ante fc inter duo cornua

feloppetarios Tureos, cum aliquot campeflribus tormentis, quae minime ab hofle

cerni poterant, ftatucrat ; reliquas machinas in jugo vicino depofuerat, unde facile

duci et circumagi foflbrum ope pollent. Neutri peditatus erat. Scirifius fuis, ne

excurrerent, donec fignum daretur, gravi denunciata poena imperaverat. Ita cumlongo temporis fpatio utrinque acies conrtitiflent, jam fole poft terga converfo et

radios in Feflanorum oculos dirigente, Scirifius procedit : tum explicato vexillo,

quod fignum erat, etdifplofo tormento, feloppetarii Turei fc aperiunt, et difplofis

fubito tormentis tumultu majore quam periculo res geritur, Feflanorum ordinibus

nec opina machinarum procella mox confufis : et quamvis Bua^o, qui folus pugnam

eo dic capcflcrc aufus cft, ftrenue admodum cum fuis fc defenderet, impreflionem fa-

ciente Scirifio, temporis momento fufi hortes et in fugam verfi funt : xl folummodo

ex iis copiis, ex Scirifiar.is Nigrita unus, uti praedictum fuerat, defiderati. Nufquam

tam pauco fanguinc tam magna viVoria conftitit. Rex, ut exercitus adeo perturbati

reliquias colligeret, in adverfam fluvii ripam tranfmifliirus in vado inter confragofa

faxa equo labente concidit, et multis in capite acceptis vulneribus vix tandem agnitus

a Mule-Mucaldo capitur, et una ‘Mule* Bucerus filius, qui, cum a patris latere nun-

quam difccffiflct, ne in manifefto quidem periculo eum dcfcrcrc voluit. Rege capto

Bua^o, poftquam omnia ftrenui ducis munia implcviflct, cum iis, quos potuit, fer-

vatis ordinibus fe recepit, per intervalla faepius frontem obvertens, ne a viVore in-

fequenti gravius damnum acciperet. Martianus fiios in tumulum itidem recipit, et

difpofrtisin frontecontra Scirifium tormentis fecontincbat, ut primam viVorisrabiem

et iram evitaret. Miflo igitur k Mulc-Caidio filio Scirifius cos fibi conciliat, et ea-

dem ftipendia, quae ipfis a Feflano folvebantur, pollicetur. Multi ex Feflanis, qui

cum Martiano erant, et ad uxores et liberos redire in urbem fatagebant, reliVis armis

dimifli funt.

V. CaptisINTERPR. • Fixtr/a. 'Dena. * MMky-BabsM*. * dt Viltt. Jr Ia Gtrarra. • Bmzjurri. ' Mu-

Uj-Xtjuc. « Maltj-Bub^ntr

.

* Muley-Mafaud. * Mmltj-Bmcsr. * Mulej-Cayd.

NOT. * Bmz^wtriut Put » Mult-Cbrto flui attrHatat Pui. • Mult-Bubura Pot-

251

CIDPL.Henricus II.

Digitized by Google

252 JAC. AUG. THUANIC1D13L. V. Captis et direptis hodium cadris, Scirifius addu&um ad IC Oatazcnum co-

TTknricus lfram praefedis et amicis tali oratione compellavit:Quod mihi nunc juris in te for-

tuna, quod olim actae me magidro tuae pueritiae memoria dat, id in liberum et fa-

lutarcm tibi fermonem fine vitti ofFenfione expromere liceat. Jufta in te ira Numinis

excanduit, utque captivus in meas manus incideres, effecit, ob multa et gravia, quae

inter populos tibi a Deo commiflos quotidie, te ad ea praepoftera prudentia conni-

vente, patrantur ; maxime vero Fertae, religionisquondam noftrae et bonarum artium

nutrice atque alumna urbe, ubi et divinum cultum vigere et bonos mores ac difei-

plinas florere oportuit. Ceterum te minime perditum, fcd monitum hac calamitate

votuit Deus. Neque enim in Chridianorum manus incidifli, fcd in eorum, qui et

tccum idem in religione fentiunt, et ex animo tibi bene volunt. Noli enim putare,

me, propter adjutum contra me fratrem, et filios ejus a te tam humaniter acceptos,

cum confiiia adverfus me agitarent, tibi fucccnfcrc: has ftquidem injurias, quarum

apud alios acerrimus fenfus efle folct, facile tibi pro mea natura et propenfo in te ani-

mo condono j fatifquc habeo, fi errorem agnofeas et de eo emendando cogites, alia

vivendi in pofierum inita ratione, qua nec in Deum ingratus neque erga amicos in-

juriofus efle pergas. Itaque bono animo edo, et omni moerore depofito quampri-

mum fanatis vulneribus te in regnum beneficio meo incolumem reverfurum fpera.

AdhaccOatazcnus, quantumvis ob aedum dici, fcd multo magis ex vulneribus debi-

lis, cum victoris impudentiam non ferret, tamen ut captivus, crcda paulum cervice,

fic modefte refpondit : Separata omnino ac longe diverfa funt, o Mahametes, ea jura,

quibus in me uteris : nam raro quifquam tam moderate vidoria ufus ed, ut intra in-

noxiae libertatis cancellos erga vidum fc geflerit : at praeceptoribus cum alumnis,

ficuti parentibus erga filios, femper lumma humanitas atque benevolentia intercedit.

Itaque cum tccum agendum fit, non tanquam captivus ad vidorem iratum, verum ut

alumnus ad benevolum pueritiae meae moderatorem verba faciam. Fer in me eandem *

libertatem, fortafic etiam aliquando tibi falutarem, quam tibi in me fumpfidi. Alie-

na peccata, quae objicis, corrigere, et populos licentiae afiiictos ad fanitatem revo-

care non femper in regum potedate fitum ed : et quamvis iis Deum graviter irritari

non diffitear, tamen ea minime juda caufa fuit, ut me de te et fratre tuo femper op-

time meritum ultro armis oppugnares : neque enim negare potes, a patre, dum vi-

veret, meo rogatu, et podquam ad regnum accedi, a me, antequam vos fortuna ad

hoc culmen evexiflet, in te ac fratrem tuum omnia collata beneficia, quae ab amico

expedari poliunt;quibus talem referri gratiam neque oportuit, neque vero fperare

potui. Haec ergo, quae in tuam invidiam magis quam in meum crimen recidunt,

mifla facito ; et illud potius cogita, Deum me in tuas manus dedifle, ut te periclita-

retur, at> eodem animo, quo olim tenuem, ita nunc magnam fortunam ferre poflis,

et ego tot beneficiorum, quae a parente meo et omni nodra familia acccpidi, aliquem

frudum fentirem. Nunc ergo tuum ed, quemadmodum officii mei me admonuifii,

ut Deo idem a te rcpofccnti fatisfacias, et expedationi meae et omnium bonorumrcfpondcas; tibique fic perfuadeas, ita res humanas ede, ut, vices alternante for-

tuna, omnes opera mutua et gratia egeamus. Nam quod humanitatem, qua erga

fratrem tuum et ejus filios nuper ufus fum, dure adeo acccpidi, non ideo te id mihi

par erat fucccnfcrc, quin potius idem a me, fi te fortuna eo adduxiflet, officium cx-

pcdarc. Delinentem blando vultu excepit Mahametes, confolantis an illudentis ani-

mo, et at curanda vulnera in tentorium juxta fc proximum dimifit. Eodemque dic

* Onezarus cladis nuncio perterritus ad vietorem venit, et b Fixctc!lac clavibus traditis,

a Scirifio multum ejus virtutem et condantiam laudante in fidem acceptus ed. Indepromota ad Feliam cadra, quod captivus rex fpem fcciflct, fi Mahametes ad urbem

virI.# accederer,I h^TER PR. * Aktn-Onun. * Fixtrla.

Dig itized by_Gpggfc.

I

HISTORIARUM LIB. VII. 253accederet, fore, ut cives fui redimendi caufa • Mcquincnfcm agrum ei traderent. CDIOL.Verum aliter accidir, Bua^one cum *>' Mulc-Buccro regis fratre, et Mulc-Caccrio Henricus II,

filio, quem pater ex Cordubenfi focmina ChriAiana fufeeperat, in urbem a civibus

cum reliquo exercitu acceptis:quibus tumultuantibus, quod fine rege cfl*cnr, cum

inde frater inde filius captivi ob oculos verfarentur, re in interiore confiftorio agita-

ta, Bua<;o, rcjcfto fratre, in Mulc-Cacerium filium confenfit, ea conditione, ut, quam-primum pater liberatus eflet, ipfc regno cederet. Igitur Buaijo in terram provolutus

Mulc-Caccrii pedem more gentis dcofculatus cft, moxque prodiens ille ab omnibusrex falutatur. Is 'vitiflim Bua^oncni, utpote ex « Merinenfium Oatazcnorum fami-

lia ortum,Vczirum et fummum regni moderatorem conflituit j monuitque, ut, quan-

do res fua ageretur, videret, ne quid detrimenti regnum a communi hofte acciperet.

Cum paternae cladis caufas fupcrrtitiofi Mauri allignarent, quod rex captivus a Chri-

Aianis vinum Fertam comportari pafliis eflet, et Icones aleret ; ille rcipublicac emen-

dationem praeje ferens, protinus quidquid erat vini in cellis per urbem effundi et

leones fagittis configi juflit. Interca Scirifius per Atlantis anguftias, quae d Honegenfes

appellantur, xxim ab urbe milliaribus exercitum traducit, et inde promotis ad

«Azaguenfeis pylas v a Fella milliaribus caflris, captivi regis literas ad matrem et Mule-

Caccrium filium atque ad ipfum Bua^onem (criptas perferri curat:quibus rogabat,

ut, fi fc falvum vellent, Mcquincnfcm agrum Mahameti traderent ; fic enim fore, ut

libertati et regno protinus rcftitucretur. Ad haec Buaqo, cum blando vultu fc omniapro regis falutc ac libertate facere paratum oflenderet, injecta mora, de Sciri.ii frau-

dulenti aftu contraria fraude revincendo confilium cepit j Mcquincnfibufquc ferip-

fit, ut anguflias Honcgcnleis occuparent : ipfc cum omnibus, quas habebar, copiis in

Scirifiarfacaftranoftuimpetum facere decernit, ratus, faucibus illis occupatis, hortem,

cum receptum npn haberet, facile opprcfliim iri : fcd quantumvis fccretum Bua^onis

confilium fagaccm Scirifium latere non potuit, qui vindi&a ardens ftatim ad urbis

portas ufquc hofliliter excucurrit, ctcc ex civibus, qui foluti pone moenia obambu-labant, captos ante fe jugulari juflit : moxque node infequenti ad anguflias ufquc

Honegenfeis incolumis pervenit, antequam Mcquincnfcs eas, ut jufli erant, occu-

pare potuiflent i et inde regem ac regis filium injuriofe dompedibus oneratos fecum

Marochum abduxit. Nec multo poft, anrio fcqucnti, qui fuit xlviii, Mahametem

Harranum et Abdcl-Cadcrum filios cum exercitu mittit, qui f Ganemis <* Halotorum

reguli gratia freti, impetrato tranfitu, in Feflanum agrum ducerent. Jam plcriquc

vicinorum regulorum contra Mule-Caccrium rebellaverant; in iifquc Mahametes

EBarrafliusSefuani dynafla confilia cum h HafcencTctuani praefecto conjunxerat :’in

quos cum novi regis juflu infelicem expeditionem Bua^o fufccpiflet, et ‘Camara- Qui-

biviri, k Larachcs et ^flegencsdynaflas fruflra ad fuasparteis pertrahere tentafler, iu

urbem reverfus, ibi rurfus praefedos inter fc diflidenteis et fibi adverfanteisoftendit

;

unde concepta indignatione arrepto confcftim equo urbe excellit, ct m Vclezium fc

contulit. Sedmox regis enixis precibus revocatus, et denuo in fummi moderatoris dig-

nitatem reftitutus, cum Scirifii filiis, quos dixi, qui tranfitum per Ca^aram-Quibivirum

impetraverant, convenit, Mcquincnfi agro tradito. Antequam dimitteretur Oata-

zenus Scirifius, qui fraudulenter de pacis a filiis fa&ac conditionibus nihil cognoviflc

fingebat, ab eo exegerat, ut de tradenda fibi Fefla, ubi primum fuifiet rogatus, fidem

fuam obrtringcrct. Atque ille libertatis fupra modum cupidus fc urbis fcmcl poti-

tum,V A R. LE CT. • Halatorum P. D. o. f.

INTERPR. * Mtfuixez. h Mulrj-Bnfutri. * Ut Bnu-Merinh Oataztt. * Htutgm. * Azuags.' Gantnty frigatur iet Halotei. * Barrax, ou Benrez, Jieur it Stfusu. k Hefti*, gouverxtur it Tetu**.1 CdfjrfMihr. k Lnrtrbt. 1 Ejftgen. Vtlm.

NOT. f I«rc Muk-BMZfutrk regit fratre. Car Muld Bucar cfloic lc fiU, & nou pas le frere de ce

roj. Fut.

Tom. L Sff

i

Digitized by Googloj

254- JAC. AUG. THUANIClDlLiL. tum, ad primam interpellationem, ejus clavcis ipfi mifturum receperat. Hanc ini-

•

HtNKicus U. quam pollicitationem homo vafer a mifero rege cxtorlcrat, caufam novo bello quae-

rens, quod jam animo deftinaverat, quodque advcrlus cum gcfturus erat, fimul

atque Mcquincnfcm urbem imperio fuo fubjcciftct. Ita Oatazcnus libertati reftitu-

tus, ftatim ubi Feflam rediit, a Mulc-Caccrio fponte regno cedente rex denuo falu-

tatur : vixque ab eo duo menfes effluxerant, cum Scirifius jam Mcquincnfis agri do-

minus effertus, cum potentia femper crcfccntc alieni cupiditate, juxta Feflam confc-

dit, et ad Oatazcnum mittit, qui cum de pollicitatione nuper farta interpellaret.

Ille, Scirifii indignationem veritus, flatim mittit, qui fc cxcufarct et urbem non in

fua fcd filii et civium poteflate efle diceret. Quam cxc^ifationcm, quod praeter fpem

accidiflet, tam graviter Scirifius tulit, ut animi impotens protinus legatum fccuri per-

cuflcrir, cthofliliter ad portas ufquc urbis excurrens, quofeunque caperer, nulla gra-

tiae (pe occideret. Ibi aliquot e fuis amiflis, capta inde occaiionc ingentem cxcrci- •

tum cogit, ctAbdalam atque » Abdarrhamanum juniores filios Dara «evocat, et in-

trodurto per b Cacaram, uti prius, exercitu, per c Hafgarenam provinciam farto itinere

ad d Subum flumen juxta urbem caftra metatur. Oatazcno adverfus patruum Zida-

nus auxilio venerat, Tarilcro a patre Harnete miflus, et in itinere in Subi tranfitu cumhofle conflixerat, dubio exitu, multis utrinqucoccifls. Sed cum ei poflea cum Eua-

^onc non conveniret, rcfquc propter difeordias aliter, quam fperaverar, cifluras au-

guraretur, retro fc ad patrem Tafilctum recipit. Jamque arrtius Feflibobfideri coepe-

rat ; et cives ipfi infelicis regis dominatum perofi, et Scirifii profpcritati occulta be-

nevolentia faventes, tacitis votis ejus fortunam adjuvabant * coque extrema rerum

omnium penuria redarti cranr, ut cum regem vellent, qui panem, quo fc fitftcnta-

renr, dare pollet j ac pleriquc fame virti ex antiqua Fella in Scirifii caftra tranficrant.

Continuata hem per biennium obfidionc, cultus erga regem et reverentia priftina

trartu temporis in odiam verterat. Iraqae occulto cum oblcflis trartata habito, Sci-

rifius propius urbem tentorium figit, et nortu vertibus atque uncis parte muri diruta

antiquam FelTam ingrcfliis cft, tanto civium favore, ut citius nrbe potitus fit, quam

rex, qui in Fella nova fedem habebat, de eo quidquam refeiret:qui fnbito exper-

rertus cum accurriftct, et civium animqs a fc averfos videret, retro ccffit j ficquc Sci-

rifius urbis veteris potens, impofito in ea c Hamubendendo praeferto, in caftra reverfus

cft. Regi, quid ageret incerto, Bua^o confilinm dederat,- ut fecum ea norte Vclc-

zium confugeret j ita fore, ut ibi mctuifoluti Cum Chriftianis principibus amicitiam

inirent, et ab iis contra formidabilem ctian\ipfishoHcm auxilia impetrarent. Sed •

cum ille non aflcntirctur, nec adduci pofler, ut heglcrta matris, conjugum ac libero-

rum falutc fuac confideret, fcd in animo haberet viam pacis cum Scirifio rentare,

Bu.i<;o confccnfo equo admodum pernici pec pofticum nortu egreflus Vclczium con-

tendir. Rex extemplo, per f 1 Lctahi Mahabibam parentem ad Scirifium miflam, cummultis lachrimis vitam et conditionem regiae fortunae.Cbrrvtfnicntem partus, fc dedi-

dit. Scirifius urbem novam mtromiffis cuftodibus, regem 8 Marochum,»b Nac<:rium>

et Caccrinm filios fcorfim a patre 1 Tarudantum attributo illis viatico ablcgavk j ct

durta, contumcliofiufnc an intemperantius incertum, regis filia., quod illi quotannis .

\’

folemnccrat; ad fratrem Hametem mifit, qui cum Tafilctq excedere, quod pctfiljos ,

cum Feflfano confilia communicaflcr, et k Tigurctum in 1 Zahqfcnfi provincia migrare

fuo nomine juberet. Ille, cxcufato apud fratrem farto, filicts omneis ad cum, ut

ipfi pracfto Client, mifit > ex quibus ille Naccrium et Zidanum natu grandiores, quod Vab iis libi metueret, ad patrem remifit $ Buatjoncm et Matiforem juniores cum dua-

bus filiabus fu:s matrimonio junxit, affertata, etiam cum maxime falleret, pietatis et

•% humanitatis

I NTER p R. • Atdkarraman. h CafarfaHar. * Hafr*r. *Satn. * Hama ben DwJ. 1 Lila fila-

tjti- * Mane. k Aku-Naitr & Cami. 1 Taradaat. k Tr^aret. 1 Zabara.

NOT. • Lutam Put.

.* r

Digitized b^Google

HISTORIARUM LIB. VII. 255humanitatis opinione. Mox per Abdarrhamanum filium » Tafilcti poffdfioncm arri- CIOIOL.

puit ; et b Amarem Dubudenfium regulum, cum ipfc venire jufius, ut obedientiam HenricusII.vidtori praeflarer, cxculatione hactenus imperium ludificaflct, relidis laribus cumfilio Mclillam in Hifpaniam confugere coegit: dcinHarranum, Abdcl-Cadcrum et

Abdalant filios e Trcmcccnum mittit, qui civitatem ne (trido quidem cnfc, dedente

eam Mahumete praeferto, occuparunt. Inde Harrasius, relido Trcmcccni Abdala

fratre, ranquam d Oranum obfefiurus proficifcitur ; fcd in itinere morbo correptus, ace Feflam delatus, paulo poft dcccflit. Cum vero fama edet, Tureos recipiendi Trcmc-

ccni caufa cum magnis copiis adventare, Scirifius Abdcl-Cadcrum cum 1111 cid equi-

tum eo mittir, et Abdarrhamanum, qui Tafilcti erat, cum totidem equitibus eum fub-

fcqui jubet : fcd nata inter aemulos fratres difeordia, utrique exitio fuit. Nam Tur-

eis ad manus venientibus, cum Abdarrhamanus fpedator cum fuis (ederer, Sciriliani

vidi, et Abdcl-Cadcrusinconfiidu oeci fus, atque Abdala frater graviter vulneratus

cft. Hujus fadi dcin poenas luit Abdarrhamanus rBahamio Abdel-Caderi filio de fra-

tricidio apud avum Mahametem cxpoftulantc;qui cum veneno, uti creditur, paulo

poli tollendum curaviw Scirifius hadenus felix, trium filiorum fubita morte efferatus,

cum Fefianum regem et ejus filios rebellioni Barbarorum, qui B Dcrendcrcnlem pro-

vinciam tenent, caufam dediffe fu fpicarctur, in eum et innocentem ejus filium non

indagata veritate rabiem effudit, et per Marochi ac Tarudanti praefedos eodem tem-

pore ambos iimui jugularj juflir. Quo cognito Bua^o ftatim ad h Alvarum Baffanum

mittit, qui et paratum fc Caefari tributum pendere et 1 Penonium munit i Ilimum ca-

ftcllum ei traditurum promitteret, fi fc in regnum familiare reftitucrct. Cum cunrta-

retur Baffdnus, expedita duo navigia Bua^o inftruit, et captivis Chriftianis compedes

1'olvi jubet, ut cum iis in Hifpaniam trajiceret ; fimulata interim Feliam profectione.

qup a Scirifio, qui de fuga ejus jam per cmiffarios cognoverat, negotiorum caufa vo-

cabatur. Cum fruftra Penonii praefedum tentaffet, relido in foro» equo, quemquafi Feffam cogitans infcfltirus erat, clam per mare confccnfa pifcarom nave aufu-

git, et Mclillarqproficrtus cum Maximiiiano egit, iifdcm propofitis conditionibus de

tradenda Penonii arce. Igitur negotium datur Bernardino Mtndozac triremium prac-

fcdo, ut cum Bua^onc illo proficifccretur. Cumque Mclilla vnKal. Septembr.

Mcndoza folviffct, et fruftra k Soronii praefedi animum ampliffimis oblatis con-

ditionibus periclitatus effet, an Bua^oni Pcn6nium tradere vellet, 1 Malacam cum

eodem Bua^onc re infeda 'revertitur; qui inde nyfus “Pinciam ad Maximilia-

num profedus, cud\ nihil impetrare poffct,,hoc, de quo loquimur, anno cum eo

"Auguftam Vindelicorum ad Cacfarcm venit. Verum Caelare negotiorum mole

oppreffo, et ob id ad fupplicis poftulara minus ex ejus feritent» rcfpondcntc, tandem

Buaco in Hifpaniam cum Philippo Cacfaris filio reverfus, et, omifils cum eo fruftra

initis confiliis, nova cum Joanne «Lufitanorum rege communicare coepit; ‘quorum

fucccffus initio felix triftem poftmodo exitum habuit, uti deinceps videbimus.

* VI. Hoc etiam inno bellum *• Aphrodificnfc a Cacfarianis hanc ob caufam fuf-

’ ceptum et confertum cft. Poft q Horuccii et Hariadeni Mitvlenaeorum fratrum

mortem, qui piraticis excurfidnibus mare Inferum totos xl annos infeflarunt, et Al-

gcriadrcgmim diu tenuerunt, (quae omnia copiofc et diligenter a PauloJovio xxxiv

lliftoriarum libro perferipta funt; Dragutes humili vico Rhodi infulae natus, qui

longo tempore fub Hariadeno meruerat, magnam fcu virtute five rei navalis et loco-

rum peritia in eo mari famam confccutus, infcftam item negotiatoribus Italiae et

Africae oram adverfam reddebat. Ante decennium Hariadeno rAhenobarbo Hd

Turcicae claflls praefertoram everto, cum piratarum dux a Solimano conftqutus effer,

crebri(que

INTERPR- * Tafi/et.b Amar

, frigatur dt DubJw. * Treme'n. d Ora». * Frz. r Bakami.

* Dtrendere». * A/varv Bojfyr. 1 Peuea dt Velez., k Serenet. 1 Malaga. " VtlSadolii. h Aupiurg.• P.trmul. r J'Afru/ye. * Hrruttio & Airadtn nrz. a MeretH. ’ E.i ri-aro£a.

NO T. ' Afiirodfam jMabaJta ,\lautu : dicitur ctim. Africa, put.

IDigitized by Google

256 JAC. AUG. THUANICIDDL. crcbrifquc incurfionibus per Tyrrhenum et Siculum mare difeurfaret, multis Chri-

HenricusTI. &anis in fervitutem abdu&is, Cacfar Andreae » Auriac negotium dederat, ut collega

claflc praedonem infcquerctur, et, quoquomodo pollet, aut tolleret aut in fervitutem

redigeret. IgiturJanctinusAuria cum claflc ad cum perfequendum a patruo mifTus tanta

felicitate et diligentia ufus eft, ut, cum ille ad b Giralatam juxta * c 1 Cafiac litus in

Corfica fccurus ftationem habergr, adverfis ventis remigii vi ipfunf oppreflerit, et cumxm triremibus captum in catenas conjecerit. Tulit indigne veteranus praedo a ti-

rone fc circumventum, aufta etiam indignatione ob aliquot contumelias a Janctino,

• * dum captivus eflet, acceptas : fcd quadriennio poft, cum Ahenobarbus in d Provin-

,• ciam venifler, et «Tolonium cum Turcica claflc appuliflct, Auria patruus ab illo exo-

ratus, ut furentem barbarum hac humanitate dclinirct, accepto pretio Dragutem

liberavit;qui, fcu pudore live recenti injuriarum memoria inflammatus, eo capira-

liora contra Chriftianos odia et inimicitias poftea exercuit : ac mortuo Hariadeno

fMcningcnfium et ERufpincnfium ope armatis xxiv biremibus Neapolim ufquc excu-

currit, direptis in ora Calabriae vicis, capta etiam Rhodienfium equitum triremi,

quae nuper Gulcta ad h Lucrinum lacum appulerat. His injuriis irritato Cacfarc,

Andreas cjusjuflucum xliii quadriremium claflc totam Africae oram anno fuperiore

pervagatus praedonem in fugam compulerat, et » Siagulcm, k Monafterium, 1 Aphro-

difium, Rufpinam ac m Clupeam, quae contra Tunctanum regem rebellaverant, ad

officium revocaverat, n Bucaroquc regis filio fubjcccrat. Antequam ulterius pro-

grediar, de toto illo traftu et infulis adjacentibus ac regibus, qui iis in locis rerum po-

titi funt, quaedam dicenda occurrunt. In Africa, poli Tingitanam Mauritaniam,

de qua modo diximus, Cacfaricnfis ad orientem fcquitur, quae “Ampfaga fluvio et

p Bugiac regno terminatur 5 et in qua Caefarea Julia, quae hodie Algcria eft, Tureo-

rum praecipuum in Africa emporium, atque adeo totum regnumTrcmcccnum litum

eft : deinde femper orientem verfus ad Cyrenaicam ufquc porrigitur illa regio, quae

a veteribus proprie Africa dicebatur ; in qua nunc eft Tunctanum regnum, quod in

quatuor provincias tribuitur j in ’ Conftantinam, quae r Collobcfum, «Ruficadam,

‘Tacacciam, “Hipponem, cujus olim epifeopus Aurelius Auguftfnus, *Bifcrtam>

y Conftantinam ipfam, a qua regioni nomen,* Miliam, “Tifefam, bbTcbccam urbeis

continet $ inTunctanam, in qua«Utica illa nobilis morte et nomine Caronis junioris,

hodie Farinae portus, 2 Carthaginis rudera, dd Tunes ipfa, ec Cammartia, ff Mar-

tia, EsAbdirana, “Ncbclis, ''Hamametha, “Clupea, n Hcraclia, Siagul, Mona-

fterium, rom Tobulba, Aphrodifium, Rufpina, ““Lorbufia, 00 Ainzamitha, pp Cafa-

batha,,,, Curubis, quae et Carvenna; in Tripolitanam, quae rr Pentapolim ad orien-

tem attingit, et * 5 Circennam ac “ Meningem olim Lotophagitidem diclam infulas,

« u Zoroatam, * * Lepidem, Tripolim ipfam civitates ambitu fuo complcft itur :>• y Zc-

benfis regio, quae quartam regni Tunctani provinciam facit, pars Numidiae eft, et

ad interiorem Libyam pertinet. Nulla provincia migrationibus gentium et externo

imperio majorem mutationem paflfacft. Itaque Gothis et Vandalis Romanos, atque

illos viciffim Arabibus exigentibus, captae et dirutae urbes, aliae aedificatae, et propter

aut linguarum diverfitatem aut conditorum ambitionem mutatae appellationes, ut

antiqua

VAR. LECT. • Caefiae P.D.o.f.d.

INTERPR. ‘Dwm. b tortaA Girslstta tntre Calvi& l.sjaet. ‘Cirris. 4 Prsvtnct. * Tou/ea.

f rtu* dt Gerbt. * (tax dt Rufpims t al. Effricui.k l»lfe dt Pttziuf*, oli de Bois. * Svufs. k Monsftxr.

1 Stfriqur “ Cshbis

,

ou Clspes. n Mu/ej-Bsesr. • jimfsga, vulgo Suf-femsr. r Bu^s i Cufsntiys,

oaCucunSru. ' Coi. • Efiurs. ' Saesjcsds. “ Boas ‘ Biferis, r ‘Miis. 4 * Tifex.

kb Tebees. Portu Fsriau. d ‘ Tuwi. *• Csmmsrt. ' 1 Martis. t* irrisus. lh Nebe/. " Hsi:;*~

mul i kk Cshbis. “ Eradis. ““ Tubulbs. »» Lorbus. • 0 sUnzsmitb. trCszbst. *•» 1 Csrvan.” liorlie Cirtf. Cbercheaei, ou Querqueae! Hifpan. *• Gerb*, al. Geivtt. *° Zsurst. ** Le-

pide. Ztb.

NOT. » Csfiat: ita Ptolemaeus; fcd Marmol vocat Csteis. Put- . » Csrtbsthiit rudera. U y a

main:cnaru en ce licu un tour, que les Chrenens appellent Roes dt Msrtinsttt, les Afhcairu jllxttnsrj. put.

HISTORIARUM LIB. VII.

antiqua nomina indagare difficile atque adeo fupcrvacancum fit. Totus autem ifte

tractus initio fub Poenis, dein fub Romanis fuit;

poft Vandali, et iis cjc&is Mahu-

metani Arabes fucccflcrc : ac circiter annum Chrifti «cid ccclxx ‘Abdalccirus pieta-

tis et fanclimoniac fpecic magnam inter Arabas auctoritatem adeptus, fub Caimo Ada-

mo Calipha Carvennae rebellavit;qui, quamvis ab Arabibus Caimi aufpiciis fubito

opprcfliis et occifus cft, duos filios reliquit, quorum unus Bugiac, alter Tuneti regna-

vit, et uterque, quo fc alienis opibus in regno tueri poflent, Jofcpho b Texifio, cujus

fupra mentionem fecimus, ac ejus fuccclVoribus Almoaravidis tributum cxlolvc*

runt. Deinde Almoaravidis ab Almoadis Africae imperio dejectis, JacobusAlmanlbr

Tunctanum regnum occupavit, exeoque sAbdalcciti heredes expulit : fcdpoftquam

ingenti illa pugna ad c NavcisTolofanas, de qua nuper diximus, commifla, Almoa-

darum vires profligatae funt, rurfus Arabes inTunctanum regnum invafere ; et eo prae-

fectum, qui Marochcnfis regis nomine urbem tenebat, redegerunt, ut longe illi petito

auxilio opus eflet. Eo miflus d Abdul-Hcdius Hifpalcnfis, qui « Carthagine Contcfta-

norum cum xx onerariis navibus ac numerofo milite in eas impofito folvir, et Tu-nerem appulfus prudentia et animi moderatione tantum effecit, ut pace ab Arabibus

infefliflima gente modico tributo redempta, quod poftea femper aTunctanis regibus

penfitatum cft, labente Almoadarum imperio, res fuas in eo regno firmaverit. Hujus

filius Zacharias, bello feliciter contra { Merinenfeis gcfto, omne robur contra Tripoli-

tanos et N umidas vertit j ac fere femper viCtor magnas opes decedens Abu-Fcrczi filio

reliquit: qui ex diflenfionibus inter Feflanos, Trcmeccnos ac Marochcnfeis reges

ortis occafioncm captans, poft dcjc&os sZcicncnfcis, qui diuTrcmcccno regno po-

titi fuerant, et pacem cum Feflano factam rex Africae appellari meruit, relicto poft

mortem h Humene, patris fortuna ac tantis opibus digno filio. Quo mortuo rurfus

Merinenfes Africae imperium recuperarunt, porrc&is ad ' Philaenorum ufquc aras

finibus i Humenis nepotibus, qui fc in vicinos monteis ac deferta receperant, interca

occafioncm opperientibus, qua in avitum regnum reditui pofient : inter quos L Mulc-

Bulabes, cum magno proelio ab 1Abu-Henuno Feflae rege viftus et captus eflet, po-

ftea m Abu-Ccleni, qui Abu-Henuno patri in regno fucccflcrat, beneficio liberatus

Tunetem recepit, et Tripolimac reliquas regni Tunctaniprovincias rurfus imperio

adjecit. Ab eo in eadem gente, mutuis interdum, quod inter cos folemne cft, caedi-

bus interrupto ordine, per xxxv regum intra ccccl annorum fpatium fucccffioncni

regnum ad Mahumetem Mule-A Ilis patrem pervenit: qui Mule-Afles, cum nefario

fcclcrc ac tot fratrum nece cruentus in paternum folium invafifict, ab Hariadeno

Ahenobarbo divinae, ut apparuit, vindi&ac miniftro, regno fpoliatus cft : verum moxa Cacfarc reftitutus, ab Hamida filio, nondum una regni fpoliationc vindicato fatis

digne fcelcre, rurfus regno cxpulfus, poftrcmo oculis orbatur. Is cft, qui ante trien-

nium adCacfarcm poft partam dejoanne Fridcrico Saxone vi&oriam "Auguftam

Vindelicorum venit, paricidii ultorem quaerens : verum Cacfar, qui non tam ejus

caufa in Africam trajcciffct, quam ut inde Hariadenum expelleret, et aedificata in

faucibus 1 Carthaginienfis portus arce pacatum et tutum a piraticis depraedationibus

mare Siculum redderet, poftquam ejus vicem dolcrc fc oftendit, quod aliis negotiis

diftinerctur, cum, ut in Siciliam fe conferret, hortatus cft, honorifica in viaticum at-

tributa penfione, donec rebus compofitis juftac de ingrati filii paricidio querimoniae

fatisfaccrct. Dragutes igitur, qui domcfticas illas diflenfiones fuis confiliis idoneas

exiftimarer,VAR. LECT. •» ccclxx MS.Reg. * Abdelcciti P.D.o. Abdaliciti D. f.d.

INTEPRR. * Abde/ebie. b Texif. • Ut Navat dt To!ofa, moxfarne i tTEfpegHt, eatre U MtwACeftil/e <*r FAndeleofe. * Abdul-Hedi de Sevi//e. * Certegeme. f Kemi-Merittit. * Bexi de Zeyenet.* Humem. 1 Cope dt Mefurete} al. porto de Sabe ; appelle par les ane iens, ftpalchre ou arae Philaemeram ;

Marmol. lib.tf p.243. col.4. k Mulei-Balebet .1 Abm-Hemam. • Ab*-C(!e*. • Aagtbng.

N O T- ' Taxeteni Pat.

. Tom. I. Ttt

257CI3DU

Henricus II.

Digilized by Google

jj8

CPK3L.

Henricus II.

JAC. AU G. THUANIcxiftimarct, occafioncm nadus, ®Aphrodifium commodum fuis ctfibi ncccfiarium

oppidum occupare flacuit : id aftu primo tcntatum > cum non fucccdcrcr, mox vi

aggreditur, ac poftrcmo digna fcclcrato praedone perfidia confummavir. Nam dumin b Meninge proxima hycnurcr, intcllcdo Aphrodifienfeis, cxcuflo Tuncrani regis

jugo, rcmpublicam per fc adminifirarc, nec in c Carvennac reguli, id quamvis arte et

conditione ambientis, clientelam fe tradere voluifle, quinimo Halccncm Menin-

genfem piratam, qui Solymani nomine venerar, quod exftrudo caftcllo tyrannidem

affedare videretur, civitate exegifie, menfc Februario hujus anni Meninge folvir, et

d Siagulcm, « Monafterium, f Taphnero, folicitatis ad fcditionem civibus, in fidem ac-

cepit, ejedo B Bucaro Mule-Aflis juniore filio, quem fuperiorc anno ab Andrea hAu-

ria reftitutum diximus. Quo fado jam vicinior Aphrodifio per 1Abrahamum Em-barcam fummum amicum fuum et magnae inter Aphrodifienfeis audoritatis civium

animos periclitatur, an vellent eum in civitatem admittere et clafii fuae receptum

darcj fic enim fore dicebat, ut civitas, ab incurfionibus 1'ccura, brevi in opulcntifii-

mam evaderet. Abrahamus, ut Dragutes in publico confilio audiretur, a civibus im-

petravit. Cum ergo in eam rem Dragutes orationem artificiofam habui lier, cives,

Hafcenis recenti exemplo admoniti, gratias pro benevolo ejus in iplbs animo agunt,

et tutam quidem clafii ftationem pollicentur, ceterum Tureos in civitatem admit-

tere omnino rccufant. Hac fpc dclufus praedo vim furtivam parat, et k Rufpina pro-

fedu$, adjutore eodem Abrahamo, ad eam urbis partem, quae inter orientem et me-ridiem portum refpicir, fuosdif ponit, et appulfa extra urbem clafie, quod illi a ci-

vibus permifium erat, in terram io e Tureis expofitis urbem intrat ; et, occupatis vici-

nis turribus, ac pcrfbnantibus repente lituis et tubis, quafi certa jam vidoria, tantum

terrorem oppidanis injecit, ut, quamvis initio gnaviter lcdcfcndifient, multis utrinque

occifis, cum viderent hoftem crcfcerc, ctAbrahamumproDragutc ftarc, tandem pofitis

«rmis deditionem faciunt, et, quem modo tanquam civem admittere noluerant, fac-

vifiimum tyrannum experti funt, arce mox etiam dedita. Cum Dragutes omnia protempore ordinafiet, relido in urbe iHcfiaraifio propinquo fuo cum cccc Tureis utAbrahami perfidiam erga patriam infigniorc perfidia penfarer, negotium dat, ut cumde medio tolleret} quod jure metuere fc diceret, ne qua nuper in patriam, cui pluri-

mum debebat, ufus fuerat, perfidia, eadem erga fe, cui minus debebat, uteretur. Ita

Dragutes folvit, abdudis fecum obfidum loco praecipuis civibus. Fama rei fparfa,

continuo Auria, qui minime ignoraret quantum momentum illius oppidi adeomuniti commoditas ad resDragutis in Africa firmandas afferret, cum ante experientiafatis didiciffet, quantum ob liberum tantum in Meningem et vicina loca munita re-ceptum Chriftiana res detrimenti antehac acccpificr, quamprimum obviam iri deberepraedonis tam formidandi conatibus cenfuit : et, fummifiis aConzaga cid Hifpanis,quibus praeerat Ferdin. ro Lupus Lufitanus, iifquc in naveis impofitis, Genua folvcnsNeapolim verfus navigavit ; atque in itinere “Liburni m trircmcis a Cofmo Floren-tinorum duce Jordani«Urfinidudu, tptidem a pontifice p Centumcellis CaroIoSfor-tia duce, accepit. * Neapoli vero id ccc Hifpanis fibi adjundis duce Garfia * ToletanoPetri filio, * Panhormum appulit ; ubi Joan. Vega Siciliae prorex, adhuc quo res per-tineret ignarus, alios id Hifpanos, qui ‘Ccphalcdi et “Thermis Himerenfibus perpraefidia difpofiti erant, v triremibus impolitos, duce Alvaro Vega filio, Auriac attri-

buit; unaque cum ipfoBucarumTunctani regis filium, et iv Hicrofolymiranorumequitum duccCl. Sanglco naveis longas optime inftrudas, proficifci jubet. Auria,nondum conftituto quid fibi agendum effet, donec in rem praefentem veniffet et

cumLud. *Percfio VargaGulctac praefedo confilucommunicaflct, y Drepanum, et

DrepanoINTERPR. 'Africa, Mauris blakadia. k Gerbt. " Caria* * Somft. • Monaflier. * T*M*:

fic Manno!, p. 171. T. 2. * Bidem. h Dfrui. 1 Brahen1, ou Hehoim Embme. * Rifmrn. i fl,..Rjii. m Loft~ rortuput. "titior»#. • Orfmo. t CtvitaVtuki*. i Nap/et, ' dr Taleae. • Palerme.' Crfalu. • Termine. * Ptret. de Var^m. r Trtfa rL

Digitized by Goog

HISTORIARUM L I R VII.

Drepano » Acgulam cura tota cloflc pervenit. Ibi vocatis ducibus, cura conlultarc-

tur, b Aphrodifiumne quamprimum tentandum, an Dragutes bello perlcqucndus vi-

deretur, c Sanglcus xv trircmcis, quibus Bernardinus Mcndoza praefedus a piratarum

excurfionibus oram Hifpaniac tutabatur, acccrfcndas ccnfuit > quarum pars 1 citeriori

Hifpaniac defendendae, pars Sardiniae iuferviret, tertia ad Africae oram excubaret i

fic enim fieri pofle, ut Dragutes interciperetur, aut, fi clabcrctur, tum dcAphrodiiio

obfidendo ftarucrctur. d Cicada ante omnia Aphrodiliura obfidendum exiftimabat

:

nam evenire pofle, ut, quemadmodum Dragutes nuper urbem fubito occupafiert, fic

nondum illius firmata ibi potentia, ad claflis confpcdum rebellantibus civibus, rurlus

facile capi pollet : Marcus autem Centurio Auriac legatus nihil decernendum cfle,

donec re cum Varga communicata de Dragutc et Aphrodifii (latu certius cognoviflcnr.

Honoris potius caufa tunc duces belli convocati fuerant, quam quod Auria inpraclcn-

tiarum de lumraa quidquam decernere (latuiflet. Claflis tempcllatc jadata c Mercurii

promontorium appuLit a f Rubricato fluvio, qui aliis Ardalio, hodie Ladogus paulum

inverfo nomine vocatur : ad 8 Hipponem continuo tradu orientem verius ora porri»

girur : inde paulum intra recedens ad h Hipponitidcm paludem et ThinitVam olim

didam finuatur, atque in mare excurrens 5 Apollinis promontorium cflkit : in

cujus dextro latere Utica five Farinae portus i in interiore fura trans k * Corneliana ca-

ftra 1 Bagrada in mare exoneratur ; inter quem rurfus et ^Catadam fluvium ruinae

Carthaginis vifuntur, Romae olim ad perniciem fuam aemulae : tum recedente fem-

per orientem verfus terra Carthaginienfium olim qui fuit portus aperitur, qui xx

militaria ambitu fuo complcditur, cum in longitudinem et latitudinem non plus

vii pateat; in hujus capite Tunes urbs provinciae hodie caput : tum coeuntibus utrin-

que litoribus gulae fpccic in anguftas fauceis definit ; in quibus ante xv annos arx a

Cacfarc aedificata fuerat, ob id Guleta dida, quae deinde a Tureis capta ac diruta

cft. Ab altero litorc in orientem tendentibus Mercurii promontorium prominet

;

in quo D Clupea, et in imo finu 0 Neapolis ; tum p Siagul, Aphrodifiura, qRufpina,

quae r Cunicularias infulas relpicit ; ac tandem recedens primum ' Cercinam, et 1 Ccr-

cinitidcm, quae ponte huic olim jungebatur, deinde in interiore finu u Meningem,

omneis infulas, quae in Syrte minore funt, obvias habet, ac poftrcmo ab ea parte

* Tritone fluvio terminatur. Cum ergo ad / Hermeam claflis appuliflet, nec, uti con-

ftitutum erat, Gulctam reflante vento contendere potuiflct, in terram egreflr milites,

ut aquam haurientibus praedo eflent, Clupeam edito loco juxta mare politam, in qua

complures juges putei, capiunt ac diripiunt : inde in x Larnefias infulas delati, ibique

propter adverfam tempedatem biduum morat» in 'Aphrodifii confpedum veniunt.

Duces urbem propius contemplati, dcin recedente clalfe, quod crebris ab urbe dif-

plofis tormentis infedarentur, etiam vicinae orae fitum eminus fpcculati, bcllonc

tentanda videretur, confultant ; ac plcrique fine mora rem aggrediendam cenfe-

bant, idque expeditu facile exidimabanr. Nam ctfi urbs admodum munita cfler,

et fofla ac muro valido firmata, tamen, quod tantum cc Tureos praefidiarios haberet,

fpatiofis adeo moenibus defendendis nequaquam parcis, nec bene concordarent inter

fc cives, fic judicabant, fi, antequam obfefli vircis ac fpiritus collcgiflcnt, urbs op-

pugnaretur, fore, ut fua vi haud fatis potentes et alioqui civium animis diffidentes eam

protinus dcfcrcrcnr, aut parva intcrjc&a mora deditionem facerent. Sed Bcrengarius

Rcqucfcncs claflis Siculae praefedus, qui, fi bcllumtcrra gerendum eflct,cjus admini-

flrationcm

INTF.RPR. * Ia Faviiliana. b Africa. 1 de la Sanfle. * Crgala. • Capo Boae. 1 Hnod i/ Bar-

hjr, fclott Ntarmol. « Bona. b Gnadilkarkor. ' Capo Zaffran, fcion les canes & Paul Jove : Foglieti

fappcllc Capo Farina. * Bifer!a. 1 Bagrada, vulgo dicitur Meterada. • Catada. » Catikia. * Ma-hjtitria. r Sonfa. a Erfocoi. ' le Cumjiere. • Cberchtat. * Ctrcinttrs. Gtrkr. * Triton : MarrnoI

rappellcCflpr». r Capo Bono. * It Cnni^tirre.

NOT. * citeriori Ht paniae. F-Uecomient UCa- » Corneliana eaflra. Le nom moderne ne fc

ralogne, Arragon, Navarre fic Bifeaie, avoc une par- Wtouvc point Foglieta emit que c’eft Biforia, tut.

tic du touutrvc de Tolede. Pnt.

259CDDL.

Henricus il.

26o

_CLXL._HenricusII.

JAC AUG. THUANIArationem adVegam Siciliae proregem pertinere fcicbar, addudis in medium rei diffi-

' cultatibus, de' ea cum Vega agendum, et majores conquirendas copias cfle, fententia

fua obtinuit. Interca cum aqua egeret cladis, *Monadcrium peti placuit, ubi et proba-

tarum aquarum copia, et tuti dimus portus, d oppidum expugnari poflet, capiendae

cladi ede odendebatur. Expolitis igitur in terram militibus ad oppidum irur. Primum

agmen Alvarus Vega ducebat : Garlias Toletanus cum iis, quos b Neapoli advexerat,

fubfcquebatur. Cum Auriac juflu, qui in clade remanferat, aliquantulum fubflitif-

fenr, opperientes, an oppidani, deuti dgnificarant, dedere fc vellent, confpcdoillos

per averiam portam aufugere, jam pinnis morae impatientes, non expedato dgno et

Auriacjudii, ad oppidum confuds ordinibus fubcunt, et, hadis praelongis partim in-

nixi, partim manibus ad projeda applicatis, in murum evadunt} et oppidum ex-

pugnant ac diripiunt, ccc in eo ex incolis capti ; reliqui in arcem confugiunt, quae

datim corona ab Alvaro cinda, ac poftridic tormentis tam ex clade quam aliis in

terram expodris, et vehiculis, quorum in opere rudico ufus cft, tumultuario compor-

tatis, verberata, tandem impetu capitur Antonii Auriac, cujus dgnum ante reliqua in

fummo murodatutum fuerat, militibus magna virtute annitentibus. Qui reddere

aud funr, omnes interfedi : idc circiter capti. Ex Chriftianis Fr. Mcndoza Hicro-

foJymitanus eques, Didacus Ruidus, c Navarretus et d Gerrus dedderati. Acceptum

et damnum in Sicula clade, tormentis vitiofe condatis, dum dilploduntur, ruptis; et

una trireme falvo remigio et armamentis depreda, altera prorae parte deminuta, et

carina perforata. Nullum praefidium in oppido relinquendum ede ccnfuit Auria,

civibus magna ex parte cacds et diruta arce : fcd redo curfu Guleram ad Vargam con-

tendit, quo curfum antea tenere non potuerat ; a quo in fententia de Aphrodifio obd-

dendo confirmatus, Ferdinandum Vegam, qui cum ipfo venerat, ad patrem remittit,

ut, quid belli ducibus vifum eflet, exponeret, et, ut ille de numero militum et rebus

in eam expeditionem ncccd*ariis provideret, et fc quamprimum ad profedionem pa-

raret, fuo nomine hortaretur. Miflus et Neapolim Gardas, qui de terredrium co-

piarum imperio fpem conceperat. Podquam «Lilybaeum ambo appuliflent, ille

fpanhormum, hic Neapolim petiit, lntcrim ex Bucari condlio Auria Siagulcm

mittit, qui oppidanos ad deditionem invitarent; Bucarum enim adede Mulc-Ailis

filium, quem Cacfar ipfis praccflc cupcrct. Illi protinus Bucarum accepere, ejedo

Hali drenuo milite, qui cum parva manu, quam Iccum habebat, E Aphrodidum in-

greflus fuo ingenio et virtute diu obddentium vidoriam moratus cd. Vega per Fer-

dinandum dliurn de Auriac condlio certior fadus, quanquam h Meningem infulam

prius petendam cfle, in eam rem i Cacfarc dux antea clcdus, et non nid rebus abunde

provifis in Africam trajiciendum ede cenferct, tamen, quod fciitcntiis ducum in con-

trarium raperetur, et periculum ede cerneret, d longius Aphrodidi muniendi fpa-

tium Draguti concederet, ut urbs dtu munita vix ulla vi podea expugnari poflet, et

ipfc aficnfus cd : ac provifis pro tempore, quae ad obfidionem ncccflaria videbantur

;

impolitis etiam in naveis in Hi (panorum centuriis et Graecorum una, eo proiicilci

decrevit, quod huc ulque tamen difllmulavcrat. Ea res Garfiam fefellit, qui comparatis

rebus omnibus, quafi expeditionis illius dux futurus, patrui Garfiac dbi cognominis,

qui in bello contra Meningenfeis ante xxxix annos Fcrdinandl aufpiciis fufccpto pe-

rierat, mancis ultuin ibat, addudis fecum omnibus fere praefidiariis, qui in regno

Neapolitano erant. Cumque reda in Africam omiffa Sicilia navigare vellet, quafi,

antequam rei fama ad Vegam perveniflet, bellum confici poflet, Berengario et

Franc. ‘Chimerano, qui cum eo venerant, prius ad Vegam eundum cfle urgentibus,

condlium mutavit, et quamvis aegre cum illis kDrepanum contendit; quo jam ante

triduum Auria, partim ut rebus ad obfidionem ncccflariis trircmcis indrucrct, partim

ut

INTERPR' * MonnfUtr. * * HsvtTrtt». * Gberro. * <•{* £ Marftls. f Palerme.

* Africa. * Gerbt. 1 Gnimrran. k Trafani.

Digitized byGoogle

HISTORIARUM LIB. VII. 261

utdifccflii fuo Afros folutiorcs redderet, appulerat: quod prudenter fa&um, tamen CI3I3L.

ex eventu intempeftivum fui(Te compertum cft. Nam interim tria navigia commea- Henricus II.

tu et militibus onufta ex Aegypto venere, ita ut jam id e Turei in urbe effient; qui,

conjcftis in carcerem iis qui fufpc&i erant, reliquam multitudinem ad urbis defenfio-

nem bene concordem femper experti funt. Jamque omnia a Vega parata erant; qui

veritus, ne quis fc abfente motus in Sicilia excitaretur, aut ne, quod fumrao Audio in

hanc expeditionem a Carfta parabatur, ft fpc pracfc&urac excideret, intermitteretur,

live, quod verius cft, quia nondum confilia cum *Auria contuiUTet, demum fe in Afri-

cam, quod huc ufquc celaverat, profecturum palam profeftus cft; rclitloquc Ferdi-

nando filio, penes quem per lixam abfentiam rerum fumma effiet, xi Kal. Quintilcis

prima vigilia, abdudo fecum Mulc-Aflc, b Panhormo folvir, ac fecundo poft dic

Drepanum ad Auriam venit;quojam ante triduum Garfias Neapoli appulerat, qui,

diftimulato dolore, fc Vegae ut imperatori fummo in illa expeditione femper mori-

gerum praebuit. Inde c Aegufam, ac poftridic d Cofyram fub meridiem venere, ac

mox Aphrodifium. Ibi cum Vega Auriam ofliciofe convcniflcr, et initio raodcftiac

certamen inter ipfosdc fummo imperio fuiflet, altero alteri illud deferente, Vega fc

facile vinci paflus cft, ut fententias rogaret : et cum omnino obfideri urbem placuif-

fet, omnefqucin idconfcnfiflcnt, Antonius Auria ad haec addidit, fibi videri, e re

praefenti efle, ut locus prius in litorc muniretur, quo commeatus et quidquid muni- • /

tionum caufa conveherent tuto deponi poflet, antequam propius urbem caftra admo-

verentur. Ea urbs in humili ac plano faxo fundata majorem partem mari alluitur,

coque plerumque vadofo, ut triremes ad eam commode accedere non poflint; qua

parte terram attingit, ccxxx tantum pafluum fpatio, valido muro crebris per inter-

valla turribus et propugnaculis diftindo vallata. Urbi collis imminet, acclivi a fep-

tentrionc dcfccnfu, fcd a tergo undique praeruptus, qui a praefidiariis Tureis teneba-

tur. Eum continuo capiendum duces decrevere, quod eo occupato contra Afrorum

incurftoncs, et auxilia, fi qua fummitterentur, tutiores fc exiftimarent, et urbs a re

frumentaria cetcrifquc neceftitatibus atque omni denique fubfidio intercluderetur.

Ercdlo igitur munimento illo, de quo diximus, aJo. e Oforio Quinonio, collis inva-

ditur, et cedentibus praefidiariis nullo negotio occupatur. Commodum vero' acci-

dit, ut Numidae quidam in caftra fcitatum venerint, an Tunetanus rex in triremibus

eflet:potcftatequc illis per Auriam et Vegam faci a eum alloquendi, Mule- Aflcs Au-

riac renunciavit, venifle illos, ut fidem ei fuam et operam offerrent ; haud longe e

equites abefTe, qui eadem de caufa ipfum convenire cupiant. Inter cos primaria foc-

mina erat tanta prudentia et pudicitia, ut virtutis opinione conciliatis militum, qui

marito militaverant, animis, etiam eo mortuo idem in cos imperium retinuerit.

Eorum Numidarum toto obfidionis tempore fidem conflantem Cacfariani experti

funt, comportato ab illis in caftra copiofo commeatu. Jamque admoveri coepere

machinae, quae duobus locis, novenae fingulis, difpofitac funt ad collis nuper occu-

pati radices, ubi caftra erant, cccl ab urbe paflibus ; et alia parte, qua murus ad

orientem mati proximus cft, ccl, nec amplius itidem ab eo paflibus. Ejus rei

cura Gatfiac commifla erat;qui ita ab inferiore loco in fuperiorem reflexo aggerem

duxerat, ut tuto commeandi ultro citroque ad utrumque militi facultas eflet. Poft

longam et nunquam intermiflam verberationem cum parum profici Vega animadver-

teret, quod interius pomoerium terra ad fummum eflet opplctum, et firmi Ilimo ftruc-

turac genere muri aedificati, expe&andum tantifpcr ccnfuit, dum novis munitioni-

bus et auxiliis firmatior redintegrata verberatione in urbem impetum faceret ; neque

enim verendum efle, adeo copiofo commeatu, ut miles deficeret, aut Numidae Tureis

infeftiflimi

INTERPR, * Dtria. b Palrrm». * U Ftvi&han*. 4 Tsn/tlarea. • Ozario gmMtnt/.

Tom, I, U u u

1Digitized by Google

26 , JAC. AUG. THUANICDDL. infcftiflimi voluntatem mutarent, profligato Dragutc, quem pofl captum Monaflerium

Henricus lf"t fuis magna ex parte defertum, et nuper in Sardinia cccc circiter amififfc conflarer.

Cum tandem dies aggreflionis veniffet, a Mamertinus puer quidam transfuga ad Vc-

„anl venit, et cum monuit, murum, qui foris ruinam minabatur, a parte urbis adhuc

integrum craltifllmum effe, ac fub eo Tureos profundam latamquc foliam duxiffe,

in eaque afferes praelongos clavis adactis, et ftipites praeurtos a fummo peracutos de-

Aituifle, taleas infuper ferreis hamis confixas defodiffe, ut, qui forte in illam praecipi-

tarent, fc vallis acutiflimis ac mucronibus fcrrcifquc hamis induerent ; atque, ut faci-

lius irruenteis fallerent, tabulis teretibus foflam conftraviffc, cefpitibus fupcrinjcclis,

ut nihil fubefle doli intuentibus appareret ; attos etiam fub terra cuniculos, et igneis

artificiofc praeparatos, a/que ab utroque latere difpofira tormenta, ut, qui infidias

evafiffent, flammis ambientibus correpti, aut a tormentis difccrpti exanimarentur.

Ita omiffum quafi Deo monitore oppugnationis confilium. Sed cum ducibus vide-

retur, turrcisintcrimquafdam occupandas effe, atque eam inprimis, quae occidentem

fpdlabar, negotium quibufdam datum, ut noilu admotis fcalis impetus in eam fieret

:

quod infeliciter ccffir, lx circiter occifis;quorum capita iliico Turei contis affixa pro

moenibus, ut ab omnibus confpici poffent, tanquam trophaca flatucrc. Communiiraque ducum confcnfu decretum, ut in moenium quaffationem acrius incumberetur,

/ ac cunei agerentur, machinacquc atque inftrumenta bellica reficerentur. Miffac in-

tcrim Gulcram iv triremes, n in Siciliam, ad pulverem tornicntarium et pilas conve-

hendas 5 milites item faucii b Drepanum deportati : has fubfccutac funt v triremes,

quae cNeapolim petierunt, et inde ccc circiter milites in Africam reportarunr. Necmulto pofl Marcus J Centurio cum longis xvi navibus in Siciliam navigavit, ficubi

Dragutem, quem inter « Pachynum et ( Peiorum vifum efle pcrcrcbucrat, intercipere

poflet. Sub id tempus Mulc-Affes Uve ex moerore animi Ave belli diuturnioris in-

commodis in gravem morbum incidit, et vindiftam adhuc fpirans fato conccflit anno

aetatis lxvi ; cujus corpus arca conditum BBucarus filius h Carvcnnam deportari et in

majorum monumentum inferri curavit. Carvennae tunc rex erat Mahametes Bo-

tuibi filius, Cidiarfei nepos, qui fummo odio Tureas et ‘Hamidam paricidam profe-

quebatur : huic cum Perefio Varga arftiffmu intercedebat amicitia:per Mahometem

Bcuccinum Scirifium cum eo agitur, ut vircis contra Tuream communem hortem

jungeret : tandemque in eas conditiones conventum cft, ut adverfus Hamidam in-

feftiflunum ipfi hortem auxilia a noftris fummitterentur, pignorifquc loco k Mona-

flerium ac l Siagulem a Bucaro dereli&a oppida, quod iis tuendis impar effer, Cacfaris

beneficio retineret;quorum etiam, fi Bucarus in regnum rcftitucrctur, dum vita fruc-

rctur, poffeflionem non amitteret. His ira tranfaftis Carvennae rex, qui exitum

belli opperiretur, haud magnopere conditionibus inftitir, donec Dragutes, quem un-

dique copias, ut obfeffis fubfidium ferret, parare audiebat, a Cacfarianis fufus ac fu-

gatus cft. Is enim pofl Monaflerium et Siagulem amiffa, et cladem in Sardinia ac-

ceptam, cum intcllcxiffct m Aphrodifium a noftris ar&ius in diesobfideri, ex “Me-

ninge xm Kal. Sextii, cum vn biremibus et iv celocibus folverat, quibus cidcc

partim Tureos, partim Afros homincsdclc£los vehebat; et cum antea °Tacapac, quae

urbsAphrodifio cxxcpaffuum millibus abeft, atque aliis locis finitimis ad iicidNu-

midarum coegiffet, p Tafrac portum juxta Tritonem fluvium tenuit ; ibique expolitis

in terram militibus, cum exploratores a Carvennae rege miffi juxta 11 Marnaben ipfum

adiiffent et de ejus confilio cognoviffcnt, ad regem luum retulere, qui ancipiti adhuc

animo rei eventum expedans minime ad Cacfarianos fcripfit ; tamen fc apud Dra-

gutem contra communcis hofteis opem implorantem cxcufavit. Confilium praedo-

nis

INTERPR *»» MtfftMh. " Trxftxi. « Naplft. * CnitriMe. *tafo Piffaro. < mm dtl Faro:

i Babear. » Csrvxn. ‘ Ma!ri-Hami4d. ‘ Motmfiiet. '» Gtrle. • Taiaft, vulgo

Cafft. P f>cirt dt Sfiix. * MarxMbc.

Digitized by Google

HISTORIARUM LIB. VII. 263

nis erat, dic Jacobi fefto, quo inaudierat Cacfarianos in urbem impetum fa&uros, CIOIDL.

caftra a tergo aggredi 5 et obfeflos monuerat, ut eodem tempore eruptionem face- HenricusIL

rent, quo undique circumventi Caclariani opprimerentur atque ad internecionem

caederentur. Sed, cum prius cuniculos agi et puteos altiores cxftrui placuifler, ad

quod vallis ac viminibus et fimiii materia opus eflet, eodem illo jacobi dic, qui erat

viii Kal. Scxtilcis, Vega lignandi caufa proficifci ftatuit j et, quamvis de Dragutis ad-

ventu ignorarer, tamen quod a vagis quibufdam ad praedam errantibus paflim Afris

atque adeo ab Hamida paricida fibi metueret, curatis corporibus, paulo ante meridiem

idcc ex omni numero dclc&os educit; quos lub tria figna fic ordinat, ut in primo '\

agmine duo vexilla, ducibus Pcrefio aVarga et Ferd. 1 Lupo, ex feloppetariis fere con.

flata incederent;qui ligna cacfuri erant et vimina ac virgarum fafccis in caftra rela-

turi cum lixis et calonibus in medio eflent ; ipfc cum tertio vexillo ultimum agmenclauderet. Sic inftrufta acie Vega olivetum verfus tendit. Cum in itinere admone-

retur, vifos hofleis multo majore, quam lui eflent, numero, iter non intcrmilit : ve-

rum, ubi ad locum ventum cfl, et lignatores operi incumbere coepere, fubito a laeva

ex edito colle magna Afrorum multitudo, quae ii cid id numerum excedere videba-

tur, a dextra cl equites cum non exigua peditum turba apparuere. Heie Vega Ilios

cohortatus, feloppetarios in prima fronte locat, qui magna virtute hofleis repulere»

nec fegniorem operam,. qui cum Pcrefio in dextro cornu erant, navabant: fcd nu-

mero vicli paulum initio recedere coacti, demum fucccdcntc Vega recreati, collcclis

animis et viribus proelium redintegrant, et hofleis jam de viftoria quafi certa trium- .

phanteis rejiciunt : in quos renitente Vega Perefius ardentius inveftus, ut c Palumbari

fignifero periclitanti fuccurrcrct, Meningenfibus, quos Dragutes in infidiis colloca-

verat, repente irrumpentibus i&u feloppeti equo deturbatus interiit. Quo animad-

vcrfoTurci, cumVcgamipfum interemptum crederent, id ex habitu et armorum fplcn-

dore conjc&antcs, animos refumunt, ingentique circa corpus certamine urrinque

pugnatur : fcd virtute Francilci d Amatoris militum pracfccli corpus fervatum, mul-

tifquc ex hoftibus occifis reliqui fc in fugam dederunt, clxxx ex Tureis defiderati,

ccc amplius vulnerati ; ex Chriflianis lxx circiter occifi, lxxxii fauciati funt. Parta

infigni Dei beneficio ea vidoria, Vega Perefii morte triftis ad fuos regreditur ; et Gar-

fiam in itinere, quem fuis fubfidio venire juflcrat, jam re conferta obvium habuit

:

compcritquc obfeflos, uti moniti a Dragutc fuerant, dum pugnaretur, eruptionem

fcciflc, fed fortiter a fuis intra muros urbis compulfos efle. Hac ultima clade accepta,

Dragutes, fuis paflim dilabcntibus, (nam fociijam cum eo conjunrtioncm diremerant)

fugienti fimilis continuo ad navcisiifdcm itineribus revertitur; quibus confccnfis Me-ningem repetiit, ibique cum xvi reliquis navigiis fubfiflcrc conftituit, dum de rebus

noflris certior refarcirc damna poltet, et rurfus fc mari committeret. Haec poflea

ex transfugis et captivis, qui effrartis catenis ex eLotophagitidc infula aufugerunt, ab

Auria et Vega cognita funt. Interca Ant. Auria cum x triremibus inftrurtis mifliis,

ut Dragutem interciperet ; fin minus, in Siciliam trajiceret, et luftratis Syracufarum,f Meflanae, gMylarum ct h Panhormi arcibus, quidquid tormentarii pulveris ex, iis

corradi poflet, fumeret, et novum etiam militem tranfportaret. Mifliis et MarcusCenturio Genuam, qui terraFerdinandum Gonzagam conveniret, et novum militem

pofccrct. Ii aliquanto poft, quae jufli erant diligenter exeeuti, reverfi funt ; hic

quidem cid l Hifpanis cum munitionibus ac non exiguo commeatu intra menfis fpa-

tium adducis ; ille cc circiter Hifpanis, quos Jo. Gufmanus ex praefidiis Vegae man-datu confcripfcrat, ac centuria una ex Italis Graecis et Hifpanis, ultro nomen militiae

dantibus, compofita. Dum in eo eflent, inter lignandum aliquot certamina com- •

milia ; et in iis ex Cacfarianis Matthaeus et Andreas Graeci defiderati ; etiam

FcrramoliusINTERPR. » de Vargat. b Ltpcz,. 1 Pahmjrtx. * AnuJor, * Grrht. f Mtflina. * MtUtxo.

k Paltrmo.

Digitized by Google

264

_ CPPL .

Henricus II.

JAC. AUG. T H U AN I

«FcrramoliusBergomas machinator eximius, dum cuniculos ageret, contrario cuni-

culo ab hofte opprefliis cft, magno Vegae dolore, -qui fummani it) illius viri induftm

fiduciam collocaverat : in ejus locum Andronicus b Spinofa fucccffit. De cetero

omnia ad vicium ncceflaria abunde a Numidis fuppeditabantur ; maxime poftquam

Dranutc profligato Mahametes c Carvennae rex d Monaflerium et e Siagulcm, uti con-

venerat, accepit. Jam, quod ab ea parte, quae terram rcfpicicbat, parum continua

tormentorum quaflatione proficeretur, decretum fuerat, ut ab adverto latere, quod

nuri alluitur, qua murus debilior, machinae dirigerentur : fcd, cum propter aquae hu-

militatem et crebra vada propius triremes appellere non potient, rurfus fc magna

difficultas obfident ibus objiciebat, quae tamen induftria Garfiac fuperata cfl. Is tri-

remem voluptarii fpe&aculi gratia conftruftam propius vi remorum et operum ad-

movit, adjunftis duobus utrinque navigiis, quae catenis et tranfvcrfis tabulis cum

illa conjungebantur * fubftratis etiam doliis vacuis, quibus efficiebatur, ut difplofis

majoribus tormentis triremis altius non mergeretur ; tum fupra plutei erefti in tan-

tam altitudinem, ut iis complures capi milites et tegi pedent. Inditurum etiam, ut

ab oriente, nam haftenus ab occidentali parte verberatio fa&a fuerat, tormenta dii-

ponerentur, quod intellexerant duces, murum eo loci admodum debilem eflej quo

dejc&o, quanquam aqua intercedebat, tamen, quod humilis eflet, miles ea parte

commode fubirc et in murum tuto poflet evadere. Atqu9 ab occidente quideni,

quod murus omnino folidus eflet, parum proficiebatur. Sed Vega, a Mauro ex fBae-

tica transfuga admonitus, ad locum cavum, in quo per cochleam in turrim proximam

afccndcbatur, dirigi tormenta jubet : itafa&um, ut magna ruina brevi tempore ede-

retur, et afccnfus in turrim Tureis impediretur. Heic vero contentio inter Auriamet Vegam incidit de fumma potefiate, quam, cum Auriac huc ufque detulifler, Vegademuin imperiofe arripuit. Ex eo originem fimultas habuit, quodAuria initio in

tcrreftris praefecturae petitione Garfiac favifle diceretur : unde Vega toto obfidionis

tempore adeo fc alienato ab Auria animo oftenderat, ut in confiliis capiendis contra-

riam femper fententiam tueretur ; et, dum tura potius quam audacia confilia fc am-

plecti fimulat, quo magis fdtinandum ille ccnfcrct, tanto hic cunftarctur et moras

nefteret ; quo fa&um efi, ut parum ad illam viftoriam momenti Vega attulilfe cre-

ditus fit. Contentio tamen utcunque, Philippino Auria ultro cirroque ad cos c6m-meante, pro tempore compofita cft ; et magno impetu tribus locis, ut hoftiuni vires

divellerentur, continuata verberatione, aggreffioni dies dicitur iv Eid. Seprembreis.

Garfias cum idccc et Franc. eAmatore et Gafparc Gufmano partem occidentalem

oppugnandam fufccpit : alteram aciem in urbem irrupturam, qua turris oftanguli

formam habentis pars decem continuiQdicbus quafl.ua murique illi commifli cor-

ruerant, ducebat Fcrdinandus h Toletanus : haec cidl militibus conflabat, quibus

Ant.'« Morcus et k Morerola duces attributi. Ferdinandus 1 Lupus a maris parte

urbem aggreflurus id ccccl praeerat $quorum partem ipfc, partem Hier. ® Manri-

ccs ducebat. Ad tormentorum cuftodiam rclifti Ferd. Silva, Petrus "Acunca et Ro-

dcricus 0 Paganus cum fuis ordinibus. Poft hos ccc circiter collocati erant, qui ex-

tra ordinem militabant, Siculi fere omnes, quorum dux Conftantinus p Sacanus, a

Jacobino*Sacano Mamertino originem trahens, qui Rogerium comitem, Sergii iv

pontificis maximi temporibus, ante id lxxx annos comitatus cft in illa felici expedi-

tione, quam contra Mauros fufccpit, profligatifque quinque illorum ducibus Siciliam

eorum jugo liberavit. Caftrorum praefidio Jo. Gulmanus ac Bernardus Solcrius rc-

li&i 5 quibus praeerat AIvarus Vegae filius. Aderant et Carolus S fortia et JorJanus

Urfinus j

INTERPR . • Ferravflo ia Btrgamo ingruitur. * Efpimofa.e Canon. * Monaflitr. * Saafa.

r AnJalavfit iAm*tUn. h JtTaledt. 'Marrae. k MorerntU. 1 Lopez. m Manritjuez. 0 deAcuna.• Pagtn. r Satano J, Mejjta*. •»

NOT. * Mortnus Put.

Digitized by Google

HISTORIARUM LIB. VII. 265Urfinusj Aftoritem *BaIconus ct Antimus b Sabellus, qui Caelaris nominis ftudiofi CDL.L.fc ultro ad id bellum contulerant. Aderant ct Hicrofolymitani ordinis milites, quo- HenRICUS U.rum dux Bernardus c Chimeranus- Cum vero viderent Turei a mari, quod minimerebantur, urbem peti, ipfi fubito tormenta ad illam partem difponunt, ct machinamadverfam quatiunt, magnoque detrimento impolitos milites afficiunt: fcd difiplolis

a noftris viciffim tormentis, ct, oppofita murorum parte diruta, revittus hoftium impe-

tus. Heie fuos cohortatus Vega tubae fono fignum dari jubet. Nec fegnius obfeffi

quifquc pro parte fua laborabant. Difpofiti erant per muros pracfidiarii ; intus veroin foro urbis equites fc collegerant, ut fuos fugienteis fuftincrcnt, ct, fi defenfores re-

pelli contingeret, ipfi irrumpenteis Caefarianos obtererent, ct recentes pugnam re-

dintegrarent. Halis ante omneis ftrenuus du&or ad pugnam fortiter capeflcndam fuos

incitabar, urbem fc vivo nunquam in hoftium manus deventuram audacter fpor.dcns

:

nec verbis fides defuit ; nam in primis ordinibus pugnans occubuit. Concurren-

tibus undique ad fignum militibus, ex iis, qui ab orientali parte veniebant, quod c

longinquo incedentes hoftium telis expoliti effient, cii defiderati;plcriquc vulnerati

antequam ad manus venirent ; atque ipfc Ferd. Lupus inprimis militum tribunus. Ve-

rum incitati per cadavera fuorum ct pecoribus ac plerumque humeris tantum c fluc-

tibus cxftantcs in murum tandem evaferunt, et, quantumvis ftrenuam operam navan-

tibus Tureis fignum in muri pinna ftatuunr. Oftangulan illa, quam diximus, turre

difturbata. Turei, ut ad conjun&um illi utrinque murum commeare liceret, tignum

longiflimum fcd anguftum dcftitucrant, quo ipfi ad illius partis defenfionem tranfi-

bant ; atque id magno fune colligaverant, ut, cum Cacfariani illae irrumperent,

tignum ac fc hoc cum adminiculo fubduccrcnt:quod illis perniciem attulit : nam

impetu ingrefli milites tanto pondere tignum gravaverunt, ut a Tureis fubtrahi non

potuerit : ac Fr. Toletanus ante alios in urbem illae ingreflus divifis copiis ad forum

vadit, ubi graviter vulneratus paulo poft obiit j cum coque Mclchior d » Smarraga for*

tiflimus centurio inrcrfc&us fuit. Mox Bartholomacus Perdius e Sumclfus P. Acu-

ncac (ignifer per fcalam in murum, qui ad mare cft, fubiit, ct fignum ftatuit > conti-

nuoque Andreas Auria admotis aftuariis navibus ct fcapbis milites deflinatos auxilio

fummifit;qui cum ad Mahametis aedem perveniflent, negotiumque jam confc&um

exiftimarent, cccc obvii Turei, qui in foro flabant, et oppidani pto conjugibus, liberis

ct vita pugnantes certamen redintegrant:quo animadverfo Vega, jam omni externo

metu vacuus, ad ea quae intus agebantur, animum intendit ; ct Garfum cum iis, qui

fcrvandiscaftris reli&i fuerant, in urbem remittit i qui, occifis aut captis qui rcfiftc-

bant hoftibus, tandem urbe potitus eft lxxiv dic poftquam obfideri coepit. Ominis

faufli loco acceptum, quod cerva, quam domi alebat Vega, quamvis ex ignavorum

animalium genere maxime omnium natura fua pavida, aggreflionis dic fponte ac

nemine impellente per ruinam infilierit, nec militum'clamore aut tormentorum fra-

gore ftrepituve ullo revocari potuerit, quo minus in urbem ante milites ingrede-

retur. Periere ex Tureis ct Afris idccj fub jugum milia xcid hominum omnis

generis ct fexus. Ex Chriftianis cccc in oppugnatione defiderati funt, id fauciati.

Tracter cos, quos diximus, f Lupus Ulloa ct 8 Monrcgius equites Hicrofolymitani in

conflictu interempti funt; item h Morcrola, cujus etiam duo fratres, alter alteri in

flatuendo eodem figno invicem fuccedcntcs, eadem honeftiflima morte ceciderunt.

Ex Tureis cxx, qui fc capta urbe in turreis receperant, dedere fc paratos, modo de

vita caveretur, per Scirifium fignificarunt. Miflus continuo ad cos Bucarus, cui,

quod Afer eflet, fidem habere noluerunt. ItatJUc mox Alfonfus Coua, qui in Perdii

Vargac locum praefeftus Gulctac a Caelare impolitus fuerat, tclfiera Vegae exhibita,

cos

1 NTERPR. • «> Sd-Jtlk. « Giirntran. * * Tera Sumet. ' Ltptz. de

XJtlom. t flf&rroj. b MorerneIa.

NOT. 1 Sumarra^j PuC.

Tom. L X X X

Digitized by Google

266

CPPL._Henricus II.

CDDLI.

JAC AUG. THUANIcos in fidem acccpir. Captus «Hcfarracfuis Draguti confanguinitatc conjunctis, et

b Cicadae in cuftodiam datus, ut cum ejus filio, quem Dragutes captivum renebat,

permutaretur. Dcin Garfias Tuorum corpora, ne barbari ea ftrage cognita intumefee-

renr, terrae mandari curavit. Templum primarium ante omnia luftratum, et ia

Chriftianorum ufurn confccratum cft. Quibus aCis Vega rei gcftac nuncium per

Jo. Oforiumc Qtiinonium ad Caefarem in Germaniam mifit j cui Romam tranfiruro

litcras etiam ad pontificem dedit, mox ampliore legatione eum dignatus, miflo Hora-

tio 41 Nucula Interamnate hujus belli feriptorenon contemnendo, fi in Vegae laudibus

nimius non eflet > cui novo oftentationis genere, praeter leones cicures et equos more

gentis inituros, magnum carccris vcftcm ac clauftrum ipTum, quo Chrifiiani lacvif-

fime confringebantur, Romam ufquc perferendum commifit. Jamque de mu-

nienda urbe agi coeptum ;quae cum apiplior Vegae videretur, quam ut ab exiguo mi-

litum numero cufiodiri pollet, contrahi eam placuit: defignataque munitionis figura

et ad Caefarem mifla cft. Interim ruinae inftauratae, et commeatu ac cidid vete-

ranorum praefidio urbe firmata, cjufque cuftodiac praefeCo Alvaro filio i Vega cum

Auria, cui jam fummam poteftatem deferebat, de perquirendo et perfequendo Dra-

gutc confilium iniit i quod a captivis, qui cffra&is catenis e Lotophagitide aufugerant,

intellexerat, Othomanum ex re cognomento Caecum, quod rebus Tureorum faveret,

et Dragutis gratiam omnibus rationibus aucuparetur, ab altero ejus infulae pracfc&o

occifum c(Tc i qui loci incolis gravi poena dcnunciata edixerat, ne quis Tureos ex-

ciperer, aut ulla ope fiiblevaret : itaque Dragutem cum uxore, liberis ac reliqua fa-

milia fiibito farcinas collcgifle, et, quo fe tuto recipiat, adhuc dubium circumfpec-

tarc : rumorem tamen fparfum Cercinam infulam illum cum “ xiv reliquis navigiis

appulifle, ibique hyemare dccrcviflc. Igitur xv Kal. Oftobr. orientem verfus cur-

fum direxerunt : fcd reflantibusventis fTaphrac fubfiflerc coa&i,&Aphrodilium omillb

Dragutc repetierunt. Aphrodifio mox in Siciliam navigaverunt, ac, poftquam pc-

riculofa tcmpcftatc jaftati funt, tandem h Drepanum appulere. Ubi rurfus Vega

cum 'Auria altercari coepit, quod Drepani partem claflis relinquendam efle conten-

deret, ut, fi quid novi Dragutes iis locis moliretur, ad omneis cafus pracfto eflet , con-

tra Auria claflcm fuperiore tcmpcftatc fere confumptam ad rem bene gerendam pror-

fus inutilem clTc diceret, et veris tempus cxpc&andum clTc, quo rcfc&is triremibus eo

redirent. Itaque quantumvis ^obtcftantc Vega, Auria retro Neapolim, atque inde

Genuam Novembri mcnfc rediit, re in proximum mcnfcm Martium rcjc&a.

VII. ^Intellecto poflea Dragutem proxima hyeme, pa&is cum Solymanok Meningis infulae regulo induciis, eo fua omnia navigia redegifle, Auria, triremium

fuarurn ac Neapolitanarum aflumpta parte, in Africam incunte Martio profcdusdl, ac

forte accidit, ut eodem tempore Meningem appulerit, quo Dragutes inftru&a piratica

clade praedatum iturus erat. Sed de Auriac adventu certior, cum evadendi faculta-

tem non haberet, 1 Cantara (fic locus, ubi ftationem habebat, appellabatur) fe con-

tinuit, quod eo propter canalis anguftias et vadi brevitatem, quod Auriac intrandum

erat, trircmcis inferri non pofle fciret. Itaque navigiis, quantum potuit, interius in

ficcum dcdu&is, aggerem moliri terra adverfus Auriac impetus coepit. Cum ille nec

mari nec terra ullum praedoni detrimentum inferre fe pofTe cognolccrcr, tam pan o

pugnatorum ac triremium numero, nifi a Solymanoct infulae incolis adjuvaretur,

fubitoad cum mifit, qui, quo Dragutes ingenio eflet, qua fide Mauros Aphrodifio

cjccifier, atque ad exitium objcciflct, multis verbis exponeret;

petiitque, ut fibi ho-

minem Deo et mortalium generi invidum in manus traderet, coque beneficio immi-

nentem pcftcm averteret } et intermifli erga Caefarem officii, non pcribluto integte

tributo,

VAR. LECT. • XIII P. r>«o * obftante P. D.o. f.d. * Auria paftqoam intellexit P D.o.Z

INTERPR ‘Het-lUu. b Ckalm emCfrU. ‘ 4 N»*»U da Ttrm. •Certe. ' port Jr

Sfax. * jifrus. b Trafani. 1 Doria. k Certe. 1 Csatera.

Digitized by Google

HISTORIARUM LIR VII. 267

nibuto, gratiam rcfarcirct ; ficenim fore, utCacfar ei omnia remitteret, cumque ipfum, CDIDLI.

perinde acTunctanum regem, in clientelam reciperet. Solymanus ad haec, omnia, Henricus iL

quaeabA uria proponerentur, vtriflimacfTc non inficiari » fcd,qup minus in eoipfi gra-

tificari poflet, fide Draguti data prohiberi : itaque, fi auxilium fuum expeteret, iq-

caflum cum cxpc&aturum ; fin ipfe per fe rem gerere vellet, impedimento minime

futurum. Auria ergo, cum nihil in Solymano fpei efle cerneret, ex Sicilia, Cam-pania, Liguria partem triremium cum magna militum manu atque omni oppugna-

tionis inftrumcnto accerfit. Verum heie Dragutes minime fibi defuit ; cumque ca-

nalis exitum obfcrvanribus Aurianis aperte elabi non portet, clam alia via fe fubduxit

;

et alveo novi canalis, qui inter infulam et continentem relinquebatur, x dierum fpatio

effoflb, navigia fua omnia oneribus per nodem ejedis diligenti ac fideli ii cid fer-

vorum opera indiverfam infulae partem occulte traduxit} neque id aut Auria pro-

fpicere, aut ab incolis, quippe Draguti faventibus, rtfeire, nec, fi refeiviflet, omni-

no impedire, poterat ; cum ab eo loco, in quo erat, ad cum, per quem canali dudo

Dragutes evafit, l partuum millia inrcrccdcrcnt : neque vero tutum exiftimabat di-

ducere aut partiri claflcm, fingulis ejus panibus univcrfac praedonis clarti oppugnan-

dae minime fuflicicnribus. Ita cum periculum clfugirtet Dragutes, * Cercinam fe re-

cepit, et in itinere obviam fadam Siciliae praetoriam, in qua Bucarus Mule-A (lis filius

crar, intercepit, unaque captum Bucarum Confbntinopclim fecum abduxit : ubi in

turrem, quam vocant, bNigram inclutus mifcrabili exitu diem fummum claufir.

VIII. Eo curfum tenuit Dragutes, ut claflcm, quae ad vindicandam injuriam

Aphrodifio capto illatam inftrucbatur, practcntia fua ad accelerandam profedionem

magis incitaret. Huic praefedus Sinan purpuratus a Solymano, qui, cum nuper ex

infeliciter fufccpta inPanhiam expeditione rediiflet, ob violatas a Ferdinando indu-

cias in Pannonia et a Cacfarc in Africa, non amplius expedandum duxit, dum illae

exirent } fcd vim vi quamprimum repellere ac coercere conflituir. Claflis erat om-

nino exii triremium, 11 navium onerariarum cum myoparone, additis xxx biremi-

bus atque aliquot celocibus, quibus xii cio pugnatorum impofita funt. Sinam prac-

fiedo attributi Dragutes et c Sala-Raiftus. Cum Sinan oram Italiae legere inciperet,

et prudens quifque merito metueret, ne in Melitam curfum dirigeret, Joannes d Ome-des Hierofolymitani ordinis princeps nunquam adduci potuit, ut crederet, in alios

ufus tantam clartem paratam efle, quam ut in regis gratiam in Provinciam defeende-

ret, et rex tanto robore potens res novas in Italia moliretur, bcllumquc Cacfari in-

ferret. Itaque, five quod ita crederet, five quod omnium rerum inopia preflus aliud

non portet, arccis munire et commeatu ac milite firmare prorfus neglexit : cumque

in Siciliam claflcm tendere, jamque Sinanem cum Vega per interpretem de Aphro-

difio, Monafterio ac e Siagulc recuperandis egifle intcllcxiflet, id fimulatc prae fe

ferre Sinanem caufatus, in propofito pertinaciter haefit. Vega autem Purpurato de

violatu induciis exportulanti et de captorum oppidorum rertitutione Solymano fatif-

ficri flagitanti, cum refpondiirct, Dragutem, non Cacfarem inducias violartc ; cui

manentibus induciis liberum fuerit, praedonem, qui prior cumaggrcfliis fit, bello

perfequi, et oppida capta recuperare, aut adempta iis, qui in fua clientela erant, rc-

ftitucrc ; Sinan, qui belli occafioncm quaererer, hoc rcfponfo commotior, protinus

in Siciliam dcfccndit, et, cum fe f Meflanae oftendifler, ad gCatanam defleftit, quafi

eam oppugnaturus 5 et mox hAuguftam petit, quod cft oppidum in pcninfula fupra

* Syracufas pofitum, anno cio ccxxix a Fridcrico ri conditum ; captaquc prius arce

illud capit, diripit, incendit. Id adum xvi Kal. Sextilibus. Inde levi vento delata daflek Melitam appulit, portumque fubit, alteri portui, qui arcem fubluit, conjun&um,

modico collis jugo interjetto, ubi hodie *S. Anfelmi caftcllum cft. Id eo majoremterrorem

INTE R P R. * Cbrrebm*, OU Crfcnm*. k kt taari neiret ’ St/n-Fnit. * OmtJn^ertnA matirt dt Maitt.• SouJj. 1

Mrffiwr. y Iui. SirtHttJs. k Maitt. 1 cbmfit*» St. Rbnt

I

Vl

2 68 JAC AUG. THUANICI )IDl I terrorem incuffir» qijod praeter Omedis fententiam accidificr, qui claflcm Turcicam

H - ir »Tolonii in Provincia expetari pertinaci afleveratione confirmabat, fcd brevioris lti-

e.vricus.

nCf js compCndiomeridianum Siciliae litus legifle. Itaque paflim trepidare omnes,

er quo qu iique poterat, cum rebus charifiiqiis*;onfugcre. Duo omnino oppida erant

in infula: unum fub radicibus arcis, quod,ql|iieollibus undique impendentibus cinge-,

batur, defendi non polle apparebat ; aly^h&.va ab eo milliaribus diftans:quae ambo

cum tantae multitudinis minime apacla c^nt^reliquum erat, ut in arcem, receptus

et nujoris fecuritatiscaufa, multi confugctcitt. Rurfus, cum arx vix equites ac dc-

fenfores caperet, eo fiebat, ut plcriquc ad vchcmcntcis caniculae acftus fub dio irtifc-

rabiliter exponerentur, et fuperante multitudine ac foctore excrementorum obfcfil

multa incommoda acciperent. Praedis aba&is, et pecore vel capto vel fuffoflo, eunt

Turei aliquot e fuis, qui longius evagati fuerant, inter anguftos calicis, quos muris e

vivo lapide fine luto fepire infulanis ufus cft, intercepti fuiflent, et arcis eam naturam

cflepcrfpiccrcnt, ut facile tunc oppugnari non poflet, vicid pafluum progrefli rur-

fus militem effundunt, et ad urbem mediterraneam invadendam pergunt : ab ea parte,

quae orientem fpetat, et a qua colubrinae jaftu fuburbia ablunt, primus fit impetus.

Comniiflo levi certamine, cum Sinan faxo impolitam urbem duabus partibus ex

fiarc cerneret, tertia quamvis afpcra declivi tamen jugo in vallem delinere, quae

colle arduo et undique circumcifo, qui urbem faftigio exaequat, clauderetur} quod

minus abilla parte munita cflct urbs, utpotc nullis turribus ac propugnaculis in ea cree-

tis, illae quaflationem et aggrclfioncm facere infiituit. Urbi Georgius b Adornius

praeerat» qui nullum ftrenui ducis officium praetermittebat: fed municipe tantum

milite fretus verebatur, ur, fi ar&ior obfidio clTcr, eam diutius fuftincrc polTcr. Itaque

petito abOmede auxilio, Nic. Durandus c Villagagnonus, qui nuper e Gallia venerat,

et de Turcica dafle aliter rem habere, quam fibi ab initio finxerat Omedes, perfua-

dere ei non potuerat, cum vi tantum viris mittitur i inutili prorfus, fi Turei in infti-

tuto perfeveraflent, fubfidio. Interea obfcfil ea parte, quae infirmior videbatur, mu-

rum diligenter muniunt, dutafofla xvi pedes lata et x alta, et in exteriori labro cx-

ftrufta maceria treis pedes folummodo alta, ne dilplofis tormentis ruina maceriae

fofla compleretur : utrinque ad extremum aggerem ex duobus tcftis a fummo ad me-

dium dirutis et terra opplctis duo humilia propugnacula eriguntur, in quae machinae

impofuac, quae etiam diruta maceria hoficis in foflam irrucnrcis ab latere, fine ullo

obfeflbmm incommodo, deturbarent. Verum hofti ad fubvehendas machinas inftru-

ntenta deerant, et longo tempore opus habebat, ut nova fabricarentur : ad haec me-

tuebat, ne, inrcrim longe relita clalTc idoneo defenforum numero vacua, Caefariana

clafiis fuperveniret, et, divifis viribus, aut a conjungis opprimeretur, aur, amifiis tor-

mentis, quod aeque incommodum ac turpe erat, fuga facienda edet. His difficulta-

tibus aliquot dies conflatus, poft multas ac faevas populationes reducis tormentis

ad claflcm revertitur, et d « Cofyram infulam, quae iv a Melita ad latus occidentale

milliaribus abefi, defertur. De ea ante tratatum fuerat, defendi placeret an deferi

:

cumque pleri Iquc videretur, deferendam efl*c, Omedes, qui Melitam minime peti

exiftimaret, defendi quidem debere, fcd non proptcrca externa auxilia eo vertenda

ccnfuit, quod arx edito loco ac fere undique praerupto faxo fita a paucis contra nu-

merofum hortem, aditu tam difficili, facile defendi poflet : eo fc infulanos recipere

pofie quos patriae ac fuorum charitas ad defenfionem et extrema quaeque fubcunda

incitaret:praeterea in ducis Hifpani, qui infulae pracclfcr, virtute fummam fiduciam

fc collocare : neque certo conftarc, eo claflcm Turcicam tendere: levitatis autem

fummae clfe, atque etiam turpitudinis, ad levem rumufculum ita commoveri, ut in-

fulam, magno municipum detrimento, nec minore totius ordinis dedecore putent

deferendam.

INTERPR ‘ T**Un e* Prrvner b Adarwe. 'it VtiitfV*" * Gnzt

N o T. ‘ Dele Ctjjrmm}lege GaaU*. Put. InJ. I h.

Digitized by Google

HISTORIARUM LIB. VII.

deferendam. Iraque cum infulani fpc auxiliorum fc deftitutos cernerent, atque uxores

ac filios et imbcllcis fenes ideo in tutum transferre ftatuiflent, duas naviculas onuftas

.Melitam traducunt. Id ubi Omedi rcnunciatum cft, protinus oneribus minime ex-

politis eas revehi jubet, ut propinquorum mifcricordia alacriores ad infulae defen-

fioncm redderentur. Igitur eo delati Turei protinus caflcllum, quod mari vicinum

edet, expofitis xx tormentis tertia vigilia quatere incipiunt : ac, Acet continua verbe-

ratione murus labefactatus ruinam minaretur, tamen arx cofitu erat, licet moenibus

nudata, ut undique praccipiti faxo inacccfla tam cito expugnari non poffet. Nihilo-

minus » Sinuefianus praefectus, cui adeo Omedes fidebat, cum omni fpc auxilii defti-

tucrctur, animum defpondens, quantumvis oppidanis, ut defcnftonis curam fufqjpc-

rct, neque fc dcfcrcrcr, cum animofe hortantibus, tcfto fucccdir, omifTa propugna-

tionis cura. Heie, vir Anglus*cum confternatos luorum animos infolita virtute

crcxiflet, hofles primo rcpulft : fcd eo occifo a pugnae fubfidio ad deditionis confi-

lium recurritur. Conditio haec erat, fi incolumibus municipibus exire liceret, arcem

tradituros : fcd cum Sinan pofl tormentis verberatum murum id peti infolcns efle di-

ceret, et, ut fine conditione fc dederent, haud incerta mifericordiac fpc, urgeret,

praefedus cc capita eximi petiit;quibus poftrcmo ad xl rcdaftis, fit deditio, et portae

obftru&ac aperiuntur. Inter obfeflos vir Siculus erat, qui, cum fervitute mortemoptabiliorem duceret, defperationc adaclus, crudeli admodum facinore fc et fuos pe-

riculo eripuit. Is contrafto apud infulanos domicilio uxorem duxerat, ex qua duas

filias fuftulerat;quas, cum videret prope efle, ut in miferabilcm fervitutem abdu-

cerentur, gladio tranfadigit, matremque ad ftrepitum accurrentem una interficit r

ipfe, ne fuorum morti diu fuperefier, neque tamen inultus caderer, baliftara et

icloppctum inflruit, et, referatis foribus, duos ex hoftibus, qui ad praedam feftinabant,

audacius provectos milTilibus petit ac perimit 5 tum ftri&o gladio in medios ruens fc

confodiendum praebuit, vi cid ac ccc capita fub jugum milia. Caflcllo capto et

abdufta praeda inccnfb, atque infula exinanita, Sinan, ut fidem in ipccicm liberarer,

imbcllcis ac fenes ex omni turba delegit, qui xl numerum explerent : in quibus cumfc non comprehendi praefectus quereretur, et fidem Sinanis imploraret, vcftc exutus

remigio addicitur. Eum tamen Omedes, ut faCti invidiam elueret, tormenti iCtu

fublatum fparferat; hoc addito, quamdiu anima cxfupcrafier, arcem confcrvatam

fuifle $ eo mortuo, municipibus territis ftatim deditam. Hisaftis, Sinan idoneamtcmpcftatcm nactus in Africam vela facit, et de Tripoli aggredienda confilium capit.

Ia 1 quartae ac poftrcmac regni Tunctani ad orientem provinciae caput cft. Nam a

Tritone fluvio, b Tacapc cft, atque inter 1 Hipponac et ' 3 Lethae promontoria d Syr-

tis minor jacet, in qua«Cercinna et f Meninx infulae. A Lethae promontorio tra&u

continuo ad veterem Tripolim itur } a Phoenicibus, uti vero fimile fit, olim condi-

tam, cognomine ei quae in Syria cft appellatione : in eam 8 Cyniphus, fi Ptolemaei

tabulis fides, influit. Verum illa ab Arabibus, Ornare Calipha, qui fecundus a Ma-homete fuit, capta, et cjc&is Gothis omnino diruta, aliam haud ita longe cjufdem

nominis Afri condiderunt } de qua heie fermo cft. Hinc ad h Philaenorum ufquc

aras major Syrtis porrigitur. Ab eo tempore Tripolis fub Tunetanis regibus femper

fuit, aut eorum praeferiis, aliquando ut fit, rebellantibus i donec Petrus Navarrus,

qui poftea figna noftra fccutus cft, Bugia capta anno hujus faeculi decimo, peftilcntia

in urbe graflante, ut fuorum faluti confulcrcr, * Didacum Valentinum Neapolimmifit cum duobus navigiis, quibus id ccc milites portabantur : ipfe cum exercitu,

quiINTER PR. * Galatia* de Seffa, f.omvfntetir. * Cafri. « caf de Z*tte. * Pali. « lftla tft’ i Cber-

tbeni. ' Gerbet. * Maerts rip. * caf« dlMejurata. 1 Dit£» <U Volenda.

NOT. 1 Dele quartae et pofarrmae ; kee tertis* Put. » Dele Wpftwae, lege Rafabu»; fuivantles cartci de Prolemce Ihffcn* {Bna) citant plus occidentale que Rufam* (Eifattn) qui fait promon-toirc vera Ic petit Syrte. Pnt. 1 Lege Zttbac Put.

T o m. I. Y y y

269CPDLL

Henricus 11.

Digitized by Google

2?0 JAC. AUG. THUAN1CID13LI. qui erat xv cid hominum, * Cofyram venit, et ibi accepto a Valentiuo commeatu ac

munitionibus in Africam tranfmittit, atque, aurtorc bVioncllo Veneto, qui, quodenricus

.

Venetis cum Tripolitanis commercium intercedebat, fitus ac loci valde pe-

ritus crar, urbem aggreditur j rcpulfifquc oppidanis ac milite in terram expolito, eam

tandem expugnat, occifisviciD Maurorum et captis amplius xvcio, iniifque urbis

regulo cum conjuglbus et liberis, qui in Siciliam fub cuftodia ablegatus cft, ac poftea

Cacfaris beneficio libertati reftitutus. Capta urbe ac magna ex parte dcftrurta, ca-

ftcllum vetus fervatum cft, et aliud novum juxta portum inftiturum ; et utrumque a

Caefarc praefidio impofito eo ulquc cuftoditum, donec, Rhodo a Solymano ante

xxvin annos capta, et inde Hierofolymitanis equitibus ejectis, Cacfar cis Melitam

attribuit, et Tripolim, quae ab ea haud amplius cclv paffuum millibus abeft, una

tuendam commifit. Itaque de ea etiam munienda, antequam certum eflet, quo

Turcica clallis tenderet, artum interequites : cumque Omedes minime nudandam

equitibus infulam cfle contenderet, et fubfidium ex montanis et agreftibus Siculis col-

lam atque a Vega fummiflum fufliccrc diceret, capta 1 c Cofyra, fero tandem cum

erroris et obftinati animi poenituit, Tureis eo appulfis, neque inFranciam, uti jarta-

bat, contendentibus. Exfccnftonc ergo in terram farta, Turei arcem, quae orientem

fpertat, difpofitis xxxvi majoribus tormentis fine intermiftione verberant. Huic

praeerat Galpar d Valerius AIlobrox vir rei militaris feientia ac virtute inter fuos magni

nominis, et cui Omedes ipfe, alioqui Gallico nomini iniquior, plurimum tribuebat.

Is provifis pro tempore, quae potuit, murum ea parte terra opplcrum fubftrurtionibus

ita firmaverat, ut continua quaflationc parum ab hoftibus proficeretur : fcd transfu-

gae indicio emendatus enor. Is erat e Cavalionenfis ex comitatu Vcnafcincnfi pon.

tificiac ditionis, homo notae perfidiae, qui aflidua cum Mauris confuctudinc a noftra

religione defeiverat. Admonitus ab eo Sinan tormenta loco moveri imperat, et ad

aliam partem, quae cellae promptuariae ad praeferti ufus inferviebat, minus firmam,

quod terra oppleta non eflet, dirigi. Ibi cum parvo temporis fpatio magna ruina

ederetur, Valerius, qui videret equites focios animo concidere, per f Poefium equi-

tem Gallum magni animi virum cos confirmat : ruinam enim ejulinodi clTc, ut com-

mode farciri poffit, et, fi animis nitantur, non defuturas vircis ad propullandos Tur-

eorum impetus } tantum audeant, et virtutis priftinae memores fc non deferant.

Hifpani contra urgere, ut magnitudini periculi praeverteretur, idque non fine invi-

dia noftrorum : Gallorum enim et Hifpanorum longe diverfam rationem efle ; ab his

enim continua bella cum Tureis geri, quibus idcirco certa pernicies immineat, nifi

in tempore libi prolpiciant i illis magnam cum iifdem Tureis conjunrtioncm efle, et

adefle regias naveis hoftilibus permittas, quae ipfis, fi quid finiftri accidat, perfugio

futurae fint : hac fiducia Poefium hanc animi praefentiam oftentare : brevem efle

confultandi occafioncm>qua practcrmifla, cedendum efle, et adempta omni auxi-

lii militibus fpe turpem deditionem fubeundam. Haec ab Hifpano centurione jac-

tata cum Pocfms impatienter ferret, concilio fc furripuit, ac tacitus domum contulit.

Paulo ante e Gallia Gabricl s Aramontius Melitam venerat cum Michaclc h Seureo et

** Cotignaco a rege Conftantinopolim miflus, unde fub exitum fuperioris anni redie-

rat. Is cum ab Omede de injuria in Mclitenfi clade et 2 Cofyrac vaflationc ab equi-

tibus accepta cognovilTet, egregiam regis voluntatem erga tam bene de rcpublica

Chrifiiana meritum ordinem teflatus, fibi admodum dolcrc dixit, quod non tempefti-

vius adveniflet ; verum fe gravi morbo in itinere fuifle retardatum. Heic interfatus

Omedes, Satis tempeftive, inquit, fi quidem per tuas occupationes licebit, ut Tripo-

lim verius iter Aertas, etSinanem aeDragutem abobfidionc urbis, interpofita regis

Chriflianifllmi

INTERPR. * Ptutslsrea. * Vitutih. « Gozt*. * V»litr Dtuphnut. « dt CsvoiUt» sm «nr.ut

VtnaifliH.1 Poifitw. « dArmmmt. ‘ dt Senrrt. 1 dt

NOT. • DdeC.jJr.; lcgcG.«4. Put. Ind- Th, * Put.Ind.Th

Digitized by Google

HISTORIARUM LIB. VII. 271

Chridianitfimi au&oritatc, revoces, aut quoquo modo gratia, qua apud cos plurimum CPIOLI.

vales, avertas:quod tc per Chrifti vifccra, per tibi merito chari(fimum regis potentif- Henricus II.

fimi caput, qui nos fumma benevolentia, cujus nobis fiduciam fecifti, proloquitur,

obfecro et obtedor, ne grave Iit, moram aliquantulam profeftioni tuae interponere,

qua gloriofiflimo ac toti Chriftiano orbi maxime fru&uofo beneficio nos obftri&os

habeas, et, depulfo a noftris cervicibus tam formidando hofte, regi tuo immortalem

gloriam, tibi vero fempiternum ex rei bene gcftac confcicntia gaudium parias. Tamobnixe roganti, quamvis iter accelerare in animo haberet, non potuit non aflentiri

Aramontius, quod et fibi honorificum et regis voluntati confentancum id ede intcl-

ligerct. Itaque accepta celoce Tripolim contendit, cum, jam expolitis in terram mu-

ralibus machinis, foflae ductae, et omnia ad obfidionem parata edent. Si na rus anhe-

lantem femper ad majora animum Aramontius, quantumvis precibus atque arte an-

nixus, flc&crc nequaquam potuit; quod ille diceret, equites, amifla Rhodo, fidem So-

lymano obftrinxiflc, nunquam fe contra Tureos arma laturos; nihilo fccius fpreta

jurisjurandi religione Caefari contra Solymanum bellum gerenti femper praedo

fuifle ; ac nuperrime in «Aphrodifii oppugnatione magnum Draguti damnum attulidc

:

hanc injuriam bello ulcifci Solymanum dccrcvidc ; camquc ob rem hanc tantam

cladem indruxidc, ut eos omni Africa expellat ; cujus mandatum fibi minime libe-

rum fit ullis precibus aut ullius rcfpcdu negligcrc. Cum nihil apud barbarum fuas

valuidc preces videret Aramontius, continuata navigatione fibi quamprimum Soly-

manum adeundum duxit, ut ab eo impetraret, quod legatus concedere rccufabar.

Verum id ei per Sinanem non licuit, qui Gallos rei eventum opperiri et in ancoris

fpeftatorcs federe voluit. Cum igitur inter equites, defendenda an deferenda urbs

cfTct, difereparent fententiae, quod b Poefius periculum elevaret, Hifpani in majus

extollerent, deligitur c Gevara Hifpanus, cui propter aetatem et rei militaris peritiam

milites multum tribuebant, qui ruinam infpiccrct, an commode farciri polfcc, et ad

concilium referret. Cum opinione majus periculum ede rcnunciadct Gevara, mili-

tes eo d Valerium adigunt, ut c muro fa&a fignificatione colloquium dcpofccrcr.

Midi duo equites, et in his Gevara, qui, fi incolumibus urbe excedere liceret, et naves

tranfportando militi concederentur, deditionem fafturos fe pollicerentur. Has con-

ditiones initio minime fe rejicere finxit Sinan, modo de impenfis belli fatisficrct.

Cum illi negarent, ctitadimifli edent, exDragutis confilio revocantur, ne videli-

cet, omni fpc mifcricordiac praccifa, ex dcfpcrationc ad fortitudinem recurrentes ul-

timam ncccffitatcm experirentur. Cum ergo Sinan ratam fe deditionem habere

praedicaret, et in DAgutis gratiam de repraefentandis in bellum fa&is fumptibus con-

ditionem remittere, idque facramcnto per Solymani caput concepto confirmadct, ex

purpurati domcdicis unus mittitur, fpccic, ut Valerium evocaret, cum quo Sinan de

navibus pro capitum numero praeparandis ageret ; re vera, ut obfcdbrum vultus et

quid fiduciae illis edet diligenter obfcrvarcr. Is ergo, expofitis, quae a Sinanc habe-

bat, mandatis, ut Valerium an egredi deberet haefitantem magis falleret, fe oblidis

loco midUm profitetur. Ita Valerius diferimini fe committit ; er, ut majorem fiduciae

fignificationcm daret, quem obfidis loco retinere poterat, cum uno equite fecumducit. Ubi purpurati tabernaculo appropinquavere, cmidarius ille praecurrit, et cqmetuomnia intus perturbata cnunciat,ut quas velit conditiones ab obfeflis extorquere

pofiit. Sinan, qui dolum fucccfiidc gauderet, increpitum Valerium ac contume-liofc habitum, renovata de belli impenfis conditione, in vincula conjici jubet. Id

ubi per equitem, quem una fecum duxerat, intus renunciatum eft, indignatione,

jurgiis, fcd multo magis pavore mifceri omnia. Tum purpuratus, qui arcem con-fervare in animo haberet, et omnem moram tollendam ccnfcrct, ut prius Valerium,fic arcem et inclufos equites fraude in fuam potedatem redigere aggreditur. Valerio

INTERPR. • Afric*. k Peifet. • Gutvirj. * Vthtr. VOCatO

272

CPPLI.

Henricus II.

JAC. AUG. THU ANI*votato, omneis Tc conditiones remittere et obfeffis libertatem concedere confirmat

:

cumque poftridic urgeret Sinan, ut in conditionem de belli fumptibus confcnrirct,

vim deprecatus Valerius capite fc minutum dixit, ac proinde nullius momenti luam

fententiam fore, quippe qui cum libertate praefeduram et imperium amififfet. Hocprudenti rcfponfo Valerius a Sinanc jam deceptus effecit, ne ille fc miniftro amplius

ad oblcffos decipiendos uteretur. Itaque cos per nuncium evocat, ipfifquc nihil no-

citum iri fidem obftringit ? et rurfus per Solymani caput dejerat. Majore quam prius

levitate Sinanis perjuriis habita fides ab obfeffis, ob imminentis expugnationis me-

tum : ac ftatim equites cetcrique milites cum conjugibus et liberis conferti exeunt

;

qui ab obviis Tureis turmatim ante portas di fpofitis e vcftigio omnes fpoliantur, et

ad naveis captivi abducuntur ; Mauri, qui ad cc fupcrcrant ex iis, qui equitibus mi-

litaverant, interficiuntur. Cum per fidem datam Valerius obtcftarctur, rcfponfum

cft, canibus fidem fervandam non effe, qui eam priores Rhodi Solymano datam fe-

fdliffcnr. Tandem vix ab Aramontio impetratum, ut cc numero eximerentur 5 qui

praecipue Galli fuere : Hifpani equites affervati et aliquot Galli adolefccntuli, quos

pollrcmo Aramontius pretio exfoluto a Sinanc obtinuit, ut catenis folvercntur. Arce

capta, rcftabat turris illa in portu olim ab Hifpanis aedificata, quae a Gallo equite nonita credulo cum xxx militibus tenebatur. Is, dum de conditionibus tradatur, cx-

trado tempore convafatis rebus fuis naviculam confcendir, et reda ad Aramontium

pergit. Ita Turei arce et urbe potiti funt « xvn Kalend. Septembr. xli° poftquam

a Petro Navam» capta fuerat anno : caquc inDragutis manus * Sangiacibcgi titulo

tradita ; in qua duas arccis cxilruxit, alteram ad turrem ab Hifpanis quondam aedi-

ficatam, alteram paulo interius, ubi firmum Tureorum praefidium ab eo tempore ha-

betur. Magna laetitiae demonfiratione totis cafiris celebratus hic dies, Aramontio

etiam ad convivium barbara magnificentia paratum, quod invidiam noftris auxit, in-

vitato ; et difplofis pallim tormentis, moxque fub vcfpcram accenfis per triremeis

et eundas naveis lucernis continuata per nodem laetitia eft : atque, ut jucundo ali-

quo fpcdaculo oculos pafccrcnt, Jo. Cabaffium bombardarium, quod idu tormenti

manum exercitus feribae abftuliffet, in foro, utroque pugno, auriculis ac naribus

truncatum ftatuunt : tum vivum defodiunt umbilico tenus, et fagittarum idibusdiu

et crudeliter confixum ad extremum jugulant. ‘Aramontius potcftarc a purpurato

fada difccdit, et Melitam revertitur i abdudo fecum h Valerio, qui ftatim cuftodiac

ab c Omede traditur.

IX. Invidiam fadi cum Hifpani in Gallos rejicerent, d ViIlagagnonus edito

feripto eam diluit j et avaritia Omedis, qui ampliffimas ordinte facultates fraudato

aerario in familiarcis ufus interverterit, atque obftinata pervicacia fadum dicit, ut

minime fummilfis, quae opus erant, in tempore T^polim fubfidiis, Valerium et

cquitesobfeffosomni fpc auxilii deftitutos ad feftinatam deditionem nec fatis honcftam

aut tutam compulerit. Qui finccrc magis de ea re exiftimant, Omedis pertinaciam,

Valerii credulitatem, centurionis illius Hifpani, de quo diximus, nimiam formidinem,

* ac denique Cavalionenfis transfugae proditionem in caufa fuiffc putant, cur rebusnon-

dum in extremum diferimen addudis arx validiflima in Tureorum manus tam facile

devenerit. Nam Aramontium in ea caufa praevaricatum, et, ut Omedes jadabat,

Valerio deditionis audorem fuiffc, procul a verifimili abeft > cum cum conftct a Mo-

morantio equitum magiftro, penes quem tunc fumma regni erat, ad Omedem privati

officii mandata habuiffc, quibus, quanta benevolentia Hicrofolymitanum ordinem

profequeretur, et, poft Philippi « Villcrii Infuladami cognatione fibi conjundi mor-

tem, ejus commoda praecipuo commendationis loco femper habuiffet, abunde fig-

nificabat.

VAR. LECT. • xviii P.D.o.

INTERPR. * tmffffft, ou plutoft B*fcb*ht. * Vtlitr. c Qmtdtt. * J»rdUppu*. * PHBert

de

Djgitized by Google

HISTORIARUM LIB. VII.

niticabat. Et fanc Momorantium graviter amiffac Tripolis cafum tuli fle, ex ejus

literis eo tempore ad JBrifl'acum Infubrutn praefectum, cum quo minime difiimulabat,

datis, quas penes me habeo, didicimus;quibus urbem Chriftianis ereptam et latro-

num fpcluncam effectam dolet. Cum vero rex indigne ferret, haud occultis Cacfa-

rianorum vocibus Gallorum nomen infuliofc profeindi, quali eorum atque adeo Ara-

montii ipfius opera fattum edet, ut Tripolis in Tureorum potcftatcm devenifler, ad

Ordinis Hicrololymitani principem prid. Kalend. Odtobr. dat litcras, cafquc b Belloio

nobili viro e domelticis perferendas committit, quibus de rumore fparfo conquere-

batur ; et petebat, ut, fi quidem Aramontius eorum, quae contra cum divulgaban-

tur, reus clTct, periplum tanquam melius ac certius de ea re inftruCtum certior fie-

ret, ut cum pro criminis magnitudine debita poena afficeret ; fin innocens elfct, ex

ipfius tcftimonio publice de veritate apud exteras nationes conflaret. Quibus ab Ordi-

nis magiltro referiptum xv Kal. Deccmbr. in haec verba > Ad ea quae majeftas vcftra

a nobis flagitat, quo ejus defiderio et imperio, quantum in nobis eft, fatisfiat, refpon-

demus ac dicimus, Kal. Sextii, ultimis Aramontium huc appulifTc cum ii triremibus

et minori trireme $ qui poftquam a nobis pro merito convenienter exceptus mandata

fua expofuit, nimirum ut Conftantinopolim proficifccns in itinere nos adiret, ac

vcflro nomine operam fuam prolixe nobis deferret, a nobis rogatus cft, ut Tripolim

diverteret, et operam daret, ut Tureos ab obfidione illa, fi forte nondum coepta

eflet, averteret; aut, fi jam arx obfcflTa efler, Tureis, ut ab obfidione difcedcrcnr,

omni ratione perfuaderet : onus vero in fc libenti animo fufeepifle Aramontium, eo

cum celoce nollra profedum ; fcd, cum nihil impetrare ab oblUnatis Tureis potuif-

fet, re infccfa ad nos rediilTc, ac publice in confeffu Ordinis tcftatum efle, quanto cum

fuo dolore accidiflet, ut Tripolis amifla clTct:quo in negotio nullum officium prae,

termififiet, ut Ordini ea in te noftro gratificaretur ; hoc enim a vcftra raajcftatc enixe

ac religiofe fibi injunftum. Praeterea, ut, quorum culpa ea clades accepta eflet, certo

cunftis conflaret, undique probationes collegimus ; et, inquifitionc diligenti fuperca

re habita, nihil compcrimus, quo Aramontium cladi caufam dedifTe aut deditionis

audorem fuifTe eredi debeat. Quinimo ex equitibus captivis, poftquam ad nos ipfis

triremibus vedti rediere, didicimus, cum non fotum omni culpa vacare, fcd multis

benefaftis totum Ordinem fibi devinxifle : ac proinde non rc&c nec fecundum ratio-

nem fadlum exiftimamus, ut is rumor fparfus fit. Eas litcras, quarum exemplum

penes me cft, poftea rex per oratores fuos paflim publicari juffit;qua publicatione

comprcilis Cacfarianorum querelis ac rumoribus, evulgata in Gallici nominis invi-

diam fama pariter conquievit.

I NT ER P R. * le aurrjital de Briffat) g/UtVtrnetr dt Piedmont. k BtUojr.

JACOBI

T o M. I. Zzz

273ClOIDLl.

Hlnricus 11.

Digitized by Google

*7+

JACOBI AUGUSTI THUANIhistoriarum sui temporis

LIBER OCTAVUS.

EPITOME.\AE SARIS cdiEtum de Concilio. II. Conventus Norimber-

]gae i in quo alium de belli Magdeburgici fumptibus. III. Coefar

[fTUftra A* Imperiifuccefiione cum fratre agit. IV. In Luthera -

* nosanquiritur. V. Tandem cum Magdeburgicis conventum:fla-

timque fecretumfoedus interventu epifcopi Baionrnfis aMattritio

i cum rege initum. VI. Tro Hejfi libertate principum apudCae-

farcm deprecatio. VII. In concilii Tridentini ratione rex a pontifice diffidet i lite-

rafque fiduciarias tanquam ad conventum non ad concilium dat patribus JacoboAmioto Bellozano perferendas. Ejus ad patres oratio libera et ad querimoniam

mvidiofam compofita. VIII. Eodemque tempore edillum in fenatu promulgatur i

quo prohibetur, ne profacerdotiispecunia Romam mittatur : atque, ut rei acerbitas

aliquatenus mitigaretur, renovata contra Sellarios decreta. IX. Helvetii aulio-

ritatem concilii detrettant \ et adilludTrotefiantium legationes. X. Foedus cumOHavio Tarmae duce initum i et Farmenfi bello falium initium. Ejus fuc-

ceffus. XI. Hincferipta utrinque jurgiis plena inter Caefarem et regem diffemi-

nata. Regium- Lepidi in odium regis a F. Gonzaga Coefaris nomine a Ferrarienfi

repetitur. Mirandula a Caefarianis oppugnatur. XII. Ficorumgens et fuccefjio.

XIII. Bellum in Subalpina regione inter regem et Caefarianos recrudefcit } quodBelgicum mox excepit. XIV. Miffi a pontifice belli pertaefo legati i hinc Car-

penfis adCaefarem, in Galliam Hier. Veralius j cujus diplomate in fenatu recitato

leges ut m fuperioribus a patribus appofitae, et novae propter edillum nuper de

feribis pontificiis promulgatum additae. XV. Res in Anglia turbant. Somerfe-tus regni proteSor capite plellitur ; et Jo. T)udleius Northumbriae dux, cujus

aftu periculum illi creatum fuerat, eo fublato regnum adfellat. XVI. Mortes li-

teris clarorum hominum, Martini Buceri, Andreae Alciati, M. Antonii Flaminii,

Jo. Bapt. Montani, JoachimiVadiani.

Ex AUCTORIBUS,

Jo.Sleidano, Seb.Beffelmeicro, Literis et aliis publicatis, Juliano Goffelino,

Luca Contili, Car. Sigonio, Blafio Monlucio, Aliis Curiae ‘Partfienfis, Fr. Rabu-

tino, Nic. Sandero, Georgio Bucbanano.

LIBE R

Digitized by Google

HISTORIARUM LIB. VIII.

LIBER OCTAVUS.|ERUM Africanarum longa ncc fatis vulgo nota narra-

tione defundi, tcmpuscft, ut in Europam redeamus. Cac-

far coepta anno fuperiore comitia Eid. Febr. hujus anni

dimifit ; cdido prius fado, quo, quandoquidem religionis

|diflidium nullo alio remedio commodius quam occu-

menicac fynodi celebratione componi pofTe in confclfo

fit, daturum fc operam recipit, ut omnia quamprimum

rede et ordine, femotis affedibus, juxta facram feriptu-

n W ram ct fandorum patrum dodrinam in eo negotio per-

agantur; quod ad fe, tanquam ccclefiac patronum ct conciliorum dcfcnlorcm, hos

enim titulos eo feripto ufurpat, proprie pertineat : eo nomine fe omnibus, qui ad

concilium venturi fint, idonee cautum velle, five religionem mutent, five in Au-

guliana confcflionc pcrfcvcrcnt;quibus liberum fit, quamdiu velint, “Tridenti com-

morari, ibique omnia, quae ad confcicntiac fuae tranquillitatem et inftrudioncm fa-

cere exiftimabunr, in medium libere proponere : orare igitur tam ccclcfiafticos quamAuguftanac coqfcfltonis focios, ne pontificium diploma negligant, fcd eo apprime

inftrudi veniant ; ne fc deinceps aut nimia fefiinatione cxclufos, aut ad jufiam fuae

caufac explicationem non fuifle admiflbs jure co^ucranrur. Adum ct de formula

Augufiana;quam quo minus reciperent, cum variae a multis alFerrentur ratio-

nes, Cacfar ampliorem ejus r« cognitionem fibi lumit.

II. Usu receptum cft in rcpublica Germaniae, ut mole negotiorum ingruente,

quae in publicis Imperii comitiis explicari non potuere, indidis a Cacfarc ct Ordini-

bus Imperii conventibus rurfus a deledis tradentur ; qui pari cum comitiis porcftatc

de rebus mandans fhruant ; ita tamen, ut, fi quid gravius inciderit, quod Caelaris

audoritatem ct praefentiam defideret, ad cum referant. Decretum ergo, ut ad Kai.

April. b Norimbergae conveniant feptemvirorum ct vi reliquorum principum legati,

qui deliberent, quemadmodum pecunia ilia, quae ex publico aerario in bellum

Magdcburgicum prompta fit, fupplcri debeat. Et, quoniam bellum illud ad rcipub-

licac falutem ct exemplum pertineat, magiftratui permittitur, ut fuae quiique civitati

tributum hoc nomine imperet. Cacfar ipfc collationem pollicetur. Er, quia ru-

mor fit, c Albertum Mansfcldium ct d Hcdecum fuperiori hyeme conftituifle Magde-

burgicis opem ferre, edicitur, fi poftea contingat, in aliqua Germaniae parte milites

confluere, ut ftatim vicini principes ac civitates conjundis viribus illos opprimanr, et

rebellionum igneis, priufquam in incendium evadant, ope fua reftinguant. Ad jurif-

didionem ct bona facra fuperioribus bellis liccntiofc ufurpata et direpta quod atti-

net, curaturum fc Cacfar recipit, ut appellatus ab iis, qui injuriam fibi fadam que-

runtur, ipfis jus dicat, quo fuum quifque recuperer, ct fpoliati in pofTcflioncm refti-

tuanmr. Ferdinandus rex de Turearum injuriis antea ad Ordines retulerat} cos vi-

delicet in Pannonia per inducias in armis efle, arcem in fuis finibus cxftrucrc, e Zalno.

cumque fuae ditionis praecipuum propugnaculum conatos occupare; jam in f Da-ciam hofliliter ingreflos, nullam ob juftam cautam quae a culpa fua profeda fir, res

novas moliri. Itaque ei, quamvis gravate, promifla fuperioribus comitiis auxilia de-

cernuntur. Ncc multo poft Cacfar de comitatu feu sDiccica ditione in Heflum,

tanquam contumacem, fententiam tulit:quantumvis ille fc cxcufarct, et fibi non

integrum efle diceret rcfpondcrc, adempto libero cum fuis confiiiariis colloquio, ad-

hibitis

INTERPR. * Trtntt. b Kurembtri. c It amtt Alberi dt JHdmftU. * It ttmtt Htideck. • Ztkwb.r Tranjilvumt. * Dictz.

27JCODLI.

HenricusII.

276

GPPU. _Henricus 21 .

.JAC. AUG. THUANI

hibitis etiam qui obfervarent et * aufcultarcnt. Siquidem poft patefacta fugae con-

filia tam ar&c cuftodicbatur, ut nemini illum adire aut fermonem conferre femotis

arbitris liceret.

III. Huc ufquc inter Caefarem et Ferdinandum de Imperii fucccflione aftum fue-

rat, media Maria fororc» Pannoniae regina. Cum nihil profcdlum fuiflet, Maximilia-

nus, cujus confilio et contemplatione efie&um credebatur, ne Ferdinandus Caelaris

voluntati obtemperaret, foccri offenfionem veritus, quamprimum in Hifpaniam tranf-

mittere et inde uxorem jam duorum liberorum matrem deducere conftituir. Itaque

cum patre bAugufta 111 Eid. Mart. difccdit, et fub exitum Maii cum Philippo Caela-

ris filio per Italiam in Hilpaniam redit, in itinere Genuae ufus holpitio jam fibi fami-

liari Andreae Auriae.

IV. Sub id tempus et Bremenfium legati Auguftam a Cacfarc anno fuperiorc evo-

cati re infeda domum revertuntur. Dum adhuc Auguftac eflet Caefar, a Granvclla-

no c Atrcbatcnfi, uti creditur, incitatus, concionatorcs fcorfim pcr J Hafium, e Scl-

dium et fMalvendam interrogatos acerbe reprehendit j quod flare per cos putaret,

quo minus formula nuper perferipta ab omnibus reciperetur. Cum igitur 8 Argenti,

nenfis epifeopus gravem de ea re paulo ante querimoniam habuiflet, hac lege tandem

urbe fummoti funt, ne pofthac intra Imperii fincis, et quam late Caelaris jurildi&io

patet, concionem apud populum habeant, aut quenquam ex amicis vel propinquis

conveniant, neque fui difccflus caufam ulli aperiant, aut, poftquam' cxccflcrint, ad

quenquam feribant, aut, quid cujp ipfis aftum fit, exponant. Haec metu ada&i

fublatis digitis more folemni pollicentur. Dcin fenatui mandatur, ut, quibus in

templis doftrinaLuthcrana docebatur, cellationem igiperct, donec Caefar decreve-

rit. Ludi-magiftri quoque, qui, ne Auguftanum de religione decretum fcrvarctur,

vulgo audtores efle exiftimabantur, cxafti. Ad eundem modum adhim et cum Me-mingenfibus et aliis per ‘ Sueviam civitatibus ; quas jam in concordiam cum Saxoni-

cis rediifle Caefar per indicem cognoverat ; miflo poftea Hcnrico Hafio, qui pafiim

rcipublicae flatum mutaret, novis inftitutis fenatoribus, et concionatorcs ac ludi-raa-

giftros, nifi decreto parerent, abrogaret. Ita concionatoribus ac ludi-magiftris, qui

vocati Auguftam venerant, docendi munere et ad fuos reditu interdicitur: cumque

ex ipfis unus uxori tempus partus inflare caufaretur, ac proptcrca majorem in modumoraret, ut fibi eam inviferc licerer, Atrebatenfis ad fuos convcrfus. Uxorem, in-

quit, vocat, quaefeortum cfl. Expeditiflima ea vifa Cacfarianis miniftris ratio, qua

et concilii a&io redderetur facilior, et patres, cxpulfis ex civitatibus quos illae Tri-

dentum mittere potuiflent theologis, pauciores adverfarios habituri edent. Pulfi

ergo illi et ejetti, pars in Helvetios, alii alio confugerunt : abeunteis plcriquc cives,

et inprimisJoannes Fridericus, quamvis captivus, per miniftros fuos pecunia, viatico

ac folatio perbenigne profccutus cfl. Tanta vero ex eo fccuta in templis folitudo, ut

occafioncm haud occultis multorum querimoniis dederit, vim non bonis tantum et

corporibus, fcd etiam mentibus et confcicntiis afferri quiritantium; donec a fenatu,

qui eo nomine magnam invidiam fuftinebat, pofl longam ac diligentem perquifitio-

nem, inventus eft ex Auguftanac confcflionis miniftris Gafpar k0 Huberius, qui, pub-

lice rccantata, quam ha&cnus fub Luthero profefliis fuerat, doftrina, formulam a

Caefarc praeferiptam multis obftupefccntibus populo infinuarct.

V. Interea res adMagdeburgum agebatur: et continuabatur magis obfidio,

quam oppugnabatur urbs, Mauritio abfente;qui 7 in viam, uti fuperiore librodiximus,

*fc dederat, quo fummiflos a Vandalicis civitatibus auxiliarcis vi aftuve interciperet

:

acVAR, LECT. • aufcultarcnt cultodibus P.D.o.f.d. t obviam T.D. o.f.» Hubemiu* P.D. o.f.d. * profectus erat P.D.o-f.

INTERPR. • tUmgrk.* deSirtihrrt. k Memminir».

k Amphrg.i /4 Stnakt.

* tVffMt iArrat.k Htitr.

* * Stldn. r Mahtndj.

Digitized by Google

277CDIOLI.

HISTORIARUM LIB. VIII.

ac Mansfcldius quidem, quidiflipato auxiliari exercitu in urbem pervenerat, »Nco-

flatum a Mauritianis occupatum impetu fruftra fado non fine damno fe receperat. Henricus 1L

Reduce in caftra Mauritio vnKalcnd. Febr. levibus aliquot proeliis initio pugnatum

cft : fed quatriduo poft tanta mole certatur, multis utrinque defideratis, ut Mauritio

ipfo, qui intererat, a Magdcburgicis agnito et circumvento, paulum abfuerit, quin

captivus in urbem abduceretur. Cum quotidie utrinque acriter certaretur, Vm Eid.

Febr. caduceator Caefaris in urbem mittitur; verum, cum nullas literas a Caelare

ipfius manu fubfcriptas haberer, et fenarus hujufmodi colloquia rejicienda ccnferet,

nihil adum cft. CacTariani interim Neoftati vn majora tormenta inftruunt 5 qui-

bus in obfdlbs difplofis, ac praecipue in B. Jacobi turrim, multum damni obfcflis in-

ferebant ; inconcufla tamen turre, quamvis plus mille feptingentis idibus verberata.

Poftea iv K.al. Martias, eruptione ab obfcflis fada, acrius quam antea duobus locis

dimicatur: pleriquc ex Cacfarianis deflderati, ac tanto numero, ut plauftris Neofta-

tum ad fepulturam deveherentur. Dcin intumefccntc folutis imbribus b Albi, mo-latrinac navibus impolitae vi fluminis abreptae funt; valla etiam disjeda magno ob-

feflorum incommodo ac detrimento:quae damna ut farcirentur, fenatus binas na-

veis confici et bcllico4inftrumcnto inflrui juflit j quarum in cxcurfionibus poftea prae-

cipuus ufus fuit, comportando item in urbem commeatu, et hoflium annona inter-

cipienda. Mox et Kalendis Martiis fcditio inter pracfidiarios ob non foluta ftipendia

atrox exorta cft ; quae non nifi praefenti pecuniae numeratione et Alberti Mansfcl-

dii audoritate componi potuit. Nec multo poft parhelii variegato colore in acre ap-

paruere, et node infequenti tres lunae majore horrore vilac 5 utrumque prodigiofum

habitum, augentibus fuperftitioncm utriufque partis contrariis votis ac ftudiis. Tan-

dem Cacfariani armato navigio et vallo ad Albis ripas dudo navigationem Magde-

burgicis intcrclufcrc, fruftra expedato a maritimis civitatibus auxilio, quod aWolrado

et Joanne Alberti filiis folicitabatur. Cum interea ab obfcflis contiuuae eruptiones

fierent, et invido animo obfidionis incommoda ad diuturnitatem ferrent, tandem

in Non. Maii feriba urbis, accepta cautione, invitante cum Mauritio, in caftra Cac-

farianorum profedusmox cum diplomate Mauritii annulo obftgnatoad fuos reverti-

tur : ftatimqiic fenatus triumviros paci tradandac deligit; cEmdenum jurifconfultum

urbis procuratorem, Jacobum d Bericum confulem, et Arnoldum e HofFenum aedi-

lem ; quibus feriba adjungitur. Hinc fadum cum Mauritio colloquii principium,

Hcdccio amanucnfi ultro citroque in urbem commeante : fed quia iniquiores con-

ditiones videbantur, nihil tunc confici potuit. Qui fNorimbergae convenerant

mcnfc Aprili inobfidionem urbis conferendam pecuniam ftatuerant : fed, quamvis

Cacfar urgeret, lente id negotium agebatur, quod obfidio in longum extraheretur,

et, quem finem habitura effer, non apparerer. Itaque et in caftris Cacfarianorum ob

non foluta ftipendia a milite tumultuatum cft ;qui per tabernacula ducum difeurrens,

iis direptis, caftrcnfcm judicem una cum carnifice, ne vindex eflet fceleris, trucidavit

:

fed mox compofito motu fcditionis audores in furcam adi funt. Ab eo tempore con- •

tinuatis certaminibus, majore femper oppugnantium jadura, cura de abigendis ar-

mentis abhofte confilium initum eflet, xvii Kal. Quintii, acriter certatum cft; ac,

cedentibus Caefarianis, Joannis 8 Golceri, Lazari h Scuendii primariorum ducum fu-

perventu proelium reftituitur, pejore femper illorum conditione ; ex quibus l occifi»

xxxvii capti funt. Mauritius interea, qui Pirnam in Mifnia privatorum negotio-

rum fpccic fcccflerar, cum legatis urbis ipfc colloqui cupere fe per literas fignificavir

:

quod fenatui pergratum accidit : mifii igitur ad Mauritium legati, et ab Alberto

Brandcburgico dedudi. Ibi eorum, quae deinceps a Mauritio pro libertate Germa-

niae

INTER PR. • NenJfjdt. *E/it t. « Emdtn. *Btrith. • Haflim. ' Nuremterj, « GtUtr. * Stbutndi

To m. I. A a a a

Digitized by Coogle1

27» JAC. AUG. THUANICI313LI. niae gcfta funt, communicata fccrcto cum legatis confilia multi credunt, ut aequiores

HenricusIIT fc pacis conditionibus praeberent. Antequam ii redirent, a certaminibus minime

ccfiatum fuit, Hcnrico Brunfvico et Carolo filio, ob veteres fcd recenti ealu recru-

defeenteis inimicitias, odia acuentibus. Igitur Nonis Quintii, cum infeliciter con-

flixifTent, ccc amplius ex fuis amifere, Brandcburgico induciarum fident violatam

fruftra inclamante. Jam redierant legati cum conditionibus a Mauritio propolitis ;

quae huiufmodi erant ; ut fc nihil pafti de conditionibus dederent, ac Caelarem fup-

pliccs deprecarentur jfoedus nullum contra cum, Ferdinandum fratrem, Auftriacam

domum aut Belgium facerent ; Imperii decreta fervarent ; juri fc fiftcrcnt ; cccle-

fiafticis de damno dato fatisfacercnt ; munitiones atque propugnacula demolirentur ;

praefidium cid id admitterent ; Cacfarcm, fratrem ejus, atque utriulquc legatos,

cum quantilVis copiis quocunque tempore reciperent ; xii machinas inftru&as tra-

derent ; cc aureorum millia dependerent ; hafquc leges jurejurando firmarent. Quae

ctfi duriores viderentur, quam ut in eas fenatus confcntirc pollet, fuftinuit tamen ju-

dicium, neque fc llatim eas repudiare declaravit. Pugnatum interca ; raagnaquc a *

Brandcburgico, qui per Mauritii abfentiam exercitui praeerat, accepta clades ; qua

irritatus vn Kal. Sextii, per caduceatorem rejicit ea, quae Magdcburgici ad pacis con-

ditiones Pirnac a Mauritio propofitas rcfpondcrant : ita Quintilis et Sextilis levibus

certaminibus et irritis conatibus exatti, fubortis etiam inter civcis ob fuppolititias

literas et falft proditionis crimina motibus:quibus fadum efi, ut milites concurlu

fafto “ Heinum * Alamannum fenatorem ad poenam dcpofccrcnt ; qui cum inju-

riam fibi fieri diceret, neque rccufarc extrema quaeque, fi veris probationibus aut

indiciis certis convinceretur, fide a fenatu interpofita, fcditio fedata cft i tandemque

compertum, id ab hoftibus confictum effe, ut, quod palam et vi non pollent, altu ac

difeordia inter obfclfos excitata exfcquercntur. Itaque dclcfti e civium et militum

numero, qui literas, quae ultro citroque mitterentur, infpiccrent, ne qua fufpicio-

nibus et calumniis deinceps temere fides haberetur. Tandem m Non. Septembr.

reverfo in urbcm b Hedecio amanucnfi, pachc induciae; quibus durantibus fenatus le-

gatos Witembergam ad comitia, quae a Mauritio habebantur, uti convenerat, mit-

tit. Dum in eo eflent, cives Francifcanorum coenobium demoliuntur : et, ne fpes ejus

inftaurandi fupcrclTct, domicilia privata in ejus arca aedificantur. Legatis domum re-

verfis, et congrcflu extra urbem juxta lapicidinas’ habito, cum Hcdccio pax fadia, et

ejus inftrumcnta utrinque confcfta funt. Conditiones Pirnac a Mauritio propofitac

aliquantum mitigatae ; et l cid aureorum tantum mulfta irrogata : additum, ut ulti-

mo decreto parerent, et c Mcgalopolcnfcm ac reliquos captivos fine pretio dimitte-

rent. Mox praefidiarii numerato vm menfium ftipendio abire jubentur; qui a

Megalopolcnfi jam libero ftatim condufti funt. Mauritius cum omni exercitu ur-

bem ingreditur xvr Kalend. Deccmbrcis; et in Cacfaris, Imperii, fuamque fidem,

quia dux belli fuiflet, omneis adigit : tum in foro juxta praetorium comitiis habitis

. perpetuum foedus iftum, falvisurbis immunitatibus, ac religione quam cives profi-

tebantur ; data etiam fide, non urbem folum fcd etiam circumjacentem regionem

ab omni injuria tutam fore. Haec fummo cum applaufu a&a : et Mauritius omnium

ordinum laetitia 1 Margravius Magdeburgenfis falutatur ;ftatimque exercitus educi-

tur, rcli&is tantum in urbe, uti convenerat, v vexillis. Quo fa&o, Mauritius, per

confiliarios d Faccium, * Carlcbicium, £f*Morifium convocatis concionatoribus,

querimoniam de editis contra fc libellis et picturis inftituit, quafi a religione defei-

verit, aut civitati ob conflantem piae doctrinae profefiionem bellum intulerit:quae

licet merito vindicare in eospoflit, tamen fc libenter injurias privatas rcipublicac con-

* donare ;*

VAR. LECT. " Hcnricum P.P.o.f.d. * Morifimim P. D. o. f. J

INT E P R R. • Abas». » Hetdttk. * h duc de •< Fuchftn. « Curie^it^ f hhrdrfcn.

NOT.1 B* r£rdviHf. Burgrave cft un dignite hereditaire- Tut. * Mordifwrt Put.

Digitized by Google

HISTORIARUM LIB. VIII. 279donare ; et vicUBm ab iis petere, ut in pofterum populos ad vitae emendationem et CIDQLI.magiftratusacprinciputn obfcrvantlam hortentur : curent igitur, preces publice pro Henricus 11.

Caelaris lalutc, pto fc ac ceteris magiftratibus fieri : concilium jam Tridenti inchoa-

tum efle, in quo piae doctrinae confcflionem tam fuoquam aliorum principum et

ordinum nomine fit exhibiturus : Deum orent, ut tam praeclarum inceptum profpc-

rct ac bene vertat 5 neque illud, ficut hadenus fecerint, conviciis profcindant et ex-

agitent. Ad haec concionatores re prius deliberata reipondent, non quidem cvul-

gafle fc pifturas ; non tamen eas adeo reprehenftonc dignas judicare : neque enim ne-

gari pofle, quin plcriquc per ipfius ditionis fincis triennio ab hinc a puriore religione

defecerint ; et, fi quidem ad belli auftores rcfpiciatur, quin opprimendae religionis

caufaurbsobfcfla fit, itidem dubitari non poffc : quod ad fc attinet, nihil in admo-

nendo populo practermillum, neque fe in pofterum praetermiftiiros : ceterum de

concilio, quod Tridenti indi&um fit, longe aliter fentire j illud enim fc delendae

veritatis ergo coa&um exiftimare;quippe in quo Romanus pontifex principem lo-

cum teneat, qui fc pro Chrifti adver fario gerat : itaque non aliter orare Deum fibi

licere, quam ut tam pcrniciofos hoftium veritatis conatus et confilia refeindat, fran-

gat, difiipet ; a quibus nihil nifi malum et Dei gloriae aeque ac rcipublicac adverfum

porro cxpcftandum fit. Hoc liberius et audacius rcfponfum, quam quod deditos

deceret, prudentiores facile in fufpicioncm adduxit, leges quidem in fpccicm ali-

quantum leveras a Mauritio Magdcburgicis dictas, ceterum illis clam de religione et

libertate ab eodem cautum effe ; et maluific Mauritium fibi quam Cacfari per eas

urbem patere :quod jam inultis nec obfcuris indiciis, quantumvis difiimulandi mi-

rus artifex, manifeftum fecerat. Nam paulo ante a Cattos Meliboeos Hefliae populos,

de quibus * Philip. Lantgravio cuin Nafloviis controverfia erat, a Caelare Willelmob Naflbvio ante triennium adjudicatos in fidem per jusjurandum acceperat, confen-

tientibus Helii liberis ; caulatus foedus hereditarium, quod Hcfticae familiae cumSaxonica intercedit, ut, fi nulli mares cxftarcnr, altera alteri fucccderct

}quod, quam-

vis ad contumeliam Caefaris, qui fententiam tulerat, omnium judicio pertineret,

tamen et a Caefarc diffimulatum cft, et Mauritius non propterca fc minorem Cac-

farcac dignitatis rationem habere in ceteris rebus deinceps prae fc tulit. Conftat

certe, cum jam tum cum rege tacitam conventionem fcciflc, interventu Joannis

« Fraxinei Lapurdenfium epifeopi, viri diu in Germania verfati et linguae periti, qui

praetextu aliorum negotiorum apud ipfum erat. Cum illo Mauritius, tam fuoquam

Georgii Fridcrici pupilli et Joan. Alberti marchionum Brandcburgicorum ac Willcl-

miHcflbrum principis nomine, tranfegerat in has conditiones i ut pro religione, pro

Germaniae libertate, pro HeflI jam integrum quinquennium contra fidem datam

captivi liberatione, ad bellum Cacfari inferendum confilia foetent j et ceteros Impe-

rii principes, civitates et ordines, ut idem faciant, hortentur5pro hoftibus, perduel-

libus, patriae proditoribus cos habituri, et ferro ac igne perfccuturi, qui tam lauda-

bilcis conatus impedire, aut Cacfarcm quoquo modo contra ipfos juvare aufi fuerint:

nullas indticias aut pacem cum Caefarc faciant, infeio aut non confcntientc rege:

rex viciftim cum Caefarc aut ejus heredibus et fociis nullum pacis foedus aut indu-

cias faciat, nifi vocatis et confcntientibus foederatis, qui omnes unius perfonae vice

erunt i ut nec alter fine altero pacifci aut fibi privatim confulerc ullumvc omninofoedus facere poflit, quo non ipfi tantum principes fed etiam ipforum fubditi et

omnes penitus, qui ipfis militent et porro militaturi funt, comprehendantur : donec

bellum hoc obtam juftam caufam fufccptum omnino confc&um fit, ipfi vireis, fi

opus fit, cum rege conjungant 5 ac primum eos, fcu vicinos five alios, a quibus plus

periculi immineat, in porcftatcm redigant > dein reda contra ipfum Cacfarcm, quo-

cunqucV A R. L F.CT. - Philip. Jccft P. D. o. f.

INTER PR. * CJtztatlltmhrea. * It nmtt ie Naffa*. * dtVreffi, tirone dt Bajtmtt.

Digilized by Googlc

280

CPDLI.HemricusII.

JAC. AU G. THUANIcunque locorum fit, five in Germania live in Belgio, uti regi vifum fuerit, exerci-

tum ducant : in primi trimcftris ftipendia rex ccxl cid aureorum intra xxv Februarii

proximi diem numerari curet ; in fingulos fcqucntcis menfeis lxcid dependat:

foederati *vm cid equitum confcribant extra territorium fuum, quo Cacfaris de-

lectus impediant, et domi militem paratum habeant, ne fit cis opus, li impetus in

ipforum fincisfiat, ab exercitu difccdcrc, et pugnandi occafioncm, cum fc offeret,

divifis copiis omittere : fi Joan. Fridcricus liberive ejus in foedus confentiant, cavere

Mauritio teneantur, qui omnem operam pro eorum parentis liberatione pollicebitur ;

fi nolint, pro hoftibus habeantur : Willclmus, antequam in armis fit, atque adeo

ipfius parcus, foederi cum Cacfarc inito rcnunciet ; et Mauritius lcripro Cacfari pla-

num faciat, fc ab ejus amicitia et obfequio difccdcrc : ut obviam incommodis eatur,

quae divita in plurcis potentia in exercitu regendo accidere folent, cujus rei exem-

plum recens exftiterat in foederatorum exercitu ante quinquennium ob eam caufam

a Cacfarc deleto et difiipato, fumma potentia penes Mauritium fit; qui treis belli

confiliarios, quos velit, fibi ex omnibus deligat : foedera, tra&atus, paclioncs ex

omnium confilio et fententia fiant;praedae item et collationes inter omneis focios

aequaliter dividantur : (aeramentum a milite omnibus belli ducibus pracftetur : in

omnibus deliberationibus Mauritius, tanquam primarius belli dux, duas, ceteri prin-

cipes fingulas quifquc fententias obtineant : oblides utrinque dentur ; a foederatis

quidem Chriftophorus five Carolus Megalopolcnfcs, et Ludovicus five Philippus ju-

niorcsHclTiac principes; arcgcJo.»MarcianusJamctii regulus, et ^ bHcnricusLcnon-

curius Nantolii comes. Adjedum conventionibus j videri e re omnium efle, ut rex

quamprimum c Camcracum, fi pofllt, dDivodorum five Metim, 'Tullum et f Vico*

dunum Lotharingiae civitates occupet, et praefidio firmatas vicarii Imperii nomine in

pofterum teneat : item, ut bellum in Belgio excitet, quo Cacfaris vircis pluribus

locis oppugnati diftrahar. Poftremo a foederatis promiflum, fc deinceps pro tanto

beneficio regem amici et parentis loco habituros, ciquc viciflim in confcrvandis et

recuperandis provinciis fibi aut majoribus fuis ereptis praelio futuros; et omni ope

enixuros, ut ipfc in Cacfarcm eligatur, fi velit; fin minus, ut is eligatur, qui ipfi

videbitur, qui amicitiam cum eo colat, et pa&a haec ferVaturum jurejurando pro-

mitrat. Haec ita fecrcto inter Fraxineum et Mauritium a&a vit Eid. Ottobr. quae

rex pofica xv 1 1 Kal. Febr. 8 Campoburgi rata habuit, et praefente Alberto Brandebur-

gico jurejurando firmavit.

VI. Mac. de burgo dedito, cum adhuc in civitate eflet Mauritius, haud ob-

fcurc fignificabat, fc in animo habere, vel capitis periculo, foccrum in libertatem

affcrcrc. Ea de caufa legatos ad Cacfarcm miferat ; et Daniae regem ac plerofquc

Germaniae principes, ut intervenirent, exoraverat. Illi Cacfarcm h Ocnipontc tri-

dui a > Tridento itinere nafti funt, quo fc k Augufta initio Novembris contulerat,

ut et concilii et belli Parmenfis, de quo mox loqucmur, jam coepti negotia, tanto

diligentius, quanto ipfe abclfet propius, adminiflrarcntur. Ibi repetita a principio

fupcrHcfli captivitate memoria, poftquam legati, Mauritii ctjoachimi Brandebur-

gici nomine, multis rationibus dcmonftrarunt, quam nulla jufta de caufa Heflus tam

diu captivus detineatur, ejufqucrci culpam et invidiam in Cacfaris minifiros rejece-

runt, quae in Germaniae principes, in fc et fuam exiftimationem recidat ; orant ob-

tcflanturquc Cacfarcm, ut fui rationem habeat, et in bonam partem accipiat, fi, quod

ha&cnus precibus, intcrnunciisac literis ipfi impetrare nequiverunt, commendatione

et gratia eorum principum, quorum adfint legati, confcqui fc polle fperaverint.

Continuo recitantur licerae Ferdinandi regis, Alberti 'Baioaciac ducis, et Lunebur-

gicorum

VAR. LECT. * vncia P.D.o. * Philippus P Do.f,d.

INT E R P R. * itU Marci, firur dtJavecti. * de Lemeoctur, etmte de Newtw iL 1 Camire) * Mttt.

• 7W. ( }'erd*n. » Chamlor. * Infprmck. ‘ TVemte. * Stegsberg. ' dt Beviert

Digitized by Googl<

HISTORIARUM L I B. VIII.

picorum fratrum pro Heflo fcriptac. Mox ct audiuntur Fridcrici fcptcmviri Pa-

latini, Wolfangi «Bipontini, |o. Brandcburgici, Hcnrici ct Jo.b Mcgalopolcnfium

ducum. Erncfii marchionis Badcnfis, ct Chriftophori Wirtcmbcrgici ducis oratores*

Ad eorum poftulaca Cacfar interjectis aliquot diebus rcfpondct, rem magni momenti

efle, ct quae matura deliberatione ct Mauritii inprimis, qui propediem venturus fit,

praefentia indigeat, fine quo commode explicari non queat ; itaque eo ulquc velle

differre : licere interim ipfis domum reverti ad fuos principes, cifque fuo nomine

rcnunciare, ipforum deprecationis fc fore memorem, ct facturum ut intclligant ipfo-

rum commendationem magnum pondus apud fc habuifle. Dum haec c Ocnipontc

fiunt, Willelmus Hefli filius ad Mauritium venit ; cumque ex eo, quid cum Cacfare

adum erat, refeiviflet, miferanda parentis, qui carceris taedio ac moerore animi con-

rabefeat, conditione deplorata, ei nulla fc pofle, fi pius fit, ratione dcc/Tc demonfirat

:

petit igitur, ut intra certum ac breve tempus diferte ct aperte rclpondcatur : quod ni

fiat, non debere vel ipfum vel Brandcburgicum raolcftc ferre, fi citentur ct juri fiftcrc

fe jubeantur. Ad haec Mauritius, cum Cacfarem colloquium luum expetere dice-

ret, in camquc rem ad fc fcripfiflc, eo fc quamprimum proficifci paratum oftendit:

quamvis invitus faciat, ut adeo turbulento rerum flatu finibus fuis excedat; tamen

tam vehementer ea caufa affici, cujus invidia apud omneis bonos jampridem labo-

rare fc maximo cum dolore fentiar, ut, omni incommodo ct periculo poflhabito,

ejus rei ptaccipuam rationem habere decreverit. Heic Willelmus cum de profec-

tione fua amplius debere cum cogitare rcplicafTet, an ei confultum fit ; ille, qui

quid agere apud lc ftaruiflet, etiam apud Willclmum diilimulandum ccnfcrct, adhi-

bitis qaibufdam ex fuis confiliariis inftituti fui gnaris, in voluntate pcrfcvcrarc prae lc

tulit ; cum re vera, mox accepto Cacfaris rclponfo, ad gerendum cum eo bellum fc

compararet, cjufquc conficiendi tempus expcclarct idoneum. Itaque ct copiae

omnes, tam quae ad Magdeburgum quam quae pro civitate militaverant, per Tu-xingiam ct vicina loca hyemabant Mauritii juflu ; multumque damni dabant, praeci-

pue ccclcfiafticis, ct in his J Moguntino, in cujus fmcis crebro excurrebant; adeo ut

ille pertradis in fuam fcnrcntiatn 'Colonicnfi et Trevircnfi, quod periculum in fc

tandem rccafurum providerent, feriptis ea de re ad Cacfarem Tridento literis, domumquamprimum reverti flatucrcnt ; verum prolixis Cacfaris literis et enixis precibus re-

vocati propofitum mutavere.

VII. Ii mandatu Cacfaris Tridentum profedi fuerant, ut concilio intereflent,

quod ad Kal. Maias indidum, propter Parmenfc bellum fub id tempus exortum, in

Kalend. Septembr. dilatum fuit. Quo dic cum Moguntinus ct Trevirenfis necinulto pofl Colonienfis veniflent, magna omnium laetitia ct gratulatione accepti

funt, quod pofl legatos pontificios praecipuum dignitatis gradum obtinerent, obid-que magnam fynodo audoriratem conciliaturi crederentur. Illi ergo, quod ibi diu-

tius fibi manendum exiftimarent, paucis in ufus quotidianos equis fervatis, ac reli-

quis venditis, in longum tempus rei domcfticac ncccflaria providere. Venere eoetiam f Argentinenfis, Viennenfis, Conftanticnfis, S Curienfis, h Numburgicus, Ger-maniae cpilcopi ; ceteri occupationes aut aetatem valctudincmvc caufati venia im-petrata vicarios mifere. Pontificis nomine praeerat Marcellus cardinalis 'Crefeen-

tius ; cui adjundi archicpifcopus k Sipontinus ct epifeopus 1 Veronenfis. A Caefarclegati mtffi, Francifcus m Toletanus, Hugo comes n Monfortius ct Guliclmus 0 Pida-vius. Ferdinandi p Pannoniae regis loco ct nonnulli aderant. Kal. Septembr. more

lolcmni

INTERPR. » le duc de Deux-Pontt. * de Meeileninrg. * Infprrtk. * telcilcwr de Moience • UtrkBtmft de Cofane & dt Tre-.ts. ’ dt Siraikovrg, de I7enne,& de Can[lance. * de Coire. 1 de Naumburr.1 Crefeentio. k de Siponto. 1 de Verme, “ deTolede. » dt Montfort ,

» de Poieiiert. e Hongrie.

T o m. I. B b b b

281

CI3DLLHenricus II.

Digitizfid£y Google

282

CI31QLL

Henricus II.

JAC. AUG. THUANIfolcmni pcrattis facris, Galliae regis orator'advenit Jacobus * Amiotus Ecllozanus, a

cardinale bTurnonio et Odetto c Silva apud Venetos oratore regio mifliis, cum literis

conventui Tridentino inferiptis:quibus Crcfccntio redditis, et inlcriptionc leda,

cum difceptarctur, cur conventum potius quam concilium dixiflet, idcoquc multi ac

praecipue Hilpani epifeopi eas non efle recipiendas aut legendas contenderent, nifi

mandatum habere fc Bcllozanus dcmonftrarct, ille literis mandatum comprehendi

rclpondir. Continuoque Crcfccntius confurgit, et in templi facrarium patres fievo-

cat ; cum, re difputata, inferiptionem in bonam partem accipi polle diceret Crcfccn-

tius, aegre a collegis et circumdantibus impetravit, ut Bellozanus audiretur. I.cdis

igitur privatim literis, quibus rex dolorem judum tedabatur, et injuriam fibi factam

fignificabar, ac fidem legato fuo haberi petebat, rurfus confedcrc patres ; et palam re-

citatis literis rcfpondcnt, Quod concilium conventus nomine defignet rex, in bonampartem fc accipere : neque enim de tanto rege, qui Chridianiffirai nomen inter prin-

cipes obtineat, quidquam inclementius fufpicari } ceterum fi alia mens, alius ejus fit

animus, litcras illas patres habere pro nonferipris. Interca placuit legatum audiri.

Ille orationem habuit hujufmodi. Quibus de caufis Chrifiianifiimus rex me ad hunc

conventum legaverit, patres, neminem vcflrum ignorare arbitror, qui praefentem

rerum datum lummotis affedibus confidcraverit, quid quadriennio abhinc in Italia

agatur, in memoriam revocaverit, et inde regis modediam ac potentiam, inde alio-

rum audaciam, qui nihil non fibi licere putant, diligenter apud fc perpenderit. Ne-

que vero aequiores caufac diae judices ille velit, fi libertas,quam Romana fedes Gallo-

rum pietati et virtuti * debet, vobis eadem manerer. Nunc cum externo dominatu

opprefla Italia gemat } cum domina olim gentium Roma pridinam libertatem recenti

fcrvftio mutaverit ; cum fummus pontifex, qui fc pro Chridi vicario et communiomnium parente gerere et fublatis diflidiis pacem inotbe Chridiano conditucrc de-

buit, five fraude circumventus five fpe ac pollicitationibus inefeatus, aut, quod vero

fimilius fit, vi metuque adactus, abjc&a padorali cura et depofita arbitri pertona, ipfc

in p3ttcis tranficrit ; rex, qui principem locum inter Chridianos principes obtinet,

fui officii ac dignitatis efle duxit, omni cura, induflria et ope eniti, ut jus cuique fuum

fervetur, libertas illibata maneat, atque ante omnia ccclcfiae dignitas, cujus Galliae

reges fc femper acerrimos propugnatores odenderint, a vi, ambitione, corruptioni-

bus afferatur. Non vos latet, patres, quid jam totos quinque annos publicae pacis

hodes in Italia moliantur, ex quo, nefaria fraude P. Aloifio trucidato, Placentia prae-

cipuo Galliae togatae oppido potiti funt:quod non contenti praeter jus ac fas occu-

patum retinere, et five Farnefiis five ccclcfiae Romanae ademptum praefidio munire,

etiam Parmae inhiare coeperunt}quam cuma Paulo 111

,qui eam ccclcfiae reddere in

animo femper habuit, extorquere nulla vi, nulla arte ha&cnus potuerint, nunc demumaperto marte invadere conantur. Atqui rex, qui pacem cum parente fa&am fibi rc-

ligiofc colendam datucrct, ea omnia, quamvis magno fuarum in Italia rerum dilpcn-

dio, modede didimulavit, et quibus rationibus potuit inimicorum conatus retundere

nulloque motu excitato irritos reddere fatis habuit, donec, Paulo extinflo, ctjuliomin ejus locum fuffefto, Ipcs tranquillioris rerum datus affulgere vifa cd. Is enim datim

initio pontificatus, Parmam, quam Camillus Urfinus huc ufquc Romanae fedis

nomine tenuerat, O&avio redituir, et gubernatoris ccclcfiae titulo, nihil fuperiorum

temporum deminuta dignitate, ornavit, fummumineograticudinisct pacis dudium

prae fc ferens. Sed cum Parmam, vicino tam formidolofo hode, non nifi praefidio

teneri polle ccnfcrctJulius, in eamque rem initio pecuniam libenter contuliflct, mox,

ex quacaufa incertum, fententiam mutavit, alienoque fc prorfus ab Octavio animo

efle oflendit, collatione in poflerum negata, et communicatis cum hode confiliis.

Itaque

VAR- LECT. - haAcnus debet P D. o.f.

I N T E R P R- * Amiot, abM dt Btlltun*. * dt Tattrmn. « de Selvei.

HISTORIARUM LIR VIII. 283Itaque Octavius, qui paternae necis auctores liib foccri umbra triumphare, et a poil- C1DDLI.tificc, in cujus tutela erat, fedeferi videret, dcfpcrato foccri favore, in fraterna ad- HenricusII.finitate perfugium quaerere coaduscft. Quod quamvis ncccflitatc potius quam con-

filio fecifle cum conflet, tamen prudentis fuit, everfis rebus, ad nos confugere;quippe

cum avi prudentiflimi fenis monitis inftrudus fciret, adtiidis pontificibus et adverfi

fortuna jadatis principibus ab omni aevo femper in Gallorum amicitia tutiflimum

et fidiflimum perfugium fuifle. Nam hoc Gallorum ingeniis infitum, ut mifero-

rum calamitatibus maxime omnium commoveantur, et adflidos contra potentio-

rum oppreflionem tuendos fufeipiant. Nec alia fanc fpc Odavius induci potuit»

ut opem Chriflianillimi regis imploraret, cum nulla ejus erga nos merita exflarcnr,

er ipfc femper in hoftium caflris fuiflet. Nec alio confilio rex Odavii precibus aures

benignas praebuit, quam ut familiarem majoribus fuis beneficentiam in fuppliccm

exerceret ; et Parmam, quam interregni tempore Romana fedes ab hoftium moli-

tionibus et infidiis tutam pracftitcrat, nunc ab injufta eorundem violentia defende-

ret, ac Farnefiis, qui eam recenti pontificum beneficio obtinent, confcrvarct. Ita-

que, priulquam res ad arma deveniret, per “ Paulum » Thermum oratorem fuum apud

pontificem egit, ut Farnefios, quos in clientelam fufccperat, conflanter tueretur,

nec cos inimicorum infidiis et communis hoftis injuriae expolitos deftitucrcr. Cum-que pontifex gratiae nuper fadac poenitentia duci prae fc ferret, et Parmam ccclcfiac

reflitui debere contenderet; rcxVquanquam iniquum atque adeo indignum exiftimaret

lcmel fadam gratiam revocari, et merito in fufpicioncm adduceretur, non idagi,quod

palam teftarctur pontifex, fcdut Parma Farnefiis erepta hoftibus traderetur, tamen,

ut quam pacis ftudiofus cflfct omnibus planum faceret, Octavium hortatus fucrar,

ut concordiae fervandae caufa in pontificis gratiam de jure fuo aliquid remitteret

;

lcgatofquc ad Odaviura miflos, quid cum illo egiflent, flatim nulla mora interpofita

Julio renuntiare juflcrar. Quibus officiis et benevoli animi fignificatione, tantum

abeft, ut pontificis animus mitigari potuerit, ut contra praccipiti ira inccnfus extem-

plo bellum Odavio indixerit ; nec eo contentus, etiam Mirandulam Picorum, qui

in noftra tutela jam tot annos funt, oppidum per Jo. Bapt. b Montanum fratris filium

oppugnaverit ; et in oppidanos, qui in ipfius manus inciderunt, omnia crudelitatis

exempla, aquibus vel alieni a noftra religione abhorreant, nullo fexus rcfpcdu, ex-

ercuerit. Quo quid indignius pcrlona quam fuftincr, quid ab hoc tempore alienius,

quid denique injullius ? nam quid abfurdius, quacfo, dici vel excogitari poteft, quam

fictorum principem, omifla ovilis a Deo commiffi cura, et pacis, quam praecipuo

loco habere debuit, fpretis conditionibus, ad belli confilia animum convertere ; dum-

que communis hoftis terra marique orbem Chriftianum oppugnantis armis omnia cir-

cumfonant, inter Chriftianos, ne ad tuendos fincis conjundis viribus accurrere queant,

diflidia 1'crcrc ; dum pravis opinionibus religio conflidatur, verbi Dominici gladio de-

polito, quo furgentiazizaniorum plantaria refccari oportuit, ferrum ftringerc, et fandae

fcdis beneficiarios indida caufa, atque ipfum regem, cujus majoribus prifei aevi pon-

tifices tantum detulerint, bello intempeftivo perlequi ? Quid, quod ad regem allatum

cft, Julium palam dicere, non fibi, non ccclcfiac opibus ad tuendam religionem et in

fublcvandorum egenorum ufus comparatis parfurum, ut Odavium in ordinem cogat,

et imperata facere adigat ? An haec verba cum decent, qui fc Agni pacifici vicarium in

terris, qui fc fervorum Dei fervum honorifico elogio profitetur ? Quid fi Turei haec

intclligant? fi, qui in Germania Protcftantcs appellantur, audiant? Immane quam

utrique, hi quidem ad religionem labefadandam, illi vero ad univerfos Chriftianos

oppugnandos, expeditam viam patefadam cxiftimabunr. At non ea mens, non ani-

mus Pauli 111 felicis memoriae fuit;qui quantumvis privatis charitatibus, ut hoftes

jadane,VAR. LECT. «Cl.V. Paulum P-D o.f.

IN TERPR. ‘df Thermn. * <ii Mtalt.

[ DjQitized by Google

2S4

CP13LL

Henricus II.

JACAUG. THUANIjaciant, indulgcrct, confilia pacis fcmpcr amplexus cft ; nec jam cffocta aetate fenex

dubiam valetudinem mari committere dubitavit, quo duos potentiflimos principes

inter Ic conciliaret : caquc de caufa poftea ‘Lucam et bBuxctum ad Cacfarcm quam-vis irrito luccclfu venit. At enim religionis negotium interca non intermittitur.

Hoc cft, patres, quod praecipue regis Chriftianifllmi animum urit : hoc cft quod maxi-

me ad fuam et univerfae eedelue injuriam pertinere arbitratur;quod eo tempore

concilium coegerit pontifex, quo conjunctis cum Caelare copiis ipfum bello op-

pugnat ; ne videlicet Gallicae ccclcfiac pracfulcs eo convenire poftint, quorum falu-

raribus fententi is ac conflliis tam in caput quam in membra diligent illime anquira-

tur; quae corrupto ulu in ccclcfiam irrcpfcrunt, emendentur ; et emendatis iis, quae

in do&rina ac moribus corrupta funt, publica ccclcfiac concordia farciatur. Hoc cft,

iuquam, Patres, cujus caufa me rex ad vos mifit; non ut de injuria bello illato fibi

facta conqueratur : non hoc per meae conditionis hominem, non apud vos deceret

;

neque enim ille aut potentiorem aut fuperiorem fc agnolcit, cujus opem imploret, a

quo jus petat. Satis illi animi, fatis virium et copiarum cft, quibus non folum horti-

leis impetus propul fare, fcd ipfiiibi jus dicere, et bello illato efficere poflir, ut ag-

grcflorcs temeritatis et audaciae fuac pocnitcat. Verum Iaera profjnis mifccri, am-

bitioni religionem, inexplebili alieni invadendi cupiditati pietatem, jus rapinis, fas

violentiae obtendi indignatur s et eo impudentiae inimicos luos poftrcmo devcniilc,

ut, cum maxime fallunt, cum fucum hominibus faciunt, tunc doctrinae et morumin ccclcfia emendationem conftitucrc videri velint. Itaque rex Chriftianiifimus et

natu maximus ccclcfiac filius, his enim titulis a majoribus acceptis merito gloriatur,

qui videar fecum tam implacate et inique agi, cum diflimulationi amplius locus efle

non pofiit, me fuo nomine coram vobis, iicuri per fuos legatos Romae jam fecilTe

icitis, denunciarcjuftit, ob excitatum tam iniquum tamque alieno tempore bellum

non licere nec integrum fibi efle ditionis fuae cpifcoposTridenrum mittere, neque

habere hunc confdTum pro occumenica et legitime congregata fynodoj fcd magis,

quod litcrarum nuper traditarum inferiptio doceat, pro conventu quodam privato,

qui non religionis ac rcipublicac caufa, verum in ambitioforum quorundam com-

pendium ex his turbis captantium gratiam, fit conftitutus ; ac proinde illius dedetis

nccfc nec regni fui Ordines ullo patto obligari : contra adhibiturum ea remedia, fi

opus fuerit, quibus majores fui in confimili caufa ufi fuerint. Non enim ignoratis,

patres, quid juris Galliae reges jam a primis temporibus, cum nobiliffimum regnum

fundatum cft, quantumque in rebus lacris fibi jure fuo fumplcrint;quamque potc-

ftate illa fua non licenter ad religionem evertendam abufi, verum ad tuendam eam

et vindicandam a tyrannide libertatem Chriftianam hattenus pie fcmpcr fiut ufi.

Nota funt Clodovci et Childeberti temporibus habita concilia : nota funt Caroli

Magni, cui et ejus parenti magnitudinem fuam Romani pontifices debent ; nota Lu-

dovici pii de religione decreta. Cum vero temporis fucccflii pontifices potcftatc le-

gitima abutentes avare in ccclcfia grallarcntur, Ludovicus ix, is qui ob pietatem cc

vitae fanttimoniam eximiam inter Divos referri meruit, gcncrofc reftitit? et anno

falutis en cclxvii legent tulit, quae et hodie Pragmaticae nontinc circumfertur, qua

ntosprifcusin eligendis epifeopis et ceteris pracfulibus intermiflus revocatur, et ulluni

eo nontinc pontifici Romano tributunt pendi prohibetur. Sed rurfus, pervincente

eorum fcu altu feu potentia, eadem, quae prius, mala invaluerunt j quae pollmodo

Bafilccnfis fynodi decreto omnino fublata funt, et annalia vc&igalia ex beneficiis,

quae vocant, exigi vetita. Quam fynodum, quod pontificum nintiam potentiam

coercere videretur, ab ipfis pro falfa habitam, Carolus vii poftea in regni comitiis

e Auguftoriti Pittonum confirmavit editio, quod vulgo Pragmaticam Sanctionem nun-

cupant. Eugenius quidem mi, qui ad concilium Bafilecnfc faepius a patribus

. „ _ „ a vocatusINTERPR. * Lmtt*, ou Lutquts. b Bujfcto. ‘ Pttftrert.

. Diqitized by CoQglc

HISTORIARUM LIB. VIII. 284

vocatus co venire detrectaverat, in fua caufa judex, irritum illud et ut fchifmaticum CPPLI.

pronunciavit : et Aeneas Silvius «Picolomincus, qui praecipui icribae munere incon- Henricus II.

cilio b Bafilccnfi fundus eft, cum poftea fummus pontifex creatus e flet, lumpto Pii 11

nomine, illud omnium maxime improbavit ; mifloque ad Ludovicum xi Caroli vnlilium legato, quamvis primaria Parifienfis curia et theologorum foliola redamaret

et contra contcftaretur, tandem impetravit, ut fandio illa aboleretur, confultore

Joanne c Baiva cardinali : verum hujus facti utrumque poltea poenituit ; regem qui-

dem, qui ea re magnum fe in segno detrimentum accepifTc fenfit ; cardinalem vero,

ob molefti carccris diuturnitatem, in quem proptcrca a fagaciflinio rege conjedus

creditur. Quas autem inimicitias eam ob rem cum Ludovico xu optimo principe

Julius 11 exercuerit, vos fcitis, ctutinam non adeo recens eflet memoria: nam no-

men illud tunc Galliae invifum, vereor, ne nunc etiam fatale fit. Poftea Leo x cumFrancifco tranfegit : et, quamvis inftrumcnta ea de re confecta fuerint, fandio tamen

illa adeo apud nos in omnibus regni curiis et theologorum noftrorum collegiis rcli-

giofe etiam hodie colitur, ut eam fervaturos fe jurejurando interpofito promittant.

Viderint ergo, qui paci ecdcliae confultum volunt ; et pro fua prudentia pontifex

cjufve melius confulti fucccflbrcs provideant, ut occultam hanc et latentem fciflu-

ram aliquando refarciant. Cum haec vobis Chnftianiftimus rex per me dicit ac dc-

nundat, hoc etiam didum intelligit, fe femper erga religionem, quam a patribus

liaufit, et fedem Romanam, quam majores fui coluerunt, defenderunt, auxerunt, fin-

cero et parato animo futurum ; neque commiflurum, ut ejus fidem, cultum et ami-

citiam praefens vel ventura actas defiderare pollit : fcd in has anguftias publicae tran-

quillitatis hoftium vi fraudulenta addu&um, ut, nili ubi et reipublicac dccflc velit,

aliud pracftarc non pollit : itaque nec inancis in jufta caufa minas ac ccnfuras exti-

mefeere; quasalioqui, fi iniquam caufam foveret, pius princeps merito cxhorrefcc-

rct : multo minus proferiptiones reformidare, qui fciat, quid olim univerfi regni Or-dines Lutetiae fub Philippo Pulchro, et Parifienfis theologorum fchola contra Boni-

facium vm decreverit j quid fub Carolo vi contra Benedidum ; et poftea contra Ju-lium 11 fub co, de quo modo diximus, et cujus adeo jucunda ac venerabilis inter •

Gallos etiam hodie memoria viget, Ludovico xu. Igitur, cum tam jufta arma in-

duerit, tam juftas hujus adionis caufas habeat Chriftianiflimus rex, poftrcmo a vobis

petit, ut, quidquid a me ipfius juflu didum cft, aequi bonique confulatis, et con-

teftationem hanc, quam feripto exhibiturus fum, in ada referri jubeatis, hujufque

adionis documentum mihi ejus nomine impertiamini, quo ceteros orbis Chriftiani

principes ac civitates de re tota certiores faciat. Audito legato, patres fore dicunt,

ut in proximo confcflii rcfpondcatur, dummodo rex concilium legitime Tridenti con-

vocatum fuifle agnofeat:quae vero nunc ada fint, non admittere fe, nifi quantum

jure liceat; ideoque ejus adionis documentum communicari non pofle.

V1U. Interea in Gallia rex cdidum promulgat, audore aut certe confultore

dJoan. Tilio curiae Parifienfis protonotario, moris noftri et juris Gallici homine pc-

ritilBmo ;quo, commemoratis regum Galliae erga pontifices Romanos meritis, et rc-

ccntijulii ni injuria, qui ad hoftium regni libidinem potcftatc fua abutatur, poena

capitis et publicationis bonorum conftiruta prohibetur, ne qua pecunia ob ullam

caufam deinceps Romani, aut alium quemvis in locum, ubi Romanus pontifex pote,

datem obtineat, deferatur : cum enim rerum omnium ac praecipue belli gerendi ner-

vus in pecunia confiftat, immanis futurum hoc dementiae, fi fuis fuorunique opibus

adverfarii vircis aleret, et injuftam potentiam confirmaret. Fuit hoc cdidum in fe-

natu Lutetiae recitatum vn Eid. Septembreis, ac deinde publice locis urbis frequen-

tioribus per praeconem perledum, cum paulo ante miNon. cjufdcm menfis gra-

vifirmumINTERPR. * Ticttlomnri. * dt Btjlt. c dt Bm’mr * Du Tillrt, greff.tr d* farltmtnt.

T O M. I. C c c c

Digitized by Google

2 86 JAC. AUG. THUANICDIDLI. viffimum ac feveri/fimum cdidum, * Caftrobriandaeum, a loco in Armorica, in quo

*Henr icus II. fadum cfl, vulgo didum, contra hacrcfim ct dc ca fufpcdos promulgatum fuiflcr,

laudante ct approbante Petro bScgnicrio, qui regium patronum agebat i ct antea

xix Kal. Febr. lex regia de 1 Matthaei c Orrii pravitatis haereticae quaefitoris potcftate

ac munere in fenatu recitata. d Bcllozani legati, ut par cft, oratione ac mox cdifto

regio ultra modum offcnfi patres rcfponfum inm Eid. Octobr. diflulcnintj quo in-

terea dc re tota ad pontificem perferiberent, ct ejus voluntatem exquirerent: qua

dic cum non comparcrct Bcllozanus, patres feriptum evulgant, quo indictura legi-

time concilium ct juftas ejus indicendi caufas efie dcmonftrant ; neque privatae quo-

rundam utilitatis gratia fa&um, verum ut pullulantibus non folompcr Germaniam

fcd per omnem fere Europam pravis dc religione opinionibus tempeflivum afferre-

tur remedium:

petere igitur a Chriftianiflimo rege, ut fuac ditionis epifeopis ac

theologis per cum liceat Tridentum venire, ut communibus operis ct conjun&is ftu-

diis tam fandum opus, quod ad Dei gloriam pertineat, adjuvent ct promoveant

:

quod fi per cum minime licear, non idcirco minus conftiruram concilio fuam digni-

tatem ct audoritatem : quod vero ufurum lc remediis fignificarit, quae majores fui

in confimilibus caufis ufurpavcrinr, non exifiimare ipfosco regem progrcfliirum, ur,

quae magno fuo ac totius regni compendio ct ornamento fcmcl fublata ct abrogata

fint, tanto ecclcfiac detrimento ac dedecore velit revocata : orare igitur, ut parentis

Francifci vcftigiis infiftat, qui fuperiori fynodo gravilTimos viros tam epifeopos ct

theologos quam legatos 1'uos interefle voluerit 5 ct privatas potius rcipublicac offen-

fiones condonet, quam committat, ut, dum privatis affedibus indulgcrc aequum du-

cit, regni fui flatum et ecclcfiac tranquillitatem in periculum vocare videatur.

IX. Jam antea pontifex x Kal. Junii litcras peramanter feriptas ad Helvetios de-

derat; quibus revocata Julii ii, qui cos fumma charitatc amplexus erat, cujufquc

nomen ipfc renovaverit, memoria, eodem fc animo erga ipfos efle oftendit, «afeito

ex ipforum numero ad fui corporis cuftodiam fatellitio, ct e Bononiae nuper ex ipfis

impofito praefidio : nunc hortari ipfos, quoniam ad concilii celebrationem con-

* jundio magni momenti futura fit, ut eo legatos ad Kal. Seprembr. mittant, cetera

plenius intcllcduri ex Hicron. Francho legato fuo, cujus fidem ct diligentiam jam a

multis annis exploratam habeant, et quem brevi aliquis ex intimis fuis epifeopis fub-

fccuturus fit, qui de concilio cum ipfis agat prolixius. Verum rex Moriaco Mu-faco fuo apud Helvetios legato negotium dederat, ut, quoquo modo poflet, ne legati

ab iis Tridentum mitterentur, impediret. Is, quod rem difficultatibus implicatam

cerneret, Paulum Vergerium epifeopum olim Ejuftinopolitamimcx^Rhactis, quo»

• Patavio nuper fe contulerat, acccrfit, cjufque opera uliis et monitis inftrudus ad Ba-

denfem conventum proficifcitur ; ubi rationibus fuis ct argumentis perfecit, ut non

1‘olum iis, qui a pontifice defecerant, fcd etiam ceteris Helvetiorum pagis quod vellet

pcrfuadcrct. Continuoque Rhacti Thomam k Piatum Curienfem epifeopum eo pro-

fcdum revocant, quod a Vergerio admoniti intellcxiflcnt, id agere pontificem, yt

audoritatem fuam per illum apud ipfos recuperarer. In Germania fegnius agebatur,

confcIfionisAuguflanac fociis, quibus idonee a Cacfarc cautum fuerat, five quod dc

negotio dcfperarcnt, five quod Cac faris offenfionem metuerent, ct animi eorum in

aditu periculi rcmollcfccrcnt, minime inter fc confilia communicantibus. 1Argen-

tinenfes, quod viciniores eflent, a longinquioribus civitatibus, quid facere dccrcvif-

fent, per intcrnuncios exquirunt. Et Mauritius quidem per Philippum Melanch-

thonem, Wirtcmbcrgicus vero per Jo.m Brcntium dodrinac capita conlcribi juflc-

VAR. LECT. • cujus reijam fpccimen * Morleo P. D O. f. d. rtR.Strpb. rant :

dedent, afeito P. Dx>. f.

IN T E R P R. * Cbatraa-briand e» Brrtagne. 6 iegnitr. c Orri. a Amief, aiU de Bel/ozant. * Bd-hg*r. 1 MerUj du Mwfean. i c*fO tflfiria.

a Grifint. ‘ Padnt. * Planta, tvijMt dt C'tirt. 1 Straf-

bonrg. "> Brcvtzen

NOT. 1 Matknrini Put.

Google

HISTOR TARUM LIB. VIII.

nnt : confc&iquc libelli prorfus inter fc confcnticnrcs 5 fed feparatim, quoJ verere-

tur Mauritius, qui huc ulquc in diflimulationc perfeverabat, ne, fi Juuul eandemomnes focii confcllionem exhiberent, Cacfariani in fufpicionem factae foederatio-

nis adducerentur. Argentinenfes poftea confenrancum illis Icriptum ediderunt.

Dcin Mauritius vti Kal. Sextii, ad Cacfarcm dat litcras i quibus fide ab ip(o data fibi

abunde cautum fignificar : fed, quod pleriquc inaudiverint, a Conftanticnfi concilio

decretum efle, ut in haereticos, qui ad concilium venerant, animadverteretur, ctiamfi

ipfis a Sigifinundo Cacfarc cautum eflet, idque Jo. Hufii Bohemi periculo compro-batum fuiflc} proptcrca petere, ut iis, quos milfurus fit, etiam patres caveant, ficuti

concilio Bafileenfi, quod proxime Conftantienlc fccutum cft, fa&um luerit, quodaliter Bohemi eo venire detredarent. Qua de re cum Cacfar ad patres per legatos

ictuliflct, illi ivEid. Odobr. fumpta occafionc ex difputatione de Eucharifliac fub

utraque fpecic perceptione, quia de his quaeftionibus Protcftantes cupiant, antequam

quidquam decernatur, audiri, et publica fide fibi caveri, in vi ante Kal. Febr. diem

carum definitionem rejecerunt, edita interea publicae cautionis formula negligcntcr

et frigide, uti Protcftantes aiebant, concepta, nullo adhibito figno vel tcftimonio

publico i nec ea denique forma, qua Bohemis Bafileenfi concilio cautum fucrar,

quaque fuis caveri Mauritius poftulavcrat : fiquidcin in ea tantum appofitum erat,

licere omnibus in genere Germanis ad concilium accedere, deque rebus in eo trac-

tandis in pleno conventu vel cum delectis libere, quae videbuntur, oratione vel feripto

abfque contentione et convitiis proponere, conferre, agere, ac denique cum volent

difccdcrc et domum reverti j hoc nomine fynodum, quantum ad iplam pertinear,

publica fide cavere : licere denique, ut pro admiftis et admittendis delidis, ctiamfi

graviflima fint et hacrcfim fapiant, pro fuo arbitratu ipfi fibi judices fumant. Adx deinde Kalend. Dcccmbr. Chriftophorus » Strafius jurif-confultus, Joachimi Bran-

dcburgici feptemviri legatus, magna circumdantium patrum voluptate auditus cft,

quod praeclara omnia de egregia heri fui in caufa religionis voluntate prolixe com-

memorarer, et officium fuum atque obfcquium fynodo, cujus fc decretis fumniittc-

bat, deferret. Id tam prompto animo ab eo fadum Protcftantes fcriplerc, quod,

praeterquam quod natura fua ad concordiam ferebatur, in adeptione archiepifcopa-

tus Magdeburgenfis, qui, mortuojo. Albcrto, Fridcrico filio a collegio deferebatur,

pontificis gratia egeret, qui huc ufque in eo negotio tergiverfatus fucrar, quodjoa-

chimus feptemvir Saxonicac confcflionis ipfi fufpcdus eflet. Intcrim Wirtember*

gici legati Tridentum veniunt lub exitum Odobris, Theodoricus b Pleningcrus et Jo.

« Hcclinus:quibus mandatum erat, ut confcflioncm feripto comprchcnfam publice

exhiberent, et venturos theologos dicerent, modo ipfis juxta Bafilecnfis concilii for-

mulam idonee caveretur. Cum Monfortium comitem, Cacfaris legatum, convcnif

fent, et, exhibito diplomate, quid in mandatis haberent, expofuiflenr, ille ante

omnia legatum pontificium ipfis adeundum perfuadere conatur : verum ii veriti, fi

cura legato pontificio rem communicaflcnt, ne eo ipfo jus illi ac praecipuam cognofi

ccndi auftoritatem tribuere viderentur, magno fortafle caufac fuac praejudicio ac dif-

pendio, Ipftinucrc judicium, dum datis ad Wirtcmbcrgicum literis, quid fieri in eo

vellet, ex ipfo intclligcrent. Paulo poft x Kalend. Decembris, Jo. Slcidanus Argcnti-

nenfium legatus, harum rerum diligens feriptor, venit, ut cum Mauritianis ac Wir-

tcmbergicis communem cauiam ageret. Huic civitati adjunxerant fc d Efclinga, e Ra-

vcfpurgum ,f Rotclinga, 8 Biberacum, h Lindavia * et Slcidano, ut fimul fuo nomine

ageret, poteftatcm fecerant. • Norimbergici, ficut nuper in bello Germanico, Cae-

faris offenfionem veriti, medios fc gerebant. Eorum exemplo Francofurtenfcs

fapieniiores poft periculum effeci, quamvis eandem quam alii dodrinam amplcflc-

rentur,

1NTERPR. 'Straton. h P/t*nin&cr. * Hete/rn- * Eiflagt*.* ' ReatHngtu. • Bi-

btrttb. h LimUu. 1 Nurember^.

287CPPLt.

Hlnricus Ii.

288 JAC. AUG. THUANIC1313U. rcntur, nullos legatos eo mifcrunr. » Auguftani nullos habebant, quos mitterent,

Henricus 11. cxpulfis jam ante dodoribus. •» Ulmenfes vero juxta praeferiptam a Cacfarc formu-

lam vivebant. Interim a Wirtcmbcrgico litcrac veneruntj fcd ferius, quam ut ad

vi Kal. Dcccmbr. uti jubebantur, in confcflu publico confcflio exhiberi poflet. Igi-

tur legati cardinalem Tridentinum adeunt, quod c Monfonius abeflet; et pro conimu-

. nis patriae charitatc et amicitia, quae ipfi cum principe fuo intercedebat, ut publice

audiantur, poftulant. Ille, re cum legato pontificio communicata, literis etiam man-

dati, ut majorem fidem faceret, exhibitis, rcnunciat, indignari ipfum, quod, qui

dodrinac regulam et modum accipere humiliteratque obtemperare deberent, lcriptum

ullum offerre et majoribus fc quali praeferibere quidquam auderent. Ita legatos ad

Francifcum^Tolctanum remittit; a quo variis ludificationibus extrado tempore, duminterea etiam 'Argentinenfes a Gul.fPidavio pari arte eluduntur, nihil eo anno ab

iis impetrari potuit. Pontifex fub id tempusxm cardinalcis omnes Italos creat, tu-

tum potentiae fuac munimentum 5 quod a Germanis et Hifpanis epifeopis ac theolo-

gis fibi metuerer, ne, cum de morum emendatione ageretur, audoritati pontificiae

detrahi parerentur.

X. Belli autem Parmenfis faepius antea a nobis commemorati, quod fecum

mox Subalpinum ac Belgicum et infequenti anno Germanicum traxit, cffccitquc, ut

occultae inter aemulos principes jam a multo tempore fimultatcs in apertas prorum-

perent inimicitias, haec origo fuit. Poft P. Aloilii eaedem, cum Pauli 111 animus in

diverfas parteis raperetur, et inde vindida aefiuarer, hinc fuorum faluti ac fortunis

metueret, poft longas et contumcliofas Caelaris miniftrorumque ejus ludificationes,

portremo in cogitatione de Parma ccclcfiae reftituenda et compenfationc accipienda

acquieverat : idcoque Parmae praefectis mandaverat, ne Odavium in urbem aut in

arcem reciperent;quod provideret fore, ut is jam Caefari adfinitate conjundus facile

cum illo rcconciliarctur, et tandem, uti jam e Placentina, ftc mox Parmenfi ditione

fpoliarctur. Nam Ferdinandus Gonzaga, qui caedis auctor, faltem confcius fuerat,

cum Placentiam occupaflct, camquc Caefari retinendam clle omnino pcrfuafiflct,

hoc etiam pcrfuafcrat, fi Mcdiolanenfc imperium et res fuas falvas in Italia vellet,

Parmam Farnefiis quoquo modo eripi oportere ; five privati periculi ratione commo-tus, five quod irritatis et offenfis Farnefiis Cacfarcm minime fidere debere arbitrare-

tur : utque Caefaris animum per fc ad ea confiiia pronum magis incenderet, ponti-

ficem cum Gallis moliri etiam alia, et de Parma h Horatio alteri ex nepotibus jam ad-

finirarc nobifeum jundo tradenda cogitare, per ' Granvcllanum confilii de tollendo

P. Aloifio participem, eidem pcrfuafcrat:qua fama fparfa id etiam adfccutus fuerat,

ut non tantum Cacfarcm reftirantem incitarer, fcd et Odavium ob eam lufpicioncm

cum Horatio fratre committeret, ficquc pontificis confiiia difturbaret atque irrita red-

deret. Cumque fub id tempus Paulus dcccfliflct, et novus pontifex Parmam Octavio

rcftituillet, Gonzaga, qui hominis inimici adeo vicini potentiam fufpcdam haberer,

eo diligentius apud Cacfarcm agere, ut Italiae lecuritati confuleret;pontificem pren-

farc, et Jo. Baptiftam * Montanum Balduini fratris filium fpc ampliillmorum mune-rum implere

; ad haec diditis rumoribus nutantem Caefaris animum impellere, et vi

adada ad bellum praecipitare. Violenter admodum in Italia et Germania pafilm

omnia a Caefaris miniftris agebantur. Nam Gonzaga fub nomine Caefaris capitalcis

inimicitias palam cum Farnefiis exercebat, et, ne cum eo reconciliari polfcnt, impe-

diebat : nec minus injuriofe Didacus Hurtadus Mcndoza cum Cofmo Florentino-

rum duce fc gerebat; qui, non contentus datam fidem de tradenda PJombinenfi

ditione minime pracftarc, eo amplius paflim et palam jadabar, arcem Senis nuper a

lc aedificatam non tam civium cervicibus quam toti Erruriac impofitam efle, ut

CofmumI NTF.R PR. * Auislrtrrg. b vim. * U comte do Montfort. * dt Toftde • eeux dt Stratbowrg.

r de PoicUert. * Pmcenza. * Horatio da Farnrje, data di Cafiro. 1 It chanet Iter dt GranvtUe. k di Monte.

Digitized by Qt

HISTORIARUM LIB. VIII. 289Cofmura in officio contineret. In Germania vero poli * mortem Nic. Granvcllant CD1DLI.

fumma rerum ab unius 1 Atrebarenfis ejus filii arbitrio pendebat. Is fraudis in deti- HenricIIS II.

nendo Helio artifex et audior, ne, quantumvis inflantibus Mauritio et Brandcburgico

feptemviris, er principibus ac totius Germaniae Ordinibus dcprecantibus, eum libe-

raret, iildem artibus effecerat;pcrviceratquc, ut Cacfar potentiffimorum ac de fc

optime meritorum principum i ullam in fc offenfionem concitare mallet, quam com-mittere, ut confilii de retinendo Hcffo poenitere videretur

:quod quam initio pro-

brofum, tam pollrcmo ejus in Germania rebus exitiofum fuit. Penes costrcis ani-

mus Caelaris et confilia erant : mutuifquc operis et officiis inter Ic colligati non fine

manifefla multorum offenfione rcmpublicam adminiftrabant. Cofmus, qui rebuffuis

bella in Italia fumme officere judicaret, difiimulato dolore et injuria, medium fc in-

terponebat, et cum Farnefiis omnia amicitiae officia exercebat ; fuamque operam

enixe pollicebatur, ne dcfpcrationc adacli ad extrema confilia revolverentur. Itaque

cum pontifice fcdulo agebat, neFarnefios dcfcrcrct;qui, live a Jo. Baptifta perfuafus,

five quod crederet Oclavium in lpecicni confilia cum Gallis agitare, ut Cacfari iul-

picionc ex eo injecla meliore conditione cum illo dccidprcr, Colon monita ncgligc-

bat, et Cacfarianorum confiliis, fpreta amicitia noftra, aureis praebebat. Sub id

tempusDiana regis lilia, jamdiu ante contradis fponfalitiis, Horatio Callrcnfium duci

nupfit : miflufque Flaminius b Stabia, qui cum Odavio, et Alexandro ac Ranutio

cardinalibus ejus fratribus ageret, et amplifiimas utrique nomine regis conditiones

offerret. Interca Gonzaga, qui inopia commeatus Parmam ad deditionem compel-

lere apud fc ffatucrat, vicina loca pracfidiis impolitis et feffinato opere muniebat : et

quo minus ad vidum ncccllaria in urbem comportarentur, omnem trans c Tarrum

regionem inferto milite occupabat. Parte alia pontifex fumptuum pertaefus amplius

pecuniam in Parmae praefidium conferre recufabat. Quibus difficultatibus cum con-

flidarctur Odavius, pollrcmo Romam M. Antonium A Venturium mittit; qui per

Colini legatum ad pontificem introdudus, cum miferum Odavii rerum flatum, quaf-

que in anguftias inimicorum calumniis apud Cacfarcm quotidie cum traducentium

conjcdus fit, coram multis verbis expofuiflet, le eo milium offendit, ut ad pedes

ipfius provolutus opem contra vim injuffam imploret;quando contra tam infeffos

kofleis fuis fc viribus et copiis tueri nonpoffit, fcd alienis opibus ac potentioris ali-

cujus clientela egeat. Cum ad haec pontifex rcfpondiflct, fuas res non ferre, uc

diutius fublevandac fupplicis fortunae commodare poffit ; ac licere per fc, ut, quod

ipfi expedire videatur, id faciat: Hoc accepto refponlo, Odavius liberum fibi exifti-

mans cum bona pontificis gratia in clientelam cujus velit principis fortunas fuas com-

mittere, protinus cum rege pacifcitur in has conditiones : primo, ut cid id pedites,

quorum Paulus ‘Vitellius praefedus cllet, cc levis armaturae equites praefidio urbis

aleret, vili cid aureorum penfionis loco quotannis penderet ; damna, quae Alexan-

der et Ranutius cardinales hujus foederis caufa in bonis fuis acciperent, aliis in regno

attributis pofleffionibus ac penfionibus farciret ; deinde, ut neque rex cum Caelare

convenire, nifi Odavius comprehenderetur, neque Odavius Cacfari reconciliari, nili

de regis confcnfu pollet:pollrcmo addita folemnis claufula, ut nullum pontifici

fcdive Romanae praejudicium hoc foedere ab utraque parte fadum intclligatur. Haec

ita inter cos Iccrcto 1 Ambofiac in Turonibus per Carolum cardinalem Lotharingum

et Francilcum Guifium fratres, Annam Momorantium magiffrum equitum, et Sant-

andreanum, regis procuratores, et Horatium Odavii fratris nomine ada v Ralen.

Junii . Hujus foederis quamvis fccrcti obfcura primum fama cum ad pontificis aureis

perveniflet,

VAR. LECT- * morrem Granvcllant patria P. D o. f.d.

INTERPR. 1 Trpirfff {Arrnt. * Jj Stakkia. ' il Taro. 4 Ventari. * Fitilli . * Ambtift en

Twjive.

Dddd

I

! I

i

290 JAQ AU G. THUAN1CD1DLI. pcrvcniflct, ille ab Alexandro cardinale quaerebat, ecquid O&avio fratri cum rege

"HenricusIL convcnillct : cumque Alexander rcfpondcrct, ea de re quidem inter parteis attum efle,

fcd, an adhuc confc&um omnino negotium fit, nefeire» «Petrum Camojanum ad

Oftavium, et eodem tempore epifeopum Fanenfem ad Cacfarem mitti placuit.

Camojano datum negotium erat, fi res adhuc integrae cflcnt, ab O&avio impetraret,

ut fidem fcriptoobftringerct, eam rege fc non tranfalhirum, donec pontifex aCacfarc

refponfum acccpiflct. Ea fpe Fanenfis cum componendae rei rationem initurus ad

Cacfarem adiilTct, Caefar per 'Atrebatenfem, qui cupcrct ex hac occafionc bellum

nafei, quo alienato a regis partibus pontificis animo Ottavius Parma fpoliarctur, et

Gonzagac ac Mendozac defiderio fatisfierer, ampla et magnifica omnia pollicetur : et,

fi bellum pontifex, quod jure portet, adverfus Oclavium fufeiperet, copias a regno

i Neapolitano et c Infubribus optime inftru&as offert. Serius Fanenfis, in aula Cac-

faris aliquanto tempore retentus, ad pontificem rediit, jam Camojano, qui Parmammifliis fuerat, reverfo

;qui ab O&avio refponfum retulerat, fibi non integrum efle

pontificis voluntati fatisfacerc:jam enim cum rege tranfegifle > quod ut in bonam

partem accipiar, rogare : nihil enim contra cum fcdifvc Romanae au&oritatcm altum

effc:quippe cum id fibi cum bona ejus gratia et venia licuiflc exiftimaverit. Quo

rcfponfo cum cxafperatum pontificis animum et longe aliter affcltum, quam cum ad

Cacfarem profc&us fuerat, offendiflet Fanenfis, et prolixe omnia Caefaris nomine

promitteret, Gonzaga et Mcndoza ultro etiam, ut jufii erant, majora vero omnia

fingentibus, accedente ad haec Jo. Baptifta { Montano belli impulforc praecipuo,

pontifex ilicet ad belli confilia animum intendit i continuoque Hicron. gDandinum

Fori Cornelii epifeopum familiarem fuum ad Cacfarem mittit, qui de belli gerendi

ratione cum eo ageret, et de auxiliis promiflls certiorem fidem exigeret. Caefar,

qui fuorum potius libidini indulgens, quam quod in rem fuam efle judicaret, in bel-

lum adeo intempeftivum confcnfcrat, ubi videt pontificem toto animo per fc in id

ferri, falli poenitentia duci coepit:quia tamen datam fidem honefle retractare non

poterat, aequius fibi videri ait, ut pontifex prior Oftavio tanquam perduelli bellum

indiceret 5 tum fc ut fcdis Romanae defenforem de auxiliis appellaret, de quibus fum-

mittendis, ac praeterea de Parma, fi quo cafu in fuas manus veniret, finito bello pon-

tifici reftituenda, privato feripto fidem obligat. Quod eo faciebat, ne pacis, quam fc

colere adhuc dicebat rex, ipfc violator cxfiitifTc videretur, et omnem de Parma re-

tinenda fufpicioncm amoveret. Itaque pontifex, impellente <* infuper Jo. Bap-

tifta, fibi abunde cautum ratus, legatum fuum eundem Jo. Baptiftam conftituif, et

*Bononiam mittit, attributa peditatus cura Alexandro Vitellio ; ac Vinccntio • No-bili fotoris filio negotium dat, ut in k Piceno cc levis armaturae equites confcri-

beret, eique equitatus pontificii pracfc&urain attribuit. Quod ubi rex intellexit,

protinus c Gallia Horatium generum cum P. Strozzio mittit, cum mandatis, ut

Mirandulac, quam Galeoto Pico nuper defundo Ludovicus ejus filius fub Gallorum

tutela tenebat, copias cogerent;quod inde, utpotc c propinquo, immitti auxilia, et

commeatus commodiflimc Parmam importari portet. Ferdinandus Gonzaga, cui

ejus rei cura praecipua et Jo.Jacobo Medicino 'Mclcniani marchioni aCacfarc man-

data fuerat, avide in negotium incumbit ; dcdudifquc ex m Infubribus et n Subalpina

regione Hifpanorum praefidiis, 0 Placentiam advolat, et, urbe ac p Sandonini pago

novis militibus firmato, omnia circa Parmam infcfta reddebat. Ita impellentibus

hinc ni illis viris Cacfarem, hinc Jo. Baptifta pontificem patruum, in fpeciem con-

tra Farnefios bellum fufeeptum cft ; re vera inter duos potenti (Timos principes

coeptum, quod magno deinceps Chriftiani orbis detrimento ufque ad Hcnrici 11 cx-

ccflum continuatum cft. XI. NecVAR. LECT. - fetnpcr P.D.oI NT E R P R. » Piere Camefnni. * d

Mente, t Dandme, tvr}** eTlmnU. *

» U^burdic. " Pitdment. • Putem*.

• t rui<jne fArrns. * & Naflet. • h MiUneit.1 Kuttendo de' Neti/i.

k U Marea d~Ancana. *

t Sun Danine.

1 di

Digitized by Google

HISTORIARUM L 1 8. Vttt Zgt

XI. Nec caufac aliae tttrinque deerant, quibus alter in alterum culpam rejicic- CDIDLI.bat. Nam Caefariani ultro nosOftavii tutelam fufccpiflc criminabantur, non tam Henricus II.

fupplicis defendendi quam belli in Italia atque adeo inter Chriftianos excitandi caufa

;

ob id ipfum folicitaflc Imperii ordines et principes, ut a Caelare deficerent j neque in

concilium, quod ipforum rogatu Cacfar ad farciendam ecclefiae concordiam coegif-

fet, confcntirent } miliis legatis, qui contcftarcntuf, et illud pro irrito Gallos habi-

turos dcnunciarcnt. Addebant, et nuper BrifTacum, ut belli occafionem quaereret,

in Subalpina regione coenobium, quod»Bargac pagi aCacfarianis cuftoditi ditionis

cft, occupaflc, et feftinato opere nunc munire ; et, quod nos fumma invidia onera-

bar, nuper etiam cum Tureo in Chriftiani nominis perniciem foedus icifle. Sed no*

flri antiquiores et juftiorcs multo caufas adducebant } Caefarem videlicet, cum Aqui-tania fcditionibus ardercr, mifio c Burano cum AngliscgilTc, ut d Burdigalcnfium tu-

multuantium tutelam fufeiperent, et jus, quod in Aquitania armis amiferant, jure re-

cuperarent: pace ante bienniumcum Anglis fa&a, « Santandreanoe* Britannia redeunti

infidias tetendifle ; et quafdam e noftris naveis per Belgas intcrccpiflc : Helvetios, quo

minus cum rege foedus renovarent, folicitaflc : Scbaftianum sVogclfpcrgum, quod

regi militaflet, prius tormentis cruciatum h Auguftac in Imperii comitiis non line regis

ignominia fccuri pcrcufliflc : cum de interceptis in Belgio quorundam negotiatorum

navibus apud Mariam 1 Pannoniae reginam querimonia inflituerctur, legatum eo

regis nomine mifliim, jure gentium violato, in carcerem conje&um, et perverfo or-

dine bona noftrorum k Antuerpiae fifco adjudicata efle:poftrcmo, Caefarem Carolo

^arillaco Venetorum epifeopo apud ipfum oratori injuriofe interminatum, fore, fi

res ad arma devenirent, ut regem ad minimi ex fuis conditionem redigeret. Ante-

quam tamen extrema tentarentur, Alexander cardinalis a pontifice ad OOavium fra-

trem mittitur, qui cum, ut foederi cum Gallis inito renunciarct, hortaretur, et Par-

ma ccclcfiac reftituta “ Camertium ditionem compenfationis loco cum honorifica

penfione acciperer. Is, quod invitus faceret ut Romae inter infeflos homines ver-

farctur, libenter paruit j non /ani quod, rebus non amplius integris, quidquam fe

ab O&avio impetraturum fperarer, quam ut honeflam difceflionis caufam haberet.

Erat illi animus in Galliam proficifci, et »Avcnionem, cujus legationem obtinebat,

fccedcrc : fed ne videretur omnino ad Gallorum parteis tranftifle, ex Cofini confilio,

quem in itinere Florentiae convenit, poftquam apud Oftavium nihil pontificis minas

et Cofmi ac fua monita valere intellexit, ad Urbini ducem, qui Vi&oriam fororem

in matrimonio habebat, divertit, comitibus °Bacio Cavalcantio et p Hieronymo Pi-

fano Florentinis, quorum praecipue confilio utebatur. Miflus et Joan. Angelus Me-

dicinus cardinalis * Mclcniani frater, et mox cum Ranutio Oftavii fratre Sfortia r San-

florianus cardinalis j qui • Regii Lepidi, quo HcrculcfFcrraricnfium dux cum O&avio

et Dandino venerat, collocuti funt. Cum Oftavius paratum fe aequis conditionibus

tranfigerc diceret, et Afeanius ‘Cornaeus a pontifice ad regem miflus eadem abeo

reportaret, neque propterea quidquam, fubinde nafcentibus difficultatibus, effice- *

rctur, Caefariani et pontificii ita interpretabantur omnia, quafi id ageretur, ut, dumper colloquia ab armis cellatio fit, tempore cxtraflo meffis colligendae fpatium ob-

feflis concederetur : itaque de mefle, antequam maturcfccret, corrumpenda confilium

a Gonzaga initum cxfcqui placuit. Interea cardinalis “Turnonius, qui regis negotia

in Italia procurabat, et Paulus x Thcrmus orator regius, cum nihil a pontifice impe.

trarc potuilfcnt, Roma difccdunt, et itineribus diverfis, ille Venetias, hic Mirandu-

lam, ubi copiae regiae conveniebant, proficifcitur. Medium fccoin bello gerebat

Cofmus }

INTERPR. Bargtt. b Gmemte. * Maxlmillan iEgmonJ, ctmtt de Bnren. * eeax de Rour.ltjux.

ie marejihat de St. Andri, r Angitttrrt. t Vogtlfpergen. k Angtiurg. • Hangrie. k Axvtn. ' Jt M*-rillae, eveyme de Vannet. ° Camerine. " Avignon. ° Batfio Ca-jaltanti. r Gin/amo da Pifa. •> Ma-riguam. • di Santafitre. * Regpo. ' de11a Comia. * dt Tturnaa. " de Thermes

Digitiz.edj2y_Google

292 JAC. AUG. THUANICniOLI. Cofmus

;qui, quamvis a Caclarianis indignum in modum habitus, pacis confilia, cc**

Henricus II. novo principatui firmando ncccfl'aria,ct Cacfarcm colebat : nihilo tamen minus rebus

noftris favere creditus, ob injurias a Mcndoza acceptas ; ex coque praecipue, quod Ho-ratium et Aurelium » Fulgofium, qui, ut citius in Galliam Cifalpinani pervenirem,confccnfis Sfortiac Sanfioriani triremibus ‘> Mallilia folveranr, et, cum tcmpcfhtcjattati curfum non tenuiflent, in c Etruriam naufragi disjc&i fuerant, a BartholomacoJ Poggio captos, quamvis pontificis hofteis, cum triremibus, armis et omni Tuorumfupcllcttilc libertati reftitui et honorifice 'Caftclluni-novum ufquc in Carfinianamvallem deduci incolumeis, curaverat. Ea humanitatemutatam Cofnii voluntatem et

ad amicitiam noftram inclinare cum plcrifquc perfuaTum fuit:gratiacquc ipfi a rc«»c

reginaque eo nomine habitae. Gonzaga igitur, qui videret Cacfarcm jam confilii

poenitere, et pontificem percardinale is intermedios ac Cofmum inprimis concordiaeviam tentare, atque interca meflis paene maturae tempus inflare, praevertendum duxir,

et bello illato loca commeatui intercipiendo et melli corrumpendae idonea occupare.Primus impetus in f Brixellum faftus, caftcllum Regienfis atque adeo Ferrarienfis di-

tionis, quod inter g Cafalium majus, et agrum Mantuanum, unde copiofus comnxatusTarmam importabatur, jacebat: idKal. Maii abAlvaroLunaCremonenfis arcis prae-

fero nottucum idc profefto interceptum cft, oppidanis fc defendere non aulis. Cumde eo quereretur Ferrarienfis, Gonzaga Regienfem ditionem ad Imperium pertinere

rcfpondebat* idcoquc teneri praefidium Cacfarcum accipere. Jamque omnia in

armis erant, etJoannes Baptifta v cid peditum majorem partem ex Etrufeae militiae

flore confcripferat : ad cc levis armaturae equites, quibus Vinccntius h Nobilis prae-erat, alii c fc adjunxerant duce 'Troilo comite Roflio. Cum iis copiis Jo. Baptiftak Bononia profanus fuerat, utfc, hanfmiflb 1 Anitia, cum Gonzaga conjungerer, qui

• jam m Placentiam venerat cum Mclcniano Caefarci exercitus legato ; coque tormen-ta, falces, marras et cetera ad corrumpendam meftem nccdTaria inftrumcnta com-portari juflcrat. In exercitu erant x Hifpanorum vexilla, ac totidem Italorum

;quos

Gonzaga, quafi de Briffaco fccurus, ex n Infubribus alipno maxime tempore deduxe-rat; et ccc levis armaturae equites cum ni cataphractorum alis optime inftruftis.

In itinere °Nocctum in agro Parmcnfi, quod abOflavio tenebatur, ejus qui prae-

erat ignavia, cujus poftmodo poenas luit, Gonzagac deditur. Hoc fafto de pacetrattatus haftcnus a Fcrraricnfi, cui ob viciniam bellum illud maxime detrimen-tofum erat, et a Sanfloriano cardinali habiti turbantur. Jam P. Strozzius cumCorn. Bentivolio alia via per Helvetios crRhactos Mirandulam pervenerat; atque

inde Aurelius Fulgofius Tifaurum ad Urbini duceni O&avii fororium miflus, ut

ii cid peditum in s Umbria confcribcrct, in itinere a Ravennae legato captus, et

poftea c Caelaris T Rafponii, cui in cuftodiam datus fuerat, nnnibus elaplus, copias ad-

duxerat: quae cum per agrum Bononienfem liccntiofe fc effunderent, pontifex, qui

Bononiae metuebat, Camillum Urfinum urbi impofucrat, fed cum minore praefidio

fquam quo noftrorum populationes impedire pollet. Dum in eo eflent exercitus foe-

derati, ut conjungerentur, Ottavius m vexilla in urbe confcribit, ducibus ‘Talia-

ferreae, ‘ Baiardac et “Cariffimac praecipuarum populi familiarum principibus, quiMirandulam ad Strozzium proficifccrcntur, honefto praetextu, ut quos fufpcftos ha-

beret, urbe emitteret. Illi cum, pontificio veniente exercitu, et * Sabelli, qui nuncx Sccchia dicitur, oram legente, in Jo. Baptiftam, qui primam aciem ducebat, inci-

diftent, acriter utrinque pugnatur; pejore tamen urbanorum conditione, defiderato

Baiardo, et Mercurio Taliafcrrco graviter vulnerato, et equitibus fere omnibus captis.

NecIKTERPR. 'Frtf/ijf. b MarftiUt. « la Tofeaae. £POfgb. • Caflelniw-.-o di Carfap:.™.i 1 Krc-

Jilh, * Caja! mitfsnre. b de' Ntirih. ‘ 1YriU, (ante di Rofji. k B*bina. 1 !* Le»~a " Fiactvza.* le * Kaetto. i* Pe/mrg. * /<* RpwMr,M * Rafjmri. ' Tagliaferri. 1 dt' Baitrdi. " dc'Ca-rijfimt. * U Srtekia.

NOT. Put-

Digitized by Google

HISTORIARUM LIB.VIII.

Ncc incruenta pontificiis viltoria fuit ; Orlando «Piftoricnfi flrcnuo milite occifo, et

principe Macedoniae lauciaro, atque ab ipfo Joan. Baptida fariflac vulnere in fe-

more accepto. Captivi mox dimittuntur ; ea fpc, ut periculi memores, cui ab

Octavio expofiti fuerant, tumultum in civitate excitarent i fcd externi militis praeva-

lente in ea robore, et nuper introdulto Fr. b Claromontio cum Gallico peditatu, ci-

viumque debilitata potentia, ea (pes pontificiis frudra fuit. Non inanis fuerat O&a-vii fufpicio : nam mox detedum fuit, Michaclcm Taliafcrreum et Jo. Galcotum«Sanvitalem ex dcomitum Salae familia cum hoftibus egifle, et portam urbis ipfispro-

dituros promifide ; cujus rei convilti capite luerunt. Conjunltis exercitibus ad

pontem e Anitiae impofitum, et Jo. Angelo Medicino cardinali a pontifice incaflra

veniente cum diplomate, quo pontifex Gonzagac fummum imperium in ea expe-

ditione attribuebat, vexillo etiam ccclcfiac de more ei confignaro, placuit fColor-

nium adoriri, quod abs Amcrico Antenoreo Oftavii nomine tenebatur, Jo.Francilco

Sanlevcrino illius loci domino, quod Oltavio fuipectus edet, Parmae fub cullodia

retento. Miflus eo Alvarus h Sandacus cadrorum pracfcltus cum Hilpano milite,

qui, aqua ex foda oppidi derivata et aggere dulto, muro fucccflit : moxque cum cumdelecto equitatu lecutus Gonzaga, relicto in cadris Mclcniano, qui foflbrum opera

circumjacentis regionis meflem vadaret, ex Sandonino caftello xiv tormenta fecumducit, et, frudra jullo Antenoreo deditionem facere, continuato impetu pullatis muriset magna ruina dejectis, cum defenfores non amplius tuto poflent confidere, et ex cccpraefidiariis (olumniodo cxxx fupereflent, fit deditio; ac milites quidem julTi fc in

arcem recipere, in quos jus edet Gonzagac pro arbitrio datucrc, oppidanis vita et re

falvis. Accepti intro Hifpani contra fidem datam oppidum diripiunt, multofquc ex

civibus capiunt : milites fine mullta dimittuntur. Antenoreus, quod valde locuples

cxidimarctur, fevere a Gonzaga habitus, ncc nifi xiicid aureorum pretio cxloluto

liberatus cd. Cladem in Colornii amiilione acceptam altera non minoris mo-menti haud multo pod cumulavit. Nam, dum Colornium oppugnatur, cum Gon-zagac et ‘ Gajacii comitis alae equitum prope Fontancllam in infidiis latcrcnr, cmiflt

aliquot feloppetarii k Fano-Secundi, qui prae Gdiarios ad pugnam proleltarcnr. Ha-

drianus •Balconus et Julius «"Afculanus, qui pridie illuc ab Oltavio Parma miffi fue-

rant, a ad drepitum egredi dum rcccdcnteis feloppetarios ardentius inloquerentur, ia

infidias praecipitant, et amillis aliquot e luis capiuntur. Sed geminatam jacturam

Srrozzius invicti animi dux mira ac folerti diligentia farcivit, qui ex equitatu et pedi-

tatu omni dclcltu facto datim Concordiam Picorum oppidum advolat, nullaquc

mora intcrjc&a, peditibus pari celeritate cum equitatu incedentibus, in "Rcgicnlcm

agrum dcfccndir, et, xl cid paduumemenfus, Parmam improvifus ingreditur j tur-

batofquc Parmenfeis aliquantum adventu fuo confirmavit ; Octavium inprimis, qui,

quod praeter opinionem haec fibi accidiflcnt, pejora in poderum metuebar. Hoc

facto, quod fpem omnem fidemque fuperaret, fummam laudem adeptus cd Stroz-

zius: fiquidem Gonzaga, cum de condlio ejus cognovirtcr, ad Anitiae pontem °Mc-

lcnianum pracmifcrat, qui nodros tranfitu intercluderet ; fcd tanrardiligcntia ufus cd

Strozzius, ut, licet numerofas copias lcmpcr ordinate inccdcntcis fecum traheret, ta-

men hodem adeo vicinum anteverterit, et, paucis ex fiti et fame fcminccibus relictis,

incolumeis fuos Parmam introduxerit. Mclenianum hominem moribus vafrum,

live quod Farnefiis proximitate fibi conjun&is faveret, five quo bellum more fuo du-

ceret, moram nimiam interpofuifTe fufpicio fuit:quod, ut a Gonzaga podea

jalta-

tum, ita tunc prudenter didimulatum, ne cardinalem Medicinum Mclcniani fratrem,

qui pontificis nomine ad exercitum venerat, offenderet. Ncc vero aegre admodum

V A R. LECT. • od (Ircpiram cgrcttiJefwnt P.D. o.f. ferebat

IMTERPR- * da Pifteia.b de Ctairmout. * $jn ViSatt. * Its sentes dtSala. • la Lena. 1 Ce-

hmio. * sfp:er>£0 Antinori. * de Samie. 1 Cajazza. k SdH Sectatio. i Ballioni. nda AfeeS.

,• ie tuarquis de AlaripUM.

T O M. I.

293CI0 1 LL

Henricus II.

E e e e

294CP13LL

Hf.nricus II.

JAC. AUG. THUANIferebat Gonzaga, Strozzium eam omnibus fuis Parmam ingreflijm effe :fic enim

fore fperabat, ut tanto citius civitas, cujus jam annona in ardo cfict, commeatu ex-

hauriretur. Dumhoftes ad Colornium edent, noftri, qui Mirandulac convenerant»

capta occafionc in Bononienfem agrum excurrunt per Jo. Baptiftae abfentiam, et

crebris populationibus vicina loca infcftant ; eoque majoris motus metu pontificem

adigunt, ut Cofmi Florentinorum ducis opem imploraret, qui fubito » OthonemMontacutum cum en peditibus fuo fumptu bBononiam mifit $ cjufque adventu effe-

cit, ut a populationibus ac direptionibus aliquanto tempore ceffarctur, fruftra a noOris

tentato c Crepacordio et dJoannis atque Agathac Fanis j unde magnis praedis abadis

ad Antonii Fanum, quod n en pafiuum a Mirandula abeft, locum a fc folia muni-

tum, rcccflerunt. Inde cum crebris quotidie cxcurfionibus inBononienfc territo-

rium effunderentur, pontifex poftrcmo, qui popularium querelas amplius ferre non

polfet, Jo. Baptiftam et Alexandrum Vitellium revocat j iique mox feparatis viribus

relido Cacfariano exercitu per Regienfem agrum in Bononienfem defccndunt, mul-

tum renitente Gonzaga;qui rem publicam prodi et fummum praejudicium ponti-

ficis rebus fieri fruftra inclamabat. Interca Mclcnianus e Montcchium et { Caftrum-

novum in Rcgicnfi agro Caelaris nomine occupat et praefidio firmat. Pontifex

vero, qui recenti periculo cdodus idem a Caftro et aliis Farnefiorum oppidis Romaevicinis metueret, HoratiumRomam ad caufam dicendam citar, colore quaefito, quod

conjundiscum rege confiliis in Bononienfem agrum populabundus cxcurrilfct : cita-

tur et Alexander cardinalis, qui Urbinum fcccflcrat, et Ranutius, cui Viterbii legatio

adempta et Rodolfb Pio s Carpcnfi attributa cft. Mifli continuo cuftodiac corporis

deftinati equites cum aliquo militum Senis a Mendo/.a fummifforum numero, duce

Rodolfo Balcono, qui caftclla et oppida Farnefiorum in h Latio pontificis nomine oc-

cuparent : nec magni negotii res fuit, ultro Farnefiorum fratrum matre loca tradente,

fide de iis reftituendis confcdo bello a pontifice accepta. Ita vicinis urbi oppidis in po-

tcftatcm redadis jam fccurior, et acceptis a Mcndoza c aureorum millibus, ad bellum

paratior pontifex de Mirandula oppugnanda ferio cogitare coepit, captis prius noftro-

rura ad * Fanum Antonii caftris, virtute praecipue Petri Pauli k Tofingi 5 qui cum fuis,

quantumvis diuturna dimicatione fatigatis, primus in aggerem infiluic $ rcfquc eo au-

dentius a Camillo Urfino tentata, quod caftra noftra praefidio nudata Srrozzio difee-

dente intellexerim Captis caftris, cum noftri propiusoppidum accefiificnt, ruflicorura

manus nodu ad folfam ufque progreditur, ut annonam inferret:quoanimadvcrfoVitel-

lius cum fuis in eos invedus, quantumvis renitentibus noftris, igne injedo annonamconfumpfit : nec multo poftHifpani molatrinas Pado impofiras juxta •Turriccllam in-

cenderunt, cum pridie inibi multosex fuis amifillent. Addidit et animos hoftibus ad ma-

jora audenda, quod, dum Francifcus m Colinius Andclotus nuper a rege milfus ctPhi-

libertus n Marfilius Siperra, qui mox poft foedus idum cum Odavio Parmam venerat,

cum Paulo Vitellio urbe egrefii in°Soragniam dcfccndifTcnt, magnifquc inde prae-

dis abadis reverterentur, in itinere aGajacio comite etFrancifco p BimontioHifpa-

no duce infidiis £xcep»i et poft acre certamen capti funt, Placcntiamquc dedudi,

poftea in 1 Mediolancnfi arce diu affervati fuerunt. £0 in certamine r Clucara eques

Epirota, diu cum Joanne Baptifta ludatus, vix tandem fe periculo eripuit, et Parmamincolumis pervenit. Ita rctufo utrinque noftrorum impetu, qui incommode admo-

dum fub muris atque adeo fub dio extra urbem divcrfabantur, Paulo Thermo et Lu-

dovico Pico Galcoti filio urbem cum idc peditibus et cl equitibus praefidio tenenti-

bus, Gonzaga de ea ard\usobfidcndaconfilium iniit, quod fperaret fore, ut pontifex

eo magis cum rege committeretur, et, ipfius viribus in illa obfidionc occupatis, penes

fc

INTEPRR. 'Ottod* 1 Bolegna. ' Crepaceert. •> Se» Jaantti & Seat Ag^tha, • Mm-' CaflehuHva. * de Carpi. h rampeine di Hama. 1 Son Antamo. * Tbfngbt * Torner!Ia.

de Caliger, fitur fAndtkt. * de Manilij, Jtutr de Cipierrt. • Soragna. > di B/moutt. i de Milan*' CbitihlaT* Albentis. \

HISTORIARUM LIB. VIII.

fc unum belli Parmenfis fumma efler. Verum cum omnia confufc et tumultuarie

agerentur in hoflium caftris, noftri refumptis viribus quotidie excurrebant, et novis

fubinde damnis hofteis afficiebant. Nam Camillus * Caftcllionacus cum xx cata-

phradis Romam ad pontificem miflus, ut eum de Tuarum rerum flatu certiorem face-

ret, a noftris capitur : cum verohoftes jam propius tormenta ad bMirandulam admo-turi eflent, Horatius etThermus egreffi, ut haftileis conatus interturbarent, pugnandi

defiderio ultra caeduam Tylvam, quae in propinquo erat, ardentius provedi in infidiaa

praecipitant:periculum tantum juxta praeceps et audax confilium fuperavit : nam

per medios hofteis noftrorum virtute fit via, qui, rclida a tcrg<f Mirandula, quo rc-

grefluros cos latens hoftis expedabat, Parmam contendunt -, ficquc Joan. Baptiftac

c Montani infidias fefellerunt. Capti a noftris d Ticnac et 'C.ollalti comites, ct fTa-

leanus. Nec multo poft haud longe ab urbe AlfonTum Ulloam cum Hifpanorum

equitum turma confcdiftc ab exploratoribus rcnuncianir. Eo cum Horatius cum dc-

lcdis equitibus proficifci ftatuiftct, ftatim clauduntur portae, ne profedio interca

cnunciaretur j huicquc 8 Ivo Alcgrius, h Dampctra, Vidus * Bcntivolius et Bartholo-

maeus Montanus fefocios adjungunt $ qui hofteis necopinato aggreffi partem cae-

dunt, reliquos in fiigam vertunt. Dum res ad Mirandulam geritur, 1 Thermus, com-

perto aliquot equitum Cacfarianorum alas in exercitu pontificio efie, literas ad Gon-zagam dat, quibus, cum regis animum femper benevolum hadenus C ac lar expertus

(it, audire fc aegre tcftatur. Caelaris copias hoftibus militare; et, ut animum liipcr

ea re fuum aperiat, rogat. Ad haec Gonzaga refpondct, nihil agere Caelarem, quod

non ipfi, falvo foedere quod cum rege Inierit, liceat ; eo enim pontificem compre-

hendi, quem ut et fedem Romanam ab injuria tueri teneatur : non miriyi ergo cumdebere, fi, dum pontificem Cacfar tuetur, Gallos, quae ponrificiac ditionis funt, in-

vadenteis aggrediatur : neque vero ignorare fc, Mirandulam fcdis Romanae benefi-

ociariam urbem efie, in quam nullum jus regi fit/nifi quod armis et vi ufurpet; ultimo

enim foedere, cui ipfc cum Granvellano interfuerit, cum de ea' a legato regio men-

tio efletinjcda, ntque eo comprehenderetur urgeret, CacfarianOs femper rccufaflc;

itaque tandem convcniflc, ut ejus mentio prorfus omitteretur, falvo jure, quod Cac-

fari, regi ac pontifici in ea dTet.

XII. Hic locus poftular, ut de Picorum gente, quae nunc Mirandula et Concor-

dia potitur, et ejus rebus, quantum ad rem facit, breviter citra vanitatem et odium

aliquid edideram. Omiffis igitur fabulofis initiis, quae genti huic ab iis affinguntur,

qui ejus originem ad Conflantium Conflamini magni filium referunt, conflat, Picos

primarios 1 Mutinae civcis in ea civitate multis egregie fa&is ab anno Chrifti cio ex

floruifle ; ac demum cc circiter annis poftea Francifcum Picum aLudovico mi Cac-

farc vicarium Imperii in ea conftitutum : fed mox ™ Paflarinum Bonacolfiura inter

Mutinenfeis civcis aileduin, cum a Pico fibi timeret, eo de medio fublato, et Prendi-

parte ac Tomaffino ipfius filiis occifis, Mirandulam, quae illis perfugium fuerat,

folo aequari juffifle, anno Chrifti ciocccxxi. Bonacolfio deinde a Gonzagis, qui

tunc Mantua potiebantur, in ordinem redado, rurfus Mirandula inftaurari et Pico-

rum gentis reliquiae colligi coepere. Ex Francifco Nicolaus fuperabat, qui curiae

n Quadragenarbe municipum favore adjutus rurfus Mirandulam Gonzagarum bene-

ficio recepit : Nicolao Pregdipartes, et Prendiparti Paulus fucccffit : hujus filius

FrancifcusJoannem et Francifcum fibi cognominem fuftulir, qui Concordiae comi-

tes a Fridcricom creati funt : Francifco Joannes Francifcus, et huic Nicolaus, et

Nicolao rurfus Joannes, ac Joanni Joannes Francifcus fucccffit ; is, qui arcem a nullo

antea feptam maxima impcnfa fua cingendam curavit, anno Chrifti cid cccclx, et

# moriens

INTER PR. * ds Cs/hflime. b MtrattMi. « di Montr. J Titus. « CtlUlt*. r Ta!in$. • Ivrr

yT/tlrzre. » Dsmfitrrt. 1 Beutivoilit. k dt Tbtrmti- 1 Mtdtst. “ Ptjfsrim Bonsco/fi. ctrtt di

guerautol*.

295CDI3IX

HehbjcusII.

Digitized by Google

296

C13I0LLHcnricus II.

JAC. AUG. THU ANImoricns Galcotum, Antonium Mariam, ct Joanncm filios reliquit

; Joanncm, in-

quam, illum, qui ob admirabilem linguarum ac reientiarum omnium accurati llimam

fcientiam, cum rara morum probitate ct fumma pietate conjunftam, jam in juvenili

aetate facculifui Phoenix appellari meruit. Hujus tam excellens ct omni lircrarum

genere ornata pictas certe merebat, ut gens Pica exemplo domcftico admonita pieta-

tem inter fuos re ligiofius coleret : fcd cum GaleotusJoanncm Francifcum, Ludovi-

cum, ctFridcricum rcliquiflcr, Ludovicus natu minor jure gentium violato in Joan.

Francifcum infurgens ope Herculis 1 Ferrarienfium ducis fratrem Mirandula ejecit;

is Franciicamjo. Jalbbi ‘Trivultii notham filiam in uxorem duxerat, ex qua Galco-

tum fuftulit. Ludovico mortuo, Joannes Francifcus, ct ipfc in literis ac philofo-

phiac theologiaequc (ludiis patrui aemulatione vcrlatiflimus, a Julio 11 in avitam

pofiefiionem reftituitur; ex qua rurfus poli b Ravennatem pugnam a Ludovico xndcjcclus, poftrcmoa Matthaeo 'Lango cardinali Gurgenfi Maximiliani 1 legato rc-

llitutus, Mirandulam ufque ad annum hujus facculi xxxm tenuit; quo Galeotus

Ludovici filius, noflu oppidum cum xl armatis ingreflus, patruum fumma pietate

virum ante Chrifti in cruce pendentis imaginem fupplicitcr proftratum ct Dei opemimplorantem immani paricidio obtruncavit, unaque Albertum filium, Joanna Ca-

rafa Alberti uxore cum Paulo filio in carcerem conjecta, ct CarlotaUrfina Joannis

Thomae alterius ex filiis itidem uxore. Ita per funimum fcclus Mirandula potitus,

cum fibi merito a patruelibus timeret, ante triennium Mirandulam in Hcnrici manus

tradiderat, accepta in Gallia ex regio patrimonio conipcnfationc. Cum « d Crepia-

ccnfi traftatu ac pofica initio regni Hcnrici de ea inter Cacfarianos ac regios ageretur,

poftquam cpnvenirc non potuit, placuit, ut illius mentio induceretur : quo rcfpcxit

Gonzagac rcfponfum, quod ad Thermi 1 iteras dedit. Verum a noftris contra jacta*

batur; 'Nicaeae cum de ea Galeotus ct Jo.ThomasJo. Franci fci filius contende-

rent ante xv annos, de utriufquc cOnfcnfu Paulum 11 1 fidei Francifci regis ad litis»

ufque finem oppidutn commififle ; commiflum Gallos ab eo tempore femper pro-

texiflc. Dum in <0 clTcnt, a Ferraricnfi de pacis-conditionibus adum c(t, quem belli

ob viciniam taedebat : ct cardinalis Farnefius, qui Urbino Florentiam pontificis juflTu

migraverat, omnem operam dabat, ut res componerentur ; fcd irrito fucceflii. In-

terea Gonzaga, cum aliud non pollet, contra caftcllaet oppida montibus Parmae vi-

cinis impofita viribus convcrfis ducit ; ct f Calillranum deditione recipit, mox er

arcem. Dcin ct eTizanum, quod ita undique cinftum putabatur, ut pradidiariis non

pateret exitus, cum deficiente commeatu amplius defendi non pollet, deferitur, Mar-

conc h Caftcllano, qui eo nuper Fontanclla venerat, in media luce cum ccc militibus

inde clam hoftibus per aviam ct confragofam vallem magna cum fua laude clapfo. Nec

multo poli » Torciaram ct Felinum k Sanfloriani comitis callclla in fidem accipit Gon-

zaga ex domini conlcnfu; quae nihilominus ab Hifpano milite crudeliter ct avare

habita, ac fi hollilem aggreflionem palTa clTcnt. Attrito in obfidionc peditatu, Gon-

zaga 11 vexilla, quae* Cierii reliquerat, ex "Subalpina regione evocata n Montcchio

impofucrat : fcd cum ii, quamvis a loci pracfc&o faepius moniti, extra urbem, quo

liberius excurrerent, ftationem haberent, hoc comperto, Strozzius dux impiger

agmen citatum rapit, ct lineis interulis fuperindutis de no&c per porticus jaccntcis ct

ad praedam quam ad pugnandum paratiores opprimit* Itaque fubfidio a Cacfarc

fummilla Germanorum 1v cid, duce 0 Scifiieco regulo;quae flipendii defc&u, quam-

vis diu ante confcripta, nondum in callra venerant. Parte alia rex miflo Genuam

Ludovico pAlamannio cum rcpublica egerat, ut in eorum oppidis ac portubus fecurus

fuis

VAR. LECT. - Crcpiaco P.Dj>. f.d.

INTERPR. Trimltio

.

k de Xmvemu. « Latgei, tardimal At Gureet ou Garez. * deCrrffj.

» Nizze. ' Calijlran.i. * Thcz*m*. " da CafleUo. ' Ttrtbiatrm & Felini. ‘ ente di Samtafore. Oneri,

011 §*krt. “ Piedment. " Mtuttccbio. • lt taren de Stifntck. * AUmtoud.

Digitizod by Googlc

HISTORIARUM LIB. VIII. 297fu is receptus e flet, et illae auxilia Parmam deducenda ruto tranfire portent. Dif- CD13LI.fidente ob fadiones rcpublica, in fpem rei obtinendae rex venerat: fcd praevalente HenricusILCacfarianorum potentia, atque * Auriac inprimU audoritate, nihil impetrari potuit.

b Turnonius cardinalis a Venetorum rcpublica, quorum vcluti in finum ab aula remo-

tus confugerat, Helvetiis nuper a rege confcriptis tranfitum per c Brixianum agrum

impetraverat ; commeatu tamen denegato, quod vix fuac ditionis populis illius anni

frugeis fufFeduras dicerent. Huc ufque pro Parmae defenfione bellum gcftum inter

regem et pontificem ; deinceps inter ipfum Cacfarcm et regem exarfir. Principium

a d Polinio in mari occano fadum, interceptis Belgarum negotiatorum navibus, ec

magna ac locuplete praeda fada. Cum vero Andreas Auria, jam tranfpoctatis in

Hifpaniam Philippo et Maximiliano, in eo eflet, ut rurfus ad reportandum cum uxore

et familia in Italiam Maximilianum in Hifpaniam navigaret, ob idque indies c Barci-

none cum claflc expedaretur, Leo Strozzius daflis Gallicae praefedus cum xxvii tri-

remibus et 1

1

biremibus in adverfam f Circclli promontorii, in quo Andreas confedc-

rat, partem, dorfo montis tedus latenter irrcpfit, eo confilio, ut Cacfarianam clafiem

interciperet. Quod ubi Andreas per exploratores cognovit, praefedos triremium ad-

vocat, et, quae de noftrorum confiliis et apparatu explorata habeat, exponit, horta-

turque, ut virtutis priftinac memores fidelem operam Cacfari navarent ; inde poft

horam dici xxu incitato remigio adverfus ventum et noftram clailem ita curfum in-

ftituit, ut fc fenfimin altum educeret, quo vel ad iter faciendum, vel ad pugnamconterendam expeditior eflet: fcd vento crcbrcfccnte et imminente node Villam-

francam deflexit. Cum videret Strozzius conatum contra Auriam non fucccffiflc,

confilium mutat, et loco devedus primum dolonibus expanfis litus legere cocpir, dcin

curfum Hifpaniam verfus intendit, Auriam (e cllc, qui cum clafle ad Maximilianum

tranfportandum veniflet, fimulans ; eaque fimulationc tantum effecit, ut triremem

unam recens inftrudam, quae ejus falutandi gratia obviam Barcinone mifla fuerat,

ceperit ; continuoque promota claflc et difplofis tormentis, tantum terrorem effufo

circa portum ad fpcdaculum populo injecit, ut, fi flatim militem in terram expofuifi

fer, urbem proculdubio occupare potuerit. Verum hoc facinore contentus, captis

praeterea vii mercatorum onerariis et minoribus aliquot navibus, 8 Mafliliam multa

praeda onuftus retro fc contulit. Tanti fucccflus laetitiam triftitia infpcrata mox cu-

mulavit, de h Francifci Momorantii Annae magiflri equitum filii et 1 Villarii comitis

adventu fama fparfa. Nam Leo Strozzius, qui feiret fc ac fratrem Cumme invifos efle

Annae magiftro equitum et Claudio *Sabaudo Tendae comiti ejus fororio Pro-

vinciae praefedo * coque confilio illos miflos, ut ipfum, nulla meritorum habita ra-

tione, omni imperio et dignitate ignominioic exuerent ; vir generofus, ut injuriae

pracvcrtcrct, confccnfa triremi illa, quam nuper Barcinone ceperat, et altera, quae

ipfius fratris erat, vi remigii fuperata catena quae portum claudit, in altum vela de-

dit, et reda 1 Melitam curfum renuit. Profedionem acceleravit fufpicio de fum-

millis in fuam perniciem ficariis; ob quam Jo. Baptiflam m Corfum familiarem

fuum paulo ante captum tormentis fubjcccrat, et fufpicioni confcntancam confcf-

fionem ipfius manu feriptam extorferat. Ne tamen videretur omnino fine com-meatu regem deferuifle, cpiftolam in haec verba feriptam abiens reliquit, * et cumpraetorio vexillo ftudiofe complicato ad ipfum perferendam curavit. Quam honoris

ac gloriae cupidus in tuam familiam adferibi volui, Chriflianiflime princeps, tam defalute et dignitate mea anxius ex ea profugi

;quippe cum viderem, non aliam fidelis

operae

V A R. L E C T. * et cum praetorio vexillo ftudiofe complicaro ad ipfum perferendam curavit defini P.'

INTERPR. * Doria. b de Tournon. < il Brtjiiano. * U baron de U Gardt, dit cafitaine Polrm.

• Barte/one. 1 monte Cercetii. * Marfiille. k <U Montmorencjt, fi/c du eonnrflablr. 1 U comte de Villari.k Claude dr Savoit, comte de Tende, gou veratur d* Provente. 1 Mafte. “ Cor/o.

Tom. I. Ffff

Digilized by Google

298

C1313LI.

Heniucus II.

JAC. AUG. THUANIopmc et tot exantlatorum laborum mcrccdem propofitam efle, quam aut turpem

miffionem, id enim inimici homines apud te calumniis pervicerant, aut indignam

necem, quod ex conjuratorum confcfltonibus conflat. Ignofccs igitur pro ingenita

clementia, fi non petita venia e regno tuo difccfli : non enim per invidos et male-

volos aliter licuit, qui aut dcprccantcm injuriofe repuliflent, aut cuneantem perfi-

diofe opprefliflent. Sed, quamvis inopinata profc&io mea tibi juftam fortafle indig-

nationem moverit, non dcfpcro tamen, fi perpenderis quam diverfa adventus et

abitus noftri conditio fuerit, quin caufa mea, fi non gratiae, faltem commifcrationi

apud te locum inveniat. Nam dives veni, inops difccdo *quod fine invidia ct expro-

bratione diftum intelligo. Ut ergo laborem ct induftriam meam, quam haftcnus fc-

dulo ct fumma fide tibi navavi, boni confulas, humiliter, quantum polium, rogo

:

abunde autem erit, fi, quamvis te mei nunc taedeat, praeteritorum non pigebit ; nam

in pofterum quin abfentia noflra, ex aliorum, qui me tibi invifum reddiderunt, com-

paratione fiat, ut mei defiderio tangaris, minime dubito. Leonis difccflu mutata

daflis praefettura ct adminiflrationc, Auria fatis temporis habuit, ut, confcripto novo

milite et fummiflis a Cofmo 111 triremibus probe inftruttis, fine ullo noflrorum im-

pedimento in Hifpaniam tranfmittcrct, «Albano duce fecum dcve&o: ubi propter

adverfam tempeflatem aliquandiu commoratus, tandem Maximilianum ct uxorem

cum omni familia incolumcis Genuam advexit. Ita geminato itu ct reditu ex Italia

in Hifpaniam eo anno occupata claflc, faftum cft, ut Auria Melitae ct Tripolitanae

arci fuppetias ferre minime potuerit, multumque damni ex ea occafionc a Turcica

claflc in mari Tyrrheno acceptum fir.

XIII. Dum haec mari geruntur, b Brifl*acus in 'Subalpina regione, paratis quae

neccflaria erant, inopinato bellum movet. a C!arafcum «P. Oflunius cum f Cipio

ct 8 Centalii regulo occupandum fufeeperat, 111 ei a BrifTaco Gallorum vexillis at-

tributis. Scalis admotis impetus a noftris animofe fachis, a praefidiariis gcncrofc re-

pellitur, defijerato h Charrii fratre, qui de fcala deturbatus ctocclfus cft. Felicior

Joannis i GrongnctiiVaflaci conatus fuit, qui ad k Damiani fanum capiendum defti-

natus fub auroram uno ab oppido milliari confcdit ; cumque moris eflet, ut fummo

mane oppidani ad opus rufticum emitterentur, tum cuftodiac per muros difponercn-

tur, commodum accidit, ur, egreflis oppidanis, ftatim noftri in foflam exfcenfionc

fafta muro fucccdercnr, ct fcalas admoverent, antequam ftationarii acccfliflcnt. Ita

capta urbe, arx nullo commcatu firmata ab hofte mox deditur. Majus in 1 Cierio oc-

cupando negotium fuit, quod eadem noflic tentari placuerat ; duxque expeditionis

ipfc Briflacus efle voluit. Primo decretum inter belli confiliarios, ut ea parte, qua

m Agnatia Cierium itur, vitiferos colicis verfus fcalac admoveremur: fed, Biafio

Monlucio jam tum magnae auttoritatis duce Briflacum admonente, ut, quando ipfc

negotio interefte ftatucrat, primis commiflac provinciae initiis exiftimationi confide-

ret, et ita rem aggrederetur, ut, fi aflu non fuccedcrct, vi oppido potiretur, poft

aerem difputationcm, multis, fi longior mora interponeretur, confilium evulgatum

iri dictitantibus, tandem machinas “Augufta Taurinorum advehi placuit} Monlu-

cioquc ct 0 Calliaco mandatur, ut rem fumma diligentia ac filentio procurarent : co-

demque tempore, quo Briflacus cum Boniveto ct Francilco Bernardino advenit,

ipfc cum Antonio p Dallio Piquinio ac tormentis oppido fucccflcrc. Nec fruftra fuit

Monlucii confilium : nam, fofla profundiore ct muro altiorc, quam ut miles fcalisin

fummum eniti poflet, ad violentam oppugnationem Briflacus vircis vertit : diverfaque

parte ad portam, quae vulgo crocea indigitatur, diredtis machinis, ac brevi tempore

magna ruina edita, cum praefidiarii Itali, qui ad id erant, et l equites, quosGon-

zaga

INTERPR. • U dmt d'Altt. k It murefibul it Brifac. c Firdmmt. < Cbierufi*. ' DOfu*.1 U taro* dt Cipi. « U ftur it Cemtu/. fc U (spitaint Cbarrj. ' Grongmt de * Sau Damiano

1 Quitn. - si-nafr. " Turi*. • Catltst. r DuiUj, fitur de Pi^uiptj.

Digitized by Google

HISTORIARUM LIB. VIII. 299zaga nuper, ad bellum Parmcnfc abdudis Hilpanis, impofuerat, recenti Hifpanorum CIDIDLJ.odio oppidanos a defenfione alieno prorfus animo efle cernerent, Georgius * Lampo- Henrjcijs II.

nianus Mcdiolanenlis, qui fummo cum imperio praccrar, deditionem facit i tradi-

taque arce, fummo mane complicatis lignis abfquc tympanorum pullu incolumes

omnes bAltam deducuntur. Oppidanis a Br iliaco parcitum, hoc humanitatis exem-plo vicinorum animos ad confilia fecum conjungenda invitante. His intcllcdis,Gon-

zaga cum iv cid peditum Italorum, 11 cio Germanorum, et ccc equitibus Aftam con-

tinuo advolat. Rex viciflim in c Subalpinam regionem v 1 vexilla ex veteranis cohor-

tibiis duce Inardo mifit : mox et eo d Claudius Lotharingus Aumalius equitatus prac-

fcclus venit : nec multo poftJoanncsBorbonius e Angianus et Lud. Borbonius fCon-dacus fratres, Jacob. 8 Sabaudus Ncmorofii dux, Francifcus Momorantius Annae ma-gillri equitum filius, Hclionorus h Cabotius Carnii comes et Francifcus ' Rupifutcau-

dius cum deleda nobilitate eodem profedi 5 quibus ut hoipitium laxius pateret, k Brif-

facus in militum ligna Cierio deduxerat. Ibi de m Lentio caftcllo ad radices Alpium,unde, qui n Sula°Auguflam Taurinorum tenderent,multum quotidie accipiebant in-

commodi, capiendo adum cft. Eo Brilfacus cum omni exercitu profici fcitur. Tor-mentorum deducendorumcura Monlucio attributa, qui Cierio, ubi ex ruinamuri luxa-

ta coxa hadenus decubuerat, p Moncalerium dedudus ad exercitum nuper a Briflaco

evocatus fuerat. Is ergo cum q Calliaco ac v lignis Lentium poltridic fub vcfpcramvenit, cum Brilfacus eodem dic ante meridiem veniflet. Arx Lentii, (nam oppidumadmodum debili muro cindum mox venientibus noftris patuit) qua oppidum (pec-

tat, in plano lita, fcd duobu^propugnaculis egregie firmata, ut ea parte a repentina

oppugnatione nihil metui debuerit j de cetero undique locis praeruptis inacccfia,

idcoquc arte minus munita. Poftquam Brilfacus locum luftravir, fumma dilficultatc

in altum ardua admodum et longa ccc amplius palTuum afccnlionc enixus, dcfperata

re, de reducendo exercitu in concilio egerat. Verum Monlucius, vixdum a coxae

luxatione bene firmus, a ' Piquinio, * Toccapcdio et Roboreo ( Vinulio perfuafus, lo-

cum adit : et mulo impolitus cum inter enitendum animadvertifiet, per intervalla ali-

quid plani fubclTc, in quo tormenta fubveda deponi et foflores intcrquicfcerc pollent,

donec ad fummum perveniretur, continuo ad Brifiacum redit $ et, ubi de delibera-

tione intellexit, ipfum rogat, ut paulifpcx fententiam fuftineat ; cxpolitilque, quae

obfervaverat, attendentibus Borboniis, Nemorofio, Momorantio ac reliquis belli

confiliariis, pervicit, ut tormentorum in altum fubvehendorum fibi negotium com-

mitteretur. Tum, quo alacritas militum magis excitaretur, Borbonii ipfi, Nemoro-fius ac Momorantius cum fuis operi manus admovent : ac xx, nec amplius, horarum

fpatio cffcdumcft, ut ope fabrorum complanatis itineribus tormenta in fummumdeduda, moxque verberatio fubfecuta Iit

}quae tantum terrorem obfefiis inculfit,

quia praeter opinionem accidilfct, ut ftatim deditionem fecerint. Aberat tuncGon-

zaga, Maximiliano Bohemiae rege, uxore ac liberis Mediolani excipiendis ac per Ita-

liam in Germaniam deducendis, cum Fabritio u Columna genero occupatus; qui,

quod omnia non lolum belli fcd etiam civilia munia atque inprimis rei pecuniariae

per fc et miniftros homines rapacillimos adminiitrarcr, femper confufis rebus in fum-

ma omnium inopia verfabatur ; coque fiebat, ut, foluta difciplina et graflante ob non

numerata Itipendia militum licentia, non popularium folum in Mcdiolancnfi im-

perio, fcd etiam vicinorum principum, atque inprimis Sabaudiac ducis frequenteis

de fc querimonias commoveret : dum interea ingeniolis juxta ac folertibus fcd ple-

rumque perplexis confiliis Caelaris animum impleret } de quorum felici fucccfiu Ipem

certam

INTERPR. * Milanoii. bjlfii. * Piedmoat. * Claude de Larait-, da: <fj4amate, (0-

lontl genera! de Ia ewaflerit legere * /t temte if /3ugu\t*. 1 le prmte de Condi. * de Savoie, dat de

Nemwrr. h de Ckabot, tumte de Cbternj. * de la Rocbefoucaad. k U nareftbal de Briffac. ' Qmert.

Laniz. » Sufe. • Turim. t Montalter. « CatUae. ' Daillj,penr de Pbjaiguj * Teatbefied ' de

Fiau. “ Cehmta.

Dicjitized by Googlie

300CI313T.I.

hENRISUS II.

JAC. AU G. THUAN1certam apud Cacfarcm excitatam, obrei nummariae penuriam, contrarius fere fem-

per exitus fruftrabatur. Ejus tamen juflii vi Italorum vexilla duce Cacfare a Magio

auxilio mifla j quem poftmodo Francifcus bAtcftinus, qui perGonzagae abfentiam

fummac rerum praeerat, cum vi Hifpanorum fignisac m Germanorum fublccutus

eft : mox et Alvarus c Sandaeus cum totidem Germanorum et Hifpanorum lignis

miflus}qui, ut auxiliaribus pracfto eflet, vicina Lentio loca infederat : fcd haec fe-

rius, jam fiafla deditione. Hujus rei cum incufarctur loci dominus praefidio a duce

Sabaudiac praepofitus, culpam in militem rejiciebar, obnon foluta ftipendia tumul-

tuantem, nec dicio ducis audientem: idque prodidit Julianus Gollclinus, qui Gon-

zagac vitam ex ejus commentariis dcfcripfic. Sed praeter eam caufam, etiam contra

omnium opinionem fubvc&a et admota repente ad partem minus firmam tormenta

maximum momentum attuliflc, vero fimile fit. Haud multo poft Ludovicus d Bira-

gus et Franc. Bcrnardinus e Pontium, f Caftcltellum et* 8 Valpcrgam, loca h Epore-

diae vicina, quae in * Poeninarum Alpium radicibus fita funt, juflii Briflaci occupant

>

et k Martin i Fanum fcllinatis operibus munire aggrediuntur. Id a Parmcnfi obli-

dionc, quamvis aegre, Gonzagam domum revocaverat:qui, quod belli Parmenfls

anclor et fuafor Caelari fuifler, et ipfc illud ultro pontificis nomine gereret, amiflis in

Subalpina regione iis oppidis et caftcllis, dubio adhuc de fufccpta expeditione eventu,

multorum fc rcprclicnfionibus objc&um fentiebat, ambitionem et pervicacem priva-

tae fimultatis ultionem ac depique rapacem avaritiam in eo accufantium. Interca

Ateflinus, ex Magiiconfilio, cui plurimum tribuebat, 1 Villadium caftcllum verfus

in agro Monfcrratenfi cum Magii et Sandaci Hifpanorum copiis ducit. Saxo illud

undique praerupto infider. Loci fitu confpcclo, cum Ateftinum confilii poeniterer,

accedente ad haec coeli pluviofa tcmpcftatc et corruptis luto itineribus, ita ut miles

neque falubriter neque commode in obfidionc diu remanere pollet } ne tamen ab-

fccderctur, pervicit Magii aucloritas, qui obftinata virtute cum Antonio mPolaTri-

vifano muro fucccflit, et locum cavum fub moenibus, in quo tcfti milites quiefccrc

pollent, occupavit. Quo animadverfo, tantus terror obfeflis injc&us eft, utJo. An-

tonius n Novellus, qui arci regis nomine praeerat, fine mora deditionem fecerit. Eo-

dem tempore 0 Salugia, quam Ludov. Biragus nuper tranfmiflo p Duria captam fumma

celeritate muniebat, fuperveniente Magio, qui s Crcfccntio et Liburno copias duce

Nicolao r Seccoacccrfiverat, non admotis tormentis recepta eft, et juflii Gonzagac

arx folo aequata. ' Clufium etiam mox a Cacfarianis in fidem accipitur. Dum haec

in Subalpina regione geruntur, Gonzaga, qui metueret, ne Galli auxiliarcis copias*

Parmam mitterent, aditus omni arte fibi obfervandos duxir. Duae omnino viae

erant, quibus Gallis eo ire licebat i altera * Dertonam verfus, per viam Aemiliam

;

fcd de ea, quod impeditior eflet, et crebris undique Cacfarianorum praefidiis oblide-

retur, minus folicitus erat ; altera per u Ticincnfcm vallem trans Padum, in qua pedi-

tatus cum equitatu non nifi iniquum certamen efle poterat, multo illi fufpc&ior fuit.

Itaque «Vercellas inter et y Callium, vi Germanorum, xn Hifpanorum, et iv Italo-

rum vexilla, omnem denique equitatum collocat, et Calfium juxta x Padum ponte

fternit; a * Ticini vero vada praefidio munita, et a bb Bufalora ccVigevanum verfus,

Papiam ufquc, arboribus cacfis ac tranfvcrfis trabibus viae impeditae ;cc Abduac

item vada ftationibus firmata, paratis ubique navigiis, quibus, fi noftri forte clabcrcn-

tur, cos Cacfariani facile confcqui pollent:Joanni f f Lunae Mcdiolancnfis ards

praefedo Ticincnfium vadorum, Ludovico szViftarino Abducnfium lentandorum

curaV A R. LE CT. - Valpergum P. D. o. f. d.

INTERPR. • M*uf. h fEfie. « S Sande 4 de Biragae. • Pm » CaJhlteUe. * VafyergMf. *

hlvrfr. ‘ !r grand St. Bermard, & U Monjo* * (bafteta S. Martin. 1 villa dei Dea, ou Villa diale,

" Tola da Trevifo. • Navello. " SaUggia. r U Doire. > Crrfeeatino Livor**. • Stte*. • Cbiaft

* Tor tuna. ‘ la valle di Te/imo. * VtretlR. * CafaU. 1 ItPo. ** il Tejhto. Bufalora. « r Vtgevano.44 Pavit. “Addar. 1 ’ ‘b Lana, gtnvtrntmr da. ckoftraa de Mdan. * * Vifiari»». •

Oigitized by Goo§

I

HISTORIARUM LIB. VIII. 3oi

cura commiffa. Pridem Gonzagae confilium fuerat, mefle corrupta, Gallos Subii- CD1QLL v

pina regione fummovere3quibus non nifi c longinquo ad vidum ncceffaria peteren- Henricus II.

ror : cumque confilium initio Caelari arrififlct, poftea mutavit 5 quod graviter admo-

dum Gonzagae accidit, qui omni pecunia dediturus, qua alere militem et rebus pro-

fpiccre poflet, crefcentc indies Gallorum potentia, et longiorem fpc moram tra-

hente Parmcnfi oblidione, mire afflidabatur. Cacfar, ut fuis diuturna oppugnatione

feflis lubveniret, novas copias fummilcrat, et e Germania omnia fere Hifpanorum

praefidia evocaverat ; ac praecipue ex agro Wirtembcrgico, durae fervitutis, quampopulares quinquennium jam integrum pertulerant, jugo exempto 3 tantum » Afper-

gum arcem Germanorum praefidio fibi fervavit. Novis viribus fubnixus b Mclcnianus,

cum Parmam ardius cingere ftatuiflet, ad Carthufianum coenobium, quod ab urbe

circiter milliari abeft, caftra transfert, in coque muniendo xx dies confumpti ; duminterea difplolts continua verberatione ab urbe majoribus machinis infcftarctur, et

Strozzius Parma cgrefliis c Brixellum, d Montecium, « Fontanei lam, cctcraque agri

‘ Parmenfis caftclla, quae commodum vifum cft, muniret et praefidio firmaret. Inde

in Placentinum agrum excurrens magnas praedas exegit :f Ragazolaquc egrefiis prac-

(idiariis, ut fuis ac municipum fortunis vitaeque coniulcrent, partem caedit, reliquos

Parmam captivos fecum abducit : ac poftrerao, cum bellum jam confcdum exifti-

maret, in Galliam ad regem pergit, grande laborum et operae bene navatae pretium

laturus, collapfifque fratris rebus opem aliquam praefentia fua praebiturus. DifceflTu

Strozzii vircis refumpfifie hoftes vj£t, vaftato circum agro, et ardius obfcdos premere

indies magis ac magis annonae penuria laboranteis. Itaque Horatius copias urbe

educit 3 et, quo abundantius commeatus comportari pofiet, caftclla ad Apenninum

fita expugnare ftatuit. 8 Torciarae oppido, quod x ab urbe milliaribus abeft, Ma-

cedoniae princeps cum praefidio praeerat. Eo, quod excubias negligentius agi intcl-

lcxifict, Horatius xvi Kalend. Dcccmbrcis de fecunda vigilia ducit, et paulo ante au-

roram murum fubit. Scalis admotis, ftrepitu et fragore annitendum militum aegre

oppidani excitantur: ipfc Macedo ledo profiliens cum Antinoo h Anconitano et

Jabritio 'Ferrario militum praefedis, ut negligentiae culpam praefentia animi far-

cirer, feminudus arma rapit, et ad murum accurrit ; nullumque cohortando milites

et exemplo fuo ad fortiter refiftcndum ftrenui ducis officium intermittit. Sed poft-

quam Horatiam, Nicolaum k Urfinum Petiiianum, Lucam Antonium 1 Interamna-

tem, Fabium ® Romanum, Andream “Magium, ac °Bcntivolium jam intra moenia

efle animadvertit, damno accepto fupercffe non fullinens, in medios hofteis irruit,

icluquc feloppeti confollus cadit. Mortuo duce exanimati oppidani muro abfce-

dunt 3 continuoque ingrefll noftri, multitudine caela, oppidum diripiunt : ac, ne

illud rurfus a Caefarianis occuparetur, cuneis adis fubruuntur muri. Macedonis

corpus Parmam Horaui juflu afportatur 3 ciquc regio ac magnifico paratu funus ftrui-

tur. Ejus hoc genu et virtuti ab hofte datum. Jamque fc latius obfeirorum vires

effundebant, et commeatu a dreumpofitis locis largius juvabantur, munito p Garda-

fone caftello et aliis vicinis munidpiis : ex hoftico etiam annbna clam inferebatur

:

cujus rei infimulatus Alexander Pallavidnus ’ Sandonini praefedus, unus ex P. Aloi-

fii interfedoribus, Cacfaris juflu capite luit, quantumvis confcnticntc atque adeo

audorc Gonzaga fidum cxcufarct. Pace in Italia turbata, edam in Belgio et vicino

Lotharingiac limite bellum inter Cacfarem et regem exarfit : «huic praepofitus Fran-

cifcus 'Clivius Nivernenfium dux Campaniae praefes, ^ qui vii alas equitum a

MemorandoVAR. LECT. • cujus periculo ut praeverterer Francifcus P. D. o.f. * qui deeft P.D.o.f.

INTERPR. * Aftbfxrg. b U marautt d* Marignen * BrrftIU. * MenUcebie * PtntgwflU. 1 Reg-gatuola. « Torcbtara. h / 1 £ Frrr^re. k Orfim, ente di Pitiglisae. 1 d* Tma. m Ramewe.• M*W * BemtrvgBt. f GeerdeJam. i Borg* • S*» Dowwmo. • dt Clevety dut de Nevrrt.

Tom. L Gggg

- ,-Qiflitizad by Google

302 JAC. AUG. THUANICDIDLI. Momorantio magiftro equitum eo miflas per provinciam diftribuit : nec multo poft

HeNRICUsIT viii vacilla veteranorum militum fubfecuta funt, in praefidiis item collocata, ut ad

omneis cafus pracfto cflent. Jam enim P. Erneftus Mansfcldius LuccmburgcnfU di-

tionis pracfe&us in limitem cum copiis dcfccndcrat, ut imparatum Nivernium, ft pof-

fet, opprimeret. Cura ad * Populofam-qucrcum effet, id vico nomen, qui b Mufo,-

nio xv circiter militaribus abeft, affertur de Belgis ad c Cometi-montem in Arduenna

fylva a d Luzarca Caftellioncae alae legato caefis. Ex iis cxx intcrrecii, xl capti, cc

in fugam verfi. Cum id animos noftris fecifTct, Nivernius e Ivodium ufquc progref-

fus, poftquam hoftem feloppetariis emiilis laccflitum ad certamen prolevari non

poffc animadvertit, Mufonium revertitur j abdu&oquc fecum Carolo f Ticrccllino

Rupimanio loci pracfc&o, sDunchcrium venit, ac poftridic h Mezeriam. Ab “eomilliario nec amplius abeft ‘Lumium caftcllum k Mofac impolitum, quod a Caefa.

rianis tenebatur 1 Afpramontani comitis defectione. Certamine inter noftros et

pracftdiarios ibi facto, Afpramontanus ipfc graviter in humerovulneratur, unde paulo

poft dcccfiit. His adis, quod jam hycms appeteret, Nivernius m Catalaunum rever- •

titur, relicto lmbcrto Platcrio Bordil Ionio provinciae legato, qui rem bellicam per

ejus abfentiam adminiftrarct. Is cum alis equitum & Hcnrici ® Lcnoncuriani Nantolii

comitis et Rupimanii in fylvam Arduennam profectus ‘'Huberti Fanum ab hoftibus

munitum dejecit. Cum Mezeriam revertiffer, N .9 Gurdius cohortis veteranae dux

impiger, rufticis ac vicanis, ex quibus plerumque hoftium copiae conftabant, cae-

dendis et in fugam vertendis afflictus, contrada e^co fiducia et hoftium contemptu,

*Maubcrti-fontc, idcaftdlo adMofam, quod a noftris tenebatur, nomen, cum fuis

egreditur, et in hoftium infidias praecipitans, cum nullum humanitati apud immaneis

homines locum fperaret, fruftra expetatis fubfidiariis, qui a Mezeria fummitteban-

tur, forti et invido animo pugnans, multis acceptis vulneribus et xxv ex praecipuis

fuorum delideratis, occifus cft. jam in itinere erat »Bordillonius ; cjufquc adventu

territi hoftes in vicinam fylvam confugerant, excitatis aliquot in ea munimentis : fed

cum rei indignitate permotus, non expedato peditatu, quem fubfcqui jufferat, ultro

in dumeta ingreffus eflet, multis amiflis equis, nullo praeterea operae pretio fa&o, in-

de difccllit } relato Gurdii cadavere, cui honorifice Mezeriae a noftris virtutis ergo

parentatum fuit. Id achim xvi Kalend. Januarias. Crebrae dcin a noftris in Lumii

caftri praelidiarios cxcurftoncs fadac, ' Villa- franco veteranae cohortis duce, quiaftu

militari, *ad ftationumconfpcdum larvis objedis armatorumhominum fpccic, diverfa

parte in arcis curtem impetum fcdt ; magnaque praeda abada, fine pradidiariorum

icnfil ad fuos regredi» eft. Eodem tempore 0 Santamandius, generis nobilitate et

ardore juvenili quam prudentia melior, dumdeledura regis nomine in limite habe-

ret, ab hoftibus interceptus et cacfus cft. Nec multo poft noftti Afpramontium de- .

4>ilc admodum caftcllum, cujus poffeflio Afpramontani comitis morte ad Nivernium

donationis titulo devenerat, capiunt ; et, incenfa curte, x Gozac quoque coenobium

vicinum incendio vadant; et inde >'Albentonum verfi» retro abiere, ubi Joan.z Stuartus Albinius ciim ala equitum et “ a Landus veteranae cohortis dux in pracft-

dio erant. In Belgii quoque limite Antonius bb Borbonius Vindocinus provinciae

illius praefes bellum gerebat. Is fecum Angianum et Condacum fratres nuper ex Ira-

lia reverfos habebat, et cccc cataphrados equites, peditum ad x cid ; cum quibus

FlandriamctccHannoniosingrcffi» multa damna utrifquc intulit, etiam d d Rigiaco

Atrebatum, nift occulta ipfius conftlia fuiffent deteda, paene intercepto.

XIV. Inter.VAR. LECT. •« P.O.o. *Ph. P.D.o.f.d. r obviis ad P. D. o. f.

INTERPR. • Chrfnt-popmltux

.

6 Moufr*. « Mnt-cerxtt <t Ardentes. * L*[*Ttbt, heutexant de

la tampj&ieJ, MMCMtilUn. • It». ' TkretlmdtU Bscbt Ju Maine. * Dtmbtrj * Mtzitnr. * Lttmet.

k U MtmCt. i eTAfpremout

.

- Ckaaions. » Imfort de U Platiere, ftur de BuvdtUo*. » d* Lenantourt,

comte de Namituil. * St. Hiberi. t Gemtdtt. ‘ Maubert-foitatie. • de Birdillon. 1 u capitaixe VilU*

franebr. « de St. stmaadx Gerxet. r Aubentan. • Stuart, ftm dAubignj. *• laLsnde. bk de Bnr-

duc de Veidofmt.c « Hitnait. ** Arrat.

Digitized by Goo<«f

•HISTORIARUM LIB. VIII.

XIV. Inter haec pontifex, cum belli pertaefus ad pacem inclinaret, duos e

3°3CIDL.LI.

collegio cardinalium legatos in confiftorio decernit ;* Pium Carpenfem ad Cacfarcm, Henricus 1L

Hicr. bVcraUum in Galliam, qui regem ad c Fontcm-bcllaqucum CQnvcnit F.id. Dc-

ccmbr. et paulo poft Lutetiae (bicomi pompa de' more ab omnibus ordinibus regis

juflu excipitur. Ejus mandatis in fenatum cum diplomate regio allatis, ac delibera-

tione habita promulgatis, eaedem conditiones appofttac funt, quae olim d Ambofii,

«GuGerii, f Pratcnfis, «Farnefii, h Sadolcti, et “nuper • Sangeorgii cardinalium con-

fimilibus mandatis : additumque infuper, ne legatus per alios vicarios, fcd tantum

per fc, munus fuum in Gallia exerceat > dignitates majores poft pontificalcis in ccclc-

fiis cathcdralibus, atque etiam in collcgialibus, in quibus formula capitis, j$uid

propter, fervatur, in quenquam ne conferat ; nec canonicos, ne de collegiorum

quidem confenfu, fpc in futurum gratiae obtinendae, creet $ nihilquc faciat, quod

landis decretis, padis, juribus, privilegiis ac praerogativis regis, immanitatibus et

.libertatibus ecclcfiac Gallicanae et publicarum regni fcholarum, edidis, conftitutio-

nibus regiis et fcnatufconfultis, ac nominatim edidis, quae ‘Parvas datas, quas vo-

cant, et notarios ccclefiafticos fpedanr, deroget, aut praejudicet ; cafquc condi»

tiones impleturum fc, fcida manu propria fubfcripta, et in curiae ada referenda, regi

cavere teneatur. Id adum in fenatu cxcuntc annoxvn Kalend. Januarias. AntequamGallia egrediamur, domcftica quaedam commemoranda fuperant. 1 Prid. Eid. Sepr.

Carharina regina regi puerum enixa cft, qui tertio poft menfe Nonis Decembribus

facto lavacro cft 'ablutus : fidcjuflcrunt pro eo Edvardus Angliae rex per * ThomamScimorum Anglicac claflls praefedum, et 0 Antonius Borbonius Vindocinus : ciquc

Edvardi Alexandri nomen inditum, fed poftea muravit, et Henricus didus regnumt Carolo ix fratri fucccdcns obtinuit. Eodem anno Annas Momoranrius magifter

equitum a rege ejus amanti(limo impetravit, ut Momorantii caftclli, a quo illi prima-

riae in Gallia genti cognomen cft, k dux ac patricius regni crearetur, aemulatione

Lotharingorum, multis jam tum pcrniciofo exemplo ambitiofos titulos affedantibus.

Menfe dcin Manio lex de > pracfidiali jurifdidione in fenatu Parificnfi et aliis regni

Curiis recitata cft, et frementibus patribus promulgata. Ea in omnibus Galliae prac-

fcduris conitliarii, certo numero, adminimum feptem, iilquccum praefedis et eorumlegatis fummum judicium de iis omnibus civilibus litibus tribuitur, quae non amplius

ccl libris Francicis aeftimatae funt j aut ft res foli fit, cujus frudus annuus denas li-

bras non fupcrct. Id cardinali Lotharingo inftigante fadum, C*] qui conftituta "» Du-rocortori Remorum regia jurifdidione, quae tota ante penes archicpifcopos^ erat, pro-

priae fucccftbrumquc audoritati parum confuluit. Pecuniae inde conflatae invidiam

publica utilitas, quae fufHaminatis excurrentium liticularum ambagibus ex ea ad om-ncis rediit, fucccflu temporis aliquantum mitigavit

:quamvis, audo judicum per prae-

fcduras numero, poftea experientia compertum cft, virus illud, quod ea lege fifti

obtendebatur, fempex latius fcrpfifle, et fcnfim regnum omne, non fine fumma nomi-

nis Gallici infamia, pcftc fua infcciflc. Auda tunc et Parifienfis, quae de “vcdigalibus

regiis jus dicit, curia, ct.in duas claflcis diftributa, venalium magiftratuum jam tunc

graflante malo. Paulo poft lata lex, ut in civitatibus et oppidis fofla et muro vallatis

nulli

[*] P. femper iUo rebus novis ftudente,V A R. LECT. • nuper detf P. X>. o. f. d. r Carolo ix defunt P. D. o. f. d.* Antonius Borbonius atjnat P. D. o. f.d. * erat, illorum au&oriraci parum P. D. o. f.

INTE RPR. * Pia, comte de Carpi. » Veralie. • Fentainebleeu. * .TAmboife. • de Gouffer. • d»Trat. * de Farnefe. k Sadolet. 1 de S. Georgtt. k dat & pair de France. 1 edit det prefidianx, ertn dtrnier refert. ® Rtim. » Ia tonr det ajdet.

N O T. * Laurheur de YKft. Gentel. de Ia Maifinde Frener dlr que ce princc naquit k Fontamcblcaule Samedi 19 Septembre

* Dele Idornem Seimerum An/Jicae clafc prae-fettem. Thonus Scimour adtniral d’AnglctcTrc

ne pcur avoir fait cette ceremonie au nom du roi

Edotiard; puilquc par cette hilioire meime, L*vi,il eut b tere trancWc le 10 Mars, 1749 Legeprocuratore

t fnot. Put.

Digitized by Google

304 JAC. AtJ-G. THUANI *

C1313LI. nulli Curiones admitterentur, qui non dodrinac periculum in academiis celebribus

Henricus II. fcciflent, et aliquem honoris gradum et ordinem adepti eflentj qui contra hujus legis

praeferiptum abepifeopis aut ipfo pontifice creati eflent, tanquam vitio creati remo-

verentur. Poftea viii Eid. Junii, cum rex 1 Andegavi eflcr, ad eum perlatum cft,

pravo more invaluifle, ut in contradibus rerum pretia aureis aeftimarentur, licquc

aurum omne ex Gallia occultis externorum negotiatorum artibus fcnfim exportare-

tur. Itaque decretum, ut pretia in poflerum non nifi libris Francicis aeflimarentur.

Id pro tempore fumme utile, poftea mutavit) aurei et argentei nummi, cujus pondus

ac quantitas fpedari debet, valore per librarum, quae arbitrariae funt, multiplica-

tionem in immenfum pretium excrcfccntc, uti deinceps videbimus. Mox et apud

*>Namnctcis fancitum eft prid. Eid. Quintilcis, petito a Graecis et Romanis, quod

etiam nunc durat, exemplo, ut lanii ubique in Gallia carneis “ fub exagio vendere,

pretio a magiftratibus in libras fingulas conftituto, teneantur. Verum ei legi, cumparum fublcvare populum videretur, tacito diflcnfu mox abrogatum eft, neccffitatc .

remota j ctfi plerifque locis etiam hodie ad pondus carneis vendendi fervata confue-

tudinc. Nec praetereundum videtur, quod tunc magna animorum contentione in

aula principis agitatum tandem praevalente, malo more, contra jus et honcftatem

publicam obtinuit. c Tolofac ante triennium vi Kalend. Novembr. fcnatus-con-

fultum fadum fuerat, quo impudicitia facerdotum gravibus admodum et ignomi-

niofis poenis coercebatur, regiis magiftratibus potcftate fada in cos animadvertendi,

quod judices ecclefiaftici connivcrc et hujufmodi criminum caftigationem negligere

dicerentur. Rem Ordo faccr graviflime tulit;querimoniaque ab epifeopo d Mon-

talbanenfi de fenatus-confulto ad regem, qui tum 'Ambofiac erat, delata, tandem per-

vicit, ut fandioris concilii decreto illud revocaretur, et tanquam contra fanda decreta

et ccdefuftica privilegia fadum induceretur : negotiumque datum P. f Alroclaro li-

bellorum fupplicum magiftro, qui 8 pudendo alio cognomine indigitabatur, ut decre-

tum regium exeeutioni mandaret, et injurias a facerdotibus acceptas publice farciret.

Id adum iii Kalend. Maias hoc anno. Neque hoc contenti ecclefiaftici virulentum

librum edunt, quo fenarusTolofani audoritatem contumcliofis dideriis pcrftringe-

bant : cui contrario feriptojo. h Mafcncalus curiae princeps, antiquae gravitatis et

probitatis vir, pro fcnatus-confulti defenfionc rcfpondit;quo aculeate atque adeo

acerbe in mores et libidines facerdotum invehitur ; coque nomine a theologis Pari-

ficnfibus liber publica cenfura anno fequenti damnatus eft ; nec dubium eft famae

diferimen ipfum quoque aditurum, nifi cum amplitudo fua et integritatis opinio a

calumniae morfibus vindicaflct. Cum vero magnis et longinquis bellis fumptus ul-

tra modum crcfccrcnr, extremo hoc anno ad Fontem- bcllaqucum de principum alio-

rumquc procerum fententia decretum cft, ut e patrimonio regio agri ufquc ad vicies

centies cid Francicarum librarum annui reditus fiduciaria venditione alienarentur.

Eodemque tempore * Septimani, fundorum k patronalium et nobilium, quae ab ig-

nobilibus poflidentur, pofleflionum irem facerdotalium caufa, regi e nummumFrancicorum millia pependerunt : cujus rei ratione lingulis xl annis ab omnibus regni

provinciis ingenteis fummas principibus noftris exigere jus cft. Et hadenus de rebus

domcfticis noftris didum fit. Maria Scotiae regina, quae jam annum in Gallia com-

morata erat, poftquam res, ut fibi videbatur, ex animi fententia ordinavit, in Scotiam

reverfa eft. Eo venerat, partim ut filiam, patriam et propinquos viferet, partim ut

de rationibus, quibus proregem a publica rerum adminiftrarionc fummovere potiet,

cum rege conferret. Per fratres ab ipfo facile impetravit, ut primores, qui eam pro-

fecuti fuerant, variis honoribus pracmiifque ordine et loco remuneraret, et proregis

inprimisVAR. LECT. • fub Jteft P.D.o f.d-

INTER PR. • Anrrt. b Nxutti. e 7tiJnji. * Je Mo*ta*ba*. • Amhiji. 1 HaultteUir.1 CouMjtJ. » MtnfuumJ. 1 <tmx it Lswptitc. * c'tft tt fn fffelle fr*mi fcff, & nouvtaux stptft )

drott roial& frrt outit*-

Digitized by Coogle

HISTORIARUM LIR VIII.

inprimis propinquos acfamiliarcis, intorque alios Robertum * Carnegium et Davidemb Panitarium Rollcnfcm epifeopum, quos magnis promiflis oneratos rex in Scotiam

remittit, qui proregi fuo nomine fignificarcnt, rem fibigratifiimam facturum cum,

fi nugirtratus quod fupercllet breve tempus reginae viduae cederer. Ira regina Gallia

Coivit, er, accepto fecum legato Hcntico c Clutinio Oi fello fibi pergrato et alioqui

acris ingenii homine, tcrrcftri itinere per Angliam revertitur. Cum annum prore-

gem conventus juridicos agentem fccuta effer, per propinquos cum folicitarc coepit,

ur fc imperio abdicaret. Id quo facilius ei perfuaderer, de rationibus reddendis metuminjecerat, quas non poffc diu differri, regina jam adulta, videret : nam magnam pecu-

niae vim et multum opulentae fupellcdilis Jacobus v moriens reliquerat, quas iUe

res inter fuos profuderat. Is igitur, quo fccurirarcm fuam ctfuorarn redimeret, in

has conditiones cum regina vidua convenit ; ut, quaccunquc e proximi regis bonis

ufurpaverat, ea a Gallis ipfi condonatum iri caveret, ac immuncraa rationibus tutelae

reddendis pracftarct, accepto tantum ab ipfo jurejurando, fc quae adhuc comparcrcnt

redditurum. Vicilfim d Caftri-Eraldi in Pidonibus ducis titulo donatus cft, cumpenfione xi t cio librarum. Adjedum, ur, fi regina* fine liberis decederet, ipfc proxi-

mus heres ei decerneretur. Haec poftea in Gallia per reginam et curatores ejus con-

firmata: iicrantHcnricusrcx,ctFrancifcus* e LorharingU5 ac Carolus cardinalis fra-

tres, quos regina ex fententia matris ad id creaverat. Sed nihilominus prorex ad fo-

litam inconftantiam revolutus, appetente finiendi imperii tempore, cum cogitaret,

quam pcriculofum effet e ftmmo magiftratu, in quo plcrofqncoffcndiffct, ad vitam

privatam recidere, in qua injuriis mulrorum et jufiacfortaUc vindictae expolitus effet,

moras nedere, et contra palam obniti j caulas etiam addere, quod regina nondum

xti annum cxplcviffct. Itaque regina vidua StcrUnutn fccdlir, relido protege in

fumma folitudinc, alienatae a fc omnium voluntatis manilefto indicio: quod cumpoffremo adegit, ut ultro conditiones acciperet.

XV. In Angliavcro longe pcriculofiflimi motus eodem tempore excitati fiinr.

«NamJoan.Dudlcius, qui primo fi\Varwici comes, dcin Northumbriacdux creatus cft,

homo ambitiofoct fagaci ingenio, cum Somerfetum regni protedorem, abjedi fpiri-

tus virum, cujus patientia hactenus abufus fuerat, rei male gcflae accufaffct, et in car-

cerem conjici curaffct, demum cum ipfo reconciliatus, ei audor fuit, ut fratrem vi-

rum ftrenuum et fibi formidabilem Iccuri percuteret:quo fado, jam voti compos

et fumma potentia ad fe contrada, cum aliud non fupereffer, quam ut Somerfetum

ipfum de medio tollerer, prae fc hominis contemptum ferens, eo illum adegit, ur,

quo audoritatem fuam vindicaret, de Dudlcio occidendo confilium iniret. Igitur

ad ejus domum fpccic illum vifendi accedit, occulta lorica tedus, et alios fecum ar-

matos trahens, quos in proximo cubiculo reliquerat : fcd cum ad Dudleium nudum

et ledo decumbentem fumma benevolentiae fignificationc introdudus fuiffet, vir

miti ingenio poenitentia dudus, quod deftinaverat, cxfcqui noluit, atque inde re

infeda

VAR. LECT- • Cuiiiania P. • Bervici P.D.o-

INTERPR 4 Csrne-r. k Paxtrr, evtjut de Rtf.c Clntiw,feter fOifit. * ChapelifTtalt en PaiStu.

• Frj/ifui de Ltraixe, duc de Guifi.

NOT. * DtieNat» DuMeint, ere. julqu'au pouvoit pis (lipulcr de lui, qu'il comfentiroit i Ia

tufiitHM intret M. de Thou **eft abuic en cet mnrt de lim frercThonu;, qui riioit amv6c aupi-

endrm:, & fc concredit lui- metue. 11 dii en cc licu, ravant Ci prifon ; 11 faut ainfi lirc le Ikm, Grjtu mjj't

que jc;n IJudlqr duc de Northumbcrland avoit fak fatt* inter Ja. Dndfeinm, prmt emet,

fcrnr de prdan EdouardScimour duc deSonicrfct dem Norlhnvihtat dux irejtni e,9, battuitemamini*-

regent du Rotiumc, & incite en ce faifant a fairc fim, et Samerjemm rrjw» prttefitrm, ab/etli fpmtns

Riourir 1'adjsural Thuma» Sctmour ton hac ; cc virum, cajat patientia batienai abufatfuerat, ut aeer-

qui clt COnrre li verite de 1'hiftoire : car ledit ad- tat tnxdrm iximJciliai rrvmprvle, adesae rrcrnd/Jcn-

miril ThotKU avent efte condomnc te CtCCtub a te batmalo, nt Snmerfetni erekrti Dad/eti injnrtnjra-

omrt, devam que l’<vn frete le duc de Someriet cut vocatui, fna aniioritsten fuam vmdkartt, conflutm

efte mis ctl prilon. SicThuin.L.vi. de forte qu en fimpfint en* intermndt,iptnr ad ejnt, O-t. Put-

tiiirit de prilon ledit Somerfet regent, Dudley ne

Tom. L H h h h

3°5CDPLI.

Hf.nricus IL

oc6 JAC. AUG. THUANICIOrLI infcte difcefllt. Re poftea detcte, fuis ipfum prodentibus, accufatus, quantumvis in-

——11—'— vjlQ rcgCjpueritia fub eo adoleverat, ad mortem damnatur, quod in legem nuper

Henricus II.

latam pCCCaflet, qua conftitutum erat, ut, fi quis aliquem ex regio fenatu occidendi

confilium ccpiflc deprehenderetur, quamvis rem non pcrfcciflct, capite lueret. Ita-

que anni fcqucntis initio Londini magno fortunae ludibrio fccuri pcrcufliis cft. Cum

eo morte affectus * Rodulfus Vainus, cujus confilio ufus b Somerfetus illicitos cocrus

habuifle et contra c Northumbrium et alios confpiraflc dicebatur. Cum Vainus ad

iupplicium duceretur, Northumbrio dcnunciaflc fertur, fore ut fanguis fuus ei, quam-

de viveret, pro cervicali futurus cfTct. Somerfeti mortem plerifquc ultra modum

doluifle conftat : nec defuere, qui ftropliiola ipfius cruorc tinte fecum domum au-

ferrent ; et inter cos matrona magni animi reperta cft, quae altero poft anno, cum

Northumbrius a Maria captus per urbem traduceretur, fudarium Somerfeti fanguine

foedatum occurrenti in platea ob oculos ingerens. En, inquir, fanguinem optimi viri

ac regis optimi avunculi, qui nefaria tua proditione effufus nunc vinditem de te cx-

• pofeit. Somerfeto regis avunculo fublato, Dudlcius, penes quem jam rerum fumma

erat, ad majora animum intendit coque poftrcmo dementiae devenit, ut etiam de

regno invadendo cogitaret, quod piaximorum in eo regno motuum caufam praebuit.

XVI. Eodem anno Martinus Bucerus, d Selcftadii in Alfatia natus, quem re-

lite «Argentina in Angliam tranfmiftflc diximus, { Cantabrigiac diem futim obiit,

pridie Kal. Mart. cum lxi aetatis annum ageret : multorum carminibus epitaphiis

celebratus ; ac praecipue duorum 8 Suffolciorum fratruft/ quorum b mater femper

aegrotanti affedit, et omnia humanitatis officia pracftirir. Paulo antequam more-

retur, cum Germaniae ftatum deploraret, vereri fc faepius dixit, ut in tanto multorum

ardoreDeum cognofccndi et ccclcfiac inftaurandac, deficiente difciplina, qua improbi

cafticarentur et ordo in minifterio fcrvarcrur, laudabiles eorum conatus diu autfcli-

citcrproccdcrent : itaque optare unice fc, ut, quae ad Edvardum regem de ccclcfiae

difciplina conftitucnda feripto comprchcndilTct, per Angliac regnum locum habe-

rent et religiofe obfervarentur. Funus ejus magna frequentia celebratum, plus ii cid

hominum illud deducentibus s et corpus in majore urbis templo conditum cft. Hic

etiam annus ultimus fuit Andreae Alciato Mcdiolancnft, qui primus purioris litcra-

turae et antiquitatis cognitionem ad juris feienti^m attulit; in Gallia diu ‘Avarici

Biturigum Cuborum, et poftea k Avenione publice profeflus, ubi noftris homini-

bus poftea ad eandem feientiam illuftrandam exemplo fuo viam praeivit. Incli-

nata jam aetate in Italiam, relite Gallia, fc contulit, et» Bononiae primum, dcin

magnis ftipendiis ab Hercule n evocatus Ferrariae docuit * tandemque multis editis

feriptis emeritus fenex “Ticini, ubi et jus profitebatur, cum annos lviii, menfes

vui, dies iv vixifict, lic enim ex ejus genitura ab Hier. Cardano confcripta pater, lub

principium anni pridie Eid. Jan. placide in Deo obdormivit, ad B. Epiphanii fc-

pultus. “Eo junior M. Antonius «Flaminius, “Foro Cornelii nobili Galliae To-

gatae * oppido natus, fub id Romae deceflit ;qui ad poetices, in qua inter Italos cx-

cclluit, et ad philofophiac ftudia etiam pietatem non vulgarem adjunxit, in Alexan-

dri Farnefii cardinalis eximii literatorum fautoris familia diu verfatus, ejufdemquc

iibcralitatc fublcvatus. Artem et cum Rcginaldo p Polo amicitiam coluit , ab co-

que monitus divinam Davidicorum pfalmorutn majcftarcm primus inter * fuos cum

aliqua laude Latinis verfibus expreflit, *ctFr. 9 Spinulam fuo exemplo ad eandemn Docticae

VAR. LECT. * FItmimH tUtiumymaneo.

dem flant ordine, net integrum }nidem, legitur h P

•

ad finem fik. m.

r itaios r.

> et Fr. Spinulam fuo exemplo ad eandem poe-

ticae laudem inritavit dtfumt P.D.o.f.

F oppido, fub id deceflit D.o f-d.

INTERPR. • U ehevahtr Ralfb Vane. * le dat de Soimrfet. « Utadt en AI[att. * Stratkemrg. • Ca£lrid'e * Henry Brandan dat it & Choriet fim ft'ere. *C-

tberme, fille de Guillamme Uri mUougbh, tfEreshu & yotntme femme it Charles Brondou duc de Sutfj *.

i > t̂...1 BtJogMf. -P.™. • HsmZ. Imi. i... Is 't'!'

Digitized by Coogle

HISTORIARUM LIB. VIII.

poeticae laudem invitavit; majora utique praeftiturus, nifi infirmitas ftomachi et

alia valetudinis incommoda ftudiofis familiaria retardalTent, ac poftrcmo non ita

aetate provectum criptiiflcnt. * Eo tempore inter cos, qui emendationi ccclefiac

ferio incumbi confultum ducebant, de iis quae ad fidem et opera fpc&ant, de gra-

tia et libero arbitrio, de electione, vocatione, glorificatione in occulto controver-

tebatur : ac plcrique aliter, quam vulgo doceretur, de iis fentientes fe auctoritate

B. Auguftini tuebantur : in eamque rem opufcula ex ejus operibus collc&a Au-guftinus *Frcgofus Softcncus Veneriis anno cididxlv excudi curaverat, additis notis

ac fcholiis : cui fcnrcntiac accedebat Flaminius, cum in ceteris fidei capitibus doctri-

nae per Germaniam tunc dillcminatac minime adftipularctur : nam et luculentum

ipfius cxftat inter vulgarcis clarorum virorum cpiitolas de facrofandto cuchariftiae

myRcrio ex ccclefiac fcnfu feriptis mandatum tcftimonium. Itaque cum alii, qui-

bufeum religionis caufa amicitiam coluerat, atque in primis Galcacius Caraciolus

b Vici marchio, patriam reliquifient, ipfc in Italia manfit ; neque tamen occultam

cenfuram effugit, ejus nomine paflim in cpiftolis, quae poftea publicatae funt, prop-

tcrca expuntto. 0 Flaminii mortem in annum fuperiorem rejicit Antonius Caracio-

lus, qui vitam Pauli iv fcripfit;qui et ipfum Paulum tunc cardinalem Carafam

dictum morienti aftitifle, et, cum de Flaminii, quem alioqui diligebat, fide dubitaret,

magna pietatis et humanitatis officia pracflitiflc tcftatur. Sub id et anno dima&crico

fuo Veronae illuftris praeclarorum ingeniorum alumnae in patria obiit Joannes Bap-

tilla c Montanus, medicus pracftantifllmus > cujus feripta magno in pretio habentur,

partim ab auttorc, dum viveret, publicata, partim agratodifcipulojoannc Cratone,

qui medicinam fclicifiime fubm imperatoribus fecit, poft ejus mortem edita. Paulo

poft Joachimus Vadianus mortalitatem exuit, d Fano-Galli apud Helvetios natus, ma-

thematicis artibus, ac geographiae praecipue, quam feriptis illuftravit, cognitione,

clarus, tum et ad extremum etiam theologus non exigui inter fuos nominis, et

propter prudentiam cum fumma integritate conjundam ex umbra et pulvere litcra-

rio in lucem civilem evocatus, delato a civibus fummo patriae fuac magiftratu ; in

cujus adminiftrationc non folum conceptam de fe fpem aequavit, fed etiam longe fu-

peravit : ut ejus exemplo confirmari pofiit, philofophis et litcratis hominibus reipub-

licac adminiflrationem minime interdicendam ede.

V AR. LECT. Lineae 21 fejnentet defant * Hat: eU Flaminii morte narratio deefi D. d-

ia D.o. et iy in D. f. * Hoc Montani elogium deefi P.D. o.

INTERPR. • Frtgofe Softento.k marebeft eltl Vieo. * dei Mente. *St.G*U en Sniffe.

307CID13LL

Henricus II.

308

-U.1 .

JACOBI AUGUSTI THUANIHISTORIARUM SUI TEMPORIS

LIBER NONUS.

epitome.N *Pannoniis res turbant. Earum defcriptio et Jiatus. II. PofiLudovici ad Mugacium caefi mortem Joannes Zapolui titulos

regiosfibifumit, et fucceffionisjus Ferdmando Romanorum regi

controverfumfacit, joannifuccejfit Stephanusfilius et lfabellae

Sigifmundi Augufii Poloniae regis foraris, cui tutor cum regina

matre a parente datus Georgius Alartinufius. Ejus u. ures et

varium ingenium. III. Bello inter Ferdmandum et 1fabellam accenfo, a Caefare

fratri jo. Bapt. Cajlaldas datus,qui fiummae rerum praeejfet ; ob id Cajfani tnar~

cbio creatus. IV. Tandem Georgii Alartmufii interventu inter contendenteis

tranfathim, non fine Georgii utrinque invidia,pacem illam bello Turcico mox fe-

cuto. V. Ejus fuccejfus. Lippa capta et recepta. VI. Georgius cardinalis crea-

tus •, fiatimque tanquamfuffeflus infelici conjuratione per infidias occifus. Ejus

opes domino exitiofae, fama minores : nec inulta caedes. VII. Zegedinum recupe-

ratur ; fed mox praedae aviditate amittitur. Andreas Batorius ^Daciae vaivo-

da, et Laurentius Lozantius Temefvarae comes creatur. VIII. Alaclometi pur-

purati et Stepbani Moldaviae varvodae expeditiones. Atoldavus in fugam ver-

titur. IX. Temepvara a Tureis capitur, Lossantio contra fidem datam indigne

interfi flo, quod Olimano nuper fides a Cafialdo ad Lippam data minime fuijfet

fervata. X. Beruardi Aldanae in Lippa defendenda ignavia. XI. 1fabella in-

* gentis animi foemina, quod promiffa a Ferdinando minime praefiari dicerpt, per

Alircem inferioris Aloefiae regulum cum Tureis agit, et annum fequctitem Tauno •

niae fune/tum fecit. XII. Stepbani Moldavi caedes. XIII. ‘Dijfoluto per Alag-

deburgicam obfidionem exercitu, miles per Germaniam graffatur. XIV. Prote-

fiantium, atque adeo Alauritii occulta confilia tegentis, legati ad concilium pro-

fetti. Philippus Slelanchtbon in viam fe dat , et Norimbergae fubjijht. Con-'

cilium dijfolvitur.

Ex auctorih u%, -

Jo. Antonio Bonfinio, Ludovico Tuberone, Joanne Sambuco, Afcanio Caitorio

. Hortenfio, Joanne Sletdano, Concilii abiis.

LIBER

Digitized by Google

HISTORIARUM LIB. IX*3°9

CDI3LI.

LIBER NONUS. Henricus II.

AESAR, qui bellum Parmcnfc, cujus feliciorem fuc-

ccflum ®Gonzaga Jpoponderat, in longum trahi, in1 Subalpina vero regione damnofum incendium ac-

cenfum, er, quod illum pejus habebar, pontificis ani-

mum a bello alienatum ad pacem inclinare cerneret,

fummopere animi angebatur. Accedebat ad haec, quodb Scnenfium res non ita tranquillae erant ; cum illi,

five praepoftera Mendozac feveritate ofFcnfi, five quod

arcis, quae indies approperabatur, conftruftionc ir-

ritati, homines natura liberi durum fervitutis jugum cxhorrcfccrcnr, cum Gallis

Parmae, Veneriis, et aliis Italiae locis fecreta confilia conferrent. Nec a regno

Neapolitano fatis fccurus erat, ob liifpicioncm de confitiis a Ferdinaudo «San-

feverino Salerni regulo agitatis. Is (iquidem indigne a Petro d Toletano prorege

antea habitus, nuper vero infidiofe ab uno ex fuis municipibus, dum Salerno Neapo-

lim rediret, feloppeto petitus, fa&i invidiam in proregem rejiciebat;qui vindicia

ardens et potentia libi commifla abutens cum univcrla regni nobilitate manitefias

inimicitias exercebat. Tunc et detc&a «Mediolani confpiratio, de Joanne r Lunaarcis praefecto occidendo ab Horatio 8 Pcccjp et Geoegio *» i ricercio patriciis Senen-

fibus inita;qui, ar&ilflma cum Luna familiaritate conjuncti, de patrando facinore

et tradenda Gallis arce fpem Lud. Birago fecerant. Sed capto Tricercio, nam Pcc-

cius evafit, et tormentis admotis rem confitcn.c, exitum res non habuit. Jailatura

et abhoftibus, de prodenda ad 'Antonii Fanum excitata munitione, et Jo. ilaptifta

k Montano atque Alex. Vitellio capiendis aut trucidandis clara inita fuifle confilia

;

conjurationis au&oy Tullio 'Galcfio, qui noftrarum partium antea fucrar, deinde ad

hoftem tranficrat $ ob idque comprchcnfus, et, confcflionc per quaefiionem extorta,

fummo fupplicio affc&us cft. Sed omnium maxime urebat Caelaris animum pecu-

niae penuria : nam fpes de auro Indico fefellerat. Itaque cum republica Gcnucn-

fium per Francifcum Erafium ab epiftolis agit, ut aes alienum cum Cofmo Etruriae

duce pro n Plombincnfi ditione contraftum diflolvcrent j quo facio, ipfe°Ilvam ac

Plombincnfe territorium fibi fumeret, et ita cos Cofmi novi domini viciniae metu

liberaret. Verum illi, temporum mutationem caufati, conditiones oblatas recula-

rum { tandemque ad privatos negotiatores revolutus, cum aliter non pollet, gravifli-

mis uluris cc aureorum cid mutuo accepit : quibus ftatim in militem diftributis, fc-

ditionis proximae motus utcunque pro tempore compcfcuit. His anguftiis conflic-

tantem Caefarem, prolpcra, ‘ quae quotidie de rebus Pannonicis afferebantur, ali-

quantum recreavere:quod ea, licet in rem fratris fierent, ad exiflimationem luam

pertinere, et conatus Turcicos labcfa&arc crederet : de quibus antequam dico pauca

de provinciae et adiacentium regionum litu atque flatu ad intclligcntiam eorum, quae

deinceps narranda funt, nccclfaria, operae prdium praefari vifum cft. Infra p Sar-

matiam Europaeam verfus meridiem Carpathii montes funt, quibus Pannoniae a

feptentrione terminantur. Eae funt duae : fuperior, quae hodie Auflriam fere

continet,VAR. LECT • Dum in eo res cflent in tota * Eraftum P.D. o-f.d.

Europa, Caefar, qui P. D. o. f. * Carpini P.D. o.f.d.* odio caecus Gonzaga P.D.o.f.d.

INTERPR, * Piedmont. * ctux de Sitne. * Sanfevrrint, printipe di Salerno. * dt Talede. * JIDUnl1 di Etnsa. i Petei. h Tricerthi. 1 forte dt San-Antonio. k di Monte. > da Galefo. m ErafTo. • Pum-hiM. • Elie, t P»[g£nt. 4 Crafdk.

To M. I. 1 i i i

)

ii

j

i

!

i

Digitized by Google

3 io JAC. AU G. THUANICI3IDLI. continet, prima confularis olim dida, in qua paulo infra ‘Viennam Carnuntum }

Henricus II.1 Sabaria B - Martini» ct b Stridon B. Hieronymi cunis nobiles. Eft et * inferior,

’ quae Dravum a meridie pro limite habet ; *ct e Balathonc lacu, fic * Illyrici aquampcrpcnjo ftagnantem vocant, a fuperiore dividitur : hunc indigenae fub Chrifti ad-

ventum in agroGifienfi primum crupifle aiunt:patet in longitudinem ccccxc fla-

diis, in latirudincm lxx, collibus vitiferis et arborum amoenitate undique circumli-

tarum confpicicndis, Plinio, ut quibufdam pcrfuafum fuit, Ptifonis nomine cogni-

tus: ejus aqua, cum ceterae tota Hungaria congelentur hyeme, nunquam fere glacie

aftringitur ; ct omni tempore pifccs exoleti fucci, fuavilfimique ac falubcrrimi adefum faporis fubminiftrat. Utraque ab occidente Marcomannos, in quibus hodieMoraviac marchionatus, ct 'Noricum mediterraneum, atque adeo f Caeci i montis

radices contingit. Ultra Danubium erat olim 1 Valeria : erat ct Pannonia Interam-

nis, ficdida, quod ad Savum ufquc protenderetur, inter Dravum ct Savum, qui juxra

gTaurunum in Danubium influit, lita ; in qua h Sirmium. Poft occatum Imperii ea

regni Sclavoniac pars Hungariac regibus vedigal pendebat. Rurfus infra SavumCroatia, 'Liburnia, Bofnia, Dardania atque adeo Dalmatia eft, Illyrici olim nominecomprchcnfac provinciae, quae ad mare ufquc Hadriaticum excurrunt, ct Bofnafluvio ab ortu clauduntur ; ultra quem k Moefla fuperior ortum verfus fefe erigit,

nunc Servia ; ct mox inferior, quae ct Bulgaria, fcquitur ; ct utraque inter 3Haemummontem et Danubium lita ufquc ad Euxinum Pontum porrigitur. Nunc alia Pan-noniae divillo explicanda eft, quae a Danubio mediam eam fccantc citerior ct ulte-

rior dicitur. De citeriore didum eft:

^ulteriorem, quae 1 Carpathiis montibus ct

«"Tibifeo amne a montibus Maromorufiis orto ad orientem clauditur, 4Jazyges Me-tanaftac renent. Trans Tibifeum ab ortu "Daci4 eft, Dcccbali olim regnum

;quae a

fcprcnrrionc °Tyra fluvio aut etiam pAxiaco, ab ortu Ponto Euxino, a meridie Da-nubio terminatur : vifunturquc hodie ad q Severinum vcftigia pontis Trajani, quemimmortalis gloriae imperator inDanubio Aravit poft debellatum Dcccbalum, ut illae

copiis Romanis in Daciam facilior elTet ingreflus. In ea hodieWalachia eft Danu-bio, ct 1'upra eam Moldavia Ponto Euxino admota: utracquc a regulis Turcici im-perii tributariis tenentur, regiones minus cultae. Sed ad occidentem Tranfylvaniaeft; regio pecoris, jumentorum, vini, frumenti ac denique auri ct argenti feraci (li-

ma : eam r Narrabo fcu Mariflus et 8 Aluta, hodie Cheres, a feptentrione orti inter-

luunt; qui, minoribus plerifque acceptis amnibus audo alveo, navigiorum capaces

in Danubium exonerantur, ct auri ramenta plerumque, ut Arttonius Bontinius Hun-garicarum rerum luculentus feriptor tradir, fcfquilibralia trahunt : fylvis vero ct

montibus in coronae (pecicm cingitur;praccipuafquc urbeis habet Cibinium, quod

Hcrmcnftatum hodie appellatur, ' Claudiopolim live Kolofvaram, u Biftriciam, * Al-bamJuliam flve Wcifcmburgum, ct quam Hungari yBraflbviam vocant, hodie didamStephanopolim ; cafquc omneis a Saxonibus, ut creditur, conditas, qui poft faepius

repetitam Caroli Magni vidoriam ante id ccc annos in Daciam mediterraneam de-

migraverunt,VAR LECT. inferior proconfularii P. D.o. f. d. e ct Balathonc. Huc ad utraque ab oc-

cidente ftptem ltutae defusi P. D. o. f. d.

INTER PR, ‘ Firme en edsflrithe. *• Strigum, ou Sdria

;

Hung. Kmararubatb. * Germ. Platfrr.Seltvent. « Baviere de defa le Dansbe. 1 Kalenktrg. s Be/rrade. Germ. Grieihiftb Weijfenburg, al.

Aiht Greejar. k Sinmfcb. 1 Coatado di Zaro. k ValatbieTVanfatfiar. 1 nunc Crapab, a Rullis diciturBiefad. a TibiJjue, au/aTeifie. •’IYan{lhame\ Germ. Siebenbsrge». • Niefierr, t Haczak. * Zenrim.* fihrat Hung. Gerra. Mariftb. • st/r, ou Kerez. ’ CLtsfenbsr^, ou KokJ-xar. Hofesflat, al. Befit-reta Hung. 1

U^eijfenbsrg. i Crwfiat, Hung. Brajft.

NOT. * Sabaria B. Martin». Laziu* 1’appdle Sclavoniam dicimus, appellavit- Bonfin lib. i. Pnt.Sfain-am-ane.er-, Hungan Szambatb Heli. Cluve- • Haemus mons ab Italis dicitur Catena dei Monde,ruis putat cite oppidum feu eaitellum hodie voca- ct Monte jlrrrntaro-, a Tureis Ballas, a Sclavistum Sarwar. Put. Cnm&vrza, aliis Cafitgnazza ct Krivuzne. Pur.

• M. \ alcrhu Mdtala Cor\'imis Dalmatas Panno- * Hungari, decurtata voce, Jaz vocant: cilqucruofque domitavir, prosnnciamauc inter Savum ct Huogana Tranfdanubiana. Pnt.Dravumjacentem a luonomineValeriam, quam nunc

Digitized by G

HISTORIARUM LIB. IX. 311

migraverunt, caquc armis occupata, linguam Saxonicam retinuerunt, ejedis indi- CIOIJLI.

genis; quorum pars efle ccnfcntur * Ciculi populi, qui montana Tranfylvaniac ad HenricusII.

boream et ortum incolunt ; ob idque etiam nunc hodie adverfus ceteros provinciae

populos, quos veteri nomine Saxones vocant, inveterata odia fervant. Ad oeci*

dcnrcm et meridiem funt Rafeiani ex Thracia et Macedonia illuc olim tranflati, gens

bellicola et laboris patiens.

II. His populis vaivodac titulo praeeratJoannes b Zapolia,cumLudovicusLadiflai

filius Hungariac rex infelici proelio ad c Mugacium cum Solymano conflixit, ficuti li-

bro primo diximus ; et, ex regis morte occafionem augendae potentiae captans, Hun-

gariac procerum favore rex electus cft, et d Albae regali, loco et more majorum, regia

ornamenta ac coronam fumpfit. Sed cum poltca Ferdinandus Cacfaris frater, qui

Annam Ludovici ultimi regis fororem uxorem duxerat, contrario procerum favore

in regem alTumptus edet, hinc Joannes Turcico robore fretus, illinc Ferdinandus fuis

fratcrnifqucviribu$,ct uterque regulorum inter fc diffidentium opibus fubnixi, magnorcipublicae Chriltianac detrimento, de regno diu certarunt. Tandem conventum

inter cos : lcd Joannis morte pax dirempta ; Turciquc in auxilium a regina vidua et

Stephanojoannis filio vocati, cum potentiflimo exercitu Pannoniam ingrefii. Fer-

dinandi copias fuderunt, et amicitiae velamento c Budam poftrcmo occuparunt, anno

hujus (acculi xxxi, amandata in Daciam regina cum filio, et f Gcorgio Martinufio

praecipuoJoannis defundi confiliario. Is natione Dalmata, nobili familia, fed in

tenui re educatus, viliflima puer apud Joannis regis matrem minifteria exercuerat,

calefaciendis hypocauftis dedinatus. Quapropter elati ingenii juvenis, feu taedio

pracfcntisfcudcfpcrationcmclioris fortunae, rclida Joannis familia, vitam monafti-

cam in Pauli primi eremitae coenobio juxta Budam profeflus cft ; cellariacquc prac-

fedus er promus condus effedus, ad vicium ncccffaria, non aequaliter, fed prout

alios aliis plus diligebat, inter fratres diftribucbat, jam tum vel in levifiimis rebus

et inter humilis conditionis perfonas gratiam aucupans. Ibi primum litcras didicit, er,

quamvis jam adultior, etiam Latine aliquid effari ; ea fpe, ut inter faccrdorcs cooptari

et folemne facrificium celebrare pofTet. Ita inJoannis familiam rediit : et, Ferdinando

in regem aflumpto, cxulantcm apud Sigifinundum Poloniac regem foccrum fccu-

tus, multis et graviflimis in negotiis fidelem ei operam navavit, variafquc acpcricu-

lofas legationes, vcftitu diflimulantc perfonam et fccuritatcm praedante, intrepide

obivit. Quibus officiis adeo fibi Joannis animum devinxit, ut ab eo mox in regnum

redituto in fccrctius concilium alledus, et quaedura regni, quae dignitas primaria

cd, ornatus fir, sVaradincnfi prius epifeopatu donatus; aepodremo tutor cum re-

gina uxore Stephano filio tedamento relisus. Sed cum homo ambitiofus, fpretis

reliquis proceribus, in publica adminidrationc ingenio fuo uteretur, in lufpicioncm

reginae venit regni affedati. Itaque crebrae inter cos dilcordiac, utrique pcrniciofac,

atque in primis Chrifliano nomini ; et quo lacpius reconciliati eo fufpedior alter

alteri. Tandem, pod crebras reconciliationes, cum fub rege pupillo popularium

gratiam promeritus fcnfim ad fe omnem potentiam contraxidct, eo dcfpcrationis

matrem adegit, ut rurfus a Solymano contra Georgium, quafi cum Ferdinando in ne-

cem filii et ipfius audoritatem confilia agitantem, auxilia petierit : fed ea ferius ve-

nere : intcrcaquc Georgius cum regina pacem iniit ; et, ut erat invido animo et in-

defefla fagacitate, dato negotio Thomac 1 Varocio et Francifco hl Chendio Feren-

t io praecipuis amicis, ope Ciculorum, fcrociffimac fed amiciflimac fibi gentis, Pe-

trum Moldaviae regulum, ctWalachiac vaivodam, quem vulgo Tranfalpinum ap-

pellant, Solymani juflu reginae auxilio venienteis diverfis proeliis, antequam conjun-

gerentur,

I N’TE R P R- * vulgo Setf!. b Zopoli. c Mohacz. A Stal-lft^jp-nlrtirg, ai. AWt Raja!e. r Ojfen Gtfrtll.1 M*rtin-bjaJh$ Gerrn. vulgo Nortiuufe. * de Waratb*. h Ferrem.

NOT. * Varkaiio Puc. * QktKdu Put.

Digilized by Google

3 12

CID13L1.

Henricus II.

JAC. AUG. T Hll A NIgtrcnlur, fudit ; ct ipfc Budae purpurato obviam profeftus, illum, amillis ccc equi

'tibus, * Dacia excedere ct retro Budam regredi coegit. Verum non diu concordia

inter reginam et Georgium ftetit i qui, quod fc imparem Turcicae potentiae cerne-

rct, a quo parata auxilia ad reginae nutus videbat, clam cum Ferdinando agere coe-

pit. Nec deerant rationes, quibus homo ancipitis animi fidem fuam Ferdinando

approbaret, ct nihil fc ab officio ct munere alienum facere oftenderet : id enim anere

fc, ut Joannis munificcntiffimi domini ac bene de fc meriti patroni filio ct rcipubli-

cae fimul Chriftianac confulat;quae ambo impotentis ct fufpiciofi animi focmina

perditum eat, dum publicae adminiftrationis omnino imprudens ad leveis quofquc

rumufculos ct fufpicioncs ftatim auxiliarcis Tureos evocat;qui, ut Budam olim, fic

ceteras harum regionum urbeis ct arccis fcnfim in potcftatcm, amicitiae fpccic, re-

dacturi fint, fortunamque ipfius ac filii pedum daturi : igitur fic optime utrique con-

fultum videri, fi regina filii nomine Ferdinando regnum cedat, compenfatione ido-

nea accepta, uti olim inter Joannemet ipfum convenerat: ita enim fore, ut pueri

mulris injuriis in illa aetate obnoxii incerta fortuna in tuto collocetur, nec religionis

caula prodatur, tradito regno, quod irrumpentibus Tureis fit oppofitum, in manuspotentidimi principis, qui fuis ct Imperii viribus communem Chriftiani orbis limi-

tem contra communem hoftem tueatur. Ferdinandus, ctfi ingenium hominis fufpcc-

tum haberet, tamen, ne videretur tam pulchram rerum fuarura in Pannonia ftabilien.

darum occafionem praetermifide, Georgio gratias agit j ct, ut in tam laudabili propo-

lito perleveret, hortatur: atque interim, dum majora auxilia fummittar, cid equires

Hungaroscum quadrimcftri ftipendio ac machinis bellicis aliquot eo praeire jubet.

III. Qu i b u s de rebus mox Cacfarcm fratrem certiorem facit ; ab coque petit, ut

virum rei militaris feientia ct in negotiis tra&andisprudcntia praedantem, quem fum-mae rerum praeficeret, ad fc mittat. Is «procerum fuffragiis, b Albani, *Joan. « AvaliPifcariac marchionis, Ferd. d Cordubenfis Sinucffac ducis, ct • Atrebatenfis, qui res

Cacfaris tunc adminiftrabant, delemus cft Jo. Baptifta f Cadaldus Piadenae comes,

ct ob res recenter egregie gefias (nam in bello Germanico caftrorum praefodi fum-

ma cum laude munus obiverat) Caflani marchio a Cacfarc creatus j qui, mox Vien-

nam in Auftriam ad Ferdinandum profedlus, poftquam de belli gerendi rationibus

cum eo egit, ct de ingenio Georgii, quicum illi praecipue futura res erat, cognovit,

provifis, quae ncccflaria erant, ct afiignata vxii cid aureorum penfione, utSPanno-

niae, Daciae, Croatiae ac Dalmatiae, quae familiae Auftriacac funt, cum fummoimperio praccdet, Kal. Maii h Agriam verfus iter habuit. Oppido cuftodicndo a rege

impolitus eratBcmardus Aldana, vii vexillorum Hifpanorum duxj quodque magnum

momentum ad bellum gerendum habere videretur, ejus muniendi cura Erafmo‘*Tcufclo cominida. Ibi tantifpcr commoratus Cadaldus, dum omnes copiae con-

venirent, ac tormenta inprimis, vnKalcnd. Junii Agria difccdit; ita ordinato exer-

citu, ut ipfc primam aciem duceret, cum vii illis Hifpanorum vexillis, quae n cid ccpedites efficiebant, id peditibusHungaris, quos Heiducos vulgo vocant, ct cid cc levis

armaturae equitibus, quos Huflaros ab indigenis appellari fuperioribus libris diximus,

quorum dux erat Chriftophorus 1 Quadorum regulus. Iis adjuntta erant iv tormenta

inftru&a. In medio agmine erat 1 Felix cum Joan. Baptifta fratre, ex Arcucnfiumcomitum familia, cum iii cid peditum Germanorum, ct iv tormentis, ac praeterea

ii colubrinis, ct cccc equitibus cataphra&is. In poftrcmam aciem rcjc&a erant im-

pedimenta i quibus cuftodicndis ccc Huflari deftinati cum iii machinis campcftri-

bus. Cum hoc modico exercitu primus incedens, quod omnia pacata a tergo elTcnr,

adVAR. F.F.CT. * omnium F.D.o.f.d.

J-^nnisDavali P.D.o.f Tcuilio P. D. o. f. d.

INTER P R. * TYmnfihsMt. <> Ir da: dAlbe. « d'Avalor, wurtbefi di Pefcara.

r , 'Tl:

ff.Arr" ' CsftMo, conte d, Piadeaa, 6- taarchcft Jo Catjuno. I

incolis Er/a. Teafti »m feigaear da fajt d* Silef,e.1 i/ comte Felice iAreo.

* de Cordoaa, duca

Hon^rie. fc Apia,

Digitized bya

HISTORIARUM LIB. IX. 313ad «Tibifcum pervenit ? ubi fuos cohortatus, codcmquc femper ordine incedens, flu- CHI -I l.

vium tamen non nifi viii dierum fpatio tranfmittcrc potuit, quod admodum humili Hlnricus llT

utrinque ripa multis jam ibi acceptis amnibus audior late diffunderetur. Inde b Der-

bczcncm procedit, locum natura munitum 5 ibique Andream e Bathorium etThomamdNadafdium primarios Hungariae regulos obvios habuit ; hunc quidem fummumequitatus Hungarici praefedum; illum hujus legatum; cum 10 equitibus anguli ias illas,

quibus in Daciam equiti iter cft, fervanteis. Cum iis ita ordinata acie, ut major

vero appareret, progreditur «Zalnocum ufquc, caftcllum undique fofla aqua plena

cindum ;quod l Hilpanorum praefidio firmat. Dum in eocfTct, ut quamprimum

Georgium conveniret, Ifabclla regina comitia f Agnatetii indicit, loco frequenti fcd

minime munito 1 in quibus ope amicorum ac Daciae principum, Georgio ob nimiam

potentiam infeftorum, gratia fc confccuturam fperab.it, ut illi imperium abrogare-

rur: cui rei homo fagax, qui tunc sWaradini erat, ut praeverterer, datis ad amicos

literis, ftatim eo ire ftatuir, ut praefentia fua reginae confilia difturbaret. Dum in

itinere eflet, currus, quo vehebatur, fivc cafu five aurigae imperitia, dum per con-

fragofam viam incedit, everfus cft j quod pro liniftro omine cum omnes circa

ipfum acciperent, infauflamquc ex eo profedionem fore augurarentur, et, ut do*

mum rediret, rogarent ; ille, ut erat ad magna narus, idcoque fummus periculorum

contemptor, ad cos renidenti vultu verfus, Atqui fruftra, inquit, ex fortuito everti in

terra currus cafu mihi timetis quem nunquam evertendi in coelo currus aftrum be-

nignum protegit. Igitur non intermiflo itinere Agnatetium venit : rnoxque ejus

adventu comitia folvuntur ; regina, quod Georgiipraefentiam aut metueret aut non

ferret, h Albam Juliam fccedente, et addudo fecum» cum iis, quas habebar, copiis,

> Petro Vicchio Hungariae regulo et Joannis ipfius mariti propinquo. Inde mox di-

greditur, verita, ne a Georgio ibi oppugnaretur, relido in ea Vicchio, cui curam

urbis muniendae commifit j et k Saxabefium fitu et arte tutiorem receptum fc con-

tulit. Nec vana fuit reginae conjcdura. Nam digrcfTa mox ea, Georgius, cum iis,

quos Waradino adduxerat, militibus, Albam oblidet, admotifquc tormentis verberar.

Interca Caftaldus lente progrediebatur 5 quod montium anguftias, per quas exercitus

deducendus erat, a marchionc 1 Ba lallo, qui paulo ante a Ferdinando ad reginam de.

fecerat, infideri intellexerat. Eo praemifli Bathorius et Nadafdius. Haud procul

aberat m Dalmatium caftcllum in colle (itum, quod a reginae praefidiariis tenebatur.

Inde difplofis tormentis cum Caftaldiani infcftarcntur, negotium datum Felici et

Joan. Baptiftac fratribus, ut locum expugnarent, ducendis et reducendis copiis in

pofterum accommodatum, (i in ipforum manus deveniflet:quippe aditum interclu-

dentem, et, fi a tergo in hoftium poteftate remaneret, valde detrimentofum. Dumres ad Dalmatium majoribus tormentis agitur, Caftaldus in provinciam ingrclfus,

"Claudiopolim cum exercitu venit. Cujus adventu perterrita regina, cum de obfi-

dionis A Ibac eventu timeret, quo rebus fuis confulercr, et gazam omnem atque ipfa,

regia infignia, quibus Georgium inhiare cognoverat, confervarct, Vicchio mandat,

ut deditionem faceret, his conditionibus, ut lalvum militem omnemque fupcllcdi-

lcm et infignia regia deducere liceret. Jamque Caftaldus Agnatetium venerar, com-

meatu abundantem locum, ut ibi militem recrearet : et Georgius capta Alba Saxa-

befium ad reginam contenderat, ut erroris fui admonitam ad conveniendum cumFerdinando hortaretur. Regina, feu fpc fcu metu pcrfuafa, ut Dalmatium Caftaldo

dederetur, imperat. Inde Georgius fuperbo admodum comitatu, cccc equitibus

fere nobilibus, quos ad latus femper habebat, praeeuntibus, et cc fdoppetariis

fubfcqucntibus,

INTERPR. ' Ttiffir.b Drbrtctt*. c Bjtbory. d NaJaJW. * Zofoocb. 1 Fgnttb, ou Engetin

felon la cane : ffthuanfius Pappelfe « lV*r*dia. k Utijf-aburg en TrjnJUvanif. 1 Pttre-

naitkt. k SzJfx.-Sz.rici, vulgo Mulienhach. 1 Ba/alji. “ Daiwtn. " CUufcnberg, ou Cekfamr.

Tom. L K k k k

Digitized by Google

3*4C13DU,

Henricus II.

JAC. AUG. THUANTfubfcquentibus, curru, qui ab vm equis confpicuis trahebatur, Agnatetium itaim-

'provifus advenit, ut vix Caftaldo oppido egredi et cum fuis honoris ergo obviam pro-

dire per temporis anguftias licuerit. Poftquam in confpcdtum venere, Georgius

curru defccndcns in equum infignem, cujufmodi femper aliquot pone eum fcque-

bantur, infilit i et ita Caftaldum magna cum benevolentiae fignificatione, deinde

ipfumAldanam ac reliquos Hilpanos, qui cum eo venerant, amplexus, Agnatetium

cum Caftaldo ingreditur, et ad ipfius Caftaldi hofpitium majoris honoris caufa pri-

mo divertit. Ibi cum Caftaldus de ampliflimo imperio, quod fibi rex mandalTct, fi-

dem Georgio feciflct, addidifletque, hoc etiam in mandatis fc habere, ut omnia ex

Georgii fentent ia ageret, et ad omnia praefto effer; homo dominandi fupra modumcupidus, quantumvis cautus, affc&aro Caftaldi obfequio ac pollicitationibus dc-

lufus, ut potentiam in illa provincia oftentaret, Albam Juliam fibi et fuis copiis hof-

pitium fumitj in qua, quoties opus eflet, de rcpublica confultaturi ipfc et Caftaldus

deinceps convenirent.

IV. Inde digrcffiis Georgius rurfu? Saxabeflum ad reginam contendit, ut cumea de rebus cum Caftaldo traftandis ageret. Mox ex compa&o fupervenit Caflal-

dus ; et in regni concilio coram Georgio cererifque proceribus adventus fui caufas

exponit, ut videlicet cum regina de conditionibus jam antea Joanni ejus marito

oblatis ageret. Eae erant ; ut regina filii nomine Tranfylvaniam, quam Turcicae po-

tentiae impar tueri non poflet, in rei Chriftianac commodum Ferdinando cederet ; et

compenfationis loco **Oppoliac et Ratifporii in Quadis principatus, quorum an-

nuus redd tus xxv cio aureorum conficiebat, pofliderer ; arftiorifquc amicitiae caufa

Joannes Sigilmundus ipfius filius, fic enim non jam Stephanus deinceps appellabitur,

Joannam Ferdinandi filiam in uxorem cum e aureorum millium dote acciperet ; aes

omne alienum a patre et matre ipfius contra&um diflolveretur: * lcid aureorum,

quae lfabcllac dotis nomine reftitui deberent, a Ferdinando penderentur} et, quo-

ulque omnia pracftarcntur, pignoris loco b Caflovia primaria in circumvicina regione

civitas reginae et filio ad habitandum concederetur. In has conditiones aflenticnrc

Georgio, regina odio potius ipfius Georgii, cujus omnimodo fc jugo eximere cupie-

bat, quam voluntate convenit ; fidem Caftaldi fccuta, hominis verfuti. qui nihil non

promittere Ferdinandi nomine paratus venerat, ut reginam «Daciae imperio dejice-

ret, et provinciam in Auftriacorum poteftatcm redigeret } cujus rei poftea eam, quam-

vis ferius, poenitoit. Vicilfim Georgio conceffum, ut Daciae cum vaivodae titulo

fub Ferdinando praccfler, attributa xvcid aureorum penfione : fimul et magni quae-

ftoris munus obtineret, quod ha&cnus femper exercuerat, cum iv eo aureorum an-

nuis: d Tordcnfiumitcmfalinarum, quas tunc polfidcbat, ve&igalia, quodimmcnfi

reditus edent, Georgius a Ferdinando redemit, partis tertiae ipfi a rege gratia fa&a:

nec multo poft « Strigonicnfi epifeopatu, cujus annuus reditus l cid aureorum exce-

dere credebatur, donatus cft, et galeri purpurei honos a pontifice ultro delatus, fata-

gente Ferdinando, ut hominis ambitiofi vaftum animum obvia libcralitatc et cumu-

latis honoribus expleret. Sed nihilominus profundae prudentiae vir, quantumvis

abunde fibi profpe&um eflet, cum fufpc&am merito tam propenfam Caftaldi bene-

volentiam haberet, reginam, ut beneficiorum aJoanne defundo acceptorum memo-

rem decebar, fcdulo monebat, ut cautius ageret : verum illa, quae * hominem aver-

fata ejus omnia confilia fccus interpretabatur, et abunde de Georgio vindi&am iump-

fiflc fc exiftimabat, fideteftis tam falutaribus fibi et filio monitis cum cum Ferdi-

nando committeret, rem omnem Caftaldo aperit, et conditionibus ab eo propofitis

tranfigere

VA R. LE C T. • Eupoliae « Raporii P. D. o. f. * homini* ingenium P D. o. f.

INTERPR * on»Un & Ratikor em Silefe. * CsgMr, ou Ctfdym. * Trmfhtm. * Jr Terde,

ou Tbortnkrri. « Strue» i*, vulgo Qran.

NOT. • Lege CLcia. Sic poftea in hoc ipfo libro- P"f

Digitized by Google

HISTORIARUM LIB. DC 315tranfigcrc paratam fc oftcndit : indi&ifquc protinus ad «Claudiopolim comitiis, ipfa CIDDLI*

inter Georgium ct b Caftaldum media incedens cum filio 111 Kal. Septcmbr.ad cocno- Henricus ii.

bium, quod vm ab urbe milliaribus abefi, digreditur. Ibi infignia regalia reprae-

fentata : ea erat corona aurea cocio; uti fabulantur Hungari, D. Ladiflai Pannoniae

regis temporibus demifla, fceptrum eburneum inauratum, orbis figura aurea, pal-

lium regale, tunica et calcei, lapillis pretiofis et unionibus omnia ornata. Tum re-

gina ad filium convcrfa, Quando tua, inquit, aut mea potius fortuna non tulit, uc

regno paterno legibus et jure gentium tibi delato uti frui poflTcs, fatorum iniquitatem,

quae nulla vi noftra aut humana i ndufiria corrigi porefi, aequo animo feramus, nece fle

cfi : et in his rerum angufiiis id eligendum, quod, fi minus utile poflit videri, quid

enim cfi tanti, quod regno queat rependi ? at tutius certe tibi, et rcipublicae Chri-

flianae futurum conducibilius. In ea fiquidem aetate conflitutus es, in qua optime

de te confuluiflfe ii cenfcndi funt, qui quavis ratione omnibus fere injuriis obnoxium

caput a periculo praefenti liberaverinr. Itaque, cum fupra aetatem et vireis tuas hu-

jus provinciae contra Tureorum potentiam defenfio pofita fit, non aegre ferre debes,

fi, quod opibus propriis tueri nequis, potentiori principi tuendum tradas? a cujus

amicitia tantum gratiae ac favoris fperate in poficrum potes, quantum ingrati laboris

ac mol fiiac et parens tuus et poft obitum ejus urerque noftrum pertulit. Nam Tur-

eorum amicitiam, iJ enim ingenue ac nofco, neque errorem fateri pudet, potentio-

rem quam fideliorem hactenus experti fumus; et, dum privatis rebus noftris prolpi-

ccrc nos putamus, rcmpublicam Chrifiianam, nofqucipfos, qui illius pars fumus, id

extremum diferimen adduximus. Igitur, quod nomini Chriftiano conducibile, tibi

vero gloriofam actutum, mihi felix fortunatumque fit, haec infigniain manus tuas

Caflalde trado, ut ea ad Ferdinandum quamprimum tuto deferenda cures. Erit tuae

fidei, et ejus, cujus aulpiciis in Daciam venifti, ut conditiones propofitac fine mora

et fraude impicantur, et fereniflimus rex non tam regnum adipifei quam eo adepto

xnagn:nimitatis et confiantiac laudem quaefivifie videatur. Traditis infignibus, qui-

bus innata genti luperflirione fimul et jus legitimum in regno tradi et transferri vulgo

creditur, ad comitia proficifcuntur ; in quibus Cafialdus, prolixa habita ad proceres

oratione, cos in Ferdinandi fide confirmat ; et exemplo Palacoiogorum, Comnenorumet Bucalorum aliorumquc Graeciae principum demonfirat, quanto huc ufquc Chri-

fiianac rcipublicae detrimento, auxiliis Tureorum fuffulti, fimultatcs privatas exer-

cuerint; quantoque in periculo res fuerit, nifi Dei omnipotentis clementia cflfedum

cfTet, ut regina, quo imminentem a florentiflimis quondam hifce provinciis calamita-

tem averteret, fibi et filio confulcrct ; ac Ferdinandi liberis, quibus hereditario jure

debetur, ultro regnum cederet, er, ita fublatisdiflenfionum feminibus, inter proce-

res concordia farciretur ; ut conjungis deinceps viribus et injuriam illatam ulcifci er,

fioccafio ferat, inferre bellum polline, domi pacati, foris formidabiles, ab omnibus

denique Chiiftianis, proquorum falurc excubant, immortalem gratiam inituri, a Deo

vero immarcelfibilem falutis coronam Chrifti fidelibus athletis in cocio repofitara

confccuturi. Quibus didis, Georgius ante omneis in fidem Ferdinandi tanquam le-

gitimi regnorum heredis juravit : cumque mox ccrtatim fccuti Saxones et Ciculi,

audorc praecipue Ladillao c Emdcfo, qui eos in hoc propofito confirmaverat: Ra£ciani etiam ultro obedientiam praefiiterunt : et, quia pacem illam bellum fecum

Turcicum trahere providebant, de belli contra communem hoftem gerendi ratione

ibidem actum cfi : dumque in eo edent, literac a Ferdinando allatae funr, quibus

pacta inter reginam et Caltaldum conventa rata habebat;quoque majot fides pro-

midis tribueretur, contra&ac fiduciariae nuptiae inter Joannem et Joannam Fer-

diuandi liliam : nec multo polt marchio d Balaffus et Fr. * Chendius Ferdinando

fidem

INTERPR. * danjcnburr. * CaJiaU». * Emdrf. 4Bs/affi. • QufnS. «

Digitized by Google

3 i6 *JAC. AUG. THUANICIDDLI. fidem facramcntoobArinxerunr. Dum comitia celebrabantur, miffus fuerat Andr.

HenrTcusIT Bathorius, qui cum a Petro Vicchio ageret, et b Lippam,

«

a Tcmcfvaram, <• Becanum,«Bccccrccam in lacu pofitum caflcllum, quae illi uti fidiflimo amico aJo. defuncto

commilfa fuerant, acciperet. Prol at ifque reginae lireris, vir concordiaeAudiofus ultro

arcciscas, dedufta fupcllcdtilc fua, in Bathorii manus tradidit;quas mox ille praefi-

dio ad tempus firmavit, dum f Aldana ct Rodericus 8 Villandradus eo a CaAaldo mifli

advenirent. Ipfc Vicchius mox ad reginam profedus eA ; quae Aarim, ne privata in

co regno, cui fummo cum imperio praefuiflet, diutius viveret, convafatis rebus fuis,

per monteis afpcros Caflbviam verfus iter direxit. Cum propter anguflias viarum

inter fylvas de curru dcfccndcrc cogeretur, dum auriga currum traduceret, ipfa re-

tro in •‘Daciam rcfpiciens, priAini culminis, equo deciderat, memor altum corde

fufpirium duxifle dicitur, ct, cum aliud non pofTct litcrata focmina, inferipto arbori

nomine, haec addidifle, sic fata volunt. Eoque relido jufti doloris mo-numento, rurfus currum confcendir, ct inflitutum iter pcrlequitur. AbeuntemAchamctcs Budae praefectus, quod fecum eam regalia ornamenta alportarc rumor

cflet, cum ili Cio equitum inlecutus, aviis itineribus properantem intercipere non

potuit ; manibufquc vacuis Budam revertitur : regina vero re falva incolumis Caflb-

viam pervenit.

V. A t Gcorgius, ut reginae difccflu laetus, fic dc bello Turcico, quod imminebar,

anxius in divertas cogitationes rapiebatur : cumque cum, qui tributum a Tranfylvanis

Tureo pendi folitum cxa&urus venerat, in > Vi variana arce a fundamentis a fc cxArufta

honorifice accipiendum curaflct, dato fuis negotio, fervarent, ncquifquam cum illo

colloqueretur, ipfc co quamprimum profedus eft } ct, partim diflimulatis, partim cx-

cufatis, quae ada fuerant, culpa omni artificiofc in reginam derivata, rei invidiam a fc

amoliebatur; ut, dum partibus Turcicis favere fc fingit, priftinam fidei opinionem

apud cos tueretur, ficquc belli incendia, quantum in fc eflet, a patria averteret. Quodfccus ejus inimici interpretati occafioncm arripuerunt confilia in iplius perniciem agi-

tandi ;quod dicerent, horninem ambiguae fidei,dum interFcrdinandum et Solymanum

medius rerum arbitrium ad fc trahit, modo ad has, modo ad illas parteis inclinantem

neutri fidem fervarc. Verum nulla arte aut difllmulationc efficerepotuit, ut aut fidem

fuam Fcrdinando probaret, aut Solymanum tunc placatum haberet;qui dc re omni

fadus certior per Gallum quendam, qui diu in exercitu Caflaldi fuerat, deinde ad

hofteis transfugerat, fic enim feriptum reliquit Flavius Afcanius k Ccntorius, qui dc

bellis Dacicis ex Fcrdinandi ipfius, uti feribit, ct Caflaldi commentariis hifloriam

edidit, Sangiacis vicinis ct Srcphano Moldaviac regulo mandavit, ut conjun&is

cum Budae praefe&o viribus in Daciam infcfta figna inferrent. Omnibus his copiis

•Graeciae praetor cum fummo imperio praeficitur; qui, ubi '"Taurunum venit,

pontibus Arato Danubio militem tranfmittit, ct Tibifcum mox ponte item Arato tra-

jecit, ac juxta Bckam caficllum cafira metatur. Divcrfa parte Cafialdus, ut illorum lo-

corum fccuritati profpiccrct, Stcph .0n 1 Lozantium magnae auctoritatisducem mittit,

qui Tcmcfvaraect circumjacenti regioni praeeflet. Is cum ioc Huflaris co profc&us

cA, addufto fecum Aldana, qui muniendo oppido dies noftcfque continuabar. Batho-

rius etiam tunc Lippam venit, collcftifquc Rafcianorum ducibus, ad xv cu> hominum

exercitu conflato, in planitie oppido fubjetta caflra ponit. Cum Gcorgius nullum

amplius tergiverfationi locum rclittum videret, poAquam per civitates mifir, qui

oppidatim ct vicatim popularcis ad arma capienda convocaret, ° Cibinium ad co-

mitia venit. Mos cA genti, ut primores cujufquc loci finguli in equis hafiam ct

cnfcmVAR. LECT. * TcmclVarcm P.D. o f.d. e Luxantium D. o.f.

INTERPR. * Ftmnttb. k Liape. « Temefhear. 4 Beta * Beteret. f /Uda*a. * Vtlandrade.

» Tranfhanie, 1 IVi-var. * Centorio de gli Horirnfii. 1 beiilertej de la Grett " Belgrade, OU Gritektftb-

JVeiffenbarg. * ° Hrrmaafiat.NOT. • l*gc Lazcntim*. BonBmut eferit LazoMziv. Puj-

Digitized by Google

HISTORIARUM L I B. IX. 317

cnfcm fanguinolcntum circumferant, in extremae ncccflitatis fignum;quos finguli C13DLL

homines pedites fcquuntur, qui alta voce proclamantes adefle coqimuncm hoftem HenricusU.

nunciant, et in fingulas domos fir.gulos homines armatos, quosdare tenentur, imperant,

et ad figna loco defignato convenire jubent. Comitiis interfuit et Caftaldus : magno-

que omnium confenfu in bellum a tribus praecipuis Daciae populis 1 Ciculis, Saxoni-

bus etRafeianis pecuniae collatio fa&a. Jam ante Bathorius mifliis fuerat cum 111 cid

Germanorum, et Carolus b Zcrotinus Quadorum regulus cum cccc equitibus; quibus

omnibus c Sfortia Pallavicinus praeerat : ii ad d Waradinum ufquc progrclli fubftitc-

runt, donec Caftaldus, qui 'Albae Juliae, f Saxabefli et Cibinii lingulis Germano-

rum cohortibus impolitis, cum iis, quos fecum habebat, Hifpanis incedebat, ad cos

venit, et fc cum Georgio conjunxit. Jam Graeciae praetor copias eTibilcum tra-

duxerat ; eae erant xxc hominum millia et L omnis generis tormenta : et promoto

adTcnicfvaram exercitu Lozantium, qui arci praeerat, ut eam dederet, per fecialem

hortatur; Solymani amicitiam pollicitus, fi pareret, fin renueret, praefcns excidium.

Cum Lozantius non^olum rccufarct, fed contra praetorem monerer, ut retro ce-

deret, neque damnum amicis nullaquc injuria libi obnoxiis populis inferrer, ille,

politioris litcraturae non ignarus, hos verfus ex Maronis Tityro ad cum chartae in-

feriptos perferri juflit.

Ante leves ergo pafcentur in aethere cervi,

Et freta deftituent nudos in litore pifceis :

ftatimque * Bckam vicinum caftcllum rcliftere aufum xdifpofitis tormentis verberat

;

muroque dejc£ko,cum praefidiarii hoftiumimpetum fuftincrc non pollent, vitam padi,

fefe dediderunt;quae tamen illis a circumflante milite, cum egrederentur, contra fi-

dem datam erepta cft : cc ex iis crudeliter a praetorianis Tureis trucidati ; eorum dux

vix a praetore periculo eximi potuit. Bckac expugnatione perterriti ii, qui ' Bcccc-

recam aliud caftcllum in lacu pofitum tenebant, ad primam denuntiationem, non cx-

fpedata oppugnatione, deditionem faciunt : moxque ulterius promotis caftris praetor

* k Senathum vicinum caftcllum ab oppidanis incolumitatem et res falvas patiis recepit.

Nec multo poft Rafeiani, qui fidem Ferdinando dederant, et jam menftruum flipen-

• dium acceperant. Tureorum adventu territi ad eos transfugiunt, datis prius prae,

tori obfidibus : neque enim aliter ambiguae mentis hominibus haberi fides pote-

rat. His adis, omifla TcmclVara, reda Lippam contendit praetor. Quo com-perto, 1 Bathorius, qui ibi caftra habebat, eadem node vafa conclamari jubet ; confu-

iifquc ordinibus ac vido fimilis periculo fccripuir, relido m Peto homine ftrci$o

cum praefidiariis aliquot, et ccc equitibus, qui municipium et arcem tutarentur.

Verum municipes, praetoris adventu improvifo confternati, mox Petum adeunt ; et,

ut exitio inevitabili praevertant, fc oppidi deditionem facere paratos oftendunt;

orantque, ut ftiuul et oppidanorum mifcrcatur et fibi confulat. Igitur Petus, qui,

dedito oppido, arcem haud commode defendi polle cerneret, cum fuis difccdit, tra-

dita oppidanis arce, quae mox praetori patuit, ultro obviam progreflis oppidanis ec

clavcis oppidi deferehtibus. ° Solymorum arcis praefidiarii, quae haud amplius co-

lubrinae jadu a Lippa abeft, Lippenfium deditione minime territi priftinos animosretinuerunt ; et formidabilcis Tureorum minas gencrofc contcmpfcrunt. Itaque

praetor, iis omillis, impolito Lippcnfi arci Olimano 0 Bccho Perfiae regulo, qui

Tccmafi Sophi pertaefusob acceptam ab eo injuriam ad Tureos defecerat, cum v cid

equitum et cc praetorianis ad Ternefvaram deflexit;quod cft oppidum exiguum a

r Terne fluvio undique circumfulo cognominatum, majore ex parte muro c terra et

materia

INTERPR. * Seitl- ‘ Zerothe, ftignexr Sitefem. ‘ Sfarta TmlUviciiu. * fVtrtuDm. • Weiffrn-forg. 1 SxJfxrSztbet. * Tijfa, ou U Tbtiffi.

b Btiia. ' Btikrrek. k Cbnad. 1 Bathory. « Peteu&/wes. • BfiJt. t Ternei.

Tom. I. L I I 1

Digitized by Google

318

CI3I3LI.

Henricus II.

JAC. AU G. THUA^I.materia conflrufto cindum, folia infuper profundifllma et paludibus munitum, ut

" nullatenus ab cojatcrc tormentis verberari poflit ; ab altera parte muro lapideo et

pomoerio optime firmatum ; intra quod "Lozantius folfam duxerat, et utrinque credis

propugnaculis muniverat, quo, muro dejedo, irrumpentem militem fuftincrc et arcere

pollet. Pridie Eid. Odobr. cum prima acies Turcica oppido appropinquaret, Lo-

zantiuscum cccc equitibus et Villandraduscum l fdoppetariis egrefli velitaria fcd

acri pugna cum Tureis conflixerunt ; in qua Lozantii virtus praecipue enituit, et AI-

fonfi Perezii equitis Hifpani. Dcin ardius oblideri coepta Temefivara : unde Aldana

ftatim ad ^Caftaldum mittit, qui auxilia pofccrct, et, nift intra vigefimum diem fum-

mitterentur, obfeflos oppidum tradituros fignificarct. Tunc Caftaldus magnis dif-

ficultatibus conflidabatur j tumultuante pafliin ob non foluta ftipendia Germano mi-

lite, quem per praefidia diflribucrat. Sopita utcunque leditione, praecipui morus

audores partim ad mortem et ad carceres damnati, partim exilio muldati funt. Uttamen obleffis prhcfto eflet, fi at im ad Georgium et numerofas illas Tranlylvanorum

copias acccflit; quibus jam 1'c Pallavicinus cum iiicid Genitorum et 'Zerotinus

cum fuis nec non et Bathorius, qui Lippa profugerat, cum x cid hominum conjunxe-

rant : qui omnes fimul xc hominum cio efficiebant j fcd imbelles plcriquc et inermes,

ad haec difciplinac ignari, utpotc ex popularibus collcdi, et qui, propter gentilia odia

et aemulationem femper diffidentes, non ordines tenere, non flationes obire, nonintra hofpitia defignata continere fc, et fimul convenire didicerant

:quod ubi ani-

madvertit Caftaldus, cos adhortatus, periculi magnitudine propofita, licentiam com-

petant, et ut potuit ad difciplinam et ordinem reduxit. Ita rebus conftitutis, Te-

mcfvaram magnis itineribus omnes contendunt, Georgio primam aciem ducente

>

donec jam hoftibus viciniores, refedo exercitu, primum agmen cum deledo robore,

quod ex Huflaris, Hifpanis et Germanis conftabat, Caftaldus fibi ducendum fumpfir.

Ibi altercatum inter duces, an ad Lippam nondum bene firmatam oppugnandam,

an ad fuppetias obfeflis ferendas, duceretur. Georgius cenfcbat. Lippam iri de-

bere, provinciae praecipuum propugnaculum; quod primo impetu aut expugnaturi

eflent, aut, fi praetor auxiliaturus accurreret, Tcmcfvarcnfisobfidio folveretur. Sed

Caftaldus ab Aldana monitus, qui fciret quibus in anguftiis res obfcflbrum eflent,

omni ratione Tcmcfvaram eundum cflc contendebat ; ac tandem pervicit. Itaque

Tcmcfvaram verius promota caftra \ ita tamen, ut ex Georgii lententia copiarum nu-

merum ad terrorem potius oftentarent, quam quod ex eo, fi ad manus cumTurcis

v&tum eflet, vidoriam certam fperarent:quamvis id fccus acceptum a gloriae

Georgii aemulis, quem illi pro folita levitate obliquo favore Tureorum res fublcvarc

calumniabantur. Nec tamen opinione fua falfus omnino Georgius fuit : nam ad

primam adventus ejus famam fubito praetor ab obfidionc difccdir, poftquam vmdiebus continuis oppidum verberaflet ; tantoque tumultu et trepidatione tormenta ac

militem reduxit, ut fugienti fimilior quam abeunti videretur. Digreflohofte, Georgius

et Caftaldus ftatim Lippam verfus copias ducunt, quod e re publica exiftimarent, pro-

videre, ne a tergo tanti momenti oppidum in Turei poteftatc rdinqucrctur.

VI. Inter haec a Ferdinando literae veniunt ;quibus id honoris virtuti Georgii

et meritis datum fignificabatur, ut in cardinalium collegium a Juliom cooptaretur

:

cujus rei publicam laetitiam Caftaldus ipfc difplofis per tota caftra tormentis teftatus

cft. Georgius vero gencrofe eam diflimulavit ; et honorem illum quafi infra fc con-

temnere vi fuscft, ne videlicet eo nomine obftridior Ferdinando crederetur: quod

ipfi exitium maturavit, inimicis cum capta indcoccafionc calumniis et fparfis rumori-

bus apud regem traducentibus, quafi cum Tureis confilia fccrcta agitaret ; et, ope

Ferdinandi regina ejc&a, de ipfo demum ope Tureorum d Dacia penitus expellendo

cogitaret.

INTERPR. * Ltuwii b CjftjlJ*. ‘ Zrretin. 6 Ttjnfhanit.

Digitized by Google

F

HISTORIARUM LIB.IX.3 i 9

cogitaret. Itaque Ferdinandus mox fccrcta mandata ad Caftaldum dat, fi adhuc in CDDLLDacia eflet cum exercitu, ne provincia egrederetur ; et omni via et ratione tentaret, Henricus U.

ut Georgium, quem clandcftina in fuam perniciem confilia cum Tureis habere cenofeiret, aut in poteftatcm redigeret, aut, fi aliter non poflee, de medio tollendum cu-

raret. Haec ita a 1 Centorio Hortenfio prodita funt, feriptore cetera non negligendo,

fcd in Caftaldi laudibus nimio : nam, qui minus illi addidi, lcripfcrc, Cafialdum va-

frum hominem, atque adeo marchionis illius b Pifcarii tot palmarum ducis fcd in-

genii minus finccri artibus inftrudum, quod Georgii gloriae invideret, et thefauris

illius, qui vero majores cflc ferebantur, inhiaret, audorem Ferdinando fuifle, ut

hominem interfici juberet ; atque id fibi negotii ultro fumpfdFc. Res tamen tunc a

Caltaldo prudenter difilmulata, ne Lippae obfidio interturbaretur; ad quam tamen

aegre Georgius pertrahi videbatur, quod vereretur, ne Caftaldus, redudis in Daciamcopiis et Lippa capta, aut duri(limum patriae cervicibus jugum imponeret, aut irri-

tatis Tureorum animis, cum quibus iplc.magno provinciae bono hadenus amicitiam

coluerat, certi(fimum fibi et univcrfac Daciae exitium arceficret. Itaque, cum per

loca confragofa et angufta inter monteis iter faciendum clTct, tormenta majora relin-

quenda ccnfuit. Sed feftinatis operibus munita via, Caftaldus cum praeter Georgii

fpem inftrumcnta bellica omnia diligentia fumma traduxiflet, ille, qui de induciis

cum Tureo faciendis cogitabat, tandem de obfidionc facienda cum Caftaldo conve-

nit. Quo impetrato, Caftaldus cum cccc cataphradis et m cio levis armaturae

equitum Lippam ufquc procedit, ut loci fituiji et naturam contemplaretur. Ea in

tumulo pofita a c Marufio flumine alluitur ; de cetero muro antiquo et raris turribus

diftinda. Oppido collis imminet, unde in ipfum dcfpcduscft ab uno latere; ^b

altero arx fubcft, quatuor turribus munita et profunda fofla, quae Marufii aqua im-

pletur. Ibi Caftaldus ipfc cum Juliano Carvajale in pedes dcfccndit ; et, poftquam

locum exada diligentia luftravit, ad fuos revertitur, iv Non. Novembr. ad Lippam

caftra ponuntur : Caftaldus collem, qui oppido imminebat, cum fuisoccupat : Georgius

in ea parte, quae arcem refpicit, hofpitium fibi deligit. Dum haec fiunt. Turei Lippa

cgrclfi in iuburbium vicinum impetum faciunt, et igne injedo annonam et com-meatum, qui in eo copiofus erat, confumcrc aggrediuntur : fcd a noftris repulit, re

non omnino confcda, recedere coadi funt. Heic, quod magna gcncrofi vini abun-

dantia eflet, permulti ex Georgii Htingarico peditatu largius poti ad expugnandum

oppidum injuflu imperatoris fc comparant, vino animos dante : tantoque impetu

primum res tentata, ut etiam Tureis terrorem injicerent ; fcd, mox folutis ordini-

bus cum confufi ruerent, et furore petius quam ducum confilio agi viderentur, obfdfi

animos refumunt ; et Georgius vix tandem revocatos ad hofpitium quemque fuum

redire compulit. Dum in eo res funt, d Gala caftcllum Tcmcfvarac vicinum ex ea

occafionc a Caftaldianis capitur. Equites cc Hifpani cum cxx fdoppetariis profedi

fuerant, ut aliquot Tureos equites, de quibus inaudiverant, Tcmcfvara abeuntcis

interciperent : cum conatus non fuccelfiflcnt, ne fine aliquo operae pretio redirent,

Galam caftcllum, quod in via incurrebat, aftu aggredi ftatuunt. Spem faciebat, quod,

cura Turcicis vcftibus, quas diverfis in certaminibus hoftibus ademerant, omnes fere

amidi edent, praefidiarios pofte fc fallere fperarent. Eo accedebat, ctfi hoc ipfi

ignorabant, quod praefidiarii a praetore aliquot equites Lippenfibus fummiftum iri

intellexerant, qui illae iter habituri cflent ; itaque cos efle rati, cum appropinqua-

rent noftri, nullum inimici animi fignum ediderunt. Ita ingredi Caftaldiani, ne-

mine initio prohibente, ftatim gladios ftringunt, et poft aere certamen, occifis fere

omnibus Tureis, et incolis fub jugum miliis, locum incenderunt ; et vidores Temef-

varam reverfi funt. Jamque ardius obfideri, et pridie Non. Novembr. tormentis

VIIIINTE R P R. * Ceattrio de gli Hortenft. b di Pefcsra. 1 Marofeb. * Gals.

1

Digitized by Google

320CP13TX

Hf.nricus II.

JAC. AUG. THU ANIvm majoribus verberari coepta Lippa; ruinaque ingenti fada, Ilifpanus miles prae-

cipiti audacia in murum infiiit ; et nullam ab hoftibus intro foflam duftam, nullum

impedimentum efle rcnunciat, quo minus noftri libere impetum facerent. Igitur -

Caftaldus ante omneis ad pugnam fortiter capeflendam cohortatus, praemio etiam

propofito iis, qui primi in oppidum figna inferrent, Antonium 1 Enzincliam et Vil-

landradum praemittit, qui ruinam infpiccrcnt, inftru&is interim ad certamen omni-

bus, ut ftatim figna inferrent. Verum, cum rem longe aliter habere fignificaflcnt

atque ab illo milite rcnunciatum fuerat, prae tumultu minime auditi funr, jam pa-

ratis ad impetum undique faciendum militibus, qui ftatim admotis fcalis in murum

fumma alacritate enituntur. Ibi, cum, ab infequentibus impulfi, inde in interiorem

foflam praecipitarent, inde a dilpofitis utroque ab latere tormentis graviter infclta-

rentur, magna clades accepta 5multique ex praecipuis ordinum ducibus dclidcrati

;

quorum capita et figna iv capta mox Turei, ut noftris illuderent, et fuis animos fa-

cerent, immani oftentatione pro murorum pinnis ftatuunt:quod ubi animadvertit

Caftaldus, ftatim accurrit, et gravi oratione confirmatis fuorum animis certamen rc-

ftituit: nec fcgnius c OUmanus Tureos ad defenfionem inftruit, 111 cid Tureorum

et e praetorianis ad ruinam pofitis, ac ceteris, qui ad ncio erant, per alia oppidi

loca invafioni obnoxia diftributis : ipfc cum id c equitibus poft illos ftabat, in urrum-

que paratus, ut et fortiter refiftcrct, et, fi cedere cogeretur, tuto fc recipere poflet.

Sed fofla undique extra oppidum ducta, et miflisJoanne Tureo et Carolo Zerotino

cum cccc cataphractis equitibus, qui fluvii tranfitum impedirent, Olimani confilium

fruftra fuit. Dum fortiter utrinque pugnatur, extra quidem pro gloria, intra vero

pro vita et fortunis, quibufdam jam fatifccntc milite receptui canendum efle ccnfcn-

tibus, Caftaldus denuo in equo difeurrens ad prociiam fuos confirmat : non enim

amplius de gloria, cujus hodie, fi retro pedem referant, maximam ja£hiram finr fac-

turi, fedde falute et fortuna Ferdinandi certamen efle ; jam Graeciae praetorem in

itinere cum toto exercitu efle, qui fi, antequam oppido potiamur, adveniat, jnquit,

quid putatis fpei fuperefie, nifiut, ab exiguo numero jam vifti, a tam numerofis co-

piis ad unum omnes concidamur? Fateor equidem, Tureos diu admodum noflros im-

petus fuftincrc; atque adeo tamdiu, ut tironi et novitio militi fpes omnis de vi&oria

praccifa queat videri : Vos vero tot fpc&ati periculis veterani ac prope emeriti, qui per

omneis Europae angulos vcftrac virtutis monumenta fixiftis, tam cito animos demit-

tere minime decet. Neque enim obliti, credo, adliuc cftis, d Durae praefidiarios in

Menapiis quatuor horas continuas Cacfarianorum impetus fuftinuifle, ad extremum

expugnatos ccflifle. Eja igitur, commilitones : nam aut haec nox fumma cum

gloria cxultantcis Lippae nos fiftct, aut, fi repellamur, fempiternis ignominiae tene-

bris obruet. His Caftaldi diflis additi militibus animi : nec ceflabat interca Georgius,

qui cum Thoma eNadafdio obequitando omneis ad certamen adhortabatur. Cum ve-

ro Caftaldus ex colle equites ab Olimanodifpofitos retro cedere animadverteret, ex eo

conjecit, id quod erat, Tureos jam certamini impares fuccumbcrc: juflis itaque ex

equis dcfccndcrc cc armatis, qui partim clypeisct gladiis ftriclis, partirn arreptis fariflis

militi feflo fucccdcrcnt, et inftru&is diverfa parte in colle proximo ex lixis et calonum

genere numerofis ordinibus, qui figno dato, tanquam impetum in oppidum fa&uri

inde ruerent, tantus terror obfeflis injcftus cft, quafi undique eflent premendi, ut, qui

huc ufquc viriliter reftiterant, animosftatim dcfpondcrcnr, et turpiter abjc&is armis

fugadilabcrcntur. cid cc ex Tureis, antequam noftri loco potirentur, cacfi : ce-

teri cum oppidanis in arcem fc recepere. Quidam urbe egrefli a (lationibus in flu-

minis ripa difpofitis intercepti funt : et pars cacfi, pars fluvio haufti, omnes mifera-

bilitcr perierunt. Olimanus, dum miles victor ad praedam quam ad viftoriam

promptior

INTE R P R. * A Emzi*'ih*. * VilauAsdc. « Olm*» Be:h. < Diff», -• fM/t dt Juliert • Nj- I

Digitized by Coogle

r

HISTORIARUM LIBJ IX. 32

1

promptior difcurrit, retro in oppidum rediit ; magnoque vitae difcriminc vix intra C1DI3LI.

arcem acceptus cft, quae, du&a undique folia, ne egrederetur, cin&a, et difpofitis Hlnricus II.

tormentis biduo poft fumma cum diligentia verberari coepta cft, omnia adminiftrante

Sfortia Pallavicino, qui fummum ftrenui ducis fpecimcn in ea obfidionc dedit. Per

ix dies continuata verberatio cft ufquc ad xivKalcnd. Dccembrcis : tum inter duces

confultatum, vi ageretur, an amice cum obfcftis tranfigcrctur. Ad Caftaldi famam

pertinebat, ut Olimanus et inclufi arce cum eo Turei omnes caederentur, aut in

ipfius potcftatcm venirent : hoc fiquidem homo externus, qui nulla Daciae chari-

tate tangebatur, tantum animo agitabat, ut gloriam quaereret, et magnum fui no-

men ex provincia decedens relinqueret : nec dubitabat, fi vis adhiberetur, quin altcr-

utTum fuccederet. At Georgius, qui ad fuamet fuorum falutem femper rcfpiccrct,

et potentiam Tureorum pcrfpc&am haberet, experientia cdodus, Tureos acerri-

mos injuriarum vindices efle, id unum contra fatagebat, ut juftam Solymam de Lip-

pcnfi internecione conceptam indignationem aliqua humanitate mitigaret, et ali-

quem fibi gratiae locum apud eum pararet : itaque omni arte enitebatur, ut Oli-

mano ac ceteris Tureis incolumibus, re falva, excedere liceret. Super his aiiquan-

diu altercatum, et acribus utrinque verbis difccptatum fuit;quae Georgii apud Fer-

dinandum traducendi et ejus exitium accelerandi caufam denuo praebuerunt. Per-

vicit tandem Georgii auftoritas: et fide publica cautum Olimano, ut cum cio e

fuis, qui foli fupcrcrant, incolumis, re falva, abire pollet : cavit ipfc Caftaldus Hif-

panorum et Germanorum, quos penes fc habebat, nomine. Ita dimittitur Olima-

nus, poftquam diu in Georgii tentorio cum ipfo collocutus cft, Georgianis illum ho-norifice ad praetorem deducentibus : quod fufpicioncm et invidiam magis accendit.

Certe praedam hanc opimam e faucibus fibi eripi adeo indigne tulerunt Alfonfus *Pc-

rezius Savaiadra et marchio b Balaffus, ut injufli, fcd non inficio Caftaldo, abcunrcis

rapto agmine cc equitum pcrficcuti fint. Eos adfiecutus in lata planitie BalalTus, jamdigreflis Georgianis, cum ardentius in confertum Olimani agmen inveheretur, equofuifolTo, cecidit) quem fiui mox ut lapfium tegerent, aperta acie, ex uno valido ag-

mine debilia duo effecerunt:quo animadvcrlo Turei, Olimani fortiffime pugnantis

exemplo et hoc cafiu confirmati, infequentium impetum magna virtute fuftinucrunt

et repulerunt ; incolumcfquc ad praetorem pervenerunt. Ejus difcelTu mox delcchis

provinciae dimiffi fiunt. Tum Caftaldus urgere, ut externi milites per c Daciae op-

pida difiponcrentur : Georgius contra rccufiarc $ et, ut inWaradinenfiem regionem,

quae extra provinciam cft, mitterentur, obnixe contendere. Dum diffident, Ca-ftaldus fpccic reducendorum in Daciam, unde advc&a fuerant, tormentorum, v Ger-manorum vexilla contra Georgii mentem, antequam quidquam de ea re rcficirct, intro-

duxit, et d AlbaeJuliae ac vicinis oppidis hofipitia iis aflignavit. Interca purgata ca-

daveribus lappa, et illato commeatu,- Bernardus Aldana cum praefidio imponitur»

negotio ei dato, ut ruinas farciret, et oppidum atque arcem novis operibus muniret» »

revocatis etiam inquilinis, ut eo demum ad habitandum coirent. Impolitus et Te-mcfvaracGafpar «CaftclluviuscumHifpanorumcohorte; cui itidem oppidi muniendicura committitur : reliquae copiae per Waradinenfiem agrum in hyberna mittuntur.

Caftaldus unacum Gcorgioquafi animigratia f Bintiumcaftellum loco amoeno ab ipfo

Georgio aedificatum venit, minimo comitatu, nequam fiufipicionem homini fiagaci

injiceret. Ibi de Germanis in hyberna deducendis inter cos agitur : fcd nihil decre-

tum fuit, quod Georgius, qui patriam liberam mallet, in locis munitis eos collocari

nollet. Jamque tempus patrandae caedis inftabat. Conftitutis in Dacia Ferdinandi

rebus, et fecundis literis ipfie rex urgebat, ut res maturaretur. Itaque Caftaldus Sfor-

tiamINTERPR. ‘ PrrezJeStitveJr*. * Bthjfo. * Trtnflvtnk * IFfiJMgrg. « CdfieUujt. *

Tom. L M m m m

Digilized by Google

1

322

CD13LI.

Henricus II.

JAC. AU G. Ttf tTANItiam Pallavicinum per litcras monet, ut, quam celerrime poflir, ad A* cum Hif-

pano peditatu veniat. Ii ubi venere, per alterum oppidi fuburbiam, quod »Sc-

beflo amne ab oppido divifum ponte ligneo cum eo conjungitur, Georgii juflii

per hofpitia diftribuuntur. Mox Pallavicinum fcvocat Caftatdus ; et, re cum eo com-

municata, ut ipfc facinori interfit, hortatur; cui patrando proximam nodem defiinat.

Poftquamillc operam pollicitus cft, adduntur ei comites Andreas b Lopczius, c Mo-

ninus et Campegius, homines manu prompti;quibus compofita ad terrorem oratione

ofienditur, de rebus regis fimul ac fua omnium vita adum cfle, nifi quamprimumGeorgiusde medio tollatur : ftatuific quippe illum, indidis ad d Wafraclium comitiis

publico decreto provinciae Ferdinando imperium abrogare, et ope Tureorum cumDacia omni expellere ; hoc confilio auxiliarcis copias per vafta hofpitia locis apertis

fparfific, ut condido tempore quafi figno dato finguli facilius carpi et opprimi pollent

:

inipforum manu regis ctfuam falutem pofitam eflej tantum audeant, et periculo

praevertanr, (celerati hominis perfidia egregio facinore vindicata. Ubi cos praefenti

animo cfle videt, Lopezio negotium dat, ut fummo mane deledos xxiv armatos

fecum adducat, qui vcftibus Turcicis induti, ut cuftodcs fallant, intromittantur, et

perquatuor praecipuas arcis turreis diftribuantur : interea Petro Avilac mandat, ut

tota node cum Hifpanis continuato itinere Bintium eodem tempore ad fe imperata

fadurus veniat. Tempeftuofa ea nox admodum fuit, infolito ventorum fragore et

horridis nimbis Georgii cafum haud dubie portendentibus;quod et in caufa fuit, ut

Georgii ftipatores, qui ad ignem fedebant, propter frigoris violentiam cum inclu-

derentur, aftum conjuratorum non animadverterint. Cum mane ad operas carri

citius foliro emitterentur, Lopezius fuos nullo prohibente introducit ; et Avila, ut

juflus erat, cum Hifpanis affuit. Hac vero arte conjurati in Georgii cubiculum irru-

perunt. Marcus Antonius 'Ferrarius Caftaldo ab cpiftolis, homo proftitutac auda-

ciae, jam ab aliquo tempore tantam cumGcorgio familiaritatem contraxerat, dumfe herum prodere fimulat, ut, cubiculariis ejus proptcrca fadus notior, quavis hora

adipfum admitteretur. Is, nondum illuccfccntc dic, qui fuit xivKal.Jan. cumofiium cubiculi pulfaflet, litcras quafi Georgii manu fubfcribcndas praeferens, et

Pallavicinum Viennam ad regem profedurum fecum adede fignificaflct, continuo

introducitur. Sfortia ad fores, invito cubiculario, ingreflus fubftitit. Jam furrexe-

rat Georgius, et, ut in hyeme, duplici tantum vcftc e febcllinis pellibus tcclus,

relegendis pro more rerum agendarum commentariis intentus ad menfam fedebar,

cum Ferrarius ad eum familiariter accedit, et Pallavicinum ad fores (lare monet, a

Cadaldo milium, ut, fi quid ipfe imperare velit, ejus mandata ad regem perferat:

tumporreflis literis, dum Georgius calamum fumit, ut nomen apponeret. Ferrarius

raptum pugionem in pc&us demifit ; ad ftrepitumque accurrens Pallavicinus, ftricto

cnfc, gravi vulnere medium quafi caput divifit j cum ille interca Dei nomen crebro

inclamaret, et cos fratres appellando fidem rcpofccrct : mox ceteri conjurati fuper-

venientes repetitis ictibus adhuc fpirantem confodere. Arcem illam, in qua caedes

patrata cft, coenobii a Georgio everfi fundamentis fupcrftruflam fuifle fcripfit Cento-

rius ;quod cum fieret, coenobii praefulem ex eo exitium Georgio five pracfagiiiTc

live imprecatum cfle. Animadverfum et a domcfticis, quod cum, pridie quam pe-

riret, faccrdos coram eo facrum celebraret, calice loco panis in manus fumpto vi-

num effuderit:quod, tunc faccrdotis negligentiae aflignatum. tamen Georgii necem

portcndilfe, et ejus languincm mox effufum iri fignificaflc poftea multi interpretati

funt. Hunc exitum habuit Georgius, lxx circiter annos natus;qui ex humili for-

tuna in fummum honoris faftigium et regibus parem potentiam evaferat ; vir pace

belloque clarus, et profunda prudentia cum paucis comparandas :quam dum tem-

poribus

INTERPR. • Sobes. * c Mjniiu, & Comft&li».* W 'ajarhtlj Huag Hnmstdt. Germ.

• Terror».

Digitized by Google

HISTORIARUM LIB. IX. 323

poribus accommodat, ct patriae fere femper bono Tureorum voluntati morigeratur, CPPL1 .

multorum invidiam, ac poftremo exitiale odium in fc concitavit;quibus tandem cf- Henricus II.

fedum cft, ut Ferdinando ipfi fufpedus clTc coeperit ; ct, de ingentibus ipfius thcfau-

ris conflanti fama fparfa, Caflaldum cc omneisqui illi aderant fpc lucri contra fc ar-

maverit. Praeter eas mortis tam indignae caufas, quas retulimus, etiam alii addunt,

Ferdinandum Georgio lxxx cid aureorum penfionem padum effc;propterenque

illius miniftros regi gratum fc faduros cxiftimafTe, ft Georgio de medio fublato fidem

de promifla pcnfionc interpofitam liberarent. Evulgatum fuit, ct eo colore fadumex calatum, quod clandcltina cum Tureis in Chriftianac rei perniciem confilia agita-

rer Georgius ; idque Ferdinando pcrfuafum fuir, cum re vera propter illius the-

fauros caedes facta fit, qui tamen poft ejus mortem admodum modici pro tanta for-

tuna reperti funt $ omni ea pecunia, quam fepofitam credebant, in publica opera ct

alendos exercitus confumpta ab homine liberali, ctqui nulla privata charitatc a cura

rcipubiicac, quam exalta fide ct diligentia adminiftravcrat, avertebatur. Quantum

vero incrementi illius motu fuis rebus aece(Turum rcbatur Ferdinandus a minillris dc-

lufus, tantum detrimenti fe accepifle, fcd fero, fenfit, tranflato ad externos homines ®

fummo imperio ct publica adniiniflratione : a qua cum fc provinciae reguli remotos

viderent, minus animi ct conltantiae femper in dies ad propulfandum communemhoftem adhibuerunt, et, ingentibus propterea cladibus acceptis, mox revocato rege

Joanne, Ferdi nandi imperium omnino averfati funt. Certe percultores Georgii poft

ejus necem ad unum omneis poenas dedifle pleriquc feripferunt i ac * Sfortiam qui-

dem diuturna et morte pejore apud Tureos captivitate ;b Moninum vero in Subal-

pina regione ad c Germani Fanum cervice abfeifla * Ferrarium denique, qui d Alcxan-

driac, quae ipfi patria erat, cardinalis e Tridentini jufiu fexennio pofl fccuri pcrcuflus

cft;poftremo equirem Campegium, qui hujus faeculi anno lxii inter venandum in

Ferdinandi ipfius conipeitu apri fulmineo dente in Bohcmiadilccrptus cft, honeftiori

nec tamen minus infortunata morte. Ubi Caftaldus, qui in porticu juxta Georgii

cubiculum fpatiabatur, eventum expedans, mortuu^p eum cflc intellexit, ftatim per

eos, quos Andreas Lopezius fecum adduxerat, arce potitur, ejedis Georgii ftipatori-

bus. Nam hi, re fociis, qui in municipii fuburbio erant, nunciata, ftatim omnes,

duce f Paulo “Banco Georgii inLippcnfi obfidionc legato, sBincio egrefli, ad figna

convenerant, feditionem proculdubio excitaturi, nifi dux defuiftet. Is erat Fran-

cifcus h Chendius praecipuus Georgii amicus, et magnae apud illas genteis auctorita-

tis, qui audita ejus morte mox confccnfo curru fugam parabat : fcd juflu Caftaldi re-

tentus non folum nihil contra eum movit, fcd partim neccfliratc, partim ingentibus

promiflis a Caftaldo oneratus, ad res Ferdinandi ftabiliendas magno ei adjumento fuit.

Cum eo Caftaldus ' -Saxabeflum profedus, ibi refeivit, praefidiarios, quos Bine» re-

liquerat, non minus liccntiofc quam crudeliter fe gerere, effradis demortui arcis, ct

amota pecunia proque libidine a Lopezio militi diftributa j relido interea nudoGeorgii jacentis cadavere in pavimento crebris idibus deformato, quod congelato

fupra fanguinc magnum fpedantibus horrorem incutiebat. Itaque mox eo k Dida-

cum Vclcfium milit, qui ct licentiam cohiberet, et corpus defundi lcpcliendum cu-

raret; quod poftea amicis redditum, eorumque diligentia 1Albam delatum, ct in

majore urbis templo juxta Joan. Huniadac Corvini fcpulchrum conditum cft. Saxa-

bcffo Caftaldus ad provinciae duces ct praefedos mittit, qui cos in Ferdinandi fide

confirmarent ; nifi parerent, vim minarentur. Inprimis ad 0“ Vivariam mittir, ca-

ftellum munitiffimum a Georgio cxftrudum, ubi gazam aflervare credebatur. 'Ibi

kgatum a Solymano ad Georgium milium comprehendi jubet ; a quo nihil quaeftio.

nibus extorqueri potuit, quod in Georgii crimen recideret ; tantum repertae litcrac

VAR. LECT. » 8iuco P.D. o.f. «Virunram P D.o f.d.fiduciariae

INTER PR. • Sforza Palnvtcino. b Mtnine. ' S*n Germana en PieJmtnt. 4 Aleffondrin. • J*•nente. * PntUbmea. * Wintz. 4 §aendi. ‘ SzJf&Szebff. * Diege Velet. 1 fVetfenlnrg. •Wixnr.

Digilized by Google

3 24CPIOLI.

Henricus IL

CIODLH.

JAC. AU G. THUANIfiduciariae lingua Turcica exaratae, quas clam Caftaldo ad Solymanum, Roftanumpurpuratum, Graeciae praetorem, aliofquc aulae Turcicae proceres fcripfcrar, fiuillo,

quo uti confueverat, obfignata*: coque magis fafti tam fcelcrati aufta invidia eft,

poftquam ab inimicis omnia pro libidine agentibus nihil confingi potuifle compertumeft, quod mortui innocentiam labcfattaret. Inde Caftaldus Viennam Julianum« Carvajalcm mittit, qui de re tota Ferdinandum certiorem redderet. Is, quod pri-

mus Lippam per ruinam ingrcfliis cflet, praemium ptopofitum ab eo tulerat;quam-

vis hunc honorem Georgius Pannoniis fuis tribuiflet. » Cibinium dcin ventum nonita Georgio ob antiquas fimultates amicam civitatem j et Cibinio mox magno co-mitatu kScgcfvaram cumChcndio profcdlus eft Caftaldus, ut Ciculorum comitia

quae c Wafraelii indicia fuerant, vicinitate fua difturbarct, quod in iis de Georgii

nece vindicanda a&um iri inaudiverat: qua in re fideli admodum d Chcndii opera

ufuscftj qui ipfius juflu comitiis interfuit, et partim muneribus partim gratia cos

ita devinxit, ut, omifla viri optime de fc meriti ultione, in Ferdinandi obfequio per-

manferint, et fc in pofterum ad omnia paratos oftenderint. Ita pacificatis in e Dacia

popularium animis, Caftaldus militem in hyberna diftribuit. Mone Georgii cumtuta et pacata in Dacia crederentur omnia, perveftigandis demortui thefauris, quaepraecipua illius necis caufa fuerat, cura impcnfa eft. Eorum deferiptio per dclcftos

a Ferdinando fa&a, curante Caftaldo, non fine fufpicionc multarum rerum amotarum:fcd ejus rei culpa in Andream f Lopezium rcjefta eft

;qui cum aliis quibufdam prop-

tcrca carceri mancipatus fuit. Reperta funt auri infe&i cid idccxl pondo, ar-

.genti iv cid idccxchi, argenti e fodinis nuper eruti id ccccxxxiii, nummi Lyfi-

machici aurei cid, finguli trinum aureorum pondere ; vafa praeterea, monilia, an-nuli, gemmae magno numero

;pellium fcbcllinarum maflac complures; aulaea item

et vcftimcnta pretiofa ; equorum, mulorum ac ceterorum jumentorum ingens ac re-

gius apparatus: quae omnia partim longo tempore congefta, partim ex provinciae

quacftura, quam ille adminiftraverat, collcfta, et mox in belli ufus expendenda, longe

minora fama, quae de illis fparfa fuerat, mortuum a calumniis abfolverant, et magnainvidia interfeflores oneraverant. Neque enim amplius ccl cid aureorum ea acfti-

mant, qui rem in dcfun&i odium exaggerant:quae fumma ut tanti viri fortunam

minime excedebat, ita neque explendae inimicorum ejus avaritiae fatis erat. Ifabella,

odio innato caufata multa ex Joannis regis rebus furrepta, coram reftitutionem a

Ferdinando poftulavit, et impetravit. Caftaldus ex ea praeda vafa argentea inaurata

e pondo, et cccc Lyfimachicos, fcbellinarum item pellium partem Ferdinandi libc-

ralitatc praemium necis habuit. Equorum propagines ac jumenta omnia a Maxi-

miliano Bohemiae rege Andreae 8 Bathorio poftea donata funt. Cetera fibi Ferdi-

nandus fumpfit. Aurum et argentum conflatum ; et pcrcufla ex eo moneta aliquot

menfium ftipendium militi diftributum. Auram illud, ut olim Tolofanum, poflef-

foribus exitiale, et infauftiffimus annus, qui fecutus eft, manifeftum fecere, Deocurae fuifle Georgii necis ultionem ; tot captis a Tureo oppidis et cladibus per totum

regnum acceptis, et regina proceres regni ad defc&onem folicitantc, quod promiHa

Ferdinandi nomine a Caftaldo non pracftarentur.

VII. Castaldus jam Cibinium redierat, omnibus fere jam Daciae arcibus in

fidem acceptis. Ibi de Tureorum novis belli apparatibus per negotiatores h Tergo-

viftii, quae primaria » Moefiac inferioris civitas eft, fa&us certior, Pallavicinum ad

Ferdinandum mittit j qui eum, quo in ftatu res eflent, edocerent, et auxiliarcis co-

pias ad Tureorum impetus fuftinendos cxpofccrct. Ille continuo ipfum Pallavici-

,.num in Italiam proficifci jubet, ut iv cid militum confcribcrct, et quas pofTet Hilpa-

noramVAR. LECT. • Qaravallein P.D.o.fINTER PR. • Hcrrrx*af}aJt. k SihdxMurg, ou StgtfvJr. c IVtfftrbrh, ou Sematek. * GwrnJt.

• Tranfihamt. 1 Lopez. • Batbtrrj * Trrgsvifcb, tl. Ttr-wifb. » Valatbt», qui fc nomoie aufH

Tranfalpine.

-Digitized by Googl

HISTORIARUM LIB. IX.

norum cohortes fecum adducerer. Interca ad Caftaldum feribit; fcquc illi prope-

dictn viii eo Bohemorum cataphradorum, xxcid Huflarorum, xxcid Germano-rum peditum, et Italorum atque Hifpanorum ufquc ad v cid miflurum fpondet

:

quae fcu vanitate pollicitus, five confcnticntibus Germanis etHungaris re vera prac-

ftiturus erat, bellum Germanicum, quod mox, Mauritio feptemviro duce, contra

Caelarem fufccptum cft, irrita reddidit. Caflaldus ea fpc plenus, quod poterat,

fcftinaiis operibus Lippae, Tcmefvarae, a Claudiopoli et Cibinio muniendis incum-

bebat. Principium malorum a b Zegedini oppugnatione fuit;qucyl cft oppidum

cio focorum capax in confluentibus fcrcTibifci et Danubii litum, et proptcrca ne-

gotiatoribus frequens atque opulentum : arcem habet in Tibifei ripa longe mu-nitiflimam, Turcico praelidio tunc munitam. Dum Caftaldus in Lippae adhuc

caftris eflet, venerat ad cum Otomialis quondam Zegedini civis, et demum, poft

amiflam patriam, c Dcbreceni, quod cft in Pannonia oppidum, primarius decurio,

homo audentior quam prudentior;qui, coram Andrea Bathorio, fpc de Zegedino ca-

piendo facla, copias in eam rem flagitabat ; fccrcta fibi cum oppidanis confilia efle, et

viciniam omnem haud dubie favere diditans, quae, jugum Turcicum et intolerandam

fervitutem exofa, nihil aliud expedaret, quam occaflonem tcftandae tam egregiae

voluntatis. Cum faepius urgerer, tandem confcribcndi militis porcftatcm a Caftaldo

impetrat ; ab eodem infuper monitus, ut, fi conatus tantum in parte fucccdcrct, et

capto oppido arcem non caperet, protinus abada praeda etinccnfo oppido difccde-

rct ; alioqui fore, ut vitam et copias cum dedecore amitteret. Igitur ille, dilToluto

poft Lippam captam exercitu, 11 cid peditum, id equites legit, er, fupprefla caula, af-

lignato in peditem et equitem majore 1'olito ftipendio, in locis Lippae vicinis copias

locat : unde Aldanac praefedo Lippae, qui nelcirct in quam rem hac copiae para-

rentur, fu fpic io primum injcdaj verum is a Caftaldo certior fadus poflea cum Oto-

mialc confilia fociavit, et operam fuam ultro detulit. Dic oppidanis condicta, Oro-

snialis urbem propius copias admovet, et ininfidiisper fylvas locis idoneis difponit,

pracmiflis exiguo numero aliquot militibus, qui praefidiarios ad certamen extra op-

pidum elicerent. Continuo conclamatum ad arma: et, cum Turei egrefli cflent,

exiguumque noftrorum numerum confpicati in cos imprudenter ulterius progrede-

rentur, undique a circumpofitis infidi is invaduntur $ feroque errore cognito, cumretro in oppidum confugerent, a confeiis oppidanis occlufis portis cxclufi funt. Ita-

que ad internecionem deleti fere omnes ; noftriquc in oppidum admilll, cum arcem,

in quam fc Turei poft captum oppidum adducto ponte receperant, e vcftigio capere

non potuiflent, ad Tureorum negotiatorum, qui plcrique illuc Conftantinopoli obloci commoditatem familias tranftulcranr, domos diripiendas vertuntur. Cum vero

Otomialis iis copiis, quas habebat, arcem capi pofle dcfpcrarcr, continuo ad Alda-

nam mittit i qui mox eo cum cc Hifpanis et iv tormentis proficifcitur, monito Ca-

ftaldo, ut auxilia fine mora fummitteret. Ille, poftquam utrumque erroris incre-

puit, periculique inftantis fcmel atque iterum admonuit, ubi videt Otomialcm in pro-

pofito pertinaciter haerere, ne ipfi omnino dcfuiflfc videretur, adThomam d Varo-

cium, qui 'Waradini erat, litcras dat, ut indeiv tormenta, ex r Alba Julia n cura

omni inftrumcnto Zegedinum deducenda curaret 5 quae poftea per «Marufium am-nem eo tranlportata funt. Imperatum et h Petro Vaccae, qui peditatui praeerat, ut

ex Albae et Waradini praefidiis quantum poflet militum cogeret, et eodem fecumducerer, » Oreftolfo cum cc cataphradis fubfcqui juffo. lpfc, ut ad omneis occa-

fiones vicinior eflet, Albam Juliam venit i et, quia de eventu verebatur, Rodcricok Villandrado negotium dar, ut abfente Aldana Lippae praccflct ; Didaco Vclefio

Mcndozae,INTER P R. * CljnftHburg, k Zt$e£a, OU ZegeJ. ’ Dtfacizeu. * 1'orktfX. • lt'jradm. 1 Heifft»-

t«rg. * It Mureftb. * Vacchi Pittrt. 1 OrtfoJf.k ViLnJrad».

Tom. I. N n n n

325CDI3LII.

HenricusII,

1

3 26 JAC. AUG. THUANICDI3LII. Mcndozac, ut Tcmcfvaraci attributis utrique aliquot copiis. Jamque odo dies

HenricusU. c,aP^ crant» cx quo Aldana fpc praedae caecus arcem obfcdcrat, et lato aggere undi-

que cinxerat, cum P. Vacca ii cio auxiliarium fecum trahens, et * v tormenta, Ore-

flolfus cc equites, » Canocio e feloppetarii Germani, xxx Hifpani pedites ac e equites

venerunt. Erant omnino m cid equitum, n cid Hungaricorum peditum, cccxxx

Hifpani, e Germani > quorum dum luftratio in planitie arci fubjcda fieret. Turei

auxilio obfeflis venientes, duce Budae purpurato, procul apparueruntj qui ftatim, vi-

fis noftris, in dyas acies diflribuuntur, curribus et carris, quibus praetoriani impofiti

crant, a tergo locatis : viciflira Vacca cx levi armatura quadratam aciem unam con-

ftituit, et Oreftolfusex cataphradis alteram, aciei Turcicae, in qua purpuratus erat,

oppofitam : tertiam aciem Otomialis et Aldana cum peditatu regebant, juxta urbem

fcpoHtam. Cum eundaretur Aldana,Vacca temere in obvios invedus primos hoftium

ordines fundit 5quem infccutus Oreftolfus in latus laevum agminis, in quo purpuratus

fiabat, vehementi impetu imprcfGoncm fecit, reliquo fere agmine integro relido;

cumque Hungari jam vidoria fe potitos cxiflimarent, ad praedam verft huc illuc con-

fufts ordinibus feruntur:quod ubi vidit purpuratus, qui quafi vidus jam de receptu

cogitabat, vireis et animos refumit 5 praetorianifquc, quos a tergo reliquerat, af-

fumptis, conferta acie in vagos et palantcis invedus cos facile fundit, ncquicquam rc-

fiftentibus cataphradis equitibus, qui, jam caelis fere omnibus Hungaris, ad extre*

mum vidi et ad internecionem omnes deleti funt : ftatimque Turei, qui arcem tene-

bant, in oppidanos conjuratos effufo furore univerfos interficiunt, nullo aetatis aut

fexus difetimine. Eo dic vcid Chriftianorum a Tureis tam intra quam extra

urbem cacfa funt. Ad hanc cladem et novum infortunium acccflit * quod, cum

ecc pedites Pannonii ante triduum praedatum cmifli rei ignari in caftra tanquam

ad fuos redirent, in hoftem prius inciderunt, quam Tureos efle animadvertilTcnt

;

fcd fero errorem agnitum infolita animi praefentia penfarunt, et, quamvis ad unum

omnes caefi, majorem duplo numerum cx Tureis occiderunt, vidoriamque nul-

lo fere negotio huc ufquc pactam fua virtute cruentam hofti reddiderunt. Alda-

na autem, qui cum peditatu, quem penes fe habebar, rcftitucre certamen potuerat,

remque fua feu ignavia five imprudentia in certam perniciem adduxerat, fummo

• dedecore cum Hifpanis fuis profugit, et una node duorum dierum iter emenfus Ca.

• nocium haud longe aLippa'pervcnir. Is cum Tibifeum copias traduceret, b Figeram

ordinum dudorem ftrcnuutn hadenus creditum reliquerat, qui ad navigiacum praefi-

dio daret : verum ubi de clade cognovitFigera, ratus omneis Hifpanos in proelio ceci-

dilTc, imperii et officii immemor in alteram fluvii ripam tranfit, et folutis navigiorum

funibus aufugit j aliquanto viae fpatio progreffus, ubi ad fe rediit, erroris gravitate

diu animo agitata, ex pudore in dcfpcrationem incidit, ac poftrcmo manus fibi afferre

voluit : fcd a puero, qui cum eo erat, pugione fubtrado tunc prohibitus, diflimulato

confilio, ubi puerum fomno concclfiffc videt, feloppeto ad pedus appofito tandem

fe ipfc confecit. Cafu hoc pcrculfos et alienatos a fe Pannoniorum animos ut de.

mereretur Ferdinandus, Andream Bathorium « Daciae vaivodam conftituit, et Lauren-

tium^Lozantium Tcmcfvarac comitem creat, primarios viros, et qui plurimum

audoritate apud illas genitis valebant j ut videlicet coi lati in paucos beneficii gratia

ad multos perveniret.

VIII. Moxque de Mahometi purpurati a Solymano deledi, qui bello in Dacia ge-

rendo praccffct, adventu nunciatur. Is ‘Taurunum jam venerat, eo confilio ut ab

inferiore parte ipfe cum potentilfimo exercitu, ab altera per f Stcphanopolnn Mol-

daviae princeps, cui idem negotium ^atum erat, eodem tempore in Tranfylvaniam

invaderem. Itaque conventus sTordac ad HAramum fluvium, qui in * Marufium

dclabltur,

VAR. LECT. . T» P.D.o.f.4., , . . 1 rrovILiJt inr.4,

INTERPR. 'Cmi. ‘ •naflvMme. Lcxntv cr-pt" nr-t,

ou Torrnbirs * ti.Aft». 1 ir Msn/ck.

Digitized by Google

i

HISTORIARUM LIR DCdolabitur, protinus indicuntur j in quibus provinciae regulis mandatur, ut more geri- CPIDLII.

tis deledus habeant, et exercitum confcribant, qui reprimendae Moldavi potentiae Henricu* 11.

par fit : ab ca fcilicct parte plus metus erat;quippe in qua, 1 Segefvara excepta, nullus

munitus locus eflet, qui hoftem morari portet, quo minus manu armata in Ciculiam

ingreflus vicina loca rapinis ac flammis vallaret. Id Abi negotii fumpfit Bathorius.

Joan. Baptifta b Arcucnfis comes abfente Felice fratre, cum una et altera Germanorumcohorte Caftaldi juflu e StcphanopoUm defendendam fufeepit ; cui attributus Caroli

* Serotini legatus cum cc equitibus. Arcuenli infuper imperatum, ut munitionem

haud longe ab urbe in colle aedificatam occuparet, et tormentis ac milite firmaret*

Saxones, quorum praecipua in Tranfylvania civitas « Cibinium, ad bellum illud pa-

ratiflimos fe et omnia fua Uberaliter Caflaldo obtulerant. Sub idque tempus 1 Hel-

feftenius comes a Ferdinando venit cum iv cid Germanorum et x machinis bellicis,

qui majora a rege pollicebatur, milTuro propediem cid id cataphractos equites, vnGermanorum vexilla, ac ii cid Hungarorum. His promillis Caftaldus a rege oneratus

alio6 deinceps longe amplioribus onerabat ; venturum propediem 8 Pallavicinam cumin cid Italorum i ncc multo poft ipfum Mauritium feptemvirum, qui auxilia hade*

nus propter motus paulo ante excitatos, de quibus mox dicetur, remoratus fit, cum

xii cid peditum etm cid equitum fubfccuturum : Ac enim fecum convenifTc. Man-

dabatur infuper a rege, ut ex collegiorum facrorum, quibus adminiftrator d certet,

reditibus, quosdeferibi per h Vcfprlnii epifeopum ct Gcorgium 1 Vernerium curaverat,

pecunia in belli ufus corraderetur, ct cccc illis Huflaris, qui fub Georgio Martinufio

meruerant, ftipendium aflignarctur, ne ad hofteistransfugerent, ct kOppcrftolpho prae*

cipuo in ca provincia duci, qui nuper Ferdinando fidem addixerat, attribuerentur. In-

terea 1 Lozantius, qui «Tcmefvarac erat, cum id equitibus et cid peditibus, partim

Hi fpanis partim Bohemis et Germanis, ct idcccc circiter oppidanis, qui arma ferre po-

terant, accepto unios menfis rtipendio, ac cc praeterea Germanis, a Caflaldo diligenter

monebatur, ut quantam portet commeatus in urbem inferret, ct ad fuflinendam fortif-

Jimc ac diutiflime obrtdionem fc compararet : fic enim rem habere, ut magis a partibus

Moldavi imprertioni obnoxiis verendum fit, quippe in quibus nulla munimenta finr,

quam ab inferiori regione, in quam Mahomctus cum exercitu Veniat : itaque dccre»

ville cum exiguo Hifpanoram numero, qui reliquus fit, vi cp Germanorum ct cid

cataphradis obviam Moldavo procedere, ut conatus ejus, adjundis praeterea indige-

nis, conturbet ; dc quo fi, ut fperet, vidoriam reportet, continuo ad eum advola-

turum efle, et locum haud dubie obfidione liberaturum. Inde Caftaldus Torda

Claudiopolim profkifcitur, monito Hclfcftcnio,ut fc cum iv cid Germanorum fub-

fequeretur ; cui proptcrcaproquatuor menfibusduo tantum ftipendia numerari jurtir.

Nihilominus Germani, quamvis undique imminente tam formidolofo hofte, tumul-

tuari cocpcnmt : cumque in fuburbiis hofpitium iis aflignatum eflet, occupatis tor-

mentis, quod in hujufmodi reditionibus fieri amat, in urbem ipfam impetum facere

conantur : verum ab oppidanis, jubente Caflaldo, contraria tormentorum verbera-

tione rcpulfi, dc ipfo Caflaldo comprehendendo confilium ineunt: quo refeito, ille

fubito Tordam revertitur, ubi provinciae deledus convenerant ; intcrminatufquc

Germanis excidium, ni rcfipifccrcnt, illos ad officium revocavit, er, ut Tordam ve-

nirent, pervicit ? ubi de feditiofis fumptum fuppliciumab Hclfcftcnio, l cx iis circitet

occifis. Quo fado, Caftaldus fe ad iter accinxit, ut iis, qui Stephanopolim tene-

bant, pracfto eflet. Jam Moldavus cum xl cid exercitu montes * Daciae imminen*

teis iuperaverat, ct iv ab urbe milliaribus confederat : ubi virtute Jo. Baptiftac Ar-

cucnfis levibus fcd continuis certaminibus hadenus reprertus, ad extremum infigni

dade fradus retro ccrtit. Ddcdos cx Tureis, Tataris ac Moldavis ad cid pracmi-

ferat,

INTER PR. 'Srpjvtr. h Ucmte lArct. * CrtnfisJl • HcrmjnftaJi. 1 Htffrjftim.

% FsOsvkim. ‘ Vtjfnu, 1 IFmrr. kOfftrfitlff.

1 LmmzJ. • Tmefmsr. • Trsmflvsmt.

igfecd bv Google

3*7

3 2S JAC. AUG. THUANICIDIDL1I. ferat, ut urbis firum contemplarentur. Poftquam de hoftium confilio Arcucnfis cog-

HenricuTu7 novit, aliquot feloppetarios et equites Germanos ad locorum anguflias, qua Turei

tranfituri erant, in infidiis abdit : ita a praefidiariis exeuntibus tum illi in angufta

compulfi eflent, ab infidiatoribus a tergo excipiuntur, et omnes intcrfc&i funt, ne

uno quidem fuperftitc, qui cladis nuncium ad luos perferret. * Moldavus autem fub

id tempus, Caftaldum adventare cum inrcllcxiflct, pofl cladem acceptam, majora

vero de noftris fibi fingens, quamvis non plus xiicid hominum in exercitu eflent,

turpi fuga fc in monteis recepit ; neque fe illae itinere facio, uri promiferar, cumMahometo conjunxit. Neque vero dubitabatur, fi Ciculi, ficut julfi erant, praelio

fuiflent, quin deleri omnino potuerit.

IX. Verum, dum contra Moldavum res feliciter geritur, Temcfvara amifla oft.

Nam Mahometus interca cum e bellatorum cid exercitu, et lxx machinis bellicis,

in queis xxx muralia tormenta, comitibus 1» Graeciae praetore, qui fuperiore anno lum-

mac rerum praefuerat, et c Caflumbafla, magni nominis duce, rclifto d Tauruno, ad

«Tibifcum venerat, et per pontem exercitu tranfmillo cafira ad Tcmcfvaram meta-

tus fuerat i quae, imperfecto opere quinque propugnaculis vallata, duobus tantum

locis commode defendi poterat. Ad vn Kal. Quintii. Mahometus cum xvi equis

progreflus cum praetore harum regionum gnaro, ut locum luflrarct, mox egreflb

Alfonfo Perezio, levibus certaminibus laccflitur. Triduo poli toto exercitu cir-

cumpofito, ut nulli exire oppido aut in illud intrare liberum eflet, cum tribus diver-

fis parribus-per ottodies integros di fplofis xxx majoribus tormentis verberatio conti-

nuaflet, dcjc&is fere munitionibus et muro undique aperto, f Lozanrius nihilominus

Tureorum impetum admodumviolcntum per horas quatuor fumraa virtute fuftinuit,

ac tandem repulit. Defideratis ex hoflibus, praeter faucios, cidio, ex noflris cir-

citer cl ; quod iv Non. Quintii, accidit. Hoc cafu non tam frattus hoftis quam ex

pudore rcpulfae irritatior fimul et audentior factus ; noflri contra, licet vietores, ad-

modum debilitati funt, fauciatis plcrifquc militibus, et jam deficiente commeatu

:

acccflit, quod Otomialis a Caflaldo cum cccc peditibus auxilio fummiflus ab equi-

tatu Turcico omnino deletus fuerat. Itaque, cum nulla fpes auxiliorum eflet, ad

pacis conditiones initio a ETranfalpino vaivoda propofitas, antequam Mahometus

Danubium tranfiiflet, extrema ncccflitatc coaCtus Lozantius rcfpiccrc coepit. Eae

erant, ut, fi Ferdinandus Tcmcfvarcnfis ditionis nomine tributum, quod h Petrus

Vicchius pendebat, Solymano praellarcr, ab armis abftincretur. Sed, cum hoflis

rem non amplius integram efle diceret, trans Danubium atque etiam Tibifcum tra-

dutto exercitu, et verberatione tot dierum faCta, nihil in praefentiarum agi potuit

)

et verberatio denuo a Tureis redintegrata, praefidiariis non jam prolalutc regni fed

pro fua fortiter rcfiftcntibus, et credis interca intra foflam rnmultuario opere aliquot

munitionibus. Saepius re tentata, femper accepto damno Turei rcpulfi funt ; amiflo

tamen e noftris Gafparc 1 Caftclluvio Hifpanorum duce, qui ftrenuam operam in ea

obfidionc navaverat. Iraque Mahometus, ut metum obfclTis injiceret, e capita auxi-

liaribus Otomialicis abfeifla, ex iifquc maxime deformia in noftrorum confpcdum

ad horrorem ante muros praefigi juffit, addito elogio, idem fc de reliquis auxiliaribus

deinceps fadurum, quod de Otomialicis fcciflct. Nihil illo cruento fed inani fpec-

taculo territis noflris, cum in eo eflet Mahometus, ut ab obfidionc dilccdcret, ex duo-

bus transfugis Hifpanis, k Baetico uno, fed gente Arabe, altero, qui olim a Tureis

captus veram religionem ejeraverat, duda Conftantinopoli uxore et liberis ex ea

fufccptis, cognofcit Tcmefvarcnfium peflimo loco res efle; ob idque in obfidionc

perfeveravir. l ozantius vero, qui in dies animos fuis concidere videret, cum prae-

fidiariis de dedendo oppido tandem agere coepit $ Hifpanis tamen, deferendum illud

potius,

INTER PR. 'levaiwde de MMavie. > Itktiflerktj deUGrtte. • Cafim-k/m. * Beferade. 'U

Tbajffi.1 Lczomzi. i U i-atvode de li'j!athie. * Pttwuiritr. 1 CafitUnj* * de Grenadt

Digitized by Google

I

HISTORIARUM LIB.IX.potius, ct poft eruptionem per paludes in fylvas confugiendum efle, ccnfcntibus, quodalienae tidci,quam nuper‘Olimanonon lcrvaflenr, committere fc tutum nonexiftima-

rent. Sed, cumabitioilla periculi plena plcrifqucmcliusdcTurcorumfidc fperantibus

videretur, rurfus cum Mahometo de deditionis conditionibus altum cft;qui, quod de

obfidionis diuturnitate Solymanum queri inaudivilTet, et defpcrarionc potius quamrobore luo obfdTos rcfiftcrc videret, a vi aperta, quae minime haltenus fucccflerar,

ad fraudes confilia convertit } ct a b I.ozantio miflos non (olum benigne audivit, fcd

ct cum prolixa benevolentiae fignificationc vcftibusTurcicisholofericis indutos in op-

pidum remifit. In eas conditiones conventum cft } ut Lozantius tormenta inde,

quo vellet, deduceret j milites cum armis ct vexillis explicatis falva re ct omnibus im-

pedimentis exire pollent $ nulli oppidanorum, quod Ferdinandi partes feeuti cf-

fent, fraudi eflet, fcd ab omni injuria immunes cflfcnt ; Mahometus Cuftodcs attri-

bueret, qui noftros in tutum deducerent, fidemque interponeret, nemini in oppidi

exitu aut in itinere a quoquam luorum injuriam illatum iri. Poftquam eas condi-

tiones jurejurando firmavit Mahometus ct annulo proprio obllgnavitvm Kal. Sextii,

biduo exacto, Lozantius cum fuis exit. Per media duo agmina juflu purpurati in-

ftru&a deditis tranfeundum erat : cum Hifpani cunearentur, ct haec in perniciem

fuam ordinata dicerent, I.ozantiumquc, ut fc rcfpiccrct, obteftarcntur, denuo fides

a Mahometo interpofita cft, facium cxcufantc, quafi inftrui juflifl*ct aciem, ut fortibus

Viris, qui tam exiguo numero fimum virtute oppidum defendiflent, hunc noviftimum

honorem haberet : fic illi, poftquam oppido id circiter paflus progrefli funt, figno

dato, omnes a circumflantibus partimoccifi pattim capti in miferabilcm fervitutem

abducuntur. Perezius ftupenda virtute e manibus Tureorum, dum reliquis truci-

dandis occupantur, clapfus, poft paulo, praecipitato in paludem equo, ab infequenti-

bus capitur 5quiabfeiflum forti viro caput ad Mahometum in trophaci fignura detule-

runt. Lozantius ipfc captus ct ad purpuratum dcduUus cft, qui, ut captivo injuriofius

illuderer, primo cum omni honoris in fpccicm genere accepit ; adeo ut Lozantius ea-

dem credulitate, qua cum perfido homine pepigerat, jam de falurc fiia bene fperarer

:

mox in tentorium fecum abdultom.ct ludibrio aliquandiu habitum, ante pedes capite

truncari juflit. Caput oppidi portae affixum, reliquo cadavere inlcpulto. Ita Lozan-

tius, vir domi et natalibus clarus, fcd virtute longe nobilior, Turcica perfidia oppref-

fus, alienae perfidiae, qua erga Olimanum Caftaldus paulo ante ufus fuerat, poenas

luit. Mahometus oppido praeter fpem potitus, dum in eo ad reficiendas vircis com-

moraretur, c Carcnfcbcnfium populofi(limum oppidum, qui durante obfidionc com-

meatum in ipfius caftra femper copiofc fummiferant, in fidem accipit, pallo tributo.

X. Cladem adTcmcfvaram acceptam A Idanac, qui Lippam tenebat, focordia

ct ignavia cumulavit. Is, quamvis in fuos ufus omnia verteret, ct abunde provifa nc-

ccflaria haberet, pecunia etiam ea interverfa, quacTcmcfvarac muniendae dcftinau

fuerat, adventante primum Mahometi exercitu, de oppido relinquendo cogitaverat *

fcd, monentibus amicis quantum ex ea re dedecus ipfum maneret, pudendi cum con-

filii poenitere coepit, fidemque de defendenda Lippa interpofuit : dcinubi omnembelli impetum in Tcmcfvaram verfum vidit, majorem in Lozantii virtute quam mpropria fiduciam habens, omnia fccurc pro more fuoct ncgligcntcr agere, coeptas mu-

nitiones intermittere, non milites aut idoneos homines exploratum mittere, nec

quidquam de hoftibus cognofccrc, nifi per captivos, quos Rafeiani bcllicofagens in-

jufli ad cum quotidie adducebant ; nullum denique rei bellicae munus obire, fruftra

monente ct increpante Demetrio d Uzarcvico Hullarorum duce. Multi etiam ncgli-

gentiam, qua in munienda arce ufus fuerat, ita interpretabantur, quafi excufationcm

quaereret, fi forte eam, ut non fatis firmam, Tureis fupervcnicntibus,dcfcrcict. Itaque

. denuoINTERPR. * Olimaa Dteb. 'Lozoucu. * Csrawfebtx. * UASTrvith.

TO M. L O O O O

3 2 9conuLHenricus U.

^Diainzed by Google

33°

mouL^Hlnricus II.

JAC. AUG. THUANIdcnuo dc relinquendo oppido er incendenda arce, corruptis tormentis ac reliquo

commeatu, clam confilium iniit, redamantibus Hungaris, et Rafeianis, fi abire dccrc-

viflety operam luam in confcrvanda ea fidelem (pondentibus ; quibus et fc addebant

Hifpani ii, quibus gloriae quam vitae potior cura. Quod ubi animadvertit Aldana,

cum, prenfatis figillatim Tuis, & propofita periculi magnitudine, vix ab iis impetrare

potuifler, ut in tam ignominiofam iententiam confentircnt, iterum fc confilium mu-

tafle fimulavit, faftaquc commeatus deferiptione, facramcntoomncis ad oppidi defen-

fionem adegit, urgente inprimis * Paulo Jadcrcnfi fortiflimo viro, Germanicarum eo-

piarum pracfc&o, qui tantifpcr faltem differendam abitionem monebat, dum hortis in

confpcftum veniflet i nam minime certum efle, Mahometum Lippam oppugnatu-

rum, damnofaac molcfta Temclvaraeobfidione fatigatum, a qua paulum abfuerit,

quin re infc&i difceffcrit:

Joannem Tureum et Bartholomacum bIllyricum cum levi

armatura vili ab hinc milliaribus caftra habere, qui toto obfidionis tempore continuis

incurfionibus et velitaribus pugnis hortem lacciHvcrint : nondum eos loco fc movifle j

quod procul dubio faturi fint, fi Turei Temcfvara Lippam venirent. His et aliis ra-

tionibus Paulus vix ab Aldana impetravit, ut ad Jo. Tureum et Illyricum mitteret,

qui de hortium confiliis cognofccrcnt. Ii, cum Tcmcfvarac adhuc Tureos efle in-

tcllcxiflcnt, neque Lippenfis arcis obfidendae ullam inter cos mentionem fieri, pro-

tinus curfu citato advolant, veriti, ne Aldana praccipiti dcfpcrationc ignem, uti de-

creverat, in cuniculos ad id paratos immitteret. Haud longe poft illos armenta et

greges magno numero incedebant, qui ingentem pulverem excitabant. Id confpi-

cati, qui in fpccula erant, ftatimAldanac rcnunciant: et ille jam cqficcpto metu

pcrculfus, cum fibi pcrfuafiflct ex illo ingenti pulvere hortem adventare, et illos ho-

mines curfu citato approperare, ut rei nuncium afferrent, non cxpc&ato eorum

adventu, carros, in quos impedimenta omnia jam ante componi curavcrar, oppi-

do emitti, et militem conglobatum egredi, fuppofitoquc igne arcis turreis fubverti ac

machinas bellicas corrumpi jubet:quo fafto, ipfc animi dubius, jam ardente oppido,

exit ; dira et probra vomentibus oppidanis, qui fc, uxores et liberos, quos amidis for-

tunis per agros fecum miferabiliter trahebant, per ignaviam ab Hifpanis prodi quere-

bantur, tantaeque injuriae Deum ultorem appellabant : nec fera fuit vindida, ruflicis

palantcis metu huc illuc per avia proditores fpoliantibus et jugulantibus. Bartholo-

macus vero, cum ex holpitio fuo flammam cerneret, et quid rei eflet ignoraret, quid-

vis aliud potius, quam quod erat, fufpicatus, tandem ad Lippam venit ; ubi poftquam

rem, uti habebat, intellexit, miratus, Aldanam panico terrore correptum tam turpiter

non a Lippa fcd a fc-ipfo exivifle, et oppidanos hofti prodidifle, quod potuit, tormenta

nondum corrupta flammis eripuit, et Giulam deducenda curavit * igne rurfus acccnfo,

ne quid reliquiarum fupereflet, quod hoftibus ad muniendum locum irritamento pof-

fet efle aut adjumento. Vix Illyricus difccflcrat, cum Mahometus, nihil minus quam

de I.ippac obfidione cogitans, re intcllcda, eo mifit}qui munitiones non omnino dc-

flrudas efle cernentes, igne protinus reftindo, eas inftaurant, Mahometumque rei cer-

tiorem faciunt. Ipfc mox eo Caflumbaflam cum v cio equitum mifit. Is, ubi venit,

e Solymorum arcem vicinam fitu inexpugnabilem, a praefidiariis tamen alieno pavore

conflernatis defertam, occupavit 5 quos fugienteis adfccuti Turei ad unum omucis fine

certamine trucidaverunt, excepto centurione arci ab Aldana impofiro, qui captivus ad

CaflumbalVam pcrdu&us cft. Ita praefidiarii per ignominiofam fugam arcem er vitam

amilcrunt;quas, fi fortiter reftitiflent, magna cum laude fervare potuiflent. Temef-

vara et Lippa amiflis, Caftaldus, difliraulato dolore, d Devam munitiflimum iis locis

caflcllum Andreae ' Lopezio mox et Aldanae cuftodicndum commifir. Haud longe

ab eo veteris arcis rudera viluntur s in quibus paulo ante, cum continuo imbre humusexcavata

INTER PR. * di hara. * Crtatr. • Stlmtz. * Deva, al. Dtws. • Laftt.

- Digitized by Googh

HISTORIARUM LIB. IX. 33iexcavata eflfct, illuccfccntc dcin folc, ad ejus radios rutilare aurum vifom cft ; illoque CDDLILaccurrentibus fubito rufticis, et efFofla terra, reperti magno numero aurei nummi cum Henricus II.

Lyfimachi effigie, finguli trium noftratium aureorum pondere. Inde Caftaldus* Se-gcfvaram venit, et rurfus b Saxabcfliim in provinciae meditullio firum ; inter quae duooppida caftra munire decrevit, ut aditum in Tranfylvaniam Mahometo intercluderet.

Sed plus valuere artus Bathorii et Nadafdii;qui exploratores diu ludificati, per vaga

hofpitia diftributis copiis, et ita faepius inftructis aciebus, ut majores veto apparcrcnr,

frequenti item tormentorum et feloppetorum difplofionc, fparfis denique rumoribus

deventuris propediem auxiliis, duce Mauritio, ita fufpcnfos Tureorum animos tenue-

runr, ut nihil tentare aufi fint. Cum in eo eflent, eo o equites a rege venerunt,

Fabiano e Schinaco ductore. Venit et Pallavicinus cumm eo Germanorum ac toti-

dem Italorum ; cui Schinacus id equites ex fuis attribuerat. In via, quae compendio*

fior a fuperiore Pannonia in Daciam ducit, caftrum*1 Drigalc occurrebat, quod a Tur-

eis loca vicina infeftantibus tenebatur: ad illud admotae aPallavicino copiae, frurtra

monente Cartaldo, ut obfidionc foluta quamprimum ad ic veniret ; rem enim extre-

mi periculi plenam efle, nec dubitare cum debere, fi diutius ibi haerear, quin horti in

Daciam ingrediendi, quod ha&cnus impediverit, occafioncm fit praebiturus. Haec,

verius quam efficacius difta, Pallavicinum a propofito revocare nequaquam potuere.

Itaque, poftquam aliquot diebus arx ab ipfo et Erafmi e * Teufclii copiis continua ver-

beratione pulfata cft, Achamctes Budae purpuratus obfcHis fuppetias laturus cumxveo equitum viEid. Sextii, fummo mane in confpcftum nortrorum venit, prac-

miflis 0 equitibus, qui oppugnatores ex aggere ad certamen elicerent : ii fubito vallo

egrefli in Tureos magno impetu ruunt, er, parte cacfa, caetcros eo ufquc perfecuti

funt, donec ipfi jam folutis ordinibus in fecundamTureorum aciem praecipitarunt $ a

quibus excepti *Tcufeliani primo omnes deleti lunt : deinde cum Pallavicinus, qui

Italos ducebat, in fugam verfo equitatu de receptu cogitaret, et in proximam fylvam

confugeret, antevertentibus cum Tureis, confilium ex tempore capit, fuofquc adpugnam inftruit 5 verum illi, fcu labore feu fociorum clade jam fra&i, primum hofiium

impetum vix furtinucrunt, rtatimque fu fi lunt. Ipfc, ubi fc defertum a fuis et undique

ab horte circumventum vidit, in morte honerta falurem omnem ponens, quantum

potuit certando enixus cft, ne vivus in Tureorum manus deveniret. Tandem, accep-

to in dextra vulnere, cum ei gladius cxcidiflct, inermis capitur, et Budam dcduftus,

cum inibi aliquanto tempore fuiffet, fc xv cid aureorum redemit. Captus et Eraf-

mus Tcufclius Roftus, et mox Conftantinopoli fecuri percultus. Capti etiam Hippo-

lytus Pallavicinus, et Albcrtus f Caftellanus, Bambinus 8 Carpenfis, Marius h Tiburti-

nus, Vincendus'* Antenoreus, ordinum duces. Tanta vidoria potitus purpuratus

praedam omnem Budam comportari juflit, et ipfc ftatim Mahometo fc conjunxit j

quem de dcfccnfu in Pannoniam jamdudum cogitantem, fed poft Tcmefvaram ce

Lippam captas ad difccffum fc comparantem, fuis cohortationibus poftrcmo flexit, ut

prius confilium rcpctcrct,'ct ad Pannonicam expeditionem fc accingeret. Itaque Zal-

nocum verius caftra promota;quod cft caftellum loco admodum commodo ad Ti-

bifei ripam fitum, et a fundamentis a Ferdinando cxftruttum, v prominentibus pro-

pugnaculis, et ab una parte Tibifeo, ab altera 1 Zigiva amne, atque ab aliis duobus la-

teribus profundiflima fofla, quae aqua ex illis fluviis derivata impletur, cin&um. In

eo ccc Germani, e Bohcmi,cc Hungari, ac l Hifpani pedites erant, praeterea ce equi-

tes;navigia etiam longa difpofita, quibus oppido egredi et auxilia admitti pollent j

ejus area aciei capax iv cid armatorum, ad omneis cafus parato illo quafi totius regni •

firmiffimo propugnaculo. Eo primum mifla 11 cid equitum cum locum cinxilfcnt,

levibus aliquot proeliis certatum cft, pejore femper Tureorum conditione. Accidit

autem,VAR- LECT. * Taifdii P.D. o.f.d. *Taifcliani P.D.o.f.d.INTERPR. ‘ Segefvdr. * SxdfzrSxthft, vulgo MuUcabtub. ‘ Sebiaatk. * Drigal. • TtuftL

* da Ctfitfh. * da CtTfi. b da Tivtli. ' Anthnri. k Zolsock. 1 Zaghua.

I Digitized by Google

332CDIDLII.

Hexricus II.

JAC. AUG. THUANIautem, quod finiftri augurii loco acceptum cft, ut militis Germani imprudentia pul-

vis tormentarius ignem conceperit, ex coque arx fere, utporc ex materia ftrufta, con-

flairravcrit : fcd mox incendium rcftinttum fuit, paene fub Mahometi adventum, qui

cum toto exercitu profc&us extra tormenti jaftum caftra ad oppidum pofuit , et, in-

terpellato praefefto, ut oppidum dederet, quafi in alieno fundo atque adeo in Soly-

mam ditione aedificatum, cum ille nihil Turcicis minis territus rccufaflet, admota

tormenta ;quorum continuata per vm dies difplofionc quamvis parum proficeretur,

terra et falcibus, ex quibus conftru&a erant propugnacula, tormentorum iftus fine

damno excipientibus, nihilominus Germani, prioribusTurcorumfucccflibus perterre-

facti ac ftbi timentes, cum Hifpanis de deditione facienda fermones fcrcrc coeperunt :

cum cos in fententiam pertrahere non poflent, Bohemis perfuadent ac poftrcmo Pan-

noniis, qui, quantumvis renitente praefeCto et fidem datam obtcftantc, atque, ut fpem

fccuri exitus omnino tolleret, merfa navigia et lembos dittitante, noclu oppido cgrcfil

funt. Quod ubi animadverterunt Turei, ftatim effracta porta irrumpunt ; miratique

folitudinem ad arcem ufquc progrediuntur, in quam praefettus, ut folus confiant ia

fua ceterorum infamiam elueret, adduCto ponte fe incluferat, dilabentibus interca

Hifpanis, qui poft aliorum difceflum fibi fuga confulucrant. Germanorum major pars

fluviis haufta ; reliqui fere omnes cacfi. Mahometus, oppido potitus et praefecto, ei

plurimum honorem habuit ; feliciore viri fortuna, qui morti honeftac vitam pofiha-

buerat, quam eorum, qui cum dedecore vivere maluerant. Capto tam facile praeter

opinionem Zalnoco, Mahometus fiduciae plenus verfus Agriam iter tendit : de cujus

obfidionis exitu, quoniam poft Mauritii in Pannoniam dcfccnfum accidit, quae dicen-

da funt in finem ejus anni refervamus.

XI. Interea temporis, crebris et frequentibus Ifabcllac reginae vocibus omnia

ubique pcrftrcpcbanr, fidem datam minime pracftari, nec* Oppoliac, b Munftcrburgii

ac c Ratifporii principatus cum xxv cid aureorum annui reditus concedi, nec clco

aureorum, quae dotis nomine debebantur, et ftbi a Ferdinando folvi ftipulata erat,

repraefentari querentis : eaque urgente, Sigifmundus frater Poloniae rex et Bona Sfor-

tia mater apud Ferdinandum deprecationem inftitucrunt, miffo ' Matthia d Lobefeio,

qui multis ac praedaris in fpccicm promi Ilis oneratus ad ipfam, re tamen infc&a, re-

vertitur. Unde illa, quod fe ludificari cerneret, clam agebat cum provinciae regulis

Germanorum ac praecipue Caftaldi imperium exofis, ut filius in regnum rcftituerctur,

incitante ambitiofam focminam ante alios e Mircc inferioris Moefiae regulo, qui fuam

operam ultro pollicitus etiam fccreto Solymanum reginae nomine de auxiliis foli-

citavcrat. Sed in eo negotio praecipue regina ufa cft f P. Vicchio et Fr. B Chendio,

altero Joannis mariti propinquo, altero fummo Georgii amico > quorum auftoritas

apud primores regni et plebem plurimum valebat. Ii quoque in locictatcm tacti Stc-

phanum Moldaviac vaivodam afeiverant, qui, legitimo provinciae domino apud

Tureos criminofc accufato ac tandem cxpulfo, harum regionum imperium arripuerat.

Hujus in opibus ut fodi plurimum fiduciae pofucrant, fic inopina cjufdcm caede mi-

rum in modum turbati confilium de vi expellendo b Dacia Cafialdo omnino omi-

lcrunt. Id autem in hunc modum accidit.

XII. Dum Caftaldus 1 Scgcfvarac effer, Moldavus ad eum eques venit, egregia fpc*

cie et virtutem animi vultu prae fe ferens, cum dclc&is k Boiarici generis, ita nobiles

apud cos, ut et inter Molcos, vocantur, qui patria vaivodac crudelitatem perofus

transfugerat, et, fi quidem Ferdinandi favore fublcvarctur, paratum ie vaivodam in-

terficere oftendebat * tyrannum quippe illum effe, qui legitimum heredem cxfpoliaf-

fet, et fcclcrc in alienum regnum invafiffet, trucidatis primariis viris j ad haec,

confilia

INTERPR. * OpptUm. * Munflerberg. * Rstihr. 4 Loborrh. * Mirer, vaivtie it Valatbit.

f pftrarmrit. « Q*rnii. " TrmtShoamt. 1 Segefvir. * Btiars.

N' OT- * Lege /Utibat» Laburno, comme Ie nomme lllhuanfius. Tat.

HISTORIARUM LIB. IX. 333confiliacumTurcisinChriftiani nominis perniciem ctFcrdinandi praccipucnc mir.if- ClOIDLD.trorum ejus agitare : fc proinde de patria optime meriturum, fi publicae ac fuac faliiti"HenriCVs 1K~

tam praeclaro facinore confulat. Auditum eum benigne Caftaldus a fc dimifit; et, fi

quidem, quod promi ferat, cxfcqucrctur, ei Ferdinandi nomine honorarii ergo cc c-

quitum regio fiipendio conducendorum praefeduram vicifiim promifit. Ille, re fac-

pius tentata, cum fadu difficilem expertus clTct, iis, qui tyranni latus tegebant, tam fi-

dam ac fedulam operam navantibus, poftrcmo in * Sarmatiam Europaeam confugir,

unde poft aliquod tempus ad Caftaldum litcras dat, cxcufataquc diuturni temporis

mora, ab ipfo pcfir, ut ad duos praecipuos Stephani mimftros lcribat, et ad le litcras

cis tradendas mittat;quibus illos ad rem, quam rccepiflent, quamprimum cxfequcu-

dam hortaretur, et promiflis plura fpondcrcr. Id eo confilio faciebat homo vafer, ut

juvenes cos, quos praecipue reformidabat, quamvis conjurationis minime hadenusconfcios, deprehenfis literis vaivodac lufpcdos redderet, ctfic ab ejus amicitia alie-

natos paulatim in fuas parteis pertraheret. Nec aftuto commento fucccftiis defuit.

Nam, traditis literis,cum Stephanus rem refeivifler, et proptcrca male muldatos juvenes

a domcftico comitatu injuriofe removiflet, Moldavus continuo illos exemplo aliorum

periculi fui admonitos folicitarc coepit } et, ut fecum in communis hoftis caput conju-

rarent, pervicit, in fadi foeietatem afeitis expulit regis propinqu : s er amicis. Itaque

condida dic et Ideo conveniunt omnes ; et dum vaivoda in exercitu nihil tale cocitans

lub tentorio quicfccrct, ab iis oppreflus multis pugionum idibus confofius cft. Quofado, conjurati n,ci3> partim Tureorum, partim Taurorum, quos ille femper penes

fc habebat, ope amicorum, quo plurcis communione fadi obligarent, inopin.uo ag-

grcfli trucidarunt ; nec eo contenti, furore in tyranni propinquos verfo, ipfbs ac ma-trem filiofquc ejus, uti in talibus rebus iis locis fieri folemne cft, omneis crudeliter oc-

ciderunt. Ea caedes ut popularcis duro crudclilfimt tyranni jugo folvit, fuffedo in

ejus locum vaivoda mitioris ingenii homine, et qui fpem de colenda cum Ferdinando

amicitia faciebat, quod tamen minime pracftitit, irab Vicchii er Chendii confilia ad-

modum turbavit. Invalcfccntc tamen indies Germanorum et Hifpanorum odio, illi

refumptis animis Caftaldum aftu aggrediuntur ; et, quo cum Tranfy Ivania omnino ex-

cluderent, ut de Lippa recipienda cogiter, hortamur : id enim maxime ad totius pro-

vinciae fccuritatcm et ipfius gloriam pertinere ; nondum oppidum ita munitum efle,

quin, fi mature eo ducatur, facile capi poflit ; eo lucccflu cladcis hoc anno acceptas

farciri polle, et animos popularium omnino conftcmatos erigi. Id quorfum pertine-

ret, ctfi minime ignorabat Caftaldus, tamen ne cos fufpicioncin dcfpcrationcm ad-

duceret, aftutc diftimulabat j er, quamvis confilium probare prae fe ferret, moras

fubinde nedens fpes conjuratorum eludebat. Interca, graflante magis Germanorumet Hifpanorum ob non folutum ftipendium licentia, Ferdinandus de omnibus rebus

fadus certior, quo fibi et popularium querelis aliquo modo fatisfaccrcr, Aldanam

comprehendit i et in cum ob defertam turpiter Lippam et arcem inccnfam extra or-

dinem inquiri jubet. Fa&um cxcufabat Aldana, quod diceret, eo fc confilio Lippam

inccndiflc, ut Tureos, quorum fc imparem fuftinendae potentiae fentiebar, ab ea oc-

cupanda averteret * fibi tamen id animi fuifle, quamprimum illi provincia cxccffiflcnti

rurfus eo redire et munitiones femidirutas denuo inftaurarc. Auditi contra eum mi-

lites praefidiarii : et reus peradus cum a Ferdinando pctiiftcr, ut de integro per judices

minime lufpcdos de caufa cognofcerctur, id quoque impetravit. Tandem ad mortem

damnatus, et, ut fententia cxccutioni demandaretur, Viennam ad regem perdudus,

cum in foro fccuri percutiendus ftarct, Maria Cohemiae regina Maximiliani mariti in.

terventu in Hilpanicac gentis gratiam a Ferdinando foccro impetravit, ut poena

commutaretur,INTERPR. • Falopit. * Ferravueit, <£• Qatnii.

Tom. L Pp p p

334 JAC. AUG. THUANICIOOLll. commutaretur, et reus perpetuo carccri manciparetur

5 unde poftea cjufdcm favore

Henricus II. cduhuseft, ac priftinac libertati reftitutus i multum reclamante Caftaldo, quod rci-

publicac interdie diceret, ut virtute praeflanteis viros honore affici, fic ignavos et dc-

ferrores ignominiofe puniri : funditus enim, cum gratia indignis fit, militarem diici-

plinam everti. Sub id tempus Mauritius feptemvir jam Caefari reconciliatus cumxen peditum et v cid equitum » Rabam, quam hodieJavarinum dicunt, poft Pafla*

vienfem pacificationem venit: de cujus fucccffibus antequam dico, rerum ab initio

anni in reliqua Europa gcftarum feries mihi redordienda eft.

XIII. Crebrescente per Germaniam belli rumore, et poft finitam Magde.burgi obfidionem graflante paillm per Thuringiam et loca vicina militum licentia,

« Moguntinus, Colonienfis acTrcvircnfisfcptcmviri, qui Tridenti erant, adCacfa-

rem xi Kal. Januar. litcras dederant, quibus fc decrcviflc domum redire fignificabant.

Ad eas Caefar 111 Non. Januar. referibit j et, ne fidem omnino habeant iis, quae denovis et occultis per Hclliam motibus nunciantur, rogat : fc, miliis ad principes et

Imperii Ordines literis, eorum voluntatem diligenter exquifivilTc; obfcquium et om-

ne ftudium ab omnibus fponderi : Mauritium ipfum, de quo varii rumores fparii finr,

nuper ad fc litcras dedifle, quibus omnes fufpidonis cauCis diluat ; dTc«* Ocnipontc

ejus legatos, qui die fcqucnti Tridentum ad concilium profehuri fint : copias vero

illas, a quibus fibi jure metuant, certo fc fcircobnon foluta ftipendia tumultuari} ita-

que mandaffc, non quod jure teneatur, verum quo Germaniae tranquillitati confu-

lat, ut undecunque conflata pecunia ipfis ftipendium perfolvatur<t dimittantur : in-

terea non debere committere cos, ut concilium deferant, ne pacis publicae hoftibus

caufa calumniandi praebeatur : curaturum fc, ut in omneis cafus provifis, quae ncccf-

laria funt, ipfis et rcipublicae confultum fit.

XIV. JaM redierat Tridentum e Monfortius : et f Wirtembergici ab ipfo cum Tri-

dentino cardinali et Francifco z Toletano per ejus abfentiam julli agere, ut nihil im-

petraverint, apud ipfum dcmonftrant, petuntque, ut fui principis poftulata audiantur.

Idem et Jo. Slcidanus pro fenatu h Argcntincnfi fecit, et, ut jam' Piftavio diploma-

tis copia falla, fic ipfi Monfortio caufam legationis expofuit. Dum confultant patres,

et, poft theologorum difputationcs, perveftigatis fententiis, in eo funt, ut decreta

conficiant, (cui negotio ex Germanis delegati a concilio Colonienfis, Viennenfis ce

Julius k Flugius Numburgicus epifeopi) Mauritiani legati Wolfius 1 Colcrus et Lco-

nardus Badehornus jurifconfulti Ocnipontc veniunt. Triduo poft adventum apud

Caefarisoratores mandata proponunt. AdmCrefccntium et ejus collegasnemo adibat,

ne quid eis deferre aut tribuere videretur. Verum, ut Imperii decreto farisficrct, cujus

rei gratia milii fuerant, Cacfaris, quem pro fummoac praecipuo magiftratu colebant,

oratoribus tanquam arbitris et deprecatoribus utebantur. Mandatorum haec 1'umma

erat 5 theologis, qui ad concilium venturi erant, non fatis idonee cautum efle ; at-

que idcirco Mauritium adhuc neminem mififlTc > ceterum decrcviflc viros bonos mit-

tere et pacis ac concordiae inprimis ftudiofos, qui jam in itinere fint: interim petere,

ut ad Bafilccnfis fynodi formulam iis, qui venturi fint, caveatur 5 ficur olim Bohemis

cautum fit ; et, dum illi veniant, omnis allio intermittatur $ utque, cum venerint, ante-

aha omnia retrahentur, dicfquc confeflui deftinatus prorogetur j ita vero concilium

celebretur, ut omnes nationes ac populi ad illud conveniant, nccpraefidis auhorita-

tem pontifex Romanus fibi arroget, fcd concilio fcfubjiciat, quo libera fint omniumfuffragia et minime praejudicatae fentendae. Cum illi, adventu ipforum laetari, et ad

patres relaturos fc, dicerent, interca per literasdc re tota ad Cacfarcni perferibunt i

qui demulcendi Mauritii gratia patribus auftor fuit, ut ad ejus poftulata leniter et

amiceINT E RP R. » Rak, ou Javarht. k Traitf de FajTaa. * Itt tItiitars dt Majener, Cakgmf, (4 Trevei.

* lajpraet. « U ttmtt dt Mnrtfirt. f ktdttuttx da dat da Wrtrmbrrg. « dt Ttledt. k dt Stvashtarg.1 Gatl.de PtiBitri. k FJhtg, evtfaedt Naamtarg. 1 Cttttr & Badebern. - it tardtaal Crtfttatte.

Digitized by Coos

HISTORIARUM LIR IX. 335

amice rcfpondcrcnt. Mauritianis fc conjunxerunt Wirtcmbcrgici et Argentinenfis le- CIODLI1.

gati, et communicatis confiliis commrfnem quoque adionem inftitucrunt. x Kalcnd. Henricus U.

Februar. Cacfaris oratores, vocatis Mauritianis, quid cum patribus egerint, demon-

flrant ; impetraffe cautionis formulam quam petant, et obtinuifle, ut ab asione ccf-

ictur, et tempus extrahatur, dum theologi veniant : ut vero omnes nationes huc con-

veniant, in patrum potcflate fitum non efle : neque proptcrca fuam dignitatem cc

audoritarem, concilio legitime indido, minus conflare : item, ut decreta jam fa£-

ta irrita fiant, id, cum ad tanti conventus exiftimationem pertineat, videndum efle,

an e re communi fit : debere cos potius venire, ut audiantur:quod fi quid contra

opinionem fiat, quo libertati fuac ac confcicntiac praejudicari fentiant, liberum efle

ipfis, cum volent, difccdere : aliquid tribuendum efle tempori ; nec fperandum, polle

omnia fimul concedi : cum ad rem ventum fuerit, tunc pleraque per occafioncm ob-

tineri pofle, quae nunc duriora videantur:patres emendationis admodum cupidos

efle, neque fc officio defuturos : habere quaedam magni momenti, quae propofituri

fint j fed cupcrc ab illis initium fieri, quo per occafioncm et ipfi in medium prodeant :

orare interim, ne nimis urgeant, ut pontifex fc concilio fubmittat : videre quidem

et agnofeere patres in eo facrofandac potentiae culmine nonnihil efle, quod depri-

mi et emendari ipfius ccclcfiac interfit ; fed in eo negotio prudenter et fubtili qua-

dam via progrediendum:jam fc experientia didicifle, quam diflimulanter cum Pon-

tificiis agendum fit s qui potius arte tradandi, quam vi aperta oppugnandi fint : haec

fc inpracfentiarum vix ab ipfis extorfilTc j fed non delperare, quin plura impetrari

poffint, modo fc aequanimeis et patienteis in hoc negotio praebeant. Tunc et tradi-

ta cautionis formula, ut eam infpiccrcnt, ac poflca remitterent. Eam dum fimul

Mauritiani, Wirtcmbcrgici atque Argentinenfis expendunt, et cum fuigulis fynodi

Bafilccnfis articulis comparant, in ea multa partim mutata partim omifla deprehen-

dunt. Nam, cum in illa, quae Bohemis data cfl, additum eflet, ut decidendi facul-

tatem haberent ; ut facra feriptura et veteris ccclefiae ufus publicus, concilia irem et

patres cum facris libris confenticntes in controvcrfiis de dodrina judicis loco cflcntj

ut ipfis more fuo liceret facra domi perficere; ut denique nihil in ipforum dodrinae

contemptum opprobriumvc fieret 1 quod primo, tertio et ultimo loco in formula po-

litum erat, omnino omiflum cfl $ quod vero fecundum erat ac praecipuum, prorfus

mutatum fuit ; itaque nova, juxta fynodi verba, ab ipfis confcripta formula: quam

dum flomachofe rejicit Toletanus, illi contra, non licere fibi mandati fincis excedere,

rcfpondent, quo nonnificonfcnticntcm cumBafilccnfi formulam accipere jubeban-

tur, nihil adum cfl. Biduo poft, cum mane convcniflcnt patres, coram Caefaris ora-

toribus Wirtcmbcrgici vocantur;qui, poflquam diplomate exhibito legationis fuae

fidem fecerunt, dodrinac confcflione principis fui nomine in medium propofira, pe-

tunt, ut de partis utriufque voluntate deligantur judices, qui de rebus controverfis le-

gitime cognofcant j quae fuperioribus annis, cum ipfi abeflent, in concilio decreta

fint, vim legis minime obtineant ; fed omnia denuo repetantur : his conditionibus

venturos theologos, qui capita confeflione comprchenfa copiofius tradent. Subvefpcram etiam vocati Mauritiani eadem, quae jam coram Caelaris oratoribus dixe-

rant, repetunt ; minime tamen exhibita a Mclanchthone confcripta confcflione. Ita

privatim illi auditi;quamvis in confcflu publico mandata exponere apud fc conflitu-

iflent. Poflridic, facro in confeflu publice perado, de fuggeflu pronunciatum cfl, remdifferri ufquc in xm Kalcnd. April. in Protcflantium gratiam

j quibus ampliori quo-que formula cautum fit, ne quid omnino defiderari poflit. Cum legati cautionispromiflae exemplum exhiberi poflularcnt, morafquc artificiofc nedi quererentur, utculpa non continuati concilii in ipforum invidiam recideret, a Pidavioad Toleta-num remittuntur : in cujus aedeis ubi venere, cautionis exemplum a concilii feribis

fubnotatum

Digitized by Google

COQUI. J

Hbmricus II.

JAC. AU G. THUANIfubfiotatum fingulis traditur : in qtia cum nihil mutatum cx iis, quae emendari poftu-

lavcrant, viderent, neque fibi fatisfadum diccacnr, Pidavius, Quod ad prinuun caput

attinet, inquit, quo decidendi facultatem theologis vcftris concedi petitis, praepolle-

re facitis, qui non ignoratis, multa per occafioncm tribui pofle, quae primo rccufan-

tur. Quod item facram feripturam controvcrfiarum de religione lolam efle judicem

contenditis, ut nemo cft qui ambigat, ita, cum de facrac feripturae interpretatione

difccptatur, neque inter parteis convenit, quin liris arbitrium concilio permitti de-

beat, in dubium revocari non debet. Quod domi facra peragere vultis, ctfi non pa-

lam conceditur, non tamen prohibetur. De cetero, non cft quod vereamini, ne

quid in vcftrum contemptum fiat ; id enim fevere prohibitum iri, nullique, qui contra

fecerit, impunitamprotendam fore, confidcrcdcbctis.Cum ad reliqua, de retractatione

eorum, quae jam ada fuerant, et pontificis fummifilonc, eadem quae prius addidiftet

Pidavius, legati cautionis exempla fingula accipiunt, u ea lege, ut ad principem et

magiftratum quifquc fuurn mittant : acWirtcmbcrgici ipfi Cacfaris permillu Kalend.

Febr. domum- profedi fuum exemplar detulerunt. Melanchthon cum aliis theo-

logis» Norimbergam venerat; juflusa Mauritio ibi tantifpcr fubfiftcrc,quo ufquc cau-

tionis exemplar Tridento miflum accepi (Tct. Paucis interjedis diebus, cum jam cau-

tionem a legatis milVam conftarct, aliud a Mauritio mandatum venit, quo jubebantur

theologi, etiam allata cautione, Nortmbcrgac cxfpcdarc quid ipfc cum Cacfarc egif-

fet ; ad quem propediem effet profedurus. Occulta principum confilia hac diffiden-

tiae fpccie tegebantur ; cx eo auda, quod Dominicanus quidam nomine Ambrofius

Pclaraus, qui cum Trcvircnfi archiepifcopo venerar, durnvit Eid. Febr. concionem

haberet, in haereticos acerbius invedus, fidem illis datam minime fervandam efle dixe-

rat: de quo cum apud Cacfaris oratores quefti eflent Protcftantium legati, pernega-

tionc eorum querimoniis fatisfadum fuit. Interca Mauritius datis ad legatos literis

manu fua feriptis mandabat, ut, quae nondum a patribus impetraflent, urgerent : nam

fc in animo habere, brevi ad Cacfarcm ire ; fpemque faciebat, fi modo idonee cave-

retur, futurum, ut alii plcriquc principes, et in his Pomeraniae duces patrueles fui,

ac civitates luo exemplo legatos ac theologos ad concilium mittant. Eae litcrac ad

cardinalem Tridentinum, cui cum Mauritio ardiflima amicitia erat, perlatae, fubito-

que evulgatae, ipfum Tridentinum primo, dcin etiam alios fpc magna impleverunt,

fore, ut glifccns diffidium tandem componeretur : de quo licet rumor paffim fparge-

rctur, et concilium prorogatum iri plcriquc mu(litarent, fado quippe cum Galliae

rege foedere bellum a Protcllantibus in Cacfarcm parari apparebat, id tamen fumma

induftria a Cacfarc et ejus miniftris diffimulabatur ; et Pidavius quidem, vanum de

prorogando concilio rumorem efle, et Cacfarcm omnino cupcrc, ut concilium con-

tinuaretur, apud legatoscdiflcrcbat. Sed, cum Mauritius theologos Norimbergam

miflos rcvocaflcr, et, fui ad Cacfarcm adventus jamdudum excitata fama, aliquo ufquc

progreflus fubito domum revettiflet, patuere confilia ; et ipfc Mauritius tunc demum

deledus palam habere coepit, rei tamen huc ufquc ignaris ejus miniftris ;qui diu quid

agerent haefitantes, cum interpofita mora diferimen augeri cernerent, Eid. Marriis

magno filentioTridento difccdunt, ct b Crixinam profedi exTridentini confilio diver-

fis itineribus domum abeunt. Moguntinus quoque ctColonicnfis ad tumui tusfamam,

nam jam Trevirenfis fui reficiendi caufadomum redierat, Tridento' Ocnipontcmad

Cacfarcm contendunt : a quo honorifice excepti, poftquam diu cum ipfo collocuti

1‘unt, iter inftitutum perfequuntur. Alii interea legati a Wirtembergico venerunt,

dWcrncrusMuchingusctHicr.e Gcrardus jurilconfulti ;qui poftera dic Cacfaris ora-

rores adeunt, et, utadpoftulatavmKal. Fcb. exhibita reipondeatur, flagitant. Nec

V A R. L.F. C.T. * fcd cancc alia lege, quam ut P. D. o.f'

1 N TERPll. * N*rew,bfTz. * Buxe». ' Irftrtak. * If'tntcr Mntbiagn. • Gerhard.

Digitized by Coogle,

HISTORIARUM LIB. IX.

multo poft venere theologi Wirtcmbcrgici iv } iniifquc Jo.*BrcntiusctJo. b<*Marba-

chius ; item c Argentinenfes duo. Ii d Monfortium conveniunt, et orant, ut cum col-

Jegis det operam, ut ad poftulata rcfpondcatur, et difccptatio de controvcrfis religionis

capitibus inchoetur. Poftridie, qui fuit xniKal. April. in quem Protcftantium caufa

actio dilata fuerat, patres in legati pontificii aedeis conveniunt, publiccquc recepto

« Lufitaniac regis oratore,confcllus in Kalend. Mail rejedusfuir. Wirtembergicus con-

feflionem jam in concilio exhibitam publicaverat;quod molefte admodum tulere pa-

tres. Cum de tradationis modo inter cos ageretur, ite illi flatuebant ; duas omnino

vias c(Tc, quibus piorum votis fatisficri pofllt ; ut aut theologi fuper omnibus dodri-

nac decretis in fynodo jam fadis audiantur, aut in medio ponatur exhibita prius patri-

bus et nunc typis mandata dodrinae confcflio, cjufquc lingula capita ordine expli-

centur : fuos enim venifle theologos, ut dodrinam eo libro comprchcnfam tueantur.

Cum nihil ad ea rclpondcrctur, et Jo. Slcidanus libi domum redeundum cfle diceret,

poft multam ac longam fuper legatorum abitione dilccptationcni, Toletanus licere

quidem refpondit neque repugnare quo minus abirent ; fcd, quid Cacfar mandarit,

quidvc etiam ipfi cupcrcnt, non potuifle non explicare. Quod eo pertinere interpre-

tabantur ProtcAantcs, ut, dumCacfaris miniftri adionem legitime continuari non

polfc viderent, foluti concilii invidiam in ipfos rejicerent. Et quidem inter patres

magna diflenfio erat ; Hifpanis, Neapolitanis ac Siculis concilium continuari urgeh-

tibus;pontificiis contra,quod Hifpanos aulae Romanae emendationem moliri libi per-

fuafiflcnt, impedimentum aliquod adioni afferri cupientibus ; coque magis anniten-

tibus, ut pontifex cum rege pacificaretur, ut, inde Gallo inde Mauritio bellum Cac-

fari inferentibus, concilium, quod tantopere a Caelare urgebatur, vel iplius regis

caufa diffolvcrctur. Igitur theologi, qui remanferant, poftquam caufam luam Cae-

faris oratoribus probaverunt, vi Eid. April. Tridento difccdunt. Cumque jam de

capta a foederatis f Augufta allatum eflet, protinus Itali epifeopi, per 8 Athclim fecun-

do flumine devedis impedimentis, profugiunt. Nec multo poft ipfi Cacfaris orato-

res fub exitum mcnfts abeunt. Solus Marcellus h Crefeentius adverfa valetudine prae-

peditus adhuc Tridenti haerebat. Morbum ex ea occaflonc ccpiflc conflans rumor

fuit;quod, cum vn Kal. April. feribendis ad pontificem literis occupatus in multam

nodem laborem continuafict, cum inde furgeret, vifuscft canem videre, qui imma-

ni ridu, igneis oculis et dcmiflls in terram auriculis quafi rabie pcrculfus ad fc conten-

deret, tandemque fub menfam dilapfus fit : vocatis famulis et allato lumine cum nuf-

quam comparcrct canis, ille fpedro attonitus in triflem cogitationem atque ex cogi-

tatione in morbum incidit $ quoflatim correptus de vita dcfpcrare coepit, quantumvis

familiares ac medici bene fperare cum juberent. Inde Veronam poftrcmo delatus,

cum animam ageret, fubinde fuis acclamare audiebatur, ut canem caverent, et, ne

lcduni, in quo decumbebat, infccndcrct, arcerent. Ita diffolutus concilii conven-

tus fuit} in quo, praeter legatos pontificios et cardinalem Tridentinum, numerati

funt epifeopi lxii } et ex iis Germani vm, Hifpani xxv, Sardi Ii, Siculi iv, Hunga-

rus unus * Agrienfis, reliqui Itali } Theologi xi.il, et iniis Germani et Belgae xm,Hifpani xix. *

VAR. LF. CT- * Morbachius P.D.o f. 8 Explicaris quae ad concilium pertinebant, nunc adbellum Germanicum accingamur. P. D. o. f.

INTERPR. Bmtzr*. h AUrkscb. * (tax de Srrjtiour’. * It eomtt dt Montfort. • Portui*!.f Angiburi. * tAdip, Germ. Etjih. k U cardinat Crefeenth. 1 incolit Erla.

JACOBI

337CI3I3LI1.

HcnricusII.

T o m. I. Q.qqq

JACOBI AUGUSTI THUANIhistoriarum sui temporis

LIBER DECIMUS.EPITOME.

AURITIUS' renudato animo fcriptum contra Coefarem pub-

licat: II. Alteroque idemfcripto Albertus Brandeburgicus facit i

quo de Ludovico Avila rem ad Rocliciam in contumeliamfuamcommentariis fisis de bello Germanico retorquente acerbe conque-

ritur. III. Tari acerbitate fcriptum a rege dijfeminatum;quo

Caefar ratione Ambarenjis principatus Lotharingicos, Maximi-

lianus Buranus Aquitanici tumultus tempore fnorum fidem folicitajfe dicitur, et

Sebafiiani Vogelfpergcri indignum fupplicium multis verbis exaggeratur. IV. In-

terea Mauritius in dijfimulatione pergens,quod rem amice componipojfe non defpe-

raret, conjunttis cum JVillelmo Hejfi filio ac fororio copiis Auguflam venit, feria-

tum a Caefare inflitutum mutat, UImam obfidet dum Lincti a Ferdinando infiitu-

tum colloquium injlauratur. Lauginga ab Henrico Othone Palatino recipitur. Ru-

tenfis adAlpium radices pugna. Ereberga capta. V. Caefaris arthritici mifera-

bilis ex Oenipontefuga noifurna. Saxo dtmiffus. Oenipons occupatur. VI. Rex ex

foedere clam cum Mauritio inito ad limitem proficifcitur : Tullum, Metim, Viro-

dunum in potefiatem redigit j et Carolum Lotharingiae ducem puerum cum Chri-

fiiema matregenerum deflinatum recipit. VII. Cum ppntifice Turnonii cardinalis

interventu convenit. ‘Pontifex cum Famefiis tranfigit. VIII. Legationes Hel-

vetiorum et conventus JVormatienfis de pace inter Caefarem et regem. IX. Rex,

cognito Mauritium in eo effle, ut cum Caefare et fratre ejus conveniret, re benegefla

in regnum revertitur. X. Proteftantium fcriptum contra Caefarem Auguftae pub-

licatur }1 quo et theologos fuosTridentum miffos revocant. Ilinc captata occa-

fione, Albertus Brandeburgicus bellum propriis aufpiciis feorfim ab aliis foederatis

gerit: epifeopos et Norimbergenfeis infefiat, Ulma fruflra tentata. XI. Patavii

in conventu a Mauritio et epifeopo Baionenfi orationes habitae > moxque Eifieto

datae ab eodem literae ad conventum Tatavienfcm. XII. Caefaris ad ea refpon

-

fiunt. Xin. Francofurti a foederatis obfidio, in qua Gtorgius Megalopolenfis duxoccubuit, Tatavienfi pace faffla, folvitur

:

XIV. Mauritius in1Pannoniam cum

furrmo imperio exfoedere Tatavienfiproficifcitur. Agria obfefifa a Tureis et fum-

mafoeminarum virtute defenfa. XV. Georgii cardinalis interfelii caufa a pon-

tifice agitata : et pofil diras minime denuntiatas,Ferdinandus confcii ac percujforcs

tandem a cenfuris folvuntur. XVI. Motus in Moefia ,Radulfo legitimo defpota

contra Mircem Turcicis opibus fretum ope Caflaldi ducente;

qui vilior, ejefflo

Mirce,paterno regno refiitutus efi, XVII. Literae fuperbae Sol)mani in Vafirde-

hano conventu recitatae pro refiitutione Joannis Sigifmundi. XVIII. Mauritii et

Caflaldi mutuae exprobrationes.

EX AUCTORIBUS,

fioanne Sleidano,Literis et aliis. Natali Comite

, fio. Bapt. Hadrianio, Gul.

2 Taradino, fio. Sambuco, Afcanio Ccntorio Hortenfio.

^ ^NOT. 1 Dele et tbeoloiot fuos Tridentum miffos rr vorant : \&,c ano mter alia, ratio redditur, tur

thedojpi Jhos ac ludi-niaiffros aCaefare ejettos refiitueriut. put. » Dclc Paradmo : \c^cRebut;no Pu*.

Digitized by Googlie

HISTORIARUM L I B. X. 339CD13LIL

LIBER DECIMUS. Henricus 11.

JjAUR. ITI U S pod pacem cum Magdcburgicis fa&am, ubi

• vidit fidem dcHcfib focero liberando datam non praedari,

. occafioncm,quacfcoffcrcbat, arripuit; et fummam,quam

1 1\ V;-';, /1 Caefar illi et Imperii Ordines iuGermanicas copias conccf-

vy/P Ierant, poteftatcm in Cacfarem ipfum pro Imperii libertate55 ... I< A VAk*I -X

venit. Itaque» Cattos primum jurejurando in fidem accc-

}

pitict.dandeflinoinitonobifcum foedere, milites omneis,

, tam qui Magdeburgum obfcdcrant quam qui propugnave-1

rant, b Mullaufii et per vicina loca hyemandi fpecic didri-

buit : nam res lurnma di fiimulatione initio agebatur. Inde cum c Nortufiani et d Er-

furdenfes multa damna acciperent, et rei caufam Caefar ex Mauritio requireret, ille

ob non foluta ftipendia militem in licentiam efFufum lafcivirc rcfpondcbat : utque

omnem fufpicionis umt>ram tolleret, legatos per e Ocnipontem { Tridentum mittit,

qui fide publica illuc venturis theologis caveri et alia quaedam a patribus pete-

rent : dcin theologos quoque fubfcqui jubet, qui E Norimbergae, dum idonee cau-

tum edet, lubfiftcrcnt : mox et alios ad Caelarem legatos pracmifit, Chridopho-

rum h Carlcbicium et Ulricum

«

1 Mortifium, qui cum brevi venturum ad k Daioariac

lineis ex lpc&arcnt: atque ipfc fibi Ocnipontc. hofpitium parari curavit; et viam in-

greffus, cum aliquot dierum iter proccfitflct, ex caufadomum revenit, miliis Ocni-

pontem literis tam amanter fcriptis, ut nihil temere Caefar, alioqui fufpicax, in-

clementius de eo fufpicari pollet. Ita dum cxtraclo artificiofis cxcufationibus tem-

pore diem ex dic ducit, llatim revocatis fuis, dclc&us habere coepit ; et evulgata ferip-

to, ficuti convenerat, quid fui edet confilii, tandem aperuit; nimirum Xiunpta arma

pro tuenda religione, quae adverfariorum artibus contra fidem datam in Germania

convellatur et labcfa&ctur, ex occafionc dillidii religionis lirata ad infolentem domi-

natum via:jam exa&os liberis civitatibus contionatores; nec legitimi concilii cxfpcc-

tato exitu, Auguftac propofitam confcllioncm pallim aboleri, et rebellionis obtento

crimine vim mentibus et confcicntiis afferri. Item pro liberando 1 Heffo focero indi-

tir ;quem, cavillatoria fraude carccri jam totos quinque annos mancipatum, a fe,

Wolftngo Palatino et Joach. Brandcburgico filii ejus jure repofeant : cujus emittendi

cum toties fpes facla (it, nondum tamen fidem praedari, fed exquifitis ludificationibus

tempus trahi, non fine magna honoris fui et exidimationis jactura. Communem de-

nique agi libertatem aiebat;quam in dies maximo cum animi dolore opprimi cerne-

ret, externo milite contra Imperii leges inGermaniam inducto, et novis fubinde emun-

gendae pecuniae commentis propofitis:jam enim nullius ordinis aut principis ac ne

ipforum quidem /eptcmvirorum rationem haberi;principes vero externos foederatos,

et quibus, pro arctidima.quaGcrmanis conjun&i funt,uccc(Iitudinc, Germaniae falus

chara cd, contra Imperii morem longe a publicis conventibus prohiberi. Quae omniaeo fpedtent, ut, fub durum fervitutis jugum mida Germania, illam tandem Europae

totius monarchiam pariant, quam tot jam annos parturiunt. *His et aliis rationibus feet

Willclmum Philippi filium et Jo. Albertum m Mcgalopolcnfcm ducem, pod longampatientiam, quam ne poderitas ignaviae (eu focordiac tribuat merito vereantur, tan-

dem excitatos, ut foedus cum Galliae rege pro religione, pro Hefii et Saxonis liber-

tate, communi denique lalutc icerent:quod adeo laudabile propofitum ut omnes

opibus

1N'TERPR. * ceax de Heffii. b de MalktvfcM. c de Kardhaafen. d Erfart. ’ Infprack. 1 Trtnte.t Nerer. :--rr. * Carle-witz. ' MerJeiflea. “ Bsviere

.

1 Pbilb, /andgrave J: Hrffc. “ leduide Meeklenkarr.NOT. •MtrJifim. Puc.

U 4

Pjgitized by Google

34o J A C. A V G. T H U A N I

CIDIDLII. opibus fuis aJjuvent, obnixe hortari; alioqui fc pro hoftibus cos, qui contra fccc-

Henricus Il7 rint, habiturum.

II. Eodem tempore Albertus Brandcburgicus aliud feriptum edit longe virulen-

tius; quo de Caefarc et ejus miniftris atque rcipublicac adminiftrarionc querebatur

;

libcrtarcm ab iis, qui eam tueri et amplificare debeant, opprimi; confilium pauco-

rum evertendae veritatis caufa haberi ; in Imperii conventibus per homines pollicita-

tionibus aliovc quovis fubtili artificio corruptos hoc agi, ut pecunia undique corra-

datur, ficquc paulatim Germaniae nervi incidantur : id fraude ccclcfiafiicorum prae-

cipue fieri, qui fuffragiorum numero vincant i quorum nimiam potentiam infringi et

debilitari rcipublicae interfit : rem eo adducam, ut ab unius arbitrio et nutu omniapendeant, (his verbis defignabatur Anr.» Perrenotus Atrebatum epifeopus) qui nec

genere nobilis, nec natione Germanus fit, nec adeo Imperio foederatus : Imperii fi-

gillum in exteras manus devenifle:jamque in aula Cacfaris ncccflc cft Germanis alie-

nas linguas difccrc, fi quidem ibi cum aliqua utilitate fua verfari cupiant: judices fuf-

pedosin Imperii camera, novos fenatores per civitates, atque, antiquis ejettis, alios

niagiftratus infiitui:jugumque tandem hoc Germanis imponj, ut externum militem

ferre cogantur, qui nullum non genus infolentiae atque inauditae libidinis in popu-larcis exerceat : non obicura efle fua in Cacfarcm merita

;qui vitam, fanguinem,

fortunas pro ejus dignitate aefalutetam faepe tamque libenter profundere paratus

fuerit;pro quibus hanc indignam repenfam ab eo gratiam : nam nuper prodiillc li-

brum de bello Germanico ab impudenti circulatore Lud. Avila feriptum, ipfius per-

miUu, atque adeo privilegio imperiali munitum; in quo de Germania tam frigide et

jejune, quafi de barbara et obfcura gente, mentio fit, ut appareat in nobilifiimac gen-tis opprobrium narrationem praecipue inftitutam efle : his indignitatibus, quae mi-nime ferendae fint homini libero et principi viro, permotum, confiliacum ceteris

principibus communicaflc, et vircis pro patriae falutc ac libertate junxifle. Quod deAvila additum cft, ob id praecipue di&um exiftimatur, quod ille, ubi Alberti capti-

vitatem narrat, muliebribus illecebris detentum cum feribat, quominus bene rem adc Rocliciam geflerif, ut jam fupra diximus

:quod maxime Brandcburgicum decoris

ad vanitatem cupidum urebar. Exprobratum et illo feripto Cacfari, quod mutanda

pro temporibus decreta, interca praefentibus parendum, aut poenam capitis 1'ubcun-

dam, ex Granvcllani confil io diceret.

III. Tunc et rex quoque feriptum publicat fuum, in hanc fententiam: Ex quopoft chariflimi parentis mortem regni gubernaculis admotus fum, nihil aliud mihi cu-

rae fuit, quam ut conftituta religione publicae tranquillitati confutcrcm, et amicos ac

foederatos principes et populos omni ope fublcvarcm. Eo confilio Scotos fub re-

gina pupilla tumultuantcis ctlicentiofa audacia ad rebellionem fpcftantcis comprelTi,

<t priftinam regno dignitatem reftitui : cum Helvetiis fidilfimis hujus regni amicis

foedus renovavi j amifla prioribus bellis recuperavi ; et, d Bononia ab Anglis recepta,

cxulantcis civcis ad larcis fuos et colonos ad "latifundia reduxi, ar&iflimo cum rege

Angliac foedere inito armis quaciita firmavi, et facta pace pofleffiones cuique fuas

reddidi. Sed cccc, dum in eo fum, ut regnum et pacem conftituam, quo minus tant

laudabile propofitum perfequi poflim, undique infidiis et occultis machinationibus

petor. Nec cnimobfcurum cuiquam efle poteft, quid Cacfar in hujus regni perni-

ciem molitus fit, poflquam de tumultibus Aquitanicis cognovit, miflb in Angliam

M. Egmondano e Burano, qui, regis tutores ad arma contra me capcflcnda ex ea oc-

cafionc incitaturus, pefiimum exemplum in fuum commodum convertere, quantum

in ipfo fuit, et voluit et tentavit. Ut vero illuftri indicio fc male erga nos afFeftum

proderet Cacfar, Chriftiernae Francifci Lotharingiac ducis viduae ac ipfius lororis

filiae

INTERPR. * Prrreattf ftur dt GratntUt, eve<ptt tTArrst. tTAvii*. r Rwklitz * bauLgmfur mrr • /c tomte dt Buren.

Digitized by Googlc

HISTORIARUM LIB.X. 341filiae au&or fuit, ut * Barrcnfis principatus, qui fine controvcrfia Gallicae jurifihiftio- CI3I3LII.

nis cft nomine, fidem mihi, quam debet, quamque fuperiores I.otharingiac duces HenricusII.

haacnus pracftitcrunr, pracftarc rccufarct. Et huc ufquc aftu et fraude hoftes graHati-

funt. Nuper vero vi aperta in nos invaferunr, Farnefiis foederatis indi&o bello, et

Mirandula oppugnata, quam in regum Galliae clientela jam a multo tempore efle

cum non ignorent, cum eam armis petunt, injuriam mihi fieri minime dubitare pof-

iunt. Acccflcrc ad haec principum Germanorum graves nec minus juftac querimo-

niae ; qui nos pro veteri ncccflitudinc et amicitia rogarunt, ut in communi caufa ipfis

adefle et conjungis opibus publicum periculum propulfarc vellemus : id enim a Cac-

farc agi palam efle, ut, controvcrfiarum de religione componendarum praetextu, et

belli Turcici ac rcfracnandac rebellionis occafionc captata, duriflimum libertati Ger-

maniae jugum imponat, et in ea faftiones et diflldia alat, iplamquc fcnfim homini-

bus et pecunia palfim exhauriat, ac tandem, expugnato firmiflimo totius orbis Cliri-

(liani propugnaculo, in Galliam invadat, et imperium diu animo agitatum in omnemEuropam (ibi fumat. Nam quam iniqua fit Auftriacac domus inexplctaquc alieni

ufurpandi cupiditas, facile animadvertent ii, qui apud fe perpenderint, quibus arti-

bus quotidie everfis Imperii viribus in privatum aerarium omnia converrant. Satis

hoc declarant b Ultrajcdcnfis, c Lcodiccnfis et d Camcracenlis ditiones j quae quon-

dam Imperii, nunc Auftriacac familiae tributariae faftac funt. Jam vero llurgundi-

cam domum, quae a majoribus meis dedufia Auftriacac familiae opes et lumen in-

tulit, « Treviris, f Menapiis et Wirtcmbcrgici cis Rhenum pofleflionibus imminerequis non vidit i Cui non dolcat, Hcfti ftneis, ab Hilpano milite tam diu infeftos et

populationibus vaftatos, trifte fpcftaculum vicinis principibus praebere ? Qliid .enim,

qui haec vident, aliud cxfpcftarc poftunt, quam ut, nili mature provideant et in com-mune confulant, finguli carpantur, et avarae gentis praeda fiant ? Quis vero tribunal

illud, poft debellatum Saxonem, et Heflum perfidiofe captum, e Spirae erectum line

horrore recordari poflit i ad quod velut in carcerem principes et civitates rapieban-

tur, er, tanquam in macello pecudes, ficmifcri Germani ab emiflariis illis judicibus

crudeliter laniati nudabantur. Itaque, ne focordiac ipfis et ignaviae olim tribuere-

tur, fi libertatem a majoribus acceptam nimia patientia fua labcfaftari fificrent, me-cum egerunt, et foedere renovato potius quam novo inito faluti patriae arma fua et

virtutem impcndcrodecrcvcrunt. Nec defuerunt privatae injuriae > quas, ctiamfi nostam amicae gentis charitasnon permovifTet, minime di fiimulari nominis Gallici et

exiftinutionis noftrac intererat. Necdum enim oblitus fum, quam indigne h Vo*gclfpcrgcrus, vir nobili loco natus fcd virtute nobilior, ab amico fumma perfidia cir-

cumventus et crudclillimis tormentis fubjcftus, cum nihil ab eo extorqueri potuifler»

• quoti in invidiam noftram recideret, a caftrcnfibus poftrcmo judicibus fuerit damna-

tus } cum non aliud crimini daretur, quam quod nobis militaflct. Id quomodoftante inter Cacfarcni et me pace fieri potuerit aut debuerit, omnibus acftimandum

relinquo, qui citra odium aut amorem de hac caufa judicaturi funt. Quid nunc Rin-gravium, Rccrodum, Rifebergum et Schcrtclium commemorem

; quos Cacfar pro-

fcripfit, et in quorum capita non aliam ob caufam, quam quod mihi militarent, pre-

tium pcrcuflbribus conftituit, peflimo exemplo hominibus 'ad cAdcis ex infidiis faci-

endas invitatis i His de caufis arma fumpfi, et conjungis cum Germaniae principibus

confiliis ac viribus juftum et utrifquc neccffarium bellum fufccpi. Qua in re nul-

lum aliud compendium aut emolumentum fpcftarc me Deum tcftor, quam ut, refti-

tuta Germaniae dignitate, Saxonem et Hcfliiin diuturna et injufta captivitate vexatos

in

INTERPR. • Juche At Bsr. * Vireebt. * Lirgr. * C*mkr*y. • teux Je Trtvtf. • cetxJf Cinxi, Juiicrt, & GtttiJrti. « Sftre. h VagbelfftT^rr

.

• /e Rlvxgraz*, Rt.iroJ, Reiffinherg, &Stkcrtti

Tom. I. Rrrr

3+ 2

CI3DLir._

HenricusII.

JAC. AU G. THUANIin libertatem afTcram, nccclfitudinc antiqua, quae Galliae regibus cum Germanis

"intercedit, hoc novo beneficio vcluti cumulata, er, depulfa a Germaniae cervicibus

fervitute, ranquam arftiori vinculo in pofterum obfignata. Nec vero quifquam a belli

violentia metuere debet : nam, cum libertatis publicae caufa illud fufeeperim, fidem

obrtringo, me daturum operam, ut nemini innocenti vis inferatur. Omneis vicit

fim oratos volo, ut adverfariorum multa in noscalumniofc comminifccntium voci-

bus aures occludant ;quali alia mens mihi fit, aut ccdcfiafticos, quorum praecipua

femper apud me caufi» exftitit, bello perfequi decreverim;quos contra in patroci-

nium et tutelam, modo mihi ac fociis idonee caveant, recipere me nunc profiteorj

idque unum rcfpicerc, ut conftituta rcpublica ccclcliac concordia legitimis rationibus

farciatur:quod et fieri pofle equidem non dcfpcro, It, fummota ambitione et aliena

invadendi cupiditate, eam a Deo, ad cujus gloriam hoc pertinet, piis votis et finccra

confcicntia efflagitemus. Interca petimus, ne quid impedimenti nobis et fociis ad

tam jullum bellum accin&is detur ; fcd omnes operam et opes in commune confe-

rant ; in cos haud dubia indignatione futura et noftra et fociorum,qui fccus facereaut

rcfificrc aufi fuerint; quos ferro et igne pcrfecuturi, ac, ne malum pullulet et latius

ferpat, luxuriam ejus coercituri, et denique tanquam putrida ac morbida membra a

reliquo corpore, ne contagione laedant, refeduri fumus. Si quid praeterea lir, quod

a me jure exigatur, Joanni» Fraxineo Baioncnfi epifeopo oratori meo negotium dedi,

ut juxta ea, quae a me habet, ampliora mandata, ad poftulata vcflra rcfpondcat, et

copiofius lingula explicet : cui ut fidem habeatis, vos principes ac civitates, etiam at-

que etiam rogo. Haec feripta, per Germaniam evulgata, alio atque alio modo pro

variis animorum affc&ibus accipiebantur.

IV. M auritius, etli foederis au&or, ita dilfimulantcr agebat omnia, ut cogi fc

ab Hclfi captivi liberis videri vellet, neque de conciliatione omnino dcfpcrarct. Igi-

tur Kalendis Martiis fuac ditionis conventus agit j et, quid libi cum Hclfi liberis nego-

tii fit, coram exponit : citari fc nimirum ab iis, et fidei datae admoneri; non polfc

vero amplius tergiverfari, aut diutius juftas illorum petitiones fruftrari : itaque profi-

cifei ad eos dccreviflc, ut fidem liberet:jubere interim, ut Augufto fratri per abfcn-

riam luam parcant, et ad finium defenfionem, ne quid imparatis accidat, copias co-

gant. Inde ad Hclfi liberos profe&us, cum, iis volentibus, domum rcvcrtillct, rebus

ibi conftitutis, adjun&is aliquot Augufto fratri confiliariis, ad illas, quas per Thurin-*

giam hyemandi fpccie diftribuerat, copias contendit;quo et Willclmus Hclfi filius

ex compacto venturus erat. Is, ubi b Hcrbclachum xiv Kal. April. venit cum Fraxi-

neo regis oratore, ad c Francofurtenfeisdat literas; et petit, ut nullum Cacfaris prac-

ftdium admittant. Verum illi, cum fuperiorum temporum recenti memoria territi

non fatis idonee rcfpondcrcnt, in praefentiarum omilfi funt. Sexto poft dic, poft-

quam Mauritius et Willelmus copias conjunxerunt, cum communi exercitu ambo

d Schinfurtum veniunt : ibiWillclmo Mauritius narrat, Henricum«Mifniae, quem

vocant, burgravium, propinquum fuum, ex illuftri f Plaviorum familia, Bohemiae

cancellarium, ad fe, cum 8 Mifena difcedcrct, veniffe, ut Ferdinandi nomine fecum

de conciliatione ageret; et nunc quoque perfuafuni habere, Ferdinandode Philippi

captivi libertate agendi fadlam a Cacfarc potcftatem. Nec ille abnuit : et, adhibito

Fraxineo, quo minus conditiones a Ferdinando propofitac audiantur non rccufar.

Inde per Rotcnburgum, ubi fc cum fuis Albertus Brandeburgicus conjunxit, h tt Din-

gcfpulum, ’ Norlingam, ac tertiis caftris fumma celeritate continuatis itineribus

k Donaverdam petunt, oppidanis, quacunque iter facerent, in fidem acceptis ; abro-

gatis etiam, quos Caefar nuper inftitucrat, fenatoribus, et novis in eorum locum

fuffeais;

VAR. LECT. • DingeUpulum P.D.o.f.d. rINTERPR. * dt Fre/ft, pc^w dt B*jo»t tn Gafefst. h F.tltbaib '(cxxdeFrawifert /ur Mtm.

* Sibvtnfxrt. * Mifxt. "Piswifcbr*. • Mrijfin- * Dunektlfpitl. ' NtrdliW*. * Dontvitrth

HISTORIARUxM LIB.X. 343luffctlis ; imperata denique pecunia, et inuitini belli tormentis. A Donaverda tx CD1JI.II.

tantum milliaribus abeft» Augufta, cui iv vexilla impofucrat Cacfar. Haud niultoantc Hln uicus II.

muri partem cafu dejectam, et foliam ruina opplctam intellexerant foederati : itaque

ea nofte continuato itinere copias ducunt, et ivKal. April. profecti, Kal. April. fub

meridiem ad urbem perveniunt ; editoque hoftili figno ftatim ad arma conclamatur.

Sed, cum praefidiarii tam exiguo numero civium voluntati diffiderent, et intus ac

foris hofiem haberenr, incolumitatem et falva omnia pa&i, quatriduo poft urbe diC

cedunt. Foederati fubito ingreffi veterem fenatum, quem Cacfar aboleverat, refii-

tuunt; tribubus quoque jure fuffragiorum reddito: et inde datis ad fuperioris Ger-

maniae civitates literis, et b Norimbergenfeis in primis, ut fub menfis exitum Au-guftac praelio fint, mandant. Ad c Ulmenfeis quoque, qui bidui itinere Augulla ab-

funt, feribunt ; et cos ad belli focictatcm, ut in illud collationem faciant, hortantur.

Cum renuerent, de belli exitu veriti, Ulmam focii cum exercitu tendunt. Lo pridie •

EiJ. April. veniunt: et, urbem obequitantes, quod tormentis petiti cOcnt, injuria-

rum fibi fatisficri, et ccc aureorum cid eo nomine in bellum dependi pollulaiu ; ali-

oqui fore, ut hoftilitcr agant. Verum poft vi dies, obfidionc fruftra continuata, « dSto-

chcnam Hegoviac oppidum petunt : ubi regis nomine pcrfoluta fuit trimcftris pecu-

nia, et datus obfes Jo.e Marcianus Jametii regulus; nam# Hcnricus Lcnoncurius

f Nanto! ii comes in via dcccflerat. A principibus viciflim dati Chriftophorus dux

g Mcgalopolcnfis, et Philippus HelTi filius. Pridie Kal. Maias ad Danubium rurfus prin-

cipes caftra metantur, aliquot milliaribus infra Ulmam, rcliclo Brandcburgico, qui

Ulmenfium foedus recufantium vicos et oppida incendiis vallaret, et pecuniam cor-

raderet. Is h Hclfcftcnum, arcem cxcclfo loco pofttam deditione capit, praefidium-

que captae imponir, ac mox * Giflingam 111 ab Ulma milliaribus diftamcm, et pro-

pinquos aliquot vicos xvm cid aureorum mulftat. Dum principes adhuc Auguflacc£

fent, Mauritius illinc profcclus 1 Lincium Auftriac oppidum ad Danubium fc contule-

rat, ut ex Ferdinando de pacis conditionibus cognofccrct : is enim de voluntate Caela-

tis fc medium pacificandis rebus praebuerat. Cacfar ipfc ad principes fcripfcrat, cos

hortatus ut componendis difiidiis operam darent, quo belli incendium, antequam

ferperet latius, quamprimum reftingucrcrur. Cum vero nonnulli eorum opem ipfius

implorarent, fcque impares adverfus conjuntlam foederatorum potentiam efle dice-

rent, ille confirmatis eorum animis refpondcbat, fperare fc pacis inftitutam asionem,

cui ipfc defuturus non fit, felicem exitum habituram: quod nili fuccedcrct, ut in pace

traclanda fic in bello gerendo minime ipfos dcferturuim Ubi ergo Lincium venit

Mauritius, pacis ineundae rationes eas proponit ; Ut Hclliis foccr libertati reftiruatur

;

de religione diftidium componatur ; rcfpublica rc&c conllituatur;pax cum Galliae

rege foederato et amico fiat 5 proferipti in gratiam recipiantur ; in quorum numero,

praeter cos, quos jam memoravimus, etiam 1 1 Hcidccuscomprchenfus cft, qui Mau-

ritio, dum Magdeburgumobfideret, fc in clientelam dederat ; idcoquc Cacfar in ejus,

ficut aliorum, caput praemium non conftituerat, ne, ur creditum cft, Mauritiooftcn-

fionis caufam praeberet j magna confiliariorum ipfius imprudentia, qui graviter irrita-

tum foccri captivitate hominem gcncrofum tam levi gratificatione demulceri polle

exiftimaverint. Cum Ferdinando erant Maximilianus filius, et Albcrtus K' Baioariac

dux gener, et Caelaris legati : ex quorum fententia ad ea poftulata rcfponfum cft j

Non rccularc Cacfarem, modo difccdatur ab armis, quin Heflus ftatim liberetur j ac

placere in primis, ut proximis Germaniae conventibus de religione ac rcpublica con-

ftituenda agatur : hoc male habere Cacfarem,quod regis Galliae, quicum bellum gerar,

ucVA R. LE CT. » Stochacum P.D. o. f.d. * Hcnricus Lcnoncurius dtfunt P.D.o.f. d.

V 11« 11« P. JD.o.f.d.

I N Y E R P R. 1 Au£itnfg. h etu* Jt Nitrrmbrrg. « Ctux dXJhn. * Sfmlacb a* ftyt ttHegavt. •& I

*

f.tMTtk, (ieur Jejatuttt' 1 Stuttuil. * le duc de Methltaburg. kHilfltafltin. • Grijbitgt». * Liitz.

1 HaJi.x. “• Bsvitre.

34+ J A C. A U G. T H U A N I

CI3I0LII. ut amici ac foederati mentio injcfta fit ; licere tamen, ut ex eo Mauritius COgnofear,

HIenricusTi A0 ' 15115 conditionibus pacifci velit: quod ad proferipros attinet, polle cos in gratiam*recipi, dum legi, quam Cacfar tulerit, obtemperaturos fc recipiant. Praeterea pete-

bat Ferdinandus, ut fa£h pace Mauritius operam fibi contra Tureos in 1 Pannoniis

navaret, et curaret, ne condudi a fociis milites ad Galliae regem dilabcrcntur. Poli-

quam Mauritius ad ea rcfpondir, non licere fibi quidquam inconfultis fociis flatuere

utrinque difccflum cft, dilata in vn Kal. Junias aftione ; ad quam continuandam

conveniretur b Paflavii, quod cft oppidum ad Danubium fupra c Lincium in <* Ocniconfluente fitum. Interca VVillclmus Helii filius et Jo. Albemis « Megalopolcnfis

Kal. Maii f Gundclfingam copias traducunt, et totos ibivm dies Mauritium Lincio

redeuntem pracftolantur:qui ubi venit, poftridic rcccnfctur exercitus ad 8 Lausfln-

gam, * Hcnrici Othonis Palatini, qui fe foederatis conjunxerat, oppidum. Hujus tota

. provincia, quae a Cacfarc occupabatur, fociorum ope nuper recuperata fuerat : inde

ejedo epifeopo Auguftano Othone hTruchcfio cardinali; qui, quod alioqui non valde

pecunia abundarer, et fuptrioribus bellis plurimum damni acccpiflct, Romam fub id

tempus petiit, ut novis a pontifice emendicatis facultatibus et laccrdotiis, fic enimtunc jadabatur, lacunas illas expleret. Impetraverat a foederatis inducias Ferdinan-

dus; quae vii Kal. Junii coeptae in vi Eid. cjufdem menfis delinerent. Interea focii

Lauginga itinere convcrfo Alpeis petunt ; ubi Cacfar cogebat copias, juxta * Rutamoppidum. Poflquam ad montium radices ventum cft, Mauritius regii oratoris hor-

tatu ad cos dclc&us impediendos, quos iis locisCacfar habebat, proficifcitur : er propek Fieflam caftra metatus, quod cft in Alpium faacibus politum oppidum, juxta 1 Li-

cum fluvium, qui deinde m Auguftam alluit, quofdam c fuis exploratum praemittit.

Cum hi hoftem montium clauftra et anguftias infedifle renunciarcnt, atque in iis

caftra munivifle, ut oppugnari minime pollent, dclcdi ex omni exercitu mittuntur,

qui levibus proeliis confertis quofdam ex hoftibus intcrcipiunr, et in caftra ad fuos ad-

ducunt. Ex iis poftquam certius, quam antea, multa cognovere, poftridic cum omnipeditatu progrefli, et cc tantum aflumptis equitibus, Fieflam veniunt. Haud procul

aberat Ruta, ubi Cacfariani confedcrant, occupatis viarum anguftiis, quae ab n ccccirciter militibus tenebantur; difpofitis etiam n campcftribus machinis, ut hoftileis

irrumpentium impetus arcerent. Fada impreflione foederati, ubi in anguftias pene-

travere, hoftem loco dejiciunt et caftris exuunt. Fugiente illo, metus et trepidatio

tanta iis injc&a, qui Rutae erant, ut, infequentibus cum toto exercitu principibus,

aciem inftrucre et ad certamen fc parare circumfult a fuis minime potuerint: itaque

nullo fere negotio profligati funt ; ex iis cid partim capti, partim occili, partim in

Licum praecipitati, figno etiam uno adempto. His feliciter confcdis, poftridic fucccC

fuin urgent focii ; et ad illam tanti nominis arcem n Erebergam copias ducunt : arri-

dente fortuna propugnaculum fub arce politum, quod aditum intercludit, primo im-

petu capitur, et tormenta limul quae inibi erant. Superabat arx undique praerupto

fluo impolita, hominum opinione inexpugnabilis. Ibi paftor, qui inaverfam rupis

partem ad primum ftrepitum aufugerat, capellam per vepreta in fummum enitentem

confpicatus, eam et ipfc infequitur, et notato calle, quo miles fubire poflet, praemii

Ipc corruptus rem fociis rcnunciat;qui c vcftigio erepentes per averfam rupem, prae-

cutite pallore, praclidiarios foederatorum audacia et inopinato adventu attonitos ad

deditionem compellunt. Ex xm vexillis, quae Erebergae erant, ix capta ; ceteri

milites in tumultu dilapli funt: capta hoftium mera; pauci admodum e foederatis

defiderati. Cum inde mox Ocnipontem ducere vellet Mauritius, ° Rifebergiani

milites feditionem fecere, et, nili ftipendium "extra ordinem ob captam arcem

VAR. LECT. • Othonis Hcnriti r.D o.penderetur,

INTERPR. ‘HengritS’ partit d*TJlwfiritbe. * Pajfa». 'Uvtz. 1 Imm t. • Udat de flfrcklenbitrg.

» Gamb/fit/geu. t Laagiagta. Tracbfit. * Rrat. k FieJJta. 1 U Lecb. * jlagtbarg ‘ Ebreaberg.

• de Reijfiaberg.

HISTORIARUM LIB. X. 345penderetur, ulterius progredi recufant. Heic Mauritius cum inter alios unum prae CIDIOLIL

omnibus clamofum comprehendi juffiflct, ceteri, poenam commilitonisad fc perii- Henricus ll7nere exiftimantes, illico arma capiunt ; et non folum haftis, fcd etiam tormentis ma-

nuariis ducem petunt, ut vix fuga fc tanto pcriculocxemcrit. Compotito utcunque tu-

multu, qui tamen magnam fociorum rebus remoram attulit, duae legiones per Alpeis

jam pervias* Ocnipontcm, qui bidui itinere abeft, mittuntur, relicto b Ficffac omni

equitatu cum legione una, aditus fervandi caufa. * Poftridie Mauritiani ac (ocii ad

e Zirlarn, quae 11 ab Ocnipontc milliaribus diftat, peditatum pracmiflum aflequuntur.

V. Caesar vero, ubi de improvifo eorum adventu cognovit, quamvis adverfa

valetudine et pluviofo ac nitnbofo coelo, per nodem lcdicavcdus ad taedarum lu-

men cum Ferdinando fratre, qui nuper Lincio venerar, et omnibus qui aderant prin-

cipum legatis cctcroquc aulico comitatu magna trepidatione Ocnipontc difccdi^ re-

lidis impedimentis ; et, per Alpeis, quibus Tridentum itur, itinere primum fado,

mox ad laevam flexit, ac d Villicum, quod cft oppidum ad e Dravum flumen in f Fori

Julii et 1 Norici finibus, fumma celeritate contendit; utique mifcrabili fpcdaculo:

nam inter eundum videre erat, nobilitatem illam vidricem per vias lubricas et propter

imbre is contimlos luto corruptas, equorum penuria, fumma cum difficultate pedibus

incedere, lapfantibus ubique fere vcftigiis ; et permidos heris ad ludibrium lixas mu-tua opera fc erigere, aequata omnium per fortunam conditione. Hic Cacfaris exGermania difceflus, fuperbo de Germania ante quinquennium quafi fub jugum mifla

triumpho tam abfimilis, fatis arguit, quam imprudenter a Caelare faduui fit, quodAlbani potius quam Caflaldi fententiam fccutusomnem vidoriac frudum in feveri-

tate poliierit, neque Mauritii offenfionem veritus tam diu et tam indigne Heflum fo-

ccrum captivum detinuerit. Errorem fero fenfit ille, dum S Albani et Atrebatenfis

confiliis plus jufto tribuit; et, antequam Ocnipontc profugeret, Joan. Fridcricum

Saxonem liberavit, praerepta hac hofli gloria, quod exiftimadonis fuac interdic arbi-

traretur, ne coadus potius quam fponte captivum dimififle videretur. Contra Saxo,

qui fociis quam Caefari beneficium acceptum ferre mallet, gratiam rccufabat; et *

quamvis liber fadus Caelarem quacunque ibat, ut antea, comitabatur. Eademnode, qua Cacfar abiit, Mauritius Ocnipontem pervenit, cocna, quae Caefari parata

erat, nondum confumpta : inde aliquandiu abeuntem infccutus ad fuos revertit. EtFerdinandi quidem ac civium bonis parcitur : quidquid vero rerum Cacfaris, Hifpa-

norum, et cardinalis Augufiani ultra modum foederatis invifl, ibi repertum cft, diripi-

tur. Interea Cacfar Villacum pervenit; ubi obvium habuit fenatus Veneti orato-

rem cum equitatu venientem : quem ille, nondqm a recenti pavore collcdis animis, *

hoftilem ratus, mox inde migrare decreverat ; vixque Veneto, amicas eas turmas effle

et honoris ac tutelae caufa a republica fummiftas, capitis periculo affirmanti obfidcm-

que fc offerenti, pro tempore, fidem habuit. Sufpicioncm auxit, quod, cum Mauritius

propius caftra moviflc nunciarctur, fenatus, cui folemne cft arma parare, ubi vidqt

vicinos in armis effe, ilicet militem confcribi ctpracftdiariosad fincis tuendos emitti

juflit. Hos Venetorum motus veritus Cacfar, ne forte cum hoftibus confpirarent,

denuo in tamam trepidationem incidit, ut de novis latebris ac fuga rurfus cogitaret

:

fcd a Veneto iterum monitus, arma haec pro tutandis rcipublicac finibus, ac pro ipfo

contra Mauritium fummifla, tandem a pavore concepto fc collegit. Percontanti

dcin Ferdinando, qua de caufa aut quibus tantis injuriis irritatus Mauritius tam in-

opinato contra Cacfarcm arma fumpfifict, atque in ditionis ejus oppida manu armata

invaftflct,

INTERPR. • Ufpruck. * Pitjftn

.

* Zirl. * VMutb. * U Dr* ve. 1 Fnuis, x It duc ttAlbt &Fn-fque dArras.

N OT- * Norituui] Gernf. Kurtgav. Ce pays & Ic haut Palatinae du Rhin, ou eft Atnberz. Fut.cnmnrrnd Ia Bavisic, l’archcv£che de Saltabourg,

ToalL Sfff

_ Dinilized by Google

346 JACAUG. THUANICI01DI.il. invafifTct, rcfpondcbat ille, Non in Cacfarcm, fcd contra Albanum, Atrebatenfemae

Henricus «T reliquos infettos (ibi conliliaiios, quos ibi cllc intellexerat, arma fumpta : ceterum foe-

dcraios benevolo femper erga Cacfarcm animo fuifle i ac nili'eorum, qui capitalcis fe

Germanicae geniis hollcis palam profiteantur, opprimendorum fpem conccpiflcnr, abarmis difccffuros ; fevero, jam dimiffo exercitu, » Paffaviumad condictam diem fuitTe

venturum. Jamque xxin Maii dies exierat, et triduum folum fupcrcrat ad principium

induciarum, quae pacis tratlandae caufa paftae fuerant: itaque Mauritius Paffavium

proficifcitur, dum interca Cacfar b Villaci copias ex Hifpania ab Andrea' Auria tranf-

portatas pracflolarctur. vKalcnd. Juniasfocii eodem quo venerant itinere* Ficflam

retro abeunt; ubi aliquanto tempore ad reficiendum militem commorati ad e Eiflcrum

cpifcopalcm Vindeliciae civitatem cafira ponunt : et Nonis Quintii, iljinc profc&i

quartis caflris ' Roremburgum ad Dubcrum flumen Franconiac oppidum perveniunt.

VI. Dum haec in Germania a foederatis geruntur, diverfa parte rex, uti convene-

rat, bellum contra Cacfarcm movebat. Copiis in hyberna difiributis, inter finitimos

praefidiarios levibtu tantum proeliis certatum efl. Appetente vete rex in cafira pro-feflurus Lutetiam venit i et, in fenatu expofttis tam jufti belli caufis, reipublicac eampartem, quae ipfis commiffa efl, fenatoribus commendat ; et per 1 Dionyfii Fanumnon folum majorum fuorum fcd et martyrum monumentis venerandum, continuatoper i Meldos et 1 Theodorici caftrum itinere, ‘ Catalaunum cum uxore et aulico co-mitatu contendit. 1 Vitriacum procclferat Annas Momoranrius, magifter equitum

;

quo loco copiae undique conveniebant. Ultra praefidiarios per regni limitem dif-pofitos rex xx veteranorum vexilla ex “ Subalpina regione evocaverat, in quibus biscid circiter pedites erant ; et per - Aquitaniam ac Septimaniam dclcOus habueratet ad xxxv vexilla confcripfcrat, quae x cid peditum conficiebant. His omnibuspraeerat Gafpar ° Colinius Caflclliouaeus, peditatus (uallici praefeftus. Germano-rum duae legiones, fingulac x lignis conflantes, duce Philippo ' Rhingravio, regi mi-litabant ; quae in Leucis circa ’ Tullum erant s 11 item duce ' Recrodo in agro < Baf-finiaco. Schcrteliusquoque m cid feminudoram, fcd bellis fuperioribus cxercita-

tomm, militum fecum adduxerat. Erant omnino Germanorum ad xv cid, cata-

phrafli equites cid jocum ferentariis fuis, levis armaturae iicid, actotidem fcloppe-

tatii equites;quibus praeerat Cl. > Lotharingus Aumalius Gnifii frater. Cum hoc ex-

ercitu Momotantius refla Tullum ducit: fubitoquc cives obviam prodeuntes traditis

clavibus ipfum in urbem recipiunt. Rex “ [onvillac fubflitcrat ob gravem non mi-nus quam inopinatum reginae morbum, quae ex virulenta fluxione lingua intumcf-

.ccntc, vocis ufit amiffo, pro depofua primum habita efl ; jamque omnia in lufluerant, et domeftici paene omnes abfccfierant : folus cardinalis Caficllionaeus, mi-nime aulico ingenio vir, ob arftam, qua reginam colebat, obfervantiam ad pulvinardecumbcnris excubabat ; et Diana 1 Piftavienfis, * verita, ne, fi regina decederetnovae nuptae amore fucccnfus regis animus erga ipfam refrigcfccrct. Detrafto elingua fanguine, regina cum vocis ufum recuperabit, rex ibi tantifpcr commoratusefl, dum illa omnino convalefcerct. Eo Chriftiema Fr. Lothatingiac ducis vi-

dua a Cacfaris fotoris filia ad regem venit, non fponte, ut creditum efl, fcd quodalioqui filii fortunas in fummum diferimen adduflura videretur, Caefarc avun-culo novis in Germania motibus implicato. Rex humaniter acceptam in privatura

colloquium admittit; et, quid fuac mentis cffct, aperit; nimirum, dccrevifTc ejusfilium, cui bene velit, in Galliam mittere, ut ibi cum Dclfino educetur, fpc proximi-oris adfinitatis fafla, quae non vana fuit. Interea Momorantius ad r Pontem-muffi-

Digitized b

HISTORIARUM LIB. X. 34.7

tanum caftra promovet, oppidum amoeno loco in • Mofcllac ripa politum : illinc IV CD13L11.

milliaribus abeft b Gorzcnic coenobium, munitus natura locus, qui ab Hifpanocen- HenricusILturione cum praefidio tenebatur ; unde crebrae populationes quotidie in fubjcdura *

agrum fiebant. Cum praefedo denunciatum eflet, ut fe dederet, ille fuperbe primo

refpondit : fed mox temeritatis poenas luit, admotis tormentis et ruina fati a ; in cu-

jus propugnatione ipfc cum fuis omnibus occifus eft. Inde c Metim verfus conten-

dit > difpofitifquc circa urbem praefidiis, regis adventum civibus denunciar, et ut ur-

bem venienti aperiant jubet. Duae erant in civitate fadiones ; fenatorum et plebci-

orum : atque illi quidem, quod ad audoritatis fuac et potentiae detrimentum perti-

nere id exillimarent, libertates ac privilegia ab imperatoribus et Francorum regibus

conccITa caufati, in longum rem extrahebant \ hi quod fiab fenatorum imperio multa

gravia paterentur, ut eft ingenium vulgi rerum novarum cupidum, mutationem in

reipublicae adminiftratione appetebant ; et inter cos praecipui, a Roberto Lenoncu-

rio cardinali urbis epifeopo promiHis inefeati, rebus noftris aperte favebant. Itaque,

cum Momorantius rcfponfum urgeret, et, ni parerent, tormenta admoturum inter-

minaretur, illi vim deprecati, interventu * Imberti d Platcriae Bordillonii, Momo-rantium ac principes, qui cum eo erant, cum 11 (ignis peditum admilTuros fe refpon-

dent : fed fraus conventioni fada eft : nam duo figna, quae tantum id c homines ca-

pere debebant, audo numero, cid id circiter pedites, cofquc ex omnibus deletos, ef-

ficiebant : ita Momorantius cum 0 Antonio * Vindocino, Joanne f Angiano, Ludov.

«Condico, Ludov. h Monpcnfcrio, Car. ' Rupifurionio Rorboniis, Francifco k C1Uvenii Niycmio, Jac. 1 Sabaudo Nemorofio, Renato m Lotliaringo Ellcbovii marchio-

nc. Renato n Roano, ac numcrola nobilitate urbem ingrefliis eft. Cum cives lon-

giorem militum feriem, quam fperarent, fubfcqui fremerent, fero errorem portis oc-

clufis emendare conati, anoftrisjam potentioribus repelluntur, et regii intra urbemomnes admiflj. Rcx,°JonvilUe feftopafchal i celebrato, ubi de fiicccflu intellexit,

curo Francifco p Lotharingo Gui/io, Roberto ’ Marciano Sedanio, et Jac. AlbonoSantandreano equitum tribunis, Cl. * Guficrio Bofio hipparcho, nobilibus cubicula-

riis, cc palatii nobilibus, quorum Bofius et Joannes 3 Crequius Canaplius praefedi,

cccc ftipatoribus, partim Scotis partim Gallis, et cc Helvetiis, turmis item iv equi-

tum, Dclfini, Guifti, Aumalii, et Santandreani, difccdit, relida in Gallia rerum cumfummo imperio moderatrice regina uxore 5 cui primarium confiliarium attribuit Cl.

* Anncbaldum maris praefedum;qui, fi quid per abfentiam fuam periculi interveni,

rct, ad omneis cafus praedo «flet. Triduo poft captam Metim, armatus « Tullumpublica lactiae fignificationc ingreditur : ubi cum jura, privilegia et immunitates fer-

vaturum fe jurejurando confirmaflcr, impofito urbi w Sdavollio cum iii Gallorum

vexillis, poftridic eodem comitatu, adjunda praeterea Schertelii legione et Vafeo-

num novis ddedibus, qui extra urbem cum vi tormentis remanferant, * NanciumLotharingiac ducum primarium oppidum palatio regaliter ftrudo nobile pergit : cura

prope eflet, Carolum puerum ducem et Nicolaum y Lotharingum Valdemontiumpatruum cum praecipua provinciae nobilitate obvios habuit, a quibus fumma cumlaetitia in urbem acceptus eft. Altero poftquam venit dic, conftituta Chriftiernac

matri dote, et donatione propter nuptias attributa, Valdemontio item Nancii et to-

tius provinciae praefedo impofito, puerum ducem * Durocortorum Rhemorum, ubj

tunc

VAR. LECT. • Itnbmi Plweriae defimt * Antonio, et feter* praenomine defeat F.Dof.d,F. D. o. f. d.

IN TERPR. k le Moftlie. 1 ekbeje dt Gorxe. * Meti. 4 dt le P/etiert, fieer dt BoordiIlo». • It doedtVcodimt. < IrcomtrfEngnien. * lepnnet de Coodi. » le doe deMomtptofier. ' le prinet dr le Roebe-for-To»,frrrt do dat de Mtntptnfier, dt U otetfbn d* Boorbo». * de Cltvtt, dat dt Newri. 1 de Savoie, doe deNemeors. dt Lorreme, MMTfNf /Elianf. de Robeo. • JomviUe. f dt Lorrame

, doe dr Gnifi.' I*t marrtbaox de U Merck, printe de Sede»

5d‘Albon, fear de St. AaJri • de Gaaffur

, fitur deBotfr, rrend toner. • Jee» vin de nem,‘firt de Crtfoj & deCeaepfrr. 1 d'Aonriaod. » Tool. w dtStUtvollet. * Neney » de Ltrreiee, comte de Veademont. * Rbcimt.

. .Digitized by Googii

3+ 8

CUPULyENRlCUS 11.

JAC. AUG. THUANItunc Dclfinus erat, fub Bordillonii dudlu mifit, non fine manifefto parentis dolore,

quae lilium a luo complexu divelli et in principis cum Cacfarc avunculo bellum ge-

rentis potcftatcm abduci aegre ferebat. Nancio a 1 Condaeum, voluptarium ducumcaftcllum, trium fluviorum, ^Muflii, *qui Nancium alluit, c Madonis et Mofcllac

concurfu irriguum, rex proficifcitur ; et inde J Pontcm-mutfiranum ; unde, cum in

urbis confpcftum veniflet, quae illinc vu milliaribus abeft, omnem exercitum ob-

vium habuit, cujus peditatum in m agmina divifum equitatus optiihc inftrudus fub

fcqucbatur. Scloppctariorum difplofionibus exceptus, et tormentorum, quorumpracfc&us erat Jo.

e Eftraeus, tonitru falutarus, eodem ordine, quovclutiad pugnaminftru&ac erant acies, Metim verfus progreditur ; ubi magno in fpccicm plaufu, cete-

rum haud occulto erroris fenfu, accipitur. Confirmatis civitatis privilegiis et immu-

nitatibus, de rcpublica conftitucnda et urbe munienda agi coeptum cft : voluptaria

quaedam civium aedificia, quae officere videbantur, diruta, et angulus urbis, cui collis

extra imminebat, a reliquo corpore divulfus ex peritorum confilio : et, quia militari

licentia fc gravari populares querebantur, cdiftum fub capitis poena, ne quis a quo-

quam nift cum bona ipfius gratia et numerato pretio quidquam auferret, dido vel

facio hofpitcm laederet, neve ab eo, nifi poftquam plene fatisfcciflcr, difccdcrct; de-

nique nulli contra hofpitcm gladium ftringere liceret. Hoc a rege decretum, a Mo-

morantio, quantum inlllo fuit, tota illa expeditione fovere obfervatum cft. Crebris

cxcurfionibus af Thcodoms-villac, quam K Dedehovium Germani vocant, praefidia-

riiscxagroLucemburgcnfl noftri petebantur;quaedam etiam impedimenta amifla,

eorum focordia qui remotioribus a caftris hofpitiis diverterant. Triduo in civitate

confumpto, et impolito 1» Arturo Coflaco Gonnorio BrifTaci fratre, cum ala equitum

comitis 'Nantolii, qui obfesMauritiopromiflus in itinere, uti jam diximus, dcccflcrar,

et cc levis armaturae equitibus, cc fdoppetariis equitibus, ac xn peditum /ignis, rex

tertiis caftris Luncvillam venit : miflique inde Francifcus Momorantius magiftri

equitum filius, Honoratus k Villarius Sabaudus er Rhingravius comites 1 Auguftam

Vindelicorum, ut de rebus Mauritii, qui jam in armis efle nunciabatur, cognofcc-

rent. Relido Lunevillac figno milirum, qui comportando commeatu viam expe-

ditiorem redderent, m Blamontium ventum cft, oppidum loco admodum amoenofitum, quod Chriftiernae viduae domicilio aflignatum fuerat, Indev Kal. 3 Junias,

quod per avia et impedita loca incedendum eflet, feftinato itinere ad ® Sarebrugum

caftra promoventur.

VII. AD°Ubinium vicum rex hofpitium habuit ;• ubi intcllcdo, cum pontifice

tranfadum efle, eo majore alacritate fibi bellum perfequendum exiftimavir, debilita,

tis tanto focio Cacfaris viribus, et fua confirmata potentia. Ida Francifco cardi-

nali p Turnonio confedum ; qui, cum videret pontificem fponte ad otium et volup-

tate! ferri, nec fua fcd aliena ambitione ad bellum impelli, ad haec a fumptibus, qui

immodici in illud bellum faciendi erant, abhorrere, tanto libi diligentius cum illo a-

gendum putavit. Itaque, propofitis diverfis conditionibus, tandem in has conven-

tum cft : ut pontifex in his bellis fc medium inter Cacfarem et regem gerat, per bien-

nium ab armis ccUctur, nec ex Parmenfibus, q M irandulanis et Caftrenfibus praelldiis

quidquam damni Cacfaris et cum eo foederatorum rebus detur; intra quod tempus

pontifex neutri illorum bellum gerenti copiis, opibus aut ullo favore adefle poftir,

nec patiatur dclcftus in fuac 4 itionis locis haberi, tranfitumve aut commeatum ad

utriufvis exercitus alendos concedat : Caftrum Horatio Farnefio reftituatur, accepta

Alexandri

INTF.RPR, » Conde. * /fttz. * It Mado* & It Mefelit * Pont a Meuftan. • WEftrdet.' Tbionvitlt. i Ditdcnkofcn. k de CaJJt, feur dt Genitor. 1 de Nanteaii k de Savtit, cemte de

Villari. ' jiugibarg. «- Blament • Sarbanrg. • Vktenj. * de Tourntn. * tearx de /a Mrrandalt

C* de Caftra.

N OT. 1 Ddc Condattm kgc Condate Pat. • Dele Nanctam alluit Pat. • M*ii Pat.

Diqitized bv Googk’

HISTORIARUM LIB. X.

Alexandri et Ranutii cardinalium fratrum fide, qui proprio nomine pro Horatio pon-tifici caveant : copiae pontificiae, quae Mirandulam oblident, deducantur : et tem-poris certi fpatium praefiniatur Caelari ad deliberandum, velirne in' has induciarumleges confcntirc, an non, Parmenfis et Mirandulani territorii tantum ratione. Ad-ditum et a pontifice, ut biennio exadto liberum fit Oftavio Farnefio etiam fine regis

confcnfucum pontifice ctquibulvis aliis pacifci. His ita conventis, pontifex fuoapud Cacfarem oratori mandat, ut cum Cacfarc agat*: qui iarp Germanici belli molepraeter opinionem opprcfliis nihil aliud rcfpondit, quam pontificem debere pagorummeminifie, quae ex parte fuareligiofe impleverit, depenfis in fumptus belli pro pon-

tificia dignitate et ipfius pontificis falutc fufccpti cc aureorum cio. Magnam fidu-

ciam in Jo. Baptifta* Montano habebat Cacfar, quem, live infito gloriae et armo-

rum juvenili ardore, live quod fperaret, capta Mirandula, eam fc imperialis beneficii

Joco a Cacfarc accepturum, etiam invitum patruum ad bellum cum Gallis gerendumpertracturum fibi pollicebatur. Cum in eo edet, accidit, ut, tumultuaria pugna a

praefidiariis cum pontificio milite conferta, Jo. Baptifla, dum ardentius in medios

ruit, equo fuffolfo dclapfus, cum ignorantur quiscllct, a noftris occilbs fitj Petro

Montano et Antirno b Sabello, dum de corpore inter utrofquc redintegratur certa*

men, defideratis. 'Cum pontificis familiares exiftimarent, morte chariflimi viri fupra

modum cum indoliturum, et cunearentur, ecquis tam trifiem nunciumad cum de-

ferret, foliciti;per imprudentiam unius e fuis ubi de re cognovit, non folum nullum

jufti doloris lignum edidit, fcd quali inopinata laetitia cxultarc vifus eft, quodoccafio

fc in manus daret folutcct fccure in pofterum vivendi, fublato eo, qui propter inna-

tam ambitionem et laudis immoderatam cupidinem impedimento erat, quo minusconccfla fortuna pacate et tranquillitcr frucrctur. Itaque, quamvis Cofmus Floren-

tiae dux, miffo Alexandro Strozzio, qui confolationis ofiicio amice defungeretur,

cum admoneret, ut in propolito permaneret, neque Cacfarem dcfcrcrct, ille, rcjcfta

in Ferdinandum Gonzagam culpa, qui bellum tam avare et ncgligcntcr adminiftraflcr,

omnino ab oblidionc Mirandulac fc difccfliirum rcfpondit ; fed moram tantifpcr in-

terpofiturum, dum Cacfar, fi obfidionem continuare vellet, in munimenta ad urbem

a Joanne Baptifta crcila militem intromitteret. Interea Alexandro Vitellio, qui

mortuojoanne Baptifta fummae rerum praeerat, et Camillo Urfino mandat, ut ab

armis abftincant, et militem quamprimum una cum annona et tormentis inde dedu-

cant. Ita munimenta deferta mox a noftris occupantur, et commeatus in urbem jam

annum ferme obfcftam, idcoquc fumma rerum omnium inopia laborantem, libere

importatus eft, ftudio et diligentia Hippolyti Ateftini cardinalis Ferrarienfis. Serius

venerem cid Germanorum a c Melcniano fummifla : et Fran. d Atcftinus,cuidifcc-

dentibus pontificiis occupandorum munimentorum negotium a Gonzaga datum fue-

rai.dum de e Qiiarantulacum Mclcniano altercaretur, intereacommeatus penuria retro

cedere coa&us eft 5' continuoque praclidiarii egredi munimenta omnia demoliuntur,

f Fano Antonii fervato et militibus nuper confcriptis firmato, quo Parmcnftbus

pracfto ede pollent. Id admodum graviter tulit Cacfar;pontificis et s Vitellii in

primis fidem accufans, qui munimenta, uti receperat, in fuorum manus, antequam

difccdcrct, non traeJidiffet : fcd gravius multo tulit, quod fc inconfulto patres conci-

lium folviflcnt. Nam cum cardinalis Tridentinus ad novorum in Germania tumul-

tuum famam pontifici fcripfiflct, non amplius fe tuendae urbis oneri efle parem j

pontifex ftatim in confiftorio tradatum cum tege initum proponit, et, ut dimitti

concilium placeret, rogat : utrumque approbantibus cardinalibus, diploma h Tri-

dentum ad patres mittitur, et mox concilium didipatur. Interca Cacfar, de foede-

ratorumINTERPR. » Ai Mov te. b Strvel/o. * /emarjnii At Mtrigann. * /Efle. * earte At ^aarantala.

' forte Ai Sat Antonia. * Vitelli. k Trentt.

Tom. 1. Tt tt

349CPOL1I.

Henricus II.

Digilized by Google

350CPPLII.

HenricusII.

JAC. AUG. THUANIratorum adventu, qui jam * Auguftam proccflcranr, certior faftus, fauccis et aditus

in b Tirolcnft agro propugnaculis crcftis muniri et milite ac machinis firmari curave-

rat, cacfis etiam arboribus et tranfvcrfis ad equitem intercludendum per vias difpcfitis

trabibus: atque, ut temporum ncccflitati cederer, et pontificem, fi non amicum, fai-

tem placatum haberet, Cofmi hortatu in conditiones cum Gallo pattas confcnfit ; ut

Parmae ac Mirandulac tantum ratione ab armis ceflaretur, nec iis locis aut in pontifi-

ciae ditionis territorio ulli delcfhis contra fc tuberentur, et poft biennium Octavius a

fide regi data liber efler. Haec ad regem perlata, cum c Ubinii effer, eum, ut par

erat, lumino gaudio perfuderunt : et, quia per impedita loca iter faciendum crar,

biduum ad d Sarebrugum confumptum fuit ; reli&oque in eo vexillo et aliquot levis

armaturae equitibus, per regionem afpcram et incultam, fcd argenti fodinis cu-

pri et plumbi nobilem, ex qua ad e * Rapolfteinios ejus dominos et Auflriacos mag-

num vc&igal redit, iter faftum cft. In ea f » Snafici degunt, genus hominum la-

troci uiis afiixetum, jam ab eo tempore, quo Carolus E Egmondanus, de quo fuperio-

ribus libris diximus, h Gcldriac principatu exutus, provinciae nobilitatem parreis fuas'

fccutam, ob idque ab Auftriacis proferiptam, licenter vagari et rapto vivere exemplo

fuo edocuit, vi Non. * Jun. exercitus ' Andrefium ufquc procedit, comitis Palatini

oppidum. Ibi rciiclis l fcloppetariis, qui aditum fervarenr, jam fc aperientibus

k Vogefi montibus, in Alfatiam dcfcenfum cft, regionem populolam et juxta fera-

cem atque amoenam, innumeris fluviis ac fontibus undique eam permeantibus. Rex) Tabernas m Argentinenfisepifeopi oppidum vNon. Maii venit } locum nulla alia

re magis memorabilem, quam ob cladem exercitus rufticorum, qui ante annos xxvn,

cum in nobilitatem Thoma Munccro impuiforc infurrexiflent, ab Antonio Lotharin-

giac duce et » Claudio Guifiano fratre ibi funt internecione deleti. Eo ad regem ve*

nere a 0 Bafilccnfi fenatu legati, qui, vim a p Sequanis vicinis ac foederatis deprecati,

ab eo benigne accepti funt. Antea, cum adhuc Sarcbtugi efler, ab Argentinenfibus

petierat rex, ut exercitui alendo ncccflaria in caftra comportari juberentj ob idque

mifli P. Sturmius, Frid.^Gotcfcmius, et Jo. Sleidanus, diligens harum rerum ferip-

tor, qui certum frumenti ac vini modum deferrent. Cum haec pro nihilo duceret

Momorantius, et multa de egregia regis erga ipfas voluntate, qui pro communi Ger-

maniae libertate arma fumpfiflct, praefatus, infuper peteret, ut militi liceret ncccfla-

ria fibi in urbe comparare, et urbis opificibus mcrccis fuas in caftra deferre et venum

exponere, legati ad fenatum referunt i qui proximae urbis exemplo territus rdpondir,

nihil in hoc negotio nifi de totius rcipublicac concilii fententia pofle decerni : co-

aftoquc fenatu et re deliberata, legati rurfus Tabernas redeunt, primum adMomo-rantium, qui cos ftomachofe admodum accepit, exprobrata ipforum ingratitudine,

deinde etiam ad regem admifll : cumque eadem ab ipfo,quac prius a Momorantio, fcd

temperatioribus verbis intellexiflcnt, addunt preces ;rogantque, ut denuo oblata, namcopiofiorem quam antea in caftra commeatum fecum attulerant, rex boni confulcrct,

de cetero excufatos cos haberet, fi ob tumultus et licentiae militaris metum in urbem

cum non admitterent. Mox, quidquid panis per vic«s et oppida reperiri potuit, in

caftra devedum. In eo metu Argentinenfes confcriptis v ero militum, publica et

privata aedificia, tam juxta pomoerium quam extra urbem, arbdrcs item et hortos et

quidquid profpcftum impedire vel hofti commodare poterat, demoliuntur ;nova

etiam

VAR. LECT. • Rapoftetnio* P.D. o.f. d. * Golefcmus. P.ZXo-f.d.

INTERPR- * Antl>*TL- b TSnl. « Lfo**/. * Sartam*. « Rapo/fi

rui. • Scbmaftaxem.

I d'E;.maud. < ducti de Gue/drei. i Andreoux. ky«f(.r. ' Zabrrne en A/faic. •Tevifat ie Straebourg.

" Clatitl* Jt Lurrane, duc de Guife. • de BaJIe. * Jt Ia Fraucte Comti, •* Gotefltim.

N OT. * Suafic/] Cctoicnt dea voleun&courcurs tcot a outrancc- Rabutin dic, que lc pay* cftoit

depay?, dont an ne parle plus maimcninr, quicou- couru par des brigands, Cios adjoulla ce que M. de

roiem fic pilloicnt vers S1 DiedeS1 '- Miric-aux-niincs. Thou met ici. Put.

Le mot en Allctuand vcuk dire Cwyr, qui conibat- • Maii- P"t-

Digitized by Goi

HISTORIARUM LIB. X. 351

etiam munitione, qua parte urbs debilior efle videbatur, inchoata. Spe potiundac C131DLII.

civitatis exclufus rex, reli&o Tabernis vexillo peditum, duce» Sanpaulo, iter flexit: HenricusU.et tertiis caftris b Haganoam*, quac c Matera fluvio alluitur, pervenit ; oppidum prop-

ter fitus amoenitatem olim a Fridcrico d Ahenobarbo muris praealtis cinftum. Cumoppidani initio portas aperire recufarcnr, quantumvis cardinalis Lotharingus et Rhin-

gravius precibus inflarent, ut fc regi morigeros praeberent, tandem Momorantii minis

territi, jam xiv tormentis admotis, vim deprecati imperata faciunt. Ibi diem com-

moratus caftra promovet, et ad e Wifleburgum, quod f Lautcro fluvio dividitur, cumexercitu procedit. In eo coenobium opimum a Dagoberto Clotharii filio Franco-

rum rege inflitutum et aedificatum anno falutis id cxxiii j quod a Spirenfis cpilcopi.*

in cujus territorio fitum cft, potcftate immunc eflet, et a coenobiarchis tantum fub

ipfius Dagoberti patrocinio regeretur. Urbis primores ante regis adventum Argenti-

nam aufugerant, veriti ne propter Scbaftianum Vogclfpcrgcrum Cacfari traditum et

fupplicio Auguflac affectum, uti diximus, rex ipfis fuccen feret et poenas repofeeret

:

fcd hujus criminis gratia fa&a, et oppidum in fidem acceptum cft. Confumpta Wil-

feburgi annona, in caftris penuria laborari coepit.

VIII. Discedente hinc rege, venerunt ab Helvetiorum pagis legati, qui Col-

mariam, s Scleftadium, h Einfcraum, Argentinam, praecipuas Alfatiae urbeis, regi

commendarent ; ab iis quippe fibi, cum opus cft, abunde frumentum fuppedirari $ ut

nullumdamnum accipere illi polii nt, quod non et ipfi fentiant. Iis rex, cum prope

* Bipontium' eflet, rdpondet > Einfcmenfibus, quorum urbs 1 Sontigoviac Fcrdinandl

ditionis et Helvetiis finitimae caput cft, in ipforum gratiam condonare injuriam, mo-

do quos habeant e fuis in vinculis milites dimitterent 3 in alios nihil quidquam incle-

mentius cogitaflc } et quanquam Argentinenfes luos mercandi illuc caufa profeftos

inhumanius acceperint, et a fuis portis injuriofe fubmoverint, non tamen ab eorum

amicitia difccflurum, aut quidquam contra vicinitatis jus fatturum : eandem viciflim

ab ipfis benevolentiam cxpcdtarc. Sub id tempus venere et legati a Palatino, 1 Mo-guntino et Trevirenfi feptemviris 5 a “ Clivcnfi praeterea et Wirrcmbcrgico ducibus,

qui nuper reipublicac caufa n Wormatiac convenerant. Ii regem orant, ut a vaftatione

temperetur, et multitudini parcatur:quoniam vero libertatis Germanicae caufa bel-

lum fufeeptum fit, petunt, ut ad pacis conditiones animum adjiciat;pro qua jam

ad Caefarem legationem inftituerint, operam deinceps daturi, ut pax publica confti-

tuatur : igitur in eo honoris fui atque exiftimationis rationem habeat : infuper obfe-

cranr, ut ab 0 Argentinenfium finibus militem abftincat, et interventu fuo efficiat, ut

Albertus marchio cum p Hcrbipolcnfi epifeopo mitius agat. Ad haec rex, cui praeter

opinionem haec accidiffcnt, diflimulato dolore, lactari fercfpondcr, quod id, cujus

caufa in Germaniam veniffet, confccutus eflet, ut fcilicct captivi principes libertatem

recuperent, et Germania virtute et cura fuaab aerumnis refpirarc incipiat: fibi a-

bunde gloriae efle, quod voti compos domum redeat, ad prohibendas hoftium inva-

fiones : fi tempus incidat, ut rurfus opera fua Germania indigeat, nulli fe labori, nul-

lis fumptibus efle parciturum : dolcre fibi admodum, quod licentia militari multum •

damni multitudini datum fit j fcd nullam tam exaltam difciplinam in exercitu fervari

pofle, aut dei illorum adeo feveram caftigationcm inftitui, quin multa perperam, •

multa flagitiofe admittantur : de pace, quam cupcrc prae fc feranr, et falturos reci-

piant, idem fc quoque valde cupcrc, et ab ipfis cxpeltare ; fcd profpicicndum ipfis

efle, ne libertatem opera fua reftitutam turpiter et per imprudentiam amittant:pro

Argentinenfibus quod poftulcnt, id minime ipfis denegare velle « quanquam ita nu-

per fegefferint, ut de illorum protervia et infolentia potius coercenda quam de gratia

in

INTER PR. » St. Paul. k Hagunau. c Mater r. * Bartarofa. • li’eiffdti*rg. ' Laeter r.

* Seblrfladt. ‘ Emjchtm. ‘ Drux Fonti. * Sendgau. 1 Its elelieart Je Majtmce deTrevu. * Ut deade Cle-vet Cr de IVirtrmberg. » IVormts. »dt Stratbeerg. t de Wsrtzburg.

Digitized by Google

35 2 JACAUG. TIIUANICI0I0L1I. in beneficii immemores conferenda cogitare debeat. Cum adhuc» Wifleburgi cx-

liENRiCLTi ii. creitus eflet, nullis jam a multo tempore a Mauritio acceptis lireris, l^arla interim

fama de conventione cum Ferdinandofada, rexLud. b Sangclafittm Lanfacum Au-

gutlam mittit, qui de rebus foederatorum cognofccrct, et promifla ab ipfis repofccrct.

Ille a Mauritio nihil aliud retulit, quam cxcufationcm eorum, quae c Lincii acia fue-

rant ; id vero propter repentinum Tureorum in d Pannoniam dcfcenfum a foederatis

citius facium efle, ad quem repellendum ipfc ad trimdlrcm militiam Ferdinando ope-

ram fuam pollicitus fit : reterum convcniflc, ut rex, quem in adionc pacis foederari

comprehenderant, explicarer, quibus conditionibus cum Caefarc pacilci vellet.

. IX. Rex, auditis legatorum poftulatis et Mauritii acceptis literis, cum a tergo in

« Campaniae fincis populabundum hortem cum copiis ingrcfliim efle intcllexiflct, in

Gaiiiam quamprimum redire decrevit 5 divifo in treis partes exercitu, ut j>opularcis

fublcvarct, et commodius copias traduceret. Tribus diverfis itineribus in Lotharin-

giam ventum cft :a Anton. f Borbonius Vindocinus cum exercitus parte, in qua

id ccc equites et Rhingravii legiones erant, eadem veftigia, quibus venerat, relegit

:

2 Claudius* Lotharingus Aumaliuscum cataphradis et idcccc partim levis armaturae

partim feloppetariis equitibus et Recrodi legione ac praecipua nobilitate Wifleburgo

fextis caftris h Bipontium profedus cft. Multa a viatici penuria, a laboribus et immo-dicis atque intempeflivis illius anni caloribus perpetiebatur miles j et plurcs aegri

paflim per vias rdidi ; ex iis ccc Bipontii mortui : ubi cum diem commoratus eflet,

tertiiscartris • Valderfingam venit, quod cft Lotharingicac ditionis ad Saram flumen

oppidum. Ibi Vindocinus et Aumalius conjundis copiis ix Kalend. Julias Saram

tranfeunt, qui juxta k Auguftam Trevirorum in Mofcllam influit; biduoque poft

pontibus ftratis copias Mofcllam tranfmittunt, et, dcfccnfuin agrum 1 *Lucemburgi-

curafado, ad “Thcodonis-villac confpcdum caftra metantur. Dum rex bello ex-

terno implicatus eflet, Maria Hungariae regina Belgii praefes, exabfentia regis occa-

fionem nada, Martini n Rodenti ope, qui nortras aliquando parteis fecutus poft Cli-

venfis cladem Caelari reconciliatus fuerat, viri impigri, et qui Clivenfis equitatus tri-

bunatu ornatus in magna apud fuos audoritate erat, in Lotharingiae fineis et Cam-paniam ufquc cum iv cid ° M cnapiorum et idc equitibus excurrerat

:parte alia Er-

neflum comitem Mansfcldium p Avenarum praefedum et q Cimaci praepofitumin

Luccmburgicum agrum miferat, ut ibi coacto exercitu ambo in noftrum limitem

impetum facerent. * Stenaeum ad Molam nullo negotio ab iis captum j quod exi-

guo praefidio a Chriftierna impolito tenebatur, five illius tacito jurtu, quae haud du- *

bic rebus Cacfaris avunculi favebat, five praefedi ignavia. Hoc veluti clafltco exci-

tata regina et Anncbaldus maris praefedus, qui cum ea rclidus fuerat, exercitum

cogunt : et quia Stcnaco capto metus erat, ne * Villam-francam, quod eft infra Stc-

nacuin ad Mofam item caftcllum, hoftis occuparet, Bordil Ionius fumma celeritate eo

contendit, cum xvii armatis folummodo, ala equitum fubfcqui jufla. Inde 'Mufo-

nium, a quo magis timebat, proficifcitur, u Caftellufio legato fuo Villae Francac im-

polito cum ea, cui praefedus erat, equitum ala. Mufonium tenebat Carolus x Ticr-

cellinus Rupimanius cum xl equitum ala ; cui adjundus fuerat Jo. Jacobus r Sufan-

nacus Cernius cum ccc peditum cohorte. Diffidentibus ducibus, oppidani fubito

hoftium adventu conrternati, vix tandem, fuperveniente Bordil Ionio, a concepto pa-

vore animos collegerunt ; cum ille, fupcllcdilc argentea omni fua et impedimentis

in

VA R. LE CT. “Anton. Borbonius defaat P. D. B CUudius Lotharingus defimt P. D o. f. d.

• o. f. d. y Lucctnburgenfcm P. D. o, f. d.

INTERPR. • IVetflentur b dr St, Grlais, flear de Lanfm * Lintz. 4 Hanrrit * U Cbcmpagnt.f de Bwrto, das dt Vevdomt. * de Lorratmt, das sTAum/tlt. » Dtux Ptmtt. ‘ Valderfivgen Jar U Sare,

k Trrvet fur /a AhfsIJt. 1 Laxembourg. - ThiowviUe. • Reflem. * etuxde Clrvrs, yulter Cr Gutldrtt.

t Avtpeet, s Chmaj. • Stenjtj. • ViHefransbt. * Meafle*. • Cbafltellux. * Tttrtclsn de l* Roebe-

data acte. * de Saflenn/t, bjroa dt Cernj.

. Digitized by Google

HISTORIARUM LIRX.in oppidum illatis, paratum fc cum iis eandem fubirc fortunam diceret. Hoftes, per

Stcnaci pontem Mola rraufmiflb, et caftris Mufonium interet Villam-francam pofi-

tis, cum oppida illa munitiora oflFcndiflcnt, quam ut ea occupare aut primo impetu,

uti fperaverant, capere poflcnr, ne nihil egifle viderentur, ad rapinas et incendia ver-

tuntur ; * Briolamquc primum ulterius progrefli incendunt, mox b Monfalconiumcaptum omni in eo infolcntiac militaris edito genere vallant; dcin* Bulladram ar-

cem propinquam 5 et inde oram fluminis legentes oppidula obvia ac vicos in potcfta-

tem redigunt, et per d Jovini Fanum, « Cornadum, f Raimundi villam, f Granpra-

tum veniunt ad h Atirum, inter • Menehildis Fanum et 1 Catalaunum atque 1 Attini-

acum fitum oppidum. Ibi poftquam de Anncbaldi, qui jam aliquot copias coegerat,

adventu cognoverunt, et regem cum exercitu Valderfingae efle refeiverunt, veriti, nemedii interciperentur, Bulladra et Granprato inccnfls propere fc recipiunt, majoreClivenfium et Gcldrcnfium copiarum parte intra Ivodium n Mansfeldii jullu ac-

cepta. Rex, ubi in Luccmburgicum agrum dcfccndit, Roflemi injurias ulturus, pri-

mum contra 0 Rupem-marriam copias ducit;quod cft caftcllum inter p Theodonis-

villam et Auguftam Trevirorum in Molcllac ripa colle declivi politum, a naturaquam ab arte magis munitum. Confugerant in arcem regionis praecipua fere nobi-litas ac primariae matronae, quod exiflimarent Thcodonis-villam prius oppugnatumiri. Jufli dedere fc oppidani rcculant ; mox opinione citius admotis xiv tormentis*

et fada ingenti ruina, cum praefidiarii ligno dato colloquium pofccrent, noftri mili-

tes ad impetum faciendum inftru&i, veriti, ne, deditione fafta, fibi parata praeda*

quam jam fpc devoraverant, e faucibus eriperetur, injuflu ducum in murum femidi-

rutum enituntur, et deturbatis obviis propugnatoribus urbem impetu capiunt ac diri-

piunt. ' Rhingravii tamen precibus datum, ut in loci dominae iplius propinquaegratiam miles revocaretur: miflufque Gflfpar 1 Colinius, qui militari licentiae mo-dum imponeret, et vi&oris furorem refraenaret ' Prada loci cuftodiac praefectu*

cum i Vafeonum ligno et e equitibus. Inde tranfmiflb Mofclla, et ‘ Joannis Fanoac u Solcuro captis et incenfis oppidis, itinere per 1 Stcnacum facto, exercitus * Dan-villariuin pergit; quojam y Anncbaldus eam 1 Campaniae legionariis, iiicxd Hel-vetiorum et u cid equitum advenerat. Oppidum illud paludibus undique cindumidcoquc hyberna et pluviofa tcmpcftatc inacccflum, tunc ob immoderatos calores fubaeflivum folflitium exortos deficcato folo infirmum, praefidiariorum virtute noftro-

rum operas crebris certaminibus interpellantium aliquanto tempore defenfum cft.

Huic praefedus erat «Marcius cum n cid peditum, et id equitibus, ut exiftimatum

cft a noftris. Tandem admotis tormentis et continuadifplofionc ex imminenti clivo

fada, cum jam miles ad impreflionem faciendam le compararet, de deditione adumeft. Poft aliquot altercationes ad extremum praefldiarii, vitam padi, his conditio-

nibus fefe dedunt ; ut duces ac primarii e nobilitate captivi eflent; milites inermes dL.

mitterentur ; de oppidanorum bonis rex decerneret;praeda omnis Colinio data,

non flne murmure militum. M> Villa-francus peditum dux, qui ftrenuam operam in

ea obfidionc navaverat, urbis cuftodiac praeficitur: fedex vulnere inibi accepto paulopoft dccdfit. Eo mortuo, praefedura Ludovico cc Rabodangio commifla cft; eique

iv vexilla et cc equites partim cataphradi partim fdoppetarii attribuuntur. Ita cap-

tum oppidum, xv, poftquam obfideri coepit, dic. Dum ibi rex eflet, Ferdinandus

Sanfeverinu»

INTERPR. * Br»!U. * Montfaulcm. • Btullaxdrr. « St.Jtain. • CornjJ. f Rem&nvUlf.« GrtnJpr/. Airre r. 1 S“ Mcntk«»d. fc CbsaUmt. 1 Atthny. " /in»/. " It comte de Mansfdd.• Ree de Mart. La catte du pays 1’appcllc Rodemari. r Tbmvtllr Trevtt. a le Rbmgraie. • de Cthr» v.• le capirahte U Prode. ‘ Mant S.Jta*. • Smltetnire. * DomvHfirrt, il. Danvill/. t dAunebaud. • UCbampapte. ** Marcy. U capitmine YiUtfrtnehe. “ de Roiodon-cs.

NO T. 1 Dele Sttiueww, lege F.iJUmitm. Eifie. fir Dnvillierf, fcloo U Popdiniere fie Rjbucin. P.f.

TO«. I. UlllU

353CDDLII.

Henricus 11.

Digitized by Google

35+CPPLII.

Hi:nr 1CU5 II.

JAC. AU G. THUANIa Sanfcvcrinus Salerni princeps ex regno Neapolitano ad cum venit, er magno in

honore pro ipfius merito et ampliflimac familiae dignitate habitus cft. Is in fcdi-

tionc Neapolitana ante fexennium, ficu t i diximus, dum fidelem operam Cacfari na-

vat, ob populi erga fc benevolentiam fufpcdus efle coepit : ab coque tempore pri-

mum calumniis apud Caefarem, cum ad cum in Germaniam profedus eflet, a Petrob Toletano prorege homine fuperbo et pervicaci tradudus ; deinde, ubi domum re-

diit, infidiis lacpius petitus, poftrcmo, ut vitae et dignitati confulcret, natali folo ce-

dere coadus cft. Quatriduum cum rege commoratus, fpc, ut creditum cft, de rebus

in regno novandis fada, in Italiam revertitur. Danvillario dedito, rex c Virodunum

in Sclabis venit:publicaque laetitia exceptus, fatagente Carolo d Lotharingo cardi-

nali, urbem in potcflatem redigit, falvis privilegiis et immunitatibus, quas religiofc

fervaturum promifit. Urbs illa initio fub Merovingorum imperio fuit ; vix lachrimis

et precibus Exuperii a vaftitate et incendio afierta, quod pro Gillonc Romano contra

« 1 Clodovacum Francorum regem ftetiflet:poftea fub Carlovingis fuit ; inque ea

Auftrafiac reges fedem imperii fui habuerunt : fcd, inclinantibus Carlovingorum re-

bus, anno Sal. io ccccxxiv Othoni * n a Carolo Simplice jus, quod in ea regibus

noftris erat, emptionis titulo conccflum fuit; et, tranfadione inter Othonemm et

Ludovicum iv 3 Cacfarcs fada, omnino alienata cft, hoc addito, ut nulquam de-

inceps Francorum regibus eam repetendi jus cfiet. Ab eo tempore fub Germa-

nis fuit, a comitibus adminiftrata ufqucad Fridcricum Godofredi barbati filium, qui

lxvi annis poft, fufeepta in Terram fandam profedione, cum fc et 1‘ua omnia Deodevovifier, jus quoque omne in ea fuum in Aimonem epifeopum ac ejus fuccdTorcs

tranftulit: cum poftea Lotharingiae duces, in quorum finibus Viroduncnfe territo-

rium eft, potentia fua freti jus in eam fibi tempore quaefivifTent, Richerus cpilcopus,

c anno poft, eam a Balduino • Godofredi Bullionenfis fratre magno pretio redemit,

cum ille cum fratre ad Hierofolymitanam expeditionem proficifccretur. Deinceps

inftitutus in ea fenatus, qui immunitatibus ac privilegiis ab imperatoribus conceffis

paulatim, ut in reliquis imperialibus civitatibus hodie videre cft, epifeoporum jurif-

didionem ad fc traxit. Idquc praecipue in caufa fuit, cur Lotharingus cardinalis tan-

topere urgeret, ut civitas in regis potcflatem veniret; quod videlicet fperaret fore, ut

abolita fenatus potentia priftinam audoritatem, epifeoporum fuperiorum negligentia

et ignavia amiflam, regis favore recuperaret:quod et exitus comprobavit. Nam fu-

bito poft regis difccfium vocatis in aedeis privatas civibus, quos rebus fuis favere cog-

noverat, ex fuggcftu magnificam ac luculentam orationem apud ipfos habuit ; et,

laudata egregia regis voluntate, ac damnata publica fub fenatu adminiftrationc, quamepifeopis jurifdidionc erepta gravem admodum huc ufquc experti fuerant, novam ad-

miniftrationis formam inftituit, cujus capita feripris mandari jubet : tum circumftan-

teis rogat, placcretne, ut deinceps rcfpublica his legibus fub regis patrocinio et epif-

eoporum jurifdidionc regeretur : cumque voce fublata omnes confcntircnt, leges re-

citatae ac promulgatae funt. Praefedus urbi impolitus Gafpar { Saulius Tavanius

cum ala equitum et cid cc peditibus : muniendae urbis cura data Santandreano equi-

tum tribuno j qui, confultis hujus rei peritis, de conftruenda arce in hortis epifeopi,

loco editiore, confiiium inivit. Inde Mola ponte tranfmiftb, rex SMommediumcopias

VAR. LECT. * Chikkricum P.

INTERPR. * Sunfrverim, friace deSulerut. k dt Ttlede. « Verdua. * U curdnud de Lunulae.

• Gudefrtj dt Binili**. ' de Sauft, fetantur de Tuvuumt. « Maumedy.

NOT. • Dele Clodevueum : lege Cbilderirum. GU- » Catfurtt} II y a finite en cet endroit ; car il y a

Ion mouruT a Soiflbrvs, gouvemeiir pour les Ro pies de Boans de diiUnce entre ces deux cmpcxcurs

:

muns e Gaules, 1'ana.So» vivant encorc ChUderic; fle y aurok plus d apparcnce, que cc fut Othon i

duqtiel lc Itis Clovis defit Siagrius hk & fucccflcur empeteur, & Louisiv roy de France, fiU de Charles

deGUkm fin+if, &aboLit lauthorucdes Romatru. le Simple; de 1’abfcncc ou prifon duqucl Othonfm. s*cftoit prevalu. Fut.

» Dele u: lege i- Fut.

Digitized by (

HISTORIARUM LIRX.copias duxit ; cui* Sammarius Caelaris nomine praeerat ; juflufquc oppidum dedere,

cum rccufarct, ctfc, quod Ivodienles fcciflcnt, fadurum rcfpondcrct, poft levia ali-

quot certamina, in quibus N. Anglurius magnae fpei juvenis defideratus cft, ad Mvo-

dium, quo fc P. Erneftus Mansfcldius provinciae praefedus inclufcrat, ex Momoran-

tii confilio caftra polita funt, pracniiflis Nivcrncnlium ducis, c Marciani Sedanii et

«i Rupimanii equitum alis, levis item armaturae parte, et licio peditum, qui op-

pidum cingerent, et ne auxilia intromitterentur impedirent. Ad collis imminentis

eradices oppidum jacet, fubjcda planitie, quam e Chefleus fluvius alluit, efebris, qui-

bus undique cindum eft Ivodium, molatrinis inferviens, ac poftrcino juxta Sedanum

in f Molam influit. Admotis xxxvi tormentis x Kal. Quintii, coeptum oppidum

verberari} fadaque ingenti ruina, cum miles impetum fadurus eflet, et Mansfcldius

vicifllm ad propugnationem fc comparans ante fuos incederet, a Germanis et Clivcn-

fibus, qui ad meto, ut jadabatur, erant, defertus; fide eorum implorata, ubi nihil

proficere fc videt, nobilem ex noftris captivum produci juflit } * ad cumque coram

fuis convcrfus, Ecce te liberum facio, inquit, ac fimul tefiem appello injuriae, quae

hodie Cacfari et mihi fit : hoc idem oppidum ab s Aureliano regis fratre olim ob-

feflum, cum non ita firmum eflet, h /Egidii cujufdam ferrifodinarum fabri et ruflico-

rum, qui cum eo erant, virtute aliquandiu defenfum fuit ; et tandem, fcd admodumhoneftis conditionibus, deditum : horum vero, quos vides, ignavia an proditione di-

cam nefeio, ille ego, quifquis tandem fum, certe non ignobilis neque novus dux,

cogor non vifo hofte intempeftivam deditionem facere, hoc cft, iniquis conditioni-

bus ignominiofe pacifci: hoc volebam ut feires et coram cerneres, ut quoties ac-

cepti beneficii memoria fubibit, toties honoris et exiftimationis meae tuo tcftimonio

a calumniis vindicandae recorderis. His didis, ligno ex turre dato colloquium pofi-

cit } et, fide accepta, * Strincantius urbis praefedus Mansfcldii juftii emittitur, qui de

deditionis conditionibus cum Momorantio ageret. In has conventum eft, cum aliud

non pollet Mansfcldius } ut ipfc, Strincantius, ac praecipui duces captivi remanerent $

reliqui milites inermes dimitterentur : de oppidanorum bonis rex arbitrio fuo decer-

neret. Continuo intromitfae Momorantii et ipfius filii alae equitum: quibus diftri-

buta omnis praeda, quam Momorantius dono a rege accepcrar, manifcfta veterano-

rum oftenfionc ;qui fcnfim dilabi, inde arrepta occafione, coepere. Mansfcldius in

regisconfpcdum addudus, excufata Ivodii tam feftinata deditione, cum ab eo petiifict

ut fecum humane ageretur, Humanius tecum in Gallia, inquit rex, quam cum k An-*

deloto et 1 Sipetra m Mediolani, agetur : ita cum Strincantio fub cuftodia ad » Vicena-

rum caftrum prope Lutetiam mifliis cft. Secundis caftris Mommediumcum exercitu

rex venit }quod mox a Sammario vitam et res falvas fuis pado, relidis tamen in

eo tormentis, deditur. Ivodio Edmondus 0 Curtinacus Bleneus, qui fc fortiter in

ejus obfidionc geflerat, ac deinde p Altacurius cum m vexillis et cc equitibus, Mom-mcdio q Baro Parifienfis ftrenuus ordinum dudorcumm vexillis et cequitibus, impo-

nuntur. Captis in Luccmburgico agro tribus praecipuis oppidis, Marciani Sedanii

rogatu, qui occafioncm tam pulchram non praetermitti c re non folum fua eflfc fcd

etiam ad Gallici nominis decus pertinere dicebat, rex ad r Bullioncniis principatus re-

cuperationem animum adjecit, quem Cacfax Marciani majoribus ablatum * Leodi-

ccnfi cpilcopo attribuerat. Datus ei a rege' Jurcius legionis Campanae praefecius

cum iv Cio circiter peditum et cid cc equitibus atque ala cataphradorum fua et vi

majoribus tormentis. His inftrudus Marcianus Bullionum ducit, oppidum quondamfrequens

VAR- LECT. • juflit, dum altercaretur cum fuis, et Ecce te P.D.o.f.d.

INT E R P R. * de Sonte Murie. * Ivoy. « de la Marii, fnnee de Sedan. * Herttbnde Ia Kaebe-dn-mainc * le Cbrer r. ' la Menfie. * Charles duc cTOrleans. h Cillet de Levant. j Sternebant.k Fr.dt Colifnjy fient d"AndeUt. 1 de Marcillj, fienrde Cifierre. n Milan. n Vineemes. * de Caurtenay,

fient de Blenean. » de Hanlueerrt. n le tapitatne Baro» Parifiem. ’ duibi de Beuillen • de Ltege.* le fient de Jonrt, colone/, &e.

355ClODLlI.

HenricvsII.

Digitized by Google

c.

356 JAC AUG. THUANICOIDLH. frequens et muris cin&um, fcd propter continua bella paene defolatum ac femi-

Hsnricus IIdirutum - ,n co,,c»

cui fubiacct oppidum, rupes undique praerupta prominet, cui

’

arx impolita cft, fofla praealta et lata in faxo excavata a colle, cui olim conjungeba-

tur, divifa, de cetero pro loci fpatio propugnaculis et muro munita. Vicinus ager

horridus fere ; ut qui afpcris collibus et perpetuis faltibus diftinclus fit. Cum Mar-

cianus, per impedita loca faepius iifdcm traduciis copiis, ut majores vero apparerent,

et tympanis ac tubis inter convaileis fragorem ac ftrepitum ingeminantibus terrorem

praefidiariis injcciflct, tormenta operarum vi in collem fubvehi imperat, quae funibuJ

librata vix tandem in praccipiti clivo conditui potuerunt: mox diiplofionc facta "et

modica ruina edita, » Altorivus nothus arcis praefc&us, qui regem cum omni exer-

citu venifle exiftimabar, deditionem pacifcitur, niti intra triduum auxilia firmmitte-

rentur. Elapfo triduo, neque fupervenientibus auxiliis, Marcianus arce et machinis

potitur, Altorivo cum fuis vita et rebus (alvis abire permiflo, qui ob ignaviam paulo

poft fccuri pcrcuflus cft. Capto Bulliono, Marcianus cetera principatus illius oppida

ac vicos in potcftatcm nullo negotio redegit, xxx poftquam inde a Cacfarianis ejedus

fuerat anno. b Avcllanus arci cum praeftdio imponitur. Dum haec agerentur, rex

ob continuos labores, dum in aggere plerumque cum milite fomnum capit, et cibum

horis minime confuctis fumir, acccdcmc caloris illa acftare deflagrantis inclementia,

in morbum incidit, ex quo cum Sedani, ubi ad cum venit regtna, aliquanto tempore

dccubuiflct, valetudine demum confirmata in caftra rediit ; quae Momoruntius « Ci-

macum verius in Arduenna fylva promoverat, ut Mariae reginae cum exercitu in Bel-

gii limite ferro et flammis graflanti occurreret, et militem veteranum praedae avidum

aliquo modo fatiarct. Interca d Lumii caftclli, quod inter « Mufonium et f Meze-

nam ad Mofam litum cft, latrociniis infamis et limiti Campaniae valde detrimentofi,

arx, domino mortuo ex morbo an vulnere incertum, regi deditur; quae ftatim folo

aequata er, fervato interiore propugnaculo, una cum parte annui reditus 8 Nivemen-

tium duci dono attributa cft j altera parte h Confluentio, qui fororis defundi filiam iu

uxorem duxerat, refervara. Rex Luccmburgico agro digrefiiis, cujus praefedum

Nivernium conftituit, et, commeatu in * Rupem-Martiam comportato, circa

k Thcodonis-villam corrupta mefte, 1 Arlonium munitillimum caftcllum aggreditur;

in quo, dum caftra propius admoventur, Francifcus m Anglurius Etaugius Colinii le-

gatus occilus cft ; nec multo poft locus impetu a ooftris capitur, practidiariorum fere

omnium caede Etaugii morte vindicata. Eandem fortunam et B Glajonum caftcllum

Arlonio nimium vicinum fubiit. Inde Cimacum exercitus deducitur : ftatimque

oppidum deferitur, praetidiariis in arcem cum oppidanis et quidquid fecum afportarc

potuerant confugientibus ;qua admotis tormentis vehementer pulfata et ruina edita,

dum praefedus de deditione ageret, noftri praedae avidi injuftl in murum evadunt, et

arcem captam proterve diripiunt;proterviae poenam plcrifquc ex iis luentibus, qui,

dum ad praedam difeurrunt, tormentario pulvere ignem concipiente, ad e conflagra-

runt. De 0 Avenarum urbe obfidenda etiam cogitatum fuerat : fcd, immodicos aeftus

excipientibus continuis imbribus, «xcrcitus tandem dillblutus cft;poftquam p Aunu-

lius, cum levi armatura in q Hannoniam ad reprimendas Hungariae reginaccxcurfiones

miffus, ct r Valencianasufquc progreflus, cum nulquam hoftis comparcrct, incendiis

paftim fallis ultionem de vaftato et inccnfonoftro limite abunde fumptillc vifus cft.

Rex* Eftrcam xvn Kal. Sextii, in caftra venit, cum in ea expeditione ixi menfeiset

xv dies confumptiflct : et, exercitus parte * Vindocino attributa, u Guifain, deinde

* “ Faram oppidum munitillimum ad 0 Etiam profc&us cft.

X.VAR. LECT. • Forum Veromanduorum F.D.o. 9 Ifaram P.

INTERPR * It bafiarj de Ia maifea Je Haurio*. * ie fuur des Avelles. * Cbhnay (s Ardesuet.* Limes. • Moufau, 1 MtscJerrs. * Nevrrt. h le fcigHtvr de Confiant. 1 Roc de Mars. k Tbionvilie.• Trelon. dAneture dEtaures, lientenant de Colimur. • Glatti • Avrftees. * le duc dAurnale,i Hatuaut. * Valeacuuntt. • Efirte-an-ft*t. • le duc de Vtudime. • Guifr. M la Fere fur O/fi.

.Digitized bv Google.

HISTORIARUM LIB. X.

X. Re ce in Germaniae et Belgii finibus bellum gerente, foederati, qui, capta

* Ereberga et mox b Oeniponte, c Fieflam reverterant, per intcrnuncios feriptum

tam fuo quam Mauritii nomine d Auguftac evulgant vm Eid. Junias j quo, conve-

nienter iis, quae jam ante publicaverant, quandoquidem religionis et libertatis pub-

licae caufa arma fumpfcrint, idoneos in templis et juventuti erudiendae dodorespraeficere fui officii efle profitentur : fic enim obviam iri hoftium veritatis conatibus

aiebant;qui id hadenus egerint, utoppreffis piis doloribus pontificia potertas confli-

tucrctur, et juventus erroneae et impiae dodtinac a teneris imbuta fucco fcnlim in

ea adolcfccrct : eo confilio non folum pios dodores in vincula eonjedos, fcd et cos

per jurisjurandi religionem dira et inaudita inhumanitate adados/ut Imperii finibus

excederent; aliofque, aut a dodrinaipter cos recepta abhorrenteis, aut qui minus

conflantes a pura religione defecerant, in horum locum fubflitutos efle : itaque fc mi-

niflros illos et juventutis moderatores ab illis ejedos revocare ; et, nequis calumniae

locus fit, jurisjurandi nexu prorfusexfolvere, ut ipfis deinceps libere liceat foederato-

rum patrocinio fretis juxta confcffioncm, quae Auguftac olim exhibita cft, verbum

Dei pure fuis cuique locis et paflim in Germania docere, ac juventutem erudire

;

poena graviffima in cos fancita, qui illos, quafi contra fidem datam faciant, dido vel

fado pcrftrinxcrint. Mandatum inlupcr, ut alii, quos cum his propter diverfam do-

cendi rationem minime confcnfuros praevideant, a fenatu removeantur ; et curetur,

ut foederatorum cdido fua conflet audoritas. Igitur quinto poft dic, quam haec evul-

gata fint, concionatorcs a Caelare ejedi ac ludimagiftri a fenatu reftituuntur. Haec

omnium foederatorum nomine ada. Albertus vero Brandcburgicus,qui nullam non

movendi belli occafioncm captabat, cum videret Mauritii frequenti itu et reditu res

ad pacem fpedare, fuum negotium agere coepit : ac jam antea, priufqnam Mauritius

* Lincio rediret; ipfc cum fuis copiis et aliquot fociorum, eae erant equitum n cid et

peditum vexilla xix, ab exercitu deceflerat ; et primum WolfangoTcutonici ordinis

principi cum incendiis ac direptionibus plurimum damni dedifler, pecunia ingenti

abeoexada, in Norimbergicum agrum defeendit, et f Licchtnavum praecipuam ar-

cem v milliaribus ab urbe diftantcm unaque fubjcdum oppidum admotis tormentis

in Non. Maii deditione capit. Poftridie ad fenatum 1 iteras dat;quibus de regis ac

feoderatorum in hoc bello propofito, quod jam ex evulgatis per Germaniam feriptis

potuerit cognofccrc, pauca praefatus, confidere ait tamhoncfti confilii audores, futu-

rum, ut omnes viri boni et libertatis ac tranquillitatis publicae amantes ipfis fc con-

jungerent : ceterum, fi aliter eveniat, flatuifle, cos, qui vel nitentur contra, vel opi-

bus fuis non adjuvabunt,- pro hoftibus habere : fibi vero id negotii a fociis datum, ut

illos, quorum fincis ingrederetur, ad offidum cogat ; neque locum ullum munitum,

unde vis vel eruptio aliqua metuenda fit, a tergo relinquat:proinde ipfis, qui nondum

voluntatem fuam declaraverint, neque Auguftam legatos aut ad fc mifcrinr, Liccht-

navum arcem, quae fuis caftris incommodabat, viademifle, confcrvatis praefidiariis,

quos Icvcrius muldarc potuiflet:petere igitur, tam regis quam fuo et fociorum no-

mine, ut, quid in hac communi caufa facere decreverint, publice profiteantur, et fine

mora intra diem proximam dcnuncicnt, ut, quo numero haberi debeant, poffitintcl-

ligi. Haec ille. Etfi autem S Norimbergenfeis foederatis omnino non fatisfcciflc di-

ceret Albertus, neque fibi de ipfotum voluntate conflare, tamen hoc feiebat, quo

tempore Mauritius et foci» ad * h Schuinfurtum caftra habebant, quod fuit vn Kal.

Apri!, cum Norimbergenfibus adum fuifle, ut foederi fubfcribcrcnt. Se commea-

tum, machinas bellicas maximamque auri vim in illud conferrent: fcd nihil

impetratum

VAR. LECT. * Schinfurtum P.D.o. Scuhinfumim D. f. d.

INTERPR. 1 Ekrrxitrz. * Imjjirxk. * Fwjfcn. * • Liat*..1 Lifbtens*. '««*

Nuremberr,. h Sil^infurt

To M. I. X X X x

357CDI3L1I.

H

Diaitized by Google

55 8 jac. aug. thuaniCniOLlf. impetratum primo ; tandem port multas altercationes convcnilTe, ut depenfis cc aurco-

TdENKicujt U/riim millibus pacem cum foederatis haberent, idque Mauritium tam fuo quam focio-

rum nomine religiofe cis promifitrc. Itaque acceptis Alberti literis flatim referibunt,

er, quid Mauritius ac principes per tranfa&ioncm fibi promiferint, oftendunt; quod

in caufa fuerit, cur ad cum legatos de pace minime miferint: petunt igitur, ut arcem

ademptam reftituat, in coque fibi gratificetur. Ad ea Albertus triduo poft rclpofidcr,

fibi nequaquam conflare de illorum rranfadionc : et vero, cuin regis, cui non minus

quam fociis fit addi&us, maxime interfit, petit, ut tranfadionis documenta exhibeant.

Cum illi exhibuiflenr, nihilominus regis nomine utget, ut intra paucas horas diferte

ad pollulaca rcfpondcant ; alioqui fc cos pro hoflibus habiturum. Dum ultro citro-

que inter eos commearetur, Norimbergenfes ?d foederatos querimoniam detulerant

:

et Mauritius quidem ac Willelmus Helii filius rcfcripfcrant, Alberti fattum fibi pror-

lus inopinatum accidiflc, ac minime illud probare; ceterum pa&a fc fervaturos, et

curaturos, ut fua ipfis rcftitucrcntur, et copiae, quas Alberto attribuerant, revocaren-

tur. Sed interca, dum Mauritius ac focii miflis legatis omnia tcnrant, ut res compo-

nantur, Albertus, cum rcfponlum, quale vellet, a fenatu non ferrer, rabie incitatus,

ur, quod jure non poterat, terrore fui injefto confcqucrctur, Licchtnavum arcem et

adjunctum ei oppidum diripit, inccnfumque funditus evenit. Tum, imperata oppi-

danis pecunia, iplos in fidem fuam et Georgii Fridcrici patruelis jurejurando adigit;

continuoque propius urbem caflra admovet. Itaque Willelmus, cum aliud non pofi

fer, ut fidem aliquo modo liberaret, equitum ii alas, quas contra Teutonici ordinis

nugiflfum ei commodaverat, confcftim revocat:quod ille cum durillimc acccpiflct,

non jam cum fenatu Norimbcrgcnfi fcd cum principibus offenfione contradla, bac-

chanti fimilis bellum immane orditur ; et vicos ditionis illius e circiter, arccis et ci-

vium villas ad lxx, templa etiam prius fpoliata diripit et incendit: mox infylvam

admodum fpaiiofam, quae non ipfis tantum fed et finitimis materiam et ligna fubmi-

niflrabat, igne injc&o, adm cio jugerum incendio confumpfit, nobilitati vicinae, ni

imperara faceret, bello dcnunciato

:

a Bambergenfemque et Hcrbipolcnfem in Fran-

conia epifeopos, ut fe ac res fuas periculo et vaftitati eriperent, ad iniquiffimas condi-

tiones adegit ; ab illo quidem acceptis circiter xx oppidis ac praefecturis, et pertranf-

actioncm inter cos faCtam xiv Kal. Junias permiflis vi&oris arbitrio beneficiariis et

clientelis; ab hoc vero cc aureorum millia emunxit, et infuper hoc exprelGt, ut aes

omne alienum fuum, quod ccc amplius aureorum cid excedebat, in fc reciperet et

diflolvcrct. Tam dcplorabilcm Norimbergenfium fortunam miferatac Sneviae civi-

tates, quae numero xxvi b Auguftaead imperatum convenerant, legatos deprecatum

mittunt ;qui, quod Albertuni a propofito nulla ratione abduci pofle animadverto,

rent, civcis ad pacem hortantur : nam capta Ercberga, et in Pannonia atque Italia tur-

batis rebus, cum nullum ab ullo auxilium fperari poflit, reliquum efle, ut conditio-

nes ab Alberto propofitas, quantumvis iniquas, aequo animo ferant. Cum Norim-

bergenfes recufareiit, et fidem inde Mauritii hinc etiam Cacfaris fruftra implora-

rent, fcquc potius extrema quaeque pati paratos dicerent, quam ut in tam iniquas

conditiones confcntircnt, eo irritatior Albertus rurfus vehementiore quam antea im-

petu di fplofis tormentis in urbem fulminat, et igne, quacunque potuit, injcfto, ad

majorem terrorem etiam fuburbium incendit. Sub id tempus a Mauritio et Wtflcl-

moHefli filio in caflra Alberti veniunt GeorgiuscThanncbergusctGulielmusJSchat-

tus;qui adhibitis civitatum legatis, alioqui re infera difccfluris, cum utrifque agunt,

ac pacem tandem conflituunt, in has conditiones : ut fenatus cc aureorum millia de-

pendat, vi tormenta muralia inflru&a tradar, principes et foederatos, ficutAuguflani

faciunt, favore profequatur : Albertus viciflim ablata.rcflituat, et abobfidioncdifccdat.

Ita

1N’TERPR. • lettwjMt d* Bwitri & frnttb*r£. * Anclar ‘ Tf-vinr*ttr(. * Stbscblt».

Digitized by Gooflle|

4HISTORIARUM LIB. X. 359

Ita Norimbcrgcnfcs, qui fc fuperiori bello medios "ederant, et ultimi hujus initio CIODLII.Caefaris et Auftriacac domus offenfionem veriti neutri fc parti addicere voluerant, in HenricusUTtam duras leges adalti funt, quod fc a Mauritio deleri viderent, qui licet Alberti factum

molefte admodum ferre verbis dcmonftrarct, tamen eorum quamvis jurtac querimo-niae fatisfacere fe pro tempore non polle fignificabat. “ Soluta obfidionc, poft ac-

ceptas novas copias, Jobo* Dclbcco et Chriftophoro b Oldcnburgo ductoribus, terri-

bilior Albertus ad Ulmenfeis xn Kal. Quintii, litcras dat;quibus cos, ut Norimber-

genfium ab fc in ordinem rcdultorum exemplo ad bonam mentem redeant, monet

:

alioquifore, ut arltiore ipfos quam antea obfidionc premat, et, fi fortuna, ut fperct,

coeptis arrideat, nulli mafculo feptimum annum egreflb parciturus fit. Ad haec ni-

hilominus illi paucis rcfpondent ; liante rcpublica, quamdiu vita fuppetet, nihil eo-

rum, quae poflulct, facturos clfc. Hanc Alberti ferocem proterviam multi ita inter-

pretabantur, quaft non jam foederatorum fed fuas res ageret, et qui fibi, quod fortuna

belli dedifler, vellet acquirere ; improbatoque Mauritii facto, qui, inconfulto rege,

cum Cacfarc convcniflct, de novo bello cogitaret : tamen folutaUlmac obfidionc

nobilitatem, quam in fidem adigebat, in foederatorum quoque verba jurare cogebat.

His fucccfiibus five efferatus live alacrior redditus, in ccclefiafticos, quorum opima

praeda inefeatus fuerat, arma vertit 5 cteMoguntini feptemviri lineis ingrcfliis add Moenum flumen caftra promovet, fnccndiifquc ac «apinis diu gradatus ingentem

pecuniam ab archicpifcopo exigit. Cum principes deprecarentur, et de fumma ad-

huc non conveniret, Moguntinus, demerfis antea in Rhenum majoribus tormen-

tis, quae horti ufui efle poterant, 111 NonrQuintil. fuga l'c periculo fubducit. Elapfo

Moguntino, Albertus in Treviros alturum ducit : et terrore, quem de fc fparlcrat, ab

attonito archicpifcopo, regis nomine, quod jam a foederatis alienior fere ulurpabar,

petit, ut praecipuam fuac ditionis e arcera ad Rheni Mofellae confluentem fitam,

loco natura munito et opportuno, tradat: fed, recufantc f Trcvircnfi, fruftrafuit.

XI. Interea Mauricius s Paflavium veneat, ut de rebus componendis cumFerdinando ageret. Aderant Caefaris nomine Albertus Baioariae dux Ferdinandi

gener, h Salisburgenfisct Eiflctcnfiscpifcopi, feptemvirorum quoque legati, ac*Cli-

venfis et Wirtcmbcrgici oratores. Heie Mauricius Kalendis Junii, longa de publica

adminirtrationc querimonia inftituta, in eam exteros opprefla libertate invafifle dicit

;

et, imminuta feptemvirorum aultoritare, quibus inconfultis multa fiant, jura etiam

perverti; et iniri rationes, quibus jus Caefaris creandi in pofterum ipfis auferatur

:

proinde in comitiis nullam fere ipforum rationem haberi, privatos feptemvirorum

conventus formidine quadam intermitti, jurifdiltionem enervari, Spircnfi camera

provocationes, quae ab ipfis fiunt, contra morem antiquum admittente : in aula Cac-

facis per moras artcltatas privatos fumptibus exhauriri, difficulter impetrata audien-

tia, neque re, quae proponatur, propter linguae imperitiam exalte penfitata aut cog-

nita ; fi quid rcipublicac caufa et pro communi utilitate allatum fit, in malam partem

accipi s gravibus edictis mandari, ne quis externis principibus militet ; eos vero, qui

in gratiam accipiuntur, jurejurando aftringi, ne contra Caefaris provincias arma fe-

rant, et ita ab Imperio divelli ; aeque ab iis, qui in Caelaris amicitia permanferint,

atque ab illis, qui ex officio dominis luis bello Smalcaldico militaverint, injuriofe et

contumcliolc exaltam pecuniam ; militem externum in Germaniam introdu&um

efle, et bello confclto per praefidia dirtributum multa licenter ac libidinofe fcciflc,

deque triumphata Germania Cacfarcm libris fuo permiflu editis gloriatum efle, cx-

portatis ad ludibrium in externas genteis bellicis machinis; et, quafi bello adempta

ad

V AR. LECT. • Accedebar, quod novis copiis, ribut, auclo exercitu tcnibilior Albentis eviferar.

Jobo Dclbcco et Chrillopljoro Oldcnburgo ducto- I(ytur foluta obiidione ad Ulmcnfo ; P- D. o.f.

1NTERPR. * * fOUtaLurg. c ItU-Htur dt Mtjnte. * It Mtm. • CokltmtA.

* rtltiunr dt Trnrt. * Ptjfnu. * dt Salttb*T& & EjtkftoJt. ‘ Ut dmet dtCltvn & dt Wrttmkerg.

Digitized by Google

360CPE3L11.

HeNRICUS 11.

JAC. AUG. THUANI ,

ad ambitionem fatis non eflent, nova fabrefada, Germanorum principum infignibus

in iis imprcllis, tanquam haec etiam illis erepta eflent : externum militem faepius au-

ditum, cum interminaretur, fore, ut Germania exaedificatis paflim per primarias ur-

bcis arcibus et propugnaculis Cacfaris patrimonio addiceretur : in comitiis, nomine

provinciarum Cacfaris, complurcis in principum ordinumque coctum fraudulenter

admitti, ut adaucto numero fuffragiis illi vincant : Spirae inltitutum tribunal, a quoAugurtanacconfcflionisfocii excludantur, et longo fufflaminc litium a judicibus ex

propofito protelatarum damna multa accipiantur: hac injuriae, quae non ad privato-'

rum folum offcnfioncs fed univcrfac Germaniae dedecus pertineant, quaeque huic

bello caufam dederint, fi farciantur, non dcfpcrarc, quin res componi pollit: petere

igitur, ut leges illae, contra Germaniae jura et libertatem latae, proximo in conventu

retractentur, et publicae tranquillitati ex omnium ordinum confilio ac confcnfii

profpiciatur. Qui deprecatum venerant, iis auditis, quae ad publicae adminiftratio-

nis emendationem fpedabant, ut Cacfari honos fervarctur, ad communem conven-

tum referri debere ccnfcnt. Auditus et tunc epifeopus* Baioncnfis Jo. Fraxineus,

quem Mauritiusco fecum adduxerat, ne quid fc inconfulto rex factum queri poflet.

Is iii Non. Junii coram principibus, repetita a primis initiis antiqua, quae Germanis

cum Gallis ac deinde Francis intercedit, amicyia, ac conjunctione, tamutrifquc ho*

nefta et utili quam rcipublica* Chriftianac femper neceflaria, cum imperium in re-

gum Franciac familia primo fundatum commune utrique genti fuit, deinde ad Ger-

manos tranflatum, atque Saxonibus, quod a regibus Francorum originem ducerent,

delatum cft, florentem inprimis Germanorum et Francorum rcmpublicam fuifle de-

mon flr.it : atque illorum quidem tantam fuifle potentiam, tantum robur et au&orita-

tem, ut non folum b Pannoniis, c Dacis, Bohemis, d Sarmatis et Danis imperitarent,

fed Italiam omnem imperio tenerent : Francos vero, ut Chriftianam religionem tue-

rentur ac propagarent, in Saracenos et Tureos expeditiones fufccpifl*e, et de vidis

hoftibus per A fiam, Africani et Europam gloriofiflimos triumphos reportafle : ut non

immerito Philippus Auguftus antiquum illud foedus, quod vctuftatc paene obfolcvc-

rat, non folum renovavit, fed ad perpetuam rei memoriam aureis literis deferibi cu-

raverit : diflbluta demum conjunctione illa, infititiis quibufdam nec ea fundionc

dignis principibus adCacfareum fafligium evedis, una quoque roburGermanicum ali-

quanto tempore per domcfticas calamitates debilitatum fuifle, donec Lucemburgti

fumma virtute principes, Hcnricus vtx, et ejus nepos Carolus iv aureae bullae condi-

tor, Carolique filii Wenccflaus et Sigifmundus imperio potiri, priflinam Germaniae

majeflatem reddiderunt, et rurfus cum noflris regibus ardiflimam amicitiam junxe-

runt : his fuccefliflc • Auflriacos ; et in iis Albertum, qui nullis pollicitationibus aut

minis a Bonifacio vm inquieto et fuperbo homine adduci potuerit, ut Philippo Pul-

chro bellum inferret, et Galliam in praedam a pontifice datam oppugnaret: horum

exemplo melius fadurum fuifle Carolum v, fi non pravis ufus confultoribus aut Fran-

cifcum nuper hortem declarari julllflcr, aut Hcnricum nunc ejus filium infidiis et

artu primum, mox aperto marte opprimere conatus eflet : fed hoc nimirum eo confi-

lio ab ipfo fachim, ut duas potentiflimas nationes et quamdiu fimul in amicitiam co-

aluerint invidas divellat, et ea amicitia divulfa facilius Germaniae jugum imponat

:

hucenim pertinere, quod precibus et turpis tributi penfitatione pacem a Tureo rede-

merit; quod nunc etiam religionis ac rebellionis praetextu in Germania fimultatcs et

fadiones alat j quod, difpofitis paflim Hifpanorum praefidiis, exarmatis armamenta-

riis, et. cognitioni fifcali via patefada, impune in omneis defaeviat j quod Imperii

figillum,

INTER PR. • dt FrrJJe, rvf^we de Bajomu, b la Heaf,rie ‘ Trraplv***. * Pelvgnr.

NOT. * siKflriatto~\ Et ncanmoins la Maifon apres Hcnrivn 6c Charles I v, quoiqu’il vcfcuft dc-

d'.Auftiichc avott poflede dcjta Pempire avarn edic vane cux. Pm.de Luxemburgi & metne Albert, qui dl ici 10u

Di jitizcd I ,_v X>'.J.

HISTORIARUM LIB.X. 361

(Igilium, Spircnfc tribunal, comitiorum jus ac libertas ab unius * Atrebatenfis libidine C1013LII.

pendeat $ quod, qui animi gratia aut emolumenti alicujus caufa externis principibus Henricus 1L

militant, mulftcntur, profcrjbantur ac denique fupplicio afficiantur : his artibus et

machinis id Arui, ut, opprefla libertate et everfis Imperii legibus, fpreta feptemvirorum

et Germaniae ordinum auctoritate, Ferdinandus vel coaftus vel vanis promiflis onera-

tus Imperio cedat, et Hifpaniarum princeps defignetur Cacfar : cui malo ut obviam

irctur, Mauritium feptemvirum patriae charitate incenium ac focios principes tan-

dem expergefactos aequa arma contra iniquos exterorum conatus fumpfifle : cum vero

fc fuis tantummodo viribus fretos oneri impares viderent, Galliae regis opem implo-

ralTc;qui, fuperiorum annorum omni protinus offenfionc depodta, fortunas omneis

luas cum ipfls communicaverit, fafto foedere, quo inter alia cautum fit, ne cum holte

pacifci nifi de ipfius voluntate liceat : Mauritium vero, licet eo nexu vinciatur, ta-

men, quo publicae tranquillitati profpiccrct et Ferdinando gratificaretur, a rege pe-

riiltc, oflenderer, quibus conditionibus cum Cacfare pacifci vellet : id regi primum

a fide data alienum vifum efle;quia tamen fua commoda femper publicis poflhabucrit,

illud amico principi denegare noluifle : itaque, fi vulnera in repnblica accepta fanen-

tur, er, ne in pofterum rccrudcfcant, idonee profpiciatur j fi principes captivi dimit-

tantur iis, quae foedere fint pcrfcriptac, conditionibus j fi vctufta Galliae cum Imperio

conjunflio atque adeo nuper iftum foedus confirmetur, non rccufare regem, quominus de pace agatur : quod ad privata attinet, quia per vim Cacfar multa ufurpave-

rit, bello nulla de caufa jufta illato, aequum ccnfere, ut, qui injuriae principium fece-

rit, eam fatisfaftionc idonea rcfarciat : fane regem, licet aequitati caufac non minus

confidentem quam viribus, ira fc comparaturum, ut, quantum pacis ac tranquillitatis

ftudiofus fit, non folum Mauritius ac principes, quibus in hoc negotio fummoperegratificari cupiat, fcd etiam omnis rcfpublica Chriftiana, cui fc natum fciat, plene in-

• tclligat. Ad ea principes rcfpondcnt, fibi admodum gratum efle, quod de antiqua

Germaniae cum Gallia conjunclionc commemoratum fit : agere infuper gratias protam egregia regis erga fc voluntate 5 qui publica commoda privatis anteferar, et, quominus foederatis cum Cacfare conveniat, non rccufct : nec vero dubitare, quin pacis

conditiones, quas rex proponar, a Cacfare obtineri poflint;qui antea et nunc prae-

cipue bene de rcpublica fentiar, et fpem dederit fore, ut brevi principes captivi dimit-

tantur : quod ad veterum foederum renovationem et nuper ifti confirmationem atti-

net, id quandoquidem in hoc confeflu tractari non poflit, ad conventus publicos re-

ferri debere 1 veruntamen, quae femper inter utramque nationem fuerit, eam op-

tare inviolatam et perpetuam manere ncccflirudinem:quod autem quaedam occu-

pare Cacfarcm dicat rex, quae fua finr, quaeque repetere in animo habeat, aequumvideri, ut cujufmodi illa fint amplius declaret } nam ad Cacfarcm legatos mittere dc-

crevUTe, qui fuper ea re et aliis, quae ad rcmpublicam pertineant, querelas fuasfimul

ac preces ad illum deferant. Mauritius praeter Hefli foccri liberationem urgebat, uc

iis de rebus, de quibus figillatim querimoniam inflitucrar, Ferdinandus rex, Maximi-lianos filius, ac reliqui principes mox cognofccrcnt, et recepto Germaniae more fta-

tucrcnt > interim in religionis caufa nihil moveretur, nec ulla cuiquam eo nominemoleflia fieret, donec de tora conrrovcrfia decerneretur: quod principes minime im-

• probabant. Sed Cacfar per legatos ante omnia petebat, ut iis, qui confiantet in fide

permanfiflent, quique proptcrcain maximas fc calamitates induiflent, dedamno fatif-

ficrct. Poft longam et aerem dtfccptationcm petitum a tempore remedium 5 er, qui-bnfdam capitibus mitigatis, placuit, ut v Non. Quintilcis Cacfar plane rcfpondcrct jinterim ab armis ccflarctur. Principes vero datis ad Cacfarcm literis xn Kal. Quintii,deplorato tam calamitofo rerum flatu et detrimentir hujus belli caufa ab ipfius fidis

IN rERPR. * dt Grj*vi!!et evrjae £Arras. amicisTOW. I. • Yy y y

\

*

I

\

i

i

1

i

\•

Digitized by Googlc^

362

CUDI-II.

Henricus II

JAC. AU G. T H U AN I

amicis nunc ct antea acceptis, cum ad pacem hortantur. Et, quoniam extrema fui

rcfponfi parte principes aequum videri dixeram, ut rex quae a Caefarc poftularct am-

plius declararet, » Fraxineus a rege certior fadus, cum in cartrisad bEiftctum effer,

referibit illis mKal. Quintii, in hanc fententiam : Siquifunt, qui de egregia regis

Chriftianifltmi erga rcmpublicam vcftram voluntate adhuc dubitent, eos parum fin-

ccrc, certe minus prudenter, de optimo principe exiftimarc, rerum pro Germaniae

libertate hoc anno gcftarum feries arguet. Nullum enim ab eo expeditione ifta

captatum fuiffc privatum compendium, fatis oftendit, quod nihil omnino per Germa-

niam, cum poffet ex facili, occupaverit: fed fatis habuerit iis tantum in civitatibus

praefidium relinquere, quibus per foedus liccr, quo cautum cft, ut libera fit belli ge-

rendi cuique fociorum potcftas. Et quamvis, dum ad Rhenum ufquc caftra promo-

veret, hoftis a tergo rapinis ct incendiis domi graffarctur, non tamen fc loco movit

aut de reditu prius cogitavit, quam a Mauritio cognovit, amicis ea conditionibus im-

petrari poffc, quorum caufa bellum fufccptum cft. Qui nuncius quam illi gratus ac-

ciderit, iis acftimandum relinquimus, qui notum cxploratumquc habent, hoc unum

femper illum fpe&affc, ut Germaniae libertati confulcrctj ct praefentia fua efficerer,

ut principibus occafio daretur cxpoftulandi cum au&oribus injuriarum, quasaccepif-

fent, fuafquc adeo res, fortunas ac dignitates, nifi ipfi fibi dccffcnt, vindicandi ct in

pofterum ftabilicndi % ut denique fidei fuac ct benevolentiae cdiro hoc illuftri tcftimo-

nio utriufquc gentis amicitiam fempiterno foedere firmaret. Quia vero Mauritius ab

eo quaefiverit, quibus conditionibus cum Caefarc pacifci velit, equidem regis nomine

aliud rcfpondcrc non poffum, quam quod jam faepiusde me audiviftis; Cacfarein

nulla jufta de caufa nos priorem bello laccfliviffc : non autem confucviffc Galliae re*

ges pacem ab hofte petere, cui neque viribus neque alia ulla re fint inferiores j nec

quidquam efle caufac, cur conditiones proponat, nifi eas citra dubium obtinendi fpes

certa affulgeat. Itaque omnia arbitrio vcftro permittit. Eam fiquidem optimus

princeps in vobis fiduciam habet, ut dignitatem, fortunas atque exiftimationem ipfam

in finu vcftro libcntiffimc fit depofiturus : cum hoc tamen, ut Cacfar eandem legem

fubcat, et de utriufque caufa cum plena potcftate cognofcatis vos ct ftatuatis;quod ut

primo quoque tempore fiat, a vobis enixe petit. Nec dubitare debetis, quin multa

de jure fuo communis concordiae ac quietis publicae caufa in gr;tiam vcftram remif-

furusfit, cum non alio fine fe potentiflimus princeps fumptuofo huic bello implicuerit,

quam ut pacem vobis acquireret, ct libertatem Germaniae externo jugo cxcuffo refti-

tuercr. Nam, quae de bello Turcico ab ipfo fufeitato calumniofc ab hoftibus ipar-

guntur, non vos latet eo confilio dici, quo odiofum vobis cum reddant, quem fiduni

et utilem vicinum ha&cnus experti cftis. Quod fi nihilominus, quod ille nequaquam

putat, tantum apud vos inimicorum artes valeant, ut, omnino cxtin&a recentis be-

neficii memoria, nullam amicitiae ipfius rationem habeatis, ct foedus nuper, vobif-

cum contractum, tam honeftum utrique quam neccffarium, diffolvi pariamini t rex

confcicntia fua fretus, ferutatorem cordium Deum et confiliorum fuorum tcftcm ap-

pellabit, ut culpa in eos rejiciatur, qui motuum ac triftium bellorum, quae ex ea occa-

fionc deinceps nafccntur, auflores fuerint. Recitata in principum confeffu cpiftola

Kal. Quintilibus, triduo poft Mauritius ad condi&am diem c Paffavium venit: ct cum

FcrdinandusCacfarcm quidem, quid fuac voluntatis effet, peri iteras fignificaffc dicc-*

rct } fed in plcrifquc diffentire j ut minime opus effet, quid ad fingula capita refpon-

diffet, explicare i petcrctquc, ut cum bona Mauritii gratia fibi quam celerrime adfra-

trem ire liceret } fore enim, ut brevi accommodatum temporibus ct ipforum defiderio

rcfponfum ferat j Mauritius contra urgebat, ut nulla intcrjecia mora decerneretur i

neque enim rem amplius differri fine gravi exiftimationis fuac ja&ura, aut faftum cx-

cufari polle apud 1'ocios, quibus ob afliduam hanc asionem jam fufpcftus effe inci-

1NTERPR. 'dtFrtfle. * F.jrbflMJr. « • ' Pl«-

^Dlflitizod by G

HISTORIARUM LIB. X. 363piat. Cum nihilominus Fcrdinandus nullam fc talem a fratre habere potcftatcm di- C1D10LILceret j

quam fi haberer, minime commiflurum, ut tam alieno tempore ingratum pro- Henricus

T

lTfc&ionis laborem ac moleftiam fufeiperet j principes rurfuscidant ad Cacfarcm Jite-

ras, et, ut amicorum calamitatibus jam acceptis permoveatur, rogant, corumquefortunis profpiciat, qui, quod incendio magis vicini fint, breve confulendi fparium

ab hoflc impetraverint, intra quod, nili ab eo planius rcfpondcatur, extremum om-nium fortunarum diferimen fint fubituri.

XII. A d eas Cacfar ultima dic * menfis * Villaco referibit : et, principum collau-

dato pacis (ludio, fc quoque a primis iniri magiftratus initiis nihil aliud cgilTe dicit,

quam ut pacem in Germania atque adeo toto orbe Chriftiano conttitueret, ut, ea

conflituta, controvcrfiac de religione componi et communis hoftis per Chriftiano-

rum difeordias in dies crcfcentis conatus reprimi poflent : non clVc igitur, cur eamiibi tantopere commendent j potius ad cos, qui fint horum motuum auAorcs, hoc

orationis genere utendum fuifle. Alteris literis ad cofdcm principes v Eid. Quintii,

datis, cum fc iterum illorum hortationibus acrius pungi dolcrct, quali ipfius culpa fu-

pexiorum temporum plagae rccruduiflent, aut per cum flaret, quo minus vulnera fa-

narentur, horum motuum caufam in hofteis rejicit jplurimumquc fibi dolcrc dicit,

quod permulti principes hujus ultimi belli caufa tam gravia detrimenta accipiant : fcd)

quo minus haftenus convenerit, nihil aliud in caufa fuifle, nifi hoc unum, quod e re

fua et ipforum quoque omniumque adeo ordinum judicaverit, ut falva Imperii ma-

jertate ac digni.atc res componerentur : ceterum Alberti, qui fc jam ab initio femper

alieno a pace animo efle oflendcrir, fachim pracftarc non pofle } furere illum, et qui-

dem furorem infanabilcm, omneis videre ; daturumque aliquando furoris poenas, fi,

cum reliqui ad bonam mentem redierint, ipfc folus furere perget. Ad Fraxinei

vero epiftolam, poftquam de ea per Ferdinandum cognovir, in Iiaec verba rcfpondir.

Etfl pergrave accidir, ut, cum rebus in Germania firmatis omnia pacata domi efle cre-

derem, bellum factiofis quorundam machinationibus inopinato exarferit, tamen id

multo graviflimum fuit, quod domeflicis malis etiam externa injuria acccffir, cumGallicum oratorem, quem jam in confcflu vcftro non adverfus me tantum fcd contra

Imperii niajcftatcm debacchatum efle audiveram, nunettiam per epiftolam nos acrius

exagitafle cognovi jpatientiam vcftram mirer, an potius Germaniae inteftinis diften-

fionibus labefactatae vicem dolcam nefeio, quae amicitiae fpccic imponi fibi et illudi

turpiflime ferat. Cum Galliae rege pacem feci, fadam rdigiofe colui : et, quamvis

ille multa haftcnus licenter, multa fuperbe fecerit dixeritque, quae ad injuriam

noftram pertinerent, publici boni caufadiffimulavi} tandem, cum ampla et magni-

fica omnia ejus orator, qui in noftro comitatu erat, polliceretur, interceptis in occa-

no navibus, et oppidis in c Subalpina regione captis, fine ulla dcnunciationc nos

terra marique oppugnavit. Et haec tamen cjufmodi funt, ut ab infcfto hoflc cxpcc-

tari potuerint. Id vero minime ferri poteft, quod, cum nos prior illata injuria Ja-

ccflivcrir, prior de injuria accepta conqueritur } et, cum violatae pacis culpam in nos

falfo transferat, concordiae quoque farciendae a nobis viam aperiri debere conten-

dit. Mauritio quidem antea, quamvis admodum durum videretur, ut externi prin-

cipis res Germanicis admifccrcntur, hanc conditionem detulimus, ut pacis ineundae

rationes per foederatos, quos vocant, principes proponerentur j eas, fi quidem non

omnino iniquae et inciviles fint, citra controverfiam admifluri: verum ille, qui turbas

amat, nihil certi aut definiti haftcnus rcfpondir ; fcd, dum dignitati fuac confulcrc

ptac fc fert, per artificiofas moras hoc agit, ut bello inter nos excitato me et vcftram

fimul dignitatem funditus evertat. Jam, quod de communicatis cum Tureo confi-

liis obiter pcrftringit, quali abunde purgatum exiftimet, qua fronte cxcufarc poteft?

Atqui

INTERPR. * Wlstb. * de Frrfe. « U Titdmtut & It Mihneit.

NOT. 1 Poft mcttfif, adde Junii. ?mt.

Digiteed fey Google

3 64C13DI.il.

Henricus II.

JAC AUG. THUANIAtqui penes me habeo * Aramontii Gallici legati commentarios b Byzantii feriptos, et

ad regem per e Collam centurionem quendam nriffos, qui focictatis cum Tureis in

Chriftiani nominis perniciem initac -plenam fidem faciunt. Interceptae funt et nu-

per purpurati Budenfis literac ad foederatos hoc tempore principes aliofquc datae j ex

quibus liquido apparet, fuperioris anni cladem a Turcica daffc acceptam in iplum ut

impulforcm conferendam c(Tc;qui et, ut hoc anno idem fiat, non ccffat Tureorum

imperatorem folicitare. Quae omnia fi cum praedaris illis promiflis, quibus adeo

gloriatur, conferantur, nemini dubium relinquetur, quorfum pertineant illius confi-

lia, conatus et affedata foedera ; ea mente nimirum fada, ut, me et Ferdinando fra-

tre vcluti de medio fublatis, Germaniae rcmpublicam in fummum diferimen addu-

cat, et, fingulis principibus ac civitatibus opprdTis vaftatoquc eorum agro, etiam ope

illorum, qui fc imprudenter ipfi conjunxerint, quafdam Imperii civitates fub jugum

mittat; quas tanquam hujus belli manubias magno noflro cum dolore, fummo certe

cum Germanici nominis dedecore ab ipfo muniri et praefidiis firmari intclligimus. Haec

nifi vos permoveant, haud amplius miror, cur oratoris Gallici literac in confeffu vcftro

admiflae et ledae fint:quas, fi concordia, qualis efle debet, inter nos vigeret, rejid

omnino oportuit : mihi certe, quod nihil ad praefentem adionem pertineant, lupcr-

fluura videtur, quidquam ad illas amplius rcfpondcrc. His illi verbis ultro citroque

difccptabant.

XIII. Interea Mauritius, dum Ferdinandus adCacfarcm iret, Paffavio d Mer-

getemum in caftra fociorum iv Eid. Quintii, venit, ut quidadum eflet coram expo-

neret, et moram cxcufarct. Socii vero, ne nihil agerent, * Francofurtum ad Moe-

num, quod Cacfarianorum praefidio tenebatur, unde Hefilae haud dubie metuebatur,

contendunt; et, itinere per Wolfangi Teutonicorum equitum magiftri fincis facio,

inccndiifquc ac direptionibus agro ejus et mox f Moguntini feptemviri vallato, fexto

poft dic caftra ad urbem ponunt, cum xvn peditum vexillis et cid equitibus, dudorc

Conrado 8 Hcnftcno. Ad obfidionem a Palatino feptemviro petita tormenta, et,

cum primo recufarct, tandem minis extorta funt ; atque ex omni numero vm majo-

res machinae cum inftrumcnto fuppeditatac, quae fada pace in urbem receptae funt,

ne in Alberti manus devenirent. Is fociis Francofurtum advenientibus in via fe con-

junxerat. * In ea obfidionc Georgius Mcgalopolenfis dux, qui primus bellum Mag-

deburgicis intulerat, tormento idus occubuit. Albertus fcorfim a fociis ad Rhenum

ufquc progreditur, et *> Wormatiam in Vangionibus et Spiram in Nemetibus redigit

in porcftatcm, grandi pecunia imperata ac tormentis aliquot acceptis ; tantaque for-

midine omnibus injeda, ut quacunque incederet faccrdorcs diffugerent, aut murata

vcftc profeflionem atque ordinem dilfimularcnt : vicini quoque epifeopi fuga dilabc-

bantur. Moguntinus, qui jam periculo praeverterat, fub id * Argentinam venit

;

nodemque ibi tantum commoratus, mox difcefiit : Spirenfis aevo jam confcdus,

cum k Tabernas profugifler, labore fcu fortunae taedio paulo poft ibi dcccflit : Wor-

matienfis interventu Palatini exfolutis xn eia aureorum Alberti furorem mitigavit.

Iis per Franconiam adis, Albertus ad Argentinenfem fenatum dat litcras v Kalendas

Scxtilcis; et, poft commemorationem foederis pro religione ac libertate communi

ifli, tam luo quam regis nomine petir, ut fibifociifquc aditus in urbem patear, et fides

de recipiendo, cum opus erit, praefidio pracftctur. Ad ea fenatus biduo poft rcfpon-

det : et, neque id a fe, cum nuper in Alfatia effer, regem poftulaffc, neque propter

jusjurandum, quo Imperio devindi fint, pracftarc poffc, dicit:proinde, ut farisfadio-

nem accipiat, neque finibus fuis bellum inferat, demi fiis precibus cum obtcftatur.

Igitur Albertus, qui de pace quali jam fada inaudiverat, relido Spirae praefidio,

FrancofurtumVAR. I.ECT. “ ii(<p.ic ad obfidionctn relictis, in qua Georpius P.D. o. f.

I NT E R P R. • /rfetr fArnntnt. * Confiatninepit. * U Cojlf. * Mergethiim. * Francfrrl jir Mtin.1 d« * Htuptia. * li 'jrrr.es <$ Sptrt. 1 Slrasfaur£. k Zaherae tn AlC«a.

Digitized by Google

HISTORIARUM LIB.X. 365

Francofurtum cum fuis redit ; et obfidionem, a qua Mauritius difccflcrat, denuo in- CDIDLII.

llaurat, pofitis ex adverfa urbis parte cis Moenum flumen loco editiore caftris, unde HenricusII.

tormentis commodius agi poterat. Jam Ferdinandus 1 Paflavium redierat, rcfponfum

hoc a Caelare ferens, ut videlicet de rebus, quas Mauritius initio propofucrat, non a

deletos feparatim lcd ab univeriis Ordinibus in publicoGcrmaniac conventu ageretur ;

religionis caufa interim pacata maneret, donec in proximo Imperii confcflu decerne*

rctur ; ut, quod communi Ordinum conftlio deinceps agendum videbitur, id firmum

ratumque eflet. Dcin Eid. Quintilibus Henricum b Plavium ad foederatos mittit, qui

nono poft dic in caftra ad Mauritium venit ; et poft longas difccptationcs ipfi ac Wil-

Ielmo c Hefli filio pacem poftrcmo perfuadet, his praecipue argumentis; quodalioqui

maximum utrique periculum immineret; Mauritioa Cacfarc, qui jam (irmiflimum

exercitum penes fc habeat, et Joannem Fridcricum patruelem a fc libertati reftitutum

brevi fit domum remiflurus ; Willclmo, in cujus parentem verendum fit, nifi condi-

tiones propere admittantur, ne Cacfar jufto feverius animadvertar. Itaque pridie

Kalendas Sextilcis praeter multorum opinionem de fumma rei tranfatoim cft: quod

Aibertus, cujus femper animus a pace alienus fuerat, adeo indigne tulit, ut de Mau-

r itio palam nullo priftinac amicitiae rcfpctoi odiofe et acerbe loqueretur, nec pace

comprehendi voluerit. In has autem conditiones conventum cft: ut antexn Au-

gufti diem foederati ab armis difccdant ; ficquc copias dimittant, ut Ferdinando, fi

velint, militent ; faltem neque Cacfari neque Germaniae noceant : ad eundemdiem

Heflus in arce J Rinfelfii fuac ditionis ad Rhenum fiftatur, poftquam de conditioni-

bus fervandis a Cacfarc e Halac Saxonum latis idonee caverit ; cui rei Mauritius, Joa-

chimus Brandcburgicus feptemviri et Wolrangus f Baioarus Bipontinus, qui » nunc

pro eo fidcjuflcrc, renovata fponfionc fidem interponere teneantur : de g Cattorum

ditione, quae HcITo cum h Naflovio controvcrfa cft, rurfus cognofcatur per feptem-

viros, et cos, quos reus et ador nominabunt, ex quibus Cacfar vi deliget, qui caufam

intra biennium definiant : Cacfar publicos Imperii conventus intra fcmcftrc cogat ; in

quibus componendi fuper religione difltdii ratio incatur: pacent interca omnes co-

lant ; neque religionis caufa cuiquam periculum creetur : ad imperialem cameram

admittantur etiam Auguftanac confeflionis focii: cetera, quae a Mauritio propofita

funt, ad libertatem et Imperii dignitatem pertinentia, in Imperii conventu traden-

tur : Othoni Hcnrico Palatino, antea adempta dcin rccipcrata, ditionis fuac pofiefllo

libera permittatur :principes, qui hoc bello foederatis fidem dederint, omni obliga-

tionis vinculo foluti intclligantur:qui horum tumultuum occafionc damnum acce-

perint, nullam eo nomine litem movere iis poffint, qui dederint : Cacfaris tamen et

Ordinum prudentiae relinquatur, ut de detrimento farciendo in proximis comitiis de-

liberetur :proferi^ti ingratiam recipiantur ; modo nihil in pofterum contra Caela-

rem ac reliquos Imperii Ordines moveant ; et, qui Galliae regi operam fuam addixe-

runt, intra trimcftrc eo deferto domum redeant: Aibertus hac pace comprehenda-

tur, modo ab armis difccdat, copiis intra dies xn dimiftis : qui hanc pacem violaverit,

pro hofte habeatur. Additum ; ne rex, omnino praeteritus, a fociis defertus videretur;

ut de controvcrfiis, quas cum Cacfarc privatim haberet, quoniam eae ad Imperium

minime pertinerent, liceat ipfi cum Mauritio agere, ut de iis ad Cacfarcm referatu*

Pallavit confcripta formula, et a Cacfarc deinde obfignata, * Fraxineus Baioncnfis

epifeopus in Galliam revertitur, non fine manifcfta indignatione, quod capace nulla

fere regis ratio habita fuiflet ; fpc tamen rerum novarum fato Mauritius cumutcunque

INTERPR. b Pliwn, al. PUoafibe». « du Uad^ru^de Hefe. •Kbrijeit. * HaUe.1 de Bsvitrt, duc de Deux-Peutf. * Ci(wk//bi^«. ‘ Guil/uume, comte de tfjjftu. > de Fre/Jet e veque

de Bo/onne.

NOT. * Dele imae: lege tuae- Cchfe jurtifie par leilivres prcecdenr^ Per

Tom. I. Z 7. z z

366 JACAUG. THUANICIOIDLII. utcunque placatum dimifit ; et ea in primis ratione, quod, nifi cum Caelare mature

Henricus IItranfegiflet, in ccrtiflimum diferimen Hcfliim foccrumaddudurus fuiflet. Rex, fivc

idonee illi a Mauritio privarim fatisfadum fit, fivc dolorem diflimulandum duxerit,

oblides falvos fine ulla offenfionis fignificatione in Germaniam remifit. » Rifebergus,

foluta Francofurti obfidione, ab Alberto pcrfuafus, tranfmiflo Moeno, cum fua le-

gione ad eum transfugerat:quod Helii liberationem paene interturbavit. Nam is,

ficuti convenerat, cuftodia cmifliis, cum domum proficifccrctur, ad b Mofae Trajec-

tum reginae Mariae juflu, quae tum ibi erat, denuo fiftirur ; et iifdcm Hifpanis, qui

cum jam totum quinquennium fervaverant, cuftodicndus datur:quod Rifebergi dc-

fedione pacem violatam diceret, nec fibi licere eum dimittere, donec de Cacfaris

fratris voluntate plenius cognoviflct. Verum, confulto Caelare, prid. Non. Septembr.

rurfus dimifiiis fexto poft dic domum abiit j cum quatriduo ante Cacfar Augufla dif-

ccdcns Jo. Fridcricum, prolixa benevolentiae fignificatione profccutus, liberum di-

raififlct. Eo Cacfar Villaco venerat per c Ocnipontcm ac d Vindcliciam fado itinere,

cum Bohemis, Italis et Hifpanis, quos * Auria fub Quintilis initium Genuam tranf-

porraverat. Antequam illinc difccdcret, quod id ad dignitatem fuam pertinere cx-

jftimarct, civitatis adminiftrationem mutavit? fenatu et tribubus, quas foederati con-

ftitucrant, abrogatis, et priore rcipublicac forma revocata, fenatuma fc inftitutum

reftituit : treis etiam ccdefiac miniftros, quos rebus fuis iniquiores exifiinubar, re-

movit; ac reliquis, ut juxta confcffionis Augullanac formulam agerent doccrcnt-

que, permifit.

XIV. M auritius vero et WilIcimus Hcfil filius ab Francofurti obfidione pro-

fc^i diverfasin parteis abeunt ; hic quidem Hcfliam, ille cum copiis f Donaverdam

petir, ubi Danubio peditem inB Pannoniam fecundo flumine devehendum x Kal.

Septembr. impofuit,cquiratu terra fubfequi juflo. Ipfc rerum fuarum caufa domum* revolat : dcin, ubi cum xvi peditum cid et V cid equitum ad exercitum venit, fama

illico fpargitur, quafi h Strigonium obfeflurus vcnilTet : itaque Budenfis purpuratus,

licet inferior viribus, ut conatus ejus impediret, ultro obviam progreditur ; eodem-

que tempore Machometus ad obfidionem Agriae cum toto exercitu, in quo erant pe-

ditum lxx cio, accingitur. Oppidum eft neque fitu neque arte adeo munitum : in

eo arx muro antiquo cinda, turribus tantum aliquot diftinda, fine ullis prominenti-

bus propugnaculis, ab una parte collem proxime imminentem habet. Loci infirmi-

tatem praefidiariorum virtus penfavit, qui erant bis mille Hungari, et in iis lx ex pri-

maria nobilitate, qui uxores liberofquc cum omni fupellcdilc in eam arcem compor-

taverant jfide ab omnibus rcligiofe interpofita, nunquam de deditione adum iri, po-

tiufquc extrema quaeque paflTuros, et, fi vi&us deficeret, vel cadaveribus vitam tolera-

turos, quam commiffuros, ut cum perfido hofte pacifccrentur.tAc, ne fraus juri-

jurando fieret, aut proditionibus occafio praeberetur, fevere prohibitum, ne coitio-

nes ullae fierent : decretum item, ut omnis annona in publicum conferretur, quo bo-

norum et periculi communione eundi ad defenfionem alacriores redderentur. Ita

omnes magna concordia, viriquidem ad pugnandum, focminac yero et infirmior actas

muniendis aggeribus, oneribus portandis ac reliquis ad bellum et vidum neccflariis

muneribus expediendis intentae erant. Cum a Machomcto deditionem facere per

tubicinem juberentur, nutu non voce rcfpondcnt, et credo in muri pinnis feretro

quid fuacvoluntatis effet tubicini oftendunr ; nimirum fcpulchrum optare potius quam

deditionem facere, et quam captivos vivere liberos mori malle. Itaque difpofitis ad

majoris templi partem xxv machinis, et totidem ad illam, qua collis impendet, totis

XI.

VAR. LECT. • revolat, mox ad exercitum re- ritiodein in Pannoniam cutn xvi peditum etvequi-

diturus, uri Ferdinando privarim receperat. Mai*- tum Cio descendente, fama dlico P. D o. f.

INTERPR. ‘ Reifrnkcri. * fiUrfrubt. * Bavitrt. • Dtris. ' Dmtwrtb.-* llmirit. k Grs».

» - __Djgiiized by_Coogle

HISTORIARUM LIB.X. 367xl diebus verberatio continuatur 5 fummaque muri et turrium dcjcfta parte nihilo- CPI3L1Lminus praefidiarii nequaquam animo conftcrnati, (lationibus laepius renovatis, duefo Hj-:nricus II.

interius profundo aggere fortiter fe defendebant : cumque unadichoftis ter impe-

tum totis viribus fccillct, ter rcpulfus cft, Tureis ad vm cioamiftis. Itaque Macho-

metus, qui obfirmato obfcflbs animo videret, ab omni parte oppidum fcalis admotis

oppugnari imperat:geminato impetu, geminari quoque vifa praelidiariorum virtus

;

in coque longe crudcliflimo certamine foeminarum fortitudo praecipue enituit, qua-

rum una inter alias, quae coram marre et marito depugnabat, cum occifo marito a

parente moneretur, ut corpus tolleret et lepulturae mandarer, Non hoc, inquit illa,

o mater, Deus linat, ut vir inultus terra condatur $pugnam hoc tempus non cxcquias

libi polcit : arreptoque demortui cnfe et dypeo in medios hofteis ruit j nec prius a

pugna dcftitir, quam m Tureis, qui in murum enitebantur, manu propria interfeftis

animo ultione ardenti fatisfccir, et viri manibus parentavit : demumque fublatum in

linum cadaver ipfa in templum intulit, et honorifice tumulandum curavit.. Cumvero primaria quaedam matrona praegrande laxum capiti impolitum geftans ad rui-

nam properaret, tormenti i&u capite truncata cft, faxo in terram prolapfoj quod mox

filia, quae matrem lequcbatur, nullo dolori ac lachrimis tempore dato, in caput

tollit, er, ut materno adhuc cruorc fluebat, in confertam Tureorum murum fubcun-

tium multitudinem projecit, duofque ex iis clifir, multis infuper vulneratis. Quofafto vidrix, ceteras fuo exemplo ad fortiter capcflcndam pugnam hortata, tantum

animi fuis addidit, ut eruptione fada hofteis repellerent, et duo tormenta clavis confi-

gerent. Accidit et, dum reliquae foeminac prope murum ad impetum propulfan-

dum ftarcnr, ut una ex iis tormento elideretur, ccrcbroque illius in ora fociarum effu-

fo, non folum non moverentur illae, fed eo acrius certamen redintegrarent, magnaTureorum ftrage edita. Quae cum in hoftium confpedu fierent, Machometus con-

flantia noftrorum territus obfidioni diffidere coepit ;jam effundentibus fe imbribus,

et lue per exercitum graftantc, qua jumenta et mancipia correpta ftatim enecabantur.

Itaque xiv Kal. Novembr. obfidio folvitur : et Achametes quidem Budam, Macho-

metus vero 1 Taurunum cum exercitu proficifcitur » quos Infecuti praefidiarii multos

e Tureis ceciderunt, captis plerifque impedimentis, quae aequaliter, uti convenerat,

inter eos divifa funt. Conftlium erat Caftaldi, dum Agria oblideretur, ut Mauritius

ab una parte, ipfc ab altera Turcicum exercitum fatigarent et invaderent : eaque de re

ad Ferdinandum fcripfcrat $ cui conftlium fuum probare non potuir, quod nollet

prudens princeps proelii aleae rem committi : fed e re praefenti vifum, ut uterque

cum copiis fuis b Albam regalem et «Vcfprinium ufquc excurrerent; quo citra dif-

crimcn hoftem ab obfidionc averterent. Dum in hoc eflent, regni proceres ad Fer-

dinandum miferunt, et, ut fibi de pace cum Tureo agere liceret, impetraverunt. Id

fe adfccuturos fperabant interventu J Halis cubicularii, qui Solymani juftu in Moe-

fiam fuperiorem venerat, ut e Mirccm provinciae beneficiarium delpotam cum re-

bellibus populis pacificaret. Conditiones caedam propofitae, quae a Joanne rege

praedabantur : idem quoque tributum, quod ab eo pendebatur : icd additum a Fer-

dinando, quo aequiores et honeftiores conditiones obtineri pollent, ut Vcfprinium,

f Drigalis, 6 Bujacum, h Lippa, > Temefvara et k Zalnocum rcftitucrentar. Haec a

regni proceribus a&a, non nominato Ferdinando aut Caftaldo, quod illi maxime ad

dignitatem fuam pertinere exiftimarent. Sufccpit negotium Halis ; et intra dies vnxrcfponfum relaturum fpondet : interea, 1 ne 1 Vafraelii conveniant, hortatur. Dumhaec aguntur, m Caflumbafla, qui Lippae copias ex vicino limite cogebat, de exftru-

endo inter n Devam etLippam propugnaculocogitarccocpit.quolibcrius populationes

facereINTERPR. * BelgrtJt. * Stnl-lPtiffnburg. * Ptftrin. * llah-chjoux. • Miret, vsrvJe Je

Vsltebit. • Drtitlt. « Rujtib. ‘ Ufft. 1 Trmtjvdr. * Zoimek. 'Waffarbtfi. m •‘Diva.NOT. * Ddc m .• lege ut. F*t.

Digitized by Google

S 68

CIDIOLII.

Henricus Ii.

JAC. AUG. THUANIfaccrc ct demum fccurius in » Daciam ingredi poflet. Hujus conatus ut impediret

b Caftaldus,m vexilla ex Andrcac c Brandizii legione ad firmandum Devae praefidium

fummitrere inftitucrar : fcd, exorto inter Germanos tumultu, eo furor proccffir, ut

vix ipfc pernici equo confccnfo fc periculo eripuerit, occupatis a fcditiofo milite belli-

cis machinis, ct impetu in Hifpanorum hofpitium fafto. lis tandem a Joan. Baprifta

J Arcucnfi comite placatis, perfoluto trimeftri ftipendio, ct admixtism aliis vexillis

ex comitis «« Hclfcfteinii legione, Jo. Tureus cum cccc equitibus ct Paulus f Bancus

cum id contra Caflumbaflam Lippam verfus ducunt, excurfionc fada ad e Pieriam

ufquc, caftcllum, quod Tureorum praefidio tenebatur, aLippaxvi milliaribus difli-

rum ? ct propugnaculum inter Lippam ct Devam aedificari coeptum impetu capiunt,

trucidatis ad unum defenforibus. Quo intcllc&o Caflumbafla fc continuit ; nec tu-

tum putavit in Dacia pedem ponere, ne infelicem ingreflum infclicior fortafle exitus

liqueretur. Nortri contra, crudeliAlmis per hofticum populationibus faftis, cum

nufquaoi Caflumbafla comparcrct, nulla praeterea re acto difccdunt, Joan. Tureo re-

tro cum fuis domum abeunte, quamvis eos ut fub flgnis manerent enixe Caftaldus

hortaretur, faltem tantilper dum de Machometi rebus certior fieret, an h Tibifeum et

Danubium copias tranfmififlct. Nam fama erat, cum a Solymano revocatum efle,

qui in Perfiam contra Muflafam filium res novas in Afia molientem in fcqucntem an-

num expeditionem parabat. Igitur Caftaldus, ubi de Machometi rranfitu cognovit,

dimiflis regni copiis, * Cibinium redit, et Germanos atque Hifpanos per vicina loca

in hyberna diftribuit, munita Deva ct praefidio firmata. Quia vero Ferdinandi milite

ct pecunia exhaufti rebus conducibile arbitrabatur, ut pax vel induciae cum hofte fie-

rent, atiftor fuit regni populis, ut Vafiraclii convenirent, ibique Solymani refponfmn

pracftolarcntur.

XV. S u d id tempus de Georgii morte inftitutum a pontifice judicium finem acce-

pit : ct Ferdinandus atque Caftaldus ccteriquc facti complices a ccnfuris immunes

declarati funt. Ita autem res habet. Statim ubi de indigna illa caede initio hujus

anni Romam allatum cft, mirum in modum omnium animi commoti funt, cunltis

frementibus, hominem amplifliqjac dignitatis, ob idque nuper, commendante ipfius

merita Ferdinaodo, in cardinalium collegium cooptatum, levi atque, ut apparebat,

conrkta de caufa tam crudeliter effe interfectum. Itaque a pontifice Ferdinandus

confcii ac pcrcuflbrcs majoribus diris devoventur : deprccantibus tamen Ferdinandi

legatis ct quibufdam cardinalibus, fufpenfa denunciatio : decrctumquc, quando po-

tius fupcllcdilis depraedandae quam proditionis caufa occifum Georgium fufpicio

eflet, ifque ex cardinalium numero ct intcftatus decelfillet, ut thefauri illius, qui

ecc aureorum cid excedere dicebantur, interca, dum de caufa cognofccretur, fifco

pontificio addicerentur. Sed, cum jam omnia in exercitus alimoniam cxpcnfa efle

rcfpondcrent legati, totum negotium per ^ dclcdtos cardinalcis traftari placuit, miliis

in Auftriam, qui de rei veritate quaeftionem haberent;qui, ubi Viennam venere, a

Ferdinando ct Maximiliano filio honorificcntiflimc excepti funt. Ibi produfti a

Caftaldo Emeticus ct Adamas demortui amanucnfcs, pretio, ut creditur, corrupti

:

qui feparatim in heri caput interrogati, cum diverfa refpondercnt, ct alioqui ob

fimultatcs occultas fufpcfti cflent, fidem accufationi derogarunt. Tandem fabricata

Viennae reftimonia, quaciitoribus haud dubie ad calumnias connivcntibus, Romamad delegatos cardinalcis perferuntur

:quibus infpcfiis, quamvis Ferdinandus nihil

contra Georgium probarer, tamen, quia fattum infeftum fieri non poterat, majoris

motus evitandi caufa in Cacfaris gratiam diflimulari rem placuit j et pontifex, inflanti-

bus Ferdinandi legatis, fententiam pronunciavit, qua ipfum, confcios ac percuflbres

a

VAR. LECT. «Hdfcftenui P D o.f.d. «delegatos. P.D.o.f.d.

INTERPR. • 'CofioUU. 'Bromii*. * JtAtn. • Hrfftnfitm. ' * Perior,

* Im 1bri£i T. 1 Hcrinanfiodt.

Digitizod by Goo

HISTORIARUM LIRX. 369a collutis fulvit, non pure initio, fcd cum claufula, fi quidem probationes in medium CDL f Lr.adductae veritate niterentur. Cum autem legati hujus claufulac adjedione tcftimo- Henricus ih"

nia* inlimulari et Ferdinandi fidem atque innocentiam in dubium vocari dicerent,

tandem impetratum, ut pure lententia ferretur: caquc Viennae publicata, Ferdi-

nandus ac reliqui conjurati (acris reftituti liant;quanquam injuftc oecifum fuifle Geor-

gium nemo in Pannonia ambigerer, ac ne Romae quidem dubitaretur.

XVI. Tunc etiam res in * Modia fuperiore turbavere. Mirccs live £ Marcus in

ea provincia erat, qui, Radulfo legitimo herede dcpulfo, Tureorum favore imperium

uliirpavcrat. Is Radulfus Caltaldo cum modica fcd leda familia militabat;praefen-

tifquc fortunae pertaeliis, fadaad priorem, in qua ipfc ac parens ejus regie vixerant,

comparatione, ad haec recenti Stephani Moldaviae vaivodac exemplo incitatus,

Caltaldum adit, et auxilium adverfus tyrannum polcit ? non dceflc fibi animos, adfi-

nitates ac clientelas, quibus amifla recuperare et avitum etiam imperium proferre

pollit, modo amici regis gratia fublevetur: interdie dignitatis ejus, ut quam vicini

dcfpotac hadenus Tureorum imperatori debent, magnitudinem deinceps acceptam

ipli ferant ; addic occationem, Solymano bello Aliatico, quod parer, intento. Lau-

dat confilium Caftaldus, ciquc cum regiis copiis fc praelio futurum fpondet. Attri-

buti io cc equites et cid id Hungari pedites, quorum proximis bellis fpedata virtus

fuerat, duce Nicolao, homine quidem, quod gentile vitium dl, vino dedito, ceterum

flrcnuo. Quod ubi intellexit Mirccs, periculo praevertendum ratus, fumma diligen-

tia ad lxxx cid hominum cogit, et xxx machinis fecum addudis reda ad hoftem ten-

dit, caflris circa b Tcrgovilliam commodo loco pofitis. Radulfus non plus xn cid

armatorum ultra attributas a Callaldo auxiliareis copias habebat, quantumvis fata-

gentibus amicis : nam, ctfi multas clientelas habebat, quia tamen verebantur de exi-

tu, pauci ex iis, qui alioqui fummo odio Mirccm profequebantur, fc Radulfo con-

junxerant. Nihilominus ille, fcu caulae fcu virtuti fuorum confifus, pugnae aleam

tentarc minime dubitavit : cumque in hollis confpcdum vcnilTet, in duo agmina,

quorum utrumque vcid peditum conflabat, diftributis copiis, divifo etiam aequaliter

equitatu, aciem inftruit j fuofquc vehementi oratione cohortatus, ita fpe implevit,

ut non expedato ligno in Tureos, qui in Mircini exercitus fronte liabant, impreffio-

nem fecerint et proturbaverint. Quo fado tantus terror hofli injedus dl, ut, cum

putaret Germanos et Hifpanos a Callaldo in auxilium milfos, qui in poftrcma acie fla-

rent, mox folutis ordinibus fugerint, et fuga in fuos, qui poft terga flabant, revoluti,

exercitum omnino diflolverint. Quod ubi animadvertit Radulfus, fuccdVum urgens

cum fuis in confufum equitatum tanro impetu invehitur, ut Mirccs tantae fuorum

cladi fupcrftcs, cum de vidoria dcfpcrarct, fuga faluti confulcndum duceret, ingenti

exercitu ab exiguo numero praeter omnium opinionem fuperato. Radulfus vidor

mox Tergoviftia, provinciae regia, et Mircisthcfauris, ac reliqua fupcllcdilc potitur,

quae non minus cc aureorum cid acftimabatur. Mircinorum ad vm cid eo proelio

dcftdcrati funt } ex Radulfianis circiter id cc. Mirccs cum Tureis, qui ex pugna fu-

perabanr, Djnubio tranfiniflo vix infequentium furore devitato, ad Solymanum fc

contulit. Radulfus fummo omnium plaufu in paternum regnum reftitutus, rebus

pro tempore conftitutis, legatos ad Caflaldum mittit, qui cum de fucccflu edocerent,

et pro fummiflls auxiliis gratias agerent, ac fide data memorem fc accepti beneficii in

pofterum femper fore promitterent.

XVII. Dum < Vafraclii conventus agerentur, Halis, uti receperat, redit, et longe

diverfum ab Ordinum expedatione ac voto rcfponfuma Solymano tulit, porrectis li-

teris Andreae Bathorio inferiptis 5 quibus mandabar, ut, quandoquidem Georgius

immani

VAR. I.ECT. « filfi mftmuhri P. faSi infunulari D o.f. * Marce» D. o.f.

I NT E R P R. - ns*faJfnt, ou Vslsfkit. k Tergnift. Germ. Ttrmfcb. ‘ IFtfftrbtli.

T O M. I. 5 A

Digitized by Google

,37o JAC. AUG. THUANICDIOLll. immani morte praereptus Germanos ex * Dacia expellere non potuerat, ipfi pro fide et

Henricus II. obfcquio, quod fibi deberent, imperata facerent 5 et, reftituto in regnum paternum

Joanne Joannis filio, eandem tranquillitatem et fccuritatcm, quam antea fubJoanne

demortuo experti fint, a patrocinio fuo ac gratia expedarent;quod ut commodius

exfcqui poflinr, Achameti purpurato negotium dedifle dicit, ut confcripto valido ex-

ercitu coadifquc ex Graecia ac vicinis praefeduris ad cc ufquc hominum millia expe-

ditionem fufeipiat : infuper ad b Tatarorum principem et Walachiac ac Moldaviac

vaivodas fcripfiflc, ut vircis fuas cum Achametc conjungant. Pareant igitur, fi li-

bertatem, dignitatem, fortunas falvas velint } fin, fpreta ipfius audorirate et imperio,

concordes cumhoftibus maneant et imperium detredent, fibiperfuadeant, inobedi-

entiae poenam praefto fore; fcenim, * fide Deo rcligiofe obligata, omneis provinciae

incolas gladio et extremis fuppliciis devovifle : focminas quinctiam ac pueros, nulla

veniae fpc, in captivitatem abdudurum, omnia loca folo aequaturum, neque lapi-

dem fuper lapidem in Dacia rclidurum : haec illis ultimo dcnunciare, ne tot anima-

rum fanguis a fc repofeatur, fcd calamitas illis imputetur, qui propter contumaciam

fuam ac perfidiam futuris malis caufara dederint. Hoc mandato vii Odobris lunae Byzantii dato er in publicis regni comitiis palam recitato, cum Bathorius ob adver-

fam valetudinem abeflet, adeo adftantium animi commoti funt, ut partim metuconfternati, partim rerum novarum defiderio ftimulati, quod de reducendo Joannementio injiceretur, parum abfuerit, quin omnes protinus, ut Solymani voluntati fa-

tisficrct, decernerent. Dilato refponfo, Cafialdus, qui d AlbaeJuliae hyemabat, per

nuncios certior fit, adeo male affedos provincialium animos effe, ut, ni praefentia

fua eorum impetum rcmorctur, procul dubio futurum fit, ut omnes pedibus in eorumfenrentiam eant, qui Solymano parendum ccnfebant. Igitur iv Non. Dccembrcis

domo profedus, quam maximis potuit itineribus Vafraclium venit; etinrrodudus

eadem die, qua de refponfo ad Solymani poftulata faciendo deliberaturi erant, habita

ad provinciae Ordines oratione, cos a tam foedo propofito dehortatur : neque enim a

potentia Solymani, bello longinquo jam implicati, metuere debere : tantum velint,

et fc viros offendant, minifquc inanibus artificiofcdifleminatis, cum vi res geri nequit,

nihil terreantur : fic confcicntiac fuac fatisfaduros, et libertatem ac dignitatem regni

confcrvaturos : nec defuturum Ferdinandum, qui non folum cum fuis et univerfae

Germaniae viribus fcd etiam cum fraternis opibus fuppetias ipfis fit laturus. Prae-

fentia fuapervicit Cafhldus, ut Ordines nihil in Ferdinandi praejudicium decernerent

:

fed datis ad Solymanum literis vim deprecarentur, orarentque, ut tributum xx cid

aureorum, quod in certum obedientiae pignus offerant, accipere dignetur ; alioqui,

fi exercitus in fineisfuos mittatur, paratos fe pro patriae libertate extrema quaeque

periclitari. His intcllcdis, Halis, cum aliud obtinere non pofiet, accepto tributo,

Conflantinopolim retro abiit. Achamctes fpc fua fruftratus animum ad dolos con-

vertit ; fcriptifque admodum benevolis ad Francifcum « Patocium primarium Daciae

regulum et f Giulac arcis munitiflimac praefedum literis, cum in Caftaldi fufpicio-

nem adducere, ficque ex offenfione irritatum & fibi conciliare, conatur. Verum is,

aftu detedo, Patocium non folum in Giulae fcd etiam 8 Varadini et b Panchoti arcium

pofieflionc confervavit, illata etiam annona, cujus penuria jam illorum locorum

praefidia laborare coeperant. Nec ccflabat interca lfabclla, quae, cum promifia a

Ferdinando et Cafialdo non praedari antea conquefla effer, tunc demum manifeffo fc

prodente, fadione illorum, qui ejus rebus favebant, et ' PctroVicchio ac Franc. k Chen-

dio Ferenfio confifa, conditiones denuo regis nomine oblatas, et 1 Monfterbergi

praeterea

VA R. L ECT. • cum facramento fidem Deo * ad fuas parces pertrahere renat P. D. o. f.

rcligiofe obligaret, P. D. o. f.

INTERPR. » Tanplvaaie. b Ut Turtartt. * Co*paxt>nr>Je. a IVtifftnkarg Germ. • Pjtborz.1 GiaU. t IFjrsdht. * Panttta ‘ Pttrruntki. » Ferrari. * Moafltrkrrg-

Digitized by Copgl.d

HISTORIARUM LIB. X.

praeterea principatum aperte recufare cbepit;quoniam in remporc non fatisfcciflet

Fcrdinandus, jus fuum fibi integrum efle diditam. Nec obfcurc favebant populares,

ac Ciculi praecipue, a Ferdinandi praefidiariisob non foluta ftipendia pafiim tumul-

tuantibus ac licentiofc graflantibus vexati : ideoquecjus imperium exofi mutari rci-

publicac formam optabant:quod ubi vidit Bathorius, ut dignitati confideret, et rem-

pedarem imminentem declinaret, vaivodae titulo faepius fe abdicare voluit vixque

cum, impenfis precibus et promifils Cadaldidudus, ad tempus retinuit. Itaque co-

mitia 3 * Pofonii a Ferdinando indida, in fpcciem, ut popularium querimoniis fatifi

fieret : inibique, cum per legatos multa et praeclara de egregia fua erga omneis vo-

luntate expofuifTet, ut aliqua demonftratione et exemplo placatos cos melius in pode-

rumfpcrarc juberet, b Bartholomacum Illyricum, qui cum ii Germanorum vexillis

c Giulam tenebat, et nullum crudelitatis genus in oppidanos ac fubditos populos non* exercuerat, amovit, ope Pauli a Banci * Bathorii legati ; et arcis cudodiam r Patocio

commifit.

XVIII. Tam male adminiftratae eo anno rcipublicac culpa a Cadaldo in Mauritii

adventum rejeda cft;qui non folum nulli ufui in bello Pannonico fuerit, fcd torum

regis ac provinciae aerarium exhauferit, pecunia omni, quae praefidiariis deftinata

erat, in Mauritiani exercitus dipendium confumpta : Mauritio contra diditantei

Cadaldi avaritia ac rapacitate fadum, ut, alienatis provincialium animis, ejus in

8 Pannoniam dcfccnfus rei Chridianac infruduofus fuerit. Ut ut fit, ipfc h Javarino,

fub anni exitum 8 dimifiis copiis, in Saxoniam difccfiir. Cum de re bene ad ‘ Devamgeda allatum effet, ccc equitibus Tureis occifis, qui Lippa ad praedandum a k Caflum-

bcco cmifii et a Devae praefidiariis ex infidiis intercepti fuerant, ea fama aliquan-

tum recreati provinciales : tamen afliduis Germanorum et Hifpanorum feditionibus

mirum in modum vexabantur, et, externum propterea jugum perofi, ad libertatem et

quietem, quam fub Joanne Tureis amico fe adepturos fperabant, confcnticntibus

animis ijpedabant.

VAR- LECT. Poftmuc P.D. o.f. *difcedit, et dimiflia copia domum reverritur. Cumde rc P.D. o.f.

INT E R P R. • Pretburg. 1 Bart. Corvatt«, Create. * Giula. 4 Banca .• Bathtrj * Pathrez.

* Htngrie. k Raab. 1 Deva. * Cajfum-btcb.

JACOBI

37 »

emam.Henricus ii!

Diailized by Google

37 *

JACOBI AUGUSTI THUANIhistoriarum sui temporis

LIBER UNDECIMUS.EPITOME.

LLUM Subalpinum 1 et Parmenfe. Saluda a Caefarianis

apta. II. Turcicae clafjis ad Italiae Utora defcenfus. III. Ad'lodiam Venetae ditionis civitatem regiorum conventus i cujus *

r exitus fuit , ut Senenfes Gallorum opibus freti de libertate re-

uperanda et ejiciendo Hifpanorumpraefidio cogitare coeperint.

V. PlombinumCofmo cum omni ditione et Ilva infula a Caefare

conctffum. V. Andreae AuriaefemperfeUcis imperatoris infeUx ad Pontiam in-

fulam cum ‘Dragute congrejfus. V I. Senenfibus ablata oppida reflfluuntur : eodem

-

que tempore Orbitellum a Caefarianis in ora maritima munitur, rerdinandus Gon-

zagamale adminiflratae provinciae injimulatur : intereaque profperi Gallorum fuc-

cejfus, capta Verruca et Alba Pompeia. VII. Caefaris pojlpacem patavienfem in

Gallicum limitem adulcifcendas injurias expeditio. VIII. Jus,quod Francis tn

tribus civitatibus nuper occupatis competit. IX. Francifrus Lotharingus Guijius

eo cum valido exercitu miffus. X. Alberti Brandeburgici, qui initio regi militabat,

fufpetla fides. Is Cae/ari in occulto reconciliatus , ac mox pro bofie habitus Auma-

ItumGuijii fratrem intercipit. XI. Metis obfidio memorabilis. Interimque He-

dinumin Morinis a Caefarianis captum. XII. Oratio Guifii ad commilitones, quo

die totis viribus oppugnatioparabatur. Caroh Rupifulcaudii Randani cum Henrico

Manrice duellum militare. Soluta obfidio cum Caefarianorum damno. XIII. Brunf-

vicenfts ditio a tVolrado Mansfeldio Alberti aufpiciis occupata. Elvangium Teu-

tonico magijlro a IVtrtembergico ereptum. XIV. Clarorum virorum mortes } Ilen-

rici Megalopolenfis, Hermannt IVedenfis ,Eberardi Bilicbii

,Joannis Coch/aei,

Gafparis Medionis, Andreae OJiandri, Sebafliani Munjleri,Petri Apiani, Jodoci

Villicii, Lazari Bonamici, Lilii Gregarii Giraldi, Pauli Jovii, Ferdinandi Nonii

Pineiani.Ex AUCTORIBUS,

Joan. Bapt. Hadrianio ,Gul.Paradino, I.uca Contili,Carolo Sigonio, BlaftoMon-

luao, Juliano Goffelltno, Bertrando Sa/ignaco, Franc. Ralutino,Joan. Sltidano.

NOT. * Ddc rt ramerfe Pr/.

LiSE 5.

HISTORIARUM LIB. XI. 373CDIDUI.

Henricus li.LIBER UNDECIMUS.N Italia fub idem tempus, quo Mauritius in Pannoniam

dcfccndit, multa bello, plura occultis confiliis memoran-da acciderunt. In Subalpina regione * Braida ditionis

Sabaudicac caflcllum, quod a noftris muniri coeperat, vi

expugnatum cft : cui expeditioni Emmanuel Philibcrtus

princeps tunc admodum juvenis interfuit, et municipum,

flui locum tuebantur, obftinarionc offenfus, plcrofquc in

furcam agi juflit. Inde b Foflanum verius Conzaga exer-

citum duxit, et Cacfarcm c Magium, adjuncto ei d Trini-

tatis comite, c Saluciarum civ itatem pergere jubet; qui, ea nullo negotio occupata,

cum in arce capienda laborarer, in ejuique oppugnatione levi ad jugulum vulnere fu-

iflet idus, poftremo etiam arcem in deditionem accepit : impolitoque in eam Gabriclc

Scrbcllono cum cohorte peditum, f Dragoncram cum Trinitatis comite Gonzagae

juflu profedus cft. Ea, lir dienim continua verberatione quaflata, tandem deditur

>

et praefidiarii Galli, uti convenerat, cum armis et rebus (alvis in proximam vallem dc-

dudi. Capta Dragoncra, Magio negotium datum, ut 8 Montem-marinum munitifll-

mum locum aggrederetur;qui fecum ducto Augulto Saluciarum principis notho filio

eo tendit : evocatoquc quafi ad colloquium praclidiariorum duce ab Augulto, quicum

ardiflima intercedebat amicitia, Magius ex compacto fuperveniens cum comprehendi

judic i et, ut locum dederet, hortatus, cum nihil proficeret, poftremo minas addidit,

et ipfum vinctum quafi ad fupplidum in oppidi confpcdum deduci imperavit. Tammifcrabili fpcdaculo vidi oppidani, ut ducem fuum periculo eximerent, deditionem

fecere. Obfervatum, tam indignae mortis vehementi metu adeo concuflum animo

cum fuifle, ut (anguineum Pudorem toto corpore funderet. Superabat arx, quae a

noltris tenebatur j quam poftremo, cum de auxiliis dcfpcrarcnt, dedere polliciti funt,

fi intra triduum fuppetiae non ferrentur. Miferat eo Briflacus, qui obfeflos vicini

auxilii fpe impleret, et a deditione dehortaretur j Gonzagam enim Foflanum et Benam

verfuscum exercitu abi ille $ ipfum fc mox ad cos venturum. Verum is nuncius,ab *>An-

gclo Sandio Corfo interceptus et tortus, ad obfeflos pervenire non potuit:quofadum

cft, ut, cum praefidiarii nihil de Briflaco intclligcrcnr, omni fpe exuti, triduo exado,

deditionem fecerint. Arci impolitis ii cohortibus, Philippo 1 Vaira et Malavicino

k Placentino ducibus, inde Magius cum machinis bellicis digreditur. 1 Ceva et irrito

fucccflii ab Alvaro Sandaco tentata ; in quam fc Briflacus ipfc inclufit, ut m Vaflaco

loci practedoopcm ferret. Nam, fupervenientibus Monlucii et Bernardini copiis,

« Hifpani ad n Sturac pontem retro ccflcrc, levibus aliquot certaminibus extrado

tempore, dumamnem tranfmitterent. IndcCacfariani in regionem illam impreflioncm

fecerunt, quae 0 Bormia ct p Lcrio flumine clauditur, et ab oriente q Ponfono caftcllo,

ab occafu Cevae territorio terminatur. Haec fere, quae noftri anno fuperiore occupa-

verant, a Gonzaga iis in locis caftclla capta funt : nam ex iis, quae aut fitu aut arte mu-nitiora erant, nullum cepit, quamvis in eam expeditionem clx aureorum cio im-

pendiflet, nullo fere profcdu, remanentibus penes Gallos r Ravello, ‘ Saviliano et

< Raconifio, praecipuis totius provinciae arcibus.Tunc omnium animi in Italia inde in

fpem erigebantur, inde nictu angebantur, arridente Gallis fortuna, et rebus Cacfaris

aliquantumV AR. LF.CT. * .SindteiK ari Sturac porucm retro ccflit P.D. o.f.

INT E R P R. • lira en PkJmowt. * FoJJauo. c Maggi. J laTrmitaJ. • Safaetr. f Dragnarro^ al.

Drar,.iaicT*, * Montr-rnjro. * ArrreloSanti. 1 det Vaira. k JaPiaecitza. 1 Ctvt. ® dtVatJf. " PenltStara 0 tj Bormia. f Ltri * Ponzant. 1 Ravel. • Savillau. ‘ Raeonir.

Tom. I. 5 B

Digitized by Google

374CIJ13LI1.

Henricu4 II.

JAC. AUG. THUANIaliquantum turbatis. Nam profpcra omnia dc rege nunciabantur, tot captis in Lo-

tharingia ct Luccmbcrgcnfi agro fcu deditione fcu vi civitatibus et oppidis : et fuga

Cac faris cos male habebat, qui bene ipfi cupiebant. Itaque tota fere Italia pracfidiis

nudata,» Mclcnianusivcio Italorum in Etruria fere condufla.cum licioHifpanorum

veteranorum, qui bello Parmcnfi militaverant, fecum adcum deduxerat, reflitutis Octa-

vio omnibus oppidis ct arcibus, praeter* h Sandoninum, c Guclficaftcllum ct d Color-

nium, quae Cacfariano praefidio tenebantur; e Brixellum item, quod nondam Ferrari-

cnfi cardinali reftitui voluerat Cacfar. Gonzaga vero, revocatis a Caelare Germanis,

quibus Subalpini exercitus robur praecipue conflabat, nihil moliri audebat ; fatifque

habebat, fi fc adverfus nofirorum impetus tueri poffet. Parmae pro Gallis PauIusThcr-

mus erat cum primariis Italis ducibus : Mirandulae cardinalis Ferrarienfis cum iv cio

peditum, quos ad folvendam urbis obfidionem legerat. Multa quoque fufpicioncm

augebant : nam f Salernitani defettio, cujus magna apud luos gratia et auctoritas erat,

repetito faepius itu ct reditu in regno Neapolitano turbas cxciratuu videbatur : ct

Guidus Ubaldus Urbini dux, qui, paulo ante fumma pracfc&ura, quam ambiebar,

denegata, in noftras parteis facile tranfiturus credebatur, Veneti fenatus fiipcndi is rc-

nunciavcrat ; homo alienis aufpiciis ac fumptibus militare folitus, cujus alioqui ditio

optimo milite abundabat, ct unde per s Picenum in h Samnium dcfccnfus in prono

erat:quod eo magis fibi perfuadebant Cacfariani, quia illum honorificis a rege con-

ditionibus invitari vulgo ja&arctur ; ceflionc in primis ejus juris, quod Catharinac

Mcdiceac uxori, Laurentiiquondam Urbini ducis filiae, in eo principatu competebar,

fenatum quoque Venetum a rege per Francifcum Turnonium cardinalem, qui fc»

certus caufa apud cos divertebat, folicitatum rumor erat, ut in belli focictatcm veni-

ret, fpcfafta, ut, regno recuperato, aliquot portus in' Apulia regis beneficio accipe-

ret ad fublevandam annonam, cujus anguflia faepius in illa civitate laboratur. Dcquibufdam etiam Infubrum oppidis mentio injeda ; ct pontifici amplum patrimo-

nium in luos diflribucndum promifliim : neque tamen aut pontifex aut fenatus Vene-

tus adduci potuit, ut regi aufcultarct.

II. Sed praecipue fufpcnfos etiam eorum, qui neutris partibus addicti erant, ani-

mos tenebat claflis Turcicae in Tyrrhenum mare dcfccnfus;quae ex cxxm longis tri-

remibus, ii myoparonibus ac plerifquc minoribus navigiis conflata, cum iv Non.

Maii Conflant inopol i folviflcr, k Methonen in 1 Pcloponncfo primum appulit ; ibique

conlumptis xn diebus, m Zacynthon delata ad finum n Leucadium,m cio triremium

capacem, a Leucade infula, quae 0 Epiro advcrfac ponte conjungitur, dichim, hodie-

que S. Maurae nomine indigitatum, deflexit j atque inde v Corcyram Venetae ditio-

nis infulam ; qua tormenti cmiflionc, ut fit, falutata, ct viciflim ab arcis pracfcclo re-

falutata claffc, muneribus etiam fenatus nomine pro more ad purpuratum claflis prac-

fcdum allatis, vento fubito aq Calliope Corcyrae oppido in Epirum ad r Buthrotum

ct ‘Acroceraunia retro compulfa cft ; ibique aquatione fa&a, obviam habuit a 1 Ragu-

finis mifiam biremem cum muneribus, quae ad purpuratum deferri mos cft { ct Kal.

Quintii, per Hadriaticum finum in adverfam Italiae partem delata cft, ac u Crotonen

in pcninfulamunitiflimam arcem ardua rupe fitam venit ;•* Laciniumquc acyScy-

lacacum ct z Leucopetrae promontorium practcrvcfla in ftationem»» Rheginenfem,

quae hodie S. Joannis fofla dicitur, dcfccndit. Ea adverfam ct freto x mille partuum

divifam Siciliam rcfpicit, a Brutio agro, uti creditur, avulfam : ab hocquc dchifccndi

argumento Rhegium appellatum, in extremo Italiae margine fitam oppidum. Ibi

angufto adeo canali contra&um mare tanto impetu fingulis 0 vn horis decurrit, ut

VAR. LE CT- “ Donini finum P.D.o * vi P.D.tx horroremINTERPR. * U marauit de Marianum. b Sa» Domno ‘ Caflefaut/fo.

4 Cthmio. * Briftllo.

* U prtntt de Salerue. * la Marea d'A k torta. * Akbu z:v. 1 /a Pudita. * AfoJott 1 U Matta. * Zantt" Golfo drir Ateadia, al. Gelfe de S. Maure. • A/bantr. * Cerfu. » S. Maria Cajfopa. ' Butriuto.' Monte di Cbitnara. ‘ ctux de Raguft. * Cortona. * Capo dcllt Colome. t Golfo £ Sebdaei. * Capodt ii' arme, al. Sparti-.rwto comme dic Parad in. “ Rrp£r*

Digitized by Gc

/

HISTORIARUM LIB. XI.

horrorem fpeclantibus incutiar, perniciem vero plerumque tranfeontibus afferat.

Supra Rhegium Scylla cft, promontorium anfra&uofis fpccubus et cavcrnofis mea-

tibus perforatum j quo, ubi a Africo flante flu&us illiditur, tantus fragor editur, ut

canes latrare credas:quod et fabulae occafionem dedit. Ex advcrlo in Sicilia b Pc-

Jorus prominet paulo fupra Meflanam ; ad cujus fpcculam Turcica daflis in hoc freto

multum ja&ara appulit : cumque idcc equites in infidiis foderent, opperientes fi forte

Turei cxfccnfioncm in infulam facerent, purpuratus rem conjeftans fevera dcnuncia-

tionc prohibet, ne quis egrederetur j redaque Vulcanias infulas ver fus curium inten-

dit. Eae in freto' Mamertino funt numero vii, d Aeoliae et Liparcac vocatae, ig-

nea foli natura, quae prop^crca per occulta commercia Aetnae incendia mutuari aut

lubminiftrarc creduntur. In « Strongylen claflis delata cft, quae flammis liquidiori-

bus a ceteris diftert ; idcoquc Aeoli domus antiquis appellata cft. Etfi tcmpcftarcm

illam Italiae imminere omnes viderent, tamen, quam in pattem incumberet, adhuc

ignorabatur, neque dum inter regiorum negotiorum adminiftrarorcs conflabat. Ita-

que Cofanis, qui Etruriae fuae metueret, crebris literis Cacfarcm admonebat, ut

fSenarum fecuritati profpiccret : in ea civitate nnlcaffcdos civium erga ipfum ani-

mos ad libertatem fpettare ; neque arcem eo adhuc perdudam, ut contra hoflilcis im-

petus defendi poilit ; Gallos in infidiis excubare ad omneis motus intentos. Idem et

Didacum Hurtadum Mcndozam, cui cura ejus rei incumbebat, et qui Romae com-morabatur, pcrlitcras u monebat ; et, periculi magnitudine propofita, ut Senas revo-

laret, praefentia fua conjuratorum confilia diftipaturus, hortabatur; atque in primis,

ut praefidiario militi de ftipendiis fatisfaccrct, urgebat : nam, iis non perfolutis, multa

licenter militem agere, et civitati oneri efle, ut jam non occulta intercos murmuraexaudirentur. Sed major de regno Neapolitano folicirudo erat, propter claflis Tur-

cicae adventum, et ex fulum, quorum animos in fpem reditus ea res excitaverat, apud

iuos gratiam. Itaque duas Germanorum legiones, Jo. Kapt. s Lodropio et Kic .h Ma-

drucio ducibus, in » Subalpinam regionem miferat Cadar, ut inde ad Petrum Tole-

tanum proregem contenderent : fcd, cum tranfitus a pontifice per ditionem fuam ne-

garetur, quod vereretur, ne eo faClo pacem cum rege initam violare videretur, nego-

tium 1 Auriac datur, ut cos claflc fua 1 Neapolim txanfportarct. Cum tamen Men-

doza oftenderet, Hifpanos, quos habebat, arci Senis coeptae et ra Herculis- portui atque

*> Orbitcllo contra Turcicos impetus defendendis minime fufficcrc, ex legione Lo-

dronia eia Germanos et ccc levis armaturae equites a Gonzaga impetravit. NecCoimus, qui Senarum res ad fc quoque pertinere exiftimabat, interca ccftabat ; fcd,

quanta diligentia poterat, limitem fuum muniebat, praclidio, cui Rudolfus 0 Balco-

nus praeerat, p Pifis impofito, et ’ Uva in primis infula milite et omni inftrumcnto bel-

lico abunde firmata.

III. Dum haec agerentur, Salernitanus in Italiam propere redit, a rege, quemr Damvillarii reliquerat, ad regiorum negotiorum in Italia moderatores cum fiducia-

riis literis remiflus, ut in commune confulcrcnt. Itaque * Clodiam Venetae ditionis

civitatem, nam in fua conventum haberi noluerat Hercules Ferrarienfium dux, Cac-

faris jam cum Mauritio pacificati offenfionem vetitus, conveniunt Hippolytus cardi-

nalis Herculis frater, Fr. ‘ Turnonius cardinalis, Paulus u Thermus, x Salernitanus,

Odetus > Silva apud Venetos orator regius, Ludov. Picus Mirandulac comes et Corn.

Bentivolius: Famefiorum nomine * Hier. Veteranus Pifanus et Marius “ Eandinus

Senenfis interfuere. Ibi de bello in Italia movendo aftum, ac diu difccptatum fuit,

priufnc bb Mediolanum an regnum Neapolitanum aggredi placeret. Salernitanus

V A R . I.ECT. • (olicirabar P.D. o f- bellum

INTERPR. * Sadauejl. * Cepa delh Tarre dei Para. * Para di Meffimi. * ifole di Ltpari,

O di Fallens. « StromMa. 1 Sima. *de Ladrext. * dt Moderne. 1 Ptedmont. k Deria. 1 Napltr.

“ Ferta-Ereole. * Orbtella. » Bsglini. r P/Ja. i Liba. • Davvil/ien. * Cbiotfia. ' de Taurna».

* dt Thtrmti. * It prixet dt Salerat. » dt Selvrr. * Giralaria da Vettbiam da Pi/a “ BanJiwi

Sieneji. bb Mitan.

375C13LOLII.

Henhicus II.

Digitized by Google

376

CppLILHbmricus 1L

JAC. AUG. THDAN1bellum Neapolitanum urgebat, facilem et felicem exitum fpondcits, imparato ab om-

nibus rebus prorege, et Turcicae clallis adventu in rerum novamm fpem eredis no-

bilitatis animis, quae, proregis crudelitatem et Hifpanorum jugum exofa, procul dubio

in Galli parteis tranfitura fit. Alii repugnabant, et eandem faepius rem lentatam in-

feliciter femper fucccfiiilc dicebant, tam longe relicto poli terga holte, ob idque diffi-

cili auxiliorum tranfitu : imparatos vero opprimi minime credibile clfic, Caelare

» Mormilio, de quo lupra dictum clt, nuper ab exilio revocato, omnium Salernitani

con filiorum ac ceterorum idem fentientium conficio * quem, vero fimile fiat, de om-

nibus rebus proregem cdocuilfie. Nec Mcdiolancnfiem expeditionem fiuficipi con-

fultum videbatur, tam vicino Caelare, et paratis Germanojum auxiliis. Itaque, cumneutrum tentari placeret, ne nihil ageretur, initantibus Senenfium cxfiulibus, media

lententia obtinuit j ut de eorum civitate liberanda cogitaretur, quae quafi in umbilico

Italiae fita ob id commodius auxiliis juvari poterat, magnaque momenta ad res nova*

moliendas habebat. Nec inutilis ad ea videbatur Turcicae claflis adventus. Senen-

tium ditione majorem partem ad Tyrrhenum mare porreda, ubi res Tureorum ope

gcripollit; et, fi minus ex voto cadat, tamen diftradis hoftium viribus facilior in re-

liquis vidoria futura fit : ibi fado novi belli periculo, poltca tutius et opportunius de

bello Neapolim aut Mediolanum transferendo confiultari polle. Cum in eam fien-

tentiam omnes dcficcndiflent, et ad eam rem egregie et abunde parata omnia vide-

rentur, Corn. b Bcntivoliusad regem in Galliam mittitur, qui de confilio c Clodiae

capto cum certiorem faceret. Fama interim fipargitur, ad Neapolitanam expeditio-

nem confilia Gallorum fpc&arc, etiam ex indultria a prorege aufta, qui fibi metuebar,

et auxilia fummitti quotidie per litcras flagitabat. Cum id regi placuiflct, Cubito Ben-

tivolius ad fuos redit : et Lud. d Sangclafius in fipecicm orator ad pontificem mittitur,

ut cum de Turcica clalfic fecurum efle juberet 5 re vera, ut Senente negotium procu-

raret, et amicos regis praefientia fiua ac confilio confirmaret.

IV. Cum in iis angultiis effiet Caefar, et rei in primis nummariae penuria labora-

ret, a Cofimo cc aureorum millia mutua petierat:quam ille occafioncm natius per

Petrum Philippum e Pandolfinum de f Plombincnfi ditione mentionem rurfius injecit

:

'nec jam abnuebat Jacobus 8 Apianus loci dominus, nuper mortua parente, quacani-

mofe, dum vixerat, Cofmi voto adverfata fuerat. Itaque Bernardum Medicem b Caf-

fiani epifeopum agnatum luum 1 Genuam mifcrat, ut rem pecuniariam expediret, et

cum fenatu ageret, ut cum bona ipfius gratia Plombinum de domini confcnfu bene-

ficii titulo a Caelare obtinere pollet. Sed Cacfariani moras netiebant : er, pollquamk Albanus cum auxiliaribus Hifpanis advenilficr, abunde virium le habere rati, initio

Cofmi petitionem eludebant j quem ad 1 Ilvam defendendam latis proprio periculo

incitari crcdcbanr. Poftmodo tamen ncccfiitate vitius Caefar poli ealum Scncnlem,

cum metus eflet, ne ea loca in manus hoftium devenirent, Mcndozac mandat, ut

Plombinum cum agri Plombincnfis arcibus et omni inftrumcnto bellico in Cofmi

manus tradat ; accepta ab eo cautione de reftituendis illis, quoties pecunia in muni-

endis iis et confcrvandis inliimpta a Caelare aut ejus heredibus rcpraeficntarctur. Data

cautione, m Otho Montacutus militiae Etrufeae dux, cujus fidei ac virtuti multum

Cofmus tribuebat, mittitur, qui arcem Plotnbincnfcm a Navarreto Hifipano acci-

peret j et, ejus cultodiae “ Rofa Vicienfi ftrenuo milite praepofito, Plombini, Popu-

loniae, ® Scarlini et p Buriani incolas in verba Cofmi adigerer. Idem et ab Ilvae po-

pulis facium. Cofmus horum locorum poflcflloncni adeptus, octavo pollquam Cac-

far promiferat anno, coepta in illis munimenta Mcndozac five negligentia five livore

ac malignitate paene diruta et corrupta offendit ; iummaque cura fcd majore felicitate

fcllinatis

1NTERPR. * Mormilc. b BeMlivogfio- * Chiogjja. 4 de i 4. Gelais, frur de Lanjpte. • PavMfm.

1 riomh/io. ‘ k CsJJmtu. ‘Genua. k U duc tf'ai/te. 1 Elia. d* Mwtauto. *Jloja

da Hi(hio. • Sear/ino. t Buriano.

Digitized by Google

HfSTORIARUM LIEXLfert ituris operibus, ruinas illas ita (ardvir, ut periculo, quod a Turcica dafle, fi

protinus in Etrufcam oram incubuiflcr, imminebat, in tempore praevenerit. Cumvero Cacfariani, faepius ante a Cofmo moniti a Senas peti, vix tandem malum fen-

fiflent, fero de remedio cogitare coeperunt : et, cum Mcndoza, qui Romae erat, huc

ufquc omnia Cofmi fcu confilia lcu auxilia oblata tanquam fulpccla repudiafler, Fran-

cifco b Alabenfi praefidiariorum Hifpanorum Senis praefetio mandat, ut Florentiam

ad.Cofmum profici fcatur, ct-auxiliapromiflaab eo repofeat i neque tamen ea Senas

introducat, fcd c Stagiae fubfillcrc (ubcat, maniferto adhuc diffidentiae indicio. Quodtamen Coimus ingenita prudentia dirtimulavit : rtatimquc d Mcnichino Iloniticnfi

vallis Elfanacdclccluumpracfcfto imperat, ut cum iiicid peditum et ccc equitibus

Stagiam ad externos hortium propul fandos impetus contendat. Verum res intus ge-

rebatur. Nam Aeneas e Picolomincus, Amcricus { Amcricius, Marius s Bandinus

et Andrcas h Landucius, qui pro patriae libenate fc duces praebuerant, clam cumpraecipuis Senarum civibus ac plebe Hifpanorum dominationis pertaefa egerant, ut

ad didam diem arma pro falutc publica in urbe iumerent, et ftbi portas venientibus

aperirent. Per * Caftrum et k Petilianum tantum illis ingrcfliis in agrum Senenfem

patebat, ceteris obrtru&is aditibus. ItaqueCofmus diligenter cum Nic. Urfino egerat,

ut cxfulibus tranrttum ab ea parte impediret. Is infigni impietate Joan. Francifcum

parentem Petiliani polleIlione dejecerat, a Caelare confirmatus, quod Gallicis parti-

bus favere cum diceret. Sed cum a Ferdinando Gonzaga, cui ut fummo rerum Cac-

larianarum in Italia modcratori id onus incumbebat, promilla in praclidiarios rtipendia

non perfolverentur, ea de re faepius quertus, cum fc contemni cerneret, ejus con-

temptus injuriam ita duriter accepit, ut ea maxime caufa in noftras tandem parteis

tranficrir, ab Hier.1 Veterano pcrfuafus, qui Horatii Caftri ducis mandatu negotium

illud fumma fcdulitate urgebat, ob conceptam, uti credebatur, fpem de Senarum im-

perio aliquando regis beneficio obtinendo, quod Paulus nt avus poli anullam Pla-

centiam unice in votis habucrar. Pontifex quoque haud dubie cxfulibus favebat, re-

centi injuria offenfusm ob pradedum vigilum Romae nuper levi de caufa a Mcndoza

contumcliofc verberatum : datifquc ad cardinalem n Carpenfem Vicerbii legatum li-

teris mandaverat, ut libere illae tranftrc militem lineret : cujus rei Carpentis, qui Cae-

\ farianarum partium eflet, clam certiorem Mcndozam fecerat. Igitur dic ditia Pico-

lomincus et Amcricius Cartro et Petiliano profc&i ciun copiis in agrum Senenfem

dcfccndunt, eo primum colore, quafi tuendae orae maritimae dclcclus illi Mcndozac

juflii fatli fuiflent. Fabricata ab Amcricio falfa diplomata fub Mcndozae nomine,

feribit Hadrianius. Nec Cacfarianos latebant inlidiac : namJulius® Salvius ex plebis

ducibus, qui, ut in fadi focictatcm veniret, folicitatus fuerat, rem detexerat, et civi-

tatis ccnforcs ut fa&i confcios apud cos accufavcrat. Mirtus ob id Otho p Montacutus

Senas ad Alabcnfcm, qui operam fuam et omnia a Cofmo polliceretur. Jamque

focii ad " Kyriaci Fanum in agro Scncnfi venerant, xvm ab urbe milliaribus, et Cof-

mus avi copiarum duces fcripfcrat, quae in * Arni valle, ‘Cafcnrini, x Mugclli,

u Prati, * Volaterris et ad y Sevae pontem erant, ut ad Stagiam quamprimum pro-

perarent, revocatis etiam * Campilia ii equitum alis, quas ad “ Plombini praefidium

paulo ante miferat : revocati et huc abEIfana valle cccc pedites et Stagiam tendere

juflt. Scripfcrat et ad Andream Auriam Cofmus, ut Germanos, quos Ncapolun

portabat, ad injiciendum Scncnfibus terrorem, in Senenfis agri portus Plombini

bb Liburnive aliquanto tempore exponeret : fcd ille, contrarium imperium caufatus,

et

INTERPR. * Sima. h tfAleba. ' Staggia. d Menitbino da Ffggi banzJy capitano dtlla militia di

lal fJZtfa. 'Puniamini. r Amtrt^bi. * Bandtai. •' Landneit. 1

Caflro.k Pttigkano. 1 ii Vtctbiane.

” // barigtllo di Roma. * cardina It da Carpi, ligata da Vitrrka. • Salvi. * da Mantanto, i Sanitrico.

• y'a/Jamo. * Cafnttm. 1 Alagctlo. * Prata. * Folttrra. 1 Ptntafievt. * Campigiia. ** Piomtin».

Livorno.

Tom. I. , j C

377COPL1LHenkicus II,

37 8

CPPLILHtNRlCVS II.

JAC AUG. THUANIct a prorcgc crebris literis exoratus, curfum intermittere noluit. Datum interca nego-

tium* Gauro Montc-bcniccnfi Politiani deleduum duci, ut promotis copiis b Turri-

tam, c Montem-fellonicum ct vicina caflclla in d Clanii valle occuparet : mandatum

ct Dominico* Galcoto { Cortonenfium militum praefedo, utg Lucinianum, fi poflet,

in poteftatcm redigeret j eo con filio, ut Senenfium animi ad libertatem liccntiofa

bacchatione ruentes hoc vcluti fracno in jedo coercerentur. Jam res Senis calebat,

commotis omnium animis : et h Alabcnfis, nequis civium pedem domo efferret, fub

poena capitis publico praeconio fanxerat. Cum vero, coado civitatis concilio, * mifii

efient ad Picolomincumct focios, qui cos civium nomine retrocedere juberent, ille,

jam renudata voluntate,non prius quieturum fcrefpondit.quam patriam in libertatem

priftinam afleruiflet, externo milite expulfo ; jam in armis x cid hominum efle ; ct

Gallicam fc cum Turcica claflc eo confilio conjunxiflc, et propediem ad Portum Her-

culis venturam : proinde Hifpani rebus fuis mature confulerent. Erant in urbe fo-

lum cccc Hilpani, fatis firmum ad defendendam arcem, * Dominici Fanum et Ca-

molliam portam, uti rebatur Alabcnfis, praefidium ; reliquis k Herculis portui, Orbi-

tcllo et ceterae orae maritimae contra Turcicos infultus tuendae relidis. Cum vero

homo externus civibus omnibus aeque diffideret, quamvis praecipuis ex 1 Novorum,

ordine fidem ultro deferentibus, eorum opera uti noluit:quod illorum animos adeo

exacerbavit, ut cum aliis civibus, qui patriam libertatem falvam volebant, mox con-

fentirent. Montacutus ab Alabcnfi vocatus cum cccc peditibus fub vcfpcram in

urbem venerat, ctconjundis cum ipfo viribus majorem plateam occupaverat, cumPetiliano, Caftro, ra Florac-Fano undique concurrente milite, ad Romanam portam

fit impetus, caque incenfa, et “Tufiana altera porra vi effrada, Hifpani, qui ad°Ro*

manam excubabant, cum numero impares effent, ad turreis vicinas fc receperunt

;

tandemque poft aliquod certamen editum fame vidi deditionem fecere. Introdudus

miles populum ftatim ad libertatem vocat:qui mox armis, quae in urbe reperiri po-

tuere, aut abcxfulibus comportata fuerant, arreptis, fc ad ipfos aggregat 5 ctodio, qfiod

capitale cum Hifpanis gerebant, incitati, per vias difeurrunt, et Alabcnfcm ac p Mon-tacutum, qui Camolliam portam adhuc et forum cum fuis tenebant, in plateam com-

pellunt : ii cum admediam ufquc nodem gcncrofc pugnantes reftitiflent, dum auxilia

Stagia advenirent, poftquam neminem comparcrc vident, civibus ut pro vira ac liber-

tate gnavirer certantibus, poftrcmo ad arcem ct Dominici Fanum confugiunt, Ca-

mollia adhuc fervata porta, quam ftatim Alabcnfis, irrumpente externo milite, nec

non Dominici Fanum deferere coadus cft. In eo motu cum cives magnum in Cofmomomentum efle cernerent, Calliftum 9 Ccrinium ad cum mittunt ; ctCacfarisobfc-

quiuni, ut ante fecerant, in pofterum colere fc paratos oftendunt : ceterum Mendo-

zac faevitiam et Hifpani militis infolentiam in caufa efle, cur arma fumpfcrint : igi-

tur, ut nihil contra movear, neque quo minus priftinam libertatem recuperent impe-

diat, per viciniae ct amicitiae jura enixe admodum orant. Ad haec Cofmus, laudata

civium egregia voluntate, modo Cacfaris obfequium minime deferant, amicitiam vi-

ciftim pollicetur; ct cum Ccrinio Hippolytum r Corrcgicnfcm ac Leonem * Sandium

Senas mittit, qui legationis fpccic de Alabcnfis rebus, ct quanto tempore arcem de-

fendere poffet, certo cognofccrcnr. Interim PifisRodolfum 1 Balconum, fuffedo in

ejus locum Fridcrico Montacuto, ctCarolinum.Urfinum cum equitatu evocat; ct

Stagiam convenire jubet, fi quomodo in arce obfelfis fuppetias ferre poffint : cumexiguam annonam in arce, Mendozac negligentia, fuperefle ex Sandio intcllcx-

iffet,

VAR. LECT. • Alabcnfis jutlii mifli P.D.o.f.

INTER PR. * Coro da Mantrbenkbi, topitam dtlla militia dt A/ntepnkiano. k Turrita. * Monte-

frlimieo. • Val di Cbiana

.

• Ga/eitti .• di Cortona, t Lncignani * ttAlaba. 1 San Demenki Cr porta

dt Camo/ba. k Porto-Ercale e- Qrbitella. 1 dtlV ordine' di Novr'. " Savta-fitrr.c porta Remana,

t da Mantanti, t Cerini. • da Cereggm. • Santi. • Baglnm

Digitized by Goo

HISTORIARUM L I B. XL 379iflct, ncc, fi res vi gerenda edet, auxilia in tempore ventura viderentur, Marcellum CPDLIL* Augudinum Senentem tuum familiarem comirtir, qui propofita periculi magnitu- Henricus 11.

dinc, quod ipfisa Caclarianis impendebat, impetum Senenfium aliquantum retarda-

ret : nam praelio adfuturum Auriam cum ivcid Germanorum, moxque Afeaniumb Corneum et Alexandrum c Vitellium cum copiis advolaturos ; nec deefle poffle offi-

cio Cofmum, fi deferto legitimo Cacfaris obfcquio ad Gallorum parteis inclinent.

Cum crfnrra Senenfes, gratiis prolixe Corregicnfi et Augudino adis, in Caefaris ob-

lequicf et Cofmi le perlcvcraturos denuo confirmarent, Corregienfis obfides petit,

donec res aequis conditionibus ex Cacfaris voluntate tranfigcrctur. Dum cives de

obfidibus infiante Corregicnfi confultarcnt, et alTcnfui propiores viderentur, Laniacus

Roma advolat, et confirmatis eorum animis, alioqui ob d Lucinianum et c Montem-

fellonicum a Cofmi ducibus capta irritatis, ad haec promitto pro confcrvanda ci-

vitatis libertate a rege auxilio, deliberationem interpellat. Jamque populus dufta

fotia arcem omnino ab urbis moenibus diviferat, quae Mcndozae focordia ab ea parte

rantac altitudinis erant, ut ex iis et f Dominici Fano in arcem defpicerctur, er, verbe-

ratione facla, praefidiariis, quo fe tegerent, receptus omnis adimeretur. Foris etiam

nottri, qui magno numero jam Roma venerant, auftorcHicr. B Veterano, aggerem

duxerant, ut de introducendo in arcem auxilio aut commeatu Ipcs amplius non efler.

Parte alia inftabat apud Cofmum pontifex, ut, quo minus Senenfes libertatem recu-

perarent, nullum impedimentum daret : nam id tantum Gallos agere, fibique certo

de iplorum voluntate conftare : itaque copias deduceret, et occupata oppida redime-

ret ; alioqui fore, ut, dum alieno negotio fe immilcct, fibi hottem domum arccttar,

qui, non contentus Senenfium res protegere, ultro etiam ipfi bellum illaturus fit. Ncc •

vana erant pontificis monita. Jam enim cardinalis Ferrarienfis et Thermui Miran-

dulac ac Parmae ingenteiscopias parabant, in Etruriam procul dubio impetum faduri.

Itaque Cofmus, remitto ad fe h Cerinio et mox Ambroiio * Nutio, qui rcipublicac

Senenfis nomine omne obloquium et benevolentiam pollicerentur, et capta in k Clanii

valle oppida reditui peterent, et coram pontifice datis obfidibus c nobilitate iv prima-

riis viris de re tranfigere paratos fe odenderenr ; ut fe inextricabili alioqui negotio ho-

nede pro tempore explicaret, in has conditiones cum Senenfibus convenit : Ut Otho1 Montacutns cum militibus fuis, omni re falva, arce excederet

;qua lblo aequata,

Senenfes externum militem dimittere tenerentur : rcfpublica a fide et obfcquio, quodImperio Romano debet, non di(cederet, ncc amicis Imperio ditionibus damnum in-

ferret, aut in fua dclcftus haberi contra Imperium aut Imperii amicos pateretur, Im-

periive hofteis in portus fuos aut navalia reciperet, libertate priftina in omnibus falva :

nullis vicidim fumptibus in arcis cxftruftioncm aut in podremum bellum faflis ob-

noxia edet 1 idque Cofmus pro benevolentia, qua Scncnfcls profequitur, apud Cac-

farem impetraret:pa&a inter ipfos et Cofmum conventa anno hujus faeculi xlvii

fenerentur:podremo, capta utrinque oppida redimerentur. Imperii femper, nuf>

quam Caelaris nomen expreflum cft j quod Imperii Ordinibus facilius quam Cacfari

jus ac caufam fuam fe probaturos fperarent. Pod omnia convcnmm, ut, fi qui rci-

publicac hottes in agro Scncnfi adhuc edent, datim eorum territorio excederent; et, »

quoufquc cxccffiflcnt, etiam pod arcem dedruttam, militem Gallum dimittere nontenerentur. Id propter Hifpanos additum, qui adhuc Orbitcllum tenebdn?. Condi-tionibus etiam Alabcnfcm et Hifpanos praefidiarios comprehendi placuit, fi carumbeneficio uti vellent ; fi rccufarcnt, nihilominus, quae inter rempublicam et Cofmumconvcnidcnt, rata ac firma edent. Iis de rebus Mcndoza fartus cenior, ut pervicacia

culpam emendaret, primo adentiri noluit; fcd Afeanio Corneoet Alexandro Vitellio

• negotiumINTERPR. * Apfkm, Sitneis. * JtUa Ctmia. - H/tlll. * Latifftam. • AUattftlJgmc». • San

Dommuo. * il Vttthiam. b Ctrhu. 1 Nati. ‘ Val di Cfo/ama 1 da Mantant».

3 8o JAC..AUG. THUANICID13LII. negotium dar, ut Cacfaris nomine deledus haberent: et ille quidem in agro» Perufino

Henricus iTT hi cid peditum cogit,cum quibus bClulium occupat; hic vero ii ciD:fcd,cumftipcndia

alendo militi non fuppeterent, vana virium oftentarione fatisfadum officio credens

Mcndoza Alabcnfi mandar, ut arcem Senenfium arbitrio relinqueret, culpa ejus ami£

fac in Coimum rejeda $ a quo non fummiffis in tempore auxiliis defertus cfiet:quoti

poftea Corregienfi et Sandio, qui negotio interfuerant, ad Cacfarcm miffis, utcun-

que cxcufavit, cum diceret, fc cum Scncnfibus, ubi arcem defendi non poflevidir,

conveni (Te, ut ea dcftrucrctur, ne in Gallorum potcftatcm veniret, et Senenfes in-

fruduofi belli continuatione externum jugum recipere cogerentur.

V.^ am claflis Turcica rranfmiffo profpcra navigatione Meflanend freto, vi Eid.

Quintii. 1 Scylaceum ac Cirilcm gcncrofo vino in c Brutiis nobilem delata, oppidis

aliquot incenfts, inde Policaftrum juxta Palinurum promontorium in d Lucanis acccf-

ferat i quo pariter inccnfo, et mox c Canaroto depraedato, ac colonis in captivitatem

abdudis, finum f Salernitanum et b Capream pracrcrvcda, in Neapolitani portus con-

fpcdutn venit. Heie h Dragutes, qui primam aciem ducebat, 8 Prochytae infulae

arcem, antea ab Hariadeno k Ahenobarbo incenfam, denuo incendit : continuoque

ii milliaribus inde diffitam 1 Aenariam infulam, arce munitiifima, quae inter duas

terras laxo impofira cft, fcd maxime Mariae Arragoniac Alfonli m Avali Vaflii viduae

fece (Tu nobilem, petit : unde, praclidiariorum virtute rcpulfus, ad fuos rediit. Inter

haec Toletanus prorex magnis anguftiis Neapoli conflidabatur, foris et intus ob-

verfante oculis periculofi motus exitu ; ob idque Hifpanos omneis ex regni praefi-

diis evocaverat, ut fc adverfus externum hoftem tueretur : intus vero nuper deteda

, conjuratione, Antonium n Grifonem ex nobilitate virum ftrenuum ob Salernitani

amicitiam fufpcdum, repertis etiam, uti jadabat, literis convidtim, fecuri pcrcufle-

rat, cdido promulgato, quo poena capitis dcnunciata regem Galliae aut principem

Salerni nominare prohibebatur. Ejus quoque jufluocclufac urbis portae, m tantum,

quibus exire et ingredi liceret, relidis. Inde claffis per finum 0 Cajetanum p Pontiam

Farncfiorum ditionis infulam defertur. Ibi Dragutes, de * Auriae adventu certior

fadus, cum proccffilTct, et Auriam, qui non tam prope Tureos dic credebat, oppref-

fiflet, Auria, qui tantum XLtrircmcis haberet, certamini impar, jam inclinante dic

retro vcladat tanta celeritate, ut univerfahoftium claffiscum affequi minime potuerit

:

fcd Dragutes, cum vi expeditioribus navigiis recedentem infecutus, unam ex Auria-

nis intercepit * et, cum totam nodem et majorem dici proximi partem in perfequendo

confumpftllct, vi alias ac io cc Germanos iis impolitos cepit, corumque ducem Nic.

Madrucium, qui ex vulnere in certamine accepto ftatim dcceffit, duabus praeterea dc-

preffis. Id Non. Sextii, adurn. Hac clade in extrema aetate accepta, hadenus felix

imperator cum reliqua claflc Sardiniam atque inde Genuam venit. Fadum cxcufat

Sigonius ; et Auriam ait primum ad r Malacam in Hifpaniam navigafle, ut peditem

Hifpanum tranfportarct ; eo impolito Alcantarac et s Barcinonac pecuniam fumplifle:

quibus omnibus locis dum diftinctur, temporis tantum effluxifle, ut Genuam redire

ante Kal. Quintii, propter advertam in l linu Narboncnfi exortam tcmpcftatcm mi-

nime potuerit : inde cxpofitis HifpaniSac terra praeire juffis, Germanos, qui interca

* advenerant, navibus impofuifle, nullaquc mora interpolita Neapolim verfus contcn-

• difle : cun#vcro rumor percrebuiffct, Turcicam claflcm prope Neapolim efle, cumXXXIX

IN TF-RPR- * Perugia. b Cbiuf. « jlbbrmzza. d Bafluat*. * Cmrrttl#. f Coffa di Salerno,

l Capri. * Dragut. 1 Protida. k Rarbarojfa. 1 ljihta. " tfAvatos martktfi delGaaJlo. * Gnfimt, "Geifo

di Garta. * Panza. i Doria. • Malaga. • BoreiIone. • Goffe de Nartremar, aJ. de L/e*.

NOT. * SejUenmatChihm. M. de*Thou met des Colonnes& Spartivento:partanc il frmblc qu’il

au dc^» du derttoit de Melline le cap SejUetam, y doii avoir Sesltnm, ou Sealtam, vulgp Seafea,

vulgo Stbilati, quoiqu'il Ibit par dela : & luy merae qui cft au dc^a du Fare de Meflinc, & dl fuivi de

au commenccmcnc de ce livrc l’y met cnrre ic cap Pokcaftro du capo di Palinuro. Far

„Qigitized by £

HISTORIARUM LIB. XL 381xxxix triremibus ad Tiberis odium appulifle ; ibique frudra, dum aquam haurit, de CDDL1I.

hodilis cladis navigatione perquifivifle ; nam neque Neapoli neque Roma aut aliunde Henricus II.

ullum nuncium a Cacfarianis accepiflc : itaque aquatione fada difccflllfc, et prudenti

conlilio fc in altum pelagus evexifle $ et, ne * Circcios legeret, ubi plus periculi fubede

arbitrabatur, cum in b Pontiarum confpcdum veniffet, eo curfum intendide;quod

locus importuofus edet, neque tantum aquae haberet, ut tribus triremibus nedumtantae cladi fatis edet : et quia hodes ad fubfidium, quod Neapolim portabatur, im-

pediendum in c Prochytae faucibus commodius opperiri viderentur, ipfumquc, fi perd Caprearum angufiias erumpere tentadet, nullo negotio prohibere potuidenr, et

utrinque aditum, clade citra periculum propter ejus magnitudinem in duas parteis di-

vifa, cudodirc: his rationibus fulpicatum Tureos in finu Neapolitano confcdiflc: fuis

tamen, fuperveniente node, quo tutior edet, fi fe forte hodes, quod minime rebatur,

in ea infula abdidident, pracccpidc, ut totius itineris ratione commutata, quoad fieri

pollet, longe a Pontiis lenta et remida navigatione curfum tenerent t ut, fi cedendum

edet, remigibus recentibus et minus fatigatis uti podet:quarta inde circiter nodis

hora Turcicam cladem a tergo fe fummo filentio incitantem fenfide Auriam 5 et, cummoneretur, ut fc cura triremibus, quas podet, fervaret, quando ex aequo cum hode

condigcrc nonpolTct, id tamen confilii condanti animo rcfpuidc, etconjurfdocum

omnibus triremibus agmine procedi, aefegniorem remigationisrationem iniri juflidc

;

remis ad tardiores triremcis expedandas lacpius fufpcnfis, ut, fi recedendum edet,

omneis trircmcis fimul abeundo confervaret ; fin pugnandum, cominus tota clade

cum hode condigcrct : longa quippe experientia eum cdodum, Turcicas triremcis

nodris longe celeritate inferiores ede, neque fore putafle, ut longo iplum hodes in-

tervallo, nifi cum paucis triremibus, fcqucrentun quod fi facerenr, nihil periculi

fubede, quo minus convcrfis repente proris carum impetum exciperet ; et, cum mi-

lite abundaret, commido proelio vidoria potiri podet, laltem hodibus* ne paucis,

quas perfequebantur, navibus nocerent, opportunum impedimentum afferret : cum-

que in eo edet, pilam tormento adadam inter praetorias Aurianara et ei haerentem

Hifpanam tranfvoladc, et quendam ex Hifpanis voce clara rogafle, quid opus fado

edet, tam vicino hode ; Andreamque ad haec rcfpondific; uno agmine ad alias tri-

remcis tuendas pergendum fibi videri; momentoque temporis, cum alter velorum

nomen trepida voce faepius inclamadct, triremcis aliquot vela fccille, ac praetoriam

Hifpanam in altum fc protinus, ceteris fubfcquentibus fuis, cxtulific;quo fado uni-

verfam Chridianam cladem tumultu ac terrore completam fc in fugam dedide, Tur-

cofquc a inedia node ufqucad fcqucntisdici horam xvn eam infccutos,vtI triremcis,

quae minus remigio valebant, ex iisccpidc; Andream vero, cum aliud non podet,

in c Ilvam fc* rcccpidc, ibique reliquae daifis reliquias collcgiflc. Hac vidoria potiti

Turei, cum Salernitanus, qui cum xxv triremibus regiis, 11 cio Vafeonum, Madilia

folverat et indies expedabatur, nufquam comparcrct, retro vela faciunt : vixque cos

podea adfccutus Salernitanus, cum Neapolim, fpc fada de tumultu in ea excitando,

revocare conaretur, frudra fuit, abcuntcifquc comitatus, quod anno pod redituros fc

promitterent, f Chion ufquc curfum tenuit, ibique cum clade nodra hyemavit.

VI. Interea b Lucinianum et h Mons- fel Ionicus * Senenfibus a Cofmo reditu-

untur ; et pontificis juflu k Clufium ab Afeanio 1 Corneo occupatum. Arx quoque,

abAlaben fi tandem Mcndozac judii dedita, a Lanfaco civibus fummo applaufu tradita,

et dirui coepta cd. Mox ad firmandam amicitiam mifli utrinque oratores 5 a Se-

nenfibus Florentiam Ambrofius ro Nutius > Senas a Cofmo n Leo Ricafolius, rerum

Senenfium

I N TF. R PR. Meate CirceUa. * Ponz.a c*r lfcbia> iflet de U ater de Ttfiaae. * Praeida. * ifle de

Capri. * Elba. 1Scit. « Laa^nano. k Mantefetlomco. ‘ Sintii. k Cbtuf. 1 dell* Corms. m Sati.

• Lione da Ritajbli.

To m. I. 5 D

Digitized by Google

382 * JAC. AUG. THUANICIDIOLII. Scnenfmm apprime gnarus. Cum tamen 1 OrbiteIlum adhuc Hifpani tenerent, ob

Henricus llT idque Galli urbe non excederent, Thermo etiam eo nuper Parma proferto, Cotinus

occatione arrepta nondum fuos b Stagia deduxerat; quod, quamvis omni benevolen-

tiae fignificationca rege iccurus efler, tamen in omneis catus intentus non ita res con-

flitutas exiftimabat, quin aliquem motum brevi confccuturum provideret. Itaque

audior fuerat pontifici, quoniam in cum quafi arbitrum Senentes confenferant, ut

conftitucndac in civitate tranquillitatis et emendandae rcipublicac curam lufciperct.

Ob id miflus eo Fabius c Mignancllus cardinalis patria Senentis, qui, fcdccimviris cre-

atis, et conftlio idccc civium inftituto, novam rcipublicac formam induxerat; fcd in

qua pars illa praevaleret, quae, quod Cacfarcm graviter offcndilfc ftbi contbia eflet,

quamvis retinendae libertatis cupida, amicitiam regis ut rebus luis neccflariani am-

plectebatur. Itaque pervicerat, ut honorifica legatio ad regem decerneretur, quae

ipli ut liberatori nomine rcipublicac gratias ageret, et munificcntiflimi principis opem

adverfus fuac libertatis, quam ipfi debebant, opprefibres, fi qui futuri fint, implorarer.

Hoc munere defundus cft Claudius d Ptolemaeus ; cujusc legans ac luculenta oratio

coram rege habita exftar. Ea re cum pada violari putaret Coimus, fidei datae mini-

me fibi flandum duxit ; et Mendozac, ut Orbitcllum retineret, audor fuit. Is igitur .

Liburnilhi profedus Hifpanos nuper arce cmillos fecum ducit, atque Auriam opperi-

tur, qui poft daflis Turcicae difccflum Neapolim navigaverat. Inde reverfo Auria,

Mcndoza trircmcis confccndir, et e Plombinum devedus ad f Sanflepluni portum

appulit. Ibi expofitis in terram Orbitello adjacentem cid id militibus, turrem, quae

in extremo ftagno pofita a Scncnfibus tenebatur, Auria oppugnat, et diredis ex tri-

remi tormentis quatit : turre a praefidiariis deferta, liber aditus ad Orbitcllum paruit

;

quo milite introducto ac commeatu, poft arcem ab ea parte, quae continentem fpedar,

munitam, ceteris enim partibus ftagno cingitur, Mcndoza inde difccflit ; ac mox om-nino ex Italia a Cacfarc revocatus cft, in qua complurcis annos fuperbe admodum fc

gcficrat, ur, fi diutius ibi imperium obtinuiflet, multorum judicio res Caelaris ever-

furus videretur. Praefidiarii Orbitello impofiti veterani paene erant;qui, crebris cx-

curfionibus per agrum Senenfem fidis, cum aliter non pollent, nominis Hifpani atque

adcoCacfarci in illo ditionis Senenfis angulo dignitatem tuebantur; noftris, qui urbem

et vicina urbi loca tenebant, tam longe fe effundere minime tutum, audoritate regis

nondum bene conftituta, exiftimantibus:quae ut magis firmaretur, revocato a pon-

tifice Mignancllo legato, eo rex Ferrarienfem cardinalem mittit, virum longo rcrunt

ufunec mediocri prudentia praeditum, ctqucm, ut illuftrifllma Italiae domo natum,

civibus fore gratum et ob ardiflimam adfinitatemfibi fidum arbitrabatur. Cum Senas

proficifccretur, per Florentiam iter habuit ; ubi honorificcntiflimc a Cofmo acceptus,

cum multa de regis amicitia polliceretur, fi fc medium in eo negotio prieberet, prae-

ter ambigua rcfponfa nihil ab eo referre potuit. Quippe ille limiti firmando intentus

8 Cailiani Fanum, quod h Elfanam vallem fpedat, lumma feftinatione muniebat5 et

i Sanminiati montem, qui civitati imminet, utdenuo muro cingerent ac propugna-

culis firmarent, Hifpanis occultum confilium dabat : de cetero in fpccicm nihil hoftile

agitans. Nam de Cacfarc, qui tunc in Mctcnfi obfidionc, de qua deinceps dicemus,

haerebat adverfo admodum tempore, quorfum res evaderet, folicitus, interea regis

amicitiam colere non folum honorificum fcd etiam fibi tutum exiftimabat. Itaque

cum Fcrraricnfi mutua amicitiae officia fcdulo exercebat ; et pediti atque equiti, qui

non exiguo numero e k Gallia Cifalpina in Etruriam quotidie dcfccndebat, turum

tranfitum libcralitcr concedebat ; diffimulationc illa periculo, quod a vidorc fuis

finibus imminebat, tantifpcr declinato, donec Cacfar, cujus opera in eo negotio ege-

.bat, verfis in Italiam armis ad communem hoftem propulfandum vircis conjunxiflet.

NamINTERPR. • Orbitello. k Statria. ' Migtumlh. * To/omei. • Piombito. 1 Porto di San Stefano.

* San Cajfian. k Valde!fa. ' Monte di San Miniato. * Lmbardie.

Digitized by Googlt

HISTORIARUM LIB. XI. 383K.im tunc res Cacfaris in Italia admodum adflictac erant, Ferdinando Gonzaga, qui CDIQLII.

Uve fua five tuorum avaritia militi odiofus ac poftrcmo toti Italiae praccipucquc Henkici/sII."

Mcdiolancnfibus invifus e Ile coeperat, perperam negotia publica et rem militarctn ad*

xniniArantc. Cui malo ut remedium afferret Cacfar, Neapoli 1 Petrum Confalvum

evocaverat, cujus confilio in omnibus negotiis Gonzaga uti jubebatur, non fine oc-

culto dignitatis imminutae fenfii : quo fiebat, ut omnia fegnius, fivcob advertam vale-

tudinem, qua vexabatur, fivcob conceptam inde indignationem, gererentur. Tuncb Volpianum in «Subalpina regione, cui Fridcricus J Sabellus per Cacfaris Magii ab-

fentiam praeerat, noftri quafi illud obfefluri duxerant, qui e Martini et f Balengi fana

nuper occupata ac 6 Pontium munita loca circum tenebant ; et BritTacus cum victo

peditum etn ccequitibus hCcrium ufquc proceficrat, eventum rei expeItans ;mi tli (que

11 cid peditum 1 Cevam 1 vicinam neque fatis bene cuftoditam nullo negotio ceperat,

et ea capta Cacfarianos commercio, atque omni ad Savonam et alia loca, quae Hifpani

tenebant, aditu, intcrclufcrat. Itaque Gonzaga, qui, fcu pudore fcu dolore victus,

cum v cio Germanorum, n cio Flifpanorum, cio Italis accio equitibus exierat, ut

Volpiani obfidioitcm folveret, ante omnia Cevam copias ducere ncccflc habuit:quam,

. .non expedaro hofte, quod defendi non pollet, noftri protinus dclerucrc. Inde 1 Ma-gius 1 Eporediam mirritur, qui opera Gallorum munitiones paflim aedificantium im-pediret. Ipfc Gonzaga Martini fanum aggreditur quod pofi xx dierum obfidionem

diligentia et virtute Magii tandem expugnatum cft, ac mox Pontium : atque ita Vol-

piani obfidio 1'oluta cft. Tunc et de m Calalio, quod paulo lupra n Auguftam Tauri-

norum o Pado impofitum cft, oppugnando confilium initum. Id Blafius Monlucius

contra reliquorum ducum atque ipfius Briflaci fententiam, qui locum dejectis moeni-

bus deferendum ccnfcbat, defendendum fufeepit; et virtute fua ac p Gicnfis in primis

tutatus cft. Eodem tempore 'Verruca munirifiimum caftcllum in Monfcrratcnfi ter-

ritorio a noltris, duce Jacobo 1 Salvafonc, capitur : dcin et 5 Alba Pompeia haud longe

ad orientem in ripa < 'lanari fita ; cujus amiflione plus damni quam fervato Volpiano

lucri ad Cacfarianos rediit. Id autem in hunc modum accidit. Jo. Baprifta » Fur-

narius Genucnfis oppidum praefuiio tenebat; homo immiti ingenio: ideoque, cumoppidanis admodum invifus edet, Cacfar ob crebras ad fe de eo delatas querimonias

Gonzagac mandaverat, ut ipfum inde amoveret : verum is pretio corruptis Gonzagac

miniftris contra Cacfaris voluntatem praefecturam retinuerat ; coque irritatior oppi-

danos crudelius vexabat : unde illidefperatione adacti cum Briflaco conveniunt, qui

rem, dum* Cierii eflet, oonfccir, miflls F.r Guficrio Bonniveto, * Motha Gondrinio,

Franc. Bcmardino et Francifco“ Bticomotio, bb Lupo item ordinum dudtorc cumxiv vexillis, quibus praeerant cc Vetus-pontius, Torquatus dd Trotus, Jacobus ce Mu-ratbr. Ventura (f Brandanus, primus fccrcti confilii cum Troti legato de Alba inter-

cipienda initi audior. Illi per K Tanarenfem portam introducti oppido potiuntur,

proditione, uti jactatum fuit, Rofllni Alexandrini centurionis, qui portam noflris

aperuerat }quod tamen, cum poftea a Gonzaga captus tormentis 1'ubj iceretur, confcl-

fionc ab eo extorqueri non potuit, rei veritate celata, ob Furnarii ipfius mox fccutam

mortem, quem etiam Caclariani ut proditionis confeium infimulabanr. Capta AlbaBonniveto cuflodicnda datur i cui attributus » Sanpctrus Corfus cum vn peditum

fignis. Id a Calalii oppugnatione Gonzagam revocavit} qui, ut damnum negligentia

acceptum

INTERPR. * do* rtJri 'confalei. * Fulpiaw. c Pirdmaut. * Savtllt. * Sau Martha. f S*mBateagt. • Ponte. * Ctrl. * Chrj. k Ctfart Maty. 1 Ivree. * Caja!. " Tinu “lePa. * de Gtf.i Verrat. • de Salvaizou. ’ Alha. 1 Tanaro r. * de Farturi. * Ctieri, cu^uitrt. r Goufjter dtRexuivet- * !.t M/tte Gendriu. de Rriquemaut. fc ' le capitatae Lotrf. “ de V>ei,xfont. “ Trotte.

Boivia de Vilhre, Mcm. p. 260- lappdlc Torte. “ Mutatore. " Brjudauo. 11 sappclloit le tapttaiuc

Venture SVrlin. Vilhn Mcm. p. 241. u farta dei Tauaro. “ Rojjtno <CAkjfaadria. SanpetreCorfi

.

N OT. » Dele trieiuam. Ceva cft aflex kjingde Vulpian, vcu qu*cl]ccft au payjtdei Langues. Voyexle co&unciccmcnt de cc livrc. Put.

3«4CIODI.il.

Henricus II.

JAC AUG. THUANIacceptum celeritate farciret, continuo illuc advolat cum toto exercitu et xxiv tor-

mentis acm Cio Italorum nuper confcriptis. Sed, cum milite et commeatu muni-

tiorem, quam fperaverat, locum inveniflet, ne nullo operae pretio fafto domum rc-

dicrer, * Damiani fanum oppugnare conftituit ; contra fentiente Magio, qui Albam,

antequam a noftris muniretur, omnimodo tentandam fuadebat, neque tam adverfa

tcmpeftatc Damiani obfidioncm, utpotc majoris molis negotium, fufeipi debere ccn-

febat. Oppidum illud a Francifco b Regio Chavignio, et c Bricomotio tenebatur.

Magna in eo pulveris fdoppetarii, funiculi et pilatum penuria erat. Itaque confcftim

d Ciftcrnac praefero, locus is non plus n milliaribus a Damiani Fano abeft, negotium

datur, ut per dclcftos milites obfeflis ncccflaria in oppidum comportari curaret. Id

a Monlucio impigro duce procuratum per e Charrium juvenem ftrenuum, attributis

ei l dclcftis ex fingulis cohortibus, et xxx circiter rufticis. Res erat fummi periculi,

et jam ab Italis fruftra tentata, exiguo adeo oppido numerofis Cacfarianorum copiis un-

dique circundato, et crebris difpofitis ftationibus, ut omnes aditus obftrutli eflent

:

Charrii tamen virtuti nihil invium fuit;qui, praemiflls rufticis cum delectis aliquot,

ipfc ftationem aggreditur et diflipat, moxque viator oppidum ingrclFus, traditis, quae

attulerat, incolumis Ciftcrnam ad fuos regreditur. Semel atque iterum pari fucccflu, .

id Charrius fecit ; ac tertio poftea f Caupenius. Infelicius res 6 Chippio ceflit ; qui,

cum Alba veniens pulverem intromittere vellet, paratiorem hoftem nafhis, amiflo

pulvere et fuis fere omnibus, ipfe vix oppido recipitur. Jam Gonzaga xvn dies in

obfidionc confumpfcrat, vn dierum continua verberatione quaflatis moenibus; et

h Mastius duobus locis cuneos egerat : fed, horum altero ab exploratore detefio, et

contrario ab oppidi parte a&o. Magius periculum mortis paene adierat. Tandem

cum irriti eflent oblidentium conatus, adverfa propter hyemis afpcritatcm tcmpeftatc,

de folvenda obfidionc actum cft. Au&orc Magio placuit, ut copiae tam pcdcftrcs

quam cqucftres « Afta evocarentur, quo citra damnum, tormentis in tutum deduftis,

difccdi portet : noftri abeunteis infccuti acri certamine conflixere ; fed quod mox Ger-

manorum Cacfarianorum adventu diremptum cft.

VII. I n Germania poft k Paflavicnfcm pacificationem Cacfar, qui in animo habe-

rer, iifdcm, quibus paene oppreflus fuerat, viribus regem invadere, ut eadem opera de

eo vindictam fumeret, et Germanis a fc alienatis gratificaretur, bellum pro recupera-

tione locorum Imperii ultimo hoc bello a rege occupatorum fufeipit ; et ingcnrcis illas

copias, quas Italia et Hifpania evocaverat, atque poftrcmo in Germania ipfa contra

Tureos coegerat, quafi compofitis ibi rebus in Pannoniam dcfccnfurus eflet, repente

contra Rhenum vertit ; fama fparfa, adverfus Albcrtum marchioncm Brandeburgi-

cum tot civitatum et epifeoporum atque adeo Imperii hoftem duci. Is fiquidem im-

mani quadam licentia ecdcfiafticos vexabat ; > Moguntinos et Spirenfeis in primis,

quibus grandi imperata pecunia, cum dari non poflet, utriufquc civitatis templa expi-

laverat : nec fpoliationc contentus, tedum plumbeum Spirenfis aedis demoliri ag-

greflus, vix dcprccantc urbis fenatudeftit it: Mogontini vero arcem Rheno vicinam,

in qna hofpitium habebat, et v templa, ac navigia omnia vino et frumento onufta in-

cendit : nec humaniorem fc erga Spirenfeis negotiatores praebuit : dcdudifquc inde

fuis, quos ibi praefidii caufa impofuerat, in Treviros proficifcitur. Qpo antequam

adventaret, Georgius m Holius, c Cacfarianis ducibus, cum x vexillis ad civitatis defen-

fionem fc obtulerat : verum a civibus cxclufus, qui non tam praefidium rccularcnt,

quam irritare Albcrtum nollent, « Luccmburgum, unde venerat, copias reducit : con-

tinuoque introduttus Albertus v Kalend. Septembr. militem per urbem et loca pro-

pinqua diftribuit, cum epifeopus ad arcem in Rheni et Mofcl lac confluenti fitam fi:

reccpiflct,

I N T E R P R. * San Damiano. k U R*/, fitnr de Cbauviptj. * de

• Ia tafitaine Cbarry. 1 Caafenpe. * te tarvn de Cbify.k Ctfare Ma;n.

•* ctnx de Mayenet & de Sfhe. »• de Holtn. / L»xeml/anr£.

Briauemant. * la Cifltrna.

‘ Afi.k It Traitf de Pajfa

HISTORIARUM LIB. XI. 385rcccpiflct, ceteris ejus regionis Ordinum proceribus huc illuc fuga dilapiis. Dum CDI3LII.

Auguflac Trevirorum cflet Albertus, claufa erant templa, nec facra celebrabantur. HenrjcusII.lpfc poft od iduum, inccnfis prius aliquot coenobiis et cpifcopi arce, quae haud procul

aberat, impofito praeterea xn vexillorum praefidio, digreditur ; et * Sircum profcclus,

quod pari intervallo ab b Augufta Trevirorum et Meti diftar, Lotharingiac oppidum,

Eid. Septembris, Mofcllatranfmiflb in Lucemburgcnfcm agrum dcfccndit j et inde

rurfus in Lotharingiam redit, ut fcilicct homo venalis periclitaretur regis animum,quibus conditionibus fecum pacifci vellet

:quod Cacfaricommodum accidit, ut belli

Alberto inferendi praetextu propius exercitum admovere potuerit, antequam, quid

1’uac voluntatis cflet, manifeflius declarare cogeretur. Quod tamen nequaquam tamaflutc agebatur, quin facile conjc&arcnt omnes, arma haec contra regem parari

;

quippe Caelarem nominis et majeflatis Tuae afferendae apprime cupidum, accepta

tanta injuria, non conquieturum apparebat, donec infigni aliquo fa&o priftinam glo-

riam paene intermortuam reftituiflet, et ademptas nuper Imperio, utija&abat, urbeis.

Imperii viribus, quas fecum trahebar, recuperaflet : idque non folum ad exiftimatio-

nem pertinere, fcd etiam ad res fuas firmandas nccdTarium putabat. Et quoniam,

dum continua nobifeum bella gereret, Campaniae limirc, uti debili magis parte,

profpcros femper hactenus in Galliam impetus fcciflcr, fi tribus illis civitatibus ac Meti

praecipue tegeretur, deinceps ab externis armis omnino fccurus fibi futurus videba-

tur. Id cum pracfcnfiflct rex, mature provifis rebus ncccflariis, fub Augufti menfis

initium Francifcum Lotharingum Guifium ingenio et virtute praeftantcm ducem eo

mittit, et fummac rei praeficit.

VIII. Antequam ulterius progrediar, heie aliquid * de tribus illis Lotharingiac

civitatibus pauca praefari ad propofitum facere videtur. Metim in Mcdiomatricibus

et c Tullum in Leucis ac J Virodunum in Sdabis cur noflri occupaverint, praeter foe-

dus cum Mauritio nuper initum, non defuere rationes, quibus id jure fibi licuifle

contenderent. Ac primum quidem a naturali Galliarum limite argumentum duci-

tur :quem ctfi Germani perpopulorum inundationes tandem rcvulfum longius pro-

tulerunt, et fluminis inftar ripas fupergrefli in Gallias effufa multitudine etiam citra

Rhenum Germanicam linguam fecum intulerunt, nunquam tamen trans Mofain fc

extenderunt 5 fcd fere omnes illi populi mores Gallicos et linguam eandem, qua

paflim hodie utimur, hoc cft, ex Romana detortam retinuerunt. Sed validiora funt,

quae ab antiquitate petuntur, ' jufta hujuscaufac. Confiat Francos, qui circaannum

Chrifii ccccxx in Galliam dcfccndcrunr, iis in locis primum confcdiflc •> ac fub Mero-

vingis, qui Francorum regnum condiderunt, et quos Carolovingi exceperunt, totam

eam regionem fub Auftrafiac nomine Francici juris fuifle. Deinde, cum Ludovicus

Pius Caroli Magni filius, Pipini nepos, ampla illa Italiae, Germaniae et Galliae, quae

a patre acceperat, regna inter liberos divideret, regionis illius portio, quae intra Rhe-

num et e Scaldiin jacet, Lothario majori natu filio attributa ab ipfoLotharici pagi no-

men fort ita eft, anno Salutis id ccclv. Eaque, praeter f Lotharingiam quae hodie

appellatur, Lucemburgcnfcm ditionem, Vogefi ets Arduennae faltus, h Namurccn-

fcis,l Trcviros, k Hannonios, 1 Atuaticos et m Camcraccnfc territorium complcftc-

batur ; atque adeo civitates illas, quae in citeriore Rheni ripa fitae funt, n Baftlcam,

0 s Argentinam, p Spiram et q Coloniam Agrippinae. r Alfatiam etiam, quae nunc

dicitur, et * Helvetiorum pagos regnum illud comprchcndifle multi fcripfcrc. Ejus

caput Metis civitas erat, ut in qua reges inaugurarentur et regia infignia fumerenr.

Poftea

VAR. LECT. • de jure, quod Galliae reges in treis illas Lotharingiac civitates fibi vindicant, pauca

praefari P. D.o.f. * Argentoratum P. D. o.f.d.

INTER PR. • Kirtbrn. k Trrvtt & Mttz.. * Tui. * IW«». * tT.fctult. ' Lorrmint

1 Ardennet. h Namur. 1 Trrvtt. * Haruaut. * hrAant. » U Cambreft. • BaJIe. • Straihurz.

r Stire. s Celogut. • A/Jiict. * cddtorn det Suijfet.

N OT. • potius jura.

Tom. I. 5 E

Digitized by Google

3 86

cunni.Henricus II.

JAC. AUG. THUANIPoftca inter Carolum Calvum Lotharii fratrem et Ludovicum Lotharii cjufdem

filium regnum ita divifum fuit j ut pars ea, quae trans Mofam ad Rhenum pertinet,

Ludovico Germaniae regi cederet;quae citra Mofam ad Scaldim ufquc porricitur,

Caroli eflet:quam eandem poft illius obitum » Ludovicus Balbus filius tenuit. Sed

cum nullos legitimos heredes 1 rcliquiffcr, Ludovicus et* Carolomannus nothi cumLudovico patruele Galliae regnum rcpofccntc tranfegerunt, et portione illa Lotharici

pagi ccflcrunr. Quo mortuo, Carolus Craflus ejus frater, qui poft Ludovici Balbi

mortem in Imperio fucceflit, difccrptum antea Auftrafiae regnum, integrum adeptus

eft. 'Is, Fraucis primoribus cum admodum invifus eflet ob ignominiolam pacem cumDanis Normannis faftam, in Germaniam confugere coactus eft j ubi, Auftrafia Ar-nulfoCarolomanni fratris* notho filio afiignata, deccflit. Hujus filius Ludovicus

et poftca Conradus imperator regnum tenuit:quo randem dejecto ad Carolum * Sim-

plicem fucccflio defertur. Sub eo exortus eft Rcgnicrius in Arducnncnfi faltu adb Clodioncm Comatum genus referens, qui, cum per difeordias et noftrorum igna-

viam crcviflct, Caroli aufpiciis Conradum Auftrafia deturbavit. Ita dux rosionis aCarolo creatus

,quafi praefeftum dicas, paulatim regni nomen in ea regione oblite-

ravit : cumque Carolus ipfe poftca procerum facHone regno Galliae dcpulfus eflet

Hcnrici Saxonis, qui Conrado in imperio fucccflcrar, ope in regnum reftitutus, rc-

munerationis loco Auftrafiam ipfi permifit, atque in ejus gratiam jure luo ccftlr, annofalutis id ccccxx. Hcnrico Otho Magnus filius fucccflit : cui facile fuit, captivo Ca-rolo et in carccrc Peronae mortuo, jus a patre in ea provincia acceptum firmare 5

quantumvis initio repugnante Adclbcrto Mctcnfi epifeopo, qui reges noftros proxi-mitate contingebat. Verum, eo mortuo, cum Theodoricus Othoni proximus crea-

tus eflet epifeopus, primariis civibus auctor fuit, ut rcjcfto unius, qui perfaepe autdurus aut incertus eflet, dominatu, fub Imperii nomine libertatem in pofterum coleremallent j quorum exemplo Eafilccnfcs, Argentinenfes, Spirenfes ac denique Colo-nicnlcs, libertatis dulcedine inefeati, legitimum dominorum jugum, Cacfarum pa-trocinio freti, cxcuflerunr, et fenaru conftituto rcmpublicam ordinaverunt. Ita Mc-tini ac reliquas illas Lotharingiac civitates Otho i a Francorum regno divulfit : uttamen Carolovingos aliquo modo placaret, Carolum Lotharii fratrem, et Ludoviciultimi ex illa propagine regis patruum, reliquae Lotharingiac ducem, fcd Imperii be-neficiarium, inconfultis regni proceribus, creavit

j quod adeo indigne illi tulerunt,tantumque eo fafto Carolus odium in fc concitavit, ut id in caufa fiiific creditum fit,

cur regni legitima fucccflionc, Ludovico mortuo, privaretur. Eo vero rcjc&o,Hugo Capetus tertiae ftirpis, quae hodie feliciter imperat, princeps nuper in regnoconftiturus, cum Othonem porentiflimum principem placatum habere vellet, inju-riam regno porius quam fibi faftam diflimulavit, et pofteritati vindicandam reliquit

Carolus autem ille « Aureliani in carccrc mortuus Odonem in Lotharingia heredemhabuit } quo fine mafcula prole funfto, Godofredus Barbatus A rduenncnfis comesprovinciam invafit, et Hcnrici u Cacfarisopc Odonis filias paterna hereditate exuit.Godofredo Gotclo frater fucccflit ; et poft cum Godofredus alter cognomento c For-tis, ejus filius : hujus rurfus filius Godofredus, f Struma appellatus, cum fine liberisdeccflillct, fororem Idam, quae EuftochioBullionio comiti nupfcrat, heredem reli-

quit : ex quorum matrimonio Godofredus & Rullioncnfisdiftus fufccptuscft, qui adbeilum lacrum profcclurus Alberto epifeopo Lcodiccnfi, proD. Lamberti fodalitioftipulanti, Bullioncnfcm comitatum vendidit. Quidam etiam Metim ab eo civibusvenditam fcripfcrc i fcd contra hiftoriac veritatem

:quippe cum conftct,cam diu ante,

Othoney AR. LECT. • nodii F. P.D.af.d.INI f RPK. * Laui, l. Begut. * CWrtw h Cbtwlu.

Mn r 1 1» aPr‘'** t Je Buuitlos.

.**"'«!- • Poft verbum Simplicem, adde^humum Lu.lt-

vici Balbifilium. Put.

4'Arattuiti

.

_

no r. *

huc uterum gefijnu. Put.

* Orleaut. * GtJefrtj U Barbe, rumft

HISTORIARUM LIRXI. 387Othone 1 auclorc, fc in libertatem afleruifle, regibus noflris^iut captivis aut propter CD1DLII.legitimum aliud impedimentum rebus fuis fuperefle non valentibus. HenhicusII.

IX. Has igitur Lotharingiac civitates, rtve jure antiquo ad Galliae regnum perti-

nenteis, five ex foedere nuper cum fociis Germaniae principibus inito fibi concertas,

live ne in hortis potcftatcm devenirent occupatas, alioqui tutando Campaniae limiti

ncccffarias, rex cum retinere dccrcviflct, eoGuilium ablegavit j qui primo * Tullumvenit, ubi omnia confufa et inchoata reperit propter temporis angurtias, et b Sclavolii

adverfam valetudinem. Rebus ibi utcunque ordinatis, rdta c Metim tendit cum Re-

nato d EIlebovio fratre, Jo.c Guntaldo Birono, et Francifco comite f Rupiftilcaudio ac

CaroloS Randano fratribus: obviam procellere honoris canla Jacobus h Sabaudus

Nemorofii dux, Seb. «Lucemburgus Martigius, Franciicus k Vindocinus Carnutum

vicedominus, qui jam ante venerant, et Arthurus 1 Cofl*aeus Gonnorius, qui poft occu-

patam a rege urbem ei regendae pracfc&us fuerat, cum reliqua nobilitate et copiis tam

pedertribus quam cqucftribus in aciem inftructis. Poftridic, qui fuit xvKal. Septembr.

Guifius urbem inrtravit. Ea vafto ambitu circiter ix millia partuum complcltitur, ab

occidente et feptentrione M ofella fluvio dn&a, qui prope urbem in duos canalcis di-

vifus, altero muros alluit, altero in urbem per m Barrenfem pontem, qui altior ert, ac-

cipitur, et per alterum, qui humilior ert, exit : tum 0 1 Saram fluvium excipit, qui pa-

riter a meridie et oriente urbem cingit, et bifido curlu muros, ut et Mofclla, atque

urbis partem alluit. Ita undique fere civitas fluviis illis ambitur, nullis praeterea po-

moeriis firmata, quod cives naturali fatis fe munimento tutos exirtimarent. Ab ea

parte, quae inter occidentem et meridiem jacet, quod neque Mofclla Sarave alluere-

tur, pomoeriis utcunque et ingenti propugnaculo, fcd undique obtufo, quod ante

*> Campanam portam prominer, eam ab antiquo cives munivere, ad hodiernos ufus

fere inutili : itaque curante Guifio ex P. Strozzii, Gonnorii, p Sanrcmigii, Camilli9 Marini fententia, dcftrultis paflirn faccilis et privatorum aedibus, quae pomoeria

occupabant, excitati ubique tumuli, ex quibus in loca urbi imminentia contraria ver-

beratione tormentis agi portet ; ac praecipue ad Campanam portam, iri quam ex colle

T Ezirmontio dilto praeceps dcfpcltus ert, et in quam partem primos impetus hortem

facturum rei periti conjectabant. Igitur murus ab ea parte attollitur, et fofla interior

ducitur, crc&is ad utrumque latus propugnaculis, unde ruina falta hortem irruentem

propellere portent. Occupatis in eo opere fofloribus atque aliis ad id dertinatis, Gui-

flus de ilia parte, quae s Germanicam et 1 MofcUanam portam ad orientem interjacet,

foiicitus ipfc ejus curam fufeipit $ fuoque exemplo proceres ac nobilitatem ad opus

faciendum incitans, ac fportam humeris fubinde gcftans, crcCto pomoerio, et port po.

mocrium fofla duCJa, debilem illam urbis partem firmavit. Proxima cura de pulvere

tormentario comparando et machinis bellicis farciendis fuit. Inde de commeatu in

urbem importando altum, quod aegre ac mcticulolc ob vicina hoflium praefidia, a

quibus ruftici infcftabantur, fiebat. Itaque ex Lotharingiac oppidis Caroli cardinalis

fratris ftudio ac diligentia in urbem abundans annona fuit illata. Ejus rei cura 0 Pc-

dipapio et * Sambclinio commifla cft. xii omnino in urbe figna erant tironum, quos

aflidua cura Guifius difciplinae militari et ordinibus fervandis aflucfccit. His altis,

Strozzium ad regem mittit, qui cum de Metenfium rerum ftatu certiorem faceret ; et,

quoniam Albertus Brandtburgicus propediem adventare dicebatur, de cujus fide

adhuc merito dubitabatur, qua ratione cum eo alturus efiet, fententiam ipfius exqui-

reret.

INTERPR. * Teni. b iEfhvollet. * Metz. * /e taarqait tfE/basuf. « ie GoataaJt,ftrur it Birett,

fere 1fArmatiJ nareehal it Biton. 1 de U Roibrfvucaad. * teftrur de RanJoit. h it Savoir, iut de Nemoart.

1 it Laxembourg, fiear it Mortigaet. k de Veniime, viiamt it Cbartret. 1 de Cofff, fieur ie Gattnor.

n p?at dei Barret. * U Seiife. * parte ie Cbampagae. p ie St. Remi. m Mana. • Mantat’te

tfEurmant. porle Jei AUemanJt. 1 parte it U Mafelit. • ie Pitpape. * it S1 .Beba.

NOT. 1 Dele Soram, lege Sabam

:

veu que U Scillc parte i Mera, 8c fedecharge U dans U Mofdfc

;

& le Sir vers Treves. P*t.

Digitized by Google

388

CI0PL1I.

Henricus II.

JAC. AUG. THUANIrcrct. Ad hacc, rex auxilia brevi miflurum promittit, prudcntiacquc Guifii relinquit,

quo modo fecum Alberto gerere debeat: neque enim dcfperarc, quin ftipendiis luis

militaturus fit 5 fcd nolle ejus promifiis nimium fidere : itaque curaret, ut, quam lon-

giflime fieri poflet, ipfius copiae diverterent ; fpccic quidem commeatus hofti venienti

eripiendi s re vera, ut urbis fccuritati confulcrctur. Interea Cacfar, relidis praefidio

vi vexillis, a Augufta Vindelicorum difccdit Kal. Septembr. et biduo poft b Ulmamvenit, jufio per aliam viam incedere exercitu, ne quid damni Ulmenfibus, qui fum-

mam fidem fibi eo bello exhibuiflent, a milite per bella civilia ob ftipendii penuriam

infolentiori daretur. Ibi cum eflet, a e Moguntino, * Spircnfi, e Hcrbipolcnfi et

Bambcrgcnfi epilcopis, qui cum Alberto iniquis adeo conditionibus tranfegerant, lo-

licitatus, padiones illas refeindit ; infuperque mandat, «e eas obfervent, fcd vi armata

fua recuperent. Idem et Norimbergenfibus concedit $ hortaturque, ut finium adver-

fus communem hoftem tuendonun caufa foedus faciant : idem ut facerent, Suevis et

Rhenanis populis audor fuit. Ita foedus contra Albertum inter eos initum, conti-

nuoque Bambergenfis ex Alberti abfentia occafioncm captans * Forchcmum oppidum

et alia ab illo capta recuperat. Inde Cacfar per s Wirtcmbergici fincis, quo exerci-

tum, ut Ulmenfibus parceret, tranfircjuflcrat, h Brettam venit Palatinae ditionis op-

pidum, quafi reda* Spiram,petiturus : fcd mox ad laevam defledens k Argentinamcontendit. Quo cognito, fenatus urbis ad cum legatosJacobum Sturmium, Frideri-

cum 1 Gotofemum et Lud. m Grempium deprecatum mittit, ne cum majoribus copiis

urbem ingredi vellet, fed alio tradudo exercitu a finibus ipforum abftincrct, nec in

rcpublica quidquam mutaret. Ille humaniter acceptos a conflantia et fide hoc bello

pracftita laudar, cjufqucrci perpetuam apud fc fore'memoriam fpondctj et, repentini

fui adventus in Alberti depraedationes et incendia, regifquc in Alfatiam defcenfum,

rejecta caufa, propter praecipitantis jam anni tcmpcftatcm ncccflarium fuifle demon-

ftrat, ut per eorum fincis copias traduceret, quo in tempore hofti poflet occurrere.

HcicChrifticrna n Lotharingiae ducis vidua, a provinciae adminiftrationc a rege, uti

diximus, amota, ad avunculum venit, et inde in Belgium profeda cft. Cacfar xviz

Kal. Odobr. tradudis Rhenum copiis, poft diem quintum, cum domcfticis neque

magno praeterea comitatu in urbem nunquam fibi vifam venit > et, folito a fenatu

munere affedus prandioque exceptus, damna ipfotum hortis et praediis a milite illata

cxcufat : non enim omnibus in tanta multitudine incommodis occurri pofle:proinde

patienter debere cos ferre, quando hoc Imperii caufa bellum fufeeptum fit. Inde fub

vcfpcram per 0 Haganoaeviam in proximum vicum divertit, ac pernoctavit, Ricardo

p Moryfino Edvardi vi et M. Antonio’ Amulio rcipublicac Venetae legatis Spiram

julTisfcccdere. Cum ibi eflet, immane quanta damna et omnis generis detrimenta

dadcifque a Caefarianis populare? acceperunt, incendiis paftim relucentibus, et milite

obvia cuncta diripiente. Accedebant ad hacc agricolarum ejulationes, agris relidis,

cum conjugibus et liberis in urbem concurrentium : invidiofum utique et lamenta-

bile Cacfari fpedaculum ; nifi Albanus, quem Cacfar propter adverfam valetudinem

fummacrci praefecerat, fumma diligentia caviflcr, ne cuj, qui hujufmodi querimo-

niarum caufa ad eum veniret, ipfius compellandi aut adeundi facultas eflet. Caelari

eo in bello operam navabantJo. Brandeburgteus, Adolfus 'Holfatiac dux Daniac regis

frater, F-mmanucl Philibertus Caroli Sabaudiac ducis filius. Sub initium Odobris,

Lotharingiac ducis, Guifii, principis * Rupifurionii alae equitum cataphradorum, cum

tribus levis armaturae et vm peditum fignis, Metim a rege fummittuntur:quas ta-

men, ne annonam conlumcrenr, dum hoftis adventaret, Guifius extra urbem perhof-

pitiadiftribuit, et commeatu e longinquo in urbem deducendo infervire voluit : et,

quia

INTE RPR. 1 Auiihur- b Vim. celt Majfnct. * Sfirt. * IVtrfzlmrg <£• Btmbrrr.. ' F»rchbr:m.

* du dut de U-irtrmitrs. h Brrrte» • Sfire.k Sfaitour^. 1 Gortjleim. • Gremfxit. * Lorraim*.

• Hj^ntnau. t Mvrifm. « Amulio. • HoJfirtn. • Jr h Rubt-fit-Tt*.

JDigitized by Googte

HISTORIARUM L I B. XI.

quia propter temporis anguAias difficile erat, ut coepta munimenta ante hoftis adven-

tum confummarentur, viminea dolia, trabeis, cados, tabulas ferratas, afleres, faccos

lana plenos, et alios terra implendos magno numero comparari jubet ; vc&cis item,

marras, ligones, palas, bidcnrcs, fportas, arietes, pluteos, craccis et cetera ad ulumncccftaria ; igneis etiam divcrfi artificii parari Sanrcmigio imperat. 3 Ad Barbaranam

portam multa extra aggerem aedificia erant, quae demoliri fccuritatis loci inter-

erat : id fumma diligentia a militibus perficiebatur : horti item et piacdia urbana ac

viridaria urbi vicina, ne obfcfils incommodarent, ejus juflii dejecta funt : (uburbia

etiam fandorum *> Arnulfi, 'Clementis,'1 Petri, 'Juliani, f Martini omnino dcftruAa

5

templa tamen, quae extra urbem erant, fervata in hoftis adventum, fuccifis tantum

columnis et fulcris, ac cuneis immiffis, ut momento, cum opus eflet, tota moles facile

deturbari portet : 6 Arnoldi fanum, quod fpatiofius eflet, et tam altum, ut ejus for-

nices difponcndis ad urbem verberandam machinis ufui efle pollent, etiam antequam

hortis appropinquaret, folo aequatum eft. Id fevere pro rei ncccffiratc aclum ; led

feveritatem mitigavit rcligiofa facti in fpccicm parum humani expiatio : nam multa

vitae fandimonia clarorum virorum corpora illo venerandae antiquitatis templo fc-

pultn, multa infuper regum monumenta, quae inibi erant, Guifius cum reliquis pri-

moribus magna pompa, ipfc ante alios funale gcftans, nudo capite, faccrdotum urba-

norum choro accincntc, in urbem tranftulitjintcrqucalia Hildegardis Caro! i magni

uxoris et Ludovici Pii matris ; Ludovici ipftus, qui anno Chrifti idcccxli in Arnoldi

fanofepultus fuit, ac duarum ipfius fororum, Hildegardis, matri cognominis, et Alci-

dae; Drogonisitem Ludovici fratris*1 Mcdiomatricum epifeopi, Vitronis Lotharin-

giac ducis et B. • 1 Gloffinac patris, Bcatricis Hcrvici Metenfium ducis conjugis, et

* Almalardi denique Trevirorum epifeopi, qui figilli magifter fub Carolo Magno fuit,

poft mortem in Divorum numerum relatus. Horum omnium orta capfis inclufa re-

ligiofc in Dominicanorum aede condita funt.

X. J a m Albcrtus ro * Florangium venerat, haud longe a “ Thcodonis-villa, ermfere ab urbe milliaribus 5 unde cum alendo exercitui fcmcl atque iterum commeatuma Guifiopctiirtetct impctralfct, cum tertio idem flagitaret, Guifius milio ad cum P.

Strozzio fc cxcufat, et belli rationem non pati dcmonftTat, ur, tam vicino hofte, cumad fuftincndamobfidionem omnia comparantur, annona ex urbe exportetur: itaque

videri e te utriufquc efle, ut ° Salinas in Sequanos cum exercitu tranfeat, commeatuabundantem regionem, et ubi venienti hofti incommodare poffit. Nam Albcrtus

hadenus bello regium nomen praetexebat ; et rex p Fraxineum Baionenfcm epifeo-

pum ad cum miferat, qui de exercitus, quem fecum trahebat, ftipendiis ageret, et in-

terea ejus nutus et confilia obfcrvarct. Conditionem initio accepit Albcrtus, et viae

indicem popofeit : mox mutato confilio, quod vereretur, ne, fi illuc pergeret, in

hoflem incideret, Mofcllam tranfmirccrc dccrcviflc fc refert$petitque a Guifio, ut

traducendis copiis pontem fterni, et e fuis captivos, qui in urbe detineantur, liberari

jubeat : id additum, ut diffidio ex falfa caufa colorem quaereret. Cum navigia un-

dique conquiri juffiflct Guifius, et nullos ex Alberti militibus in urbe captivos efle

rcfpondiflct, Albcrtus Guifium ad colloquium pofeit. Cum Guifius propter deman-datam fibi provinciam urbe exire rccufarct, et Aibertum, ut in urbem veniret, ho-

norifice invitaret, ille quafi venturus, praemiffis femper pluribus e fuis, Guifii faepius

cxpcchtioncm fruftratus eft : vcritufquc tandem, ne Guifium in fui fufpicioncm

adducerer,V AR. LE CT. Rorantium P. D. o.

INTERPR. • Jf B*rtr. k a*. Arna»',. * &' . Ctenent. 4S*. Pierre dee Ckamn. « S*. Jube*.

1 S*. Martin. 3 jdrmul. k Mttx. * S* Gkehir. k Hrrmik. ' jtneUrd, aube-jefut de TVftv/,thmittiitr de Cknriemme. FbrM&es. • TbnmvUk. • Satius en /a <owt£ de Benrge^nt. r de Fretfe,tvejue d: Hjiokik.

NOT. • Dele GtafitKae: lege Glodefindii. P*t.

Tom. I. 5 F

3 89CDKLi l.

Henricus II.

390 JAC. AUG. THUAN 1

C13IDL1I. adduceret, ut fidei Tuae fpccimen daret, petit, ut ad levandum cxcrcirum tempore

Henricus II. tampluviofo et incommodo machinas quafdam et graviora impedimenta fibi in urbe

deponere liceret:quod et perbenigne conceflum, Albertinis interitu exire jullis

;qui

jamadcccc, fpccic res ncccflarias mercandi, in urbem fcnfim confluxerant;propo-

iitoque rerum venalium extra urbem foro fecuritati loci confultum cft. Cum hac

via non procederet, rurfus de captivis querelam inflituit j quae a Guifio difltmulara,

quod minime veriture niteretur, nec quidquam praeterea rcfponfum cft. Albcrti

confilium erat, aut commeatu urbem exhaurire, aut Guifium capere, fi ad colloquium

cxiiflct, aut per fuos fcnltm intromiflbs porta occupata civitatem iplam in poteflatem

redigere. Habebat in exercitu lxii vexilla, quae in iv legiones diflribucrat : acxxn

praeerat J.icobus* Auguftanus, xvi b Altcmburgi comes, xn c Rifebergus, et Joachi-

mus d Calvicius totidem : cid idc equites cum xxx tormentis fubfcqucbantur. Eumcomitabantur dux « Bipontinus, { Licchtcnbcrgac Lantgravius et Ludovicus S Octin-

gcnfisconics a C ac fare, uti Cupra diximus, proferiptus. His viribus potens operam

fuperbe venditabat Albertus, quo carius eam diflrahcrct, ingenti terrore Cacfari in-

jcdo, qui jam Bipontium venerat, et cid id equites pracmifcrat, qui noftros mefli

colligendae intentos interciperent. Itaque ftatim Guifius ad Gulielmum •» Bal lacumInteramnatem alae fuac equitum legatum et ' Croflium k Lotharingiac ducis alae iti-

dem legatum feribit, ut ad fc quamprimum redirent, et quantum commeatus portent

fecum adveherent ; quod fupereflet in horreis, extra domos exponi juflo, nr, /i opus

eflet, igni confumi citra aedificiorum et rufticae fupelledilis jaduram pollet : molen-

dinorum item numerum dcfcribcrcnt, quae in itinere, quo Cacfariani incedebam,

occurrerent. Ii imperata faciunt ; et ad xi Kalend. Odobr. in urbem redeunt. Necmulto poft levis armatura urbe exit; et molatrinas ac reliquam annonam per agros,

quibus liofli iter faciendum erat, incendit : rurfufquc Strozzius ad regem proficifci-

tur, ut auxilia acceleraret. Apud Brandcburgicum Fraxineus nihil proficiebat, in

ipccicm amica omnia et officiofa fpondentem, ceterum nihil certi ac definiti rcfpon-

dcnrcm. Augebat fulpicioncm, quod tormenta, quae fidei fuac pignus in urbem re-

cipi petierat, fub id tempus rcpopofccrar, et Guifii permiflu deduxerat. Id ex Fraxi-

neo et Guifio ubi refeivit rex, Lanfacum ad cum mittit : fcd re de dic in diem extracta,

* ille interea 1 Pontem-muflitanum venit, ubi ad cum rurfus Jacobus m Carbonarius

Capcllabironius Momorantii juflu, et mox Gafpar nColinius Gallici peditatuspradedus

mittuntur; qui cum novis fubinde difficultatibus in medium ab ipfo allatis nihil im-

petrare potuiflent, Momorantius jam pro horte eum habere coepit:quo fadum cft,

ut ncccflaria ac bellica tormenta in primis fummitti non potuerint, medio eo inter ur-

bem et regium exercitum, iv omnino fuere figna, quae fecum Horatius Farnefius in

urbem intulit ; indudique aliquanto poft cc foflores cum pulvere tormentario. Mo-morantius exercitum in Lotharingia habebat, cujus partem ° Nivernio attribuerat. Is

p Stcnaci cum eflet, et provideret, fi hoftis Stcnacum aggrederetur, multum a ’ Vire-

tono caflcllo noceri polle, eo ducit; et admotis tormentis, quantumvis rcluftantibus

praefidiariis, oppidum capit, et captum incendit. Incuntc menfc Odobri, cumCaelarem tantae molis obfidionem minime coepturum multi crederent, Guifius, qui

contra, five praccipiti iracundia five rerum fuarum fato cum rapi viderer, muniendae

urbi dies nodcfquc impendebat; er quoniam, collcda jam vindemia, ab operis rufli-

cis vacatio erat, vinitores magno numero in urbem accipit, quorum opera muni-

menta jam coepta perficerentur. Quia vero rupto r aggere, quo Molcllac portio in

urbem derivatur, facile erat, ut aqua per canalem rclidum in naturalem alveum de-

flueret,

INTER PR. * cfAu&htrg. * Altnttrg. c Reffiritergn. * Cd/vxtz. * de Dettxfouls. * de

lstH.btttibcrg. * tfOrlrngem. 1 de Bdpie, fitur dEntragutt. * de L BreJJf.k Lerrame. ' Pont i

Monffn. " deCarboKitieres, fewr dt laCvafe/ie-Brro*. " deCotigxy, ftur de CbnJtHlon. •Itdut deNeverr.

p Sttmjy. i Vhrtte*. ' U cktnjer.

3

I

Digitize ; : wli^

HISTORIARUM LIB. XI.

flueret, et, canali line aqua deftittido, acccffiis, qua intrat et exit amnis, utrinque in

urbem hofti pateret, molem utrobique cum propugnaculis erigi juflir, difpolitis tor-

mentis, quae hortem illae venientem infertarent. Mox et » Pradam, qui cum figno

peditum h Rupem-Martiam fervabat, ne horti ad ludibrium exponeretur, protinus re-

vocari curavit : et quia tormenta non nili periculofe loco moveri poterant, ea con-

fringi et annonam incendi arccmquc folo aequari juflit : negotium datum PauloBaptiftac c Fulgofio} qui, dum d Theodonis-villac, quanortris Rupe-Martia venien-

tibus tranfeundum erat, pracfidiarii a Nemorofio et Rupifulcaudio eo confilio illuc

profeflis velitari dimicatione diftinentur, incolumem Pradam cum fuis in urbem re-

duxit. Tum dirtributac urbis regiones primariis ducibus fervandae et muniendae:e Thcobaldana porta ufque ad r 1 Sarac in urbem ingreflum Joanni g Angiano er Lud.h Condaco Borboniis fratribus, qui nuper ad tantae obrtdionis famam venerant, attri-

buta crt ;“ Car. Borbonio 1 Rupifurionio Mofcllac pons inferior j

k Nemorofio trac-

tus ille, qui a Sarac adverfa ripa ad Mofcllanam porrigitur;quae ad Sarac molendina

pertinent, 1 Francifco Franciae priori, et ^Renato m Ellebovio Lotharingis fratribus;

n Strozzio, ° Momorantio et Danvillac fratribus porta attribuitur ; acf Gonnorio folfa

intus dufta; Horatio Farnefio fpatium, quod Thcobaldanam et Campanam portam

intcriacct ;

9 Rupifulcaudio et Randano fratribus 1 moles ad portam Mofcllanam

crctta ; Francifco denique * Vindocino Carnutum viccdomino, quidquid ab altera

urbis parte inter • Barrenfem et u Pontifranam portam (patii cft ; ceterae regiones aliis.

Molae trulatilcs fabricari juflac, fi forte averfo Mofcllac et Sarac curfu molatr i nae,

quae in urbe .erant, aquadcftitucrcntur. Dcin et valetudinaria certa deftinata aegrotis

fofloribus, et alia militibus fauciisct aegrotis. Provifum et annonae, ne a numeroinutili confumcrctur 5 dccrctumquc, ut cataphra&i duos tantum famulos et equos duos

retinerent, ferentarii et levis armaturae equites finguli famulum et equum ; impedi-

mentis omnibus cum reliqua familia afi vicina praefidia le recipere juflis : fingulis de-

nis peditibus lixam unum, et cuique cohorti fenos equos habere permiflum : cives aut

propter aetatem aut propter imperitiam tractandorum armorum rudes honerta mif-

fionc urbe cjefti funt : nam permiflum iis, ut, excepta annona, omnem fupcllc&ilcm

et ex bonis, quae vellent, fecum afportarc pollent. Plcriquc cives ac fenatores Icu

fponte fcu ncccfiltarc ada&i paruere » parfquc in x Lotharingiam, parsr Argentinam

conceflit. Quia vero tcmpeftas ob acris intemperiem maxime lufpe&a erat, provi-

fum, ut a luto, cadaveribus et omni fpurcitia utbs diligenter purgaretur, plauftrisct

hominibus ad id peculiariter dertinatis. Cautum item, ne tintinnabula nifi * Guifii

juflu ufquam pulfarentur. Jamque Cacfar “ Thcodonis-villam venerat, et bb Albanus

cum Joan. Jacobo Medicino cc Mclcniano ad dJ Sanbarbaranum vicum ufque pro-

ccflcrat : indcxivKalend. Novembr. ubi contemplandae urbis caufa propius acccflir,

7 et in « colle, cui Bellae- crucis nomen, ex adverto Barbaranac portae confedit, cum

iicid partim Italis partim Hifpanis, quos duo Germanorum agmina fcqucbantur, et

11 cid equitum, cognito hoftium confilio, Guifiusioccc circiter feloppetarios dc-

Icctos cum e equitibus Lotharingicac alae, du&orc ff Brortio, et cc levis armaturae,

Randano duce, eruptionem facere juflcrat. Ibi poft aerem dimicationem hortis,

cxl ex fuis anullis, retro ccflit i defiderato in ea ex noftris 88 Malinio ftrenuo duce

cumVAR. LECT.*Car. Borbonio P.D.o.f.d. *RantodeeJl P.D.o. f.d. *ct deejl P.D.o.f

I N T E R P R. * le capitatae U Prode. * Roc de Mars. « Frtgofr. * ThotrvU/e. * parte de S. Tksbaud.

r /j Seille. » le comte lAugujen. ‘ le pmtte deCendi. 1 U prirteede U Rodee-fur-Tatt, freredu duc de Mont-

peeftr k le det de Nemours. 1 Frjttfois de Lerratae, (hrosbrr de Malee, frtrtde Fraupott duc de Guifr, &graud prseur de Prome. “ lt marinis iF.lbsettf. * Pierrt Strozzy. • Francois de Movtrmrcncj, & Hrnrr

f.cuT Je Danrvillt. * de Cejff, Jieur de Gottnor. i U comte de /a Roebefoucaud, t£- le feur de Raadaa. • Upiatcfortae de la parte de !a Mofelle. » de Venditat, vidame de Cbartret. ' det Barret. * Pontsfray.

* Lerraiae. * Stratbossrg. 1lt duc de Guije. ** Thiotnille. b‘ le duc tfAlbe. «« le mar<jmt de Marigttam.

<u de f» Barbe. ** rnmmtagm de la Bel/t-Crtix. 11 de Brojpt. »« Ma/rguy. La Popclin. p. 39 . 1’appdlo

Marigxy, 2c dic qu’il eftoic Picard, & de 1’ancicnnc nuilon de Saleiart

NOT. 1 Saliac ubijuc, Put.

391cnior.ii.

Henricus li.

392CP13LII.

Henricus II.

JAC. AUG. THUANIcum v militibus, ct quibufdam fauciaris. Triduum ad Sanbarbaranum vicum com-

moratus Albanus ad Bcllam-cruccm caftramctarur, difpofitis iv tormentis, quae in in-

fulam adverfam, Mofellac ct * Sarac canalcis interjacentem, difpiodcbantur. Cumparum proficeretur, et jam exercitus a Maria Hungariac regina fummiflus adventaret,

Barbanfono duftorc, quicum Laniorallus b Egmondanus, c Naflbvius, * d Bolluvii

comes ct Henricus' Brederodius venerant, aggere rclitto, ex coque deductis tormen-

tis, ad pontem f Manium flexo itinere venit ; ibique rurfus acriter a noftris, Nemo-

rofio, «Farnefio, h Carnutum vicedomino et Rupifulcaudio aliquandiu pugnatum,

quo tranfltum hofli intercluderent : fed.cum novo fupcrvcnicntc fempermilite denuo

proelium redintegraretur, noflri cclTcrc, hoftifquc, Sara tranfmiflo, ' Arnoldi et Cle-

mentis coenobia, quae Campanam portam fpc&ant, occupat. Barbanfonus vero ad

k Caflcllionacum collem toto obfidionis tempore caftra habuit, ut noftrorum in eos,

qui commeatum importabant, impetus arceret; ct pracfldiariosabilla parte dillincrct.

Sub id Lud .1 Avi Ia equitatus Cacfarci praefedhis tubicinem cum literis ad Guifiuin

mittit, explorandae urbis, ut creditur, caufa ; in fpccicm, ut fervunt fugitivum, qui

hero relicto ct abdufto magni pretii equo Hilpano ad noftros tranflerat, rcpofecrct

:

quibus acceptis, Guiflus equum jam divenditum conquiri ct pretio perfoluto redemp-

tum ad Avilam remitti curavit:quod ad fervum, rcfpondir, jam in interiora regni

pcnctraflbj ceterum terrae Franciac id juris efle, ut, quicunque feni. is conditionis

pedem in ea pofucrint, inox libertatem recuperent:quod jus adeo honorificum ct

Chtiftianac genti fummopere conveniens cum violare neque debeat neque vero velit,

ea in parte deflderio ejus fatisfaccrc fc non pofle. Paulo ante 01 Brandehurgicus, poft-

quam diu regem ludificatus cft, interventu quorundam cum Cacfarc convenerat;qui,

praeteritorum veniam largitus, a&ioncm in cum belli caufa inflitui vetat, tranfaftio-

nemque quantumvis iniquam cum» Bambcrgenfi ct 2 Viccburgcnfl epifeopis factam

confirmat, Pannonica militia ei remifla : infuper in ejus gratiam Ludovicis patri ct

filio "Octingenfibus? comitibus afe proferiptis, Alberto iten*. Mansfcldio ac filiis

culpam condonat. Quo cognito, p Rifebergus cum deferit, ct ad nos cum fua legione

tranfiit.n Aumalius vero Guifii frater levis armaturae praefectus ad cum, five ur

hoftem perfequendum five obfervandum ut fufpc&um, mifliis pridie Non. Novembr.

(ita enim Slcidanus feribit 5 Rabutinus vero in iv Kal. Novembr. id rejicit) r ponte

Vinccntii digrefius, ex • Fraxinei fententia, qui peditatum Alberti ob non foluta fti-

pendia ad fcd itionem fpeflare intellexerat, cum fua, * Vindocini, » Sanccrrani co-

mitu- ct * Anncbaldi equitum alis, ac praeterea vn levis armaturae lignis juxta Nico-

lai fanum, ubi Albatus proxima noCte hofpitium habuerat, in cum invehitur, re-

pentinaque imprefTione illius res in fiimmas anguftias conjicit. Neque vero Albertus

heio fc dderuit ; fcd, cum peditatui diffideret, equitatum vehementi oratione co-

hortatus, annitente praecipue Georgio Licchrcnbcrgac Lanrgravio, qui ipfius legatus

fuperiori Protcftantium bello fuerat, animofe reflitit, ctartc virtutem fuorum adju-

vit, equitatus parte per averfum collem noftros jam ultra progreflos in latus ac tergum

invadere jufla, ct circumfufos a majore numero in fugam vertit. Aumalius ipfc,

acceptis aliquot vulneribus, capitur : 7 Forgeus, z Caftrcus, “ Couchius, 0Jun-

ctus, praecipui duces, ac cl ex nobilitajc defiderati funt. Fraxineus cpilcopusr

Baioncnfis,

VAR. LECT. • Bofluti P. D.o.f. * comitibus, uti diximus, proferiptis F. D.o.f.

Vi iburgcnfi P. D.o.f. d. 4

INTERPR. * /. StiUr. h LaKoral, emu dEpumd. ' Guif/auwe, tmle Jr Nfif'*- •

rmh, ar.Hdr 'ItfnrdtB,'dmdt. ‘ fmt dt

owr CbjJtilln. > dMU. J, BrnJmUr'. > J, & dt » '™,Krifodh;'*. tkd.tdytmk. ’ tcwtS. Vhutut. Rabunn &l»Popclm. mettent ftr’ 5. j'"1"’ "

'tftKT de S. Forgnx. • de U Cbjfirt N**f*j- “ 1* ** Ceutbts. » k J>r*r dt Jwj.

Diqitized bv Google

I

HISTORIARUM LIB. XI. 393Baioncnfis, qui proelio interfuit, fuga clapfus cft. Capri Renatus 1 Roanus Armo CIODL1I.ricae regulus, et «Joanncs b Dous Carnutum viccdomini legatus: verum ille, cum Henricus II.

milites inter fc rixarentur, cui captivus cederet, a furentibus occiditur ; hic, qui La-

tine utcunque feiret, cum fc omnibus fatisfadurum promififlet, furore rixantium pla-

cato, Icrvatus cft. Capti et c Agulius cadrorum levis armaturae praefedus ct d Da-guerra. Eo facto, Albertus triumphanti fimilis ad Metenfem obftdioncm fexto poft

dic venit ; et ad e Martini fanum, quod f Pontifranam et Maurorum portas occidentem

verfus fpedat, in Mofcllac ripa caltra ponit, commodo admodum loco, ex quo xxmachinis in prato fubjcdo dilpofttis partem adverfam continua pulfationc verbera-

bat. Aumatium captivum fecum adduxerat;quem ex vulneribus curatum mox in

Germaniam fub cuftodia milir, nec nili biennio poft fub finem Aprilis dimifir, acceptis

lx cio aureorum. Poft viatoriam ftatim ad Bambergenfem epifeopum Icribit, et

confirmata a Cacfare pacta dcnunciat, monctquc ut fidem fervet et oppida nuper a-

dempta fibi reftituat j ni morem gerat, praefectis mandat, ut ea armis recuperent.

Cum illi deledus Albcrti juflix haberent, Bambergenfis ea de re queftus cft apud ca-

merae judices, qui Spiram, unde prius profugerant, quod fc praecipue peti cxiftima-

renr, paulo ante redierant; ab iilquc diploma fub exitum anni obtinuit, quo Albcr-

tin is mandabatur, ut ab armis abftincrcnt. Sed ncutiquam proptcrca quievere, uti

nec contra Ulmenfes, qui mox R Hclfcftcnum, arcem ab Alberto occupatam, cumrcccpiflent, dejedo ipfius pracfidio, ne de ea in pofterum querimoniam inftitucrct,

a fundamentis everterunt.

XI. C a es a r ad h Theodonis-villam quatuor infra Metim milliaribus fubfl iterat;

unde mox tandem xii Kal. Dccembr. in caftra lectica vectus venit, et ad < Horniac Ta-

langii caftruni divertit, aedificio ex materia in eo tumultuaria opera praeparato, (nam

inccnfa omnia fuerant a noftris) paulo fupra k Albani hofpitium, qui 1 Clementis et

Arnoldi fana infederar. Ejus adventu in murum direda tormenta, etvm Kal. Dc-

ccmbr. trecenties difplofa, ac poftridic inter portam m Campanam et molem ad n Ma-riae fanum credam idus ^ cioccccxliii ab orto folc ad occidentem numerati funr.

Inde turres duae °Lineriac didac et Sanmichaclia praecipitatae funtjquarta, quae Cam-

panae fere portae conjungitur, admodum labefadata. Albanus jam ante p Thcobal-

danam et Campanam portas foflam duxerat * cumque diu ab illa parte verberationem

continuaflct, poft multas et crebras noftrorum eruptiones, tormenta inde deduxit, a

mechanico magiftro monitus, quem centurionis habitu exploratori 1'ocium addiderat,

ut munimenta urbis introfpiccrct. Demum omnis impetus in Campanam portam

vertitur, et ex adverfo mox credo tumulo tormenta difponuntur, xxxvi quidem ab

una parte, ab altera xv, cura ex diligentia Joannis' Manticis tormentorum praefedi,

qui fua fcdulitatc in ea obfidionc multum laudis meruit. Treis continuos dies ac di-

midium continuata verberatio tanto impetu, ut Slcidanus fcripfcrit, non folum

y r Argentinae, quae xvm milliaribus magnis a Meti abeft, fcd etiam a 1 v trans Rhe-

num milliari fragorem exauditum cflTc. v cid ccc circiter tormentorum idus difplo-

los prodit Bertrandus* Salignacus, qui interfuit, et obftdioncm illam dietim fere de-

fcripftt : his dejedum fuit cacumen turris magnae, quae ad angulum Campanae por-

tae Molellam verfus porrigitur, fummo cum hoftium plaufu primum ; deinde ubi

difcuflo pulvere viderunt multum retro folidae terrae fubefle, quae ruinam odo pe-

dum altitudine fuperaret, paulum de priore laetitia remiferunt, et difficiliorem multo

aggrefiionem

VAR. LECT. ®N.Daus P. *C13CCCCXLVH1 P. D. o. et MS. Rcg. t Argentorati P.D.o.f.d.

I NTE RP R. * le vitomte de Rohan. b le peur D'0, Iitatexant de la (ooifagate d'm -vidente de Cbartres.

' «P'Aigxii/j. 4 le baron Dagxerre. Ralvjtin met dei Gxerret. * Abbaye de 5. Marti*. 1 Pontiffrar &Ia forte aux Mera. i Helfenftern. h Tbionville. 1 Chateax de U Wptf, qui tfi aa

fifar de Tataage.

* le dac /TAlbe. 1 £*. demeat dr St. Araoxl. " ferte de Chamfogne, ou Chanfeaeife. n l" Marte. ° teun

det Ligmert & d» S. Alithei. t forte Z*. Thibaxt. i Maxnqatz. • Straiboarg. • de Salignae.

Toai. L j G

Digitized by Google

39+COIDLII.

liENRlCUS II.

JAC. AUG. THUANIaggrefllonem ab ca parte fore animadverterunt. Breviflimi tunc dies, coque lon-

giores noftes erant; quo fiebat, ut uttinque fumma diligentia, inde farciendis ruinis,

inde promovendis follis et doliis vimineis ante aggerem flatuendis, adhiberetur, pari

Audio ab utraque parte, manum operi admoventibus primariis viris ac ducibus. Hoc

facio, cum hodem in» turrem Inferam didam impetum de node faduruni conjecta-

ret Guifrns, quod lignorum fafccisct fcalas comportari inaudiverat, excubias ad illam

partem fedulo heri mandat; Bironoque negotium dat, ut cum parte alae equitumb Rupifurionii, cujus legatus erat, (lationem prima vigilia ageret, et c Interamnas in

vites fucccdcrcr. d Nemorofius idem, e Momorantius, “ Carolus f Luccmburgicus

Mart igius et 8 Danvilla fecere ; et ad vicinas h Rupifulcaudii aedeis, ut ad omneis mo-tus praedo edent, divertere. Guifius ubi vidit Cacfarcm ita obfidioni haerentem, ut

ab ca honede difccdcrc non poflet, Thomam > Dclvechium ad regem mittit, qui illum

omnia edoceret ; nimirum eo datu res ede, ut nihil detrimenti urbs ab hode accipere

pollet : itaque licere ipfi copias, quae ad k Michaclis fanum convenerant, quo velit,

transferre, et ad ’Hcdinum recuperandum Vindocino duci lummittcrc. Id paulo ante

ab m Antonio Croio Rutii comite deditione captum fuerat, qui Mariae reginae judu

cum xl peditum vexillis et ii cid equitum in limitem nodrum ingreflus n * Faram ad

Efiam, quam Anncbaldus defendendam fufccpcrat, primo aggredi finxit: inde ad

praedas et direptiones verfus, «Novioduno, r Nigella, ’ Caunio, r Roia, » Folcm-

braco regia magnificentia ad venationes exdruclo praetorio inccnfis, retro Hedinum

copias duxerat ; et oppido facile potitus, arcem ab ca parte, quae feptum viridarium

rcfpicit, adoritur: continuaquc verberatione majore turre, quae prominebat, dcjc&a,

et parte muri cuneis deturbata, nudato pomoerio, quod tamen ofto pedum altitudi-

nem fuperabat, 1 Radius Sanfimo, qui praeerat, incolumem vitam et rem falvarn fibi

fuifquc partus, deditionem facit ; multum reclamante u Duria ex illudri Crequiana fa-

milia viro drenuo, qui ruinam defendere et aggredionem fudincrc fc paratum oden-

debat. Nec multo poft f Claudius * Annebaldus * ad Faram Veromanduorum ex

morbo decedit $ vir antiquae probitatis et ab omni avaritia alienus, ob idque a Fran-

'cifco novidimis vitae diebus ad regni gubernacula cum F. Turnonio cardinali admo-

tus, podquam r Momorantii pertaefus rex, aetate inclinata morofior redditus, magnaingenia fufpcrta habere coepit : revocato deinde Momorantio fub initia Hcnrici, a

publica negotiorum procuratione amotus, et tribunatu equitum exutus, pridinam po-

tentiam amifit, aurtoritate tamen et exidimatione ad vitae ufquc exitum integris.

Cum de Aumalii clade et Hedino capto nuncium ad nodros infolentiac plenum hodes

perferendum curadent, contrarius de* Alba Pompeia a Bridaco capta venir, qui eo-

rum plus nimio cxultantcm laetitiam aliquantum repredit. Sub id tempus rex * Du-

rocortoro Rhemorum, ubi hartenus haeferat, ** Catalaunum accedit;quo ad cum

Momorantius vocatus venit, rcliclo ad exercitum « Nivemio, ut de rebus in com-

mune gonfulcrent. Ibi per Dclvechium intellectis Guifii mandatis, Cadellionaco

exercitus in dd Atrebates ad Hedinum recuperandum ducendus committitur:quod

fumma felicitate et diligentia perartum cft. Nam “ Vindocinus, accepto a Cadelli-

onaco exercitu, eo fubito profc&us, arcem partim ab illa parte, qua hodes illam ver-

beraverant, partim difpofitis in colle, qui ff Tarvennam rcfpicit, aliquot machinis ag-

greditur ;

VAR. LE CT. «Carolus Luccmburgicus drfunt P. D.o.f.d. * Forum ad ICaram quam P.D.f.

Forum ad Eliam quod D. o. * Claudius deefi P. D. a f. d. * in Foro P. D. o-

INTERPR. * Iu tour JEufrr. %le frixer de U Ruebe-fur-Ttx. 1 de Bu/fue,firur J"Extrj£xei. * /educ

de Nemours. • Fr. de fll/tatmorrncr, £Is utui du coxxefleble. • de Luxembour^ feur de Msr/igue/. * Urwrj

d* MmtmoTrxify feur de Duxnilfe. » U comte de /u Rucbefoucaud. 1 Dehecbe. k St. Mitbel. 1 Hrfdix.

de Crojy comte de Raux. • U Fere fur Ojft en Vermaxdois • Noyox. * Ne/le. * Cbau/xj. • Roye.

* Folrmbray. de Rajfet, feur de St Simum. “ h feur de Duurirr de U muifum de Cretfuy. * rjnur.il d'

jin-

webaud. » k (ouxejfuble de Mustmorexcj. * Atbu. u Rbeimt- * B Cbushxt fur Mutue ie duc de Ne-ner/. ** Ar/oit. •« le duc d* Vendimt. tf Trruuenxe.

Digitized

HISTORIARUM LIB. XI. 395grcditur; et, difplofis ivcidlxvi tormentorum i&ibus, deditione capit, Rutii filio CPDLII.

vitam et res Calvas fuispado : cui tamen parens, cum i] Ium arci imponeret, mortem HenricusIJ.

interminatus fuerat, fi ullis conditionibus deditionem faceret. Verum id pofica xiv

Kalcndasjan. a&umcft. Interea Egmondanus Cacfaris jullu cum iicid equitum et

aliquot peditum vexillis 1 Tullum proficifcitur >b Sclavolioquc, ut deditionem faciat,

per tubicinem dcnunciat. Cacfaris confilium erat, ne re omnino infc&a difccderet,

faltem Tullum recipere;quod propter contagionem, quae toto autumno in ea civi-

tate gradata fuerat, defolatum a noftris muniri nondum potuerat. Sed cum a Ger-

manis id impetrare non potuiflet, qui ad Metim oblidendam folummodo miflos fc

rcfpondcbant, Egmondano, qui duobus equitum agminibus c Ponti-muflitano impo-

litis pracrat, negotium dederat, ut fpccic Tulli aggrediendi per Mofam tormentorum

partem fecum deduceret:jam enim de exitu dcfpcrarc coeperat, morbis inter milites

graflantibus, et penuria commeatus laborante exercitu j quia noftris impediebatur,

Nivernio, qui d Vaucolorium venerat, continuis cxcurfionibus pabulatores et anno-

narios infcftantc:quo fiebat, ut plcriquc ac praecipue Itali ad Nivernium transfuge-

rent$ quos ille humaniter et libcralitcr acceptos fub Andrea e Maio Mauro ftrenuo

duce in cohortes diftribucrat. Ipfc mox, quod Tullo diffideret, eo includere fe mi-

nime dubitavit, Andrea Maio et f Daguerra levis armaturae duce fecum introdudis.

Cum huc ufquc verberatione continua parum profcciflct Cacfar, licet ad xiv cid i&us

difplofos feribant, qui interfuere, pofiico muro fuperante integro, cuneis agi coep-

tum cft : led partim indomito faxo, partim aqua fupernatante impeditae operae, quominus res ad exitum, qui inde fperabatur, perduci potuerit. Interca crebrae erup-

tiones in Alberti caftra fiebant ; atque inter alias a Birono, quem pone 8 Rupifu l-

caudii fratres fcqucbantur, tanto impetu impreflio fafta eft, ut plcriiquc ex iis cacfis

pracfc&us tormentorum a Monftrolio, qui praccurforum agmen ducebat, captus fir.

Mox et Kalendis Dcccmbrib. a h Broffio ct J Sanlucioalac Guifianac legato eruptio

fafta, in qua cc amplius ex hoftibus defiderati funt, k Rupifolio et Fonteralio ex noftris

amiflis. Tot calamitatibus et incommodis a coelo, hyemis afpcritatc, ac morbis, qui-

bus innumeri milites quotidie interibant, conflidatus Cacfar, de noviftimo impetu

faciendo confilium iniit : et, quamvis praecipui belli confiliarii rem aufu magnam,

conatu difficilem, exitu funcftam et damnofam ede dicerent, contra tot proceres et

Gallicae nobilitatis ftorem ac denique dclc&um militem aggrefiionem facere, debili-

tatis copiis et animis militum jam pridem concidentibus, ac plcrifquc inter cos ob

non foluta ftipendia de abitu, etiam non petita venia, cogitantibus, tamen in fpccicm

tanquam ad impetum faciendum fc comparavit ; inftru&ifquc ordinibus, luos ante

ruinam ftatuit, fi forte obfeflos tanti exercitus afpcftu territos ad colloquium et ex

colloquio ad deditionem pertrahere pollet.

XII. Quo animadverfo, noftri protinus acie pro muris inftruda fe oftentant, at-

que ante alios Guifius cin&us principum et ceterae nobilitatis coctu, lingulis fariflam

gcftantibus : tum ubi omneis convcnifle videt, compofito vultu ad cos convcrfus in

haec fere verba orationem habuit. Nifi rex Chriftiani(fimus hanc urbem ad res fuas

maximum momentum habere exiftimadet, et in virtute vcftra, o proceres ac commi-

litones, fummam fiduciam poneret, eam minime vobis contra potentifiimum hoftem

tuendam commififlct. Sed, cum fortitudinem vcftram jam a multo tempore tot

proeliis ac periculis optime pcrfpc&am habeat, non dubitavit prudentiflimus prin-

ceps hoc infigne gloriae nuper bello partae monumentum, atque adeo firmiftimum

Galliae propugnaculum, fidei vcftrac et virtuti credere. Nec me, uti rcor, ita mentis Jexpertem putatis, ut tot regiae ftirpis proceres, tot pracftanteis genere et animis viros,

periculo

INTERPR. * Tnl. * lEfeUtvmlltt. * Pont i Mmjpm. * Veuctulevr,. • de Maie. • It kert»

dn Gterrei. * de le RecbtfeucauJ

.

" dt Broffet. 1 de St. Lmc. k Jt*n Anternt, Jietr dt Rtjtefetil, &

Jam Jmofuts tCAfiarac, cerem de Fentrmilies.

Digitized by GoogI

396

CDIOLII.

Henkicus II.

JAC. AUG. THUANIpericulo manifcfto et incvirabili exitio expolitos, his mccum includi muris parerer,

niti eos ad immortale decus reportandum et aeternant hofti ignominiam incutiendam

huc a Deo vocatos efle confiderent. Non enim Cacfar virium fiducia, fcd pudore ob

acceptam in Germania anno hoc injuriam, ex dcfperationc ultimum fortunae fuac

periculum fadurus venit. Sed, fiquidem nihil illi fatis cft ad incxhauftam Gallici

fanguinis fitim reftinguendam et ambitionem latiandam, nobis contra abunde virium

et animi cft, quo juftam, quam fovemus, caufant, adverfus impotentis animi et corpo-

ris fenem et iniquos ipfius conatus tueantur. Neque dubitare debemus, quin Deumpropitium experturi fimus: nam Ille cft, qui armorum difpcnfator appellari gaudet,

et qui pro caufac aequitate vel injuftitia dat et adimit bellantibus animos. Neque cft,

quod tantopere hoftem horreamus, nifi pariter inancis palmarum titulos et affcftatum

magnitudinis faftunt pluris facintus,quam veram neque fucatam virtutis laudem et fua

vi non aliena nixam potentiam. Quid enim, quacfo, cft, quod illum adeo terribi*

lem facit ? an » Ticinenfc proelium ? Atqui vidoriam hanc aufpiciis quidem fuis fcd

fcabfentc partam virtuti alienae potius, atque adeo Gallorum, pro dolor! tunc con-

tra Gallos ftantium, quam fuac debet: ut poflit jure, quidquid ad iplum ex alterius

calamitate pervenit compendii, felicitati potius adferibi, quacfacpc mutat, quam vir-

tuti, quae firma et fibi femper fimilis, femper fibi conftat. Sed meliora nunc favente

Deo et concordibus Gallis pro patria vireis ac vota confociantibus augurari licet.

Quid ergo praeterea cft, quod ille tam magni facere debeat aut poflit ? An ab expedi-

tione Tunctana triumpho fimilcm reditum? At meminifle cum oportet, moxvidriccis

illas copias citra proelium in b Provincia debellatas efle, pcriculoquc fuo cdodas, non

ut de Mauris fle facile de Gallica nobilitate vidoriam reportari. Capta in Menapiis

oppida, ipfumquc Cliviae ducem pedibus advolutum jadat ? At praecipitem hanc vic-

toriarum rotam Landrecianum oppidulum, quod a noftris tenebatur, fuffiaminavit.

Sed flnamuscum gentili fuperbia cxfultarc : bis a Pannonico limite Tureum fum-

motum memoret, dum faepius limitem noftrum ingreflus tam magno cum damno fuo

ac dedecore rcpulfus fit. Saxonem ad Albim vidum et captum jader, dum cladis ad

c Carinianum paulo ante a noftris acceptae recordetur. d Stcnacum quidem in Lo-

tharingia nuper cepit > fcd ut operae ac fumptuum poenitere cum debeat, cum nullo

negotio mox recuperatum fit. At c Mommedium, f Ivodium, B Danvillarium, h Ru-

pem-martiam, 'Bullionium et multa alia hoc anno cepimus, et adhuc in confpcdu

ejus retinemus. Is cft ergo, quem in Provincia attrivimus, ad Landrccium fregimus,

in Cariniana obfidionc fudimus: quibus locis primarios belli duces et praecipuum

militiae fuac robur amifit et confumpfit. Atqui rebus florentibus et concordibus Ita-

lorum et Hifpanorum nec non Germanorum et Anglorum animis denique profpera

valetudine tunc bellum adminiftrabat ; nunc adverfos Anglos, Germanos infeftos,

fadionibus fluduanteis Italos, ipfos denique Hifpanos plerumque tumultuantcis expe-

ritur. Quid vero poft ignominiofam ex k Ocnipontc fugam, adverfa valetudine, diffi-

dentibus fuis moliturum cum putemus contra vidorem regem aetate florentem, pro-

fpera femper hadenus fortuna ufum, concordi nobilitate ac tot validis copiis luc-

cindum. C*j Agite ergo, proceres ac commilitones, per fuafi caufam heie et fortunam

Gallici

P. D. o.f. d. [*] praefertim injufia caufa ; cujus conficientia tanquarn muro ahe-

neo tuti, quid ejl,quod amplius reformidare debeamus ? An crebrisjamnojlrorum

proeliis et eruptionibus attritus, a quibusfere femper inferior difcejfit ,morbis infuper

contagiofis et coeli inclementia,pluviis

,gelu ac fame exhauftis viribus

, fibi de no-

bis vitioriampromittere queat ? aut nos vincere laboribus confictio et dimidiato ex-

ercitu pojfit, qui integro et incolumi milite nihil hatlenus promovit ? An deletlum

GalliaeINTER PR. de Pavit. b Prevtntt. ' Ctrixakt. 1 Sltmaj. * MontmeJj. r Ivj. iDamvithm.

h Rot de Mars. 1 Bauillm. k Infiruck.

Qigilized by Google

HISTORIARUM LIB. XI. 397Gallici nominis verti. Pro aris et focis arma expediamus et imperterritis in hortem C13IOLII.

camus animis, aeternum beatae vitae a Deo pro egregie navata patriae opera prae- HenricusH.mium, a mumficentirtimo principe titulos et honores, a porteritate decus aeternum

et nunquam interituram gloriam confecuturi. Hujus orationis a mafculac eloquen-

tiae viro habitae maxima vis apud noftros pro tempore fuit; quos antea fatis per fc

paratos, tunc vero cum hofte congredi geflienteis videre erat. Noftrorum alacritatem

Cacfariani non tulere ; fcd fatis habuere, fccxcrcitu inftru&ooftcntarc, multum fre-

mente Caelare, qui in medios illatus, ruina conlpc&a, ingemuit, et, quare in mu-

rum apertum miles non inlilirct, indignatus, cum rtupcfa&osomncis et trirtitia mu-

tos cerneret, retro ad hofpitium conccfllt, haec fubinde verba ingeminans, Nunc medefertuma meis nuUolquc circa me homines video. Tertia nortrorum memorabilis

eruptio fcd infelix per 1 Pontifranam et Maurorum portas a b Faio Balbo Rupifulcaudii

legato cum xxx tantum equitibus fafta cft , quem Hclionorus c Cabotius Carnii co-

mes, d Oartilius, Deideus* Ribcracus, f Crequius, gTurfius et h Rupicalcfius comi-

tati lunt : in qua Faius ipfc et * Hofpital is Vitrius capti funt ; Oartifius in capite vulne-

ratus, et Rupicalcfius in crure, ex quo vulnere quinto poft die decedit. Aliquot poft

a diebus Lud. Avila Caefarci equitatus pracfcftuscum id equitibus ad lcloppcti iftum

ante portas conrtitit; jurtique Brodius, k Randanuset 1 Fulgofius, unufquifquc cumxv equitibus progredi, attributis iis lx circiter feloppetariis, qui ita idoneo loco col-

locati funt, ut magnum hoftium numerum diu fuftinucrint. Heie ,n Lupus Parra alae

equitum Alfonfi Pimcntclli fignifer extra ordines procedens, cum 11 Koallium ex vul-

nere adhuc debilem, quem fuperiore anno in Parmcnfi obfidionc viderat, rogalfcr,

num quis edet, qui virtutis periculum facere vellet, Randanus conditionem accipit,

et cum Hcnrico Manricc Avilac legato Guifii permidii infertis haftis concurrit : cum-

que ter irrito concurfu equos admififlent, quod uterque vereretur, ne in equos iftus di-

rigerentur,

Galliae robur, vofque ipfos regiaeJlirpis proceres, vi et armis debellareferet, qui

milites exiguo numero Landrecii inclufos cum numerofo, qualem modo trahebat, ex-

ercitu expugnare non valuit ? aut aliena invadere,quifua m Lucemburgenji agro

fervare non potuit ? An ab aggrefortibus illorum metuamus, qui noftrorum erup-

tiones non tulerunt? aut valentiores futuros credamus, cum nunc ad ruinam eni-

tentur,quam cum tn aggere et ipfis munimentis toties a noftris oppugnati funt ?

Heie igitur, heie ,proceres ac commilitones, veftigiumfigamus \ eamque, quam veftri

omnium vultusfpondent,animi praefientiam ac confiantiam ad certamen aferamus,

de ipfis hoftium triumphis, quos tantoperejallant, certamprocul dubio vilioriam re-

laturi ;qui,fitam male confulti funt , ut nos aggrediantur,fortunae, cui tantum tri-

buunt, hodie ludibrium, nobis vero, quos anteafpreverant, praefens exitium debent.

Noftrum eft videre, ne vincendo villifatifeamus : nam defperatorum efl admortemobftinare animos, et in fanguinis tam fui quam alieni effufione vilioriam collocare.

Enimvero eospropterea contemnere non debemus : nam villis aliquando virtus ex

defperatione in praecordia redit,et negligentia vilioris pulcherrimae plerumque

vilioriae amittuntur. Quodfi contingeret, quod non finet Deus, quas ftrageis,

quas caedeis et lanienas editurum eumputemus, qui vosfurore caecus non ad laudem

fedad poenam, non ad vilioriam fed ad ultionempofeit ? Sed damno majus dede-

cus, fijam efoetus fenex vegetos juveneis, fi valetudinarius bene valenteis, fi de-

nique lellica vellus armatos vincat : meritoque non ignaviaefolum, fed etiam non

fervatae regi fidei fugillabimur, qui patriam culpa nojlra hojli prodiderimus.

VAR. LECT. « diebus xv Kal. Jan. Lud. MS.Rtg,

INTERPR. 1 partti de Paiuiffray & aux Mora. * U Payt, dic U Begue. ’ de Chabat, comte deCbjrxj. * dOaartif. r Fibtrac'. * de Creqay. * de Tourfy. " de Racfoecltaltx. 1 de tHaJpital Fitrj.k de RaaJj-t. 1

Fregoft. " Ltpez de Para. " de Naai/tet. Paradin dit tiavaillet.

To m. I. 5 H

I

Digitized by Google

39 s

cnDiu.Hbnricus II

JAC. AUG. THUANIrigerentur, ita enim cautum erat, tandem Randanus in Manricis dextrum brachium

iltifam haftam fregit, hafta Manricis fine idu cxcufla er in terram dclapfa, quam

victor in urbem fecum abftulit. Inde crebris cxcurfionibus certatum cft a noflris,

Randano in Albertinos, Noalliopcr Mofellanam portam inter Barbanfonum et Al-

banum in pabulatores quotidie eruptiones facientibus : inter quas praecipua ea fuir,

quae quinto dic poft a a Carnutuni viccdomino fada cft, quem b Interamnas et Brofiius

fublcquebantur, et Condacus ipfcac Farnefius, quamvis privatorum equitum habitu :

in ea ex Albertinis xxxv equites ac totidem fere pedites occifi. Tandem intemperie

coeli victus Cacfar obfidionem folvere decrevit:quod ubi a Guifio animadverfuni cft,

Noallio cum xv equitibus pracmifloper Mofellanam portam, P. Strozzium cum levi

armatura fubtequi jubet, quem pone loquebatur Rupifurionius cum cataphractis : cumhis Strozzius in cccc equites, qui, ut noftrorum eruptiones prohiberent, inter Bar-

banfoni et Cacfariscaftra flabant, imprcflloncin facit, er, in ipfius Caelaris confpedu

muitis occifis, xxx capit, reliquos in fugam vertit. Demum Cacfar Kal.Jan. ex con-

tacionc aut frigore defiderata paene tertia exercitus parte, et, ut creditum fuit, xxx cid

hominum, difccdir, et c Thcodonis-villam proficifcitur, deductis una tormentis,

quorum majorem partem jam ante praemiferat : cum poflridic fccutus cfl d Albanus $

moxque noftri egrefli, fi forte abeuntem adleqtii pollent, molatrinarum ponte nc-

quicquam abfeiflo, in caftra Cadaris et Albani dcfkdunt ; ubi longe alio quam antea

lcnfu affecti funr, et lamentabili fpcdaculo mitigatis animis odium in mifcricordiam

vertit. Nam paflim videre erat fcmincccs per vias et in luto voiuranteis fc, multo-

rum item inlcpultacadavcra:plura tellure quidem condita, fed quorum membra hu-

mo imbribus difloluta ad fpedantium horrorem cxflabanr. At Guifii humanitate

fadum cfl, ut utrique fatisfadum fit? mortuis terrae ac fcpulturac mandatis ; reliquis

fumma diligentia curatis, et commodatis illico navigiis Thcodonis-villam deduCtis 5

plcrifquc etiam, quod viae laborem ferre non poflent, in urbem acceptis. NondumAlbcrius caftris fc moverat, in quibus praecipue contagio gradata fuerat : itaque Gui-

fiusdifpofitis in infula, quae utrinque Mofcllac canalem interjacet,v tormentis, cummultum damni dediflet, Albcrtus tandem quinto poft dic, poftquam omnia fua tor-

menta pracmifir, viae fc dedit 5 quem initio infccutus Bironus paene a multitudine

circumventus cft. Dcin, ubi Ic periculo explicuit, re bene gcfta, ad fuos revertitur.

Poflridic Carnutum viccdominus navigia duo inftruit ? er fecundo flumine addudis

fecum xxx equitibus ac totidem fdoppetariis ufquc ad hofteis defertur, qui palantes

ac Angulares fere incedebant. Ibi in ripam aliquot e fuis exponit;qui veftcm mili-

tarem campeftribus et pcnulis tegentes quatuor hoflium carros invadunt, et captos, ut

in navigia tutior receptus eflet, pro vallo in fronte collocant : deinde, ut leni aut oc-

toni occurrebant, fingillatim cos prenfantes, compcndiofiorem viam fluminis orant

legentibus cire dicebant ; et ita a via in infidias facile abducebant:quos alii, dolum

fubefle minime fufpicati,pari numero fingillatim fcqucbantur ; ut noflri aliis in ulteri-

orem ripam tranfportandis, aliis exarmandis, nihil enim in cos inclementius adum cft,

et fcrvSndis captivis intenti vix fufficercnr, et duarum horarum fpatio jocofohocaftu

cccc fere hoftibus illufcrint 5 donec ab Hifpano, vicedomini Immanitate capto, quod

honcfta forma juvenculam Germano, eam uxorem dux ille contcftanti reftitui, jufllflct,

admoniti, prope ellcHifpanum equitatum, rcccflcrunt. Digreflis hoftibus/ Nivernius

f Tullo, ac mox E Santandreanus equitum tribunus h Viroduno in urbem venerunt, ut

Albertinos infequerentur : fed ferius, quam ut jam longius progrcflls tam iniquo tem-

pore incommodare poflent. Multainterim licenter, praetextu pabulatores Cacfarianos

intercipiendi,.per Lotharingiac oppida et * Rambcrvillcriac in primis ada ;1

1

Spinacii

item

INTERPR. * Jt Cbartrrs. 1 tfEntragutt& de Bnffet. * Tkmvilk. * k duc £Alit. * It Jmde Nnw. ' Ttnl. * It martfibal Jt S>. Andri * Vtrdun. ' Rrmbtrvillierf. * EffituiNOT. • Spinaht Pur.

Digitized by Google

.HISTORIARUM LIB. XI. 399

item et a Remiremontii plurima in locorum illorum virgines religiofas contumciiofc C1DOL1I.

admi lia ab Italis, quos in cohortes a Nivernio nuper diftributos fub Maio Mauro mi* Henricus UTlitare diximus. Obfidionc foluta, fupplicationcs publicae pro re feliciter gcfta ad

templa fiunt j et, addito hoc ad pietatem cumulo, poflridic Lutherani libri per urbis

domos diligenter conquiruntur, et Guifii juflu palam a carnifice cremantur. Revocati

mox cives, qui Guifii permiflu urbe cxccflcranr. In urbe relido legato, Guifius in

aulam revertitur.

XIII. Caesare adhuc in Mctcnfi obfidionc occupato, Wolradus Mansfcldius

Alberti filius, qui Alberti Drandcburgici aufpiciis militabat, dum is adhuc noftras par*

teis liqueretur, Hcnrico Brunfvico bellum infert, et cum univerfa prope ditione fpo-

liat ; unde ille opem implorans, fed alitno tempore, ad Cacfarem venit. Parte alia

Wolfangum Ordinis Teutonici magiftrum Wirtcmbcrgicus male mulcavit, unoct al-

tero oppidis ereptis, donec fumptus in bellum nuper ab eo contra illuni fatti fibi rc-

fareirentur. Belli haec caufa fuit. b Elvangi locuples admodum praefedura eft,

cujus ubi pofledor mortem cum vira commutafiet, collegii illius fodales, quibus jus

eft pracfcchim eligendi, nobilem quendam eligunt, fprctoVVolfango, qui illam mul-

tos jam menfeis ambiverat. Praeteritionis injuriam tulit ille indigne, et Elvangi op-

pidum ex improvifo capit. Sed Wirtcmbcrgicus, implorantibus cius opem, ut col-

legii dcfcnlbris, fodalibus, confeftim copias cogit ; et, quamvis media hyeme, mo-mento Elvangum recuperat, dcjc&o inde Wolfango, captis etiam pluribus illius op-

pidis, quae non nifi depenfis xxx cio aureorum poftea rdiituit. Haec quod injuflii

Caelaris, contraquc cos, quos fovebat, palam fierent, magna cum illius contumelia

fieri omnes judicabanr.

XIV. Hoc anno multi natalium fplcndorc aut do&rinae atque eruditionis fama

excellentes ultimum vitae diem claufcrunt. Hcnricus c Mcgalopolcnfis dux admodumfenex, poftquam ditionem luam xlviii annos in pace gubernaflet, vm Eid. Febr. dc-

ccflit. EtHermannus ex illuftri dWcdcnfium comitum familia c Biverini, fuac ditio-

nis oppido, jam fenio gravis Eid. Sextii, obiit ; vir miti ingenio, qui, luorum periculo

potius quam rei familiaris ac dignitatis difpendio territus, ultro Colonicnfi archicpif-

copatu ccflcrat. Eberardus quoque ( BilichiusS Tridenti, quo ut concilio intereflet

venerat, Eid.Jan. dcccflit ; ob ingenii in enodandis Iaerae do&rinac perplexis quacfti-

onibus fubtilitatcm magni nominis* theologus. Nec multo poft h Wratiflaviae in

Silefia obiit |oan. Cociacus, * Norinibcrga natus ; infignis theologus, et multis atque

eruditis pro canonicae fcripturac et ccclcfiac catholicae aurtoritate feriptis editis cla-

rus 5 praeterea acer in diiputando, et in comitiis ac colloquiis k AugulUc, 'Ratifpo-

nac ac m Wormatiac faepius cum principum Proteftantium theologis magna cumlaude congrcfius. Ex Proteftantium numero Gafpar n Hedio Efclingcnfis, qui ° Bafi-

Icae primum et p Moguntiaci ccclcfiaftcm egerat, dcin Lutheri dodrinam amplexus fe

Matthiac Zcllio, qui ante quadriennium mortuus eft, et Martino Bucero adjutorem

praebuerat, poftquam q Argenti nae xxiv annos docuit, xv Kalend. Novembreis fatis

conccflit. Quo eodem dic Andreas Ofiander r Regiomontii in Boruflia ad ntarc ex

hac vita quoque migravit, cum ante quinquennium Norimberga eo confugiflct. Is

ibi novum dogma propofuit i et hominis juftitiam non a fide, fed a Chrifti in nobis in-

habitantis juftitia pendere 1'cripfit 5 cjufquc fententiae audorem Luthetum laudavit

:

cumqueVAR. LECT. * theologi quae fcienua a mifTione animi et vm fuic cujufquc tenturam con-

ChriftLma pi.-ute aliena et pritei aevi patribusmcog- (cientia inter nos fovetur, ex hujus novae fchobe

mta, uti hodk a plcrifque cxifamaiur, iti iropu in- fermento Ceterorum contemptu contraito infla-

genia eam faepius eurina rerum inutilium indagi- tos abduxit. Nec multo poli Wmiliaviae MS.tinne corrumpere conitar, dum elatiores quam me- Rrj.

liores homines reddit, et ab amore mutuo, qui dc-

INTLRPR. * Rtmiremtmt. h El^aattgtn. * Jt Mnkfrwbifrg. 4 de IHidf. * Bivrrin. f Biffieb.

t Trentr. h PreJIam. * Nurcmlerg. k Aufjkurg. 1 Raiiibtt/r.\ * * HrJiait /Eifliigtu.

° Eajit. • Majenet. < Stuubmg. ’ Konigtierg ru Pnflf.

4oo

cunni.Hi.niucusU.

JAC. AUG. THUAN1Cumque multos adverfarios haberet, ctjoachimum Mcrlinum in primis, qui Lutho

rum nunquam ira fcnfiflc affirmabar, Albcrti tamen Braudcburgici Boruffiac ducis fa-

vore adjutus obtinuir, et Mcrlinum finibus excedere coegit : tum libris editis lenten-

dam fuam quamvis a refta do&rina alienam confirmavit i et, cum Lutheri (cripta

contra fc facere videret, in ipfum Lutherum debacchatus, cum et Philippum Mc-

lanchthoncm, ut novae atque adeo Ariftotelicac theologiae conditores, quae car-

nem potius quam fpiritum redoleret, probris ac virulentis feriptis profeidit;quibus et

hoc erroneum dogma admifeuit, quo adferit, Chriftum, etiamfi per primi parentis

peccatum non fuiflct perditum genus humanum, nafeiturum tamen nihilominus fu-

llVc. Obiit et anno climattcrico fuo pcftc correptus * Baftlcac Scbaftianus » Munftc-

rus, l, F.ngclhcmii natus, olim Tubingac in Fraheifeanorum fodalitio profeflus, poftea

abicclo cucullo Protcftantium do&rinam amplexus. Is in mathematicis multum pro-

fecerat, praeceptore ufusjoan. Stocflcro cJuftingcnfi, infigni mathematico, qui poft

lonuam multorum annorum vitam Tubingac antexx annos deccffit:poftea vero fc

totum Hebraicae linguae et facris libris addixit, multis editis in utraque feientia mo-

numentis de republica optime meritus, adeo ut Germanus Efdras ac Strabo appellatus

fit.» Deccffit et hoc anno xi Kalend. Maias Ingolftadii ad Danubium, ubi profiteba-

tur, Petrus Appianus J Bcncvicius e Lcifnicac in Mifnia natus, aftronomicac rei fei-

entia noftro aevo dariflimus, quam feriptis et novorum inftrumentorum fummo in-

genio et accurata fide fabricatorum inventione illuftravit 5 atque illo Caclarco orga-

no in primis, quod Carolo v dicavit, eo nomine magnam laudem confccutus, et dig-

nitate a Caefarc ipfo au&us. e Aliquanto poft, pridie Eid. Novembr. Jodochus Vil-

lichius philofophiac ac medicinae ftudiis celebris, y et vel Magirica fua a Conr. Gcf-

nero publicata ad pofteritatem commendabilis, f Francofordiac ad Viadrum e vita

demigravit. In Italia vero 9 iv Eid. Febr. E Patavii fatis conccffit Lazarus h Bonamicus

Baftancnfis jam provcfta aetate, * quippe lxxiii annum attigerat ; in ea celeberrima

totius Italiae acadcmia per xxi annos fumma cum omnium admiratione profeflus, et

ob antiquitatis cxa&am cognitionem, omnigenam eruditionem, raram eloquentiam

et aere judicium tam ab Italis quam a peregrinis, quamdiu vixit, magna dignatione,

et merito quidem, habitus: e mortuum laudavit Hicron. * Niger Venetus oratione

cxtcmporanca poftridic habita. < Idem menfis ultimus fuit Lilio Gregorio Giraldo,

patria Fcrraricnfi, utriufquc linguae et omnis politioris litcraturac et antiquitatis,

quam " variis feriptis illuftravit, longe peritiffimo 5 qui fortunae et corporis adverfi-

tatibus, meliore utique fato dignus, tota vita conflidatus cft ; in direptione urbis,

cum in Herculis Rangonii cardinalis familia eflet, bonis ejeflus, et, quod potius re

omni ducebat, amifla fupcllcailc libraria ; candcmquc denuo fortunam aliquanto

poft expertus, cum Joannes Francifcus Picus Mirandulae comes, cui et ille operam

navabat, immani paricidio a Galcoto gentili fuo occifus cft. Inde cum fc in patriam

rcccpiflet, cum ]oannc Manardo et Caelio Calcagnino viris doaiffimis conjunftiffi-

mc vixit, arthritide faeva diu vexatus, praecipue a morte Manardi, ita ut non folum

pedibus aegre fe loco moliri fcd manibus debilitatis feribere omnino non pollet, ac ne

libros quidem evolvere, ad extremam feneflutem, non folum tenuitate miferam, 6 in

qua a Renata Fcrraricnfi fublcvabatur, fcd fine literis, in quibus vir doftus fuperiorem

vitam exegerat, moleftam, aetate perducta ;tandemque, cum annum * lxxiv ageret.

VAR. LECT. « Hciddbcrgac P.D.of.d.

VilUehii tlojiwm detft D. f.

7 et vd magirica fua a Conr. Gcfncro publicata

ad polletitatem commendabilis Jefnnt V D. o.

* in P.' quippe qui lxxvi P. D.o. qui lxxvi X>-f-

quippe lxxvi- D.d.

INTERPR. * Munfier. > Jngtlbtcm. • de Jnflingrn.

' Frantfn t far Oder. i Padane. 1 Btnntntta di Buffnna. • Nrgro.

« mortuum laudavit Hicron. Niger Venetus ora-

tione cxtcmporanca poftridic habita dejunt P.

t Hoc Grrnldi rlojpnm, «*» in t»dem ardue, ad fi-

nem hh. ix. legitur in P.

•* plurimis et variis P, ,

» inqua i fenacu Fcrraricnfi fublcvabatur defient P.

• LXXVI P-

« BinewtK. • Lsnjnitx. eu Mifiir.

OiriitT-n b biLGo.Qgk'

HISTORIARUM LIB. XI. 401

in grabato fuo dcccflit ; in monumentum, quod fibi in maiore urbis templo vivus pa- C 1D 1DLIL

raverat, a Cynthiojoannc Raptifla Giraldo gentili et Profpcro Pafetho heredibus ex Henricus JI.

alie inftitutis illatus. Excuntc dcin anno 111 Eid. Dcccmbrcis obiit Florentiae Paulus

Jovius, luculentus hiftoriarum feriptor ; ibique in Laurentii fano fcpultus. Is * No-

vocomo in Infubribus natus, ac medicinam primo profeflus, Clementis vn beneficio

b Nuceriae epifeopus creatus fuerat : cumque ad Novocomenfcm epifeopatutn omni-

bus votis anhelaret, fuacquc erga Mcdiccam familiam, in cujus laudes adeo profufus

fuerat, obfervantiae deberi id, meritorum fiducia, putarer, tamen ab eo obtinere non

potuit:quod in caufa fu iIle plcriquc credunt, cur Clementem in hiftoriis avaritiae et

tenacitatis mfimulcr, cum alioqui homo gratiolus fc paflim obnoxiutji prodat, coque

nomine ipfi in plcrifquc rebus fides derogetur, quod ad gratiam et in odium fcripfiftc

et venalem calamum habuifle fere omnibus pcrfuafum fit. Conflat certe cum a Fran-

cifco 1 litcrarum parente et doctorum ingeniorum fautore eximio honorificam penfio-

nem quotannis accepiflc j Momorantium vero magiftrum equitum et c magnum pa-

latii magiflrum, cum, Hcnrici 11 initiis in aulam revocatus, pro munere domcftico-

rum regiorum numerum rcccnfcret, Jovii nomen induci jufiiflc > ex coque tantam

indignationem illum conccpidc, ut multa in Momorantii invidiam libro hiftoriarum

xli infcrcrct ; id alioqui minime fa&urus, fi eundem, quem fub Francifco meruerat,

Momorantii favore ab Hcnrico honorem et honorarium confcqui potuifict. Vixit

annos lxix, menfeis vii, dies xxn. Abftulit et idem annus magnum Hifpaniac lu-

men Ferdinandum * Nonium, e Pincia * Vaccaeorum oppido natum, atque inde no-

men vulgo fortitum, c nobiliflimaGufmanorum gente oriundum: qui, cum fub Ae-

lio Antonio f 1 Ncbriflcnfi in patria, in Italia 8 Bononiae fub Philippo Bcroaldo, lite-

ris humanioribus operam dediflet, et Graecam linguam, ad quam eo facculo fere in-

cognitam incredibili (ludio ferebatur, inibi didiciflct ; inde comparatis magno pretio

exemplaribus Graecis domum reverfus, primus linguae illius, qua omnis fere eruditio

continetur, ufum in Hifpaniam intulit ; et Ferdinandi regis, qui patris ipfius in aerarii

pracfc&ura fcdulo adminiftrata fidem probafict, favore fubnixus, cum ad honores vir-

tutis viagraflari poflet, (ludia litcrarum vitae civili praetulit, et Francifco Ximenio

cardinali, cujus pietati et animi magnitudini tantum Hifpania debet, operam Aiam et

induftriam in procudenda illa ad omne aevum duratura bibliorum editione addixit ;

ctpodea Demetrio Lucae Crctcnfi, quem cardinalis ille, ut litcras Graecas in nova

acadcmia a fc ingentibus fumptibus h Compluti in Carpetanis paulo ante inftituta

profiteretur, ex Italia evocaverat, in eo munere fucccffit 5 dcin » Salnunticam diver-

tit, alteram tota Hifpania maxime famolam acadcmiam, in qua et litcras Graecas ac

Latinas profitendo confcnuit, editis, Hermolai k Barbari aemulatione, in Plinium, Me-lam et Senecam popularcis fuos commentariis. Quod ad mores, vir pius et verax,

fcd dicax et aliorum acerrimus cenfor 5 de cetero fallus omnis ac gloriae contemptor

fuit : vixit coelebs et abftemius, frugali, fcd citra fordeis, mcnfa amicos ac difcipulos

excipiens; tandcmqueo&ogcnario major, legata fcholac bibliotheca, quam inftruclif-

funam habebat, et erogatis in pauperum ufum facultatibus, placide in Deo obdormi-

vit ; ad B. Sufannac humili faccllo juxta portam rivalem, qua ad •Tormim fluvium

itur, fcpultus > ubi et ejus tumulo quatuor, nec plura, fic enim extremis tabulis man-daverat, verba inferipta funt, maximum vitae bonum mors.

INT E R P R. * Cento tn Lombardie. b Niterra. « frand maitre de Ia maifia da rtj. * Nantz.• VaUodohd. 1 de Lebrixa. * Bologna. 6 ollcaJa de Heuarez au reyaume de Toledr ‘ Salomonia.M Barbare. 1 Torwe r.

NOT. * Vactmtfum. Pars CaJlcilac veteris. » Ntbriffd Hifpaniac Baeticae urbs, hodie Lebrixa.Tut. Tarala vocat Nebrixa o Ntbrija. Pur.

V\

I

\

\

'i

Tom. I. Jl JACOBI

f

.f\

t

Digitized by Google

402

JACOBI AUGUSTI THUANIHISTORIARUM SUI TEMPORIS

LIBER DUODECIMUS.

EPITOME.LBE RTUS epifcopos infeflarepergit, nequiequam contra Cae-

fareper epiftolam monente, ut ab injuria abjhneret,qui nihilomi-

nuspublicatoferipto bellum in Franconia perfequitur. II. Ob ni

injlitutus Francofurti conventus. III. Inde Albertus in Saxo-

niat» defeendit ; cui a Maurit io bellum denunciatum:pojlquercm

feriptis utrinque agitatam ad manus ventum in Hildefemia dioe

-

cejiad Peinam Luiuburgcufis agri cajlrum, cruenta admodum commijfa pugna, in

qua vilior Mauritius cecidit

.

IV. Ejus mores , ingenium, praeclare et fecusfatia

foris et domi. V. In feptemviratu Auguflusfrater tunc abfens apud7)aniae re-

gem focerum (uccedit,quantumvis renitente 'jfo. Friderico gentili, qui eofpoliatus

fuerat i mox et cum Alberto Brandeburgicofub id ab Henrico Brttnfvicofuprema

clade affetlo reconciliatur. Brunfvicae obfidio foluta certis conditionibus, * quae

pojlea ab Alberto remiffaefunt : ipfe tandem a Sptrenficamera proferibitur. VI. Tar-

vennae obfidio et, capta urbe, demolitio. Captus Franc. Momorantius, qui<rDeJJlo oc-

cifo urbi praeerat. VII. Hedinum eodem fucccffu captum, magna cum Gallorum

Jlrage, dejiderato inter alios Horatio Farncjio Caflri duce,qui nuper 7)ianam regis

naturalemfiliam in uxorem duxerat. Captus Rob. Marcianus Bullionius equitum

tribunus, qui locum tuebatur. VIII. Caefarianorttm fecuta ad cDtirlanium jlrages,

Anna Momoraniio duce, 1 et capti Spinoii princeps et Arafckoti dux et adempta

hofli viifigna, exiguumfuperiorum cladiumfolatium. Bapalmae et mox Cameraci

irrita obfidio. IX. Contra Senenfes, qui ad nos defecerant, infiauratum bellum,

duce Garcia Toletano. ‘Primi ejus fucceff'is . Montis Ilani irrita obfidio. X . Res

in Subalpina provinciagefiae. Frufira tentata Bena a Fr. Gonzaga. Curtem/llia

et Ceba a Briffaco captae. Vercellarum direptio, paulopofl Caroli Subaudi mortem.

XI. Bellum Etrufcum excipit Corficum. Jus quod regibus Francis in Genuenfeis

competit. ‘Paulus Thermus,qui in Etruria rem gerebat, Corfico bello praefetius.

Clafjis Turcica auxiliaris, ‘Polinio et ‘Dragute ducibus. Bonifacio dedito. Cal-

vum lentatum. Florentitfanum et Baflia a Gcnnenfibus recipiuntur. XII. 7)o-

rnefiica ex aciis publicis. XIII. Renovata contra Sellarios fupplicia. XIV. Mi-

chael Servetus Tarraconcnfis Genevae morte affeclus. XV. Virorum clarorum

mortes j fioarmis Rivii, Erafmi Reinholdi, fiacobi Sturmit,fioan. TDubravii epif-

copi Olmucenfis, fio.Baptijlae Egnatii, Hieronymi Fracafiorii. XVI. lfabella

in 'Pannonia res ope Tureorum turbat. Cafialdus obprovincialium odium eprovin-

cia decedit. XVII. In Oriente Solymanus rebus futs metuens in Syriam proficifci-

tur, et Mufiafamgrandiorem natu filium infiigatu Roxolanae novercae ac Ruftani

purpurati Alepi ad fe vocatum necat. Zeangir fraternae caedis impatiens five in

cafirisfive Conjlantinopoli moritur : et mox pueri filii a Muflafa relitii, qui ‘Pru-

fiade educabatur , ab avo imperata caedes, et ab Ebraimo invitopatrata.

Ex

NOT. ' Dele fumr papta ai> Albrrto rrmijfatfunt, ipfe

:

lefcC Alteritu. P«/. »Delert capti Spinoii

pnmtpi ct Ar.tji beti Jtix : li-ge nt ta 4*fderaltu Spinoii prhttpi, et (ap/M Araftboti dux. P»/.

Digitized by Google

403HISTORIARUM L I R XII.

Ex AUCTORIBUS,

Jo. Sleidano, Joach . Camerario, Geor. Fabricio, Franc. Rabutino, Gul. ‘Para-

dino, 'Jo. Br.pt. Hadrianio, Blajio Monlucio, "fui. Goffelino , Luca Conti!:, 'P.

Anton. ‘Phihppmtt Corfica hiftoria, Aciispublicis, Afi. llortcnfioCentorio, Joan.

Leunclavio, Au*. Gijlenio Busbequio, MichaeleRicio, ‘Philippo Commeo.

L I D E R DUODECIMUS.N ITIO fcqucntis anni, qui fuit a partuVirginisciD id liii,

R.obcrtus a Lcnoncurius cardinalis Mctim, cujus erat epif-

copus, venit; ct omnem jurifdidioncm fibi vindicat, in-

flituto novo fenatu cx iis fere civibus, qui noflris partibus

addidi erant, nonnullis etiam facri ordinis in illum co-

optatis, ct b Marfallum in Germaniae limite litum operi-

bus cr Gallico praclidio firmat. Nec multo poft rex pridie

Kal. Mart. cpillolam ad Imperii principes ct ordines (crip-

tam evulgat; qua Cacfarcm in odium ac Germaniae con-

temptum conabatur adducere: non cnini amplius ab eo metuendum cfie, cujus at-

tritae vires ct multorum annorum artes retedae fint ; ad haec, qui valetudine tam im-

profpcra fit, ut precariam animam trahere videatur : fc vero eodem, quo 1'cmpcr fue-

rit, erga Imperii ordines animo futurum, hoc cft, amico ct liberali ; cr, licet multi in-

gentibus beneficiis a fc affecti parum (incera fide vicem rependant, non tanien ab olli-

cio et reliquorum amicitia proptcrca difccfiurum. Superabat Allvrti cr epifeopo-

rum ac civitatum valde impeditum negotium;quod, abfente Caelare, ct nemine,

qui apud inrolquc auctoritate valeret, le medium interponente, Germaniae tranquilli-

tatem turbabat. Nam Albertus, portquam in c Treviris aliquandiu hyemavit, accep-

to a Caelare flipendio, indedifcedcns mrfusin Germaniam redir, ut epifeopos ac ci-

vitates infertis armis pcrfcqucrctur. Itaque d Bambcrgcnfis xrn Kalend. Mart. a Spi-

rcnfi Ienatu diplomata impetraverat;quibus mandabatur nobilitati per Franconiam,

ct « Norimbcrgicis, item Palatino feptemviro ct Jo. Fridcrico ranquam finitimis, ut

opem ei ferrent. De quibus ubi cognovit Albertus, crebris literis Cacfarcm ct pri-

marios ejus confiliarios f Albanum R ct Arrebatenfem interpellat, ut tranfeclioncm

cum epilcopis fadam et a Caelare confirmatam tueri velint, poena epifeopis, nifi pa-

rcant, dcnunciata. Ad eas a Cacfarc rcfponfum ni Eid. M artias; tranfadionem il-

lam a fc conlirmatam non inficiari, fiipendium quoque liberaliter perlblutum cllc

magno fuo cum difpcndio j quippe, cum ceteri nihil acciperent, magnas idcirco que-

rimonias excitatas cllc: fcd fperafle fc futurum, ut fieres componi pollet ; caquc de

caufa legatos antea ad epifeopos mififlc, cr hortatum cllc, ut nihil moverent : cumvero rccu faverint, ct ad 1'c ac feptemviroset cameram provocaverint, non potuifle cis

juris beneficium denegare;praeferrim cum in nonnullorum fufpicioncm venerit,

quafiipfius caufam adverfus cos tueatur : itaque, (i ejus precibus acquicfcar, ct illos

pacta fervore jubeat, fore, ut ct inique facere dicatur, ct fufpicioncm de fc majorem

excitet ;quippe cum fui muneris ede fciat, jus aequabiliter omnibus adm iniitrare, ct

ne cui vis liat prohibere : igitur c re communi videri libi, ut rationes incantur, quibus

hoc negotium amice componatur;quod ut facilius ct majori cum fruflu peragatur,

mandaturum ipfius cognatis h Baioariac duci ct Wirtctubergico, ut le interponant

:

graviter quidem datis ad fc literis conqucltos cllc epifeopos ; nihilominus confidere,

non repudiaturos actionem : unice (ludere 1'c Germaniae tranquillitati; obidquediC

fidii,

INTER PR. ’ d: I.-uancouTt, cvrxue de Mett. k Marfal. * le irrr.teirt de Trevri * ftvi-jMde tUmktrg. •tturmttrg. 1 le duc etAlt*. * ttii^ne J1

Slrrei. fc Betvtere.

CDDLIII,

Henricus U.

Digitized by Coogle

40+CPIOLIII.

HenricusII.

JAC AUG. THUANIftdii* quod inter Henricum Brunfvicum cjufquc nobilitatem cft, componendi nego-

tium dediflejo. Brandcburgico ; Baioaro item et Wirtcmbcrgico mandaffc, ut Oc-

tingenfeis comites inter fc concilient. Erat tum Hcidclbcrgae Albertus cum Palatino

feptemviro : inde ad Spirenfem fenatum mittit j et non modo pa£la fcd mandatum

Cacfaris, qui ea confirmaverit, ab epifeopis violari oftendit>petitque, ne litem ullam

fibi moveant, et diplomata ab ipfis contra fc impetrata aboleant. Cum illi fui offi-

cii efle rcfpondcrcnt, jus cuique dicere, neque id epifeopis petentibus denegare po-

tuifle, ipfc contra, poft verbolam refutationem, idem, quod antea, petit: alioqui, II

damnum inde accipiat, fore ut, cur ab ipfis illud ftbi pracffari et farciri debear, intcl-

ligant. Tunc Cacfaris jufiu Hcidclbcrgam venere Baioarusct Wirtcmbcrgicus, et

poft cos Clivenfis : ubi, re diu agitata, epifeopi per » Wirciburgcnfem, qui aderar,

nam Bambergenfis legatos tantum miferat, magna vi pecuniae oblata, ut oppida fibi

pacata relinquerentur, et arbitri conditiones probarent, petebant. Verum Albertus,

qui pafta fibi fervari omnino vellet, de copiis, quas per Saxoniam cogebat, jam cer-

tior, nihil arbitrorum offenfionem veritus, re infeda difccdit $ ac paulo poft arma

refumit, edito prius feripto, quo, re a principio repetita, de adverlariis, ut fidei pub-

licae violatoribus, conqueritur j et argumentum in primis illud refellit, quod ad rc-

feindendam tranfaclioncm in medium afferebant epifeopi} videlicet, non licuiffc fibi

resfacras, quae in commercio non fint, alienare : proinde fibi fuifle ncccflarium, jus

fuum armis tueri. Venit et eo Mauririus iv Nonas Aprilis;qui, quod inquietum Al-

berti ingenium fufpc&um haberet, aultor fuit principibus, qui Hcidclbcrgae erant,

ut foedus icerent : ipfc, ne de fc fufpicioncm daret, ftatim domum revertitur. Ita-

que, cum Albertus omneis pacis conditiones rejiceret, Bambergenfis et Wirciburgcn-

fislitcrasdcnuoa fenatu Spircnfi obtinentjquibus mandabatur Moguntino, Palatino

et Mauritio feptemviris, Teutonici ordinis magiftro, Jo. Fridcrico, Wirtcmbcrgico,

Hcftb et Norimbcrgicis, vicinilquc omnibus, ut opem epifeopis ferant. Ipfc M auri-

tius, qui fc hoc bello oblique peti videret, fui defendendi caufa foedus cum Brunfvico

facit ; et epifeopis atque Norimbcrgicis auxilia pollicetur. Sed haec fera fuere, jam

parato Alberto, qui, epifeoporum et Norimbergenfium ferro et flamma late vaftato

agro, Bambergam primariam regionis civitatem capit, et Franconiac nobilitati, nifi

imperata faciat, bellum dcnunciat : tum b Schuinfurtum Imperii oppidum occupat,

et praefidio impofito munit. Norimbergenfes, quod oppida quaedam regni Bohe-

mici beneficiaria poflidetent, a Ferdinando petierant, ut fibi ad ea tuenda liceret per

ipfiusfineis equitatum cogere : et, annuente illo, o equites confcripfcrant : verum,

antequam cum exercitu reliquo conjungerentur, ab Alberto intercepti et cacfi funt,

captis etiam pluribus Norimbergenfium oppidulis. Diffoluto paulo ante Mansfcldii

exercitu, magnam illius partem ad fe traxerat Hcnricus Brunfvicus; iifquc copiis

fubnixus, per Philippum filium, c Monaftcricnfiset Mindenfis epifeoporum Ericiitcm

agnati fui ctBrcmcnfium fincis hoftiliter ingreftus, magnam pecuniae vim ab iis cx-

torferat. Interca Palatini et Trevirenfis feptemvirorum, qui d Bacaraci convene-

rant, interventu, controvcrfia, quae « Clivcnfi cum Colonienft feptemviro propter

jurifditlionem erat, compofita fuit.

II. Sub initiumJunii mandatu Cacfaris Palatinus et Moguntinus feptemviri, Bai-

oari et Wirtcmbcrgici ducum legati, Francofurtum veniunt, fi qua ratione bellum in

Franconia ortum fedare poflent : venerunt et eoa Cacfarc legati Ludovicus f Conig-

ftenus et Renardus 6 Solmcnfis comites cum Henrico h Hafio ; a Ferdinando etiam

nonnulli tranla&ionis abolitionem a Caefare ante obfidionem Metenfem faciam ur-

gebant epifeopi: Albertus contra confirmatione poftrcmo a Caefare fafta jus fuum

tuebatur. Itaque arbitri, cum viderent rem a Cacfaris voluntate pendere, legatos

monenr,

IN T ER P R. • Frviqtt de Mrtzbmr. b Scbvxiifurt. * di Mmefter & de Mmden. * Bsfbsrsth.

• A- dat de Cltves. ' Ceni^fiei». * de Se/m. h H.taji».

Digitized by Google

HISTORIARUM LIR XII. 405monent, ut ex eo refeifeant, utrum abolitam an confirmatam, tranfaiionem velit. C1DIDL11L

Cacfar ad hoc xv Kal. Quintii, rcfpondct ; fupcriorcanno rcfcidillc fc tranfa&ioncm, Hexkicus 11.

quod res mali exempli efiet, quenquam ad imperata facienda cogi propter obfequiutn

ftbi et Imperio praeditum : fcd cum Albertus, in cujus ope magnum ad res Imperii

contra Gallorum impetus ftabiliendas momentum eflet, non aliter fecum pacifci vel-

let, obfccundaflc tempori j cumque aliter non pollet, tranfaiionem confirmaviflc, ea

mente, fi Deus felicem ad Metim fucccflum annuiflet, ut rationes inirentur, quibus

ipfi latisfieret : nam agnofccrc fe et libenter praedicare fidam et gnavam ab Alberto in

ea oblidionc navatam operam, et cupere ei hoc nomine gratificari : fcd, quando Deoaliter vifum fuit, per ipfos Ucidclbcrgac viam concordiae tentafle ; acfibi admodummolcfium efle, quod ille conditiones oblatas repudiaverit, praefertim cum aequas eas

ipfi judicarent : ideo, alterum hunc Francofurti conventum indixi fic : nunc audire, •

non epifeopos tantum fed etiam alios ab Alberto peti : id contra padiones fieri ; fi-

quidem illum, cum in gratiam receptus fuit, fidam operam fibi et Imperio promififlc

:

quod admodum molefte ferat j coque magis, quod inaudiverit, fe propterca in quo-

rundam fufpicioncm devenifle : itaque hoc velle, ut totis animis ad res componendas

incumbant, nec ampliorem a fe declarationem requirant:proinde plenam rei confici-

endae poteflatem ipfis facere : quidquid decreverint, id fibi fore gratiflimum;quan-

doquidem apud fc (latuerit, nihil deinceps nifi de ipforum confilio facere. Cumrcfponfo ambiguo nihil juvarentur arbitri, re infc&a, difccflum eft. Nec feliciori

eventu Baioarus et Wirtembergicus, uti juffi erant, » Laugingac convenere, ut b Oc-

tingenfem cum filiis conciliarent. Bello « Smalcaldico Ludovicum patrem et cogno-

minem filium profcripfcrat Cacfar 5 cjufquc ditionem Fridcrico et Wolfango alteris

filiis, qui parteis fuas fcqucbantur, attribuerat : demum ille cum filio Ludovico in

gratiam a Caelate receptus, alios filios ingratitudinis polluiabat : er, cum convicia u-

trinque regererentur, recentibus adhuc odiis, nihil conftitui potuit. Cum igitur

Cacfar videret, privatis illis conventibus nihil agi, et belli incendia fcnfim per Ger-

maniam crcfccrc, Maiomcnfc indicit comitia ad Eidus Sextii, quae pollea in Kal.

Oiobr. ac denique in menfem Januarium anni fequentis rejeia fime.

111. Albertus vero, ubi de foedere contra fc inito cognovit, et foederatorum

exercitum in eo efle, ut in Franconiam dcfccndcrct, S c Schuinfurto et aliis locis a fc

nuper occupatis praefidio impolito, extorta undique pecunia, et multis ex Norimber-

gica ditione ac Bamberga fecum obfidibus acceptis, inSaxoniam, uthollium impetus

averteret, magna celeritate contendit. d Ameftetum venienti occurrere a Jo. Fridc-

rico milii legati i orantes, ne ipfius finibusdamnum daret : id ille Ubcralitcr promific

ac fervavit : verum in Erfurdcnfcm agrum ingreflus complureis inibi vicos diripuir.

Mauritius, qui exercitum in Franconiam miferat, repentino Albcrti adventu com-

motus, tumultuarie nobilitatem ac reliquos ordines fubfigna coegerat, ut tincis fuos

ab injuria tueretur j quos ille abfquc maleficio practergrclfus, ad Halbcrllaium callra •

promovet j poctifque occupatis, et ingenti ccclcfiallicis imperata pecunia, protinus

in Hcnrici Btunfvici fibi inimici agrum impetum facit, inccndiifquc ac direptionibus,

ab Erico Brunfvico et nobilitate adjutus, vallat. Id Henricum, qui duiore Philippo

filio copias in Franconiam miferat, et Schuinfurtum fruflra tentaverat, domum revo-

cavit. Eodem et Mauritiani tendunt, quibus praeerat Hcdecus, et ad * e Northufam

fc Mauritio conjungunt. Deficiente in agrum f Mindenfem Alberto, inde con-

jeians Mauritius hofiem per Hefliam iter habiturum, et exHefiia denuo in Franconiam

irrupturum

VAR, LECT. * Smalcaldico, ud fupra iliximus ® Schinfurco P.D.o.f-d-

P. D. o. (. r Northulium P. D. o. fc

INTERPR. » LMgfan. » U cemtr S0tti*gr». • Sth-vemfurt .

6 Arnfadt. • Hmbnfn.

40

6

JAC. AUG. T.HUANIClDDtlll. irrupturum ctle, Northuia 1 Embccum progreditur, ut illum anteverterer, et in Hit-

Hramices 11. tlefcmcnfi agro coactis omnibus copiis ad b Oltcrodium callra ponit. Inde Kal. t{siin-

til. ipfc et Hcnricus c PlaVius, fiohemiae cancellarius et ei cognatione conjunctus, Fer-dinandi nomine bellum Alberto miliis literis dcnunciant: iis (iugillatim commemo-rabantur Alberti injutiae, et flagitia prolixe admodum exprobrabantur, quod animo apace 1'cmpcr alieno contra t PaDavicnfe foedus non ccfiarct in Ferdinandi ac Mauritiibeneficiarios defaevire, et petulantia tua publicam quietem folicitarc, rejedtis omni-bus concordiae ineundae rationibus : ea de cauta juxta Imperii leges, quibus contraperducllcis vicinis opem ferre et injurias illatas propulfarc teneantur, juxta etiamFummum camerae judicium, a Ferdinando et Mauritio ex Caelaris voluntate bellumfulccptum cfle, utAlbcrti cffracnis ac tyrannica crudelitas coerceatur. Per nobilemadolcfcentcm cpiftola Alberto reddita eft, cum Joachimi Brandcburaici feptemvirilegati ad cum de pace paulo ante miffi adedent

:qua pcrlcdta, et re cum fuis cominu-

nicata, cum percontatus eflet, an fecum fortunam periclitari parati cllcnt, etillifidemin id obftringcrcnt, adolcfcentcm coram legatis acccrfit % et converto ad cum fotmo-nc, Ad yerbofam cpitlolam, inquit, pauca haec a me principi tuo rcnuncia : ipfumjam ter fidem violaflir, et fcclcratc mccum egifie 5 hoc quartum ctle flagitium ab ea-dem officina profeflum

: proinde veniat, et, quid uterque noftrum pofiit, experia-mur. Haec locutus, juvenem, aliquot ei numeratis aureis, dimittit. Tum legatiqui in catlris erant. Nihil igitur, aiunt, heie agimus > Nihil, relpondit ille, et domumreverti per me licet. Abeuntibus illis, cum Albertus gravem belli molem cervicibusfuis impendentem videret, Ericum Brunfvicum ad Caelarem mittit v Non. Quintiicum mandatis, quibus otlcndebat adverfarios non id agere tantum, ut padla (ibi nonferventur, fcd ut ipfc omni ditione expellatur

:quod eorum confilium ft fottuna com-

probet, protinus illos ad Galli parteis tranfituros:jam enim oblatasa rege atnpliffimas

conditiones novae conjurationis caufa ; idque fc polle dcmonftrarc : ex feptemvitisetiam quoldam de novo Caelate creando fidem interpofuilfc

:quod autem epifeopi

adeo in Ic exacerbemur, in caufa ctle Spirenfeis fenatores ; itaque obnixe orare, nemoleltc forat, fi quid in ipfos tentet : (parfos ab iis in vulgum rumores, quali ad oppri-mendam Germaniae libertatem cum ipfo confpiravcrit t eodem fine evulgatas ab ipfislitcras tanquami ab « Atrebatcnfi datas, quibus fidem conantur facere, ideoa fc copiascogi, ut Cacfaris voluntatem cxfcquaturs futurum enim, ut ad proxima comitia Al-banus Hifpanorum principem in Germaniam adducat, ut patri in Imperio fucccflbrdclignctur : id illos Ferdinando pcrtuatitle, ita ut inito cum hoflibus fuis foederebellum tibi dcnunciarit : hifcc periculis ac diffictdtatibus confliftari fc non aliam obcautam, quam quod in fide ipfius permanferit : ad dignitatem ejus et exiftimationempertinere, ne clientem deferat i quo lublato, hoftes majora mox in ipfum aufuri lint •

itaque fc ab eorum injuriis protegat, et pacla fervari imperet:quod /i faciat, ubi pri-

.mum convenerit, protinus adducturum ad ipfiim ix cid equitum et c circiter pedi-turn vexilla. Dum abeffet Albertus, Norimbergenfes et epifeopi captata occatione intincis ipfius invafcram. Facium illud cum contrario fafto revincere tunc non polTctAlbertus, interea dum copiae coguntur, invidiolis literis crimmofc rem exacueratquafi Norimbergenfes cum perfidiofis epitropis, fic cos vocabar, foedus iciffcnt utpontificiam doclrmam in Germania inflaurarent. Quod calumniofc ab ipfo con-ticium cum refellerent Norimbergenfes, timui et atrocia facinora perpetrata ab eocommemorant

s et inter alia illud, quod, cum nuper Altorfiiun et < Laufinm fUaeditionis oppida occupalTct, non contentus in ipfo irruptionis impetu multa libi-"’° c ct cradclitcr admilifle, oppidanos jnfupcr, neque cos folum, fcd imbellemquoque per agtos collectam multitudinem una cum pecudum gregibus multis locis

>* tMK*' * T.fr. • It-lrr!,'’

-—Dtgtlized-by Googlt’

I HISTORIARUM LIB. XII. 407inclufcrir, ignibus undique acccnfis, ac praecipue ad portas, nequis evadere pollet ; CI313LIII.

atque ita pueros, mulieres gravidas ac fenes invalidos cum pecudibus et armentis inter Henricus Ii

confufos ejulatus milcrabilitcr conflagraflc : cetera, quae contra ipfum dicenda ha*

beant, ut oftcndanr, quam nulla religionis caufa ducatur, in praefentiarum libenter

omittere, propter familiae fplcndorem, ex qua ortus fit, et principes aliquot ejus pro-

pinquos, quibus omnem oblervantiam et debeant et deferant. Jam exercitus fere in

confpcftum venerant. Albertus Saxoniam magnis itineribus emenfus, tranfmiflo

a VVifurgi in b Hildefemia dioeccfi, juxta c Peinam Luneburgenfis agri caftcllum caltra

potuerat : loco depretio et fylvis undique tedo, in quem per confragofam vallem an-

guflis admodum faucibus iter erat. Mauricius ex adverfo fuperiorem et apertum eampuni occupat. Hadenus per intcrcclfioncm principum de concordia intercos adumfuerat 5 et eo ipfodic, quo pugnatum cft, qui fuit vil Eidus Quintii, pcrfcriptac con-

ditiones ultro citroque millac. |anique prima poft meridiem hora inftabat, qua pranlt

milites Albcrtini et multo vino pleni ad injuriam potjus quam ad pacem fpedabam :

4

dux ipfe Albertus a prandio fere femper temulentus, homo alioqui turbido ingenio,

cum de levi quadam re non conveniret, non jam conditiones, fcd vexilla, quae, cumad pugnam provocatio fit, mitti folenr, contumcliofc ad Mauricium remittit 3 fta-

tlmquc ipfe fuperbe cum fuis provedus cum ad certamen vocat:qui injuriofi hominis

audacia irritatus fubito milites jam paratos emittit i tantaque animorum utrinque

concitatio fuit, ut vix dum inftrudis ordinibus confufi tanquam ad mutuam lanienam

concurrerint. Acies ab ea parte labare coepit, in qua Mauririus erat, 111 equitum alis

Mifenenfibus diffugientibus. Cum proelium rcftitucrc conaretur Mauritius, et fin-

gulos appellando huc illuc difeurreret, globuli idu in latere dextro ad ilia accepto

proftratuscft, ttatimque a fuis in caftra relatus. Vidoria nihilominus, quod equitatu

fuperior eflet, poft multam dimicationem ab ejus parte ftetit > fcd maxime cruenta,

occifis in eo proelio Carolo Vidorc et Philippo Hcnrici Brunfvici filiis, et Friderico

Luneburgico, nec non et d * Barrabcnfi ac Biclingo comitibhs. Captum in pugna

ipfum Alkertum quidam lcripfcrc : fcd aut non agnitum aut pretio ftatim exfoluto

redemptum e Hanobriam falvum pervenifle. Ei adempta lxiv peditum figna, et xiv

equitum, atque ad Mauritium delata funt, proximae mortis inane folatium. Adivcio

utrinque cecidere;praeterea ingens captivorum numerus. Praecipitatum ab Alberto

proelium 1'eu temulentia, fcu quod magna undique ad Mauritium auxilia eonllucrc

inaudivitlct : nam poftridic venere a Ferdinando fummifii equites Bohemi id, ab

Heflo foccro idcc, fera auxilia, cum jam Mauritius aninnm ageret ; ante tamen datis

adf Wirciburgcnfcm epifeopum literis, quibus cum de fucccflu certiorem faciebat,

et, ut vias obfideri ad intercipiendum Akbertum fugientem juberet, monebat. Mox,

ubi praefenfit ac notavit figna certa propinquantis mortis vir invido et cxcclfo animo,

rebus in exercitu et domi fumma animi tranquillitate ordinatis, minime fc invitum

terris excedere profcfiiis cft, quod fc fidei in Dei Filium fuac optima fpc foveri lactare*

tur, neque fentiret affici defiderio ejus vitae, in qua, continuis quafi ftuftibus negotio-

rum vexatus, tam incertas voluntates et leveishominum animos atque indignam me-

ritis fuis gratiam expertus eflet. Tum cum Jo. Albino colloquium fidele® ritu inter

cos recepto lubuit j et facratiflimorum Chriftianac communitatis myfteriorum cupi-

diillmc particeps fadus eft. Tandem v Eid. Quintii, hora nona matutina in caflris

obiit, cum annum xxxn exccfliflct. Multa prodigia hunc cafum portendifle nar-

rantur : canum rabies, qua ad mutuam perniciem ufquc certarunt ; fremitus in acre ;

hominum et equorum illo campo, in quo conflidus fuit, nocte intcmpcfta auditi

VAR. LECT. " ritu inter eo* rccemo drfuut F.D- af. clamores;INTERP R. * trtVejer. * de llildejbeim. * Fiitu. * Ut entUtt de Rarb)& Bucklhtgt*. < Hjnover.

' fevrtjue de U''rrlzliirr,.

NOT. ' Wolfgangu* 11 coraci BsrbiCttGs huic equites cxoWidionc G uhtna adduxit. VHt Rcuf-quidem proelio interluit \ luperftes autem xiv poAc* nen Genualog- Aegar um, p. 72 Cannii Condico in fccunJo civili bello Gallico 1500

Digitized by Google

40

8

JAC. AUG. THUANICI0IC/I.1H. clamores; ejulatus item in oppidis. In Perlini vero arce de Mauritii ftatua, nulla vi

Henkicus 11. adhibita, caput decidit : ipfc quoque viro optimo in domo flagrante per fomnum ap-‘

paruit. Sanguineae etiam guttae in herbarum foliis vifae, non folum iis locis, fcd

. ct*Argcnrinae fub Junii initium ; quod ad papilionum ingentem nubem tunc pailim

volitantium multi referebant, quibus ruptis hic eruor emanaverit.

IV. Corpore Mauritii exenterato, intcflina b Sivcrhufiac condita funt ; cadaver

« Lipfiam primo delatum et in D. Thomac depofitum cft, concione iamortui laudem

publice a Joachimo Camerario habita xivKal. Scxtilcis : inflitutumque, utquoran-

nis memoria tanti principis celebraretur : tandem d Fribergam tranflatum cft, oppi-

dum argentifodinis nobile, prodeunte obviam fenatu et Agnete uxore Philippi Helii

filia, aulicarum focminarum comitatu complorationem augente; et in B. Mariae

juxta patrem Hcnricum et Albcrtumfiliolum terrae xKalend. Sextii, mandatur, ha-

bita a Daniclc Dreflero ccclcliac e Drefenenfis pallore iterum in ejus laudes oratione.

Conditus cft infigni monumento vere infignisvir, qui etiam inter arma humanitatis

ftudia minime, neglexit. Academiam f Witcmbcrgicam confcrvavit, Lipfienlcm

auxit: ludos litcrarum m provincialcis aperuit, £ Mifenae Hermundurorum ad Al-

bim, h Portae ad Salam, et 'Grimanae ad Muldam. Arccis aliquot cxftruxit, vel diru-

tis antiquis novas fecit j * Mauritii-bergam a fc ditam, 1 Rodebergium, m Sanfcrc-

bergam, n Chcmnicenfcm, ° Schopcnfcm, et ornatiflimam ac maximam omniumDrefenenfem. Ei cum Alberto magna neceflitudo interedTerat

;quippe cum aetate

aequales eflent et conjunctis ftudiis Caefari femper militaflcnt, eodem fere femper

contubernio ufi, Gallico primum bello ante novennium, et deinde Smalcaldico, tan-

demque contra ipfum Cacfaitm verfis armis;quod initium diflidiorum inter cos

fuit ; cum Mauritius omne imperium et operae communiter navatac^rctium ad fc

traheret, Albertus imperii alieni impatiens et licentiae afliictus, nulla ratione adduci

pollet, ut in pacem Paflavicnfcm confcntircr. Cum vero ad res in Germania no-

vandas nati viderentur, longe tamen diverfo ingenio erant. Nam hic violentus et

acer praefentia fere fellabatur, profufa et immoderata libcralitate militis gratiam fibi

concilians, et turbida ferocitate terrorem de fc omnibus injiciens, cetera temulentus

et contumcliofus et crudelis;plancquc de eo approbatum cft, ebrietatem, violata fc-

mcl et cxafpcrata mentis fanitate, nccefiario crudelitatem habere comitem. Nam,

cum frequenti ebrietate exire de potcftatc fua longo ufu confucflct, fiebat, ut infaniac

confuctudinc durata immanitas etiam line vino in illo valeret. Mauritius vero, af-

fetata vultus gravitate et humanitate profundam ambitionem celans, longius profpi-

ciebar, et, cum ad fummam fortunam olim afpirafct, fobric et moderate res admi-

niftrabat, magnificus potius quam profiifus. Itaque cum petulantiam alterius non

ferret, cui nullo rcfpcdu, nulla juris acquivc aut denique honefti habita ratione om-

nia mifccre ludus erat, tandem ab ejus amicitia difceflit ; et, ut exiftimationem jam

magna ex parte fuperioreanno recuperatam tueretur,cum cpilcopis ac civitatibus inito

contra Albertum foedere arma furopfit fibi funclla, et quae ad altiora properantem in-

terceperunt. Penfata Alberti clades morte Mauritii ; tamen attritis adeo illius viri-

bus, ut ab hoc proelio vel mcdiocrcis copias colligere nunquam poftea potuerit.

Caelari Mauritii mortem non ita molcftam accidifle plcrifquc pcrfuafum fuit, qui res

fuas ab illo nuper in Germania labefatatas meminiflet, et pejora a fufpefto fibi in-

genio metueret : neque enim omnino vana erant, quae Albertus per Ericum Brunfvi-

cum monuerat Caefarem. Nam confdia Mauritium paulo ante mortem cum rege

de rebus in Belgio in Cacfaris perniciem novandis agirafic conflat : idcoquc ambigue

Caefarem ad arbitrorum principum poftulata femper rcfpondiflc, neque in caufa,

qnanquam

INTERPR. • SirasUurg. * Seifferfbaufea ' Leipfek. « Frtjitrg. * AeDrtfJtn. ' dt iVittenbtrg.

t Mtittjta fur Eihf *• Pferteu fur Sale. 1 Grimari fur AbUav. k Mariitnlerg. 1 Tfdttubtfg,

Sa*ferl>tr£eu. «* Chemuita. • Sebtfftn

Brgittzed by Gc

HISTORIARUM LIB. XII.

quanquam iniqua, Albcrcum dcfcrcrc voluiflc;quoti Mauritio mortuo ab illo metu

_

vacuus poftea fecit : itaque Erico Brunfvico, quem ad illum ab Alberto milium dixi-

mus, XI Kalendas Sextii, tandem rclpondit, dolcrc fibi, quod diflldium lpforum eo

ufquc exarferit ; vereri enim, ric tandem Alberto male cedat, quippe cum multi prin.

cipcs ac praecipui ordines huic foederi fefe junxerint : luum igitur efle confilium, ut

res amice tranfigatur i ac petere, ut A Ibertus conditiones non rccufct: alioqui, ma-

nente eo rerum ftatu, non polle fcttlius opera uti, quin fufpicioncm jam excitatam

augeat, et novis motibus in Imperio cautam praebeat.

V. Aberat tunc Auguftus Mauritii vita functi frater apud Daniac regem foce-

rum cum uxore. Itaque nobilitas et ordines provinciae tuendae caufa exercitus par-

tem retinuerant. Poftquam fub initium Sextilis Auguftusdomum revertit, omnempopulum in tidcrn luam adigit, ac praecipue Witcmbcrgcnlcis, ut fibi fuifquc libetis

mafculis in poderum addidi finr ; et, ii nulli fupcrlint, ad Jo. Fridcricum ac liberos

fucccffio redeat, fi quidem ille liberique ejus Caefaris dido obedientes finr, et pada

fervent j fin minus, ut HdTo juxta foedus jure hereditario cedant. Eo fado, feptem-

vira luis falutatur : et ordinum luorum conventus ad xm Kalendas Septembreis in-

dicit; quo tempore»M i lenaeoppidum tantum terrae motu quatlatum fuit, atque adeo

totus ille ad b Albim rradus, ut aediliciorum faftigia quafi invicem arietare viderentur.

Ubi ordines 0 Lipfiam magna frequentia convenere, Auguftus in deliberationem ad-

ducit, an fc foederi recentia Ferdinando, principibus et epifeopis contra Albertum

inito adjungere debeat, et profequi coeptum a fratre bellum : deinde, fi deferendum

fit foedus, quomodo fratris mortem ulcilci pollit:pofttcmo, qua ratione cum Joan.

Fridcrico queat tranligere ; nam is jam ante Mauritii mortem in luis literis et moneta

feptemviri nomen et gladios binos tranfvcrlbs, quod cft feptemviratus infigne, ufur-

pabat, et Gotham arcem connivcntc Caelare muniebat. Qua de re cum querimo-

niam inftituiftct M auritius per legatos, concordiae rationes initac fuerant, fcd irrito

fucccflu. Mortuo veto Mauritio, ftatim Jo. Fridcricus ad optimates miliis legatis fua

libi rellitui poftulabat : ea de caufa etiam Jo. Willclmum lilium in Belgium ad Cae-

larem miferat, et legationem ad Ferdinandum ac Bohemiae regem adornaverat cui

contraria legatione, Augufto ablcntc, aditionis ipfius ordinibus obviam itum cft. Duni

conventus Lipfiac haberentur, Jo. Fridcricus eo delegatos mittit, et denuo fua repe-

tit : idcin et ditionis ordines animofe admodum poftulabant : verum Auguftus contra

de pa&is a Cacfare foedis, quibus Joannes Fridcricus ftarc teneretur, excipiebat ; ne-

que tamen omnem adionem fc repudiare dicebat. Poli maturam deliberationem ad

Augulli poftulata a conventibus rcfponfum eft i e re videri, ut cum utriIquc pacem

coleret, atque ad componendum diflidium Brandcburgicus feptemvir adhiberetur

:

et ito decretum fuit. Hac fc ratione Auguftus difficili et pcriculofo juxta negotio ex-

plicuit ; atque erga Ferdinandum, qui ipfum per Hcnricum d Plavium de foedere re-

novando (blicitabar, cxcufavit. interca c Wirciburgcnlis epifeopus* f Schuinfurtum,

quod Albcrtus pracfidio renebat, oblidet 5 Bambcrgicus vero ac Norimbergenfes,

poftquam £ Colcnbachum aliquandiu irrito conatu circun\fedcrc, abduclis inde copiis

in cnllra Piavi i venerunt, h Holium Albcrtinac ditionis oppidum oppugnaturi : dumin eo funt, Albcrtus et Hcnricus Brunfvicus, colledis aliquantifper a clade utrinque

accepta animis, copias inftaurant» A re pecuniaria laborabat Brunfvicus 5 qua abun-

dabat Albcrtus, mirantibus omnibus unde illi tantum nervorum ad damnofum adeo

bellum fuftinendum fuppeteret : neque deerant, qui propterea fufpicarentur, ei a Ma-ria Hungarica Caelaris fororc clam pecuniam in id bellum fubminiftrari. Ea res in

funimasVA R. I. F. C T- * Schinfurtum *hijae P. D. o. f. d.

IMri 1

. Rf’R. * filrijftn.fc Eflre r. ‘ LttpfJe. * P/svm. • lllrtziwrr, 1 Stbwinfwrt.

1 Calmbatb. » Hof.

Tom. I. j L

409coiouir.

Henricus 11.

4io

C13DLHI.

H en tucus II.

JAC. AUG. THUANIfummas anoiflias Brunlvicam redegit, tumultuante milite, et obftipendia non perfo-

luta jam prope ad Albcrtum, a quo interca lolicitabatur, deficiente. Sed peroppor-

tune accidit, ut ab epifeopisae Norimbergenfibus pecunia fummittcrctur:qua mili-

ti adnumerata, fcditionts aeftu refidente tempeflas omnino conquievit. Poflea Brunfi

vicus, ne cum tot hoftibusfibi res in poderum eflet, cum Erico patruele tranfegir.

Mox et Alberto Augudus conciliatur, fatagentibus Daniacrcgc, qui de generi rebus

conducere exidimabat, et Brandcburgici fcptcmfffi legatis. In has autem conditio-

nes conventum cd m Eid. Septembreis: ut Augudus fratris bellum non perfequatur,

neque Alberti hodibusopem ferat ; Albcrtusviciflim neque Augudo bclJum inferat

;

et, d forte copias per illius fineis traducet, abfquc noxa id fiat : Augudus caveat, ne,

cum militem dimittet, ad hodeis Alberti tranfeat:poflrcmo folennis claulula addi-

tur, ut quoded inter Saxonicam et Brandeburgicam domum foedus hereditarium

primo quoque tempore renovetur. Podridic Albertus, qui * Brunfvicam confuge-

rat, urbe educit copias, et, cum in hodem haud procul inde praccipiraflct, manus

confcrir, et funditur;quippe cum peditatu omnino careret, Hcnricus autem Brunf-

vicus ad xx figna penes fc haberet. Nec multo pod qui 1 Iodi erant, cum de infelici

Alberti pugna cognoviflcnt, et nulla fpes auxiliorum eflet, muro jam continua verbe-

ratione quaflato, et commeatu deficiente, Plavio deditionem faciunt; qui oppidanos in

luam fiUorumque fuorum fidem adigit, rcliAo ad loci cuflodiam peditum figno et ma-

joribus tormentis. Hoc ipfo rnenfc juflu Caelaris dimittuntur praefidiariorum vi figna,

quae jam totum annum 1 Auguflac Vindelicorum fuerant : er, -ut in commune confu-

IcrCtur, b Halbrunac Palatinus et Moguntinus feptemviri, Baioarus et Wirtcmbcrgicus

conveniunt : a Trcvirenfi feptemvito et e Clivcnfi venerunt legati, et nomine Ferdi-

nandi cpilcopus d Paflavicnfis. Interca Albertus ab adverfo proelio, quod cum Hen-

ricoBrunfvico fecerat, in urbem Brunfvicam redit : verum, ubi per indicem acccpir,

Hcnricum in eo ede, ut ad urbem cadra poneret, inde difccdir, quofquc potuit equi-

tes colligit, atque, ut in Thuringia adventum fuum cxpectcnt, jubet; quo paulo poft

coadis undique copiis contendit : etm Non. Septembreis magnis itineribus* Wina-riam venit ; ibique perhumaniter a |oannc Fridcrico Saxone exceptus, inde Franco*

niam petit. Plavius tum ad r 2 Baruti ditionis Albeninae oppidi obfidionem cum fuis

haerebat;qui cognito Alberti adventu Bambergam retro folura obfidionc abeunt.

Albertus vero cum numerofo equitatu adS Hofium ufque progrcllus, cum praefidia-

rios fecurc extra urbem fp.niantcisoft*cndiflcr, in cos repente impetu facio oppidum

ingreditur ; oppidanifquc, qui principis fui praefentia recreati arma fumpfcrant, con-

currentibus, omneis fere trucidat. Capto oppido, reperta in eo magna tormenta et

campedria quaedam, fed fine inflrumcnto, quippe nuper ad Baruti obfidionem alpor-

tato. Inipofito ibi peditum figno, Blaflcburgum petit Albertus, dum interim Bruuf-

vicus, uti ipfc praefen ferat, Brunfvicam oppugnaret. Jam res agebatur majoribus ma-

chinis, et urbs magno periculo conflictabatur, cum revocatur a fociis Brunfvicus. Is

igitur ab obfeflis pro belli fumptibus xxc aureorum cio pofeit : rcculabant primo illi

;

fed, cum viderent militem nifi accepto dipendio ab obfidionc minime difccfliirum,

foliciri de falutc fua petitam ab eo fummatn dare promittunt; Conditura militi folu-

tioniidic, ipfc per Thuringiam iter capit:quo cognito, Joannes Fridcricus h Gotham

fc recipit, rclifta Wiuariac uxore, quod valetudine minus firma eflet. Inde Brunfvi-

cus ad Saxonem litcras dat ; et, repetita praeteritarum injuriarum et colloquii nuper

cum Alberto Germaniae a fuo iiodc habiti memoria, venifle tempus dicit, quo vi-

cem reddar, et, quandoquidem initium ab ipfo fcdum fit, de injuriis ultionem fumat

:

decreverat et in Albcrtum ac YVolradum Maiisfcldios hodiliter agere ; fed ab Auguflo

fcprcmviro,' VAR. I.HCT. * BrunlVicum ubi.jnc P.D.a.f. * Biruti ubique P.D.o. f. d.

INTERPR. » jlusiturg. * Hailbrttt. « it duc de Clevtt. * Ftwfne de Faffdu. * IFemur.* Bjrntb. t U„f' » QVbu.

B igitiec d oy Goegle

HISTORIARUM LIB. XII. 41I(epteraviro, cuias opem illi imploraveram, placatus, cum iis in gratiam rediit. Ac- CIDIDLIIlccptis Hcnrici Brunfvici literis, Saxo legatos ad cum mittit ; et hofpitio Wmariac ac- Henricus II

ceptum, quo ille cum ii equitum turmis et v peditum fignis venerat, pcr a Minqui-tium cancellarium expolitis mandatis ad amicitiam flexit, fle ut remifla, quam impe-raverat, pecunia, flne maleficio difccdcrct. Poftea Brunfvicus vii Eid. Novembr. in

fociorum caftra*quac ad b Lichtefclfam ditionis Bambcrgicac oppidum erant, venit.

Eo tenebantur inclufa ix militum Albertinorum flgna, quae Baruti nuper erant, op-pugnante c Plavio, qui tormentis d Norimberga fubminiftratis verberatum oppidumtriduo poft deditione capit, voluntati iplius permittentibus fc praefidiariis, quirctcntis

aliquot ducibus inermes ferme ac fine fignis dimittuntur. Inde c Colcnbachum itur

:

idque tormentis admotis verberatur. Cum de defendendo oppido delpcrarcnt ob-

fefli, fupcllc&ilis ac bonorum quod poflunt f Blafleburgum tranfportain, ctipfiin-

ccnlis aedificiis eo noctp confugiunt. Interca focii irruunr, et occifls, qui dcprchcnli

funt, ac rcftinflo incendio, cetera diripiunt. His confc&is, Plavius, Barurum, sLicch-

tebergam et Hofium nuper capta oppida demolitus, Blafleburgum aggreditur, prima-

riam Albcrti arcem, et valido praefldio ab ipfo munitam. Eodem tempore Brunfvi-

cus novo fupplemcnto militum Norimberga et h Forchcmo fumniiflornm firmatus,1 Schuinfurtum obfidet 5 quod oppidum in k Moeni ripa pofitum valido praefldio abAlberto tenebatur. Idfutpicans ille, annona prius confumpta, quam ex vicinis locis

importaverat, cuntta circum aedificia incendit : mox utrinque certatum, peiore Hcn-rici conditione, qui, cum videret oblidendi oppidi commoditatem fibi eo anno ad-

emptam, re infetta difccdit, et pcrJoannisFriderici ditionem itinere fa&o domum re-

vertitur. Tunc et Scbaftianus Schcrtclius, cujus in caput praemium confoturum fu-

ifle diximus, Caelari ac Ferdinando reconciliatur, fuafquc facultates omneis recupe-

rat. Et mox Kalendis Decembribus folemni ceremonia a Spircnfi fenatu Albertus

proferibitur, ut publicae quietis et Imperii hoflis ; ipflufquc vita ac fortunae omniumpraedae exponuntur. Ille vero, ubi de fententia cognovit, Cacfarcm interpellat, ut

eam aboleat:quod cum Cacfar rccufarct, ille judicium epifeoporum largitionibus

redemptum accipere recufat, editoque feripto protcftationcm interponit : nihilomi-

nus a camera finitimis Imperii provinciis cxccutio judicii demandatur.

VI. Dum haec in Germania geruntur, Cacfar, qui in Belgio byemaverar, ut ac-

teptam nuper in Mctcnfi obftdionc cladem ulcifcerctur^Tarvennam Morinorum me-

tropolim expugnare ftatuit. Ea paulum infra "» Lifac amnis, qui pomoerium ejus ri-

gat, fonteis, iv ab n Audomari fano militaribus, tanquam in vifccribus ° Plcumofio-

rum et Atrebatum, quae provinciae beneficiariae regni Franciac lcmpcr fuere, impo-

lita, et contra impetus Anglorum, qui p Calctcnlcm oram maritimam tunc tenebant,

objetta, ad haec non folum fitu fcd et arte munita, validiflimo noflrorum praefldio

tenebatur ; unde crebris ab omni parte cxcurfionibus vicini populi multum damni ac-

cipiebant, tantumque odium ex eo adverfus oppidanos conceperant, ut, fi occafio da-

retur, non dubium cflfct, quin omni ope et induflria enixuri cflent, quo urbem illam

in potcftatcm redigerent, et ita belli periculum longius a fc propulfarcnt. Hac fidu-

cia Cacfar, quod neque militem ad vim inferendam neque foflores ad opera facienda

defuturos lpcrarct, obfidionem fufeipit, deftinato primum ad eam Antonio q Croio

Rutii comite:quo fub id tempus mortuo, Pontius r LalaniusBinicurius vir natalibus

et bello clarus cum exercitu fub exitum Aprilis eo mittitur. In urbe erat Joannes

«Lollius cum aliquot levis armaturae equitibus et oppidanis: nam praefeftorum lu-

periorum negligentia alioqui a cunfto apparatu bellico imparata erant omnia ; ob

camque

INTF. RPR. * fifrrtj&z. * Istiktwfttz. ' Pfa''xn. * Karrmbtn. • Calmbafh. f Bfaffiibar'

*Uecbiritirrg. l‘Ferrb/>ri<n. ‘S/biutrafart. k U Mein. 'Ttrouexnc en Ia cmt( de Ptmthiea. *• 7c Liz r.

" 5' Omer « Flandrei & Artois. f Calai/. ' de Crej, lomte da Reeax. 1 Lafain, fear de B/nitaar,

al. Ua&nicaurl, /IxvaHtr de Ia tutjan /Par. • de Lojps.

-L

412CDDLIII._HenricusII.

JAC. AU G. THUANIcamquc ncgligcntiam non mediocri laboravit invidiaJoanncs“TuttavillaVillabonius,

qui urbi paulo ante praefuerat, tunc in Normanniam cum imperio amandatus. His

accedebar, quod, innata ingeniis Gallicis po(l rcsprofptTcgcflasfccuritarc,rcx Caela-

rem contemnere coeperat, aula conviviis, pompis nodurnis et haftiludiis pcrftrcpcnte,

quibus nuptiae Dianae regis filii et Horatii Farnelii celebrabantur. Nec perfuaderi po-

terat noftris, ut ad Tarvennam munitiflimum totius Belgici limitis propugnaculum

vis verteretur, affiidis Caelaris, utircbantur, rebus, et valetudine ipfius adeo infirma

:

nam et iub id tempus de morte ejus allatum fiicrar. Ubi igitur inter ludos et fcfta

nuptialia de urbis oblidionc cognitum cft, ftatim eo * Andreas b Montalambcrrus Dci-

fms Panvillcrius pcrfpcdac virtutis dux et bello nuper in Scotia gcfto clarus a rege mit-

titur t cui additus Francifcus Momorantius Annae niagiftri equitum filius cum furamo

imperio;quo tamen modertus juvenis uti noluit, fupcrftitcDcfiio, quem ille non fo-

lum ut fupremum ducem fcd ob virtutis opinionem omni veneratione et obloquio

tanquam patrem fcinpcr coluit. Paulo ante quam ex c Pidonibus evocatus fuit, ex

longa aegritudine decubuerat Deflius: itaque ad illam expeditionem prortcifccns gau-

dere fc dicebat, quod ex ignobili ledo ad honorificentiorem, in quo non decubiturus

fcd moriturus eflet, vocaretur. Eum comitati ^ funr* Carolus d Halvinius Pienna,

*'Baudincus, Aut. r Caftancus Rupipofacus, s Blandius, h Ferrerius ex nobili ! Bur-

delliorum * vicccomitum in Petrocoriis familia, alii primarii viri:quibus introdudis,

eo magis auda aulicorum negligentiaae fecuritas, ftimulique majores oblidentibus

additi, ut, antequam auxiliaris exercitus adveniret, rem conficerent. Nufquam ma-

jore ftudio ab utraque parte laboratum cft, fcd inaequali forte, cum obfdlis longe

auxilia abcflent;qui oblidebant, abunde parata haberent omnia, et, quod in finibus

ipforum res gereretur, quotidie novo milite et machinis ac ceteris rebus ncccflariis

juvarentur. Iradudo aggere, ctdilpofitis ingenti numero tormentis, urbs verberari

coepta. Alacritatem hoflium incitante rurba focminarum et puerorum, qui ex vicinis

undique pagis vehiti ad exopratiflimum fpedaculum confluxerant, et rhythmis ac jo-

cularibus canticis per lafciviam in nominis Gallici contumeliam compolitis animos

fuis faciebant. Cum continuata magno impetu verberatio multum damni oblcllis

attulifler, k Grillus ordinum dux impiger, cum c feloppetariis equitibus auxilio miflus»

perruptis ftationibus in urbem acceptus cft; ftatimque eruptione profpcrcfada in ag-

gerem ufquc hoftes compulfi funr. Interca a farciendis ruinis nullum tempus inter-'

mittebatur ; quod obfeflos admodum fatigabat, nodurnis excubiis et continuis certa-

minibus feffos. Jamque ruina ingens, r,x amplius palliis lata, edita erat, viam ag-

greiVuris aperiens ; et ex colle, qui urbi ab altera parte imminer, noftri, qui pro ruina

ftabant, crebris colubrinarum idibus a tergo infeftabantur. Igitur omni impetu ag-

grclliolada# et utrinque fortiflimis atque obflinatiflimis animis dimicatum cft, iiucr

clamores/ ftrepitus et armorum fragores artificioforum ignium collucentibus flammis

et fanguinc pallim exundante. Tribus vicibus reftitutum ab hoftibus proelium, totif-

que x horis, quod raro unquam in aggrefitone accidit, pugna continuatur ; tandem-

que hoftis ccdcrc cogitur; fcd ex noftris defiderati praecipui duces; ipfc Deflius,

Pienna, Baudincus, Rupipofacus, Blandius, Ferrerius, et alii plcriquc nobiles.

Summillusrurfiisauxilior Scb. Luccmburgicus, 1 Baugii marchio M arrigi i frater, ce

cum eo Grillus, m Broliusct Sanromanus ordinum ductores cum ccc deledis pediti-

bus; qui et invitis hoftibus in urbem introducti funr. His auxiliis confirmatus

Momorantius,V AR. t.ECT- * AnJrcisMonulamberrus de- J Rodtarj» P

fbiit. F D.o.f.tl * vicccomitum J-vfl P.D.ofa.* fliru vicecomci Mmigius, Ilalrinius P. * Scb Liicctnbutgicus Bouru nurchio Martigii

r Camlus- aWfl P.D.o.f. «J- fmer, et cum eo Giillus, dtftmi l‘.

I NTER PR. • ttEflmevUkj feter de HHeben. '• MantMmbrrt dr /Jr/«Wir VanviUim. ' Ftilfna.

* tTHall-^biy feur de Piettret. r de Iland.it/. 1 Cb.tfeii.wer dt Ia Kotbrftraj * 7ilitr.fi. 4 de ferrierer,

• de iU/urdti/hs tu Perignrt. * le eafi/aiwe Grille 1 dt Uan^t, frere dn vietm/t dt flfnn.%nti. Itt

edjutdiatt k Urenti& St .Retuain.

Digitized by Google

HISTORIARUM LIB. XII. 413Momorantius, qui fublato Dcflio jam mandato imperio utebatur, cum ad propugna- CPI3LIIL

tionem fc pararet, hortes, qui jam in folia fub muro a noltris tuti erant, dejectis paflim Henricus II.

turribus et propugnaculis, cuneos agunt, et acccnfo pulvere torincntario murum, qui

fupcrcrar, cum magna nortrorum militum rtrage diruunt ; cujus ruina in exteriorem

partem prolapfa, accidit, utfofla paene compleretur, et equiti irrumpendi expeditum

iter edet. Ita ruiqa dilatata et complanata folia, femper ereIcente hodium numero,

et nortrfs fuorum mortibus, vulneribus, vigiliis ac labore continuo debilitatis, cumnulla amplius in militis virtute fpes crtet, ex ducum confil io Momorantius xn Kal.

Quintii, de deditione agere coepit, minime interim patiis induciis: quo facium eft,

ut urbe fere undique aperta, dum de conditionibus altercatur, Gcrnfcni et Belgae im-

petum in ruinam fecerint, noftrifquc, qui live deditionis jam certae fiducia 1'eu quod

ad relidendum horti pares non eflent, facile rcpullis, urbe potiti ftnt, magna et imma-

ni paflim flragc edita. Nulli aetati, fexui, ordini ab efferato milite parcitum : qui in

Hifpanos inciderunt, humanius habiti funt, quali illi ex aliorum immanitate occalio-

nem captarent bene de nollris merendi i nondum fcilicct obliti, qua humanitate Gui-

lius fuperiorc anno ad 1 Metim oblidionc loluta erga ipfos ufus fuerat. Capti ipfe Mo-morantius, cum vix cum b Oartilius accepta contunicliofa injuria a periculo tcxiflcr,

* Baugius, c Dampetra, d Lollius, e Baudimentids, r Dous Balictus, Sanromanus, viri

primarii ; Grillus item et Rrolius et Sanromanus ordinum ductores. Anulla et multa

tormenta ; in primilquc colubrinae duae nomen a • duobus oppidis ii milliarium Bel-

gicorum Ipatio inde dillantibus fortitac, quod illarum difplofarum ja&usco ufquc per-

tiugcret. clcio icius in ea oblidionc ab horte difplofos fcriplit Hadrianius, nume-

rum vero et fide maiorem : qui interfuerunt, circiter xlii cid prodidere j et ita me-

morare folitum F. Momorantiuni, virum minime omnium vanum, memini. Captae

ETarvennae nuncium fumma laetitia Cacfar, qui Bruxcltis erat, accepit:paflimque

toto Belgio acccnli ignes, pullata in templis tintinnabula, et difplofa tormenta. Urbs

ipfa mox juflii Caelaris a fundamentis omnino diruta eft, tanta popularium alacritate,

ut paucorum dierum fpatio vix ulla vcftigia illius exrtarent : adeo odium propter ac-

ceptas injurias vicinorum animis alte infederat. Eadem olim a Maximiliano Caelare

et Hcnrico vm Anglorum rege ante xl annos ix Kal. Septembr. fub Ludovico xncapta, et incendiis ac ruinis mire deformata fuerat, rcli&a tantum inca pontificiae fcdis

auctoritate : fed poltea inflaurata, er, hodierna muniendorum adverfus tormenta lo-

corum ratione, folia, pomoerio ac propugnaculis firmata multos haltenus hortium

impetus furtinucrat et clufcrat 5 adeo ut Francifcus vulgo dicere folcrct, duobus fc pul-

villis nixo capite in utramque aurem dormire, cum Tarvennam in Belgio, et AquasTarbellicas in * Aquitaniae limite munitiflimas civitates innueret.

VII. Aulicas pompas cafus hic aliquantifper interturbavit : et, dum cogitur ex-

ercitus, Robertus k Marcianus Bullionius equitum tribunus Hedinum, quo iturum

hortem apparebat, flarim proficifcitur, cum Horatio Farnefio et Honorato 1 Sabaudo

.Villarioac delecto nobilitatis flore } non line multorum murmure, qui, praecipuum

regni robur ad manifcftam perniciem temere exponi, fremebanr. Eo mox hoftiles

copiae, cum menfem fere demoliendae Tarvennae impcndillcnt, conveniunt, ductore

lmmanuclc Philibcrto m Subalpinae regionis principe;quem Cacfar, propter exortas

ex aemulatione inter duces contentiones, n Binicurio amoto, cum fummo imperio

praefecerat. Oppidum primo impetu capitur, quod inquilini, abfportatis fpeumquae potuerant, paulo ante dcfcrucrant. Superabat arx a Burgundiac ducibus olim

voluptatisVAR. l.F.CT. <* Mauigius P. * Binicurtio F. D o. i.

1NTERPR." Meli. b <COu<trtii. c de Dampierre. * dt Legit. r de < D'Oy feur deBadiet. v TerauttiHf. k

Sfetft.1 Guieuue. *> de la Martky dat de Bwilov. 1 de Samie, iowte de

Villart. " le friate de Pttdmanf. " Tontbnt d* Lalain, fear de Bimeeurt

N OT. * qui lom Haire & Frdin Fut.

Tom. I. 5 M

Digitized by Google

414CPPLffl.

Henricus U.

JAC. AUG. THUANI1

voluptatis potius quam munimenti caufa ad venationes loco idoneo exrtruda : eam~ undique cingunt hollcs, et cuneis adis paene fubvertunt, nofquam intermilla verbe-

ratione ; er, qui minimum feribunt, circiter xv cid tormentorum idus difplofos nar-

rant. Cum res in extremas anguillas addudac cflcnr, tandem de deditione agitur

:

nec abnuit Philibenus, veritus, ne dcfpcratio in virtutem verteret. Sed, dum in eo

funt, ut oblides utrinque darentur, et conditiones, nam de iis convenerat, o^Ptgna-

rentur, facrificus quidam fcclcrata live temeritate live imprudentia ignem in anificio.

fos fomitum paratus ad defendendam ruinam congcllos injecit 5 quo aliquot ex holli-

bus, fcd plurcs ex noflris, in altum rotati et difccrpri funt. Quo vifo, hofles llatim in

cuniculos ignem Mittunt, everfoque muro et in foliam praecipitato, facilem aditum

irrumpenti militi fecere;qui violatas padiones cau fatus in arcent infcflis animis in-

vadir : moxque ipfc Philibcrtus ingrclliis reda ad Bullionium contendit, obfides ad-

hucexpedantem et fidem datam fruflra obteflantem. In arce globi idu confoflus cft Ho-

ratius Farnefius fummac fpei juvenis •, qui a toro geniali llatim ad * tumulum rjptus

ingens fuidefiderium non folum regi et Dianae conjugi fcd omnibus in Gallia et Italia

reliquit. Ibidem contrario cuniculorum conflidu abforpti * funt Ambofius * Mo-ninvilla, b Manius, c Dampctra; qui paulo anteTarvehnae 1 captus, quod ignorare-

tur, parvo fc pretio a properanti milite redemerat ; et alii ftrenui ordinum dudores.

Capti Bullionius, Villarius, d Pria, e Culantis, f Douctus, 8 Rionius Lobeus, 3 ac prae-

terea Carolus h Luccmburgicus Martigius Icthali idus vulnere, ex quo mox inter

holliuni manus dcccllit. Haec ada xv Kalend. Sextii, qui dies apud Romanos ob

Allicnfcm cladem inter atros numerabatur. Arcem Cacfar folo aequari jufllt, et ad

Quanriam amnem amoeniore et commodiore loco alteram huic cognominem anno

fequcnri inllaurari.

VIII. Capto Hedino, Cacfariani • Dorlanium, quod ab k Ambianorum Sama-

robriga vi mil liaribus abcll, copias duxere, quo fc 1 Carnutum viccdominus inclulc-

rat. jam exercitu nollro inftrudo, negotium datum fuerat Momorantio magiftro

equitum, dum Helvetii convenirent, nt ad m Somonam ufquc procederet. Is, cumnon longe abefle hollcm cognoviflct, iv Gallorum vexilla ultra (lumen praemittit, et

Jo. Bapt .n Fulgofium cum r. equitibus praeire jubcr, qui hollcm ad ccrramcn eliceret,

difpoficis per intervalla inftdiis, Ncmorolio quidem cum 111 alis levis armaturae ad

ripas 10 Altiliac fluvii, qui Dorlanium alluit, et infra hunc a<- L. P. p Sanfaco cnm v

aliis, cujus latus tegebat Ludovicus Borbonius 9 Condacus cum 111 item levis armatu-

rae alis : tum fubfequcbarur r Santandreanus equitum tribunus cum id cataphradis

equitibus ? qui, ubi priores cedendo ad proximiores fc ordine rcccpiflenf, fuos om.

ncis exciperet ac colligeret ac contra hollcm fulciret. Caflra quoque promoverat

Momorantius, et cum iv cid equitum et xx peditum lignis poft illos incedebat. Ac-

cidit vero, cum jam hollcs in itinere eflent, ut iv illa vexilla praemifla interciperen-

tur. Itaque Sanfacus, quicum erat Carnutum viccdominus, cum primus cum hofte

conflixifler, inde fugam fimulans, ad Jocum, ubi Santandreanus latebat, retrocedens

pervenit : tum Sanrandrcano impetum ex improvilo in hoflem faciente, holi is citatis

equis in noftros ruens fillitur * moxque Condaco in latus incumbente nutare primo il-

lorum acies dcin folvi ac poflrcmo in fugam verti coepit. Milliarc amplius Con-

dacus fugienteis infccutus multos cepit, plurcis occidit. Dcfidcrati eo proelio ad

. IDCCCi

VAR I. ECT. * rogum P. Z>. o. f. d. * ac praeterea bhte ad Haec ada drfant, 2 Ibtii

6 fime Martieius et Darnpctra P. omtffii P .

y capti, quod ignorarentur, parvo fe pretio a pro- ' Autiac P.D.o.

pfr;nfi milire redemeram ; kcui Moninvilh, Aen- n M. P. P. D.o f-

bolius, Maniut et aKi P.

INTERPR. • de Ia Mugaovitk, de Ia maijin d'An*nfr * de Afaigay. « de Dampierrt. 0 de Prir

e U baro* de Culan. ‘ Douef. f de Ritm-LoM. b de Loxenthmrf, vhomtr de Martnmi 1 DonrLnt.

k Ament. .1 /rvidamrde Cbartrtt. - U Somne. • fre^ofe. • Antbir r t de Sanfae. « le prime de

Condif. ’ It mareftbal de S>. Andre.

.Diaitized by Googld

I

I

HISTORIARUM L I B. XII. 4 r 5

n ccc 5 ct in iis* CarolGs^* Spinoius princeps cx illuftri Mcloduncnfium comicum CI3I-~)L11I.

familia: captus Philippus b Croius A rafchoti dux; et adempta hofti vn equefiria HeniucusITfigna. Ex nofiris capti, dum,longius provehuntur, c Crequius Canaplius et d Sillius

Rupi-guiddnius;pauci admodum occifi. Hac clade Cacfariani, retufo paululum

impetu, c Pello querceo munimento, in quo exercitus erat, dcftructo, * Miraumon-

tium et Ancoram, Gallicae ditionis loca, haud longe a Perona infederc. Sub id tem-

pus g Helvetii ac Rhacti auxiliares advenere : protinufquc omnis exercitus ad *> Cor-

biam, oppidum ad * Somonam iv fupra k Samarobrigam Ambianorum milliaribus,

cogitur Kalendis Septembribus:quo rex et ipfe venit ; ibique de Edvardi vi morte

cognovit; atque ea, ut par erat, vel ob hanc caulam indoluit, quod vereretur, ne,

cum Cacfarcm Matiae defundi heredis nuptias ambire Philippo lilio feiret, loedus

cum Anglis nuper initum ex hac occafionc abrumperetur. Momorantius exercitui

cum fummo imperio praeerat, et primam aciem ducebat; in quaerar Antonius 1 Bor-

bonius Vindocinus et |oannc$ Angianus fratres, m Monpcnfcrius, '» Nivernius et G.

"Colimus mari? praefectus,quifquc cum cc cataphradis equitibus : erant et in ea xlix

peditum figna, quae xv em hominum conflabant, quibus Colinius praeerat ; Rhingra-

vius et p Rifebergus cum iv legionibus fub xx vexillis, quae » Germanorum x cid ;

Scotorum vexilla iv, Anglorum ir, quae* occ efficiebant. Levis armaturae prae-

cipuus dux erat Sanfacus ; pene(que fc 11 cid circiter equitum habebat: tum ex dc-

lcdis regni ordinibus iii cid fcqucbantur, dudorc Jallio. Edido paulo ante Tanxe-

tat rex, utcujufquc alae equitum duces feloppetarios equites loricatos certo numero

fecum haberent, qui latera tegere et, cum opus foret, pracfto efle pollent. In fecunda

acie rex erat cum Rupfurionio,. Alfonfo Atefiino Ferrariae principe, Guifio, et Sant-

andreano ; quorum unicuique aliquot equitum turmae attributae fuerant. q Cofius

hipparchus et Canaplius nobileis domcflicos ac fi ipatores corporis Scotos, Helvetios

et Gallos ducebant, c omnis generis tormenta fcqucbantur optime infiruda; quo-

rum praefedus erat Jo. r Eftracus, vir acer et ea proviiicia vere dignus. Ita ordinato

exercitu, rex Miraumontium, unde Cacfariani paulo ante digrefli fuerant, eorum

vcfiigiis infiftcns venit ; er, cxcurfionibus a Guifio et Nivernio in 5 Atrebates fadis,

* Bapalmam ufquc progreditur, oppidum, quod ab n Ollimontio magni nominis equite

tenebaturcum x peditum figniset ccc circiter equitibus ; cctcroqui tam limitaneis

nofiris invifum, quam Tarvennam Atrebatibus fuifle diximus. Heie velitari, fcd acri

pugna certatum cft, egrefiis praefidiariis : ex nofiris dcftdcratus * Nogentius ; fauciati

r Brollius ordinum dudor et * ' Molimontius. Tunc in caftra ad regem venit Hiero-

nymus“ Capiferreus cardinalis Sangeorgianus, a pontifice mifius, uti jadabatur, ut

de pace ageret ; cum Hier. bb Dandinus item cardinalis ad Cacfarcm pontificis quoque

mandato profedus eflet: lcd, adeo exulceratis utrinque animis, cum neuterquidquam

efficere potuiflet, Sangeorgianus, poftquam honorifice a rege habitus et apud cum ali-

quot dies commoratus cfi, re infeda dimittitur. Interca Bapalma a Colinio luftrata,

cum deliberatione inter duces habita expugnari pofle conveniret, jamque omnia ad ob-

fuiionem compararentur, nova difficultas exorta cfi, quae noftrorum confilium inter-

pellavit. Nam, cum ficrili et arido loco fitum fit oppidum, penuria aquae laborare

exercitum ncccfic erat. Itaque, fruftra a peritis per regionem fontibus indagatis et

puteis effofiis, eum aquarum falubrium copia non eflet, hinc difccfliim cft, et in agro

VAR. LF.CT. m Carolus dttfi P.D. o.f.d. r Germanorum dccjlV Spineus PD.o.f- * cuce JUS. Ref. •

1 N T E 11PR. 1 Charles de Meline, prisce tfEJphtoj. 6 de Cray, duc cTArjebot.

Camcraccnfip.d o. f.

. 'de Creyuj, ftenr de- -it Silly, peurdeli Reebt-won, * 1 AtoraamautwAmere . c Ui SsiJJet& let Grifont,

* Coibie. 1

/.» Somne. k Amicr.s. 1 ledae de Venditae ^-Jenn comte tfAoguyen. mle duc de Moatpenfer.

ledae de Nrvers. • tamiral Je Coliffty. t Rtiffenhert. * Claude Gouffier, ficur de Rfifyy gyamdefenyer.• ctEfirrct. ' Arieh 1 Bafasme. u

It fcur de Haslfimant * it fieurtU N»£twr r Brrifil • Mtlnunt.“ Capiftrri, cardinat de S. Gearg/tS. »<* Dandis*.

NOT. 1 Molinoouo Pnt.

Digitized by Google

4

4 i6 JAC. AUG. THUANICODLIIL Camcraccnfi polita caftra. Confilium regis erat, fi hoftes exercitum fimul tenerent,

HenricusII. aliquod illorum oppidum aggredi;quod aut expugnaturus eflet, utpotc idoneo prae-

fidiodeftirutum, (neque enim fieri poterat, ut fimul exercitum' magnam partem ex

praefidianis conilarum et oppida milite munita haberent) aut cofdcm fuppetias feren-

teis ad certamen coacturus, quod unice exoptabat. Cacfar, qui* Camcraco metue-

rer, nec civium animis fatis fideret, arcem in ea parte urbis, quae ad feptentrionem

vergit, editiore loco exfiruxerat, ut cos in officio contineret. Cum rex a Camera-ccnfibus, quando bellis his medii neutris partibus addidi cllcnt, miflo feciali peteret,

ut fuum militem reciperent, et commeatu juvarent, uti erga Caefarianos fcciflcnt, illi

commeatum quidem pollicebantur, fcd militem nofirum recipere fibi liberum non

efle rclpondcbant, quod, arce a Caelare cervicibus fuis impolita, jam fui juris non cf-

fent. Itaque hoc datp rcfponfo hoftes judicati funt; et hoftiliter meos agi coepit:

continuoque Momorantius v Eid. Septembr. propius admotis caftris cum in equitum

turmis et x peditum lignis, quibus G. Colinius praeerat, urbem Circuit. Crebris inibi

proeliis certatum ; in quibus ex noftris defiderati b Mallius Brczacus alterius praeto-

rianorum cohortis dux, et' Cornetus ordinum dudor : capti ex hoftibus Madrucius et

J Pontivallius comites, ct CI Strclonius ex Lucemburgcnfi agro primarius vir tormen-

torum praefedus. Sub id tempus duo hodibus adempta ligna, ( Avancnfi notho

duce in fugam verfo, a B Bordillonio Campaniae propraefedo prope * h Mauberti-

fontem, et ad regem allata funt. Inde, vallaro circum agro et dcicdis munimentis

atque ad internecionem cacfis praefidiariis, ' CaftcllumCamcraccnfc verfus itum cft.

Haud longe Robertus k Croius Camcraccnfium epifeopus praetorium amocniffimum

magnis fumptibus exfiruxerat, et, ut erat voluptuarius, lingulas cius parteis nominibus

quoque voluptatum difiinxerat>quippe in declivi pofitum quatuor lcparatis aediliciis

quali contignationibus ab imo per gradus ad fafiigium tendentibus fupcrflrudum crar.

Id libi hofpitium rex fumpfit; necdamni quidquam inferri, aut aedificium aliquatenus

foedari palliis cft, cum contra oppidani de * Folcmbraco oliin a m Rutii comite cpilcopi

patrueli incendiis deformato tunc poenas fumpturum crederent. Eodem hofpitio ufi

lunt et Guifius et Carolus frater; Alexander item Farnefius, qui in comitatu erat, et

nCaftcllionaeus, cardinales. Supra 0 Valcncianas ad Scaldim hoftes contrado exercitu

caftra loco declivi muniverant : eo rex cum toris viribus proficifcitur. Collis inter-

cedebat : fcd hoftis ex tutaulis ad caftrorum latera credis violenta trans collem ejacu-

latione in noftros fulminabat. Tandem Caclariani, noftris appropinquantibus, egrefli

cafiris, acri pugna conflixere : cumque res ad juftum proelium lpcdarc videretur,

noflri in aciem eodem fere ordine, quo prius, prodierunt. Rex ipfc ordines circum-

eundo fingulos adhortabatur, ac praecipue Helvetios, quali de funima rerum eo dic

decertandum clfct : tum pracmifla levis armatura, et idoneis locis ad intercipiendum

hoftem difpofita. Ibi cum diu noftri conftitiflent, inclinante jam dic, revocamur.

Difpcrfi levis armaturae equites in unum agmen contrahuntur : moxque in equitatum

hoftilcm invedi ipfum in caftra compulere ; non tamen fine jadura. Defiderati ex

noftris circitcrc;ctiniis pJanliusnobiUsBurgundus, ct q Fcrrcrius alae equitum Renati

r Anglurii Givrii legatus. Superveniente tandem node, utrinque a pugna ccflatum

cft. Poftridic quid agendum eflet deliberantibus noftris, placuit retro cedendum efle,

* quod hoftem loco munito ac domi lcdcntcm, et qui a tergo urbem commeatu abun-

dantem haberet, aggredi pcriculofum videretur ; et fatis eflet ad gloriam, inftrudo in

aciem exercitu cum ad*ccrtamcn, quod ipfc detredaverat, ptovocaflc : daranofam

alioqui

VA R. L F. CT. • Mahbeiti-fonicm F. D. o. f. d.

INTERPR. * Cmmkrar. h de MmIU, firwr de Ures/. « k ctpium Crrnel. • tndrvux. 'de

Trefoti. • /e bapard * a‘t Borrdiilen, UeMevavt Je rej rn Cbampagw. * Mstbirt-^ntatne.

' CvJteau-Cawlrept. * de Cror, eveqae Je Camtra/ 1 tokmbny. n le (ornte Ju Rkux. " de Cbttfill»*

• yjIcKcimrtt far tF.f(M*lt .e le fcur de Gentn, < de territet* ‘ ttAv^lure, peut de Givrj.

NOT. 1 Trclotuus tut.

I qn:}_ .

HISTORIARUM LIB. XII. * 4 i 7alioqui omnem moram noftriscllc, in hoftico et loco incommodo diutius haerentibus. CID13LI1I.

His accedit advcrfac Momorantii valetudinis incommodum;qua five ex continuo Henricus 11.

difeurrendi per ordines et vociferandi labore, Uve ex moerore, quod nullum aliud

operae pretium cum tanto exercitu feci flet, ad mortem ufquc conflictatus, deducendi

citius exercitus regi, qui fine dudu et conlilio illius nihil fere conabatur, occafioAcm

dedifle creditur. Ita noflri ad * Somonac-fontcm duobus fupra b Auguflam Vero-

manduorum, quae hodieQuintini-fanum cfl, milliaribus retro abiere : ibique circa* xi

KaJ. Odobr. diflolvitur exercitus. Dimifli perfolutis ftipendiis Helvetii, et nobilium

regni delectus domum abire jufli:pars equitatus per praefidia diftribuitur

;pars c Sant-

andreano cum levi armatura attribuitur, qui cum Gc rmanoruni copiis er veterano-

rum fignis d Auxium-caftcllum infra'Hedinum concedit; et inde in P1eu mofios pro-

fectus, omnem circum f Audomari fanum, fi Infularium, h Atiram et • Pernam, comi-

tatus Sanpauliani oppida, agrum ferro et flamma crudeliter vaflavir, Pernae etiam arce

expugnata, ctoccifls, qui in ea erant, Hifpanis, nulla praeterea re memorabili gcfta j

nifl quod k Carnutum viccdominus ad Infularium cum Hifpanis, quos oppidani inlo-

lentiam eorum veriti intra moenia accipere rccufavcrant, diem integrum levibus cer-

taminibus pugnavit, et fuperiorfcmpcrcprocliisdifccflltj fcd eo minore laude, quod

cum majore numero minorem viciflcr. Relicto ibi cum legionibus fuis 1 Rhingra-

vio, cui rex Hedini praefecturam donaverat, SantanJrcanus domum revertit ; et fub

finem Odobris copiarum partem in hyberna diflribuit, ceteros dimittit. Et haec

quidem eo anno in Gallia et Belgico limite gcfta funt.

IX. In Italia interea minime collatum fuit. Nam, cumCacfari fupra modumgrave eflet, quod m Senenfes ad Gallos dcfcciflenr, minime fibi committendum exifti-

mavit, ut Gallos diutius Senarum imperio potiri pateretur. Itaque, antequam altius

pedem in Etruria noflri figerent, et praefldiis ac munimentis potentiam fuam in ea

provincia firmarent, eo exercitum mittere (latuit. Praefedus huic bello deledus Pe-

trus" Toletanus Neapolitani tunc regni prorex >quem Cacfar longo ante tempore

inde amovere decreverat, poftquam mum praepoftera et contumaci Ic\-critatc totius

paene nobilitatis animos a fao imperio alicnaflc Icnflt : ne tamen videretur procerum

regni querelis id dedifle, rem diflulit, occafloncm cxpcftans.qua fine injuria virum il-

luflrcm jam aerate confc&um et fummis honoribus defundum, honorificae militiae

praetextu, (latione illa omnino abduceret. Huic itaque negotium datur, ut cumregni copiis er ivcid Germanorum, qui F. Gonzagac militabant, bellum contra Sc-

nenfeis gereret. Per Francifcum Toletanum Cacfar cum Cofmo Florentinorum duce

jam egerat, propofira periculi vicini magnitudine, ut in belli focictatcm veniret : nec

aegre Cofmusaflen fit, quod, quamvis Ferrarienfis cardinalis, qui fummocum impe-

rio rcipublicac Senenfium praeerat, et 0 Turnonius praeclara quaeque de regis ac re-

ginae erga iplum voluntate pollicerentur, a Gallis fibi nihilominus timeret, cum vi-

deret cxules fuos fub figna Galliae quotidie convenire, et magnis ftipendiis fub rege

merere ; nullam praeterea in conditionibus foederis a rege cum Senenfibus nuper initi

faciam fui mentionem : nam convcniflc inter cos, ut regem, cui libertatem deberent,

tanti beneficii memores in poflerum colerent ; tranfitum ejus militi per Senenfis di-

tionis oppida liberum permitterent, ac commeatu juvarent > in portubus clafli ac na-

vibus Gallicis tutum receptum darent : rex viciflim cos ab armis externis tegeret, ac

milite lumptibus luis condudo juvaret. Accedebat, quod, quamvis nec Caelarem

aut Hilpanosut nec regem tam vicinum habere vellet, tamen, quod Cacfaris parteis

hadenus fccutus eflet, et contra a rege ut fibi fufpcdo metueret, Cacfarem quam regem

VAR.LECT.-jh P.D.o.f.d. •Scnis

INTER PR. * Fem-Jammt. k5*. Obruti» rit Vermttttdeii * It msrtfcbal de SP.Andrt. 4 Attxj le

Cbtffeju. •Hefilim. 1 *' Ovjer. * Ulter s. * Ane. 1 Ferwe k le viJtme de Chartrtt J le Rbi*irave." Sttxoit. • de 1'dede. • /f earditta/ de Teerxea.

To M. I. 5 N

)

Digitized by Google

3

CI3PLIII.

Henricus II.

JAC. AUG. THUANISenis potiri mallet. Ante tamen quam res ad bellum apertum deveniret, via ab ipfo

*

inita cft, qua negotium componeretur 5 ut nimirum Senenfium rcfpublica libera ma-

neret, et erga regem quidem amice, erga Cacfarcm pro officio obfcquiolc fc gererer,

nec praefidio ullo aut arce teneretur. Sed quia dubium erat, an Cacfar in has condi-

tiorfes confentirc vellet, et pontifex, cujus interventu Cofmus praecipue utebatur,

non bona fide in hoc negotio vcrlabatur, quippe qui fpe jam Senenfium imperium

devorafiet, et Cofmum de filiolae nuptiis cum Fabiano Balduini fratris filio imagina-

rio Senarum principe contrahcndisdam folicitaret, nihil adum cfi. Is fiquidem con-

ditionibus a Cofmo propofitis addi pofiulabar, ut rcipublicac liberae vir prudentia et

probitate infignis ex cardinalium collegio a fc praeficeretur, (is autem erat Marcellus

a Cervinus Politianus, qui pofica fummus pontifex rcnunciatus cfi) et prnefidium

cidcc militum fubducc a fc itidem deligendo imponeretur. In eam rem pontifex

Achillem b Crafitim ab cpiftolis, et Cofmus c Pyrrhum Saxetanum ad proregem mi-

ferant, qui de concordiae rationibus cum eo agerent. Sed prorex ad Caelarem refe-

rendum cfieccnfebat ; et interca nullum tempus intermittebar, quo minus fc ad ex-

peditionem accingeret, quantumvis difluadente Andrea d Auria, qui, Germanico mi-

lite in e Campaniam tranfportato, f Puteolos et Baias, ubi portus melior et coelum

mitius cfi, fc receperat. Nam, ut triremium fuperiore annoquaflatarum detrimen-

tum omittatur, aiebat Auria, Quae fpes felicis fucccflus tempore tam alieno in lumina

rei frumentariae penuria et difficili auxiliorum fummirtendorum ratione ? praefertim

cum in montuola et faltibus impedita regione bellum gerendum fir. Nec vero fpc-

randum, ut uno aut altero proelio res confici poffit contra homines, qui pro libertate

ad extremum ulquc fpiritum dimicaturi videantur. His et aliis rationibus Auria To-letanum ab expeditione dehortabatur ; infuperque ut amicus monebat, ne fc ultra

proveheret, qui, aetate jam gravis et vitae tranquillae commodis alluctus, militiae hy-

bernae incommoda aegre toleraturus efiet. Verum Toletanus, five quod Caefar ur-

geret, qui hominem omni ratione a regni Neapolitani adminifirationc removere de-

creverat, five quod ambitiofus fenex hanc milfciam licet intempeftivam affectaret, et

Auriara, uti in rcpublica natum, Senenfium libertati occulte favere crederet, prop-

tcrcaquc minus ex finccra fide haec ab illo dici exifiimarer, in propofita lententia per-

ftitit ; mifloque in E lnlubrcs Francifco Olorio, qui iv cid Germanorum acccrfcrct, et

Afeanio h Corneo delectus per Italiam habere juflo, Auriac trircmcis tandem con-

fccndir ; et adducis iicid Hifpanorum, er, quos penes fc habebat, Germanis, magnopraertrrea nobilium numero, cum uxore ac liberis ac longo mulierum comitatu » Li-

burnum appulit j relidodomi Ludovico filio, qui per ejus abfentiam cum fummo im-

perio praccflct : Garfiac alteri filio reliquas Italorum copias lccum trahenti diverfum

iter fuit per terram. Jam Corneus cum ivcio Italorum k Valianum venerar, et

pontem 1 Clanio i mpofitum Florentinae ditionis occupaverat:perque Senenfem a-

grum praedis utrinque adis omnia in armis erant : nondum tamen Germani ex Gallia

Cifalpina, quibus praeeratJo. Bapt. Lodronius, evocati comparcbant. Ubi venit pro-,

rex Florentiam, a Cofmo et Hclionora filia fummo cultu ac magnificentia exceptus,

de belli gerendi ratione cum genero agere coepit : et, quia pauca admodum rormenta

fecum advexerat, magnum eorum numerum cum reliquo omni apparatu ab iplo im-

petravit : fcd mox, fcu viae laboribus fradus, five quod intemperantius uxore nova

eximiae formae focmina ufus efiet, in graviffimum morbum incidit, ex quo vii Kal.

M artias dcccffit. Parris morte Garfias, qui jam in “ Cortonenfem agrum pervenc-

rat, fummac rerum praeficitur, Cofmo provinciam rccufantc, cui is honos a Cacfarc

delatus fuerat : Garfiacquc additur Alexander n Vitellius magni nominis dux. Ita

autemINTER PR. » Crrvina di Mawtefuleiaiaa. b de Graffi. * Tirra de/fa Saffeta.

d Darij. « Terra di

Z-dt«*•. 1Faizaolo Brna. * Lombardtr. k dtUa Camia. 1 Lhvrrm. k T.*hano. ‘ Cbuuu. « tttl

Cartenefe. » VtttUi.

_Dig(tized by Coog!c_

HISTORIARUM LIB. XII.

aurem partiti funt copias inter fc duces, quae xxcid peditum Italorum efficiebant, ut

Garfias in 1 Clanii vallem cum majore parte dclcendcrcr, et oppida ac caftella quam-

plurima in ea occuparet ; fiquidem, excepto b Clufio, quod feftinatis operibus munie-

batur, cetera oinn : a Gallos deferuifle refeiverant; Vitellius c maritimam oram op-

pugnandam fibi Tumeret, ibique cum Hifpanis, qui d Orbitcllicrant, aliilquc, qui pri-

dem ex Sicilia expedabantur, fc conjungerer, ut c Grofletum, illius regionis praeci-

puam arcem nondum a Gallis munitam, communibus viribus expugnarent. Evoca-

tus adeam expeditionem a Cofmo fuerat Joan. Jacobus f Medicinus Mclenianus,

paulo ante mortuo Joan. Bapt. 8 Sabello; fcd cum jam in itinere eflet morbum caufa-

tus fc cxcufavit. Diverfa parte per h Umbriam Aurelius ' Fulgofius regis nomine de-

lemus habebat. Primo impetu capta k Afina-longa a Garfia } dcin et 1 Lucinianum,

quod idc hominum praefidio a“Moreto Calabro tenebatur, dedudis ante a Thermopraefidiariis : et, cum Garfiac dirui placeret, a Cofmo confervatum, quod Florenti-

norum ditionis clfe diceret, caquc de re jam a longo tempore litem Senenfibus cumipfis fuifle. Coimus lub id " Leonem Ricafoli^m, quem 0 Senas, magis ut explorato-

rem quam, ut prae fc ferebat, componendis rebus oratorem, legaverat, frementibus

Senenfibus, revocat : cumque propter Mcndozacct Hifpanorum recens odium nulla

ratione civcis ad concordiam adduci, noflris rerum in urbe potientibus, nec vero vi

urbem animatis ita civibus expugnari polle animadverteret, vicina oppida et arccis ca-

piendas ac milite firmandas ccnfuir, ut itainxlies ardius circumtollam eam tandemcommeatus penuria ad deditionem compelleret. Itaque, Luciniano capto et ignobili-

bus aliquot in Clanienfi valle oppidis, Garfias p Montcm-fcllonicum ftatuit adoriri.

Praeerat eiq Sertorius Tienae comes Viccntinus cum clxxx circiter praefidiariis

5 qui,

ubi rem in eo clfe vidit, ut tormenta admoverentur, locum deferit. Inde Corfinia-

num, hodie Pienzam, itum cft;quam Jordanus Urfinus defendendam fufccpcrat

:

fcd, citius opinione tormentis admotis, cum fatis temporis ad coepta propugnacula

in jufiam altitudinem adtollcnda non habuiflet, dilccdcrc et r Montcm-Ilcinum cumfuis fe recipere coadus cft. Clufium Paulus Urfinus tenebat : Grolfctum, a quofibi plus metuebat Thermus, jam appulfis Germanorum ex Gallia Cilalpina et Hifpa-

nuum ex Sicilia et Neapoli copiis, miflus Corn. Bcntivolius cura cccc peditibus et

ccicvis armaturae equitibus, qui oram maritimam tuerentur. Cum contra Montem-

llcinum tenderet Garfias, in itinere s Monticulum, caftellum exiguum, lcd fitu mu-

nitum, et quod Montcm-Ilcinum obfidentibus multum a tergo incommodare pote-

rat, aggreditur : in quo plus, quam fibi pcrfuafcrat, negotii fuit. Nam Hadrianus

Balconuscx iis, qui * Corfiniano exierant, aliquot milites fecum retinuerat, et cumcccc dclc&is locum defendendum fufccpcrat. Tentata nodu aggreflio ab Afeanio

Corneo; fcd irrito fuccclfu, amiffis pluribus ex fuis, et ipfo fax i idu in ore vulne-

rato. Cum aftu non fucccdcrct, vis adhibita cft. Locus is undique editus, unde et no-

men fortitus cft, ac magna ex parte praeruptus, vix commode verberari poterat. Tan-

dem fumma difficultate dedudis in tumulum tormentis, (nam menfe Martio ob con-

tinuos imbreis folum adeo luto corruptum erat, ut vix equi et homines in vcftigio

confiftcrcnt) dejiciuntur propugnacula, et murus aperitur. Bis aggreflione fada,

bis rcpullus hoftis ; amifta tamen turre, quam Hifpani occupaverunt : fcd, cum pulvis

tormentarius deficeret, praeftdiarii vitam padi deditionem faciunt xii Kalend. April.

cum xxi dies hoftem remorati eflent. Ademptis armis, milites dimifli funt ; ab

hofte admodum laudati, quod gnavam adeo operam in ignobilis oppidi defenfi-

onc navallcnt. Captus u Balconus et Corfinianum dedudus cft. * Bonconventum

Joannes

INTERPR. * V*l ii Chian4. fc Cbstp. c h Mentvtma. * OrbiliU». « Graffeta. * iU M:Aumo,rnjrquis de Mar:‘n»M 1 Sa-jtllo h

tefial Jljfhn er I* Maube <CAncon*. ' Fre&oje. k Apna tuitio.

1 Luagtuni. m Moret» Calakrefe. » Lio»* Jit Rieafo/i. • Sitna. r Monte-feFonito i ii ante Sertorio

Thtrnc» Ficentmo. ' MontaLmo. • Montkbieli». • Fitnzj. “ Ba£hom. * Uuoncw.ento.

419CDPLIII._

Henricus II.

Digitized by Google

]

l

I

I

r

i

4.20 JAC. AUG. THUANICIDIOLIII. Joanncs «Jucundus cum levis armaturae ala tenebat : is, levi armatura Neapolitana

TicNiucus 11 veniente, quam ducebat Bifiniani princeps, locum deferit, atque in itinere inter-

ceptus, anullis xx ex fuis, fufus cft : intercepti etccc circiter ox noftris, qui c Trega-

dam tenebant. Ita plcrilquc locis praclidia difpofucrat d Thermus j non quod ea de-

fendi polle ccn feret, fcd ut hortem ad fc venientem d illineret, et interea muniendi

(iii fpatium « Cluiinis, Grofletenfibus et Mont-llcincnfibus daret. Diverfa parte, in

ora maritima, Germani Lodroniani f Juncarico egrefli, ut frumentatoribus ex S Plom-

bincnfi agro profc&is praelio edent, a Cornei. Bentivolio et Alexandro h Interamnate

male muldati funt, captis plcrilquc, pluribus occifis, et amilTis lignis. Itaque, qui

fupcrfucrc, non jam de bello in ora maritima gerendo, ad quod deftinati fuerant, fcd

ut fc quamprimum per* Volaterranum agrum et k Arni-vallem magno circuitu ad ex-

ercitum conferrent, cogitare coeperunt. Jam Montcm-Ilcinum exercitus convene-

rat, quo fc Jordanus Urimus cum 1 Mario Sanlloriano et Camillo Martinengo inclu-

ferat, belli omnem impetum, qui in ipfunv vertebatur, excepturus. Oppidum loco

arduo litum per collem porrigitur trib^ fere partibus inacccflum. Editiori urbis parti,

cui arx infidet, planities quaedam 1'ubcft j ad quam impetum fieri placuit, quod arce

capta deditionem llatim oppidi fublecuturam putaret Garfias. Admotis igitur refur-

rcclionis Dominicae dic ad illam partem tormentis, cum parum proficerer, et crebris

interea eruptionibus noftri hortem fatigarent, 11 cio peditum legi imperat per Etru-

riam, qui aggerem fervarentj genus hominum, aemulatione Hifpanorum, etiam ad

faciendas aggrcllioncs promptum. Dejedis continua verberatione propugnaculis,

cum murum intus altifiimum 1'upcrcflc et poft murum aggerem videret Garfias, quemfuperare et labor magnus et periculum erat, ad fraudes animum vertit $ MorctumqueCalabrum cxulcm folicitat, in patriam honorificum reditum er bonorum reftitutio-

nem pollicitus, fi portam oppidi proderet. Ille, re cum m Urfino communicata, ob-

latam conditionem accipere fc fingens, hortem hora condi&a venientem fruftratus cft

;

paucioribus tamen, quam fperaverat, interceptis. Cum vero Roma xx cid aureorum

Monrem-Ilcinum mitti per exploratores Garfias compcrUVct, in itinere prope " Fa-

1 ileorum-montem, ditionis pontificiae locum, per deledos pecuniam intercipit. Sed

re evulgata cum 0 VitcYbii pontificius legatus Carfianos, pecuniam ut apud fedepo^-

rent, cocgiflet, et orator regius apud pontificem de faftocxpoftularct, ea omnis,

quantumvis frementibus Cacfarianis, pontificis juflit regiis minirtris reftituta cft. Fe-

licior fuit fucccfliis in p Monranio et “Jo. Galcacio Sanfc verino q Gajacii comite capi-

endis, qui r Senis veo aureorum Montcm-Ilcinum ad pracfidiariosdcfcrcbant: om-

nes enim aut occifi aut in manus hoftium cum pecunia devenerunt. Interea pontifex,

urgente Cofmo, qui de belli exitu vereretur, et propter viciniam multum damni ac-

ciperet, cardinalem* Perufinum Alcanii 1 Cornei fratretn Florentiam, et « Sermo-

nctam Senas mittit, qui rerum pacificandarum viam inirent:quod ubi parum proce-

dere vidit, ipfc cum Jo. Manricc Caelaris apud fe oratore Viterbium venit, ut prac-

fens negotio intcrdlct. Ibi eaedem, quae prius, conditiones in medium a pontifice

proponuntur : in quas tunc Cacfariani confcnricbanr, quod Turcicam clailcm jam in

altum evc&am cfle fcirenr, et copias Neapolim ncccflario reducendas efle provide-

rent. Fregerunt et iis animos felices in * Subalpina regione noflrorum llicccflus f cc

in primis Vercellae nuper a Brifiaco captae ac direptae. Detecta quoque Senis con-

juratio, in cujus eventu omnem fiduciam pofucrant : de quibus, antequam ulterius

progrediar, aliquid dicendum ert.

X.

VAR. LECT. « Jo. Galcacio Sanieverino defnnt P D o f J

I N T E R P R. » Gaejiardo. * Bifgnano. ‘ Trernanda * de Tt.ermei. * eenx de Cbiuf,Grofeto

, &Momaltino. i Gimnartto. * di Pitmhna. * da Terni. 0 i/ Voherratto. * 1'aldarno. ' il tome Mario

diSamafeore. Orfne. - Mome-pafeone. • Vittrtn. r di Monte. < Cojozxo. • Sinta. * te tardinol de

Pern&io. * delta Comia. • /e tardma/ Sermoneta. * Fudmont.

Digitized by Google

HISTORIARUM LIB. XII. 421

X. C um Fcrdinandus Gonzaga, dc quo crebrae apud Cacfarcm querelae quoti- CIDDLIII.

dic afferebantur, in omnium rerum egcftate verfaretur, ad haec fummo fuorum odio Henrici/s ii.

premeretur, nenihil agerer, * Benam in Lingovillac pagocaftellum munirum oppug-

nare decrevit fub Junii initium, expeditionis auctore b Trinitatis comite: qui, cumBenae comitem/ratrcm noffris partibus additum Benae pofleflione exuere cupcrct,

Gonzagac perfuafcrat, tunc coniiimpta annona magnam in oppido penuriam efle, co-

que procul dubio fadum iri, ut oppidani adventante exercitu ftatim deditionem face-

rent. Cum Gonzaga hac fiducia exercitum propius admoviflet, Benae comes, qui a

rebus omnibus imparatus erat, ad c BrilVacum Icribit, qui tunc d Carmaniolac erat, et,

quo in periculo fft, offendit. Erant in oppido omnino iv ligna peditum ; nullus

praeterea dux praeter Ludovicum • Ducum. Itaque iplius rogatu f Blafius Monlucius,

a Renato 8 Birago pracffdc exoratus, illuc mittitur, et cum eo Theodorus 1» Bedinius

cum cohorte l'ua. Odo poft Gonzagac adventum diebus Monlucius Benam ingredi-

tur, magna comitis* et Gallorum laetitia. Cum, molatrinis extra oppidum igni con-

fumptis, et aqua avcrla carundcm ufu urbi adempto, (peraret Gonzaga, etiam vi non

adhibita, oppidum brevi deditum iri ; Monlucius, dum hac fpc ab impetu faciendo

abffinct Gonzaga, interca dabat operam, ut mellis in urbem importaretur, et piffrina

grano molendo idonea pararentur. Igitur datum negotium « Joanni ‘ Turino Hie-

ronymi Turinifamoff illius ducis filio, ut incilis obicibus aquam ab holtlbus averfam

in antiquum alveum reduceret. Id fcmcl atque iterum feliciter peradum cft * exco-

que magna commoditas tanti fper in urbe ab obfeffis accepta, donec ex lapidibus epi-

taphiis, architcdi cujufdam confilio, molae fabricatae funt. Interca cmiffis noduad certamen praefidiariis, ffmul cmiffi funt et oppidani ioc, qui cum inftrumcntis ido-

neis metiem maturam diverfa parte fccarcnt:quod tanta diligentia et ftudio fadum

cft, ut brevi annona obfctli abundarent. Quo animadverto, Gonzaga, fpc fua dclu-

lus, qui nulla tormenta (ccum adduxerat, tolutaobfidionc, retrocedere coaduseff,

non fine manifcfta indignatione, et ftniffra dc Trinitatis comite concepta opinione.

Paulo poft Briflacus Cunemiliam exercitum ducit, quam P. Sallcda olim cum Hifl-

panis tenuerat. Oppidum cft in Lingovillac itidem pago, quod ftuvio dividitur, et

arcem impolitam habet, ac fubjcdum fuburbium trans fluvium ; ubi Briflacus hofpi-

tium libi delegit. Citra fluvium fub arce coenobium jacet ; quom ligna, Boniveto

ductore, illata funt. Eo dcdudact vm tormenta citra pontem lateritium, quo flu-

vius tranfmittitur ; ut inde murus, qui coenobium ex adverto (pedat, verberaretur.

3 Jam 1 Plcflius Richciius urbem occupaverat : fcd majus negotium in arce occupan-

da erat, quae nili tormentis adhibitis capi non poterat. Interjacebat fluvius, quemtormenta tranfmitti ncccflc erat, ut ad illam partem admoverentur, qua verberatio

commode fleri poterat. Itaque vadum tentari placuit, an illae fundo tolido tormenta

traduci poflent. Id induftria Monlucii contra reliquorum ducum fententiam procu-

ratum cft, dedudo etiam ad locum ipto Briflacoi et citra periculum tandem traduda

tormenta, et aperto muro in urbem intromifla:quae ubi arcis praefedus praeter opi-

nionem admota vidit, figno fado de deditione cum Boniveto egit. Interca Briflacus,

qui ASvarum^Sandacum auxilio venire, jamque ad n Stephani-fanumvab oppido mil-

itaribus confcdiffc, intellexerat, relidis in urbe ac coenobio vi vexillis, collem oppo-

fitum cum reliquis copiis occupaverat, cum Sandaco decertaturus. Sed ubi Sandaeus

deditam arcem cognovit, flatini cum fuis retro ccftit. Richciius, qui in ea obfldionc

egregiamINTF. RPP. * liette nel’e Lan^bt. b de U Trimitad. ' It morefeLj/ de Brijfai. ‘ Cumj-no!- * Dmc.

1 JiLife it Sicut tue. * de Btrjgse. " Bcdeuse. ‘ cU Tunso

.

* Corteim^hs. 1 du Pirffii, Jittstttr dcRicbetku. » dt SsxJe Stefavo.

NOT- 1- Jtsui^Tur.ao Hirroaytni

:

lege capiuin- Hieronyme fib da colone! Jcan deTu-HicrovystoTsn»Q Jgawtit. Monduc livr. 2. p. 10^. hn Pot.

fcd. de Paria 1594, d’ou cft pris cc: endroit, • J*m Frsseifcst Pleffin Pst.

Tom. I. j O

Digitized by Coogle

+22 JACAUG. THUANICDI0LI1I. egregiam operam navaverat, loco cum liimmo imperio praeficitur. Mox Monlu-

TIen r icusUT cius=> Alba Pompeia egreflus cum m cohortibus et n colubrinis b Sarncvallcm tendit*

fariaque verberatione, cum praefidiarii ad colloquium dcfccndiflcnt, noftri poftica

parte 1'calis admotis in murum evadunt, et oppidum capiunt ac diripiunt. Quo fa&o,

vicina Albae caftclla aliquot ultro deditionem fecere. Cum totis^opiis c Briflacus

«1 Ccbam aggreditur. Urbs cft exigua, fitu amoena et aedificiis elegans, itidem in

Lingovillac pago, quae fluvio alluitur et collem impendentem liabcr, cujus in imo

laxum praeruptum confipicitur ; faxoque impofitum eremitae tugurium, ad quod per

tabulam tranfvcrfam adibatur. Haud longe hinc propugnaculum crcrium erat, quod

fofla cum urbe conjungebatur. Adventante Briflaco, pracmifli Francifcus Bernardi-

nus et Monlucius caflrorum praeferii, qui caftris locum deligerent, et holpitia defig-

narent. Ii pugnandi calore muneris fui obliti cum pracfidiariis egrclfis manus confe-

runt, et fupcrvcniciue Boniveto fundunt j foflaque fuperata medii inter collem et

urbem eos excludunt, ipfumquc ducem interficiunt. Node vergente, cum nondum

hofpitiaaflignatacflcnt, exercitus fub dio pernoctavit : fcd praetectos caftrorum fuc-

cefliis cxcufavit :quo territi, qui tugurium laxo impofitum tenebant, magnam partem

Corii, petito cum c Sanpctro Ornano colloquio, ubi de ducis fui morte certo cogno-

verunt, deditionem faciunt > et anciores fuerunt iis, qui propugnaculum vicinum te-

nebant, ut idem facerent : iifquc le dedentibus, urbs Briflaco patuit;qui, ne com-

meatus conliimcrctur, locoftatim egreflus cft, relicto cum praefidio f Lupo ordinum

duriore. Cum ea loca tam facile capta recuperare fruftra rentafler Gonzaga, extrario

per inducias tempore, Aftam fc recepit ; unde, cum aliud non pollet, de K Valfcncra

munienda confilium capit, folo fertili et commodo fita, haud longe a h Villanova in

Aflcnfi agro:quo loco occupato, liebar, ut Ciftcrna et * Damiani-fanum quafi intra

Aftam er locum illum includerentur, et Albae ipfi multum ex eo incommodaretur.

Ruptis induciis, in id lumrna diligentia incubuit Gonzaga, ut munitiones feftinatis

operibus excitaret : fed, interceptis interima Briflaco k Vercellis, aliquantum intertur-

barum opus eft. Id vero ita accidit. Deduriis ex 1 Subalpina regione Germanorumlegionibus, cum Gonzaga copias admodum exiguas, quae lupcrcrant, huc illuc per

pracfidiadiftribuiflct, innato ipfius et Hifpanicac gentis odio, et contra BrifTaci atque

adeo Gallici nominis ingenito popularium mentibus amore, farium cft, ut inulta co-

nari noflri, vix illi fe tueri, poflent. Itaque Briflacus, cum Carmaniolam copias coc-

giflet, fub exitum « Septembris fummo filcnrio cum cid ioccc peditibus et cccc equi-

tibus proferius, Vercellas noriu invadit, et infccnfis fcalis capit. Superabat arx * quaca

*nSatUnichac!io Hifpano tenebatur, nec nifi tormentis capi poterat;quae Briflacus, quo

expeditior efler, minime fecum adduxerat, ab exploratoribus monitus, in epifeopi

hortis machinas efle, quibus, capta urbe, ad arcem verberandam commode uti pollet :

cr n Merula Monteftrucius muri locum in arce fc notafle aiebat, ad quem vel folius

arietis iuipulfiu magna ruina brevi tempore edi pollet. Sed conatibus initio profpcris

fortuna poftremo invidit, Montcftrucio, dum pcft captam urbem fub dici crcpulcu-

lum Charrio quafi gratulabundus obviam in amplexus ruit, a Gharrii milite, qui illum

rcbatur hoftem, imprudenter occiio, et machinis, quae in urbe erant, minime in-

ftruriis, ficquc inutilibus repertis. Itaque cum ftatim Gonzagac juflii vicina praefidia

paflim ad ° Gennani-fitnum conveniflcnt, et periculum efler, ne arce et oppido claufi

noftri interciperentur, Briflacus direpta urbe, et omni Caroli ducis pretiofa fupcllcriilc,

quae in palatio urbis rcpofitacrat, atque ingenti illoacfamofo monocerotis cornu

fecum abfportato, captivis praeterea multis abduriis, eam biduo poft deferit:primo-

que diluculo proferius, infequente Caelare11 Magio cum <iJ)cmctrii Epirotae et

VAR. I.ECT. • Odobris P.D.a * Tiberii

I N TE R PR. • Alia. Serravalte. ' te Ktartftkal de Brijfjt. * Ceva • Sau Petro Ornano. f te

tapitaiue Laap. 1 1'uifcvtere,

.

* VtildHttova dAfii ‘ San Damiano. k Ver^tb 1 Pifdmant •SamAtig,ari.0

flier/e de Montefime. • Sau Germana. p Mar.rt. « Demetrio Albano-.'

Digitized by Google

HISTORIARUM LIB. XII. 423Tiberii * Brancatii alis equitum, magnum diferimen adiit. Sed tardius adveniente CDIOLIIIFranc. b Ateftino, qui c Crcfccntio profc&us fucrar, noftri incolumes, non fine aliqua YilnuicusIiTtamen praedae jadura, tranfmiflb d Duria ad fua reverfi funt. Paulo ante Carolus

dux Sabaudiac, miti ac fimplici ingenio princeps, fcdadvcrfac fortunae,quam tota vira

fere expertus cft, fuftinendae impar, Vercellis dcccflerat xvn Kal. Septembreis, relido

Philiberto Emmanuelc filio, longe difpari ingenio et fato i quippe qui virtute fua, quae

in multis enituit, meruit, ut paternae ditioni, qua fpoliatus fuerat, refiitutus, honori-

ficcntiflimam longe adimit arem nobifeum contraheret. Ceterum obfcurum Caroli

nomen fecit, ut mors quoque ejus obfcura luerit, multofqne, qui res horum tempo-

rum prodiderunt, fefellerit ; atque Slcidanum in primis, diligentem alioqui Icripro-

rem, qui mortem illius in fcqucntcm annum perperam conjecit. e Senis fub id rem-

pusjulii ( Salvii, qui nuper plebis dux creatus fuerat, (is (iimmus inter plebeios ma-

giftratus cft) confilia dcrccla funt. Nam cum fumptibus immodicis bona fua et fra-

trum, quos multos habebat, exhaufifler, fub k Picolominco Anulfitanorum duce, qui

a Cacfarc rcipublicacpracfofhis fucrar, ex publicis opibus privatas lacunas farcire foli-

tus, cum id amplius non pofler, homo alioqui natura rerum novarum cupidus, cum1 Novemvirorum ordine, qui regis rebus non ita favebant, confilia confcrerc coepit 5

tandemque a h Leone RicafolioCofmi oratore corruptus, chm Hilpanis, nam fpccic

civitatis atque adeo Etruriae a ' Tranfalpinorum jugo liberandae res gerebatur, por-

tam urbis ipfi traditurum pollicetur. Huic fc adjunxerat Hieronymus k Pilanus, qui

plebis pracfc&uram ambiverat, et a rege dignitate impetrata a Fcrraricnfi et 1 Thermorcpulfam tulerat ; indeque contra&a indignatione Aeneam Picolomincum primarium

virum contra Gallos folicitabar, er, ut de patria in libertatem vindicanda cogitaret,

falulo incitabat. Sed aftu Moreti re deteda, fulius Salvius et frater ejus Odavianus»

* Vinalii item fratres, cdpti et conjurationis convidi capite luerunt. Aeneae parcituni

obnobiliratem et amplitudinem familiae, quod, quamvis fufpedus effer, abHifpano-

rum tamen rebus abhorrere crederetur. Cum hac fpe excidi fiet Cofinus, et alioqui

Cacfarianorum res nutarent, facile in conditiones a pontifice propofitas ambo con-

fentiebant : jamque perferiptac ctobfignatac erant; tantum lerraricnfis, qui pordfa-

tetn a rege habere dicebatur, confcnfus requirebatur. Sed ille diu tergiverfatus, dum"Montis llciniobfidio lolvcrctur, tandem 0 Virerbium proficifcirur; quo Caelaris

nomine Fr.11 Toletanus Florentia venit, et Roma Ludov. * Sangclafius Lanlacus } qui

coram pontifice de Cofmoqucftuscft, quodeonfilio, pecunia, milite ac receptu Cae-

farianos contra regem nulla offenfione laeliis juvaret. Ibi nihil agi potuit, cum Fer-

rarienfis fubfcribcrc nollet, et Galli Senis excedere omnino rccularcnt. Inde mox

Ferrarienfis Flaminium r Stabiani Urfinum ad regem mittit, qui cum de Senenfium

rebus certiorem faceret, et de Etruria fecuruni clVc juberer. Interca de clailis Turci-

cae adventu fama fparfa, Petrus Pacecus cardinalis, qui Petro Toletano in regni Nea-

politani adminifirationc fuccclfcrat, Garfiam urgebat, ut ad ruendam Siciliae, Cala-

briae, et Apuliae oram quamprimum copias reduceret j neque fpe Senas capiendi,quae

incena cllct, certum de amittenda Neapoli periculum adiret. Decreverat Garfias

ivcid peditum Italorum in Cortoncnfi agro relinquere, qui fc^bfcntc per regionem

libere gralVantcs proximam meflem corrumperent ; fic enim tandem Senenfeis com-

meatus inopia ad pacis conditiones adduci pofle : fcd, cum pecunia ad ftipendium dc-

eflet, confiiium illius fruftra fuit. Igitur deduclo ex Etruria exercitu per pontificiam

ditionem feftinatis itineribus Neapolim contendit. Coftnus, quem Caefariani, nullo

alio operae pretio fa&o, cum rege commiferant, et Gallorum viribus ac potentiae fine

ullo

INTERPR. * Brovemio. * JEflr ' Crefetatmo. * h Doria Mum. • Sina. ' Sdvit cafitano

dt c de’ Pueoiomhd, dura / Avia!fi. b Lime da Rka/oii ‘ d.u Franroii, k dt 1 JeTfxrmtes.

" dor jraif/ti dt Kigatii. " Monuiano 'flftrk * dt ToU.le 1 dt 51 litIsii, ftsr dt l.avfoi. ’ dt

Staibia Orfhio.

NOT. 1 Adriani met Ahuni de/P ordine de' Ktve. F*t

Bigitized by Coogle

424 JAC. AUG. THUANICIOIDLHI. ullo auxilio objecerant, cum pedem retro ferre non poflet, dolorem difTimulavit, in

Henricus ll7 omnem curam intentus, ut alienam culpam corrigeret, neque confilii poenitere vide-

retur. Itaque tormentis ad 4 Politianumdeduftis, revocatum fuum militem per vici-

na praefidia diftribuit ; et partim Politiano, b Foliano, et c Luciniano, quod tunc tene-

bat, partim A Arretio, c Cafliani ac Geminiani fanis, aliifquc locis impofuit. Senenfes

contra, Montis llcini foluta obfidione, non jam fccurc fcd infolenter omnia agebant

:

fiiccclVuque elati a Cofrao fuperbe Lucinianum rcpofcunt j quod, quamvis ille nega-

ret, et oppidum lcnarus f Cononien/is fententia olim Florentinis adjudicatum dicerer,

tandem interventu pontificis, cedente tempori Cofmo, impetraverunt. Tunc et ex

inlblentia etiam in laiciviam cfFufac mulieres exemplo virorum pro libertate arma

fumpfcre. Nam poftquam, fublatoJulio Salvio, ea potcftas, quam ille nimiam folus

obtinebat, inplurcisdiftributacft, er, in tres regiones divifa civitate, tres quoque ple-

bis duces conftituti funt, horum aemulatione m en circiter foeminarum tam nobi-

lium quam plebciarum, fub Forteguerra, Picolominca, et Livia Faufta, primariis ma-

tronis, nympharum habitu fuccinftis, vexilla cum emblematis gcftantibus, luftrata

civitate, Thermo ipfo obftupclccntc, in forum convenerunt, Franciac ac libertatis

nomen inclamantes , et biduo poli unaquaeque cum lporta, palis ac marris, rcli-

quilquc terrae fodiendae idoneis infirumentis, falutata ante archicpifcopi aedeis B.

Dei genitricis imagine, in aijus patrocinio urbs Senarum cft, et accepta a Ferrari-

enfi cardinali benediftione, ad laborem diurnum muniendae urbis lumina alacri-

tate conccflcrc.

XI. B e lluM Etrufeum utcunque coeptum eodem anno Corficum excepit. In

Gcnocnfcis, in quorum ditione Corfica cft, non heri aut nudius- tertius reges nollri

jus libi arrogant. Nam cum cives, rerum fuarum flatum pertaefi, reinpublicam in me-

liorem formam reducere cupcrcnt, ante cc circiter annos oratores ad Carolum vi Da-

mianumB Catancum et Petrum h Perfium miferunt, deprecatum, ut civitatis imperium

accipere vella : hifque conditionibus, abdicante fc imperio Antonio * Adornio duce,

tranfada res cft, ut rex patronus ac legitimus rcipublicac et omnium ejus ditionum

dominus cllcr, lalvo tamen jure imperii ; ipfiufquc nomine praefes natione Gallus

imponeretur, qui duo liiffragia in fenatu, uti fuperiores duces, haberet ; ipfi amicos

regis pro amicis, hofleis pro holtibus haberent, ratis nihilominus foederibus, quae ipfis

cum Conflantinopolirano imperatore a Cypri rege intercedebant;praecipuae x rci-

publicac arces regis fidei et tutelae, atque ab ipfius milite fervandae, committerentur s

rcfpublica in fide regis permanerer, nec ullo cafu a regia corona alienaretur. Exortis

deinde Aurcliancnfium ac Burgundionum in Gallia factionibus, quibus paene regnum

pc:lhndatum cft, Mediolani duces, propter viciniam, jus, quod rcfpublica ultro re.

gibus noltris detulerat, in Gcnucnlcis “ ufurparunt. Et tcftibus idoneis atque inflru-

mentis fide dignis oftendi poteft, diu poft illam uliirpationem, Mcdiolancnfium duces

. Genuendum principatus ratione regibus noftris tanquam directis ac fupremis dominis

fidem honorifice pracftitiflc. Idquc Joannem Galcacitim fcciflc, Ludovico xi rege,

feriptis prodidit Philippus Comincus nofter commentario vi. Tandem, dcje&o Ludo-

vico Sfortia, Ludovicus xn antiquam poflcflioncin recuperavit, et impolito Philippo

k Clivio praefide per vili annos imperium ejus tenuit. Rebellante deinde plebe,

Paulus 1 Novius cxpullis Gallis dux creatur : fcd Ludovicus, mox recepta urbe et l'e-

curi perculto Novio, arcem tanquam fraenum ferocienti multitudini impofuit. Poflrc-

mo, Octaviano m Fulgolio ifltro l"c in rcipublicac gratiam ac commodum imperio ab-

dicante, Franciicus rurfus regum Franciac jus in ea retinuit ; et Fulgofius ipfc regis

nomine

VAR. LF.CT. • ufurparunt. Hinc ad Tandem dcjo&o, fnsttm eruitor lineae, drfaat P. D.o. f d

1 NTERPR * fihate-pnUiane. * Foiana. • La/innant. * Arezxt. 'San Caffiono, e Sait Gtmittunt.

* de BoUr.ne. * Catane». k Perjie. ' Adonie K de Cievn. 1 di Novi. * brt&tje.

Digitized by Googli

I

HISTORIARUM LIB. XII. 425nomine 1 tofos ix annos rcipublicac praefuit, donec poft a Ticincnfe proelium Galli, CtODLIII.

omni Italia depulit, Germen (i quoque imperio exuti 1'unt. Quod juris in Genucnfeis, Henricus 1L

idem fibi et in Corfica clfc cum exiftimaret rex, eo magis hanc expeditionem fufccpit,

quod alioqui, Genua Caefaris partibus addida, tranfitus per mare in Italiam omnis fibi

intcrclufus eflet, et, Corfica occupata, ad oram maritimam Gcnucnfium tuendam et

tranfportandas b Maflllia in c Etruriam copias via aperiretur. Jam certo de clafiis

Turcicae adventu, duce Dragirte, conftabat, quae numerum lx triremium, praeter

xxvi Gallicas, quae in Chio infula, * Antonio Ifcalino Adacmaro J Polinio duce, eo

anno hyemaverant, explebat. Adeujusfamam Andreas Auria, p.iucosGcnuac menfeis

moratus, poftquam P. «Toletanum f Liburni expofuit, 8 Neapolim ad regni litus ru-

endum revertit. Interca, ubi dalfis noftra fub inirium Junii in h finu Corinthiaco .

cum Turcica fc conjunxit, ambae in Calabriam delatae funt. Ibi, difeurrentibus per

litus Tureis, multa damna popularibus inflida. Relido dcina tergo' freto Mefia-

ncnfi, Siciliae oram legerunt, et, in k Pachyni confpcdu jadis anchoris, expofitoque

in terram milite, non fine litorum clade, in Africam defccnderunt ; rurfumque Sar-

diniam delati, refedo milite, et purgatis triremibus, poftrcmo ad Corficam appule-

runt: pars ad praedas faciendas ablegati -, pars major, et in ea Dragutes cum Polinio,

in 1 Ilvam impetum fecerunt. Id praefenferat Coimus : et, inftruda ac munita dili-

genter praecipua infulae arce, m Portum ferratum vocant, ei Lucam Antonium n Cu-panum, ct° Plombino, quod Ilvae objacet, quodque tentaturos noftros putabat, Cha-

pinum Vitellium cum ciocc deledis impofucrat. Eo etiam Jacobus p Apianus

Plombini regulus iv trircmcis miferateum cccdclcdis, duce Simeone ’ Roflerminio

Pifano, et copiofo commeatu, qui, fcu Portus-ferratus 'fcu Plombinum peteretur,

praelio cITcnt. Capta a Dragutc r Marcianum, > Capileverium, ‘ Hilarii fanum, acu Ripcnfc oppidum : «Jugum arx vetus obfefla et dedita: fcd Dragutem fidem non

fervallc feribit Hadria nius. Urgentem frufira Polinium, ut aut in Portum- ferratura

aut Plombinum impetus fieret, Dragutes audire noluit. Itaque Ilvae x dies commo-ratus praedis abadis in Corficam rurlus renavigavit, tranfportatis fecum Thermo, Jor-

dano Urfino, Aurelio Fulgofio, Y Valcronc, Joanne * Turino et Vinccntio** Thad-

daco, rcliquilquc regiis ducibus } qui de rebus Etruriae fccuri, relido ** Senis Ferrari-

cnli, ad Corficum bellum profedi lunt. Noltros Corficam aggrefluros, jam ante con-

jecerat Auria ; et, veritus ne noftri, fi propius accclliflcnt, facile ad fuasparteis univer-

fos incolas, ut funt mobilia Coriorum ingenia, traducerent, Neapoli ad « Georgi*.

num Genuae magiftrarum 1’cripfcrat } et monuerat, ut maritima infulae loca, ac praeci-

pue Calvium et« Bonifacium, praefidio ac commeatu firmarent. Noftri extccnfi-

onem in infulam fecere vm Kalendas Septembreis. Eorum in comitatu erat San-

petrus Ornanus et alii Corfi a Gcnucnfium partibus alieni, Joannes Bernardinus San-

feverinus Somae dux cum xi Italorum fignis, et Valero vi Gallorum vexillorum dux.

PracmilTus Somae regulus cum fuis, qui Baftiam, in qua infulae magiftratus jus dicunt,

in liiorc Etruriae oppofuo litam, aggrederetur. Sub fecundam nodis vigiliam ap-

pulfis iv triremibus, quibus vehebatur, et expofito milite, in muros non ita altos infi-

lir, et facile loco fere vacuo potitur, quod oppidani in arcem metu Tutcorum confii-

, giflent.

VAR. LF.CT- • Antonio Ifcalino Adacmaro dtfmi P. D. o.f.d.

INTERPR. * dt Pa^/i'. k Marfeilte. « la Tofeane. * Efcalin dtc elimari, dic le eapittine Palm,baro» de Ia GarJe. * de ToleJe. f Ldverna. * Nap/ti. k Goifo di Lepanle. 1 Fato di Mfjjtna. k CataPaffare.

1 Elba n Perto-ferrah. u Cuppano. » Piembrno r Appiano. i Rofftrmmi da Pifa• Marciane. • Capehven. ' San 1/ario. * i/ Rio. * il Giogo. f Valero» * da Turma ** Taddei.*b Sinta. *c ma&Jlrat d* S. Geerge. u Calvi. " Bonifacio. 11 Sanpetro da Ornant.

NOT * totat iii annet. Oclavian Fregofe, aiant 1520, ne rctouma en lobe 1(lance du roiqn’cn IJ27,trahe avec le roi Kran^ou l, qui vine a U courunnc lonquc Lautree alia en Italie pour delivTcr le Pipe

:

l’an 1 f i $, fuc cre6 gouvcrneur perpetud du Genon:

par confcqucn^CMtavun ne peut avoir gtxivcmc ncufnuis Genes, aiam ale prile par les Impcmux en ans enners, ni jufques a la bataillc de Pavic 1525. Put.

Tom. I. s P

\

Digitized by Google

426CID13L1II.

HbnricvsIL

JAC. AU G. THUANIgiflcnt. Mane cum facere deditionem regis nomine jufli recufarent, difplofis ex

triremi tormentis cerriti conditionem accipiunt, vitam ct res falvas padi. Appulfa

reliqua claflc, 1 Thermus continuo b Florcntii-fanum petit, ix a Baftia milliaribus

dillans, oppidum in fpatiofa planitie juxta mare ; cctcroqui minime munitum. Prae-

miflo Valeronc cum luis, oppidani vix confpe&o hofte dedunt fc. Quod firus loci ar-

rideret, placuit illum muniri ; fummoque Audio feftinatis operibus in id incubuit

Thermus. Interca ipfc locum ad c Petri-fanum vicum fitufirmum in montibus vicinis

deligit, adquem non nili per anguftasfauccisadibatun quas milite fervari etprorempore

muniri imperat, milio Sanpctro Ornano cum parte copiarum d 1 Vcrnucinum, hodie

® Ajacium vocant, oppidum mercatoribus Genueniibus frequens ct opulentum $ quod

primo impetu captum, ac militi in praedam conccfium cft, Coriis Gcnucnlium libi in-

fertorum opes avide diripientibus. Parte alia Dragutescum fuis Bonifacium oblidet,

primarium Corficac oppidum, ct arcem belli olim, cum Pilani ct Aragonii contra

infulanos bellum gererent, idcoque a Genuenfibus portea fummis 1'umptibus magno-

que ftudio munitum, ut adverfus omneis omnium hortium impetus tutuin cUc videre-

tur. Longa et continua verberatione cum parum proficeretur, amiffis jam idc cir-

citer Tureis, e Nafius ex Provincia ordinum du&or, quem Thermus Dragut i comitem

adjunxerat, homo gnavus ct rerum agendarum peritus, fpccic Cum aliquo ex obfeflis

fibi noto colloquendi, ligno dato quoldam evocat, ct quo in periculo verfentur, fi

dintius rcfiftant, oftendit; Dragutem, clade accepta non ram debilitatum quamirri-

tatiorem redditum, decreviile, vel cum fuorum omnium jaftura, damnum illatum ul-

cifei; nec dubium efle, cum ineo propolito fit, quin ipfos expugnaturus fit, ctad in-

ternecionem funditus deleturus : igitur calamitati praeverrant, ct regis clementiam

experiri quam extremum vitae periculum adire malint. His ct aliis rationibus Nafius

ab oppidanis obtinet, ut deditionem regi, vitam ct res falvas pafti, facerent, non fine

occulta Dragutis oflfcnlionc, qui capiendae ultionis commoditatem ct praedam quafi

paratam fibi e faucibus eripi indignabatur:quorum tamen alterum portea occafionc

ifta confccutus eft. Nam praetorianus quidam, qui, dura praclidiarii, uti convene-

rat, egrederentur, inter fuos ftabat, confpicatus ex praefidiariis militem, qui egregium

ct affabre facium fdoppetum gcftabat, cum proterve manibus ipfius eripere conatus

cft : ille injuriam non ferens, probrofum quippe fumme militi, fi arma fibi eripi patia-

tur, direfto in praetorianum feloppeto ipfutn confodit fociiquc aliquot quafi per

rixam accurrentes itidem inibi occifi funt. Unde irritati ceteri in miferos praefidia-

rios ruentes ulcifcendi damni in obfidionc accepti occafioncm arripuerunt ; vixque

Nafius ipfc, qui, quod fidem de incolumitate obfeflis obligaflct, ut rixam compone-

ret, in medios venerat, Dragutis opera e Tureorum manibus ereptus eft. Sigonius

vi rentatum primo Bonifacium ac tandem fraude expugnaram feribit ; nec tamen ex-

plicat. Rem, ut a noftris perferipta cft, ct vcrifunilis vila, expofui. Utcunque fit,

capto oppido, Dragutes indignabundus in aleum vela dat, ct captivis multis abdu&is

alieno maxime tempore nortros deferir, caufatus proximam hyemem. Interca Po-

linius impofiro in triremeis milite Calvium rendir, oppidum in mari pofitum, trilatera

forma, cui arx munita infidet ; undique fere inacccflum, nifi ab ea parte qua Francif-

canorum coenobium fubjcftum habet. . Suburbia a noftris capta, ct oppidum atdifli-

mc cin£him toto Septembri ct Ortobri, cum, difccflu Dragutis audacior fattus, Auria

cum ctaflc fupervenir. Nam Gcnucnfcs cafu inopinato perturbati, cum fc, Calvio

excepto, totius Corficac pofleflione dcpulfos delerent, ad eam recuperandam toto ani-

mo incubuerant ; ciquc negotio cum fumrno imperioAuriam praefecerant;qui, nulla

affeclac aetatis, jam enim i.xxxvii annum cxccfTcrat, excufatione ufus, fuis rogantibus

dccflc

VAR LECT. • Ajazum P D. o f.d.

INTF.RPR * dt Tbrnrrt. " S Pnrtnst. * San P‘ttr» * Ajax».

N OT. • J 'cmmonum. P.olctnce le nomme Urpniam ; et fiC lege. P*t-

• h capitah» WatJaTrtvttut-

Digitized by Google

HISTORIARUM LIB. XII. 427dccflc noluit ; ct, cum folcmni pompa imperii infigne in templo accepilTer, mox Cae* CI3I3LIII.

farem de re certiorem facit; monctque praecavendum in primis, ne nodri Genucnfem Henricus II.'

populum frumenti fubvedione intercluderent, atque ejus damni metu licet invitos ad

luas parteis pertraherent. Ob id ad Cacfarcm legatus decernitur, qui cum impcnfc

oraret, ut amicae rcipublicae tam ncccflario tempore fuppetias ferret. Is et promptoanimo laturum lc auxilia promittit, iicid Hifpanorum ac totidem Germanorum ob-

latis; ct Auriac, ut omneisad id bellum triremcis fuas conferret, fcripfir. In eamrem deledus per Etruriam Gcnucnfcs habent ; ct Chapinum Vitellium, qui Cofmomilitabat, deledo militi praeficiunt, acLud. 1 Vidarinum cadrorum praefedum creant.

Dum cladis apparatur, Auguftinus b Spinula cum xxvi triremibus praemittitur : cujus

adventu c Calvii obfidio folvitur, Thermo ad cum locum, quem in Vicinis montibus

muniverat, fc cum fuis recipiente. Mox cum roro exercitu Auria Corficam verfus

curfum intendit ; eoconfilio, ut, ctimnovitium militem haberet, a meridionali in-

fulae pane, in qua intirmiora loca nodritenebant, initium faceret, atque eadem opera

fuos exerceret, d Vcrnucinumquc ac e Bonifacium, cujus civcis bene affedo erga

rcmpublicam ede animo feiebat, reciperet. Sed f Corium promontorium fecunda

navigatione practcrvcdus, cum fubito coorta tempedate citra periculum ultro progredi

non pofle animadverteret, (jam enim Novembri incuntchycms ingruebat) confilium

ex tempore ncccflarium cepit ; ct in s Fani Florcntii luium cladem intulir. Oppi-

dum illud nodri valido praeludo tenebant ; ctfcdinatis operibus muniebant. Sed,

cum ex Gcnucnfi quodam, qui oppido profugerat, certo cognoviflct Auria, magna

rei frumentariae inopia oppidanos laborare, locum oblidendum ede ex praefecto-

rum confcnlU decretum cft:quam ad rem fecere animos aliquot naves Hifpanae

ivcid Hifpanorum vehentes, a Philippo Hifpankirum principe fummiftac. Cetera

quoque ad eam obftdioncm ncccflaria diligenter a Colino fubminidrata funt ; ac cc

equires midi, ducibus Carloto h Urfino, Troilo 4 Rolfio comite, Barthol. k Rhodi-

enli ct Paulo 1 Cerata. Interea, ut hodis aliquod operae pretium faceret, Badiam,

quae haud longe hinc abed, expugnare daruit 5 coque v vexilla cum aliquot triremi-

bus mittit. Eam l folummodo Galli tenebant;qui nihilominus animofe reditere, et

nifi admotis tormentis deditionem facere rccufarunt. Cum inde egrederentur nodri,

indignari Hifpani tam exiguo numero homines adeo audader libi illufiflc, pudore in

iram verfo, parum abfuit quin, contra fidem datam, in cos, ut gratia ct conditionibus

indignos, infedis Agnis incurrerent : fides tamen Italorum interventu fervata fuit.

Inde totus belli impetus in Fanum Florcntii vertitur ; ct, quamvis continuae foeda

hyeme pluviae terra marique militem infedarent, ipfc Auria, nullo neque aetatis ne-

que curarum incommodo fractos, condantiflimc inobiidionc perlcvcravit : nodrique

tandem condantiacjus vidi ct extrema penuria coadi deditionem pod trium mendumoblidioncmfcccrc,utidcinccpsdiccmus>quandoadinlcqucntcmannumhaccpcnincnt.

XII. U t vero etiam domcdica attingam, hoc anno 111 Eid. Febr. m quaedores ae-

rarii iv fcu thefaurarii, qui patrimonii regii, quod vulgo Domanium vocant, curam

gerebant, ac totidem indidionum et oblationum praefedi, vulgo Generales didi, cumhuc ufque feparara munia habuiflent, ct, dilapidato fere per oppignerationes regio pa-

trimonio, illorum, edet inane nomen, utrorumque nomina ct fundiones confulac

funt ; audo numero, et coadoribus primariis, qui xvi erant, aequato: inde ingens

pecunia corrafa, nec aliud praeterea operae pretium fuit;patefada interim porta ad

immodicum illum, qui podea crevit, ct maxime omnium hodie quaeduram regni

grav.u, munerum publicorum numerum. Nec multo pod fabrica monctaria Lute-

tiae indituracd aGul. Marillaco; in qua aurei argenteique nummi elegantiflima forma

cudebantur, ita ut fraus, quae in decurtandis aliis a plagiariis impune admittebatur,

in

INTF.RPR b Spineta. * Calvi * Ronifacio. • Cof Corfi. « Goffo di

Sju Ftntnsa. k Orf.no. ' df Roffi.’ da Rodi. 1 Ctrato. • Trtforim imtraux at Pronet

428 JAC. AUG. THUANICID1DL1IL in iis facile deprehendi pofict: fcd poftea intermifla, quod in ea plus formae quanj

HenricusUT ponderis et acftimationis ratio habita cflcr. Lex itemvinEid. Maii in fenatu pro-

mulgata cft, qua 1 praediorum iqbanorum vedigalium pofidloribus vectigalis redi-

mendi potdtas faCta cft, pretio definito, quod vicenorum annorum fruCtus penfiones-

vc exaequaret. Mox legcqi interpretatus cft princeps ; et, ne tritici vinive veCtigalia,

et aliarum denique rerum, quam pecuniae, redemptitia ccnfcrcntur, fanxit. Hocutilitati publicae datum. Plus aulicorum avaritiae concdlum. Nam eodem anno

aCtuarii publici in unaquaque regia curia cdiCto condituri lunt ; apud quos omniumrerum conrraCtus, qui l Francicum pretium excederent, deferibi jubentur. Alii itein

cdiCto feribae crcanrur ; apud quos acia omnia, quae ad faccrdotia pertinent, exferibi

praecipitur. Utrifquc quaefitus color, ut nimirum fallitatibus obviam irctur. Deni-

que et lege lata duplicatus cft coactorum tifcalium numerus ; atque fancitum, ut, cumannum munere defundi cflcnr, infequenti rationes ad aerarium referrent, nec ad mu-

nus gerendum admitterentur, donec rcfiduuifl exfolviftcnt: quod idem poftea obti-

nuit in iis omnibus muneribus, quae rationibus reddendis obnoxia edent ; ita per mul-

tiplicatos aerarii rationales fenfim imminuto ipfo aerario.

XIII. T u n e et multi in Gallia ob religionem fupplicio affc&i firnt : ac b Lugduni

quidem Martialis < Albus, Petrus d Scriba, Bernardus e Seguinus, Carolus f Faber,

Petrus g Navicrius, alii;qui omnes publicis h Bernatum fumptibus Laufauac operam

literis dederant, et religionis, quam Bernates profitentur, propagandae caufa in Gal-

liam fummifli fuerant: antequam tamen ejus rei quidquam egiflenr, comprchcnfi

publice cremantur; nec, ut iis parceretur, Bernatesa rege impetrare potuerunt. Cumad fupplicium ducerentur, una quoque Ludovicus ' Marlacus homo militaris, fcd qui

in facris libris legendis multum temporis contriverat, produdus cft, minime revindo

collo, ut fieri afiolct ; fic enim judex, quod ille regi militaffct, juflcrat: cumque vide-

ret fociis indutum collo a carnifice laqueum, quaefivita praetore, an eorum potior

quam fua caufa exifteret : Cur enim, inquit, non me fimili torque donas, et tam il-

luftris ac pracftaiuis ordinis me quoque equitem creas? Quo di&o alludebat ad ufu

receptum inter principes morem, qui, quos cohoncftarc volunt, in fui ordinis nume-

rant cooptant, et torqui, vcluti honoris ac virtutis infigni, donant. Saeviebat tunc ul-

tra modum Lutetiae pcftis ; et multi quotidie ob religionem flammis exurebantur

:

cujus rei invidia a multis in cardinalem k Turnonium rejiciebatur; qui, regni tran-

quillitatis fumme ftudiolus cum eflet, nec citra turbas in caufa religionis quidquam

novari polle exiftimarct, Sc&arios omneis ut publicae quietis perturbatores odio pro-

fcqucbatur : fcd culpam plurcs in 1 Piftaviam Valcnrinam conferebant;quae, ut

"> Aumalium et Marcianum generos captivos redimeret, ob religionem damnatorum

bona fifco adjudicata a facili principe, cujus ingenio abutebatur, veneficiis luis impe-

traverat, et per homines fuos atque cmiftarios, quacftioncs cade re ut frcqucntcsac

calumniofac plerumque haberentur, curabat.

XIV. Sub finem Oflobris, ne utrinque hic annus judiciorum feverorum exemplis

careret, Michacl Servetus Tatraconcnfis Genevae fupplicio affc&us cft. Is profefli-

onc medicus, cum impuras manus ad theologiae facra attuliflet, erroneas de facro-

fan&a Trinitate et ad Dei contumeliam pertinenteis opiniones iqvexcrat, librifquc

editis defenderat. Igitur comprchcnfus, cum fententiam mutare nollet, re prius ex

|oan. Calvini confilio cum Bernatibus, Tigurinis, Bafilccnfibus et Schafufianis mi-

niftris communicata, tandem ad mortem damnatus cft. Ejus doclrinam poftea Cal-

vinus, quod ei ex illius nece invidia conftarctur, propofuit, et publicato libro confu-

tavit ; quo in haereticos etiam gladio a nugiftratu animadvertendum efle contendit.

Maio

INTE RPR. * revlts fawkrei. b L)on. e Ali*. * Eftrixaiu. ' Septi*. f Ftvfe. * Navirres.

" ceux de Bemr ' de k de Tmtm*. * Dia te de Pekiitn, ducktffe de Vedentanh. “ /« ditet

tfsimaate & de Bemllan.

Digitizedby GopgleJ

H I S T O R I A R U M L I B. XIL 429Maio praecedente regina filiam pcpcrcrat j pro qua Margarita regis foror fidcjuflit, CIDIOLIIL

de fuoque nomine appellavit. Henricus II.

XV. Eodem mcnfe Francifcus Donatus Veneti fenatus princeps diem luum obiit;

a Joan. Donato cognato laudatus; in cujus locum Marcus Antonius Trivilanus, vir

fanditate vitae et integritate quam rerum agendarum peritia melior, quamvis fc cxcu-

faflet, communibus fuffragiis fuffedus cft. Nec multo poft de re feliciter adverfus

piratas gcfta affertur a Chriftophoro Canali, qui, a Bifum Muftapham latrociniis no-

bilem, Dalmatiae et b Iapygiae oppofita litora utrinque infcftantcm, in finu Hadriatico

apud c Hydruntem aggreflus, primo impetu treis cjusbircmcis tormentorum idibus

verberatas demergit, reliquas in fugam vertit, ipfumqucmox Muftapham pugna clap-

fum lumnu diligentia tandem adfccutus capit, et captum in furcam agit. Kalend.

Januar. hujus anni Joannes Rivius, J Athcndori.quod cft oppidum « occidentalis Saxo-

niae, Albionis et Witichindi Saxonum principum patruelium facro lavacro audori-

tate Caroli magni ablutorum nobile, natus, 1 Mifenae Hermondurorum, ubi ludo li-

terario praeerat, obiit, cum annos cum lacculo numeraret. Is Coloniae primum,

dein poft Georgium Agricolam Zuiccaviac, poftea B Annebergi, ac tandem Mifenae,

ab Hcnrico Saxone Mauritii fcprcmviri patre evocatus, pueritiae ac juventuti inftitu-

endae fcdulam operam totos xxv annos impendit, Latinae linguae, ex Terentii prae-

cipue fabulis, quas et notis illuftravit, hauriendae et addiicendae fuis anclor et hortator

aftiduus : ad extremum ftudiis theologicis fc totum mancipavit ; in quibus et multa

fcripfit : ac poftremo dcfccir, Georgio Fabritio h Chcmniccnfi, qui ejus vitam dc-

fcripfit, in munere fcholac regendae fuccclforc relido. Haud multo poft, pridie Ka-

lend. Mart. 1 Salfcldiac in natali folo tabe extindus cft Erafmus k Rcinholdus;qui fe-

cundum Joannem 1 * Mulierum Regiomontanum et Nicolaum Copetnicum remaftronomicam maxime illuftravit, additis ad Ptolcmaicas et Alfonftnas directionum et

motuum coclcftium Prutcnicis tabulis exadiftime putatis cum logiftica aftronomico-

rum fcrupulorum i plura pracftiturus, nifi cum praematura mors nobis cripuiflet

:

nam tantum annos xlii in vivis fuit. Poft cum excuntc Odobri Jacobus e Sturmius,

magnum nobilitatis Germanicae ornamentum, anno climadcrico fuo ex febri quar-

tana m Argentinac c vivis excedit ; vir et ob raram eruditionem et rerum agendarum

peritiam infignis$qui Joanni Slcidano ad feribendam hiftoriaip audor et adjutor fuit

;

et Francifcoin negotiis, quae illi cum Imperii principibus et civ itatibus erant, egre-

giam admodum ac fidam operam navavit. Mcnfe praecedenti vm Eid. Joannes

n Dubravius Skala, quod erat antiquum familiae, antequam in cqucftrcm ordinem

cooptata eflet, nomen, debitum naturae perfolvir, apoplexia fuffocarus }0 Pclftnac

non ignobili Bohemiae oppido natus ; qui bello et pace impiger, patriae hiftoriac lu-

culenta feriptione bene de fuis meritus, Ferdinando fidam operam navavit tempore

belli Saxonici in Bohemiae fedandis fcditionibus, et, poft illud feliciter confcduin,

in popularibus fuis principi juftaira acccnfo conciliandis ;^ Olomuccnfi in Marco-

mannis epifeopatu ob id audus, quem totum decennium fumma prudentia et fandi-

moniac laude tenuit. Hic et annus abftulit Joannem Baptiftam Egnatium, familia

honcfta, fcd in tenui re, Vcnctiis narum ; 'Angeli Politiani, qui bonas litcras in Italia

intermortuas excitavit, difcipulum, quique eas non mediocri ftudio illuftravit, et

feriptis et publica xl annorum profdlione, cum fumma totius Italiae admiratione ; ob

id ab illuftriftimo fenatu eam gratiam confccutus, ut, quanquam publico munere

defundus,

V A R. LE CT. • Mulierum Jtefl P.D. o. f.d junctam probitatem infignis, ex febri quartana Ar-e Sturmius, cum annum lxiii cxccflillct, vir et «monui deocflic. r.D.o Hajai qwJfaptrtfl,Dii-

ob raram eruditionem et cum fumma prudentia COO- Lravu itemSialae qmdfifntur Jrfani kuCoJJ.

INTERPR. ‘ m*. * tfirU. ‘ Otrtaf. * AtttuJor*. « WtfipbsBt. ' Mttffeu. ' jlmitrg

k Jt Cbtmtulz.. ‘ SalfelJ. k RetnMJ. 1 Multer d* KamnTjbtftn eu Fratetout. m Stratkeurg. “ Dwiravt.

• Pifjtn. r Olmutz tu Mvravit. i Signato Baffh Jit Potinaaoi, J (tofe efioit mf a MuttfmnaH*

Tom. I. 5 Q.

4-3°

C13PL1IL

Henricus 1L

J A C. AU G. T H U A N I

dcfunttus, eodem ftipendio, quod profitendo meruerat, quotannis donaretur, et ejus

bona ex decemviralis concilii decreto publico cenfu eximerentur. Tandem, facrum

ordinem profeflus, beneficii a rcpublica accepti memor, treis ampliffimas patricii fan-

guinis familias, » Molinam, * Laurctanam et Bragadenam, luprcm is tabulis heredes

inftituit:qua in hereditate praecipue numeratur copiola librorum lupcllcx, nummis an-

tiquis aureis, argenteis et aereis, aliifquc praeterea veteris aevi monumentis, inftruftifii-

ma. Obiit odogenarius iv Non. Quintii, ad B. b Marinae honorifice funeratus. Sed

maxime omnium funcfta, quamvis non omnino immatura, mors fuit Hieronymi Fra-

caftorii, Veronae loco nobtlinaii; qui ad cxa&am philolophiac et mathematicarum

artium, ac praecipue aftronomiac, quam a dotti(fimis (criptis illuftravit, cognitio*

nem, fummum judicium et admirabile ingenium attulit;quo multa ab antiquis aut

ignorata aut fccus accepta adinvenit et explicavit, et medicinam, ut honeflifiimeae

citra lucrum, ita fcliciffimc, fecit:poeticam vero ira excoluit, ut ad Virgilianamma-

jcftatcm proxime acccfliflc cum faterentur aemuli; et in iis Jacobus Sannazarius,

alioqui parcus et amarulentus alienae eruditionis laudator 5 qui viU ejus Siphilidc nonlblumJoanncmJovianum Pontanum lcdfc quoque ipfum in * opere accurata xx an-

norum lima perpolito vidum exclamavit. Ei certe hujus facculi ingens miraculum

Julius Cacfar Scaliger, unquam illarum, quas dixi, feientiarum et poetices fummumfaftigium confccuto, aras erexit. Obiit in c Caphiis fuis, villa amoeniffima ad d Baldi

montis radices ftta, quo faepe ab urbe fcccdcbar, feptuagenario major, ex apoplexia

viu Eid. Sextii, lude corpus ejus Veronam relatum, et ad B. Euphemiae fcpulrum

cft. Aeneae illius, et Andreae e Naugerii patricii Veneti viri dodiflimi, effigies feitifil-

mc cxpreflac f Patavii in Benedidino fornice vifuntur, a Joan. Baptifta Ramufio utri-

que amiciffimo pofitae, addita antiquae arae pcrvctufta dedicatione ex ruinis fi Salonae

urbis erutae ; ut, qui arda inter fc ncccffitudinc conjundi vixerant, et pulcherrimarum

rerum feientias ac politiores litcras adeo cxcolucranr, eodem in loco (pedarentur, et

a juventute Patavina univerfoque gymnafio quotidie falutarentur.

XVI. Interea in h Dacia provinciae ordines Hilpanorum infolentiam et exter-

num Germanorum jugum exofi addefedionem (pedabant, inftiganre cos regina Ifa-

bella;quae Sigifmundi Augufii fratris ope et favore procerum freta, cum videret ver-

ba fibi a Ferdinando dari, nullum non lapidem movebat, ut, quae fponte rcliqucrar,

vi et aftu recuperaret. Id poftquam praefenfit Caftaldus, Alphonfum fratris filium in

Poloniam mittit ad reginam Bonam Ifabcllac matrem, quae Sigifmundum filium in

auxilium fororis armare dicebatur;qui Ferdinandum paratum Ilabcllac fatisfaccrc,

etiam ampliatis conditionibus, oftenderet, modo res amice tranfigcrctur. Iuterim

ad Ferdinandum feribit 5 et, quanto in difcriminc res fit, dcmonftrat. Nec non Ifa-

bcllac animum tentat novis promiffis, et per Francifcum ‘Chendium etThomam* * Varocium ejus familiarcis omnem operam adhibet, ut ab amicitia Tureorum ipfa

difccdat. Verum illa, quamvis Ferdinandi conditiones et benevolentiam in bonampanem accipcrcfimularct, ncutiquam tamen, ut ab incepto dcfificrct, perfuaderi po-

terat, aut certa Tureorum auxilia fallacibus Ferdinandi promiffis pofthabcnda du-

cerer. Solymanus fiquidem in Perfiam profetturus Moldaviac dcfpotae negotium

dederat et 1 Caflumbego Tauruni praefero, ur, conjuntliscum m Budae purpurato vi-

ribus, reginae pracfto eflent. Cui rcmpcftati paene impendenti ut pracvcrtcrct Caftal-

das, ordinum provinciae comitia ad Eid. Mart. Colofvarac indixerat, ut in iis ratio

iniretur, qua contra tantos belli apparatus provincia defendi poflet. Interim Andr.

Bathorius, cui denuo vai vodac titulus confirmatus fuerat, cum exercitu ex popularibus

VAR t-ECT. * Ureiw.ro r•». conflato

1NTERPR. ' Cafa Malina, Loredana, r ‘Braf.adena. * Santa Marina. eCafi. * Monte Palda.

' Njva^iero. ’ P.tiUur. * Salona x Tranfihame. 1 gnrndi Terenti. * f'arkoez. 1 C*jJitfn-ir+}ba fla ile Re!trade ™/r baffa de Bade

NOT. « ferty ccft Ic? quatte lirres de parta Tirthus Pnt * 1’ariaunm Tut.

DigitizecLby Goagii

HISTORIARUM LIB. XII. 431conflato temere cum Tureis equitibus praedas paflim agentibus haud longe ab Agria CPI3LIU.conflixit, multis ex fuispartim inrcrfcrtis partim captis

: quos uti redimerer, cum uno HenricusII.

ex Solymani cubiculariis et faccrdotc irem Mahumerano, qui ad Georgium Martinu-

lium venerant legati, et eo occifo captivi in arce Vivarcnfi jam multos mcnleis rc-

manferant, Ferdinandi permiflu permutavit} et ab eodem impetravit, quo in pofte-

rum fuflinerc Tureorum impetus et reprimere pollet, ut cio levis armaturae equites ce

totidem pedites ipflus ftipendiis alerentur, et libi attribuerentur. Tunc et 1 Cumano-rum populorum querelae auditae, qui antea b Zalnoci jurifdirtionis fuerant, et Zalno-

co capto ab c Agrienflbus vindicabantur, cum tplii'ub d Waradinenfl ditione efle mal-

lent. Tamen, interventu Caftaldi et Bathorii mitigatis eorum animis, conventum, ut

Agrienfis jurifdirtionis eflent, quo, fic paulatim a Tranlylvaniac corpore avulfl, Pan-

nonici juris efficerentur. Nec provinciae proceres interca, qui reginae favebant, ccf-

labant Tureum de induciis folicitarc, quas fe ab eo rebus Aliae dillriclo facile impe-

traturos confidebant ; iifquc impetratis illud Ic quoque conlccuturos fperabant, ut

gravi deinceps et inutili externi militis onere fublcvarcntur, atque ita reginae nego-

tium ex voto procederet. Dum in eo eflent, affertur de c CalVumbegi adventu, qui

cum exercitu quafi ( Devam oppugnaturus reginae rogatu in R Daciam defccndcrar.

Alia parte, in Poloniac limite, qui Daciam attingit, xncio in armis clfe nunciaban-

tur : coque temporius ad comitia venit Caflaldus;quo jam omnes praeter Bathoriumj

qui valetudinem caufatus fe cxcufavcrat, convenerant. Petebat Caflaldus, ut, ante-

quam de induciis ageretur, exercitus par propulfandis Tureorum injuriis conlcribcre-

tur, et pecunia ac commeatus in eam rem conferrentur}praeterea foflores fubmi-

niflrarcntur ad munitiones jamcocptas b Cibinii, ' Albae Juliae, ac k Saxabeffi cxftru-

endas. Ad ea rcfponfum ; abunde quidem in provincia efle hominum, ex quibus

exercitus conficiatur : ceterum eam adeo pecunia et commeatu ex luuflam efle, agri

cultoribus fere aut cxtinrtis aut profugis, ut nihil hujufmodi lubftdii a fe expertari de-

beat } proinde, cum alterum line altero confiflcrc non poflit, ante omnia de induciis

agendum efle: interea ncccflarium videri, ut Ferdinandus homines armatos idoneo

numero cum Aipendio f ummittat, quibus Dacia ab Hungariac, 1 Brafloviac, et m Lip-

pae partibus defendi poflit: de fofloribus ad civitatum praeferto* fe feripturos reci-

piunt} et curaturos, ut Ferdinandi petitioni, quantum ad illud attinet, fatisfiat. Ita

diflolutis comitiis, cum Hifpanis, diu fpc ftipendiorum lartatis, ad extremum dimi-

dium tantum ejus quod fperaverant repraefentarctur, tanta fcditio exorta cft, ut nullis

Caflaldi precibus aut minis retineri potuerint, quo minus raptis lignis et novis ducibus

creatis, quod in hujufmodi motibus folemne cft, injufli per Pannoniam iter Viennamverfus ceperint

:quos, cum aliud non pollet, brevi fubfccutus Caflaldus fub Mail

finem Viennam venit ; arrepta hinc, uti creditur, honefla occafione, qua fe periculo

conjurationis procerum, a quibus opprimi cum Hifpanis periclitabatur, homo provi-

dus fubduccrct. Is avare adminiflratac provinciae invidia non caruit, ex Georgii the-

fauris ingentem quaertum fccifle a multis creditus. Ceterum, quae difccflum ejus in-

fccuta lunt, ipflus aut fummam prudentiam arguunt, qui tot malis, quae provinciae

impendebant, in tempore praevenit ; aut raram felicitatem, cum port difccfliim illius

haec contigerint. Nam mox Clemens Arhanaflus juflu Ifabcllac nortu n Pochaium

caflellum fltu a arte munitiffimum fcalis admotis, dcin et Agriam, aggreflus cft, fcd

irrito fucccflii. Nec multo poft 0 Petrus Vicchius, qui magnum procerum nume-

rum fecum trahebat, a Ferdinando defecit j et cum Tureis partus Lippam verfus

iter inftituit, eo animo, ut Giulam et Devam reginae nomine occuparet. Saxones

vero, cum occafloncm a Ferdinandi amicitia difccdcndi quaererent, fuperbe ab

eo1 NTER P R- * /e/ Cumsius au CtmawitM, <ju'an rtmmt animrtfbnj In CirtmftM. b Zo!a*eb. * trux

JT.rU .

4 IVjTjdia. • Caftitm-ttg.1 Diva. 1

k

Hermanfiadf. ‘tFiijtfnkarg * Zaafubtt.1 Croafiadt. * Ltftt. B Pakaj. • Petravkki.

‘I

Digitized by Coogle

43 2

CI3I3L1H.

Hknricus II.

JAC. AUG. THUANIco 1 Alvintium caftcllum, quod fuac jurifdi&ioniscflc dicebant, repopofccrunt ; et, ne

occafio deliciendi ipfis praeberetur, obtinuerunt. Nihilominus ftatim Dacia omnis

quali fafto agmine fub Ifabcllac jura concedit; et illa indiciis Cibinium comitiis ex

ordinum confilio res in provincia ordinavit. Sed eam laetitiam fccuta pellis, quae

biennium integrum per eas regiones crudeliter graflata cft, partim imminuit}partim,

quod bellum interca geri non poflet, res novi regis ftabilivit i renovata cum Molda-

viac et Walachiac dcfpotis amicitia, et ardiore foederecum Budae purpurato et b Tau-

runi ac Bofnac praefodis lacio.

XVII. Hoc etiam anno res in Oriente turbavere, duobus Solymani liliis extindis,

et Ruftano c primario purpurato a regni gubernaculis remoto. Sed altius repetenda

origo. F.x Circafla fcu Bofphorana concubina lilium fuftulcrat Solymanus, nomine

Muflafam, aetatis flore et indole egregium 5 qui, ob conceptam de virtute militari

apud vulgus opinionem, et ob aetatis praerogativam, fuccdTor patri inimperio delima-

batur : ex Roxolana, quae principem gratiae locum pofl Circaflam obtinebar, plureis

liberos genuerat} Mahumetem, qui patre fupcrftitc mortuus cfl. Sciimum, Bajazitem,

ct d Zeangirem gibbolum a redidum, ac liliam unam Camacnam appellatam, quae

Ruflano nupflt. Is fubulco patre natus per omneis militiae et honorum gradus ad

hoc fafligium pofl Hebraimi purpurati mortem evedus fuerat} homo pcrlpicaci et

acri ingenio praeditus, et, fi avaritiam excipias, ampliflima illa fortuna ccrcxoqui non

indignus : quae tamen ipfa Solymano in bonum vertit, cura fifei et rei pecuniariae ei

commifla, a qua magnificus princeps et longinquis ac continuis expeditionibus ex-

hauflus faepius laborabat. Tanta vero diligentia et parcimonia munus illud admi-

niflravit Ruftanus, ut cumulatis ingentibus divitiis longo pofl tempore regia camera

in principis palatio oftcndcrctur, cum hoc titulo, Pecuniae Rustani diligentia

acquisitae. Hoc genero freta Roxolana, ingentis alioquin animi mulier, liberos

ex fe procreatos cum etiam contra fucccdcndi jura evehere omni ope eniteretur, ut

majorem apud Solymanum dignitatis gradum adipi fceretur, a fimulata religione oc-

cafioncm fumpfit. Nam, cum templum et xenodochium aedificare impcnlc pcrcu-

pere fingeret, hac arte principis, qui religionis et hujufmodi operum maxime Audiofus

erat, gratiam aucupans, lummum legis apud iplos facerdotem, is Muphtis appellatur,

confulir, an, quod animo delimaverat, fibi ialuti et animae bono futurum eflet : eunt

refpondcrct ille, rem quidem Deo gratam fore, fcd ncutiquam animae ipfiusbono

ecduram, quippe quae captiva eflet, nec quidquam proprium fibi fcd domino pofli-

derct } adeo ut, quidquid fa&um fit, non in liiam fcd Solymani domini falutcm fit

ecdurum < tam iniquo animo rcfponfum tulit, ut vitae taedere lc omnibus manifeflum

faceret ; caque ratione Solymanum perpulit, qui ipfam infano amore deperibat, ut,

moeroris per cmiflariosdamab ea fubornatoscaufacognita, ftatim illam bono animo

cfle juberet, miflbquc nuncio per cpiftolam manumitteret. Poftquam rem ex voto

fucccdiflc videt Roxolana, philtris ab Hebraea faga, uti jadabatur, fubminifl ratis,

jam devinftum principis animum novo aftu aggreditur : nam ab co tempore, ut defi-

derium fui excitaret, a Solymani complexu, obtentu religionis, prorfus abftinuit } et,

cum eundem Muphtim liipcr ea re confulcrct Solymanus, ille, compofito cum Roxo-

lana, uti vero fimile fit, dolo, citra Dei olfcnfioncm cum libera rem haberi non polle

rcfpondit;proinde, fi tantopere ipfius amore ureretur, eam uxorem ducerer. Ita

Solymanus Roxolanam, cum aliter ea fine piaculo potiri non pollet, legitimae uxoris

loco habuit} conftituta etiam xvcid aureorum annuorum propter nuptias dona*

tionc, quod nullus praeter cum ex Ofmanidisa Bajazitis 1 temporibus fecerat, more

illo ducendi uxores, non tam ob religionem, quod quidam falfo fcripfcrc, quam ex

occafionc, in dcfuctudincm abeunte. Siquidem Bajazites ille, poftquam proelio

vi&us

INTERPR. * jllvintx,.h Btlgradt 1 U Grtnd Vipr. * Zian*ir it Btlfu

Dtai 1 igd by C^Qagll.

HISTORIARUM LIB. XII- 433

vilhis in Tamcrlanis manus venit, cum omni contumeliarum genere affedus fuit, COPI 111.

tum vero id admodum indigne tulit, quod ipfius uxor, quae una quoque capta fuerat, Henricus II.

in ejus oculis ad ludibrium injuriofc contaminaretur. Proprcrca veriti fucccfforcs,

ne, fi fimilis cafus incidiflct, limitem quoque injuriam pari cogerentur, a ducendis

uxoribus in pofterum abftinucrc, contenti ex concubinis et pellicibus liberos tollere,

in quas minus injuriae quam in legitimas uxores cadere videbatur. Cum vero Roxo-

lana, ex fcrvili conditione jam libera, et ex pellice principis conjux effeda, in dies

majora animo conciperet ; et inique admodum ferret, ex concubina fufeeptum Muf-

tapham ex fc natis in imperio praeferri, (nam ex pellicibus concepti aeque ac nati ex

legitimis uxoribus in honore funt apud Tureos, tantumque in fucccrtione aetatis prae-

rogativa fpedatur) de tollendo e medio Multata cogitare coepit. Is aeratis opportuni-

tate et bellicae laudis opinione praetorianis fumme charus jam certa fpc imperium te-

nebat ; fed in primis cum libcralitas apud milites commendabat, et ex comparatione

Solymanum patrem magna invidia onerabar, qui, Ruftano minifiroad fordeis ufquc

avaro ufus, flipendia ipforum quotidie contrahebar, et ex rebus viliflimis quaertum

faciebat. Igitur Roxolana, fivc ambitione incenfa, live etiam verita, ne, fi Murta

fas in imperio fucccdcrct, ceteros ex fc natos fati inevitabilis ncccrtitas maneret, blan-

ditiis et artibus apud maritum tantum potuit, ut ejus animum a fiiio natu majore alie-

naret;primo illum a fpccic imperio digna et exercitiis bellicis laudando, deinde a li-

be ral it at e, qua non folum 3 praetorianos fibi devinxerat, fed, ut ceteri prae fc con-

temptui edent, effecerat : mox, ubi nutare Solymani mentem vidit, ex fulpicione

cum portremo in odium adduxit, ambigua verba jaciendo, et cxemp'um Bajazitis et

Sclimi patris in medium afferendo: quibus artificiis tantum apud amore fui furentem

fenem perfecit, ut, cum ille vitae genus et ftudia Muftafac fu(peda haberet, curiofc

per minirtros in cum inquireret, et omnem operam daret, ut, quid ille ageret, ad fc

diligenter perferretur * denique ab eo tempore, non ut a filio fed tanquam ab horte,

fibi caveret. More in ea gente recepto, filiis provincias diftribucrat Solymanus ; ac

Muftafac quidem Magnefiam primum, dcin Amalianam, ubi cum matre degeret,

portremo Carahemidam b Mefopotamiae ad Pcrficos fincis politam aflignarat : Mahu-metoprimo ex Roxolana genito Ciliciam, quae hodie c Caramania appellatur j mox,eo mortuo, Sclirno fratri, Magnefiam Bajaziti concclfcrat. Ruftanus gener, quiRoxolanae negotium gerebat, ut Muftafam patri magis fufpcdum redderet, d Ioniaeet regionum 1 Amafiac vicinarum praefedis figillatim mandaverat, ut de Muftafac in-

dole et ftudiis diligenter perferiberent : rem enim gratiflimam patri faduros, qui ma-jorem natu filium in virtute indies proficere libcntilfimc audiret. Illi doli ignari cre-

bro feribebant i litcrafquc acceptas Ruftanus Roxolanae dabar, quibus Solymani ani-

mus jam fcmcl in fufpicioncm addudus magis quotidie incendebatur. Interca nihil

intermittebat noverca, quo privignum quaqua ratione de medio tolleret : cumque ve-nenum fruftratcntaftcr, periculo a pracguftatorc fado, qui fubito mortuus dominumpericuli admonuit, mox ad familiarcis arteis confugit ; et blanditiis a marito impetra-vit, ut contra morem filiis fuis liceret in aulam venire ; rata fic fcnfim fuorum amo-rem in ejus animo polle renovari et confirmari ; Muftafac contra odium augeri, autcerte oblivionem induci. Poftrcmum ac potentiflimum calumniae telum Muftafacinflidum cft a literis aftu Ruftani confidis

;quibus perfcribcbatur, Muftafam cum

* Tccmafc Perfarum rege et Ofmanidarum jurato hofte clam patre de filia ipfius du-cenda agere, coconfilio, ut externis opibus fretus juvenis gencrofus, cum jam praeto-rianos ob libcralitatis opinionem et fucccflionis certam fpem fibi ardiflimc devindos

VAR. LECT . “Tccmafo P.

vrrvp^^; • let Jsmgairts. * Disrktjtir. « Leunebvius vocit Csrsmtrn-lS.M U 1 .1 hodie simatis, oom Ctftadou*. Vut.

TOM.L "5 R

haberet,

4 hodie Qmifen.

—D igitized by Googlg

|AC AUG. THUANI43+ J

CIJOLIII. haberet, fcftinato fucccdendi ordine, per fcclus patrem imperio excuterer. His literis

"Heniucus Ii”efferatus Solynwnns anno, qui hunc praecellit, in» Syriam Ruftanum cum exercitu

miferar, fpccic belli contra Perfas gerendi, re vera ut Muftafam jam perduellionis

apud fc convictum comprehenderet. Quod cum cxfcqui non potuifler, quali pacata

omnia m Hmkcoffcndiflet, Conftantinopolim ad Solymanum rediit, novifqucdenuo

Iblpicionibus animum ejus implevit. Itaque ipfc, qui a Roxolana et Ruihno genero

deceptus rem praefentia lua egere nec citra periculum amplius differri pofle pcrfuafum

haberet, cum exercitu hoc anno b Alcpum venit, evocato c c Pannonia Achamate

purpurato obtentu belli, uti iuperiore anno, cum Pcrlis gerendi. Continuo acccrfi-

titr a patre Muftafas; qui, quamvis ab Aelumare moneretur libi exitium impendere,

li veniret, nihilominus innocentia fua fretus, quo jubebatur, ire decrevit, confulto

tamen prius legis Mahumedicac doflorc fuo ; nam lingulis Sultanorum tiliis purpura-

tum et legis dodorem attribui moris eft: a quo, cum adhuc animi dubius haereret,

quacliverar, utrum homini optabilius effet, orbis imperium an beatam vitam confe-

qui ; er, illo rcfpondcntc, fluxa e fle et caftbus obnoxia, quae in vita appetant homines,

ac poflrcmo viam ad fempiternam felicitatem praecludere ; idcoquc vitam tranquil-

lam, quae folo et coelo beet, longe optabiliorem efle, quam omnia terrae imperia *

eo magis in opinione confirmatus fuit quoquo modo vel capitis periculo paternis

mandatis obfcqui. Nec icligioncquidcm (omniorum, quae plurimi apud fupcrftitiofos

Tureos fiunt, deterreri potuit, quo minus fc in viam daret : vifus enim in fomnis

paulo ante auroram videre prophetam vcftc candida et cornfcantibus radiis lucenti

amichim, qui le manu duceret in viridarium admodum amoenum palatio fumptuo-

fillimo et horto confpicuum i et ibiquidem puras animas et quae in vita a languinc et

vitiis abhorruiflent aeterna beatitudinc frui diceret, contra vero noccntum et flagitio-

lorum animas duobus fluviis ferrugineas piccafque undas volventibus, quos haud pro-

cul fluere oflendebat, innatare ac tandem mergi. Cum quaeflviflet a dociore fuo,

quid iflud fomnii flbi portenderet, ille, et infauflum fomnium cflTe, et, ut faluri con Tu-

leret, juvenem admonuir. Nihilominus cum familia, uti (latuerat apud fe,ad patrem

profectus obvios praetorianos habuit, qui venientem omni honoris ac benevolentiae

figniticationc excepere. Id aftu Ruftani purpuratorum principis faCtum, qui praeci-

puos exercitus duces ac praetorianos, quo filium niagis fufpcdum apud patrem redde-

ret, ad id invitaverat ; non voce fcd capite innuens, rem ipfos grati (limam Solvmano

facturos efle. Quo niagis fufpiciofus fenex (ibi feflinandum exiflimavit ; adniifliim-

que intra tentorium Muftafam per eunuchos et mutos homines, qui (ultanoad nutus

feroper praeflo funr, comprehendi jubet. Cum ille, ut erat robuflo corpore, contra

plurcis aniinofc collucaretur, ut non devita tantum fcd de imperio videretur con-

tendere, (quippe non dubium erat, fi interfectorum manibus clapfus ad praetorianos

confugiflct, quin illi rei indignatione permoti non folum cum, quem fuinnic ama-

bant, fervaturi, fcd etiam imperatorem falutaturi eflent) Solymanus, qui linteis tan-

tum parietibus a loco, in quo res gerebatur, disjungebatur, ubi moram inrcrpofttam

.videt, caput velo exterens minaciter mutis innuit, et fegnitiem eorum torvum tuens

increpat. Quo animadverfo, illi redintegratis vicibus jam fpiritu cadum Muftafam

fternunt, nervoque injc&ogulam mifero frangunt, cum ille diu fruftra (ignis, ut cumparente colloqui pollet, etiam in ipfo tutamine ad mifcricordiam compotito vultu cx-

petiviflet. Quo fa£lo, Amafiac purpuratum, qui illi datus erat juventutis moderator,

ut eonfiliorum participem, quamvis ejus opera ufum Ruftanum quidam feribant in

fabricandis illis literis, quae de matrimonio cum Perfa contrahendo fidem faciebant,

fccuri percudit; unaque d Michaelium patricium Venetum, qui puer a Tureis captus

lumnucum bellicae laudis gloria apud illos adoleverat, et principis vexilli fubMuftafa

gcftandi dignitatem meruerat. Occifo Muftafa, cum eunuchi ad demortui thefauros,

INTER P R. •S*rta. Poftcl vocat Sirifian. b Afrp. * Htwgrif. * Mitktli. ne

Digitize^-by Googte

HISTORIARUM LIR XII.

nc diriperentur, capiendos, Solymani juflii accurrerent, nondum cognita Muftafac.

morte, tumultus ingens inter milites exortus eft, qui vix Achamatis praefentia, quam-vis plurimum apud cos valeret auctoritate, poft iicid amplius hominum mutuam la-

nienam lopitus eft. Ubi vero cadaver in tapete porrc&um ante tentorium expolitumfuit, et evulgata mortis caufa calumniae propior, conimifcrationc multi fcdplurcs fu-

rore inccnfi ad apertam (editionem fpc&are videbantur, nili dux defuiftet. Nufquammajor in caftris luftus ; jcjuniifquc continuatis miles dolorem verum tcftatus eft :

quem ut tandem aliquando placaret Solymanus, Ruftanum, cujus impulfu et machi-nationibus id factum (ciebant omnes, figillo adempto ab adminiltrationc removit, ei

in ip/Tus locum Achamatcm purpuratum, belli gloria quain confilio clariorem fuffc-

cit. Id ex compofito inter Solymanum et Ruftanum fafluin apparuit, ut ille 1'e invi-

dia exoneraret, et onus in alterum rejiceret j cum tamen faiftum minime improbaret,

cujus, fi quidem illum ferio poenitebar, auctores et confiliarios morte mulctarc potu-it- Certe Ruftanus privati habitu, ut lateret, clam caftris aufugit, et Conftantino-polim citato curfu fe contulit ; ubi fc tamdiu continuit, donec, Achamatc Solymanijuflu interfecto, inpriftinam dignitatem reflitutus eft. Multatae crudeliter adeo in-

tcrtccli cafum alterius fratris morte fortuna cumulavit. Nam pater, ut Zeangiri illu-

deret, quem fciebat fummo amore fratrem profequi, in tentorium cum, ut Muftafamviferet, vocari jubet j qui obvia laetitia fratrem complexurus, ut jacentem humi con-

ipcxir, adeo facti indignitate commotus eft, ut, deplorata primo innocentis juxta ag

gcncrofi juvenis morte, et immanitate patris gravi rtim is ac contumcliofis verbis incu-

fata, poftrcmo, nc tanto dolori diutius fuperefler, pugione in vilccra adacto in mor-tui pcftus incumberet } ut, quos fati invidia tam cito diftociaflcr, mors quamlibet

praematura conjungeret. Quod graviter admodum tulit Solymanus, quafi geminato

filiorum funere impiata familia} fparfaquc fama, Zeangirem ex fubita infirmitate de-

ceflifte, rem di flimulari voluit. Ita proditum ab omnibus fere, qui Turcica literis

commendarunt; atque in primis a Jo. Leunclavio, induftrio ac fideli harum rerum

fcriptorc. Rem tamen aliter narrat in cpiftolis fuisclcganriflimis aAugcrius Giflenius

Busbequius» anno fequenti Conftantinopolim orator a Ferdinando mitius ; Zeangirem

vidclitct accepto fraternae necis nuncio ex moerore Conflantinopoli mortuum cflfc

;

quod mortuo mox patre provideret, quicunque tandem in imperium fucccdcrcr, idem

ei regni initium, quem fibi vitae finem, fore, nulliquc illum e fratribus parcirurum,

fcd omneis ut imperii aemulos e medio fublarurum : qua cogitatione non fccus ac

praefenti exitio ita exhorruifle, ut ftatim in morbum inciderit, quem fubita mors con-

fccura fit. Placatis utcunque praetorianis, Solymanus e caftris fc proripuit, et Alcpo

urbe inclufir, in fpccicm, ut acaftrenfi ftrepitu remotior res illic ordinaret } re vera, ut

vitam fuam, quod praetorianis iratis parum fideret, in tuto ad aliquod tempus pone-

ret. Ibi aliquandiu commoratus, cum exercitu per Syriam in Palacftinam dcfccndit}

cumque ab Hicrololymorum urbe iv dierum itinere abefter, rurfus Alcpum reverfus

eft, quod Perfas, qui de filiorum cafu cognoverant, in Amafianam provinciam dclccn-

difle et omnia circum ferro et flamma vaftarc intcllcxiflct. Dum haec aguntur, unus

ex principis cubiculariis, rem Sclimo gratam fc fadurum ratus, quippe cui fratre fub-

lato imperii fucccflio deferretur, ad cum in b Ciliciam fumma celeritate contendit,

mortis Muftafac nuncium ferens: quem ille nequaquam benigno vultu excepit, fcd

tanquam funcftac cladis indicem ftatim interfici juflit •, antiquis heroibus in eo com-

parandus, et quibufdam forta fle major, quod non folum nullum laeti animi lignum

ad rantac rei nuncium dedit, fcd fcclcratac ac praepofterae impudentis nebulonis adu-

lationi praemium dignum rependerit. Pocnituifle quidem fadi Solymanum, ultro-

que poenas ab uxore et genero repofeiturum fu ill e, vel ex eo a multis creditum, quod

poft Muftafac mortem, ipfius filium Mahumetem xm circiter annos natum, ex Illyrica

INTERP R. * A*&r Je Gtijlm, fiigatar dt ou Bw&vf. b Csrsmauim 1'ctva

435CD10L11L

HenricusU.

DigitizedbyCoogle

43 6

CIDPL11LHl.NRICUS II.

e

JAC. AUG. THUANI, fcc.

.fert a fufccptum, * Prufiadis praefedum conftituit, fummaque benevolentia profequi

vifus cft : cumque filiorum corpora Prufiadem deportarentur, ut majorum monumentis

inferrentur, repertae funt in finu Muftafac litcrac de novercae et Rultani contra fe

conjuratione fidem facientes;quas ille ad patrem ingrcllurus fecum attulerat, ut fe

apud cum purgaret, et crimina objeda dilueret. Quae cum ad Solymanum a Ruftani

aemulis perlatae efient, diu ancipitcm fenis animum tenuerunt, amore inde veneficae

uxoris inde indignae necis ultione ardentem ; donec fe collegit, et, cum errorem fc-

mcl admiflum amplius corrigere non pollet, quod fupererar, in futurum profpiccrc

confultius duxit, blanditiifquc Roxolanac pcrluafus fic in animum induxit, nihil fibi

religione antiquius efle debere, ac ne liberorum quidem falutem: Mu fuImanam au-

tem religionem, fic enim illi fuam ut optimam vocant, regni tutela et Ofmanicae fa-

miliae imperio contineri : hac afflida, illam liare non polle : domui fuac non aliunde

ab ulla vi certius exitium imminere, quam a difienfionibus domcllicis:proinde, ut

domus et imperium atque cum imperio religio confervetur, quacunque ratione, vel

cum liberorum paricidio, inteftinisdifeordiis occurrendum ede ; nec pcnfi faciendam

eorum jaduram, quae religionis incolumitate compenfctur. His accedebant nover-

cales importunae ac continuae quacrimoniae ; audiri pafiim Prufiade, cum nepos ip-

fius in publicum prodiret, puerorum civitatis voces profpcra ei omnia prccantium, et

ut diu avo fupcrftcs fit optantium : iis defiinari Mahumetem avi imperio et patris vin-

didae ; neque enim defuturos filio Muilafac praetorianos:proinde ei minus parcen-

dum, qui paterni fccleris contagione jam nocens c(Tc coeperit ; nec dubitandum, ubi

adoleverit, quin fe mox ducem paternae caufac praebeat. His rationibus indudus

Solymanusin nepotis necem confenfit; Ebraimoque eunucho negotium dedit, ut

cum de medio tollendum curaret. Is igitur Prufiadem profedus, cum nimis inhu-

manum facinus duceret, filium feiente matre et in ejus oculis necari, tum etiam quod

id in urbe citra principis et fuum periculum perpetrari non pofle exiflimaret, hoc aftu

rem cxfcquitur. Fingit fe ab avo mifliim, ut nepotem et matrem ejus vifat : illum

pravis confultoribus ufum Muilafac exitium maturafle > nunc, licet fero, errore dc-

prehcnfo, chariorcm eo filium ipfius habere, quo erga patrem iniquior fuerit. Ubi

credulae matri hocfcrmonc impolitum videt, poli unum atque alterum diem de pro-

deundo extra urbem animi gratia et liberioris acris fruendi caufa mentionem injicit.

Id facile matri perfuafum : itaque poftridic conventum, ut ipfa curru veda in fubur-

banum veniat, filius in equo praecedat. Currus ab eunucho commodatus cft, ita

compofito axe, ut, cum ad afpcra quaedam et angufta viarum ventum eflet, frangi cum

ncceflc edet. Ebraimus interca cum puero quali colloquii fpccie longius procedit

:

liquebatur quanta poterat celeritate mater, inaufpicatum iter ingrefla : ubi vero ad

falebras illas ventum cft, impada violentius faxis rota axis frangitur:quo augurio per-

territa mater, jam mali pracfaga, protinus curru relido cum ancillis profilit et ad fi-

lium properat. Sed jam eunuchus ad locum neci dcftinatumdclccnderat; ubi.funcfta

fententia puero pronunciara, ille cxdifciplina gemis vultu nihil mutato ftatim rcfpon-

difle fertur, fe hoc, non ut imperatoris, fed tanquam Dei, cui parere fit neccflc, juf-

fum accipere : et cum dido cervicem laqueo praebuit. Patrata nece, eunuchus

poftico clabitur, et fumma celeritate profugit; itaccrtifllmo, quod a matre filii caede

efferata et Prufienfibus, quibus charilfimus uterque erat, exitio devitato. Sed haec

poftea acciderunt. Mors Muftafac cum ad fpem certam imperii Sclimum vocaflet,

Bajazitcni alterum Roxolanac filium otii impatientem ad res novas moliendas excita-

vit ; qui favore matris fretus, quod vitae a fratre metueret, rationem inire coepit, qua

tuendae falutis colore fratrem opprimeret, et priorem locum invaderet ;quod mag-

norum motuum in imperio Turcico initium fuit:quae omnia deinceps ordine tra-

dentur.

INTERPR. * Burf* JACOBI

Digitized-fey Gfcogle

437

JACOBI AUGUSTI THUANIHISTORIARUM SUI TEMPORIS

UBER DECIMUS TERTIUS.EPITOME.

0RTUO Edvardo vi, graves in Anglia motus, dum Jo. ‘Dud-

leius Northumbrius charitatibus fuis regnum conciliare nititur,

exclufa Maria legitima regni herede. H. JanaSuJfolcia invita

ad regnum a vitrico rapta , et deplorandapaulo poft morte affetta

cum patre, marito ac vitrico. Maria in regno confirmata.

III. Toti cardinalis regium fiemma et legatio. Celebrata Lon

-

dim regni comitia : in quibus variifiponfipropofiti, etJequenti anno patiac cum Phi-lippo Ht[paniarum principe nuptiae. IV. IViatus capitur et capitepleftitttr. V. Le-ges de ecclefiafiica difciplmaet autloritatepontificis, et Ehzabetba Mariae foror mcarcerem conjecia. 'Philippi et Mariae nuptiae •, quarum contemplatione regno Ne-apolitano Carolus parens cedit. VI. ‘Poli depace inter Caefarem et regem allio j

adventus in Angitam honorificus, et ab eo injlaurata majorum religio. VII. Inter

Jo. Fridericum et Augujlum Saxones tranfigitur : et Jo. Friderict paulo pojl fecuta

mors. VIII. Albertus pergit contra Norimbergenfeis j et Schuinfurtum diripit.

Henrict Flavii contra Albertumfuccejfus j quo tandempojl cladem ad Kitzdngam

acceptam ad nos confugiente, in ejusgratiam feriptae adImperii ordines Francofurti

congregatos Uterae. Ordinum refponfio. IX. Virorum hteratorum mortes i Jo-annis Feri, Xijli Betuleii, Simonis \Portii, Francifci Franckini, Stgi[mundi Gelent/.

X. Regis contra Caefarem expeditio : ejus in hoflico fuccejfus. Bellorivum, Ma-riaburgum

, Bovinae, ‘Dionantum, Givacum deditum. Bmcium diripitur. Ran-tiacurn obfidetur ; et ex occafionc objidiontspugna commifa ; m qua praecipua Guifii

virtus. XI. ‘Domejhca nojira. Semefirisfenatus. Leges de [enatu Armoricano.

*De falis vetf/gali per Aquitaniam redimendo. ‘De numero regiorum feribarunt.

EX AUCTORIBUS,

Julio Raviho Rufo Ferrarienfi, Nic. Sandero, Jo. Sleidano, Afc. Centorio Hor-

tenjio, Lud. Beccatello, Fr.Rabutino, Gul.Taradtno, exABispublicis et Archivis.

LIBER DECIMUS TERTIUS.

V

\ !

I

Vi*%

'i

u*

ct hoc anno in Anglia motus poft Edvardi vi mor-

tem excitati funt. Nam Joanncs a Dudlcius Northum-

brius, qui, fublato b Somafeto aemulo, rcruui in Anglia

potiebatur, ct regem in potcftatc habebat, uti fuperiori-

bus libris diximus, ope amicorum ad majora animum ap-

pellere ct occalioncm ex imbecillitate ac valetudine regis

cjptans etiam regnum affectare coepit. Erant Hcnrico4 GraioDorccftriacniarchioni,qucm Northumbrius nuper'l Sufiolciac ducem creari curaverat, ex Franci lea Brando-

na, Caroli e Brandoni ct Mariae Hcnrici vm fororis, quae Ludovici xii uxor fucrar,

filia.

INTERPR. * Dudley, duc de Nortbumhrlund. * tf duc deSomtrftl 'Grrj, mur.juu dt Durfet *Uduc </:• Suffiti. • BrutiCe».

Tom. I. 5 s

CIOIDLIII.

Henrjcus II.

Ai

M

Diqitized by Google

-*V -

43 »

CPPLI11.

HenricusII.

JAC. AUG. THUANIfilia, tres filiae : ad quas, fi Hcnrici liberi non cxftarent, jus in Angliac regnum fucce-

dendi pertinere Northumbrius exiflimabat : neque enim Margaritae natu maioris

Hcnrici fororis, quacjacoboiv Scotorum regi nupfcrar, ullam rationem ipfiufvc li-

berorum habendam efle;quippe qui alienigenae et extra regnum nati cflenr. Itaque

de collocandis duabus minoribus Suffolcii filiis in matrimonium primariis Angliac vi-

ris confilium iniit : majorem natu “Janam nomine fibi fumit. Eodem dic Londinicelebratae 111 fororum nuptiae : • ac minores quidem duae» 5 Pcnbrochiae etHun*tingdoniac comitum filiis primogenitis nuptui traduntur

; Jana b Guilfordo ex Nor-thumbrii filiis ordine quarto, nam reliqui tres jam uxores duxerant. Igitur, ingra-

vcfcenrc Edvardi morbo ex humore acri in pulmones diftillantc, quo indies confici

et in hcdicuin paulatim evadere confpicicbatur, Dudlcius, cum ex medicis morbumlethalcm nec fpei quicquam reliquum efle refeiviflet, ac fore ut intra paucos dies rex

deficeret, ei auftor fuit, ut teflamentum conderet, quo fecuritati liiac, dum viveret,

et tranquillitati publicae, fi quid humanitus contingerer, condituris in regno rebus

confideret : nam vita principis falutem imperii contineri : eam in tuto poni non pofle,

ntfi heres et ultor certus fit : neque vero religionem falvam efle pofle, nutante et fciflo

civilibus difeordiis imperio : ejus quo ftudiofior haflenus fuerit, tanto impenfius labo-

rare debere, ut in pofterum illibata et incolumis confervetur : videre illum, quanto in

periculo regnum et, regno everfo, religio futura fit, fi aut Maria aut Elizabetha fuc-

ccdant ; eas, non folum natalium vitio, fed et ob religionis periculum, cui ante omnia

profpici debeat, a fucccflionc excludi : et, ut de religione taceatur, quid non nuli et

infortunii regno impendere, fi externi reges per adfinitates in Angliam invehantur ? fi

fub novis dominis nova jura, novae leges ac novi ritus in rcipublicac perniciem indu-

cantur ? fi mores patrii ad externi principis arbitrium accommodandi, et libertas turpi

fervitio mutanda erit i nemini enim dubium efle, jura antiqua et immunitates omnes

principem exoticum paulatim antiquaturum, donec ipfum quoque tandem Anglicum

nomen exftinguatur: proinde videre ipfum etiam atque etiam debere ; neque com-

mittere, ut Dei gloriam et fuam ac fuorum falutem neglexifle videatur : non hac fine

a Deo cum tanta potentia ordinatos reges, ut animi gratia ad libidinem agant omnia;

deberi iisobfcquium, nec citra Dei offenfionem denegari pofle ; vicifiim fuis tutelam

debere reges, in hoc confticutos, ut jus fuum cuique tribuant, et ab injuria defendant i

ni faciant, manere olim a Deo ultionem, cum, vita hac quae brevis cfl clapfa, ad Dei

tribunal fiftcntur, fempirernae vitae praemium aut aeternae mortis poenam laturi

:

efle d Suffolcii s duas filias, quae ipfum proxima cognatione attingant, quas honefti

mores et natalium dignitas abunde commender, a quibus violatae religionis et externi

jugi metus abfit, quippe quae cum laftc pietatem et puriorem do&rinam imbiberint,

et in Anglia maritos majoribus ac probitate confpicuos duxerint : eas ordine ad fuc-

ccflioncm vocari debere, hac lege, ut religionem er rcmpublicam falvam tueantur :

nccrccufarc fc, quando Jana natu grandior filio fuo nupfcrit, quin facramcntum ab

ea exigatur ; neque enim tam fuum quam univerfi regni in eo negotium agere. His

rationibus pueri regis animus, ad imperium quidem olim nati, fi vita fuppeteret, cete-

rum obfcquio fub tutoribus et legum fracno huc ufque aflucti, inducitur, ut aflentiref»

in

VAR. LECT. • Joinnim P.D.o. utique • Pcnbrucii P D. o.f.d. EJ. Gen. Hungrin-

touiac P.D.o. Hunthingtoniaie Ed. Gea.

INTF.RPR. * (et tomtet de Pernitete& de HuniinUon. '‘Itlord Guifford Dudlej c Martin Keiet,

Jirjtavt forter. [caul. of Nob. by R . B. Dugdak Bar. Staw, &C.] 4 U dtt: de Suffo!b.

NOT. * Dele at minoret quidem duae Ftnbro- ritui nrmft Catbarmam et Caiut Mariam gibbo de-

ti:iae tt UunttKrdouiae tornitum ftiit frimogenitif uno- formem : Jana Guilfordo ex Nortbunbru jthst ordine

tui traduntur ; 'fana Guilfordo ex Nortbumbrii flui quarto nuptui traditur,nam reliqui tret jam uxortr

ordine quarto, navi rrliqui tret jam uxorei duxeram duxerant. Nortbumbrii deinde fUia aetate minima,

lege at minoret quidem duat Catbarmam tt Mariam nomine Catbarina, Hafingio Hnnttugdoniar comitit

duxerunt Henrieut Penbrocbiae rorntii tkm ftima- flio natu maximo traditarfi.

Igitur Put.

genitui, et * Caittjanitorum regiorum prineeft, Htn- * Dele duat: lege treit. Vide p»u'*o (iipra. Pxt

Digitized by Google

HISTORIARUM LIB. XIII. 439in primis religionis contemplatione, cui innutritus egregiae indolis princeps primas CD13L11L

parteis femper tribuebat. Itaque xi Kal. Quintii, cum magis ac magis morbo preme- Henricus II.

rctur, tcftamcntum fecit;quo, exheredatis duabus fororibus fuis, ut illegitimis, et

fi qui alii jus in regni fucccflionc fibi vindicant, Janam grandiorem natu Hernici Suf-

folcii filiam heredem inftituit, cique, fi Ane liberis dcccflerir, alteram fororem, * quae

Pcnbrochiac comitis filio nupfcrat,fubftituit. Tcftamcntum poftea in procerum con-

fiftorio Icftum, et xxiv primorum aflcnfu firmatum, clam populo, ne qua turbarum

occafio daretur. Thomas x & Cranmerus Cantuarienfis archicpifcopus aberat. Is,

quod magnae auctoritatis clTct, in aulam accerfirur, ut fubfcribat:quod primo rccu-

favit, legitimae fucceflionis jus violari neuriquam aequum exiftimans i l'ed in fami-

liare colloquium regis decumbentis admifius, cum ille urgeret, et religionis pericu-

lum ante oculos ponerer, poft longam difccptationcm, aficnfum et ipfc praebuit.

Tandem prid. Non. Quintii. Edvardus moritur annos natus xvi, cum vn patri 1‘upcr-

fuiflet ; jam in illa aerate magno virtutis fpcciminc edito, conftantia animi, amore

redi et ftudio litcrarum incredibili, quae raro fimul in regio faftigio concurrunt. Eo*

dem prorfus menfis dic mortuum cum obfervavere nonnulli, quo Henricus ipfius pa-

rens anno hujus facculixxxvThomam 1»Morum fecuri percuderat, quali tanti viri nece

regii filii morte poftea expiata. Corpus exenteratum, et c Wcftmonafterii in D. Petri

depolitum, feretro ad id parato, « xu nobilibus pro more cuftodicndum traditur}

qui dic ac node ufquc ad cxcquias peradas ibi excubias egerunt fine cereis ac funali-

bus. Maria tunc in t d Hcrtfordcnfi provincia e Hunfdoniac xx a Londino militari-

bus commorabatur ;quae, ubi de fratris morte cognovit et fccrctis Dudlcii conflliis,

ante omnia vitae confulcndum exiftimavit : ne quam tamen de fc fufpicionem daret,

caufata contagionis periculum, ob unum e domefticis fuis pcfte correptum, inde fc

proripuir, er, unius circiter dici fpatioxLmilliaribusexadis, in Norfolcienfcm ditio-

nem * ad r Framingam caftcllum lecefiit 5 unde, fi fors tuliflet, facilis tranfitus erat in

Galliam : atque ibi collcdis aliquantifpcr animis, utporc metu illo, qui cum propius

Londino abeftet, major erat, jam fcrevaguaad amicos et primariam nobilitatem fcribiti

er, quacunque incedebat, reginae aflumpto titulo, populos humanitate devinciebat.

II. Cura Dudlcii fupptcfta fuerat Edvardi mors, quae tandem vm Eid. menfis

evulgata cft, et biduo poft Jana regina promulgata, quantumvis ipfa feu confcicntia

territa feu periculi praefaga renueret, atque * 8 J Siona Dudlcii arce, quae ab urbe vii

milliaribus abeft, in turrem Londinenfem deduda. Turris illa arx cft in urbis angulo,

quam, qui in regnum fucccdunr, adire ibique x dies continuos morari moris cft : in-

de, nec aliunde, imperii fafccis attollere et regnum aufpicari principes polle vulgo cre-

ditur. Adventante Jana, ingens populi concurlus fadus, potius ad rei novitatem ex-

citati, quam gratulantis fpcciem prae fc ferentis. Ingredienti elaves urbis, tanquamtraditi imperii pignora, a Dudlcio oblatae, xxiv fenatoribus praefentibus, ex quibus

folis regni concilium conftar, numero interdum pro temporum ratione et ex regumvoluntate audo. Paulo poft clam evocatur praetor Londinenfis et vi praecipui con-

filiarii, a quibus de obfcquioJanae pracftando jusjurandum metu promiffifve exigitur.

Eodem, quo Jana turrem ingreflacft, die, allatae funt Mariae litcrac et in concilio

recitatae

;

VA R. LECT- • quae, uti diximus P. D. o. f. v Exccnli provincia Eduarbcnicxxiui P D o.» Crammenis P.Z>. o. f. d. Ed.Gcn. * Rora /’ D. o, f. d. LJ Gt*.

INTERPR. * Craarrirr, artbtvefkt Jt C*»t*rbtr, b AUr' m M*ru,. « tte/lmn/lcr. * J,ll.rtforj, * HttufJon. 1 h'rmm!m[ham e» Sufftik. * St0n-be*ft.

NOT. » Rex Angliar, licet e vivis cxccflerit, 1 Hinc arcem Julius Riviliu* Rufes Fitr4, Lucisnon rameo pmmmfuoccnferur, donec ejus reliquiae Cootilis fp. $5. (. %•

j rcsftius Situ vocat. Stonac c-terrce mandatae iint, (Melem cultu, eodem comita- nim aedes vii millianbus a Londino diftantcs, intu, xu praefertim cubiculi procerum, quo vivum Tbamdis ripa litae, ducis Somerlcri antea fuerunt:proicqui oportuit, mortuo etiam ad fepulturam ulquc illo aunrm laefac majdUri* reo nendo, in 6fcumexhibito. C. redactae, et ab Edvardovt duci Northumbriaedo-

• /<•£', ex inde ad— C. njrac funt. C.

Digitized by

44o JAC. AUG. THUANICimi.lII. recitatae

;quibus mandabat regni fenatoribus, ut ad fc tanquam regni heredem veni-

Henkicus 11~ renr, et debitum obfcquium pracftarcnt:jam enim fc abuniverfa fere Anglia ut legi-

timam reginam agnofei. His Icftis, fcnatorcs, qui |anac rebus favebant, cum vide-

rent rotam provinciam Norfolcicnfem in Mariae verba juralTc, et populum fere ubi-

que alieno a Jana cfle animo, ac metuerent, ne propediem etiam Londini tumultu

excitato Maria a populo regina falutarctur, antevertendum rati, diplonia promul-

gant nomine Janae tanquam reginae, addito ccclcfiaftici in Anglia et Hibernia pri-

matus titulo, quem Hcnricus vm primum, dcin Edvardus fibi fumplcranr. Eo di-

plomate repetita priorum temporum memoria, quae ad Mariae et Elizabethae Harum

pertinent, fufe explicantur : et Mariam quidem, quod ex illegitimo matrimonio nata

fir; Elizabctham, quod ex matre impudica, et quacob adulterium fccuri pcrculla fit;

i utramque vero, quod Edvardo ultimo regi non germanae fcd con(anguineae tantum

forores efler, legibus regni ad fucccflioncm ipfius admitti non polle dcmonflratur

:

(

quamvis Hcnrici tcftamcnto, et edicto, quod anno xxxv regni ejus fuerat promulga-

tum, poft Edvardum ad fucccflionem vocentur. Tum, expofito jure, quod libi, ut ex

Hcnrici vm loro re progenitae, in Angliac regno competit, et egregiae fuac volun-

tatis rdlimon io dato, mandatur omnibus, ut eam, quam legitimo principi fubditi de-

bent, fidem libi exhibeant. Id manu Janae fubfcriprum, et regni figillo firmatum,

cumfolcmni claufula, Deus reginam fervet, in urbe et ad decimum ufqucmil liare extra

urbem per praecones pronunciatur : nam ulterius illis, jam tumultuante pallim plebe,

progredi non licuit. Cum vero de tumultu per oppida pallim crciccntc afferretur,

Dudlcius confcripto exercitu turbis obviam ire (latuit. Er, quamvis aegre a latere re-

ginae Janae difccdcrct, quia tamen neminem haberer, qui rem militarem cum fum-

mo imperio adminiftrare pollet, ncc a Suffolcius reginae pater huic oneri par cfTet, ipfc

onus fufccpit, ordinatis utcunque in urbe rebus, et condudis pallim contionatoribus,

qui ex fuggeflu ad populum Mariae et Elizabethae caulam impugnarent, Janae de-

fenderent : inter quos praecipuus fuit H. b Ridlcius Londinenfis epifeopus. Cum in

eo efler, defectiones undique nunciantur. caJlumingdoniac comitis frater, cui ivcjd

peditum legendorum negotium datum fuerat, dclc&u habito, fiatim ad Mariam tranfiit,

et ad fratrem, ut fc coram regina fideret, fcripfit, mortem brevi, nili parcat, vel a fc-

ipfo interminatus. Cum vero Dudlcius naveis inora, quae Gallicum litus fpedat,

inftrui curaflct, quae et Mariam, fi forte in A Belgium fugam pararer, intercludere, et

ad omnem eventum, quieunque tandem incidifict, praedo ede pollent, eae mox ad

Mariam defecerunt:quod magnum momentum rebus ejus attulir. Nam inde der

ducto milite machinilquc bellicis atque omni inflrumento inii rudior contra Janamvadere decrevit. Tandem prid. Eid. Quintii. Dudlcius urbe profici Icitur cum quatuor

filiis, pracmiflo e 5 Warwiccnfi comite primogenito, qui cum id equitibus ( ' Eduarbe-

namnfquc procederet: ipfc cum fratre, qui caftrorum praefedus erat, et e Parro

vaNorthamptonio et h Huntingdonio comitibus fubfcquirur. Habebat omnino in exer-

citu nciDcquitum et viiicid peditum, magnum inlupcrtormentorum egregie inftruc-

torum numerum ; cum quo * Cantabrigiam ufquc progreditur, quae 3 xx ab urbe

milliaribus abefl : ubi biduum commoratus, cum majorem militum partem dilapfam

videret, ad Sutfolcium, qui cum Jana filia Londini remanferat, et ceteros fcnatorcs

feribit, et auxilia fummitti poftulat. lude arrepta occafionc, proceres, quod cum

oratore regio, is erat Claudius ^ Lavallus Bofcodclfinius, libi agendum dicerent. Turre* exeunt,

VAR. L.ECT. • HunRtinronii P.D o- 6 Bcrvieciifi F.D.a. * Noranronhc F. D e.

INTER PR. * le duc de Sajfolk.h

RiJfejf, nMir de LottJrtr. c 4 Pap-kes. ' de

IF~r-L.uk • S. F.amandi-bvry. t Farr, tnarjmi de Horthjv.ptm. h Fr.sajeii ennte dHuntin^tea.

• * de Lava! de Bais-Davpbin.

NO'*' * L. Concite 1'apcelle Edmardkea, ce que * Lex* Northaniptoniac nurefaone, et 1 lunting-

;i Rf>iV* Odoar/ifuri cafi dette da! nome tkinue comite, fubicquitur

!: taut lirc S. EcKiutidt Burrum. > Dtlt xx : le^t XLIV. C.

Digitized GoOgle

HISTORIARUM LIB. XIII. 441exeunt, et ad * * Penbrochiac comitis palatium tendunt, quo tandem omnes excepto CD1DLIII.

Suffolcio convenere. Ibi, abfente Dudlcioct longe a praciidiariis, cum liberiores Henricus II.

cflent fententiae, B Hcnricus b Arondclius comes talem orationem habuifli: dicitur.

Nili injuriarum fenfus, viri proceres et fratres dilediflimi, quas c Northumbrius nonMariae fcd vobis omnibus et univerfo huic regno conatur infligere, jam ad omneispariter pcrvaliflct, et praeteriti fadi indignitate non folum perculi flet, fcd etiam futu-

rorum malorum terrore eundos impleviflcr, jure 1'ubvcrcri poflem, ne privatae con-

tumeliae ulcifccndae potius quam publicae caufac defendendae gratia vos alloqui vi-

derer. Nam meminiflis, ut me inique nuper et injuriofe Northumbriusannum paene

integrum in carccrc detinuerit, et, cum omnia calumniarum rela in me ncquicquam

diftrinxiflcr, ad extremum innocentiae vcritatifquc vi inextricabile» infefliflimi hoflis

nodos exiverim, et, invito eo, honorificum in hoc fupremo regni fenatu locum reti-

nuerim. Sed, fi quidem tam atrocis injuriae memoriam aliquod vindidac dcfidc-

rium confcqui ncceflc fuit, de eo abunde mihi fatisfadum eft, cum publica audori-

tate illam vindicatam et me vobis redditum ac priflinac dignitati reflitutum vidi : ul-

troque omne id, quod in animo relidebat, publicae tranquillitati condonavi ; et lac-

pius optavi, ut hic fcclcrum Dudlcii linis eflet, qui gradus fuit. Nec vero mi-

rum, qui Somerfeto audor fu i flet, ut fratrem virum ftrenuum ob nefeio quam do-

mcflicam aemulationem fccuri percuteret, tum ipfum injuriofe fpretum et irrita-

tum ad extrema confllia adegifler, et conjurationis fcu verae fcu falfac convidumpoflrcmo damnaflet, lime innocentem opprimere, et, terrore fui omnibus bonis

injedo, fummum omnium fcclus contra patriam nofquc univerfos aggredi non du-

bitaverit. Nam, quo confllia, doli, artes, machinae Dudlcii pertineant, jam nemonon videt : nimirum omnes intelligunr, hoc eum moliri, ut, cvcrlis legibus et erepto

legitimis heredibus jure fuo, violentum in nos imperium arripiat : ad quae confllia cx-

fcqucnda, proh dolor ! nobis adminiflris utitur. Ac nos vulgo paricidia, quae Angulo-

rum funt, deteflamur, et iis puniendis poenam nullam fatis dignam exiflimamus

:

quid de illo flatuimus, qui non unius aut alterius fanguinc manus commaculare, fed

tot animas uno idu jugulare ac funditus perdere in animum induxit ? Sed, quae poena

tyranno debeatur, meum non eft in praefcntiarumdifquircrc : faterit, fi non com-

mittamus, ut ipA nos poena, quae tyrannis debetur, digni habeamur. Spes fallax

multos hadenus, plurcis metus tenuit : nunc libere quod e rcpublica efle fentimus

eloqui licet:quo majus futurum crimen noflrum eft, A jura regni ac libertatem,

quam invida animi conflantia tueri debuimus, flagitiolo Alentio amitti patiamur.

Itaque femotis affedibus rem videamus, et in commune confutamus. Regnum Ma-

riae deberi regni legibus nemo ambigir. Nam, uti Icitis, matrimonii bona fide con-

tradi, etiam fi poftea ut illicitum diflolvatur, ea vis eft, ut liberi ex eo fufccpti pro le-

gitimis habeantur. Id voluit Hcnricus pater, et publicus regni fenatus decrevit. Quid

contra objicitur i Religionis caufa, et ab externis maritis periculum ? At quae, malum,

ifta animi imprudentia et caecitas eft, ut incertum periculum evitemus, in certam per-

niciem nos fortunafquc noftras praccipitcis dare } An obliti cftis Dudlcii aftus, quibus

tot proceres confiliis fuis adverfanteis de medio fulhilit, obtenta religione et legum

audoritarc? Ut religione nihil antiquius efle homini debere in confeflo eft, fca ple-

rumque illius nomine pcrnicioAflimc peccari quotidiano experimento dilcimus. Ita-

que etiam atque etiam videndum, quatenus iis, qui conAliis fuis illam praetexunt, fi-

des haberi debeat. An cum religione duci arbitremur, qui fidem amicis, fidem regi

et patriae toties violavit} qui tot innoccntum fanguinc optimi principis, qui fub ipfius

tutela

VA R. L EC T. « Peobruchii P. D. o. f. d. Ed Gtn. • G- Arondclius P. D. o.

1NTERPR. • Gmlidume Htrberr, (tntr dt l'rmh»kc ‘ ileary fttz-Altn, nmlc fArtmdt! * kduc dt Nartbumbtrland.

Tom. I. * T

r;L-- ,-.yiny Google

4+s

CI3DL1U.

Htniucus 1]

1

JAC. AUG. THUANItutela erat, caput impiavit, et florentiflimum Angliac regnum fempiterno dedecore

afpcrfit? Nolite verbis credere, proceres ac fratres chariilimi. Monrtra funt, quae

fucus, quae vulpes, quae denique lupus ifte ovilla pelle tedus celat. Vindicias, cae-

dcis, rapinas, proferiptiones et cetera, quae tyrannicam dominationem confcqui fo-

lent, cogitat ille, qui religionis caufam, cum regnum affedat, amplecti prae fc fert.

Jam vero, quod de periculo ab externis maritis in medium affertur, quam impudenter

confidunt cft, ut nos vano terrore ab officio abduceret ? An non regni legibus fatis

profpcdum cft, quibus regum legitima potentia intra certos filicis fVu cancellos quof-

dam coercetur ? Quis vero tibi dixit, Dudlei, (nam te abfentem heie compellare juvat)

Mariam externum virum duduram effe ? Nondum enim ea de re agitur, et, fi quando

agetur, a regni lenatoribus, inter quos principem locum tenes, negotium difccpta-

bitur. Quin igitur hoc interim agis, quando Mariae regnum deberi vides, ut fidum

ei obfequium ab omnibus pracftcrur ? ut, cum ceteris exemplo tuo ad obfequium

praeiveris, in fententiis de marito Mariae, qui reipublicac utilis fit, deligendo dicen-

dis, et ipfc pro audoritate, quam in regno obtines, ceteris quoque proceribus praelu-

ceas? Neque enim melius religioni et publicae tranquillitati confulerc potuifti.quam ea

regina conflituia, quae et legibus ad regnum vocatur, et confcntientibus omniumvotis expetitur. Sic enim citra fanguinem rebus pacatis, qui mulrus alioqui tibi fpar-

gendus erit, optima confilia et regno ac religioni conducibilia proponere et capere po-

tuifies. Nunc, cum, reda ratione agendi omiffa, te in fununas difficultates et an-

guffias indueris, reliquum cft, ut, quae ambitione et regnandi libidine caecus peccaffi,

juffiria et moderatione corrigamus. Itaque jam me ad vos converto, proceres ac fratres

obfervandiflimi, vcftramquc prudentiam et aequitatem imploro. Nunc animi con-

flantia fimul et fumma animorum confenfionc et concordia opus cft, quo ignominiam

ab Anglico nomine et periculum a cervicibus nofiris propulfcmus. Neque enimcommittere debemus, ut populus, cujus non aeque intereft atque nobilitatis legiti-

mam regni fucccffioncm non transferri, confilii tantopere falutaris audor fiat, nofque

adeo exemplo fuo, quid agendum fit, edoceat; et qui audorirate noftra regi debet, vel

invitos ad officium cogat. Atqui jam murmura et querimonias paffim audire licet.

Anexpedamus, ut, qui fub fignis noftris meruere, nos aufpiciis fuis militare compel-

lant? An committemus, ut pofteritas fatis animi nobis ad tuendam libertatem et regni

jura afferenda, quae patientia noftra huc ufque in diferimen adduximus, non fuifle

nepotibus noftris exprobret * Abfit a nomine Anglico tantum dedecus. Quin potius

jufta arma pro patria in publicae tranquillitatis hofieis induamus. Quid enim me-tuimus? aut quibus viribus fubnixum illum putamus tantum fcclus aufum cfTc? an

non nofiris ? Quid ergo fado opus cfi ? Nimirum ur, quibus ific opibus ad regni perni-

ciem et privatam ambitionem abufus efi, iifdcm nos ad publicam utilitatem et nomi-

nis Anglici gloriam confcrvandam utamur. Scimus invitum militem et vi pertrac-

tum a Northumbrii parteis fccutum cfTc, jamque magna ex parte dilapfum, confcftim-

que fado agmine a fignis omnino difccflurum, cum nos eo relido juftam caufam fo-

vere intclliget. Agite ergo, et felicibus aufpiciis, ut Maria tanquam legitima regni

heres ab omnibus falutetur, audoritate vefira efficite. Sic religioni, quam perturbata

rcpubika periclitari ncccflc cft, optime confulctis : fic officio veftro et confcicntiac, fic

dignitati et exifiimationi eadem opera fatisfacictis. Perorantem excepit b Pcnbro-

chiac comes : et cum Arondelii fubfcribcrc fc fententiae alta et gcncrofa voce profef-

fus cflet, manu ad gladium appofira fubjccit, fc quoque ferro cum eo paratum decer-

nere, qui contrariam tueri pracfumcrcr. Alfcnfcre omnes, pcdibufque itum in eamfententiam, ut diplomate promulgato Maria regina declararetur

:quidam tamen pro-

mulgationem tantifpcr fuftinendam cfTc ccnlcbant, dum ad Mariam fcripfiflcnr, er

omniumI N T E R P R. * It duc dt Ntrtbwnterlatrd. h Ttmbnk*.

Digitized by-Goegte

HISTORIARUM LIB. XHI.

omnium nomine praeteritorum veniam et oblivionem ab ea impetratTenr. Vicit ta-

men illa lententia, quae nulla mora interpolita promulgationem Ane conditione fa-

ciendam efle cenlucrat. Milii interim in turrem cl deledi, qui et arcem in potcAa-

rem redigerent, » Suffolcium, ut fc concilio AAcrct, compellerent. Is ab omnibus dc-

fertus, ut erat humilis ingenii, protinus le-ipfum deferuit, et, cum aliud non poflee,

ad 1'enatorcs fc iturum promittit : ante tamen in Janae cubiculum ingrcflns eit -, et,

cum, regalibus infignibus amotis, eam, ut ad privatam vitam redire non aegre ferret,

admonuiflet, illa nihil turbato vultu. Aequioribus auribus hunc nuncium accipio, pa-

ter, quam cum me invitam et minis adadam ad hoc faAigium rapuifti. Ut tibi et ma-

tri in primis morem gererem, peccavi graviter, et vim mihi attuli: nunc fponte facio,

et mihi morem gero, cum regno abdicare meet culpam alienam emendare compellor,

fi modo tantus error fola abdicatione et culpae confcllionc corrigi poteft. His didis, fc

in fccretius cubiculum recepit, de capite folicita magis quam quod aegre regnocedcre

videretur. SufFolcius ad concilium pergit, et decreto fubfcribit. DiplomaLondini

xiv Kalend. Sextii, publice a Pcnbrochiac comite recitatum fuit j et in eo Mariae

attributus etiam ecdcAaAici primatus titulus. Cum recitaretur, audito Mariae nominetanta vocum exultatio orta cA, ut Pcnbrochius demandatum munus vix peragere po-

tuerit : projedoque Aatim humi pileo ingentis pretii gemmis adornato, quod in effu-

fac laetitiae Agnum Acri alTolcr, aegre fc circumfufac turbae eripuit. Continuo pul-

fatac campanac, et ignes pafllm per urbeis acccnfi. Proceres ad majus templum per-

rexere, ut Deo gratias agerent, et fauAa omnia Mariae precarentur. Tum milii, qui

cum Suffolcio adjanam in Turrem irent, et illuArcis matronas, quae in comitatu il-

lius erant, exire et ad fuas quamque aedeis fc recipere juberent. Edudo ex Turre Suf-

folcii praelidio, |ana cum arce cuAodicnda traditur* bl Gandenioex regni fenatori-

bus viro primario. Exada inter popularcis cxfultationes node, c Arondelius et <* G.

Pagetus ad Mariam proAcifcuntur, et quid adum eflet demonArant. Interea ad c Nor-thumbeium lenatorcs dant litcras, et eorum, quae ada erant, ipfum certiorem faciunt s

mandanrquc, ut decreto fubfcribat et exercitum dimittat. Praefenferat rem Dud-

icius, et corde alto dolorem premens jam diilimularc didicerat. Itaque literis acceptis

parum commoveri vifus cA > fcd, abjedo pariter in terram pileo, er ipfe Aatim publi-

cam laetitiam tcAatus cA, Mariamque reginam f Cantabrigiae falutari juilit, decimo,

poAquamJanam reginam Londini proclamaverat, dic : continuoque exercitus diflol-

vitur, et nobilitas omnis ad Mariam, venia praeteritorum impetrata, tranAr. Ubi fc ab

omnibus defertum vidit Dudlcius, varias in cogitationes raptus cA. Haerentem ad-

huc et de fuga cogitantem praetoriani, qui eum, duce JoanncB Gatto, fccuti fuerant,

ipfum adeunt, et ocreas induentem comprehendunt ; id fc ideo facere diditantes, ut

fc illius tcAimonio a perduellionis crimine tuerentur. ReAitantem et ob dignitatem

(magnum equitatus in Anglia tribunatum is gerebat) manus Abi injiciendi jus illis noncAc, fruAra inclamantem, fcqui cogunt, et Arondelio, Ac enim interea mandaverat

regina, tradunt, unaque ipAus filios et * Huntingdoniae comitem nec non JoannemGattum et» Henricum Gatti fratrem ac Thomam h Palmcrium. Ita Northumbrius

Londinum, unde paulo ante triumphanti Amilis exierat, captivus deducitur, probris

et conviciis populi, cum paricidam ac proditorem et innocentiAimi regis carniAccm

per vias vocitantis, petitus. PoAridic 9 * Northamptoniae marchio cum quibufdam

aliis

VAR LECT. • Vandenio P V Arium P.D.o.* Huntintoruac P.D.o. Hunthmgtooiac D.F.d. * Nonnroniac P. D.o.f. Northanconiae D. d.

Ed. Gem Et/. Gta. ubitjHt.

INTERPR. * /edat d* Saffali. ' lt tbrvaiitr Tbomas Cbtjney, lard IVarden (ou Gu.irt/tm) det Cint/

Parti. « U eomte <TAruadcl. * Gaillaame, baraa Faret dt Beaadfjirt. * le dae dt Nertbamberlaud.1 CambrUgt. * It tbtxabtr Gates. k Palmer. 1 Nartkampton.

NOT . * Ravilio Roflb,d’ou cc lini eftpri*, l’ap- qui eft le ritre d’unc charge;quoiquc M- de Tboti

pdlc Milord Vaadtn : il devoitdirc Milord H ardea, le prenne pour k non» «Tunc perfonne. C.

4+3CPPL11I.

Henuicus II.

44+CIDIOLIII.

Henricus II.

JAC. AUG. THUANIaliis conjuratis addudus cft j qui cum per urbem tranfirenr, contineri vix populus

potuit, quin infcftas manus miferis afferret, et lapidibus hos peterer, illos flumine

mergeret. Capitur etJoannes» Chccus regis demortui praeceptor, vir eruditus;qui

poftea dimiffus fuit, ablatis omnibus paene facultatibus. Elizabetha, quae extra ur-

bem diverfabatur, ubi de Maria in reginam aflumpta intellexit, quod rem fuam agi

viderer, ut forori gratificaretur, ultro obviam procellit, et cum id equitibus fado per

Londinum itinere ivKal. Sextii, ad reginam contendit 5 quae demum Kalend. Sextii,

cum vi milliaribus ab urbe confcdifltt, dimiflo magna ex parte exercitu, obvios ha-

buit regni primores, et principes marronas, er urbem magno comitatu ingrefta in

Turrem venit. Venienti fupplices occurrerunt Thomas » b Howardus Norfolcius,

e Cortinacus, Somerfeti nuper fecuri pcrcuflH vidua, Cudbcrtus 'Tonftallus Duncl-

menfis et Stephanus { Gardincrus Winronicnfls epilcopi, qui omnes in carcerem con-

jefti fuerant : Norfolcius, quod Henricus Mariae parens, extremis vitae diebus cura

ipftus filium fecuri percufli flet, ultorem in patre metueret ; Cortinaeus, quod ipfius

patri caput amputatum fuerar, et, ne filius pariter in ultionem patris turbas novas

cierer, timebatur: Wintonicnfis denique et Dunelmenfisob religionem, et quod hic

fcditioni in regno fub Edvardo exortae caufam dedifie diceretur. Ceterorum nomineWintonicnfis orationem ad reginam habuit

:peritaque venia et impetrata, libertati

omnes reftituti funt : et Cortinacus quidem mox 8 Devoniae comes a regina creatus

magno in honore apud ipfam fuit? Wintonicnfis vero cancellarii dignitatem fub ea

confccutus cfl, quanquam is olim fcnrentiae de divortio contra Catharinam Mariae

matrem latae fubfcripfiflct, et libris editis Hcnrici vm caufam dcfcndiflct. Poftquam

ad vii ufqucEid. Sextii, regina in Turre commorata cft, * h Richmondiam regium

palatium, quod vi ab urbe milliaribus abeft, fecundo flumine devehitur. Nondumde religione adum fuerat : itaque plebs, Protcftantium dodrinac afflicta, vix a lapidi-

bus manus abftinuit, cum in D. Pauli concionator quidam contrariam tueretur : ea-

dem lafcivia in monachum facrum celebraturum in D. Bartholomaci mox ufa cft.

Tumultus rei poftea a magiftraru muldati : cdidoque regina manifeftum fecit, fc in

majorum religione velle vivere } ne quid tamen alienum a recepta dodrina in conci-

onibus ad populum diceretur, eodem cdido (anxit, famque de conjuratorum caufa

diligenter quacftio habita fuerat : ipfiquc xm Kalend. Septembreis* Wcftmonaftc-

rium dedudi, ut coram a judicibus interrogarentur. Ibi Northumbrius, cum fc nihil

nifi ex fcnatus decreto egifle dicerer, cxcufatione minime admifla, tanquam perduel-

lis ad mortem damnatur. Pronunciata lententia, generis mortis gratiam fibi fieri

fupplicitcr petiit et in mitiorem poenam mutari : item, ut filiis parceretur, et eorum

aeratis ratio haberetur:poftremo ad folatium, ut fibi cum theologo colloqui licerer,

poftulavir, et fermones confcrcrc de rebus ad rcmpublicam pertinentibus cum iv ex

deledis primoribus. Tum interrogatur Northamptoniac marchio ; qui poftquam

nullum, tumultus tempore, publicum munus cxcrcuiftc dixit, fcd venationibus inten-

tum turbis fc minime immifcuiftct, cum contra conflaret eum Northumbrii parteis

fecutum cflc, pariter ad mortem damnatus cft. Ac poft eum Warwiccnfis comes

Northumbrii natu grandior filius j qui, ubi in tam gravi crimine aetatis excufationcm

non admittere judices vidit, ingenti animi conflantia (ementiam mortis cxccpir, hac

fola petita gratia, ut omne fuum aes alienum exfolvererur : nam perduellionis damna-

torum bona, fine acris alieni onere, regni lege ad fifcum tranfeunr. Ii mox in Turrem

redudi. Poftridic ad mortem pariter damnari funt AndrcasDudlcius k Northumbrii

frater,

VAR. LECT. • Ilivardus P.D.o.f. 8 Ricomorrium P.D.o. ? «

•

Richramidiam D-f.d EJ. Cn. $" ’

INT F. R P R- * Ckekt. k HimiW, dot de Norfolk. ‘ Edooard Courtenay, fili de dtfnnl lleory totote de

Dtvonfkirr d'F.xtter. * Atatt^plkdm ekevaber Edooard Stanboft dt Sbrtferd, VtUVt do do e

dr Soruerfet

.

* Tooffj!, tveaot de Dorkjrj. r Gordiner, iveaot dtllnchefier . » Vcvtajbirt, JtukmvvJ.1 Wtftmiaptr, x Dadlej, frtre do doc dt Nortkowktrlaxd.

Digitized by

HISTORIARUM LIB. XIII.

frater,Joan.»Gattus praetorianorum pracfc£lus,qui primus Edvardo deJana adoptanda

in Northumbrii gratiam audorfuifle credebatur, et Hcnricus Gatti frarcr, ac poftrc-

mo Thonus b Palmcrius cqucflris ordinis vir. xi Kal. Septembr. ad fnpplicium “pro-

ducitur, cum biduo ante facro folcmnt celebrato in carcerc facrac coenac viaticum ac-

ccpiffcr, Northumbrius : et oratione ex confilio Nic. p c Heathi, qui poftea J Eboraci

archicpifcopus creatus fuit, ad populum habita culpam confcffus ; et, venia delicio-

rum petita, eundos ad ftanteis admonuit, ut prifeam maiorum religionem atnplcdc-

rentur, rejeda nuper inve&a dodrina, ut quae malorum omnium, quae xxx abhinc

annis pafli cffcnt, caufa exftitiffet ; in primis novae religionis concionatnres ut fcdi-

tionumbuccinas regno exigerent, fi innoccntcis fc coram Deo et falvam rcmpubli-

cam vellent : fc quidem non aliam quam majorum religionem femper in finu coluiffc,

eiufqucrci tcftcm appellare • Wintonicnfem epifeopum fummum amicum luuni; (is

rogatus femper ei allitcrat) fed ambitione caecum multa tempori condonaffc, quo-

rum poenitear et ex 'animo taedeat:proinde fponte mortem, quam commcruiftc fc

agnofeat, fubirc. His didis, cum fc circumflantium precibus apud Deum commen-daflet, ad mortem fc compofuit : ac flarim carnifex, petita prius venia, lege in ipfurn

egit. Monitis Northumbrii varie adfccli funt adftantium animi, mirantium, illum re-

ligionem, quam xvi amplius annos profeflus effet, et cujus praecipue ratione Edvardo

de exheredandis lororibus confllium dediflet, improbare. Plcriquc fcripfcre, fpc

impunitatis hominem aflutum vitaeque cupidum id fcciffc ; et poflea, cum circum-

fpiccrct et verba (ibi data videret, pocnituiflc. Infimulatus fuerat, nec leves erant

conjcclurae» quali regi venenum propinaffet : fed in quaeflione nulla ejus rei fnda cft

mentio, quod judices non tam Edvardi mortem quam conjurationem contra Mariam

faciam fibi vindicandam propofuiflent. Eadem poena fecundum cum * Joannes

Gattus et Palmcrius affedi funt. Reliqui in carccribus alien ati ; dilata quibufdam

mortis poena, aliis etiam fpc veniae 3 fada. Andreas Dudleius et Henricus Gatti fra-

rcr biduo poli carcerc liberati funt : et in Hcnrico quidem, qui ad annum ulque

CIdui.xxx fuperfuit, cum primis admiratione dignum fuit, quod proxima, quam ad

mortem damnatus cll, noflc totus repente incanuit. P. Martyr Vcrmilius tuncf Oxonii crar, magni nominis inter Protcftanrcis theologus, coque nomine plcrilquc

invifus ; cui, mortuo Edvardo, ftatim dcnunciatum fuit, ne domo pedem efferrer, neve

quidquara inde afportarct. Is ad amicos continuo feribir, et quo in periculo vcrfctuc

oftendit, publicam fidem implorans et regis extindi memoriam, a quo evocatus in

Angliam venerat. Itaque potcftatc OxonioidUccdcndi fada, Londinum proficifci-

tur, et in linum s Cantuaricnfis ut unici patroni et alumni confugit. Is jam nutare

et cum fortuna pariter religionem mutaffe vulgo ferebatur : verum fub id lcripto

Non. Septembribus edito. fc purgavit, et decreta de religione ab Edvardo fc auclorc

fada, ut Dei verbo et Apoftolorum dodrinae congruentia, tueri fc paratum oflendir 3

in coque propoltto a Vermilio confirmatus ipfurn Vermilium fibi focium et adjuto-

rem in hoc negotio popofcir. Sed a verborum difputationc res ad vim vocatur, necmulto poft ipfc, Cantuarienfis et Ebdraccnfis archicpifcopi, et h Londinenfis, • Wi-gornienfis atque alii cpilcopi in carcerem traduntur: quibus mox alii fuffedi funt.

Crimini iis praecipue datum, quod conciones contra Mariam, antequam regina pro-

clamaretur, publice habuiflent. Comes iis additur Hugo Latimerus, ab Edvardocarcerc exemptus, in quem ab Hcnrico patre ob religionem conjcdus fuerat. DeVermilio aliquandiu difccptacum cft in fenatu, an idem de eo, quod de ceteris,

judiciumVAR I.F. CT. « producuntur P. P. o. * titia. Ab verbo ad P Martyr, drfuattrtt* Hacti P. D. o. f. d. E/ Gew. Lutee P. D. o.y Garri fratres et P. D.o.INI ERP R. • Gelet. *P*lmtr. c Hte:b * Teri. • de WiHcbefier f Oxford. * 1'jrebcvtqne de

Caxturtrr ;k Je Landrci. ' dt U'ortefier

Tom. I. 5 U

445 ‘

CPDL1II.

Henuicus II.

' 4+6CUI3L1H-

Henricus II.

JAC. AUG. THUANIjudicium haberetur, quod ille multum damni religioni dedifle diceretur : fed itum eft

in eam fententiam, ut, quia publica fide in Angliam venerat, cum luis incolumis di-

mitteretur. Itaque publicis literis acceptis manu reginae fubfcriptis * Antuerpiam,

et inde b Coloniam ac poftrcmo c Argentinam, unde profcdhis fuerat, cum Bernardi-

no Ochino fc contulit. His regina confcciis d Richmondia in Turrem venit 5 et ante

omnia Edvardo fratri cxfcquias publice ritu antiquitus recepto e Weftmonaflcrii faci-

endas curavit, quantumvis renitentibus epifeopis, quos penes fc habebat, qui pro eo,

qui extra ccdcftam mortuus eflet, preces publice fieri aut facra celebrari nefas cllc di-

cebant :quorum poftea difciplinac acquievit; neque pro patre Hcnrico, qui defectio-

nis a pontifice auctor fuerat, preces publice fieri palla eft. Prid.Kalend. Oftobr. a

Turri Weftmonafterium rediit, ut infequenti dic more majorum urbem ingredere-

tur, et infignia reginae fumcrct. Id magna pompa aftum, deducentibus eam plus id

ex proceribus, atque inter eos duobus primariis, qui f Normanniac et Aquitaniae du-

cum vice erant, in quibus ampliflimis Franciac provinciis reges Angliae jus libi vin-

dicaur. Poftridic Liifabetha fororc et e Clivenfi Hcnrici patris olim conjugc, fed

mox repudiata, magnaque illuftrium matronarum turba et externorum principum o-

ratoribus ftipara procedit ; et per arcus triumphaleis invia erectos, continuis acclama-

tionibus excepta, tranfivit : in quibus confpicicndi operis fuere, quos Florentini et

Gcnucnfcs adornaverant, cum inferiptionibus, quibus pietatem et juftitiam in Anglia

reftitutam Mariae gratulabantur. Ipfa pallio purpureo holofcrico amifta, cujus lon-

gum ac finuofum fyrma a cubiculariorum principe et Norfolcii ducis uxore fuftinc-

batur, templum ingrefla eft, dextra innitens h Dunclmenfi cpilcopo, et flhiftra*'Sa-

lopicnfi comiti. Sequebantur Elifabetha et Clivenfis : tum lxx circiter praecipuae

regni matronae holofcricis palliis ac vcftibus febcllinis pellibus fartis indutae, coronas

in capite gcftantes: dein ordine duces, comites, marchioncs et alii regni proceres in-

cedebant. Tandem regina in locum editum in templo cxftru&um perducitur a k Win-tonienfiet aliis x epifeopis. Poftquam eam diu Wintonicnfis populo oftentavit, et

veram reginam cfle dixit, a circumflantibus quaefivir, an non illam pro legitima regni

herede agnofcercnr. Aflentientibus confufo vocum fono omnibus, regina ad altare

dcfccndir ; ibique praeftito folemni regum facramcnto, ad audiendam facram con-

cionem fc compofuit;quae ab epifeopo de obfcquio, quod regibus a fubditis debetur,

habita eft: quofado, exuto pallio ac vcftc, ante altare proftrara facrooleo un&acft;

et poftea, tribus coronis alia poft aliam impofitis, ultimam retinuit : tum, decantato

per fymphoniacos B B. Ambrofii et Auguftini hymno, fuggeftum rurfus afccndit.

Diploma mox a Wintonicnfi recitatum, quo praeteritorum venia omnibus concede-

batur: et primus ipfc ad obfcqnium folemni more (id impreflo infiniftram malamofculofit) deferendum ad reginam acceflit ;

quem fccuti fnnt ordine 1 Norfolcius du-

cum regni nomine, m Wintonicnfis marchio pro marchionibus, et " Arondclius pro

comitibus ; tum reliqui Angliae reguli. Poftea, facro celebrato, regina eodem or-

dine et pompa, qua venerat, in palatium reverfa eft ; ubi convivium magna lautitia

apparatum erat. Mcnfac afledere infra eam F.iifabctha foror et Clivenfis; et paulo

inferius Wintonicnfis epifeopus, qui reni facram peregerat. Dum prandetur, vir

primarius* 0 Dimockus nomine, * qui hereditario jure honorarius eft regum Angliae

miles et pugil, in equo armatus aulam, in qua convivium celebrabatur, ingreflus eft,

et per fecialem Mariam fc pro vera et legitima regni herede agnofeere pronunciari

juflit, et, fi quis adeo temerarius eflet, qui contra dicere auderet, cum eo fc duello

decernereVAR. LECT. • Sarubericnli P. D. o. r qui hereditario jure honorarim eft regum An-* Deraorius P~D.o. Demoekus D.f.d. Ed. Geu, gliae miles er pugil, defuut P. D. o.

INTERPR. * Anvert. h Cologtte * Stnuboure. * Ricbmond. • iPeJlminfler ' Normemdie drSlqmlaivr. * Anne de C/rvti. h Tonftat, m'fme de Durcem. * le comte de Sbrevisbiry, •< Gardtttcr,

eveifat de IVmcbefler

.

1 te duc de Nerfoll » Guillmme Pjalet, marcui de Whetbtfler. » U temte

efAruudet. • le rfmafcr Lnuel Djmoek.

-A.

HISTORIARUM LIR XIII.

decernere paratum oftendit; projedaque in provocationis fignum humi chirothcca,

fcrncl atque iterum menlas per aulam difpofitas circumivit: dcin ante reginam con-

Mens eam falutavit; quae accepto aureo poculo fumma humanitate equiti propina-

vit, moxque, ubi haufit, poculum vacuum ipfi dono dedit j quod ille abjecia ftatim

hafta manu cepit, et abiens fecum abftulir. Menfis remotis, poftquam regina cumprincipum oratoribus (ii erant Cacfaris ac Ferdinandi Romanorum et Maximiliani

Bohemiae regum legati, Jo. * Michaelius pro Venetorum republica, pro Cofmo Flo-

rentinorum duccjo. Baptift. b Ricafolius Cortonenfis epifeopus) familiarcis Termo-

nes aliquanto tempore confcruit, in cubiculum fc recepit. Perad is facris ceremo-

niis, comitia regni Londinum indicuntur ad mcnfemOdobrcm,pariamcntum id vulgo

vocant -, in quo pleraque antea fub Henrico et Edvardo decreta revocantur, et quae-

dam denuo decernuntur : ante omnia fcnrcntia de Hcnrici et Catharinac Aragoniae

divortio lata lcinditur, atque inter ipfos legitimas acjuftas nuptias contradas legiti-

mamque ex iis prolem fufccptam fuifle pronunciatur, oblique fugillato Annae c Bo-

Icnac matrimonio, et proinde Elifabethac ejus filiae ftatu. Lata etiam lex, qua decre-

ta de ccclcfiaftica difciplina fub Edvardo fada revocantur, contraquc decernitur, ut

faccrdotcs, qui uxores duxerint, eafque dimittere aut poenitentiam agere derredave-

rint, a cultus divini celebratione arceantur, et fruduum ccdcfiafticorum privatione

muldentur } qui dimifUTent, aut poft mortuam uxorem emendationem vitae omni-

bus probaflent, ad facra rurfus admitterentur, nullum tamen ex bonis ccclcfiafticis e-

molumcntum perciperent : ira multi cpifcopali dignitate abdjcati, multi contra ab

Henrico olim ordine fummoti a regina priftinac dignitati reftituti funt. Antiquata

et ea lex etiam ab Henrico lata, qua fub perduellionis poena interdicebatur, ne quis

de difciplinac ccclciiallicac a rcgcinftitutac emendatione, aut rege ipfius capite, rebuf-

vc ad eam pertinentibus loqui, aut decreta fuper ea re fada in dubium revocare aude-

ret. Antiquatus et iifdcm comitiis primatus ccdcfiaftici titulus. Reftituti dignitati

ac natalibus J Norfolcius dux et Rcginaldus e Polus, qui alioqui lege regni, quod per-

duellionis accufati fuiflfent, hereditatum cernendarum et tcftamcnti fadionis inca-

paces erani.

III. His adis, proxima cura de marito reginae deligendo fuit, a qua illa huc ulquc

abhorruerat, fcu natura, fcu quod provediori aetate eflet}jam enim annum xl ex-

pleverat : nec adeo vcnufta forma erat, ut mariti gratiam aut amorem demereri fc

polTc fpcrarct. Tandem, five ex fuorum conftlio ftvc ncccflitatc compulfa, de nup-

tiis cogitare coepit, quod vereretur, ne ob fexus imbecillitatem in fuorum contemp-

tum deveniret, nondum conftituta audoritate, et regno a recenti fadionum memo-ria adhuc fluduante. Tres nuptiis ejus deftinabantur, Philippus Hifpaniarum prin-

ceps Cacfaris filius, Rcginaldus Polus cardinalis, ct f Cortinacus regulus : hos majo-

rum fplcndor et patriae charitas commendabat, quod fub utroque et libertatis et regni

immunitatum confcrvandarum fpes dTet : fcd in Polo praecipue fpedabatur proximi-

tas, qua reginam contingebat, * quippe ex 8 filia Georgii ducis Clarcntiac Edvardi iv

fratris progenitus, ad haec morum gravitas et vitae fandimonia cum fumma animi

manfuctudine et prudentia conjunda : Coctinacum vero flos aetatis et comis ac

perurbana confuctudo chariflimum reginae reddebant ; et is quoque a regibus Angliae

genus repetebat, et ad fororcra matris Hcnrici originem fuam referebat > nonnihil ta-

men fufpcdus, quod Protcftantium dodrinac favere crederetur. Sed aliis, quorum

fcnrcntia obtinuit, regno impacato opus efle potenti rege videbatur, qui et donicfti-

cos motus componeret, et adverfus Gallos, Scotia nuper occupata, urrinque et terra

et quri vicinos juxta et infeftos hofteis. Angi iam tueretur. His fc rationibus ambitiofa

focminaV A R. LECT. • quippe ex Hcnricivn forare progenitus P. D o.

INT F. R P R. * Mithth. * d* Rujfili, rvijut dt Certene. « Bmllen * le diu de Nerfili. * It tardi**/

fele. 1 Edonard Ceurtenaj, tmte dt DtVfuflxrt. * Maryicrite, fille de Ceerit d*c dt Clarente.

447CPI3LIII.

Hunricus IL

Digitized by Coogle

448 JAC. AUG. THUANIClOOLIII. focmina vinci facile pafla cft, et in Philippi nuptias confenfit ; de quo paulo ante fama

'Henricus lIT pcrcrcbucrat,quaficonfobrinam fuam Immanuclis Lulitaniae regiset Hclionorac filiam

ducturus eflet. Interea regina, cum in animo haberet majorum religionem in Anglia

rcftitucrc, clam ad Polum mandata, dederat, et quid fuac voluntatis ac confilii cllet

eum certiorem fecerat. Sed, quia res magnis difficultatibus implicata pontifici vi-

debatur, antequam Polus legatus decerneretur, placuit, in Angliam mitti Jo. Fran-

cifcum * Commendonum tunc pontificis cubicularium, poftea cardinalem, magno et

expedito ingenio virum, ut de rerum ftatu cognofccrcr. Is cum regina aliquoties fc-

crcto collocutus fyngrapham ab ipfa accipir, qua fcdi Romanae obfcquium pollice-

batur, atque, ut regnum facris rcftitucrcrur, petebat:quod ut obtinerer, pacatis

quamprimum in regno rebus, honorificam fc ad pontificem legationem adornaturam

pariter recipiebat. Cum iis mandatis Commendonus Romam redit : nec multo poft

Polus cardinalis legatus decernitur cum ampliffima poteftatc, ut de pace inter Cacfa-

rem et regem ageret. Cum adhuc in Italia haereret, *> Maguzano coenobio, quod cft

in agro Vcroncnfi non procul a c Benaco, litcras ad reginam dat Eid. Sextii, quibus

ejus tam egregiam erga religionem et pontificem voluntatem collaudabat, et ut in

propolito pcrfcvcrarct hortabatur. Publica illa de pace legatio 1'ccrctiori, quae An-

gliac ftatum fpeftabar, adjunfta fuerat, ut alterius fpecic altera tegeretur. Nihilomi-

nus Cacfar five fagacitatc innata five per miniftros rem, ut erat, fubodoratus. Hier.

• d Dandino cardinali, quem pontifex ad ipfum de pace legatum miferat, ob graveis cc

juftascaufas non vidqie re publica efie oftenderat, ut Polus fc in viam daret : idque

» Dandinus Germania rediens ad Polum fcripfcrat. Itaquecum poftea pontificis juflu

Polus fe ad iter accinxiflct, mifloque ad Cacfarem F. • Florcbcllo cum adventus fui

certiorem reddidiflet, ubi ad Palatini fincis venit, miflo a Cacfarc Didaco Mendo/a

revocatur, et 1 Dii lingam, quod cft epifeopi b Auguftani ad Danubium oppidum, pro-

ficifci, ibique, quid Cacfar cum vellet, cxpcchrc cogitur. Id eo confilio fa&um,

quod Cacfar vereretur, ne Polus, qui ex regia ftirpe erat, et multum gratia apud fuos

valebat, conjugii jam inchoati rationes praefentia fua interturbarer. Igityr Cacfar,

antequam nuptiae cum Philippo filio omnino tranfa&ac cflent, ur Polus in Angliam

ingrederetur, nunquam confcntirc voluit. Earum vero firmandarum caufa ampliffi-

mam legationem, cujus erat princeps Lamorallus Egmondanus comes, adjunftis ei

Carolo h Lalanio et Jo. ' Momorantio Currerio, fubexirum anni in Angliam mittit.

CDIDL1V. Incuntc Januario legati, ubi Londinum venere, poft aliquot dies rem conficiunt.

Paclis dotalibus hac conditiones appofitac funt : ur, nuptiis quamprimum fieri poffit

inter Mariam et Philippum contradis, Philippus omnium uxoris regnorum ac pro-

vinciarum titulos fibi fu init, fociulque in negotiorum adminiftrationc fit, integris

regni privilegiis ac confuctudinibus;plena item ac libera beneficiorum, gratiarum ac

fun&ionum diftributionc penes reginam remanente : vicifitm regina in focictatcm

omnium regnorum ac dominiorum Philippi mariti, quae ipfc jam poffideret, et ei

poftea obventura fint, vocetur: et, fi Philippo fupcrftcsfir, donationis propter nup-

tias nomine, lx cid librarum annua penfio, uti olim Margaritae Anglicac Caroli

Burgundionis viduae, ciaffignctur; quarum xLCioin^HifpaniaexfoIvantur, xxink Belgio et provinciis Belgicae ditionis pendantur. Utque litibus ac diffidiis obviam

catur, conventum, ut in dividenda heredirate, quicunque ex eo matrimonio nafccn-

tur, inomniaregna ac dominia reginae, praeterea in omneis Belgii et Burgundiac, quos

Caefar poffidet, principatus fucccdant : Carolus natu grandior Philippi ex priore ma-

trimonio filius vicifiim in cetera omnia, tam patris quam aviae et Cacfaris avi, in Italia

et Hifpania regna fucccdat : ad folutioncm tamen xl cid librarum eorum bonoaimratione

VAR. I.F.CT. * Hifpania cc Araonnia P.D.o. f.

INJTERPR. * Commendout * Ma’Kjaru> c. logi £ Gard*. J Davdim * F/ortbei/t- ' DiHinitn

* <TjlitgilitTg. 1 d< LaiUia.- * dt JUe.irntgrenfj, ftur de Courrtrrtt. * Payi-hjt.

Digitized. li

r

HISTORIARUM LIB. XIII. 449ratione teneatur. Si ex hoc matrimonio tantum filiae nafcantur, primogenita in omneis ClODLl V.

Belgii ditiones fucccdar hac lege, ut maritum in Anglia aut Belgio ex confilio et con- HenricvsUTfcnfu Caroli fratris deligat j fi aliunde fine fratris confcnfu lumat, Belgii iiu.ee Ilione pri-

vetur, et jura integra in Belgio penes Carolum fratrem et ejus heredes maneant : illi ta-

men ac fororibus dos conveniens juxta locorum leges ac confuctudincs aflignetur. Si

contingat Carolum, autqui illifuccclTcrint, heredibus luis defici, cocafu, qui primus ex

hoc marrimonio nafcetur, etiam fi focmina fit, in omnia utriulque conjugum regna tamBelgii quam Hifpaniarum atque in 'omneis Italiae principatus fuccedat ; idemque regni

cujufque jura, privilegia, immunitates, confuctudincs inviolatas fervare teneatur. Inter

Cacfarcm, Philippum cjufquc heredes, inter reginam cjulquc liberos et heredes er utro-

rumque regna ac ditiones conflans amicitia, concordia et foedus perpetuum fit atque

inviolabile : nuper fa£U anno hujus facculi XLU • Wcftmonaflcrii, e: quadriennio

pofl b UirrajcdIi xvnKal. Febr. foedera renoventur ac confirmentur.

IV. Ad hujus rei famam fremente populo novi motus denuo in Anglia exorti

fiunt : eorum praecipui duces fuere Petrus * c Carcwus et Thomas ° d Wiatus;qui, re

clam cum Henrico c Sutfolcio adhuc captivo, fcdqui mutandi aeris caufa praetextu

morbi ad aedeis fuas fide data diverterat, communicata, in Philippi adventum nego-

tium differendum efle ccnfucrunt, ne contra reginam fcd contra externi principis do-

minatum pro patriae libertate arma fumpfiflTe viderentur : fcd Carcwus, qui in mora

periculum efle exiftimaret, pcr f Cornubiam occulto militem cogit ; reque citius fpc

dctc&a, opprclfus, cum perfugium aliud non haberet, mature in Galliam ad regem

tranfiit. Wiatus, qui videret jam evulgata fua confilia, nec aliud quam in virtute

praefidium fuperefle, diverfa parte in 8 Cantio regione Galliae proxima populum ad

fcditioncm vocat, cum diceret, pravis confultoribus ufani reginam externis nuptiis

gravi fiimum Angliac fervitium parare, et religioni periculum creare. Suffolcium

adverfuscum deAinaverat regina : verum ille confidentia territus periculo praeverte-

rat, et in h Warwiccnfcm regionem fic contulerat ; ubi, cum frufira homines ad arma

vocaret, et filiae Janae rurfus regnum aflcrcrc conaretur, mitlb a regina cum equitatu

i Huntingdoniac comite, homine admodum infefto, qui ipfium ut perduellem ante ju-

dicatum pcrficqucrctur, ab omnibus dclcrtus, diftributa fuis omni pecunia, rufiici fidei

fialutcm commifit ; a quo ficu metu ficu praemii fpc corrupto proditus, et in Hunting-

donii manus traditus, Londinum deducitur. Interea contra Wiarum k Norfolcius

mittitur fub exitum Januarii:qui, ubi ad 1 pontem RoSfenfem in Wiati confpcftum

venit, a fuis defertus fugere cogitur, amifiis tormentis et omni bellico apparatu. Cumfugeret, ab infequentibus capitur : fcd mox a Wiato liberatur, qui .cum, ut tam jufli

belli dux efle vellet, hortatus cft; fin ad reginam redire vellet, fuo nomine illi rc-

nunciarct, haec arma non contra ipfam, fcd contra exterorum machinationes pro

patriae libertate fumpta efle. Hoc fucccflu infolcntior Wiatus rccla Londinum fuos

ducere decrevit cum 1 v circiter hominum millibus. Ad illius adventus famam Cac-

fiaris legati, (editionis minuendae caufa, tum ut proprio periculo praeverrerent, navi-

bus confccnfis, Kal. Fcb. difccdunt:quo eodem dic regina in urbem venit, er, con-

vocatis tumultuarie populi comitiis, atque in Wiaturn vehementius invccla, quid il-*

liusconfilii, quid contra voluntatis fuac fit, oftendit: de matrimonio nihil feftatuifle,

nifidc procerum confilio} meliorem aetatis partem in virginitate exegifle, neque

nunc adeo nupturire, quin, fi modo regni Ordines ita expedire judicent, in eo vitae

gcnctc libenter fit permanfura: nam, ut fui connubii caufa Anglia pcridircrur, et

ferro flammaque omnia mifccantur, id fibi futurum longe accrbiflimunf: permaneant

igiturVAR. LECT. «Carnu P.D.o. * Viarus ubique ia P.D. o.

INTER PR. 4 ftf-flmiufler. Utrecbe. * fwo, * ffuit. • ie duc tb Sufoii. f Ctnttsstt ouCtnwuuite. r, Kent. 'U proxmcfd* Wtrv.ui. 1 Huutmremt. * Ie duc de tfafiib. 1 k puuS d- R*ibtfier

Tom. I. 5 X

.litized bv Google

450 J AC. AUG. THU ANICDIDLIV. igitur in fide, et in perfidia fceleratorum hominum ulcifcenda fibi pracftofint: hoc

Hbnricus 11.ipfomm officii cflfc, qui fe tanquam legitimam patris ac fratris heredem commu-

ni confenfu reginam falutaverint. Propofita etiam funt ad ‘Wiati invidiam, jam ante

praeconis voce proditoris dcnunciati, poftulata ipfius ad reginam mifla, cademquepublice recitata: quorum illud ferebatur efle primum, ut in cuftodiam fe regina tra-

deret, et de nuptiis illius ac confiliariis vel retinendis vel muldandis ipfi fiatucre lice-

ret. Ita confirmatis civium animis, regina ad id homines majorem partem exteros

armat, ctdclcdoscx iis ad eam portam, quae pontem b Thamefi impolitum fpedat,

diftribuit ; alios idoneis locis in urbe collocat. Triduo poft promifeuae multitudini,

quae conjuratorum parteis fcquebatur, impunitas proponitur, modo ab armis difcc-

dat ; et ei, qui Wiatum captivum fecifTct, praemium conftituitur. Quibus rebus ni-

hil ille territus, cum citra fanguinem rem fe confcdumm putaret, ad pontis portamvenit: fed ubi fe minime admitti, uti fperaverar, videt, xn fupraLondinum milliari-

bus flumine tranfiniflo, ad aliam portam, ad quam c Cortinacus excubabat, tendit, et,

• ut fibi tanquam amico aperiretur, poftulavit, relido in planitie fubjeda exercitu.

Dum verbis inter fe Cortinacus et Wiatus altercantur, d Pcnbrocluus alia porta egreflus

cum deledis a tergo Wiati milites per pratum jaccntcis nec opinato aggreditur, et ab-

fcntcducc confufos nullo negotio fundit; codemquc tempore Cortinacus in Wia-tum eruptione fada ipfum jam a fuis defertum capit : nihilominus poftea proditionis

infimulatus, ob idque in carcerem conjedus fuit, quafi confil iorum Wiati particeps,

quem propius urbem accedere et fuburbium occupare paflus eflet ; neque prius ini-

micum animum contra Wiatum dcclaraflcr, quam poftquam ejus exercitum a Pen-

brochio caelum efle intcllcxiflcr. Altera dic, quae in vn Eid. Febr. incidebat, edi-

citur, capitis dcnunciata poena, ut, qui de conjuratorum numero quempiam rcccp-

taflct, illico traderet. Plurimi produdi : et * lxxx amplius e Londini et Wclhno-

naficrii fupplicio atfcdi funt ; in iifquc ex nobilitate non pauci. Ea poflrema conju-

ratioJanae f Suffolcii filiae et s Guilfordio ipfius marito perniciem attulit; qui tan-

dem ad mortem damnati funt. Miflus ad Janam a regina theologus, cum eam in

viam a praecepta dodrina reducere tentaret, illa fibi non tantum temporis efle dixit,

ut controvcrfiis de religione difeutiendis vacaret;proinde, quod lupcrcfTct, piis pre-

cibus et fupplicibus apud Deum votis melius impendi polle. Theologus, qui ferio id

ajana didura crederet, quafi moram vitae longiorem concedi expeteret, reginam adit,

et triduum impetrat. Mox ad Janam reverfus, quid cum regina egerit, exponit, et,

ut fe audiat et melius de religione fentire velit, rogat : tum illa renidenti vultu, Nonhaec (inquit) eo a me dida erant, ut reginae renunciarcntur : nam cave putes me ullo'

amplius vitae defiderio tangi : ex quo enim abfuifti, tantum me vivendi taedium coe-

pit, ut de fempiterna vita tantum folicita mortem prorfus contemnam:quam equi-

dem, quoniam ita reginae placet, fponte ac libens fum fubitura. Antequam ad fup.

plicium produceretur, cum Guilfordius, ut fibi cum uxore colloqufct extremum vale

dicere liceret, impetraflet, illa rccufavit, et, ut haecdoloris pabula potius quam mortis

folaria mifla faceret, rogavit: brevi enim fore, ut ardiore nodo conjundi potiorc loco

et vitae conditione fe mutuo confpcduri fint. Cum exiret carccrc, aTurris praefedo

rogata, ut fibi monumentum fui aliquod relinqueret, illa pugillareis popofeir, in iifquc

treis fententias breveis Graece et Latine, nam utramque linguam apprime callebat,

ac denique vernacule conceptas dcfcripfit, quibus innocentiam fuam contcftabatur,

et, quamvis culpam morte dignam non diffiteretur, tamen ignorantiam fuam apud

homines, falvis legibus, errorem eum cxcularcdcbuiflc contendebat. Demum, cum

turbam obviam nihil turbato vultu lalutaflct, et fe piis eorum precibus commendaflcr,

ad

VAR.LECT.«cc P D.o.I NT ER P R- ‘ m*t * U Tbemife t. « Edeeard Ceerttwey, cernit dt Drvafart. * It (emit dr

PemiroJtt. • Lendrti & Wefbmnflrr. ' It dee dt SeJJbii * U lerd Geilford Deditj:

HISTORIARUM L I B. XIII.

ad locum fupplicio dcftinatum venit, theologum manu trahens:quem comiter

complexa, Deus tibi, inquit, omnia abunde tribuat pro humanitate, qua me profccu-

tus es;quamvis ex ea plus faftidii quam ex proxima motte terroris hadenus fenferim.

Tum ad adftantcis converfa, cum modcfta oratione faci i feriem expofuiflet, Reamme, inquit, non quod regnum afFcciavcrim, fcd quod oblatum non repudiaverim,

facit ; exemplum memorabile polieris praebituram, L* innocentiam] facta gravia,

quae in publicam perniciem vergunt, non cxcufarc : abunde quippe fceleris videri il-

lum admififlc, quifquis alienae ambitioni et libidini vel invitus ferviverit. His didis,

implorata Dei milcricordia, puellis pediilequis adjuvantibus, comam ipfa libi folvir,

rcjedilquc in oculos crinibus cervicem feriendam carnifici praebuit, non fine circum-

flantium lachrimis, etiam eorum, qui Mariae caufam femperab initio amplexi fue-

rant. Hunc exitum habuitJana majorum titulis illuflrisfoemina, fcd virtute et in-

genii nobilitate longe illuflrior;quae, dum vitrici et impcriofac matris ambitioni ob-

fequicur, funcfhim fibi reginae nomen fumpfit, et a regno (tatim ad fupplicium rapta

alienae culpae pacnas luit, tot advcrfac fortunae idibus conftantiaet innocentia fupe-

ratis. Id adum prid. E id. Februarias;quo etiam die Guilfordius maritus fecuri per-

cufluscft: et poftea ixKalcnd. Mart. Suffolcius capite pleditur, cum ante diem quar-

tum fuiflct damnatus. Hujufmodi rerum flatum pertaefi plcriquc, qui in Anglia

erant, in Germaniam fc contulere; in iifqucjoannes» Lafcus illuflri loco Polonus,

Hieronymi illius frater, cujus adeo magnum in b Pannonia et aula Turcica nomen ex-

(litit, in c Daniam primum, dcin^Emdam in Frifia orientali profcduscfl, ibiquefub-

«Airic. Multi etiam indigenae ob religionem folum vertere; Joan.

e Ponctus Winto-

nicnfis quondam epifeopus, Richardus r Morifonus, Antonius 8 Cocus et Joan. h Chc-

cus Edvardi praeceptores.

V. H a u d multo poft iv Non. Mart. leges fuper ccclcfiaftica difciplina a regina

promulgantur;quibus inter alia jusjurandum illud ab Hcnrico, cum a pontifice defi-

ceret, infiitutum remittitur, quo omnes adigebantur, quicunque ad aliquod munusaut dignitatem ccclcfiaflicam admittebantur, profiteri, fc illum ac fucccflorcs ejus,

tanquam fupremum Anglicac ccclefiac caput, agnofccrc;pontificem vero nihil ha-

bere in illam juris, quippe urbis Romae cpiicopum, quicum nihil commune habere

velint. Preces quoque vernacula lingua fieri praeceperat Hcnricus : iilquc rogabatur

Deus, ut ipfos ab epifeopi Romani fcditionc, confpirationc ac tyrannide liberaret

;

hanc formulam typiscxcufam aboleri jufiit regina. TandcmWiatusKal. April. capitis

poenam luit;qui impunitate propofita a quibufdam malevolis fubornatus, cum con-

jurationis confcios edere juberetur, inter cos 1 Cortinacum nominaverat, quali rcpul-

fam a Maria paffus Elifabcthac ducendae et expulfa fororc regni invadendi confilium

iniiflet : fcd, antequam duceretur, Elifabetham et Cortinacum cxcufavit, et conjura-

tionis illius affincis effe rcligiofa afTeveratione pernegavit. Elifabctha nihilominus

paulo ante ob eam caufam in carcerem conjcda, ad Mariae ufquc mortem fub cuflodia

fuit. 1 Hoc ipfo tempore * Cantuarienfis archicpifcopus et Hugo Lati merus Londi-

nenfis epifeopus k Windeforam et inde 1 Oxonium abdudi, coeptam anno fupetiore

Londini Kal. Novembr. difputationcm perfequuntur, coram» 2 Cantabrigienfis aca-

demiae theologis : cumque in fententia perflarent, rurfus in carcerem conjiciuntur.

Habebantur tunc Ordinum Angliac conventus : in quibus duo propofuit regina ; de

fuoP. [* mentif innocentiam]

VAR. LECT. • Cancuarienfu te Londincnfis epifeopi et Hugo Latimerus Vindcforam P.D.a.f.INTERRR. 'i Laih ® Htn^rit. c 4 Embden tnPrift. * Pttntt,niftu de Wmtbefter.

' Manfon. > Cafk. k Cbtkr. ' Ctwrtruaj, comte dt Dtvon/bire. ‘ IVcadfor 'Oxford. " de Cambrid/t.

NOT. * Ddc b* tpfo tempore Contuarieofe mr- Wmdeforam, Sic corrigendus locus e\ Godwinitliepijiopoi

:

l«c boc ipja tewrprre Tbometi Crjnmtrut Annalibus Lat. Fol. ad ann iff t. l.anmcr n'efto«C.intixrirnfii sdhvc arcbiepiftopm, Nit. RidJtixi Lon- point evfque de Londres, mns Nic Ridley Pot.distnfi fode mmprr exturbatus, rt Hugo Lathurrut » Lege, fecundum Godwinum, utrsujfoe anuU-}*» U^gormeufo epifoopattt jam otim rermunaverat, miat tbtohgis.

+5 *

cnm.iv.Henricus U.

Diqitized bv Googlp

[

i

45 *

CDOLIV.

Henricus 11.

JAC. AUG. THUANIfuo matrimonio, cr rcftitucndo pontifici primatu : quorum hoc reclamante nobilitate

pro tempore impetrare non potuit ; illud certis legibus obtinuit, nimirum ut Hifpa-

niarum princeps nullum ad munus publicum aut dignitatem in regno admittere polii t,

nifi qui in Anglia natus fit, et reginae fubditus ; in familia fua certo numero Anglos

habeat, quos honorifice tradet, nec ab externis ulla injuria affici patiatur ; non pofiit

rcginan\cx Anglia, nifi ipfa roget, fecum abducere, nec filios, quos ex ea fufccpcrit

;

qui in Anglia adolefccnt et educabuntur in fpem fucccflionis, nec inde exire permit-

tentur, nifi ncccflitas aut legitima caufa inciderit, idque ex Angiorum confenfu i re-

gina fine liberis decedente, princeps nullum habear in regno jus, fcd liberum regnum

ei, cui jure competet, relinquere teneatur ; nihil iniis, quae ad jura five publica five

privata, immunitates, confuctudincs regni fpcdanr, innovet; antiqua regni jura con-

firmare et fetvarc teneatur ; nihil gemmarum er pretiofac fupcllcdilis ex Anglia avehi

permittat i nihil ex regio patrimonio alienet ; naveis, machinas et omnem apparatum

bellicum confervet ; arccis et munita loca diligenter cuftodiri curet; pofiremo hujus

connubii ratione nihil foederi inter regem et reginam nuper inito derogetur, paxque

inviolata inter Gallos et Anglos maneat:principi ratr.cn liberum fit, ex aliis regnis et

ditionibus Caelari patri fuppetias mittere, five ad injuriam propuliandam, five ad ul-

tionem de accepta (umendam. Cum nihil amplius impedimenti fubefler, quo minus

nuptiae celebrarentur, Philippus idoneam tcmpcftarcm nadus, cum • xvm Kalend.

Sextii. ‘Juliobriga Calceorum portu folviflcr, afflante auftro, triduo poft b * Anto-

nam cum Hifpanica claflc appulit : ea erat xxc onerariarum navium et xl minorum

;

quarum utrinque latera xx Anglicac et totidem Belgicae naves tegebant. Obviant*

proce(Tere c Pagetus, d Rotclii et e Arondelii comites, * f privati figilli cultos, et mag-

nus regni quacftor, omnes pcrifcclidc donati equites. e Cum iis venit et marchio

E Navicularius, dudum apud reginam principis legatus. Poftridie princeps navi ad

id fuperbe ornata exceptus, una cum duce h Albano, ** Roderico Gomefio Silva,

Antonio k Toletano et Petro 1 Lopezio ad potius molem in terram dcfccndir, et equo

regie inltrato, qui ad id paratus erat, infccnfo, in oppidum venit. In palatio, quo ex-

ceptus eft, paflim videre erat aulaea et uranifeos Hcnrici vm nomen cum primatus

ccclcfialtici titulo praefercnrcis ; adeo re abolita nondum ejus memoria aboleri potu-

erat. Dic fcqucnti, poft miflitata utrinque munera, princeps magna fuorum et re-

gulorum Anglorum, ac ra Wintonicnfis epifeopi praecipue, qui cum l nobilibus, et

comitis" Penbruchii, qui cumccL, reginae juflu ipfum falutatum venerant, catena

ftipatus, pluviofo admodum tempore*Wintoniam ad reginam venit. DiesB. Jacobo,

in cujus patrocinio Hifpania eft, lacer, nuptiis deftinatus fuit;quae Wintoniac magna

pompa celebratae funr. Principis in comitatu erant Albanus, marchio® Pi Icarius,

p Caftcllac maris pracfc&us, etq Medinenfium dux, quifquc cum fuis magnifice or-

natis. Cum ad locum ventum eft, Jo. Figueroa Caelaris nomine regno Neapolitano

ccilir, et jus omne, quod ipfi in eo competebat, in Philippum filium tranftulit. Moxrecitantur pa^a, quae per legatos conventa fuerant, et demum voce principis confir-

mantur. Tum more in privatorum nuptiis ufitato Wintonicnfis, qui ut inauguratio-

nem fic et hanc ceremoniam peregit, cum aliis v epifeopis, a circumdantibus quaefivit,

an quifquam cflct, qui impedimentum juflum aliquod fubcftc fciret, quo minus

nuptiae legitimae inter cos contrahi poflCnt aut deberent. Cum nemo contradiceret,

et

VAR. LECT. • Privifclus Pogatenis et mag- vefu*, VdKmis, qui mcnfac jeginae infcrvicbanr.

nU' P. Pogaterus privati D. o. Cum iis venit P.

6 cum iii erant primarii viri, Srrangerus, Matra- 7 Ruido P. D o. f. * Vintonium P. D. o.

INTER PR. • U Corana no Gaiice * Soutbamptou. ' te lord Pdfet. < Hemrj Momen, comte dt

Rutloud. * Arundel. ' Froufoii Ruget, comte de Btdford, parde Au fetouprivdi & GmiUoumt Poa/et,

maroun dt IVimktptr, ffrsnd trefotitr. * de Ut Novat- k It duc JAlte, maej,ior.domo mugitur. > Ruj

Comet, dt Silva,primo camerier murgior. “ drToledo, primo eaval/itrit.zo muggUr. 1 Lopex. macior-domo.

» de IVmchttter. * de Pembroic » il marcbtje di Pejiafa. ' famiral de Capslte. < le duc de McdinaCeli.

NOT. 1 Lege XVII Kal. Put • Ddc Autonum : lege Soutbamptouium.

-Oigilizod bsi.CQDgjd

HISTORIARUM LIB. XIII. 453ct contra omnes confiifa vocc aflcntircnt, conferta rcscft, ac proclamationes titulo- CDIOLIV.rum utriufquc publice fartae Latina, Francica, ct Anglica lingua. Pcrarto facro, inter Henricus U.choreas ct convivia ac cetera regalis laetitiae oblcrtamcnta dies extrarta cfl. Inde de-ducente regina Philippus Londinum urbem regni primariam honorifico ac fplcndidoparatu ingrefliis di.

VI. Interea Polus cardinalis, qui Cacfaris juflu» Dillingac fubftitcrat, per 11-

tcras modefte cum Cacfarc cxpoflulabat ; oftendebatque indignum plcrifquc videri,

pontificis legatum, qui pacis ct religionis caufa ad ipfum mitteretur, ejus aditu pro-hiberi : id ad ipfius dedecus et contemptionem pontificis pertinere

:quantae enim id

voluptati haereticis in Germania fore, in quorum oculis haec gerantur? quos deniqueanimos in Anglia fumpturos Catholicae religionis hofteis? Itaque orabat ct obfe-

crabat, ut libi quamprimum ipfum conveniendi facultas daretur. Dillingac tunc erat

Dominicus a Soto Hifpanus, magni nominis theologus, qui Cacfari a facris concio-

nibus fuerat. Per cum Polus Cacfarem urget, ne patiatur diutius legationem impe-

diri magno Chrifiianac rei atque inprimis Angi ici regni detrimento. Tandem, ad-

fentiente Cacfarc, Polus Bruxcllas ad cum venit : fcd ibitantifpcr fubfifterc jubetur,

quoufquc Philippus filius in Angliam appuliflcr. Interim, ne nihil ageret Polus,

alteram legationis partem aggreditur, fi qua forte iniri ratio pofict pacis inter ipfum

ct regem conciliandae. Nam pontifex b Dandinum ad Caefarem ct e Sangeorgium

ad regem antea miflos, cum nihil proficerent, revocaverat, ct hoc totum negotium

Polo commi ferat. Audito Polo, Cacfar, cum nullas conditiones, quae honcftae ef-

fent, ct quibus pax firma conftitui poffet, rccufaturum fc oftenderet, ceterum nihil

deliberari polle, antequam de regis voluntate cognofcerctur, Polus nulla mora inter-

pofita in Galliam venit ; fcripfirquc in itinere libellum, quo Cacfarem ad pacem hor-

tabatur, fumpto argumento ex ejus rcfponfionc. Tunc facri dies inflabant, quibus

Dominicae mortis memoria recolitur. Id tempus cum minime negotiis trartandis

idoneum videretur, regi placuit, ne Polus interea ad fc adiret:quam occafionem ar-

ripuit vir pius hujus libelli, quem nondum ad Caefarem miferat, ad ipfum mittendi,

adjunrta cpiftola. Elapfis deinde facris illis diebus, cum rege, ac poli cum AnnaMomorantio equitum magiftro ct cardinali Lotharingo, quos penes rerum fummaerat, ftudiofe ac vehementer de pace egit. Tandem non fine fpc concordiae a rege

dimittitur j qui, poftquamcum impcnfc laudavit, magnopere dolerc fibi dixit, quod,

ante Julii 111 pontificatum, aut non ipfe per fc cum cognoviflet, aut per alios de fum-

mis ipfius virtutibus magis ex fide non fuiflet cdortus:quippe (ion alium fc in ponti-

ficem eligi, quantum in ipfo eflet, pcrmilTurum fuifle. A rege in Belgium redeunti

cum miferabilis ubique rerum facies in utriufquc principis confinibus ob oculos ver-

farctur, fumante adhuc ex recentibus incendiis folo, ct dilapfis huc illuc colonis la-

mentabilis paffim vaftitas occurreret, ad luce fenes ac mulierescum pueris, qui domi

ob infirmitatem remanferant, humum floribus ct herbis, quacunque ille incedebat,

infternerent, eo major additus cft Polo ftimulus, ut omni ratione enitendum fibi cx-

ifiimarct, quo concordia inter potentiflimos principes farciretur, et incendium illud,

quo Chriftianus orbis per eorum bella tam diu conflagraverat, tandem rcftingucrctur.

Sed egregia optimi viri voluntas fruftra fuit, adeo exulceratis uttiufquc animis, ct tam

inveteratis vulneribus nondum coalcfcerc valentibus. Dum in coenobio Bruxcllis

proximo, ad quod pro confuctudinc diverterat, haereret, expertans, dum fuipicax

Caelaris animus fibi fatisfaceret, chariflimum fibi Bartholomacum Stellant afferta

jam aetate fenem, qui ipfum amoris ergo cum Donato Rullo in Angliam fcqui vo-

luerat, amifit : nec multo pofl, confertis jam in Anglia Philippi ct Mariae nuptiis,

cum irritus fuiflet eorum conatus, qui apud Cacfarem, et Romae apud pontificem, in

INT E R P R. 1 DiUmgen. * k cardina! Dandino. ' U cardina! de 5'. Qtarge. Anglia

TO M. I. 5 Y

Digitized by Google

454 JAC. AUG. THUANICIODLIV. Anglia etiam apud reginam, per calumnias invidiam illi conflare tentaveranr, Maria

Hekricus IL 'duos primarios viros * Pagetum et b tdvardum Haftingum regii flabuli praefedum

BruxcIIas mifit, qui illum honorifice evocatum deducerent. Igitur, petita a Cacfarc

venia, c Polus, his viae comitibus, mcnfc Septembri fc itineri commifit5 et d Caleto,

quod tunc Angli tenebant, paratis ad id vi navibus, fecundo vento, qui diu adverfus

huc ufquc flaverat, in patriam trajecit, et ad aeDovcram, qui proximus cft infulae

portus, fcliciflime delatus cft. Ibi abf Elicnficpifcopoctg Montifacuti * vicccomire

exceptus, magnoque nobilium undique confluentium numero, tandem •» Gravefindae

ad Tamefis ripam, quae Londino xx milliaribus abeft, obvios habuit * Dunelmcnfcmepifeopum et* k Salopienfem comitem j qui, de adventu gratulati, ipfum regis ac re-

ginae nomine plurimum falvere juflerunt, et diploma de ejus reftitutionc maximoregni figilloobfignatum exhibuere ; infuperque addiderunt, in comitiis, quae pridie

Eid. Novembr. inchoata fuerant, magnoomniumconfcnfuadumcfle, ut lex abrogare-

tur, qua ille hoftis patriae atque exui declarabatur omnique nobilitatis jure privaba-

tur; atque, ut major adioni audoritas accederet, Philippum ipfum et Mariam praeter

motem, (nam tantum fcmcl, cum coguntur et cum dimittuntur, reges ad ea ve-

nire folent) comitiis interdie voluifle. Inde Polus urbem ix Kalend. Dcccmbrcisvenit, tunc primum regum pcrniiftu argentea cruce, quae legationis apoftolicac

infigne cft, prolata, et in prora cymbae, qua vehebatur, ut ab omnibus afpiccrc-

tur, conftituta. PraemiAus 1 Wintonicnfis epifeopus regni cancellarius, cum plc-

rifquc proceribus, qui navigio cgrcdicntcm cxdpcrcnr. Philippus ipfc, qui cumMaria adhuc ad menfam fedebat, furgens obviam procellit : regina veroadfum-

mas fcalas venientem excepit ; tantamque voluptatem ac laetitiam animo capere

fc dixit, quod illum falvum atque incolumem afpiccrcr, quantam ccpiflcr, tumcum liberam regni poflctfioncm adiit. Triduo poft regem adiit Polus, ut de iis,

quorum caufa milfus fuerat, cum ipfo ageret. Rex obviam ei rurfus extra cubiculum

procellit, fafciculum Roma nuper allatum deferens, quo mandatorum amplificatio

ab ipfts avide expetita continebatur. Poftridic rex ad ipfum ofticii caufa viciflim

adiit : tuneque limul de rationibus egerunt, quibus regnum ad ecclcfiac unitatem re-

vocaretur. Res folemni ritu ada. Nam poftridie conventus in regia coram ipfis re-

gibus habitus cft, cui Polus interfuit. Ibi Wintonicnfis cum de Poli mandatis,

quae a pontifice milfus ad Angliac rcenum haberet, egiflet. Polus ipfc longam orario,

nem vernacula lingua habuit ; Gratiafquc ordinibus egit, quod fe in patriam ac nobi-

litatcm reftituiflent ; ficquc fibi praeclulum antea ad regnum aditum parcfcciflcnt, et

facultatem ipfis inferviendi dediftent : fc viciflim venifle, ut, qui in terrenam partiam

ac nobilitatem ab ipfis reftitutus fit, cos in coclcftcni patriam ac potiorem nobilitatem

reftituat, qua fc tum demum ipfi fpoliavcrinr, cum ab unitate ccdcfiac defecere.

Igitur hortatur, ut fuperioris temporis, quod tantas ipfis et univerfo regno calamitates

importaverit, errorem ingenue agnofeant et ex animodeteftentur, et, quod iis benefi-

cium Deus vicarii fui nomine per ejus legatum deferat, id finccra animorum alacritate

accipiant ac fcdulo retineant : reliquum clle, ut, cum ipfc adeftet clavcis adferens,

quibus ccdcfiac valvas illis aperiret, quemadmodum aditum fibi in patriam fcciflcnr,

legibus, quae illum excludebant, antiquatis, ita ipfi leges illas omneis abrogarent,

quae contra fedem Apoftolicam latae ipfos a reliquo ccdcfiac corpore omnino divul-

fos tenerent. Audientium hoc fermone animi varie adfcdi fiunt, dum ftatum prac-

lcntcm pcrtacft alii priora et vetera malunt > alios, qui contrariam dodrinam imbibe-

rant, pontificii nominis auctoritas terreret. Tum Wintonicnfis regni nomine gratias

agit i

VAR. LECT- * Donaveram P.D.o. * regulo P D.o. 1 SaiLibcricnfcm P.D.oI NT E R P R. * It Itrd Faget, kjrav de Beaudefert. * te rktvafur Fdmtard Haftiw&tt m.iftrr ef tkt

kirjt, 00 £ra*d tcwjerdf /arrme ‘ It tardiva/ Pe/t 4 Calais. 'Dtmvrrr. 1 TbomasTkir/k)^tWfvntElj.f yinthony Bro--*y vitante de At&vtaiutr. k GravefevJ. ' Tonf/a/, evenae de Dvrham k Frovfit

Ta/kot) tmtt dt Sbrtvnhrj. * f‘tvejkt de Wivtktfltr.

Digitized by Googli

HISTORIARUM LIB. XIII.

agit ; ct deliberaturos eos rcfpondcr. Cum fcccfliflct Polus, dum deliberaretur, moxrevocatur * ct eo pracfcnrc rurfus Wintonicnfis Deo gratias agit, quod prophetam ex

fuo numero fufeitafler, qui cos falvos faceret : tum, poftquam beneficium, quod a

pontifice ultro deferretur, multis verbis laudavit ct extulit, fcipfumcum ceteris er-

rore lapfum palam fafliiscft, atque, ut omnes tandem ad fe redirent ct rcfipifccrcnt

oblatam gratiam amplexantes, hortatur. Haec ira tunc acia. Demum pridie Kal.

Dcccmbrcis, qui dies B. Andreac lacer eft, Polus ab» Arondelii comite regiae domuspraefero ct vi aliis primariis perifeelide donatis equitibus totidemque epifeopis dc-

du&us in regiam venit. Ibi in confcffu cancellarius circumftantcis rogat, placcrctne

iis, ut ipforum nomine venia a legato peteretur, ct ad ccclcfiac unitatem atque ad

pontificis, qui eft fupremum ejus caput, obedientiam rcdirctur. Clamore magnoaliis, filcntioplcrifqucaflentientibus, libellus lupplex regibus porrigitur, quouniverfi

poenitere fe fcifturae ct a Romana ccclcfia defeCtionis declarabant ; ct proinde reji-

cere leges omneis, quae contra pontificem latae cfient, ct quantum in ipfis cflet abro-

gare : orabantque reges, quos Deus ab hac labe puros confcrvafTct, ut veniam libi per

ejus legatum impetrarent, atque ejus beneficio in gremium ccclcfiac tanquam filii re-

ciperentur, ct cjufdcm corporis membra prius divulfa agglutinarentur. Libellum

poftquam legere reges, Wintonicnfi cancellario reddidere ; qui cum alta voce, ut abomnibus exaudiretur, recitavit. Cum Turgerent reges, ut legatum deprecaturi adi-

rent, ille antevertit : ct poft regum deprecationem, cum rutfus confcdiflct Polus,

quid poteflatis fibi a pontifice concclTum fit, recitato diplomate univerfis palam fecit.

Tum immortalcis fe Deo gratias habere dixir, quod, quemadmodum prifeis ccclcfiac

temporibus Anglis hanc gratiam fcciflct, ut primi dcpulfis gentium erroribus verumDei cultum publico confcnfuamplc&crcntur, ita nunc iifdcm tribuifler, ut, cumfcfc

ab ccclcfia fejunxifient, primi, quam graviter dcliquiflcnr, agnofccrcnt: nec dubi-

tandum efle, fi vere cos atque ex animo poenitear, quin angeli lummuin gaudium ex

tot hominum tamque florentis regni convcrfionc capturi finr, quibus vel unius pecca-

toris pocnitcntcm animum fumniam laetitiam afferre verbi divini teffimonio conftct.

Tandem, cum furrexifler, et omnes in genua procubuilfcnt, conceptis verbis univerfbs

Anglicc loquens abfolvir. Mox in regiae laccllum itum eft, ad decantandum BB.

Ambrofii ct Auguftini hymnum. Poftridic Polus, rogante Londincnfi praetore, re-

gum pcrmiflii, urbem cum legati ornatu atque omnibus infignibus ingreffus eft. De-

inceps de religione inftauranda, revocandis piis viris cxulibus contraquc pellendis de-

pravatae doCtrinac lcctatoribus altum eft. Poftrcmo ampla ct honorifica legatio ad

pontificem decernitur, ad idque munus deftinatur epifeopus 1» Elienfis, Montifacuti

vicccomcs ct Edvardus c Carneus jur ileon fu Itus, qui reginae ct Philippi ejus mariti

nomine obedientiam fcdi Romanae et pontifici praedarent. Ab amplillima ct floren-

t illima totius orbis infula tandem incontinentem redeundum eft.

VII. In Germania totus hic annus in rebus Saxoniac componendis et Albcrti firan-

dcburgici caufa nunc armis nunc conventibus ob id indicis agitata * circumactus.

Joannes Fridcricus poft Mauritii fcprcmviri mortem cum fruftra rentafiet antiquam

aroifli fepremviratus poflcftioncm recuperare, tandem, Daniae regis Augufti foccri in-

terventu, poft fcmcftrcm fere difeeptationem inter parteis tranfaCtumeft his conditio-

nibus i ut Joannes Fridcricus feptemviratu, Mifnia ct argenti-fodinis Augufto cede-

ret ; quae omnia ad ipfum, Augufto fine liberis mafculisdcccdcnrc, redirent : interint

illi liceat feptemviri nomen ct dignitatis infignia, tam in obfignandis literis quam in

procudenda moneta, quamdiu vivet, ufurparc: Auguftus viciflim quafdam pracfcCVu-

ras ct oppida ei libcrifquc ejus largiatur ; ct pro eo, quod fupcrcrar, ex illo aere alieno

Saxonis, quod Mauritius diflolvcrc promiferat, c aureorum cid dependar : arcem

oppidumqueVAR. LECT. * circumegit fe P.D.a. f.d.

1NTERPR. * Arantici. b 1'cvcjkc tfEljr, & I* vieamtede Mantacate. * Corve

455CDPL1V.HenricusII.

Digitizedby Googl

456CI313L1V.

Henricus II.

JAC. AUG. THUANIoppidumque* Regii-montis in Franconia fttum, quod b Wirciburgcnfi epifeopo in

xlcid aureorum oppigneratum cft, luat; et Saxonis liberis reftituat : foedus heredi-

tarium Saxonicac domus fuperioribus bellis violatum farciatur, ac denuo confirmetur.

Id cum Saxo jam ex morbo decumbens fubfcriptione et figno appofito ratum habu-

iflet; et ut filii fervarent juffiflct, non multo poft extremum diem claufit, vNon.

Mart. vir conflantiae et invidi animi, etiam ab ipfts hoftibus, ad haec liberalitatis re-

giae laudem confccutus, qui poft varias vitae aerumnas et adverfitates, quibus tota

vita conflidatus cft, tranquillitatis portum in morte tandem invenit ; obfcuriorc ta-

men ejus poft obitum fama, quod * liberos paterna calamitate oppreflbs rcliquiflct.

Undecimo ante cum dic Sibylla c Clivcnlis uxor d Winariac dcccflerat, voti compos,

cum faepe dixiflet, fc aequi Ilimo animo morituram, li libi maritum liberum domi

reducem afpiccrc liceret. Ipfc vero, dum fcpulchrum uxori in facra aede pararetur,

quali brevi eam fccuturus, locum fibi ad latus illius fervari juflcrat.

VIII. Interea fub exitum mcnlis foederati ad 3

c

Schuinfurti, quod ab Alberto

tenebatur, obfidionem redeunt;qui eodem tempore v { Hohclanfpcrgum alterum di-

tionis Albcrtinac propugnaculum armis occupant. Nec multo poft Cacfar in foede-

ratorum gratiam, proftratac miferi hominis fortunae more fuo incumbens, jam hyeme

fuperiori proferiptum, denuo datis, dum Bruxellis efiet, literis proferibit : et, quando-

quidem bis irrito fuccdTu * S Rotcnburgi ad Dubcrum flumen ob id conventum fir,

gravi ftimis verbis mandat, ut principes atque Imperii ordines, praecipue vero finiti-

mi, lentendam latam cxfcquantur. Continuo affixis ubique literis ordines, qui ad

Rhenanam provinciam pertinent, h Wormatiac convenere de cxccutione, quam Cac-

far urgebat, aduri. Tempus comitiorum inftabat, quae « Auguftac Vindelicorum in-

dicta fuperius diximus. Hiscum interdie Cacfar valetudine praepeditus non poftet,

in Ferdinandum fratrem, qui provinciam eam in fc receperat, onus transfert : fcd

turbulento adeo Germaniae ftatu principes et ordines Imperii cum fc cxcufarcnt, et

folus fere ex Cacfaris confiliariis Auguftanus cardinalis adeflet, in commodius tem-

pus res dilata cft. Albcrtus, cum armis non poflet, editis feriptis k Korimbergi-

cos oppugnabat ; et, cum de Cacfaris gratia adhuc non omnino dcfpcraret, cos ut pa-

triae proditores acerbe pcrftringcbat, quod fuperiori bello regi contra Cacfarcm opem

tulillcnt, et pecuniam occulte numerari juffiffcnt ; denique Caefardm in fufpicionem

calumniofc adductum fociis atque epifeopis odiofum rcddidiflcnt;quod au&orcs epif-

copis fuiffent a paftis, quae Cacfar confirmaflct, difccdcndi, belloque, de quo tanto-

pere conquerantur, caufam dediflent ; er, judicio a camerae judicibus redempto, bel-

lum excitatum crudeliter gcffiflcnt. Capto Hohclanfpcrgo, cum feripta ejufmodi

multa inibi reperiflent Norimbcrgici, contrario feripto xv Kal. Junii evulgato ad ea

rcfpondcnr, et repetita belli origine culpam ejus in Albcrcum et Guliclmum ‘ 1 Grum-

bachum emUTarium ipfius, dignum hero miniftrum, rejiciunt; oftcnduntquc, quamille fe ab omni femper concordiae ratione alienum praebuerit : cum principes fupe-

riori anno Hcidclbcrgac et fcmcl atque iterum Rotcnburgi pacificandi caufa convc-

niflent, periplum ftctifte, quo minus conciliationis via inirctur : folitum etiam odio-

fc paflim principes, qui fc medios his turbis intcrpofucrint, hoftium fuorum procura-

tores appellare. Praeterea eodem feripto crudelitas, qua erga captivos et fuppliccs

quotidie uteretur, addudis in medium exquifirae immanitatis recentibus exemplis,

ipli exprobratur. Petunt igitur, ut, quandoquidem is malorum omnium auftor cx-

ftitcrir, ipfl contra nihil nili au&orc Caelare ad vim et injuriam propulfandam egerint,

diligenter

VAR. L E C T. * quod Ubero longe fui diffimi- r Holonfpcrgum P.D. o. f. d-

les rcliquiflct. P. l>.o.f.d. * Roteburoi P.D. o.f.d.* Schinfurti P.D. o. Seuhinfurri D. f.d. ' Grunbacnum P.

I NrTF. R P R- * Konifjheffin m FrtntttKir. h f'evetfte tU IVrrizhur^. 1 it C/evti. A Wtttaar’ Scbviehrfurt. 1

Htbntfiurtfitrg, * R9tenbur& fur It TaitUr. * Kermti. * A»pb*r&. k <tnx it

Ngremberg. 1 Grtmh*ih.

Digitiiod by.GoOgte

HISTORIARUM LIB. XIII. 457

diligenter omnes confiderent, quam e re communi Germaniae fit, ut fententia contra CIDIDLIV

.

Albertum tanquam perduellem lata quam primum cxccutioni demandetur, ne fu- HekricusII.

rentis hominis exemplo latius 1’crpat audacia : orant et obtcftantur omneis, quibus

jus et aequum cordi e fi, ut totis viribus incumbant, quo publica Germaniae pcftis op-

primatur, nullum ipfi perfugium aut receptum dent, nec ope confiliovc juvent, aut

falfis ipfius criminationibus in poficrum aures aperiant. Dum verbis res geritur, non

ccllabat Albcrtus; fcd, acceptis pro >Aumalio redimendo lxcid aureorum, copias

per Saxoniam cogebat. Cum his fumma celeritate * b Schuinfurtum iv Eid. Junii

petit; et cum id ccc equitibus et vn peditum vexillis fub noctem oppidum, qua parte

non erat obfcfluni, ingreditur. Cum ibi omnia ad extremas angufiias rcda&a offen-

diflet, confilium ex tempore cepit ; et triduo port, oppido direpto, cdudis circiter

xviii praefidiariorum tam equitum quam peditum fignis, ac tormentis, fummo filcn-

tio, 1 dationibus crebris ad portarum cuftodiam rclidtis, noctu egreditur, et c Kitzin-

gam verfus iter infiituit, oppidum infra pofitum ad A Moenum. Albcfccntc dic cumde fuga cognovifient foederati, pars in oppidum ruunt, in iifquc Brunfvicus, et, quod

Albcrtinospropcrantcis fugerat, ipfi rapiunt, et oppidum pofiremo incendunt:pars

fugientem hortem infequuntur;quem tandem tardius propter tormenta incedentem

adfccuti fiftunt : nec ille certamen dctrcftavit ; fcd, acri commiffa pugna, cum fuper-

vcnicnre toto exercitu tantae potentiae imparem fc videret, monitis fuis, ut qua quif-

que pollet ratione fibi confuleret, ipfc cum paucis fc periculo fubducit, et tranato flu-

mine Kitzingam incolumis pervenit, amifiis omnibus impedimentis. Ad hujus eia»

dis famam, qui e BIaflcburgum praecipuum illius et quod unicum fupcrcrat propugna-

culum tenebant, o£tavo port dic deditionem Ferdinando faciunt : nam Hcnricus f Fla-

vius, qui oppidum continenter obfcderat, paulo ante dcccflcrat. Ita omni ditione

exutus Albcrtus juftas lcclcrum atque immanitatis fuac poenas dedit, et in Lotharin-

giac fincis primum, deinde in Galliam ad regem confugit. Eo profligato, ne nonfuorum furore adhuc Germania plecteretur, Hcnricus Bmnfvicusad antiqua confilia

revolutus et iplc furere coepit ; factoque in inferiorem Germaniam impetu, permul-

tos principes ac civitates atque ex nobilitate plcrofquc pecuniam pofeit, et imperata

facere cogit; jn primis B Megalopolcnfcm, h Luncburgicos, * Anhaltinosac L Man£feldios male mul&at. Parte alia, inftigante eodem Brunfvico, epifeopi cum reliquis

copiis Roteburgenfeis, quorum oppidum ad Imperium pertinet, et 3 1 Hennebergium

comitem, qui fc bello hoc ultimo domi continuerat, hortiliter invadunt ; hoc agentes,

ut in bellum, quod pro communi falutc gcftum efler, fumptus pro virili fuppedira-

rent : fcd res interventu aliorum principum tandem compofita fuit. Urgente interca

Cacfarc, Imperii ordines Sextili mcnfe rurfusWormatiac conveniunt : et, quia metus

erat, ne Albcrtus, qui ad nos confugerat, regis viribus fretus in Alfatia et locis vicinis

res novas moliretur, a Rhenanae provinciae ordinibus aliquot* cohortes in Lotharin-

giac fincis miflae funt;quae, non contentae aditus fervare, cum multum damni Lo-

tharingiac intui i flent, nec alio praeterea operae pretio facto, quod nemo fc illis locis

commoveret, domum redeunt. Id, quod ad injuriam fuam pertinere rex exirtima-

rct, in cujus patrocinio tunc temporis Lotharingia erat, ad Imperii ordines, quiWor-matia Francofurtum migraverant, litcras dat Kalend. Octobribus Germanica lingua

lcriptas;quibus, repetita conjunttionis utriufquc gentis memoria, dolerc fibi admo-

dum dicit, quod quorundam factionibus factum fit, ut illa utrique hactenus honerta

etV AR. LECT* « Schinfurrutn P.D.n. Scuhinturtum D ( d- # Hanneburgium P.D.o.

I NT ER PR. * fr dat WAuutalr * ScbwiafuTt. ' Kttx,inf,rn. 4 It Afftn. ' Blajffeniarg. ( PU-xen.t le duc ,ie MeckUniurr h Ut duce de Luueiurg. ‘ let frimet d"Aubatt. * Ut conttes de Mavrfeld.1 d'Hen»eier£.

NO T. * Dele fiationiiut trtiris ad portarma diamftattonitus. Sleidin, d’ou CC licu cft prtt, WCt

tufiodiam reliSit

:

lege mtlfis rtliftit adportarum cuflo- ainltlib. fW.

Tom. L 5 Z

by Coogle

45«

CPDL1V-HEN11IC17S 11.

JAC AUG. THUANIct falutaris amicitia diflolvi pcriclitctur : nam illorum impullu quofdam ordines,

nulla offenfione accepta aut belli dcnunciatione prius fada, in fc nec opinantem arma

fumpfiflc ;quod fibi eo gravius fit, quod fpccic bello Albertum perfequendi id fiat.

Siccinecnim, inquit, in invidiam vertunt inimici, quod necdlitudinis antiquae fer-

vandac caufafcci ? An non fatis cft omnibus pcrfpcdum, Gallorum retro faeculis eam

humanitatem ct hofpitalitatcm fuiflc, ut apud cos adflidi principes, ac praecipue Ger-

mani, fecurum femper ct certum perfugium habuerint»

Qjiid ergo criminantur ? il-

lum me ope et holpitio juvare i Id vero minime nego ; ct, nifi animus ab omni am-

bitione ct vanae laudis affedarione alienus eflet, etiam gloriarer. Quid enim principi

convenientius, quam adflidi principis mifcricordia tangi ? aut quid denique glorio-

fiui, quam profligatas miferorum fortunas fublcvarc ? Cuperem fanc videre Albertum

domi pacatum, ct avitis potius opibus florentem, quam adflidum ct cxulcm atque ab

omnibus defertum : cuperem, ut ille fc in hos miferiarum laqueos non induiflct,aur,

quando aliter fieri nequit, aequis conditionibus cum eo tranfigi poflet : verum, cumapud me cogitarem, adverfarii mei culpa fadum efle, ut in has anguftias ille fc conje-

cerit } quippe qui tranfadionem cum epifeopis ab ipfo factam, cum primo reftidiflet,

mox ratam habuit, ct Alberto audor fuit, ut jus tranladione quaefitum armis perfe-

qucrctur ; rem fore indignam putavi, fi amicum principem dcfcrcrcm, aut ejus ad-

flidi fortuna non commoverer. Neque tamen proprcrca ei adverfus Imperii ordines

fuppetias ferre aut omnino aliquid contra amicitiae leges facere in animum induxi

:

leges illas religiofe colo, ct porro colere decrevi ; modo vos vicillim nihil contra fe-

ceritis. Cum ergo nihil nifi pacatum ct benevolum a me expedarc debeatis, viciflim

peto, ne dolis ct artibus inimicorum meorum, qui privata fua negotia, magno vcflro

cum difpcndio et dedecore, publica faciunt, decepti, aut arma fumatis ipfi, vel auxilia

ct pecuniam illis contra me fumminiftrctis. Nunc fupcrcft, ut, quid fuper ea re vo*

luntatis ct propofiti vcftri fit, quamprimum per cum, qui has vobis reddet, mihi rc-

nuncictur, ct juxta morem antiquum* Paflavicnfipoftrcmo foedere confirmatum le-

gatis meis, quos ad proximum Imperii conventum de pace publica mUTuras fum, ido-

nee caveatur. Ad ea rcfponfum cft; mi libs in b Lotharingiam equites non injuriae

ipfi inferendae caufa, fcd eo confilio, utAlbcrti hoftis ab Imperii ordinibus judicati

conatus, fi quam forte eruptionem faceret, impedirentur: de legatis et pace publica

quod petat, quando nullum ejus rei mandatum habeant, velle ad fuos referre, qui,

quod aequum fir, procul dubio faduri fint. Eodem tempore allatae funt Alberti li-

tcrac ; quibus de Antonio Perrenoto' Atrcbatcnfi graviter queftus, d Trcvircnfcm

feptemvirum ct e Argentinenfem epifeopum atque fHcflum ipfum admodum viru-

lente fugillabar, fanguinarios illos equites appellans, qui vitae fuac fint infidiati. Obreligionem quoque tunc aliquantum in Bohemia altercatum cft. Ferdinandus cdido

promulgato luis tnandarat, ne quid in (aerae cocnac facramcnto mutarent ; fcd in

ejus perceptione fecundum receptum jam a multis faeculis in ccclcfia ufum altcra

contenti lpccic clfcnt. Id cum graviter ferrent primates, nobilitas ac plcraequc civi-

tates, de coque faepius regem intcrpcllaflcnt, denuo per cpiftolam multis addudis ar-

gumentis enixe rogant, ut juxta Chrifti praeceptum ct veteris ccclcfiac confuctudi-

nem integrae cocnae ufus fibi permittatur. Ad eam Ferdinandus ix Kal. Quintii.

Vienna rcfpondct; ct, cum fummus fit magiftratus, cuiobfcquium fecundum Deumdebeant, mirari fe dicit, quomodo obedire fibi nolint; potiufquc novit i is quorundam

opinionibus aufcultantcs curiofitatc quadam ct fuperbia tranfvcrlos agi 1'ea finant, ct a

via majorum defledant : rem efle profundioris deliberationis, de qua mature cogita-

turus fit, ct e ffedurus, ut intclligant omnes, fibi fuorum falutcin ct tranquillitatem

curaeVAR. LECT. • fincre deflc&crc. P. O.o.f.INTERPR * /f troiti dt Tejfnu. * Ltrrame. * Peviave <tArras. * de Trtvri. * dr Strathurg.

( it itwigraxt JtHeffe.

Diqilizetl bv GooglgJ

-

HISTORIARUM LIB. XIII.

curae cflc : fcd intcrim pctcrc, uc obfcquantur, ct nihil in co negotio muretur. Adca ab illis rurfus replicatum } nonelle novum, quod petant i fcd Chrifti inftituto ct an-

tiquae ccclcfiac conluctudini plane confcntaneuin : non igitur curiofirarem aut fuper-

biam »" caufa efle, cur hoc beneficio fuanun confcicntiarum tranquillitati confuli ex-

optent : ipfum quidem tanquam fumnium magiftratum fc agnofccrc, cui omnia de-

beant, et qui a fc omne obfcquium expedarc poflit ; fcd orare, quandoquidem hoc

ad Dei gloriam fpe&cr, ne in co confcientias ipforum gravari, aut diutius tanto bene-

ficio defraudari, patiatur. Antea ct ob religionem periculum creatum fuerat Joan.

* Frifio Ncuftatcnfis coenobii in Wirciburgcnlis epifeopi ditione pracfuli, quod de

Lutheranilino fufpcdus cflTct. Itaque prid. Non. Maii citatus cft, ut intra fextum

diem fcqucntcm b Wirciburgum veniret, ct ad interrogata refpondcrcr. Propofiti

illi funt non folum praecipui do&rinac articuli, fed etiam alii ad ceremonias ct difei-

plinatn ccclcfiafticam pertinentes : ad quos ille * v Kalcnd. Junii rclpondit ; ct, ferip-

turacac patrum ceftimoniis lententia fua, ut fibi videbatur, abunde confirmata, nihilo-

minus vii Kalcnd. Quintii, damnatus ct a fundionc fua omnino remotus cft.

IX. 0 E t haec quidem hoc anno in Germania gefta funt;qui ultimus fuit Joanni

e Fero profeflione Francifcano, qui in Moguntincnfi ccclcfia concionatorcm egit,

multaque lcripfit tanta moderatione, ut, fcifla ob religionis caufam Germania, ab

utraque parte gratiam meruerit : tandemque in laudabili munere liio adfiduus, dic B.

Mariae natali ad meliorem vitam migravit. Fuit ct hic annus ultimus v Xifto Betu-

lcio d Auguftac Vindelicorum nato, ubi ille ct gymnafio praefuit per annos xvi, ct

rem litcrariam, dum vixit, non mediocriter voce ct feriptis editis juvit j a Joan. Bap-

tifta ct Paulo Haintzcliis Auguftanis fratribus, vicem bene merito de fc praeceptori re-

pendentibus, honorifice ibidem fcpultus. * Eum mox fccutus cft Simo e Ponius Nea-

politanus, in patria anno aetatis lvii mortuus ; olim P. f Pomponatii Mantuani cclc-

berximi aetate fuaphilofophi difcipulus, nequaquam praeceptore fuo inferior, fcd in

cofuperior, quod ad peripatericae feientiae a dodoribus barbaris hadenus tradatac

cognitionem linguae Graecae et bonarum litcrarum ornamenta attulit ; nonnihil,

dum Ariftotclicac dodrinac plus jufto tribuir, indilputationibus de anima ct mente

humana Pomponatii fui culpae aftinis creditus;plcrifque aliis in co genere opufculis,

quae cxftant, magnum nomen adeptus. Hiftoriara pifeium cum Pifls, ubi publice

profitebatur, feribere aggrcfliis cftct, allato Gul. Rondclctii libro, quem ille cxGuli-

clmi 6 Peliflerii epifeopi Monpcflulani commentariis compoluir, ab incepto dcftitir,

non fine occulto livore, quod fperatam ex co opere gloriam fibi praereptam videret *

neque committendum putaret, ut decus longo jam tempore partum intempeftiva au-

gendae famae cupiditate decoqueret. Eodem aetatis anno Sigilmundus* hGclenius, in

Bohemia natus, » Bafilcacdeccflit ; cum cgcftatc tota vitaconflidatus.ct lautiore fortuna

dignus ab Erafmo judicatus, cujus induftria praecipue in vertendis plcrifque feriptoribus

Graecis, ct Plinio ad vetuftorum codicum fidem emendando, defudavir. Alii obitum

ejus ad annum fcqucntcm injiciunt. Sub id Francifcus * k Franchinus, 1 Confentia

in Brutiis natus, non ita proveda aetate, Romae, ubi fere vitam exegit, debitum natu-

rae pcrlolvit. Is Marti Mufas fociavit t ct, vidricia Caroli v.arma fccutus, Algeria-

nae expeditioni interfuit, cjufquc infelicem ac pcriculofum fucccflum luculentis ver-

fibus dcfcripfit ; Ulrico® Huteno equiti Franco, quamvis in diverfo feribendi genere

ingenium exercuerit, quadantenus comparandus; cujus elegantes admodum dialogi,

necVAR. I.F.CT. • vi Kalcnd. filS. Rig. hb. 19, i

n

Ed.Gen. rejicitur, htc inferitor in?, sute* Feri elogium deefl P.D.o. Porta elogium, quod fenuitur in D.O. f.d.

r Xyfto P. D.O. • Gelenii elogium decfl F.D.o.* Caninii anno 1557 mortui elogium quod ad finem z Franchini elogium drrfl P. D. o f.d.

INTERPR. * Friefi de NeuJfaJt. b Wirtrburg. * iFifJ cordeher de Majtnct. 4 Augtburg. Mo-reti dit, qu’il ctoir ok a Meminten. c Portio. ' Fompouatio * Fetifer, evequede Afotttpellar.

k Ghtlen,

ou Gejlen. 1 Ba/le. k Franchini. 1 Cojinza rufAbruzze “ llutten it Franconif

459ennuy.

Hlnricus a.

Digitized by Google

I

460CIOPLIV.

HenricusIL

JAC. AUG. THUANIn«c Luciani acumini cedentes, cx immaturo do£ti aeque ac ftrenui viri obitu quafi par-

vae tabulae ex magno naufragio fuperfunt, et hodie mira cum (navitate ab aequis ta-

lium rerum aeftimatoribus leguntur. Poftea Franchinus a Juliom Maliae ac Popu-

loniae in Etruria epifeopus creatus ; eaque in dignitate defecit, ad S. * Trinitatis in

colle hortulorum fcpultus.

X. Apud nos, cum de pace mentio iuje&a, ncquicquam fatagente Polo cardi-

nali, fruftra fuiflet, rex, comparatis, quae ad bellum neccrtaria erant, annona, tor-

mentis, pontonibus ac reliquo inftrumcnto, omneis copias b Crcfciacum in agro Lao-

dunenfi convenire jubet xiv Kalend. Quintilcis : eae erant xxv Gallorum vcxjlla cx

veteranis et novisdeletibus conflata, 11 Germanorum legiones, ducibus 0 Rhingravio

et Rifebergo, xxv Helvetiorum figna, cid id cataphra&i, 11 cid partim levis armatu-

rae partim felopperarii equites. Exercitu “ d Mariam ulquc procedere juflo, venere

'm caftra Momorantius magifter equitum, et e Santandreanus. Aliis et locis rex conve-

nire juflcrat copias:partem ad f Quintini-fanum i eae erant x cid circiter peditum,

ecc cataphracti, id levis armaturae equites, quibus praeerat 8 Rupifurionius : ad b Mc-

zeriam vero xvi veteranorum peditum vexilla, ex’ Metis, k Viroduni, Tulli ac vici-

norum locorum praefidiis deducta > ivAnglorum et Scotorum figna, 11 Germanorum

legiones, ducibus * 1 Rockcndorfo comirc ac m Fontcnaco; cc caraphrafti, id ccc levis

armaturae et feloppetarii equites, quibus n Condacus praeerat : cc praeterea Ger-

mani equites. Quibus omnibus 0 Niventium p Campaniae praefettum pracpofucrar,

ut fic fufpcnfos, quo tenderet, hoftium animos teneret. Primus impetus in * Atre-

bates a Rupifurionio faftus > editaqueea parte ingenti vaftitate, Momorantius, cui fc

Antonius r Borbonius Vindocinus Picardiae praelis ad 5 Ellrcac pontem conjunxerat,

ad laevam flexit, quafi 1 Avenas petiturus;quod et hortis fibi perfuafcrat. Itaque dc-

ferra a Cacfarianis eaftclla u Cimacum, * Trclonium, y Glaionium et Convinac, facile

in noftrorum potcftatcm devenere $ et rurfus in iis dcftruftae munitiones. Nivernius,

cum per Arduennam fylvam difficili admodum inter anfraftuofos faltus et faxofas at-

que anguli as convalleis itinere proccfltflct, ad * Sarandac vallem haud longe a« Lin-

cantii arce nuper deftrufka fecundis caftris pervenit. Vallis ea Semofio torrente di-

viditur, qui per cc Bullionum decurrens in dd Mofam infra « Rcginaldi-callrum exo-

neratur. Inde pracmifliis ff Jamerii regulus cum legione Gallica et aliquot tormen-

tis, qui Orfimontium caftcllum fitu potius quam arte munitum occuparet. Praerupto

illud faxo duabus partibus cindhim ; fed tertia parre, qua tormenta admoveri polFc

nunquam hortes fibi pcrfuafcrant, haud inacceflum. Itaque 88 Colas Loifius, Barfoni,

qui loco praeerat, et tunc aberat, legatus, deditionem facere juflus rccufavcrat, nifi

vifis tormentis : quod ubi praeter opinionem confpcxit, uno atque altero iftu dif-

plofo per porticum cum familiaribus aliquot fc fubduxir, defertis fociis, qui ftatim de-

ditionem fecere. Inde ad hh Luctam promota caftra ; et » Villatfium, a Lk Lollio tu-

multuario opere aedificatum propugnaculum. Mox et 11 Jadina ab hoftibus deferta,

et antequam difcedcrcnt incenia, nortris patuit, dilapfis undique rullicis cum gregibus

ac fupclle&ilc, quam abfportarc potuerunt, xm Kalend. Quintilcis Nivernius quar-

tis caftris m®Vallimontium venir, valle amoena firum,quac torrente vicinis orto mon-

tibus irrigatur. Mifliis inde fecialis nn Engolilmcnfis, qui 00 Bcllorivum dedi pollu-

larct i quae arx, etpp Orfimontium, Caroli Barlcmontii iri Belgio fifei praefefti erat,

in qq Eburonum finibus fita:quod cum initio facere reculalTent praefidiarii, mox

admotis

VAR. LECT- • Marfaeum P. D.o- * Rocandulfo r D.o.

INTERPR. * fr Trimtfdu Movt. Creffj au Latuum ‘ It Rbh%raw,& At Rttfltnheee, * Marle.

' it aartfebal de S1 . Andre. • tfepriMCt At la Roebe-Jur-Ton k Meziem. 1 Meti. lerdun

& Tou/. 1 de EoekteAoif. “ !t barou At Fontene/. 0 Luuit At Bourkon, friate At Condi. ° te duc de Neyert.

p la Chamfagat. i Artoit. ' At Hemion. Aut de Vtudome. • Eflete au f&nt ' Ayefmt, 9 Cbimay.

* Trehm. * Glaba&Cauvimr. * SuranAa. ** fort At Untbaut. bb Semait r. “Bwmw. **UMnfe.n Chafleau Regnaud. " Jametz. BCofas Loyt, Iitutmani An Jrtur de Barfiu. hk Lentite.

11 Villari .

* k'a

Ltffe.iJ fort de Jadhtet. ®n Valflmnt «" Entou/efme. 00 Chafleau de Beaurin. W Orebimut. *\Lieft

Bigitized by GoogiC1

HISTORIARUM LIB. XIII. 461

admotis iv tormentis, fc^Nivcrniopcrmifcrunr. In ea captusJo>Colicarius, a Bincii CPIDLIV»

in Hannonia natus, cum xl circiter ex fuis ; inter quos c Gerardus Jadinac nuper cap- Henricus 11 .

tae dux 5 et ipfc Loflius, qui minime captivi numero habitus cd, fcd Mezeriam aman-

datus, ut de cotanquam perduelli fupplicium (umeretur. Is, fiquidem natione Gallus,

J Lumaci, de quo diximus, parteis primum fccutus, eo mortuo, fefe liodibus addixe-

rat. c Bcllorivo capto veteranorum cohors impofita, et l circiter equites fcloppeta-

rii. Dum Nivernii fucccflu in f Eburonibus inde territi hoftes, inde Rupifurionii cx-

curfionibus in 8 Atrebatibus diftinentur, et Momorantius iter inditurum proloqui-

tur, Santandreanus cum cccc cataphraftis, idcc levis armaturae equitibus, legione

peditum Gallorum una, et majore tormentorum parte h Maubertum verius tendit $

ibique x Kalend. Quintii, cadra ponit 5 continuatoquc itinere « Rupem-regiam venit,

podromum limitis nodri ea parte oppidum. Ab eo per fylvas et falrus non folum na-

tura fcd etiam indudria hodium concaedibus faftis impeditos iter cd xiv amplius mil-

liarium, donec in apertos campos deveniatur. Peritis tamen locorum diligenter

conquifitis et foflbrum opera difficultates illae fupcratac funt : et podridic fub meri-

diem omnes copiae, etiam tormenta fine ulla jaftura tradu&a funt j atque ad k Maria-

burgurn, quod primum hodicae ditionis oppidum occurrit, Mauberti- fonti oppofi-

tum, cadra promota. Santandreanus ipfc locum ludrat, duclaquc foda vallat, ad-

motis tormentis : quod magnum terrorem obfcdis nihil tale cogitantibus injecit

;

qui eo magis au&us cd, podquam Julianum 1 Romerum cum dcle&is Hifpanis auxilio

midimi bis a qodris rcpulfum intellexerunt. Superveniente dcin Momorantio, pro-

pius dutta foda, et cxx circiter tormentorum idibus difplofis, praclidiarii pod tertiam

ab oblidionc diem de deditione agere coeperunt : conventumque, ut m 1 Ruifardus

loci pracfc&us et ceteri duces captivi edent, tormenta et annona oppidi penes nodros

remanerent, miles exutus armis abiret, impedimentis falvis. Ita citra fanguineni et

temporis difpendium iv Kalend. Quintii. Mariaburgum, a Maria Hungariac regina

fic didum, et ob venationum commoditates celebratum, in regis potedatem venit, et

de ipfius nomine podea, quamdiu Gallici juris fuit, n Hcnricoburgum appellatum cd.

Prid. Kal. Jul. rex in cadra cum Guilio et primaria reliqua nobilitate venit : ibi exer-

citu omni in aciem ordinaro et fcfta tormentorum difplofionc exceptus, confilium de

munienda Rupe-regia vico inter Mauberti-fontem et Mariaburgum polito cepit ; ope-

rique praefecit 3 0 Lan dam drenuum ordinum ductorem, cui et ccc pedites attribuit.

P. p Brolius Armoricus loco cum 111 Gallorum cohortibus imponitur. Jam Niver-

nius in Eburones dcfccndcrat, regionem pod emenfas vadas illas (blitudines militi de-

lectabilem, cadra metatus ad 4 Givacum adjacens r Mofac emporium celeberrimum,

quod gemino pago utramque fluvii ripam quafi ponte conjungebat:quo jam ante P.

Salfeda militaris annonae praefectus cum vi Gallorum vexillis et duobus tormentis

miffus fuerat, et » Hiergam 1 Barlcmontii et ,u Fumentium * Arafeotii ducis oppida in

potedatem redegerat, ita ut totus ille tractus a nodris teneretur, et inde copiofus com-meatus in regis cadra comportaretur. Mox 1 Agimontium, quod ab Evcrardo*a

Marka »* Rupifortii comitis notho filio tenebatur, a prima regis acie capitur ac diripi-

tur. Podridic regius exercitus ad Givacum in citeriori ripa hofpitium habuit. Ibi

Angli et Scoti, qui regi militabant, cum longius ab exercitu rcccdilTcnt, ab hodeintercepti male mulCtati funt, quibufdam occifis, et c circiter equis gcncroitsamiifis.

InVA R. L. E CT. “ Balneis P. D. o. f. * Landanutn P. D. o.f.

INI E R P R. * /e da: de Nevert. b Cohchjrt, astifde Uras en Hoinaat. cIt grand GerarJ, cafitam*

da frrt de Jadiari. 4 de Lamet. • Rtaurhi. ' Liege. « Artent. * Maahert-fontaine ' Roe-ray.k Morienharg. 1 Rontero. m de Rinfard. » Henrienbottrg. - le copitante Ia Laude. * Brrailde BreUgne.1 Giveti. • Ia Meafi. » Hierget. 1 U fiear de berlajmont. " Fumat. » le dat d'Arfcot. » CbafitaaetAginant * de Ia Moret. ** Rocbtfirt.

NOT. • Lege Rinjardm, Pnt. » Fumaium. Pat

Tom. I. 6 A

462CIJIDLIV.

HenricusII.

JAC. AU G. THUANIIn ulteriore ripa ‘Nivernius caftramctatus fuerat; cujus adventu'bThcodorici-caftrum,

' quod c praefeci Namurccnfis crar, deferitur, et venientibus noftris patuit : in eo re-

perta omnis generis pretiofa fupcllcx et abundans annona. Pofiquam ad Givacum

vi dies commorati lunt, uterque exercitus femper utrinque ripam legentes proccflc-

runt, er altero poft dic juxta ^Bovinium et Dionantum cpifcopi«Lcodiccnfis oppi-

dum confcdcrc. Eo jam Nivernius, Bcllorivo capto, fecialem f Engolifmenfcm mi-

ferat;qui, cum oppidanos rogaflet, an padisftarc et proinde medios fc in hoc bello

gerere vellent, ab illis fuperbum juxta et abfurdum rdponfum tulerat ; nimirum cos,

/i cor aut jecur regis ac Nivernii apponeretur, illud elixum pro jentaculo libentiilime

comcfturos. Ubi ergo advenere, mox BovinumEurgundicac ditionis oppidum, quod

in citeriore ripa erat, et ab oppidanis tantum defendebatur, a regiis copiis oblcflUm et

admot is tormentis poft verberationem faflam impetu capitur. Magna ftrages primo

a noftris edita:pars fluvio haufta 5 qui enaverunt a Nivernianis capti et ob contuma-

ciam jure belli in furcam adi funt, quod tormentorum verberationem temere fufti-

nuiflenr. Relidente tandem caedium calore, cum reliquiis, quae fc in turrem rece-

perant, mitius adum cft, regis beneficentia, qui memor humanitatis Hifpanorum,

qua in 8 Tarvennae expugnatione erga noftros uft fuerant, iis pepercit, et incolumi-

bus abire permifit. In Dionanti expugnatione majus negotium fuit. Urbs cft fe-

cundum ulteriorem Mofae ripam porreda, quae arcent rupi undique fere praeruptae

impolitam ambitu fuo complcditur:qua parte ad eam accefliis cft, duobus promi-

nentibus propugnaculis et profunda admodum fofla egregie munita cft ftudio ac dili-

gentia Everardi h Marciani epifeopi, qui et in ea palatium regaliter cxftrudum a fun-

damentis olim excitaverat. Oppidani, five Gallici nominis odio, cui tamen quon-

dam fub Ludovico xi addidi fuerant, live innata animis ferocia, quod fc fcptcmdccies

a regibus ac Caefaribus obfcflbs toties cos repulifle gloriarentur, fuperbiae et immani-

tatis plenum rcfponfum Nivernio cumdcdiflcnt, reliquum erat, ut temeritatem auda-

cia tuerentur:quae tamen non diu inulta fuit. Nam cum Nivernius et

»Jametius,

propius luflrata arce, uterque periculum vitae adiiflent, feloppeti majoris iduTuffbflo

Jametii equo, poftridic xv tormentis cis flumen ad eam partem, quae fluvium fub-

jcdum habet, et totidem transMofam, quafcptcntrionem fpedat, admotis, biduum-

que continuata verberatione ac dejedis duabus turribus, impetus fadus cft, cohortante

militem Galparc Colinio : 1'cd rcpulfi noftri, et graviter ex iis vulnerati k Mola, ISa-

ragoftus et m Fortius ftrenui ordinum dudores. Cum Colinius eos denuo hortatus

efiet, ut avitae virtutis memores pracfcntcm regem adefle fibi perfuaderent, qui cujuf-

que virtuti praemium ac fempiternum dedecus ignaviae relaturus fit, ipfc primus ad

ruinam vadit cum Monpefatio, qui ultro lignum arreptum muro intulit : cumque am-

bo in fummum enixi eflenr, et cxpcctarcnr, dum miles dutum exemplo incitatus fub-

fcqucrcrur, fuperveniente nofte, niliil agi potuit. Interca oppidani, qui nullam fa-

lutis fpem viderem, deditionem Nivernio faciunt, vitam falvam pafti et incendium

deprecati. Introduci protinus n Duracius et Boetius cum fuis peditum cohortibus,

qui, ne vis oppidanis fieret, prohiberent: quos Germani, gens praedae avida, intro-

miflos rati, ut foli, fc exclufis, praeda potirentur, rabie efferati in murum infiliunt, et,

nequicquam propugnantibus Gallis, urbem capiunt et immaniter diripiunt, templis

etiam, quo fcfocminac cum pueris receperant, violatis, ctabdu&is inde omnis fexus

captivis. Poftridic tamen praeconis voce, capitis dcnunciata poena, jubentur omnes,

qui mulieres, virginesaut pueros haberent, fine injuria dimittere. Tum redintegrata

ad arcem verberatione, egrefli 0 Floionus arcis praefc&us etp Hamolius Germano-

rum dux, qui, diu de deditionis legibus altercati, in has tandem convenere : ut arma,

tormenta,INTERPR- * ledue deNevers. * Cbofteou-TUerrj. < baiUj de Nomwr. * Bov!*ei,&Diiunt. • de

Urge. ' Augeultfme. t Tereurunr. h dr U Mtrtk. 1 te figneur de Jomett. ‘ U Male. 1 /t «tpituint

SjraguJJe. “ le Fert. * Duros, c5" Beiffc.0 le fitur de Flei&w. f Homo!.

HISTORIARUM LIB. XIlL 463tormenta, figna relinquerent ; cum cnfc, pugione ac rebus fuis exirent. Erat in arce CDIOLIV.Julianus» Romerus, qui, fruftra conatus b Mariaburgo (uppetias ferre, indecxclufus, Henricus 11.

eo fc cum fuis contulerat. Is, quod olim coram Franci fco 1 ad’c Fontcm-bcllaqucum

duello ccrtaflct, noftris non ignotus, colloquium cum Momorantio pofeit : et, multa

de gentis fuac dignitate et militari gloria prolocutus, nonnihil etiam Momorantio ab

armorum (cientia et fumma praefectura adulatorie fubblanditus, arma fuis ac figna

concedi petit. Verum ille, qui hanegratiam Hilpano fieri nollet, mirari fc dixit, qui

homo adeo rei militaris peritus militiae leges aut turpiter ignoraret aut flagitiofe dif-

fimularct : abfurdum die, quod petat ; hoc enim fumrnum jus armorum effe, ut vicius

a victore leges accipiat. Dum Romerus haud fatis confultus inutili verborum con-

certatione tempus terit, Momorantius, qui vereretur, ne Hilpani obfirmarent ani-

mos, cos intcrini per Eordillonium et Rabodangium folicitat, et, ut mature fibiconfu-

Janr, hortatur ; japi enim Romerum fibi et paucis ex amicis confuluiflc:quod ubi illi

intellexere, a fuo fc duce defertos rati, in eafdem conditiones, quibus Floionus ctHa-

molius exierant, conlcntiunt, et deditionem faciunt. Tum vero Romerus, dcfpcrato

fimilis, cum peteret, ut arci rdlitucrctur, fc paratum ollendcns eam cum fuis defendere,

id vero regem conccfiiirum rcfpondit Momorantius, fcdcalcgc, ut, fi expugnaretur, ipfc

cum fuislaquci poenam fubirct ; increpita interim hominis perfidia, qui, tot beneficiis a

rege aflfc&us, non folum principi fuo contra ipfum miliraflct, quod cxcufandum erat,

fcd Anglis etiam et cpilcopod Leodicenfi operam navare non dubitaverit. Ita mitigata

hominis vani ferocia cft ; et ipfc in temeritatis atque imprudentiae poenam captivus

apud noftros remanfit. e Dionanto capto, arx regis jnflu diruta cft, nec non et f Bo-

vini turris. Quibus confectis, rex Arturum s Coflacum Gonnorium h Briflaci fra-

trem, honoris ergo conchyliato torque donatum, cum copiofa annona Mariaburgum

mifir, qui oppido, uti nuper Meti, cum fummo imperio praccftet : et, ne diuturniore

mora commeatus confumcrctur, 111 Eid. Quintii, promota caftra, quibus fc Niver-

nius tranfiniflo fluvio conjunxerat. Ad primum hofpitium noftriv dies (ubftitere.

Cum vero Sabaudus Caelaris legatus vereretur, ne ' Namurcum rex pergeret, eo mag-

nas copias inclufcrat, ut locum alioqui minime inunitum hominum numero firma-

ret. Id ex Ferdinandi Gonzagac confilio fcclftc Caelarem Julianus Goflclinus in ip-

fius Gonzagac vita fcripfit > qui paulo ante Mediolano revocatus fuerat, uti deinceps

plenius dicemus. Nam antea in Caelaris concilio Bruxcllis agitatum fuerat, rcfiftcn-

dumne regi eflet tam exiguis viribus an retrocedendum ad tempus Antuerpiam et de-

ferendae ipfac Bruxellac, a quibus non amplius xmilliaribus Belgicis abeflet Maria-

burgum a noftris nuper occupatum : cumque major pars in tutius confilium inclina-

rer, Gonzaga folus reclamavit, et Cacfaris exiftimationi et dignitati minime conve-

nire dixit, retrocedere: quantumvis enim imparatum, tamen cum fubfignis viiicid

armatorum habere, cum quibus Namurcum tenere pollit, et Ita repreflo Gallorum

impetu Brabantiam a tergo fccuram pracllarc. Cum contradiceret Jo. Bapt. Caftal-

dus, quem nuper itidem Caclar Vienna evocaverat, vir militari lcicntia clarus, qui

praefefti caftrorum munus fub ipfo Gonzaga olim exercuerat, ille lubiratus cumpoflrcmo in fuam fententiam adegit, et Caefar Gonzagac confilium ut honeftitu am-

plexus cft, et Namurco cum iis quas habebat copiis, poftquam oppidum praefentia fua

tutatus cft, exiit, relicta fere a noftris hofpitia fingulis diebus occupans. Id a Namur-

co oblidendo regem revocavit$qui convcrfo itinere per kHannoniam profecturus fin-

gulos milites viaticum fibi in vii dies parare, et magnam commeatus vim in exercitus

ufum, fi opus eflet, in carros imponi mandaverat ; rebus ita ordinatis, vallato circum

ignibus agro, ut damnum abhoftein 1 Bononicnfi provincia faftum ulcifccrctur, adm Sabim, quae hodie Sambra dicitur, venit, in cujus tranfitu occurlurum hoflem

putabar.INTERPR. * Ramere. * Mirimhurg. * Fmtaintbltau. d Jf Litge. • Divant. ' Bovrner. tJe

Ctjf/, ptnr de Qemurr. b /t marcfchal Jt Briffac ’ Nsmur. k /rUtwjHt. '/f Bealonnon n USuml rt

Diqitized by Googlg

I

> • r

1

464 JAC. AUG. THUANIC13DI.1V. putabat. Amnis ille per fl Landrccium ' et Avenas decurrens haud longe a Namurco

Henr jcus 11.in Molam influit. Cum nemo occurreret, rex xiv Kalcnd. Sextii, cum toto exercitu

Sabim tranfmittit, et citra fluvium caftya metatur, iv haud amplius hinc milliaribus

fublequebatur hoftis:quo faftum cft, ut, diftributo in 111 acies toto exercitu, Momo-

rantius ultimum agmen ducerer, ut, fi propinquaret hoftis, ejus impetum fuftincrct.

Ita incedente exercitu, *> Mariomontium altero poft dic ventum cft, locum amoenumHungariac reginae, a praccurforibus, antequam rex adveni flet, inccnfum. Tentata et

a * f Rockandorfo 8 •* Nivclla in Atuaticis, cui ob id attributa Bullionii ducis ala equi-

tum fuerat et 1

1

mediocria tormenta tradita, fcd irrito fucccllu : tantum direpta et in-

cenia fuburbia, ac magna praeda ahatta. Haud longe a Mariomonrio > c Binciumabeft ; oppidum item Hungariac reginae, in quo illa iuperbum admodum palatiumexaedificaverat, ftatuis antiqui operis, tabulis eximiis, mufivo et tcftcllato opere adregiam magnificentiam ornatum. Oppido duas Germanorum cqhortcs impofucrat

Cacfar, quae tam diu illud tuerentur, dum exercitus regius, quem jam penuria labo-

rare (ciebat, pertranfiiflet. Sed, loco luftrato et mane admotis tormentis, poft bre-

vem verberationem oppidum arbitrio regis permittitur>quod a noftris direptum cft,

etiam iimniflo igne, quo fiipcrbum illud aedificium, prius abfportatis, quae Icrvari

poterant, omnino conflagravit. Captus ' Bloflius loci praclcdus. Er, ut incendiumg Folcmbraco olim ab A. Croio Rutii comite reginae jullii immifliim omni ex parte

ulcifccrctur, miflus h Girius alae equitum Nivernii legatus cum * iv aliis equitum alis»

qui ’ Rutium caftrum flammis confumcrct. Eodem dic, quo « Bincium captum, ul-

terius progrcllum eft; ac poftridic ultra * k Bavacum, quod alii Baganum vocant, xKal. Sextii, infra 1 Querceum polita caftra. In itinere quaedam exigua municipia di-

repta et inccnfa. Inde cum continuis lupcriorum dierum imbribus fatigatus exerci-

tus pluviofo et admodum nubilofo coelo incederet, commoda Sabaudotcmpcftas vila

cfl, qua noftros aggrederetur. Jam fere omnes copiae per vallem rivo tranfvcrfo di-

vifam tranficrant, et fuperabant tantum cid equites in duo agmina divifi fub Jo. Bor-

bonio Angiano et Franc. m TurrioTurenae vicccomite, et io circiter levis armaturae

equites, duttoribus Paulo Bapt. " Fulgofto et 0 Choc folio Laneo, quibus praeerat pAu-

malius. Erat et in eo comitatu Lud. ’ Borbonius Condacus, r Renatus Ellcbovii

marchio et Francifcus magnus Franciac prior Aumalii fratres, Hcnricus * Momo-rantius Damvilla, ‘ Suzac et t, Saltus comites, ac * Antonius u Cruflolius, qui poftea

Uticcnfis dux fuit:quibus omnibus praeerat Sanrandrcanus, qui tunc ultimam aciem

ducebat. Coi inius maris pracfechis, qui latera cingebat, fub meridiem poft difcul-

fam nebulam lcrcnato coelo cum id circiter equites fibi vifosSantandrcanonunciaftcr,

milii Fulgofiusct Laneus, qui certiora de hofte cognofccrcnt : ii mox totum equita-

tum Caclarcum incedere et vi cid armatorum in cocflc retulerunt. HeieSantan-

dreanus, qui fc tantis viribus imparem viderer, et metueret feftinato tranfitu ne con-

fufis loco adeo angufto ordinibus inde luis terrorem injiceret, hinc hoftibus ad majora

audendum animos faceret, confilium ex tempore capit, et verfa in hoftem fronte fuos

in aciem ordinat in tumulo, cui rivus, qua tranfeundum erat, fubjaccbat ; Fulgo-

fiumque et Lancum praemittit, qui levi certamine hoftem diftincrcnt. Dum pug-

natur,

VAR. I.ECT. • Rocandulfo P.D o.f. •Batocacipta P.D.af.9 Nivigdla P. D.o f.d. Ed. Gt*. v Baganum, alii Bagacum P-

v Balnea aWunt P.D.af. » Saulii P. D. o. f. d.

* 111 p. n Jacobus P. D.af.d.

INTERPR. » Laadrecy. » MArtemoat 'de R*tr*do/f. 4 NhieOe t* *raltant. •Bi*t , de

Blajjrt. « Falembray. '• de Grrj. 1 thattaa d* Rtrux. k fiwff. 1 §!*["*/ " d* U Taar, vuamte

de Tnrenxr. » Frefoft. > dt Chwfiwi, hora* de La*<j*et. r Cfandt d* Lerraiae, datfAamaU 'de

neuri**, prntre de Condi. ’ Reni de Larrame, d'Elbernf * dt Montmarenejy fear de Damvtllt,

jeeonJfit d* ConnefaUm • Ut eontttt de $ufi> & de Snatt. • dt CraflU, dat dVfez..

N OT. ' Dele et Avwuat. Avcfoes eft Cfe fttf la Sambre, & eft a «juatre bcucs de londrccy, cc lieu

d citant fur 1’Hcpre. P*r.

hi!

Digitized by Google

historiarum LIB. XIII.mwr, * Angianus, qui primum agmen ducebat, juflus rivum tranfire: quo abe-ume, Turnus, qu: alterum ducebat, ne quid vacui appareret, in ejus locum fuc-ccflit j eo rurfus abeunte, alii, qui infra tumulum erant, ejus locum occupa-runt. Ita lenfrm omnes fine tumultu fcrvarisordinibustranfmifli in adverfa rivi ripaconffitcrunt, integri agminis fpeciem minime fe loco moventis hodie longinquofpccranri praebentes

;qui nvum intereffc cum ignoraret, crefcentc femper tranfmif-

forum numero, totum exercitum aut fiibeffc aut auxilio adventare fufpicatus impetumfuftmuit, donec Santandreanus ipfecum Condaeoct Aumalioac ceteris proceribus'tranfut, rcliflis a tergo xxx circiter equitibus, et in iis Saltus ac Suzae comitibus, acCruflolio, qui a fdoppetariis utrinque in ripa difpofitis tefti incolumes et ipfi ad fuosfe rcccpemnt, jam inflante hofte

: qui ubi ad rivum venit, errore fero agnito, pul-cherrimam pugnandi occafioqem fibi ademptam doluit

j prudentiamque Santandre-ani et animi praefentiam fupra modtun laudavit, qui pugnandi occafionem adeo com-modam hofti de manibus cripuUTet, prudentiaque fua cffcciflct, ut citra fanguinemtam periculofo loco omneis fuos traduceret. Eodem dic Nivernius, qui ad latus in-cedebat, in hofteis palanteis incidens multos ex iis cecidit. Tandem contrado omniexercitu, ad b Vclium ufquc proccflum eft, incenfis quaquaverfum a tergo vicis. Ibiquafi ad pugnam inflmfla omnia eo ordine, ut in primo dextro cornu Germani medi*inter duo Gallorum agmina flarent * in acie Gallicus peditatus inter Germanorum et

Helvetiorum agmina medius pugnaret i latera equitatus aequaliter diftributus cinge-ret, et levis armatura per agmina divifa in fronte ftatucrctur. Sed, cum ea fpes fruilra

fuiffet, diem ibi commoratus rex, ut hoftem jaflabundum opperiretur, e Crcpacordinmufque in agro d Camcraccnfi progreditur i ubi ad eum Rupifurionius cum commeatucopiofo venit, qui per « Vindocini abfentiam limitem noftrumca parte defenderat,

et paulo ante inter* Bapalmam et 8 Rigiacum Atrebatum hoflem interceptum acri cer-

tamine fuderat, capto kFama arcis Camcraccnfis praetecto et ejus 1 legato ac ' Varlu-

fetioftrenuo levis armaturae duce i cum ii equitum vexillis, quae, dum adhuc rex ad* Dionantum federet, ad cum milia fuerant. Crcpacordium, quod munire coeperantpopulares, ope foiforum mox a noftris dcflructum eft. Ibi cum allatum cflet, Cacfa-rem juxta > Camcracum caftra munire dccrcvifle, crebris certaminibus fruftra tentato

hofte, rex iv Non. Sextii, caftra movet, et ” Caftcllum venit i ac poflridic ad » Mor-neneuriam IV a Perona milliaribus confcdit : et, cum in confpedum Rjgiaci in Atre-

batibus et poftea Bapalmac veniflet, praefidiariis egreffis, aliquantum certatum eft ; ac

tertiis caftris 0 Fervanum prope p Sercanum coenobium ventum, in Sanpauliani comi-

tatus confinibus. In itinere cum praefidiarii lylvis, et locorum peritia, ut fibi vide-

bantur, tuti, fub vclpcram in novifiimum agmen invcfli eflent, ab Anglis et Scotis

male mulffati funt, pluribus ex fuis defideratis et amiffis equis : quo lucccflu penfata

eft jaffura nuper ab iis ad 1 Givaci portum accepta. Biduum ibi confumptum i mif-

fufque Vindocinus, qui r Rantidci praefidiarios deditionem facere juberer, et, quid• Fochcnbcrgac praefidii cflet, exploraret, vi Eid. ejuidem mcufis Fervano mota

465CDDLIV.

Henricus II.

caftra ; er, tradu&o per Sanpaulianum comitatum exercitu, relidis ad laevam 1 Dor-

lano et Hedino, ad dextram “Tarvennae ruinis, x Frugas ventum eft: unde rur-

fus mifli, qui Rantiaccnos nomine regis deditionem facere juberent. Rantiacum

caftcllum eft loco paiudolo fitum, inter colicis non ita vicinos, ut ab iis incom-

modari pofiit : rivo id alluitur, qui foflam admodum profundam et latam undi-

que arci circumfuiam implet : ea utpotc munitilfima arce Ludovici > Aurclia-

nenfis illius, qui infidiofc a 1 Philippo agnato Burgundiac duce Lutetiae occifus

eft,

INT E R PR. * Jej* dt Bombe*, tomte d'F.npiim. 6 Vilkj. * Cmttw d le Cambrejh. « kdaedeVtndvmt. ' Bepaiiw. ‘ sJrrei. * k prur de Fama. 1 le fitttr dt Verfufet. * Dixunt 'Cambraj.n k Csfhkt 1 Merneiu-ewrt i de*x tienei de Peremte. 'Fervo* * atbeje de Sertamp i Perl dt Gn/rti.

' Rontj • Ftbewbtrg. ' Doarfexr & Hedi*. • Tcrouenr. * Prnpt. s k dut d"Orleoni.

NOT. 1 Poft legato dele oc. Pat. 1 Dtk Pbi/iffs lege Joannt. Pnt.

To M. I. 6 B

l

I

I

\

I

Digitized by Coogle

466CI3PL1V-

Henricus 11.

JAC. AUG. THUANIcft, liberi fubcuftodia R. Croii diu habiti funt Caroli vi temporibus; tunc vero

firmo Hifpanorum praefidio tenebatur. Loco a noftris luftraro, poft levia aliquot

cerumina, in quibus Guilius ipfe vitae periculum adiit, duobus locis verberationem

fieri placuit : et Momorantius, qui primam aciem ducebat, ultra rivum partem copia-

rum traduxit ; dudaque fofiaab ea pane, qua hortem venturam apparebat, caftra ita

munivit, ut ad noftros fc recipere, fi opus efiet, citra periculum poffet. Interca Cac-

far cum toto exercitu ad“ Maream cum ii haud amplius inde miiliaribus confedit

;

dilplofoquc tormento adventus fui obfeflis fignum dedit:quod ubi Momorantius

cognovit, ultro progrellus cft, fi forte hoftem ad pugnam pellicere poflet ; hoc enim

unice exoptabat rex, ut antequam majores vircis, quae undique ex Germania adven-

tare nunciabantur, hoftis coi legi flet, cum eoeonfligeret: idcoqucad b Ramiacumcaftra

pofuctat, quod aut expugnaturus efiet in hoftis confp&u, magno ipfius dedecore,

aut, fi Caclar fuppetias ferre conaretur, illum ncccflario ad proelium cogeret. Reigitur in confilio agitata, placuit, ut faltus, qui per collem imminentem porredus ad

noftra ufquc caftra pertinebat, a noftris lcrvarctur : cjufquc rei curam fumpfit Guifius

;

qui difpofitis per ea loca ccc feloppetariis deledis et aliquot loricatis peditibus ab illa

parce hoflilcis impetus reprefiir. £a in re vertebatur falus noftra aut exitium. Nam,cum noftri hinc amne et alta palude ab oriente, inde colle proximo, qui ad occiden-

tem fpedat, coercerentur, ncccflccrat, ur occupato faltu illo, qui in cubiti fpccicm

curvatus planitiem fubjcdam, in qaa noftri caftra habebant, ardabar, via admodumangufta, quae colli fubjacct, et qua fola abeuntibus noftris exitus parebat, omninoobftrucrctur. Nam ad meridiem hoftis occurrebat, paulatim aperiente fe ab illa

parte campo, donec ad Cacfarianorum hofpitia, quae in tumulis oppofiris difpofita

erant, afccndcrctur. Itaque confilium erat Gonzagae, qui praecipuus belli confilia-

rius aderat, ut faltus occuparetur, et valido praefidio firmaretur : fic enim fore, ut

noftri undique cindi, neque multum incommodare, neque tuto confiftcrc, nec, fi re-

cedere vellent, id citra periculum facere, pollent. Proptcrca Hifpanis praeceptum

erat, ut occupato ftatim faltu fc continerent, nec ulterius progrederentur. Id ab iis

per infidias bis tentatum, fcd incaflum:quantumvis enim magna vi iraprefiionem fa-

cerent, truculentis ftridoribus per nemorum avia horrorem ingeminantes, cum ignari

locorum cflcnr, a noftris, qui latebant, excepti et cum damno fortiter rcpulfi funt.

Cum interim continua et violenta verberatione Rantiacum quafiari audiret Cacfar,

poftridic,Gonzagae confilium fccutus, lummo mane, cum coelum admodum nebulo-

fum edet, ut afpcdum noftris eriperet, cum toto exercitu progreditur ; et ante omnia« faltu illo, qui vulgo Guliclmi vocabatur, noftros depellendos fibi cxiftiraavir, dc-

Icdifquc ex omni peditatu ivcid, cum cataphradis aliquot et fariflbphoris, et 11 eoequitum, qui eos fubfcqucrcntur, ad omneis cafus pracfto futuri, vn infuper eam.

pcftribus tormentis, faltum peti jubet. Sequebatur levis armatura, cui praeerat Sa-

baudus, et Germani equites, quos Gonzaga ducebat:per obliquum collem d Joannes

NatVovius Fochenbergam verius, ubi levis armaturae noftrac hofpirium erat, dcfccn-

debat, cum Germanorum agmine, cui attributus erat Martinus* Rofiemias Clivcn-

fium equitum tribunus ; ad cujus latera incedebat f Vulenfortius comes cum cid ocirciter equitibus Germanis. Impetum Hifpanorum, qui primi in faltum milii fue-

runt, fortiter initio fuftinuerc noftri : fcd numero impares, Guifii juflh, qui cos dilpo-

fucrat et aciem ducebat, paulatim pugnando femper rctroccfterc. Tum difcufia ne-

bula, cum totus Caelaris exercitus fc confpicicndum praebuiflet, Momorantius, tra-

dudis citra rivum copiis, numero militum idoneo ad aggerem tuendum relido, ad

Guifium, qui nondum coilcrn dcfcrucrat, accurrit, et per anguftasconvallcis accelerato

itinereINTERPR. * Marne b l\amtj. * le hir GviUnam. * U comte 'ftanJk NfljJj». * Rojeotf ma-

rtjcbalde Ctevet. ' 4* 1'ulenfort. Rabutm & Ia Popeiin. mertent Valfenjort.

NO T * Poft Marram dele eu». Par.

Digitized by Google

HISTORIARUM LIB. XIII.

itinere ia collem pracmiflam Gallorum legionem eniti, et rv equitum agmina fubfequi

jubet. Ad radicem collis Germanorum et Helvetiorum agmina incedebant;quos ad

laevam tegebat * Aumaliuscum levi armatura, planitiem Fochcnbcrgac fubjedtam tc«

gens : ad dextram ante cataphractos equites cmifti aliquot Scoti equites, qui hoftem,

fi in latus incumberet, irruentem fuftincrcnt. Intcrim, fcnfim cedentibus fcloppc-

ariis noftris, qui faltum tenebant, Guifius ad alam fuam, quae e equitum erat, et alam

Gafparis b SauliiTavanii, quae l conflabat, fc receperat : Helvetii vero cum a rege

cquiratum tutelae fuac pro more pofccrent, rex, qui armatus in equo fingulos ordi-

nes circumiverat, et ad fortiter pugnandum omneis incitaverat, fe cum fuis pracfto

ipfis ut amicis ac foederatis futurum pollicitus, cos magna alacritate implevit. Jam-quchoftcs, occupato faltu, fc vidtoria potitos rati, confertis ordinibus in noftros im-

petum faciebant, cum Guifius obvius factus, ubi jam c Colinium, qui Gallorum pedi-

tum agmen primarium ducebar, in pedes dcfccndiflc vidit, ad fiios convcrfus, Haec

illa eft dies, fratres ac commilitones chariffimi, inquit, omnium votis adeo exoptata,

qua virtutis ac fidei vcftrac periculum facere, et coram poccntiflimo rege fpecimcn

edere licet. Id fortuna, quod raro cuiquam aut prudentia fua aut fiducia, dedit, in

praefentiarum vobis tribuit, ut fimul clariflimum de hofte triumphum reportare et

moicfto huic bello gloriofum finem imponere pofliris. Hoc eft, cur rex prudenti(5-

mus Rantiacum obfidere decrevit $ non quod in pufiili caftclli expugnatione mag-

num momentum efle judicaret, fed ut infidiofum hoftem hadlcnustcrgivcrfantem ad

certamen tandem eliceret. Hoc eft, quod fcnfim cedendo et quafi victoriam hofti

tradendo me ad vos recepi, ut cum, ad inevitabilem pugnam pertractum, vobis vincen-

dum traderem. Nunc igitur, fratres ac commilitones chariffimi, priftinos animos

induamus, er gloriam a majoribus acceptam, parta ram nobili de potentiflimo hoftc

vi&oria, hodie augeamus. His ditiis, ** Nemorofium cum levis armaturae agmine,

in quo Fr. c Rupifulcaudius comes, Carolus f Randanus frater, Carolus 8 Halvinius

Piennaet Joannes h Chabanius Curtonius erant, praemittit; quem Tavaniumcumfua equitum ala et fuac ipfius alae parte fuftincre jubet. Inclinata, primo hoftis jam

victoris impetu, ut plerumque evenit, levis armatura noftra, et Hifpani, quibus prae-

erat Hcnricus Hcnriccs, ac Germani, jam de noftris actum credentes, folvi, et ut in

certa vidtoria huc illuc confufi vagari ; in quos Tavanius animofe invectus violentam

imprcfttonem fecit : fed, pedite oblique in latera noftrorum jaculantc, anceps erat pe-

riculum, donec Guifius cum Alfonfo* Ateftino fororio et Francifo priore Franciae,

immi ilis equis in peditatum pariter et equitatum hoftili inipetu facto, cos fundit ; unde

Hifpani pedites in faltum evadere conati, cum ad anguflias illas rurfus fe colligere in-

ciperent, ab iis feloppetariis, quos Aumalius fecum duxerat, prohibiti funt. Interea

Guifius femper ulterius proveftus Germanos equites poft difplofioncm factam ordine

rcccdcntcis cominus urget, ita ut illi, cum rurfus fpatio ardlaro ad certamen redire

nonpofient, in Naflovianam legionem effunderentur; quae difiipata in proximam

incumbens eam pariter diflipat: tum fuperveniente Nivernio, Hifpani equires, qui

reftirutis ordinibus ad oram fylvac certamen redimere conabantur, omnino difloluti

funt, et in faltum proximum rcjcdli;quo et ipfc Gonzaga confugere coadtus eft, qui,

viarum ignarus cum tota nodte deerrafter, diu pro mortuo in Cacfaris caftris habitus

eft. Eodem et fc propere recepit Granvcllanus kAtrcbatcnfis figillorum Caefariano-

rum curtos, qui tanquam ad certam victoriam fpectator venerat. Ulterius procefiu-

ros noftros inhibuit Momorautius, et nox proxima revocavit. Perierunt inibi ex

noftris ccl circiter ; et in iis Curtonius et 1 Forgeus Tavanii fignifer : fauciati

Randanus, Euftochius In Confluentius Auxii vicccomcs, n Avantius Randani fignifer,

et

INTERPR. * CUade Ae Gaifr, Aae AAurnale. b Ar Saolx, eemte de Tavanvet. 1 GafjiarJJrCo/iga/,

amiral Ae Vrance. * It Aui d* Nenturt .• Jt I‘a RatheftutanA. 1 Charles At Ia RotbeftaejhJ, feter de

RanJ.ta. • At Hallvin, fear Ae Tttnntt. h At Cbabanet, baro» At Curte». ‘ AEft. k revfftte a Artat.1 At Forget, galAoa Ae Tavanti. Ae Conflant, vittmtt AAaxj. * AAvento.

+67CDDLIV.

HemricusII.

Digitized by

468

C13PL1V.

Henricus II.

JAC. AUG. THUANIct » AmanzacusRandani legatus, qui ex vulnere poftea Lutetiae dcccflit. Ex hoftibus

dcfidcrati cio io, ut noftri tradunt : campcftria tormenta, ct xvii figna peditum capta,

ct iv equitum : captus ct b Sillius ex primaria nobilitate Cacfari pcrcharus, qui ex cap-

tivitate occafioncm fumpfit de pace inter Caelarem ct regem agendi, ultro citroque

ad utrumque commeans, fcd irrito fine. Praecipuam eodem dic laudem meruit Ta-

vanius i quem rex a certamine redeuntem, ftrido adhuc ct fanguinolcnto cnfc, amice

complexus cft, ct proprio torque collo derrado honoris ergo donavit : creati ct equi-

tes Joannes Mcndoza Helvetiorum praefedus, Theodoricus c Undcrvallius ct d Pc-

tronianus Clcrius, ac poftremo « Anofius, qui deinde a rege orator ad Rhactos mifliis

cft : irem omnes, qui cum aliquo imperio alis f Guifii, b Nivernii, h Bullionii ct ipfius

Tavanii praeerant, eodem praemio cohoncftari funt. Certamine node dirempto,

Momorantius in vidoriac adeptae lignum, loci, in quo pugnarum cft, potens, in eo

pernottavit ; totufquc fere exercitus fub lignis ftetit, pervigilante itidem hofte.

Craftinadie, cum rex putaret hoftem rurfus ad proelium dcfccnlurum, ut damnumacceptum ulcifccrctur, pracmifiis aliquot, qui quid ageret explorarent, nihil aliud

relatum, quam Caelarem caftris fuis, quae node illa durto altius aggere vallaverat, fc

continere. Audita interim infolita tormentorum difplolio in hoftium caftris in lacti-

tiac lignum, ob nuncium de re feliciter a ' Mclcniani marchione contra Strozzium

ad k Marcianum gcfta, de qua poftea dicemus. Id ut Caelaris dolorem de clade eo

dic praeter expedationem accepta minuit, ita multum de regis laetitia delibavit;

qui tamen ejus rei culpam in quemvis alium potius quam in Strozzium rejecit, quemet per literas folatus cft, ct deftinata tribunatus equitum dignitate, ferius tamen

miflo diplomate, remuneravit, in R. 1 Marciani Sedanii locum, qui paulo ante car-

ccre liberatus, mox ubi domum rediit, deccftir, non fine veneni fufpicione:quod

Cacfarianis poftea, ruptis induciis, exprobratum cft. Dum ambo exercitus in eo funr,

nihil toto eo die actum : tantum continuata verberatio, cujus occafionc cum in Cae-

faris concilio deliberaretur, utrum recedendum cfiet ct obfclfi deferendi, rurfus Gon-zaga, qui honeftioris, licet pcriculofi, confilii Cacfari audior fuerat, urgere, ut in pro-

pofitopcrftarct, neque fc loco moveret : non tam hcftcrno dic cladem acceptam, quamcerti (limae victoriae occafioncm, militis didio minime audientis temeritate, amifiam

:

non proptcrca vidoriam penes Gallos efle, qui iv folummodo figna non tam abftulc-

rint quam ultro milite tradente acceperint; quam plenam merito le rctuliflc gloria-

turi fint, fi ipfum recedere confpexcrint : victoriae quippe anceps adhuc judicium

efle, quam is hofti traditurus fir, qui primus locum deferuerit. His didis pervicit,

ne caftra moverentur : quod ubi rex vidit, qui munitis adeo caftris hoftem inclufum

aggredi rutum non exiftimarct, ct hadenus perexiguo profcdu verberationem conti-

nuaverat, deficiente jam commeatu ct corrupto aere ac morbis inter fuos graflantibus,

ab obfidionc difccdcrc ftatuit;quod honefte ct tuto fc fadurum, hofte fi non debel-

lato faltem cum damno rcpulfo, ccnfuit. Itaque xvm Kalend. Septembr. inccnfis

caftris rex dilccdir ; eo ordine, ut ipfecum acie prima incederet ; tum fecunda acies

fcqucrctur, in qua Germani cum tormentis ct ii Gallorum legionibus erant;quarum

latera urrinque cingebat agmen, quod Momorantius ducebat, ct * vii equitum alae

:

Santandreanus ultimam aciem claudebat cum Aumalio ct levi armatura. Mifliis ta-

men ante dilceflum, qui Cacfarcm abitus certiorem faceret, et, fi proelii aleam rur-

fus tentare vellet, fc eodem, quo certatum erat, loco, iv horas expedaturum oflen-

deret:quod etfadum cft. Nam, poft traduda tormenta ct conclamata vafa, exercitus

omnis in aciem inftrudus, quafi certaturus, fub fignis m horas continuas fuit: ut

nonVAR. LECT. • m P.D. o.f.d.

INTE R P R. * ifj1mavz.tr * te fear de s,ty-

' OsJrm/at. d Petronian C/rri. ' te fitnr £Ans-z* U dmc de Guife. * U duc dt Ntwn * te duc d; Booi/Un. • dt Morignan. * Marasmo. 1 de UMarci, frisce de Stdmn.

Digitized by Google

HISTORIARUM LIB. XIII. 469

non bona fide, licet ex Gonzagac commentariis, is, qui vitam ejus fcripfit, prodidifle CDI3LIV.

videatur, noftros dandeftina fugacthoftc non monito, collegis fignis et abfquc tym- HenricusII.

panorum pul fu, abiifle; quod et Hadrianius eadem fide fcripfit5qui et ivctoioccc

tormentorum iftus contra Rantiacum difplofos, et Germanorum peditum quaedrm

figna, unum equitum et iv tormenta capta memorat. Primis caftris a Rantiaco

» Montcm-Cabracum itum cft, 11 a b Monltrolio milliaribus j ibique iv diebus con-

fumptis, rex propius Monftrolium venit, atque ad Carthufianorum coenobium hofpi-

tium habuit:quo loco dum ad reficiendum militem commoratur, Angli ac Scoti,

qui laxius diverfabantur, no£tu ablioftibus ad c Marcolium vicum intercepti nimiae

fccuritatis fuac poenas luerunt, quibufdam ex iis una conflagrante hofpitio abfumptis,

quibufdam occifis, pluribus cum omni impedimento captis. Caefar, foluta Rantiaci

obfidionc, cum aliquot dies farciendis arcis ruinis impendifler, d Audemari fanum fe

contulit, etmox * Rigiacum > unde, aliquandiu cum arthritide morbo fibi familiari

confliftatus, { Betunam ac poftrcmoB Bruxcllas rediit ; ibique b Mediolani principatu

in Philippi Angliac regis, filii gratiam fe abdicavit, et in ejuspofleflionem Ludovicus

Cardona regis nomine mitTus cft. Stat im et evocatus ex Anglta, ut patrem aegrum

viferet, Philippus ; in quem omnia regna fua ac dominia transferre Cacfarcm in ani-

mo habere conftans rumor erat. Diverfa parte rex, impofitis ' Ardeae et Bononiae

praefidiis, cum Guifio ctprimaria nobilitate k Compendium venit. Momorantius

in exercitu manfit, et in alteram 1 Quantiac ripam copias traduxit, per m Brimeum,

Spinacum et Bcllorivium vicos in fluminis margine pofitos diftributas. Inde, ne li-

mitis annona inutiliter contumcretur, vi Kalend. Septembreis, perfolutis ftipendiis,

Helvetii dimittuntur } et regni deledus, qui cum rege venerant, domum revertuntur.

Quo fado, Momorantius et 0 Santandreanus, tradito exercitu p Vindocino, qui fu-

pervencrat, ad regem proficifcunrur:quod ubi hoftes cognovere, qui, diflblutisquafi

per hyberna praefidiis, nihil eo anno molituri videbantur, fubito ad figna conveniunt,

incertum Monftrolium, Ardeam an q Dorlanium petituri; quibus obvius factus Vin-

docinus, tranfmiffo “ r Altilia, ad 5 Dampetram caftra metatur } fcd, cum hoftem1 Auxium-caftcllum venifle, quod Comitis Egmundani in regis ditione oppidum cft,

et loco inccnfo aliquot levis armaturae equites ex noftris fudiflc intcllcxiflcr, caftra

Dampetra movet, et propius" Abbatis-villam ac Dorlanium proficifcitur, quo hoftis

tendere videbatur ; impofitifquc in ea loca praefidiis, tranfmiflb * Somona, ad r Pontem-

Remigii Kalend. Septembribus caftra ponit, et vallo dudo pontem firmat, loco ido-

neo ad tuendum cum tradum et prohibendum tranfitu hoftem. Cum aliud Cacfa-

riani non pollent, direptionibus ac incendiis per noftrum limitem aliquandiu graftati,

ad* Ricarii ufquc fanum excurrerunt 5 quos Vindocini juftu infccuti ccc cataphracti

equites, duce Angiano, praemitia levi armatura, cum confertos incedere cocgiflent,

a praedationibus et incendiis cos prohibuere ; capti ("que aliquot carris commeatu

onuftis, cum fubtineritlum panem et tantum poma acida in iis reperiflent, ex eo et

ipfos viftus penuria laborare, et non diu fub fignis manfuros conjecerunt. Nihil-

ominus illi Alriliac oram legentes Dampetram, “ Durriam et proximos vicos ac cafi

tclla incendiis deformavere. Cum Monftrolium petituri viderentur, eo Vindoci-

nus cxx cataphractos equites ex fua et Santandreani ala dclc£tos*cum ix peditum vex-

illis mifir. Illi, fuperaro Altilia, pridie Eid. Septembreis bb Menilium venere, locumin lata palude ex adverfo Hedini fuperioribus annis a Cacfarc diruti fituin

; quem con-

quifitis undique rufticis et foflbribus feftinato opere munire coeperunt, in camquc,

quaeVAR. I.ECT - Autu P.D.o.INTER.PR.* Mantatur/. “ Monjbntil * Marea/o * 5*. Omer. * Arras. ' Retbnte • BmxeUet.

* Mtlaa. 1 Ardi es Cr B<mlt>£ae fur mer. ‘ Campiegne. 1 Caaebt r. n BrinoaP • Efpnreu e'r Beaunn• k taartjthjl Jt St. A-Mf. * U dat de VtnJime s Daarlens. • Authit r. ' Dampierre. ' Aux t le

Cb.ifteax. " Abbciillt. *U Sammt. t routdtnu/. 1S*. Riaaitr. •‘Doarner. *b Mefwl

To M. I. 6 C

I iDigitized by

470

CPPUV.

Henricus II.

JAC. AUG. THUANIquae hodie vifiiur, amplitudinem et firmitudinem perduxerunt. Vindocinus, per

pracfidia diftributo exercitu, militem felium in hyberna mittit, et partem equitum

per loca holi i vicina collocat, qui rufticos operi luo intentos ab injuria prohiberent

:

peditum Gallorum cohortes, item Angli ac Scoti per oppida Somonac impofita diftri-

buuntur : • Rhingravii et Fontenaii legiones ad b Spiritus Ripenfis fanum miflac :

a c Rockandorfus et Rifebergus cum filis in d Subalpinam regionem ablegati funt.

Haec foris eo anno gcfta.

XL Domi vero magna mutatio in fenatu fada cft, confilio et auctoritate eorum,

qui, dum ingenio fuo abutuntur, pcnfi nihil fecere morem antiquum vertere. Nam,

cum ab ipfo initio et Philippi Valelii temporibus, anno Chrifti cid cccxliv, (fic

enim res habet, uti ex archiviscamcrac criminalis patct*quod fruftra in annalibus noftris,

diverfa fallo tradentibus, requiras) parlamcntum, uti vocant, quod ad id ufquc tempus

ambulatorium fuerat, Lutetiae ftatarium eflet conflitutum, cfertus etiam fcnatorum nu-

merus definitus cft, qui a m Eid. Novembr. ufquc ad vn Eid. Septembr. nulla inter-

millione jus dicerent. Ii erant c viris m videlicet praefides, vi libellorum fupplicum

maqiftri, majoris camerae confiliarii, clerici xv, totidem laici idalTisinquifiroriacconfi-

liarii, fivc,ut vulgo vocabantur,tcrracconfuctudinariac auditores, xxiv clerici, xvnlai-

ci iitemdomcfticortim regiorum caufis judicandisdclcgati confiliarii v clerici,m laici,

a quibus ad fenatum provocatio erat i quibus omnibus additi xii Franciac pares nume-

rum c explebant. Is numerus poftea cumulatus xx fenatoribus lub Francifco i et

viii libellorum fupplicum magiftris. Cum igitur ampliftimi ordinis toro anno jus

dicentis major videretur efie auctoritas et potentia, quam ut aulici, qui ex fuo arbitrio

omnia pendere volunt, eam ferre pollent, cardinalis Locitari ngus homo rerum nova-

rum fludiofus quorundam impulfu regi audor fuir, ut, cum annui judices hadenus

fuilfcnt, deinceps fcmcftrcs efient, ut intcrquicfccndi conccfib fpatio in vicem fucce-

dentes magis aftidui in jure dicundo clTcnt. Conftitutum eodem cdido, ut, cumc falaria quaedam antea a litigantibus, quod minus honeftum videbatur, acciperent,

iis ademptis, ftiptndia, quae prius admodum exilia erant, a rege augerentur i ficquc,

fordido illo praemio fublato, jus cuique in pofterum gratuito redderetur. Et hade-

nus quidem quaefitus rei fpcciofus color, quod, rejedis fordibus et fcdulitatc judicum

excitata, dignitas ordini reftituta, et litigantihus levamentum, fublatis longis litium

ambagibus, allatum videbatur. Verum, ut in pracfidialium tribunalium creatione,

fic et in fcnicftrium, itaedidum illud vocabant, ordinatione audus cft judicum nu-

merus, pretio ab iis accepto ; quae praecipua edidi caufa fuir. Ira rei honcftifllmae,

uti jadabanr, a turpifiima nundinatione dudum cft initium : quo et fadum cft, ur,

perdivifionem illam minuto univerfo numero, praecipitatum fu tempus, quo claftium

inquifitoriarum confiliarii, antea non nili longo in jure dicundo ufu confirmati, ma-

jorem cameram ingrcdicbaqtur ; ficquc, noviciis plerumque et inexercitatis ad fupre-

matn cameram promotis, non tam reftituta ordinis ampliftimi dignitas et di lciplina,

quod unum operae pretium ex nova illa inftitntionc fperabatur, quam mutilata et fo-

luta cft. Quod cum fero animadverfum eflet, et flipendiis audis aerarium regium ul-

tra modum gravaretur, tandem placuit, ut fcmcftrium abolita creatione judices rur-

fus annui jus diceret#, et ad exonerandum aerarium, minutis ftipendiis, honorarium,

uti prius, a litigantibus acciperent:quod magnam rurfus mutationem er confufionem

peperir, cum fupcrftuo judicum exundante numero novi illi, qui in fummam came-

ram feftinato curfu ingrefli fuerant, rurlus ad claflcis inquifitorias, quafi averfis vcfti-

giis, tetradi funt. Ea conftitutio, antequam exitum fortirctur, magna contentione

in aula agitata fuit : nam lcnatus intcrccflit, et vi Eid. Febr. fupplex libellus a curia

perferipeus; et cju^jominc ab 1 Aegidio magiftro fenatus principe, Jo. s Santandreano

VAR. LECT • Rocandulhn P.D.o f- Ct1 M T E R P R •

' h Pkivgrsvt <£,- te {-jrott de Fonttnty. 6S'. Effit Ut Rmx ‘ Roitrndtif& Ptifftnbrrg

* Pitdmnt. * tjfutt ' (jitln it MjiJlrr. i Its prtfdtntt dt 5*. Andri MrnarJ

Bifitized by^Coogk*

HISTORIARUM LIB. XIII. 471ct Antonio Minardo pracfidibus regi oblatus cft : cujus ad fingula capita, quibus CI313LIV.proponebantur incommoda cdidumhujufmodi ncccftario confccutura, refponfum Henrjcus IL*

cft a Michaelc* Hofpitalio ex fenatore nuper rationibus regiis praepofito;qui, ficuti

ab aulicis jadabarur, ufu dodus, dum (enator eflet, inulta perperam, multa minushonefte fieri, quae, ftante potentia illa unita, minime corrigi poflent, optimum fadu

exiftimabat, ut divifione nimia illa potentia minueretur, quo, debilitatis tam firmi

corporis viribus, caftigationcm facilius admitteret : in camquc rem Jo. b Auratus tunc

aulicorum puerorum praeceptor ct mox profeflor regius, vir divini ingenii, carmen

eleganti fiimum, fcd petulanti libertate, ingratiam cardinalis Lotharingi, qui nego*

tium illud urgebat, confcripfit;quo ampliflimum ordinem androgyno Platonico

<* comparat. Tenuit ergo undem regis ct aulicorum audoritas ; ct fcmcftris Cenatus

faduscft: cocpitquc nova illa ordinatio vi Non.Quintil. hujus anni ;codemquc mcnfc

a. d. iv Non. anno tertio pofi, defiit. Hujus autem rei nulla fere vcftigia apud cos, qui

hifiorias noftras fparfim ct particulatim fcripfcrunt, reperiuntur ; nec vero in archivis

curiae Parifienfis invenitur, aut inter conflitutiones regias cdidum relatum cft : adeo

memoria tam recentis ac memorabilis rei cito abolita cft 5 quae certe tunc intempefti-

va, tamen, ut hodie tempora 1'unt, ficut olim optima ratione fublata cft, ita nunc for*

tafle juftifiimas ob caufas moderatione adhibita reditui delueret. Sed haec alterius

loci ct difquifitionis funr. Eodem anno lex de c (enatu in Armorica provincia con-

ftituendo a rege fada in Parificnfi curia iv Non. Maii promulgatur ; fic ordinata cu-

ria, ut in 11 claflcis diftributa iv pracfidibus, xxxn confiliariis, 11 feribis, tififei ad-

vocatis et cognitore regio conftarct : cautum item, ut praefides 11, atque in iis Cenatus

princeps, ct xvi confiliarii, atque ex advocatis unus, extra provinciam legerentur

:

cautum ct, ut airematim jus dicerent ;mcnfibus quidem Augufto, Septembri, Odobri

ct Novembri ad d Condate Redonum; Februario vero, Martio ct Aprili t Condivi-

cini in Namnetibus ; reliquo tempore provinciales vn confiliarii judicia exercerent.

Id commodo provinciae in fpccictn datum. Sub initium anni lex durior in Cenatu

recitata cft vi Eid. Januar. qua f Pidones, Rupellani ac circuminfulani, Engolifmcn-

fes, Lemovices, Pctracorii, Santones atque Aquitani, qui vulgo dicuntur, falis vedi-

gal, quod iis provinciis impofitum erat, undecies centum nonaginta quatuor millibus

Francicum nummum redimere compelluntur. Audus ct fecrctariorum regiorum

numerus ; additique ad antiquum numerum, qui cxx erat, xxc, ut fimul cc nume-

rum explerent 1 caquc de re lex in Cenatu promulgata eft iv Eid. Dcccmbreis poft

magnas contentiones, cum cacante iv Kal. Novembr. in b Parificnfi, quam vocant,

canccllaria, publice leda eflet, praefente ipfo b procanccllario.

VAR. I-F.CT. * comparat: «, ficut propter tnmcftre, atque ad extremum frfquimeftris et meo-ftftum et nimiam infolenriam Jovis jufludivifuru il- ftmus efficiatur; adeo ut locum undem dilterium

lum tradunt jioctae, iic Tenatum plus aequo fuperbum habiturum fit, Lunam ut tncnkb, lac magiftraros

er frrneiemem a confulnffimo principe divifum efle regere. Pervicit ergo eandem regis « auGcorum

dicit , ac fore, ut, Ii infolefccre pergat, es femeftri MS. Rrg.

INTER P R. * <& iHoffitj! * Dorat < Tarlrment de Breta&ne. * RtKnrs. * Hantet. 1 Pa/fltf*,

U Rccbelie, aux des ijles veifines, PahrgeulMOii, Lnstafis, Perigor t, Sainlonge, & Guteua*. * U petito

skastullertt » legarde des fuaux.

J A COBl

Digitized by Coogle

47 *

CPIOLIV.Henricus II.

JACOBI AUGUSTI THUANIHISTORIARUM SUI TEMPORIS

LIBER DECIMUS QUARTUS.EPITOME.

ELLUM Etrufcum. Fabiani Montani cum Cofmi filia fpon-

falia. II. Jo. Jacobus Medicinus Melenianus dux dejlinatus.

Ejus origo et fortuna. III. Senarum obfidio. IV. In Corfica

Florentii-fanum a fordanoUrfino Auriae deditum. V . Damnumad Cofmaefanum a Florentinis acceptum. VI. Clufuv a infelix

expeditio i et Santacii dolus. VII. Clanius fluvius et ejus fitus

ac natura. VIII. ‘Petrus Strozzius cum auxiliaribus copiis adSenarum obfidtonem

fohendam mijffiis. IX . LioStrozzius tot palmarumduxad Scarlinumfeloppeti iftu

a rufiico confoditur. X. Blafius Monlucius Senis a regepraeficitur. XI. TroeItumMarcianum, hinc duce Meleuiano , hinc

eP. Strozzio j in quonofiri caefi. XII. Luci-

nianum mox a Caefarianis capitur. XiH. Strozzius Senas perhofieis medios per-

rumpit i confirmatifque fpc auxiliorum obfiffis , fcd infumma angufiia relitlis, urbe

exit. XIV. Mons regtus a fioannino Zethoproditus. XV. Turcicae clajjis o(len-

tatio. XVI. Aphrodifium, quod pro amiffa Tripoli Hierofolymitanis equitibus a

Caefare oblatum fuaat, cum illi accipere recufarent, a fundamentis diruitur.

XVII. Nofytrna Senarum oppugnatio irrita.

Ex AUCTORIBUS,

Jo.Baptifla Iladrianio, Corn. Tacito, Bl. Monlucio, Hifioria Corfica T. Ant.

Thilippinii, Carolo S/gonio, Lud. Marmolio Carvajali.

LIBER DECIMUS Q^U ARTUS.9 N Etruria bellum interca acrius, quam fuperiore anno,

non folum inter Caelarem ct regem, fcd etiam inrcr Cof-' muni et noftros cxarlcrat. Is fiquidem, quamvis alieno

tempore, a Caefarianis dc fertus, cum confidcrarct, quanto

;

in periculo verfaretur, fi noftri pedem in Etruria firma-

rent, non tam ad Hifpanos, aquibus injuriofe et contcmp-

timdefertus fuerat, rcfpicicns, quam rerum fuarum fccu-

I

ritati confulcns, quod clam et cuniculis hadenus fecerat,

jam aperte fibi faciendum exiftimavit, ut totis viribus con-

nixus Gallos omni Etruria expellerer. Res initio tamen fccrcto acia, quod magnis

difficultatibus Hifpani tunc temporis in Italia conffi&arcntur : nam » Clarafcum et

Fotfanum laxiore fcd diuturna obfidionc a noftris premebatur, ut metus efier, nc

tandem annonae penuria praefidiarii deditionem facere cogerentur, Gonzaga ab

omnibus rebus imparato, et in primis a pecunia praecipuo belli nervo:quo fiebat, ut

non perfolutis jam a multo tempore (lipendiis militi odiofus efler, popularibus vero

fuminc gravis ob cumulata quotidie nova tributa, et per fingulos focos imperatam

nuper pecuniam, quod admodum Infubribus intolerabile videbatur : ad hacc Hifpanis

propter

INTERPR. * Choragi» 6-M»w

Digitized by C

+?+ JAC. AUG. THUANICDIOLIV. potcftatem redigeretur :

qui fumptus,bello finito,aCaciarc rclai circntur praefenti pecu-

-JT nia aut pofieflionibus in regno Neapolitano aut Infubribus attributis ; et, quo ufquc idHENRiqus 11.

acftarctur> 0ppida et arccis eo bello in agro Scnenfi captas Cofmo retinere jus cflct.

Acceptis a Cacfarc conditionibus, cum Concinus rediiflet,Cofmusrem fummo filentio

aegreditur i difpofitis in confinibus a» Volaterris, b Geminiani fano, c CdUibus,<> Stagia*

eCaftellina, { Clantio, 8 Umbronis valle *» Politianum ufquc crebris ftationibos, et

obfervatis aditibus, ne quis exploratum miflus ex agro Florentino in Senenfem tranfi-

ret:quae tamen non ita lccrcto agebantur, quin rex per * Ferrarienfem cardinalem,

quem crebris interca officiis ac legationibus Cofmus ludificare conabatur, faAus cer-

tior, jamCofmum pro hofte haberet; neque ulterius fibi procraflinandum duceret,

quin aperto et infefto marte ipium aggrederetur, belli provincia Petro Srrozzio capi-

tali Mcdiccac domus hofti dcrflandata :quoti reginae proxima cum eo cognatione

junciae contemplatione faAum, rebus noftris apprime exitiofum fuit;quippe hujus ac

cujufvis alioqui mmicris capax Strozzius, fcd odio ob paternae fortunae memoriam

caecus, cum potius ad ultionem quam ad viAoriam properaret, et viAutn certam •

perniciem manere inteUigerct, confilia potius ab inconlulta animi perturbatione

* quam a fedata mente in eo bello capiebat. Ejus vero adventu adeo exulceratus cft

Cofmus, ut, licet jam ante de bello gerendo certus, tamen, qui aequas et fibi utilcis

conditiones minime repudiaturus videbatur, poftquam inimicum hominem a rege

oppofttum et cum exercitu adverfus fc milium vidit, etiam vel iniquiflimis conditio-

nibus bellum fine pacificationis fpc fibi gerendum exiftimavit. Acccfllt ad hoc, quod,

cum Strozzius cum ampliflima potcftatc Senas veniflet, et copiam mandati cardinali

Fcrraricnfi fcciflet, ille, qui non tantum belli ducem fcd fucccfforcm in rcipublicac

procuratione fibi milfum dolcrct, noa foium indignari fcd fccurc omnia ac ncgligcn-

tcr agere coepit:quo et faAum cft, ut, quamvis Strozzius raro in urbem veniret, ne

pracfcntiafuaFcrraricnfisauAoritatcm ac dignitatem minuere videretur, fcd bclljca

munere contentus foris tantum arma rraAarct, fccrctac nihilominus fitnultatcs inter

ipfos ex ea occafionc fuborirentur. CunAa fegnius ab eo tempore adminiftrata,

coeptae munitiones intermifiae, fcercta cum pontifice et aliis principibus confilia pe-

nitus omifla funt. Strozzius, poftquam k Maflilia folvit, in Corficam defccndit ; er,

habito cum 5 Thermo colloquio, ac luftratis infulae munimentis, m Centumcellas ve-

nit ; et mox Romam ; ubi, cum fui adventus caufas pontifici aperuifiet, venifle fc ni.

mirum, non ut quidquam moveret, fed ut Scncnfimn libertatem, qui fc in regis cli-

entelam dcdilTcnt, et regiam fimul auAoritatcm in Italia tueretur, amicitiamquc ac

benevolentiam regis prolixe detulifler, facile et hoc ab otii et voluptatum amante ho-

mine impetravit, ut induciae Parmenfis ac Mirandulani belli ratione ante biennium

faAac et propediem exiturae in alterum biennium prorogarentur. Inde n Senas vc-

nir, a civibus honorifice acceptus, non fine occulta Ferrarienfis ipdignarionc, quem

abeo tempore in fuo munere obeundo fegnemet praecipue in re pecuniaria expedi-

enda negligentem noftri fere experti funt. RcliAo in urbe Fcrraricnfi et Corn.

« Bentivolio, Strozzius ad Juftranda vicina propugnacula cum fuis exit. Interea

Cofmqs, antequam bellum aperte denunciarct, quam occultiflimc potuerat, res ad

repentinam invafionem ordinaverat;pracccpcratquc Fridcrico p Montacuto Pilanac

arcis pracfcAo, cui plurimum fidebat, ut, commifla arcis cura uni ex fuis, et dato ne-

gotio Camillo q Fabriano Pilanorum dclcAuum duAori, cum id c ex fuis quampri-

mum r Liburnum proficifccrctu^, et, comportatis fecum fcalis, artiticiofis ignibus, ar-

cubus ac vcAibus, in * Ilvam ei inde Plombinum difpofitis ad id nuper adveAis

Corfica

INTERPR • 1’oltnra. » Ssn GimfraM. * Colit. * • b Cdflfllina.f

tr^damkra. 'MtmtrfUmno. ' tirdwlt d, Verrara k MsrfttUe. '/Wde U BsrtU,J«ur deTbermr.

• Civils veubi*. " Sun*. • Dextralis. t d* Mfuttmlu * d* tdhi***. * Uvnnn. Elis

& Ptembnn.

D igitRed_by.Caoglel

HISTORIARUM L I B. XIV. 47jCorfica triremibus trajiceret ; ipfe terrcftri itinere Plombinum contenderer, ubi cum ClODLIV.Roderico *Avila praefidiariorum b Orbitelli duce fc conjungerer, er aflumptis HenricUS U.c Grofleti intercipiendi, quod ab Alexandro d Interamnate cum cc militibus teneba-

tur, nondum adeo firmiter muniti rationem iniret. Mandatum et Rodolpho c Ba-

leono, ut f Politianum cum id c externis militibus pfoperaret, et aflumptis Politiani,

8 Cortonae, h Arretii et Arni- vallis deletibus, ciinf’ Petro Montio in agrum k Senen-

fem ingrederetur, et fi pollet 1 Clufium vel » Montcm llclnuui vel "Corfinianum

aut denique Bonconvcntum interciperet, et inde Senas verfus ad Mclcnianum con-

tenderet. Praeceptum item Lucae Antonio® Cupano Plombini praetecto, ut eunt

fuis er cc ex 9 Campilicnfi praefectura, et cum c, quos ex q Portu-Ferrato acccrfcrct;

Maffam vicinam aggrederetur. Imperatum et r Rofac Vicchio ordinum dudori, ut

ex Grofleti expeditione redien* cum c ex fuis 5 Caflcllioncm in agro Pifcicnfi munici-

pium caperet. His ita ordinatis, Mclcnianus cum iicid externorum militum et

cccc Hifpanis, quos Florentiae Coimus ante coegerat, et campcftribus aliquot tor-

mentis, urbe fummo filentio exit, fcalis, ignibus, vedibus et omni nodurnac aggref-

fionis inftrumcnto inftrudus. Biduum ante claufae urbis portae fuerant, ne quid ad

noltros rcnunciari poflet j ct‘Bonitiumdcftinatur, ad quem locum ex u Cafiiani et

Geminiani fanorum deledibus proximioribus viti figna convenirent ad vii Kalend.

Februarias : numerus eorum erat ivcid peditum et ccc levis armaturae equires.

III. Cum his* Mclcnianus per t Stagiam nodu itinere fado vi a Senis milliaribus

fubftitir;pracmilfifquc ccc expeditioribus, quoniam cum toto exercitu non poterat,

quod tempefluola nox ea maxime eflet, et corruptis luto itineribus aegre miles ince-

debat, cum aliquot c noftris flat ionar iis extra urbem prope palatium, quod vulgo dia-

bolorum vocant, offendifler, eos rcccdcntcis infecutus, Icalis ad * Camolliac portae

munimentum admotis vim facit: multi ex hoftibus infiliunt, plcriquc per portam

ipfam propugnaculi a noflris negligcntcr cuftoditam ingredi funt. Munimentumillud a noflris excitatum fuerat, ne hoflis moenibus propinquaret-^ fcd rarae in

#

eo excubiae, ac per nodem fere nullae agebantur. Eo capro, Mclcnianus, mag-

num operae pretium fcciflc ratus, non in urbem flatim, uti Aatucrar, impetum

fecit, fed fuos, qui propter continuum imbrem fpc tardius adveniebant, praeftolarict

interca foliorum opera munitiones inftaurarc fatis habuit. Albcfccnrc dic, Bentivo-

lius cum fuis exiguo numero cgrcfluscum a Mclcniano rcpullus fuiflet, fuadentibus

civibus, ut totis viribus in munimentum impetus fieret, loco nondum firmato, Fer-

raricnfisid prohibuit ; veritus, nequis motus interca in civitate, hofte tam vicino, ex-

oriretur;praepofleraque diffidentia fua efFccir, ut fello militi tempus daretur fpi ritus

et vircis colligendi et fc ad defenfionem comparandi; quod noftris fummopere in-

commodavit. Locus valido praefidio mox firmatur; ciquc Leonidas Malatcfta prae-

ponitur. Hoc habuere principium Cofmi arma : nam in “ maritima ora ct bb Clanii

valle « Montacuti et Balconi conatus fruftra fuere, Strozzio Groflerum flatim pro-

fedo et mox Senas advolante. Cofmus, ut belli a fc fufccpti ratio apud vicinos prin-

cipes conflaret, fubito ad fenatuin Venetum, Ferrariae et Mantuae duces, item ad Lu-

ccnfcis 1'cripfit ; et, fugillata regis ambitione, qui fpccic defendendae Senenfium li-

bertatis ad Italiae totius imperium afpirarct, pro libertate Italiae et Cacfaris audori-

tate arma fc fumpfiflc dicit ; ingratitudinifquc Senenfeis fubinde accufar, qui tot be-

neficiorum a fc acceptorum obliti ultro fc in regis inimici clientelam dederint, reicdo

Cacfaris legitimo patrocinio, quem merito ob cxpullum Joan. dd Lunam ipfis iratum

omni officio placatum reddiderit, ut, fi ad aequas conditiones dcfccnderc voluillcnt,

res

INTER PR ‘d'Ai<t!e. h OrUulI*. « Greffete . *de1>rai. •Ballioni. ' Mevfcpnieieno. * Cortene.k Arme, r Valderno 1 Piere d! Mente. k di Sitite. 1

Cbitffi. “ Menteitim». " Piemze. • Cnppene,

gou-.-trntur de Piembine. r Cempi*ha. ? Porto-fcrreio. • Rafe di Virebit). * CefligSom* dtUa Ptjeeie.

' Pefgi-bentj " Se» Ceffene, e San Gimirneno. * It mergitis de MSeripte». r Stsgg/a. * pertege ei Ce-meliie. 44 U Meremme. Vei di Cbiene. cc de Mtnuuto 41 di Lutie.

I

Digitized by Google

476

CDDLIV.Henricus U.

JAC. AUG. THUANIres procul dubio componi potuerit. Scripfit et pontifici, qui fc veluti pro arbitro in

’ eo negotiogerebat, miflo ad cum Bernardo » Colle ab cpiftolis;petiitque, ut, quan-

doquidem pro communi Italiae libertate bellum coeptum fit, cujus praecipuam par-

tem pontificia ditio efficiat, fibi cum bona ipfius venia viciniae ac focicratis jure uti

liceat ;univerfaque Italia Gallo tanquam communi hofti interdicatur. Pontifex ut

Cofmo gratificaretur, neque fc o/hnino infeftum nobis oftenderet, cdidlo profefius

eft, neutri fc parti eo in bello opitulari velle j fanxitque poena propofita, ne quis ex

liiac ditionb 1’ubditis alterutros ope auxiliove juvet. -PoAremo Cofmus et ad Senen-

fcis in hanc fententiam feribir. Scire vos velim, o Scqcnfcs, non motus alicujus ad-

verfus vos excitandi, fcd Galiici jugi a cervicibus vcftris depellendi cama, me armafumpfiflc. Quod fi melius confulti mecum confpiravcritis, quam utilem et honcftamoperam meam antea, tam deinceps rebus vertris falutafem experiemini. Sin contra

animum obftinatis, et, in bello adverfus Cacfaris auftoritarem fufccpto pcrfcvcrantcs,

vos caeci perdere vicinifquc vcftris incommodare decrcviftis, quam me haftenus ami-cum, tam * infeftum et adverfus cos, qui vos oppreflum venere, perque ruinamvcftram ad alios invadendos fibi viam fternunt, acerrimum B hoftem fcntictis. Haec cft

mea erga vos voluntas, haec animi fententia$ quamjit vobis notam facere oportuit,

ita vos eam fcqui et amplcdi tam nunc expedit, quam rejicere er afpcrnari porro luc-

tuofum et damnofum erit. Ad haec fenatus triduo poft, hoc cft, pridie Kal. Febr.

rcfpondct. Quod nobis, cum minime putabamus, bellum moveris, propter recen-

tem foederationem, admodum mirati fumus : fcd admirationem auxir, quod id in

beneficii loco poucrc et amicitiae praetextu cxcufirc literis ad nos nuper daris conatus

fis. Nam contraria facta fpcciofam orationem tuam revincunt > et, cum nulla oflfcn-

fionc tibi obnoxii funus fatis oftendunt, te non alia caufaquam nos opprimendi dc-

fiderio incitari : id eo magis clarum fit, quod nos ab eorum amicitia, quos tu quidemad oppreffionem noftram venifle dicis, fcd quibus tamen haftcnus amicis et fortilfi-

mis libertatisjoftrac defenforibus ufi fumus, abducere niteris;quo nimirum, amoto

tam praefenti.auxilio, inermeis injuriae ambitioforum hominum exponas, qui (pede

amicitiae nobis jampridem infidiantur. Sed caufa tam jufta freti, et florentibus

Chriftianifliimct erga nos munificcntiffimi regis opibus fubnixi, nihil inimicorum

minis territi, iniquos illorum conatus irritos fore fperamus : confidimufquc, te,

Cofnic, poftquam apud te perpenderis bellum hoc, quod nunc fulcipis, neque juftum

neque honeftum cfle, nec eventu, ut remur, in pofterum lactum futurum, ejus ulte-

rius perfequendi confilium quoque omiflurum e fle : atque, hoc ut mature facias, an-

tequam ncccflitatc coactus culpam corrigere compellaris, te enixe rogamus et ob-

tcftamur. Ita dcnunciato utrinque bello, cum nondum Germani et Hifpani a Cac-

farc promi fli adveniftent, Cofmus Troilo b Roffio comiti, Camillo e Corrcgicnfi cc

Ludovico d Doarae negotium dat, ut finguli e equitum turmas confcribcrcnt : dc-

Icctus etiam paffim in «Umbria et Piceno'' habendos curat, et in agro f Pcru-

fino, nam id diflimulantcr ferebat pontifex; et univerfi peditatus Italici curam

Afeanio z Corneo committit. Ante omnia propugnaculum ad portam Camolliam

coeptum continuatis operibus muniebat, ut ea parte adirum in urbem intercluderet-

Strozzius viciffim opinione citius bellum domi naftus, evocatis h Urfini Petiliani

J-xx cataphractis equitibus, quos ftipendiis regiis alebat, et ccc circircr peditibus,

1 Montem-regiuni, k Ca folium, 1 Lucinianum et vicina loca firmaverat, et alias copias

* Groffetum et Maflam in n ora maritima miferat. Senis vero omnia fumma dili-

gentia et alacritate adminiftrabantur, infirma loca muniebantur, et nova lubinde

munimentaVAR l. E CT. «infeftum hoftem P.D.o. f.d. * habendos ietft P.D.o.

P 1), o. f. d.‘C P R. ‘Jl CalU. » Jr' Rofi. « Jj Core/,t,

i*. • Ja Do,ira, «4» Mttt* fAnwnt.

. ‘rr Comia. k Orfitto, nate Ji Pitigbant. ' Moate-rtl&itifi k Cafv/i.

1 Luarnano.GrojjetO) e filaflit. vlaremana Ji Sinta.

Digitized by Gqggk

HISTORIARUM L I B. XIV. 477

munimenta excitabantur, civibus nullum infradi animi lignum prae Ce ferentibus, et CI3E3LIV.

ad omnem laborem fc comparantibus : a quibus Aeneas • Picolomineus ad regem, et Henricus XI.

Alexander Aeneae agnatus Romam ad pontificem ac regios miniflros mittuntur j

ille quidem, ut de praefenti rerum ftaru amicum principem faceret certiorem, et

auxilia flagitaret j hic vero, ut cum pontifice de injuria rcipublicac a Cofmo fada cx-

poftularet, et, ut medium interponere fc dignaretur, rogaret:quod in fpecicm fac-

tum, ut invidiam belli inteftini in Italia excitati a fc amoliretur j re vera, ut interca

cum regi addidis cardinalibus confultarcr, et de belli gerendi ratioqc cum cis ageret.

Eo fiebat, ut fummis difficultatibus negotium illud implicaretur, et magnae molis

obfidio Senenfis omnium judicio exiflimaretur. Nam, cum civitas per colliculos

porrigatur fpatiofo ambitu, quippe quae ili fere milliaria complcdatur, ad haec,

optimis muris et profiindiffima propter fitum fofla undique fcrccinda, milite et ce-

teris rebus ncccflariis tunc probe munita eflet, non nifi magno hominum numero ac

diuturno tempore expugnari pofle videbatur. Cum vero per viti portas ad eam

adeatur, Camollia pofl occupatum ab hoflibus propugnaculum obflruda, vn aliae

fuperabant, per quas abunde et copiofc commeatus in urbem importabatur, adeo ut

majore multo annonae penuria in caflris hoftium initio laboraretur, quam in urbe,

excurrentibus paflim noftris et ex Plombincnfi agro praecipue, qui, abfente Fridcrico

*>Montacuto, exiguo militum numero a Luca Antonio c Cupano aegre defende-

batur, praedas quotidie agentibus. Ibi etiam d Burianum a e Mario Sfortia Sanflo-

riano captum et direptum, defiderato f Ricio Salvio Scncnfi ordinum dudorc. Has

difficultates Cofmi prudentia ac diligentia fuperavit j qui profpcris de Britanniae re-

bus nunciis recreatus, ubi de ruinae Mariae cum Philippo Caefaris filio jam con-

ventis nuptiis cognovit, in fpem crcdus cft, fore omnino ut Cacfar nova ea acccf-

fione audus ad res Italiae tuendas in poflerum paratior et expeditior eflet. Interca

Thomam 8Bufinium h Tridc^um ad a *Madrucium cardinalem mittit, ut ipfius

opera 11 cid Germanorum conduceret ; eorum praefedura atque illorum, qui ex

* Gallia Togata expedabantur, Nicolao Madrucio cardinalis fratri attributa.

IV. Tunc temporis in Corfica •Florentis- fanum, ad cujus obfidionem Andreas

**Auria haerebit, novis Hifpanorum, Adclantado 1 Camoricnfi, *id praefedurae no-

men eft, duce, item Germanorum fub Albcrico Lodronio copiis nuper confirmatus, in

fummas anguftias redadum fuerat : tandem cum hominem nullo neque aetatis ne-

que curarum incommodo frangi viderent noftri, conflantia ejus vidi, ac praeterea

commeatus inopia coadi, et alioqui omni auxiliorum fpe deflituti, disjedis tempef-

tate, quae ° Maflilia fummittebantur, et interceptis navibus, poli trimcftrcm obfi.

* dionem de conditionibus agere coeperunt ; &Jordanus Urfinus ea de caufa a prac-

fidiariis mifliis cum Auria tranfegit. Incolumitas omnibus noflris conccfla: a

gratia excepti Gcnucnfis rcipublicac cxfulcs, quantumvis Urfino annitente, ut de-

ditionis conditionibus comprehenderentur i quod pofl longam altercationem ini.

petrari ab Auria nunquam potuit. Quo cognito, Bernardinus ? Corius, qui in op-

pido erat, vir fortis, alioqui periculorum contemptor, cum honcftam mortem po«tiorem ducerer, quam fc inimicorum dominorum arbitrio committere, cum fuis

audax facinus aggreditur ; et, quantumvis duda undique fofla cindo oppido, ad haec

Rationibus ubique difpofitis aditus ftudiofe fervarentur, ut nemo inde exire poficr,

ipfc quafi ad certam mortem properans, cuftodibus obviis cadis et perrupto aggere,

poflVAR. LBCT Madruciani detfi P.D.o. * id praefedurae nomen eft defant P.D.o.INT E R P R. * Piuolomiui. k da Mantanto. * Caffono. * Buruno. « licente Mano Sforza di San-

1afiore. 1 Riece Salvi Siraoii. * Bajhri. b Trentt. ‘ U Cardinal Madrace. 11 Lomtardie 1 Sam b’te-

rtnzo. ** Dana. 1 dt Canaria. Sandoval Ic nomme AIohzo Laii de Laio Addantade dii Trntnft-• Marfcillt. r Carfi.

NOT. * Dele Camrienfi : lege Canaritafi. Pat.

Tom. 1 6 E

47 8

CDPLIV.

HekricusII.

JAC. AU G. THUANIpoft editam ingentem flragcm fc manibus hoftium eripuit ; exemploque fuo docuit»

“nihil eorum impervium virtuti ede, qui falurem per dcfpcrationcm quacrunr. Ac-

ceptis ab Urfino conditionibus et datis obfidibus ** Valcronc et b Agapcto praeci-

puis ducibus, poftquam deditio fa&a ed, Auria Italos regi militanteis ad c Senen-

dum litora, Gallos d Antipolim in Provincia, ut infulam nodro milite exhauriret,

exportandos curavit, ea lege, ne intra vi menicis contra Caelarem, Gcnucnfcis, et

Cofmum, qui Gcnucnfcis eo bello indudric juverat, arma ferrent. Fruftra cxfulcs

conquifiti;qui fere omnes cum Bcmardino egrefli virtute fua fibi viam per medios

hodeis liraverant. Capto oppido et praefidio firmato, Auria a Petro c Paccco car-

dinali, qui poft Petrum f Toletanum regno Neapolitano praefc&us fuerat, rogatus

Hifpanorum parrenr in 8 Campaniam, )oan. Andrcaducc, cujus jam opera in pane

muneris uti coeperat, mifit, ut ad omneis Turcicae cladis impetus praedo edent : ip-

fc, ut fc cum reliquis Caefaris triremibus conjungeret, h Centumcellas contendit.

Mox 'Badia, ad quam Albcricus k Lodronius et Carotus Urfinus cadra pofucranr,

quod ea defendi non pollet, hodi venienti patuit. Adamus 1 Centurio Auriac le-

gatus Genuam mittitur, qui de fucccdii Senatum edoceret, et ncccflaria ad bellum

compararet. Jamque ardius Senae premebantur, captis vicinis aliquot a m Mclc-

niano cadcllis; atque in primis aquae penuria laborabatur, refedis fontium cana-

libus, qui c " Camolliano tumulo in urbem Jcrivanrqr : nam, cum urbs edito loco

fita fit, non nifi c fuperiore illo colle aquae in ufus publicos haberi poliunt, cidernis

in privatorum ufum infervientibus. Molatrinac etiam pallim inccnfac Se dirutae.

Venere tunc Germani c ° Gallia Togata ; fcd F. Gonzaga ex iis loccc retinuerat,

quorum opera ad p Valfeneram inter * Cierium Se Damiani-fanum, quae a nodris

tenebantur, muniendam utebatur j tantumque cidcc fummi ferat. Hilpani, qui

Neapoli per mare veniebant, a x triremibus ex nodris, quae tempedate ja&atac

hodium manus evaferant, aliquantum damni una & altera trireme defideratis acce-

perant, & io fere ex fuis amiferant, quorum pars caTfi, pars armis exuti &rcmo ad-

didi funt } recenti adhuc odio, quod nihilo clementius nodros ad r Ilvam nuper ac-

cepiflcnt. Qui periculum effugere, ‘Plombinum delati ac Liburnum, incolumes mcadra pervenere, lis praefecerat Cofmus Francifcum * Arium alterius Florentiae

arcis cudodem, eo fado ipfius gratiam captans : id vero moleftifllme tunc Cofmoaccidit, quod, cum propter frequenteis, quae de F. Gonzaga quotidie deferebantur,

querelas Cacfar, tum maxime a Joanne Luna arcis Mcdiolancnfis praefedo nuper

in aulam cade caufa profecto incitatus, cum omnino a provinciae illius adminidra-

tionc removere datuidet, Mclcnianum in ejus locum, quia alium non habebar,

fufficcrc voluerat. Sic enim judicabat, belli rationes interturbatum iri, fiMclenia- •

nus revocaretur. Itaque fcdulo cum Caelare per legatos egit, ut Mclcniano, qui

fc jam ad profedionem parabar, liceret cum bona ejus gratia bellum hoc, quod tanti

momenti eflet ad res luas in Italia ftabiliendas, antedifccflum conficere: idque im-

petravit. Itaque in Gonzagac locum Gomefius Figueroa, jam inclinata aetate ho- •

mo, qui longo tempore Genuae res Caefaris procuraverat, ad haec negotiis quamarmis tra&andis aptior, ad Mcdiolanenfcm pracfe&uram evocatur, magno rerum

Caefaris detrimento. Interea, excurrentibus ex urbe militibus per oram mariti-

mam, Cofmus Petrum u Gentilem Perufinum cum cc peditibus, l equitibus eo mi-

fit, qui nodrorum conatus impediret.

V. Tunc et res male geda aJulio et Pandolfo * Ricafoliis,qui a Mclcniano impe-

traverant, utfibi liceret 7 Cofmae-fanum exiguum cadcllum in Umbronis valle a

VAR. LECT. «Vakrono P.D o.f. Brollio

I NT E R P R- * Vakront » J&tffto ii ToJt

:

ainli le nomme Bcllcforcft-r in Sumnoii. * Anitbet t*

Provtntr. e Vaette. 'itToIrdt. * Terra ii Lavora. * Chrti* vtttbis. 1 U Bojiia. k LoJro»e,&

Curio Orjint. 1 Centurione. » It mar-jnit it Mariana», 'fvg&i» it Catnollia * lambaritt. * Vaffmkrrt.

< Ckieri, e Sun Damiano. ’ E/Ito. * Piambinojt lixvrno. 1 iAto. “ Gentile ia Peragis. * i* Ricafeli,

t San Gnfm/ nel VsUtmbrt.

Digitized by Google

HISTORIARUM LIB. XIV.

‘Brollio iv mitliaribus diditum, quod a Scncnfibus tenebatur, et b Clantio multumincommodabat, aggredi: iis adjun&i Antonius Maria Perufinus et Symeo c Rofer-

minius cum fuis cohortibus j Leo item Carpenfis cum l equitibus, et * Simo Ambraac f Prcfacius Aretinus volonum duces. Paratis deditionem facere praefidiariis, vita

ac rebus falvis, quod exiguo numero edent, cum rccufadent hodes, illi ex dcfpc-

rationc in furorem verfi gnaviter fc ad defendonem comparant ; et, evocatis, quicircum erant, auxiliaribus copiis, hodem cum damno ac dedecore obfidionem fol-

vere compellunt, dedudis aegre tormentis. Damnum et tunc a Mclcnianis accep-

tum, cum, pabulatum in vallem proximam commeatu abundantem cum mulis ac ju-

mentis profc&i, in ccl circiter pedites ex noftris et turmam equitum incurrerunt, et

amiflaomni praeda ac jumentis cacfi et in fugam verft funt; ex iiique l capti vix

e noflrorum manibus, fupcrvcnicntc Rodolfo 8 Balcono, eripi potuere ; ex nodris

inter pugnandum capto Aemilio h Turaminio patricio Senend, ardentius in hodemprovecto. Cum vero nodri per » Politianum agrum crebro praedas agerent, * Corneusiv cohortes nuper a Balcono confcriptas, duce Hercule 1 Penna, evocat, et clx cir-

citer equites, quorum duftor Joannes Baptida ro Martinius. His junxerat fc Jo-annes Francifcus « Balnei et Lconctus Corbarac comites, uterque cum l equitibus;

qui omnes °Folianum convenerunt, ut inde nodrorum ex Civitclla in p agrum Ar-retinum eruptiones impedirent. Excitatum et a Corneo ad ’ Clanii pontem mu-nimentum juxta Politianum, et praeddio firmatum, quo Senenfeis trandtu interclu-

deret. Cum jam duo menfes elapd edent, nullo alio operae pretio fallo, et fre-

merent omnes bellum inutiliter a Mclcnianoduci, Cofmus etiam ipfum crebro fo-

licitarct, Mclcnianus 'Avolam Bcllantianorum cadcllum, quod inter Clantium et

• Cadcllinam dtum rebus fuis multum incommodabat, petit. Praeddiarii pod verbe-

rationem tandem dedere fc vilioris arbitrio coalti funt; juxtaque belli leges fevere a

Mclcniano habiti, et, quod, cum locus tormentorum patiens non edet, tormenta

tamen admoveri pafli fu ident, omnes in furcam alii. Nihilominus nodri cum Cla-

nii ponte occupato in Arretinum agrum excurrerent, et late omnia infeda redderent

hodes ut damna accepta ulcifcrcntur, bipartitis copiis, pars duce Balcono cumcio io peditibus et equitum turmis Bartholomaci et Carloti Urdnorum, qui nuper

Cordea redierant, pcrFolianum, reliqui, duce Cotneo, per Politianum in agrum Se-

nentem dcfccndunt, et dcdruUis molatrinis ac praedis aballis omnia ferro et igne

vadant. Progfcdus ufquc ‘Clantianum Corneus u Saporofum Firmitanum ordi-

num ductorem fundit, et xxv ex fuis capit: dcin conjunllis cum Balcono copiis

Turritam aggreditur : cumque ibi nodros inddiis exceptos in oppidum didipatos

compulidct, Paulus Urdnus et Flaminius * Stabia, qui 7 Luciniano militibus nudato

metuerent, noHu cum fuisproficifcuntur, et oppidum praedae expodtum deferunt.

Ibi rclilto Georgio 1 Interamnate cum peditum dgno,« Ardnam-longamfupcrioris

anni direptionibus deformatam petunt, et, deditionem facere dctrcllantibus nodris,

retro Politianum redeunt. Interca tormentis res ad urbem gerebatur, ex propugna-

culo a Mclcniano capto, et munimento a nodris ex adverfa parte ad Camolliamportam excitato, et bb Profpcri-fano, contraria vdberationc fc invicem infcdanribus.

Captum tunc et coenobium Infulanum, quod in via erat, quae « Montem- regiumducit; ficquc impeditus liber a Monte-regio ad ‘WCafolium acccdus. Capta et

Tolfa haud amplius miliiario ab urbe didita, quae a rudicis tenebatur, qui omnesfere in furcam alii : ac mox « Scopctum, quod vix hode vifo deditionem fecit.

Mitius

INTERPR. ' Bro/n. 'Cbianli. ' Rofirmrni. * da Carpi, • Snrnnr £Amkra. ' Prefac-

teit £Arezza. * Ballioni. h Tnramini. ‘ Monlcpnleiano. kjelta Certi*. * delia Prima. " Mar-,

lini. n de Baf»0y e delia Ctrkara • Friant * ctntada£Arcz.ro. i ponte di Chtana. ' Antia , villa

de Bellanti. • la Caflel/hta.1 Chianctam, • Saporefo da Ferina • da Stakkia. 1 Lue i:nato. * da Terni.

“ AJit/adunia. San Prafpero. “ Mtnie-regfitni. 41 Cajoli. •* ScopiIa.

479CI3PL1V.

Henricus U.

Digitized by Google

480C13DLIV.

Henricus II.

J AC AU G. THUANIMifliis cf •Clociolam,Tureorum civium Senenfium caltcllum, Chapinus Vitellius

cum peditatus Hifpanici parte, cc equitibus ac 11 tormentis;quibus admotis, ftatim

locus deditur : fic enim convenerat cum filiis, qui arcem tenebant, veritis, ne patri

alioqui fufpcdo fraudi eflet, fi ad primum hoftis confpedum deditionem fccillcnt.

Inde b Mclcnianus ipfe ad c Columbac-fanum copias ducit, quod a rufticis tenebatur;

qui, quod rcfiftcrc aufi cflcnt et tormentorum verberationem fuftincre, omnes in

fiircam adi : foeminis tantum ac pueris parcitum. His confcdis Melcniani confi-

lium erat ad S. Marci portam, quae oram maritimam (pellar, propius accedere, mu-

nltifqucibi caftris ardius urbem cingere: fcdClufiana clades conatus ejus aliquan-

tum retardivir.

VI. J Clufium tenebat e Santacius Jaquini Vafeonis legatus Cutiliana vico in mon-

tibus Piftorio vicinis natus, homicidiis infamis, qui P. Strozzio aliquandiu militave-

rat, & injuriofe abeo, uti jactabat, habitus, Cofmi permiflu in patriam redierat j un-

de poftea rurlus cum bona ejus venia, quod fidem de Strozzio, cui ob injuriam pri-

vatam infenfus erat, occidendo dediflet, ad nos transfugerat. Huic cum f Bacio

Rofpiliofo Piftoricnfi, homine Canccllariac fadionis, cui et addidus erat, amicitia

intercedebat ; a quo ingentibus promiffis invitatus, ut pacem ac fccuritatcm pa-

triae tradito Clufio conciliare vellet, tandem, re cum Strozzio communicata, ipfius

permiflu fidem amico dat, et Afeanios Corneo oppidum traditurum (e pollicetur.

Condida dies et hora : ea erat nox media inter Veneris et Sabbathi diem fandae heb-

domadis : tunc enim praefidiarios ex occafionc exituros, paucofquc domi remanfuros,

per quos fibi facile fit, quod promiferit, exfcqui. Etfi Corneus de Santacii fide du-

bitabat, tamen quod Cofmum fccrcta dudum cum eo confilia agitare fciret, et alio-

qui dignum aliquod facinus fcorfima Mclcniano, a quo non ita fc diligi fentiebar,

facere dcfvderaret, expeditionem fufeipit ; et gloriae partem non invitus Balcono,

qui et ipfe Mclcniano minus gratus, communicat. Interca Srrozzius Cafolioct ex h ora

maritima copias occulte evocat ; ex iifque toccc fdoppetarios deligit, cum omni,

quem penes fc habebat, equitatu, quorum curam Aurelio 'Fulgofio et Montacuto

committit, qui node condicta k Sarteanum 111 a 1 Cafolio milliaribus fumma celeri-

tate ac filentio veniunt. Receperat Santacio Corneus, ne hominem in fufpicioncm

adduceret, cum cccc folummodo Clufium fe venturum : ceterum cum majore

multo numero ire decreverat, ut, fi res non fucccdcrcr, tam magnas vircis haberet,

ut vinci non pollet, et, fi oppidum minime caperet, faltem vaflato agro Santacii perfi-

diam citra periculum ulcifccrctur. Cum igitur copiae ad id deflinatac Sarteanum con-

vcniflcnt, fummo filentio de node profleifeuntur, eo ordine, ut primum agmen ex

deledis duceret Corneus, fecundum Balconus, qui pugnandi ardore in pedes dcfccn»

detat, relidis v equitum turmis, totidem enim habebat, et eorum cura commifla

Barth .1 Graeco, et Jo. Franc. m Balnei comiti: ultimum agmen "Hercules Penna

claudebat. Ita xu milliaria cmcnfi ad eam viam fefli veniunt, quae inter clivum ad

dextram arduum et foliam ex adverfo profundam contrahitur i demumque utrifquc p

coeuntibus omnino interciditur, ut non nili ponte tranfiri poflit. Illae ubi tranficrc,

folutis, ut fit in loco angufio, ordiflibus, campus declivis aperiri cocpir, qui rurfus

juxtaoppidum conftringitur. Ibi cum otnncis in pedes juflillct dcfccndcrc Corneus,

et equos lixis cultodiendos tradere, ipfe progreditur, et duabus ante auroram horis

oppido propinquat. Tum milfo, qui Santacio adventum fuum rcnunciarct, et ad

colloquium cum Bacio invitaret, ille fibi non efle integrum egredi, ceterum egregie

parata

INTE R P R. • CbmdtUy maifim de' Turcbi. * Ir marqnit de Marigaan. • Stata Columba * Cbiufi.

Sautauio, lieumaut de Oivottbtno Guafcom da Cutigbaaa della muntapta di Tifioia.f Bati RoCp^iiifi,

difaxjone Cameellirra. t delta Cernij 11 Maremma. • Fregofet tda Montaute. k Surttauo procb* de Cbiup.

* Grttt. it caute da Ba$uo. " Hercole Jtlla Tenua.

N O T. 1 Dele Cafolio

:

lege Clufio. Put.

•f

Digitized by Coogle

HISTORIARUM LIB. XIV. 481parata omnia refpondcr, ct ut veniat hortatur. Igirur rurfus mifli duo, qui cum CI3I0LIV.a Santacio colloquendi fpccic vultum ejus ct loci faciem infpicercnr. Ii antequam Heniucus II.

admitterentur, diu morati poftrcmo ad Santacium introducuntur;qui, jam nudata

voluntate, cum fignum, quod a b Corneo haberent edere jubetentur, intentato mor-

tis metu ct laqueo produrto, illi nihil minis territi fc nullum habere ct tantum ad

colloquium miflos erte rcfpondcrunt ; et ita retenti funt. Miilus interea a Santa-

cio, qui Corneum feftinare juberet : cui Corneus fidem non habuit, quod fiios mi-

nime redire videret. Itaque jam albcfccntc dic, cum illi non redirent, Corneus

xx dclcdos eodem mittit, qui quid intro ageretur infpiccrcnt:quos ubi Santacius

venire 1'cnfit, non amplius cunctandum aut difiimulandum ratus, tormentum cla-

vis ferreis ac plumbeis plenum difplodi jubet, cujus uno irtu omnes promifeue dif-

ccrpcrcntur ; rnoxquc igne de turre acccnfo, ut inde fignum nofiris daretur, Fran-

ciac nomen inclamatur, ct fcloppetis infertis praefidiarii in hofteis ejaculantur. Sero

errorem lcnfit Corneus, qui locorum minime gnarus in infidias praecipitaverat

:

cum enim tam firmas copias putaret adduxifle, ut vinci non portet, tandem fe loco-

rum angufiiis, per quas recedentibus neccflario rranfeundnm erat, non hominumnumero oppugnari animadvertit. Tamen confilium ex ncccilitate cepit, ct peri-

culi magnitudinem virtute, quantum in fc eflet, fuperare decrevit > rcdudofquc

Tuos eodem ordine, quo venerat, fuperatis prioribus angufiiis, in planitie ponti fub-

jeda in aciem infiruit 5 qui, quod magnam partem tirones eflent ct de via ac vigilia

ferti, aegre ct confufc le ad pugnam comparabant. Heic magno errore a Corneo

peccatum fuifle fero cognitum cft, qui pontem, per quem redeundum erat, minime

ftationc firmaverat, quem noftri fupcrvcnicntcs occuparunt, et inde progrefli, hofteis

initio fc ftrenue dcfcndcntcis, fcd qui, ubi ad laevam novas copias ct equitatum

noftrorum ex colle dcfccndcnrcm videre, fcnfim lolvi, mox ct fundi coepere, adorti

funt. Bartholom acus, qui equitatum ducebat, homo impiger, cum non aliam fa-

lutis viam videret, mature in adverfos acri impetu farto per collem enititur; et ita,

quamvis diflipatis fuis, evafir. Balconus vero, qui ultimum agmen ducebat, cumimpetum praefidiariorum, qui eruptionem eodem tempore fecerant, animofe diu

furtinuirtet, tandem cum parte peditatus, quae in collem evaferat, nam equitatus

nofter pontem infederat, fc conjungit ; ct, dum ibi inter primos fortiter pugnar,

feloppeti irtu fub auriculam finiftram accepto occifus cft. Corneus cum idem con-

filium, fcd ferius, per adverfos noftrorum ordines evadendi, quod Bartholomacus ct

Balnei comes feliciter fumpfcrant, fcqui dccrevirtcr, a fuis defertus ct equo fufforto

in manus Theophili c Calcagnini comitis incidit. Captus ct Petrus Paulus d Tufin-

gus, ct ftatim liberatus. Vix ex omni numero lxxx equites clapfi ; ceteri occifi aut

capti:

peditatus magnam partem caefus;qui fupcrfucre intcrclufi fc dediderunt.

Hunc exitum c Clufiana expeditio habuit : de qua cum ad Julium pontificem, cujus

fororis Corneus erat filius, allatum eflet, fertur dirterio fc ct Corneo digno, farta

ad Santacii nomen, quod lingua Italica obfcurum ac nullius virtutis fandum fonar,

allufionc, ttiftcm nuncium more fuo cxccpiflc : mirari fe nimirum, qui Corneus,

qui minime veros Sanrtos ac ne Deum ipfum crederet, fc temere Santacio credi-

diflet, ct fidem ejus promiffis tam inconfidcratc habuiflet. Hoc cafu cumaliquan-

tifper interturbata eflent hoftium confilia, negligentia tamen ac fccuritatc noftrorum

effertum cft, ut tantae virtoriac frudum ami ferimus : ct contra Cofmi folertia ct

accurato Audio effertum, ut damnum illa clade acceptum pro tempore farciretur.

Nam cum Clcarchus r Bevagna unus ex Balconi ducibus, cujus curae KPolitiani

cuftodia credita fuerat, ftatim dilabcntc equitum turma, quam ibi habebar, locumdefe-

I NTF. R P R. * Santaccit. b ckllt Conia. * Calcapnui. J Tapw^bi. • deCbmfi 1 Ja Bevagwa* fifavtr-pa/eijno.

TOM. I. 6 F

Digitized by Co(>

482C1DDL1V-HENUlCfSlI.

JAC. AUG. THUANIdclcruiftcr, Gcorgius» Interamnas, qui commodum fub id tempus Turrita cum

peditum cohorte advenerat, taffcclus cft, moxque miiVus Carlotus Uriinus, qui prae-

fidiariis praccflct 5 et Sfortiae b Sanfloriano, qui nuper Roma venerat, tapremum per

totam eam regionem imperium attributum. Milii ftatim in c Clanianam vallem

cid Hilpani et cxx equites cum Chapino Vitellio et Hier. Albitio; qui funima cele-

ritate xxxi i milliaria uno dic cmenii, ut repentinis motibus, qui taleis cafus fcqui

confucverc, praeverrerent, * Civitcllac tabftitcrunr. Noftri ad ' Valiani pontem

Clanio impolitum caftra pofucrc : quode fluvio locus poftulat ut aliquid dicatur.

VII. iv ab f Arretio milliaribus copiola aquarum colluvies in 8 Arnum exoneratur,

quae incerto fonte diverfas in plagas per plana, prout declivius heic vel illic folum,

modo in hanc modo in illam partem decurrit ; et pars feptentrionem verfus, pars ad

orientem tendit, et juxta ,l Urbeventum in * Paliac flumen delabcns Tiberi ablbrbetur,

plcrilquc locis adeo humili alveo, ut, quanquam fluat, paludis tamen potius fpccicm

quam fluminis referat j fundumque ita tenacem habet, ut vix vado tranliri queat.

Clanii nomen ei inditum cft, unde Claniana vallis ditia, quae ab Arno ad Tiberim

per lx amplius milliaria porricitur, collibus fructiferis undique cin&a : et a fcp-

tentrione quidem Arretium, k Caflcllioncm 1 Florentium, et 1 Cortonam, quae

Florentinae ditionis limr, fpcclar ; ab auflro Civitcllam, m Marcianam et Folia-

num, ad quae per n Arni- vallcis iter cft : habet er ab ea parte “Lucinianum, Alluam-

longam, Sarteanum, T.lanrianum, q Chiflum, Cctonam, oppida Senendum ditio-

nis, inter quae ac Turritam meridiem verfus r Politianum jacet caftcllum, * Angeli il-

lius adeo eruditi viri» et poftea* Marcelli Cervini, qui pontifex fcd brevis aevi creatus

cft, cunis nobile, quod ad Florentinos pertinet. Nunc illius aquae derivatione Etru-

riae pars ea fununc fertilis reddita cft, citra inundationis periculum, cujus metu Flo-

rentinos quondam legatos ad Icnatum mi fi fle Corn. Tacitus audior cft. Ab ortu

etiam, qua pontificiam ditionem attingit, Julii Ricafolii induftria magno regionis

emolumento nefiris temporibus dedudtam eam aquam conftar;quae, ubi profundiore

alveo continetur, pontibus Uratis tranfmitritur, deuti Valliano, acaftcllo, cui tabji-

citur, ita vocato, per quem Cortona et 1 Caflcllionaco Politianum itur. Locum

tunc Cofmus ab utraque ripa valido praeddio Armaverat, quod ad Politiani fccurira-

tem maximum momentum haberet. Poftquam cum fruftra tentavere noftri, Poli-

tianum, quo fc |o. Francifcus u Balnei comes a ftrage Cludana receperat, tubicinem

mittunt, qui regis nomine oppidum dedi poftularct. Cum nihil tacccflu territos cos

viderent noftri, ad praedas verfi domum revertuntur, abduclis fecum permultis capti-

vis, cum quibus aequabili belli jure ut ageretur, urgebat Strozzius ; idqueea mcnrc

faciebat, ut Florentinos extales, quos multos in caftris habebat, viros alioqui ftrenuos,

fcd poenae turpis metu pericula dctrc&antcis, metu illo tablato, ad rem bellicam

promptiores redderet:quod a Cofmo impetrari nunquam potuit, qui in Florentinos

captos tanquam pcrducllcis animadvertendi poteftarcm dbi fervavit, quantumvis

Strozzius minaretur, fc eodem jure in Hiipanos bello capros ufurum. Protinus

utrinque novi delcltus habentur : et ad Cofmum quidem venit cum io peditibus Jo.

* Pifeianus, et Vidus Galianus cum ccc ; venit et Leonettus)' Corbara cum ala lc-

quitum:qui omnes j trans Clanium per Politianum, Valianum et Folianum a

Sanfloriano

VAR. LECT. * Civitcllam pervenerunt, ibique fubftitcrunt P D.o f

1 NTERPR. * da Terni. a il ente di Satetafore r Va! di Cbiana. * de gh ’ ferte .«

Valiano 1 Arexz». * Arna r. k Or-jieto. '• Pagha. k Cafiigliont Fiorrnliaa. 1 Cortena. “ Marciana

e Foiano Valdarnt. * l.ncignana, Afixa-litnra, Sarteano. t Chiancian*, i Cbmji, Celati*. ’ Monte-

fmlcian*. * Agvoh Polrtiano. * Cajfiglionr. “ conte da Bagno * «4» Pefeia, e Guido da Gaghano.

' dalla Corbara.

NOT. «Florentinum Pnt. Marcelli Cervini, qni pontifex ftdkrtvh arvi erratae

* Marcellus Cervinus n’cftoit pas ne i Monte- efi. Pnt.

pulciano, mais i Fano. Sic Thuanu*, lib. j 5 . Mats * Dele trant C/anhnn

:

lege Fdnannm, Fa/ianan,

bien Ricardus Cervinus Ion perc > eftoit ne. Ccft et aha tram CUn loca, a tanftrian* Sic Ha*

pourquoi je vuudrui* eflaccr ces mors, et ftfita drianius, p 596. lib 10. Pnt

;•

Digitized by.G.O.Ogld

HISTORIARUM LIB. XIV. 483

Sanfloriano diftributi funr. Mifcrat interca Strozzius unam et alteram equitum C10 I3LIV-

alam* Cafolium, ducibus b Scriliaco, qui nuper Parma advenerat, et c Mario San- HenricusII.

ftoriano $ quibus fc comitem adjunxerat Baptifta d Junius cxful Florentinus cum ccc

peditibus. Cafolio c Colles oppidum et * Geminiani-fanum objectum cft:quibus

propterea ad impediendos noftrorum conatus impofiti Jacobus Malatcfta cum ccc

nuper condudis, et cum totidem 8 Bellus Forolivicnfis. Tunc et remotus Politiani

pracfc&ura * Gorus Monte- bcniccnfis ob lufpicioncm confiliorum cum nodris inito-

rum ; quod tamen poftea calumnioliim compertum cd, et ab oppidanis confidum,

quibus ille ob nimiam feveritatem odiofus erat. In Gori locum fuffedus cft Jo.

» Oradinus. Jam redierant in caltra eo Hilpani, duce Leone k Sandio, a' Mclcnia-

no pod cladem Clufianam ad firmandum limitem Arretinum milii ; et m “ Gajacius

cum ala equitum. Ita aucto exercitu, Mclcnianus, ne nihil ageret, Chapino Vitel-

lio, cui Germanos ac tormenta attribuerat, negotium dat, ut Bclcarum 111 milii ari-

busaburbc n Turaminiorum Senenfium caftcllum, quod 0 Monte-regio ex ora mari-

tima ad urbem venientibus tranfitum dabat, vi expugnaret. Admotis tormentis, lo-

cus captus > mox et p Lcccctum coenobium. Strozzius, qui metueret, ne fenfim via

obicllis adorant maritimam praecluderetur, ad S. Marci portam haud longe ab urbe

fcOinatis operibus munimentum excitaverat ; nec longe rurfushinc monafterium Ec-

nedidinum operibus ac milite firmaverat. Has munitiones fibi expugnandas ratus

Mclcnianus, antequam altius cxArucrcntur, Bclcaro capto, ftatim v Eid. April. cumVitellio et Carolo Gonzaga, iiicodclcdis ex Germanorum, Italorum ctHifpano-

rum copiis, cc equitibus ac 11 tormentis eo tendit. * Monafterium r Ventura Caftcl-

lanus cum cxx peditibus tenebar, cui cc abhinc pafiibus tumulus imminebat, a

nodris itidem munitus et propugnaculis jam aliquantulum eredis firmatus. Eumante omnia aggrediuntur hortes ; negotiumque datur Ferdinando * Saftrio et Hier.

S' Inniofac Hilpanis ducibus, qui Colino militabant, ut cum cc peditibus diverfa

parte impetum facerent. Succedente conatu, Bcnrivolius, qui cum 10 ccc dekdis

Italis auxilio venerat, in vallem urbi vicinam concedit ; in quem, capto tumulo illo,

Mclcnianus Italos et Hifpanos immittit, qui rcccdcntcis nortros infequerentur : ipfe

cum Germanis ac tormentis loco idoneo fubrtitir, quo coenobium tenentibus nocere,

et luis. Ii opus edet, praelio ede pollet :u Dombalinumquc Arretinum cum id fclop-

petariis collem propinquum occupare jubet, ut, fi perD. Marci portam a Senenfibus

eruptio fieret, fuis adedet, et nortrorum impetus commodius furtincrct. Interca acri-

ter a Bcntivolianis et Melcnianis in valle certabatur, pejore tamen nodrorum condi-

tione ; qui tandem impares ad munimentum ex adverfo S. Marci portae exrtrudum fc

recepere, quo jam Strozzius ipfe cum deleda juventute advenerat. Ubi Gallos ccf-

fiflc videt Mclcnianus, copias omneis ad monaflerium reducit ; admotilquc tormentis

cum in eo edet, ut verberationem inciperer, partem copiarum ad alterum uno ab-

hinc milliario coenobium, quod, ad portam Romanam urbi proximum,’cc ex noftris

tenebant, repente mittit:quibus venientibus noftri cedere ; hodelquc loco potiti

cum praefidio impofito firmant. Tum denunciationc obfedls in coenobio fada, ut

locum dederent, cum rccularcnr, luperbo etiam dato rcfponfo, pullantur muri; er,

ruina edita, Hilpani rtatim impetum faciunt, fcd primo repulfi funt. Strozzius, qui

cupcrct conatum impedire, cum cid peditibus et equitatu, quem penes fc habebar,

aggredi hortium cartra rtatuit;pracmiflifquc aliquot equitibus, qui circuiru fado in

frontem incurrerent, ipfe a tergo aggerem parat adoriri. Id ncutiquain Fridcricum* Montacutum latuit, qui cartrorum praefedus per Melcniani ablentiam omnia

* adminidrab.it.VAR I.F.CT. * Gasazius P D.o.f.d B Juniolac P.Daf.d. E./ Gen.!N T E RP R. * Capiti * de Serdiae. * it eoute Mario di Santaport. * Gingni. • Colle. 1 San

Gix/iniano. * Helio do Forti * Goto da Monte- ieutebi. 1 Oradini. * Sonti. 1te marcuit de

Mariena». * il conte di Cafazzo. *Trramitti. • Montt-rcggtoni. r Leterto. * Munifero. ' Ventor* di

Caflelb, • Saftre.1 Gbighioft. • Bonkagfim dArezzo * da Montaoto.

Diqitized by Google

+g4 JAC. AUG. THUANICIJIDLIV. adminiftrabat. Is inllrudo exercitu 1 Brixium Plcvcnfcni aggere cum fuis egredi et

Henricik uT ultro confligere jubet : coque conflidu ex noftris e, ex hoftibus xx folummodo, ut •

ipfi feribunr, cecidere, quos imparatos oppreflurum fc Strozzius fperaverat. Hoc

fado, cum nulla fpes obfeflis flippetias ferendi fuperefler, Ventura ad Vitellium mit-

cit legatum fuum, qui de deditione cum eo ageret : ille hominem ad b Mclcuianum

nodu ducit ; et poft unius dici altercationem, cum nullas conditiones admitteret Mc-

Icnianus, tandem noftri arbitrio iplius fc permifere:quibus vita condonata, et, ut

cum en(c abire pollent, permiflum, fide data, intra m menfeis proximos regi nonpiilitaturos. Ita inrcrclufo undique Senenfibus exitu, et peniato aliquantum dam-

no ad c Clufium accepto, Mclcnianus in profpcri fucccflus fpem certam venerat.

Contra Senentes, hoc cafu non tam territi quam periculi admoniti, d Thomam Vete-

ranum ad regem mittunt, qui iplum et Momorantium, penes quem omnia regni ne-

gotia cranr, de rerum luarurn flatu edoceret et auxilia flagitaret.

VIII. Su b id tempus c Gallia venere Octavius Farneflus et Ludovicus Picus® Mi-

randulanus, ut delectibus novis Gallorum vircis in Italia firmarent. Sed deerat pe-

cunia, lumptus tot exercitibus alendis pares regio aerario minime ferente. Qui ta-

men defectus, Senenfium pro libertate certantium alacritate et Florentinorum exfu-

lum fide fublcvabatur, Roberto Strozzio Romae omne fludium adhibente, ut regis

amicos confirmaret, et opes luas atque amicorum fine modo in id prodigente. Ejus

etiam opera fadumcft, atque Petri fratris in primis, ut Leo Strozzius, quem aulico-

rum factionibus dignitate motum Melitam fecctliflc fupra diximus, vir ingentis animi

et Cofmo fummopere formidolofus rurfiu ad regis obfcquium rediret. Huic con-

ccfliim, ut cum xn triremibus in mari mediterraneo et per omneis portus, qui in Ita-

lia regis nomine tenebantur, fummum imperium haberet, nec in Galliam, nili cum

vellet, venire teneretur. Has conditiones vir gcncrofus, necis paternae memoria

adhuc oculis obverfante, facile amplexus clt;quamvis opimiores longe ei a Jo. Vega

Siciliae prorege deferrentur, folicitamc ad id cum Omede Hifpano ordinis Hicrofoly-

mitani magiltro. Igitur ille cum aliquot equitibus amicis ac plcrifquc cxfulibus Flo-

rentinis, relicta Melita, in Italiam venit ; et ad Herculis portum lubftitit, locoque

muniendo diligenter intendit. Eodem tempore ii cn> Germanorum ex Subalpina

regione a Griflaco fummifla, et delcfti Galli, dudorc f Valerone, b Antipoli folvere,

et h portum Herculis renuere. Ab Algeriae quoque rege, is erat ' Azenes Hariadeni

1 Ahenobarbi filius, impetrata daffis, quae cum Dragutc, cui a Solymano rebus Afi-

aticis tunc occupato id negotii datum erat, fe “ conjungeret. In Corfica vero,

1 Calici lar io et Curia ab Auguflino Spinola captis, morbo graflante, Gcmienfcs mili-

tem per oppida quae renebant diflribucrant : indeque capta occafionc P. Strozzius

Italos, qui liib Thermo in inlula merebant, reportandos in oram Senenfem curave-

rat ;qui cum m Liliorum infulam vulgo didam, quae R Amalfitani ducis cft, praeter-

navigarent, turrem portui Herculis obverfam, cui praefidium Amalfitani pcrmilfu a

Cofmo impolitum fuerat, cepere. Venit cum iis Sanflorianus® Longobardiac prior,

qui regi militabat, et p Salerni regulus, qui inde ’ Callrum tendit, ut cum amicis,

quos Romae et Neapoli habebat, propior confilia agitaret. Nec ccflabat Cofmus,

deledibuspaflim imperatis, et, ut vircis regis diftrahcrct, folicitato per Hieronymum* Carpenfem familiarem fuum Odavio Farnefio, quem cum aliqua ofFenfione nuper

ex aularcdiiflc intellexerat. Verum is, quanquam fpes de * Placentia reftituenda fie-

ret, infuperque amplilfimac conditiones offerrentur, tunc temporis adlcntiri nohiir»

quod

VAR. LF.CT. • conjungeret : b quippe cum L triremibus propediem expeibbatur P. D o. f.

INTER P R. * Bnztjo defla Pieve. •> U maffuit de Marigmam. rCkiafi. * Tamafo drl VtttkW.

• i! conte di A. randaia. ' Jt Valero* »Aalibet.h Perto-Erco/e. ‘ Hajfan. 1 Barhartjj.t, 1 ilCafitUart

e Cartr. nJjo.a drl Qi^ln. n ft dat ttAmatji • Lambarfbr * /r prinet de Salrrar. * Cafha. • da

Carpi. • Putem*.

Dinitizedbv

HISTORIARUM LIB. XIV. 485quod, inconfulto Alexandro cardinali fratre, quem in Gallia apud regem reliquerat, C1DIDL1V.de re tanii momenti tranfigere, ac ne deliberare quidem, aut pofle aut velle fc diceret. Henricus II.

Interea» Mclcnianus,<qui vi non poflet, arftius oblcflam urbem fame premere (latuit

;

coque confiliohofpitia propius difponit:quibus tuendis cum copiofiorc milite opus

haberet, per Tridentini cardinalis ditionem a Nic. Madrucio ipfius fratre Cofmi ro-

gatu dclcflus habiti, qui tamen ob varia impedimenta Maio mcnfc citius in caftra per-

venire non potuerunt. Vincendo b Nobili pontificis (ororis filio, qui ab eo ad Cof-

mum mifius fuerat, ut de adfinitate nuper fecum contrada gratias ageret, Cofmus, ut

avunculo gratificaretur, peditatus Italici curam attribuerat, quae Afeanio c Corneotunc captivo antea commifTa fuerat, infuperque d Clanianac vallis praefecturam.

« Sanflorianus equitatui univerfo praeerat, Chapino Vitellio equitibus veteranis, qui-

bus Rodolfus f Balconus ad 8 Clufium occifus imperabar, praepofito. Fridcricus

h Montacurus cart rorum praefodi munus eo bello obibat : et Fridcricus Sabellus in

Leonidae Malatcfiac locum fuffeCtus « munimentum ad portam Camolliam cxftruc-

tum initio anni occupatum cum cidid militibus tenebar. Carolus vero Gonzaga

Mdeniani legatus erat. Pane alia, Strozzius nihil non movebat, ut hortem ab ob-

fidionc revocaret. Joannes Bernardinus k Sanlcvcrinus Somac dux, qui in 1 Plom-

bincnfi agro bellum gerebat, totam oram maritimam Gallicis armis horti infefiam

reddebat; et cum idccc profectus Burianum ceperat, et arcem obfcdcrat : verum,

fupcrvcnicntc Alexandro 1,1 Bellueino Mutincnfi, cum a n Gavorano, quod Belluei-

nus oppugnare velle fingebat, metuerer, iter flexit; ex caquc occafionc Bellueinus

flatim Burianum venit, et commeatu ac recenti milite, cujus ergo venerat, firmavit j

ficquc Somac ducem ab arcis obfidionc omnino removit. 0 Cafolio etiam p Serilia-

cus et Marius Sanflorianus continuo excurrebant ; exccptuinquc infidiis Dominicum'Bjnucinum in agro Volaterrano cum ccl peditum cohorte male mulclavcrant, ac

portremoin domumobviam indufum,occifo Fridcrico' Eugubino comite, ad deditio- *

nem compulerant. Crcbracitcm inter Camolliac et munimenti ab horte occupati prae-

fidiarios vel itariac pugnae fiebant, tam prope (lationibus difpofids, ut colloquendum

voces utrinque exaudirentur. Cura frurtra nortri tentaflent hortem longius fummo-

vere, Mclcnianus, locis iis, quos tenebat, ut fibi videbatur, fatis firmis, animum ad

vicina oppida fub potertatem redigenda adjecit : ac primum quidem turrem s Vina-

liam, quae intra * Ovilem portam et Vieni-fanum jacet, et a rufticis ac militibus ali-

quot tenebatur, aggreditur, adduflis fecum 111 Germanorum vexillis, id Hilpanis ac

totidem Italis, majore tormento 1 et duobus minoribus. Ubi venit, per tubicinem

dedi locum petit, extremum fupplicium minatus, fi cxpcflarcnt dum tormenta ad-

moverentur. Rccufantibus obfeflis, pul fantur muri;quorum mox parte dcjcfla,

praefidiarii Mclcniano fc dedunt, quos ille, ea quam interminatus fuerat feveritate

ufus, omneis in furcam egit. Id admodum Strozzii animum exulceravit;qui, cum

ad contemptum fuum rem pertinere exiftimaret, in loco urbis cdidflimo, ubi olim

arx erat, patibulum erigi et iv Hifpanis ibidem in hoftilis exercitus confpc&u gulam

laqueo frangi iuflit:quam injuriam Hifpani, quando in homines non poteram, im-

miflo in palatia Senenfium, quae circa urbem erant et huc ufqucfcrvata fuerant, in-

cendio ulti funt. Dcin poft animofas illas ab utraque parte ultiones, mollcfccndbus

animis, humanius inter cos agi coeptum, exceptis femper exfulibus Florentinis, in

quos ut pcrducllcis animadvertendi jus Cofmus fibi fervavit. Mox 0 Cofmae-fanum,z Vitignani turris, y Sexta, Orgialc et Mons-Glacanus, loca vicina, occupata aut

dedita.

INTERPR. * /e marcuit de Marignan b de' Molili. * d<Ua Comia. * Val di Chiana. • i/ Conte

di Santafiare. r Baglioni. * Cbiafi.b da Mantanto. 1 fert de Camotlia. k Sanliverina, dnca di

Soma. 1 Terra da Piamlino. “ Eel/imini da Modena. 'Gavorano. • Cafiti. f de Seriliae iRinaeeint

• d entio. • la toar nommft it Fignale * farta Ovile dr San Fitao. • San Gnfmt * Torre di

Vitignino. r Sefia, Orgia/e, ef- Montegiaeani

Tom. 1. 6 G

J3 igitized by Googlej

486 JAC. AUG. THUANICI3I0LIV. dedita. 1 Ancajanum etiam, quod inter Cafolium et Montem- regium cft, impetu cap.

HenricusII. tum; ac tum primum jure belli cum iis ab Hifpanisa&um. Jamque ardius urbs obli-

debatur ; et novis atque adeo externis auxiliis, ut eam liberarer,Jibi opus efle judicabat

Srrozzius. Itaque, cum fruftra ab Helvetiis rex militem in b Etruriam deducendum

pcttiffct.quod foedere nuper renovato domus Mcdicca comprehenderetur, ac Rhactis,

quibufeum rex feparatim pepigerat, quamvis cum Helvetiis ii foederati effent, auxilia

impetravit. ln d Cifalpina regione et novi dclc&us habiti, ducibus Ludovico* Ca-

riflimo, Hadriano f Balcono, Camillo Martinengo, Fulvio Rangono et OdavioTic-

nac comite;quibus omnibus praefedus ? Mirandulanus. h Senas jam cum novo

milite venerant Aurelius ' Fulgoflus, Paulus k Urlinus, Bonifacius 1 Cajetanus, Fla-

minius Stabia, Urlinus et Hier. n Corbara * nam Bcntivolius jam a longo tempore

in urbe erat, et per Strozzii abfent iam rei bellicae praeerat. Quibus belli apparatibus

ut in tempore praeverreret, Coimus ad Cacfarcm fcripferat, et mature auxilia popof-

ccrat ; in primis autem n Cio Germanorum ex ° Norico accfri petierat, praeter Ma-drucianos, qui propedieni venturi erant : atque, ut copiis noftris, quae jam Mirandulae

et Parmae convenerant, incommodaret, cum p Mclcniano decreverat, ut juxta ur-

bem et in q Claniana valle, ex quanoftri juvabantur, meflis corrumperetur : idque

negotii datum Vinccntio r Nobili, qui, re confcda, in caftra confeftim rediret, et hof-

pitium ad Romanam portam, qua fola adire urbem et inde libere exire licebat, mu-

niret, ut omni ex parre acceflus ad illam praecluderetur. Interea affertur, xx trirc-

mcis * Manilia in Corlicam ad tranfportandum militem et praelidiis firmandum* * Ajacium et Bonifacium navigaffc, quae inde in Africam adverfam ad ® Algcriac re-

gulum tranliturae elient, ut cum eo fc Draguti ex oriente Solymani juffu cum l tri-

remibus brevi venturo conjungerent. Quo magis feflinandum libi exiftimavere Cae.

fariani : et, cum 0 Mediolano metuerent, leda in * Infubribus vcid peditum, et cc

«, equites Cremonae convenire julli, quibus omnibus Jo. Luna arcis Mcdiolanenfis

praefedus cum fummo imperio praccflct, et cum iis fc Rhactis venientibus oppone-

ret. Novi etiam deledus habiti a Camillo J Columna per * Latium Cacfaris juflii

;

et iv cio peditum ex M Samnio et cc levis armaturae equites evocati in agrum Peru-

luuim et Cortonenfem dcfccnderunt, ut Cofmo, quidquid moliretur, pracfto edent.

Nam Florentinos exfulcs Romae ac Vcnctiis regiorum miniftrorum hortatu denuo

confpiraflc intellexerat, et, impellente bb Bindo Altovito cum omni familia, pecuniam

conferre, quae conducendis ncio peditum et cc levis armaturae equitibus, duce

Vincendo 0* Thaddaco, fatis eflet. Jamque R baeti a rege confcripti in itinere erant;

et, cum non fatis mature Joannes Luna fc iis oppofuiflet, in agrum ^ Brixianum

Venetae ditionis defeenderant, atque per Mantuanum dcflcdcntcstranfmiflb « Padoff Concordiam venerant. Tres omnino viae erant, per quas inde in Etruriam per-

veniri poterat : una per ES Pontremolium, et 1 Tarrenfem vallem, quae a Cacfarianis

tenebatur, et alioqui anguftos admodum et impeditos aditus habebat, idcoquc noftris

tranfitu difficilis: altera per agrum hH Mutinenfemet Carfinianam vallem ditionis

Ferrarienfis ; fcd occurrebat Sanpcrcgrini mons in Apennino fuperandus, unde per

kk Caftrum-novum 11 Bargam ibatur, afpero maxime et impedito itinere, et quo tor-

menta fubvehi non pofl*e apparebat : ad haec, omnis illa regio Herilis cft, et Luccnles

cum Cacfarc foederati et Cofmo amici tranfitum minime conccfluri credebantur

:

rcftabat

VAR- LECT. “Ajacium, quod Urcinium Ptolemaeo dici quidam putanr, cc D.f. *Algcrii P.D.of.

INTERPR .' jlaeajano. fc !a Tbfcane. ‘Grifour. * LmbftJk. * de' Carilfim. 1 B*;W * il

conte della Mnandala 1 Sun*. * Frtgoft. k Orfint. 1 Gaetano * da StaUia. • della Corbjrj.

° Hsiitrt, t le marijoit de Morignam. \Val di Cbtatta. 'dt' Nobili. ' Morfiil/e. ' jljazz^d- Bontfaco.

Mi]*». * Lambardie t Col&nva. ‘ Ca/tfagna dt Roma. ** Abbraz.e.0 ltl Rindo Altoviti

.

“ Taddti.

** v*/ Brefdan». " le Po. ,f Concordia « Pontttemdi, t Valde Taro. */ Madeneje, e la Carfagnana.

*' Saa Ptlltgritm k ‘ Caflel aaovo. " Bar&a •

NOT. * Dele «- lege j*r. Pnt.

Digilized by Coogle

HISTORIARUM LIB.XIV. 487

reflabat tertia, qua per Bononienfem agrum in 1 Umbriam, fi tranfitus concederetur, C,1313LIV.

noftri b Perufiam profcduri et per e Clufium Senas perventuri erant. Itaque omnem Hcnricus II.

operam dabat Cofmus, ut pontifex regi tranfitum negaret : idque ab eo obtinuerat,

Sanvitali cardinali eam obeaufam a Julio d Bononiam ablegato, et e Urbini duci co-

piarum pontificiarum praefedo dato negotio, ut cum iiicio delcdorum aditus Icr-

varct. Bargam miflus a Cofmo M. Antonius f Oddus, qui regionis deledibus prac-

cflet ; et Prato Antonius Marius & Silvagius Perufinus cum peditum cohorte impolitus.

*» Piftorium Symeo * Roferminius et mox Nic. k Alidofius, qui ex Latio cum ccl pe-

ditibus nuper venerar, mifli, cum paulo ante Pifis cuftodicndis 1 Conceptus Vineus

Firmanus praepofitus fuifler. Inde mifli Chapinus Vitellius cum cl equitibus et mItalorum peditum vexillis m Clantium verfus, “ Sanflorianus cum cioid Hifpanis, et

Madrucius cum totidem Germanis, qui ufque ad° Clanianam vallem progrederentur,

ibique fc ad corrumpendam meflem, uti convenerat, cum Vincentio Nobili conjun-

gerent: his fcaddiditcomitcm p RadofiusDalmatacumLcquitibusEpirotis. lnitincrc

captum q Monafterium cardinalis r Mignandlicaftellum5 ‘Armajolum direptum, ubi

oppidan i animofe admodum fc defenderant

;

1 Rabolanum et Afeianum ab municipibus

partim dedita, partim capta, et militi in praedam conccfla. Capta et alia loca minime

munita, in quibus tamen defendendis oppidani pro Senenfium libertatedevoti animo-

fiores quam prudentiores fc praebuere. Tandem, relido u S. Caeciliae podio, quodfirmiusvidebatur, quam ut primo impetu capi poflet, Sanflorianus ad * Folianum fecum

y Nobili conjunxit. Cum inde juxta* Lucinianura convcniflcnt, corrupta prius mefle,

ctdcftrudis a»Rugomagno, Fcrnctclla et Scrofanio, locis ab oppidanis defertis,Afinam-

iongam adoriuntur:quae, cum praefid iarii, qui duce Jacobo Romano locum tenebant,

deditionem facere recufarenr, admotis tormentis et pulfationc fad/, mox impetu capta

cfl;ct Romanus ipfc ad Sanflorianum perdudus ejus juflu continuo ftrangulatur.

Turrita et Clantianum fuperabant, a quibus K Politianum admodum infeflabatur.

Primo Turrita rentatur, quae a lx circiter praefidiariis praeter oppidanos tenebatur

:

cumque primo reflitifler, mox admotis tormentis, dclpcrata falurc, praefidiarii (e

Vincentif Nobilis arbitrio permifere} qui et iis vitam indulfit, et locum, quem plc-

rique dcftrudum mallcbant, munivit ac praefidio firmavit. Quo fado, cum Mele*

nianus vereretur, ne Strozzius totis viribus in caflra milite deftituta impetum faceret,

copias revocat ; tanta feflinationc, ut non folum Clantianum, quod Politiani, ut fibi

admodum infeflum, oblato milite ac pecunia expugnari poflulavcrant, tentatum non

fit, fed copiae alia via, quam qua deflinaverant, utpotc breviori et expeditiore, rcdic-

rint,ct omnem regionem illam.quac ad ^ Bonconvcntum pertinet, intadam relique-*

rint, minime ibi corrupta mefle. In itinere Cacciliac-fanum captum, quod tamen

nuper fibiminime aggrediendum cenfucrat Sanflorianus, inter Lucinianum et urbem

fitum caflcltum, quod valde Senenfium obfeflorum rebus poftea * incommodavit.

Sub id tempus Ferrarienfis cardinalis, Strozziumfocium in imperio nonfcrcas Senen-

fium rerum curam liberam ei reliquit, er, fide a Cofmo accepta, urbe excellit. Cumjam in agrum Perufinum, qui ditionis pontificiae cft, pervcnilTct, difeurrente hofle,

Carloto Urfino duce, circumventus cft, et, impedimentis amiftis, vix evafit: fed

publicam fidem violatam imploranti et pontificiam audoritatem, nam in ejusfolo

praeda fada fuerat, ftatim omnia reftituta funt. Jamque noftri, qui Mirandulac

convenerant, per w Bononienfem agrum in Luccnfcm dcfccnderant pontificis

permiflu,

. VAR. L E CT. « incommodavit. Inde in calfra ad Mdeounum pervenerunt. Subid— P.D.o.f

I NT E R P R. * /j Ramatna h Perngia. * Cbitp. • Bolagaa. * Urbino. * delli Qdji. ( Stlvaggi

da Perngia, * Piftoia.i Reflrrmini. k Ahdop. 1 Conretto Piato da Fermo. * Cbiamtt. • U cante di

Sartafiore • Fal di Cbiana. * le comte Radat de Dafmatit. i Maniffera. ’ Migttantlio. • Armaiao/b.1 Rabelana e Apiana

.

* U potgto di Santa Cettha. * Potam/, * de’ Nobili. * Lacignan». ** Rnrona -so,

FarneteHa. p Scrofano. “ Chianciaaa. ‘e Monte-pnlciano. 41 Bnottcvavenle. •' Terra di Bolo/na *»/

Lmcchefe.

jigitized by Coogle

f

488CP13L1V.

Henricus II.

JAC. AUG. THUAN1permiffii, qui faOum poftca apud Cofmum cxculavit : ct erat re vera impar adprohibendos noftrorum conatus s et Lucenfes etiam Cofmi odio Senenfium res oc-culro favore profequebantur, quantumvis Franc. Toletanus Cacfaris nomine perFranc. Oforium, ct Cofmus per Benediftum ‘ Diacctum, apud cos ftudiofe egiflent, utamicitiam cum Cacfarc colere et fidem fervare vellent. Interea milii

,qui venienti-

bus noftris fc opponerem : et in dies expeOabatur Joannes Luna cum 11 cid Germa-norum, qui ad b Arcuatum-caftellum in agro < Placentino eonfcdcrat, et perd Feroniac-lucum, vulgo Param Sanftam vocant, « Pifas venturus erat. Tum Stroz-zius, qui cuperet cum auxiliaribus quam primum fe conjungere, ct impedire, ne hoftemedio vires regiae diftrahcrcntur, in Hid. Junias Senis cum ivcto Italorum peditum,cccc equitibus et e fcloppctariis equitibus. Cor. < Bentivolio, Aurelio 8 Fulgofio,'h Montacuto et aliis ducibus, prima node egreditur i ct inter propugnaculum ad Ca’molliam portam exArudum ac ' Monafterium fado itinere a Cafolium ix ab urbe mil-liaribus pervenit. De Sttozzii profedionc certior per exploratores fadus Melenianusfuerat s led quo ille tenderet ignarus, vicina caftella praefidiis firmaverat, et ToanniSabello ae Lud. ' Doatae » Illinam vallem cum ccc peditibus et L equitibus fervan-dara commiier.it : Friderico autem Doatae et - Balnei comiti negotium dederat, utnoiltos petlequeremur. Cofmus item Jac. Vitellium • Stagta " Collem revocaveratct ad Caffiam-fanum ct Empolimm externorum militum cohortes miferat fi forteillae impetum faceret Sttozzius: qui ubi diem Cafolii ad reficiendum militem com-moratus cft, fub vcfpcram ner inter ' Geminiani-fanum ct Volaterras • Caftrum ufqucFlorentinum tota node continuat i ct praedis paffim abadis ac direpto caftro Falfitano fub auroram » Pontaderam x a Pifis milliaribus Arno impoteum caftellum per:vemt, tanta cclcnrate, ut Pifanos nec opinato adventu fuo pcrculfos, ficonfilii aliudnon habuiffet, opprimere potuiffe creditus fit. Dum in eo efler, ut vadum «anteiit,tendis copus idoneum teperiret, Thcophilus x Calcagninus comes et Gabriel Talia-ferreus Parmenfis equitum dudores ab exercitu ulterius Pifas provedi, ut commodiusdivcrfarcntur,» Cafcintum oppidum venerant : cujus rei certior factus per oppidanosConceptus X Vineus, qui civitati cum fummo imperio praeerat, illuc dclcdos mittit,qui a Gafcimcnfibus adjuti fecuros noftros facile opprimunt ct duces ipfos capiunt.Cofmus, cognito Sttozzii confilio, ftatim" Collenucium Pancetam Pifas praemife-rat, qm quanta maxima pollet cogi militum copia tranfimm noftris impediret : infu-per navigia omnia tebduci mandaverat. Verum jam ad » Calcinariam vadum re-pertum fuerat, per quod tamen, cum pedites tranfirc rccufatent, Sttozzius, ut eratgenctofo et mduftno animo, primus incitato equo in ulteriorem ripam cum pane equi-tatus tranfit: rumdifpofitis m flumine denfatis aliquot equitum ordinibus, qui rapidiamnis impetum frangerent, infra eos peditem juffit incedere: et ita fine damnotranfmiflis fms, per filvis contcaum iter in Lucenfem agrum detendit, ut ibi Rhac-tis, qui jam venerant, fc conjungeret, connivcmibus ad omnia Lucenfibus: ad quospaulo ante Ferraria illuc a noftris mifliis Nics“ Franciorus Lucenfis, qui regi milita-bat, non folum tranfitum, fcd etiam copiofum commeatum, uti rumor erar, alendoexercitui impetraverat , quem illi Provincia, quafi in rcipublicac ufum, ad <u Vicumregium, ditionis luae portum, congerendum curaverant. Interea" Melenianus, quiellum, quod alienis fumpiibus gerebat, fuo more libenter in longum extraheret

<_olmi diuturnitatem ejus pertaefi cxpoftulationibus vidus, tandem iple EniDolimvemt, ut abi flumen tranfirc,.

jam slrozzius « Alrum-palfum «c pf ta.TvUca mftltartbuseifufo exercitu inter xs Porcariam ct Lunatam etl "pontcm!Motianum ad Aulcrcm amnem, vulgo « Scrchium, munire coeperat, cum Melenianus

ad• \ J^rr

**}“"** * Santa. Ttfj'Stn£Z. 'Ca/le. 'i'?""- •>'*UK!fa. >4aB*£.Fa!fi - Tantadtra. • CaUeinn,, t TaThaftrri J* pJ^***! r

V^tfr™ * Cafttl Fmextim,. ' CafitlPanertta. »* Caleinaia. « Franchtti * Vt+rnZ

,

Cafc™\ * Canettta VhM. .. CauJcao* Pacari, e Lunata. Ponit a Mariana *» Strebn

* " siito-pafeia.

-Digiiized by_G(

HISTORIARUM LIB. XIV. 489

ad * Pifciam caftra metatur, haud longe a noftrorum caftris ; temerario confilio, uti CI313UV.

multis videbatur, qui, juxta hoftem viribus fuperiorem et pugnam appetentem tam HenricusII.vicina caftra habere, minime prudcnris ducis efle exiflimabant; quippe -qui, fi con-

grederetur, periculo ingenti Ic exponeret: fi pugnam dctre&arct, ignominiola multa

pati cogeretur ;quod et accidit. b Caroli-montcm magni momenti arcem vicinam te-

nebat Anaftafim c Fabrianus exiguo nec admodum fido praefidio : cum locum dedere

juberetur a Corn. Bentivolio, primo rccufavit, quafi fc defendere in animo haberet:,

fcd, cum Fcrdinandum d Saftrium coa e Mclcnianocum cc fcloppctariisHifpanis mif-

fum intra arcem accipere noluiflet, injulVu Cofmi, ut aiebat, qui, nifi vifa teflera

arcem potentiori Ic viribus ne traderet, in mandatis habebat, poft admota a noftris

tormenta deditionem facit. Corruptum a noftris deditionem fcciflc cum fcripfit

Hadrianius ; quod nictu potius ab homine periculorum inexperto fa&um efle exifti-

maverim. Dum in eo funt, Rob. Strozzius, quem Petrus frater Senis reliquerat, Mc-

leniani difccflu jam libera fere civitate, nani Fridcricus f Montacutus cum cid id

tantum Camollianam munitionem ets Monafterium tenebat, cum fuisexit, et, captis

circumpofitis caftcllis, per totam regionem excurrit. Jani b Rhacti per ' Carfinia-

nam vallem in Lucentem agrum pervenerant; unde cum Bargac metueret Cofmus,

oppido, quod a Florentina ditione longe diditum et Fcrraricnfi ac Luccnfi agro un-

dique cindum ad Apennini radices, qui k Galliam Cilalpinam ab 1 Etruria dividit,

praedae hoftium expolitum videbatur, eo Andream m Rondininum Faventinum cumcc peditibus et M. Antonium n Oddum mittit, qui oppidanis alioqui ftrenuis cumfummo imperio praccflct : cumque jam noflri prope eflent, Antonium 0 Buccam Pi-

fanum’ Fivifano evocat, et cum 11 cohortibus fubfequi jubet. Is, raptim ex vicinis

caftcllis id circiter cdudis militibus, corumque cura Jacobo fratti commifla, q Caftcl-

• lumufquc novum obviam noftris procedit, ibique cum Hadriano * Balcono, qui pri-

mam aciem ducebat, commoditati loci laxis undique, utpotc in montium radicibus,

impediti confifus, acriter conflixit : fcd tandem, fupervenientibus noftris, in vicinum

montem, amiflis impedimentis, cum fuisfc recepit, relato Jacobo fratre faucio, qui

ex vulnere paulo poft dcccflit. Id impedimento fuit, ne noftri reda Bargam con-

tenderent ; quo fc hoftes a pugna cum mox contuliflcnt, oppidanis animos fecerunt,

ut aJ defenfionem fc comparare auderent. Itaque, “ Raimondo • a Papia Furco-

vallio, qui auxiliarcisad Strozzium ducebar, oppidanis deditionem imperante, et li-

bertatem ac praeclara omnia a rege pollicente, illi rccufarunt, et in Cofmi fide perfc-

vcravcrc. Jamque Rhacti, et equitatus qui Parma veniebat duce 1 Mirandulano,

ad u Pontem-Morianum convenerant: Mclcnianus vero Pilciac fubftitcrat, Caroluni

Gonzagam cum ivcid peditum Italorum pracftolans, quos caftris ad urbem evocave-

rat, et cum iis propius Lucani progredi, ibique Joannem Lunam cum auxiliaribus ve-

nientem expedare decreverat. Poftquam Strozzius Rhaetos ac Mirandulani equita-

tum accepit, 1 Alfum-palTum occupat, et non intermiQb itinere in Leonem x Carpen-

icm incurrit, qui cum ala equitum Fabricium Y Ferretium z Feroniae lucum a Mclc-

niano niiflum adJoannem Lunam, ut ejus adventum acceleraret, comitabatur. Heic

jam conferta pugna, cum fuperveniflet Chapinus Vitellius cum lxx equitibus, et moxa» Sanflorianus iple ciuti reliquo equitatu, acrius certatur, donec Mclcnianus rei a Jo.

bbTcgrimoVAR. LECT. • Raimondo a Papia defuxt P.D. o.(.d.

INTERPR. * Ptjiia. '* Mante-tarlo. * da Fabbriano. a Safhe. • U Marcuit de Marigna*. 1 da

Mantanto. * Munitet* 1 /es Grifaws. 1 l'ai di Carfagnana. v LotnbarJie. 1 /m Tofeane " Rondiaini

da P«nIU. • dt f.!i Oddi. ° Bocea. » Fivizzaao. i Caftel-nuom. ’ Baghmi. • de Pavie, fent de

Ftttrqr.w. * it cante d: flfirjndo/a. * Ponte d Mariano. * da Carpi 1 Frrrtero * Tittra Santa.“ i/ cante di Samtafiore. bk Tfgrini.

NOT. * Dele Altamfafim occupat, et Supra M Ma to Stro7.7i folkcirando il caminar dellc

pag. procedente, rl ailir, que Stroraiur A/tnmfafim “ genti, fptnfe inrurm pane dclla Cavalleru venuta

occupaverat: c’cil pour umil fautefaerr ccsmots. “ da Parma per la via d’Altqpetfcio , feguitandoh

M. de Thou a change Ic fcns iTAdriani, lib. xi. “ bcnchc inolto fanum» il rcuodcl campo. Pat.

Tom. L r>H

Diniti^fxi hv Google

I

49°

CPPL1V.

Henricus 11.

'

J A C. AUG. THUANITcgrimo Luccnfi certior fadus cum id equilibus accurrit: tum vero rotis viribus

confligitur; fcd, captis Paulo Sfortia Sanfloriani fratre et Carolo» Siliofa Hifpano et

amiflis muttis ex fuis, ciun jam acies inclinaret, mature receptui cecinit b Mclcnianus,

et ePifeiam retro ccflit : ubi, tumultuaria habita inter duces deliberatione, flatim vafa

conclamari jubet, et furnma celeritate, quae fugae quam diiccfliii propior videbatur,

i Pifloriiun contendit, rclida etiam fine praefldio Sarravallc, loco admodum angufto,

per quem noftris infequentibus neceflario tranfeundum erat. Sed Strozzius fatis ha-

buit ® Pifeiam ab hoflibus relictam occupare : a cujus direptione militem abftinuit, ex-

oratus a Pandolfo e Martcllio, cujus frater Gulielmus in caftris noftris erat. Spes

fada fuerat Strozzio fununittendonun ex Provincia auxiliorum, quae ad { Vicum re-

gium propediem appulfura expedabat ; fleque in animum induxerat, ubi copias ora-

ncis coi legiliet, fore, ut numero fuperior, accepto commeatu, quem Leo frater ex vi-

cina ad portum Herculis regione undique coegerat, hoftema Senarum obfldionc de-

pelleret, et annonam in urbem inferret. Qua in re pcrnicioflflimo longe errore a

Strozzio peccatum cft : nam, dum fruftra expedat, et Pifeiae haeret, interca Joannes

Luna, folieitanteS Leone Carpenti, uno dic xxvm milliaria emenfus, cum iicid Ger-

manorum ac reliquo peditam Feroniae-lucum venit ; cumque in eo edet, ut fc cumMcleniano conjungeret, commodum ei accidit, ut idccc Hifpani, quos Andreasi> Auria Cacfaris juflu e Corfica tunc a bello feriante tranfportabar, * Liburnum appel-

lerent 5quibus fecum acceptis, Luna ad k Sarravallcm fc cum Mcleniano tandem con-

junxit, nequicquam medium interponente fe Strozzio, qui /pe auxiliorum diudclufus,

ubi copias hoflium conjunctas vidit, eadem celeritate, qua venerat. Senas revertitur,

tranfvadato Arno paulo infra cum locum, per quem ante ad Pontaderam tranfm i fe-

rat. Inde fununo mane profedus, impolito 1 Montc-catinac arci Alexandro 151 Inter-

amnate cum iv Italorum fignis et" Monri-Caroli ° Jaquino Vafeone Florentino cum

ecc peditibus et iv machinis campcflribus, antequam Mclcnianus cum adfcqucrctur,

in tranfmittcndo Arno aliquandiu ad p Empolim cundarus, H caftrum Falfitanum ve-

nit. Ibi demumcum in confpcdum alter alterias, interjeda tantum valle, veniflent,

noftri rVivaldi-fanum, quo tendebat Mclcnianus, primi occupant ; et poft leve certa-

men Strozzius tandem 1 Cafolium incolumis cum fuis pervenit. Tune pulcherrimam

occafloncm e manibus fibi ereptam feribunt Cacfariani, Joannis Lunae culpa, qui cc

cataphrados, toridem levis armaturae equites, iicid Germanorum, id ccc Hifpanos

nuper e Corfica advedos et ivcid Italorum fecum trahens, diutius Pifis moratus, 'non

prius caftra movit, quam Strozzium jam Calblium pervenifle intellexit. Mclcnianus

vero, ubi Srrozzium clapfum vidit, pracmiflo Chapino Vitellio, qui foflam et agge-

rem ad urbem dudum et milite fere nudarum, antequam noftri impetum facerent,

occuparet ac firmaret, ad coeptam obfidionem reverritur > moxque caftclla vicina a

Robei to Strozzio, fc abfente, occupata recipit. Statim et Pifeia et vicina ei regioni

caftclla, quae P. Strozzius nuper in fidem acceperat, abeuntibus noftris, ad Cofmumdefecere, 1 Brancario Oriccllario praefedo omnem operam adhibente, ut terrore dif-

pcrlos huc illuc popularcis colligeret, et ad officium reduceret. Interca Strozziani,

qui Cafolii erant, cum furnma rerum omnium inopia conflidabantur, adeo ut plcri-

que milites a fignis dilabcrentur : nihilominus Florentini cxfulcs, qui u Lugduni, Vc-

netiis ac Romae erant, tantam de noftrorum in Erruria fucccffibus fiduciam cepe-

rant, ut brevi non Senarum urbem tantum falvam fcd et reditum in patriam opera

Strozzii fperarent. Itaque pecuniam, conftiia, operam, fludia lcdulo conferebant, •

impulforc

VAR. I.E CT. • Pileum Arienen P.D.o.f.

INTERPR. * GbigbnJj. b/e marcuit de Mariana*. ' Pefeia. * PiJIoia * Mar trlli. * Pro Reggio.

* Liout da Carpi. h Doria. 1 Livorno. k Serravalfr. 1 Monte-eaUm m da Terni. " Monte-, arto-

° Giovaccbim Guaftoni. * Empti, n Caflel falfi. ' Sun Pivaldo. ' Capti. ' Braneaeeio Rneelfa:.

? Ljon.

Diqitized by Googli

HISTORIARUM LIB. XIV. 49 r

impulforc praecipuo Bindo Altovito, ut, dum res noAias adjuvant, Cofmi fortunam CIDLji '

labcf.iftarcnt. Sed et pontifex, quamvis adfmirarc cum Cofmo contrada, occulte H enricus 11.

regi favebat, quod Senarum, fi obfidio folvcrctur, aliquando potiendarum fpem ani-

mo conccpiflct : cumque fe male habitum Averardus * Serriftorius Romae Colmi

orator fmftra apud pontificem queftus effer, urbe excedere voluerat, quod neque ho-

norificum Colmo, fi longiorem ibi moram faceret, neque rebus fuis utile id futurunt

ex illimaret.

IX. Eam Florentinorum cxfulum alacritatem aliquantum fregit inopinata mors

Leonis Strozzii, in cujus virtute ac folertia non minorem quam in Petro fratre fidu-

ciam illi pofuerant. Is ingentibus fpiriribus vir ab ineunte aetate militaribus (ludiis

innutritus, et variis terra marique expeditionibus exercitatus, tantum gcncrofitatc et

felicitate profecerat, ut jam tunc inter fummos hujus facculi duces merito haberetur

:

ad haec, tanta patriae charitate flagrabar, ut, cum ejus liberandae ab opibus Gallicis

fpem conccpiflct, non folum fidem regi conftanrcrpracftiterit, fcd etiam omnia fibi

patienda cxiflimavcrit, ut voti compos evaderet, er ipfius auxilio aliquando patriae

cum reliqua nobilitate proferipta redimeretur. Itaque, cum indigne apud nos, ficuti

liipra dcmonftratum cft, habinis Melitam fe contuliffct, fpretis honorificis adeo a

Caelare propofitis conditionibus, facile fe vinci paffus cft, ut, diflimulata injuria, rurfus

regi militaret, et contumeliam illam, alioqui maxime omnium impatiens injuriae,

amori patriae condonaret. Cum igitur ea fpc h portum Herculis ventiler, et auxilia ec Provincia fummirtenda jampridem illum fruftrarentur, ne nihil interea ageret, per

d Plombincnfcm agrum omni tunc fere praefidio nudatum cxcutfioncslacir; et, impo-'

fitisin in trircmcis hi peditum fignis, atque evocato Somac duce, qui fummo cumimperio' Groffero et adjacenti regioni praeerat, f Scarlinum aggreditur, Plombincn-

fis ditionis caftcllum, quod uxxx circiter militum praefidio a Petro s Gentili Perufino

tenebatur, alioqui neque arte neque fitu munitum nec tormentis inftruftum. Cum,produclis c triremibusm tormentis, Gentilis deditionem facere rccufarct, Leo neg-

ligentcr provectus, ut locum contemplaretur, a ruftico, qui in iuiidiis poft carectum la-

tebar, feloppeto graviter in ilibus vulneratur; quo ex vulnere, in trircmcis atque inde

h Caftcllioncm Pifcariac relatus, paulo poft cxfpiravir, cum vix xxxix annum attigiffer.

Hunc exitum habuit invifti animi ac fortis induflriac dux 3 qui, cum de fe tantum

holi ibus terrorem injcciftet, a vili homuncione in ignobilis oppidi oblidionc occifus

cft. Sic vel hoftes de eo fentiunt : nihil illi ad fummam et tanta virtute dignam for-

tunam defuifle, quam animi moderationem * quem dum ad porcnriomm obloquium

flectere non valet, in magnas fe difficultates induit, et indignam plerumque meritis

fuis gratiam retulit. Occifoco, admotis tormentis a Somac duce, praefidiarii dedi-

tionem fecere. Nuncium fraternae necis, prout debuit, aegerrime tulit Strozzius

:

non propterca tamen infrafti animi vir, dolore viflus, 1 eipium deferuir , fcd, cum

omnium rerum inopia Cafolii laborarer, neque dum auxiliares ex Provincia copiae

advenirent, confilium ex tempore capit, et in maritimam oram commeatu abundan-

tem dcfccndcrc ftatuit ; in qua fi nullum aliud operae pretium faceret, faltem interea

exercitum aleret. Recedente ab urbis gubernaculis Fcrraricnfi, cum Strozzius rebus

domi forifquc gerendis unus non fufficcrct, petierat a rege, ut virum prudentia ac

virtute conlpicuum deligeret, qui per luam abfentiam Senis cum fummo imperio

praccffct.

X. E a de re in aula aliquantum altercatum fuit, Anna Momorantio magiftro equi-

tum Jacobum“* Bucardum virum rerum gerendarum peritum in medium propo-

nente,

VAR LECT. * Bucarium P. D. o-f.d.

INTERPR- • Srrrijhri. PtrU-Ermlt. e Pravewtt. * Terra di ftmbno. * Grojpfc. f Sear-

bna. * Gentile da Feruga. * Capglitne deIU Ptfetia. i U fitur de Boacard.

Digitized by Google

492 JAC. AUG. THUANICDDLIV. nente, Guifianis conrra*Blafium Monlucium ingerentibus; * ctfi Monlucius ipfc

HtNiucus 11. Icribit, feti*, ut tantae provinciae idoneum, ab rege nominatum fuifle, rcjciftis iis, qui

a Momoramio, Guifio et Santandreano propofiti fuerant, ducibus. Inter haec litcrac

a Briflaco, lub quo Monlucius diu militaverat, venere;quibus regem monebat, ne

Monlucium huic rei praeficeret, quippe hominem iracundum et traffandis civium li-

bertati afluetorum ingeniis minime idoneum : quod ipfc Monlucius fibi s fortafic

blandiens in commentariis fic interpretatur, quafi Briflacus regem a confil io de te

Senis praeficiendo dehortaretur, quod ipfius opera ad bellum Subalpinum egeret.

Tandem Monlucius delectus, qui cum t Anronio Ifcalino Adacmaro b Polinio Gardaad c Herculis portum fub id tempus appulit, quo Leo Srrozzius mi ferabili cafuoccifus

fuit. AmilTb Scarlino, cum vereretur Cotinus, ne reliqua Plombincnfis ditionis

caftclla in noftras manus devenirent, illuc ftatiin mittit Jacobum Malarcftamet M.Antonium d Reatinum cum n peditum fignis :

e Campiliam vero Alexandrum f Bcl-

lucinum profici fci jubet j et caftella, quae in Volaterrano agro funt, Lucae Antonii

c Cupam curae commi fir. Cumque omnis citra Politianum ager continuis noftro-

Rim cxcurfionibus infcftarcttir, ob idque oppidum ipfum in fummo periculo eflet, in-

duciae fadac lunt in Quintilem et Sextilem mcnfcls proximos, quibus a noftris ac Sc-

r.cnfibusct viciflim a h Montis-Polit iani oppidanis ab armis abftincrctur. Iis com-prehendi placuit et * Valia.nim cum fuo territorio. Superabant 11 Arretium, 1 Folia-

num, Olivetum, Marcianum er Civitclla, oppida, quae novis dc!e&ibus*a Cofmo fir-

mata funt. Sub id tempus copiae a Camillo ,n Columna in n Latio confcriptac adve-

nere, ducibus Pompeio Camilli filio, Honorio ° Sabello et Pompeio Tutavilla. Moxet equitatus ex p Samnio aJoanne Manricc Caefaris apud pontificem oratore dcdufhis.

Me lenianus, prolecto in oram maritimam Strozzio, cum nemo fc illi opponeret,

vallato circum agro, ad obfidionem revertitor ; et inde Carolum Gonzagam cumm cid Italorum tironum, et iv tormentis ’ Piftorio a Leone r Ricafolio fuppeditatis,'

mittit, qui’ Montcm-catinum locum firu munitum, qui ab Alexandro* Interamnate

tenebatur, obfidcrct. Ab ea parte, quae ortum rcfpicit, verberatio fadla : cumque

circiter xxv pafluum ruina edita efflet, et fuperarent horae tres ad occafum, Gonzaga

tamen impreffionem in fcqucntcm diem diftulit, ratus fore, ut noftri interca de dedi-

tione agerent > quod inaudiverat Francilcum u Crcpacordium in oppido cum Inter-

amnate de imperio diflentire, et deditionem urgere } et alioqui fuorum virtuti diffi-

deret : ceterum id maximo errore ; nam noftri, interim refumptis viribus, cum poftri-

dic impreflio ad rumam fieret, et diverfa parte Symeo * Roferminius cum fuis in-

cumberet, fumma virtute oppidum defenderunt, et hoftem tandem repulerunt, oc-

cifis plcriique ac vulneratis, et in his Antonio 7 Bucca Pifano: verum, cum nulla (pes

auxiliorum praefidiariis eflet, et fumma aquae penuria intus laborarent, novaque fub-

fldia, 2 Balnei comite et Vinccntio»1 Rodolfo ducibus, in hoftium cafira veniflent,

honeflis conditionibus fit deditio. Caftclli moenia folo aequata funt, uti et Ponta-

derae, quod noftris lcmcl atque iterum receptaculum praebuiflenr. Ad hb Montem-

Caroli, quod locus munitior eflet, quam ut primo impetu capi poficr, depofitapraefi*

dia, « Peni- faiio ac dd Monte-Ciaro Monti-Catoli oppofito et « Turectia arce mi-

lite firmatis, ut liber tranfitus eflet, neque a noftris vicinus ager infcftarctur. Interea

relidis ad CamoUiam ponam ivero Italorum peditum, tranfmiflo f{ Bozonis-ponte,

Mclenianus

VA R. L ECT. • edi fcribit Monlucius, a Mo- eo edent fecrae P D. o. f. d.

morantio, Guifto, « Santandreano coram reje (in- * fonaifc derft Ppilos propofito6 duces i quibus rejectis, rex fe, ut » Antctfuo Ifcalino Adacmaro^yW P. D. o. f. d.

tantae provinciae idoneum, nominaverit- Cum in

INTE R P R. * Bhttfi d' Mentiur * le copitome PWjV, * Ia Corde. ’ Perfs-Zreolr. « da

Picti. • Cevfitfio. • BtUiodui. ‘ Cuffomo. * Monte-fulnoHO. ‘ Vatios k Armo. ' ttiono.

Oliveto, Mardem, c CMttila. ••• Colontu. “ Compotito dt Eom.i 6 Savtlk e P. JUtovuio. * Ab-

Imzio. i Pifitu. ' do Rtcafilt. • AUnte-totml. ' >io Term. 1 Crtvoltmm 1 Roffermiol. f Boreo.

1 di Barro. “RuMfi. '* tyote-corh « San Piero. ** Mevft-Clvaro. *» TurektttO. •• ponte a Bawne.

i

Digitized by Google

HISTORIARUM LIB. XIV.

* Mclcnianus ad portam Romanam, quae et nova dicitur, caftra ponit; et, ut omnemaccclTum in urbem praecluderet, caftclla, quae inter urbem et Bonconvcnrum lita

luur, unde commeatus Senas importabatur, in potcftatcm redigere (latuit. Eoqueeum

ii cid peditum profecius b Cunam admotis tormentis capit. Tum c Monteronium et

Fabiani-fanum ad primos juflus deduntur. Jam Florentinorum cxfulum auxilia con-

venerant fub v vexillis, duce Vincemio d Thaddaco, Roberti Strozzii ac Bindi c Alto-

viti fumptibus ; et P. Strozzius f Montcm-Ilcini ufquc iis obviam proccficrat, accep-

tis omnibus copiis, ut contra Mclcnianum rcfta tenderet. Sub id quoque tempus co-

piae ex Gallia advenerunt, neto veteranorum Germanorum ac totidem peditum ex

Dclphinatu et provincias Narboncnfi a noflra clade et Algeriana tranfportata. Ea

claills l fere triremibus et iv majoribus navibus inllrumcnto militari et commeatu co-

piofo onuftis, minoribus item aliquot navigiis conflabat, quae citra impedimentum

in h Plombincnfcm canalem ingrefla vit Genucnlium naveis frumento onuflas flne

certamine interceperat, dum Andreas' Auria in k llva (ederet, et a Petro 1 Paceco

Neapolim evocatus, ut a Dragutis ex oriente venientis impetu regni oram tueretur,

ad profertionem fc compararet. Auxiliares ad Scarlinum in terram expoliti, R. Stroz-

zio viae duce, cum ad P. Strozzium contenderent, et is conjun&is omnibus copiis,

quae ad xncin peditum efficiebant, jam urbi propinquaret, Monteronium et Cunamnuper ab hofle occupata caflella recipit. Mclcnianus, qui nondum bene munitis ad

Romanam portam caflris merito metuebat, ne inde ab urbanis copiis inde a Strozzia-

nis eodem tempore invaderetur, re cum Jo. Luna ac reliquis ducibus deliberata, an-

tequam noftri adventarent, tanta diligentia ac fdentio caftra movet, ut fugere potius

quam abire videretur, amiflis magna ex parte impedimentis ; retroque ad Camolliam

portam concedit : facium tamen poftea per Chapinum Vitellium Florentiam milTum

apud Coflnum cxcufavir. Mox Carolus Gonzaga, qui vicina Monti-Caroli loca in-

federat, cum fuis revocatur, in cjulquc locum Camillus Columna, qui jam Corto-

nam venerat, mittitur, quod is Mclcniani imperio fubefle nollet. Utrinque in an-

gufto res erant. Nam, cum Mclcnianus more fuo -bellum duceret, et militi, quobenevolentiam ejus libi conciliaret, autlorcflcr, ut jufto femper plura peterer, fiebat,

iit exhaufto diuturna obfidionc aerario Cofmus bellicis fumptibus non fu/Eccret*

.Strozzius vero ubi propius ad urbem venit, cum vaflato circum agro commeatum ali-

unde quam ab urbe non haberet, fiebat pariter, ut urbem, quam liberandam fufccpc-

rat, in fummas anguftias praefentia fua redigeret : nec obfcura jam Senis murmuraaudiebantur. Itaque Strozzius, ad portam Romanam, undehoftes difccftcrant, po-

liris caflris, luculenta ad oftoviros habita oratione civium animos confirmavit, et ad

patientiam hortatus in pofterum bene fperare juflit : in caflris enim hoftium dididere

duces; et Mclcnianum procraflinatione immodicifquc fumptibus Cacfari aeque ac

Cofmo gravem ede : Camillum Columnam iplius imperium 'dctrc&arc ; Gonzagam

et Carolum Urlinum aegre ei parere;quippe qui, dum gloriam omnem et utilitatem

ad unum fc trahit, ceteris belli ducibus maligne detrahat:propediem fe contra

hoftem iturum, et proelio cum eo decreturum ; cujus is exitus futurus fit, ur, live

hollis vincat live vincatur, obfidionem continuo folvat. Inde Monteronium nuper

receptum redit Strozzius, et urbe cduftos cccc pedites, Judiniano m Faventino et

" Saporofo Firmano ductoribus, 0 Bondac-fano, quod cft coenobium p Monaderio ab

hoftibus munito vicinum et paene ab iifdem dirutum, imponit. Cum crebro tamvicinis utrinque praefidiis pugnaretur, cocnobioquc illo a noAris occupato hoftes

valde jnfcftarentur, Mclcnianus noftros ex eo dejicere datuit. Itaque cum iicio

Germanorum,INTER PR- * le marcuit de Marignjtt. h CjmW. 1 Monttroni & Son Fabiana. * Taddei. • di-

taviti. ' Mont-aldna * Langurdae. h da Pnmbipi. ' Daria. k Elba. 1 Pateto. " da Faenx.a• Safarofe da Veruto. • Santa Bonda. r Mamjltro.

To M. I. 6 I

493CIDOLIV.

HenkicusII.

/

DiailizetLbv Google

1

!

49+ J AC. AUG. THUANICOIDLTV. Germanorum, id Hifpanis, ac delebis Italis illuc profc&us fatis habuit primo dic 1 Mo-

naftcrium novo milite firmare: poftcrocum quali locum obfdlurusvcniflct, ftatimHenricus II.

fupcrvcnicntc Monlucio cum Mario Sanfloriano, nam Strozzius interca diverfa parte

cum b Lanfaco et Furcovallio fpatiabatur, acriter dimicatum cft i cumque hoftis cede-

ret, Mclcniani adventu proelium reftiruitur. Noftri ad extremum campo ope Rhae-

torum accurrentium potiti funt, recedente Mclcniano. Defiderati ex noftris, uti

Caclariani fcripfcrc, cccc, ac totidem fauciati : ex hoftibus minor numerus; nam l

tantum occifictc vulnerati; fcd inter eos magni nominis dux Alfonfusc Bernalis

Canamus Hifpanus occubuit ; P. Paulus d Tofingus, Clemens c Petrae comes, Fridc-

ricus f Firmanus et Scb. s Pizinardus graviter vulnerati funt. Scribit Monlucius eocertamine caftra hoftium adeo tuifle confufa, ur, fi noftri recedcntcis infccuti ftiiflcnt

et Germani maturius adveniflenr, dic illa infignem ac plenam victoriam reportare po-

tuerint ; idque fc a Mclcniano ipfo poftea intcllcxiflc. Denuo Monalkrium novomilite firmatum cft, h Bombalino Arretino eo cum delectorum cohorte introdufto,

qui territis hoc fucccflii praefidiariis animos adderet. Cum longiore mora Strozzius

Scnenfibusgraviscflcincipcrct, traduco magna pompa per urbem exercitu, a Ro-mana porta ad Ovilem caftra transfert, Franci fcanorum coenobium verfus, quodmox a 1 Lucino Fivifano Mclcniani juflii deferitur

:qui cum et ipfe a pecunia et com-

meatu laboraret, quid interca ageret, fibi cum Cofino confulcndum exiflimavir. Igi-

tur ad eum mifliis Sanflorianus, quo et Joannes Luna venit, penes quem in Italia re-

rum Cacfarianarum liimma crar, ur etiam ei in confiliis capiendis parere reneretur

Mclcnianu5. Redifeeptata, placuit, ut contra Mclcniani fententiam, qui ab obfi-

dionc difccdcrc nolebat, cum toro exercitu noftri invaderentur, ne quid interca

Strozzius metu vacuus in Florentina ditione moliretur. Jam enim Joannes Manriccs

cum copiis Neapolitanis Cortonam venerat, quae iiicid peditum circiter conficie-

bant; iifque praeerat Jofephus* Cantclmus Popolii comes, Jficuti equitatui M. 4nt.

1 Columna magnae fpei juvenis. Itaque Mclcnianus, propugnaculo ad portam Ca-

molliam cxftrudo, impofito Petro m Montio, namF. n Montacutus ex morbo decu-

buerat, et Monafterio Ludovici 0 Burgenfis curae commifib cum fupplcmcntis ido;

ncis, in viam fc dat, ut Srrozzium pcrfequcrctur, qui jam Lucinianum venerat. Ille

tranfiniflo ad pontem Arretinum p Clanio cum vicid peditum ad 9 Arretii ufquc

portas excurrebat, er captis hominibus ac praedis abattis omnia fui terrore impleverat.

Urbs ipfa fruftra tentata, Camillo Columna cum cohorte fua et Bombalino eam de-

fendentibus. -Inde Strozzius in • Arni-vallcm dcfccndcns, capta ! Laterina ac di-

repta, « Sebini-fanum venit, quod erat ditionis Balduini pontificis fratris caftcllum,

idcoquc utrinque ab utriufquc copiis fervabatur : acccptoque ab oppidanis com-

meatu, ad Marcianum caftra ponit, quod mox, admotis tormentis, a Laftantio u Picio

Burgcnfi deditur. Statim et deditum * S. Caeciliae podium, y Serra et Olivetum.

Inde Civitella oppugnari coepta : fcd fuperveniente Mclcniano ab obfidione difccdi-

tur. Cum uterque exercitus haud ampliusm milliaribus invicem abeflent, crebris

» certaminibus pugnabatur; in iilquc Marius Sfort ia Sanflorianus, dum ardentius in

hoftem invehitur, cquofuffbflb, ab Alexandro * Palogio capitur; quem dum hofti

eripere conatur « Langobardiac prior frater ctipfc capitur, amboque Florentiam du-

cuntur. Progreflus ulterius Strozzius poftquam Civitcllam venit, ingens inter Rliac-

tos ac Italos rixa orta cft ; ex illi fque cum e circiter cccidiflcnr, vix tandem praclcntia

ipfius ducis et periculo territi a violentia abftinucrc. Compofito utcunque hoc motu»

ad Sebini-fanum noftri caftra ponunt, in quod commeatus ex Luciniano ac vicinis

caftcllis

INTER PR. « MnmRera. * dt St. GtUit, fi*» J' > & * Fjv^ fT t* harme At Caznano. d Tofinhi. * Ptetra. « da Frrmo. « Pizunarda. k BwbagtiKofAret.M.

' Lxuhino da Fiv-izxaao. k Cantelmo, emte di Popoli. 1 Cehma “ Pietro dei Monte. •' da /Iontanto.

* Bor/v. t /j Chiana. i Arn.no. ' VaUarno. * Laterina. ' San Stvino. * Pitibi dat Burgo.

* Poggio dt Santa Cenita. * it Serre & Oliveto • Palogi. “ k prieur dt Lomtarde

Dii

-

HISTORIARUM LIB. XIV. 495caftcllis importabatur. Inde Strozzius cum» Melcnianum Olivetum verfus tendere CP10L1V.

intellexi(Tet, ipfc b Folianum expugnare (latuit, quo fc Carlotus c Urfinus cum l cii- Henricus II.

citer deledis ex d Umbria, qui fub c Vido Galiano militabant, quantumvis difiliadcntc

Camillo Columna, inclufcrat. Igitur, relidis circa f iMarcianum xv vexillis, Strozzius

copias eo ducit, et deditionem imperat. Cum rccufaret Carlotus, admotis tormen-

tis ad eam partem, quacSFrancifci-fanumrcfpicir, et edita ingenti ruina, territi prac-

fidiarh irruenteis noflros non iiifti nuere ; fed, impetu capto oppido, clx circircr ex

hodibusdefiderati funt; quorum necem mox fortuna ultacfl,cum, di (currente pa (limvidorc et incendia huc illuc fpargente, pulveris tormentarii apotheca ignem conccpif-

fet, et lx circiter ex nodris haufiflet. Auxit hoftium cladem mors Carloti, qui Ceiop-

peti idu inibi, cum fc dedere vellet, imprudenter occifus cd. Id tama celeritate ac-

tum, ut Mclcnianus, qui fuppetias ferre decreverat, in tempore adefle non potuerit.

Cum hoc ei non fiicccfliflcr, Marcianum aggredi datuit, certa fpe, ut aut brevi illud

expugnaret, aut, fi noftri auxilio venirent, de fumma rerum, quod unum exoptabat,

ccrraminc decerneret. Erat enim longe viribus fuperior; quippe qui xucio pedi-

tum in cadris haberet ; treis nimirum legiones Neapolitanam, Siculam et Corfi-

cam ; duas priores ex veterano milite, hanc ex novitiocondatam j quibus unum Hif-

panorum vexillum Cofnms addiderat, duce Francifco h Olgada : ii infuper Germa-

norum legiones; et vicid circiter Italorum: praeterea cocc levis armaturae, et

ccc cataphrados equites. Cum his copiis Marcianum venit : continuoque nodri

huc illuc difpalati, cognito ejus adventu, colligunt fc et in arcem recipiunt. Firma-

to Foliano, et inde advedo commeatu, quo locus abundabat, Strozzius, pracmiflo

» Collatino Collalti comite, qui Marciani praefidiarios de adventu fuo certiores fa-

ceret, eo cum exercitu venit, tripartito ordine : in prima acie iplc Strozzius djbat,

cum majore equitatus parte, et hcid feloppetariorum, quos Mirandulanus ducebat,

Gallicis cohortibus utrinque latera tegentibus : in fecunda acie Germani erant ; et in

podrema denique Rhacti, quibus utrinque Itali confunilitcr difpofiti latera tegebant.

Erant in noflro exercita omnino x vexilla Germanorum, totidem Rhactorum, xivGallorum, et vico circiter Italorum.

XI. Cum ambo exercitus ad Marcianum confcdiflcnt, adeo vicinis cadris, utfoia

tantum valle dirimerentur, datim acriter dimicatum cd, alternante vidoriam fortu-

na : nihilquc ad fummum certamen defuit, nifi quod ambo duces fc continuerunt,

et, funamiflis tantum per vices, qui fdSs fuccurrcrcnt, fe loco non movere j tandem-

que, continuato vm horas integras certamine, fcnfim appetente node, uterque fc re-

cepere. Defiderati eo dic ex nodris, ut Cacfariani feribunr, cccc ; et in iis k Alber-

tacius Dclbcnius ; vulnerati Aurelius 1 Fulgofius, Lud. ra Carifltmus, Vine. n Thad-dacus et Saporofus <* Firmanus : ex hodibus c circiter periere j er inter cos Joan. Bap-

tiftacp Martinii equitum ducis (Ignifer : fauciati Didacus * Luna Joannis filius, et alii

cl. Podridic rurfus pugnarum dt ; fcd deteriore nodrorum conditione: quod ut

animos hodi faciebat, ita nodrorum alacritatem haud dubie retundebar ; continuaquc

tormentorum difplofione fiebat, ut nodri magnum quotidie damnum acciperent;

nec in aciem educi equitatus poterat citra manifedum exitium, quippe cum nume-rati fint intra triduum cxx equites aut equi tormentorum glandibus di iccrpti, ut plus

a tormentis quam a feloppetis periculi edet. Magnis praeterea incommoditatibus

utrinque conflictabantur exercitus. Nam nodris c longinquo, atque adeo r Luci nia-

no, aqua comportabatur in caflra, in quibus unus tantum fons erat, tot haurientibus

minime fufficicns : Cacfariani aquam a * Clanio milliarc amplius didante petebant, *

nec plerumque citra certamen : et lub Quintilis exitum immodici aedus utrifquc fum-

mopercINTERPR. *(r marcuit de Mariana». h

Fttatto. ' Orpna. * U Romana. * Gutdo daGa&itanoMarciano. ‘ San Francejco. k etOfeada. ' i! conte Collafiim da Collalto. k Alberiauro dei Bene

1Fre&oft. * dt Coriffitai. " Tiddti. 0 da Frrnst. p Martini. i Ai Luna. • Luu^aao. * Cbtana.

Diqitized bv Google

c6 JAC. AUG. THUANI)1DUV. mopcrc incommodabant. Cum dubitaret * Mclcnianus, nec proelii aleam tentari e——rr fC cn'c ccnfcrct, atque ira Jo.

b Manrici videretur, qui retro cedendum efle ac com-kjcusI..

mo(li£jrc]0CO caft ra munienda exiftimabat ; fic enim fore, ut brevi citra periculum

vires noftrac jam labore et penuria debilitatae diflblvcrcntur ; contradu it Hierony-

mus 'Albitius, qui Cofrni nomine concilio intererat i fuaque fententia pervicit, ne

caAra moverentur, his maxime rationibus: quod, quamvis loco incommodo caftra

haberent, iniquiore longe loco res noftrorum eflent, quos omnia ad vittum necclTa-

ria deficerent, ac prope jam animus dccficr, modo ne ipfi illis recedendo facerent :

rem quippe eo deductam efle, ut vifloriam tradere et fateri vittorem adverfarium vi-

deatur, quilquis prior rcccflcrit : fufpcnfos omnium animos quafi ad fpc&aculum fc-

dere } atque cos inprimis, qui neutri fe adhuc parti addixerint, illius fortunam fccu-

turos, cui belli fortuna ncccflario tentanda afpiravcrit. Quibus poftrcmis verbis

pontificem innuebar, qui Hifpanorum odio occulte rebus noflris favebat, et eventum

proelii cxpc&abar, quo manifeflius animi motunt declararet. Placuit ergo, ut, pro*

politis rei difficultatibus, rurfus ad Coimuni referretur : interea fe intra caftra conti-

nerent, et quid noftri molirentur expc&arcnr. Cum Cofmus in fententia pcrfta-

rct, atque omni ratione urgeret, fi noftri vim facerent, ut proelio decerneretur, Mc-lcnianus, ctfl rem non carere periculo providebat, tamen alienius cft ; et, felix augu-

rium ex profpcra Cofrni fortuna ac prudentia capiens, potius infequendos noftros

quam retro cedendum efle decrevit. Strozzius igitur, qui hoftem, quem haftcnus

proelium defugifle viderer, et nunc etiam minime tentarurum clTcpcrfuafumhabebat,

caftra non movere, uti iperaverar, cerneret, et d Rhactos ob non foluta ftipendia fre-

mere intclligcrct, ex caquc occafionc clam a Mclcniano corruptos ad defedtionem

fpcftarc, periculo praevertendum duxit. Quibus incommoditatibus et hoc accede-

bat, quod xxiv cid aureorum, quaeVenctiis ad folvenda militi ftipendia fum mitte-

bantur, a e Balnei comite in agro f Caefenate pontificiae ditionis intercepta fuerant.

Itaque mature difcedcre, et Lucinianum aeFolianum verfus tendere ftatuir. Quodcum minus gcncrofe et honefte noftu fieri exiftimaret, node, quae iv Non. Sextii,

praecellit, omnia impedimenta ac tormenta magno filentio praemittit, et fumrao

mane inftructo exercitu fcad profectionem comparat. Quod ubi vidit Mclcnianus,

de re jam per exploratores factus certior, lx equires, quibus mox iicid Hifpanorum

addidit, in Strozzianos vadere jubet, et noftros per acclivia collium juga, qui Folia-

num ducunt, jam inccdcntcis conferta pugna diftinerc, quoufquc ipfc cum toto ex-

ercitu fubfcqucrctur. Cum aliquanto tempore velitari pugna certatum cflcf, tandem

in vallem fpatiofam collibus fubjctfam uterque dcfccndcre, quae profunda folia fcu

aquarum undique ex vicinis montibus torrentium receptaculo dividebatur. Tumutrinque inftrditae et oppofitac acies, folfa illa media; quam qui prior tranfirc cum

peditatu aggrederetur, ejus procul dubio iniquior futura conditio eflet. Cacfarianum

exercitum in tria cornua diftribucrat Mclcnianus : in quorum primo iicid Hifpano-

rum erant, quibus praeerat Francifcus 8 Arius arcis Florentinae praefectus ; in fccun»

do iv cid Germanorum fubNic. Madruciojpoftrcmum ducebat Jofcphus h Cantcl-

mus Popolii comes, in quo vi cid circiter peditum Italorum erant : ad latus laevum,

ubi fe campus aperiebat, incedebant cid cc levis armaturae equites, du&oribus 1 San-

floriano ac Natali k Nugarolo comitibus, quos proxime cataphracti fcqucbantur.

Mclcnianus fummusdux, cum Joan. Luna, Joan. Manricc, Camillo Columna, or-

dines circumibat i et omneisad fortiter pugnandum hortabatur. Strozzius in iv

agmina omnem exercitum difpofucrat : in dextro cothu Germani, quos hinc Rhaeti

inde Galli cingebant ; in laevo Itali pedires erant, numero fere hoftibus pares: led

illi equitatu fuperiores erant;quo et tandem vicere Nam cutn Joan. Luna et M.

AntoniusINTERPR. * U tu.iT/ptu at Mariguau 6 Mamr/prz. * dt ili Alkzzi. a Crijni

.

« dt Bagtu.• terreno di Ceftna. * dAro. b Caattlm*, ttntt di Popli. 1

il contt di Santaftre. k Mftfavf.

HISTORIARUM LIR XIV.

Antonius Columna, qui ultimum agmen ducebat, tranlmifla loco idoneo foda, in

equitatum noftrum, cui praeerat Mirandulanus, impetum fcciflcnt, Mirandulani

fignifer* 1 Bignetus nomine, incertum ignavia an a b Melcntano corruptus, converto

equo nec expedato horte, aufugit, fugaque fua confufos ordines fecum traxit. Cumfrurtra proelium rcrtituercomni ope eniteretur Strozzius, jam faucius jamque femcl

atque iterum equodejedus, et bis equo impolitus, ultro etiamequum proprium com-

modante' Montacuto, ut periculo luo periculum fummi ducis fublcvarct, tandem

ad peditatum, in quo reliqua fpes erat, verius cftj quem, utpote ab equitatu defertum,

cum fluduantem inveniiler, praefentutamen fua effecit, ut ordines fervaret, et fron-

tem quali pugnaturus horti ortentaret. Melcnianus, qui jam fugato equitatu mag-

num operae pretium fccifle videbatur, ne parram vidoriam temeritate amitteret, cumconferto et integro adhuc peditatu noflro minime primo fibi congrediendum puta-

vit 5 led difplofis aliquoties iv campcftribus tormentis, quae fecum advexerat, nortros

graviter infcftavit, coque tandem adegit, ut tranfmiflfa fofla cum horte, quamvis iniquo

loco et alieno tempore, manus confcrcrcnt. Heie primo noftri in obvios magno im-

petu provedi Hifpanos aperiunt : verum, a Germanis rcpulfl, et in latus poftrcmo

incumbente hortili equitatu dejedi, poft longum et obrtinatum duarum horaruin

proelium tandem caefi funt. Caelis nortris, Strozzius jam faucius in ilibus, cumomneis gcncroli ac ftrenui ducis parteis eo certamine implcviflcr, vix tandem amico-

rum hortatu lc pugnae eripuit, et cum reliquiis exercitus Lucinianum contendit.

Hac clade periere ex nortris ac praecipue Gallis, (i Caclarianos audias, circiter ivcioj

ut alii feribunt, iicid, quod verius puto : in iis*1 Valero peditatus Gallici dux, unus

ex Corn. e lkntivolii fratribus, et f Cinus Caponius Florentinus. Capti * s Raimon-

dus a Papia Furcovallius, qui auxiliarcis copias Parma adduxerat, et, h Rhactorum

duce initio pugnae occifo, ipfc in ejus locum fucccflcrat, atque in Rhactici agminis

fronte pugnans eo dic confpcdus fuerat i Paulus Urfinus ' Gajacii comes, Odaviusi Tienae comes, et alter ex Bentivolii fratribus j ex Florentinis cxfulibus Flaminius

iCafa, Petrus a Martcllus, “Bacius Hrricus, Hieron. 0 Clcardus: qui omnes cum

Joan. Baptirta Strozzio dic fuperiore capto Florentiam ad Cofmum cum e circiter

Agnis midi funt. Captus et Mazinus p Dclbenius i .fcd Sanfloriani beneficio fer-

vatus. foan. Bapt. 9 Altovitus, Julianus Medices et Jo. Franc. rJunius ad Strozzium

1'c recepere. Defiderati ex hoftibus admodum pauci * in iis * * Mazaloftus Cafanen-

lis et Scb. 1 Lilius Lucenfis ordinum dudores, ac poftrcmo Gregorius Mendezius

Hifpanus lcloppctariorum equitum dux. Mazini Dclbcnii confilio Strozzium inter-

diu potius et in inimici exercitus confpcdu quam nodu et clam abitionem pararte

feribit B. " Monlucius;idque maximo errore fadum dicit, cum inter rei militaris pe-

ritos conftcr, quod ne Strozzius quidem ipfc maximus nortra aetate dux ignoravir,

ubi duo cxccrcitus in confpcdum venere, utercunque illorum prior It recepir, cumvidoriam adverfario tradere :

quod et experimento mox infigni ad * Quintini-fanunt

et nuper ad r Cratumnum in Andibus c*onfcrto infelici proelio experti fumus. Id et

tunc Strozzium ftudiofe monuerat Monlucius j fuafcratquc, ut nodu potius quaminterdiu difccdcrcc : fic enim tutiorem nec proptcrca minus honorificum fore ejus

difccflum ; ut nec turpe olim Francifco fuerit ad Landrccium nodu vafa conclamafle,

et, cum dic non nifi manifefto periculo difccdcrc potuiflet, node fc reccpirtc. DeMazino

VA R- I.E CT. • Raimondu? i Papia defmt. P. D. o. f.

INTE R P R- * U tapitaint Bigtet, Italica., tjui portoit Penfei^ne caltmeUe. v le martjuis de Marinsatt.

« da Mantanto .* Pirrrt de Vterron, feur de Vellente a» tvmtat VenaiJJin. • Bentrvegh». 1 Gino Cappeni.

i Retrend de Pavie,penr de FnraMvamx. 11 let Grifint. ' Caja&za. k Tene. 1 delU Cafa. n Martelh.

» Baeti» Amrfh. • Ciardi. t Delkene. 1 Altcrjita. • Giegni. • fifazAalafie da Cafenta. Ce Adritti-

« Gith Ltutbrfe. • Blaift de Mentha. * Sl. ®aintnr. r Cratm en AnjOu.

NOT ' Biguetui Pnt. * Mazzarofhis. Put. LTom. I. <sK

497ennuv.Heniucus 11.

j

1

_ Digitized t)y Google

+9*CDIDLIV.

Henricus II.

JAC. AU G. THUANIMazino poftea audivi, injuria id fibi aMonlucio tribui : nam, cura ipfc apud Strozzium

inflaret, ut nodu 1'e reciperet, illum, live quod minime rcbatur hoftern proelio dimi-

caturum, live quod honeftius duceret interdiu difccdcrc, proprio ulum confilio prae-

bentis periculi aleam fubiiflc. U t ut fit, Monlucius, ubi per • Lccuflanum, quem adStrozzium miferar, de ejus confilio cognovit, mali, quod accidit, pracfagus, habita

ad fenatura Senenfem oratione cos periculi inflantis ac prope certi admonuit, et, ut

libertatis atque antiquae Tuorum virtutis memores nec non regis beneficiorum cflcnf»

ac proinde in tam gcncrofoct juflopropofito conftantcr perflarent, hortatus eft; or-

dinataque per urbem militia, et comportata ex agro annona ac viritim parce diftri-

buta, ad extrema quaeque Te comparent : fic enim fore, ut hoftium conatus impedi-

antur, donec auxilia a rege veniant. Qua oratione effecit, ut moniti cives ad tantae

cladis nuncium minus exhorrefccrcnt} et, quafi jam periculo defundi, eo diligentius

ad urbis defenfionem accingerentur. Interea Strozzius, qui Te h Ludnianunw pug-

na receperat, quamvis a Tuis defertus, Te non deferuir j fed, ut erat ingenti et in-

vido animo viribus colligendis et novis deletibus faciendis operam intendit : remif-

foque Senas Corn. Bentivolio cum xl equitibus, quo jam « Combafliim flarim poft

ftragem miferar, ipfe et Aurelius d Fulgofius itidem faucius e Montcm-llcini delatus

eft, commifla Luciniani cuftodia f Alto Contio, cui et fc auxilia fummiflurum rece-

pit. Mclcnianus tanta potitus victoria, quod rebus bene geflis fere ufu venire folct

ea uti nequivit : fed, cum dubitarer, ne Strozzius cquiraru collero, qui fere integer

ex proelio difccflerat, rurfus impetum faceret, fc continuit, nec nili pofterodic Lu-

cinianum duxit ; ad cujus adventum Contius, qui oppidanis diffideret, nec in Tuo-

rum virtute magnam fpem haberet, falutis propriae magis quam Srrozzii mandato-

rum memor, ftatim locum deferit:quo abeunte, oppidani extemplo daveis ad Mc-

Icnianum deferunt, et portas venienti vidori aperiunt. Capta inibi et in itinere

tormenta, quae Strozzius pracmifcrat. Indigni fadi poenas poftea luit Contius $

quem Strozzius, cum ad ipfum cxcufandi fc caufa veniflet, mox condemnatum ca-

pite truncari, et (igniferum irem Mirandulani, qui in proelio fugae initium fecerat,

comprchcnfum ignominiofe in furcam agi juflit 5 feveritate illa, fortaflc pro tem-

pore intempefliva, juflum utcunque de clade accepta dolorem ultus. £a clades in

* 111 Non. Sextii, incidit, qui B. Stephano urbis epifeopo faccr eft : in cujus rei me-

moriam, poftquam m dies continuos Florentiae fupplicationibus publica laetitia ce-

lebrata eft, Cofmus equitum 1 collegium inftituit : coque plenius gaudiuin ex vidoria

cepit, quod, fc audorc et vcluti auipicc, contra Mcleniani ac reliquorum ducum fen-

tentiam tam feliciter pugnarum effer. Obfervatum eft, locum certaminis vulgo Gal-

licidium vocari;quod augurium internecionis Gallorum vidores poft pugnam fadam

acccpcrc. Ejus ftatim perlatus ad Cacfarcm nundus, Ferdinando 6 Saftrio aCofmo

in i» Bdgium miffo, qui et in Angliam ad Philippum tranfiit. Is ubique, ut par erat,

fumma laetitia acceptus eft : et Cacfar, qui tunc ad * Rantiacum cum rege congrcffu-

rus fedebat, lactari fc fummopere eo fucccffu teftatus eft : ac fore dixit, ut intra pau-

cos dies eam laetitiam illuftriore parta de Gallis vidoria cumularet : fed fpem eam

difpar eventus fruftratuscft, ut jam diximus. Luciniano recepto, Mclcnianus poft

triduum rurfus ad obfidionem revertitur. k Bonconventum, Cuna, Monteronium

et vicina caftclla mox venienti patuere. Ad Francifcanoram coenobium legionem

Corficam, Siculam ad Carthufianorum Mclcnianus impofuerat : ipfc cum reliquo

exercitu 1 Arbiac-ruptac, ita locum vocant, 111 ab urbe milliaribus, fibi hofpitium

delegerat, in via, qua Montcm-llcini itur. Interdufis undique aditibus et urbe

• ’ ardius

INTERPR. tEt*(Tam b Imulum. « k capitaint Comtas. j Prrfft • Montalanx1 Alto Conti, r.

Saftrt * Pati-bai. 1 Eant) k B*ot$to*-.tnto, Cana, Montertm 1 Arti» rotta.

NOT. * Deleni: lege iv Non. Ceft le fc- » Lege tt/kptm pofita inpttmt. VidA D. i?tfo.

cond jour d'Aoull. P*t. P*t-

Digitized by.Googli

HISTORIARUM LIB. XIV. 499ardius cindla, firmatis infuper ad Camolliam portam ct» Monaficrium novo milite CPIOLIV.propugnaculis, b Montcm-Caroli fibi ante omnia expugnandum exiftimavit j quo Henricus II.

jam ante miflus fuerat c Sigifmundus Rofeius comes, qui locum quidem difpofitis Ita-

tionibus 1 conftruxcrat, fcd nullum aliud hadenus operae pretium fecerat. UbiVero de d Marciana clade allatum cft, e Jacquinus Vafeo, qui cum aliis cxfulibusFlo-

rentinis locum tenebat, poftquam Mclcnianum adventare intellexit, nec ullam fpem

auxiliorum cfl'c, vitae metuens, nam cum iis jure belli minime agebatur, relidis im-

pedimentis ct iv tormentis, quae cum copiis auxiliaribus Parma adveda fuerant, ct in

ea arce depolita, fummo fUentio difccdit:quem, re ferius cognita, Rofeius infccu-

tus paucos ex noftris intercepit. Vafeo incolumis cum fuis Lucam pervenit. Cumvero Strozzius graviter vulneratus ad Ucini-montem decumberet, ct f Senis b Monlu- .

cius ex pcriculoftilimo morbo aegrotarer, placuit, ne res noftrae omnino dcfcrcren-

tur, ut Lanfacus, qui poli Monlucii adventum ad pontificem redierat, Roma evoca-

retur. Qui cum llcini-montcm venifler, inde fc in pedes dedit, et, ducibus viae im-

peritis, ad iter nodu accinxitm Eid. Sextii, cum Theophilo h Calcagnino comite,

qui paulo ante cum * Paulo Sfortia Sanfioriano a nollris capto permutatus fuerat, a

ftationibushoftium interceptus, ct Florentiam dedudus, ubiin k S. Miniati arce diu

poftea aflfervatus fuit.

Xlll. Capto 1 Lanfaco, et Monlucio vi morbi ingravefccntc pro mortuo habito,

Strozzius vix dum ex vulnere recreatus in urbem fibi omnino veniendum duxit : rap-

tifquc fecumm peditum Italorum vexillis, quorum duces erant 01 Montacutus, n Cia*

ramontius, ct Francifcus 0 Urfinus, ct n equitum alis, quas p Scriliacus ducebat,

4 Mar-

filii Sipetrac legatus, aflumpto etiam Francifco 1 Bandino urbis pracfule, nodu pro-

fcdus * Crevolium venit : ibi adjundis m aliis Italorum vexillis, Senas contendit,

plus e jumentis commeatu onuftis fubfcqucntibus. Confilium fortuna comprobavit.

Nam, cum in difpofitas ad D. Marci portam infidias incidiflct, ubi Jo. Baptifta* Ar-

cucnfis comes u Madrucii legatus cum n Germanorum vexillis collocatus fuerat, cc

item Hifpani, ct Hippolytus * Giramus cum aliquot levis armaturae equitibus, gnavi-

tcr utrinque pugnatum cft, Strozzio nullum vel llrcnui militis munus non obeunte.'

Cum nollri numero vincerentur, ad arteis confugere. Forte Scriliacus plures fecum

tubas comportaverat5 quibus, ubi ad manus ventum cft, perfonantibus, cum hoftes

omnem noftrum equitatum adventare crederent, retroceifcre ; codcmque fere tem-

pore, nollris jam diifipatis, ct hollibus vano metu perturbatis, uttinque fugiendi ini-

tium fadum cft. Ipfc Strozzius, cum in pedes cum urbis archicpifcopo, ct Odeto

y Silva, qui Vcnctiis illuc venerat, ut inde Romam ad oratoris munus obeundum

Lanfaci captivi loco contenderet, defccndiflet, jam albefeente die, in Seriliacum, ct

ipfum quid ageret dubium, incidit 1 a quo cum de fuccdfu cdodus edet, collcdis,

qui ex fuga fupererant, ac mulis praecipue, ad urbem contendit, non fine fuorum ct

hoftium clade. Sed commune damnum communis laetitia folata eft, dum quilquc

victoria fe potitum putat:quae tamen eo certior penes noftros fuit, quod fummus

dux ac ceteri proceres cum mulis ac jumentis in urbem incolumes pervenere. Au-

dax ct juxta pcriculofum facinus, quod alioqui in fummo duce damnaretur, urbis

praefens ftatus atque urgens nccdfitas in Strozzio cxcufavit 5 qui raro fidei exemplo

fuum periculum, quod illi fine gratiae fpc a Cofmo imminebat, fi in ipfius manus

incidifict, rcipublicac periculo pofthabuit. Ubi in urbem ventum cft, confirmatis

civium

INT ERPR. * Mntifttro. b Moutr-car!o. * il couti Si&ifwonJo dt' Rtffi.* da Marciano. • Gh-

vacebrno Guafconi. 1 Sirna. * dt Momt/uc 1 Calca(nini, • U contr Poo/t Sfdna £ Santafiore. k SanMiniata. 1 dt Lanfac. da Mantanto. * Cfaararuonte. “ Orfno * de Seri/fae. ’ de Marcillj,

fur de Cifierrt. • Bandmo. • Crtvoti. 1 iArto. * dt Madrnee. x Gtramo. * dt Selvtt. .

NOT. * Dele toufiruxtrat

:

lege at/lrnxerat, cft prU, met Benebt vi havcffc cbiufo tuiti i pajji, e

ou bica undique unxerat. Adruru, tfuii CC li«u tmejft -juti CaJIcl/o anto (fajfedit. fut.

Digitized by Google

S°° J a C. A U G. T H U A N I

CIDI3LIV. civium animis fpc venturorum brevi auxiliorum, de rcpublica ordinanda agi coepit

Hbmricus 11. Creatus populo dux Claudius* Zuccantinus. Cum non conveniret de o&oviris, pe-nes quos rei bellicae fumma cft, deligendis, Aeneas Picolomincus audior fuit, ut eo-rum eligendorum jus in Strozzium, Monlucium, Silvam, ac b Sanlucium, qui nupereo miflusex aula venerat, transferretur in proximos vi menfeis j ita tamen, ut ex lin-

gulis iv montibus, quos vocant, fecundum antiqua rcipublicac jura ac confuctudincs,ii aflumerentur. Ab iis nominati ex ordine populari Marius Bandinus et llicron.« Spanocius 5 ex patricio Claudius d Ptolomacus et Deiphobus « Turaminius

; ex ccn-forioM . A nt. f Amcricus et Aeneas B Savinius ; ex 1 novo P. Ant. b Peccius et An-dreas

*

3 Triccnius. Pro ipeeium et, ut ex k Scalano ptochotrophio pueri, focminacac valetudinarii exigerentur s in quorum alimoniam multa annona confumebatur:cujus proptcrca admimftratio ordinariis miniftris adempta, et ad tempus delectis com-mifla cft. Dum adhuc Senis cflet Srrozzius, cc fdoppetarii, qui cum eo venerant1 Capratam facio itinere, conati 1'unt urbem furtim ingredi : fcd intercepti, pars inurbem irrcpfcrc, pars capti et cacft funt. Captum et lignum Caroli Carafac, quipoftea in cardinalium collegium cooptatus cft. Cum Caprata, quae iv a Crevoliomilliaribus abeft, multum hoftibus incommodaret, eam expugnare aggrcfluscft Mc-Icnianus ; coque nullus Gabricl Scrbellonus fororis filius, cum cid id Hilpanis ct me-diocribus duobus tormentis. Cum praefidiarii deditionem facere recufaflcnt, verbe-

ratione dejecto muro ct impetu fa&o, locuscaptus ac direptus, ct defenfores omnestrucidati

:pueris tantum ct focminis parcitum. Mox ct in fidem accepta •> 5 Mur-

bum, 0 Mons-pertufus, p 4Trcgauda, inter Crcvolium ct15

llcini-montcm caftdla.

Interea Strozzius, jam xn dies in urbe commoratus, cum videret in dies Monlucii

valetudinem confirmari, prid. Eid. Septembreis, afiumptis cl feloppetariis ct xxvequitibus, addu&o fecum Silva, urbis archiepifcopo, atque Aenea Picolominco, urbe

no£u profectus, Cafolium venit * et inde mox llcini-montcm fc contulit. Cum ve-

ro a r Monte regio ct Calolio multum damni Florentina ditio acciperet, CofmusMclcnianum urgebat, ut quacunque tandem ratione pollet inde noftri pellerentur:

utque cum, cujus ingenium apprime noverat, magis inflammaret, Bindi Altoviti pro-

feripti poflcHioncs, quae plus xx cid aureorum aeftimabantur, ei donaverat. Igitur

miflusJulius * Montis- veteris comes ct Alexander 1 Cacia cum vn vexillis, in quibus

cid circiter pedites erant, ct 11 lignis Hifpanorum, qui nuper ex Pannonia venerant.

Ii Menzanum in itinere admodum infirmum caftcllum, cum praefidiarii deditionem

facere dctrc&arcnr, aggrediuntur j fcd irrito fucccflii, qui intro erant fe gnaviter de-

fendentibus.

XIV. Inde Montem-regium petunt, locum egregie munitum, quem Joanninus

1 Zethus a Strozzio impolitus cum firmo praefidio tenebat. Is ante a Mclcniano

tentatus fpem dederat, fi propius admoverentur copiae, honeftis conditionibus dedi-

tionem fafturum. Igitur habito colloquio cum Francilco Medice nuper ad * Men-

zanum fauciato, cum inter eos fecreto de conditionibus convcniflct, ex compafto ad-

moventurvm tormenta $ cditaque ruina. Concini,ct Jacobi 7 Tabufli interventu fit

deditio, in has leges : ut liceret praefidiariis cum omnibus impedimentis ac fupclic&ilc,

lignis explicatis, claro pulfu tympanorum, fune felopperario acccnfo, exire : ipfc Ze-

thus cum ceteris cxfulibus Florentinae ditioni fubditis ac proinde proferiptis perdu-

ellionis crimine abfolverentur, et bonis ac civitati reftituerentur. Tradita arx cum

tormentis, ct in manus A. Caciac, qui Cofmi nomine aderat, confignata. Tabuflo

arcis

INTERPR. • 7.UCcamini * de S>. Lue. ' Sponurcb 4 Tulsmri. • Tutomut. 1 Amtrtf.bt.

* Savilli. * Ferti 1 Tricrrtht. k rbcfpitul dtlla StsU. 1 Cafraut • CrtvoU. » Murto. • Mtcftriu/i.

t Tttguauis. MautaUit». * Muwc-rtipru*, t CafiG * Mtxte-vtcckto « At! Cama. * Ztti.

* Mtm.ant r Tabufo.

NOT. • imw, (eu nuvtm Put * Murium Put* Tnctrthhu Pus. * TrtgouA* Put.

HISTORIARUM LIR XIV.

arcis cullodia cum idoneo praefidio commiHa eft. Strozzius, amiflb proditione Ze-

thi, cuialioqui plurimum fidebat, Monte-regio, cum de Cafolio, quod a Pompeio

» Cruccio Mcdiolancnfi renebatur, folicitus effet, eo Camillum Martinengum proli'

cifci jubet : nec majorem fidem in Cruccio, quam in Zetho pxpertus eft. Nam poft-

quam Mclcnianus, capto in itinere b Clufidino caftcllo, cique impolito Ludovico

« Doara cum ala cquirum et Francifco d Montacuto cum peditum cohorte, capro

etiam Menzano, quo inclutas tenebatur Hier. Serbcllonus iplius fororis fiiius.^paulo

antea captus, eo v vexilla Germanorum et totidem Hifpanorum duxit. Admotis vi tor-

mentis aperto muro, Cruceius ab uno ex amicis, quem Mclcnianus fecum adduxerat,

invitatus, accepta fide, in caftrahoftium Venit, et a Mclcniano corruptus in turpilGmas

conditiones confcnfit:quarum cum cum puderet, in oppidum ad Martinengum re-

dire noluit : cumque fc de fertum videret, nec, abfente Pompeio Cruccio, ejus co-

horti, in qua praecipuum oppidi praefidium erat, fatis fideret, ipfc, imprudenter an co-

a&us, non accepta fide, oppido exiit cum Mclcniano collocuturus i a quo retentus

cum pollca in cafdcm conditiones confcnfiflct, Germanis tamen et Hifpanis locum

non bene cuftoditum invadentibus, oppidum omnino dirdptum fuit, ultro etiam vi-

cinis ad praedam accurrentibus. Annonam, quae in eo abundans «rat, Mclcnianus

a milite vili pretio redemit, et in exercitusufum diligenter afiervari jufiit. Deditio-

nem fecere mox c Radicondolium et f Guidonis-mons, vicina caftclla. Inde Carolus

Gonzaga, cui orae maritimae cura commifi'a fuerat, cum Hifpanis, quibus praeerat

Ferdinandus Silva, & Monrcm-rotundum aggreditur : admotis n tormentis ac ver-

beratione farta, cum praefidiarii pacifci vellent, Hifpani, qui aegre Gonzagac pare-

bant, invito eo, conditionibus rejedis, impetum faciunt, et locum captum avare ac

crudeliter diripiunt. Multa inibi annona reperta * quam Mclcnianus, qui poft cap-

tum Cafolium illuc advolaverat, vili itidem pretio in ufum exercitus redemit. Im-

pofitus cum pracftdio Cofmi nomine Camillus h Landimis Volaterranus. Cum mox,

‘veniente Gonzaga, > Maliae oppidum Monti-rotundo vicinum, quod a Joanuek Saxatcllo tenebatur, ab oppidanis inftigante Achille 1

1

Serio deditum eflet, rema-

nentibus in arce nolitis, ftatim admotis machinis, praefidiarii pacifcuntur : iilquc

nortu, ne vis ab infolenti milite fieret, dilapfis, m Comtus Perufinus Cofmi nomine

ingreflfus eft. Capta 0 Girifalconium, Trabale, Prata, 0 * Talium, caftclla:quae fcu

innato libertatis fcu Gallici nominis amore cum crebro rebellarent, Cofmus aurtor

fuit, ut eorum muri folo aequarentur. Strozzii ex urbe difccflu cum res Senenfium

in arrto edent, et vereretur Monlucius, ne praefidiarii, qui magnam partem ex Ger-

manis conflabant, ac cives ipfi inedia ac ceteris obfidiop is incommodis frafti tumultu-

arentur ac tandem deficerent, oiationc apud milites habita et fpe auxiliorum farta,

cos in fua verba denuo adegit, fpondente pro Germanis p Recrodo, qui fuos extrema

quaeque pati paratos oftendebar. Idem fcocrc et Senenfes j ac fc filiofquc et con-

juges perituros fame potius affirmavere, qiiam fidem regis dcfcrcrent. Poftquam cos

ob tam egregiam voluntatem laudavit Monlucius, etiam de annona parcius diftribu-

enda cum iis cgk > jejunium hoc, quod illis imperaretur, non animae folum bono, fcd

etiam corpori lalutarc futurum diditans. Inde Lccuilapum ad regem mittit, qui

cum de ftaiu rerum edoceret, et auxilia cxpofcerct. Mitius cum eo fenatus nomine

3 Bernardus 4 Boninlcgnius. Interea Strozzius Grofletum venerat, ut vicina loca prac-

fentia fua firmaret i ac Portum-Herculis in primis, cui metuebar, et in quem farturum

impetum rcbatur liotlcm. Eo ante miferat io pedites fub Carolo Carafa, Matthaeo

StendardoINTF.RPR. ’ dtUa Croce. b Chimfdhn. * da Doara. 0 da Mantanto. « RaJicodoli. 1 Monte-

Goidi. * Monte-ritondo. k Lgiv.ln: dt Fofterra. ‘ Majfa. k SaffateUo. 1 Geri. n Carxato da Ftrnpa• Gnifjleo, Trava!,', Prata. 6 Tatti. * Reekrod. Momluc 1‘appelle Rreror « Btmwfrgni.

N O T. * Gerio Pnt. * Tinutn Pnt. * 0cmanluius Pnt.

T O M. 1. 6 L

5°«

GODUVVficHKICUS II.

Digitized by Google

1

502 JAC. AUG. THUANICIDIDLIV^ 8 Stcndardo, Moreto Calabro et Alexandro Interamnate; qui poft redditum

Henricus II.Montcm-catinum rurfus regi militabar. Sed in itinere a Germanis intercepti, cuinprimo 'fuperiores fuiflent, fuperveniente Ludovico Doara cum cc HiTpanis, fuit fuga-tique funt, capto etiam $cndardo Carafac fororis filio : captae et foeminac plcracqucac pueri, qui Senis Grofletum amandabantur, et in urbem rurfus compulfi funt.XV. Cosmus ut novo milite urbem jam ar£lc cingam ardius cingerer, a cardi-

nali faeceo regni Neapolitani prorege militem flagitaverat:quod facile obtinuit

jam digreflo Dragute;qui, cum ex compago in Calabriae oram defeendiflet et

b Pcftumin ea captum diripuiflet, mox in « Hadriaticum linum ingrcfliis, nec ullapraeterea re gcfta, Dyrrachium conccflcrat, fruftra urgente ' Salernitano, ut ulterius

progreflus in Neapolis confpcdhim veniret:quod fi faceret, tumultum procul dubio

in urbe excitatum iri, ac fore, ut a fuarum partium fociis, qui multi in ea erant ad-mitteretur Dragutes, et urbe ipfa potiri poflet

:quod ille omnino petenti denegavit.

Cum vero de Afeanio f Columna fulpicio exorta efler, quafia Salernitano foficita-

tus res in regno novas moliri tentaret, Philippus paulo ante Marco Antonio Afeaniifilio, qui tunc in Etruria Cacfari militabar, mandaverat et audor fuerat, ut paternacartclla inR Sanmio, Pclignisac 1» Latio occuparet: et Pacccus ipfum Afeanium inSamnio comprehendi et in carcerem conjici curaverat. Alii et hanc caufam, curAlcanius cuftodiae mandatus fit, tradunt

;quod nimirum Salernitanum tunc in Etru-

ria agentem, cum quo arfliflinum colebat amicitiam, infidiarum, quae ipfia Cacfa-rianis etiam immifib pcrcuflbrc parabantur, in tempore monuiflet. Ira domi forif-

que tuto regno, prorex libenter Cofmo aflenfir, et cid id Hifpanos in Etruriam por-tandos Andreae Auriac tradidit, additis id aliis, qui ' Aphrodiiio olim impoliti, ur-

be nuper Cacfaris juflii demolita, ex Africa advenerant. Qua de re, antequam ulte-

rius progredior, aliquid dicendum videtur.

•XVI. Capta Tripoli, dum Cacfariani Aphrodifio jure metuerent, fubortafcdi-

tionc inter pratfidiarios Hilpanos, quod illis folemne cft, multo magis timere coepe-'

runt. Criminabantur milites, a k Sanctio Leva, qui in Alvari Vegae locum urbi nuper

a Cacfarc impofitus fuerat, interverfa xxx menfium ftipendia; tantoque furore bac-

chati funt, nt, Leva non fine vitae periculo praefettura et urbe ejcfto, ac depoliris du-

• cibus, tribunis, centurionibus, novos inflituerint, ct J Petrum 1 Apontiumfibi ducem

fumpfcrint. Cunj Leva initio per amicos milites tumultum componere omni ope

connixus cilct, poftrcmo in Siciliam trajecit ; et inde, cum Vegam frutlia idem ten-

tafle cerneret, Bruxcllasad Caelarem profc&us cft, ut fa&i rationem redderer, et de

criminibus objedis apud eum fc purgaret. Eodem temporeJpannes ^ Falco a fedi-

tiofiS miflus, qui |>ro praefidiariis caufam coram Cacfarc diceret. Dum de re plenius

cognofccretur, Ferdinandus n Acunca in Levae locum fuflicitur, potcftatc ei attri-

buta componendi tumultus et veniae uuiverfis Cacfaris nomine impertiendae ; cum

mandati* in fuper, ur, re prius cutnJoanncPaccco cardinali regni Neapolitani ac Jo-

anne Vega Siciliae proregibus communicata, Aphrodilium, quod non nifi magno et

inutili fumptu fervari pofTet, et aauftum toti Italiae ac praecipue Siciliae rebus detri-

mentum eflet allaturum, folo aequaretur, ita ut a Tureis rurfus inftaurari non poflet.

Interea Vega quofdam e praefidiariis fibi conciliat, atque in iisJoannem Oforium et

Vegam praecipuos ;per quos contraria (editione exorta fcdhiolos opprimit, et duces

captos quam primum ad fc in Siciliam tranfportandos curat:qui ftati^a Aque in Si-

ciliam appulerunt, arce, in quafub cuftodia tenebantur, a Tureis capta, capti ipft et

remigio addi&i funt ; in iifquc Apontius Conftantinopolim abdu&us, ubi miferabi-

litcr periit. Miflo protinus Aphrodilium ° Olorio Quinonio, alii (editionis rei in

, * Siciliam

INTERPR. * Steadardo, Mn/tte CaUvreft, t Alrfrxdro da Terni. » Cafleth d> Prft. * Gotfr

di Venetia d Dnrazzo. • le tmuee de Saleme 1 Cohma. * Abbrnzzo. Adriani met regno

tetano. k Campagna di Roma. • Afrita

.

‘ Sanebo di Ltjva. ' Antonio de'Aponte • Faleon. » dt Anna.• Ofirio de Qnmonet.N OT. ‘Dele Petrian: lege Antoaiom. Sk-Mumol- Tut.

gjtiz id by Gooolt’Dii

HISTORIARUM L I B. XIV.

Siciliam ad proregcm mittuntur, ct * Panhornri atque aliis locis merito fupplicio affi-

ciuntur. Antequam de diruendo bAphrodifio mandatum cxfcqucrctur Acunca, cumClaudio 1 Sanglco, qui nuper, defuncto Omede, Hicrololymitani Ordinis magifter

creatus fuerat, cxPacccict Vegae confilio adum fuerat, an, ut olim Tripolis, fic, a-

millaTripoli, Aphrodifii tutelam fufeipere vellent, in canique rem xxivcid aureo-

rum quotannis a Cacfarc ex proximae Siciliae vcdigalibus accipere. Ille rem ad equi-

tum concilium refert. Millus interca Leo Strozzius, cui, a rerum Gallicarum admi-

niftrationc paulo ante remoto, triremium Melitenfium praefedura nuper commiflfa

fuerat, qui urbem viferet, ct loci commoditates exploraret. Poft ejus reditum variae

inter equites didae fententiae : tandem vicit ea, quae ob aerarii tenuitatem ct regis

offenfionem, cui ardiflimum cum Tureis initum nuper foedus feirent, Aphrodifiuin

non cflc accipiendum ccnfebat : itaque milii duo ex eorum numero in Belgium ad

Cacfarcm, qui ei gratias eo nomine agerenr, ct cur oppidi dcfenlionem fufeipere re-

nuerent apud ipfum cxcufarent. Cacfat ct excufat^oncs in bonam partem acccpir, ct

Acuncac rurfus per litcr|s negotium dat, ut Aphrodifium demoliretur. Ille igitur

in Africam profedus, parte ftipendiorum militi pcrloluta ct venia praeteritorum

fada, quod jufluserat, aggreditur, machinis prius bellicis omnibus ac munitionibus

ct milite in naveis impolito, ledis etiam ducum oflibus, quae ante quadriennium in

primario urbis templo condita fticrant, 'ne quid reliquiarum Chriftiani nominis in

barbarorum ct infidelium potcftatc remaneret. Adis igitur xxiv cuniculis, ac re-

lidis tantum qui ignem fubjicerent, cum cuniculi, ligno dato, praeter unum omnes

eodem tempore ignem conccpiflcnt, mocaibusct turribusmagnocum fragore dejedis,

urbsmunitilliraa ct tota Africa, cujus vulgo nomen gerebar, florent illima, illuftri re-

rum inconllantiac documento, diruta ct, ne holi ibus ufui cflc pollet, funditus everfa cft.

XVII. ad MELF.NiANUS his, quas fupra memoravi, copiis fubnixus, cura poli

« Marcianam vidoriam terrore nominis fui omnia implcvilVcr, noli ros, qui r Clufii

erant, ct quos contra padas cum s Politiani praefidiariis inducias praedas agere quoti-

die diditabar, non amplius fibi ferendos exiftimavir. Itaque Leonidas Malarclta,

qui equitatui ad illas regiones dclHnato praeerat, julfiis ab eo cxcurlioncs facere, dam-

num ulcus cft : fcd in reditu, cum in Hadrianum h Baleonum incidiflct, male mulda-

tusfuiti captiquc a nollris Richardus « * Mazzaloftus, qui fufFoflo equo dejedus fue-

rat, ct Antonius Marius Perufinus peditum dudor. Poft Maflam captam,Gavoranum

ad primam tubicinis dcnunciationcm a legato MahcrbalisUrfini deditur; locoquc

imponitur Jacobus Malatcfta cumvexillo peditum ct Alexander k Bcllucinus cum ala

equitum, contra noftrorum, qui Scarlinum vicum tenebant, impetus fatis firmum

praefidium. Eo Strozzius ante Carolum Carafam miferat, qui locum muniret ct

tueretur. Superabat 1 Crcvolium, archicpilcopi m Senenfis caftclium, ejuo medio

ab urbe ad llcint-montcm iteret receptus erit. Id Strozzius, quod magnum in ipfius

confcrvationc momentum cfTct, muniendum commifcrat n Julio Tiennae comiti, nr

peditum vexillis impofitis. Igitur Mclcnianus Cofini hdrtatu eo profedus cft cum

io ccc Hifpanis ct iicid Germanorum, relido in caflris Chapino Vitellio, tempore

admodum incommodo,cum mcnfe Novembri continuis imbribus jam corruptae viae

Client, adeo ut vix hominum viribus aut protelis boum tormenta fubvehi potuerint.

Majoribus vni machinis ct iv minoribus ad locum admotis, cum Julius deditionem

facere rccularct, poft continuam duorum dierum verberationem pertinaciam remifir,

et fc Mclcniani tandem arbitrio permifit. Noftri, qui ccc erant, armis detradis, di-

mifli funt:Julius captus : oppidum in praedam vidori ceflit, excepta annona, quae in

ulum exercitus fervata cft. Crevolio imponitur cum vexillo Albertus 0 Angiolinus

:

atque

VA R. L E CT- • nunc ad Mclcnianum revertor; qui hzi, qua» P D. o.

I NTE R 1» R * Valtrvx. 1 Africa. ' de la Seng/e. * It marqtut de Mariguav. • dt Maraana.1 CbiHp. t Montt-fnln*no. k liajjtna. ‘ MatzjtaJfo. k BtlUncini. 1 Crevti. * di Sum. • ii cante

Ciccho di Tina. • Anpohna.N OT. *’ Mazzaroltus Put. • •

5°3CDDLIV.Henricus II.

HISTORIARl/M LIB. XV. 5°7

LIBER DECIMUS Q_U INTUS.

UM in Etruria nulle pugnaretur, in Corfica incuntc mcnfc CIDIOXIV-

Junio* Cambra ordinum dudor, qui b Curiae arcem fxxo HenricUS II.

fere undique praerupto impolitam cum l circiter militibus

tenebat, lupcrvcnicntc horte, per porticum fune dclapfus

locum vili pretio accepto horti prodidit : ob idque poftea

Mafliliae comprehcnfus cum x ex familiaribus fuis, qui

culpam in cum rejiciebant, in furcam adus cft. Eam ar-

cem Thermus recipiendam fibi ccnfcns, quippe in medi-

tullio infulae fitam, er qua ncccrtario tranlcundum erat ad

utrumvis infulae littus tendentibus, eo cum exercitu mcnfc Sextili venit. Continuata

ufquc ad OQobris exitum obfidionc, cum forte obfcili eruptionem fccirtcnt, c Sanpe-

trusOmanus Corfuscum c folum militibus et aliqua infularium fibi amicorum manu

cos non tantum fortiter furtinuit, fcd, multis occifts et ccc in fugam conjedis, c am-

plius cepit : eo minore tamen fadi laetitia, quod vulnere in femore accepto de vita

periclitatus crt. Tandem, cum penuria aquae, quae illis locis acftatc defit, obfcrtl in

eo eflent, ut fc dederent, praefidiarii, qui d Badiae et Calvii erant, de auxilio ferendo

cogitare' coeperunt ; coadifquc xiv vexillis, Curiam tendunt. Horum de confilio

certior fadus Thermus illicoex omni exercitu cio pedites deligit, ducemquc illis

praeficit Jacobum e Marium Sanfiorium ; totidem ex infulanis ab Ornano, qui, licet

adhuc ex vulnere infirmus, huic expeditioni inrcrcflc voluit, confcripti, qui odio Gc-

nucnfium nomina dederant : cum iis et aliquot equitibus profedus Thermus, ubi

hoficis noftrorum adventu territos retro cedere intellexit, quod ab iis non plus 11 mii-

liaribus abertet, Simonem f Grandem et Motetum cum fingulis cohortibus et aliquot

equitibus praemittit, qui abeunteis a tergo infequerentur. Sanflorius cum reliquis

copiis, diverfo itinere, monte, qui per 111 milii oria porredus interjacebat, circuito,

per latus incumbens, ad montis radices admodum ardui, ubi Cafa-nova vicus crt, cos

adfcquitur jam in altum evadenteis, angurto adeo calle, ut finguli tantum incederent.

Ibinortri, per biduum continuato itinere, horteis fame et labore confcdos adorti, lxcirciter ex iisoccifis, ceteros ad deditionem compellunt, defiderato tamen ipfojaco-

bo Mario duce: conventumque in has leges; ut, dirtributo unicuique viritim aureo,

infuia excederent : antequam tamen navibus imponerentur, per obfertorum oculos

tradudi funt, ut, cum illi auxiliorum fpc deftitutos le cernerent, maturius deditionem

facerent:quod et mox fecere, vitam et res falvas padi. Curia recepta, noftri in

hyberna mifll funt.

IL In s Subalpina vero regione Ferd. Gonzaga omni rtudio h Valfcncrac munien-

dae incumbebat, eu» Alvarum ' Sandacum magni nominis ducem Hilpanum praefe-

cerat. Tentatum interim a Biragis, fcd irrito fucccflu, k Volpianum, quod a Cacfare1 Magio tenebatur, vigilantiflimo duce. Jampridem Gonzaga apud Caelarem accu-

fatus fuerat, quod per familiarcis fuos homines rapacifllmos, fpretis magirttatibus ac

reliquis Cacfaris in Italia procuratoribus, omnia adminirtraret5 quo fiebat, ut rtipen-

diorum dcfcdu folutior miles infolcfccrct, ac provinciae gravis eflet; Gallorumqucinterca in dies potentia crcfccrct j nec eflet, quam diu Gonzaga rerum in ™ Infubribus

potiretur, exhaufto aerario, unde conatibus eorum obviam iri pofler. His accede-

bant aiia, ad commovendum Caefatis alioqui fufpicacis animum poicntilfima > majora

iv,__ nempeINTtRPR, * le eafitatne U Cbamhrt. " Cafltllo di Certe. « Stmfiero tTOinan» * U Bajfu &

Coivi. • Marte di Santafiore. Les noftru le nominent de S" FUnr 1 Grand, er Metet * Fiedwnt.* Yalfemeres. 1 di SanJe. k Vulfiant. * Mj[gi. U Mfantii

508

cpgi.iv.

Henricus II.

JAC. AOG. THUANInempe adfcVarc illum quam pro fide debeat

;proinde in ejus manibus non bene

fupremum armorum in Italia imperium collocatum efle, qui Italus fit, et foedere feu

cognationecum omnibus Italiae principibus ac rebus- pubi icis conjunVus, et qui for-

tafle, Carolo fublato, de 4 Mediolano ufurpando cogitet: ob id illum ar&iffimam

cum Veneto fenatu et Ferrariae duce amicitiam colere: ob id Mediolanum contra

omnium fententiam munivifle, ut fc adverfus arcis praefidiarios, quam fui juris nunc

facere non poflir, aliquando tueatur: obid, alieno maxime tempore, pacata Italia,

ut penes fc arbitrium armorum haberet, ad bellum Parmcnfc Caelarem incitaflc j et

cum Hercule Mantuano cardinali fratre ac Fcrraricnfi cognato ftudiofe egifle, ut car-

dinalis b Salviatus, quem omnes fcircnr a Caefaris partibus Jemper alienum fuifle,

pontifex crearetur, quo hominem fibi devindum ad confilia fua exfequcnda deinceps

paratiorem haberet : audiri palfim in urbe fuorum voces illum proxima cognatione

Francifcum ii Sfortiam ultimum ducem contingere divitantium; nec carere lufpi-

cione, quod virgnavusct rebus gerendis exercitatus omnia in praeceps ruere negotia

fin.tr :quae omnia quo pertineant, ferio cogitare debere Cacfarcm, qui iciat minori-

bus longe initiis maximos motus in Italia excitatos cfle. Ea propter anno fuperiore

Joannes Luna arcis Mediolancnfis praefeVus, five fuo five innato Hifpanorum contra

Gonzagamodio, in aulam profcVuscum c Atrcbatenfi diligenter egerat;prolatiique

fenatus Mediolancnfis teflimoniis, rem ita habere pcrfuafcrar, cum alioqui ei femper

antea cum Gonzaga optime conveniflet. Haec, infeio omnino Gonzaga, non age-

bantur : itaque faepius ille de calumniis apud Cacfarcm expoftulavcrat, et, cum vide-

rer ejus animum ad adverfariorum parteis propendere, cum Philippo filio, cujus gra-

tiam demeruifie fibi videbatur, faepius per litcras egerat, ut juflac caufac defenfionem

apud patrem fufeiperet : ad quasille humaniflimc rcfpondcbat « et, ut parentem ne-

gotiorum mole obrutum et fenio jam morofiorem cxcufarct, fuum ipfius exemplum

in medium proponebat, qui in Hifpaniadiu longe a negotiorum procuratione relega-

tus fuiflet. Eadem fubinde feribebat et d Rodericus Gomefius Silva cubiculariorum

Philippi princeps ; et, ut vicem fuam patienter ferret, hortabatur, et inrcrim de Phi-

lippi benevolentia cum fccurum cfle jubebat. Haec fuperiore triennio ita adirata

funt. Tandem Cacfar, qui rem diu diflimulaverat, profpcris Gallorum in ea parte

Italiae fucccflibus irritatior, quam toties repetitis illis querelis ac delationibus com-

motior, cum omnino Mediolano evocare conftiruir. Quod ut honeftius faceret, ad

Gonzagamdat litcras; quibus mandabar, habere fc magni momenti negotium, de

quo agere cum ipfo velit ; ac proinde jubere, ut ad fc quam primum profici Icatur, rc-

liVa civili adminiftrationc penes fenatumae magnum cancellarium, is cratFrancil-

cu$ e Taberna, et armorum cura penes Mclcnianum :qui fi bello Scncnfi occupatus

venire non polfit, eam apud Gomefium r Suarcra Figueroam fuum Genuae jam a

longo tempore oratorem deponat. Mox et alteras litcras dat* quibus, ut omnem

cxcufationis caufam praeriperet, imperabat, ut, fi valetudine, quo minus fe viae in

equo committeret, impediretur, lcVica vcftus ad fc contenderet. Is ergo, ubi nul-

lum amplius cunVatiofti locum cfle vidit, optime munita, ut fibi videbatur, B Valfe-

ncra, fub exitum Martii in viam fe dat, poft depolitam adminiftrarioncm, quam in

ipfa felicior, quod decedenti ex provincia difpar fucccflor datus, cujus comparatione

olim clarum ipfius nomen, fcd ultimis annis aliquantum oblcuratum, lucem rcccpir.

Nam Figueroa, natalibus quam virtute illuftrior, in otio et pacis artibus inter convi-

via, choreas ac fccnicas pompas educatus, haud mirum fi nulla armorum peritia pol-

leret ; ad quam jam fenex et cffocto voluptatibus corpore vocatus non multum profe-

cit, nili quod dcccfforis fui, quantumvis odiofi, defiderium non folum apud provin-

cialcis, fcd etiam apud milites, ignavia fua excitavit. Evocato Gonzaga, miflt

protinus

INTERPR- * MiUn h Sal*uti. ' frveifut dArrat, * R*j Gmc~ dr SifVJ. • Tavtrna.

1 Sumrtx. dt Pii~roa. * Valftnitni.

JDigitized by Googljj

HISTORIARUM LIB. XIV. 505Dum tormenta et ncccflaria ad id inftruuntur, placuit tentari, an leaIis nodu ex CD10L1V.iniprovifo admotis res confici poflet. Tempus condidum ad nodem, quae viii Henricus II.

Kalend. Januar. diem natali Chrifti dicatum, praecedit. Duobus locis irruptio

fada circiter poft primam a media node horam ; ad arcem ab Hifpanis et Germanis, quos

ipfe 1 Mclenianus ex ,b MonaAcrio deduxerat, et ad Camolliam portam a JoanncFrati*

cifco Balnei comite cum Italis, quos ex propugnaculo adverfo fecum fumpfcrat. AdCamolliam excubabat cohors Gallorum pedifUm una, altera Senenfium in fuburbio

vicino : arcem Germani fervabant ; nec longe excubabat cohors itidem Senenfium

:

cumque vigilantiae Germanorum diffideret Monlucius, cum Rccrodo egerat, ut, fi

quid inopinati accideret, Germani Scncnfcisauxilio venienteis admitterent. Accidit

vero, ut fcalac breviores quam oporteret fabricatae edent;quibus cum vix eniti miles

poflet, introdudis tamen ex iis aliquot, dum Germani non jam cum hoflibus, fcd cumhofpiribus, qui ad ftrepirum * veniebant, decertant, flarim locum vacuum deferunt : in

quem iiiccedentcs Senenfes, pro vita ac libertare forti flime dimicantes, hofleis, occifis

ex iis aliquot primariis, repellunt. Ad Camolliam periculolius certarum cft : nam,

cum tribus ex partibus impetus fadus fuiflet, Alberti e Papae Santalbani cohors, quae

ea node excubabat, cuique legatus ejus praeerat, ipfe enim interca domi erat, illico

fugam arripit : et xv milites, qui vicinam nirrcni tenebant, ut videre Camoliianos

praefidiarios fugere, tres ex iis fc demittunt, quartusmanu porreda infllicntcm hoflem

excipit. Reflabat, ut Camollia et turre occupatis, fuburbium quoque occuparent, in

quo Senenfes excubabam ; qui nihil territi irruentem hoflem fortiter fuflinucrc, Jo.

Galcacio Sanfevenno d Gajacii comite, qui ad portam urbis flabar, eorum virtutem

accendente, dum Monlucius cum fuis auxilio veniret}qui mox cum facibus ad por-

tam urbis pracfto fuit, pracmillo Cornei. Bentivolio, qui hoflein jam vidoria cxful-

tantem acri conferta pugna in Camolliam compulit. Mifli interea ad S. Marci por-

tam et Novam Monlucii juflii, qui hoflem rcpulfum efle per urbem proclamarent, eo

confilio, ut civibus animus adderetur, et, fi qui forte edent, qui cum hofle conjuraf-

fent, nihil moverent. Inde ad pomoerium ufquc progreflis noftris, cum Monlucius

in Santalbanum, qui accurrerat, incididct, adado ad jugulum cnfc, cum per eum fac-

tum cifc diceret, ut urbs in difcriminc vcrfarctur, mortem minatur, nifi periculum pe-

riculo fuo fuperaret, et in Camolliam ipfe primus infilirct. Alfcnfus ille, feu pudore

feu metu, invitatis' Luflano ,f Blacconc et Combado, qui aderant, primus infilit

;

quem mox amici fccuti funt, et cum iis xv deledi milites : Bcntivolius ipfe et Gaja-

ciusac Monlucius per portam anguftam ac finuofam vix tandem ingrediuntur, et co-

minus commifia pugna, nam fariflis et contis res agi tam ardo loco non poterat,

hodem expellunt. Superabat turris, in quam B Charrius, vix ex vulnere in capite ac-

cepto adhuc bene curatus, Monlucii juflii fcala admota cum deledis infilit, et inde

hodem dejicit. Rcpulfi et qui foris in latus impetum faciebant, ferius advcnrantc

McIcniano,qui, arce capta, ad eos venturum fc cum Hifpanis et Germanis promiferar.

Eo igitur poft fuos jam dejedos, cum ingenti facium numero, fub tertiant a media

node horam fupcrvcnicntc, rurfus acriter dimicatum cft : fed, fummiflis cc fdoppeta-

riis, duce h Boninfegnio Bernardini filio, juvene ftrenuo, qui feflis fucccdcrcnr, ex-

trado in auroram ufquc certamine, tandem Mclenianus cum damno fc recepit. Defi-

derati ex hoflibus aut vulnerati circiter id e ; ex noftris paulo plus l. Magno errore Mc-

Icnianum cum tot facibus, quibus fcct fuorum numerum noftrisprodebat, venifle feri-

bit Monlucius : fcd fadum exculat idem, quod Mclenianus fuis Camollia potitis non

jamdcjcdisfuccurrcrc fc putabat, quibus ut fe adverfus noflros defenderent, lumine

opus erat. Cum fic rcpulfi fuiflent hoftes, a dolis et nodurnis infidiis ad vim apertam

fc rurfus contulerunt. Verum haec ad fcqucntcm annum pertinent.

J AC O B

I

VAR. LECT. • auxilio veniebant P.

1NTERPR * k marynii Je Marigni». b Mumffer». « Vape Je S>. AttbsK ‘CmjsZC*. •Lmgktt.

( Bla«mi, & Comtsi. « le capttatat Chsrrj. 1

Tom. I. 6M

Digrtized by Google

HISTORIARUM LIB. XV. 509protinus Mediolanum Bernardus» Bolca, et Franc. h Faeceus poftea in cardinalium _CniOI.IV.

collegium cooptatus qui in cum tanquam male adminiftratac provinciae reum inqm-^ENRicus JL

rerent : cujus adionis is exitus fuit, ut, re diligenter invefligata et ad Cacfarcm rela-

ta, potius honefte miflus quam omnino abfolutus et innocens declaratus «fit. Inte-

rea 0 Briflacus, qui Valfcneram rebus fuis multum incommodare judicaret, omnemoperam dabar, ut operas interturbaret, et ad extremum ut locum commeatus penuria

fub poteflatem redigeret. Iraque in ejusobfidionccum aliquanto tempore haefiflet,

Figueroa, evocato d Magio, qui peditatui praccfier, et pracmiflo Jo. Guevara, qui

equitatum ducebat, illuc profcchiscft. Noftri infidias in itinere firuxerant, per quas,

occupatis a nofiro milite anguftiis, ncccflario horti tranfeundum erat. Sed Magius

homo diligens et locorum gnarus tanta celeritate ufus cft, ut e Mota-Gondriniuni,

qui a Briflaco ad lcrvandas illas angurtias miflus fuerat, anteverterit. Nec multo poft

A. f Cofta Trinitatis comes 8 Summam-ripam occupat, m a Valfencra milliaribus;

ad quam recuperandam, quod oblidentes inde multum damni acciperent, et alioqui

non ita firma cflfer, Briflacus copias confcftim duxit:quo abfente, Sandacus praefidio

exit, et locum vicinum, qui a noftris tenebatur, capir, e occifis ac ceteris fecum ab-

dudis ; moxque Trinitatis comes h Clarafco profedus pleraque jumenta farina onufta

Valfcneram nodu intulit ; iifquc commeatus ad tolerandam obfidionem plufculos

dies latis fuit. Portea Figueroa, acceptis vtcio Germanorum, partim Genua miliis

poft claflis Turcicae d ifccflum et pugnam Marcianam, partim Tridento nuper appul-

fis, Hifp.mis item et Italis, qui in « Etruria militaverant, k Artae magnum exercitum

cogit ; cui impar Briflacus tandem ob obfidionc difccfllt. Figueroa interim, ingenti

carrorum numero 1 Villafrancac parato, copiofum commeatum et cetera ncccflaria

Valfcneram importanda curavit. Dum fub fignis effer exercitus, aliquoties certatum

eft, noftris Damiani-fano, ® Polcrino, ac circum-vicinis locis faepius exeuntibus. Sed

dilapfo horte, cum exercitum collcgiflct Briflacus, n Salvatoris-fanum et pleraque vi-

cina caftclla in potcftatcm redegit. Erat tunc Figueroa cum Magio <» Valentii, quod

cft oppidum fitu commodum ad Padum, fcd muris admodum infirmum ; Germanofi-

que lccum habebat ; quorum partem in urbe collocaverat, partem extra urt>cm juxta

fluvium diftribucrat. Inflabat Magius, qui Briflacum cum bellico apparatu exiifle

feirer, ut oppidum muniretur, et Emmanucl Luna cum Hilpanis, quos penes fc habe-

bat, p Sartirana evocaretur. Vix alterum impetrari potuerat a fccuro fene, cum fu-

pervenit Briflacus; flatimque Figueroa cum Alvaro Sandacoct E. Luna confilium ex

tempore capit, et, ne cum oppido fimul ignominiofe caperetur, inde copias educere

conftituit. Magius, qui provideret, poft aliquod certamen fuos in oppidum a noftris

compullum iri, veritus, ne, fi conferti, ut fit, rurmatim irruerent, inftantchoftc, ipfi

cum oppido periclitarentur, q Patavio Lcccio ftrenuo militi negotium dat, ut, fi cafus

ferret, duabus partibus propugnaculum, quod r Baflinianum rclpicir, aperiri curarer,

quo recedentes fui fine tumultu intro acciperentur. Ipfc, qui Caclarianos regiis im-

pares viderer, cum deledis peditibus ex omni Germanorum, Italorum et Hifpanorum

numero in noflros impetum facit; interimque Figuetoam iniquo certamine cumnoftris conflidantcm monet, ut fc reciperet, qui bipatente porta exceptus citra peri-

culum et tumultum in arcem rediit : Magius fenfun cumjoanne Francifco Sanlcvc-

xino ad fuos fc recepit. Cum Briflacus poft cruentum certamen paulum rcccfllflct,

nec tamen omnino abcclfiflct, Magii juflii pons * Bormiac impolitus a Sanfeverino

refeinditur ; du&aquc folia ex adverfo arcis, quae Emnianucli Lunae cuftodicnda data

fuerat,

VA R. L F. CT. • fit, uti deinceps videbimus. F. J>. o. f.

INTERPR. * Ai Bi!ta

.

* Pateto. « le martfebal At Briffae. d * It fmr Ac U MitteCorAri a. ' la Cofie, eemte At la TrinitA. « Sommerive, Iral . Semnariva. k Cbierajco 1 la Toftatt.k

jifii.1 VUefratube. m Poltrho. n San SalvaAere. • Falerna. » Sartrrana. s FaAouauo Aa Leten.

' Bafltg/Mb ‘ la Barnuj,

T o AI. L 6 N

Digitized by Google

5io

CIDI3LIV.

Henrjcus II.

JAC. AUG. THUANIfuerat, omnis rei conficiendae fpes noftris ablata cft. Itaque Briflacus verfis armis

‘quaedam minoris momenti caflclia aggreditur ; et in iis » Spinum ac Ponzoncm mu-nita loca capit. Miflus interca a Figueroa in b Lumcllinam vallem et agrum Ticincn-

fcmFrancifcus cLandrianuseomcscum id e circitcrGcrmanis equitibus, qui noftrorum

fi illuc excurrerent, impetus prohiberer. Cum vero, noftris jam fere univerfod Lin-

guas illae pago potitis, dubitarent Caefariani, ne 'Aquac-Starilicnfium,quod oppidum

cft in ditione Monfcrrarcnfi, dubiae fidei, cujufque homines ad noftras parteis incli-

nare videbantur, deficeret, eo profectus cft Magius cum Albcrici { Lodronii et Sanfc-

verini Germanorum et Italorum legionibus. Rccufantibus initio cum intra moenia

accipere Aquenfibus, quod fubiratum ad fc Magium contendere cernerent, ille fubito

tormenta admoveri jubet : fcd Lodronii interventu res compofita cft, et Magius intra

urbem acceptus;qui, B Bormia tranfmifto, h Mclazcnum citra fanguinent recepit, pro-

motilquc Ponzoncm verfus caftris, cum obvium habuiflet 1 Carthufium propugna-

culum noftroruin praefidio firmarum, quod nifi caperet, magnis et infupcrabilibusin

Ponzonis obfidionc difficultatibus conflictaturus erat, id primum invadit; et, praefi-

diariisdeditionem facere detrectantibus, tormenta admovet loco paulum remotiore,

quod, in fubjecta valle, ubi id commodius fieri pofle videbatur, tormentis collocatis,

metus cftct, ne fupervenientes auxilio noftri ex edito loco ruentes oppugnantibus ne-

gotium faccflcrcnt. Ita tandem aperto muro, Carthufium deditum cft, cadcmque

opera pleraque loca infirma recepta. Reflabat Ponzo oppidum;quod cum cllct ador-

tus, rem opinione majorem fc aggreflum fenfit, praefertim jam inclinata tcmpeftate,

et nivibus per ea loca, quae montana fere funt, praealtis. Itaque, re cum Lodronio

et Sanfeverino deliberata, Cafalium ad Figueroam revertitur. Monuerat faepius

Egueroam Magius, ut Cafalio profpiccrct : nam advertifle fc node laxas et infrequen-

ti excubias fieri: opus efle majore praefidio, tam vicinis k Verrucae et Montis-

ccftini praefidiis, quae a 1 Biragis vigilantiffimis ducibus teneantur. Sed contra Fi-

"ucroa caufabatur imperium Caefaris/urbem fuac fidei ac cuftodiaccommiflam nullo

inerc "rayari mandantis. Monitus et a Magio m Valentii comes, dux praefidiariis

mpofitus ;qui ctfi periculum non diffiteretur, paucitate tamen militum fc exculabat,

tiam adempta fibi nuper Italorum cohorte. Cum nihil proficeret, impetrata a Fi-

meroa mifttonc, cum Jo. Guevara ad fua reverritur, luftrata in itinere “ Eporedia,

•ui o Morales praeerat ;‘qucm quafi periculi pracihgus monuit, ut fibi profpiccrct.

III. E a urbs in faucibusp Graiarum et 1 Poeninarum Alpium paulo infra ' Practo -

.•

iam Auguftam, a qua hodie torus ille trachis vallis Auguftana dicitur, ad * Duriam

Ita cft, inter horridos et inacccfios montes. Magii monita fuperbe neglexit Morales,

-um minime Eporediae ab hofte metuere fe dicerer, cui etiam ultro venienti occur-

rere paratus fit. Sed cum mox fuperbiae fuae poft Magii et Guevarae difccllum poc-

lituit. Nam haud multo poft Briflacus fub initium Decembris cum exercitu lupcr-

r-cnit, et ad eam partem, quae Duriam rcfpicit, ex adverfa fluminis ripa tormenta dil-

jonit. Mifll auxilio primum Andreas Corregienfis ordinum du&or, deinde a Ma-

cio 1 Carpeniac comes et Paganus ordinum duftor; quorum ille captus, hic cum raa-

orc fuorum parte in urbem penetravit. Edita magna muri ruina, quippe qui ab iUa

jarte valde debilis cftct, cum Duriam vado tranfiri pofle, quod nunquam crediderat,

jraefertim media hyeme, animadvertiflet Morales, jadlantiac prioris immemor de

^aftu fuo multum remifit, et, nullo dum a noftris impetu fa&o, urbem deftnt xix

iCal lan. cumque fc in arcem rcccpiflct, v poft diebus conditiones a Brillaco oblatas

icccpi., magno fuo ac genti, HUpanac dedecore. Id magnum momen,ummbus

tntf.rpr,-Kirit"-« Aw. Iurfront f Ia uormia

•Marcet ’ /r txtit if.Btnurd cfr A* ctfoi:ve-

& Vid. Paradin. -A*. 'fc Dlirc, Iui. fc Dtris.

' CfPflu.

Oigitized

HISTORIARUM LIB. XV. 5nnoftris attulit, patefa&o Helvetiis auxiliaribus ab ea parte venientibus brevi ac cora- CDDLIV.modo itinere, et aperta ad liberas cxcurfiones in a Iniiibres et Ticinenfcm agrum fa- Henricus II.

ciendas via. Capta b Eporedia, ftatim c Bugicla dedita haud longe a d Sarno fluvio, et

omnes illius tradus populares in regis verba ada&i:quibus etiam, ut eorum gratiam

/ demereretur, fatfa a Briffaco gratia medii tributi, quod Cacfarianis pendebant ; fic ut

pro xx cid aureorum tantum x cio annua in pofterum regi exfolverent. Deditum ce

e Mazinum caftcllum munirifiimum, poftquam biduo tormentis violenter fuiffer pul-

farum. Quod cum majora audendi animum noftris fcciflcr, ruptis a r Volpiani milite

induciis et rcpullo cum damno Trinitatis comite, qui commeatum eo inferre cona-

batur, Britfacus fub initium anni fcqucntis B Jacobi-fanum occupat, vicum loco ido- CJDIOLVineo politum ad prohibendas praefidiariorum, qui Volpianum, h Vercellas et Crcfccn-

tium tenebant, cxcurfiones. Ita vero inflituta munitio, ut, cum loci forma quadrata

effer, ad fingulos angulos fingula propugnacula erigerentur ; quorum cxftrucndorum

cura lingulis ducibus commilla eft i qui feftinatis operibus, cum et ipfi manum operi

admoverent, in eam altitudinem illa evexerunt, quae loco vel adverfus extremos im-petus ruendo fatis eliet, ut infigni experimento paulo poft patuit. Duo ex iis portammediam, quae Eporediam ducit, claudebant ; duo ex adverfo alteram portam, quae

‘Fanum-Ciermani Ipcftat, mediam item cingebant : et, quia fpatium porrectius quamlatius erat, foffa intro dutta, et ad foffac latera utrinque propugnacula interiora crc&a

et projecti tumuli5qui propugnacula prominentia quaquaverfum aequali et apto in-

tervallo fpc&antcs, ne impetus in ea fieret, prohibebant. Productis potentiae Galli-

cae finibus, etiam k Crcpacordium in agro Ticinenlt munitum caftcllum in regis po-_

tcftatem venit.

IV. Nec multo poft 1 Cafidium * S. Evafii ad Padum, fic enim civitas illa, quae

hodie principatus Monferratenfis caput eft, vocatur, opibus et nobilitate potens, cu-

jus praecipuae familiae funt* 1" 1 Sanmartinorum et Blandratarum comitum, felici

juxta atque audaci Jacobi n Salvaflbnis aftu a noftris eft occupatum. Hic, nobili loco

in y 0 Petrocoriis, fcd in tenui re, natus, diu Tolofac inter cos, qui juri civili in illa

celeberrima acadcmia operam dant, gladiatoriam fecerat : unde propter indignum

aliquod a fc patratum facinus in Italiam profugerat j ubi in ' Subalpina regione flo-

rentiflimo tunc militaris feientiae emporio tantum virtute et folertia profecit, ut non

folum vitae prioris infamiam elueret, fcd et fummos honores fub proregibus noftris

meruerit, et ei praecipue ob aerem et fagaccm diligentiam exploratorum emittendo-

rum et examinandorum cura a Briflaco commifla fit. Cum igitur11 Verrucae prae-

fectus effer, qui locus haud longe a Cafalio abeft, per quendam cmiffarium fuuni,

• Fontarolam nomine, qui vendendorum olerum Ipccic frequenter illuc commeabar,

et, ut genus hoc homines in utrumque parati utramque partem plerumque produnr,

in Hifpanofam familiaritatem fefe infinuaverar, deque urbis ftatu, munitionibus, or-

dine excubiarum, Figticroae ingenio et aliorum ducum plene edoctus, notato loco,

quo admotis fcalis commode fubirc pollet miles, rem Brillaco aperit, et diem vi Eid.

Mart. rei perficiendae conftituit, quo nuptiae primarii cujufdam ex urbis nobilitate

viri erant celebrandae : fic enim judicabat, cum et alias omnia lolutc ac negligenter

ibi agerentur, tum vero ea dic multo folutius in nuptiarum folcmnibus inter ludum

et vinum tranlactum iri, ut et tutius et citra in fidiarum fufpicioncm res confici poffet.

Quam fufpicioncm ut omnino tolleret, ipfc fimulato morbo medicos Cafalio

FigueroaeVAR LECT. « Vadafti r.D.af.d. * Cadurci* D o.

* Sjngermanonnn P- D. o. f. d.

INTERPR, * le Milanait & le territairt de Pavie. * Ivres. * Bielty Ital. Io Biel/a. 4 Sarti*

* Mazane. 1 Vutpian*. i Sarit;.i en Pirdmont 6 Vtreelh & Crejerntino.1 San Germana. 11 Crepatutre

au ttrriidre dr Paine. ' Cafaic S. Vaz fur le P*. • di Sau Martin* & Biandrata. “ Sahoifrn. "Fe-

rtiori. * Piedmont. S 1’errua. ' Pontorale.

NOT. 1 Sannartintrum. Paradin met S. Geer&t au licu de S. Martin. Put

512

CPIDLV.

Himkicus U.

J A C. AUG. THUANIFigucroacpcrmiflu evocandos curaverat j qui ubi Verrucam fubvcfpcram advenere,

cos, quafi fc ad quietem compofuiflcr, honorifice in diverforium deduci et diem craf-

tinum expedare iuflit ; fiatimque, cum circiter nece deledisa* Briflaco, ad hJacobi-

fanum muniendum tunc forte occupato, fummiflis, quos ipfc Briflacuscum reliquis

copiis fubfccuturus erat, Cafalium profedus, cum vino ac fomno fepultas excubias

rependet^ tertia fere poli mediam nodem hora fcalis admotis fine impedimento infi-

liit, et cacfis primis (lationibus in urbem cum omnibus fuis evafit, antequam excita-

rentur praefidiarii, qui pridiana crapula fegnes vix fc ledis moliebantur. Ita occupa-

tis plateis et foro, tubas, quasplurcis fecum attulerat, canere jubet; ctFranciae no-

mine ingeminato, quafi apertis portis jam Gallicuscxcrcitus urbem intrafi*ct, tantum

terrorem injecit» ut nullo fere certamine edito Figueroa ac Guevara fc in arcem rece-

perint. Germani ad turrem, quae reliqua in urbe crar, deferta civitate, fc contraxe-

rant. Salvaflourbe potitus, adveniente Brifiaco, fucccfliim urget, et ad turrem ex-

pugnandam contendit ; ubi, dum noftri inconfultius ruunt, et Germani initio gnavitet

fc defendunt, ce fere ex nofiris perierunt. Tandem turre vi expugnata et ad interne-

cionem cacfis cuftodibus ac Germanorum fumrno duce Jo. Bapt. c Lodronio, arcem

obfident commeatu fere omni deftitutam. a Nam, dum a praefedo, quem Fridcricus

Mantuacduximpofuer.it, teneretur, Hifpani, qui urbem tuendam fufceperanr, parce

annonam nec fere nifi dictim in arcem inferri patiebantur. Figueroa igitur, qui vi-

deret nullam in Germanis, quos penes fe habebat, fpem cfie, et vidum ad paucas dies

fupcrarc,dc deditione agere coepit ; et, vitam ac res falvas padus, nifi intra xxiv horas

auxilio juvaretur, arce fc exedfurum promittit. Gonzaga perfidia fcu potius fccuri-

tatc d Didaci Arbricii, qui Figueroae ab cpiltolis erat, fadum dicit, ut Figueroa ni-

hil de noflrorum confilio refeiverit;quippe a Magio milium ejus rei nuncium, per

hominem fibi fidum. Is, credo, Petrus* Plantanida erat, muniendorum locorum ap-

prime peritus, qui et fccrctum confilium de r Auguila Taurinorum capienda cum eo

communicaturus venerat ; ut feribit Lucas Contilis in Cacfaris Magii vita. 1 Capto

8Cafalio,moxct h Salvatorisfanum et Valentium in noftram potcftatcm venere; quo-

rum Briflacus, ne ncccflc haberet vircis fuastot locis feparatas habere, moenia dejici

et propugnacula everti julfit.

V. Melenianus interea in Senarum obfidionc, cum alius non proccflilTct, a

Joanne Manricc Cacfaris ac Philippi Angliac regis nomine folicitatus. ad haec ingen-

tibus promittis a Cofmo invitatus, aperta vi rem tenrarc llatuit. Subminillrata ad id

a Cofmo xxvm tormenta, praeter ea quae in callris erant ; et data rei cura Gabricli

i Scrbcllono acJulio k Alifano pcritilfimis hominibus : ipfc Melenianus cum Chapi-

no Vitellio, pollquam undique fitum urbis contemplatus dl, adeam partem, quae

1 Fano-Francifci fubjcda dl, m portam Ovilem verius machinas dirigi ccnfuit. F.a

fama fparfa, nimirum totis viribus impetum facluros hollcis, ob idque fhajora tor-

menta magno numero Florentia adveda clfe, ingens in urbe primo animorum con-

fternatio fuit ; coadoquc concilio deliberaturi cives convenerant, an potius e re com-

muni videretur, quam extrema belli fubirc, de conditionibus legatos ad Mclcnianum

mittere :jamque ineam partem propendere plurium vota apparebat, cum Monlucius

rei per Hieronymum " Spanocium et Bartholomacum ° Cavalcantium certior fadus,

cum Corn. Bentivoiio communicato confilio, omneis Gallorum, Italorum et Ger-

manorum duces advocat j et, cum huc ufquc ex morbo infirmus obvoluto femper

fere

VAR. f-ECT. quae cum a praefecto P. D o.f.

INTERPR. * It merrfibel dt Brijflu. * Santje. r le./renr. d Diego di jlrbrizzo. * Fienta-

nuLe. 1 Turi», e Celete. v Sen SelveJore. J SerbeUone. * Alf/ni. 1 Sen Framtefn. “ parte Ovile.

* Spaneechi. • Cevekanti.NOT Dde rapto Cefefio, mox et Seivetorit- everti jnjjit Ccs lignes dotveffi cftrc cflacfej,

fenum et Velentium m noftrem potrfietrm ventre: puifqinl paroit par la fuite que Valcncc fuc tnurile-

4uorum Enfferut, ne wtttjfe heberet virtis fuat tot menr anaqui par les noibxs i miis San Silvadorc

UritJeperetet hebere, moenia elejiti & propugnaco/e fut prts. Fnt.

vT ~ Digitized by_GpOglfe

HISTORIARUM LIB. XV. 513fere capite ac vcfte pellibus farta indutus fc domo tcnuillct, fplcndidiori demum a- CI313LV.miclu, ceu vcnuftulus aliquis et formae ftudiofus juvenis» faciei etiam pallore difii- Hcnricus ii.

mulato, et modico vini Graeci potu rubore contraflo, in publicum prodiit, et fiduciam

praefentia fua civibus fecit ; quos in conventu publico, ubi jam fedebant, allocutus

gravi ac vehementi oratione a confilio aeque turpi atque ipfis exitiofo dehortatus cft,

{'aeramenti religione denuo obftri&is Rccrodo ac ceteris ducibus pro rege ac rcpublica,

quam rex tuendam fufeepiflet, fideliter atque ad ultimum ulquc fpiritum decertaturos.

Id coram populi duce, xn confiliariis, ac rei bellicae O&oviris, qui magiftratum con-

fiituunt, adum : quod mox per Ambrofium» Nutium ad reliquam nobilitatem rela-

tum cft, magnaque omnium laetitia exceptum. Confirmatis civium animis, reli-

quum erat, ut urbis fccuritati profpicerctur. Ac primum quidem ad munitiones fa-

ciendas urbs in vm regiones diftributa cft ; quarum fingnlac lingulis Oftoviris attri-

butae, qui per lingulos homines fibi fidos deferiptionem omnium tam virorum quamfocminarum facerent, qui operas diurnas ad urbis munitionem commodare teneren-

tur 5 viri quidem a xn anno ufquc ad lx, focminac vero ulquc ad quinquagefimnm.

Julii illi palas, marras, fportas ac cetera fodiendae ac portandae terrae necclTaria inftru-

menta comparare. Ita vero rem militarem in urbe ordinaverat Monlucius ; ut om-nibus iis, qui arma ferre poterant, in xxv vexilla diftributis, iv urbis pracfe&os prae-

poneret, qui Ocloviris rei bellicae parerent 5 ut, cum res pofccrct, Monlucius lingu-

lis O&oviris imperaret, illi legatis fuis; qui, li ruinam farcire aut opus facere neccflc

cllct, regionis ducem aut urbis praefectum monebant ; et tum ille operarios fuos aut

vexilli ducem citabat : fic intra horae fpatium citra tumultum follorcs atque operarii

magno numero, aut cohortes, quantis opus cfler, ad Monlueii imperium convenie-

bant: et, ut proditionibus internis occafio praecideretur, lingulis vi horis tcflcra mu-

tabatur. Confiiium Monlueii crar, qui videret exiguam aut nullam auxiliorum fpem

cfie, diftrafHs totfariam regiis viribus, hoftctn intra moenia accipere et cum eo totis

viribus confligere j quod extra urbem non nili iniquo marte fieri poterat. Itaque ci-

tra murum lxxx circiter pafluum foliam ducere, camquc tormentis, quae catenis

clavis et laminis ferreis impleri mandaverat, ac feloppetis majoribus atque omniicloppctariorum urbis multitudine munire decreverat : ad latera vero propugnacula

erigere; ex quibus poft illam violentam difplofioncm ipfc cum ducibus enfem, fa-

r iflam, pilum et cetera hujufccmodi arma gcftantibus oblique utrinque incurreret, et

hoftem jam difplofionc conturbatum cominus aggrederetur. Adhuc incertum

erat, qua parte urbs cllct verberanda:quod ut certo cognofccrct Monlucius, fub

nodem rufticos emittebat, cum aliquo ordinum duftorc f rufticos vero progredi ju-

bebat, et, fi murmur aliquod hominum inter fe colloqucntium inaudirent, ftatim ad

ordinum du&orcm referre;qui mox humi repens cum ruftico locum adibat ; et, fi

quidem treis aut pluteis fimul colloqucmcis audiret, id ad Monlucium referre jube-

batur ; qui, ex eo conjc&ans locum a rei tormentariae pracfcftls luftrari, ac proinde

ea parte debere verberationem fieri, regionis pracfcdlos vocabat i qui per Jcgatosfof-

forum duces citari curabar, ut fc ftatim ad opus accingerent. Iis indiciis Monlucius

fubodoratus, ea parte, quam dixi, verberationem faciendam cfle, quamvis abunde

provifa haberet omnia, tamen non mediocriter animi angebatur; quod ncccITarium

videret, ut civium praedia et hortos toto eo tra&u porrc&os demoliretur. Nam ad

portam Ovilem fpatiofns angiportus prominebat vacuus, quem terra opplcri oporte-

bat:quod cxfcqucndum fufccpcrat b Vici comes : nec aliunde terra peti, quam ex

hortis vicinis poterat;per quos medios folia ducenda erat, et educendi utrinque ag-

geres. Verum anxietatem hanc 1'olvit civium de libertate magis quam de bonis

• foltcica

INT E R P R. Nuti. * a ttnn Jtl flto.

Tom. I. 60

Digitized by Coogle

5*4CDIDLV.

Henricus II.

J A C. AU G. THUANIfoiicita confcnfio i qui, ubi dc hoftium confiiio cognoverunt, jufli protinus conve-

nere, et fumma alacritate hortos ac praedia lua demoliti funt, nuilo cujulquam gemi-

tu aut qucftu in tanta multitudine audito, allatis etiam magno numero facibus, ut

luce noftem vincerent. Mclcnianusca node vix xii tormenta admovere potuit

;

quippe quae magna operum vi in collem fubvehenda clVcnt. Ab iis initio verberatio

in imum murum fada j fcd exiguo profcclu, utpotc lateritium et tormentorum i£lus

fuic ulla fuccuflationc excipientem. Dcin tormenta in medium murum dirc&a;

quem aperuere tantum, non diruere. Tum vero patuit munitio intus a noflris

coepta : contra quam cum « Mclcnianus opusefle videret majore tormentorum nu-

mero, quibus fubvehendis tota dies cederet, interimque munitionis adiollcndac fpa-

tiumobfcflis concederetur, tamen cohortes quafi ad impetum faciendum praeparari

jubet. Ipfc, poli tormenta in humili cafa tectus, lc&ica, nam tum forte podagra vexa-

batur, latebat, cum Monlucius vix tandem deprehendit ex antiqua arce tormentorum

poltcriora confpici } in quae per latus contraria verberatio dirigi pollet. Itaque con.

feftim illuc dirc&um tormentum a Scncnfi pcritifllmodifplodi aliquoties jubet;quo

Germanorum cohors, quae prope erat, infcftata, mox et aliquot Hifpanioccifi funt:

dclatoque torte in cafam idu, Mclcnianus, qui tunc cum cubiculario quodam nobili

Philippi regis ad cum milio fermones ferebat, ejus ruina paene obrutus vehemen-

tique pavore correptus, quafi contrario morbo, podagrae doloribus tunc temporis

folutus fuit.

VI. Ita corruptis hoflium tormentis, confuitatum in callris, an verberatio

continuanda clfct: tandemque placuit, vini abltincndam, expedandumque efle, dumarmis invida civitas fame vinceretur. Igitur tormenta deduda, et, quae Florentia

adveda fuerant, ita ccnfcnte Manricc ipfo, qui rem adeo urgebat, remifla. Jammagna vidus inopia intus laborabatur; et capitis indida poena interdidum erat, ne

quid commeatus in urbem importaretur ; idqucfcvere admodum Vitellius cxfcquc-

batur, ftatim fine gratiae fpe, qui deprehendebantur, proximae arbori aut tigno fufi

penfis. Cum igitur videret Monlucius, fc fame non armis peti, ut obfidionem in ali-

quot menfeis extraheret, dc Germanis, quorum murmura jam audiebantur, urbe c-

mitrendis cogitare coepit:quod ut honeftius et citra fcditionis periculum fieret, per

Strozzium evocandos cos, quafi fe infeio, cenfuit ; miflbquc ad Strozzium a • Flami-

nio familiari fuo confilium fuum aperit:quod cum ille probaret, literis ad* Rccro-

duro datis ipfum, ut ad fecum Germanis quamprimum veniat, obtdlatur ; dccrcviflc

enim exercitum cogere, et impetum in hoflium caftra facere, quod fine Germanis ten-

tarc nequeat ; contcflaturquc extremis literis adverfus ipfum et ejus (ocios, nifi pa-

rcant, dc univerfa rerum noflrarum in Etruria pernicie. Allatis literis clam fenaru

et coram Monlucio recitatis, ille primo mirari fc atque etiam commoveri finxit

:

mox, ubi Germanos nutare, et, famis metu periculum minuente, tandem imperata

facere paratos fenfit, ipfc rei cxfcqucndac modum proponit;qui eo majore felicitate

exitum fortitus cfl, quod literis Strozzii interceptis dc Monlucii confiiio hofles ali-

quid cognoviflent, fcd diem tamen ignorarent. Itaque diligentes excubiae fiebant,

firmatis plus folito (lationibus:quas ut falleret Monlucius, dic di&aclam omnibus

portas claudi jubet, et intcmpcfta no&c n dclcclorum Gallorum cohortes, i Italorum

emittit;quarum primam b Charrius, (ccundam Blacco, tertiam « Gajacius ducebar

;

qui (lationes invaderent, dum interim Germani, folfa fuperata, pertranfirenr. Illi

flrcnuc rem agunt : et Charrius quidem duas Hifpanorum obvias flationes, quibus

praeerat Hier. d 1 orrenfis, perrupit; in tertia plus negotii fuit, occifis inibi ex noftris

XLVAR.LECT. « Mclcnianus dttf P D o.

I N T E R P R. a k taptatne Coffril.k Ut capitainrt Cbarry cJ- Bh.-eut. * t! turte di Cajazzf. d dt

Terre:.

NOT. * Dele Piamini»: lege CefliRi». VkJ * Lc^e ad Recrodam ptr t tUmtnium datit. Far.

Monluc- lib. 3. p.xaj. 8vo. Pat. t U captaine Fiataim»

Digitized by Googkj

HISTORIARUM LIB. XV. 515

XL optimis militibus : verum, dum certatur, Germani clapfi funt, quantumvis cos ad C1DIDLV.

*' Alnum ulquc infequente l'raneifco b Arolioct Fcrdinando c Silva* Rodcrici Go- Hlnricus 11.

mefii fratre, qui peditatui Hifpano per Adclantadi abfentiani praeerat. Cum vero

jam longum iter per opaca nodis cmcnfi edent, et quali in Iccuro folutis ordinibus

jam felli incederent, juxta d Lucinianellum a Chapino Vitellio ac vicinis prae fi di.iri is

intercepti funt, omnefquc fere deleti; tantuincc circiter fuperflites fuere, (alvis Ag-

nis quae tandem « llcini- montem retulerunt. Hoc cafu pcrculfi primo civium ani-

mi, fcd mox a Mon lucio, id maximo ipforum bono fadum diditante, nec nili clam

iplis tuto fieri potuilVe comprobante, confirmati, nihil de priAina Ade et alacritate

proptcrca rcmifcrunc : fcd, cum penuria in dies crcfccrcr, et opus efflet majore feveri-

tate, quam a civibus in concivcli fuoscxfpcd.iri pollet, quo fccuritati publicae coufu-

Icretur, ipfum Monlucium didatorcmcrcanr, abrogata cereris magiftratibus audori-

tate, et in cum ad mcnfcm unum tranrtata. Is ftatim, diftributis ftationum vicibus

inter oppidanos ac milites, ita ut oppidani duas nodes, milites unam tantum inter-

quicfccrcnt, civibus x unciarum panem in Angulos dies, militi externo xiv fu Ai ce re

flatuit; et, ut deferiptio inutilium capitum Acrcr, decrevit: qua fada, ivciocccc

circiter viri et foeminac urbe exadi, er hortis ludibrio ac lacvitiacexpoAti, miferabile

utique et crudelitati propius fpcdaculum, niA patriae libertatis, cujus caufa lcmpcr

praecipua efle debet, falas ac praefens rcruin ncccllitas id cxcufarct. Ita in iii fere

incnfciscxtradaobridio.dum interim fummisct ipfc f Mclcnianus difficultatibus pre-

meretur, commeatu, qui e longinquo petebatur, plerumque dcAcicntc, et equitatu

pabuli penuria femper e C3rtris remotiore. His accedebat, quod duces fere omnes,

praeter unum Vitellium, Mclcniani rapacitatem et fuperbiam ac contumcliolam mo-rofitatem perofi, longe hofpitia ab eo habebant ; et ipfc arthritidis doloribus confcdus

mutandi acris caufa E Montccio h Belcarum fcccflcrat. Itaque lente omnia agebantur.

Neque tamen ille omnino certabat; qui, ut interim fcditionem in urbe excitaret, hoc

artu ufus cft. Petrum quendam fubornat, qui fparfisper nobilium domos literis cos,

ur fc rcfpiccrenr, hortabatur : vanam hadenus fuifle Gallicorum auxiliorum Ipcm,

nec debere expedare illos, dum ad extremam ncccrtitatcm obrtinationc fua compel-

lantur, non utique eafdcm tunc a vidore conditiones, qiiac offerantur, accepturi:

proinde in tempore Abi confulant, et eunt iis, qui jam moniti fapiunt, confilia con-

ferant, quorum domos crucis albae Agno notatas confpcduri fint. Eae literac ubi in

alicujus e civibusdomum conjcdac fuerant, ftatim deprchcnfac ad magiftratum defe-

rebantur ;qui fubito domos nota illa infignitas explorari jubebat. Id cum bis terque

diverfis locis fadum efflet, populufquc fremerer, et fufpcdos ad fupplicium fine mora

pofccret, Monlucius obtinuit, ur tres ex nobilium ordine, quorum domos inferipras

deprehendi flent, in carcerem conjicerentur ; ratus, id quod erat, Mclenianum vide-

licet hac arte de nobilitate cum populo committenda cogitaflc, cujus is exitus erter, ut

nobilium ordo numero inferior, cum fc injuria a plebeis opprimi videret, urbis par-

iem ad tutelam fuam occuparet, et, ut Vim injuftam a fc amoliretur, confilia vel cumhorte conferre non dubitaret : neque enim adduci poterat, ut primarios ac pcrfpcdac

femper fidei civcis fccrcta cum hofte confilia agitare crederet. Itaque fcdulo popu-

lum ac magiftratum monebar, ut a vi temperarent, neque civium fanguine innoccn-

teis ha&cnus manus commacularent ; fcd rem tempori permitterent, quo magiftro

in veri notitiam brevi venturi fint. Tum fupplicationcs decretae, ut plebis incitatae

animi religione mitigarentur : interim per difpofitos exploratores cum diligenter

noftu per urbem oberranteis notari juffiflet Monlucius, in Petrum illum Mclcniani

cmiAariumVAR. LECT. • Ruifii P. D o-f.d.

INTERPR- * Artis. * d'An. ' Je Silva. e Lupfaaxrlk. • Mentohint. f U marjuit Je Ma-f- Mntetebia. h Beleart.

NOT. * Dele Almam : lege Artiam. Tat.

Uigiliz£d_by Google

5 i6 JAG AUG. THUANICID10LV. emiflarium fufpicio cecidit i qui comprchcnfus ac tormentis fubjc&us rem ut erat

Hrmucus IIMonlucio detexit. Ita primarii illi cives non folum calumniae fcd et mortis peri-

culo exempti funt : moxque a Monlucio moniti et exorati lautum adeunt, et licet

inviti gratias magiftratui agunt, quod non temere infidiofac calumniae fidem tribu-

iflent, nec plebis furori indulfificnr. Tumeffufi* utrinque lachrimis conciliati inter

lc cives, et populi metus ccfiavit. Reflabar, ut cmiflarius capite lucret : fed Mon-lucius ei a magiflratu delifti licet graviffimi veniam impetravit. Cum in dies ardior

in urbe eflet annona, contractum rurfus demenfum Monlucii juflu, dietimque tan-

tum xu unciarum panis ducibus et militi externo, civibus et militi urbano ix diftri-

bucbantur : ipfc Monlucius cum Bentivolio et a Gajacio fcmcl tantum in die cibum

capiebat ; atque ita ab extremo Februario ad obfidionisufquc exitum perduravit. Jamcarnes omnes, etiam equorum ac mulorum, confumptac erant j et quotidie inilirum

numerus ac civium dccrcfccbar ; multique inter ambulandum, fine morbo, lapfanti-

bus fubito membris, per vias concidere confpicicbantur;quod malvarum cfui a me-

dicis caufam inquirentibus tributum, quas alvum plus nimio folvere et concoctio-

nem impedire dicebant, coque fieri, ut qui cis vcfccrcntur, collapfis paulatim viri-

bus, fine fenili tandem deficerent. Milii interea Romam faepiusa fenatu, qui ex-

plorarent an auxiliorum toties promiflbrum fpes eflet, Amcricus b Amcricius pri-

mum, dein c Corfiniani epifeopus et Carolus J Moliamus * tandem et P. Antonius

«Pcccius, qui, cum Romae cardinalium ac reliquorum regiorum miniflrorum vo-

luntates periclitatus eflet, literis ad fenatum datis eos horratuscfl, ut laluti fuac con-

fulcrcnt : nullam nili in ipfis et conditionibus a Cacfarc et Cofmo propofitis Ipcm

efle ; neque vero illos ita irritatos, quin placari poilinr, modo mature fibi profpi-

ciant : inulta condonari in jufla libertatis dcfcnfionc, quorum alias ob caufas nun-

quam gratia fieret. Miflus poftremo Ambrofius Nutius noflris partibusmaxime addic-

tus, qui, quid fpei reliquum eflet, videret, et, fi ncccflario conditiones accipiendae cf-

fent, id ut falva reipublicac ac civium libertate fieret, procurarer : nam hoc fide fua me-

ritos de rege f Senenfeis. Di didebant tum Romae inter fc cardinalis Ferrarienfis et

Srrozzius; quod hic, qui Colini odio pacem in& Etruria nollet, nullas omnino condi-

tiones admittebat} ille contra, qui metueret, ne Senenfium civitas in Caelaris aut

Colmi poteflatem deveniret, quafvis conditiones admittendas ccnfcbar; et, falva ci-

vium libertate ac regis auftoritate, ut res componeretur, omni Audio enitebatur ;pon-

tificcmquc urgebat, ut lc medium interponeret;qui, abjcfta fpc, quam de adipi fccnda

ea ditione init ioconceperat, poftquam in voluptatcscffufcfolutuscft, languidius fc in eo

negotiogerebat. Proximum erat, ut civitas apud aliquem Icaliacprincipcm deponeretur,

Ferrarienfis videlicet fratrem, aut alium, de quo conveniretur. Verum hac conditio-

nes cum proponerentur. Coimus, qui hujus belli invidiam a fe amoliri vellet, rem ro-

tam ad Cacfarcm rejiciebat; quem lcicbat omnino in animum induxifle Senis potiri,

quippe quas ad Imperium pertinere contenderet : nam in tabulis Imperii perferiptum

reperiri, Senenfeis olim Carolo iv imperatori fidem addixifle, ctcjusaulpiciisrcipub-

iicac formam, quahadenus ufi fuerant, inflituifle; ac proinde, cum a Cacfarc defe-

cerint, cjc&oHifpanorum praefidioet dcftrufb arce, perduellionis crimen videri in-j

currifle } ac proptcrca ftatim poft rebellionem camerae judicio prolcriptos fuifle:

Cacfarcm vero, quali ad fc jure devoluto, cos Philippo filio Angliac regi fccrcto in-

flrumcnto attribuifle : itaque debere illos, qui huic negotio fc immifccant, cum Cac-

farc agere. Haec ita a Cofmo dicebantur, ut tempus duceret:quod Ipcrarct, fi civi-

tas fine conditione Caefaris arbitrio permitteretur, fore, ut aut eam grandi aere op-

pigneratam apud lc deponeret, aut, fi ejus pofleflionem a fc omnino abdicare vellet,

fibi quam alii tradere mallet. Ea propter, milio Hieronymo h Veterano, qui olim

con filio

INTER PR. * »/ (tote di Cajazza. * Amtriiki. c Pirmta, * Majfaiti. • Pftei. 1 Sitna. * UTiferne. * da l

re(tkunto di Ptfa

Digitized by Google

HISTORIARUM LIB. XV. 517conftiio ‘ Clodiae inito interfuerat, uti diximus, dcfc&ionis Scnenfium primarius CIDIDLV.

minifter, et poflea ob privatam injuriam noftrarum partium pertaefus ad Cofmum HtNtUCUi li7

defecerat, Cacfaris ac Philippi filii voluntatem periclitatus fuerat. Dum fruftra la-

borat cardinalis Ferrarienfis, nec Strozzius de promiftts auxiliis fidem liberat, crcf-

centcfcmpcr in urbe penuria, tamen obfcfits fecit animos b Cafalii fucccfius, qui in

hoc tempus incidit i poft quem Brifiacum, omni cura alia folurum, cum vietore ex-

ercitu auxilio venturum expettabanr. Sed, cum etiam ea fpes fmftra fuifiet, rurlus

aliud accidir, quo homines nihil non pro libertate facere et pati parati in novorum

auxiliorum fiduciam crctti funt.

VII. Nam fub id tempus Juliusm intemperantia vitae magis quam fenio cflfoctus

fato conccfiit;qui, Joanne Baptifta Balduini fratris filio mortuo, cum non ita a Fa-

biano juniore Baptifiae fratre folicitarctur, totum lc voluptatibus mancipaverat, pa-

rato ad delicias nobili illo fcccfiu, ftructura et operibus antiquis admirando, in quo

fere reliquam vitam a negotiis vacuus cum amicis fui fimilibus inter ludos, aleam, co-

moedias er, quae talia comitari amant, lacto fafiigio indigna oblctfamenta, continu-

atis nofti diebus, tranfcgitj ac tandem ix Kalend. April. deccffit, relicto nominis

herede Innocentio illo c Montano, qui, fccleribus et morum obfcocnitatc infamis,

• longo poft tempore facrum collegium dchoncftavit. Quam vero a negotiis abhorre-

rer Julii animus, fatis declarat, quod de mortis ejus genere refert Onufrius Panvinius :

Balduinum fcilicct ipfius fratrem pro fc et Fabiano filio, cui Cofmi filiam dcfponfa-

tam fuifle diximus, cum d Camertium oppidi potiundi ardenti defiderio acftuarct, re-

petita faepius interpellatione tandem eo pigrum fenem adegifle, ut promitteret, fc

de ea re in confiftorio quamprimum relaturum ; pontificem vero, ubi cunftos adver-

fari fuac fententiae vidit, rem procraftinando diftulifle, et, ne confiftoria habere ab

importuno fratre cogeretur, languorem finxifle j cujus quo majorem fidem faceret,

ufitatis cibis abftinuifle, aut parcius quam pro more fumpfiflc } ex caquc vitae ratione,

per ridiculam fimulationcm commutata, morbum ferio contraxiflc, qui cum jam

Lxvii annum egreflum brevi tempore abfumpfcrit. Hujus in locum cum novumpontificem fuflc&um iri fpcrarcnr Senentes, qui eorum juftam caufam majore ac

praefentiore auxilio tueretur, rurfus animos fuftulcrnnr : verum ob longas altercatio-

nes re diutius, quam putaverant, dilata, coque tandem dcdufta, ut panis omnino in

urbe deficeret, de conditionibus ferio agi coepit, cum bona Monlucii gratia, qui ta-

men ipfc regis nomine de deditione agere noluit. Nec minus interca obfeflbs Stroz-

zius fpc bona implebar, qui, dclc&ibus pafiim habitis, jam fc vi cid peditum fubfig-

nis habere dicebat, quorum ope et obfidionem brevi foluturum fc, et in pontifice deli-

gendo cardinalibus, qui regis partibus addi&i erant, pracfto futurum ja&abar. Accidit et

ut tunc commeatus, qui ex ima e Ncuftria fummiflus fuerat, in Herculis portum infer-

retur ; et cid id pedites, qui xxvm triremibus impofiti f Malli lia folverant, in Corfica

felicem cxfccnfioncm fecerint. His acccflit, quod« Corfmianum praecipuum in Cla-

niana oppidum, cui Leonidas Malatcfta praeerat, paulo ante, Aenea Picolominco in-

ftigante, rebellaverat, capto Joanne Baptifta' Arretino cum lx circiter pracfidiariis *

•nnde crebri inter vicina adeo praefidia in ora maritima conflictos. Cum autem k Si-

giimundus Roflius comes, qui 1 Bonconvcntum tenebat, cum c levis armaturae equi-

tibus, evocato « » Caciolo Mcnaldio, ad ® Kyriaci-fanum prope Ilcini-montcm in

noftros impetum fcciflct, mox infidias veritus fc recepit,°Mcnaldio capto cum

Jo. Baptifta 0 Scazino } qui turpe fugere rati poft aere certamen cum multis aliis

Ilcini-

VAR I. ECT. * Baculo Monaldio P.D.o. • Monaldio P. D.o fd.

INT F- R P R. * Chioggia. Cajate. * di Monte. * Camerino, • U bajfr Normandie. 1 Marfrille.

* Pknza h Chiana. • tfAreize. k il eonlc Siyjrotndt de’ Rojp. ' BwntWVfUtt. m Batchtto Monaldi.

“ San Chrito • Scatunt.

Tom. I. 6 P

:a*: i..

518 JAC. AUC. THUANICIDIDLV. » Ilcini montem dedurti fime ; ubi, quod fevere nimis Mclcnianus in Florentinos rc-

Henricus II.*bcllcis, fic proferiptos vocabat, animadverteret, nec uliis conditionibus b Carolcto

fido Strozzii miniftro atque exploratori mortis gratiam facere voluiflct, paulo poft

ipfius Srrozzii juflii, preces fuas tam parvi ab hofte fieri indignantis, in furcam arti

fimr. Dura haec fiunt, fregit obfeflis animos c Scarlinum, quod a Camillo d Sccfio

cum lxxx praefidiariis tenebatur, a Luca Antonio e Cupano Plombini praeferto in-

terceptum. Cum Strozzius nihilominus de auxiliis fpem faceret, miflo Hermete Pal-

lavicino familiari fuo, qui Senenfium de deditione confilia impediret, et memorescos decoris antiqui ac priftinac libertatis efle juberet, decreti tandem a Senenfibus adCofmum legati, Hieronymus f GinusBandincllus, Alexander i Guliclmius, Scipioh Gifus, Hier.

!

Malavoltius. Antequam tamen proficifccrcntur, Ilcini-tnontcm

ad Strozzium mittunt, qui eum de re omni erudiant : ex cujus confiiio ad Brifiacum

'eodem tempore mittuntur Nicodcmus Forteguerra, et Strozzii nomine k P. Matia

#B Amcricius, qui auxilia urgerenr, et quid fpei eflet, antequam cum Cofmo tranfi-

geretur, ad fenatum referrent. Luccnfcs et a Strozzio fulcitati fc intcrpofucrunt j

et, largum commeatum venientibus auxiliaribus polliciti, flurtuanteis, hinc prac-

fentis exitii metu, hinc libertatis retinendae defiderio, a qua ne manifefto quidempericulo deterreri poterant, animos Senenfium rurfus ad aliquod tempus confirma-

runt. Captum et tunc 1 Vaiianum ab Hadriano » Balcono Ciufii praeferto $ qui,

» BettoPerufino cum ciocc ad 0 Qucrcctam pontem fecrcto Clanium tranfirc juflo,

arcem eam praefidio nudatam facile occupavit : fcd non item pontem ac propugna-

cula circum a Cofmo cxftrurta > in quae, capto Valiano, rtatim a Malatcfta recens

miles ex p Cortona, Politiano et Arretio introdurtus cft. Sed, cum Strozzius, qui

eo cum copiis fiibiro advolaverat, arcem tuto teneri non poflc judicaret, tam propin-

quo hofte, locum deferit, et, revocatis Corfinianum 11 Gallorum et xvm Italorum

vexillis, quae fecum adduxerat, iis Aurelium Fulgofium cum fummo imperio prac-

pofuit. Huic oppofucrat adPolirianum Cofmus q Radofium comitem Dalmatam

cum c equitibus Epirotis : cumque inter cos quotidie fere pugnaretur,

1 Scriliacus

alae equitum Gallorum praefertus inibi occifuscft.

VIII. Interea, annona in dies in urbe deficiente, poft multas altercationes

tandem pcrfcriptac conditiones : ut Cacfar civitatem ac rem pubi icam Senenfium in

fidem fuam et Imperii acciperet, falva libertate et magiftratuum antiqua aurtoritate

:

praeteritorum oblivio induceretur : cives fuis bonis ac dignitati rcftitucrcncur ; lice-

ret tamen iis, qui velint, vel folis vel cum omni familia inde migrare, et quo vide-

bitur proficifci : ad tuendam et confcrvandam urbem Caelari jus fit, quaiuum velit

praefidium ex quacunque natione imponere, quod fuis fumptibus alere reneatur? ita

ramen, ut non nifi de civium confcnfu arcem in civitate novam cxftruat, aut diru-

tam inftaurct:propugnacula ad urbem durante obfidionc aut ante cxftrurta ftatim

poft deditionem et introdurtum praefidium diruantur: Cacfari liceat rempublicam

arbitrio fuo conftirucrc, juxta montium et regionum ordinem in rcpublica hactenus

receptum, falva tamen praefecti urbS, (enatos et magiftratuum tam urbanorum

quam extra urbem aurtoritate, immunitatibus ac privilegiis : liberum iit Gallis duci- .

bus ac militibus et eorum parteis fccutis ad tympani pulfum inde exire cum armis,

lignis explicatis ccteroquc belli inftrumcntoct omnibus impedimentis : cautum, ne

eo beneficio uti poftint, quos cxfulcs et rcbellcis Cacfar ac Cofmus appellabant i

quem innumerum veniebant Neapolitani, Mediolancnfi imperio fubdiri, ac Floren-

tini; additum, ne haec parta prius rata haberentur, quam poft vm dies a tempOre

quoVAR. LECT * Amtricus F. D. o. f.

I NT E R P R. 1 Man/mlcim. > Caritis da Mantairin» r Scatit»». 1 Sctf. • CaffSM, jnmvrrnturdt

Pwmhm. 1 Gbino Ba»Jiwe/fi. * Guglirlni. * Gbt$k>, al- Gif 1 MaLulti. ‘ Fiermatta Ammiht.1 Vahana. » Barlicni, gwtrwewr dt Ckmft. » Bell» da Perrgia. • Prrtl dtl/a Qvrnia. 1 Certi»*,

Mfn/tjmldano r Arezza. « il tanti Radtt di Dalmatia. * dt Srrilfat.

Digiiized by Google

HISTORIARUM LIB.XV. 519

quo fcnatus ea comprobaflcr. Hacc iv Non. April. Klorcntiac coram Jo. a Maurice CDIOLV.

et Fr. b Toletano acia. Quae ubi « Senas allata fune» d Mclcnianus per tubicinem HenricusILcolloquium pofeir. Midi a Monlucio Bentivolius ct Cliarrius : ad quos Mclenia-

nus, Pa&is, inquit, comprchcnfum cft, ut Monlucio ac ceteris Gallis atque Italis fub

rege merentibus liceat arma fua gcftantibus, explicatis vexillis ct fonantibus tympa-

nis cum omnibus .rebus Tuis exire. Hacc autem, quorfum pertineant, Monlucius

veteranus dux ct harum rerum peritus quin clare videat, non dubito. Eum tamen

pro benevolentia, qua vos ex animo profequor, monitum per vos volo, cum regi

non Scncnftbus militet, Senenfeis pro Gallis minime pacifci, aut cis idonee cavere

potuific. itaque, fi fibi ac luis confultum cnpit, pro fc ac luis regis nomine mccumpacifcatur , nec dubiter, quin conditiones regis dignitate ct fua virtute dignas a meimpetraturus Iit. Quod ubi Monlucius per Bcntivolium ct Charriutn intellexit,

ftatinV rcfpondir, feire fc quid ex belli ufu liceat: ceterum Ic ac luos ea virtute efie,

ut, quamvis extremis anguftiis conflidcntur, nihil regis dignitate et Gallico nomine

indignum faduri fint: proinde fufficcrc libi, quod Senenfes pro fepadifint: quae

pacla H quis violare audeat, paratum fc ea armis ac vitae periculo tueri •, nec commif-

fururo, ut nomen fuum ullis de urbium deditione pa&is unquam apponatur. Hocingenuo et audaci rcfponfoftupcfadlus Mclcnianus tandem acquievit ; ct curaturum

recepit, ut, ficuti Senenfes cavillent, ipfc cum fuis honorifice citra periculum urbe

egredi pofict. Ab eo capite, quo Gallis cautun, fuerat, excepti fuerant cxfulcs ct re-

belles a Cacfarc, Philippo Angliac rege ct Cofmo proferipti. Id cum Monlucius

inique admodum ferret, quippe qui viros natalibus ac virtute praeftantcis ac de rege

Teque optime meritos in certifiimum capitis diferimen vocari pati non pofict, urgente

pcaccipuc Bartholomaco Cavalcantio, Senenfeis tumultuario in concilium vocat, cc

captionis plenam pattionem efie ofiendir, quae cos ipfos, qui pacifcantur, pactionis

beneficio excludat : nam feire fc certo, Senenfeis, ftatim poftcjc&um urbcHifpa-

norum praefidium ct dirutam arcem, infiigante Cacfarc, ab imperiali camera pro-

feriptos efie, ct Cacfarcm, devoluto per lcntentiam ad fejurc, cos Philippo filio dt-

tribuilfc : itaque videre ipfos, quam non finccrc cum cis agatur ; ct potius efie, ur,

dum arma adhuc retinent, extrema quaeque experiantur, ac gcncrofc tandem mo-riantur, quam depolitis turpiter armis carnifici fc et amicos una jugulandos prae-

beant. Etfi non ignorabat Monlucius, Senenfeis, quibus alio capite exprefle cautum

erat, minime ex eo in diferimen vocari, tamen fcrupulum injicere volebat, ut peri-

culo fuo territi amicos ac (ocios fuos non dcfcrcrcnt. Et vicit ejus au&oritas : namftatim ad arma in urbe conclamatum cft magno confcnfii. Quod ubi Mclcnianus vi-

dit, fubito Florentiam ad Cofmum mittit j qui veritus, ne dcfpcrationc ada&i Se-

nenfes cum Gallis ultimum impetum facerent, ct raros jam in aggere ct circa Mclc-

nianum ipfum milites aut caederent aut rcpulfosobfidioncm folvere cogerent, mox* Concinum remittit, cujus opera Iblcrti juxta ac diligenti in hoc negotio (emper uliis

fuerat j ct, indufla exceptione, omnibus indefinite liberam abitionem permittit.

Di&a dies ad xiKal. Maias; quo, poftquam Camillas f Eleii comes, Nic. z Scrigar-

dius, Auguftinus b Bardus ct Laelius» Pccciuscum Odloviris rei bellicae Florentia re-

diere, Monlucius, tradita civibus Camollia porta ct veteri arce, cum fuis urbe exiit,'

eo ordine, ut Bcntivolius et k Gajacius cum iv Italorum cohortibus, quorum duceserant Bartholomacus Jordanus 1 Pifauticnfis, I^naldus ™ Vccius Ferrarienfis, "Tur-cctus Brixianus ct 0 Flaminius Perufinus, quibus fc focium addidit Marius p Bandinusplebis praefoftus, s Santalbanus ct Lufianus cum Gallis praecederent, ultimum ag-

men clauderent Charrius ct Blaco:quos poftrcmo in equis fcqucbatur Monlucius

cumIN TF.RP R. » Manriyuez. b de Tcltde. •Sima. It marcuit de Marianam. * Canem. 1 fEici.

* &tritardi. " Bardi. 1 Preti. k tl cante di Cajavtt. 1 da Pe/aro. * de' Vtttbi da Ferrata. * 7ir«tbttu da Brtftia. * Flaminio da Ftrn^ia. * Daadiac i Papt de S • Aakan, Gr dt Lujjan

jajfeed by Google

f

r' •

i

5 ao JAC AUG. T H U AN I

C13PLV. cum Hieronymo» Spanocio, cni plus ceteris timebat, medii inter Italos et Gallos in-

IJenricwH. cedebant id ccc circiter viri et focminae Senenfes cuin pueris et infantibus, qui, ut

libertatem, pro qua gencrofc adeo pugnaverant, vel cum omnium fortunarum jadu-

ra fervarent, patriam deferebant ; lamentabile utique vel ipfis hoftibus fpcdaculum.Auxere miferationem, cum ab amicis ac propinquis, qui in urbe remanebant, difcc-

derenr, amplexus et lachrimac utrinque cffufac, quod iis, quibufqumtam conjundivixerant, aut jam hoftes aut brevi futuri cfl‘cnt. Milites certe noftri vix hchrimascontinebant; er, cum magna conflantia fine ullo murmure famem in obfldionc tolc-

raflent, aegre difccdcrc et miferos civcis dcfercrc videbantur. Multi eo dic ex iis

ir.tcr incedendum mortui conciderunt, cum ante quatriduum panem non guftaflcnt.

Senibus et mulieribus gravidis atque infantibus portandis Monlucii rogatu perhumane

a Mclcniano commodati funt l muli. Ipfc, qui Hifpanos et Germanos in aciem

difpofucrat, cum ChapinoVitcllioad b LazarifanumMonlucioob%iam venit ; cum-

que medium uterque aliquanto tempore deduxerunt. Cum pofl amicos fermones ac

complexus poftrcmodifccffiflcnt, ad c 1 Almam-ruptam* Almo amni impolitum vi-

cum ufquc noflri procclfcrunt ; ubi xvm aflnos pane onuflos repcrcrunt, reficiendo

militi a Mclcniano benigne fummiflos. Inde ad Bonconvcntum progrefli, dedu-

cente cos Gabriclc Scrbcllono, cui id muneris poftMclcniani avunculi abitum com-

miflum fuerat:qui poftquam adventantem cum equitatu P. Srrozzium vidit, Montu-

cium, Bcntivolium, J Gajacium ac ceteros duces complexus difccdit. Noftri cumStrozzio « Ilcini montcm eodem dic profedi funt. Ibi cives Monlucium fccuti, pa-

tria relicta, quae patria amplius non effer, regis aufpiciis rcmpublicam denuo ordi-

nant, inflituto fenatu, creatis raagiftratibus, et praefedis in oppida, quae tenebant,

ad jus dicendum miliis, ut hac fpccic libertatem antiquam retinerent, et patriae amif-

fac cafum quodammodo folarcntur. Biduum ante deditionem Monlucius diploma

a fenatu rcipublicac figillo firmatum impetraverat, quo Senenfes tcftabantur, ipfum

egregiam operam in civitate defendenda regi et rcipublicac navafle ; fc viciflim nihil

omififle, quo fidem regi datam et libertatem a majoribus traditam tuerentur ; fcd in-

vidos armis et animis tandem ncccflitati, e hoc cft fami, ccfliflc; Monlucium nihil-

ominus nunquam adduci potui fle, ut regis nomine de deditione ageret, fcd fc pro

Monlucio ac regiis ducibus ac milite pados efle. Cum Monlucius aliquot dies cum

Strozzio fu iliet, ab eo triremem, qua in Galliam cum fuis portaretur, obtinet: atque,

dum f Centumcellis ea inftruitur, pracmiflis Luflano, 8 Blaconc, Santalbano, ipfe

interim Romam divertit;partim ut regios miniftros inviferet, partim ut gloria fua

late per Italiam ob memorabilem illam obfidionem fparfa in celeberrimo theatro

maefens frucrctur. Jam pofl Julii mortem Marcellus Cervinus,h Fano in agro Pi-

ceno natus, cum majores fuos a >PoIitiano k Etruriae caftcllo repeteret, in fummum

pontificem cledus fuerat v Eid. Aprilcis, xvm, poftquam Julius dcccflcrar, dic;

v Ranutii Famefii cardinalis Alexandri, qui tunc aberat, fratris favore praecipue fub-

lcvatus, fub quorum avo ob fummam eruditionem et cum gravitate conjundam mo-

rum probitatem ad magnos curiae Romanae honores evedus, poftrcmo ipfius Alex-

andri commendatione in cardinalium collegium cooptatus fuerat. Is, quod pater

Richardus aftrologiac judiciariae feientia clarus ei ex ftcllarum conjundionc fum-

mam in ccdcfu dignitatem praedixiflet, cumaCaflandra^cnciamatrc ad nuptias

• • invitaretur.

V AR LECT. • Almae P. * Alexandri Fameffl cardinali* praecipue favore,

f cute» fame rrocokbat, cdTiffe P.D.O.f.d. fuffraganntxtf ciGuidonc Afcxnio i,fortia et Ranurio^ 1

Alexandri fratjc cardioalibui ; fub quorum P.D.o.

INTERPR. • Sp^roaN * Sm L*x*r». e -ArtU-retr*. 4 ii eonit A> C*)a*x»- * Mtnttlent.

i CMluvtrMi. >7, uyttlu Blum. > T*u ulU M.r,. iAuus. 1 'UTafeait*. ' Br*eia.

N OT. Dele a:».» : lege ArUuurqtim Tu.

Digitized by GoogI

HISTORIARUM LIB. XV. 521

invitaretur, pertinaciter rccufavcrat ; nolle fc divitans clariorem longe fortunam, CIDIOLV.quam fibi aftra foluto ac coclibi portenderent, matrimonii vinculis commutare. Henricus II."

« ld une Lucas* Gauricus, cujus magnum in ea arte nomen, in libro Geniturarum pro-

didit; qui liber, quod fumme mirandum, triennium antequam Cervinus pontifex re»

nunciarus cft, Venedis apud b Curtium Trojanum publicatus fuit ; ut, non vanam om-nino eam praedictionem fuifle, aut de praeteritis, ut plerumque fit, tantum pronun-

tia fle, appareat. Statim ubi magiftrarum inivit, ut grati animi fpccimcn daret, fe da-

turum operam dixit, uf Farnefii intclligcrcnt, familiae 1'uac beneficio Paulum 111 in fc

revixiffe : fcd, cum valetudine parum profpera uteretur, ad haec comiriorum incom-

modis valde debilitatus cflet, duodecimo poft dic gravius et pituita et non levi febre

decubuit;qua imminuta, et minui fcnfim vires coepere, tandemque apoplexia correp-

tus pridie Kalend. Maias, lv, minus vi diebus, aetatis anno, et xxii pontificatus dic

ex hac vita migravit ; et juxta Nicolai v monumentum conditus cft : vir rara erudi-

tione, prudentia et fan&itarc vitae antiquis comparandus ; et fub quo certa fpes emen-

dandae ccclcfiac affui ferat, nifi ipfum, quod multo ante non difiimulavcrat fc vereri,

pontificii faftigii altitudo, quae plerofquc alios merfit, forte fuiflet depravatura. Namcum, anagnofte de more facros libros aut patrum veterum feripta, dum cibum fumc-

rct, recitante, poft longum filcntium in memoriam rcvocaflct Hadriani iv verba,

quibus miferam pontificum Romanorum conditionem deplorabat, mcnfa manu per-

cufla, fubjccit, non videre fc, quomodo, qui faftigium hoc altiftimum tenerent, faluti

fuac confulcrc poflent. Antequam moreretur, ad cura fa!utandum admi(Tus cft Mon-lucius : unde mox Centumcellas profc&us triremem paratam cum fuis confcendit, et

vento fecundo ufus curium inter Sardiniam et Corficam tenuit, donec Bonifacium

appulit, ibiqucjofcphum Bonifacium' Molam convenit, qui Andream Auriam cumjj circiter triremibus ad d Stephani-fanum juxta OrbitcUum fubfcdiflc rcnunciaf.'

Tunc f Thermus b Calvium cum Paulo Jordano obfidebat» qui, ubi propinquare

Auriam fcnfn, lumina celeritate obfidionem folvit, dcmcrfis in marem tormentis,

ne in Hifpanorum manus venirent; quae eodem anno noftri expifeati funr. Haud

longe > Antonius Ifcalinus Adaemarus h Polinius Garda xxvm trircmcis, quas habe-

bar, in proximam ftationem fubduxerat: qui, ubi de Auriac adventu cognovit, in al-

tumevoftus 1 Mafliliam verfus contendit. * Eum abeuntem fruftra tardiore velifica-

tione in fccutus cft Auria; quod rebus Thermi faluti fuit, qui interea vafa conciama-

vir, er fine damno a Calvio difccllit ; alioqui vix hoftium manus clapfuras, fi, Polinio

omitto, retta illuc curfum Auria direxiflet. Sed Monlucius, quiThermum periculi

admonuerat, in ipfum periculum imprudens praecipitavit. Nam, dum in Galliam

navigaret, ncbulofo aere in claflfcm Auriac, qui Polinium infccutus re infecla redibat»

incidit ; diligentia tamen pracfc&i triremis, qui mutata velificatione hoftium impe-

tum clufit, fervatus ; Mafliliam mox praeter omnium opinionem incolumis appulit,

qui, eum aut Senis occubuifte, aut, fi evafiflet, in mari ab Auria interceptum ctte, pro

certo fibi pcrfuafcrant. Inde per difpolitos equos in aulam perrexit ; ibique ob rem

egregie gcftam k conchyliato torque a tege donatus cft j qui honostempore illo fummus,

cum quidem tantummodo dignis concederetur, deinceps viluit, poftquam promifcuc,

nulla habita meritorum ratione, etiam indignis conferri coepit. Tunc regis animum

fufpcnfum tenebat pacis ineundae ab Anglis propofita a&io : de qua antequam dico,

quae in Gallia ac Belgio antea gefta funt, paucis retexere ncccflarium videtur.

IX.

VAR. LECT. • Haec de Gantico tjtifaut libra v Antonius Ilcalinus Adaemarus defiat PJ).o f-d.

narratio deeft P. Da * quem firuftra P.D.o.f.* Plombinum P.D.o. .

INT E R P R. * Gaurito. b Curtio Trajano. * de la Mole. * porto £ San/o Sitfano. * Orbitello.

1 de Tbermet. « Calvi. ‘ le borea de Ia Garde, dit It cafitaint Pthn. * Marfeillr. * fntfait tbevaUer

de S. Miehei.

Tom. L dQ.

Digitized by Googlej

522 JAC. AUG. THUANICIDIDLV. IX. Extremo anno fupcriorc, cum poft coeptam Mcnilii cx advcrfo Hcdini

HtNRicus U. munitionem Sabaudus cdudo exercitu fub initium Novembris* Spiritus-fanum irrito

conatu tcnraflet, *Jacobus b Sabaudus Nemorofius, Antonii «Borbonii Vindocini,

qui provinciae praeerat, juflti, ei fc cum levi armatura oppofuit ; magnumque virtutis

ac diligentiae fpccimcn dedit, hofteis crebris incurfionibus laccflendo ac fatigando ;

et tandem fine fuorum damno d Abbatis-villam fc recepit:quo in certamine praeci-

pua fuit c Pclufu laus. Inde Sabaudus, ne nihil egifle videretur, f Piquinium venit,

ubi rurfus a Ncmorolto infcftatus cft: fcd, dum ille pugnandi Audio ardentius in

hoftem invehitur, parum abfuit, quin caperetur. £ Samarobrigam Ambianorum jamvenerat Vindocinus, quo Sabaudus Piquinio defeendit, et, cum in aciem cdudo exer-

citu ibi aliquandiu conflitiflct, b Corbiam pergit } ubi fama erat, cum vado * Somo-

nam tranfirc dccrcviflc : quem proptcrca in adverfa amnis ripa Vindocinus femper fc-

quebatur, ut cum inter tranfeundum opprimeret. Sed fupervenientibus pluviis jam

inclinata tempcflatc retro pedem ferre coadus cft ; impofitifquc Menilio xx Germa-

norum et Hifpanorum vexillis fub k Daifio, qui nuper 1 Rigiaci Atrebatum praefedus

fuerat, Bruxcllas ad Cacfarcm contendit. In Campaniae limitem rex, m Dinanto

capto, Bordillonum nuferat, ut rufticorum populationes prohiberet. Is n Furacn-

tium ab hoftibusper regis abfentiam captum ac femidirutum recepit, et, arcibus ali-

quot proximis in potcftarcm redadis, lccuram noftris regionem aficruit; praefentia-

que fua effecit, ne munitiones 0 Mariaburgi, f Rupis- regiae et' Manbcrti impediren-

tur. s Valuflcus quoque cohortis dux cx r Ivodii praefldio inunita arce cdudis ligneis

machinis, quae fpccicm aeneorum tormentorum praeferebant, 5 Villcmontium caftcl-

lum ad deditionem compulit;quod mox taincn ab hoftibus receptum cft, occifis iis

quos Valuflcus inibi reliquerat. Tunc et infelicem expeditionem Francifcus 1 DelV

peus Vctufvilla Metis praefedus fufccpit. Inter u Mofcllam et Mofam hoftes muni-

tionem excitaverant in via, qua * Theodonis-vilia Metim itur, ut noftrorum excurfi-

ones prohiberent} ei a forma et inter duosamneispofituT Malura-Sigma nomen in-

ditum. Eo Vctufvilla numerofum peditatum cum equitatu et aliquot tormentis

pracmifcrat : fcd confilii certiores fadi hoftes non folum noftrorum imperum fufti-

nuerunt, verum etiam magno cum noftro damno repulerunt, pluribus cx noftris deft-

deratis, ac vix redudis tormentis. Nec feliciori ufus cft fortuna * Mazerius unius pe-

ditum cohortis, cx iis quae Vindocino attributae fuerant, legatus, qui cum duobus

aliis ordinum dudoribus et cxvdclcdis, «Rantiacum ufquc cxcurfionc fada, in re-

ditu a bb Mcnilii praefldiariis, cum praeda onuftus tardius incederet, interceptus cft,

et ipfc cum duobus illis fociis interfedus.

X. Tunc et deteda fuit Francifcanorum Metenfium conjuratio, a Cacfarianis

corruptorum, ut urbem proderent. Synodus illius ordinis Meti indida erat ; ad

quam cx omnibus orbis panibus deledi confluere debebant. Eo colore milites 0 mo-nachorum habitu introducere, et, quali dolia vino plena in tantae multitudinis ali.

tnoniam adveherent, arma iis inclufa in urbem inferre decreverant:quo fado, Theo-

donis-villac praefidiarii, politis loco idoneo prope Metim inlidiis, ante urbem ventu-

ri eram : contra quos, procul dubio crar, noliros magno numero exituros } et ita, cx-

haufta per noftrorum eruptionem urbe, introdudi a Francifcanis milites ad arma cla-

maturi erant, et, ponis occupatis, cos, qui in inlidiis latebant, excepturi ;quibus

conjundi, quod reliquum noftrorum in urbe erat, facile opprclfuri eflent. Sed,

quia

VAR. L E CT. *Jacobus Sabaudus—Anronii Borbonii defant P.Do.f.d. ffiangeroTUm P.

1NTERPR * S'. Efprit da Rmx. k de Seivote, dee de Netvoart. c de Jloarbe», dat de Vradiate.

* jibbtville. 'de Pchui. 1 Piqaignj. * Amitas. fc Cerbie. ' h Stasm,- k Itfear Dait. 1 Arrat.

“ Diva*!. • Fumay, • Metricuboteri' ? R<K-nj, & Maabert-fntatnt i Vatlaffraa. ' l-.vy. • Ville

-

mwt. * de Seeptemx, feter de Vkllevillr,gMroemttsr de Mete. " Ia MoftUe, <£• U Meafi. * Tbionvillt.

r fbrt appelle Ia Maavaifi 5. * U caftiamt Metuere/. “ Resn/j. u Mefril. ** It ebapitre ittural.

NOT. * Miubcru-fonus iV/.

I.

i

Digitized by Google

HISTORIARUM LIB. XV. 523quia obfcrvatum a noftris fuerat, quendam ex conjuratis Francifcamim faepius ad CPIDLV.hofteis Theodonis-villam commeare, fufpicionc inde oborta, comprehendi hominem Henricus IL

placuit ; qui tormentis fubjcdus rem, ut erat, aperuit : exemploque infigni illo pa-

tuit, vulpina plerumque confilia ac reterrima monflra religionis obtentu difllmulari.

De eo ac confciis mox, ut meriti erant, fupplicium fumptum cft. Eodem tempore

et perfidiae ac pcrducllionifpoenas dedit » Avoclla praefedi arcis b Abbatis-villac le-

gatus; qui, ut privatam injuriam ulcifccretur, cumDaifio c Menilii praefedo de arce

tradenda, modo fibi inimicus dederetur, fidem interpofucrat;quod per ipfum tabel-

larium detedum fuit. In Belgio fub veris principium cum rumor eflet, Cacfarianos

prope d Caflcllum in agro Camcraccnd undique magno numero convenire, ut ibi

coado exercitu ad c Mariaburgum priore anno captum facerent impetum, rex, qui

tum ad f Fontcm-bcllaqucum erat, celebrandis Nicolai 5 Lotharingi Valdemontii

cum Joanna h Sabauda ' Ncmorolii fororc nuptiis occupatus, Santandreanum pcc

Vindocini provinciae praelidis abfentiam inFicardiam mittit cum Ncmorolio, L' Car-

nutum viccdomino, 1 Rhingravio, ac numerofa nobilitate, qui m Fani Pauli comita-

tum ingredi agrum lare vadarent, quod ex eo nec aliunde annonam Menilium in-

ferri polle conflaret. Inde per n Atrebates fado itinere et vadato circum agro, cumfc recipere finxiflet, cognito Hifpanos et quofdam regionis deledus ad Cadcllum hof-

pitium fixifle, eo mox nodu convcrfa fronte tendit, et fummo filcntio profedus ad-

motis fcalis improvifos aggreditur et capit. CumHifpanis humaniter adum ; cumindigenis inclementius, quod odia inter limitaneos quotidie novis utrinque injuriis

fuillent exacerbata. Militi in praedam oppidum conccdiim, et vadatus circum ager,

ne hodi, quem eo conventurum fama erat, ufui edet. In Campaniae limitem eo-

dem tempore 0 Bordillonius Nivernii legatus, et cum eo Ren. f Lotharingus Ellebo-

vius miflus cft 5 quem Mclchior , Pratentis Monpclatus, * r Antonius Crudblius,'

£ Francifcus * Bahna Sufacus, ‘ Pclufius, alii ex primaria nobilitate fecuti funt:qui

mox evocatis undique praeddiariis, quanquam tunc adhuc nives altae edent, magnadiligentia commeatum et cetera ncccdaria Mariaburgum intulerunt. Dum pars lig-

natione occupatur, alii ulterius progredi u Cimacum, qua belli arce hodes ad cxcurtio-

nes faciendas utebantur, tendunt, et vacuum defenforibus nadi incendunt ac vicinos

circum vicos. Qui * Solturnium tenebant, quod majora tormenta nodros fecum

minime adduxifle refeivident, nihil Gallorum adventu territi deditionem facere re-

cularunt : et ita nodri ad fua reverfi funt.

XI. His adis, quod jam colloquii ab Anglis propofiti tempus indarct, ex utroque

limite dedudi milites; er, donec de exitu condaret, ab armis utrinque ccllatum ed.

Nam y Polus, vir natalium fplcndorc clarus, fcd dodrina et rara hoc aevo pietate longe

illudrior, qui fuperiore anno omnem operam dederat, ut principum animos ad con-

cordiam dederet, ab eo tempore non deditit orare reginam, ut rem honorificam et

utrique parti atque toti Chriftiano orbi falutareui ac nccdTariam urgeret. Itaque

reginae rogatu delegati a Caelare Jo. * Cerda Mcdinac-cocli dux, Carolus “LaUnii

comes, Antonius Perrenotus ** Atrebatum epifeopus, cui poft Nicolaum patrem

imperialis tigilli cura commida fuerat, H. Viglius Zuichemus fccrctioris concilii et

N. cc Bravenus fenatus dd Mcchlinicnfis praefides, qui ee Gravclingam Burgundi-

cac ditionis oppidum convenirent. A rege mifli Annas Momorantius equitum

magider, Carolus cardinalis Lotharingus, Carolus ff Mariliacus Venetorum et

Joan.VAR. L. E CT. • Antonius derfi P.D.o. Jac. Cruflblius D.fd. ,

* Francifcus derfi P.D.o.

INTER PR- ' Auvoelle. bAtteville. * It fori Ju Mefiti!. * CbaflcdV Camtrefii. • Manenfoarg.1 FonlaituUeau. * de Lorrame, comit de Vaudmoat. h de Savoie. • It due de Nenuurt. *lt vidamedeCbarttts. 1 le Bbutgravt. a U eonst/ de St, Paul. n Alton. • Instert de U Platiere

, fient de BourdslloU.

» de Lvrraiae, manjuis tTElkeeuf. t det Trez. % fieur de Montfefat. • Autoiuc, comte de Crujfol, vicomte

{ fuit due) tfUjcz. ‘ de ia liaurne, comte de Sute. ' de Feiout. * Chimor. * Saultour. i le cardinat

Poie, ou Polus. 1 de Ia Cerda. » Je Lalain. d"Arras. “ le fieur Bravtnns. d ‘ de M4'isses.

" Gra-jelinet. de Maril/ac, evejutd* Vannet.— -

.

Digitized by Googl^

524 JAC. AUG. THUANICDDLV. Joan. * Morvillerius Aureliani epifeopi, et Claudius b Albafpincus regi a {ceretis c-

Henricus II. P^0^» qui cArdeam Francici juris oppidum itidem convenirent. Venit et ipfc

Polus pacis conciliator, et cum eo Stephanus Gardincrus d Wintonii epifeopus, quemregina Angliac paulo ante carccri, in quem ab Edvardo fratre conjc&us fuerat, exe-

merat, et regni cancellarium creaverat, c Arondelii comes ct“ Gulici .f Paget us, pri-

marii viri. Regina ad vicum, cui 8 Mariae nomen, in agro Calctcnfi, quem tunc An-gli tenebant, inter Gravelingam et Ardeam locum quadrata forma quaquaverfum c

circiter pafluum fpatio fumpfcrat;quem fofla valloque muniendum curaverat, cx-

ftrudis ad fmgulos angulos ex materia domiciliis, quae telis extrorfum velata et au-

Jaeis intus egregie ornata commodum interdiu delegatis hofpitium praebebant: namfub vcfpcram quifque ad oppidum, unde venerat, fc conferebat. In medio amplumet apparatu magnificum eredum erat tabernaculum, ad quod ex ftngulis hofpitiis per

itidem tela velatas porticus forma decuflata dirc&as adibarur. Caefariani eam par-

tem, quae ad Septentrionem vergit et Gravelingam rcfpicit, fibi liimpfcrant ; noftri

eam, quae ad meridiem et Ardeam; Polus orientem; Angli occidentem et h Calerum

{pedabant, x Kalend. Junias convenere primum legati ; qui dies falutationibus et

amplexibus utrinque datis impenfus cfl. Poflridic utraque pars cum Polo et Angliac

miniftris, qui medii erant, fingiilatim egit. Demum vii Kal. Junias Angli, cum in-

tclligcrcnt, regem de ‘Mcdiolancnfi imperio et k Aftcnfi ditione, ut vetere patrimo-

nio, fibi fatisficri velle, Caefarem vero ejus, ut de quo tranfadum efle dicerer, men-

tionem fieri nolle, quafi arbitri hanc mediam propofitionem injiciunt ; ut rex Chriflia-

niifinius Carolo Philippi filio, Cac faris nepoti, Elizabetham in matrimonium darer,

et dotis nomine jure in Mcdiolancnfi atque Aftcnfi ditione cederet;quae dominia, am-

pla et idonea propter nuptias donatione, de qua inter parteis conveniret, gravarentur.

Ad haec noftri non rccufarc fc dicunt, ad firmandam concordiam, quod de matrimo-

nio proponatur ;pararumque regent honorificam et idoneam dotem filiae aflignarc

:

verum de Mcdiolancnfi principatu et Aftcitfi ditione, quae mafculorum avita patri-

monia fuit, non admittere : fed, fi quidem 1 Aureliano alteri ex filiis Maximiliani Bo-

Jtemiae regis filia Ferdinandi neptis dcfpondcatur, et Mediolanum cum Aftenfi di-

tione cis attribuatur, non dubitare, quin concordia inter reges farciri, et matrimonium

inter Carolum et Elizabetham contrahi poflir. Biduo poft Hifpani rcfpondcnt, de

Caroli et Elizabethac matrimonio conditionibus ab Anglis propofitis contrahendo

nihil fc in mandatis habere : fed, fi Gallis ita videatur, ea de re ad Caefarem perferip-

turos : de matrimonio vero Aureliani cum regis Bohemiae filia et Mediolani reftitu-

tionc fruftra Caefarem confiili, qui jam illud Philippo regi conccflcrit : interea de-

tere a Gallis reftitui, quae Sabaudiae duci adempta et hoc ultimo bello ad Caefarem

pertinentia armis occupata fuit. Cum Arrebatenfis, nifi eorum omnium reftitutio

geret, non videre fe diceret, quomodo inter cos convenire poflet, Momorautius fic

aequo jure convenire pofle rcfpondit ; fi utrinque eorum, quae uterque detineret,

reftitutio fieret : idque regem, ut demonftrarct quantopere pacis ac tranquillitatis

ftudiofus fit, facere paratum oftendir. Heie Polus, qui rem confici cupcrct, optimum

fadu fibi videri dicit, ut jam nunc communi Chriftiani orbis bono contradis per conju-

gia adfinitatibus pax firmetur ; et, quae controvcrfiacdc ditionum bello occupatarum

reftitutione fuperent, quando neutra pars quod teneat dimittere velit, ad arbitros, de

quibus partes conveniant, remittantur. Id Galli cum placere fibi rcfpondiflcm, Hif-

pani contradixere ; quod longum tempus intcrccflurum dicerent, antequam de arbi-

tris conveniret j et nondum conflaret, quid alter ab altero rcpolciturus eflet : nam de

Mediolano

VAR. LECT. -Gulid. Jetfi P D o.

1NTERPR. • de MorviUirrsy rvtfK fOrUtmt. * dt tAmWfint ' Arites. * de Watbeftr.

• fArnUeL t U hrd Paget. * Mare {iit CMt. * CMt. 1 de AtiU». * tAJH. * It d,c

fQrUast.

Digitizedby Goog|p

HISTORIARUM LIB. XV. 525Mediolano tantum et » Belgio altam ede > fcd oportere ante omnia, ut, quae b Sabati- CPIOLV.diae duci in c Subalpina regione, Gcnucnfibus in Corfica, Mantuae duci in agro Henricus 11.

Monferratenii adempta funt, item d Metis, Virodunum et Tullum Imperio redim-

antur. Ad haec Lotharingus:quae Sabaudiac duci rex ademerit, id fuo jure fcciflc

;

quippe qui aviae fucccfltonc praecipuum jus in iis bonis ftbi vindicet:quod ad Gc-

nuenfeis attinet, cum illi obfcquium, quod regibus Galliae ex foedere debeant, de-

tulerint, regem libenter ipfis de occupatis in Corfica fatisftjUurum efle : Mantuae du-

cem minime conqueri pofle, fi oppida quae ab hofte tenebantur ad vicinarum regio-

num tutelam hofti ademerit, falvo ipfius jure:quod idem et de Imperii civitatibus

rcfponfum intclfigat. Ita, poft varios inter e cardinalem Lotharingum et Atreba-

tenfem ultro citroque habitos fermones, difccflum efl. Tandem Kal. Jun. Winto-nienlis, qui de ineundae pacis ratione deliberandi tempus fibi fumpfcrat, cum omnes

eodem dic* convcniflcnr, aequum videri dixit, ut connubium inter Carolum et Eli-

zabetham aequis et honeftis conditionibus contraheretur j et controvcrfia de Medio-

lano, Belgio et Sabaudia concilio permitteretur: interea titerque in pofleIlione lo-

corum controvcrforum maneret:quod ad Sabaudum*attinet, celebrato inter ipfuni

et Margaritam regis fororem matrimonio, ei fuorum bonorum liber uftisfru&us a

rege concedatur ; fcd rex juris fui confcrvandi caula arccis et oppida munita praefidio

teneat. In id confcnfurum regem cum Galli dixiflent, fcd opus efle, ut indefinite de

omnibus partium controvcrfiis liberum concilio judicium permittatur, Hifpani, qui

de conjugio agi placere dicerent, illud interim urgebant, ut ultimo bello occupata

ante omnia rcftitucrcntur ; nec rccufarc, quin concilium de partium controvcrfiis de-

cernat : nefeire tamen, an Cacfar de Mediolano compromiflurus fit ; nam hallcnus

illum ad haec aures obturatas habuifle. Galli non aliter regem in reflitutionem,

quae proponatur, confcnfurum replicabant, quam ft pariter Henrico Navarrae regi,

Oftavio Farnefio ac ceteris regni foederatis, quae adempta fint, reftituantur. Spes

quidem a Caefarianis facla de Menilio, quod ex adverfo f Hedini anno -fuperiori mu-

niri coeperat, b Mariaburgo item et tribus Imperii civitatibus in Lotharingia penes

regem relinquendis : fcd nihil haec ad ili*, quae a rege rcpofccbanrar. Itaque, cumfruflra Polus laboraret, ac delegati Angli et noflri viderent id agere Cacfarianos, ut

fpc pacis labatum regem ipfi, paratis interim quae ad bellum ncccflaria erant, impara-

tum opprimerent, poft alias Polo et delegatis Angiis regis nomine gratias, ad fua

quifquc, rcinfclla, reverfifunt.

XII. Eodem, quo ad colloquium ventum cft, dic, Romae poft non longas, fcd

acerrimas cotnitialcis contentiones, patribus Cacfarianac fallionis repugnantibus,

praevalente Farncfioruni, qui ei favebant, potentia, Joannes Petrus Carafa in pontifi-

cem clcllus cft. Pater huic fuit Jo. Antonius h Montorii in Marrucinis comes, Dio-

medis * Mataloniac comitis filius, illuftri inter Neapolitanas familia ortus. Jo. vero

Petrus ab incutite aetate, quietioris vitae, ficuti videbatur, cupidus, torum lc literis

dedit, trium linguarum cognitione et theologiae feientia, ad quam vitam ac mores

compofucrar, apprime inftru&us. Itaque, cum Romae in contubernio Olivarii Cara-

fac cardinalis agnati fui aliquanto tempore fuiflet, a Julio 11 k Thcatac in Marrucinis

cpifcopus creatus fuit jC* unde Patres Theatini vocati funt,] eodem prorfus vitae infti-

tuto,quo ii, quiJcfuitac poftea, [** novo atque, ut plcrifquc vifiim cft, fuperbo nomine]

appellati

P. C* oppidi vernacule Chieti dicit ; unde, five a loco five ab affectata in fpe-

ciet» quiete, Tatres Theatinifive vernacule Chietini vocatifiunt,}

P. L** religiofiojuxta ac fiuperbo, ut plerifiquevifium cjl, nomine,]

INTER PR. * Payi-bas. * Savtir. * Picdmont. * Metf, Vtulum, (b" 7W. * U tarJ.iteLarraiur,

<f” tt-uiqut d'Arrat. 1 tltdm. t AJantnbtKr^. *Memmio au Ttjaumt de * Martina k CkitSi.

Tom. I. 6 R

1

526 JAC. A UG. THU A NICIDIDLV. appellati liint : de quibus deinceps erit plura dicendi locus. Cum ergo is poft obitas

Henricus 1L plcrafque legationes Neapoli, in Anglia et Hifpania, • Brundifioo epifeopatu a Carolov donatus eflet, nonfolum cum rcfpuit, fed et jam adeptum dimiftr, et in b montemPindum conceflit, ibique nec commodis aedibus aut loco amoeno a rerum humana-rum cura alienam prorfus vitam aliquot annos egit, inftituto faccrdotum 1'odalitio,

qui, paupertatem, caftitatcm et obedientiam more ceterorum profefli, votis ante aramVaticanam, approbante Clcmentcvii, nuncupatis, fc illi focios adjunxerunt. Ii

fuere initio c Cajetanus Tienac comes Viccntinus, Bonifacius d Collcniis Alexandri-

nus et' Paulus confiliarius Romanus. Demum a Paulo in concilii occumen ici

celebrationem pcrfcqucntc evocatus, hujus faeculi anno xxxvi, in cardinalium col-

legium cooptatus cft i varia hominum fama ob id ja&atus, cum quidam fandiflimum

virum a tranquillioris vitae portu ad publicae adminiflrationis fluclus fc revocari paf-

l'um fummis laudibus extollerent, alii id faftum ut levitatis et ambitionis plenum im-

probarent. In eo munere cum morum gravitate, dottrinae pracftantia, eloquentia

et in dicenda fententia libertate magnam auftoriratem adfccutus eflet, auilor ponti-

fici fuit, ut Inquifttionis tribunal, ad pullulanteis eo tempore pravas de religione opi-

niones reprimendas opportunum, uti rcbatur, ac ncccflarium remedium, infiitucrctur-

Tandem pontifex rcnunciatus, et in memoriam optime de fc meriti pontificis Paulus

lv dici voluit. Rogatus ftatim poft adeptam dignitatem, quanam ratione et ipfc er

Joannis Alphonfi fratris filii viiluri eflent, Magnifice, inquir, et ut fummum princi-

pem decet. Itaque magna ac fumptuofa admodum pompa coronam ajoan. Bcllaio

epifeopo Ofticnfi fumpfit : et ita feveritas illa, ex qua emendationem in ccdcfiaftica

«iifciplina quidam fperabant, pleriquc verebantur, cito in fuperbiam vertit. In in-

terregno magni Romae et licciitioft motus exftitere : nam in Maffeorum domo, quae

inter nobilcis cenfctur, frater fratrem cum uxore ac liberis immaniter trucidavit

xvn Kal. lunias* vixque populum lafcivientwn a licentia cohibere potuit difpofitis

per plateas militibus f Guidus Ubaldus Urbini dux, qui forte aderat. Venerat eo et

paulo ante Mircelli mortem Hercules Ferrariae dux, cardinali fratri praeflo futurus.

XIII. Interea, captis Senis et introducis vn Germanorum delcCorum et Hi£

panorum vi vexillis, illato praeterea copiofo commeatu, cum Mclcnianus £ Bclca-

rum fc contuliflet, Cofmus, ut rcipublicac flatum ordinaret, cum id fine cxprcftb

Caefaris mandato facere rccufaflct Fr. h Toletanos, * Angelum Nicolinum rerum ur-

bis apprime gnarum eo mittit. Dclcfti xx fecundum urbis regiones maxime Gallis

infefti, quibus rcipublicac fumina commifla eft 5 praeterquam armorum, quae penes

Cacfarianos manfit : idque ut coufquc locum haberet decretum, donec aliter Cacfari

vifum fiiiflct. Mox arma omnia cives deponere, quod eorum fides Cofmo fufpcita

eflet, Ileini-monte tam vicino, quo fc Marius k Bandinus, Hieron. 1 Spanocius, Julius

m Vicrus, Ambrofius" Nutius, ® Zucantini aLanducii receperant, et in p Dominici-

fanum, quod inftar arcis erat, comportare jufli :quae res prae ceteris eorum animos

nnlc habuit, ademptis armis pariter et libertatem adimi in fecreto querentibus omni-

bus. Introdufta praeterea m Germanorum vexilla, et ii levis armaturae alae. San-

florianus armatis praeerat, qui, humanitate, quantum potcrar, eorum qui remanferaat

lenitis ingeniis, benevolentiam omni officio demerebat: nam inftaurara ipfius cura

fontium caftclla, et aquacduclus fubtcrranci in popularium gratiam reftituti, qui a

Florentinis durante obfidionc amputati fuerant. Sed irrita fere ejus opera fuit, cunilis

aeque Caefaris ac Cofmi jugum exofis, et aliis, quibus ferendh armis par animus.

Ilei ni-montem, aliis vitae quietioris cupidis quotidie « Urbeventam acRomam, fcce-

dentibus.

XIV.

IN TERPR- 1 de BrinJifi. b MamU-fimeie. • Gmttma, contr di Tittta Vkemtino. * dt Calle AleT-

fandrino. * ?.>o!a ComRgtierh Ranam*. f QUMdUt - tBelcart. »• it Tofrde. 1 Apulo Ntrabat.

k Uandtmo. 1 Sftmtttb». * Vitri. • Nmti • • Zmummtini & i Lamdmtci. r Stn Darttaka. «

O

rvieto.

Digitized by Google

HISTORIARUM LIR XV. 527

XIV. His adis, confilium initum cft dc aggrediendo * Hcrculis-portu et noftris CIDIDLV.

inde expellendis, ut Etruria omnino a Gallis fccura eflet. Sic enim judicabat Coi* Henricus II.

mus, quamdiu Galli (latione illa potirentur, fore, ut oppida et arce is, quas in Etruria

tenebant, milite ac commeatu firmare, ficque contra omneis impetus nullo negotio

tueri pollent : nam, cum jam praecipua in Corfica loca occupaflent, iis ex Provincia

facile efle per Corficam in Etruriam quovis tempore vel cum exigua claflc tuto com-

meare. Diflentiebat tamen Mclcnianus 5 et rem periculi ac difficultatis plenam cfie

dicebat ; fivequod bellum ducere quam conficere mallet, fivcquod, de eventu veritus,

gloriam expugnatione Senarum partam in minoris momenti oppidi oppugnatione

nollet amittere. Vicit tandem Cofmi fententia : et, firmata idoneo praefidio urbe,

Chapinus Vitellius cum vcid circiter Germanorum et Hifpanorum, et qui reliquus*

erat equitatu, caftra movet, et b Corfinianum verfus, quod a noftris tenebatur, iter fa-

cit. Pracmifcrat CofinusJoannem c Paflalinum Piftoricnlctn muniendorum loco-

rum peritum et d Alifanum rei tormentariae apprime gnarum, qui Orbitello pro-

fcdi, portum Herculis et munitiones fupra et circum a noftris cxftrudas diligenter

contemplari, commode locum expugnari pofte retulerunt : coque majore animo in id

incumbendum cenfuit Cofmus. Admotis tormentis, ftatim deditum Corfinianum)

cui Jacobus e Pueeius cum praefidio impofitus cft : mox et f Kyriaci-fanum ac vicina

aliquot caftclla. Inde, jufto fecum portare quatuor dierum viaticum milite, Vitellius

E llcini-montcm verfus praedas agit et h Grofletum ; tandem convcrfo itinere Hercu-

lis portum petit, ' Campilia ante in potcftatcm rcdafta, quae a Metello Urbeventano

cum c peditibus tenebatur. In collibus, quae oppido imminent, munita caftra, et ex-

polita tormenta a Cofmo fummilTa, quae Andreas b Auria, qui, re bene in Corfica

gcfta, ad > Stephani-fanum appulerat, fecum advexerat. Eo mox fub exitum Maii

Florentia venit Mclcnianus a Cofmo pcrfuafus. Strozzius in arce erat, cum paulo

ante in oram maritimamdcfccndi(Tcc,quod loco illi et Grofteto metueret:qui, ubi per

captivos Hifpanos dc hoftium confilio cognovit, et oppidum ac munitiones per ho-

mines peritos ab ipfis exploratas, ex eorum verbis conjiciens id quod erat, novammunitionem ante propugnacula jam cxftru&a excitare aggreflus cft. Diverfa parte

Cofmus, ne agro circum vadato miles a viftu laboraret, hinc m Liburneo n Orbitcl-

lttm, hinc 0 Politiano, p Luciniano et Arretio largum commeatum in caftra com-portari curaverat : magnum praeterea fodorum numerum convenire * juflerat. Arx

colli crc&o, qui portum fuperftat, infidet i cujus radices in continuos et inacqualcis

colicis paulatim afturgunt ufquc ad ’ Argentarium montem, qui in mare Tyrrhenumporrigitur, et arci ac portui fimul imminet. Per cos colicis noftri munitiones cx-

ftruxcranr, ut arcem ac portum fubjc&um defenderent > in iilquc praccipnum r pro-

pugnaculum fuit, quod ipfi Vulturinum dixerant, expofitum ad occidentem: alte-

rum Septentrionem fpe&abar, quod 8 * Afturinum vocabant : tertium iis recenter ad-

diderant S. Hippolyti dc nomine appellatum j quod utrumque regebar. Praeterea

in collibus per intervalla militem idoneis locis difpofucranr, ut aditum venienti hofti

intercluderent, minus prudenti confilio $ quod pluribus locis fparfo milite vircis divi-

ferant, quibus conjungis ad impetum hoftium fuftinendum opus erat : ii erant partim

Galli et Itali, partim Helvetii, circiter cio. Ad fauccis vero portus in tumulo, qui

flu&bus cxftat, ad prohibendas hoftilium triremium cxcurfioncs aggerem excitave-

rant et locum milite firmaverant. Ad S. Hippolyti munimentum primus impetus a

Mclcniano faftus: quo capto, per colliculi dorfum in Vulturinum et Afturinum

verberatio

VAR LECT. "julTem. Operae autem pre- nere. Arx P.D.o.

tium fuerit hfic loci politum vdut ob oculos po * Srruncum P. D. o. f.

INTERPR. * Piyrta-ErcoU. b Pitnza. ‘ PaffagLa Tifititfi.4 A/fani. * Parci. 1 Saa Chhin.

« Mantaliine. b Qnffrta. 1 CarafigHa. k Dtria. 1 porto Santa Stephanii. " Uvorao. " Orbitrtta.

• Montr-fuL-iotu r Laripuno & Artito. *Aftntt Argrataro. • U faatrvard da t^aatcur, Iui. Av$I-tojo. * /e toultvard dc CAbJIcht, Ital. Straaeo. Ayw eft rapax.

Digitized by Google

528CI3I0LV.

Henricus II

JAC AUG. THUANIverberatio facile dirigi poterat, et inde in arcem ac portum dcfpeftus erat; quibus

\rurfus propugnaculum pro munimento impofucrar jStrozzias. Eo Vitellius cumciDio partim Germanis partim Hifpanis fummo filentio fub nodem profedus, duo-

bus abhinc milliaribus confcdcrat. Inde paulo ante auroram locum nondum bene

munitum, noftris dejedis, nullo fere negotio impetu occupat:quo capto, deinceps

tormenta commode fubvc&a et propius alias munitiones atque arcem iplam admota

funt. Biduo pod nodri* infula Herculis, quae portus angudias obftruit, a Vircllio

deturbati i ita ut Auriana cladis propius adpcllcrc pofler, intcrclufo noftris libero

exitu, ne inde in Corficam inde b Centumcellas deinceps, ut antea, liceret commeare.

Cum interea Ilcini-monte profedus Bcntivolius, * Clufio et vicinis locis cdufto mi-

lite, omnem circa d Folianum et Polirianum agrum vadaret, quo hodem ab obfidi-

onc revocaret ; Cofmus contra, “ a tergo fccurus, e. Senis, f Corftniano, b Cortona,

h Arretio evocatos praefidiarios in Cludum agrum emittit, qui contraria populatione

nodrorum impetum matura jam mede prohiberent. Iis du&or praeficitur Ludovicus

Martinengus, qui tunc Cofmo militabat. Ad portum Herculis admotis tormentis

Adurinum verberatur, altitudine ceteras munitiones fuperans. Pod verberationem

acer impetus ab Italis et Hifpanis fa&us ; in quo praecipue Vitellii virtus enituit, qui

calore pugnae paene ducis oblitus eo dic drenui militis parteis implevit. Sed rcpuld

hodes primo, multis ex fuis amiflis ; ingemi etiam nodrorum jaftura, ex idu ror-

raenti Alexandro ' Interamnate femimortuo rcti&o, qui anno fuperiore ad * Monrcm-

catinum captus fuerat. Cum nodrorum animos iscafus fregiflet, Strozzius, qui de

exitu vereretur, nec fua praefentia, quod fperaverat, praeditiflet, notte infcqucnci

clam cum 1

1

Montalto et Flaminio 171 Urfino oppidum deferit; et, relido Chridophoro

* Urfino Capella, qui praeefler, fecunda tempedate ufus Centumcellas pergit : atque

inde mox, cum non fatis pontificiae ditionis oppido fideret, 0 Montcm-altum Far-

hefiorum cadcllum fc contulit. Quod ubi intellexit p Mclcnianus, eo majore di-

ligentia obfuiionem urget, quod Strozzii difedTu infractos praefidiariorum animos

videret, et Turcicae cladis adventum, quae jam in Calabriae confpcdum venifle

nunciabatur, antevertendum duceret. Itaque majore impetu indaurata ad Aduri-

num verberatio; quam ncquicquam nodri primo fudinuere: nam datim ordinibus

confufis locum deferunt, multis ex fuis defideratis, pluribus captis. Quo fado, nulla

mora interpofita, q Vulturinum aggreditur Mclcnianus; et, alia parte verberatione

inditura, alia fcalis admotis cum impetum feciflet, diffugientibus pariter noflris, fa-

cile loco potitur:quia vero munitio illa oppidi muro ea parte fumme infirmo con-

jungebatur, datim promotis tormentis in cum verberatio dire&a, muroque dcjc&o

eadem alacritate miles infilic, et magna drage edita, occifis inibi cccc circiter oppi-

danis, viris, focminis, infantibus, praefidiarii in arcem compelluntur; qui mox, quan-

tumvis Capella contradicente ce cxfulibus Florentinis fidem eorum obtedantibus, fc

Mclcniano fine conditionibus dediderunt. Capti Lud. • Nobilis Strozzii familiaris

er drenuus dux, P. Paulus ‘Tufingus, Gaurus 7 Fucccius, Camillus 0 Martinengus,

et Alexander 71 Salviatus Petri filius;qui Florentiam pcrdu&us podea Cofmi juflii fc-

curi pcrcudus cd. Captus jt r Othobonus Flifeus Ludovici frater, conjurationis

Gcnucnfis particeps, et in manus Andreae Auriac traditus, ut fumpta de eo ad arbi-

trium poena Janctini agnati mortem ulcifcerctur:qui miferum juvenem culeo, in-

dar paricidac, infutuni, in profundum demerfit. Quod faftum, ut indignum ea vir-

tute atque aetate viro, prudenter filentio praeteriere, qui ejus vitam fcripfcnuu* id

unumVAR. LECT. * utpotc a tergo P.D. o.f. -X'

I NTER PR. * nfoletre <fErcoit.b Cmito-vecckio. ‘Chofi. * Pocont e e Suvo.

1 Pitnzo. • Cortona. k Artz.no. ' io Terni. k Montr-conm. ' io Montamt* * Orfno. ‘it i*

Cbopolfe onx Vrfim. ° Montolto. t /e mor<jnit it Moripean. * bon/ovari det olvoltcjo ' it Nobili.

• Tofnrhi. « Coro io Patcecchio. “ Mortwe»£o * Sohitti 7 OltoiuoKf Ajl Fiejco.

NOT. * Montacuro P**- '

/

A : TV

HISTORIARUM LIR XV. 529

unum videlicet in tantae moderationis duce rcprchcnfionc dignum judicantes, quem CIDDLVomni laude pofteritati commendandum fufcepcranc, * majore ac vix cxculanda imma- Henricus II

nitatein exanime Leonis Strozzii paulo ante ad a Scarlinum interfecti corpus faevi-

tum cft • quod ibi repertum in mare pariter abjectum fuit. Id actum vm Kal. Jul.

Ab ea expeditione difccdcns b Auria, quo daflis Turcicae impetum fuAincrct, Genu-

cnflbus auctor fuit, ut c Florenti i-fanum moenibus nudaretur, ne magno ejus inflau-

randi ac cuflodicndi neque multum nccclFario fumptu refpublica gravaretur: cujus

confllium fecuti illi rem per Joannem Andream poftea cxfecuti funt.

XV. Capto d Herculis portu et intcrclufo noflris per mare in Etruriam appulfu,

res Gallica in ea provincia labare coepit ; quam Briflacus virtute ac diligentia lua in

* Subalpina regione fulciebat. Is, ne, mentione pacis injefta, interea ab hofte oppri-

meretur, ad bellum ncccflaria diligenter comparaverat, et iv Eid. Junii Cafalio exer-

citum eduxerat. In eo erane Gallorum vexilla xvn, quibus praeerat 3 Francilcus

f Guficrius Bonivetus ; Germanorum vm, Helvetiorum vi, alae cquirum xn, levis

item armaturae iii, ductore Hcnrieo Momoranrio £ Danvilla, ipfa Danvillac ala, al-

tera Franc. Deruardini, tertia * Joannis b Gontaldi Dironi cum parte alae ' Moragon-

drinii: lublcqucbantur iv muralia tormenta et 11 majores colubrinae omni apparatu

inflru&ac : codcmquc dic id circiter a k Pomario cultello paflibus caftra polita funt.

Danvilla cum Motugondrinio, Bcmardino, * 1 Bricomotio et m Gordio ulquc ad

«Valcntii confpcdum proccflcrat:quo et hoftes de noftrorum adventu certiores

facti cum 1 11 tormentis cainpcftribus venerant, et difpofitis in faltu vicino infidiis la-

tebant noftros opperientes. Sed, fefTis a via peditibus, cum pcriculofum videretur per

impedita loca ulterius progredi, hinc inde difccflum cft. Poftridic Pomarium verbe-

ratur i et poli c circiter difplofos ictus a praclidiariis, qui cxxx numerati funt, dedi*

tur. Capto Pomario, Valentium verfus promota caftra, pracmiflb Danvilla cumlevi armatura, quod per loca angufta et vincis conftta iter faciendum cftet : cum fcqui

juflus 0 Terrida et Grimorius cum parte equitatus, et mox Bonivetus cum toto pedi-

tatu: ultimum agmen ducebat Briflacus cum Germanis et Helvetiis, quorum cufto-

diac machinae bellicae concreditae erant. Cognito noftrorum adventu, tam praefldi-

arii, qui in oppido erant, quam qui extra in Padi ripa hofpitium habebam, in aciem

exeunt, cdudis 1 v campcftribus tormentis. Difplofa utrinque initio tormenta : fcd,

quiahoftcs huc illuc fpatfi levibus proeliis noftros laccflcbant, fiebat, ut minimum a

tormentis infcftarcntur. Itaque j ullus Danvilla cum xxx circiter equitibus cominus

in cos imp re Ilionem facere;quam cum non nifi conferto agmine fuftincrc pollent,

protinus denfatis cuneis concurrunt, et, fupervenientibusTerrida ac Grimorio, acriter

certatur. Repulli tandem ad foflam ulquc hoftes, fauciatis ex noflris Jac. ,p Angen-

neo Rambu licto et q Sala : Bironi ac ' Butcrii legati, qui in manus holi 1uni inciderant,

inflantibus noflris, liberati funt. Tunc vero, ubi omnes hoftium copiae fc collegere,

tormentis agi coeptum i fle ut pedites in oppidum fc recipere, equires locum inter op-

pidum er coenobium, quod oppido fubcft, occupare coadi fuerint, lnfcqucntibus

noflris, ingens pulvis, quali equitum adventantium c longinquo, apparuit : coque

Danvilla cum fuis pergit : nec illi certamen primo detredaban t: verum, ubi propius

Valentium acccfTcrc, cum obvios habuiftent feloppetarios aliquot Hifpanos, iis me-diis obliquata fronte clufls noflris, reda in oppidum contenderunt. Heie proptee

exortum

VAR. LECT- • fgued de ftrvitia i» Leern y Joannis Gonaldi defant P.Aaf.d.Stmzri «trpmt narratmr deefl P, D. o. * Briconiomto P.* Francticiu Guficrius defext P.D. o.f.d. * Angentu P.

INTE R P R. * Scur/m«. b Doria. * Satt FhrettZO. * Parto-Erco te. Pitimmt. • Goufcr, fetorde Bmmvtt. s le fient dt DamviUe. h de Gu»/**/, fetor de Rtron. ' de /a Mette Geedrin. ' Pomxro.1 de BrHjHcrieut. * U fieur de Gordet. » Valenda. • ht fiexTt de Terrids <£• de Grimor. p iTAtfgewrrr,feur de Rambouiliet, \ dt Ut Ss/e, • dt Bnttierer.

T O M. I. 6 S

530 JAC. AU G. THUANIC1DDLV. exortum pulverem cum confpcaus utrifquc ademptus effet, adempta pariter acrius

HenricusII. pugnandi occafio; ita tamen ut noftri loco potirentur; in quo, utpotc inrcr oppi-

dum et » Padum polito, cum commode caftra metari non poflent, ultra tormenti

jafhim rcccflcrunt. Cum vero major numerus praefidiariorum intus cflfct, quam ex-

tra oblidentium, Briflacus ad b Salvatoris-fanum in Monferratcnlis agri confinibus

litum cafteUum Tuos ducit, v ab e Alexandeia milliaribus;quod poft ccc circiter iclus

difplofos deditionem fecit. Relidis lignis, dimilli praeftdiarii incolumes cum cnfi-

bus. Pleraque vicina caftclla occupaverat Briflacus; quae, cum induciarum 1'pes

fruftra fuiflet, moenibus nudari juflit, ne rurfusufui hofti cflcnr. Tunc et Volpia-

num, quod commeatus penuria laboraret, lenta oblidionc premebatur, dutto etiama noftris aggere ad eam partem, quae Duriam fpeflat: quo nomine duo funt fluvii

ex Alpibus in fubjcftam planitiem dcfccndcntcs, et eam regionem vulgo d Cana-venfem diftam utrinqueab ortuetoccafu claudentes: quorum is, qui e Duria Bal-

tea vocatur, in Padum haud longe a f Crcfccntino exoneratur; alter, qui l Durii

Riparia appellatur, et juxta h Druentiae, contrario curfu occidentem verfus tendentis

et in > Rhodanum influentis, fonteis oritur, per * Segufionem decurrens, tandem in

Padum conlimi liter paulo infra 1 Auguftam Taurinorum mergitur. Id difficilem

hoftibus auxilio venientibus acccflum reddebat, interjeais tot fluviis.

XVI. Jam Ferdinandus Alvarus Toletanus Albae dux a Philippo Angliac rege

miflus per difpofitos equos Mediolanum venerat prid. Eid. Jun. utrei bellicae in Italia

cum fummo imperio praccflct, amoto omnino a rerum gubernaculis Ferd. Gonzaga.Quod a a Rodcrico Gomefio Silva m cubiculariorum principe, qui tunc in regis liti

gratia praecipue florebar, procuratum plcriquc feribunr, qui fuperbum et ambidolumn Albani ingenium fubveritus cum procul ablegare, et Gonzagam, cujus traftabilius

ingenium fperabat, in comitatu regis remanere, rcipublicac et propriae dignitatis in-

terdie exiftimabat. Quod tamen Gonzaga, qui tunc in Caelaris aula erat, et redi-

tum in Italiam fuum urgebar, nunquam concoquere potuit, quantumvis eum per hu-maniflimaslitcras Philippus demulceret, et Silva ad patientiam hortatus in polierunt

bono animo efle juberet. Nam ille, qui plus dignitati fuae quam eorum prudenti-

bus monitis tribuebat, ut caufli fuadifcutcrctur et exiftimationis fuae ratio haberetur,

ante omnia petebat. Caufa cognita, cum cum tandem Caefar a criminibus objectis

innocentem dcclaraflct, et acta acdifta contra eum ut calumniofa ac nullius momen-ti pronunciaflct, accufatorcfquc graviter caftigandos dccreviflct, praeterea fanxit, ut

aes omne alienum, quod ille in belli Parmcnfls et Subalpini fumptus contraxerat,

diflolvcretur, ac praeterea xxx cid aureorum ei dependerentur; infuper in rei bene

pace ac bello gcftac fidem Sanfeverina vallis in agro Neapolitano cum vico aureis

annui reditus ac penfione xeo aureorum, militia item ordinis Alcantarcnfls meoaureorum annui reditus Andreae filio attribueretur; ac poflrcmo honorarii ergo ad

facri confiftorii confiliarii dignitatem in ejusgratiam praefidis titulus adderetur. Id

iv Eid. cjufdcm mcnfls Bruxcllis actum et C.:.e faris manu fubfcriptum ac figillo fir-

matum cum per ® Francifcum f ° Eraflum ab cpiftolis primarium miniftrum ad Gon-

zagam perlatum eflet, et omnem operam daret Gomefius Silva, qui aderat, ut Gop-zagaCacfaris judicio acquicfccrct, et hocfibi fatisfa&um pro tempore exiflimaref

;

contra Gonzaga, ut priflinac dignitati rcftitucrctur, inflaret, aut faltcm Belgio jpraefi-

ccrctur;

poft crebros ultro citroque repetitos in Angliam et Belgium itus et reditus,

cum nihil Caefar et Philippus mutarent, ille indignatus, petita ab utroque licentia,

in Italiam privatus difccffit. Ubi Albanus in Italiam venit, potentiffimo ac

- florentiflimoVAR. LECT. • Ruifio F.D.of «1. * Francticum "

dttfl P.D.o.fd. rjnflum P.D.o.fxi,

INTERPR. 1 lr Po. b Sati S.thadare. c Akfftnsdria de!!* Pollie. * il'Cmavtft. * la irastdt

Detre. • Crefientim. ‘ le petite Dsirr, ou Deritttr. h U Dsrrame. 1 U Rbefne. kSufi. ‘ Turia.

* frirntr» Canar tr». « h dat tCAlie. • h fieresaue Erajfi.

— Diginzed-by G<5ogw

HISTORIARUM LIB. XV.

florenti Himo exercitu in 1 Infubribusad b Ripam- ruptam coafto, de c Volpiano obfi-

dionc liberando inter duces confultarc coepit. In eo erane xxxcid Germanorum,

Italorum et Hifpanorum peditum, vi cid circiter equitum, « xxv omnis generis

tormenta. Cum magnae dilficultares initio occurrerent, eas Cacfar Magius prudenti

conflliofolvit, cum diceret, aggerem in Duriae ripa a noftris cretum exiguo negotio

duorum tormentorum ope polle dejici, ac deinceps exercitum citra periculum tranf-

mittij infuper viaticum in quaruor dies ferendum cum pontonibus, quibus uterque

fluvius itu et tranfitu permeari pofler. Itaquc d Satugiam profc£ti e Pi fcariac marclii-

onem cum Garfia f Toletano mittunt, qui rem uti propofita fuerat cxfcqucrctur. Sed

non expectato eorum adventu noflri, qui exiguo numero in aggere erant, e Briflaci

juflu x Kalend. Sextii, ab obfidionc difccdunr, et liberum hofti ingreflum in oppi-

dum relinquunt : in quod mox duobus diebus continuis annona fub exitum Julii co-

piofe illata cft. Eodem tempore h Trinitatis comes 1 Valfencra egreflus cum cccc

equitibus et id peditibus, ut agrum circumjacentem, qui a noftris tenebatur, depo*

pularcntur, in noftrum equitatum imprudens incidit : a quo cacfus ac fugatus eft,

niultis ex fuis intcrfc&is. Incendebar noftros feverum Albani facium, qui nuper,

cum k Cafalium oppugnaturus crederetur, 1 Fraxinctuni ad Padum vi ceperat, et,

duce in crucem a£to atque Italis omnibus occilis, Gallos remo addixerat. Volpiano

commeatu ac milite firmato, Albanus per pontones et cratcis ,n Duriam Balteam cumexercitu tranfmittit j et, per “Liburnum itinere fa&o, ad 0 Jacobi-fanum nuper a

Brillaeo muniri coeptum caftra ponit, quo fc inclufcrant p Bonivetus et Ludovicus

*Biragu$ cum ii cid Gallorum, n Germanorum vexillis, quorum dux ® r Rockan-

dorfos comes, ii Italorum, et c equitibus Epirotis, quibus Theodorus* Bedenius prae-

erat. Sibi pcrfuafcrat Albanus, noftros, cum primum de ejus adventu cognoviflcnr,

protinus cdudtis tormentis, locum deferturos : fcd contradicebat Magius, qui vero

fimilc negabat, Bonivetum Gallici peditatus praefectum et Ludovicum Biragumfo-

lcrtcm juxta ac flrenuum virum eo temere venifle, ut inde ad primum ftrepitum tiu>

piter exirent:proinde tutius efle 1 Malinum aggredi, aut u Eporediam ipfani, in qua

capienda minus negotii fubeflet. Cum nihilominus in propofito pcrfcvcrarct Alba-

nus, ad primum adventum praefidiarii egrefli tanta alacritate cum hofte conflixere,

utRaimundus Cardona, qui tormentorum praefettus erat, eorum impetus aegre fufti-

nucrit ; vixque, quo minus tormenta in noftronim potcftatcm venirent, impedierit j

vulneratus ipfc graviter, er Alexander* Carpeniae comes. Verberatio deinde infti-

tuta contra murum, qui Boniveti et Danvillac propugnacula interjacebat : fle enim

inter duces diftributa, de eorum nomine appellabantur : verum ea verberatione pa-

rum profeftum, Magio er Cardona femper altercantibus. Per xv dies oppugnatio

fruftra tentata, difplofis ii cid et idccc idtibus, tot enim numerati funt i nec toto eo

tempore foliae aggerem muro oppolituni hoftis occupare potuit. Bonivetus ipfo

pugnae calore profcdlus in propugnaculum de fuo nomine diftum clypco tc*ftus infi-

liit, et dia hollium vultus et ora contemplatus, feloppetorum grandine ncquicquam

cum undique petente, vix tandem a fuis intra pomoctium retrattus eft. Fama de op-

pidi obftJionc lparfa, cum res non nifi proelio dirimi polle videretur, fummifla a

rege auxilia fuere:quorum de adventu ubi cognovit Albanus, multis amiilis ex fuis

jamque fere difltpato exercitu, ab obfidionc difccdcrc et retro 7 Vercellas recipere fc

coa&us eft. In itinere 1 Gabia caftellum et °* Martini- fanum capta, quae moxfeftinatis operibus muniri imperavit. Haud longe a Cafalio, quod vi Kalendas

Septembr.V AR. LECT. * xxxv MS.Rrg * Rocnndulfus P. D o-f.

INTERPR. * bombardie. k Riva rotta. • Vulfia}», * Salaggis. « Pefisra. 1 de Teiede. * It

mare/ibal de Bnjfit. 1 de U Trinitud. 1 VdHjtoieret. * Cafal. 1 Frafiineto dei Po. m la grande Doire.• Lsvort» lonrg da Pkdmaat d

1 f tollet aa Nsrdaaefi de Cafal.0 Santjd. r de Bonnivet. *• de Bi-

ragae. • de RuckenJeif. * de Bedaigne. 1 Mafma. • lires. * Csrfepu. 1 FertelS. • Gabiano:“ Sj» Marthso.

53 '

cdidi .v.

HtNHICU.lI.

Digitized by Google

532cninLV.

Henricus II.

JAC. AUG. THUANIScptcmbr. ab hoftc infidiis fruflra lentatum cft, jam aliquot Hifpanos introduxerat

• Albanus, in cujufdam viduae domo abditos, qui nottu irrumpentibus fuis, lhitionc

cacfa, pracfto futuri erant : fcd irritum id confilii fuit, deprehenfis literis, quibus dies

dicebatur et dabatur fignum, cum ab muliercula in cophino inter olera deferrentur.

Eodem dic et noftri de capienda Afta fcalis admotis confilium inierant : fcd breviori-

bus fcalis repertis, conatus itidem fruflra fuit.

XVII. Hi cafusut Albani jaftationcm, qui fc xx dictum fpatio totam *> Subalpi-

nam regionem lub poteflatem rcdafturum promittebat, vanitatis arguerunt, ita

noftris ad majora audenda animos fecere. Itaque c Volpianum aggredi placuit

:

quod, ut rebus noflris magnopere incommodabat, quippe in meditullio eorum loco-

rum, quae rex tenebat, firum, ira loco capto magnam acccflioncm fieri extra dubium

erat. Deliberationem eam confirmavit, quod ex medico quodam refeiverat d Crifla-

cuscccc circiter praefidiarios tunc temporis ex morbo decumbere. In oppido om-

nino erant v figna ex Italis, Germanis et oppidanis ipfis conflata, cccc circiter equi-

tes, cum ala levis armaturae Cacfaris Magii, qui oppido praeerat, et, cum tunc cuni

Albano efler, ur fuppctiacobfclfis ferrentur, urgebat : quod commode fieri poffe di-

cebat, fi Albanus ad* Gaflenum caftra promoveret, ubi vado reperto facile noflrosab

obfidionc averteret. Sub Augufti finem convenerunt ad f Dalcngii fanum omnes

noflrac copiae, Claudio 8 Lotharingo Aumalio duftorc: in queis erant Gallorum pe-

ditum xxn vexilla, Germanorum viu figna, Helvetiorum vii, xv cataphractorum,

ix levis armaturae equitum alae:quae omnes copiae, ut.Monlucius feribit, veo pe-

ditum, cid cataphrados, cncclcvis armaturae equites efficiebant. Obfidioni etiam

interfuere, praeter Aumaiium ac Briflacum, equites torquati h Angianus et Condaeus

Borbonii fratres, Jacobus ' Sabaudus Nemorofii dux, Francifcus k Guficrius Bonivetus,

Francifcus > Vindocinus Carnutum viccdominus, Joannes m Grongnetius Vaflacus,

Alturus" Coflacus Gonnorius Briflaci frater, Ludovicus® Biragus et, qui ultimus fu-

pcrvcr.it, Blafius Monlucius:praeterea ingens primariae nobilitatis numerus, quae

ad prodii fanum ultro c Gallia in Italiam advolaverat. Ita difpofltus erat peditatus,

ut tribus locis oppidum et arcem cingeret: Helvetii ad eam partem, quae Padum

fpedar, bofpitium habebant : Germani inter Volpianum et p Lignium, Galli ad majus

arcis propugnaculum flabant : Aumalius cum Borboniis, Nemorofio ac proceribus

ad Balengii fanum fubftitcrat, cio ab oppido partibus : Danvilla levis armaturae dux

longius ad q Montemarium rcccflcrar, iicid ab urbe partibus, cum fua equitum ala

ac praeterea cc cataphractis et iv Italorum fignis, eo mitius, ut 1 Duriae tranfitum

« Trino ac Crcfccntino venientibus impediret. Mifliis et Rochus ' Caftancus Rupi-

pozacus, qui» Brindiciac vada fervarct. Is Emnianuclcm Lunam ab Albano cum ID c

feloppetariis Hifpanis et Italis miflum et* PontcnvSturac profcclum, ut auxiliareis

oppido inferrer, cum nodu fummo filcntio Padum tranfmififlcnt, intercepit, ita ut

magna ftrage edita vix ex toto illo numero xxc cum Luna ipfo incolumes in oppi-

dum perveifire potuerint. Dum infequuntur noftri fugientibus immifli, tumulum

ante arcem excitatum et fotTa inter arcem ac propugnaculum duda vallatum in-

vadunt, et foflam ipfam occupant. Inde verberatio tribus partibus mftituta : ad ma-

jus arcis propugnaculum v muralia tormenta dircfta s IV ex Monlucu confilio, qui

cum Aumatio ipfo et J Feguerio haud citra periculum locum luflravcrar, perforato ag-

gere qui muro opponitur, adeam partem dilpofita, quae oppidtmi er arcem inter-

jacet : • iv denique ad illam partem, in qua Helvetii hofpitium habebant. l>iduo

antequam

IKirrnnp , /, J- * Titdotent. * Vultoeno. * It marefehal dt Driffjt• CjJJtm.

. I?I5LPR

v * 7£li

m Inu fur k Tt. timkfun. ’ rk ftfmrrr.

— DigitizecLby Gqc

HISTORIARUM LIB. XV. 533

antequam ad propugnaculum, quod arcem tegebat, foda duceretur,* Chippius campi- CI31DLV.

duplor, noctu fumptis indufiis albis, cum aliquot dclcftisin oppidi foflam infilicrat, Henricus 11.

et in imo politas munitiones, quae utrinque vallum defendebant,dcjc&is praclidiariis,

occupaverat. Eodem tempore, dum verberatio continuatur, ad majus propugnacu-

lum tres cunei acti, xix diebus ac nodtibus continuata verberatione, cum ineo cf-

fent, ut in cuneos ignis immitteretur, omnes ftatim ad impetum faciendum parati

ante ruinam conflitcrunt: ipfiquc Borbonii, Ncmorolius cum Boniveto, Ludovicus

^ Trcmollius, Gilbertus « Levius Ventadurius, d Urfcus, Vidus e Dallonius Luda,

( Caumontius Laufunius. Cl. 8 Caftrcus, Joannes h Surchius Malicorneus et 1 Vivo-

nus Caltaneus cum iis erant. Igne immiflo et inferiore propugnaculi fornice fub- *.

verfo multi ex hoflibusabforpti funt ; continuoque noftri infiliunt ac loco potiuntur,

er, dum fugienteis infequuntur, multos ex iis occiderunt, praclidiariis, ne noftri

cum hoftibus in arcem permifti ingrederentur, portas occludentibus. In eo con-

flictu, in quo Borboniorum, Nemorofii ac ceterorum procerum de periculo fccuro-

rum praecipua virtus fuit, intctfcftus Cacfar k Toletanus 1 Albani fratris filius, et

* Garcilaftus Vega magnae virtutis dux : capti Sigifmundus Gonzaga et n> Lazarus

flipatorum Albani pracfeClus. Infclicior noftrorum fucccflus fuit in ruinam alia

parte eodem tempore irrumpentium : nam, cum fcalis primo in foliam dcfccndcn- •

dum eflet, et inde in murum enitendum, artificioforum ignium fulgetra, laxorum

imbre, contis, fcloppctorum iCtibus noftri tandem cum jaftura poft aere certamen rc-

pulfi funt i et Tuttavilla Creantii comes faxo in capite ictus ex vulnere paulo poft

dcccflir. Quamvis is cafus laetitiam de occupato arcis propugnaculo conceptam ali-

quantum dclibaflct,°AumaIius tamen profpcri fucccflus fpc plenus protinus ex Mon-lucii confdio tormenta duo in propugnaculum fubvehi imperat, unde in arcem ver-

beratio torqueri pollet. Quo animadverfo, praefidiarii, qui facto virium periculo

imparcis fc ad fuftinendos noftrorum impetus viderent, poftridic, qui fuic xn Kal.

Octobrcis, ad colloquium dcfccndcrunt ) et, ut honeftius deditio fieret, ut l i&us

contra arcem difplodcrcntur, obtinuerunt. Ita impedimentis omnibus falvis, cumarmis, fignis explicatis, tympanis fonancibushoftcs oppido cmifll funt, et Danvilla

ductore Trinum ufquc incolumes dcdu&i. Capto oppido, quod xx annorum con-

tinuis cxcurfionibus ac depraedationibus in fummam opulentiam excreverat, illud

continuo moenibus nudari placuit:quod fumma celeritate, convocatis undique

rufticis, qui inde fummas injurias tanto tempore acceperant, Bciflacus cxlecutus

cft. Interca Albanus munitionem ad pSturac-pontem coeptam, quantum poterat, ur-

gebat. Eo in oppido arx cft rupi impofita, in quam Ludovicus Sfortia a fuis proditus

fub cuftodiam a Ludovico xi 1 conjectus fuit i magni momenti locus, quod eo munito1 Auguftam Taurinorum r Cafalio per aquam venientibus quodammodo iter prae-

cluderetur. Itaque viftor exercitus eo perrexit, * Duriaque ftratis pontibus tranf-

miflo, prope Crcfccntinum promota caftra, ubi magnis et crebris velitationibus

interim certatum cft. Alteris csftris Aumalius Liburnum venit, et poftridic t Vil-

lam-novam haud longe a Cafalio:quo eodem dic “ Danvilla et * Rupipozacus cum

levi armatura in aliquot pedites Hilpanos, qui commeatum ac duas colubrinas ad

Sturac-pontcm deducebant, nec opinato inciderunt: cum iifquc iniquo loco

congreffi,

INTERP R. * It b*ron de Cbifpji mtftre de eutap. 6 de l* TremetHe. • de Levi, feur de Ventet

dater. * le fimr dUrf/. * de Detillon, comte du Lude. 1 dt Cernmmt-, feur de Lentum. * de !et Cbufrt.* dt Cb&urfrt, feur de Maheorut. * dt Vnunne, feur de letCbafargnrrair. * de Taledt. * le duc eTAlbr.

* le copiletuu L.tz^re. " eTBfhatfvUle, e&mte de Crtjmce, * U duc itAtm.tk. r Pondefture. 1 Turin.

* Cjftf. • /<t Dure. ' VHUnetifv*. • Hnrj de Montmorem/, feur de Damvillt. * U feur de UEtchepoutj.

NOT. 1 Dele et Gardlstin Veget. 11 faut effa- que M. de Thoti, su livre fuivant, parle de Garci-

ecr ce nom, puifque Monluc, d’au ce liet* cft lallo avec emrloy Puf

pris, n’en parle point, Ub. 4. p. 261. 8vo. & aufli,

T o m. L 6 T

Diqitized by Google

53+ JAC, AUG. THUANIcnni.v. congrcffi, inter anguOas convallcis figillatim carpti et undique circumventi, multis

«

Henricus II. luis fcu captis five occifis, vix tandem fc periculo explicuerunt. Legatus * Pclufii ibidclidcratus, et Rupipozacus ipfc graviter vulneratus.

XVIII. Dum b Cafalii trans Padum exercitus traducitur, agitatum inter duces,

«e Sturac-pontem an d Montem-calvum tentari expediret. Cumque Montem-calvumpeti placuiflct, ad Pontem- Sturac equitatus pugnam ciet, dum interca peditatus per-tranfirct. Noftu admotis fcalis oppidum fine fanguinca* Salvallone Cafalii prac-fcdo captum cft : nam infirmum admodum erat. Plus in arce negotii fore appare-

bat : et, cum in propugnaculum, quod portae ad dextram incumbebat, verberatio

,* direda eflet, impetu fado, noftri primo rcpulfi funt. Munitio in ima fofla fuberar

ex qua hoftes porrecta in latus ejaculatione noftros foflam ingredienteis fummoverepoterant. Itaque in pontem a f Calliaco direda iii tormenta

;quibus pontem con-

fractis catenis dejici, et, dejedo ponte, ipfam arcis portam perfringi pofle fperabatur

:

enneas infuper fub propugnaculo adus. Venerat eo 8 Thermas a rege miffus, ut

cum fummo imperio praccflct : fcd, cum intcllcxiflct tot principes ac proceres, qui

aderant, ei gravate parituros, ut erat prudenti et moderato ingenio, potcftatc fibi

conccfTa uti noluit. Verberatione fada, arcis praeferiis, ubi fc in eas anguftias con-

• jcdum videt, de exitu citius jufto veritus, non expedato dum no^i impetum face-

rent, Non. Odobr. deditionem pacifcitur in has conditiones: ut, rebus falvis, cumarmis, explicatis vexillis et Tonantibus tympanis egrederetur, abdudo fecum, quohonorificentior eflet difccflus, unico ex arce tormento: quod tamen, remone ce

rotis confractis, illi facere non licuit. Cum tam honorifica deditione fibi tutus vi-

deretur, Sturac-pontcm profedus reda ad Alvarum h Sandacum oppidi praefedum

rem exeufaturus tendit : fcd ille nihil cundatus, quod indignum nomine Hifpano

fadum exiftimaret, hominem non auditum ftatim in furcam agi juflit. Magni mo-

menti fuit is fucccflus; quod et oppidum ante’ Albani oculos captum eflet, cujus

adeo formidabilis adventus in Italiam fuerat, et eo capto Sturac-pontis cxcurfioncs

fracnabantur, et Cafalii cum k Augufta Taurinorum commercium et navigatio fccu-

rior reddebatur. •

XIX. Ibi commorante xl amplius dies exercitu, tempus militi reficiendo ido-

neum, lafcivicntibus otio et rerum profpcritatc noftrorum animis, ultro a 1 Nemoro-

fio invitati hoftes, fi qui vellent virtutis periculum facere, et adverfis lancearum idi-

• bus decernere. Jam antea, quando ad ra Valentium noftri certaverant, Danviila tu-

bicine miffo idem a n Pifcariacmarchionc petierat: et ille quidem conditionem ac-

ceperat; fcd morbo impeditus, ut cxpcdarctur, dum convalcfccret, obtinuerat.

Tunc renovata fpon fio : ctThermuscum id equitibus et cc feloppetariis exiit, certa-

turis pracfto futurus, fi quid hoftes contra fidem datam molirentur. Primus Nemo-

ralius cum Pifcario concurrit, bis irrito conatu : tertia vice haftac utrinque con-

fradac fcd neutro vulnerato. Proximus 0 C.laflius Vaflaci grandior natu filius cum

Malafpinac marchionc comparatus certavit infelici exitu : nam adada trans cervicem

* hafta dejedus cft, et paulo poft ex eo vulnere decedit. Nec felicior fuit Gafparis

? Bollcrii MagncfiiRupipozaei legati fors; qui cum q Alabcnfi Hifpano conflixit, et

accepto pariter in cervice vulnere quatriduo poft mortuus cft. Verum adverfam

noftrorum fortunam ultus fcu folatus cft r Moncatus Pivarfti fignifer, qui Francifcum

Carafam pontificis agnatum commiflis haftis transfodit, et humi exanimem firavir.

Inde poft gratias, ut fit, perhumane adas et amplexus utrinque datos di fcedirnr. Reni

paulo aliter narrant Itali : nam Nemorofium a Pifcario leviter in brachio idum, et a

Nemerofio

INTERPR * de Ftltas. h CafJ. ' PovJtJUrr. * Mtrtr-ceht. ' de Saheifin. • lefe*r de

CjiIUc. t. de Tbtrmtt. * di Stade. ' It duc dTAlht. k 7Vr«. ' k duc de Merserun «‘Valent*.

» Msrcbefe di Ptfittrt. * de Clagi Vagi. •> de Bollitn, feur J Menes, Heotaunt de M de Ia

fo2*j. i dt AUvt. * Mituckat, enfeigne dt Pivtrt.

Digitized by Google

HISTORIARUM LIB.XV.Nemorofio Pifcarii equum vulneratum contra diclam in certamine legem memo-rant: praeterea, cum Nemorofio venifle non Magnefium, fcd» Noallium, virum

nobilitate et virtute infignem, de quo in Mctcnfi obfidionc diximus : et GeorgiumManriccin, non Malafpinac marchioncm, cum Clallio conflixifll* feribunt : cumvero, qui cum Noallio comparatus eft, Caelarem bMiUortium vocanr e -Scotia oriun-

dum : de cetero cum nofiris conveniunt. Briliacus, illato in c Montem-calvumcommeatu et impolito A. d Dallio Piquinio Samarobtigac Ambianorum viccdominocum idoneo praefidio, difccdit : et, quia jam autumnus iriclinabat, in hyberna co-

pias dimittit. Dum quifquc-ad praclidimn fibi a Brifiaco deftinatum digreditur,

«Claramontius, qui Cafalium petebat, a Pifcario.qui in infidiis inter Montcm-Calvumet Cafalium cuin id circiter levis armaturae equitibus et ccc Lloppctariis latebat, in.

tcrccptus eft, et, amiflis omnibus impedimentis ac xxx ex luis, vix cum vexillo fc

Cafalium recepit. Sed damnum paulo poft f Salvaflo ultus clt, qui juxta Alexan-

driani cum u equitum Italorum alas divertifle refeiviflet, eo noducum id Icloppcta-

riisct xxx circiter equitibus ex Claramontiauorum reliquiis, vi Eid. Decembris pro-

fectus, cos, dum cibum fumerent, intercepit: defiderati ex hollibus amplius lxi

multi praeterea equi magni pretii in nofirorura potcftatcm venere.

XX. Interea, fama de Turcicae clafiis, quae, jam Apulia et Calabria dccurfa,

e fretum Mamertinum enavigaverat, adventu fparfa, Cofmus omnem operam dabar,

ut Plombincnfis ora, qua parte Turei impetum facturi credebantur, milite et rebus

ad propugnationem neccflariis muniretur. Promota itaque caltra *» Plombinuni

verius, et > Caparbio in itinere et k Telamonis turre capta, et relido ad latus 1 Grofle-

to, quod diuturnioris obfidionis cfle apparebat, Caltellioncm Pifcariac admotis

tormentis capit. Infuper n Liliorum infula haud longe ab ° Herculis portu, et infulae

arx a Marco Centurione triremium praefedo fub potcftatcm redadta clt. Noftri, ne

nihil interea agerent, p Ciufio et locis vicinis id circiter peditibus et l equitibus co-

adis et fuperindutis interulisq Poliiianum aggrediuntur, fcd irrito fucccflii. Contra

miilac ab hollibus iv equitum Neapolitanorum alae r Clantianum cum aliquot co-

hortibus, quae circumjacentem ad s llcini-montem regionem vaftarcnt: cjulqucrci

cura commifla Hicron. « Albitio. Milii et magno numero foflbrcs, qui " Cafleri-

podium haud longe a Plombino propugnaculisaliquot excitatis munirent, * Libur-

no, Hcrculis-portu ac 7 Ferrato portu ad id fubminiftratis machinis et reliquo appa-

ratu bellico, fummac rei praefectus Lucas Antonius * Cupanus j cui adjunctus s» Pe-

trus Montius cum cc peditibus et Symeon Roferminius et Alfonl'us bb Antianus Pi-

fani cum lingulis peditum vexillis. Arccftttur et “ Volaterris Dominicus dd Rinuci-

nus, Plombinoquc cum cc peditibus imponitur. Exercitui tcrrcftri praeerat Vitel-

lius? cui adjundi denuo Joan. Baptifta Martinius et Vinccntius “ Lignacus cum c

levis armaturae equitibus. Jamque Turcica clailis, quae lxxx triremium erat,

ff Pontiis cgrclfa ex advcrlb ra Tcrracinac, fecundo veneo ufia, ad hh Stephani fanum

appulerat, cum paulo ante Cupanus cum fuis in " Ilvam trajcciftct : atque inde iv

Eid. Quintii, in Plombini confpcdum venit, quo fc nuper Chapinus Vitellius cumii Germanorum vexillis, praeter Italorum praefidium, quod jam in oppido erat, de

obfidionc metuens inclufcrat. Dum clailis ante Plombinuni ftarct, xx navigia, quae

Algeria venerant, ad Populoniam defledunr, civitatem olim frequentem, nunc fere

defertam : cujus oppidani, cognito Tureorum adventu, relidis domibus, huc illuc

fparfis, ftatint in arcem confugiunt, et urbem holti diripiendam permittunt. Dumarx

INTERPR- * de Naaillet. » Millard. c Mttrtr-twh*. * de Dai/ly, fenr de Pitfoignv, vidame

fArment. ’ dt denatat. ' de Salvoifon. * Fno dt Meffira. * Piembwo ' Caporite k Torre di

Telamon*. 1 Grojfele. * Caflir/itmr della Pe/esu. * ritola de! Gigfio. • Perto-F.rtole. * Ckiufi.

> Muttt-faldam. ’ Cbuntiano. * Alenialctna. 1 dt fji Albitzi. • t*S&° ^ Cjl

T

tr*- * Ltvorno.

1 Porto-ferrato. - Cnppaoo. “ Piero dt! Ahnte. dtlP Ante ;di Pijk. M Votterra. “ Emuttini.

" Lignoso. ‘f r.jcU de Pena, n Terratine. “ ferto Santo Strobam. *' Elba.

S3SCOKLY.

HenricusII.

536 JAC. AUG. THUANIC1QI3LV. arx a Tureis ©bfidetur, reliqua claflis ad

»portum Farefum juxta Plombinum dcfccn-

Henricls 11. derat, et in terram mciD b praetorianorum et aliorum Tureorum cxpofucrat:quod

ubi animadvertit Leo c Santtius, cum equitatu progreditur, ut in Populoniae arce

obfeflis ruppetias ferret. Nec cecidit in vanum conatus : nam Turei, equitatu ad-

veniente territi, ab obfidionc difccdunt, et, amiflis aliquot ex fuis, ad navigia fua

propere confugiunt. Tum inter Plombinum et Farefum acriter pugnatur: nequeenim plus cid pafliium intervallum eft : cgrcftiifquc Vitellius et evocatis Germanis,

pracmiflo Salac comite Madrucii legato, ipfc cum tota acie fuperveniens violentam

in Tureos impreflionem facit, fariflophorum praecipue opera ufus, et Tureorum or-

dines folvit:quibus diflipatis cum Germani inftarcnt, dilplofis aliquanto tempore er

daffc tormentis infequentium impetus retardatus eft : fcd acccnfi fucceflu Germani

et animofius invefti non prius a pugna deftiterunt, quam reccdcnteis Tureos in claf-

fem ufquc compulerunt, cccc circiter ex iis occifis, in iifquc praetorianorum duce,

ac paucis admodum ex fuis defideratis. Cum inde duas horas continuas claflis Tur-

cica in Chriftianorum confpcftu in anchoris ftetiflet, verfis proris in Ilvam curfum

dirigit, et d Longon is-portum petit; vaftatoquc circum agro et praedis fa&is atque

abduftis more fuo captivis, nullo alio praeterea operae pretio, poft levia aliquot cer-

tamina, in Corficam, ut fc cum noftris conjungeret, perrexit. Eo jam * Maflilia ap-

pulerat claflis Gallica xxvm triremium, ducc f Polinio Garda; quibus impoliti

erant cio id dclc&i cum copiofo commeatu ac cetero inftmmcnto bellico.

XXI. Tum rurfus Calvium obfideri placuit; quo capro tora infulae pofleflione Ge-

nucnfcis dejici polle fperabatur. Oppidum illud paulo ante a b Paulo Jordano fruftra

tentatum fucrar, et poft introduda ab Andrea Auria auxilia ipfc locis munitis fc con-

tinuerat, dum Turei advenirent:qui poftquam a h Corfo promontorio litus infefto

milite percurrerunt, iiicid circircr fuorumin terram exponunt, ac totidem noftri:

produdifquc machinis xi, ex adverfo portae oppidi casftatuunt, etm alias ad arcem

verberandam eodem tempore educunt : ab ea parte, quae mare fpedat, vi dilpofi-

tac et ii colubrinae, quae obliqua pulfatione defenfores infcftabanr. iv Eid. Sextii,

ma^na murorum edita ftrage, admotae fcalac et impetus a Vafeonibus noftris fadus j

tcrquc redintegrato certamine, ter noftri rcpulfi, multum indignante Uriino, qui

nullum non ftrenui ducis ac militis munus ea dic implevit, ccc fere ex noftris defi-

derati funt : amifla praeterea in figna. Poftridic Turei, qui fpedatores fcdcranr,

quafi ad impetum faciendum fc parant : fcd, contenti confufts vocum ftridoribus au-

ics praefldiariorum implevifle et crebra feloppetorum difplofionc coelum mifcuifle,

a certamine abftinucrc : continuo, re dcfpcrata, machinae rcdu^ac et triremibus

una cum milite impofitac } ultcriufque progrefli noftri ad * Baftiam caftra ponunt,

optime ab Auria antea munitam: cumque Urfinus admoveri tormenta juflilTer,

Tureis recufantibus vircis conferre, neque per fc ipfc rem conficere pollet, res exitum

non habuit. Ita fub finem Sextilis inde Turcica claflis orientem verfus, poftquam

Sardiniae oram pervagata eft, ad fua revertitur : noftri Mafliliam, unde venerar,

paulo poft fe contulit.

XXII Horum difccflu fccurior Cofmus, qui, ventus ne noftri a Tureis adjuti

rurfus Etruriae oram tentarent, Plombinum feftinatis opefibus muniebat, impofiro-

Leonida Malatefta cum novo praefidio locum firmaverat, ad cogitationem anti-

^am de vaftando circa k llcini-montcm agro animum adjecit. Sed confilium illud

intetturbaverunt Scncnftum, qui ad llcini-montcm rcmpublicam ordinaverant, et

„0(1,oram in Etruria conatus. Nam, miffis ultro citroque literis, et qui Senis tc-

manfetant, et qui libertatem fortunis omnibus praeferentes ad llcini-montcm

convenerant,

TNTERPR* rtrlo Fartfe. > J*»foret. * Sswti. * Porte-lngOMi. • Atorfeille ' le fat* AL C.arde, dic It (MfiUmt Peli*. * GierJano Orfno. C*p* Cerfi. I* M»»-

talrino.

Digitized by Google

HISTORIARUM LIB. XV. 537convenerant, fefe invicem confirmabant 5 er, quamvis lcnatus in utbc a Cofmo ex CDDLV.• Angeli Nicolini lententia inditurus publicis literis Senenfeis exfulcs, ut in civitatem H enmeus 11.

redirent, invitaret, id eoade non fponte fieri apparebat. Itaque Cacfariani, ut fecu-

ritati fuac confulcrcnr, omnibus armis oppidanos exuerant, etiam iis, qirac fui defen-dendi caufa, non ad vim inferendam inferviunt, ac loricis praeterea annulatis, quarumfrequens ufus in Italia promifeue permittitur. Sufpicioncm augebat, quod, occupatoin maritima ora Cofmi milite, Com. Bcntivolius craiflis aliquot peditibus cum equi-

tatu b Bonconvcntum ufquc cxcurrcrar, et e Kjriad-fanum non bene praefidio firma-

tum occupaverat :d Crcvolium praeterea praefedi ignavia deditum in fidem accepe-

rat :e Claromontius in ora maritima confimilitcr ( Caftcllioncm Pifcariae receperat,

paulo ante a Vitellio captum, ultro etiam arce dedita : et quotidie 8 Petiiiano novusmiles Cjroflctum conveniebat. Itaque Coimus, qui h Senis metuerer, liiHilpano- •

rum vexilla, quae inde deducere conflitucrar, minime loco movenda pro tempore cx-

iflimavit $ fcd, pracmiflo Hier. 1 Pilano, qui Italis illuc propediem mittendis prac-

eflet, k Sanflorianum ad exercitum evocaverat : inJiipcr et novos dclcclus in 1 Arre-

tino agro et per m Umbriam haberi mandaverat, idcc delcfti, qui fiib" ChapinoMonte-veterano, Antonio xMaria Perudno et Thoma 0 Theodulio Forolivicnd milita-

rent: acPolitiano Joan. Bapridam p Bonjaninum Arretinum, Cafolio Thonum q Sa-

latiac comitem, cuni fingulis lignis, ac poftrcmo r Cordniano, a quo fibi plus timebar,

• SigifmundumRoilitnn ex nobili * San fecundorum comitum familia, impofuit. Dumhaec fiunr, et Chapinus Vitellius molatrinis, quae circa u Campiliam funt, in ora ma-ritima l'ub poteflatem redigendis occupatur, noflri rurfus cgrcili pridie Kalend. Sextii.

* Lucinianum, quod a 7 Concepto tenebatur, fcalis admotis aggrediuntur : fcd, prac-

itdiariis gnaviter fc defendentibus, et oppidanis, ne praedae vidori eflent, praefidia-

rios adjuvantibus, fruftra fuere. Ad hunc motum Sanflorianus Cofmi juflu Senis

cum parte Germanorum et Hifpanorum exierat, et E Lucinianclli haud longe a Bon-

convcntoconfcdcrat. Noftri inde, ne re omnino infe&a redirent, Cotfinianum dc-

fledunt, et Sigifmundum Roflium, qui loco praeerat, antcqium Sanflorianus auxilio

accurreret, eo adigunt, ut honedis conditionibus deditionem faceret, vitam et res

falvas fuis padus, et ut iis liceret fignis explicatis exire : hac lege tamen, ne intra vi

menfeis contra regem ac Senendum, qui ad Ilcini-montcm craift, refnpublicam arma

ferrent. Cum Cofmus male animatos non folum Senenfeis fcd et popularcis videret,

et tam crebras oppidanorum, qui fc fponte dedebant, dcfcdioncsncceflarioconfcqui

indignaretur, de diruendis caftcllis et folo aequandis oppidorum moenibus, iis tantum

exceptis quae limiti conrra noftros defendendo ncccflaria crar.t, confilium Tccrcto

inierat : idque Cacfarianis approbaverat : fcd, quo minus id cxccutioni demandare-

tur^ obftabat, quantum poterat, fenatus, qui Senis crar, qui libertatis fcu rcipublicac

umbram fub Cacfaris nomine tuebatur. A pecunia quoque laborabatur ; nec ftipen-

dia a Cacfarc et Philippo filio ex regno Neapolitano et Sicilia promifTa rcpraefcnta-

bantur, frementibus Hi lpanis, et eorum exemplo Germanis, qui duorum mendum fti-

pendinm 3C tertium praeterea pro re bene ad » Plombinum gcfta fuperbis ac deditioni

proximis verbis flagitabant:quo fiebat, ut Senarum urbs nondum bene confirmata in

periculo verfari videretur. Itaque Cofmi rogatu a Cacfarc Francilcus 1* Toletanus

millus fuerat, qui urbi cum fummo imperio pracdfct. Is jam exarmatos civeis nae*

tus, cum rem, fi non omnino confc&am, laltcnt bene coeptam judicaret, ulteri-

ora fibi tentanda exiftimavit j ‘et contra pa&a ac fidem datam non lolum novamrcipublicac

INTERPR- * Agnalo Nicofmi ¥ flttoneertvrnto .* SaM Cbirica. * Crevtli. • Chiaramonte da

Grojftta. • CaRirJient delia Peftaia. * Fitiglioae. * Sitita. ’ da Pifa.k il tante di Santafiare.

1 d'Arrtxc. " Ia Romagna. Chiaffino da Maute-veetbia.. • Theadoli da Parii. * Banyanai d'Aut-xa.s il tanta di Gattaia ' Firma. • il tantr Sigifmattdo de’ Ra(Ji. * di Sati Sttonda. “ Camftgha.* Lntignama. * Ctmet1 1. Lntignantlla. “ Piamkina. 11 da Tafede.

Tom. I 6 U

. 538 JAC. AUG. THUANI, &c.

C13I3LV. reipublicac formam inftituit, fcd omnem libertatis fpecicm prorfus fuftulit. Cum

Heuricu* IL cn 'm magno applaufu exceptus effet, et pracfc&us populi ad cum falutandura ad iiflet,

ac, nupero civitatis flatu multis verbis deplorato, civium promptifllmum ad omnia

ftudium CacOri et Philippo filio dctuliflct, Toletanus, laudata eorum adeo propcnfa

voluntate, fubjecit, non alium tantarum calamitatum fc videre exitum, quam fi fe cc

omnia fua optimorum principum arbitrio ac voluntati fine conditione et exceptione

permitterent: in quam /ententiam, quae vim blandis hortatibus admiftam habebat,

con leniit populus, et mox fenatus : et quamvis Caclar, ne Cofino offenfionis caufam

praeberet, pa&a ab eo fafta, quae non fatis confidcratc Toletanus approbaverat, rata

habuiflet, novum denuo inftrumcntum ea de re confici mandavit, quo ditionem Sc-

nenfium jure Imperii ad fc devolutam Philippo filio concclfit, et refeiflis paclis a

#Cofmo conventis luprcmum ac merum in eam rcmpublicam imperium a civibus ipfis

in fc tranflatum eidem attribuit, et aedificandarum arcium et quarumvis aliarum re-

rum, etiam citra fenatus ac populi confcnfum, ordinandarum potcftatcm fecit. Jus

infuper civis Toletano fpecialitcr conceflum, et ut in fenatum, cum vellet, venirer,

et quod fibi videretur in medium proponefret, atque in omnibus negotiis Prioris, fi-

curi vulgo vocant, au&oritatcm obtineret. Id facere pronum fuit Caelari, infcfl*a a

praefidiariis civitate : nec deerant etiam ex civibus, qui libertatenj mallent, qui non

aliter Florentinorum ac Cofmi jugum, quod fummopere cxhorrefccbanr, cxcuti

pode dicerent, et oppida ac caftclla fuae ditionis a Cofmo poflefla recuperari, quam

fi rcfpublica, quae fe defendere per fc non pollet, in Philippi potcnrifllmi principis

manus fc fponrc traderet ;qui a Cofmo occupata repofccrc, et cos, condituris in Italia

rebus, aliquando in antiquam libertatem fuo beneficio vindicare pollet. Quod cum

in fuam perniciem fieri videret Cofmus, tatnen id prudenter diflimulabat, occafio-

nem rei conficiendae opperiens, et, quantum in fc erat, res Cacfarisct Philippi ejus

filii, quorum parteis fcqucbatur, ope, confilio ac viribus adjuvabat.

J ACOBI

_ Digitizedjpy Goo^t

539

JACOBI AUGUSTI THUANIHISTORIARUM SUI TEMPORIS

LIBER DECIMUS S E X T U S,

EPITOME.OVI pontificis per Etruriam motus et fuorurn machinamenta ;

adquae Cofmus initio dijfimulat. jo. Erane. Vidius Balnei co-

mes avitorum bonorum pojfeffione dejettus et Romam citatus.

II; Carafarum in Caefarem et ejus partibus addittos odium

.

Sfortiae Sanfioriani ob td mfejlati. III. Perfcriptae Romae ab

Avanfono oratore regio et Georgio Armeniaco cardinali conditio-

nes, et in Galliam per Hannibalem Oncellartum mijfae;fecundum quas infmflutn

vobifeumpercujfum foedus : ejus finifirum augurium a Turnonio cardinali pruden-

tijfimo •viro fattum. Crevohi rn Etruria a Caefarianis expugnatio. IV. Corn.

Bentivohi fuccejfus. Sarteanum amijfum. V. Meleniani Infubribus praefelh

Mediolani obitus ; folertia,crudelitas, varii mores. Huic Chriftophorus Maden-

dus cardinalis fujficitur. VI. Albanus Genuam venit , et inde Neapolim devehi-

tur, bello contra pontificem gerendo dux deflmatus. VII. jo. Groperi et Claudii

Efpencaei honorificum elogium. V III. Bellum inter Caefarem et regem Carafarum

occafione renovatum. Nofirorum in Belgico limite fuccejfus. Ad Germimuvt

haud longe a Givaco, et mox ad Givacum ipfttm confiittus. IX. Batavicae item

naves ex India redekntes a Gallis five incendio feu direptione confumptae, magnautrinque jattura, et Spinavilla Harfioricnfi clajfis nojlrae duce defidetato. X.

Henricus Navarrae rex Pavii in Benearnenfi principatu moritur, joanna filia,

quae Antonio Vindocino duci nupferat, relitta regni herede. XI. Domefiica fe-quuntur. Criminalium rerum fuccintti quaefitores. Cum rex fettarii criminis

corr.itionem fibi acjudifibus fuis fumpfijfet,hoc anno diploma fecit, quo eam eccle-

fiajlicisjudicibus relinquebat praefettifque fuis mandabat, ut, quos illi ac fidei

quaefitores ut pravae opinionis convittos-damna(fent, pro del/tt/ magnitudine, fine

mora nec ulla provocationis habita ratione, punirent. Gravifilma contra diploma

ftnatus Pariflenfis interce/fio. XII. Tranfattum cum joanne Brojfio Stamparum

duce de Armoricanoprincipatu. XIII. Genevae et Lucernae motus. XIV. Clarorttm

virorum mortes, Wolfangi Lazh, Conradi Pellicani, Georgii Agricolae, GemmaeFrifii, Edvardi fVotoni, Ifidori Clarii, Olympiae Fulviae Moratae, M. Ant. Ma-joragii, Orontii Finei, Petri Gillsi. XV. Nic. Durandi Villagagnonim Americamexpeditio. Andreae Theveti ineptae praeftigiae. XVI. Auguftana comitia, et

Naumburgenfis ex iis fecutus conventus, in quo inter Protefianteis initum foedus.

Agitata inter 'Philippum Hejfum et IVillelmum Naffovium Araufionenfem de Cat-

torum ditione controverfia, nullo exitu. XVII. Tandem vn Kalend. Ottobr.pofi

magnas contentiones, religioni data pax, belli hinc Turcici hinc Gallici metu: fo-

dis Augufianae confeffionis permtja ejus Uberaprofeffio, ita ut propter eam nemini

tn vita ac bonis visfiat. XVIII. 'De coenaDomini inter Protefianteis controverfia

renovatur. XIX. joanna Caefaris et Ferdiuandiparens moritur. XX. Caefar de ab-

dicanda omni rerum humanarum a fe cura cogitat, exemplo aliorumprir.cipum, etfo-

lemni Bruxcllis con vejitu infilium velleris aurei equitem creatum omnia regna ac di-

tionestransjert,Imperio inFerdinandifratrisjamRomanorum regisgratiam ejerato.

Ex

JAC. AUG. THUANI54°

CDDLV.

Ex Auctoribus,

Jo. Baftifla Hadrianis, Onufrio Tanvmio, Alexandro Ar.drea, Franc. Rabu-tiuo, Lud. Guicciardint, aliis Curiae ‘Parijienfis, Thoma Cormeria, Jo. Lerio,Jo. Sleidano

.

LIBER DECIMUS SEXTUS.SOSMUS cum Cummis in Etruria ct apud Caefarem dif-

ficultatibus confliftabatur, tum longe majoribus Romaedidinebatur. Nam, ftatim ubi Paulus iv inauguratus

fuit, non pacifici patris fcd indulgcntiflimiin fuos patrui

fpccimcn dedit, ct tetum novarum fufpicionem. Cacfariatque iis qui Cacfaris partibus addicti ctant, non exi-

guam injecit. Itaque ct mox a Cofmo Matthaeum1 Stendardum Caroii Carafae focoris filium, qui tanquamcxful Neapolitanus cum aliis Florentinis captivus jam

longo tempore detinebatur, Cuperbe rcpolcit : cumque cum facile a Cofmo ac Tole-tano, qui tunc Cacfaris negotia in Etruria adminhlrabat, obtinuiflet i ctCarolumipfum Carafam, qui noflras parteis fcqucbatur, et diu fub Strozzio militaverat, acnuper b Hcrculis-portum defenderat, llatim cardinalem creavit, fuperbo ct alieno aquiete ingenio hominem, ct belli potius quam pacis artibus innutritum. Evocave-rat et' Alfonfum Carafam, e Montorii comitem, Caroii fratrem , mitiori quidemiugenio virum, fcd non minus propagandae familiae vel cum aliena jaciura cupidum

:

quem paulo poft, remoto ab ccclcfiac gubernaculis d Urbinatium duce, traditis fo-Icmni pompa infignibus aefeipione, fummac rerum praefecit.. Tunc ct 'Camertiumprincipatus, quem Julius ut Balduino fratri ac Fabiano ejus filio delimato Cofini gc.liero conccfierat, ei ademptus ct ccclcfiac patrimonio reditutus, promifiis ejufdcmreditus pofleflionibus. Accidit ct tunc, ut admodum exulceraretur pontificis ani-mus ex hac occafione; quod Joannes Francifcus fJunius' cxful Florentinus indigneper conductos ficarios occifus Romae fuerat ; de qua caede dum quaereretur, culpafeu fulpicio in AverardumB Serriftorium Cofmiapud pontificem oratorem recide-bat: quem vero ftmile fiebat curafle, ut gcncrofus vir ac libero ingenio praedituscivis, proindeque Cofmo hero formidolofus, de ntedio tolleretur. Cum igitur Cof-mus cum pontifice cgilTet, ur Rodoiphi b Balconi in agro ‘ Perufino pofidlioncs abHadriano fratre, dum fedes vacaret, occupatae, Rodoiphi filiis, quorum tutelam lhf-ccperat, redimerentur, id quidem ab eo impetraverat j fcd nihilominus, cardinaliCarafa podea contradicente, res confici non potuit : nec contentus ijlc beneficium apatruo conccdum denegafle, ultro etiam Cofmum monuit, ut archicpilcopatus Flo-rentiae vectigalia, quae propter Antonii k Altoviti archicpifcopi exluiis crimen pto-chotrqphio addida fuerant, ipfi Altovito redimerentur. Lis etiam motajo. Fran-cifco 1 Balnei comiti ex nobili» Vidorum familia, qui femper Cofmo militaverat,propter pecuniam in " Cacfcnatc agro pontificiae ditionis Gallis ademptam

; ct ipfeRomam citatus cd

:qui, cum ad vadimonium non rcfponderct, neque ad diem didam

comparcrct, etiam proferiptus cd: ob idque podea Afeanio » Corneo, qui ' Clufiicaptus nuper cum q Lanfaco Florentiae captivo permutatus fuetar, negotium datum,

*»»ru-Enrb. < mmM>. • MI». ' Camm». 'Cia* «*£

HISTORIARUM LIB. XVI.

ut cura x peditum vexiilis proferipti caftclla occuparer. Miflbs et cum eo Ant. Ca*

rafa pontificis agnatus, cui bona iila donata erant, qui, per Picenum profeftus, An-cona * Ariminum machinas per mare deportandas curaverat. Sulpicio erat, Cof-

mum clara Balnei comitem adjuvare, b Caftrocaro, quod in utriufquc confinibus cft,

novo militefirmato:quod cum pernegaret Coimus, tum captis aliquot nullo nego-

tio comitis locis, conftitit, Cofmum pontificis metu medium fc eo in bello gdfiffc.

Poftrcjuo' Montis-bclli oppidum et mox arx a pontificiis capta, diffugientibus prac-

fidiariis: et ita omni bonorum poffefiione exutus Balnei comes, diflimulantc inju-

riam Cofmo, nefe intempeftivo bello imraifcerct. Cumque pontifex feveris ad-

modum cdiftis propolitis vetuiffet, ne quis fuac ditionis alteri principi, nifi impetra-

ta a fe licentia, militaret, Leonidas Malatcfta et Jacobus ejus filius ac plcriquc alii

proferiptionem veriti Cacfarcm et Cofmum delenierunt : folus M. Ant. d Reatinus,

qui Caftrocaro cum dckftorum vexillo praeerat, pontificis cdida contcmpfit, et in

Cofmi fide conftantcr permanfir.

II. Haec levia in fpccicm nnitia cum fufpcflam Carafarum ambitionem Cacfari

et Cofmo reddebant, tum vero novi motus repente in urbe exorti omnia mifcuc-

rant. Horum haec origo fuit. e Sanflorianus comes Sfortiac gentis princeps, qui

cum Guidone Afcanio cardinali et Alexandro f camerae, uti vulgo appellant, clerico,

fratribus, parteis Cacfarianas femper fccutus fuerat, fedulo cum CaroloK Hierofoljrmi-

tanac militiae perLangobardiam pracfcclo et Mario nuper capto, alteris fratribus, ege-

rat, ut regem detererent, et tutiori fortunae fortunas fuas crederent : idque ipfis fa-

cile pcrfuafcrat, poftquam, captis h Senis, majorem Sfortiae gentis bonorum partem

in Cacfaris potcftatcm venire ncccffc erat. Sed Carolus, qui fub Hcnrico merebat,

et m triremcis optime inftru&as ' Mafliliac habebat, ante omnia petebat, ut, priufi

quam a regis obfcquio difccdcrct, duas falrem triremeis in Caefaris portum aliquem

poffet fubduccre, ne nudus et inermis ad eum tranfiiffe videretur. Id quo fine fufpi-

cionc perficeret, k Centumcellas pontificiae ditionis oppidum eas evocaverat: quae

eo mox regis permiffu et Nicolai 1 Alamanni duftu, cui illas rex commendave-rat, appulere ; fiatimque Alexander Caroli frater, cum triremcis a fratre cmiffe

diceret, dejectis inde Gallis, et Ipoliato omni imperio ipfo Alamanno, fui juris il-

las fecit : neque tamen eas deducere potuit, quod exditato tumultu Petrus m Capuanus

arcis pracfcfhis, expoftulante de injuria apud ipfum Alamanno, ne inde exiret, porru

daufo prohibuerat. Verum interca rei certior faftus cardinalis frater, antequam de

ca pontifex quidquam refeiret, per Joannem Franci (cum n Lottinum, qui ei ab epifto-

lis erat, hominem fidum ac diligentem, a Joanne ° Montorii comite diploma ad

Ccntumcellcnfis arcis praefectum impetrat;quo ille jubebatur Alexandrum cum tri-

remibus libere dimittere*qui, propere accepta a pracfe&o licentia, cum iis Cajetam

atque inde Neapolim ad Bernardum Mendozam profedus cft. Id ubi per oratorem

regium pontifex cognovit, immane quam commotus cft imperiofus fenex, qui pro

illuftrifiimae familiae decore, cui injuriam factam exiftimabar, pro innata animi mag-

nitudine et dignitate ac potentia fibi abjcfu Chrifio credita, fiatim cardinali Sanfio-

riano fub fevera interminatione mandavit, ut triremcisquam primum reducendas et

Alamanno refiituendas curaret : Alexandrum ipfum citari jufiit, ut tam audacis fa&i

rationem redderet. Hoc vduti claffico, quafi jam bellum pontifex denunciaffct,

excitati cxfulcs Neapolitani ac Florentini et ex aliis Italiae partibus magno numeroRomam momento confluxere, invitante cos cardinali Carafa, homine inquieti in-

genii, et qui alioqui inveterato odio Hifpanos ptofequebatur. Is fiquidem cumCacfari

INTERPR. • Himini. k Cajirotaro. • Montr-be/lo. * da Hirti. • di Santafiort. ' thirrito di

Camrrj. • U frirar de Lomtardie. * Sina. 1 Marfidle.k Civita-vettbia. 1 yllamanmi. m di Capena,

•I. Capouano. » Lottiai. * Mentem.

To ai. I. 6 X

5+i

C1313LV-

Henricus 11.

Digitized by Google

54 2

CDPLV.iiliNRICUS II.

JAC. AUG. THUANICacfari bello Germanico militarer, fuborta de captivo quodam controvcrfia ab'Hifpano injuria laccflitus, cum apud» Albanum cxpoftularcr, er, ut fibi honorifica

duelli ratione fatisficrct, ab eo peteret, non folum non auditus cft, fed et ignomi-niofe rcpulfus : cumque ob id in Italiam relido exercitu fc reciperet, Tridenti Cae-laris juflu retentus fuit, nec prius dimiflus, quam idonee cavillet de non provocandoad certamen adverfario, profclfus plene fibi ab eo fatisfadum. Ab eo temporefemper a Caelaris panibus alieno animo fuerat $ et, contrada cum Petro Strozzio

ardiflima amicitia, quantum poterat, patrui animum natura per fc praecipitem fulpi-

cionibus implebar, et contra Hifpanos infligabat. His accedebant et privatae ipfius

pontificis" injuriae, a Cacfare acceptae. Eae erant; quod, dum archicpifcopus

c Theatinus eflet et poftea d Brundufinus atque in publico regni concilio fenator,

miflvis a pontifice in Angliam legatus, ignominiofe fenatoria illa dignitate a Cacfare

nulla jufta de caufa fpoliatus fuerat: quod in cardinalium collegium allc&us a cubi-

culario fuo Hilpano venenum fibi paratum dcprchcndilTct:quod, dum libere more

luo in confillorio fcntcntiam diceret. Caelarem ut ad Proteftantium caulam conni-

ventem atque adeo tanquam haereticorum fautorem pcrftrinxilTct : id namque Cac.

far ad animum revocaverat; ladumque ex ea re fuerat, ut ipfe, archicpilcopatu Nea-politano donatus, longo tempore a Caelaris miniftris, quo minus in polle flionemmitteretur, et libera ejus jurifdidionc uti pollet, prohiberetur. Recens etiam adhuc

erat memoria intcrccfllonis Cacfarianorum, qui nihil non feceram, ut electionem

ejus impedirent. Haec ille animo repetens, nec fatis perpendens quam, a pecunia

milite ac ceteris rebus ad bellum ncceffariis imparatus, intempeftive arma fumeret,

dum luis plus nimis aufcultat, damnofo fc juxta atque injulto bello et amicos fuos

implicuit : et quamvis « Marius Sfortia cardinalis fratris julfu, ut quoquo modo irri-

tatum ponrificis animum placaret, ad Mendozam profectus eflet, et, periculum fratris

veritus, cum urgeret, ut triremes ab Alexandro fratre abductae f Centumcellas redu-

cerentur, quod et factum clt, nihilominus cardinalis Carafa, ut omnem concilianda-

rum rerum rationem tollerer, fama Iparfa de conjuratione contra pontificem in s ca-

merarii aedibus inita, cum, ad fc pontificis nomine vocatum, (tatim currui impoli-

tum in h Hadriani molem fub cultodia mifit. Eodem tempore et comprchcnfus Ca-

millus ‘ Columna, in fpccicm quod cum k Sarriae marchionc oratore Cacfarco, et

iCincioni comite, qui Philippi nomine ad oblcquium pro more deferendum paulo

ante in urbem venerat, frequentia ac fccrcta colloquia habere diceretur; revera,

quod, iicct cum omnium rerum, quas in Ic patratas dicebat, ignarum feiret, quia ta-

men verebatur, ne vir ftrenuus, et praecipuum Columniae familiae columen, ponti-

ficibus femper infcftac, aliquid in Cacfaris gratiam novaret, idcirco illum m Gabiis

dolo accitum et captum in ardam cuflodiam conjecit. Julianum item " Cacfari-

num et Afeanium ® Corneum, ob cafdcm fuipicioncs fibi invifos, vadibus datis,

urbe difccdcrc prohibuit. Carafarum voluntati contradicebatJofcphus p Cantclmus

Popolii comes, proxima pontifici cognatione jundus ; et, five confilio, five fuarum

rerum, quas ipfe in Caefarca ditione pollldcbat, cura indudus, cos a bello dehorta-

batur : ob idque a cardinali Carafa injuriofe increpitus, petita a pontifice venia, in

regnum ad fua reverfus eft. Nec multo poli q Mutius Tutuvilla, praetorianorum

praefedus, et cum eo iv cubicularii a munere fuo remoti funt;quod in fufpicionem

veniflenr, quafi contrariae parti faverent. Interea deledus paflim per r Umbriam

optimo milite foecundam et » Picenum haberi coepti ; et datum negotium Urbinatum

duci, mifload cum ‘ Laurentio Vafeone xviKalcnd. Septembr. ut vicid peditum,

CCG

VAR LECT. • injurbe, duro privatus citer, a Cacfare P D.o.f.

1NTE R P R. * lr duc tfAlie " Treate * i» Ctieti. 4 Rnxdtf. * Mano Sferza di Santapre.

» Cmlweectxia. e in eafa dei cnrd di Sautafore,canarliar». h

Caftel S. Angelo. • CtMwm. * Sarnn

1 il tente dt Cintiene. " ZagorolIa, ut putat Onuplir. " Ctfarin:. • dtUa Cornta. * Cantelmo, conte di

Pefoit. V Mntio Tkttavilia. * Datate di Sfoleto, al. Romagna. • Marea d'Ancona. 1 Loremo Gaajctni.

Digitized by Goo<jlj

HISTORIARUM LIB. XVI. 543

ccc equites in Umbria conlcriberct j quos, cum opus cflct, Romam fecum adduceret. CIDDLVJulTus er urbe excedere Hippolytus 1 Areftinus cardinalis, qui regis negotia Romae hENricus ILadminifl rabat }

quod, ficuti a Carafis jadabatur, luxuriolius Romae viveret: re vera,

ob aemulationem, quod pontifici in adipilcenda fuprema dignitate adverfatus fuiilet.

Aliam tamen ignominiofac adeo miilionis caufam commentus efl cardinalis Carafa,

cum facium apud Herculem Ferrarienfem fratrem et ipfum Hippolytum cxcufarct.

Nam adveriariorum artibus, quas ipfe nondum detegere aut antevertere potuerit,

pcrfuafum pontifici dicebat, ipfum jufto majora animo confilia agitare : idque, uti

conjcdare fc aiebat, Pii b Carpenfis cardinalis allu fadum, qui veteres inimicitias cumFerrarien fi exerceat, et ne ad potiorem fortunam olim perveniat maxime reformi-

det:quod ex Cacfarianorum literis conflet : ipfum vero Carpenfem ea de re cum

Jo.c Ucllaio cardinali communicaflc, homine ambitiofo, qui, amoto Fcrraricnfi,

duorum alterum aut etiam utrumque confccuturum fc fperct ; ut aut rerum Gallica*

rum fummam ad fc contrahat, aut aliquando fummum pontificatum adipifeatur, cu-

jus fpem ei fecerit Carpenfis. Bcilaium Gallici nominis fludiofifiimum fummoodio profequebatur cardinalis Lotharingus ; coque infiigante, cardinalis Carafa il-

lum, quod arda cum Carpcnfi familiaritate viveret, apud regem traduxerat, ac fuf-

pcclum poflremo reddiderat ; adeo ut regii procuratores ipfius opera non amplius ute-

rentur, et omnia regis negotia Romae clam eo peragerentur. Captus et tunc Cara-

farum jullu a d Bononiae vicario « Brefignii Abbas Hifpanus, qui Philippo infervie*

bar, cum dilpofuis equis f Mediolano Neapolim tenderet-, et injuriofe re feratac AI*

bani litcrac, quibus jadabanc Carafac, palam fieri fidem conjurationis ab Hilpanis

contra pontificem Sfortianorum ope initac. Romam et vocatus M. Antonius 8 Co-

lumna Afeanii filius : verum a Joanna Aragonia matre monitus, quae ad cum binos

nunciosdivcrfisviis Marinum miferat, non comparuit, fcd ad muniendum h Pallia-

num animum appulit:quod tamen mox, munitionibus nondum in eam altitudinem,

ut locus defendi pollet, cxflrudis, difccdcntc Columna, Carafis ab oppidanis deditum

efl. Captum continuo 1 Neptunum Columniac itidem ditionis ad mare oppidum.

Interpellatus et in carcere Sanfiorianus cardinalis Pauli Jordani k Urfini avunculus ac

tutor, ut 1 Bracianam arcem in pontificis manus confignarct : et audor fuit Urfino

Cofmus, qui ei fub id tempus Ifabcllam alteram ex filiabus in matrimonium dede-

rat, ut, accepta a Carafis cautione, arcem traderet, et qua pollet ratione pontificem

fibi placatum haberer.

III. Haec funclli non folum Italiae, fcd praecipue rebus nofiris belli initia fuere 1

in cujus locictatcm cum fruftra Carafac lcnatum Venetum pertrahere tentaflent, re

Romae cum Joanne m Avanfono oratore regio et Georgio n Armeniaco cardinali

communicata et padis confcdis, Hannibalem 0 Oriccllarium, cujus avunculus Jo.* Cafa ab cpillolis et arcanis pontifici erat, in Galliam ad regem mittunt, qui cum de

rebus omnibus edoceret, et ad foedus cum pontifice percutiendum folicitarct. Jam-

que m cio peditum Romam convenerant, er regis procuratores Carafis conccflc-

rant ; ut, dum ampliora mandata a rege haberent, interim equitatu Gallico, qui fub

Odavii Farnefii dudu Parmae et Mirandulac erat, ad praefentem belli ncccllitatcm

uti pollent:quod confilia Cofmi in Etruria magnopere conturbabat

;qui nihilomi-

nus apud 15 Toletanum inflabar, ut, edudo exercitu, r Crcvolium nuper captum, ce

unde infcflis cxcurfionibus nollri quotidie praedas agebant, quamprimum recipere-

tur. Vix Germani induci potuere, ut Senis exirent. Tandem cum m Hilpanorum

vexillis, ftipendiorum brevi perfolvendorum certa fpc pleni, eo profedi funt, * San-

floriano exercitus duce. Impetus ad oppidum faduspoll violentam verberationem

cumINTERPR. * iTEjif. b le ctrJmjl de Carpi. * du Rt/far * « FAibjte BreftHgt.

1 Mi/am ‘ Cebntm. h Pjllitmr.1 Kc/Hiio. k Orjtno. 1 Brjuiano. ” » Avwfd*. * U ctrJi/ul

iArmsgtst, • RuetlUi. t de/la Cafa. t Ffjnftii de Ttlrde. ' Crrvati. • i/ conte di SmUfitre.

Digitized by Google

544C1D13I.V.

Henricus Ii.

JAC. AUG. THUANIcum acriter anoftrisrepulfuscflct, amiflis plus quinquaginta cx optimis quibufquc,

praciidiarii, qui nullam auxiliorum fpcm viderent, inde fcno&u proripiunt, et oppi-

dum vacuftm horti relinquunt$qui moenia mox folo aequari juflit. Inde Sanfloria-

nusj aegre ferens adhuc fratrem cardinalem ob non reftitutas trircmcis in carccrc de-

tineri, fruftraquc fuirte Marium fratrem, qui casa Mendoza repofeirurus Neapolim

profedus fuerat, ipfc ad » Albanum bello b Subalpino occupatum, et tunc ad c Sturac-

pontem cum Joan. Baptifta J Caftaldo ct e Mcleniano de belli ratione confultantcm,

dum Volpianum a noftris oblidebatur, contendit 5 et trircmcis ab eo impetravit, qui-

bus f Centumcellas reducis, pontifex a cardinalium collegio exoratus 8 camerarium,

poftquam cccid aureorum depofitis idonee Carafis cavit, carccrc emitti jurtit. In-

terca Cofmus per Sanfloriani abfentiam, ‘ ne h Clanii vallem praefidiis nortris exhau-

riret, et fccuriorcm ad urbem 1'umma omnium rerum inopia laborantem acccflum

redderet, Chapino > Vitellio mandaverat, ut, cdudo exercitu, k Clufium adoriretur,

et inde 1 Sarteanum peteret. In itinere occupatum “ Corfinianum; quod toties

captum ac receptum, ne rurfus in noftrorum potcftatcm deveniret, moenibus omni-

no nudatur. Interceptae tunc et a " Randofio comite Epirota litcrac a Senenti quo-

dam, qui 0 Radicofanii erat, fcu verae feu de induftria fcriptac, Cotini contilia inter*

pcllavcrunt. lis tigniticabatur, Radicofanium non ita munitum cfle, quin, fi hortis

vircis illuc verteret, loco facile potiri pollet. Fides habita literis : et, quoniam non

minoris momenti oppidum illud videbatur, quam fi Clufium aut Sarteanum peteretur,

quippe quo capto montanus tradus, qui ad p Montcm-Ilcini pertinet, et 9 Petiliano ac

Caftro in 'Etruriam ingreflus obftrucrctur, cx Cotini confilio Vitellius exercitum * eo

duxit. Per falebrofos anfradus cum vix iv tormenta » Arretio deduci poiuiiTcnr,

ruina edita, impetus fadus ; fcd ita lento pede Italis et Hifpanis in murum enitenti-

bus, ut facile rcpulfi fint, fruftra ducibus praeeuntibus, et cos ad virtutem exemplo

vocibus ac poftrcmo minis incitantibus. Bis tentatum oppidum : cum tertio Vircl-

lius impetum a diverfa parte facere inftituiflet, Germanis operam fuam fpondentibus,

hinc exercitum deduci Cotino placuit, praecipitante jam Odobri et crebris fuperve-

nientibus pluviis. Tunc pulcherrimam noftris oblatam occationem ferunt rerum E-

trufearum feriptores ;qui ‘ Senas eo anguftiac redadas memorant, ut, quamvis fiun-

ma diligentia ac magnis fumptibus annonam Apulia et Sicilia per mare u Liburnum

advcftam in urbem quotidie comportari curaret Cofmus, vix xv dierum commeatus

in ea fuperertet ; ut nulli dubium fuerit, fi copiae, quas noftri ab Odavio Farnefio ac

vicinis in Etruria praefidiis cogere poterant, quafque in eam rem pontifex, qui jam

tum cum rege confcntiebat, commodaturus credebatur, eo convcnilTcnr, quin Senas

longe majori facilitate, quam captx fuerant, in potcftatcm redaduri fuiflent. Tunc

B. Mendoza, qui, dum Albanus adventaret, fummae rerum in regno praeerat, ad

pontificii limitis fincis cum vili cid peditum et cid id equitibus venerat, ut terrorem

pontifici ac Carafis, antequam bellum Philippo dcnuncialfent, intentaret, et cos a

confil iis jam captis, fcd nondum parefadis, hac ratione averteret. Et quidem initio

pontifex five taedio live poenitentia duci vitiis cft 5 dclcdifquc cx cardinalium colle-

gio negotium dedit, ut viam concordiae inter duos potentiflimos principes farciendae

inirent

0ac, ne quam interea Albano de fe quidquam inclementius cogitandi anlam

praeberet, levere edixerat, ne quis in fua ditione dclcdus haberet ; atque Odario

Farnefio qui regi adhuc militabar, mandaverat, ut copias, quas Caftri et Petiliani ha-

bebat quam primum dimitteret:qua re ille indignatus, qui alloqui jamdudum regi

’ M rfuccenfebar.

TNTPRPR * te Au< JTAlbt. * de PitJmont. r Pndefiare. * CaBaldo. « U wtrnit Je Ma-

* It "srtosle di Sntafore, csmsrh^t. ‘ CW 'Vi,A > Cbi.fi

Sartent. Tutza. " h comte de fiaxdti, Albano,i. • Rtdicofam * Montalciat. * Titt&hno t Csfin.

- U Tifitfte' Artzxo. 1 Sima. • Uvento.

NOT. • fotnn ut Clanii * r»] Radicofeni «‘ciuend, fuivant le texte d’Adriani. Tot. L.

HISTORIARUM L I R XVI. 54$fucccnfcbat, quod Bello Etrufeo minime praefectus fuillcr, Parmam concefllt, et, CI013LV.

deferto rege, cum Caelare ac Philippo Albani interventu poftea tranfegit. Cum in Heniucus II.

eo eflet pontifex, ut ambigeret, bcllumnc fufeiperet an pacis rationes fequcrctur,

cardinalis Carafa, qui nihil aeque ac quietem oderat, noftros incitat, ut renovata inju-

riarum memoria, quarum pontifex tcnacifiimus crar, et periculi magnitudine propo-

lin levem ac nutantem fenis animum impellerent : ita factum fanc non difficile, ut

pontifex aliena a pace confilia mallet:quam ad rem aptifiimo inftrumento ufus eft

Carafa, pertentata jampridem cardinalis ‘Lotharingi, quem familiariter noverat, vo-

luntate. Itaque, repoli Hannibalis b Oriccllarii in Galliam adventum in rceis con-

cilio deliberata, Annas c Momorantius, matura aetate vir, et proinde ab omni vani-

tate alienus, ad haec, fimilium fraudum non ignarus, id fibi intempdlivum videri et

a rerum praefenti ftaru abhorrere dicebat j quippe res ita fe habere, ut aut pax aut

induciae cum Caelare et ejus filio propediem fiant:quas aut violari aut non citra

culpae nollrac invidiam folvi ncccflc fit, fi arma protegendi pontificis eoiore in Ita-

liam, ubi cum Philippo pax convenerit, transferantur : itaque fuftincndamdclibcra-

tionem, dum confiet, quem exitum negotium de pace cum Caelare Anciorum inter-

ventu facienda fit habiturum ; fiquidem illud multo majoris ponderis efifc, et majus

ad res Gallicas firmandas momentum habere. Heic Lotharinpus cardinalis, homo *

inquieto ac rerum novarum cupido ingenio, er, fi ferociam bellicam demas, Carafac

ipfi non abfimilis, cum jamdudum, tranlcripto in fuam familiam d Andegavenfium

nomine, una quoque fpem de rebus in regno Neapolitano ad privatae familiae fuac

amplificationem ftabiliendis conccpiflct, et, fi bellum in iis panibus lufcipcretur, ejus

fummac praefertum iri Guifium fratrem certo feiret, multis verbis adeo propenfam

• pontificis voluntatem laudavit; nec occafioncm tam pulchram omincndamcilcccnfuit

propagandi in Italia imperii, quod, olim pontificum beneficio acceptum, Galli facile

recuperaturi Client eodem favore adjuti ; atque in primis pontificis illius, qui, fummoloco in eo regno narus, intermortuas Andegavenfium fartiones vel fua aurtoritate

eflet fufeitaturus: quod de pace cum Caelare et ejus filio facienda objiciatur, non

tanti efle, ut incerta pro certis amplcrti ii debeant, quos dignitati ac nominis Gallici

amplitudini fiudere potius quam hominum opinionibus infersure par fit. Addita ad

haec adulatoria permulta,quae regis rerum fuccclTu elati animum a Guifio et aliisGuifio

faventibus circumfefllim facile impellerent, haud multum renitente Momorantio,

quamvis rem minime probarer, qui et ipfc aulicae adulationi afluctus peflima aemula-

tione, cum de infelici ejus belli exitu, qua erat prudentia, vere ominatus ejus invi-

diam in Guifianos aliquando derivatum iri fperaret, regi contradicere noluit. Cujus

confilii artutioris quam melioris portea cum poenituit, cum, bello induciis ruptis et

potiorc Gallicarum virium parte a Guifio in Italiam tradurta, ipfc infeliciter ad «Quin-

rini-fanum pugnavit, et ob id majore, quam qua aemulum onerare voluerat, invidia

conflagravit, vulgo farta ex rerum eventu magisquam ex veris caufis mcticnre. Mif-

fus itaquead pontificem Lotharingus ; qui, aflumpto f Lugduni cardinali E Turnonio,

Romam profertus cft mcnfc Ortobri 5 ubi Turnonium potius negotii participem

quam luaforcm aut adflipulatorcm habuit. Is, eadem de funefto hoc bcito augura-

tus, non eodem, quo Momorantius, animo id diflimulavit : fcd profufis ubertim la-

chrimis Galliae futuram calamitatem jam tum deploravit, Deum contcfiarur, culpa-

que in Lotharingi fcu vanitatem feu ambitionem rejerta j ac fartum pofiea apud plc-

rofque magnosviros et fide dignos faepius excufavit. Sub id tempus diploma evul-

gaverat pontifex, quo decernebatur, ut, cui jure epifeopatus Oflicnfis obvemfler, is

collegii decanus eflet, ob camquc dignitatem ceteros etiam fe antiquiores cardinales

anteiret.

I NTF. RP R. • It cardina! dt I.errant. k Rncellai « It cmnrflaUt de Meaimoreaej. * /Aajta• i1

. ' Lita * U cardina! dt Toaraoa

Tom. I. 6Y

Digitized by Google

546CIOIDLV.

Hlnricus II.

JAC AU G. THUANIanteiret. Eo fiebat, ut Turnonius, falva dignitate, Romam venire fc non pofle cx-

iftimaret, ne infra Bcllaium, cui ea dignitas obvenerat, quem ordine praecedebar, fc-

deret. Proprcrca diu Lugduni haeferar, donec crebris Carafarum literis expugnatus

rex Turnonio, ut nihilominus fc inviam daret, enixe mandavit. Tandem pcrcuf-

fum foedus, fcdfecrcto* ita ut, cum LotharingusRoma abiret, re infefla difccdcrc

videretur. Miflus mox Ludovicus » Sangelafius Lan lacus, qui foederis conventiones

ad regem perferret, ut eas approbaret, et interpofiro decreto raras haberet. Lotha-ringus per Ferrariam iter habuit, et Herculem adfinem fuum de iis omnibus, quaeRomae egerat, diligenter edocuit

;quippe quem iam eadem vanitate, qua regem

impulerat, et ipfum licet jam affcfta aetate in perniciofilTimi belli focictarcm per-

traxerat. Inde Vcnctias profe&us, cnm eadem de re in fenatu cgilTct, fupprclTa fem-

per foedetis jam i&i veritate, ibi demum fibi rem cum viris efle fcnfir, qui, contenti

bonam erga regem voluntatem fuam tcftari, de cetero ab omni belli ratione fc pror-

fus alienos efle oftenderunt. Capita autem foederis, quod penes me integrum habeo,

haec praecipuafuere. Rex Chriftianiflimus fidemobliget, protecturum fc Panium iyetfanftam fedem contra omneis vim inferenteis. cujufcunque conditionis fint, etiam fu-

prcmaci et hanc praecipuam in belli per Italiam gerendi autfufeipiendi ratione curamibi fore promittat : cardinalem Carafam,Joannem Montorii comirem er AnroniumCarafam ac eorum heredes in clientelam fuam fufeipiat; er, loco bonorum iis obhujus belli caufam ademptorum, idoneas poflefliones in Italia aur Francia atrribuar

:

Foedus perpetuum fit inter regem, pontificem et Romanam fedem, tam ad inferendum

quam ad fuftinendum bellum per totam Italiam, excepta Subalpina regione, quae his

paCtis comprchenfa non intclligatur : Romae aut Veneriis quingenta aureorum eodeponantur, a rege quidem cccl, a pontifice vero cl, intra menfem Februarium

proximum, in belli 1'umptus; in cujus ufum x aut xiicid peditum externorum,

cum opus crir, in Italiam rex fummirtat, cum id cataphractis ac totidem levis arma-

turae equitibus;quibus univerfis aliquis principali dignitate praedirus a rege praefici-

atur: quibus verbis defignabatur Guifius cardinalis Lotharingi frater : Viciflim ponti-

fex xcid peditum, aut® majorem numerum, prout belli nece fliras exiget, et cid equi-

tes fuppeditet, qui ex depofita pecunia alantur ; commeatum et liberum tranfitum re-

gis copiis praebeat $ tormenta inftrufta, et cetera ad belli ufum neccflaria, quam multa

et quotic(cunque ncccfic erit et poterit, fubminiflrct : Belli initium a regno Neapoli-

tano aut Etruria, prout commodius videbitur, fiat * et, fi res exigar, in c Galliam etiam

C i lalpinam transferatur : Cofmo bellum inferatur, ad id, ut Florentinorum rcfpub-

lica in libertatem antiquam vindicetur : Nemo ex foedcratiscum communibus urriuf-

que aut alterutrius partis hoftibus pacem faciat, in fcio altero et non confcnticntc

:

Venetus fenatus hoc foedere comprehendatur, et alii quicunque principes, qui pro

Ubertate Italiae foederi fubfcripfcrint. Conventum item, ut, recuperato Neapoli-

tano regno, pontifex uni ex liberis regiis, excepto Dclfino, illnd univerfum attribuat,

praeterBeneventum et ejusterritorium, quod pontifex fibi fumet : DitionUpontificiac

limes ad d Germani-fanum abuna parte, ab altera ad « Lirim ufquc porrigatur, et trans A-

pcnnmum ad f Pifcariae ufquc flumen; ita utomnialoca, quaccitrafineisillosinBSam-

nio et h Campania jacent, et in iis» Cajeta civitas, ad pontificiam ditionem in pofle-

rum pertinere intdiigantur: Cenfus, qui quotannis horum regnorum ratione pontifici

penditur, ufquc ad xxcjd aureorum augeatur : Is, qui beneficiarium a pontifice reg-

num accipiet, omnia tributa, onera, angarias et cetera hujufmodi a Caefarianis et

Hifpanisimpofita revocet, et res ad antiquam penfitationum rationem reducat; proceres

regni, nobilesac ceteros,quod Gallicas parteis fccuri funt, bonis privilegiis et immunita-

tibus

VAR. LECT. • minorem P. P. o. f.d.

INTERPR- * de S,. Ge/ait, fiear de Laniat. k Mantem. ' Lomtardte. * San Gmnex». * ii

Gariiham. 1 Fefeara. « yibrixio. k Csmpag** di Rem*. 1 Geets.

— Digitizedby£k>os

HISTORIARUM LIB. XVI. 547tibasprivatos,rcftituat ; nullum m rebus facris fibi jus vindicet, mfi in iis quae ad ipfum CIOIDLV.tanquam patronum pertinere judicabuntur; jurifdittioncm cccicfiafticatn edictis, ap- Henricus IlT

pcllationibus* aut alia quavis ratione non interpella ; nec, quo minus annona libere

Romam importetur, prohibeat ; obediensfir, et fidem pontifici fervet, atque inufum

belli cccc cataphractos equites et 11 triremeis omni re infinitas fuppedttct; ex lui es

pontificiae ditionis in beneficiario regno non receptet ; ut nec pariter regiae ditionis

exfuies pontifex in fuo territorio, excepta Roma, quae communis omnium patria ctt

:

Sedi Romanae poflcfiloncs xvcid aureorum annui reditus in Sicilia attribuantur:

Monrorii comiti ufque ad xxvco aureorum annui reditus bona in regno afiig-

nentur, quae libere ac pleno jure pofiidcar 5 et de quibus ipfc ac heredes libere tcfta-

ii, contrahere et quovis modo uti frui poflint: Antonio Carafae poffefiiones xxvcid

aureorum annui reditus concedantur : Primoquoque tempore Rex Chrifiianifiimus

filium in regnum mittat, ut in eo educetur ; et, donec adoleverit et ad legitimam

aetatem, qua rebus fuis fupcrcffe queat, pervenerit, deligantur a rege ac pontifice

viri idonei, qui regnum adminiftrcnt : Rex beneficiarius aut ejus heredes ac fucccflo-

res in Cacfarcm, regem Romanorum, in Galliae Cifalpinac principem et Etruriae

aut denique in Franciac regem afiumi non poffic j quod fi contigerit, regnis ac domi-

niis hujufmodi quam primum rcnunciarc teneatur ;et, fi rcnunciarc nolit, omni ho-

rum beneficiariorum regnorum jure excidat et ipfo fafto privetur : Si vero is propter

aetatis imbecillitatem non ira cito in regnum mitti pofiit, interea respubiicac per ho-

mines a rege ac pontifice deligendos rcgispucii nomine adminiftrcntur, qui regi ac

pontifici jusjurandum praefient, fc omnia fincerc ac fideliter ex eorum voluntate gef-

turos : Si per aetatem puer rex fidei jusjurandum pontifici pradlarc non pofiit, rex

pater filii nomine illud praefici, ea forma qua nuper Julio 111 praefiitum cfi;quod

pofica, cum ad legitimam aetatem pervenerit, rex beneficiarius ratum habeat, et ipfc

denuo, fi opus fit, juret : Liceat pontifici ad annonam fublcvandam in Sicilia ad xcid

menfuras frumenti omni onere ac tributo liberas, cum voler, emere, a Ro-mam tranfportare j cavcatquc rex, ut nulla mora a praefectis aut * aliis impedi-

mentum interponatur, quo minus ad primum pofiularum id citra fraudem con-

fici pofiit. Haec per Lotharingum et Carafas Romae ata * xvn Kaiend. Januar.

Cum Fcrraricnfi vero jam ante xvn Kaiend. Dccembr. convenerat; Ut,

foedere cum pontifice i&o, ei exercituum imperium committeretur per omnem Ita-

liam, praeterquam in » Subalpina regione ; et ipfc amicos regis pro amicis, hofieis

pro hoftibus fine exceptione habere teneretur: Si vero regi ita videatur, aliquem

principali dignitate praeditum ex Gallia mittere, is per Ferrarienfis abfentiam exerci-

tibus praefit : Liberum regio militi tranfitum praebeat Ferrarienfis per fuae ditionis

loca, et commeatu juvet ; contra, holli tranfitum neget, nec commeatum praebeat :

In fingulos menfeis iicid aureorum penfio eia rege dependatur : Rex in clientelam

Ferraricnlcm a ejus loca omnia, quae nunc pofildet, quaeque porro pofleflurus fit,

accipiat, et ut fua protegere teneatur: In eam rem e cataphra&os equites, quorumFerrarienfis imperium habeat, more in regno recepto, rex alat ; infuper cc levis ar-

maturae equites, et iicid peditum: Fractcrca ccc aureorum millia deponantur j

quae, fi ex pecunia regia minime repraefentari pofiint, a menfariis mutua fumantur :

Recuperato regno, xxcid aureorum annui reditus, Etruria vero in potcftarem re-

dacta, xvcid, fi Mcdiolancnfe imperium recipiatur, lcid, pofiefliones ei attribuan-

tur 5 et Cremona pignoris loco in ejus manus confignetur : Ipfc vicifitm tormenta in-

finita, pulverem ac pilas fubminiftrarc teneatur ; liberumque fit ei Camillum Co-

lumnam ad regis parteis pertrahere, et ejus opera in eo bello uti ; rexque ei ccc au-

reorum in fingulos menfeis peniionem eo cafu perfolvere teneatur.

IV.VAR. LECT. • rnhibitionibu; aut P D o. * aliisdt/fl P.D. o,f. d- * xvnt P D o.

INTERPR. • Pitdmtnt.

)i

i'

\

\

t

V

i

\ i

Digitized by Google

5+8

CDDLV.Hknricus 11.

JAC. AUG. THUANIIV. Dum haec Ferrariae ac Romae agerentur, Corn. Bcntivolius • Ildni-montc

’ egreflus b Otterium et Montalioncm, f Sinolfi patricii Senenfis caftclla, qui nuper a

Fr. d Toletano pcrfuafus a rege defecerat, nec opinato intercipit : coque facio cumingrcfliis ex «Latio Ln f Etruriam aperiretur, opinionem conceperat Coimus, non

omnino vana efle, quae de Senarum obfidionc Romae et inter Gallos jaclabantur, ci-

vitate praecipue ita afflicta ob penuriam et praefidiariorum infolentiam, ut exiguo

negotio expugnari pofle videretur. Itaque centum aureorum millia mutua a Phi-

lippo Angliac rege petierat in hujus belli ufus : et, cum fub id tempus Toletanus Se-

nis ex morbo dccc III fld, Franc. Mendoza cardinalis 8 Burgcnfis urbi a Philippo prae,

pofitus cft; qui ejus nomine lxcid aureorum numerari juflit, ex quibus xxcio ad

paupertatem civium fublcvandam erogarentur, reliqua in belli praefentis lumptus

expenderentur. Ea ratione, tum etiam ob pietatis opinionem, cum fibi miferorum

civium benevolentiam adventu luo conciliaflct Burgcnfis, longe aliam conlil iorum

cum Cofmo viam inivit, quam qua ufus fuerat Toletanus Cofmo adtinis, et qui ejus

rebus haud dubie favebar : verum eas difficultates, quae inde nafcebantur. Coimuseadem, qua hactenus uti confuevcrat, diffimulandi prudentia fuperavit. Poft h Vol-

pianum captum et ' Sturac pontem fruftra a noftris tentatum, fc Albanus, difloluro

Gallico exercitu, per praefidia fuos diftribucrat : et Bernardinus Mendoza, quem adpontificium limitem veniiTe diximus, cum fuis rcccffcrar : ac Philippus fub id tempus

Garcilalfum 1 Vegam ad pontificem miferat cum literis prolixae benevolentiae plenis,

ut omnem fufpiciofo leni res novas moliendi caufam praeciderer. Pontifex quoque,

quod hycms inflabat, militem fuum in hyberna diftribucrat } et m Paliano, Neptuno

et Anagniae muniendis intentus fc continebat; cum Cofmus, quamvis intempeftivo

tempore, ne nihil agere videretur, accepta a Philippo ea, quam dixi, pecunia, ut il-

latam in Sinolfanorum caflcllorum occupatione injuriam ulcifccrctur, exercitum

educit, «Sanfloriano duce, qui, 0 Serris in itinere receptis, p Cluflum verfiis proce-

dit, ac Sarreanum primum aggreditur. Id a Gallo duce er Fauflino q Camerte homi-

ne ftrenao renebatur. Deditionem facere juffi cum rccufaflcnr, admota vi tormen-

ta, quorum difploflonc dejedis oppidi muris, praefidiarii et oppidani quidam in ar-

cem confugerunt, et locum vacuum hofti reliquere:quo direpto, majus negotium in

arce capienda fuit; quae fi in noftrorumporeftatc remaneret, nullum operae pretium

facium videbatur. Difficultatem faciebat;quod ab ea folum parte, quae intra oppi-

dum cft, verberari arx poterat, quippe ceteris partibus, quae extra erant, ab impetu

hoftiii ob firum fccuris. Itaque domibus quae ex arcis adverfo intro funt, terra op-

plctis, Sanflorianus continuo in eas tormenta imponi jubet, et inde difplofionem in

arcem fieri:quo aniniadvcrfo, noftri munimentum cum folia poft murum cxcitanr.

Edita ruina et fado impetu, hofles magno cum damno rcputfi funt : neque propterca

ab obfidionc difccffum cft: fcd, confcripto novo milite, et r Politianoac Luciniano

dedudis tormentis, Hifpanis item s Orbitcllo atque Hcrculis-portu evocatis, cunei

afli fub majore propugnaculo, egregiam operam navante Fridcrico ‘ Monracuto, qui

Italis praeerat. Tandem, cum nulla auxiliorum fpes obfeffis affulgeret, et jam anno-

na deficeret, noftri ad deditionis conditiones dcfccndcrunt i cum prius intcllcxiflent,

joan. u Gallardum, qui cum deledis hoftium caftra continuis cxcurfionibus infeftabar.

cum fuiscacfum, et ipfum ab hofte captum. Igitur vitam ac res falvas padi : cum

iis Fauftinus et aliquot e fuis comprehendi nollent, conventum, ut reliqui incolumes

exirent, Fauftinus cum fuis in arce remaneret, cccc omnino dimiffi iiinr, optime

armis inftrudi. Fauftinus node infequenti, ubi fc conflantia fua focios retinere

non

INTERPR * MomtUint * Ottieri e Mutaltwr. 1 Snttlfa dt Sinu. ' JtTa’tde. ' Ctmpapudi Rama. 1 !a Tofunir /r (ardi*.>t de Birr.;*/.

L ‘ F<ndefl*re. k kdacfAlkt. 1

» Patisnty Netluno, & Atupri. • Ji S.int.tfL/rc. • It Serrr. » Cittf er Suttm. i dt Camerino.

' M»ntt-pnh**o & • Orbittllo & Porto-EfftJe. ' dt Motitate •Gsgfurd».

HISTORIARUM LIB. XVI. S49non poflc \idit, cum fuiscxit, ct per media hoftium caftrj, cacfa Germanorum fta* CE31DLV.lionc, a Clufium incolumis pervenit. Deferta arx b Bombalino Arretino cuAodicn- Henricus II.

da traditur, qui impetu ad eam fafto mortis periculum adierat. Capta mox c Cctona

et alia vicina caftclla. Dum Sarteanum oppugnatur, inter d Clantianum ct Clufium

quoque pugnatum cft : ct Jo. Bapt. e Mattinus, luffoflfocquo, captus cum duobus or-

dinum ductoribus ac praeterea Philippus f Alamannus in noftrofum manus deve-

nere. Capti et ex noftris aliquot, fcd nullius nominis. Clufium, jam fere exacto

Decembri, minime peti placuit, quod majoris difficultatis ct dubii eventus obfidio

plena videretur, iis, qui Sarteano dimifli fuerant, illuc profeci is.

V. Sub id tempus JoanncsJacobuss Medicinus Mclcniani marchio, cum paulo

ante ex h Subalpina regione * Mediolanum rediitTet, morbo ex longis vigiliis ac diu-

turnis laboribus contrado correptus, vi Eid. Novembr. decedit ; ct xi Kal. Deccinbr.

poftea honorifice magna pompa ct comitatu, cui k Albanus ipfc ct primaria provin-

ciae nobilitas interfuit, funeratus cft. Is humili atque ignobili loco natus Bernardo

patre, qui vectigalium Mediolani redemptor fuerat, ex allufionc mentito nomine, fe

in Mcdiccam familiam infinuavit j ct fuae ac fratris Joan. Angeli, qui pontifex

poftea creatus cft, fortunae faber exftilit, his fere initiis. Cum in adolcfccntia mag-

num promptae ad quodvis facinus audaciae fpccimcn dediflet, coque nomine in Hie-

ronymi 1 Moroni familia non infimum locum teneret, Francifcus Sfortia ultimus Me-diolani dux, cui nimia 10 Monfignorini Vicecomitis apud populum gratia ac potentia

merito fufpcda edet, fuggerente Morono, ad ipfum Vicccomitcm de medio tollen-

dum ejus ct n Ponzini ordinum ductoris opera uti voluit. Patrata caede, ut fadi in-

vidiam a fe amoliretur Sfortia, Ponzinum, ne rei veritas veftigarctur, fecreto interfi-

ciendum curavit > idem de Medicino fa&urus, nifi ille aftum contrario aftu clufiilct.

Nam, cum Moronus ei litcras ad ° Mudi munitidimac inp Novocomcnfis lacus ripa,

qua Helvetios fpcctat, arcis praefectum dedider, fpccic ut cum in arcem reciperet,

re vera ut ipfum de medio tolleret, ille dolum praefentiens, 1'uppreflis literis, alias

fumma arte confinxit, quibus tat^uam Sfortiac mandatu feriptis praefectus ille in

manus Medicini arcem tradere ct Mediolanum quam primuni proficifci jubebatur.

Hoc aftu cum Mudiana arce potitu; edet Medicinus, neccdiiatem Sfortiac injecit,

ne factum evulgaretur, aut rem diflimulandi aut aequis conditionibus cum eo tranfi-

gendi. Poftea, i£to inter regem Venetos ac pontificem dandeftino foedere, ipfe

ob loci commoditatem de conducendis vicid Helvetiorum, foederatorum nomine»

provinciam fulccpit anno hujus facculi xxvi;quo in negotio avare cum verfatum

cfte tradit Fran. Guicciardinus. Biennio poft ab Antonio n Leva lolicitatus Ln Cae-

laris parteis trandit ; ct, accepto pro Mufliana arce compcnfationis titulo * Mclc-

niano, unde Mclcniani marchio di£his cft, ab eo tempore 1'ummis ac continuis in re

bellica muneribus praepodtus fuit. 5 Bello Pannonico peditatus Italici praefectura,

ac mox expeditione contra Genevam a Carolo Sabaudiac duce fufccpta, dcin Germa-

nico omnium maximo bello, magnus tormentorum praefectus fuit : Parmcnfi item

bello ct Etrufeo, atque in Senarum expugnatione magnum nomen adeptus;quam-

vis * mora ac lentitudine non mediocriter Cacfar ct Cofmus oftcnfi ipfum tanquam

bellum illud cauponantcm per litcras ac nuncios faepiftime intcrpcllaflcnt. Fuit vir

ingenio acri, fcdfubdolo, muniis belli obeundis impiger, robuftiflimo corpore, vigi-

liae ct laborum admodum patiens, ct, fi ferinam arque ad crudelitatem pronam natu-

ram, inexplebilem denique alieni cupiditatem demas, cum maximis fui facculi

ducibus

V AR. I.F.CT • ejus mora P.D. o.f.d.

1NTERPR- 4 Cbufi * Bcmhttfino tTArtsxo. 1 Celenj • Ctianciawo. • Mariini. ‘Alamanni.

* dt MiJifino, Hjraai! de Marigujrt. * PieJmmt. 1 MiUrt kit duc tfAlbe. 1 Mutone. m Viftomti detto

fitwfgnenni. • Ptzzino. • CaflrlU A Mfjje. r hgo A Cm«. « A LejVd. ’ M^irigiua, Ital- Mtli-

• lagutrre dt lljaint.

Tom. I. 6Z

_

0Digitized by Googlc

55°

C1013LV.

Henricui 1L

JAC. AUG. T HUAN I

ducibus comparandus. Sed, quamvis rapacitate ultra modum gauderet, rapto tamen

honefle utebatur; in cxftrucndis videlicet aedificiis et domefticis fumptilnis. Idem

plerumque aleae ludo dies noftibus continuabat;quod fortalFc vituperandum magis

ducerem, nifi militaribus viris hoc familiare eflet virium. Cum corpus ejus primo

Mclcnianum deportatum eflet, poftea Pii imipfius fratris juflu Mediolanum tranfla-

tum, et regia magnificentia cxftrufto monumento honcftatum, magnis 1'umptibus

eo Roma ex monte Caelio advc&is ftupendi operis columnis. Mortuo Meleniano,

et decedente ex provincia Albano, Philippus ex Joannis Baptiftac Caftaidi confiiio

ChriftophorumMadrucium cardinalemTridentinum fummac rerum praefecit, liberali

et amoeno ingenio virum ;qui, in feptemvirorum ac reliquorum Imperii principum

etiam Protcftantium amicitia florens, magnum ad res in Germania gerendas momen-

tum attulerat, et in maximis negotiis fidam operam Cacfari navaverat. Huic attribu-

tus » Pifcariac fnarchio, qui rei bellicae fub ipfo praccflcr.

VI. iTAConftitutis in b Infubria et Subalpina regione rebus, Albanus Genuam venit;

et c Liburnum delatus obviumCofmum et cardinalem J Burgenfem habuit ; cum qui-

bus aliquanto tempore collocutus, jam de foedere nobilcum itio certior, inde Nea-

polim deveftus cft. Antea novus miles in Hifpaniaconleriptus fuerat; ctvcio exeo

numero impolita navibus in Italiam tendebant, cum* Antonius Ifcalinus Adacmarus

Polinius c Gatda x triremium duttor, qui Lotharingum ac Turnonium cardinalcis

f Centumcellas portaverat, tcmpcftarc fuborra abreptus in Corfleam ad g Florcntii-

fanunT defertur j ubi itidem, haud longe a loco in quem noflri lucccflcranr, Hifpanica.

clatris, quae novos illos dclc&us Genuam deportabat, cum eadem tcmpcftatc abrepta

curfum tenere non potuiflet, appulerat. Quorum de adventu poftquam cognovit Po-

linius, fc aliquandiu continuit, tempus colligendis viribus fumens : inde impetu in

nec opinantes faflo, qui praedatorias Tureorum bircmcis efle rebantur, facile cos in

fugam vertit. Dcprcflac u naves onerariae, quae, quod graviores cflent, ceteras in-

fcqui non valuerunt. In iis cid fere Hifpani erant;quorum pars mari haufta, pars

in catenas conjcfla cft. Eodem tempore Bona Mortia, Sigifmundi Aug. Poloniac

re„ is parens et I fabellaeJo. Tranfdvani macris, filii pcrtacfa, h Sarmatia rclicla, in Ita-

liam venit, et honorifice Veneriis excepta cft. .Obviam frequens fenatus et c nobi-

liflimac matronae in Buccntauro prodiere: ipfa inter Hippolytum Ferrarienfem et

Othonem » Truchcfmm Auguftanum cardinalcis media in k Ateftinas aedeis magna

pompa dcdufte cft : unde paratam triremem confccndcns in Apuliam ad 1 Barium

navigavit ;cujus urbis pofleflio gentilitio A ragoniac gentis jure dotale et heredita-

rium illi erat. Ibi folutc et diflentiente a priore vira ratione poftea vixit, confuctu-

dinc cujufdam m Papacaudac non faris honefte ufa ; cui er omnia bona tcftamcnro»

praeteritis liberis, reliquit, et, fama ac bonis dccoilis, haud multo pofl in fumma

c^cftetc et infamia dcccflit. Mox et Francifcus^ “« Donatus, Veneriarum princeps,

cum annum et xi menfeis dignitatem tenuiflet, imbecillo admodum corpore, morbi

faevitia cxftinftus cft. • Eum, quod in re frumentaria male verfatus eflet, et privato

commodo publicum pofthabuiflct, loco remotum fcripfit Slcidanus, ex falfa relatio-

ne; quod condonandum ei alioqui diligcntiflimo feriptori, qui hoc in his fchcdia

quas paulo ante mortem congcflcrat nec publicaverat, prodidit, certiora utique pro-

diturus, fi longius ipfi vitae tempus Deus dediflet. Nec tamen adeo a vero abludit

:

nam ob rem frumentariam male curatam, quod ex tribus capitibus in principum Ve-

netorum jurisjurandi formula comprchcnfts praecipuum cft, in fummurn populi odium

cum

VAR. LECT. * Antonius Ifcalinus Adacmirus deftmt

I N TER P R. • Ptfcera.h Ltnbardt & Firdmnt.

hartH d* /j Gardt. f Civita-vtfchia. * Sa» Fttrtut*.

" cTEfie.1 di liari. m Paff/actda. •» Verner

9

NOT. 1 Dele Donatm : Wgc Veatrius. Put.

P. P. o- f. d. * Venerim MS. Rcg.

* Levante. 6 It Cardinal de Burgos. • hb Pah^nt. ‘ Trafhfrr, cari, «fAugdmg.

• DigmzecLbyGpg^

H ISO RI ARUM L f R XVI. 55 i

cum vcniflc, at non dignitate motum cflc, fcripfit Ludovicus Guicciardinus. Ejus CIJDLV.corpus ad Servatoris conditum : cui Petri fratris pietate magnificum admodum mo- Henrjcus II.

numentum eredum fuit. In demortui locum fuffettus cft Laurentius 1 Priulus; vir

prudentia ac morum probitate confpicuus, et literis non mediocriter ornatus.

VII. Sub exitura anni ftato tempore pontifex creat cardinalcis Joannem b Sili-

ceum archiepifcopum Toletanum, Bernardum c Scotum Sabinum, DiomedemCarafam, Scipionem d Rcbibam, Joannem Suavium c Rcuinanum Vafeonem, Joan.Anton. f Capifuccum, et Joan. 8 Gropperum Germanum, * qui dignitatem ultro

oblatam, quam ceteri mortales plerumque ardentiflimis votis ambiunt, rara hoc aevo

modeftia et animi magnitudine repudiavit. Qua eadem modeflia alter Germanusolim cpilcopus h Eiftctcnfis, nomen non apponit Onufrius Panvinius neque Alfonfus

Ciaconus, ante xcm annos a Pio ii cardinalis creatus, beneficio remiflo, fc cxcu-

laflc proditur. Etiam de Claudio ' Efpencaeo Parificnfi theologo, et Jo. k Cafa, qui

pontifici ab cpiftolis erat, in cardinalium collegium cooptandis tunc afium. Utrum-

que commendabat generis nobilitas, et doftrina;quamvis diverfa : nam alter, theo-

logicis ftudiis innutritus, in profeflionc liia confcnucrat ; alter, eloquentia atque ele-

ganter Etrufcc ac Latine feribendi peritia vel cum antiquis comparandus, magna ne-

gotia liib pontificibus fumma folcrtia geflerat : fcd longe difparcs utriufque mores

erant ; cum ille fan&itatc vitae ac morum caftitatc praedaret > hic, facculi licentia ac

loci, in quo degebat, libertate ufus, £ folute fere vitam egiflet : itaque ab aemulis

uterque apud pontificem delatus ; Efpcncacus quidem, quod quaedam perperam in-

ter condonandum de aurea, quam vulgo appellant, legenda locutus, cum ferream

potius vocandam ede contenderet, podea publice recantare coa&us fuifler, 'quod et

a |oannc Slcidano memoriae proditum cd ; alter, 7 quod etiam carmine rem nefan-

dam "• in juventute laudafic diceretur : ficqucob diverfas longe caufas uterque ab ea-

dem dignitate fummotus cft. Atque haecquidcm in Italia eo anno acia.

VU1. In Gallia, antequam coeptum de pace colloquium folvcrctur, rex poft

luftratum mcnfc Aprili exercitum de exitu veritus copias omneis per Campaniae ac

Picardiac limitem diftribucrat ; negotiumque dederat provinciarum pracfc&is, ut,

quid confilii hoftibus efler, per indicia et exploratores cognofccrcnt. Cum igitur

nunciarctur, jam hofteis in armis ede, et ad xviiicid peditum, magnam .partem ex

indigenis, et ad m equitum en, fama vero majores res fingente, Vivacum convc-

nifle, duce Martino m Roflemio Clivenfium equitum tribuno, ut in limitem noftrum

excurrerent, n Nivernius diverfa parte et 0 Bordillonius ejus legatus omnem operam

dabant, ne imparati opprimerentur : atque hic quidem, quantum poterat, munitio-

nes p Mczeriac coeptas urgebat. Jactabatur inter hofteis, Givacum noftros oppug-

nate dccreviflc ; coque majore diligentia illi locum muniebant, ne et ipfi opprime-

rentur ;quod tamen arte confi&um plcriquc interpretabantur, ut Hilpani, qui q Na-

murcum, excitata ob non foluta ftipendia more folemni fcdirionc, jam multos men-

feis in mifera fervirute detinebant, ex ea occafionc oppido educerentur. Inde cre-

brae utrinque cxcurfioncs ; atque hoftium quidem in r Rctclcnfcm agrum, cum qui-

bus * Mariaburgi praefidiarii faepius confligebant. Jamque Junius inire coeperat;

neque dum de colloquii exitu conftabaf; Itaque rex, in dies certior faCtus fuis de

rebus»

V A R. L E CT. * de quo nonnihil fupra diximus, 8 liWdinolc P.D. o.f.

qui P.D o. v in juventute detfl P. D. o.

I N T E R P R. * Priali. " Silicee, arcbtvi<fut de Tolede. * Seoto de Sabina. 1 Rrbibba. • Riuman,

xjtif de Riutnt felite villt tu Cafcegne. f Cafinueebi. * Grefper. » ctE/ebffadt. 1 ctE/fenfe. k delU

Caja. 1 Gnete. * Reffem, marefebal de CUvtt. • fe duc dt Ntvtrt. • dt Ia Piatiere, ficur dt Bour-

ditlon. » Mezierti. a Namur. 1 It Relehut. • Martenbourg. •

N OT. * Ddc i"od tt a Jaamtt Sinda»» meme- cela l’empechaft d'dlre Cardinal. Put. •

riat peditum tfl- Car Slckian, liv. 26, n’cn patie * Ddc jued rtiam carmine rem nefandam in ju-

point. II cll vray qu’au liv. if, an. 1*43, il dic ventule lamiafi diceretur: iepe fuedpraef«ferae /1-

que d“Efpenle fe retra&a de quclquc cholc qu*il biditeis laudes etiam carmine celebrare anjiu effit.

avoit dic" en prefehant: tnais il n’adjouftcpoint que Put & Rig-

Digitized by Google

552 J A C. A U G. T H U A N I

CPPLV. rebus, quae a delegatis proponebantur, cum non convenire pofle provideret, Ni-

HknricusIL vemio negotium dat, ut quam maxima poflit diligentia Mariaburgum commeatu

ac rebus neccflariu. firmet : huicquc proptcrca attributi cccc equites cataphracti et

peditum cohortes aliquot, praeter cos, qui limiti cufiodicndo in len iebant. 1$ ubi

b Quercum- populofam venit, e Borrano annonae in eo limite praefodio imperat, ut

quantum farinarum ac vini poilit in carros imponi curet intra biduum aut triduum;

quod periculum eflet, ram vicino hofte, ne, fi diuturnior mora interponeretur, aut

eundo per impedita loca cum carris et impedimentis aut in reditu damnum a noftris

acciperetur. Id, ut jam provifum, fumim diligentia aefilentio cxfccutus cft Borra-

nus t et id circiter carros per agrum Rctdcnfcm conquifitosconfcflim rebus praepa-

ratis onerat ; codcmquc dic, qui fuit xvm Kal. Quintii. Mauberti-fontem deduci ju-

bet: quo loci jam xx vexilla ex veteranis et novis delectibus conflata convenerant.

Capto ibi cibo, neque plus duarum horarum fpaiio confumpto, fub nodem Niver-

nius, qui carros fubfequcbatur, digreditur, ita inftruda acie, quafi pugnaturus in

hoftem vaderer. Sanfacus cum circiter ccc equitibus feloppetariis partim Gallis

partim Anglis ac Scotis praecedebat;quem fubfequcbatur e Ellcbovii marchio cum

levi armatura, cui praeerat, in qua circiter erant id ccc equites. Primam aciem poft

eum ducebat Bordillonius > in qua erant cc cataphradi equites : et in extremo ag-

mine viti peditum vexilla, ex quibus fariflophori cataphradi deni in finguios ordines

incedebant, quos felopperarii ab utroque latere tegebant: reliqua ii vexilla carros

utrinque claudebant, in finguios carros fariflophoris duobus et rotidem feloppetariis

attributis. Iulupcr addita n peditum figna ex iis quos penes fc habebat Nivernius,

qui aciem ducebat, cum ccc cataphradis equitibus et vm itidem peditum vexillis,

quae carros longo ordine utpotc finguios inccdcntcis hinc inde cingebant. Ulti-

mum agmen claudebat Joanncs f Marcianus Jametius, tot bellis fpcdatusdux et jam

fenex, pone fc xxx equitibus fubfequi juflis, qui lixis et impedimentis aliis ad omnes

occafiones pracfto eflent. Eo ordine vm leucarum iongilfimarum fpatio per an-

fraduofos ac praccipiteis faltus fado itinere, ita ut ab hoftium incurfionibus undique

turi eflent, tandem Mariaburgum pervenerunt : iilatoquc commeatu, Nivernius ipfc

venit, ut oppidum luftrarcr, cui*8Fumctiuspoft h Gonnorium praepofitus fuerat, qui

fecum ' Rupimanii filii et k Firmitani alas equitum levis armaturae habebar. Inde

eodem ordine, fcd alia via reditum cft, mirantibus nofirorum diligentiam hoftibus.

Nivernius, in itinere 1 Rupe-regia, cui m Landa ordinum dudor praeerat, luflrata,

confirmatifqnc praefidiariomm animis, dimilfo Bordillonio, qui inde n Mezeriam

contendit, Mauberti-fontem fubvclpcram venit; ct°Rctclii ac per p caftrum Por-

cianum et vicina praefidia militem diftribuit. Eodem tempore magna diligentia

Bullionii arx muniebatur a q Lobia* Marciani Bullionii ducis fignifero, qui cum z.

deledis equitibus continuas in hoftico excurfioncs faciebat, et paulo ante vii Eid.

April. plus ccc ex hoftibus, qui, ut * Ivodii praefidiarios pabulatum cuntcis intercipe-

rent, infidias ftruxerant, fuderat, ceciderat, ceperat. Ubi vero poft delegatorum

difccflum irritam de pace fpem fuifle apparuit, tum vero omnia ad bellum aperte

praeparata, et id ccc circiter cataphradi equites in limitem ‘Belgio vicinum ac toti-

dem in Campaniam 5 mifli. Dum haec fiunt, hoftes magno numero dies nodcfque

muniendo u Givaco impendebant. Oppidum ad * Molam fupra y Dionantiim ultra

cirraquc

VAR. LECT. * Futnentius P. aliquot Germanorum fr^na, cccc irem cataphradU

fi miiTi : et, quia fama erat Albanum in Infubr» equites, qui BnlTaco praeilo edent } de cujus bd-vcniilc et commeatum VoJpianum introducere de- li fuccembus jam lupra diximus. Dutn luce

, crcviiVe, oo mitia a rege mico Helvetiorum, et P.D.of.• I NTERPR. • U dtc de Nrvtri. *• /eChefee pofaleux. ' It ftwr de Baerrea, eotatnijfairr det vivrtt.

* Meutert-feateiae * WElhetuf. 1 dt U Merck, JcipttKT dt Jttrrtt. * lefter de Fumtt Artus de

Cejfi, peer de Gonr.tr. ‘ Tiererlin, fieur dt te R<ntx-d*-me:*e. 11 te fnr de te Ferte. 1 R&crej * te

eepitaiat /4 Lende Metieret 0 Rvtbcl. t Ckeleau-Pereir». 1 dt te Late. 1 de U Alent, dee de* Btuillon. * Ivt/. ' Pe/i-tji '• Cevet/. ‘ Ie Meate t Umeat

HISTORIARUM LIB. XVI.

citraque flumen fparfum cft : et in citeriore ripa mons imminet, cui jam olim a Agi-

montii comes arcem fupcrflrucrc aggrefius fucrar ; fcd, operibus a Cacfare interpel-

latis, imperfecta rernan ferat;quae demum inflaurabatur ; et inde crebrae Mauberti-

fonrcm verfus et b Albcutonum abhofte cxcurfioncs fiebant: atque, ut in confixla

multitudine (jam ad xxcid e Teutonum, d Menapiorum, 'Tungrorum, f Eburo-

num, 8 Pleumofiorum atque etiam Hifpanorum, praeterea ivcid equitum Germano-

rum in caftris efle nunciabantur) primo Germani tumultuari, quod indigne ferrent,

Hifpanis ftipendia pcrlolvi, et fui rationem non haberi : deinde etiam omnes ob an-

nonae inopiam, non ita abundante folo, murmurare:poflrcmo, ex inopia morbo

peili lenti graflante, multi fenfim difpexire: plerique a lignis diiccdcrc; praecipue

poftquam * Roflemius ipfc contagiofa illa lue correptus cft, ex qua h Antuerpiam de-

latus mox deceffit. Is magnae et fortis induftriac dux olim fub Francifco i ftipendia

fecerat, ficuti i libro diximus ; et memorabili illa expeditione anno hujus laeculi XLit

cum* Longovallo fufeepta totum Belgium concuficrat, Antuerpia ipfa paulo minus

occupata : dcin, pacificato k Clivenfi cum Cacfare, et ipfc in gratiam a Caelare ob

fummam bellicae virtutis opinionem acceptus cft ; cui poftea ulquc ad obitum con-

ftantee militavit. Hujus de morte et hoftium ftatu poftquam cognitiun cft, noftri

confil inm de iis ad Givacum in ipiis caftris opprimendis iniere: quod ut commodius

confici ac tutius poflet, condita dies, ad quam omnes copiae ex Belgii et Campaniae

limite certo loco convenirent, et ad hoftem fimul contenderent. Itaque 1 Santan-

Urcanus ex Picardia cum ioccc cataphractis ac totidem levis armaturae equitibus ac

praeterea viiicid peditum, pracmiflb 0* Rhingravio cum fuis,n Corneti-montem et

indc° Retclium ad p Nivernium venit, ut de belli rationibus cum eo ageret. Tandemad Mauberti-fontem convenere omnes m Non. Quintii, in quibus erant omnino

jicid equitum, xxxu Gallorum peditum vexilla, ctxx veteranorum Germanorum

figna, quibus Rhingravius praeerat. Praeterea ex primaria nobilitate advolaverant,

praeter q Nemorofium et EUebovium, r Sanfacus, Jo. ’ Anncbaldus ® Claudii prae-

feci maris filius, Franc. * Rupifulcaudii comes, Carolus u Randanus frater, * Marfilius

Sipetra, r Cruflolius, * Mompefatus, * “ Ncgropcllicius, bb Sufacus, alii. Poftridic

cc Convinium (cniidirutum caftcllum haud longe a dd Mariaburgo promota caftra,

quo et Bordillonius cum fua equitum ala venit, et carros pulvere, pilis tormentariis

et rebus aliis ncccflariis onuftos fecum advexit. TraduCus ante Mariaburgum exerci-

tus, et commeatus modicus * loco illatus. Heie " Rupimanii filius et {f Firmitanus

cum fingulis equitum levis armaturae alis, ac praeterea v peditum fignis, quae in op-

pido erant, noftris fc adjunxere. Tune dentum, coactis in unum cunftis copiis, exer-

citus in aciem inftruCus coepit incedere. Sanfacus cum levis armaturae equitibus,

Anglis ac Scotis, pracmiflus, qui itinera exploraret, et de hoftium confdiis cognofcc-

rct. Hunc fcqucbatur Ncmorofius et Ellcbovius cum levi armatura. Primum ag-

men Santandreanus cum peditatu Gallico er id cataphractis equitibus, aciem cum to-

tidem equitibus et peditam Germanico Nivernius ducebat, qui univerfo exercitui

praeerat. Ita fumma alacritate quafi ad certam victoriam profc&i cum ad 88 Fagno-

lium caftcllum proceftiflcnr, venit ad cos Jacobus bb Bucardus cum mandatis a rege

ad Nivernium, ut denfatis ordinibus et caute incederent, neque proelii aleae rem

temereVAR. LECT. Rodemus P. ZJ.o.f. 7 Ncgropdlius P.D . o f.d.

• Claudii dteft P.D. o.f.d. * kico deef P.D.o.f.

INTERPR. 'Adiment. * Aubenton. * Ba; /Hiemans. *Cleveit>GutUroii. ‘ Wjllom ' Lirrtou.

t F/amsui d IioKTt,trf.itera de Ia Comti. k Anvers. ' de Btffilt, feter de r.onupvj/ k ie diu de Cltvti.

1 fe martftbal de S». Andri. “ U Rbinrrave. “ Ment-Cvrve: • Retbel. * /e duc de Neveri. « U dac

de Nemeurt,&lt martfthalSElboaf. 'dtSanfot. •fAtwebaad ' de/a Rechtfeataud. "deRaadan. * de

Mareilly, feur de Cipierre. » Antoine, (enite de Ormjfet.1 det Prrz , frar de Meatfefat. “ U feur de

N'eirepeUifje. /e «suite dt Sute « Ceavini. ** Martenhearr «s k ftur de U Resbe-da-matar. ,r Ufeur de Ia Per te'. U fasgmlet. “ k feur d* Bautard.

To m. I. 7 A

553CDIDLV.HEN AlCUS 11.

Digitized by Go<

-i.

554 JAC AU G. THUANICIOIDLV. temere committerent; tantum hortem fufpcnfum tenere contenti effient. Jam

HfcNRicusJIEUeboyius ad Santandreanum id equites ex hoflibus a Sanfaco vifos rcnunciavcrat.

Itaque noftri, qui aeflu feffi in fyivacora fubftitcrant, armis mox fumptis, ad iter Ic

accingunt: et, cum » Gerininium ii a b Givaco milliaribus veniffient, obvia habuere

icvn peditum figna et cid id c circiter equites, qui Givaco exierant, et per collem ad-

verfum porredti noftros tanquam in inrtdiis fylva tedti expedtabant. Heie acre certa-

men exoritur: fcd, cum hortes fylva egredi nollent, et fatis haberent, II noftros defli-

nato hofpitio prohiberent, EUebovius a Nivernio, qui haud longe aberat, cid cc de-

lectos pedites, ac* cccc equites, qui pedites fequercnrur, fummitti petit: qui ubi

venere, c Bordillonio eodem acm praeterea equitum alis fubfcqui juflis, tum de-

mum acrius certari coepit : fcd, impreflionem faciente levi armatura a fdoppctariix

adjuta, hoftes veriti, ne undique circumvenirentur, paulatim cedere et dimicando

femper nec folutis ordinibus in collem eniti coepere : ubi, infequentibus feioppetariis

et equitatu jam latius explicato impreflionem faciente, * rurfus utrinque certamen in-

tegratum cft. Cum retro cederent hoftes, femper fervatis ordinibus, apparebar, eos

id artu facere, ut noftros fatigatos fcnfim in locum iniquum ad pugnam neccflariani

cogerent: et ita Nivernio ac Santandreano videbatur;qui proinde accelerato pedi-

tatu et equitatu moxeofumma alacritate perrexere, fuos ad pugnam fortiter capcf-

fendam hortati. Verum hoftes, poftquam ex colle noftros quali ad certamen per

fubjcdtam vallem properanteis dcfpcxerc, tunc demum per falrum retro pedem ferre,

et inde per convalleis noftros infequenteis eludere, donec ita femper cedendo fervatis

ordinibus ad fuos fc recepere. In eo conflidtu, qui nodte diremptus fuit, pauci

utrinque perierunt. Noftri in colle ab horte nuper infclTo in vidtoriac lignum per-

noctavere; loco admodum incommodo, praecipue equitibus, fedvidtori non inglo-

rio. Nox ea, diligenter ordinatis (lationibus, inlbmnis fuit j fcd ab omni motuquieta : explorata per eam a noftris ducibus itinera, et ad hortem acccfliis notati*

Poftridic, qui fuit xvn Kal. Sextii, cduttus in aciem exercitus in fumma collis plani-

tie, qui a d Nemaufo vico incipiens et inde jam latior in vallcis complurcis, quali ra-

mos, funditur, atque eam imprimis, perquam noftris ad Givacum iter fuit, ubi de-

mum contrahitur, cubitumque efficit latitudine id palVuum, in quo munimentum il-

lud novum quadrata forma excitaverant hoftes, atque inde in confragofa praecipitia

definit, quorum radices per Mofam adverfum porriguntur. Ab eo munimento ducta

fuerat foifa ad propugnaculum jam ad idoneam altitudinem perdudtum in media valle,

quae citerius Givacum fubjcdtmn habet ; et inde ad aliud propugnaculum inferius

porrigitur, quod * utrinque Givacum et medium amnem dcfpicir, atque alia ducta

foda ipfum cingit, lateribus utriufquc propugnaculi fuperiorem et inferiorem agge-

rem utrinque egregie tegentibus : munimento autem illi e Carlomontio nomen im-

pofucre. Ceterum ex colle illo alius obliqua finuatione panditur fylva caedua con-

finis, qui ad lacvam f Agimontium verius et occidentem folcm declivi dcfccnfu pau-

latim extenditur in vallem illa parte anguftiorcm, et rivulo, qui eam dividit, fc in

crebros finus curvante fere undique claufaro, atque ob id irriguam et rcftagnanrc

plerumque aqua paiudofam. Per mediam vallem, quae colicis interjacet, per quam

expeditius iter cft, equitatus incedere juflus cft;quod per fuperiorem viam anfrafti-

bus ac faltibus impeditam, quae redta Givacum ducit, equitatus commode tranfirc

non poffiet. Per fummum collem duo peditum agmina aequali fronte, fcd modico

intervallo, incedebant : tertium ad fervandum aditum locatum cft. Scloppctarii

fubtus in valle difpofiti, diredtis in tumulo ii colubrinis, quae in montis latus et in

imam ufquc vallem idtus difplodercnt. Rurfus inter colicis iUos et citerius Givacum

VAR. LE£T- *ccc T.D. o.f-d.

I NT E RP R. » Gftmipj. > Gsvett.

' Jlymont.

alius

I rurfus acrius P. D. o. f. * ucrumque P !>• o. f. d.

« <it BikrJiUov * vilJj&e it thfmi. ’ Cktrlcmant.

Digitized by Goog

HISTORIARUM L I B. XVI.

alius collis eminet, qui ex majore altero forma triangulari cc circiter paffuum fpatio

panditur; in cujus meditullio alius conica figura aflTurgit cc cubitorum altitudine, in

cujus apice hortes majores lcloppctos difpolucrant:pofl quem larcbat equitatus hofti-

lisa tormentorum idibus fccuru* : neque ad cos adiri poterat, nifi tranlhiifto rivo :

eo fuperato, in altum militi noftro enitendum erat, qui ita ad omneishoftilium mu-nimentorum et hoftium ipforum impetus exponebatur. Igitur, portquam per me-

diam vallem primus equitatus ufquc ad rivum tranfvcrfum procedit, obvios ibi ha-

buit fcloppetarios aliquot, cum quibus condixit : cum feloppetariis Germani equires

fupcrvcniilcnt, diverfa parte Bordillonius cum aliquot alis equitum, aliis itidem

nodris, fupervenit : cumque rutius denlum 1'cloppctariorum agmen in nortros impe*

tum fcciflct, et equitatus hoftilis in fummo colle conllitiflct, * Nivernius ex Gallis et

Germanis cid cc ferine deligit, qui proelium rertituerent, et eo hortem adducerent,

ut de fumma eo dic decerneretur. Ii, ubi ad rivum venere, incredibili ardore cumfuperant, ur hortem cominus aggrederentur

:quo fado, jam calente proelio, im-

manis ftrepitus exortus eft fcloppctorum et tormentorum iilibus et vociferantium

utrinque clamoribus, inter convallcLs pertonante acre : ad haec, fumo flammaque,

et inter haec corufcantc armorum fulgore, pulvere item fublato, horribile ubique

occurrebat fpcdaculum. Cum, cedentibus hoftibus, fcloppctarii et Germani equites,

ut cos furtincrcnt, de colle tandem dcfccndirtcnt, b Nemorofto, c Ellcbovio ac J Ran-

dano a parte nollra, mox tranfmiflo rivo, incurrentibus rcpulfl fune, er, poli dnplo-

fionem more fuo convcrfls ordinibus, rurfus in collem evaferunt;quos inlccuti

nortn ad dimidium ufquc collem, tandem ibi fubrtitcrunt, ultro hortem ad dimican-

dum provocantes, qui frurtra feloppetos illos majores in fuperiore colle dertitutos ia

nortros difplodcrc conati, cum pulvis tormentarius, qui in dolio prope erat, forte

ignem conccpiflct, coque cafu milites, qui aderant, abfumpti fuiflcnt, tandem retro

pedem tulere. Ne ulterius nortri cos infequerentur, in caufa fuit regis mandatum

:

cui dum obfequitur Nivernius, tam pulchram occafloncm elabi paflus eft. Statun

tamen e Givacum ad Carolum Barlcmontii comitem, qui loco a Caelare impofirus

fuerat, tubicen miflus, qui, fi ipfc proelio vellet decernere, paratos nortros dicerer :

1'cd is cum minis et line rcfponfo dimidiis eft. Hac vana nortrarum virium oftcnca-

tionc, nec alio praeterea profcdu, infignis Givaccna expeditio fuit. Paucis utrinque

dcftdcratis, noftri, jam inclinante die, f Nemaufum rediere. Ibi cum & Solturium ac

Cimacum, antequam redirent hortes, capienda decrcviflent, mi HI deledi equites,

*> Tierccllino Rupimanii filio duce, qui Solturianos deditionem facere juberent.

Cum illi, tam propinquo exeteitu, non aufi rccufarc, patatos fc aequis conditionibus

deditionem facere rcfpondiflcnt, iis temere fide habita, Ticrccllinus rcfponfum fta-

tim ad Nivernium deferendum curat, qui, jam conclamatis vafis, in eo erat, ut Nc-

xnaulo difccdcrct. Is igitur, qui, jam deficiente commeatu et ferto milite, illuc cum

toto exercitu defledere fummopere incommodum judicaret, nuncium laetus accipit j

et jam de Solturio fccurus reda Cimacum tendit, quod fine defen foribus et ab horte

defertum efle fibi perfuafcrat. Ubi aliam viam inftitifle nortros Solturiani intel-

lexere, jam audaciorcs redditi port longas altercationes portreino non prius de dedi-

tione fc aduros refpondcnt, quam tormenta in confpcdum fuiflcnt adduda. JamNemorofiusad Cimacum proccflcrat, cum de ultimo Soiturianorum refponfo cogni-

tum crt:quod cum, contra quam fperaverant, nortri egregie praefidio munitum of-

fendirtent, erant quippe in eo ii peditum vexilla et una equitum ala, ad extremum

ingruentibus imbribus, inde, re infeda, difccderc coadi funt ; neutro potiti, dumutrumque fc confccututos temeraria fpc confiderent. Infccuti nortros praefidiarii,

difpofitis infidiis, cum praemature fylva cxiificnr, aliquot e fuis anullis ac xv captis,

inINTERPR. * /r Jatde Kfwr/. b Irine d* Neanturi. *lemarquit £F.lbmnf. 4

/» etmtt de RenJan,• Givttt. ‘ Ktfmtt, * Sealtonr & Chimaj. * Titnthn, fitur de Ia Hectt-du-manu.

555CI3I3LV.

Uenricus 11.

556 JAC. AUG. THUANIC1DIDLV. in fylvam compulfi funt ; hoc damnum poftca ulti, » Vcnturii cohorte, quae pabula-

HtNRicus ll7 tum iongius proccflcrat, fub vefpera intercepta et cacfa. Supervenientibus dcin

pluviis et feflum militem fupra modum infeftantibus, Nivernius b Albentonum et

Corneti-montem profici Icitur 5 pracmiflifquc Germanis, et equitatu, quem Santan-

dreanus adduxerat, in Picardiam remiffo, tandem, ubi 'Rctelium venit, excercitum

diflolvit. Non exiturum menfem apparebat, quin hoftes injuriam in fpccicm Gi-

vaci acceptam contraria expeditione ulcifccrcntur : tamen levibus tantum excurfioni-

bus utrinque in limite certatum cft.*

IX. Sub id tempus noftri in occano cum Belgicis navibus ingenti ac furiali proe-

lio pugnavere. Cum enim naveis aliquot majores Batavicas omni Indicarum et alia-

rum pretiofarum mercium genere onuftas ex Hifpania renavigare allatum effer, Di-

cppcnfibus, penes quos praecipua rei nauticae gloria femper apud nos fuit, a rege ne-

gotium datur, ut d Calctcnfi pago et Ebroicano tradu conquifitas naveis infirucrent

ad hoftium claflcis intercipiendas, et prohibendas piratarum cxcurfiones. Illi cum

xix navibus bellicis et catafcopiis vi, duce* Spinavilla Harflorienft rei navalis peri-

tiffimo, in* Doverac 8 Britanniae emporii confpcdu Batavicas nadi infeftis viribus

invadunt; fcd confufo initio ordine, quod, cum de pugnae adhuc ratione deliberare-

tur, variatum fuerat fententiis. Nam plcrique fentiebanr, omiflis prioribus,*in no*

vifiimas hoftium naveis impetum faciendum effe : fic enim priores fc a periculo lon-

gius abefle cxiiiimaturos, ac proinde ftatim fugam arrepturos, et in lucro polituros, fi

tanti pretii mercium partem confcrvare pofiint : fi vero cum univerfis pugnetur,

contra eventurum, ut ex periculo animi hoftibus crefcant. In hoc diverfa fentien-

tium tumultu Spinavilla naveis incitat, et praetoriam aggreditur. Naves hoftium

erant omnino xxu, quas Urcas vulgo vocant;quae, quamvis ad merceis portandas

deftinatac, omni tamen re ad dcfcnfioncm ncccflaria inQrudiflimac erant. Cumpraetoria Spinavilla pugnante, ceteri duces xv hoftilcis manibus ferreis et harpago-

nibus injedis ad certamen cogunt. Quatuor horarum fpatio certatum acri admo-

dum et cruenta pugna, nutante utrinque vidoria;quod, licet noftri militum numero

vincerent, hoftes navigiorum magnitudine, gravitate ac firmitate fuperiores ex iis,

tanquam ex fuperftrudis turribus, crebris machinarum, quibus abundabant, dilplofi-

onibus in noftros fulminarent, et pugnandi ncccflitatc audis animis noftromm vir-

tutem aequarent : tandem, fatifeentibus ab utraque parte viribus, ad extrema deven-

tum cft : cumque crebri artificiofi ignes, quorum accendendorum peritia Belgae

fupra omneis pracftant, utrinque inter certandum immitterentur, tandem navis una

ex noftris ignem concepit j quo ipfa mox et aliae v itidem ex noftris conflagraverunt,

et ab iis rurfus in hoftilcis totidem ferpente flamma, incendium tama celeritate graf-

fatum cft, ut jam utrique plus de eo reftinguendo quam de vidoria cogitarent. Cac-

fatiani feribunt, noftros, tantam hoftium virtutem praeter expedarionem expertos, a

proelio voluiflcdifcedcrc, et figno edito inducias popofeiffe : fcd, inter clangores et

ftrepitum non exauditos, confilium ex defpcrationc cepiffc, et immiflo in proprias

naveis igne periculum incendio propulfarc conatos. Ut ut fit, acccnfo igne, five a

noftris fado initio, five ab hoftibus, quod vero propius cft, magna rerum mutatio

fccuta cft. Nam noftri, ut incendio fc eriperent, protinus in hoftium naveis, fpreto

periculo, infiliunt ; et, cum numero vincerent, hofteis plus jam de mercibus quam

de pugna folicitos invadant, et navibus potiuntur, non fine magna jadura. Tandem

nox proelium, quod vi horis continuatum cft, diremit. Caprae v hoftium naves cum

multis captivis, quae tormentorum idibus quaflatacct flammis paene confumptac ad

ollcntationem potius quam ad ufum noftris fuere, in vidoriac fignum Dieppam

pcrdudac.

INT ER PR. * b capitm* fAdventare. b Ami-oito» & Mout-Crraet. * JUtM. « pays dt Cavx, <+

Mttrrr villti fkr Ia tntr : Vide Seal, ad Aufon. I a. e. 14. * Ef/nedUe fHarfrtt. ' Dttnrtt. * An-

llcttrrt.

Digitized by Go

HISTORIARUM L I B. XVI.perdudac. Periere ex hoftibus, partim ferro et flamma, parrim fludibus haufti, ad

cid : ex noftris circiter cccc, et in iis SpinaviUa dux;quod eam vi&oriam luduofam

et regi damnofam effecit. Hoc adum extremo Sextili}quo eodem mente intellec-

tum eft, * Araufionenfem principem, audo.novis Germanorum auxiliis exercitu, in

caftra cum fummo imperio a Caefarc miflumVenifle \ qui ante omnia coeptas b Car-lomontii munitiones latius pandi, et ufquc ad vallem, in qua noflri, rcpulfis hoftibus,

fubftitcrant, porrigi juflit. Inde cdudo medio fere Septembri exercitu, quafi Maria*

burgum petiturus eflet, «Fagnolium caftcllum, quod a noftris tenebatur, recepit, hu-manitate fumma erga pracftdiarios ufus : cui ut fc opponeret Nivernius, ftatim d Ro-ratum in Tiraccnft agro e Campaniae copias convenire jubet. Capto [Fagnolio,

Araufioncnfts, et tradudo ante f Mariaburgum exercitu, 8 Convlnium venit j ubi

Nivernius aliquot pracftdiarios reliquerat:quibus difccdcntibus, turrem inibi muni-

tam dirui juflit, et inde ad *> Solturium caftra promovit j ubi cum omni exercitu eoufquc fubftitit, dum caftrum, quod ‘ Philippopolim nominavit, muniret, et adverfus

noftrorum impetus tutum pracftarct. Eodem tempore rex pudendum potius quamdetrimcntofum damnum in Belgii limite accepit, regni delectibus caelis, multilque

ex nobilibus, et iis, qui fc ob immunitates pro talibus venditant, ab hofte captis.

Nam generoftor quifquc, ne non ultro aut coadus militiae nomen dedifte videatur,

aut fub regio vexillo militat, aut alicui cataphradorum equitum alae adferibi mavult.

Id autem in hunc modum accidit. Cumdeledus illi, ex cccc peditibus et cidccequitibus conflati, quorum dux crat k Jallius ex primaria in 1 Andibus nobilitate vir,

in hofticum excurriflcnt et magnas praedas abegiflent, dUm redirent folutis ordinibus

homines, ut plurimum militiae ignari, inter m Rigiacum Atrebatum ct»Bapalmam

ab ° Alftmontio loci illius praefedo fccus viam et oppofttam fylvam ac fubjcdum

rivum infidiis excepti funt, et ab exiguo numero caefi, ac majorem parteni, cumeffugium non eflet, capti, non ftne verborum ludibrio, nimirum, p nobilcis Galliae

non appenfos a Belgis capi. Quod dicebatur alluftonc facta ad monetae aureae

Anglicanac genus, quae vulgo nobilium nomine indigetatur. Id fama quam re ma-

jus animos hoftibus fecit ad majora audenda. Starim igitur fparfus rumor, Guifam

cos oppugnare velle : idcoquc illud oppidum novis praefidiis abunde firmatum eft.

Verum aliam hoftium mentem fuiffc mox compertum, quippe qui munitiones Car-

lomontii et Philippopoli coeptas perficere in animo haberent, et, fi occafio ferret,

cum jam in armis eflent, noftri autem copias dimiftlTcnt, Mariaburgum et * Rupem-

regiam, loca commeatu deftituta, quamvis intempcfta hyeme, aggredi.

X. Paulo ante Henricus'LabrctanusNavarrac rex et Aquitaniae praefes» Podii

in Benearncnfi pago decelTcrat ; cujus parenti regnum iniqua Julii n proferiptione

in praedam datum Ferdinandus 1 Aragonius Cadaris maternus avus eripuerat:prin-

ceps magno animo et frugali fplendorc i cui fua et noftra fortuna defuit, quo minus,

quae caufa noftra amiferat, ope noftra recuperaret : fcd tantum id effecit, ut in

pacificationibus inter Caefarem ac reges Galliae ab eo tempore fadis, fupprefla

ejus rei mentione, jus integrum penes fc et heredes fuos remaneret. Huic non fo-

lum inNavarrac regni titulum et inopulcntiflimas, quas in Galliahabebat, polTcflio-

nes Anton.° Borbonius Vindocinus Picardiac praefes, quiJoannam ejus unicam filiam

olim Willclmo* Clivcnfi dcfponlatam in uxorem duxerat, fucccflit 5 fcd etiam in

Aquitaniae praefectura, quae totius Galliae ampliflima merito cenfetur. Eo e pro-

vincia decedente, Picardiac praefedura Gafpari Colinio maris praefedo a rege

attributa

INTERPR. * GtiUeame de Njffju, prinee tfOrange. * Charlemeut. • Fsipiot/ei. * ffiwr em

Titrecbe. • U Clbmmpagnt. 1 Murteubemrf. « Ctwvmi. h Seultour. 1 PbiltppevilU. k le JmiUt.

‘ Amem. Arrui. 0 Bmfsmm. * le fitur eTHanifwttt. P /ei ueblet feta pefer. * Roc-rey. 'dAleret,roj de Ntvarrt & ganverneur de Gmetnt. • Feu tn Brern. ' dArragen. • de Beurbon, duc de Kru-

dent- * U duc de Cltvet.

Tom. 1. 7 B

JS7CtoPLV.

Henhicus U.

Digitized by Google

55 8

CDPt-V.HlnricusU.

JAC. AUG. THUANIattributa cft ;

qui ut hoftium confilia irrita redderet, de copiofiorc commeatu Maria-

burgum er Rupem-regiam inferendo, re cum * Nivernio communicata, ftatim cogi-

tavit. Id quo ferius, quam convenerat, fieret, in caufa fuit, quod *> Belli- jocus Se-

quanus « Thcodonis-villac praefeGus, corruptoquodam milite, d * Emerium, quodr Choefclius Laneus cum viginti -quinque praclidiariis tenebat, prope f Metim magni

momenti ad regionis fecutitatcm caftcllum occupaverat$ quod 8 Sanfacus Vetetis-

villac legatus, cdufhs, quam celerrime potuit, * Viroduno, Tullo, Ivodioct Monmc-diopraefidiiset admotis tormentis, poft cxx iduum difplofionein fub initium Odo-bris recepit. Annonae dcin conquirendae, quod non ita facile erat, regionibus vi-

cinis continuo militum itu et reditu exhauAis, et cogendis copiis, quae Araufionenlibus

pares eflent, fi ille fc oppofuiflit, totus O&obcr infumprus cft. Tandem x Kalend.

Novembreis 1 Colinius cum id e circiter cataphradis equitibus k Porciani-caftcllum

venit, et Rhingraviuscum xx veteranorum Germanorum vexillis 1 Cometi-montem,

Sanfacus cum^Rabodangio, " Altacuriano, 0 VillcrioDepotio et veteranorum Gal-

lorum xxv fignis j omncfquc prid. Kalend. Dcccmbr. Maubertum convenere ; equi-

tatuique 9 Scalae, « Albinii et per vicinos vicosaflignato hofpitio, Colinius, qui pri-

mum agmen ducebat, eodem dic Rupem-regiam profedus cft. Inde pracmiiTus

Sanfacus cum levi armatura et ccc circiter fdopperariis:quem mox fublequi

jullus

Bordillonius, cum equitum agmine, qui rora node incederent, et, itineribus explo-

ratis, de hoftium confilits cognofccrcnr. Poftridic Colinius Rupe-regia progreditur,

quo mox Nivernius venit, cum id caraphradis equitibus, et Rhingravius cum Ger-

manorum vexillis. Eodem carri convenere, ulterius progredi veriti, donec noflri

r Convinium veniflent, quod medio itinere hofteis impetum faduros conjicerent.

Cum tamen fc hoftis loco non movi flet, et line certamine noftri incolumes eo perve-

niflent, ibi difpofitishofpitiis et fixis tentoriis, tantum xv carri annona onuftt Maria-

burgum ea die illati funt, ac fcqucntibusm diebus reliqui omnes in oppidum magna

difficultate introdudi, itineribus continuo imbre partim lubricatis partim omnino

corruptis, ut equi fere inter eundum deficerent i quorum ingentem numerum pet

vias paflim jacentium videre etat. Ad haec, equitatus nofter a nive et frigore vehe-

menter infcftabatur, equis ipfis pabulo deficiente, quod * Cimaco non citra pericu-

lum petendum erat, frigore et fame in rabiem verfis, adeo ut cquifonum focnum aut

pabulum porrigentium crura aut brachia plerumque appeterent. Interca crebris ex-

curfionibus utrinque certabatur, hofte in carros per impedita et faltuofa loca, quorum

gnarus erat, impetum feliciter faciente ; noftris vero etiam in hoflium caftra invaden-

tibus. Paulus Bapt. * Fulgofius per media hoftium caftra perruptis ftarionibus « Giva-

cum ufquc penetravit, et in reditu quofdam obvios equites cecidit, captifquc ex iis

aliquot, ac, vix*Trclonio et 7 Avenarum praefedofuga clapfis, incolumis ad fuos

reverfus cft. Illato commeatu, noftri eodem ordine, quo venerant, 1 Mauberrum

rediere, collocatis in medio carris jam vacuis : intercepti tamen, qui ob itinerum an-

guftiorum incommoditatem maturius fc inviam dederant. Venit et in hoftium po-

tcftatcm ,l Dafparrus veteranus miles, cujus praecipua induftria fuerat in annona

comparanda : is deprehenfus cura Nivernii ea de re mandato, et interrogatus ab

Araufioncnfi de commeatu illato, cum pleno fiducia vultu majora vero rclpon-

difler, omnem fpem hofti de Mariaburgo ac Rupe-regia tentandis fuftulit. Itaque

Araufionenfis,

IKTE R P R- * la dmc de Nevrrt. b!t capiunt Btaujtu,de U Framebt Cmuif. « TbimiiUe. 4 Enery.

' dt Ckmfeul, fieur d* 1 Meis. * de Sanfac, iicutenmt de M. da Vit/ltvtlle. h Vtrdun, Tu»/,

Jvty, er MmimcJy. 1 Permira/ dt Ctli^ay. * Crajltau-Ptrae*. ' Ment-cornct. m Je RaMjufti.dHsuhctirr. 0 Je ydUers des Poti. r PEfibtUe. * d'AuH'tiy. ’ Couviur. * Cbirujy, 1 Frtgsji.

* Givett. * Trelem. r Avejmtt. * Maulcrt-foxrahte. ** Ds/part.

NOT. 1 Emerium Put. Man ia Popeliniere p. 6j. met CiiaJIta» Emery. C.

HISTORIARUM LIR XVI. 559Araufioncnfis, impofitis 1 Carlomontio ac Philippopoli pracfidiis ct diftributo in hy- CIDIOLV.

bcma milite, Bruxcllas ad Cacfarcm * contendit. Henricus 1L

XI. Hoc anno, xv Kal. April. regiae fobolis v ac poftrcmus filius Hcnrico nafei-

tur, Hercules didus, Alcnconiorum dux deftinatus}qui poftea mutato nomine Fran-

cifcus appellatus cft, ct bellum in Belgio geffir. Jam antea, xy Kal. Mart. cdidum

in fenatu promulgatum fuerat, quo in lingulis curiis pracfldialibus ct quibufdam

aliis minoribus b quacftor criminum inftitutus cft, attributo ei annuo ide Francicum

honorario i cidemque c legatus militaris adjundus cum ccc Francicum flipendio, in-

fuper d Mores fcu acccnfi feni quaternive cuique attributi : « latrunculatoribus vero,

exceptis iis qui in x primariis regni provinciis merent, munus abrogatur. Nec multoport in lingulis regni curiis quacftorum legati militares cum iv acccnfis creantur '•

quod novum ct ha&cnus infolens primo repudiatum, poftea temporis fucccflfu obti-

nuit. Prid. Eid. Junias lex In fenatu recitata cft, qua, in aedificiis urbanis quidquid

in vias promineret ct publico officeret, Lutetiae everti jubebatur:quod idem poftea

altera lege in ceteris regni civitatibus ct majoribus oppidis ut locum haberet rex edixit.

Cum vero ante quadriennium in fenatu cdi&um promulgatum fuiftet, uri jam fuo

loco diximus, quo rex plenam ct integram de fc&a Lutherana cognitionem libi icr-

vabar, et judicibus fuis attribuebat, line ulla exceptione, nili aut declarationem ali*

quam hacreiis requireret, aut de iis pronunciandum e flet qui facris initiati funt

;

hoc anno, Carolo cardinali f Lotharingo inftigante, qui jam de expeditione Neapoli-

tana cogitans ea in re novo pontifici gratificari vellet, rex contrariam juffionem *cmi-

lit 5 qua praeferiis omnibus mandabat, ut quos ccclcfiaftici judices ac fidei quaelitores

ut pravae opinionis convidosdamnaflent, pro dcli&i magnitudine, nulla interpofita

mora nec ulla provocationis habita ratione, punirent. Quod ut pertuaderet judici-

bus, ipfc cardinalis in fenatum venit, et edictum multis rationibus confirmatum pro*

pofuit. Eo audito, fenatus fpatium ad deliberandum popofeit ; ct poft deliberatio-

nem, miffis e fuo numero delegatis, in haec verba ad regem rcfcripfit xvn Kalcnd-

Novembreis. Quod miflo nuper ad nos cdido, rex fupreme domine, omnino pug-nante cum altero ante aliquot annos in hoc tuo fenatu promulgato, ftatuifti, id cumminime aequum ccnfcrct fenatus, fuarum partium cflfc duxit, ut ad te de rationibus

referretur, quibus adduttusfuit, quo minus ei fubfcriberct. Regni legibus ita con-

ftitutum cft, ut regibus plena fit ctabfolutain fuospotcftas, ct, qui ei parent, nonaliunde quam ab ipfis jus petere debeant. Nam, licet facrorum penes ipfos non fit

omnino arbitrium, cum tamen jam a multo tempore fc religionis ac facerdotalis dig-

nitatis vindices acerrimos praeftitcrinr, in iis merito fibi jus quacficrunt ; adeo ut, cumde rerum factarum foli poftcftionc controvcrfia cft, non nifi apud regios judices lis

inftitui poftit. Atqui pcrlonas ipfas, in quas tibi vitae nccilquc jus eft, alienae po-

tcftati hoc cditto fubjicis i qua re dignitatem ct auftoritatem tuam laedi ct infringi

magnopere dolemus: quippe cum tuos lege feripta deferas, quorum famam, exifti-

mationem, fortunas, falutem denique externis, hoc cft ccclcfiafticis judicibus, per-

mittis, ct, adempto provocationis beneficio, quod unicum innocentiae praefidium

cft, cos illegitimae potcftati atque adeo fuperbiae ct arrogantiae hominum potcftatc

regia in fc tranfmifla abutentium objicis. Itaque aequius effe cenfcmus, ut magiftra-

tibus tuis de hoc crimine quacftioncm ct judicium mandes : ct, cum quaeretur, fen-

tcntianc quaepiam hacrcfim redoleat, cade re faccrdotcs ftatuerc decernas; quibus ct

in fuos jurifdi&ioncm exercere per te licear. Inprimis tibi rogandus pontifex, ut de

his appellationibus tuos judices cognofccrc permittat * ct a fenatoribus, qui facris

initiati

VAR I. ECT. •contendit: quijam, abdicato nius dicemus, fi prius domeftica quiedam cxplica-a fc Impedi et omnium regnorum jure, de profec- verimm. xv Kal. April. P. D. o. f.

tiune in Hlfpaniun cogitabat:qua de re mox pte-

I ^T F. R P R. ' CbarUmont & PhilipptviUr

.

k k freinfl de roht (ourtt.

.

« le lietttnaxt crimine!* /er prtvtfls <jr arcbcri det msrefchdux. • Ut pftvtfit det marefthdnx ' de Lerraine.

Digilized by Google

S6oC1DI3LV.

HenRICUS Ii,

JAC. AUG. THUANIinitiati funt, hacc ultima appellationum judicia fiant: qui fi numero idoneo non

’fint, in eorum locum viri pietate, integritate et vitae innocentia confpicui fuffician-

tur. Quaefitor vero legatos in fingulis provinciis viros fanftitate ac probitate prac-

ccllcntcis inftituat : ctcpifcopi, non autem rei, fumptus quacftioni habendae ncccf*

farios faciant ; de quibus, fi res poftulabit, judicio fafto ftatuatur. Hacc funt, quae

ad cdi&um pertinere exiftimavimus:quibus et hoc addendum duximus ; Quandoqui-

dem miferorum, qui quotidie ob religionem plebuntur, fuppliciis id tantum hacte-

nus effefrum cft, ut crimen potius dctcftabilc eflet, quam errores ipfi corrigerentur i

aequum videri, ut potius veteris ecdcfiac vcftigiis infiftatur; quae non ferro et flam-

mis in religione conftitucnda ac propaganda, fcd puriore dottrinact honcftac vitae

antiflitum exemplis, rem confecit. Igitur in id tibi toto animo incumbendum ccn-

femus, ut, quod in tua unius potcftatc pofitum cft, quibus rationibus olim religio

conftituta eft, iifdem nunc confervetur ac retineatur : antiftites, ficut fidos ovium

paftores decet, ovile quifque fuum praefentes gubernent: idem faciant, qui iis fub-

funt ; hoc eft, pie vivant, et finccrc Dei verbum doceant, aut faltem per miniftros

idoneos doceri curent : in pofterum vero ii praeficiantur, qui pofllnt ipfi, quod fui

muneris cft, per fc ex (equi, hoc cft, docere populum, neque vicaria ad id opera indi-

geant. Haec cft radix, quam excolere; hoc fundamentum, cui fupcrftrui oportet.

Hac enim ratione minime dubitamus fore, ut venienti morbo, antequam latius ler-

pat, in tempore occurratur, et pravarum de religione opinionum in dies pullulantium

luxifries coerceatur. Contra, hacc remedia fi fpernantur, nullae leges, nulla edicta,

quaccunque tandem fiant, huic malo curando fatis erunt.

XII. Hoc et anno inter regem et Joannem » Broflium Stamparum ducem, Bri-

tanniae Gallicae in Armoricano traftu pracfvdcm, tranfa&um fuit. Is a Carolo

* b Blocfcnfi genus ducebat, qui, cum de Britanniae principatu contenderet, opibus

noftris fretus, a Joanne c Droccnfi Monfortii comite memorabili proelio, anno

Cio ccclxv, m Kalend. Ociobr. in d Namnetibus cacfus cft. Ab eo tempore Mon-

fortiani in ea regione rerum potiti funt, ufquc ad Annam Francilci ducis unicam

filiam, quae Carolovm primum, dein Ludovico xn nupfit: quo ex matrimonio

prognata Claudia primogenita Francifci i uxor fuit* fub quo Britannia coronae

tegiae ex Ordinum provinciae decreto ita unita cft, ut nullo cafu ab ea in pofterum

alienari poflit. Quaedam ea tranfatiionc Broftio a rege compcnlationis titulo con-

ccfla funt } et in iis e Pentcvriac comitatus. Quibus acceptis, viciflim ille et nomini

Britanniae, quod majores ipfius ufurpaverant, et univerfo juri in illo principatu re-

nuntiavit. ,

XUI, Tunc et Genevae ad Lemanum lacum tumultus quidam nofturnus exci-

tatus fuit a quibufdam fenatorii Ordinis, qui rerum furonum ad fc fuacquc fadtionis

homines contrahere in animo habebant. Ii Joannem Calvinum f Noviodunenfem,

qui jam complurcis annos in urbe docebat, fummopere oderant; atque illos in pri-

mis, qui ob religionem, utfc fuppliciorum periculo eriperent, eo c Gallia migrave-

rant ;quorum plerofquc in civium numerum alleaos dolebant, coque faOum, ut al-

terius partis multiplicato numero alterius robur et auctoritas labefactaretur. Igitur,

ut illos ejicerent, hoc aftu ufi funt. Nottu concurfarionc diverfis locis fatia, quafi

ligno dato, Gallos in armis efle paftim clamitatum, et urbem proditam : fcd, cum

advenae fc domi continerent, plebs quoque, quam conjurati fc in cos hac ratione

armaturos fperaverant, fc continuit : et ita fraus conjuratorum fruftra fuit. Horum

quidam fupplicio affefri, quidam fuga fcluti confulucrunt. s Lucatncnfcs quoque,

quorum

VAR. LE CT. - Blotfenfmm comite P.

INTERPR. * dt Breflit, dat JEflanpti, gouvrraeur de Bretagne * de Bimi. * dt Dreax, conte

Montfort. * Pars Nant*,. • Pmtbitvre. 1 de Nsjsx. * Locarme, ville & baiibage, autrefou ferti*

, ^ Miloa, & damae* far Frsapii i /ax 12 ancmni Cantem de Saift.

HISTORIARUM LIB. XVI. 561

quorum pagus ad communem Helvetiorum civitatem pertinet, eo tempore fibi pu* CDI3LV.riorem, ut aiebant, verbi Dominici ufurn permitti poftulabant. Cum pleraque pars Henricus II.

eorum, in quorum ditione erant, antiquam religionem tueretur, lentent iis variatum

fuit, et res ad bellum imeftinum fpedare videbatur, donec fententia ea vicit, qua

decretum cft, ut in majorum religione permanerent;qui parere nollent, iis liberum

cflct alio commigrare. Itaque quamplurimi ad a Tigurinos fc contulerunt 5 apud

quos hofpitio libcralitcr excepti funt.

XIV. Hoc anno vivis exemptus cft Wolfangus Lazius Viennae Auftriacac in

patria fere quinquagenarius, rerum Graecarum fimul Romanarum et Germanicarum

non indiligens lcriptor, quod praeclara ejus monimenta apud pofteritatem tcftantur,

patriae fuac illuftrator, et antiquitatis folers indagator, ex medico Cacfarco a Ferdi-

nando non folum in concilium, fcd etiam, ob egregia erga fc ac rcmpublicam litcra-

riam merita, in ordinem cqucftrem alienus. [*] Conradus item Pcllicanus, b Ru-

bcaquo in Alfatia natus, et diu Hebraicas litcras Tiguri magna cum laude profeflus,

qui innumera fere Rabbinorum commentarii, non folum in fandam feripturam fcd

etiam de arcanis Judaicae dodrinac ritibus feripta, ex Hebraicis Latina fecit, hoc

anno valde fenex naturae debitum perfolvit. His annumerabo Georgium Agrico-

lam, * c Glauchac in Mifnia natum, qui de re metallica, foflilibus et fubterrancis ani-

mantibus ita accurate hoc facculo fcriplir, ut omneis antiquos in eo genere longe fu-

peraverit, et exada non folum eorum, quae a veteribus prodita funt, explicatione,

fcd et multarum rerum, quae veniens actas indagavit, vcftigationc eam hiftoriae na-

turalis partem illuftravcrit } addita poft Guliclnuim Budacum, Lconardum Portium

et Andteam Alciatum de ponderibus, menfuris, de pretiis metallorum et monetarum,

diligentiftima tradationc : ac tandem hoc anno J Chcmnicii Hermundurorum haud

longe a maxime famolis hoc aevo Saxonum feptemvirorum argenti- fodinis, ubi

multa ipfc coram, prilcis incognita, * exploravit et obfervavit, ultimum vitae diem

claufit xi Kalend. Dcccmbrcis, cum annum aetatis lxi ageret. Ante Agricolam

fatis conccflit vm Kalcnd.Jun. Gemma, a patria Friftus vulgo didus, «Lovanii me-dicinam publice profefliis: fcd mathematicarum fcientiarum, quas domi docebar,

rarafeientia longe illuftrior fuit i quas etiam i nftrumcmis fummo artificio elaboratis

cum primis illuftravit : et in aulam Caroli v faepe evocatus cum fc modefte cxcufarct,

otium fibi gratia principum potius clfc infigni exemplo docuit : in quo et defecit,

calculi malo exftindus, cum tantum xlvii annos exegiflet, Cornelio Gemma filio

relido, qui cafdcm arteis magna cum laude Lovanii profeflus intermortuam patris

gloriam folcrtia propria ac dodi (limis feriptis editis renovavit. Aliquanto poft, 111

Non. Odobreis Edvardus f Wottonus, g Oxonii natus et apud fuos medicinam

profeffus, editoque de differentiis animalium commentario clarum inter litcratos

adeptus nomen, anno climadcrico fuo, relicta numerofa fobolc, Londini dcce/lit >

ad h S. Albani fcpultus. lfidorus * Clarius, patria Brixianus, profefiione Benedidinus,

in primis commemorandus venit, qui k Fuiginii ccdcfiac per feptennium praefuit,

vir

P. Nec multo pojljujlusjonas, Northufa, veteri Cherufeorumoppido, natus,

‘Jo. Friderici Saxonis feptemviri liberorum educationi admotus, eorumque fortu-

nae calamitofiffimis temporibus perpetuus comes , et Martini Lutheri fidus ac con-

Jlans minifler, ut in cujus finti ille veluti animam exjpiraverit , tandem climatle-

rico fuoEisfeldiae, ubi docebat, mortuus eft.

VAR. LECT. • Glauchac tn Mifnia natum * propriis oculis exploravit P. D. o. f. d.

defani P.D o.f.d.

INTERPR. * Zurub. r Rufjcb en Alface. * Gfaaeba. * Ckemni/z n Mifuit. • Lmrjaiv-r * Oxford. k $».AHa -: ‘ Clario, ni 4 Chiarj pelue ville da Brrjfa». k Fali^ao.

Tom, I. 7 C

Digitized by Google

j62 jac. aug. thuaniCI31DLV. vir tribus linguis dodiflimus ; qui ad dodrinam Chriftianam mores caftiffiraos, vi-

TT—icuB 1L tam integerrimam, animum nihil praeter charitatcm et ccclcfiac emendationem acUNR'

unionem fpirantem attulit i tanta in pauperes largitate et in omneis benignitate ufus,

tantaque fanftitatis opinione inde concitata, ut poft mortem turba ingruente et in-

vitis cuftodibus aedeis perrumpente totis xl horis ad dcofculationcm [*] patuerit,

nullo foctorc ciniflo. Vixit lx annos : et febre violcntifllma correptus v Kalend.

Junii placide ad Deum migravit ; in ecclefia fua Fulginii fcpultus. Quo et eodemanno immatura morte erepta cft Olympia Fulvia Morata Ferrarienfis, morum fandi,

monia, ingenio et eruditione cum quavis prifei aevi comparanda focmina. Huic pa-

rens fuit Fulvius Peregrinus Moratus Mantuanus, homo dodus; qui filiam in literis

infticuir, in quibus tantum profecit, ufa etiam Chiliano Sinapio praeceptore, ucGraece et Latine feribere eleganter et verfus utraque lingua pangere didicerit. Dcinin Renatae Herculis ii Ferrarienfis uxoris familia cum Protcftamium dominam hau-

fitTet, ubi et in comitatu atque adeo amicitia Annae Ateftinae, quae pofiea Francifco

Lothariugo Guifac duci nupfit, principdn locum tenuit, totam fe * theologicis fiudiis

mancipavit. Poftrcrao ob religionem natale folum vertere coada cum Aemilio fra-

tre in Germaniam venit, et And reae * Gruntlcro medico nupfit, cum quo con-

jundiflime, fcd paucis annis, vixit; ctHcidclbcrgac, ubi larem fixerat, vn Kalend.Novembreis ex hac vira cxccfilt, cum vix totos xxix annos exegifler. Eam moxAemilius frater er Andreas maritus fecutifunt, in eodem tumulo ad D. Petri conditi.

Hujus mifcellanca coegit et publicavit Coclius Secundus Curio, ob religionem cripfc

Italia profugus, quae focminae omni laude dignilliniac mores et raram eruditionem

exprimunt, et, quid a tam excellenti ingenio expedaxi potuifler, nifi praemature adeo

in vivis efle defiiflet, clare ortendunt. fi Praecellit hos omneis M. Antonius t Majo-

ngius; a Majoragio vico, in quo Julianus Comes ejus pater habitabar, ita vocatus,

cum ante Antonius c Maria Comes diceretur, ob idque a Fabio Lupo et v MaximoNigro accufatus: aquofe crimine ille luculenta in fenatu Mcdiolancnfi habita ora-

tione purgavit, et non fine exemplo fadum oftendit, ut nomen mutaret. Multumeloquentia valuit; et Ariftotclis et Ciceronis de ea arte libros maxime illufiravit:

hunc etiam adverfus Coclii Calcagnini calumnias defendit : et, cum poft egregie na-

vatam totos xiii annos in erudienda juventute Mediolancnfi operam ad facrac dodri-

nacftudiafe demum contuliflcr, in Deo obdormivit, * pridie Non. April.‘anno ae-

tatis xli ; Mediolani in majore templo, tumulo a fe vivo cxftrudo * a Bartholomaco

Comite uxoris fratre conditus. Apud nos d Orontius Fincus Delimas, patre medicoc Brigantione natus, prid. Non. Odobr. paulo fexagenario major, ultimum vitae

diem claufit. Isprimus, fecundumJacobum fFabrum Srapulcnfcm, qui feientiarum

orbem in Galhanjinultis faeculis incognitum aut intermortuum excitavit ; led, prin-

cipia fola tradett? contentus, cum ad majora pergerer, tantum fonteis indicavit. Lu-

tetiae Parifiorum magna frequentia mathematicas feientias, a Francifco i praemiis in-

vitatus, docuit, et feriptis pro tempore eruditi ftimis illuftravir. Ex noftris et hoc

anno Romae deccflit Petrus E Gillius Albicnfisi qui ad exadam utriufquc linguae,

antiquitatis, veterum feriptorum, bonarum difdplinarum ac praecipue rei naturalis

cognitionem indefatigabile longinquas legiones luftrandi fiudium attulerat:quo in-

citatus per xl amplius annos, inftituta per Graeciam, Afuni utramque et majorem

Africae

P. [* quod minime voluijjet 1

V A R. L E CT. • pietatis F. * prid. Non. April. anno aetatis xtt defiunt p.* Majoragii elogium jruflra tie quaerat apud P. • anno aetatis XLI definit D. o f.

ibi tmen legitur ad taltem bb.fitq. < a Bartholomaco comite uxoris fratre defint P.y Macrino P.

INTERPR. * Gruntkr. * Majoragi*. ‘ Maria dei Cctife. 4 OronctFiu/, * Briencon en Dautbin/.1 /e Fevrt dEfiaphs. t Gillet dAi»

y

Digitized by 1

HISTORIARUM LIB. XVI.

Africae partem diligenti peregrinatione, partim ut Graecos libros, ficcnimaFrancif-_

eo juflus erat, undique colligerer, partim ut multorum locorum politum deferiberet,1

mortuo eo, diu vagatus, cum raro Dei beneficio ex * Gerbenfium piratarum manibus

claplus cllct, tandem in familiam munificcntifiimi lircrarum patreni Georgii b Ar-

meniaci cardinalis, qui Romae regis negotia procurabat, ranquam in tutiilimum

portum fc contulit j ubi, dum ordinandis ac recolligendis, quas tanto tempore fpar-

fim congcflcrat, narrationibus dies nodibus continuar, ardcntiirtma febre correptus

diem fupremum claufit, annos natus lxv, et ad B. Marcelli funeratus cft. Scripta

ejus ne perirent, ejufdcm Armeniaci cardinalis in clientem amor et propenfum ad

rem liccrariam juvandam ftudium prohibuit, qui partem majorem eorum in Galliam

adferri julfit, et publicanda curavit. Pars tamen eorum a PetreA Belono Cenomanoamanucnfi et peregrinationum per aliquot annos comite fubrepta creditur

;qui, liccc

ea luo, non Gillii, nomine poftea evulgaverit, tamen vel plagiarius non mediocrem a

literatis gratiam inivit, cum, quod multifaciunt, illa publico minime invidit.

XV. In hunc etiam annum incidit Americana expeditio, a NicolaoDurando ^ Vil-

lagagnonc Hicrolblymirani Ordinis equite lulcepta, de quo faepius jam a nobis fada

ntentio cft, homine ftrenuo et magnis negotiisatque expeditionibus exercitato, er, quod

rarum cft in cjufmodi conditionis hominibus, non vulgaribus literis crudito. Is,

gloriae ftudio et, ut quidam addunt, ingenti parandarum divitiarum ardore incitatus,

a rege, Galp. Colinii maris praefedi interventu, impetraverat, ut libi claflcm adornare

et in novum orbem ejus aufpiciis Gallica figna liceret inferre : fic enim eadem opera

Francici nominis dignitati confuli, ac fimul hoftium vircis difttahi ac debilitari, qui

magnas ex fccura illarum regionum pofllflionc opes in belli ufus corraderent j et

Gallorum exemplo ad illas aperiri externis gentibus ingreflum, ut iciliccr, libertate

Americanis reftituta, commune omnium ac publicum ibi ftatuatur commercium,

quod, intolerabili populis iis jugo impolito, Hifpani fibi folis arrogant. Haec ita

palam dicebantur. Cum Colinio vero clam egerat j et, quod cum Helveticae atque

adeo Genevenfis confcflionis fociis, qui jam tum in Gallia nimium quam multi erant,

in occulto favere feiret, de illa in occupandis a fc regionibus propagandafpem fecerat.

Ita Viilagagno inftrudis regis juftu n magnis navibus, quarum lingulae cc doliorum

capaces erant, et tormentis idoneo numero in eas impolitis, oneraria praeterea nave

e amphorarum, quae annonam ac cetera ncceflaria portarer, comitibus infuper per-

multis nobilibus viris, nautis et artificibus, e Francilcopoli iv Eid. Quintilcis folvit

:

fcd, tcmpcftatc fuborta in Dieppae portum rejedus, ibique expofttis aliquot e luis, qui

maris pertaefi heie navigandi finem fecere, Francifcopolim redit : unde xtx Kalend.

Septembreis rurfus folvens, fuperatis f anguftiis inter utramque Britanniam, xx poft

dic inconfpcdumBTcnarifac venit, unius ac praecipuae inter*» Fortunatas infulas»

jam cio id leucas a loco unde difccflerar ementus, ab aequinodiali linea xxvmgradibus Septentrionem verfus. Inde * Africae oram legendo k Ligerim flumen prae-

ternavigat ; et,1 promontorio Albo, quod fub Cancri tropico cft, decurio, ad pro-

montorium **> Aethiopicum, quod xiv gradibus a 1 torrida zona abeft, pervenit vi

Eid. Septembreis, a quo ad Tenarifam ccc retro leucae numerantur. Poftea ad tor-

tidam ufquc zonam Guincac litus legit;quam adeo temperatam expertus cft contra

veterum opinionem, ut qui vellem induiflet eam ob acftum minime deponere nequequi careret ob frigus fumere cogeretur. Tandem vi Eid. Odobreis apud infulam, de

B. Thomae nomine didam, pundum perpendicularem fubiit ; ex qua, B Euroauftro

flante, in occidentem revolutus xm Kalend. Novembreis infulam Afccnfionis vulgo

didamINTERPR. * de Grrbe. b <fStrmagnae. * Belo» <iu Mane. 4 de * Havrt de Grace.

* U Manete, qui cft lc dclhoit entre Ia Bretagne & 1’Anglrcrrc. * Pie de Tene nf » /« Canariet. 1 Bar~varie. k U Loire, ainfi nommee par nos getw. 1 Cafo Blame. * Cap dEthupie. » ie Sod-Ejl.

NOT. 1 Dele a torrida zona; lege ab aeqnatore Put .

563

CDDLV.Ienricus II.

_ Digitized by Googlc

5 64cmoLV.

HenricusII.

JAC. AUG. THUAN1diftam obviam habuit, quae vm gradibus cum femUTc ab acquatore didar, et id leu-

cis a continente abett idemumque Eidib. Novembribus 1 Genabarac fluvii, a fimili.

tudinc lacus fle appellati, qui vulgo Januarius Lufitanis dicitur, aefluarium ingreditur

xxm gradibus ultra aequinoaialcm lineam fub ipfo Capricorni tropico. Ibi cx-

lccnfionc fafla, id circiter ex indigenis obviam venere arcubus fagittifquc armati,

noftris adventum gratulantcs, et, fuis facultatibus ultro oblatis, atque in laetitiae Ag-

num folemnibus acccnfis ignibus, gaudere fc dixerunt, quod cos hoipites haberent,

qui fc adverfiis b Lufltanosaliofquc infeftos hofteis propugnaturi effent. e Genabarac

autem lacus tanta latitudine cft, ut icripfcrint, qui eo appulerunt, cura totius orbis

navibus tutam ac commodam ptaebere (lationem polle. Quia vero, relido occano

trium incultarum infularum oras fcopulis undique cindas legere oportebat, naves in-

gredientes, ne ad illos alliderentur, fummopere periclitatae funt. Deinde praeter-

navigandum fretum fuit, quod, cum non amplius ccc palliis pateat, flnifirorfum

monte confttingitur, ac rupe praealta conicam figuram exprimente, adeo exada ro-

tunditate a natura elaborata, ut manu fada eminus fpedantibus videatur. Ulterius

progredientibus rupes plana occurrit, quae cxx circitet palTus ambitu fuo complodi-

tur j in quam primo Villagagno fupcllcdilcm omnem et impedimenta impofucrat

:

fcdfluduum vi repulfusiitciD pafluttm ultra procedit, et aliam infulam antea defer-

tam cid pafliium capacem, longitudine latitudinem fexies fuperante, infodit; quae

fcopulis undique fumma aqua cxftantibus cingitur, ideo vel navigiolis inacccfla, nifi

ex advccfa portus parte, qua occanus in oftium influit. Ab utroque latere rupes

prominent, in quibus Villagagno tuguria tanquam fpeculas excitari juflic : in medio,

in quo rupes alia nx pedes lata porrigebatur, praetorium fixit : munimentum vero

illud totum de praefedi maris nomine Colinium appellavit, domiciliis in eo con-

ftrudis; quae, connumerata omni Villagagnonis familia, t.xxx homines incolebant.

Ibi tormenta diipoflta. Ultra munimentum xfere milliaribus in eodem aefluario

pulcherrima et fertiliflima infula jacet xn milliarium ambitu, o|? idque magnae in-

fulae nomen ceterarum comparatione a Gallis illuc tunc profedis fortita : ex ea noflri

farinam ac cetera ad vidum necclfaria frequenter commeantes exportabant. Ubi ap-

pulit Villagagno, ftatim ad Colinium feribiti cumque de navigatione, adventu in

Brafllianam regionem, loci natura, populorum moribus breviter inftruit ; et, quoip-

fum in pofterum aequiorem haberet, fpem de puriore religione, ita vocabant, iis lo-

cis inltauranda fadam confirmat; petitque, ut fibi cum bona ejus venia theologos

Geneva acccrfcre licear. Ea de caufa ad Joannem Calvinum dedit litcras anoo li-

quenti : quibus acceptis, ille fymmyftis rem communicat ; habitaque fuper ea re de

liberatione, duo ex ipforum numero deliguntur, qui ad Villagagnonis et Colinii

preces profedionem fufeipiunt, Petrus Richcrius jam quinquagenarius et Gulielmus

a Quadri»arius :quibus fe comites addidere complures, et in iis Joannes « Lcrius He-

duus Omnibus ducem fc praebuit Pliilippus < Corquillcrius Pontius, qui fe ob re-

gnis caufam Genevam contulerat ; homo Colinio notus, ob idque a Colinio ipfo,

m° hanc provinciam, quae ad Dei gloriam, ut ipfc aiebat, pertineret, fufeipere non

gravaretur, per litcras folicitatus. Cum ii 8 Callcllioncm ad * Lupam Colinium in

Gallia convcniflent, acceptis ab eo literis, Mdonflorium ptofedi funts ubiaiPofio

Villagagnonis fororis filio, in eam rem 3b avunculo miffo, humaniter accepti cmn

ni navigiis egregie indrudis xi ii Kalcnd.Dcccmbrcisfolverunt ; et eadem, quaVil-

lagagno, via iv Non. Matt. ‘ Frium promontorium venerunt, ac triduo poft 1 linum

lanuatiumingtcifi 111 Colinium munimentum incolumes petiere. Ubi appulere,mox,J ViHagagnonc

V A R. LEC T- « Lonam P. D o. f. d-

INTERPR. * R,o dt Qemn. ' PtrtMpdtf Ctr&iulirray, dit d» Pont. i Cb*fi>!‘»n f»r Ltia.

Gtmro *» It ftrt dt CWjy»/

e Ue de Gttur». 4 Ckartin. • dt Lrrj

» Htnfleur.1 Biu Ic Coare. k Csp Frit. 1 £*ff* dt

HISTORIARUM LIB. XVI.

Villagagnone praecutite, ccclcfiac forma conftituta riru Genevae recepto, etiam _celebrata cocna, cui Villagagno ipfe interfuit xn Kalend. April. fcd, cum poflea I

controverfia fuper ea re inter cos incidilVct, rem i ili» in Galliani Quadrigarius, qui

Calvini fententiam exquirerer. Interea, ex controvcrfia illa ortis fimulratibus, Vil-

lagagno, a cardinali Lotharingo, uti creditur, per lireras mdtiitus, Genevenfeis mi-

nillros male a lc habitos dimifit : et a Pontius cum b Richcrio ac fociis et Jo. Lcrio in

primis, quibus fc comites poftea adjunxere c Capella et Bolius, in continentem, re-

lido Colinio munimento, migravit fub exitum Odobris, odavo, poftquam in Brali-

liam appulerat, mcnfe : demum, prid. Non. Januar. anni fcqucntis, navigio Martini

<*Ralduini fuos imponit, qui, varia fortuna jadati ac famem extremam in itinere paffi,

tandem extremo Maio in Britanniam noftram cxfccndcrunt. Hanc navigationem is,

quem dixi, Lcrius, fimul et regionis naturam ac mores gentis, fumrna fide ac fimplici-

tarc dcfcripfic ; quam et eandem Andreas' Thevetus, qui cum ipfo Villagagnone illuc

profectus trimcflrc tantum in Brafil ia commoratus cft, peculiari libro, cui Franciac

Antardicac nomen fecit, pariter dclaipfir : cui non tam in ea narratione fidem de-

rogari velim, quam, quoniam ejus mentio incidit, de homine, qualis quanrufquc

fuerit, eos qui illum ignorant commonefacere. Fuit patria r Hngolifmcnlis, pro-

feflione primo Francilcanus, dcin, cum vix lireras feiret, abjedo cucullo, ex mona-

choceleberrimus planus rcligiofis et aliis peregrinationibus primam aetatem contrivit

:

ex quibus fama contrada, animum ad libros feribendos inepta ambitione applicuit?

quos, alieno calamo plerumque exaratos, et ex itinerariis vulgaribus atque hujufmodi

de plebe feripturis confarcinatos, miferis librariis pro fuis venditabat. Nam alioqui

litcrarum, antiquitatis, atque omnis temporum rationis fupra omnem fidem fuit im-

peritus; ut fere incerta pro certis, falfapro® veris fumrna fiducia femper fcribcrcr.

Equidem memini, cum amici quidam mei, viri dodi et emunctae naris, ad cura ani-

mi gratia ventitarent, nic praefente, tamabfurda quaedam, tam ridicula, quae pueri

vix crederent, illi pcrfuafifle, ut ipfe rifum non tenerem : ut me hodie mifcrcat mul-

torum, qui, cum in lireris plurimum videant, agyrtac tamen illius fucos non folum

non pervideant, fcd ejus nomen quotidie in libris fuis honorifice appellent : mirari-

que faepius fubiir, qui fieri potuerit, ut homo, cui ram facile imponeretur, tanti nomi-

nis viris tam turpiter imponat;quos ideo nunc monitos cupio, ut in pofterum infdti

et inepti nebulonis nomine actcftimonio praeclara feripta fua contaminare delinant.

XVI. Bello per omnem fere Italiam et b Belgii ac Campaniae limitem ardente,

res in Germania quietiores fuere. Caclar anno fuperiore comitia h Ulmam indixe-

rat; dcin' Auguftam yindelicorum tranftulcrat, atque, ut principes et Imperii Or-

dines fub Eid. Novembr. pracfto eflent, mandaverat: poftrcmo, valetudine praepe-

ditus cum ipfe interdie non pollet, per Ferdinandum fratrem Non. Febr. hujus anni

adionis initium fecit. Ibi ille, cum pauci admodum principes interdicor, multa de

Caelaris ac fua egregia erga ipfos voluntate er in religionis ac publicae tranquilitatis

negotio praecipua cura praefatus, id in primis Cacfarcm cupcrc dixit, ut, quidquid

ad Dei gloriam et Imperii pacem pertinet, id de communi ipforum confilio ftatuatur

:

ipfum omni diligentia hadenus enixum cflc, ut, fublatis offcnfionibur, religio et

quies publica firmaretur : et, quae duobus polirem is conventibus decreta fint, quae-

que in fc receperit, tfado abunde pracftitillc ; fcd ea tempora incidiflc, cos motus in-

tcflinos nulla fua culpa excitatos, qui tam laudabilcis conatus interpellaverint : nunc,

cum primum malo ingravcfccnti medicina adhiberi potuir, negotium amplius differti

noluiffc ; ac vicarium fc cum plena agendi potcftatc conftituiflc, qui per ejus abfcn-

riamVAR. LECT * veris et inepta femper P. veris es abfurdi femper D. o. f.

I NTERPR. * Ju Pnt. b JUtbier. * te fiear Ar L CL'j*?t!:e. * BsaJova. •Tbrsct. 1 1AaptHtrjme. * Pav-iai <£• Cbtnrfjgae. k Ulm. ' Aaetbnr^.

Tom. I. 7D

5 65CDIOLV.

Ienricus II.

Digitiz.ed by Google

566C1313LV.

Hen iucus II.

JAC. AUG. THUANItiamcum ipfis rationes rcipublicactum honcftas tum utilcis ineat; homincfquc dc-

-|cdos in cam rem fibi atrribuidc : igitur a religione ducendum videri principium, cu-

jus difiidium tot mala non Germaniae folum fcd toti Europae importaverit, et Tureo

communi Cbriflianorum hofti portam ad invadendas 1 Pannonias aperuerit ; id enim

fumme lamentabile actlco invitum fpcftaculum quorundam novis opinionibus im-

butorum obrtinata contumacia fieri, ut, qui ejufdcm lavacri, nominis, imperii, lin-

guac denique facris ac conjunctione initiali funr, ad hunc modum divellantur; coque

gravius id merito videri, quod non una aut altera, fcd ad libidinem cujufque novae

quotidie feclae exoriantur s quam qui velit, liccntiofe amplc&atur : dubitare nemi-

nem polle, quin id ad Dei contumeliam fpcftcr, et charitatis vinculum folvat, pro-

mifcuacquc multitudinis confcicntias mifere difcrucict, quid ftatucrc aut credere de-

beat, prorfus ignorantis :jam malum adeo late gradatum ede, ut adolcfccntibus lcn-

fint fingulorum animis illud quoque una coalcfcat ; ac plcrofquc reperiri, qui om-

nium rerum fecuri jam nihil credant, neque refpiciant quid ratio, quid honcftas,

quid conficientia ipfa praeferibat :qua in re opus ede magiftratus officio, qui religio-

nis negotium, quo Dei honos et omnis vitae honcftas continetur, commendatum

habeat : his diffidiis componendis Cacfarcm totis viribus jam a multo tempore incu-

bare, ipforumque rogatu a pontificibus oecumenici concilii celebrationem impe-

trafle ;quod cum non fcmcl indicium et jam aliquoties inchoatum fit, quo minus ex

eo fructus ullus ad rcmpublicam redierit, ejus rei caufas ipfos feire, ac proinde ftuper-

federe fc illarum commemoratione : fi expedire videbitur, curatutum fc, ut illud

rutfus indicatur : fin propter bellicos tumultus in aliud tempus transferri placeat, vi-

dendum ede, an alia ratio tolerabilis concordiae farciendae iniri poffit: deconcilio

nationali mentionem aliquoties injectam cflc : fcd vereri, ne res ea, utpotc ulu mi-

nus tcccpta, temporibus his parum accommodata fit:placere potius, ut per colloquia

negotium peragatur;qua in re pium Cacfaris ftudium ctfi aliter fuperioribus annis

acceptum fit, atque utrique parti ingratum fuerit, fperare tamen futurum, ut, fepofito

utrinque omni affeftu privato, optime inter cos conveniri poffit: quod ad publicam

tranquillitatem fpcAct, fancitas quidem ede leges fuperioribus comitiis, quibus com-

muni otio optime profpcftum fit: verum, cum iis contineatur, fcditiofos ac perdu-

cllcis condemnare ac proferibere non licere, nifi prius in jus vocati er fervato judicio-

rum ordine convifti fuerint, ita anfrafituolo fufflaminc caufas eas protelari, ctocca-

fionem interim dari fcditiofis multa nequiter audendi : cautum item ede, ut ei, qui

vim patitur, finitimi fubvenire teneantur ;quod cum non fiat, alia remedia adhibenda

cdc -

Fproinde in commune confidant, quo modo haec duo legis capita corrigi de-

beant, quo publicae quietis hoftium audacia coerceatur, et ii, qui in Imperii fide per-

manent, fibi contra vim non defututa auxilia ede intclligant: de conffitucndo item

iudicio ’dc collatione publica, de moneta, deque ceteris rebus ad Imperii flatum

pertinentibus, mature deliberent. Haec didufa oratione comprchcnfa ftatim per

Germaniam evulgantur: quae quominus perinde in bonam partem acciperentur,

praecipue a Protcftantibus, multa impedimento fuere ; atque illud maxime, quod

eodem tempore ex diverfis locis perferiptum cft, ipfum Ferdinandum ex Eohemia cc

circiter ccdefiac miniftros migrare juffidc, eofquc*> Witembergam atque m»Mif-

niam fc contulidc. Et, quia ad comitia Hieronymus-* Moronus cardinalis a Julio

'pontifice legatus fuerat, ita ejus adventum illi interpretabantur, quafi idem in Ger-

mania Moronus a Cacfarc evocatus, quod * Polus in Anglia fub Philippo ejus filio,

moliturus edet : nam id palam jaclarc pontificem. Inter haec nihil agebatur in eo-

mitiis. Nam foederati belli contta Albertum fufccpti reliquias perfequebantut : er,

cum priore anno fBladeburgum primariam totius regionis arcem ccpidcnt, eam hocr tempore,

INTERPR. ' Hau^rit & partit rjirflricbt. * (PSnrotnj. Mifiit. -»»« .V itrJi-l

Folt. 1 BltfftHbuTt.

—Qjgitizectby G001

HISTORIARUM LIB. XVI.

tempore, ne forte recuperata majoribus damnis occafioncm aliquando praeberet, a

fundamentis evertunt, non fine manifefta Brandcburgicac domus ac propinquorumoffcnfionc. Auguflus feptemvir a Ferdinando faepius ad comitia evocatus, quo mi-nus tunc iret, parum tranquillum Saxoniac flatum per legatos cxcufat; et, de peri-

culo, quod a Tureo impendet, mentione injeda, dcmonflrat, quam ncccflarium fit

concordiam farciri, ur, fublaris offenfionibus atque omni diffidentia exftinda, con-junctis animis et viribus, pcrniciofis communis hoftis conatibus mature obviam catur

:

qua in rcgraviffimc ab urraque parte peccetur : nam ex Protcftantibus plcrofquc mi-

nus aequos efle j quibus quaedam a Mauritio fratre paulo ante mortem in religionis

ceremoniis conftituta minime placeant : nimis vero duros efle, qui confeflioncm

Auguftanam oppugnant, nec interim cogitant dcjufta, pia ac legitima difciplina et

emendatione in ecclcfiaconftitucnda : proinde orare vehementer, ne librum illum,

qui ante xxv annos Cacfari fuit in hac ipfa Auguftac urbe exhibitus, habeat pro malo

et impio ; et interca pax ecclefiag concedatur, neque propter religionem ulli pericu-

lum creetur: nam nuper * Paflavii a Mauritio hanc conditionem fuifle propofitam,

quae quamvis a Cacfarc ad univerfos Imperii Ordines rejeda fit, ipfum tamen tum il-

lam minime improbafle, et tranfadioni dilertis verbis adjcciflc, curaturum fe dili-

genter, ut in comitiis res aequabiliter ageretur, neque fuffragiis de religione ulla in-

eflet captio. Haec a legatis coram Ferdinando a&a, pridie quam ipfc verba faceret.

Paulo pofl ipfc Auguflus et joachimus Brandcburgicus feptemviri, Joannis Fridetici

filii, Hefliis et alii Saxoniac principes b Numburgum ad Salain conveniunt prid.

Non. Mart. et foedus ante e annos intet Saxonicam, Brandcburgicam et Hcflicam

familiam initum renovant > fimulque declarant, velle fe conftantcr confcffioni Au-

guflanac inhaerere : ac, ne quam occulti conventus aut confilii fufpicioncm praebe-

rent, quinto pofl dic ad Cacfarcm feribunt ; addunrque, quoniam tempore haud fatis

pacato in fuis finibus maneant, legatos ad comitia mififlc, quibus mandata dederint,

ut ad concordiam omneis a&ioncs fuas et confilia referant } ne videlicet propter reli-

gionem vel caufam aliquam civilem ulla fit cxtimcfccnda vis aut periculum. Eodemdic et ad Ferdinandum dant litcras in eandem fententiam > et in primis Paflavicnfis

tranfa&ionis caput illud, de quo diximus, urgent. Mox ad Eid. Martias, c Mogun-

tinus archicpifcopus ab Alberto tam male habitus c vita demigravit ; cui Danicl

<*Brcndclus fuffc&us cfl. Cumque fub id tempus de Julii pontificis morte allatum

cflfct, Moronus, qui ab eo miflus in Germaniam venerat, ftatim convcrfo itinere Ro-

mam, ut novi pontificis clcdioni intereflet, redit cum Othone 'Truchcfio cardinali

Auguflano, qui, antequam proficifccrctur, ner litcras ad fenatum principum et lega-

torum mi flas cupcrc fe quidem pacem figi.ificavit, fcd ut confilium ullum lufcipiat,

quo fandaefedis dignitati aut antiquae religioni praejudicetur, non commitrunim.

Tunc et a&um de controvcrfia jam toties agitata inter f Heflum et Willclmums Naflb-

vium fuper ,k Catorum ditione : cui ut finis imponeretur, neve gravius aliquod malum

ex eo nafccrctur, principes aliquot parteis fuas interponunt. Ii erant Palatinus fep-

temvir, Chriftophorus ' Wirtcmbcrgicus et Willelmus k Clivenfis, qui tanquam arbi-

tri honorarii ad Kal. Julias partibus diem 1 Wormatiae conftituunt. Eo mifliis fuit

ab Hcflb Willelmus filiorum natu maximus. Propofitis conditionibus, aliquandiu

inter parteis difccptatum fuit:poflrcmo, ut de iis amplius deliberaretur, decretum

j

ad camquc rem certum tempus praefinitur : cumque poftea m Bachcraci ac noviflime

rurfus Wormatiae ob adverfam Palatini valetudinem conveniflcnr, tranfadionc fi-

nita lis fuit, et definita certa pecunia, quam Heflus Naflovio exfolveret ; et ita in Ca-

torum pofieflionc maneret. Sed, cum NaiTovius, nifi pecunia pracftituto tempore

dependeretur,INTER PR. * Fajfiu. h Waut::bur^ fur /a Saa 'e. ' At Mjyetttt. * RrenJtl. • Trutbfeif (*r4.

•tA*;ihuT7. f U tandpra-. t At Htjft. t It tante At Ktffau. h Catzt»ehib«£tm. » It Aut At irirttmbtrg,k It Ave At Cltvtt. 1 IFotKt. Bathararf?.

567C13DLV.

Henricus II.

Digitized by Google

5 68

CPPLV."Hlnrlcus 11.

J A C. A U G. THUANIdependeretur, irritam cflfc tranfartionem, jufquc integrum manere vellet, Heflus au-

tem hanc conditionem rejiceret, re inferta difccflum cfi. Rumor qugquc de Danica

ciaflc ad leptentrionem navigante fufpenfos principum animos tenuit 5 cum alii

Caelaris confilio id fieri dicerent, qui regis filium aut fratrem in Scotorum regni pof.

fefiionem mittere cogitaret j alii in Galliae regis ufiim comparatam j alii denique,

quod vero propius erat, ad hoc deflinaram, ut, fi forte Cacfar aut Philippus filius,

quorum jam potentia propter Angliac acccflioncm feprcntrionalibus principibus for-

midabilis efle coeperat, longius evagarentur, coerceri poflent : idcoquc maritimae ci-

vitates fumptus in eam claflcm fumminirtrarc vulgo credebantur. Pofl longam et

incertam expertationem omnis hic rumor tandem evanuit, et Daniac rex, qui nihil

fibi ea opusfuifle advetfus Auflriacos videret, ad piratas perfequendos inflrurtam il-

lam dicebat. .

,

XVII. Haec in caufa fuere, cur in comitiis Fcb. mcnfc coeptis tam lente agere-

tur. Cum vero legati tandem aflcnfiflcnr, ut religionis negotium explicaretur,

poflremo placuit, religioni dandam efle pacem : fcd hoc addebant Protcftanrcs, libe-

rum efle debere omnibus fine ulla exceptione confeflionem Auguftanam amplcrti,

etiam ccclcfiaflicis. Contra contendebatur, neque civitatibus, quae decretum Au-guftanum de religione ante fcprimum annum rcccpiflenr, neque toti ordini lacro id

permittendum efle:quinimo, fi quisepifeopus aut in faccrdouli dignitate confli tutus

a recepta religione deficiat, cum loco moveri, aliumquc in ipfius locum fubflirui de-

bere. Cum inter cos non conveniret, ab utraque parte rationes fcriptocomprchcn-

fac Ferdinando exhibitae funr. Deinceps evulgatur extra ordinem feriptum, quo

Protcftantium poflulatuin, ut iniquum et pietati ac publicae honeflati damuofum, re-

jiciebatur: nam ita omnem difciplinam folvi, fi promi fcuc omnibus mutandae reli-

gionis libertas concedatur j morem hunc jam ab Apoflolorum tempore in ccclcfia fu-

ifle iv occumcnicis fynodis confirmatum, ut, qui Dei domui praefunt, non ullam

damnatam religionem permittant: fcd pracfulcs, immo etiam privatos ad defectio-

nem inclinante» placide moneant, et ab errore deterreant, ac poftrcmohuic immo-

ranteis ad ccclcfiam deferant: alioqui libertatis fpccic peflimam licentiam invehi,

quam fidei diflipationem confcquincccflc fit. Tum Ferdinandus, datis ad Imperii

feptemviros ac reliquos principes Sextili incuntc literis, eorum abfentia fartum dicit,

quo minus convenire potuerit : nam opinione fua, fi comitiis interfuiflenr, rem ad

optimum finem potuifle perduci ;quod cum Deus non conccflcrit, con fultum videri,

ut in hunc modum fiat decretum : Quia per principum abfcntiain nihil decerni

pofltr, placere, ut in proximum convectum differarur artio, cujus initium * Ratilpo-

nae circa Kal. Marr. fieri debear, cuique interdie onmcs teneantur : Rarifpouac vero

locum fc comitiis dclcgiflc, quoniam proprer imminens a Tureorum impetu pericu-

lum longius a fuis finibus abefle non pofiir. Ad haec principes, Minime confultum

videri, fi ante pacem firmatam difccdcrctur : in magna fiquidem exportatione totam

Germaniam efle, et fententiis utrobique melius quam unquam antea convenire ; ac

proinde orare, ut finis huic conrrovcrfiac, antequam difcedant, imponatur : fic enim

fore, ut in altero conventu de rebus Turcicis et aliis expeditius flatui poflif. Igitur

Ferdinandus, ubi vidit rem amplius differri nonpofle, pridie Kal. Septembr. quid de

contrariis utriufquc partis feriptis fibi videatur, oftendit j et hoc urget, ut Protcftan-

tes exceptionem propofitam admittant ; nimirum, ut ccclcfiaftici, qui religionem

mutaverint, loco moveantur : id enim aequum videri : alioqui merito conquefturos

efle, qui antiquam religionem retinenr, iniquo jure fecum agi, quippe quibus prac-

feribatur, quae ratio in praeferturarum, collegiorum, ac beneficiorum adminiflrarionc

fervanda fit, cum ipfi Proteflantibus, quomodo cum fuae ditionis ccdcfiatum miniflris

agere

INTER PR. * RjtiiLeue, Genn. Rt£njpur/.

J3igitizecLt>ii.GQC

HISTORIARUM LIB. XVI. 569agere debeant, minime praeferibant : ad haec, exinde ncccirario fcqui, ut praefecia- CDIDLV.rac diflipentur, er, fi liccmiofa illa et in Deum contumcliofa libertas concedatur, TTenrTcusTTmutata natura et conditorum inftiruto, fiant civiles ac prorfus profanae. Rurfus ad

haec principes; minime id libi confihicfic, ut lactum patrimonium dilapidetur: fcd

id tantum (pedare, ne vis Hat conicicntiis, aut cuiquam fraudi ac dedecori /it religio-

nis profertio, quam ut veram et verbo Dei ac veterum patrum (ciris confcnticnremamplexantur : itaque orare, ut haec exceptio omittatur. Tum Ferdinandus cos hor-tatur, ut adfentianrur : nam alioqui periculum clTc, nere infecta difccdarur : nequeenim amplius rem differri polle. Ad aflenfum poftrcmo compulit: tandemque de-

cretum fit, quod palam more folito vn Kal. OJobr. recitatur. Hujus haec praeci-

pua capita fuere: ut libera permittatur quibulcunquc Auguftanae confdlioi is pro-

feflio, neminique propter eam vis fiat; fimulquc bonis, facultatibus, vectigalibus acpofle Ilion ibus, quas habent, pacatcuti frui liceat: religioni* di (fidium non aliisquamamicis rationibus componatur : vici flim confc(lionis Auguftanae (ocii erga ecclcfi-

afticos fc moderate gerant, cifquc religionem luam, ceremonias, leges, pollcfiioncs,

vectigalia ac jura libera concedant; nec ulla ratione impediant, quo manus iis uti

frui pacate pofitnr:qui non fuiu alterutrius religionis, hoc decreto non comprehen-

dantur : ii quis antiftes aliavc dignitate in ccdcfia praeditus a religione veteri defeif-

eat, is continuo dignitate ac jure excidat, frudibufquc, quos inde percepit, privetur:

quod ipfum tamen fine ulla ejus infamia fiat : jufquc fit collegio, aut iis, ad quos

jure *cl confuctudiuc id pertinet, alium in illius locum fu (licere: quia vero non-nulli Imperii Ordines corumquc majores quafdam ccclcfiaflicas praefecturas, collegia,

coenobia et alia id genus bona (aera fibi lumpfcrunt, caquc in miniiterii fcholarum*

et alios utilcis ufus converterunt, ii ne hoc nomine inrcrpcllcntur, nec in jus vocen-

tur ; neque Camerae judicibus ob id quidquam adverfus illos (latuere liceat;quod de

iis bonis inrclligatur, quae minime ad Imperium aut alios Imperio fubj edos Ordines

pertineant, ctqnac alienata vel ufurpata fuerint ante* Pafiavicnlcm pacificationem :

item, ut juriiHidio (aera non exerceatur contra Augufiabac confefllonis (ocios; fcd

fufpcndatur, donec fubiatum erit difiidium : fcholac, clccmofynac, xenodochia, uti

olim conftituta lunt, ita nunc maneant ; et in iis admittantur ac foveantur omnespauperes et afflicti, non habita ratione utrius illi fint religionis, in quorum ufus ac

fubfidium alimonia confertur ; caquc de cauta fi lis oriatur, de partium confcnfu ar-

bitri deligantur, qui, cognita caufa, intra femefire tempus pronuncicnt.

XVIII. Eodem tempore, pace in Proteftantium Germaniae ccclcfiis conftituta,

difiidium, quod totos xxxannosdc Dominicae coenae veritate fuerat, inter ipfos recru-

duit : in camquc rem Uremenfium et Hamburgenfium mimfirorum libri prodierunt

j

quibus praecipue joannes Calvinus et Jo.b Lafcus, de quo fuperius diximus, per-

fringebantur : ad quos mox Calvinus et Hcnricus Bullingcrus rclpondcrunt. Lateas

vero inferipto ad Sigifmundum Augultum Poloniac regem libello queritur, nulla

cognitione caufac per colloquium atfc amicam fuffragiorum collationem habita, led

praejudicio tantum ipforum fententiam damnari. Id et in caufa fuit, ut anno fc-

quenti, cum Conradus Pellicanus in Hebraicis literis dodifflmus dcccfllflct, «Tigu-

rini datis ad fcnarum d Argentinenfem literis enixe rogarent, ut P. Martyr Vcrmilius,

qui nuper illuc ex Anglia venerat, ad fe mitteretur: nam et is a Saxon icis minifiris

oppugnabatur. Nec invitus fecit ille, ut Argentina difcederet, quo argumentum

illud Tiguri liberius tradarct, et ad adverfariorum argumenta rcfpondcrct.

XIX. Paulo ante Joanna Aragonia Caelaris ac Ferdinandi parens « Mantuae

Carpetanorum dcccflcrat, ex zelotypia olim contrado animi morbo pofl Philippi

• mariti

INTERPR. » Traiti de rajfau. * Laiki. * eeux de Zuritb. * de Strubaur?. * Madrid.

Tom. I. 7 E;•

5 7o JAC. AUG. THUANICDI3LV. mariti mortem, qui in apertam ac folcmncm infamam evafit : et ab co tempore

Hlnricus ll7 turrc inclui:i cunxluc fcIibus coUuaans ad extremam feneautem pervenit, fervaris

regnorum Hifpaniae titulis, quos conjun&im cum filio, five id fua voluntate, five exOrdinum decreto fieret, quamdiu vixit, in omnibus adibus publicis femper ufurpg-

vit. Huic funus » Bruxcllis Cacfar, Ferdinandus b Augufiac fecit.

XX. Matris morte Cacfar five admonitus five adverfam fortunam pertaefus

urgente ingravcfccntis valetudinis incommodo, dcfcccfTuin Hifpaniam ferio co^i!

tarc coepit. Ad cum jam Philippus filius ex Anglia venerar, injuriofe didFcriis aClibellis in dotali regno ante appetitus ; in quibus multa erant, quae multitudinemacuere contra Hifpanos, multa, quae reginae mentem poterant a marito alienam red-dere : verum, in auftores inquifitionc diligenti fafta, nihil deprehendi potuit. In .

citabatur praecipue Cacfar rerum fuarum taedio, quas quotidie fecum una fcncfccre

cum dolcrct, in Hifpaniam procul ab omni adminiftrationc feccdcre decreverat uter valetudini non jam recurrenti fed continuis doloribus affliciac confulerct, er re-novata in filio juvene fortuna, eam contra florentem potentiffimi regis atque hadlcnusfcliciflimi fortunam opponeret. Nec deerant exempla iUuftrium virorum, qui ineodem faftigio conflituti eandem vitae claululam fecerant, quae in ea deliberationehaerenti occurrebant : atque in primis Diocletiani longe optimi principis, fi ea exci-pias, quae ille Gentilium errore deceptus in Chriflianos peccavit, qui poli adminiftra-tum virtute fumma ac prudentia totos xx annos Imperium, Nicomediae cum Maxi-miano collega co fc abdicavit, anno Chrifti cccvm, et ' Salonae in Dalmatia vitamhortorum cultura oblcflans privatus tranfegir. Deinceps fcifTo Imperio, Anaflafius .

*li et mox Theodofius m Chriftiani, abdicata principali majcftatc, in monafterio vi-

tam finierunt. Ifacius item Comnenus, qui Michaelcm Stratiotam Imperio dcjccir,

five fpcdlro territus, ex quo lethalcm morbum contraxerat, five ut adfc&ati Imperii

invidiam declinaret, mortua conjugc, Conftantino Ducac Imperio ccflit, et in Studi-

cnfc fivcAnrhcmii coenobium afe exaedificatum, tonfacoma, a qua nobiliflimac

familiae nomen, fponte tranfiit. Michael item Rangabe ditius in infula » Proto,

poli gcftum ii annos Imperium, confcnuit : et poft cum Michael Ducac filius, cumImperium vi annos et totidem menfeis tenuiflet, in Studii fcccfluni trufuscft: cui

Niccphorus Boroniates fucccflit, qui rurfus Comnenorum faftionc pulfus, abjcftis

purpureis calceis, Pcribleptac monafterium, cujus poft Romanum Argyrum alter con-

ditor vocabatur, ingreflus cft, comaque rafa ac mutata vcftc, monadicam lacernam

fumpfir. Denique Manucl Comnenus, poftquam Imperium xxxvm annos admi-

niftravir, lacernam ciliciani fumpfir, er in ea exfpiravie : et poft cumjfoanncs Canta,

euzenus, Joannis Palacologi in Imperio confors, dignitatem poftrcmo depofuit, et vi-

tae quod fupercrat privatus exegit. Sed plcriquc ex iis inviti, et accepta fide nihil

incommodi aut injuriae pafTuros, fc Imperio abdicarunt. Verum inter omneis

maxime memorabile Lotharii Ludovici Pii filii faftum fuit, qui, cum Ludovicum

filium Imperii confortem afeiviflet, xv anno poft in d Prumicnfc coenobium a fc

conftruftum et ampliflimis pofleffionibos dotatum anno Chrifti idccclv fponte

conccflit. His et aliis exemplis confirmatus Cacfar, cum fc Imperio ac regnis om-nibus abdicare dccrcvificr, diploma Eid. Ottobr. confici jubet, manu fua fubfcriprum

et figilio firmatum, quo Philippo filio, jam Neapolis et Siciliae regi a fc declarato,

omnibus regnis, ditionibus ac polle Ilionibus cedit : convcntuquc Bruxcllas indicio

ad viii Kal. Novembris, ubi dies advenit, mane Philippum fodalitii velleris aurei

equitum ritu folemni principem creat, ac poft meridiem, in ampliflima palatii aula

frequenti

INTERPR. • BmxtUei. h Augiburg. * Siloni. * Prahm.

NOT. «Le^c Prott. rifira Srcohano. Pro- (>drenus er Diaconus : Hiftorii mifccUanca Prinumta cft infula Bofphori Thracii, opiam P, Gilliusfcri- nominat. Dift.it \o ftadiis ab infula Chalciridc : cft

bit hodie a Gr.ee is Prod nominari : Procen vocat urbi vicina, non ili alto fita. P*s. L.

HISTORIARUM LIB. XVL 571

frequenti fenarii magnaque nobilium et omnium Ordinum corona medius inter ip- CDIOLV.fum Philippum et Mariam fororem Hungariae reginam cum conlcdiflct, diploma La- Henricus l7.

tine confcriptumpcr»Bnixcllam confiliarium publice recitari jubet. Eo fcdccrc-

Tifle fienifieabar quam primum inHifpaniam navigare, ibique quod vitae fupercrat

tranquille et pacate tranfigere, Belgicarum regionum jure, dominio ac poflcflione in

charillimum filium jam aetate ad res gerendas idonea principem tranflatis; cui idcirco

jubeat omnets ditioni Belgicae lubditos, ut legitimo principi ac domino, parere, ce

fidem facramcnto obflringcrc, remiflo, quo fibi obligati fint, obfequii jurejurando ;

ea lege, ut is alienum aes omne al'c aut fuo nomine per alios in iis rebus, quae ad

Belgium (pectant, contradum diflolvat, tidemque fuam liberet. Recitato diplo-

mate, ipfc orationem ex feripto, ut memoriam fublcvarct, lingua Gallica habuit j

qua totius vitae fuperioris repetita ferie, ad reipublicac ChrilHanae compendium jam

a prima aerate collimaile, coque actiones omneis luas ac confilia direxifle, neque otio

aut privatis voluptatibus vel minimum temporis ipatium dedifle, dcmonftrat:prae-

cipitante demum fenedute pacatis provinciis icccdcrc ftatuifle, et, quod annorum

reflat, Deo crfibi vivere : petere igitur ac mandare, ut filio, quem vicem fuam func-

turum relinquar, honorem, oblcrvantiam, fidem, quam fibi hadenus exhibuerint,

uti debeant, pracftcnt. Tum Philippus filius allurgcns, capite detedo, circumltantcis

falutat, progrcffiifquc feni parenti tactam dextram venerabundus et in genua pro-

cumbens dcolculatur. Vicilfim pater cum peramanter complexus manu capiti im-

polita Belgii principem pronunciat $ ipfiquc conceptis verbis et communi falutis om-nium Chriltianorum edito figno nominibufquc fandae Trinitatis expreflis, ranquam

fauftorede gerendi principatus au fpicio, bene precatus clt: pracccpirquc ante om-nia, cultum et timorem Numinis ut nunquam abjicerer, praecipuam religionis con-

fervandae rationem haberet, legum ac juris audoritatem tueretur : lias efle bene ac

feliciter regnandi arteis. Heie cum Philippus, D. O. M. ope fretum et aman-

tiflimi patris monitis egregie inftrudum, quae mandata erant, diligenter curatu-

rum fc demifla admodum oratione confirmaret, vilus cfi illachrimafle Cacfar,

fuoque exemplo a circumflantibus proceribus lachrimas expreflifle, cum diceret, mi-

fcrcri fc filii chariflimi vicem, cujus humeris tam grave pondus incumberer. TumPhilippus, fc quidem Gallice intelligcre, fcd non ita loqui explicate pofle teftatus,

per Antonium Perrenotum b Atrebatum epifeopum longa oratione, quid Aiae mentis

fit, aperit} et, Gallis, qui aequas pacis conditiones nuper c Gravclingac oblatas repu-

diaverint, invidiofo atque injuriofo fermone pcrftridis, adftantcis ad bellum con-

jundis animis et collaris viribus faciendum hortatur : obiterque, ut a pravarum de

religione opinionum ubique ferpentium monftris caveant, monet, et magiftratibus

in omni re obedienteis fc praebeant, concordiaque ac fideli obfcquiocr confpiranti-

bus animis in commune confulant : fic enim fore, ut, rebus domi pacatis, foris

hoft ibus terrori fint. Perorante Atrcbatcnfi, Jacobus d Mafius regis confiliarius, Bel-

garum nomine aflurgens, gratias Philippo agit ; fidemque, vitam, opes, uti patri fe-

cerint, ita filio obligat. Cumque Philippus conlcdiflct, Maria regina, Belgii mo-

deratrix, ea provincia, quam per « xxxm annos Cacfaris fratris mandatu fum

ma fide et diligentia rexerat, fc pariter abdicat: in cujus locum ftatim a Philippo

Philibertus Emmanuel e Sabaudiac dux fubflituitur. Rcnunciationis perada ceremo-

nia, Cacfar Willclmi f Naflovii Araufionenfis principis ac Burae comitis, hos ille titu-

los fibi (umebat, humeris innixus ex aula fc fubducit : ac, mcnfc pofl interiedo, in

eodem loco coram vicariis ac regnorum et provinciarum fuarum redoribus, quos ob

id

INTERPR. • FbiMert de Bruxelltt. *Artas

.

* Grevtlinee. * Miti. •deSevM. 1 de Najjhu,

frince dOrin^e & cerne du Here*.

NOT. « Dele xxxm: lege xxv. Mane reinc 1551, & s’cn demit l'an ijyj, de forte quellc a

de I longric prit le gouvcroement des Pays-bas 1’an gouvcmc xxv aus. Vut.

Digitized by Google

57 2

CID13LV,

Henricus 11.

J A C. A U G. T H U A N I, &c.

id evocaverat, Hifpania, Sardinia, * Gymnefiis infulis, Amcricac ac novi orbis do-

minam filio cedit; fervata tantum, ubi ad locum deftinatum pervenifler, c aureorum

cid penfione, qua fc ac familiam alere polTcr. Jam ante faepius (Lac far cum Ferdi-*

nando fratre egerat, uti diximus, fi qua ratione ei et Maximiliano filio perfuadere

poflet, ut Imperium, accepta idonea compcnfationc, Philippo rcflitucrct. Cum id

impetrare non poflet, illud poflremo petierat, ut faltem cum Imperii per Italiam et

Belgium cum plena poteflate vicarium conflituerct. Sed neque illi aflenfere, quod

dicerent, tantum de Cacfarca dignitate ac majcftatc, quam integram et illibatam tueri

recepiflent, dcccflurum, quantum ex ea alteri conccfll flent. Itaque Caelar, qui ni-

hil ab iis obtineri pofle cerneret, legatos ad fratrem hoc tempore b Ocnipontc agen-

tem miferat, per quos cum de inftituto fuo certiorem faftum ad capcflcndam Imperii

adminiftrationcm cohortabatur ; rogabatque, ut Philippum filium Germanis princi-

pibus ac civitatum Ordinibus conciliaret et commendaret. Conftitutus profe&ioni

dies ad Eid. Novembr. verum ea, five ob hyemis afpcritatcm, fivcquod prudens pa-

ter, nondum compofitis inter nos et novum regem rebus, tam cito filium adhuc pub-

licae adminiftratioms rudem nollet dcfcrcrc, in annum fequentem dilata cft. « Phi-

lippus paternis regnis inauguratus, ut luomm benevolentiam fibi conciliaret, £ Belgii

primarias urbeis pcrluflrarc indicit ; atque Antuerpiam magna pompa anni fcquentis

initio xv Kalcnd. Febr. ingreflus cft.

V AR- LECT. • Iu Philippus P- D.o.f.d. * per Belgii primarias urbes peregrinationem fuf-cipic j atque P. D. o. (.

INTERPR- * Majores 6- Minores. * btfpruek.

JACOBI

Digitized tyGoc^glt

JACOBI AUGUSTI THUANIHISTORIARUM SUI TEMPORIS

LIBER DECIMUS SEPTIMUS.EPITOME.

OLI cardinalis ab Hernico vi 1

1

profcripti refiitutio. 1 'Philip-

pus rex Anglia coronat ur. II. Prorex in Scotia autloritatem ab

fe abdicat, et in reginam viduam transfert. 111. Protefiantes im

Anglia variispoenis multiati : mortuorum ejfojfa corpora. IV. In-

duciae inter Coefarem ac regem utrmque jurejurando fancitae.

V. Octavius Farnefius, defertis nojlns partibus, Caefari recon-

ciliatur. VI. Carafae inducias tu*uant et Carolus Carafa cardinalis in Galliam

legatus mittitur. VII. Cotumnii apontificeprofcripti : et Caefari de rebus Siciliae

ps mota a pontifice. VIII. Afcaiuo Lorneojirutlae a Carafis mfidiae. DC. Albani

in Latiofucceffus. Anagnia expugnata. X.

Joames Luna a Qxefaread nos deficit.

XI. Oratu /n Africa a Tureis irriiaobfidio, defendentegnaviter locum Alcaudeto co~

mite. XII. M. Aut. Columnae fubportas urbis infeftae excurfiones. Tibur capitur.

Valerium deditur. XIII. Bl. Aloidaeius Vrlitras rntffus, ut urbem muniret ac tuere-

tur. XIV. Neptunum, rebellantibus oppidanis, in Albani potefiatem venit. Pa-lumbaraper oppidanorum dijjidium vi capta ac direpta. XV. Baltazar Rangonius

in infidias a ‘Popoliofirubiaspraecipitat i et clade fua trepidationem in urbe exci-

tat. XVI. Ofiia obfejfa, et tandem dedita. XVII. Induciae inter pontificem et

Albanum, famajam crebrefcente de auxiliari Gallorum exercitu ; per quas Albanus

Neapolim excurrit, et cum belli ducibus de tuendi limitis ratione confultat : cui

confiUtationi Ferdinandus Gonzaga, poftjudicium in Belgio a Caefare contra cri-

minatores acceptum in Italiam reverfus,Interfuit, etfententiam dixit- X VIII. Of-

tia interim a pontificiis recepta P. Strozzii ducIu > in eaque AI. Antonius Alonlucius

Blafii filius occifus. Valerii item vicus a nofiris impetu captus. XIX. Apudnos feveritas contra feflarios continuat, plerifique fupplicio ajfellis. XX. Grave

de Juliano Taboetio judicium in Parifienfifenatu latum:quo, retrallato Dtvio-

nenfifenatus-confulto, Raimundus Peliffo aliique, repetundarum pojlulati et dam-

nati, fiunt honorifice abfoluti. XXI. * In Vtndelicia et Pannonia fuperiore reli-

gionis pax urgetur ; 3 quibus et Baioari accedunt. XXII. Ofiandrifiarum in Bo-

rujfia turbae. 4 Jo. Funccius ab errore refipifeit. Spirae et in Badenfi ditione

Augufiana confeffio recipitur, acconfisobfoedus cumpontifice contra nos Protefian-

tium fufpicionibus. XXIII. Fridericofeptemviro Palatino,qui Dorotheam Chri-

fiierni Dani captivi filiam in uxorem duxerat,fine liberis decedente, Otho Henri-

cus Ruptrtifratris filiusfuccedit . Caufa Alberti in comitiis Ratifponenfibus agi-

tata.- XXIV. Zigethi in Pannonia irrita obfidio et Turearum clades. Ha-

lis purpurati eunuchi virtus militaris. XXV. Strigonium a nofiris receptum.

XXVI. s Cometa Non. Aiart. apparente, Coefar, eum ad fe pertinere exifiimans,

literas ad Sptrenfem cameram dat de Imperii abdicatione, et F'erdinandum fratrem

commendat,

NOT. * Dlj.c Philippus rex Augliae coronatur

:

• Dele quilui et Baioari accedunt.

Icgc Frufira Philippi reps in comitiis Antliae tentata 4 Funccius rc&e. Put. Prior Ed. <

coronatin. Put. Faccius.* I.c:»c iu Pannonia fuperiore et Vsndtthia. Put. 1 Lcgc Cernet» prid. Non. Mart. Put

T o M. I. 7 F

Put.

Prior Ed. Gea. habebat

57+

cnioLvi.

Hlnricus II.

JAC. AU G. THUANIcommendat, et Sudiburgi arce in Zelandia folvens in Hifpaniam defcendit.

XXVII. Joannis Sleidani, Jo. Forjieri, Seb. Corradi, Joannis Gelidae et aliorum

Iiteratorum mortes.

Ex Auctoribus,

Ludar-ico Beccatello, Nic. Sandero, Jo. Lejlaeo Roffenfi epifc. Georgio Bucha-

nano, Fr. Rabiitino, Alexandro Andrea, Jo. Rapt. Hadrianio, Uberto Folieta,

Bl. Monlucto, Juliano Gojjelhno, Joanne Sleidano, Joach. Camerario,Tboma Cor-

merto, Aliis curiaeeParif. Jo. Sambuco, Aug. Gijlenio Busbequio, Afc. Centorio

Hortenfio.

LIBER DECIMUS SEPTIMUS.N Anglia fub Januarii principium hoc anno ftatim foluta

funt comitia; quibus ct Poli cardinalis rcftitutio, uti jam

diximus, literis mandata cft, et renovata prifeorum regum

depuniendis pravae opinionisfc&ariiscdifta. Exfpcttabatur

ct, ut de diademate Philippo imponendo a Maria agere-

tur : verum, pertentatis procerum animis, cum cos mini-

me aflenfuros videret, ab hoc confilio deftitit. Mox, fub

Februarii initium, Londini ob religionis caufam capitis

damnari Jo.a Hoopcrus cpilcopus * Gloccftrcnfts, Laurcn-

.

tius b Sanderus, Rolandus°« Tailcrus, Jo.

d Bradfordus jurifconfultus, ctJo. « Rogcr-

itus : ct hic quidem Londini, ubi diu docuerat, flammis uflulatus cft: Bradfordus vero

poft fententiam captivus in carcerc alTcrvatus cft aliquanto tempore, donec tandem

incnfc Maio iufcqucnti crematus cft : ceteri, ftatim domum quifquc fuam depor-

tati, f { Gloccftruln, 5 Lancaftriam, h Coventriam, 1 Hadclam, eadem poena affi-

ciuntur. Nec multo poft k 1 Davidcnfis cpilcopus damnatur, ct domum, ut dc eo

lupplicium Tumeretur, amandatur. Ubi vero Romae fub exitum fuperioris

anni prid. Nat. Chrifti dc Angliac regnoad ccclcftac unitatem Poli opera con-

vcrlo allatum cft, ingenti laetitia ftatim omnia per urlym perfonavere. Nam ct

fupplicationcs faftac ct difplofa tormenta igncfqucpafliin excitati. Tunc ct diploma

evulgatur, quo pontifex, repetito filii perditi exemplo, non lolum fc privarim dc An-glia ad fcdis Romanae obedientiam rcdu&a animo gaudium capere teftabatur, fcd

more indulgentis illius parentis etiam alios ad epulum ct communem laetitiam invi-

tare velle : proinde ufu recepto apertis ccclcftac thefauris plenam dcli&orum om-nium remiflionem certis conditionibus concedere iis omnibus, qui corde pio con-

triti, quae illo mandato continentur, rcligiofeac ftneere cxfccuti eflent. Praeterea

pontifex, cui dc cetero fatisfaftum erat, fedulo urgebat, ut bona ecdcftae adempta

rcftitucrentur : idque fummopere legatis ad fc miffis, qui fub hoc tempus domum rc-

verfi funt, inftnuaverat:quod in proximos conventus rejedtum cft. Interea, ut

pontifici aliquo modo latisfierct, 1 Ridlcius, ct Hugo Latimcrus, admodum fenex, qui

m Oxonium abducti fuerant, flammis traduntur. Produftus et cum iis Cantuaricnfts

archiepilcopus : fcd, poftquam veniam ac Dei mifcricordiam palam imploravir, in

carcerem reductus cft. Peracti demum regni conventus Odtobri ct Novembri men-

ftbus:quibus cum rurfus dc diademate Philippo imponendo mentio injcfta eflet, ct

id fruftra fuit. De bonis ecclefuc reftituendis ibi quoque a regina aftum : fcd, cura

pleraque

VAR LECT. * Cloceftrcnfts PJD.of. «Tallcru» P rQoccftmm, Lenclaftrram P Do.

. INT E R P R .1 Ha?prr, rvrjue de Gietrjfrr. *lWr«. * Ta)!»r. * Brjdfmrd. * Regeri. 1 Glottjier.

i Ltwjficr. * Cevtairj. ' Hndlej. k Prve^nr di.Z* Dj-.ifs.1 Rid/t/ & Hugati L*timrr. » Oxford

N OT. * Dj vUntft. Dicitur « Mencvcnlu cpilcopus. Fut.

Digilized by Co.og

HISTORIARUM LIB. XVII. 575pleraque eorum a proceribus ac primaria nobilitare jam a multis annis occupata edent, CDIDLVLnihil impetrari potuit : tantum decretum, ut primi fru&us et decimae ccdcfiaAicisin Henricus 1L

pofterum perfolverentur. Sub comitiorum finem Stephanus Gardincrus * Wintoni-

cnfis epifeopus, a Maria regni cancellarius creatus, hydropifi exltinguitur : in cujus

locum 1 Thomas b Heathus tunc Eboraccnfis archiepifeopus ludemus cft $ is nimirum,

qui, cum c Cantuaricnli aliquando in Germania commoratus, poftea Joanni d Dud-

lcio Northumbrio, cum ad fupplicium duceretur, praedo fuerat. Antequam Bri-

tannia egrediamur, ratio exigit, ut Scotica percurramus.

11. Regina vidua, ubi domum e Gallia rediit, id unum agebat, ut ex proregis

confcnfu imperii fummam ad fc transferret : tandem poft longas tergiverfationes id

partimaftu, partim vi a dolido homine extorfir.» Nam« Stcrlini tran (actum ed, et

prolata conditionum approbatio, quibus regina et curatores fubfcripferant : iifque

conditionibus haec adjc&a, ut f Britannoduni cuftodia penes proregem edet. Indictis

indcBEdinburgum conventibus» iv Eid. April.rurfuspadta publice le&afunt: qui-

bus ledis, prorex adurgens fc magidratu abdicavit, traditis imperii inftgnibus Hcnrico

*• Clutinio Oifcllio reginae procuratori, qui ea, reginae abfcnris nomine recepra, mox

er cjufdcm mandatu in reginae parentis manus confignavit: quae illa datim magno

addantium plaudi fufccpit : et publica pompa per urbem in palatium fuburbanum .

dcdufta ed, aflumpto regentis nomine. Prorex autem, qui magno procerum comi- •

tatu comitium ingreflus fuerat, cnfc, fccptro et corona de more prolatis, tunc in or-

dinem redadus fc turbae immilcuit : novumque prorfusct inauditum in hanc diem

fpcctaculum illud fnifle Scoti feribunt, focmina ex concilii fententia ad regni guber-

nacula admota. Id Gallorum gratiae ac potentiae tributum ed:quibus tamen ut ar-

cem Edinburgcnfcm traderent, Scoti nunquam adduci potuerunt j veriti fcilicet, ne,

fi regina ftne libetis decederet, eam /ibi Galli retinerent. Igitur ea Joanni 1 Areskino

vclut fcqucdro datur, quam ille nemini nifi ex Ordinum decreto redderet. Latroci-

niis infedabatur vicina regio, duce praecipuo Jo.k Muderaco Rcginaldinae gentis

principe, homine facinorofo. Ad cum comprehendendum a regente mittitur

Georgius 1 Gordonius Huntilaeae comes, horno vafer, qui, cum ex publica calamitate

voluptatem, ex damno lucrum captaret, parum (incera fide hanc expeditionem ad-

minidravir. Itaque, ubi rediit, ulquc ad caulae dicendae diem in cudodia retentus

cft. Onerabat cum et m Willclmi Catanae familiae principis, qui ex nJaeobi Moraviae

comitis fororc natus erat, mors 5 quem ille in Moravii odium, et quod fc in cliente-

lam ejus dedere rcctifarct, per uxorem de medio tollendum curaverat. Variae dittae

de ejus poena fententiae j cum alii capite mulctandum cenfcrcnt, alii ad aliquot annos

in Galliam relegandum. Obtinuit tandem Gilberti 0 Caflilidac comitis inimicorum

Gordonii principis fententia;qui, cum provitfcrct non diu coalituram inter nos ac

Scotos concordiam, minime tutum exiftimabat, hominem turbis afliictum bello

facem ac ducem praeberi, multo minus fupplicio afficiendum: nullum enim malum

domcfticum tam grave efle, aut vindidam ejus tanti putandam, ut externos fundendo

Scotorum procerum fanguini aducfacere deberent. Itaque ccnfuit, ut cum Gordo-

nio pecunia decideretur : tam diuquc in carccrc fuit, donec juribus ac vectigalibus in

regno ampli flimis, quae fibi ufurpaverat, cederet, et praefclturis aliquot juridicis ab-

ftinerct:quorum omnium fruftus regio patrimonio addicti funt. His conditionibus

'

dimidiis, rurfus fc in regentis familiaritatem infinuavir, et ad intima conlilia admifltis

. cft.

IN T F. R P R- * Whvktfcr. k Nica/at Hratk, arihcvttjvc tTTerk. c Cranmer, artbevf^tte de Ctt»:or-

keri d Dad'ey, duc de Nirtbumker/and. • S/erlimg. 1 Dmibrirtari. * Edraioiir-. k Clatin, frur tfOtfel.1 It UrJ Enkme. ' Moidard, cbef dt U tribu Jt CUtt-UtyanlJ. 1 Gordov, camie de Huntle/. ™ GuiUmumtMuckintejly cbtf du Cun-Cbatta». * Jajutt Stuart, comte de Murrajy fit naturtl du Rtj Jacjuet iv,

• C-tfih.

KOT. 1 Dde Tbereat

:

lege Nin/aut Put. tiae regentem publico praeconio pronunciaum fij-

* Ex adi is publicis condat, reginam viduam Sco- ifle prid. Eid. April. cmauv. C.

-Bigitized by Google

5 76 JAC au g. thuaniCIDIOLVI. cft. Ab eo tempore pacatiores res in regno fuere, ufque ad menfem Quintilem anni

Hlnricus 1LC10 idlvi, quo re: cns«»EnncrndTam profecto et conventibus more folito habitis

fumma feveritate de plcrifquc publicae tranquillitatis perturbatoribus fupplicia fump-

fit : mifloque contra Mudcracum bJoannc Atholiac comite, conftantiac ac fortitudi-

* nis eximiae viro, eum cum omni familia deditum recepit, et ad regentem deduxit

:

verum ille poftea, lcu deceptis fcu corruptis cuftodibusclapfus, rurfusad animum re-

diit, et omnia ferro ac fanguinc mifcuit. Domum reverfa regens, ut procerum gra-

tiam fibi conciliaret, quofdam ex c Santandreani cardinalis interfectoribus a prorege

in exilium pulfos reftituit. Quo facto quidquid benevolentiae contraxerat, id odiofa

pecuniae conficiendae ad alendum, uti jaftabatur, externum militem excogitatione

amifir. Hujus commenti ratio haec fuit : ut ccnfu fa£to tabulae conficerentur, in

quibus omnium bona pcrfcribcrcntur, ac finguli pro rata quotannis in belli fumptus

portiunculam in thefaurum publicum ad hunc ufum deflinatum reponerent. Etfi rei

invidia in noflros rejiciebatur, ^Oifcllium puta, 'Rubeum et paucos alios, penes

quos regentis ingenium erat, tamen, qui rem verius indagabant, Davidem f Panita-

rium Roflcnfctn epifeopum ejus auttorem fuiflc exiflimabanr, hominem fununo in-

genio ae doftrina praedirum, Hamiltoniis obnoxium et ab eorum genere et confiliis

. minime alienum. Nec id inconfulto Gordonio faftum putabatur; qui cum videret

regentem in id unum intentam, ut Scotos tributis aflucfaccrct, veritus, ne aufta ejus

in majus potentia nobilitatis vircis et auftoritatem infringeret, omniumque rerum ar-

bitrium mulier peregrina et innato genti vitio fupra modum ambitiofa ad fe revocarer,

confilium hoc dedifle creditur, non abhorrens ab ipfius ingenio, fcd plane hofiilc

:

gnarus nimirum, neque Scotos tributa foluturos, neque tam facile in pofterum ei,

quam adhuc fecerant, parituros. Id confilium quo minus exitum haberer, per nobi-

litatem facium cft j quae, miliis ad regentem Jacobo 8 Sandclandio et Joanne h Wc~mio, in tributo folvendo ignominiam, et in ccnfu conficiendo paupertatis publicae ae

privatae confcflioncm, deprecata cft: nam, quod ad mercenarium militem atrincr,

rem efle periculi plenam, imperii fummam five re five fpc quidvis aufuris committere,

quorum inexplebilem avaritiam incendat ad nova molienda occafio, et fortuna fecum

fidem circumagat: et, ut nihil inde periculi fit, illique patriae charitatis magis quamfuac conditionis meminerint, cuiquamnc credibile fore, mercenarios fortius pro alie-

nis quam dominos pro fe fuifquc proeliaturos, majorcfvc ftimulos addere polle vulgi

ignobilis animis exiguam ftipem, mox in pace cafuram, quam nobilitati fortunas

liberos araique ac focos? His et aliis rationibus pcrfuafa regina vidua, cum 5 multumvereretur, fi pcrfcvcrarct, ccnfum remifit, fubinde diftitans, non fe quidem fcd Sco-

torum non obfcurifiimos hujus confilii fuiflc auttores: quibus verbis Huntilacum

innui plcrique aiebant. ^III. ^In Anglia 1'ub idThomas Cranmerus* Cantuarienfis arcliicpifcopus; jam-

pridern damnatus et poft 1 Ridlcium et Latimerum fupplicio affeflos in carcerem re-

ducius, xn Kalend. April. 1 Oxonii carccrc educitur, obfolcta ad ludibrium vcftc in-

dutus, quod fieri, faccrdotali charadtcrc adempto, ufus cft. Dies aliquot ante mor-

tem, cum vitae fpes ei fatta fuiflet, fuafuquorundammultadoilrinac, quam profite-

batur, capita revocaverat, et confdfioni ab illis propofirac, qua ccclcfiac Romanae* au&oritas et doftrina confirmabatur, fubfcripfcrat. Ubi nihilominus fibi ncccflario

moriendum vidit, poenitentia du&us, luculenta ad populum habita oratione, multa

de morum ac vitae emendatione, quo fibi audientiam conciliaret, praefatus, poftrcmo,

quantopereVAR. LECT. • Ennenerfum P D.o. f. r Nunc quid «sidera anno in Angiia gefturn &* tumultum P.D.o. videamus- Thomas— P.D.o.

INTERPR. * Invernefi. b Jtan Sinar/, comte Athei. * k Cardinal Brt)*, arcbevffne de Sl.

'Andrf ‘ tCOifrl.r le finir de Kubj. 1 Panter, evejur de Rtfi. * Sandilandt de Calde*, ckr~.al.rr

de Ma/te, & pntnr de fOnire en EJceffi.k litem. 1 Cratmtr, artlevtjut de Cantorktry. k gijfej &

Latoaer. i Oxford.

'— Digitized by G.OC

HISTORIARUM LIR XVII. 577quantopere Deum veritatis abnegatione offenderit, dcmonftrat, et praecipua do&rinae CIDPLVI.

capita repetens, quid fentiret breviter explicat, atque pontificis potentia antichrifti Henricus U.

regnum contineri et ftabiliri dicit. Cum in haec verba defineret, vix exauditus, fta-

tim conrumcliofe exagitatur, et illinc ad fupplicii locum rapitur : quo ubi pervenit,

porreda dextra. Haec, inquit, nefarie peccavit, quippe quae* impiae a veritatis ad-

verfariis propofitac dodrinac fubfcripfit : merito igitur prima omnium poenas luat.

Ita ad palum alligatus, ubi primum ignis inflammari coepit, dextram Jongiflime pro-

tenfam in cum conjecit, ut prima cruciatum fentiret. Nec multo poft ingentis tu-

multus in eo regno fufpicio fuit : multique propter id ex primaria nobilitate compre-

hcnfictin carcerem truflfunt: quidam capite luerunt : nonnulli in Galliam fuge*

runt; et in his Northumbrii frater, Andreas 3 Dudlcius. Capti etiam ex Elizabc-

thac Mariae reginae fororis familiaribus b Udallus et 0 Throgmortonus} qui proditi

aconfciis e plebe hominibus, quafl bellum inteflinum machinati dTent, capitis fup-

plicio aflfcdi funt. Mox et Petrus * c Carcwus, qui propter fcditionem ante annumin Galliam trajecerat, ctpoftcarcgi Philippo reconciliatus fuerat, et cum cojoanncsd Chccus Edvardi regis quondam praeceptore Germania in Belgium, ut uxorem edu-

ceret, reverfus, cum e Bruxellis ambo f Antuerpiam redirent, regis juflii capiuntur, et

capti Londinum * perducuntur : fcd Carcwus inde clapfus diu poft fupcrfuitj et in

S Hibernia, ubi ampliflima bona habebat, dcccflit. Denique, poft Thomac Cran-

meri mortem ufquc ad Mariae obitum, ob religionem qui fupplicio affedi funt aut

damnati in carccrc perierunt per varias regni civitates, oppida, caftclla, numerati

funt a curiofis ufquc ad clxxvi : quanquam invitus faceret k Polus cardinalis, cui

religionis negotium commiflum erat, ut in cos, quorum falutem tanto ftudio quaere-

ret, durius animadvertere cogereturjquippe qui cogitabit, quod etiam faepius dicere

auditus cft, fc ac ceteros epifeopos non folum judices adverfus prave de religione fen-

tienteis, fcd patres judices cflc conftitutos. Is triennio fere, poftquam in Angliam

venerat, ad emendationem acadcmiac * Cantabrigienfis animum adjecit;parum

fcilicct profeftum exiftimans, fi, conftituta religione, fcholac atque adeo inftitutionis

puerilis difciplina, in qua primum lac pietatis bibitur, ncgligcrctur. Delc&i ad id

Cuthbcrtus k Scotus Ccftrcnfis epifeopus, er Nicol. 1 Ormanctus Veronenfis, Julio iupcrcharus, qui ex Italia cum Polo venerat, Thomas‘ m Watfonus clc&us Lincolnicn-

fis, Jo. n Cheiftophorfonus Ciccftrcnfis pariter cleftus, et Hcnricus 0 Colus collegii

Etonenfis praepofitus. Ii, datis ad Andream p Pernum, qui eo anno acadcmiac cu-

ram vicecancellarii gerebat, ut ad m Eid.Januar. in B. Mariae aede omnes aca-

dcmiac ordines addVcnr, lireris, fc viae dant. Ubi venere, magna gratulatione ac-

cepti. Prima dic B. Mariae et Michaelis fana, in quibus Martini Buceri et Pauli

Fagii corpora ante quadriennium humata fuerant, claudi jubent. Poftero dic ad1 Trinitatis fcholam habetur conventus : ibique longa oratione Joannes* 'Stokefius

reginae ac Poli Cardinal is pietatem laudat ; acadcmiacquc nomine petit, ut, praeteri-

torum fatta gratia, in pofterum religioni et dilciplinae fcholafticac prolpiciatur, ut,

qui aut male confulti aberrarunt aut acftu et violentia abrepti a rc&a inftitutionc de-

flexerunt, fcnfim in viam reducantur. Tum Ccftrcnfis, cum laetitiam fc magnamex tam prolixa bonae voluntatis fignifkatione capere tcftatus cftct, Polique erga

acadcmiamVAR. LECT. •impie P.D.o.f. gati, Eid. Junii ob religionem cremantur. Deni-• Biogmortonu* P Frogemartus D. o. que P.D.o. perducuntur. Denique D.f.d.V Can ut P. D.o. f. d. ' Valfonus P.D.o.* perducuntur; ubi, itidem limul ad palum alii- « Stockfus P.D.o.

I N T E R P R. * Dttdlej, frert Ju duc de UarthumkrrljtiJ, k Vdal drThngPMrttn. 'Cvra. * Chatti• Braxtlfn. 1 Arnen. t IrUxde. k Pale. * de Camhrid&e. k Stat, t-A<jae de Cbtfier. • Ormoneta daVtr-yna. “ IPatJan, ttt evehar de Uncaln. r Chnflepitrfi») a Ptrt.lAdt Cfecbrfler. • Co/e, frrvep

fEtJO f Perm. 1 collrrc de /a Ttixitf. * Sltitf.

Tom. I. 7 G

i Dinitized by Google

57 8

conLVi.Hlnricus 11.

JAC. AUG. THUANIacadcmiam pupillam luam ftudium ct egregiam voluntatem laudaflct, ita, quod cu-

piant, rite confici polle dicit, fi qui erraflent errorem ejerarentet in viam redirent:

permagnum fiquidem ad fanitatem progreflum videri feciflc, qui fc deliquifle agnofcc-

rent et faterentur : fc quidem magis ad clementiam quam ad feveritatem inclinare ;

ceterum eam morbi gravitatem efle, ut acrioribus remediis indigeat : fi tamen qui

errarunt moniti falutaribus confiliis acquiefcerent, non commifluros fe, ut ullum

humanitatis et benevolentiae officium, tam in iis quae ad caufam publicam quamprivatos eu j ufque ufus pertinent, aut ipfi autacadcmiac ordines in fe poflint defide-

rarc. Inde profedi ad fcholam regiam folemne lacrum magna frequentia celebrant ;

poflcaquc in B. Mariae templo, licet interdicto, concio habetur : moxque de cx-

humationc Buceri ct Fagii cadaverum agitur : ac, quoniam uterque, dum viveret,

non folum perniciofam ct erroneam dodrinam fparfilfcnt,- fed familiam inter fcCla-

tios ambo duxiflent, nec folum ipfi ab ccclcfia catholica aberraffent, fed ct aliis ex-

emplum ab ea deficiendi dcdilTcnt, decretum, ut demortuorum cadavera quam pri-

mum exhumarentur : efle enim contra facra decreta ac difciplinam, ut eorum, qui

tales fint, corpora ccclcfiafticac fcpulturac tradantur; ct pertinere ad manifcftam

Divini Numinis contumeliam facrarumquc legum violationem j idque cum nonnullo

animarum periculo ct fidelium offenfione conjundum efle, ut ii, qui legibus mori-

bufquc ab aliis eflent fejundi, communem cum ceteris fcpulturac religionem parti-

ciparent : expiandum igitur locum, nihilque relinquendum, quo etiam clementis ip-

fis injuria fieret ; ct concedendum hoc, quidquid effer, infirmorum confeientiis.

porrecto legatis libello, rem juris forma tradari placuit. Citati mortui primo atque

altero cdido, produdique contra illos femet atque iterum refles. Cum nemo coin-

parcrcc, qui eorum defenfionem fufcipcrc auderet, tandem ranquam contumaces

damnati lunt ; dicqucdida coram acadcmiac ordinibus, poftquam Ccftrenfis oratione

habita judicii feveritatem excufavit, neque juftum efle dixit permittere ut infirmo-

rum animi obinexpiatum nefas diutius torqueantur, fententia pronunciatur, ct mor-

tuorum cadavera effodi, ac magiflratui regio, quandoquidem fanguinis poenam infli-

gere faccrdotibus non licet, tradi jubentur. Aliquot dierum fpatium intcrccflir,

dum, Londinum mifla fententia, a magiflratu regio mandatum veniret, quo poenainfligebatur. Interea «Pernus in Bucerum, quem familiariter cognoverat, maximevirulentam orationem habuit : iiliufquc exemplo plcriquc ex juventute per lafciviam

in demortui contumeliam multa carminibus lufcrunt. Tandem vm Eid. Febr. ca-

davera effodiuntur, ct parata ad id in foro arca palus magni ponderis in terram defigi-

tur ; cui corpora quafi vivorum alligantur, comportata magna ligni ftrue, qua exure-

rentur. Tum tabulata eriguntur, inclufis cadaveribus, ct utraque ex parte fudes de-

fixae, circumdata longa catena ferrea: injedique libri Protcftantium undique con-

quifiti magno numero, qui flamma diffundente fe una concremati funr. In eam rem«bYVatfonus concionem habuit: moxque reflitutus facrorum ufus in iis templis

quae interdi&a diximus. Demum ct quidam ex acadcmiac miniftrismuldtaci, partim

adempto fuffragii jure, partim aliis in ipforum locum fuffcclis. Poftrcmo publicata

inquifitorum de academiae inflitutionc decreta. Nec multo pofl e Oxonii a J Broko$ Gloccftrcnfi epifeopo eadem ratione cum Catharina P. Martyris Vermilii uxore

adum eff j quae ante quadriennium itidem defunda in aede Chrifli juxta B. * Fridi-

fuidae, quae illis locis in fumma veneratione erat, condita fuerat. Nam convicta,

quod mariti dodrinam amplexa effet, damnatur : ejufquc cadaver cffofliim bajuli

humeris impofitum apud Marfhallum illius templi decanum in flerquiiinium deji-

citur. Verum pofl Mariae mortem, Matthaeo? fParkcro Cantuaricnfi archiepifcopo,

EdmondoV A R- LECT-° Vdfonus P Do. *Qr>ceftrenfi P.D.o. ?Packcro P.D.o.f.d. ctEd tJen.

INTERPR. * Per». *• Watfn. c Oxford. 4 Broke, eveque de Glotefler. • S" FridifvriJe.1 Parier, erebtvique de Caxtorbcrj.

HISTORIARUM Ll B. XVII. S79Edmondo * Grindallo Londini ct Ricardo Gloceftriac cpifcopis fuggcrcntibus, Eliza- CDIOLVrbcthac juflu fcmcfa olla, cb Marflulii fiabulo eruta, ct cum Fridifuidacofiibus per-

"mina, rurfus terrae mandata funtiu Eid. Januar. anni cioiolxi, cum xi Kalend.

*"*

Scxtilcis ante c Camabrigienfis acadcmiac ordinum decreto gradus ct honoris tituliBucero ct Fagio adempti in integrum reflituti fuiflent ; omnibus, quae contra cos co-rumque dortrinam ac memoriam afta erant, refeiflis. Quoque res folemni magis rituconficeretur, m Kalend. Sextii, publicus conventus indicitur ad B. Virginis, ubid Achworthus acadcmiac nomine orationem in demortuorum laudem habuit, fuperi-orum temporum crudelitate, quae non lolurn in vivos led etiam in mortuos facviilfct,

multis verbis exagitata. In eandem fententiam ct a Jacobo * Pilkintono multa verbafacla funt » ct in memoriam revocatum Stephani vi ct Sergii in Romanorum ponti-ficum exemplum, qui ob privatas injurias in Formofum mortuum cxquiiita im-manitate olim graflati memorantur. Nunc ex Britannia in continentem redeun-dum clt.

IV. Caesar ubi fc Imperio ac regnis abdicavit in Hifpaniam navigaturus, cumvaletudine impeditus ct jam inclinata tcmpcftatc profectionem in annum fcqucntcmdiftuliflet, nefibiinterim tempus periret, rebus filii confiitucndis ac firmandis totumillud impendit. Cum igitur merito vereretur, ne primis regni aufpiciis ab omnibusrebus imparatus filius praccipiti aetatis fervore belli aleam infeliciter tentaret, rclpi-

randi fpatium aliquod ei nccefiarium judicavit, quo in Imperio confirmatior ct rebusad bellum ncccftariis init ruet ior, fi opus edet, antiquas denuo cum rege controvcrfias

armis pcrfcqucrctur : ob idque interventu Poli cardinalis, qui Mariae Anglicac no-mine quali fcqucftcr de pace egerat, urgebat, ut, fi pax fieri non pollet, induciae in

aliquot annos pangerentur. Igitur milii utrinque delegati : regis nomine Gafpar{ Colinius maris praefectus ct Sebaflianus gAJbafpincus libellorum fupplicum ma-gificr ; Cacfaris ct Philippi nomine Carolus h Lalanius comes, Simo 1 Renardus, Ca-rolus k I ifnacus, Philippus 1 Bruxcllcnfis, ct Jo.Baptilta ® Schiccius jurifconfultus Cre-monenfis: qui fubanni initium juxta" Camcracum in coenobio, cui 0 Valluccllis

nomen, congrclli poit longas altercationes tandem in haec pa£ta convenere : ut terra

marique tam in Belgio quam per Italiam ct alia loca utriufquc regis ditioni fubjcdta

induciae in v annos clfcnt, quibus ab armis utrinque abfiineretur:polfefitonem interea

quilquc eorum, quae belli tempore occupaverat, retineret. His coraprchcnfus aburraque parte pontifex: cxclufi a Cacfarc Neapolitani ac Siculi cxfulcs. Compre-henfuset fuerat a rege Albertus -marchio Brandcburgicus : fcd pofica convenit, ut

ejus mentio induceretur, quod citra Imperii praejudicium, quod ab utraque parte

comprchcnfum fuerat, induciarum beneficio uti non pollet, nifi prius revocata pro-

feriptione ipfc Imperio reconciliatus elice. Conventum item, ut f Eporediae ct

Augufianac vallis a noftris hoc ultimo bello occupatae loco rex Sabaudiae duci ccrram

fummatn fingulis annis numerari juberet, quae 4 Lugduni duabus penfionibus pcrfol-

vcrctur. Id Non. Febr. aftum. Quatriduo poft de captivis inter parteis traniaftum

fuit : conventumque, ut utrinque dimitterentur : milites quidem trimefiri flipendio

.exfoluto; nobiles vero unius anni fuorum bonorum reditum dependerent, quodpraellito lacramcnto citra fraudem fieret. Excepti ex noftris r Bullionius ct Fr .

5 Mo-morantiuss quorum hic* Tarvennae, ille “Hedini captus fuerat : ex hollibus Philippus

* Croius Arafcotii dux, proelio in Ambianis commillb, cum fc vili ruftici velle clilll—

mulallct, captus, qui iny Vicenarum caltro aflervabatur. Pofica tamen placuit, ut

utrinque etiam illi dimitterentur accepto pretio, de quo intra ircis menfeis

conveniretur j

INTERPR. Grindat, eviaae de Landrei. fc Marjbail. c de Ctmbridf.e. * Aek-uvrth. * Prl-

hn’ton. < de Co!i’tn * dt'TAalrfriae. k dt lulatu • Reaard. kTifrat. 1 de RraxeUtt. Sebiena

de Cretaonc, • Cambeaj- * PaatrVet. * Ima & Pal dt Aafia. i Lyon. • Robee/ de la flfarck, dat

de HautUoa. * dt MmtV/tmuji fih atn( da oianeflablt. ‘ Ttroatwm. * H'diit. * dt Ceoy, dte «fAejut.1 Vimtnaet.

Digitized by Google

580CPPLVI.Henricus II.

JAC. AU G. THUANIconveniretur : fcd, re in longum extracta, Arafeotius medio tempore evafit, vulgari

Cacfaris di&erio ob id notatus, quod, cum tanquam mendicus in Belgio captus fu-

iflet, e Gallia tanquam fur aufugiflet. Id cum non nili confciis et fugae adjutoribus

fa&um apparerer, quacftio de Francifca* Ambofia Caroli Croii*» Senigani comitis

agnati fui vidua ac proinde fufpe&a admodum fevere habita cft a Joanne c Muncrio

praetoris Parifienfis legato, quem nuper ut vitio creatum fenatus rejecerat, et poft

crebras juUiones A. d Momorantii commendatione vix tandem ad hoc munus admi-

ferat. Quacftioncm urgebat Momorantius, quod cum, eo elapfo, filii qui cumArafeotio permutari debebat redhibendi fpem amififlet, ja&uram in illius fuga faftani

ex Senigani agnati bonis farcire cupcret. Nihil non aftum, ut rei per fc verae vel

per falfos tcftcis probatio emeretur : et Ambofia ipfa in carcerem conjcfta et ignomi-

niofe in jure vexata cft. Quae omnia tandem in exitium Muncrio calumniofac ac*

cufationis auflori ac judici verterunt j et occultarum antea, tunc vero ex ea occafionc

in apertum prorumpentium fimultatum inter potcntilfimas regni familias, Momo-rantios et Guifianos fcilicct, initia fuere, uti poftea plenius dicemus. Paflis indu-

ciis, haud multo poft Bruxcllas Colinius ad Cacfarcm, * Bloeias ad regem f Lalanius

profeci funr, ut eas uterque jurejurando firmaret. Hac citius a rege etiam 8 Meti

publicatae funt : a Caelare in Belgio aliquanto tempore poft;quod Philippus in

pauciores annos inducias contrahi vellet : in Italia vero ferius, /ive Cacfarianorum

negligentia, five aftu, qui tamen in eorum damnum recidit. Nam, cum illi interca

in h Subalpina regione 1 Gattinaram occupaflcnr, praelidiumque impofuillcnr, ulterius

progredientibus fupervenit ftatim Ludovicus k Biragus cum provinciali milite etnHelvetiorum vexillis, et ignavia praefcfli deditum oppidum non admotis tormentis

recepit, ac lx militum praefidio firmavit. Inde, cum conjiceret Cacfarianos moxeodem reverfuros, finxit fc^Jacobi-fanum contendere, et haud ira longe locis ido-

neis fuos occulte difpofuit : nec fpe fua falfus cft. Nam, eo digreflo, hortes fubito

advolant cum vin Italorum fignis, 1 Germanorum, c levis armaturae equitibus acmmachinis. Cumque noftri oppidum deferuiflenr, illi arcem oppugnant. Nodlc ap-

petente Biragus cum fuis fupervenit : et, dum in parte, quafi ad illam in oppidum

impetum facturus, hortem diftinct, alia parte Helvetios mittit, qui, antequam hortis

adverteret, introdu&i funt. Hortes interclufi inter arcem et oppidum facile caeli

funt. Capta figna et tormenta, majorque pars in nortrorum manus devenere, ferias

adventante Manfrcdom TorniclIo, qui auxilio milTus fuerat. Interceptum et a noftris

in ea regione” Vinalium, quod Italorum majoris nominis praefidio tenebatur: naminibi erant cid id pedites fub x centurionibus ; quorum ivoccifi, vr capri funt, mili-

tes armis exuti, fruftra an nitente Pifcariac marchionc ut obfcllis fuppetias ferret. In

Etruriae vero ora maritima pracfidiarii°Groflctoct Monte-Pefcalio egrefli p Jnnca-

ricum, q Columnam, ' Rabum et alia caftclla in potcftatcm redegerunt * quae moxmagna ex parte a Luca Antonio * Cupano recepta funt. 1 Corfinianum etiam a

noftris occupatum, quamvis moenibus nudatum;quod item a “ Sanfloriano lupcrvc-

niente receptum, et aliquot milites, qui in templi turrem confugerant, laqueo fuf-

pcnfi funt. * Kyriaci-fanum praclidiarii dcfcrucrc. y Camprianum penes noftros

remanfit. Cofmus amem, qui inducias jam padtas feiret, quod et * «a Joanne

Parthenaeo Subiza, qui ad « Montcm-llcini nomine regis cum fummo imperio

praeerat, paflim ja&abatur, diligenter bb Turritam, K Afinam longam, Montem-Fcllonicum et vicina loca muniverat. Accidit et fub id tempus, ut longe

pcriculofiflimo

VAR. LECT. • Joanne Jrr/l P.D.o. f.

1NTE R P R. * fAmbatft. * de SeaigLtn. « Manter, lirate*ant eivil. d U eame/lablt de Monti*»,

rentj. e Bitit. f It comte de l.nlatn. * Mett. k Piedntonr. 1 Gattinam. k de Btregat. * Santji.

" TormtUo. Vigamb. 0 Grojfelt & Moatt-ftfea!i. * Ginne arieti * Coin». ' Ravi. 1 CmfpanO.

• Pirum * il cante di Santafitre. * San Ckirico. r Camfriana, * Jtait dt Pgrtkttutj-f,

'jtrebtvifiit,

JUrr de Sonbne. »» Montalcin». Tarrita. “ Aptu-ltmga. 44 Meme-feilonie,.

— DLnitbedJ)y_GoOgfe

HISTORIARUM LIB. XVII. 5 8i

pcriculofiflimo naufragio Aurianaclaflis conflictaretur. Nam, cum Joanncs Andrcas CODLVI.Auria, in fpcm adductus dc * Bonifacio aftu capiendo, cum xii triremibus in Corfi- Henricus IL

eam dcfccndiffct, prope b Ilvam tcmpcftatc lubira abreptus, unius e triremibus jactu-

ram fecit, in qua amplius cc homines periere : et, cum inde cum reliquis in linum

Corficac quendam navigaflet, e Portum-veterem, uri fperabat, Cubiturus, foeda tcra-

pcftatc rurCus jactatus concurrentibus inter Ce triremibus et ad lcopulos illifls maxi-

mum heie hominum et rerum damnum accepit : vixque ipCc cum praetoria periculum

evafit, amitTo ingenti captivorum, machinarum, inftrumentorum bellicorum et mi-

litum numero:qui effugere, inter fluctus in terram enatavere. Promulgatis tandem

ntrinque induciis etdccrctis paflim Cupplicationibus, Turnonius cardinalis, qui Ro-mae erat, cum oratore regio pontificem regis nomine adit, er, quid altum ftr, otten-

dit i nihilominus regem in foedere Cecreto perCeverare tcftatus. Id ctfi pontifex et

qui ejus parteis Ccqucbantur palam improbare non audebant, molefte tamen ferebant,

regem, minime monito pontifice, in inducias confcnfiffc j quod, cum toti in belli

cogitationem propenderent, eo minus illum conliliis Cuis propitium fore arbitraban-

tur. Itaque limitem fuum diligenter munire inftituunr. Ac a Tiferno quidem Fla-

minium e Stabiam Urfinum Strozzii cognatum imponunt : atque ipfum StrozziumfAntipoli, ubi lc poft e Marcianam cladem receperat, a Momorantio magiftro equitum

et aliis proptcrca apud regem traduCtus, permiffu regis evocant, ut ejus opera in bello,

quod animo agitabant, uterentur. Diverfa parte Cofmus, limiti fuo profpiccrc

tempeftivum ratus, h Burgo ad S. Scpulchrum, quod Tiferno oppofitum cft,

P«rum 1 Montium cum peditum vexillo praefecit ; cui et Pandolfom k Ricafolium

cum altero attribuit. Praeterea 1 Caftrocarum, quod in Umbriae confinibus cft,

et » Cortonam ac Politianum contra 0 Montis-Ilcini praefidiarios munivit;quod, ctfi

in fpccicmomnia a pontifice pacata effent, tamen, cum nuper in archicpifcopatu Pi-

fano, quem Joanni fecundo ex filiis deftinatum jam ante petebat Cofmus, rcpulfam

tulifict, id tanquam ccrtifiimum alienati a fc pontificis animi fignum intcrpr«abatur.

V. Sub id tempus, Cofmi interventu « Hieronymi Corregienfis opera, O&avius

Farnefius Parmae dux cum Cacfare fbcero reconciliatus cft, accepta p Placentiae, No-vatae ac q Novarienfis t«ritorii et caftellorum in Parmcnfi agro a Cacfarianis occupa-

torum polle Ilione. Hac vero leges gdnero a Cacfare diltac : Ut Placentiae arcibus

praefidium Hi (panorum accipere, et illud ftipendio fuo alere teneretur: manerent

Imperio et Romanae fcdi falvae rationes, quas in Parmcnfi ditione habent : No- •

varae arx in Cacfarisporcftatc cflct : bona, quae Oltavius et Margarita naturalis filia

in regno Neapolitano et in Etruria, quae item Alexander cardinalis frater in Sicilia

habet, cis reftituantur ; dc frudibus tamen a Camera Cacfarca perceptis litem infti-

tucre non poffint : conjuratorum, qui jam dcccffcrint, filii in bonorum Tuorum pof-

feffionc non inquietentur, fed iis libere utantur, fruantur ; in conjuratorum, qui fu-

perfint, caufa nihil intra vi menfeis innovetur i interimque liceat illis, quibus velint

perfonis, bona lua vendere et oppignerare : Oltavius in fidem r Sanfecundi comitem

et Joannem Francifcum * Sanfeverinum accipiat, quos Cacfaris nomine commendatos

habeat j qui fi deinceps fidem datam violent, in eos animadvertendi ipfi jus fit : «The-

rclla, “Rupcs-albactTurricellac moenibus nudentur: «Fanum Antonini munici-

pium, uti a Cacfare munitum cft, in O&avii manus confignetur : eo tempore, quoPlacentiae poffeflio tradetur, Alexander major natu Oltavii et Margaritae filius tan-

quam obfes Mediolani maneat, et inde ad regem Philippum tranfear, atque in ejus

aulaINTERPR. • Btmfstk. b EAa. * Tarta^ueeebia. * Citia diCafirlh. • da Stabbia. ' Amtibn.

* defuite de Marciana. " Horia a San Sepalehro. 1 dei Monte. k da Ricafoli. 1 Cafiracare. *> la Ro-ma -uj E Cortona & Mante-palciano. • Mentaleito. r Piacenza. t U Novare/i. • San Secanda.

* San Srvtrmo. * Torrilt. • Rocca-bianca & Tomcrlla. * San Damna.

Tom. I. 7 H

Digitized by Google

582 JAC. AUG. THUANICIOIDLVl. aula commoretur. Id momentum maximum Cacfaris ac Cofmi rebus in Italia attu-

Henricus jj4 lit, firmato imperii Mcdiolanenfis flatu, et intcrclufo noflris illae tranlitu, ne in Etru-

riam aut ad regnum tam commode itinere tcrreflri in poflcrutn commeare pollent.

Idem et Corregii ac Nugarolae comites Ca mutatione confirmatiores reddidit;qui eo

fc animofius ab eo tempore Ferrariae duci, qui ipfis imminebat, oppofucrunt.

VI. Secundum haec Carafa cardinalis nihil non agebar, tu nos ad bdlum con-

tra Hifpanos gerendum impelleret, miiTo jam ante pa&as inducias in Galliam, uti

diximus, Hannibale» Oriccllario, et crebris pontificis nomine feriptisad regem literis,

ad Annam Momorantium, atque adeo, ne quid intentatum relinqueret, ad b Va-

ientinam illam ftrigem, quae fibi veneficiis regis animum, alioqui gloriae cupidi et

profpcris fucccfiibus elati, fecerat obnoxium ; dcin et c Somac regulo, ut promilla

auxilia acceleraret. Poft pa&as inducias per eundem Somac regulum, qui jam in

aula erat, graviter apud regem conqueftus cft, contra foedus initum, infeiis loci is,

proditam pontificis caufam et defertos Carafas regemque obteflatus cft, ne condi-

tionibus fubfcribcrct. Mox et alteris m Non. Mart. ad cum datis cum de eadem re

cxpoftulaftcr, poftrcmo petit, ut, fi rex fervare inducias conftituiffct, laltcm in pon-

tificis manus oppida, quae in Etruria tenebat, confignarct : cujus rei fpem Lotha-

ringus cardinalis fecerat : fic enim fore, ut Cacfariani ac Cofmus ipfc Gallorum

metu foluti nihil contra pontificem moveant, fcd etiam d Senas et quae in Senenfitim

ditione hoc bello occupavere, quo pontificem placatum habeant, reftiruant : nam in

confeflb efle, nec dubitare Hifpanos, quin in generofi ac conflantis pontificis potcftatc

litum fit, regnorum in Italia poffefliones ad quem velit arbitrio fuo transferre, et, in

quamcunque partem propendear, maximum momentum habere. Ipfc, ut hoc ne-

gotium conficeret, jam tum in Galliam proficifci honorificae legationis praetextu de-

creverat : fcd a e Turnonio retentus fuit, quod dicerer, res pontificis atque adeo regis

Romae praclcntia ipfrns egere ; hoc ilJc praetexebat ; nam re vera vir prudens, qui

foedus illud et negotium omne ut regno detrimentofum femper ab initio deteflatus

fuerat, pro innato in patriam amore verebatur, ne inquieti animi homo res induciis

compofitas interturbaret, Q* et favore in aula fperato adjutus nos] funefto bello im-

plicaret. Ubi veroneque hoc impetrari potuit, ut rex, quae in Scncnfi ditione te-

nebar, pontifici traderet, tum demum nihil Turnonii monita moratus Carafa ad le-

gationem obeundam fc comparat.; quod a patruo facile obtinuit, alioqui folius In*

,quifitionis negotio, quam religionis aut faltem pontificiae potentiae arcanum exifti-

mabat, intento, et fumptuofo ac plus quam regio faftu dignitatem oftentare gau-

denti, atque adeo raro grincipum oratores admittenti : nam hoc quoque ad tuendam

majcftatcm pertinere ducebat, pcrfuafus a fuis, qui, ut morofo faftidiofi ac jam

« prope deliri fenis ingenio facilius ad libidinem abuterentur, ei omnium colloquio

hac arte interdixerant. Nec defuit fortuna Carafae confiliis : nam fub id tempus res

\ incidit, quae animum ultionis avidum et injuriae impatientem maxime exulceravit.

Caefareus orator Sarriac marchio ad venationem animi gratia proficifci plerumque

afluctus, a f Montorio, penes quem armorum imperium erat, impetraverat, ut quavis

hora etiam intempeftiva cum fuis armatis urbe, quae tuncclaufa a praefidiariis tene-

batur, fibi egredi liceret. Iraque fummo mane profeflus, cum ad urbis portam ve-

niffet, eamque praefeftus rei ignarus, qui nuper permutatis excubiis aderar, aperire

rccufarct, Sarrianus, id ad fuam et perfonac,. quam fuftinebat, dignitatem pertinere

exiftimans, vim facit, et, rcpulfa ftationc, portam effringit. Graviflime id Carafa

ac

P. [.* et ope LotharmgOTum res novasjam tum molientium nosj

VAR. LECT. - prope derff P. D. o. f.

1NTERPR- ‘ Eaerltai. b /* datbtjp de ’ /e dnt de Sma. * Sunt. • It Cardinal de

Tetracn- 1 Jea» Carafa, csmle de Minient.

Digitized by

HISTORIARUM L I B. XVII.

ac patruus tulere ; dcqac injuria, qua violatam majcftatcm querebantur, apud regem

per Somac regulum cxpoftulavcrc. Cum fadum excufaturus Sarrianus ad colloquium"

admitti a pontifice peterer, ille rccufavit > cumque nihilominus in palatium veniOet,

non admiflus cft : 1'cd a Carafa monitus, cum diceret patruum de eo in arcem conji-

ciendo aut etiam feverius puniendo cogitaflc, tandem recedit. Occationem hanc

tam bonam nadhis Carafa in Galliam ad regenj proficifccndi, a pontifice vix tandemimpetravit, ut libi temperaret 5 et, quo res tutius confici pofler, dlflimulata injuria,

ejus ultionem incommodius tempus differrer. Itaque pontifex Sarrianum tandem

ad colloquium admifir > et quam conciliationi principumftudcrct palam declaravit

;

eo fc confilio legationem ad Cacfarcm ac regem adornare j et Carafam quidem ad

regem, ad Cacfarem vero et Angliac regem Scipionem * Rcbibam, epifeopum Motu-lenfem, nuper in cardinalium collegium a fc cooptatum, in b Belgium mittere dccrc-

vifle.

VII. Hoc colore Carafa quafi de pace afturus magno et fuperbo admodum comi-

tatu in Galliam contendit. Antequam in viam fc darer, pontifex publice in confif-

torio in Columnios, ut impios, multa debacchatus, quorum majores pontificiis par-

tibus adeo infcAi fuerint, tum in Afeanium eo tempore c Neapoli captivum, qui Cle-

mentem vnolim in arce oppugnaverit, et cum Hifpanis urbem diripuerit, poftrcmo

in M. Antonium ejus filium acerrime invehitur, qui paternis vcftigiis infiftcns fcelo-

rate gralVandi principium ab ipfo parente fecerit, cumque tam impie fpoliav. rit,

quam nunc factilcga et dctcftanda In pontificis ac fandae fcdis perniciem cdnlilia

agitet ; ac proinde iplum beneficiis pontificum gratia concedis indignum pronunciat

;

et bona utriufquc parentis ac filii proferibir, evulgato diplomate admodum acerbo,

quo cos diris devotos facrae ccnfurac fubjicicbat. Nec multo poft Joannem, gran-

diorem natu ex fratris filiis, d Paliani ducem folemni ritu creat, fatio ea de re itidem

diplomate, cui cardinaleis fubfctibcrc voluit: et, amoto a gubernatione c Urbini

duce, cum ccclcfiac gubernatorem, tradito infigni magiflratus baculo, declarat

:

filioque ejus adhuc puero f Cavium, quod cft oppidum 8 Columniac ditionis, marchio-

nis titulo, attribuit. Inde cardinalis cum novo duce et Petro Strozzio Palianum

adit t abdudifquc fecum muniendorum locorum peritis architectis, propugnacula

locis opportunis defignat, et commeatu, vino, farina, falitis carnibus ad oppugnatio-

nem fuftinendam Palianum firmat. Quo fatto, fc ad iter accingit cum numcrola

nobilitare jh Ccntumcdlafquc profc&us per mare • Mafliliam contendit, deducente

cum Paulo Jordano k Urfinac familiae principe cum vm triremibus, partim regiis

partim fuis. Interca Cofmus, qu» induciis non fatis fideret, et de regis ac pontificis

amicitia dcfpcrarct,omnia ad bellum ncccflaria inEtruria parabat ; et confilto,quantum

poterat, atque opibus fuis res 1 Albani fublcvabat. In primis loca hofti oppofita mu-

niebat ; et in his » Luciniannm, quod, nuper noftris ereptum, longe maximum dam-

num a coclcfti fulgure acceperat, turre ards, in qua pulvis tormentarius aflervabatur,

incendium concipiente, et xl amplius hominibus ex familia ac militibus DonatiAra-

brofii 0 Arretini abfumptis:quod eo diligentius a Cofmo procurabatur, quod Galli,

qui 0 Folianum tenebant, haud longe inde aberant. Cortona item et Caftrocarum,

a quo haud procul diflita funt p Livii et Cornelii fora, ac’ Cefena, pontificiae ditio-

nis oppida, et milite et tormentis egregie firmabantur, ad terrorem pontifici incuti-

endum, quem ita a belli confiliis ad aequiores conditiones adduci pofle fperabat : aftu

vero id interim agebat, ut cardinalis r Burgenfis, qui rei Scncnfi Philippi nomine

praeerat, cum militem alendi five a ftipendio fivc a commeatu facultatem non

haberet, quo civitatem nihilominus in Philippi fide retineret, praefidiariis inde

cxa&is,

INTER PR. • RtW*t nrfK de Mota!*. ” Pejt-kJt. 1 Ketlei. * Peliam. * Urtmt • Cevi.

• Cekxxe. h Civite-veethie. * MerfetUr. * Offixi.1 le dic ifAH*. f Lucii**** » /Arate

• Pena*, r Furii ©• Im*l « Cefex*. • de Bsr-w.

S 83CDIDLVI.

,

HtNHlCUS ii.

Digitized by

i«+CDPLV1.HenricusII.

JAC AUG. THUANIcxiCtis, ipfam fidei fuac committere cogeretur. Verum contrario aftu id aliquanto

tempore Burgenfis clufit;qui facile • Scncnfibus Cofmi dominationem perofis per-

fudit, quando tam numerofo militi, quanto ad tantae amplitudinis urbem tuendam

opus erat, alendo par non eflet, ut arx, cui fervandae exigua manus fuflicercr, denuo

cxftruerctur. Itaque rurfus muro cintta arx, et cuftodia introdudta, provifumque,

quando exora maritima nihil advehebatur, ut ex Sicilia et Apulia annona in urbem

comportaretur: quod tamen non ita commode fieri poterat, quin extremis miferiis

interea civitas conflictaretur. Quam occafioncm minime negligendam duxit Coi-

mus ; qui apud Philippum per Alfonfum b Tornabonum Burgi in Etruria epifeopum

urgebat, ut promifla de c Plombincnfi ditione tandem implerentur: quod itidem ab

Hilpanis rem in longum extrahentibus eludebatur. Cum tamen in dies annonae

anguftia premerentur Senenfes, invidiamque rei Burgenfis ob eas, quas dixi, caufas

inCofmum rejiceret, coque nomine illum apud Philippum traduceret, Cofmus, ut

fc purgaret, cogebatur omnia confilia cum eo communicare. Acciditquc fub id

tempus, ut 1'ccrcto inita fit conjuratio de d Montc-Ilcini intercipiendo $ infuper cc

fafla fpes de tradendo Grofleto praecipuo in maritima ora oppido : quod confilium

Burgcnfi a Cofimo pitefadhim ; cum ille, qui finiftra omnia in Cofmo interpretaretur»

id ab eo fieri exiftinuret, non rerum Philippi commodo, fed fua caufa, quopaulatini

tota ditione Scncnfi potitus Philippum ad tradendam Senarum poircllioncm adige-

rer, arcanum illud fcu focordia ncglcCtum fcu levitate temere communicatum pro-

didit; confciiquc a noftris capti et, re dereCta,’ digno fupplicio affcdli funr, magno

rerum Cofmi et exiftimarionis difpcndio. Nec multo poft Caldora quidam nomine,

homo Neapolitanus, qui longo tempore in Gallia fuerat, cum a Cofmi oratore RomaFlorentiam milTus eflet, et a Monlucio per induciarum tempus commeatus diplonu

acccpiflcr, cum Senas pertranfiret, a Burgcnfi, qui illumaCarafis mifliim fufpicaba-

tur, coraprchcnfus et tormentis fubjc&us cft io Monlucii et Cofmi caput. Quo faCto

parum abfuir, quin noftri, qui jus gentium violatum caufabantur, ad arma deveni-

rent, et Coimus, qui fidem fuam in dubium vocari indignabatur, aliena a fc ac tem-

pore confilia ex hac occafione arriperet. Romae interca res calebant. Reverfo nuper,

re infcfta, Fabricio * Sanguineo, quem pontifex ad Philippum legaverat, et derectis

nuper conjurationibus in urbe, fcu veris feu falfis, ille irritatior, Silvcftro Aldobran-

dino, cui plurimum tribuebat, ctFifci procuratori negotium dederat, ut de Neapolis

ac Siciliae regnis, ita vulgo vocant, fanCtac fcdis beneficiariis, et quorum direftum do-

minium ad ccclcfiam pertinet, iis Caelari ac Philippo filio moveretur, quos ranquam

rebellium fautores atque adeo rcbcllcis in com milii crimen incidiflc^rguebat. Jam-que cardinalis Carafa in Galliam profeCtus r Fontem-bcllaqucum venerat, aula faCti-

onibus divifa : nam B Momorantius jam fenex innata prudentia, cum de belli exitu

finiftrc ominaretur, ad pacem inclinabat ; coque confilio, dum Lotharingus cardina-

lis Romam profeCtus fuperiorc anno abeflet, res ad concordiam per inducias adduxe-

rat, adjutus in eo negotio maxime a Gafparc Colinio maris praefecto, fororis filio.

Guifiani contra, juvenili aetate ferventes, dum imperii ultra modum cupidi per no-

vos motus armorum potentiam adfc contrahere conantur, confilia pacis rclpucbanr,

et tam pulchram occafionem regi avide arripiendam fuadcbanr. Anceps erat regis

animus, alioqui ob feliccis fuccdfus ad belli confilia propendentis : fed Momorantius

gratia auctoritate et prudentia praeponderabat. Flacrentcm tandem Henricum im-

pulit regina uxor 5 quae P. Strozzio cognatione proximo bellum Italicum, in quocum aliquo imperio eflet, affe&anti favebar : fed praecipue Diana illa Valentina

longe maximum momentum atruliflc creditur; quae, quod jam adfinitatem cumGuifianis contraxiflcr, et alioqui fcrvilitcr a cardinali Lotharingo colebatur, eorum

libidini

INTERPR. * (tax Ae Sitxt. b Ternahuoni, tv. dt B<rrgt. * <fj Fitmbi*o. * Altxtafcitte. * di

Sjn£ui»t. * 1'aafMsetleaa. * /t totmtflablt dt Mtxtmertxcj.

Digitized_by

HISTORIARUM LIR XVII. 58 5libidini ancillabatur. Hac fiducia fretus Carafa regem aggreditur ; et, gladio facrato CDDLVT.pontificis nomine ei, ut ccclcfiac Romanae defenfori, magna pompa ac ceremonia Henricus II.

porredo, ad privarum colloquium admifl'us,quo in ftatu rcsRomana ac familiae fuae

fortuna fit, demonfirat. Ex quo, inquit, poft patruum in fummum pontificem elec-

tum gubernaculis admotus fum, Chrifiiani Ifimc rex, nihil antiquius habui, quam ut,

qui tibi fidam operam antea bello Parmcnfi et Etrufeo navaveram, demum tibi pon-

tificem conciliarem, et efficerem, ut te is, fpreto Cacfarc et Angliac rege, fandae le-

dis et familiae noftrae vindicem adfcifccrct. Tdicis appello • Lanfacum tuum Ro-mae tunc oratorem, et nuper Joannem b Avanfonium, qui me currentem incitabant.

Et, quamvis ampliffima eunda maicftatis tuae nomine et fcdi et privatim mihi polli-

cerentur, nulla praemiorum fpe impulfus aut ulla conditione accepta, quae quidemprivatum meum commodum fpedarct, fcd fola in nomen Francicum propenfione

indudus pontifici audor fui, ut fandae fcdis dignitatem ec fc fuaeque familiae opes ac

fortunas fidei tuae committeret. Nam et hoc honorificum pontifici ac facrae Ro-

manae ecclcfuc, tibi vero gloriofum, nobis denique tutiflimum perfugium vifum

eft. Itaque foedus inter vos initum eft, in quo ut nihil aliud fpedavi, quam ut pon-

tifici ac fandae fcdis dignitati et familiae noftrae fccuritati profpiccrctur, atque una

Francicae domus magnitudo ex ea occafionc amplificaretur, ita nihil in eo appofitum

quod ad privatam utilitatem meam pertineat. Verum, ut hominum confilia ple-

rumque in contrarium vertunt, accidit, ut, cum interim inducias pepigeris, foedus,

fi non violatum, certe omnino irritum redditum fit, ex eventuque tam pcrnicioiiun

nobis, quam fruduofum et utile illud fore mihi pcrfuafcram. Nam, cum eo fum-

mopere irritatos Hifpanorum animos confiet, procul dubio eft, homines ultionis avi- .

dos, utVicem reddant, nullam occafionem praetermifluros;quae nunc illis ultro per

inducias conceditur. Cum enim nunc in c Belgii limite, d lnlubribus, e Subalpina

regione atque f Etruria a belli metu vacui finr, quin vircis omneis, copias ac robur in

nos convertant, inter prudenteis minime ambigitur * coque confilio 8 Albanum fum-

mum belli in Italia ducem h Neapolim venifle, atque ibi quam maximum potuit ex-

ercitum, quo nos imparatos opprimeret, coegific, magno nofiro cum dolore fcimus.

Ad quod bellum non tantum inimicitiae, quas jam antea capitalcis, nunc vero poft

pcrcuflum tccuro foedus ex nova offenfione exacerbatas cum nofira gente exercent,

cos invitant ; fcd belli gerendi facilitas, quae maximum momentum, ut fcis, inter

ambitiofos principes, ctiamfi nulla offenfio aut jufia caufa fubfir, habet. Nam in-

firma fere eunda pontificiae ditionis oppida funt ; fatifquc habuere prifei pontifices

fi reverentiam et obfcquium fibi debitum confcrvarcnt : his enim praefidiis fc abunde

rutos et fccuros cfl*c cxiftimaverc. Praeterea, nulla in limite munita loca : et ab

• Afculo et Tcrracinaa rege Angliac cingimur, et ab altera parte ad k Ariminum et

Montcm-altum Etruria $ et rurfus ad Ariminum et 1 Bononiam Florentina ditio, hoc

eft, infeftiffimus hoftis Cofmus opponitur. Aerario denique fuperioribus bellis et

ultimi pontificis incuria exhaufto, nulla in milite, licet optimo abundet® Umbria,

nulla in locorum firmitate fpes eft, quae ad tanti hoftis, omneis contra pontificem

opes colligentis, impetus fuftinendos par fit. Quo ergo nobis foedas nuper idum ?

quo tibi i nili ut nos infeftiffimis Hifpanis, fi non ad praedam, faltem ad ludibrium

exponeremur, et magno tuo damno, certe dedecore, nam hoc pontifici, cujus par-

teis heie fuftinco, apud te liceat, fandae fcdis audoritas et illuftris familiae, quae Ce

tibi ultro in clientelam dedit, falus hofti proderetur ? Atqui de prolixa tua erga pontifi-

cem et univerfam illiusdomum benevolentia et invida ad pericula animi magnitudine

nihil

INTERPR. * Louir- de Sf. GeUit, fitrr dt LmmJmc. * £Avtufa*. « Pajt-bss. 4 U MiUneit.' PitJmout. f U Tafiaue. * U duc fAH*. * Htfitt. 1 & Termeta a. * Rimiai fjf Montalto.1 BvUgna. ™ /a RemapM.TOM. I. 7 I

- -Otgitized by Google

586 J A C. A U G. T H U A N I

CIJDLVI. nihil tale cogitari, nedum fufpicari fas cft : nec te nili de rebus noftris atque aticO tuis

"HenricusIL male inftrudum in inducias tam alieno tempore confcnfiiVc mihi perfuadere unquam

potui. Quo majorem in fpem adducor, fore, ut, cum res, uti fc habent, pro pru-

dentia tua diligenter et mature confidcravcris, confilium et tibihonoriticum et nobis

falutarc, utrifque denique nccclTarium, tandem fumas. Sed multos, ut audio, qui

apud te plurimum poflimt, fidei datae ac jurisjurandi padis interpofiti religio movet *

qua ut nihil principi antiquius cfle debere minime inficias ierim, ita cos, qui pieta-

tem fuac opinioni praetexunt, videre etiam atque etiam oportet, ne, dum rigidi reli-

gionis aflertores haberi volunt, religionem ipfam in diferimen adducant: quod pro-

cul dubio accidet, fi pontificem tam ncccflario tempore deferas, ad cujus defenfio-

nem et majorum exemplum et fides nuper data et tua denique te pictas obligat j quae

omnia prius violes, et divina atque humana jura confundas, ncccfle cft, fi induciarum

padis ftarc velis. Quid enim, quacfo, magis ab omni jure et ratione alienum, quam

fi, quod hortis impius in inferenda injuria fibi licere exirtimat, id tibi in propulfauda

non liceat ? aut quid magis aequitati confcntancum, quam ur, fi Hifpauis bello pom-

tineem oppugnare, induciis manentibus, licet, tibi cum tueri et ab omni damnoprotegere, falvo jure induciarum, liberum fit » Adde, quod, quae tua pictas cft, tabur

lis etiam pontificem comprehendi voluifti 5 cujus proinde periculum negligere nonpotes. Abfit enim, ut quidquam de tua clementia et magnanimitate non omnilaude dignum exiftimemus, aut nobis perfuadere pofitmus, ut, quod folius gloriae

ergo et animi gratia, qui beneficiis de hominum genere bene mereri gaudes, lacpiu*

fccifti, id in caufa pontificis, quae cum tua exiftimatione atque adeo periculo con-

junda cft, non facias. Tu Parmam nuper, tu*MiranduIam, tu denique b Seneo,

fium civitatem ac libertatem contra communem Italiae hortem texifli. Francifcus

vcroaugufliftimac memoriae parens tuus in caufa longe diflimili, quae nec invidia

apud Catholicos principes caruir,Germaniae principibus ac civitatibus pracfto fuit, cumjure vereretur prudcnrifllnius rex, ne debellata Germania vidricia arma in Galliam

verterentur : er, quod ille vel ferius inchoata re vel morte praepeditus cxfequi non

potuir, id tu dignus tanto patre filius ido nuper cum Mauritio feptemviro foedere

felici rtime pcrfccirti. Quod fi in Protcftantiurn caufa, quae tanta invidia et odio

flagrabar, aequi ac periti rerum acftimacorcs prudenter te fcciflc judicarunt, quod

periculo tuo eorum defenfione fufccpra in tempore praevertifti, quid in pontificis

caufa te facere debere exiftimas, quae et religionis caufam annexam habet, nec mi-

nore cum tuo periculo et exiftimatione conjunda cft ? Nam minime dubitare debes,

ii pontificem deferas, cujus caufa femper et ubique praecipua apud te efle debet, quin

ceteri Italiae principes, qui in tuae clientelae umbra hadenus acquieverunt, exemplo

eo territi protinus a tuis partibus defeduri fint; ut nemo quifquam deinceps reperia-

tur, qui in tuis opibus aut denique in tua mifcricordia praefidium collocare audeat

:

quod quantopere ad exiftimationem tuam et Gallici nominis dignitatem pertineat,

ctipfc fcis, et omnes tui intclligunt. Erit igitur prudentiae tuae, dementillime ac

fapientiflime rex, videre, ne gloriam a majoribus quafi per manus traditam prac-

poftera religione aut, ut verius dicam, inrcmpcftiva patientia amittas > neque com-

mittere, ut, tutiflimum femper pontificibus et afflidis principibus apud Galliae reges

perfugium quod fuit, illud nunc abhofiibus tuis illi a te deferii miferis precibus c

r

mendicare et eorum mifcricordiam implorare cogantur. His et aliis rationibus cumfcnfim fledi regis animum, jam a C* c Valentina et] Guifianis praeoccupatum, videret

Carafa, ut principi laudis avido et numcrofac prolis parenti flimulum adderet, men-

tionem de regno Neapolitano ad majorem illecebram renovavit; quo in bello cumpontifex

T. D. o. f. t* ftrige illa enINTER PR. * MirsaJoU. ‘ Sun». * U d»>b;£i tle Vslextmfis.

Digitized by Googte

HISTORIARUM LIB. XVII. 587pontifex milite optimo, commeatu copiofo, commodillimo in provinciam aditu, ac CDIDLVI.denique portuum ad exponendum externum militem commoditate adjuturus efflet * Henricus II*

non quod de ea expeditione tot difficultatibus impedita bene fperarer, uti Guifia-

nisD pcrfuafcrar, fcd quod, commiffis rurfus inter fc Gallis et Hifpanis, cum belli

ftincfli eventum fore confideret, ut utrique tandem bello fefli civitatibus et oppidis,

quae in Etruria tenebanr, cederent, et ea in pontificis ac fuorum manus devenire

paterentur. Nam de » Senarum civitate Caelarem non ita obftinate pugnaturum

apparebar, modo reliqua Etruria Galli abfccdcrcnt} et Galli, qui non nifi damnofis

fumptibus bellum in Etruria ali polle animadverterent, eam pacificationis rationem

libenter amplexuri videbantur, qua, Senenfibus reftituta in fpccicm libertate, ab in-

gratis armis, quae pro apiorum rcpublica ccpiftcnt, honeftius difccdcrcnr. Addit

Alexander Andreas, harum rerum diligens feriptor et infpc&or, fidam praeterea a

Carafa fpem de b Bononia, Ancona, Paliano, c Centumcellis, atque ipfa Romaed arce, quae S. Angeli vulgo appellatur, pignoris loco regi tradendis. Tandem bel-

lum pro pontificis defenfione decretum, poltquam Carafa regem jurisjurandi indu-

ciarum padis interpofiti religione, potcllatc fibi a pontifice tradita, lolvir, libertatem-

que ei fccir, in Cacfarcm et ejus filium etiam fine praecedenti belli dcnunciationc

impetum facere. Deledi ad id gerendum in Italia regis nomine P. Strozzius, et

.Blafius Monlucius, Senendum rogatu, e Subizac, qui ad f llcin i-montem erat, fucccT

for defignatus, tantifpcr dum exercitus in Italiam,- duce Guifio, pontificis et Carafa*

rum auxilio mitteretur. Inde Carafa Lutetiam, regni metropolim, tanquam ponti-

ficis legatus, folita pompa ingreditur 5 ubi cum fignum'crucis! ut fir, ederet, verbo-

rum, quae proferri mos cfl, loco, ferunt cum, ut crar 1’ccuro de Numine animo et

fummus religionis derifor, occurlantc paffim populo et in genua ad ipfius conlpcdum

procumbente, faepius fccrcta murmuratione haec verba ingcminaHc, Quandoqui-

dem populus ille vult decipi, decipiatur. Dcin s Convenarum etiam epifeopatu,

quo fc in ejus gratiamJoanncs h Bertrandus Franciac procancellarius ultro abdicaverat,

a rege donatus cll. Cumque mcnfc Junio proximo regina uno parru duas filias enixa

efflet, pro una Carafa rogatus fidcjufllt, clquc Vidoriac fupctbum nomen indidit, live

ob profpcrosct indefinenteis fere praeteritorum annorum fucccfliis, five ob Ipcm te-

mere ab omni ipfius familia de futuris triumphis conceptam, quae mox cum infantis

vita ipfiufquc fororis, quaejoanna didaeffl, brevi evanuit. Dum haec fiunt, ' Mo-tulcnfis legatus ad Cacfarcm miflus, cum ad k Mofac-trajc&um venifiet, antequam

cum convcniflcr, a Carafa in Galliam revocatur;quod Cacfarianos, jam antea nihil

de pontificis confiliis pacificum cxpcctantcis, atque ex eo praecipue tempore, quo

Falianum muniri coeperat, in opinione praecepta confirmavit ; nimirum resad bellum

in Latio fpc&arc. Itaque 1 Albano ftatim a Philippo rege mandatum, ut, non cx-

pc&ato dum auxiliares copiae noftrac advenirent, ipfc exercitum educeret, et hoftili

manu munitiones Paliani coeptas interpellaret. Sic enim judicabat, fi mature exerci-

tus egrederetur, er caftra ad urbis ufquc portas promoverentur, fore, ut pontificem

viribus imparem fufccpti temere a fuis belli pocn iteret, et, antequam auxilia nofflra

convcniflcnt, 1’oluto foedere, aequis et honeftis conditionibus tranfigcrctur. Eo

confilio Albanus, quo imparatiores pontificios opprimeret, Pyrrhum m Loffredum ex

clara ® Trcvici marchionum familia ad pontificem legaverat, fi qua ratione res com-

poni pollet, ut hacfpcciccum ludificaret: fcd contraria ludificatione ufus pontifex,

cum putaret, non prius ad armadcfccnfurum Albanum, quam, rcinfc&a, LofflVcdus

rediiflet,

P. [* Guifianis ambitione caecis]

INTER PR. * Sit»*. b Bo&j»*, Jtutoua, Tali*»». c ChiU-vetebi*. * tajltl S. Awgtl». * U‘fenr S«»tize. r Montalthio. f Cemminpt 1 Bertrand, i*rde dtt fieaax. 1 Fevifut dt Molvla.

* Matjlruht

:

1 It i»c tTAlbe. Leffrtd». * Trivii».

Dinilizfid by Googk

5 88

CIDPtVI.

Henricus lL

JAC AUG. THUANI«diilTet, ipfe, qui cardinali» Carafacc Gallia reditum, quem crebri» literis interca

urgebat! in dies pradlolabatur, legatum ad prorimum femper eonfiftorium remitte-

bat. Igitur Albanus, non eipcGato Loffredi reditu, caftra promovet. Qua re praeter

modum irritatus pontifex, quivcrbaabAlbano, quem fallere inanimo habebat, fibi

dati querebatur, legatum, nulla juris gentium habita ratione, in carcerem conjici

juflits ex quo non prius dimiffiuelt, quam pax inter Philippum et pontificem anno

fequenti convenit.<

VIII. In Albani exercitu erant viiic» Italorum, ex regni deledibus, duccVcf-

pafianoGonzaga, ivcio Hifpanorum, quibus praeerat Sandius Mardoncs fub Garfia

afolctano, vi equitum vexilla, duce M. Antonio b Columna, et ciocc levis arma-

turae equites, duce Jofepho' Cantclmo Popolii comite, qui nuper, relido pontifice,

ad Albanum tranftcratj xii denique machinae bellicae, quibus praefedus fuerat

Bernardus Aldana, is, qui, ignominiofam mortem paulo ante Viennae Auftriac clap-

fus, honorificum hoc munus fub Albano plus aequo genti fuac favente meruerat.

Praefcdus annonae conftitutus eft “ Lupus* Mardones, caftrorum A fcanius* Cor-

neus. Is initio ob nimiam libertatem pontifici in fufpicioncm venerat : fcd, cum

in bello, quod Antonius Carafa cum f Balnei comite geflit, fidam admodum operam

navaflet, tantam fuae probitatis ac virtutis opinionem apud Carafas excitavit, ut ci

C Velitras praecipuum ditionis pontificiae propugnaculum cuftodiendum crederent

:

fed rurfusobtredatorum malevolentia effedum cft, ut fufpeduseflc inciperet ; et

Hifpani, qui tanti momenti ducem Carafis eripere fatagebant, quo cum magis fuf-

pc6him redderent, litcras artificiofc confidas, quibus cum ad defedionem folicita-

bant, in Carafarum manus tradi curavere. His acccffcre et aliae litcrae, notis ferip-

tae, Roma a Garcilaffo h Vcga, quibus Cornei mentio fiebat, miflac, ct a Carafis

interceptae j ob quas Vega pontificis juflu in carccrcm conjcdus fuit. Captus ct

eum cojoanncs Ant.*‘ Taxis, paraveredariorum Philippi praefedus;qui fevere ad-

modum interrogatus cum multa confiteretur, quae conceptam prius de Corneo fuf-

picionem augerent, morofus fenex, qui omnia ad religionis caufam referret, clam

per Inquifitores in Corneum decerni jubet: moxque mittitur ad eum comprehen-

dendum Papirius k Capifuccus ; et Fulvius cardinalis 1 Perufinus ipfias frater in arcem

truditur > utrique ademptis omnibus bonis, quae illi ampliflimac in pofTcflionibus ac

praefenti pecunia Romae ct Perufiae habebant ; ob eandem caufam plcrifquc ex ip-

forura amicis et cognatione proximis in ardiflimam cuftodiam Perufiae conjedis.

Nec multo poft Camillus Columna, et ipftus frater facris addidus, nec non Julianus

Cacfarinus pariter in arcem trufi. Unde indignatione merito contrada, Albanus

m |ulium Tolfam Sanvalentinum comitem ad pontificem legat, conqucftum, quod

non folumcxfules Neapolitanos ac Florentinos receptaret, fcd etiam jure gentium

violato Philippi miniftros, dum per difpofitos equos per Italiam difeurrunt, ccpiffct,

ct regis litcras refignaflet, ac Romae nuper Vegam regis oratorem, cujus perfona

apud cum facrofanda cfle debuerit, in carccrcm injuriofe conjcciffet : carum inju-

riarum, quae diffimulari non poflint, nifi fatisfierct, ultorem fore Philippum. Adquae pontifex, cum ad cardinalium collegium relaturum fcpromififTct, poftrcmohoc

refponfum dedit:pleraque, de quibus ab Albano querela inftituta cfler, inficiarione

fola dilui : ceterum fc liberum principem effc, qui adionum fuarum rationem nemi-

ni reddere teneatur: immo fibi jus inomneis terrae principes, utpotc fc inferiores

ac fibi fubjcdos, cfTc j qui proinde rationem fibi reddere teneantur : ad Vegam quod

attincr, fincis mandati egreflum illum ct muneris fui oblitum efle * quippe fcditionum,

machinationum,

VAR LECT. • Lopeziui P.D.af.d. «Taxius P.D.o.(.

INTERPR. * dt Tolt/it b Cebwss. c Csntebst, mtt ii Popli. * flS Msrionrt. • irlls Conis.

• Bsgm. « Vthtri. 'it !* Ptgm. 1 it Tsffir, msitrt itt psfltt. * Csfiztntbi. ' is Ferxps. “ Giulia

Jells Tbtfs, tsnle ii Ssn Vslvsthn.

Digifcs&by Googtc1

historiarum LIB. XVII.

machinationum, con HI iorum clam in fandam Pedem ct fc initorum participem : ob id

jus illud inviolabile, quod ad defenfionem obtendat, culpa fua amififle : ut meruerit,

fic habitum efle, ct nunc etiam haberi:proindeque male ct inique fadurum Philip-

pum, fi fc injufiac caulae ultorem praebeat : verum fc minis minime terreri, quo mi-

nus ad ultimum ufquc vitae fpiritum, quod juflum et dignitati fuac ac fandae ledi

conveniens fit, conftantcr tueatur. Ita remiflus Sanvalentinus : ct cum eo milliis

Dominicus * Niger nobilis Romanus, qui haec mandata a pontifice ad Albanum de-

ferret. Firmata interca novis praefidiis urbs ; ejulquc cullodiae impolitus Camillus

e Urfinus Nomentanus. Senatus Venetus in eo negotio fc medium gerebat, cuminde a Philippi miniltris folicitarctur, ut fc crcfccnti in dies Gallorum per Italiam

potentiae opponerer, inde a pontifice invitaretur, ut foederi fe adjungeret, miflb

etiam Antonio Carafa, ct promifiis ingentibus praemiis exHifpanorum exuviis, fi

communi ipforum opera externo jugo Italia liberari pollet. Cum urgeret Carafa»

hoc rcfponfum a fenatu, qui neutri parti favens ab utriulquc armis liberatam Italiam

mallet, poft crebras fuper ea re habitas confultationcs tulit ; debere pontificem, ficuti

communem parentem decet, pacis confilia fedari ; neque committere, ut Italia rur-

lusaccenfis in ea bellorum incendiis novo milite impleatur, ct externis armis ad prae-

dam pateat: periculo unumquemque proprio admoneri : hinc Tureum imminere,

qui per Chriftianorum difeordias nova quotidie incrementa lumat 5 hinc manifcftam

Dei iram ob oculos obverfari, faevientibus ubique per Italiam antea incognitis mor-

bis, qui tot mortalium corpora lingulis diebus dcpafcantur:quod non fine caufa di-

cebatur j nam eo anno purpuratae febtes pa (Iim in Italia ac Florentiae praecipue ct

locis vicinis primum gradatae funt. Sed nihil movebatur pontifex ; qui id unumagebat, ut Corneum, a quo fibi metuebar, in potcftatcm redigeret. Miflus ob id

Papirius Capiliiccuscum literis fiduciariis ac tefleris ad fingulos ordinum dudores, ut

cutn in fuas manus traderent. Verum ille, ab amicis monitus ct innata fagacitatc

periculum fubodoratus, averfa porta clam cum paucis aufugit i ct vix, dcjc&o ex

equo equite qui ad cum comprehendendum miflus fuerat, d Neptunum incolumis

pervenit.: fparfoquc ibi rumore, fc ob fcditioncm a militibus excitatam e Velitris au-

fugifle, id tantifpcrpracfidiariisperfuafit, donec conlccnla liburnica fe periculo eri-

puit, ct f Cajetam atque inde 8 Neapolim ad Albanum fc contulit; a quo honori-

fice fufccptus et praecipua hac militiae dignitate ornatus cfl.

IX. Expectabantur ct cid io veterani Hifpani ex h Infubribus, ct evocata

ivcid Germanorum : fcd, cum adventus eorum ferior efler, Albanus cum eo, quemdixi, exercitu progreflus pridie Non. Seprembreis Germani-fanum venit, quo julTl

omnes convenire, ct poflridic ' Fregellas ad fc Lirim pontificiae ditionis municipium.

Ibi cum tefeiviflet, Julium Urfinum 1 Frufinonam iv vexilla intromifilTc, provideret-

que, fi tempus muniendi loci illi concederetur, fore ut inde commode in regnum im-

petum facerent, praevertendum ratus, ad infulam copias convenire jubet, haud pro-

cul a m Ciprano. Praemitius Garfias 0 Toletanus cum Hilpano peditatu ct aliquot

equitum alis j cujus adventu opinione citius cognito, praefidiarii noclu difccdunr ct

locum deferunt. Albanus ibi ct 0

1

Pofii per triduum commoratus vicina aliquot caf-

telka in fidem accepit, p Falvaterram, * Caftrum, ac pollrcmo r Ripium| cujus oppi-

dani Columniis addidi, ubi fenfere Albanum appropinquare, fumptis armis ipfi

pontificios praefidiarios ceciderunt, et • Trcntacoftam eorum ducem ceperunt.

Inibi copiofo reperto commeatu et refedo milite, Albanus ulterius procedit;

acINTERPR. * Jtl Nero. b U da: i'Alit. r Orpaada Lamratano. 1 Netruno. ‘ Velttri. f Gutta.

* Nante r.k U Milanoit. ' Paate-Ctrvo. k

il GarigUaju. 1 Fmfoitne. " Ceftraao. * de Talede.• Ptfi. * Val-jjterra, i Cafirt. ' Rtfi. ' Trentaccfie.

NOT. • Pofii. Put.

Tom. 1. 7 K

5 ?9cloDLvr,

Henricus IL

590CIDPLVI.

'Hemricus IL

JAC. AUG. THUANIac *Verulum Garfiam praemittit, ubi b BariccllusFabriancnfisct Laurentius' Perufinus

cum li Italorum vexillis erant; admotifquc tormentis, nam praefidiarii deditionem

facere recufabant, capta urbs et fpoliati milites. a Baucum miflus Vcfpafianus Gon-

zaga Joannem* Vafeonem Florentinum et Thomam f Camertem cum cohortibus

fuis oppreflit. Mox promoto s Anagniam verfus exercitu, h Privernum, Tcrracina,

«Acutium, k Fumonium, 1 Ferentinum et Aletrium ultro deditione fadain Albani

potcftatcm venere. Majus in Anagnia capienda negotium fuit ; in quam Carafa

cardinalis, qui fub id tempus e Gallia redierat, Camilli m Urfini, qui rem bellicam

per ejus abfentiam adminiftravcrat, pertaefus, Torquatum n Contium cum id ccc

peditibus Italis immiferat. Admota ad eam partem, quae occalum fpedat, iv ma-

jora tormenta et n colubrinae, ubi Garfias cum Hifpano peditatu hofpitium habebat

:

exadverfa, quae ad Francifci fanumoppofitacrat, Gonzagacum m tormentis verbe-

rationem inftitucrc jullus 5 qua per triduum continuata, et parte muri dejeda, quidam

milites immilTi in ruinam infilicre, fed irrito conatu ; non tamen fine vehementi

praefidiariorum terrore, qui node infequenti, quae in xvn Kalend. Odobrcis inci-

debat, clam clapfi cum duce fuo per vallem, quae Acutium ducit, fumma celeritate,

paucis amifiis, nam per hoftilis equitatus metata tranfeundum erat, pars 0 Palianum,

aliip Tibur et inde Romam contenderunt. Mane cum hofles vacua defenforibus

moenia confpiccrcnt, injufli irrumpunt, et oppidum diripiunt. Ingruentibus de-

mum, ut fit, per autumnum pluviis admodum moleflis, cum Juto corruptis itineribus

tormenta commode duci non pollent, ne nihil interca ageretur, per Thoniam Man-

.ricem Dominicanum, natalium fplcndore et vitae fanditate confpicuum, Roma a

deledis vi cardinalibus miflfum, et mox per Franc. Pacccum, ab Albano cum Man-

ricc Romam remilTum, de concordiae incimdac ratione agi coepit ; tandemque con-

venit, ut Albanus cum cardinali Carafa ad coenobium, cui ’ Cryptac-ferratae no-

men, inter r Marinum et * Tufculum colloqueretur. Secundum haec Didaco Vclc-

fio negotium datur, ut 1 Frufinonara muniret : et “ Sarni comes cum id Italis et e

equitibus Anagniae imponitur. Ipfc Albanus 1 Labicum cum exercitu, Paliano ad

laevam relido, proficifcitur, quod Joannes Bapt. Contius ex confilio Aurelii 7 Fulgo-

fii, qui eo Roma venerat, ut locum luftrarct, et cum commode defendi non polle

judicabar, ac * 1 Segninum pariter in Albani manus honellis conditionibus tradidit.

X. S u b id tempus Joannes »a Luna, arcis Mcdiolancnfis praefedus, qui in bb Bel-

gium fuperiore anno ad Cacfarcm, urgentibus Ferd. Gonzagac amicis, cum Francifco

«Ibam profedus fuerat, ut de criminibus Gonzagac objedis rationem redderet»

(nam is praecipue ilium adminillrarac male provinciae infimulavcrat) indignam gra-

tiam meritis luis reddi indignatus, et nuper egregiae navarac bello Scncnfi operae

memoriam calumniofis inimicorum delationibus tam facile obliterari, ad regem,

relido Cacfarc, tranfiit, datis ad filium, quem in arce Mcdidancnfi reliquerat, lite-

ris, quibus cum de confilio certiorem faciebat, et, ut arcem in proregis manus tra-

deret, mandabat. Id aliquandiu fufpenfos in Infubribus Hifpanorum animos te-

nuit, quod eam defedionem majoris molis initium cfie vererentur, donec cardinalis

ee Tridentinus, qui provinciae cum fummo imperio praeerat, arcem a Lunae filio,

quamvis tclfcram non haberer, recepit, et ei Alfonfum ff Pefeionem impofuir, ac-

cepto a praefidiariis juramento. Haud multo poft Francifcusss Taberna, fenariis

Mcdiolancnfis cancellarius, accufationis Gonzagac et ipfc particeps, qui Bruxellas ire

noluerat, et valetudinem caufatus fc cxcufavcrar, Mediolani in carcerem conjicitur.

His

VAR. LE CT. • Scguimim P. P. o. f. d.

INTERPR. * Vrrwli. * Barieello da Fabrum. * da Peritia. * Rauco. * Gaafceni. 1 da Ca-

merine. « Anaf,ni. h Piptrne. ‘ Arato. k Ftmevr. 1 Ferentina r Alafri. ™ Orfiu». » Conti.

•Paliano v TltoB. i Grotta -ferrata. 1 Mariae. * Trefati. 1 Frnfeim.*, • Sarne. * Palmantem

caprile. r Frtiefr. * Sci na. “ di Lntia. bbI'ayr-bat. ‘

c dJtarra. " U Milanaii •• CbrtJfaJIr de

Madrutty cardina! de Trentt. 11 Fcjfeuc. ** Taverna.

1

Digiiized by GoogS

HISTORIARUM LIR XVII. 591His aciis, quamvis omnia pacata infpccicm cflcnr, tamen, commotis adhuc animis, CIOIOLVLTrulcntinus et Pifcarius marchio, quo adjutore et confiliario praecipue ille utebatur, "henricus II.

minus aequo animo ferebant, milite provinciam nudari. Itaque Albano, cujus

alioqui gloriae non ita favebant, aegre auxilia fummittebant.

XI. Accidit et tunc novus in Africa morus, qui auxilia Albano promifla retar-

davit. Nam Turei eodem tempore b Oranum inde tcrreftribus copiis, c Cacfarea

«Julia evocatis, inde clafie expedita oppugnabant ; et Lufitana princeps Hifpaniarum

regens Auriac mandaverat, ut trircmcis huc illuc fparfas colligeret, atque obfeilis

fuppetias ferret. Verum obfeflorum virtute cftcdum cft, ut fine ullis auxiliis res

conticeretur : fiquidem d Alcaudctus comes, qui loco praeerat, eruptione fadamultos

ex hortibus cecidit, atque ipfos ab obfidionc difccdcrc coegit.

XII. Parte alia, M. Antonius e Columna, media node cum ioccc caraphradis

equitibus cafiris egreflus, ad poetas ufquc urbis excurrit, et, frufira infidias molitus, fi

forte incogitantcis pontificios intercipere pollet, multis gregibus et armentis abadis,

retro ccfiit. Id magnum terrorem urbi injecit : nec tamen ad condidam diem

comparuerc cardinales, nec eorum nomine quifquam; cum Albanus magno comi-

tatu covenilTct. Qiiod ille ita interpretabatur, quafi Carafarum confilium fuiflet,

ipfum, fi eo cum paucis veniflet, intercipere : quod cum facere fc non polfc vide-

rent, noluifte eo venire. Sed vero fimilius fit, id eo confilio a Carafa fadum, ut

colloquii negotio in longum extrado tempus fuis daretur f Velitras et Palianum mu-niendi, et 1 1 cio Gallorum Vafeonum, quos ipfc fecum ex Gallia et in itinere ex

Corfica advexerat, ducibus b Charrio et M. Antonio Monlucio Blafii filio, quibus

Bonifacius h Mola cum fummo imperio praeerat, commode per vicina praefidia diftri-

bucndi, atque in omnem eventum, quid hortis fadurus eflet, circumfpicicndi. Namin eorum cafiris militum numerus in dies minuebatur : et allatum erat, Germanos e

» Gallia Cilalpina evocatos non venturos. Cum frufira fuiflet colloquium, Albanus

copias k Tibur ducit : de quo antea et de Velitris deliberatum fuerat, utrum prius

tentandum eflet. Tandem Velitris omifiis, quae optimo milircac concordi populo

firmatae et alioqui fitu egregie munitae erant, Tibur iter infiicuit, quo fc Francifcus

J Urfinus cum cccc Italis incluferat : fed, cum locum contra tam potentem exerci-

tum defendi non polle apparerer, Carafa eo Bl. Monlucium mittit, cum 11 alis levis

armaturae, quae pontificis cuftodiac inferviebant, et 11 alis cataphradorum equitum,

qui fub Paliano, ducibus Ambrofioct Bartholomaco Epirotis, merebant) cccc etiam

feloppetariis, ducibus M. Antonio Monlucio et Charrio. Is nodu lumina celeritate

profedus, cum Tibur veniflet, Urfinum nihil de hoftium adventu cogitantem periculi

admoncr, et, brevi ad cibum capiendum concedo fpatio, ftatimvala conclamari ju-

bet. Vix oppido cum fuis exierat Urfinus, medio inter fc atque hoflem fluvio, queni

vado tranfiri non poffi: affirmaverat Carafa, cum Hifpani fupcrvcncrc; quos ali-

quanto tempore remoratus cft Monlucius, qui ultimum agmen claudebat, dum pons

interea amni mediam urbem intcrfccanti impolitus abrumperetur : in quo certatum

aliquandiu. Tandem egreifi noftri omnes non citra ingens periculum, fine damnotamen, incolumes fe Romam recepere, Afeanio m Corneo, qui cos infequebatur, fu-

bito ab Albano revocato. Dedito Tibure, Albanus reda vicum» Valerium ditionis

Urfinac oppidum tendit, quo Urfinus Tibure difccdens cum fuis profedus fuerat.

Locus cft in 0 Anienis ripa exigua arce firmus5quem dum Urfinus munire deprope-

rat, pluviis ingruentibus impeditus, fuperveniente hoftili exercitu dcfercrc coadus fuit,

in Alcanii Cornei manus deditione fada; quod viam ad commeatum p Taliacotio

importandumVAR. LECT. «Julia dtefl P.Do.

I NTE R PR. » It Jac XAikt. h Ora». * Al&tr. 4 AUaudete. • Colon*j. ( Veletri e Paliano.

* It rapitaist Cbarrj. " de ta Mote. 1 Lmbtrdie. * Tivtli. 1 Orfiu. « dtlU Cernia. " Venvsr0.® Teverone, hodie Aniene, t Ta^Uatmo.

Digitized by Google

I

592CIDI3LV1.

Henricus 11.

JAC. AUG. THUANIimportandum, ct liberum cx*Aprutina regione tranfitum horti aperuir. Arx u

’ circiter praefidiariis adhuc tenebatur;quorum dux a Corneo ad colloquium evocatus,

cum imprudenter egreflus clfct, ab eo retentus cft, nec prius dimiiliis, quam, dedita

arce, Hifpani in eam accepti funt.

XIII. Interea Romae omnia valde confufa erant, tam propinquo horte, neque

pontificiis exire aufis : nam Camillus Urfinus, penes quem armorum fumma in urbe

erat, dcftrurtis plcrifque domibus ac templis, ad b Flaminiam portam intra pomoeriummunitiones excitabar, ac domi militem continebat

:quod populo non folum*

moleftiam, fcd magnam animi conftcrnationcm afferebat, quafi de reliquo artum

eITct ct fola fpes in urbis moenibus luperaret, contra fentiente B. Monlucio, qui ad

famam, qua plerumque bella confiant, er ut terror ex populi otio ct deliciis afliicti

animis eximeretur, ncccflarium efle dicebar, ut extra urbem caftra munirentur. Cumitaque pontificis permi(Tu, in Joannis Avanfonii regii oratoris aedibus conventu facto,

ad populum militarem orationem habuMTet Monlucius, ct cum recenti Senenfium

exemplo ad virtutem hortatus cfTct, Velitras, quibus metuebatur, ut auxiliarcis in-

troduceret, mittitur: quod ille familiari fibi celeritate perfecit : immifiilquc in op-pidum ii caraphrartorum equitum alis, nec mora ibi ulla farta, ne in reditu interci-

peretur, ad fuos incolumis pervenit, xl circiter milliaria emenfus nufquam inter-

mino itinere. Monlucii fagacitatem approbavit exitus. Nam, ubi de ejus profec-

tione cognitum cft, id circiter equites ab c Albano emittuntur, qui duarum horarumfpatio ferius Marinum convenere, ct, praeterverto jam cum fuis Monlucio, fruftra

fuere.

XIV. <• Neptunum, Antii ruinis fupcrftrurtum municipium, quod Colum-niorum cft, juxta mare fofla ac propugnaculis, quae ipfo mari alluuntur, firmum,

prominet. Hujus municipes charitatc erga dominum incitati fub id tempus rebella-

verant, male mulrtaris praefidiariis ct eorum duce a Carafis impolito. Quo cognito,

Albanus eo ftarim auxiliarcis miferar, duce Moreto Calabro, qui locum adverfus pon-

tificios fupcrvcnicntcis magna virtute defendit. Eodem Albanus navigia aliquot

fubvehi curaverat, quibus pontem fterneret, ct Tiberim juxta Oftiam copias tradu-

cerer. Id ubi e Polinius, qui f Centumcellis erat, refeivit, ad Strozzium feribit ; ct,

Equidem pedites idoneonumero fummirtantur, fore dicit, ut cos triremibus fuis ac-

ceptos ad Neptunum exponat, quorum ope parata illa navigia inccnfurus fir. Eoproferti M. Antonius Monlucius cte Charrius cum cccc delertis felopperariis. Sed

confilium fruftra fuit, quod hoftes navigia vallo tertii in litus fubduxirtent, ita ut iis

artificiofi noftrorum ignes nocere non portent, Moreto egregiam in eo operam na-

vante. Albanus vero, qui de eo confiiio cognoverat, ftatini eo A (canium h Cor-

neum cum cidcc equitibus ct xii peditum fignis miferar, qui navigiis incendium

defenderet, ct noftrorum conatus impediret. Cum per ‘ Marinum iter haberet, quo

M. k Antonius Columna, urpotein fuo, diverterat, forte accidit, ut Monlucius pa-

rens, qui de Columna intercipiendo fpem conceperat, cum rapta manu ex Palianict

Aurelii Fulgofu equitum alis, addurto praeterea fecum Bonifacio 1 Mola, Strozzii

permiflu illuc profertusin infidiis juxta municipium lateret, praemiflls aliquot, qui

hortem ad certamen elicerent: ficcnim fore judicabar, ut Columna decoris bellici

defiderio, quod in juvenili aerate effervefeir, provertus fubito egrederetur, ct ininfi-

dias praecipitaret j tantaque fiducia id fibi pcrfuafcrar, ut jam captivum tenere fibi

videretur, ct, redemptionis pretii, quod ad xxc aureorum cid acftimabar, ratione di-

ligenter putata, quid in focios erogaturus, quid fibi fumpturus efler, ampliflimaspof-

fefliones, quas ex ea pecunia juxta Lutetiam empturus clfct, jam animo imaginaretur.

Sed,

INTER PR. • Akbr*z.%e. b porta Jtl petolo 'leJuifAlbr. * Nettno. * It baron it It Gardt.f C‘V!ta-vt((hia. * U cafiisme Chmrry. k del/a Corna Marino k Mare. Antonii Colona, fift an(<fAfranio Colonia, duc d* Paltano, C~ grand conatflablt Jt Napltt. 1 it Ia Mei;.

Digitized by Google

HISTORIARUM L I B. XVII. 593Sed, cum fupcrvcnru Cornei conatus fuiftet impeditus, et in ejus caput periculum CIDIDLVI.

convcrfum quod alteri parabar, ipes de repentinis illis divitiis evanuit, evcnruquc at "Henkicu» 11.

non rilii caruit j quod malo ex ipfius Monlucii commentariis, quam ex ridicula prae-

ter rem narratione heie difeas. Fama tamen de ea tanquain ingenti victoria ab His-

panis fparfa, quali cc equites cacti fuiflent, lic enim feribit Alexander Andreas, criam

ad regis aures pervenit5qui hoc nuncio primum turbatus cft : mox, ubi rem, uti ha-

bebar, intellexit, rrifticia in rifum vertir. Jam pontificiae omnes copiae convene-

rant : et Alexander Columna ad vicid peditum ex® Latii delectibus coegerat, et

circiter id c levis armaturae equites : Aurelius b Fulgofius cid id ex Umbria optimos

milites adduxerat:Joannes Antonius c Tiraldus eodem tempore A Perufiae et Afculi

dclcftus habuerat : candcmquc obeaufam Anr. Carafa c Bononiam profe^us* Fuerat

:

erant et in caftris 11 cid circiter Vafeonum : ira ut totus exercitus xcid peditum et

cid cc levis armaturae equitibus conflaret : cum quibus fi initio obviam Albano pro-

diiflent, neque fc urbis moenibus inclufiflcnr, procul dubio non folum hoftium im-

petus prohibuiflent ; fcd, iis rcpullis, populos in regno rerum novarum cupidos ad

icdirioncm excitaftcnt. Qui error fummus pontificiorum fuit Camillo { Urfino at-

tributus, qui jam fenex, ac proinde in rebus gerendis cautior, tutiora fere quam gc-

ncrofiora confilia fcchbatur. Inter omnia loca, quae tenebant Carafac, Palianum

firmis admodum praefidiis muniverant, «ui Julius Urfinus, et b Velitras quibus Ha-

drianus h Balconus, praeerat, in locum ducis Sonuc nuper fuftc&us : et inde vicinis

adeo praefidiis crebro certabatur, dum pontificii annonae tranlitum impedire co-

nantur, quae copiofior ex 5 Infula municipio, ex eo quod in aquis k Fibreni juxta 1 Li-

rim pofitum fit cognominato, in hoftium caftra comportabatur. Nam Vclpafianus

Gonzaga ab Albauo proptcrca m Labico cum id ccc peditibus er ccc equitibus impo-

litus fuerat, ut commeatum importantibus praedo clfct, et pontificiorum excurfioncs

prohiberet. Cumque Julius Urfinus, inccnfo" Serra vico, 111 milliarium fpatio a

Palianodiflito, qui hoftibusibi lacpius infidias finientibus Paliano fummopere in-

commodabat, cum v (ignis peditum et iv machinis exiifler, ut° Pilium ditionis Co-

lumniac caftcllum occuparer, fupcrvcnicntc p Sarni comite, qui 4 Anagniam pra<;fi-

dio tenebat, non folum interpellatus fcd poft aere certamen retro cedere coa&us cft.

Interea Antonius Catafa Bononia profeflus cum exigua manu Afculum venit, * Tru-

enti amni impolitum, qui Picenum et ditionem pontificiam a Samnio et regno ab

ea parte dividit ; ubi ex ’ Montorienfi agro collcftis militibus, juxta mare fuperum in

regnum dcfccndir, et 1 Curteguerram capit ; impofitaque in eam cohorte tt Corropo-

Jim aggreditur, fcd irrito fucccflu. Nam oppidani, fcu virtute propria, fcu minis

Trcvici marchionis, qui * Aprutino limiti ab Albano praefectus fuerat, et periculo

luo territi, ne mox capti reciperentur, et feveram caftigationcm experirentur, in fide

permanfere: dum interim Carolus Loffredus marchjonis filius, cum ala equitum in

pontificiam ditionem evagatus, magnis praedis aba&is, ad r montem S. Pauli ufquc

juxta Aquavivam excurreret. Marchioni Albanus, cum * Tibure eflet, cid id fum-

miferat, cum is jam ex regni deletibus circiter iicid, et cid Neapoli nuper miflos

5 n caftris haberet : ad luce»1 Aquila Samnii caftcllo 11 mediocria tormenta per loca

afpcra et inaequalia cura ac diligentia Bartholomaci bb Ruccac Hifpani machinarum

praefcfti cc Popolium et Pifcariam deduxerat, cum Carafa ligna collaturus, nifi fc

ille propere Alculum rcccpiflct. Rei pecuniariae anguftia laborabant pontificii,

aerario

VA R. L E CT. * fuerat ; fcd ob rei nummariae penuriam froftra : erant P. D. o. f.

INTER PR- 1 Campapea d> Roma. bFrepfi. *• Tsraldo. * Fernpa & Afeoti. * Botorna. * f Or-

fwo J.t Lamentant * VeUtri. k Ballioni. ' ifita.k Fibreno. 1 il Garigliano. " Vahnontont. * Ser.

rotet. ° Piglia. ? Sarno, s Anagnt. ’ d Tronto, cbe divide it repto da quet/a parte dat Akbrnzzo det

dominio drtla tbiefa. * eentado di Montano. ’ Contraguerra. • Corropoli. « Abbrnzzo. r Monte S.

Foto. * Tivoti. “ Aquila net Abbruzzo. Rnrcat. “ Fopofi Pejeara.

Tom. I. 7 L

Digitized by Google

594cnioLVi.

Henricus II.

JAC. AU G. THUANIaerario fuperiorum annorum bellis exhaufto

:quod ut farcirent, ccntcfima inftituta

eft, et nova fubinde impofita tributa, quae quantumvis gravia praefentis belli ncccf-

fitas cxcufabar. Recedente Carafa, hanc occafioncm na&us» Trcvicus b Ancaranum

copias ducit, locum commeatu et litu commodum ; ftatimque, oppidanis deditionem

facere recufantibus, tormenta admoveri jubet : cumque, fada verberatione, milites

jam in eo eflent ut impetum in ruinam facerent, Trcvicus fuos revocat, et, dedudis

tormentis, retro Civitcllam contendit, quod c Afculo pontificios ‘auxilio venire in-

tellcxiflct : fcd, dum in viaeflet, cognito auxiliareis illos, quicc tantum pedites dc-

lcdi erant, obviis forte fuis J Malinianunicompulfoscflc, illuc iter convertit j nulla-

que interjeda mora admotis tormentis et poli vi nec amplius iduum dtfplofionem

edita ingenti ruina, utpotc muris infirmis et vcruftatc paene collabcntibus, qui in

municipio erant, arbitrio fc Trcvici permittunt. Direpto loco et fpoliatis praefidia-

riis, Trcvicus Civitcllam, quo primum iter inllitucrar, fc contulit. M. Antonius

Columna cum equitatu et m Italorum peditum ftgnis Palellrinae, Popolii comes

cum levi armatura ad S. Angeli caftcllum, fubfcdcrat. Albanus cum Hifpano pedi-

tatu adhuc Tibure haerebat, ut militem labore et autumni intemperie fudum refi-

cerer. Tandem collcdis viribus de bello perfequendo deliberare coepit ; et dubita-

batur, utrum e Reate verfus tenderet, et ad f Eretum Tiberim tranfmitterct, atque abea parte limitem regni firmaret, ut jam ab ahera, muniris B Frufinona et Anagnia, fe-

cerat j an vero Ofliam rentaret, ibique tranfmilTo amne Tiberii cafirum, quod hodieh Cornetum vocant, occuparer, ficquc commeatum, qui inde Romam copiofuscom-

portatur, intercluderet. Dum deliberatur, fenatus Venetus Phoebum » Capellam

rcipublicac ab cpillolis de pace legatum ad k Albanum mittit, publicoquc nomine

rogat, ut pontificiam ditionem, quam ex foedere et laudabili inftituto majores fui

exteris armis petinunquam pafli eflent, bello infcftarc dcfincrct. Ad ea ab Albano

rcfponfumj belli initium a pontifice fadum, injuriofe Columniis ab eo habitis; qui.

bus utpotc clientibus fuis Cacfar et Angliac rex in tam julla caufa et tali tempore dc-

effe non pofiint. Sub id metatores 1 Palumbaram mittit, qui cohorti hofpitium de-

fignarent. Inter oppidanos praecipui duo fratres erant;quorum major natu, dum

deliberatur an praefidium accipi debeat, auctoritate fua pervicit, ne acciperetur,

fruftra redamante altero fratre, qui, nifi admitteretur miles, vitae et omnium fortu-

narum periculum imminere providebar. Id cum ad injuriam fuam pertinere cxilli-

marct Albanus, ftatim eo Vefp. Gonzagam cum deledis mittit, atque in iis O&avii

Albenantii cohortem; qui municipium vi cepir, omni faevitiae ac licentiae genere

in eo ufus. Heie vero ille, qui militet» admittendum ccnfucrat, et fratris pervica-

ciam fiedere non potuerat, poft obftinatum certamen cum augurium fuum nimis

verum fuifle videret, prudentiae in dando optime confilio laudem non minus infigni

facinore cumulavit ; et. Minime Deus finat, inquit, ut patriae, quam falutari confilio

meo ab interitu vindicare fruftra conatus fum, excidio luperfim, aut vitam, quam pro

patriae defenfione impendere non quivi, hoftis ludibrio fervent. Quibus didis,

feloppeto ad pedus appofito ac difplofo, fcipfum interfecit. Jamque Albanus, poli-

tis 11 Tufculi caftris, per® Cryptam-ferratam ac Marinum exercitui hofpitia diftribuc-

rat :quo ex vicinis locis ac

DTibure praecipue quotidie commeatus importabatur,

nullo plerumque comitante milite : unde conjctlans pontificios procul dubio tam

pulchram occafioncm non omilfuros efle,q Popolio negotium dat, ut cum levi ar-

matura loco commodo infidias ftrucret, et impetum faduros pontificios interciperet.

XV. Nec fagacitati Albani eventus defuit : nam, cum Baltafar r Rangonius cum

cl equitibus urbe fub vclpcram exiiflet, mane in infidias a Popolio dilpofitas incidit,

,v et

I NT F. R P R. 8 »7 martbffi Jel Trivia. * Aniaraao. * AfeoO. 1 MiK&k». ' Mitti. -

ritmJo. t Prmfilane 6- Avpti. * Cormto. ' Caftllt,.

k U At tAlkt. 1 JVWjw. « SAhtaaait.

• Frefeati. • Grotta-ferrata t Marino. * TivtB. » i! eeutc Ji Popoli. ’ rl roiitt Ran^oxe.

Digitized by Google

HISTORIARUM LIB. XVII. 595ct poft aliquod certamen, ignorantia locorum cum in declive et undique foda cir- CIDIDLVLcumcifum dumetum praccipicaflct, cacfusct ipfe cum fuis fere omnibus caprus cft, Henricus H.fruftra annitcnrc cardinali Carafa, qui cum luis auxilio fupervenerat, ut Popolio eamvictoriam eriperer. Nam ille, licet viribus inferior, cedendo ct violentam imprel-

fionem eludendo fcnflm fc in tutum cuin praeda recepit, magna laetitia ct gratula-

tione a luis acceptus. Carafa, re inferta, domum rcvcrfuscO. Eandem fortunam

cft expertus paulo poft Bartholomacus 1 Monrius, dum negligqptius agmen ducit a

ccc circiter equitibus circumdatus et captus, paflimejus milite diffugiente, ct impe-

dimentis amillis. Eo cafii ultra modum conftcrnatis pontificiorum animis, atque iplo

« pontificis in primis, omnes fic judicabant, fote, ut b Albanus virtoria ufus retia Ro-

mam cum toto exercitu tenderet, qua potiturus haud dubie credebatur : fcd ille, ad-

verfam anni tempeftatein caufatus, rem fununis difiicultatibus impeditam aggredi ve-

rebatur, cum providerer, fi eventus confilium comprobaret, res citra fanguinem con-

fici non poflc, ac fore, fi urbe potiretur, ut, amiflis in certamine multis ex fuis, cete-

ris praeda onuftis, ac proinde in pofterum certamen detrertaturis, exercitus totus

diftiparctur.

XVI. I taqu e de Oftia capienda confilium repetit, ct, excitato ad Tiberis fauccis

munimento, eodem loco quo quondam C. Marius tfalamitofillimis reipublicac tem-

poribus caftra metatus fuerat, urbem omni commeatu prohibere, jam oblimeta c Ti-

burtina via : ct ita pontificem, antequam auxiliares copiae c Gallia advenirent, ad

pacem aequis conditionibus faciendam ftatuit adigere. Eo confilio, impolitis Ti-

buri, Tulculo ct Poruificiac-arci, ac per vicina loca idoneis praefidiis, Oftiam tendit

:

ac, ne ipfe, qui commeatus inopia pontificem vexare cogitabat, annonae penuria pre-

meretur, fuosomneis tantum tertiam lixarum ct impedimentorum partem retinere

jubet, er expeJitos ad iter fc accingere. Igitur Kal. Novembr. cum J Albam verfus

Albanus incederer, quafi ante oculos virtricis urbis exercitus tradurtuscft ; ct egredi

aliquot equites levibus proeliis cum Hifpanis certavere. Inde 0 « 1 Feroniam ad ( So-

rartum-montem tertiis caftris vcnmm, praemiflo Afeanio Corneo, qui 2 Porcilianum

ct Ardeam in potcftatcm redigeret. Ardea ftatim deditionem fecit. Ad Porcilia-

num amiflis uno ct altero ex ordinum durtoribus, cum oppidani initio deditionem

facere rccufarcnr, tandem Afeanio imperata fc farturos oftendunt. Aperta annonae

via, quae b Neptuno ct Marino ad alendum militem comportabatur, mox a Carafa

duxSomac comiflus, ut locum hofti adeo commodum eriperet, fruftrafuit, ct cumfuorum jartura inde difccflit. Tandem Tiberis ponte (Iratus, navigiis in eam rem> Cajeta comportatis, quae, annulisct catenis ferreis junrtact fecundo flumine difpo-

fita, defuper tabulis inftratis, pediti, equiti ac tormentis tranfmittcndis ulum prae-

buere. Rebus ita ordinatis, Albanus tertiis caftris Oftiam venit : cumque praefidia-

rii ad defenfionem fc compararent, k Albenantius legionis dux cum Mario filio inibi

fauciatus cft ; continuoque a Vclp. Gonzaga datum negotium Francifco 1 Tolfac, Oc-

tavio Albenantio, Joanni Francifco Carafac, ut portam urbis incenderent : fcd, cumpropugnaculo munitam eam offendiffenr, res majoribus tormentis egere vifa cft iif-

que admotis valvae rcfrartac:quo farto, praefidiarii urbe dclcrta in arcem fc recepe-

runt. Urbe potitus Gonzaga ei dftpofitis per cain (lationibus, in infulam, in qua

nuchinac bclUcae erant, concedit. Albanus paulo infra cum Hilpano peditatu ce

univerfo equitatu caftra ponit, ac pontem fterni jubet, tranfmiflis in ulteriorem ripam

majoribus tormentis ; ct rurfus uno inferius milliari, ij c a Tiberis faucibus circiter

paflibus,

VAR. LF. CT. “ pontifice P.P.o.f.d. * Feroniae lucum tertiis P.D.o.

INT F. R P R. * dtl Marte. b U duc sltlx. * Strada di Tivoli. 4 Albano. * Luet di Feronia1 Monte di S. Sitwftr». * Porciihana c£“ Ardea. 11 Nettuno & Marino. ‘ Catta. k dAbenante.• delh Tolfa.

NOT, i Alexander Andrc*J, unde dcluniptus locus, fic fcribit, t'anit ad aBogzlart f% m kafet vrr-

[o Patrica. Pat.

Digitized by Google

596 JAC.-AUG. THUANiGIDIOLVI. partibus, propugnaculum tumultuaria opera erigit. Inde totus impetus in arcem

HenricusU. verfus, verberatione direrta ad eam partem quae Tiberim refpicit, firmo muro ac

duabus turribus tertam > quarum altera, quae ad Septentrionem fpcftat, rotunda crt,

fluvio impendens; quadrata altera, ultraquc foflam haud admodum profundam ha-

bet. F.x infula, quae in fluvio cft, vi majoribus tormentis pulfati muri ex adverfo

arcis, quam Horatius * Sbirrus cum cxiv dclcrtis praefidiariis renebat; qui, dufta

intus fofla et crcrtis jd latera tumultuariis ex terra aggcfta propugnaculis, locum fum-ma alacritate defendendum fufeeperat. Huic ut animos adderet P.Strozzius, cumili cio peditum et ccc levis armaturae equitibus urbe exierat, ut, fi hortes ab oppug-natione repellerentur, ad omnem occafioncm erumpentibus fuis pracfto eflet. Is ju

amnis Tiberim influentis margine durta fofla caftra munit, haud longe inde

coepto propugnaculo, utHifpanorum cxcurfioncs impediret. Pervii dies verbera-

tione continuata, cum, fruflra hortante b Corneo, praefidiarii deditionem facere rccu-

iarent, Vcfpafianus Gonzaga ab Albano impetrat, ut cum fuis in ruinam quamvis af-

ccnfu difficilem primus impetum faceret : tum xv Kalend. Dcccmbr. jartis inter du-

ces fortibus, primae partes Joanni Francifco Tolfac funt delatae : hunc Dominicus* Maximus proxime fcqucbarur, ac deinceps v alii. Albanus interea, tranfmiflo

ponte, equitatus partem in infula reliquerat ; altera M. Ant. d Columnae et c Popoliotradita, quibus negotium datum, ut Romam ufquc excurrerent, quo pontificios auxl-

liarcis tantifper dirtincrcnr, dum in arcem impetus fieret. Dato figno, cum jamcum fuis propinquaret Tolfa, in foflam cxfccnfurus in crure grave vulnus accipit:

cumque Dominicum Maximum fere folum ac paucos alios fubfcqui videret, et nihilo-

minus Vcfp. Gonzagam retro cum omnibus fuis in armis efle animadverteret, ulte-

rius progreditur ad turrem ufquc obviam; cumque jam Gonzaga prope edet, et om-ncis ad pugnam fortiter capcffcndam hortaretur, accepto in fuperiore labro vulnere,

inde afportatus crt ; quo farto, retufa prima illa alacritate, fegnior miles ad impetum

faciendum fuit, quamvis Tolfa, qui etiam faucius turri fucccflcrat, nullum non flrc-

nui militis officium eo dic pracftitiflct. Tandem, refidente militum ardore, Alba-

nus, qui haud longe fpertator aberat, Alvaro Acoftac duci impigro imperat, ut cumdclcrtis ex Hi(pano peditatu ccc ipfc ad Italos proficifccrctur, et certamen rcftitucrcr.

Id ille fumma celeritate cxfccutus, ubi ad cos venit, pracmiffis 11 tormentis cam-

pcflribus, quibus propugnatores repelleret, flarim in foflam fc demittit, et eadem ala-

critate in ruinam infilit i cumque per foramen ipfc cum aliquot amicis ingreflus edet,

ibi interceptus a defenforibus male cum fuis mulrtatur, acceptoque ingenti vulnere

haud multo port dcccflit. Ad haec aliud acccffit incommodum, ut, difplofis tor-

mentis, Hifpani, qui jam infilicranr, cum incertum eflet, qua in parte edent, a fuis

contrucidarentur. Ita cum foris et intus Hifpani infeflarentur, jam fole ad occa-

fum vergente, Albanus receptui cani jubet. Defiderati eo dic praeter Acoftam xc

circiter Hifpani: fauciaticx Italis Gonzaga. Tolfa, Lco f Maflacanus, dum v cohor-

tes ad impetum faciendum deftinatas, quae tardius incedebant, urget, et Marcellus

g Mormilius, qui ante alios in murum evaferat, et fumma virtute praefidiariorum vim

furtinucrat. Capti Oftavius Mormilius, Julius h Longus, et r, circiter milites. Sed

rcpulfi Hifpani tantum nihilominus fui terrorem obfdfis reliquere, utportridic, pe-

tito cum Corneo colloquio, vitam parti deditionem fecerint, decimo, poftquam arx

obfideri coeperat, die.

XVII. Mox induciae 5 Sanfloriani cardinalis interventu inter Albanum er ponti-

ficem fartae funt, quae inm Kal. Dcccmbr. exibant : fcd, cum biduo poft Albanus et

Carafa cardinalis in infula, quae media inter duos exercitus erat, conycnifTcnt, poft

amicum in Ipccicm colloquium in xl dies rurfus prorogatae funt; intra quod tempus

conditionesINTERPR. • da Io Skirra. ‘ drlla Carnia. c d) Maffuna. * Cohmu. • ;/ tsntt dt VepaH ' Maz-

SMfanc. * JMamilt. * Lania. 1 di Santafert.

Digitized by Google

'

HISTORIARUM LIB. XVII. 597conditiones a pontifice et Carafis propofitac ad regem Angliae perferrentur, et, ac- C101DLVI.

cedente ipfius confcnfu, pax inter cum et pontificem firmaretur. Ejus fupra modum Henricus II.

defiderio flagrabat Albanus, quod e re principis fui dic cerneret, pace cumpontifice facta, res ea parte tranquillas relinquere, ut, fi induciae inter utrumque

principem factae rumperentur, quod propediem factum iri apparebat, a tergo fccu-

rus totas vircis in Infubreset Subalpinam regionem immitteret, er oppida his in pro»

vinciis a noftris nuper capta recuperaret:quod fi intra id tempus cum pontifice rronfi-

gi non pollet, tantifper temporis lucrifaceret, quo militem continuo militiae labore

fcfliim et rerumomnium inopia laborantem reficere, mummenta coepta exaedificare,

ac res in regno conftitucrc pollet. Nec ingratae Carafis induciae fuere, ab omni re

imparatis, et in dies Guifii auxiliarcis copias pracftol antibus. Albanus veto, tempus

illud fibi perire minime pafliis, extemplo munitionem coeptam fetiinatis operibus ur-

get, et alteram ad * Neptunum inflituit, quod is locus ad commeatum couvchcndum

valde opportunus videretur. Tum Ofliacarci impolitis idccc peditibus Hilpanis

cum vili machinis, ducibus Juliano 1» Vafeo Avilaet Ftancifco Hurtado Mcndoza,

prid. Kalend Dccembr. caftris motis, Anagniam verfus proficifcitur. Tum, relido

in iis locis «Popolio cum levi armatura, qui per abfentiam ejus fummac rerum prae-

eflet, dimilfo Italo peditatu et diftributis inhybernaHifpanis, ipfc Neapolim magnis

itineribus contendit i dato negotio “ Lupo d Mardoni, ut e Cajeta et Neapoli comme-atum abundantem Neptunum et in munimentum coeptum et Oftiac arcem inferen-

dum curaret ; quod ille fumma diligentia pracftitit : neque tamen naviculariorum

fraudem evitare potuit, qui, ut furtum celarent, arenam farinae admifccbanr j ita

pondere, ad quod farinam admetiebantur, aequato:quod ubi animadverfum, pau-

corum poena fraudi obviam itum cft. Poilquam Neapolim venit Albanus, et de

pontificiorum in annum fcqucntcin belli apparatibus cognovit, convocato regni pro-

cerum concilio, cos in tanto periculo ad vircis jungendas et pecuniam conferendam

hortatur. In eo decretum, ut xxx cid peditum Italorum confcribcrcntur:quorum

pars per praefidia maritima ad propulfandosdallisTurcicac impetus diftribucrctur j

pars in limite, qui pontificiam ditionem attingit, collocaretur ; pars in exercitu

cllct, quem ille rurfus in f Latium mitteret. In Germania vi cid peditum item con-

feriptaj quae perCroatiam ctlftriam acR Julii-forum dcdu&a ad h Tcrgcftum navi-

bus imponerentur, et, tranfmiflb* Hadriatico finu, juxta k Aternum, quae hodie

Filcaria cft, in regno exponerentur. Jam ad exercitum venerant iicid Germani,

duceGafparc 1 Fclfio, veterani milites, quos Albanus ftatim Cajetae navibus impofi-

tos ad Popolium, quem in Latio reliquerat, mifit. Evocati et ex m Gallia Cilpadana

iv cid Germani, quibus Albcricus Lodronius homo bellis fuperioribus exercitatus

praeerat. Expc&abantur et ex Hifpania m cid peditum, qui jam n Barcinonam ve-

nerant. Equitatus etiam novis deledibus audus ulque ad cid io equitum numerum.

Tum deliberatum de ratione tuendi limitis: et initio quidem placebat, ut fuperior

limes dedudis inde praefidiis omnino dcfcrcrctur, et annona, quae exportari non

poflet, in agro incenderetur, reliqua in munitiora loca reconderetur : omnes vires

circa Neapolim contraherentur; qua parte ft Galli impetum facerent, refiftendo pares

eflent i fin per 0 Samnium et nudatas praefidiis regiones iter haberent, commeatus pe-

nuria deficerent. In hanc fententiam Albanus propendebat : Ferdinandus vero

Conzaga, quem poft judicium a Cacfare in Belgio acceptum non ita bene affedo

animo in Italiam privatum veniiTe diximus, poft ampliflimas a lautu Veneto

propofitas

VAR. LECT. * Lopeiio P.D.o. f.d.~1NTERPR. * NrUuxtf. b Vafanet. AAviL. * il tente Ai Popoli. * At MarAtmex. « Gaeta rf-

Naf/ei. 1 Campa;,** dt Rotaa. * Frinii. h Trisfit. ‘ Gtlfe At Venetia. * Peftnrn. 'Aborta Ai Pelf*.

* I.onbitrAtt " Barctiaat. * Abbrnzzo.

To M. I. 7 M

Digitized by Google

598CDOLVI.

HenricusIL

JAC. AU G. THUANIpropofitas conditiones, fi rcipublicac ftipcndiis militare vellet, quas ille valetudinem

caulatns honefte recufavit, cum in regnum, ubi locupletes admodum pofleffiones ex

uxoris Ifabellac 1 Capuanac dote habebat, venifler, quid fuper ea re fibi videretur ab

Albano per litcras rogatus, ipfc Neapolim ire voluit ; ut, coram auditis aliorum belli

dudtorum fententiis, fuam expromeret. Heie in concilio, Qui Neapolim folam, in-

quit, deferto limite, defendendam cenfent, eos anguftiis temporis et copiarum exi-

guo numero potius quam periculi magnitudine confilium fuum metiri exiftimo

;

quippe cum fummopere verendum fit, fi limes praefidiis nudetur, ne Galli, occupa-

tis regni vectigalibus, fine quibus belli fumptus diufuftincre non polfumus, et pro-

vincialium favore adjuti, qui felices fucccfliis fere confcqui folct, ad haec recenti uf-

que milite firmiores, brevi citra fanguinem tota regione potiantur. Itaque longe

tutius videtur, ut Galli primo ftatim ingreflu prohibeantur, et, antequam vircis col-

ligant, frangantur, ac debilitentur : fic enim fiet, ut rctufo primo illo impetu moxeorum vires ac confilia diflipentur. Nam id fere ufu venire cernimus, et in Gallis

veriflimum efle confirmat antiquitas, quae illorum impetus initio plus quam virileis,

ad extremum minus quam foemincos efle prodidit. Proximum eft, ut annona in

munita loca recondatur;quod fi omnino perfici nequeat, trufatilia faltem piftrina,

quae in regno pafiim obvia funt, tollantur, ne venienti horti ufui efle portint. Nam,fi e longinquo annona comportetur, in multos dies fuperefle non poterit 5 unde nc-

ccflario fcquctur, ut aut Galli ftatim in limine regni confiftant, aut, fi in provinciam

cum numerofo exercitu ingrediantur, tanto citius penuriam fentiant et conficiantur >

quod et bene affc&is popularium animis alacritatem addet, et contra inimicis auda-

ciam ac nocendi voluntatem adimet:plurcs item arces et munita loca a tergo relin-

quantur, quae, in tempore ncccflariis omnibus rebus abunde inftru&a, progredientem

hortem diftincant, ut in fingulis hofpitiis ncceffarium habeat pugnare, et quotidie

nullo noftro damno periclitari. Eft enim vix dittu credibile quantas commoditates

domi fedentibus afferat, bellum protelare j quam contra damnofum fit, venienti e

longinquo horti procul ab auxiliis in hoftico cum omnium rerum penuria, locorum

difficultatibus, aeris ac coeli infueti intemperie in horas conftidari ; unde plerumque

evenire videas, ut qui amici erant et focii foederati, fi bellum in ipforum agro diutius

trahatur, confilia mutent, et alienatis animis in contrarias parteis tranfeant. Quod

et brevi de pontificiae ditionis populis, de Carafis ac pontifice ipfo futurum auguror

;

quos Gallorum infolentiae pertaefos mox fatictas ac denique poenitentia capiet.

Haec eft optima ac tutifllma belli gerendi et falutis publicae expediendae ratio, qua pe-

ritus rei militaris dux gloriam ac viftoriam reportare, fin fortuna confiliis non rc/pon-

deat, honefte ac fine dedecore cadere queat. Igitur mea fententia eft, ut limes de-

fendatur, et valida praefidia b * Civitellae, Aterno ad Truentum, tum «Thearinae ci-

vitati, d Ariano, e Artemifio Apuliam verfus, ac denique Capuae et Nolae juxta Nea-

polim imponantur. In quam fententiam ftatim Albanus et poft cum omnes iere.

Nolae muniendae ac cuftodicndac cura Vcfpafiano Gonzagae, Capuae f Sanfloriano

commifla eft. Garfias Tolctanusa Venufium, Artemifium, quod nunc h Agathae-

fanum appellant, et Arianum fervare juflus. «Trcvico negotium datum, ut cum

copiis, quas habebar, in Apulia fc contineret, atque ibi aditus infideret, ad defenden-

dum tclonium, quod longe ampli(fimum regni vc&igal petituros primum noftros

apparebat. Nam, ea parte Odetum k Fuxium Lautrecum ante xxx annos in regnum

impreflionem fcciflc, recens adhuc hominum memoria erat. Exeuntibus induciis,

Scrmoncta,

INTER PR * da Cafvua. * dvittUa fir le Tento. « Ctieti. * Aerian. ' Artem,Jis a Santa

Agctka. • ti ‘ente di Santafert, i Vtnfa. " 5-»/- Agatba > le mmrfm de Trivkt. de Fotx, feur

de ttontret.

NOT. * Lege CrwteUae ad Tenentam, Aterni, n'eft point fitucfyr le Tronro, mais fururi fieuvede

tnm Tbtathue,&t- Car Aterno, vulgo Pcfcara, foo nom mdinc. Pnt.

HISTORIARUM LIB. XVII. 599Scrmoncta, » Privernum, b Sonninum, c Sinucfta rebellavere : cumque d Algidi, COIOLVI.fivc Arcis Ponrificiae municipes, quibus praeerat 8 Samio Taliacotius, vim a pontili- Henricus IL

ciis metuerent, a Pompeio { Columna, qui per 8 Popolii ablentiam fummac rerum

praeerat, auxilia petiere. Is igitur cum l deledis Italis ex Torralvac cohorte, ac to-

tidem Hifpanis ex h Ferrandi Gomezii itidem cohorte, cum PompcioTuttavilla juvene

ftrcnuoaccc aliis Hifpanis, > Tibure profedus, nodu cum forte obvium habuiflct

Alex. Columnam et k Cincium Capiluccum, qui Roma 1 Zagarolum cum fuis ten-

debant, interceptos in fugam vertit: xxx circiter occifi, cc Tibur dedudi funt, at-

que, armis ademptis poftea dimifii. Quo facio, c auxiliares illi, qui in arcem ponti-

ficiam a Pompeio Columna introdudi fuerant, cum improvifi™ Velitras ufquccxcur-

riflent, magnas praedas abegerunt. Vclitrcnfcs fpem de Aree Pontificia occupanda,

cujufdam ex primariis civibus ope, conceperant ; rcfquc agebatur Galli huc illuc

commeantis interventu. Cum ad condidam diem exiUTent, et idoneo loco, ut ipfis

videbatur, infidias abdidiflenr, ex quibus ligno dato impetum facerent, re cognita,

Alexander n Androcius, qui loco praeerat, comprchcnfis fummo fiicntio confciis

xnoxque ftrangulatis, illicodclcdos emittit, qui anguftias, per quas Vclitrcnfibus re-

deuntibus tranfeundum erat, fervarent. Nec Androcii alius fruftra fuit : nam, cumVclitrcnfcs nufquam lignum dari ex oppido viderent, reque infeda difccdcrent, dumredeunt, ab infidiatoribus intercepti ac caefi funt : lxx fere ex iis capti.

XVIII. Secundum haec Strozziusac°Paliani dux cum vi cid peditum, io ccc

equitibus ac vi machinis urbe exeunt j et cum a munitione in Tiberi ab Hifpanis infti*

tuta et ab Oftia multum damni Romanos accipere viderent, audirique pafiim nonocculta civium murmura, quae alienatos animos proderent, eo ante omnia conver-

tendas vircis duxerunt, priufquam munitio illa perficeretur, et ruinae in arce Oftiae

et oppido nuper fallac farciri pollent. Cum igitur Oftiam oppugnare dccrcviflent,

nec adhuc certo de loci fitu, foliae altitudine, atque an aquam teneret, cognofccrc

potuiflent, M. Antonius Monlucius, qui cum p Bcnaci regulo et Charrio peditatui

praeerat, Audio gloriae provedus, cum in ftationc efiet, id faciendum fufccpit. Ve-rum, loco diligenter conlidcrato, dum redit, feiopperi idu in pcdusacccpto vulne-

ratus cft, vixque in Strozzii hofpitium illatus et ledo impolitus latis temporis habuit,

antequam expiraret, quo plene ac vere Strozzium de re omni certiorem redderet.

Hic exitus fuit Monlucii, ftrenui ac fupra aetatem fagacis adolcfccntis, in maximumducem procul dubio evafuri, fi diutius fupcrfuillet : cujus praematuram mortemcum Blalius parens tantopere in commentariis fuis deploret, ei quoque honefto hocelogio parentare volui. Deinceps in capienda Oftia exiguum negotium fuit : namftatim ad primum Strozzii adventum praefidiarii Hifpani arcem deferunt, et in mu-nitionem confugiunt, quae ftatim admotis tormentis dedita cft a Joanne ' Vafeo A-vila, Fr. Hurtado Mcndoza, et * * Oartizio Vera magnae audoriraris apud * Albanumduce, quod * Orbitclli tormentorum praefedus et aliis locis ftrenuam operam na-

vaflet. Dimifll incolumes praefidiarii, et “Neptunum, uti convenerat, dedudi funt.

Tam facilis deditio Avilac poftea culpae tributa cft : ac rumor fuit, cum a noftris cor-

ruptum j fcd, live ignavia ftvc perfidia in caufa fuerit, ob id biennio poft illc*Brux-

cllis capite plexus cft: plcrifque fadum cxcufantibus, quod, nondum refedis ruinis,

et undante pallim ob pluviofam coeli conftirutioncm regione, metus erat, ne ob-ftrudo Tiberis oftio, aquis fluvii rcgurgiiantibus obfclfi haurirentur. Capta Oftia

miflo Cincio Capilucco Palcftrina et S. Angeli caftrum, nec multo poft y Tufculum

VAR. LECT. •Orrizk» P.

INTERPR. » Tiferno. Sonnrno. eStffa. * Rocce di Pefe. « Senfone de TagUeeozze. • Co-

lonne. * il conte di Popo/ir k Ferrentr Gomez. ' Tivoti. * Cenem Captzaeebi. 1 Zegerolo. " Veletri.* Androcie. • Gmvemu Carefa , duc* di Palieno, o U baron de Binee

, & le eapitain* Ckerry. •> Vefantt.etAviU. • Ortiz de Vere. • le dee tCAlht. ' Orbitel/o. Kettuno. * Bmxtl/et. > Frtfcefi.

Digitized by Google

6ooCl:,nLVI.

Hlnricus II.

J AC. AUG. THUANIa Frandfco Villa et Hieronymo Frangipanc recepta $ » Crypta-ferrata item et b Mari-

num et Gandulfi caftrum;quorum locorum cuflodia Joanni Thomac Epiphanio

«NarnienH credita fuerat, qui (pedatus alias bello dux, cum funimam virtutem ac

diligentiam in Gandulfi-caftro fervando, quo fc cum luis receperat, oftendilfct, ac

poftrcmo a milite deditionem facere coaduscflct, obid tamen a d Popolio non fine

nota repreheu fus Vcnctias fcccflit ; ubi, fpretis ampli Almis conditionibus, fc priva-

tum continuit, ne fides fua ob ea quae acciderant in fufpicioncm olim vocari pofler.

Mox et c Pauli-fanum, quod ciun dimidia Hifpanorum cohorte tenebatur, pariter re-

ceptum cft, municipibus in femifomneis pracftdiarios tanta immanitate faevientibus,

ut vix cladis nuncius fupcrfucrit. Receptis undique oppidis, Popolius, qui nuper

cum ii peditum Hifpanorum fignis et equitatu c Samnio Tibur redierat, cum locum

vaftum citra periculum teneri nonpofle animadverteret, tam vicinis noftris, veritus,

ne, fi diutius ibi commoraretur, anguftiis occupatis intercluderetur, inde difccdit, et

Valerii vicum petit;quo jam Gafpar f Fclfius cum Germanis fuis venerat. Ibi trcls

dies commoratus, quos muniendo loco impendit, et, relidis n Hifpanorum fignis

fub Gomefio 8 Turrio et Petro Caftellano, ipfc cum Germanis « h Arcicolium et Otri-

culum fc contulit, ut inde rerum eventum opperiretur. Ibi dum eflet, intcllcdo

nofttos jam » Valcrii-vicum obfcdiflc, reique certiore fado per litcras i Albano, cumrcfponfum hoc ab eo tuliffct, ne Germanos incaflum fatigaret, fed k Anagniae et Fru-

finonac majoris momenti oppidis cuftodicndis fervaret, fc continuit, dum interca

Valcrii-vicus, v dierum continua verberatione aperto muro, a noftris impetu captus

cft, diffugientibus praefidiariis, qui in arcem recepti mox deditionem fecere. Occifi

inibi cc circiter Hifpani i vix Vafeonum et Helvetiorum furori temperante Paliano,

qui ipfc ordines circumiens efferatum militem ad humanitatem hortabatur. Eo fuc-

ccflu territus Popolius, •Tibure digrdfus, m Ferentinum tendit > nec dubitabatur,

quin fi Strozzius ad n Fucinum lacum caftra promoviffet, non folum commeatus in-

gentem copiam nadus eflet, fed etreshoftium in extremum diferimen adduxiffet:

verum, contentus® Amiculum Corradi diripuifte, et p Sabiacum ufque cxcurfioncs

fcciflc, nullo praeterea operae pretio fado, Romam redierat. Eodem tempore ’ Ca-

vium et Gennazanum a Francifco T Columna recepta; cui mox ct*Mons-fortinus,

deferente locum Francilco f Brancatio, Popolii juflu paruit, a noftris poftea cxuftus.

Tunc et Ludovicus * Sabellus Collalti regulus et Jo. Antonius u Manerius, ambo ii

cohortium duces, deferto Albano, in pontificis caftra tranfierc i fruftra dilfuadcnte

v Gabriclc, qui eos, ut regi Angliac, fub quo merebant, fidem iervarent, hortabatur.

* Cellae quoque a Sabello tentatae, fed irrito fucccffu, egregiam operam in carum

defenfione navante Molefio, qui Sabcllianos faepius cum damno repulit. Interca

Albanus M. Antonio Columnae imperat, ut cum ivcid Italorum et vi machinis in

y Latium dcfccndat ; et Popolio, ut equitatum ad Gerraani-fanum reducat, et Ger-

manos atque Hiipanos pedites * Veruto, «Bauco, Aletrio, ac Ferentino deducat, et

tb Venafrum petere jubeat, ubi ipfc exercitum cogere decreverat. Jam enim de Gui-

fii adventu audierat.

XIX. Verum, antequam ulterius progrediamur, res exigit, ut, quae apud nos, in

Germania, et aliis locis hoc anuo acta funt, prius explicentur. Ut in Anglia fic ei in

Gallia levere in Proreflamcis animadverfum cft. Nam Joannes « Rabccus, Ccrifiaco

in

V AR . LEC T. • Arzicolium P.D.o f.

b Marine, e Cafiel Gaudo/fo.1 da Narni.

INT E R P R. * Grotta-fenata. * Manne, e Cafiel Gandoljo. * « t*arm « ,/ ente d

,

San Pole. < Feilz. t Je la Torre, e Don Frdro di Cafii^ha. ' f™*1*.

,,

i U duc dAltr ‘ Aaarri e Frufolone. ' Tr.vii. » Ferentina. Uro de Ce.au, Andrci

Strada d, Tat liacozz,. • Amtitolo di Corrade, e SnUaco. < Cavi , Ginnazzavr <£**'* f™ ’

fertino. ‘ hrancazzo » SaveUo, feigfotur de Cellalro.0 Maneri. 'babrttlMoUf. kCeJk.

i Camfjina di Ruma. * Ferali “ Barca & Alalf». «-* Fenafro. « JUeee, natifde Cenfi Moupujou

tu tajfe Mormandit

Digitized by Coqgjf

HISTORIARUM LIR XVII. 6otin inferiore Ncuflria natus, profeflione Franci fcanus, 1 Joannes 1 Rufus in Andibus, CIDIOLVLqui eam doctrinam Genevae er bLaufanac imbiberat, (acris olim initiatus, ambo cAn- HenricusU.degavi viii Kalend. Maii fummo fupplicio affc&i funt. Joannes item Bertrandus,

d Montorio in agro Vindocino natus, 'Blocfis, Bartholomacus Hedor, f Auguftoriti

Pictonum natus, B Augultac Taurinorum, Hieronymus Calaubonus h Benearnenfis

5 Burdigalae flammis uftulati iunt:quo eodem loco Arnoldus v Moncrius, Acmiliani-

fano natus, xxv annorum juvenis, et Joannes 1 Cafa Liburnenfis xxvii, cjufdcm cri-

minis poflulati funt. Verum inter judices variatum fententiis, cum alii coscapifis

poena plectendos efle dicerent, alii cum iis mitius agi debere ccnfercnt, et in coeno-

bium aliquod ad bimcftre pautove longius tempus relegandos, fi forte eo fpatio melius

confulti aut a theologis moniti et ledis veterum patrum libris infltudiores rcfipifccre

vellent : neque enim facris aut profanis libris traditum efle, cos, qui ufpiam a religio-

nis fcitis aberrarint, protinus fummo fupplicio afficiendos efle ; quod proximis de-

mum xl annis ufurpari cocpiflcc : haberi hoc tempore occumcnicum concilium,

cujus decreta propediem in vulgus exitura fint ; iis promulgatis, in pofterum de con-

troverfis religionis capitibus citra manifeftum fcclus amplius dubitari non polle. Cumigitur in ea dafle, quae judiciis criminalibus praceft, inter judices non convenirer,

paribus ab utraque parte fententiis, non in mitiorem, uti moris cfl apud nos in caufis

capitalibus, ablolutionis favore, verum, ut in civilibus, res a principe claflfc dirempta

cfl, et confenticntibus omnium calculis rei, nulla aetatis habita ratione, ad mortemdamnati funt; er, ut claufis portis cuftodiac per urbem difponcrcntur, dum fuppli-

cium fumcrctur, a fetutu decretum. Poflquam flammae arferunr, tantus terror ad-

flanteis invafit, ur, quali hofte perfequente, omnes diffugerent, et accenfi ac ceteri

xuiniflri, qui aderant, in proximas aedeis dilabcrcntur, et, ut abfeonderentur et vitae

parceretur, obvios rogarent. Itidem a fenatu Camberitano in * Allobrogibus in

Joannem n Trigalctum, Antonium «Laboriam, Joannem p Vernullum animadver-

fum cfl, Geneva miflbs, ut clanculum religionem regiis legibus damnatam edocerent

:

et, quamvis q lknutes, qui cos in litcrarum Audi is Laufanac aluerant, pro foedere per

oratores poenam apud regem deprecarentur, nihil impetrare potuerunt, quod rex

eam licentiam ad regni perniciem pertinere exiflimaret.

XX. 'Senatus Camberitani mentio me admonet, ut de memorabili judicio^

quod in Raimundum Pclifloncm curiae illius praefidem, Joannem» Boeflonum fa-

cris initiatum, Ludovicum * Rozetum ct a Crafuiium, confiliarios, Juliano *Taboct io

cognitore regio infligante, a >' fenatu Divioncnfi latum cfl, ctpoftca hoc anno a Pa-

iificnfi fenatu rctradatum, paucis agam;quoniam ea res magna contentione inter

aulae proceres agitata fuit. Taboetius, cum a*Peliflbne verbis acrioribus fenatus

juflii cafligatus fuifler, homo impotens animi ultra modum difcruciabacur, et tempus

commodum opperiebatur, quo injuriam fibi, uti rcbatur, ea corrcdionc illatam ul-

cifccretur. Nondum aperta per fraudes ac licentiam ad expilandum regis aerarium

via, proceres, qui ad rem faciendam attentiores erant, “ ad fumptus neceflarios in

aula fuflinendos, ex delationibus et cjulinodi odiofis criminibus lucrum captabant;

cmiflariofquc per provincias habebant, quorum ope ad avaritiam explendam uteban-

tur. Igitur Taboetius, ante quadriennium cum Guifio, ad quem damnatorum bona

ex regis dono recafura erant, pactus, cum inflituta acculatione Peliflbnis et aliorum

nominaVAR. LECT. • ad fumptus neceflarios in aula fuftinendo* itfunt P.

INTERPR. 1 de Rcufraw Anievin. b Laufanne. « Anseri. * fifontarre en Vendtfmis. • Blott.

r PaUlien, « Tnrin. " Btarnm. 1 Btnrdtanx. " Manter dt S'. F.milien en Bourdehis 1 it Cazit

Je Liifiin-ne pret V->urde**x. m Ssvoye. • Trignht. « Ld+rie. * 1'ernto. * ituxdu etuIon de Btrnr.

» U parUment it Ciambtry. • BtrJJomi. 1 dn Pozel. • Crafinr. * TaMdjfrtegmr in rej. r

/

e

fariar,eat dt Dijan. * Pelijfom.

NOT. 1 Dele Joanntt: lege Pftrnt. Put-

Tom. I. 7 N

si

l

i

/

i

.

('A

i

Digitized by Google

602 JAC. AUG. THUANICIODLVI. nomina dc repetundis detuliflet, quaeftio* fenatui Divionenfi, in quo Guifius, ut-

HcmricUsII. pote provinciae praefes, praecipuam audoritatem habebat, demandatur. Eammagna feveritate fenatus exercuit * et b Crafinium magiftratu annum abftinere jubet,

e pelifloncm infamia notatum tradu&umquc in foro deportandum ccnfct, et d Bocl-

fono ac Rozeto magiftratum omnino abrogat, irrogata fingulis grandi pecuniaria

jnulfta. Haec a&a vi Non. Maii, v Kalend. Quintii, et pridie Non. Sextii. Verumii poftea, Momorantii equitum magiftri Guifianorum aemuli commendatione, a

rege impetravere, ut rem judicatam fenatus Parifienfis rccognofccrct:

qui, decretis

illis anno fuperiore xvii Kalend. Jun. indu&is, cum litem e Taboctio calumniae no-

mine acftimari, et quacftioncm de tota re diligentius ac plenius haberi decrcviflcr,

curia Divionenfis, quae hoc ad injuriam fuam pertinere arbitrabatur, Guifii favore

hac in re fulta, per legatos e fuo ordine ad regem miilbs contra morem faflum efle

dcmonflrat, ut fupremarum curiarum judicia rccognofcantur. Igitur rex plus aequo

facilis, qui faepe ab aulae fuac proceribus, quos diligebat, huc illuc impellebatur, ut

Guifio fatisfuccrct, Chriftophorum f Thuanum praefidem et Claudium 8 Anjoranum

ac Jacobum h Violam conhJiarios, qui judicio interfuerant, in aulam evocat } Thua-

noque audito, per procanccllarium, fenatum quidem Divionenfem ex animi fenten-

tia, ceterum Pariftcnfcm refte ac juridice dccrcviflc, pronunciat: proinde ejus de-

cretum confirmat } et pari numero ex utraque curia judices aevi praeterea libello-

rum fupplicum magiftros delegat, qui dc Taboctii accufationibus cognofcercnt. li-

que hoc demum anno iv Eid. O&obr. Pclifionem, Boeflonum et Crafinium abfol-

vunt, et ingenti pecunia fingulorum nomine litem Taboctio aeftimant : ipfum prae-

terea veftc exutum, nudo capite ac pedibus, et fune ad collum alligato, taedam ma-

nu praeferentem, ante ora vulgi per urbis plateas, tum etiam 1 Camberiti traduci ju-

bent. Hoc judicium ut magnam invidiam Guifianis [*] conflavit, ira occultas fimul-

tates cum Momorantio jam a multo tempore contra&as, quae in regni exitium poftre-

mo evafere, vehementer exacerbavit.

XXI. In Germania hoc anno fere res pacatae fuere, nifiquod in Pannonia fupe-

riore, quae nunc Auftria dicitur, et k Vindelicia, ob religionem, ferpente jam focio-

rum Auguftanac confcflionis exemplo, popularium animi aliquantum commoti

funt. Ac fub exitum quidem anni praecedentis Ferdinandus rex Germaniae primores

de auxiliis in Tureum, qui Tranfylvaniam fertiliflimam et equitatu abundantem re-

gionem rcpofccbat, decernendis per legatos folicitavcrat j caquc dc caufa conventus

in Auftria habuerat, in quibus inferiores Auftriaci liberam fibi religionem concedi

poftulabant : fed rex cos ad Ratifponae comitia rejecit ; fimulque conftituit, ut,

quando praefens a Tureo imminebat periculum, fibi ad Eid. Januar. Viennae pracfto

cflent. Quo tempore cum convcniflent, rege auxilia contra Tureum urgente, illi

pridie Kalend. Febr. ante omnia dc religione agendum efle rcfpondcnt:jam fc ante

xiv annos eadem dc re faepius apud ipfum egifle ; nec precibus cotum fatisfaftum

efle i fed contra duriflima propofita cdi&a, quibus ipforum confcientiis vis afferatur

:

fruftra dc bello externo cogitari, nifi pax domi conftituatur ; hoc cft, reftituta puriore

dodrina mentibus quies paretur;qua deficiente et Dei iram provocari, et diffidenti-

bus animis dc collatione in communem hoftem facienda haud facile conveniri pofle.

Orant igitur, quod aliis fuis provinciis largitus fit, id ipfum ne A uftriacis deneger, et

ccclefiac miniftris ac ludimagiftris, qui puriorem do&rinam « prae fc ferant, nulla ob

eam caufam fiat moleftia. Ad haec Ferdinandus, fibi non integrum efle dicit,

catholicae

P. L* ex- calumniofis accufationibus emolumentum captantibus

VAR. LECT. • profiteantur P. D. o. f.d.

INTERPR. * U ftrUmtnt d* Dijw. * Crifiju. « Ftbffo*. * Btijfmf. « Tahei/. r at Teou

« Awjtrant. * VioU.jCbsmberj. * Bavitre.

HISTORIARUM LIB. XVII. 603

catholicae religionis a majoribus traditae praeceptis ab incuntc aetate imbuto et innu- COIPI. VI.

trito, quidquam in ea mutare, aut ei ulia ratione praejudicare : fcd, cum non igno- HenricusII.

rct, quantis calamitatibus caufam haec fcillura dederit, cum Caelare fratre conjundis

ftudiisin id incubuilTc, ut farciendi illius diflidii ratio inirctur: ea propter Tridenti-

num concilium Germanorum principum rogatu indidum ede ; in quo fi res hadenus

componi non potuere, id vero non ipforum culpae fcd temporibus, quae inciderunt,

tribuendum efle:quo tamen omnibus manifeftum fiat, quantopere fuis gratificari

cupiat, decretura, quod de cocna Dominica lub utraque fpccic fumenda fecerit, in

eorum gratiam remittere ; modo in ceteris, repudiata omni feda, nihil mutent. In-

fuper pollicetur, nullam minidrisac ludima&iftris moleftiam fadum iri, modo fe in-

tra moderationis cancellos contineant, et formulam hanc fervent, dccrctumquc co-

mitiorum fuper ea re expedent. Cum illi in petitione perflarent, et rex contra Au-guftanum decretum objiceret, ac proinde iis, quae concederentur, ut contenti edent

contenderet, legati fe podremo defidere non polle dicunt : nullum enim habere

mandatum, ut quidquam promittant, nili prius de religione ipfis ac miniflris et ludi-

magiftris idonee caveatur. Ita re infeda difccflum. Rex, peradis in Aullria con-

ventibus, in Bohemiam tendit ; et, finitimis provinciis * Pragam evocatis, adverfus

Tureum pecuniam pofeit, et impetrat; datifquc ad eos, qui jam b Ratifponac erant,

litetis moram cxcufat j et, quando ipfi Viennam ad cxpcdicndacontta Tureum auxi-

lia confcdim revertendum fit. Imperii conventus ad Kal. Junias edicit. Auftriaco-

rum exemplo et Baioari cum Alberto principe fuo regis genero egerunt j ab coque,

qui pecuniam ab ipfis exigere in animo haberet, ad tempus impetrant, ut cocnam

integram perciperent, et vetitis diebus, fi nccciliras urgeat, carnibus vefccrcntur.

Idem Albertus, ante profcffijs majorum religionem nolle fe proptcrca deferere, cura-

turum promittit, et, ut e Salisburgcnfis antides ac reliqui epifeopi hanc gratiam ap-

probent et audoritate fua firment, effedurum.

XXII. Cum vero in d BorulTia propter Andreac Ofiandri de juditia in nobis infira

errorem ab omnibus damnatum prius res turbalTcnt, Albertus Borufliac dux, ab Al-

berto * Mcgalopolcnfi genero literis elegantioribus tindo principe perfuafus, edito

feripto ampledi fe Augudanam confcffioncm declaravit ; mandavitque ccclcfiac mi-

nillris, ut fecundum eam docerent, impunitate promifla fi pareant. Idem Mcgalo-polcnfis adhibitis virisdodiscffccit, utJoanncs f Funccius, is qui editis chronologicis

tabulis ad exadiflimum calculum putatis magnam a ftudiofis gratiam inivit, et inter

Ofundricos familiam ducebat, errorem agnitum palam dctcllaretur, ac, deinceps

velle fe juxta confcfiioncm Augudanam docere, confirmaret. Eodem anno et 6 Spi-

rae Nemetum fenatus unum et alterum pallores, qui fecundum eam dodrinam doce-

rent, in civitatem aflumpfit : et Carolus Badenfis marchio eandem dodrinam fufcc-

pir, mutuatus a vicinis minidros, qui ccclcfias in fua ditione inflituerent. Inter hos

aedus, Protedantes, qui ante a foedere nobifeum ido caute magis quam honede dif-

ccflcranr, regis offenfionem veriti, podquam de induciis cognoverunt, liceas accipi-

ebant, quali in caput ac perniciem fuam principes inter fe conjuradcnt; et cardinalis

Augudani infediflimifibi, utirebantur, “in Italiam profedionem fic interpretaban-

tur, quafi Romam iviflet, ut rem cum pontifice, qui cum Cacfarc inimicitias finge-

bat, occulte communicaret: etcoconfilio per occalioncm thermarum Septemvirosh Moguntinum, Colonicnfcm et Trevirenfem (is autem erat Joannes * Laienus, qui

in Joannis k Ifcmburgici locum mcnfc Februario mortui fuifedus fuerat) nuper col-

locutos ede : nam, decreto 1 Augudanis comitiis fuperiore anno fado, quo Protcftan-

tibusVAR. LECT. • hortis in P.D.o.f.

INTERPR. * Ptap». * Ratistone. * rarchtvifue de Saltxinrg. 4 U Pfnffe. • U dee de MetkUn~bnff.- 1 Ptmtk. i Spirt. 1 Ut eltHeurs de Ma tenet, Colvtne

, & T^tvrr. 1 de Leien. k tflftmhtrc.

Digitized by Google

604CPI3LVI.

Henricus U.

JAC. AU G. THUANItibus cautam fuit, ultramodum irritatos, hoc unum moliri, ut illud antiquetur, et

’ jurifdiftio facra per Germaniam reftituatur : caquc de re pontificem cum » Auguftano

faepius egifle, et Cacfarem a fide interpofita ablblviffc % in hoc vero bellum magna

auxilia et ingentem pecuniam pollicitum dic; regem infuper Angliac, qui bello dux

deftinati» fit, viiicid peditum confcripturum ex Germano .praecipue milite, quo

res occultior fit, et, cum omnes principes ex Ratifponcnfium comitiorum occafionc

domo aberunt, imprefiionem cum totis viribus nec opinato fadurum. Has fufpici-

ones ut dilueret Auguftanus, qui totum annum Romae commoratus fuerat, et, nuper

domum reverfiis, in eo jam erat, ut rurfus illuc proficifcerctur, libello lingua popu-

lari feripto fub Maii exitum fc purgat, et meram efie calumniam dicit, a publicae qui-

etis perturbatoribus excogitatam, haud multum illi abfimilcm, quae ab Othoneb Paccio Georgii Saxonis cancellario anno hujus facculi xxvm de conjuratione con-

tra HclVum et Saxonem feptemvirum conficka fuit;quae proinde, ut tunc illa in

au&orcm, qui poftea ob id c Antuerpiac capite luit, fic in ipibs machinatores tandem

rccafura fit : nam nullatenus de decreto illo a pontifice, nec de bello Procefiantibus

inferendo, toto illo tempore, quo Romae fuerit, a&um efie: longe alia principum

confilia atque aliam pontificis mentem efie, qui emendationis ccclcfiac nunc ferio

negotium tradet ; et, cum deledos ad id ex omni natione viros adhibeat, fc quoque

licet tantae provinciae imparem in eorum numero dfc voluifle ; ob idque diuturnio-

rem, quam fperaverar, Romae moram fccific: de cetero, fc, licet religionis, quam a

majoribus acceperit, in primis rtudiofum, a belli tamen cogitatione fummoperc ab-

horrere : neque vero ullum benevolentiae officium Imperii principesacne ipfum qui-

dem Albertum marchioncm antea a fc requifivifle, nec Palatinum feptemvirum,

Chriftophorum Wirtembergicum, quem femper virum bonum, prudentem et pacis

amantem expertus fit et palam laudaverit, aut Hefiiim denique, quibufeum architcdi

illi calumniarum 1'c concntur committere, efie defideraturos.

XX HI. Jam ante iv Kal. Mart. Fridcricus Palatinus feptemvir, qui Dorotheain

Chriftierni Dani captivi filiam uxorem duxerat, aetate gravis, * J Altzcmii fine liberis

dcccflcrat: cui Otho* Henricus Ruperti fratris filius fucccilit; is, qui olim, cumAugullanara confeifioncm audader amplexus eflet, de capite ac fortunis periclitatus

cft. Nec multo poft incuntc Martio principum et ordinum legati Rarifponac con-

vcuiunt, ac de Albcrti marchionis caufa agunt, rejedis in Aprilem proximum ceteris

Imperii negotiis- Huic propinquorum interventu, cum anno fuperiore adverfarii

auxilia contra illum implorarent, decreto cautum fuerat, ut libere pollet in Germa-’ niam redire, ac de ejus caufa cognolccrctur. Tandem ad Eid. Quintilcis comitia in-

choantur ;quibus cum Ferdinandus propter motus in Tranfylvania excitatos, de qui-

bus mox dicemus, interefie uon pofict, per Albertum Eaioariac ducem initium fecit

;

qui, cxcufata foccri abfentia, et propofitis quae de belli Turcici apparatibus quotidie

afferantur, petit, ut quam primum de ferendis auxiliis deliberetur, quo commune pe-

riculum non folum Auftriacct Pannoniae reliquiis fcd etiam toti Germaniae immi-

nens arceatur; item de conferenda pecunia, quae certis locis aflervetur, et in hoc

bellum a publicis quacftoribus, cum opus erit, depromatur : et, quia ultimo con-

ventu decretum fit, ut in his comitiis religionis componendae rationes incantur, re-

gem enixe hortari, ut in id unanimiter incumbant, et qua via id fieri pofiit inverti*

gent : item de moneta, ut confultent, de qua crebrae popularium voces audiantur,

quali ea variis modis et artibus adulteretur magno fuo detrimento, conqucrcntium.

XXIV. »1n «Daciahoc anno tumultuatum eft > idque in caufa fuit, cur Ferdi-

nandusVAR. LECT- • Axemi r. D o. 7 De rebus Pannonicis injefla mentio poftular,

* H-uricus iUtfi P.D.u. ut, quae iis in rqnnnibus gcfta fune, exponamus.

In Dacia P. D. o. f.

INTERPR. * Tratbftiy tsrJiHsl {Auriburg. * Bttkrn. • Attvm. * Altihrin. •TroaJjlvmk.

— Digitizedtey Goo<J

HISTORIARUM LIB. XVII. 605

nandus ad comitia Ratifponac indifla venire non potuerit. Au&ore fiquidem Petro CIPDLVI.

» Petrovicio, Tureis de fubfidio ab ipfo folicitatis, Tranfylvania tota ob eas, quas HtNRitusli.

diximus, caufas, quod pacta videlicet a Ferdinando non fervarentur, et indnfto exter-

no milite atque adcoHifpanis provincia vadaretur, adJoannem defecit. Nec multo

poft Franci fcusBcvecus et Georgius ejus filius, excitata per b Pannoniam defeftione,

quafdam arces et oppida, Moeforum, qui hodie Valachi dicuntur, opibus freri, in-

aferunt. Hanc nacii occafionem Turei, quibus folemneeft ex difeordiis alienis

proprium lucrum facere, in Partnoniam impetum fecere, aquabclloPcrficoct do-

mcfiico occupati triennium amplius abftinucrant. Nam, pofi irritam et omnium

maxime memorabilem e Agriae*obfidioncm, Ferdinandus Hungariae rex Antonium

Vcrancium cpilcopum Agrienfemet Francifcum d Zaium CalToviac praefectum de

pace internuncios e Byzantium miferat;qui biennium in ea aula fruftra contriverunt,

dum interca res in Perfia conficeretur: tandem, poft frequenteis de nodrorumex-

cnrfionibus querelas, f Tuigon purpuratus, qnafi Ciconiam dicas, qui Budae praeerat,

injuriam armis ulcifci decrevit. Nec erant injuftae omnino Tureorum querelae j

quippe Heidones, genus hominum latrociniis deditum, qui nullo ftipendio merenr,

crebras excurftoncs juxta 8 Zigethum ac Babozam et vicina h Quinquccclcfiis loca fa-

ciebant, ac plerumque hoftium naviculas depraedabantur:quod Ferdinandus mini-

me prohibere poterat, tit qui eos a fe alienare nollet, er alioqui nullo ftipcndioautfa-

cramento addiftos haberet. Igitur Tnigon, contratto ccioo exercitu,* Capofviva-

rumfociorum defeCtione proditum capit, Ct mox Cabozam ipiam, quae, quodfponte

deditionem fcciflct, nihil gravius experta cft. Ulterius progrcfliis, terrore de fe

paflim injcfto, Zigethum, quod a Ladiflao k ' Kcrczcnio tenebatar, eadem fiducia ag-

greditur, et ad colubrinae jaCTum cadra ponit : fed, accepto per medium tentorium

ingentis globi i£tu, fctfoccflif, et, quafi jam obfidionem folveret, auftisex coprac-

fidiariornm animis, bis eum iis infeliciter pugnavit, amiflis ccc circiter ex fuis. Cuminjuria irritatus tormenta admovere vellet, obfcflbrum conflantia territus et de exitu,

monentibus fuis, veritas, jam hyemc appetente, a Zigetho omnino difccdit. Haec

fuperiore anno afta. faeunte vere, Solymanus Halim purpuratum fipiroram ex Per-

fia evocatum in PannoftiartV mirtit, cum mandatis, ne Budam provinciae caput, nifi

prius Zigetho capto, ingredi auderet. Ille 1 Sirmium ubi venit, ad Ferdinandurti

mirtit, qui Zigerhi obfidionem nunciarct. Ad haec rex, minime cilm jure fafturuni,

rcfpondcr ;quippe cum fuos legatos adhuc Byzantii habeat, nec ullius injuriae a Ct

profcftae fibi confcius fit:proinde vim deprecatur

;quae tamen fi inferatur, ad dc-

fenfionem fe quamvis invitam paratum fignificat. Igitur purpuratus, evocatis Der-

vifio, Amethe, Nazufo, Qhinquecclcfiarum, Babozac ac » Copanii praefe&is, juxta

Zigethum ad milliaris intervallum caftra metatur. Oppido praeerat Marcus “ Hor-

vathus Kcrczcnio fuffe&us, qtri praefidiarios jurejurando adegerat, exrrema quae-

que vel mortem etiam pro patriae libertate pafluros. Ii nero pedires, ducibus

Benedicto 0 * Topardo ct Jacobo p Radovaida, equites clxxx, duce Scbaftiano 9 Vi-

lakio, erant. Zigethum pofitu quam arte firmius ab Antemo quodam, ficutHun-

gariac annales tcftantur, genere ac opibus illuftri regulo, conditum in planitie palu-

di unde loco nomen, jaccr j et a feptentrione locum adjunftum habet, ex quo iit

fofiam triplicem aqua commode corrivatur. Arei oppidum ad occafum fubcft, ho-

minum frequentia celebre, propter foii naturam cuniculis impervium:propugnaculis

duobus

VAR. LECT. * obWioncm, de qua fuperioribus libris dbdniu» P. D. o-f.

INTERPR. * PrtTfvkt. * Is Hsvg.rir. •Eris. * Zsf, gstvtnmr dr Cr.fibs*.

Wph. ' bsjfa Tuitos « Z«l*t dr Bsbsczs. * Ut C,y-E'.l'jtt vulgo »/>*«. '

* Krrtcrsl. ' Stmixfcb. Kophan. * Hsrtvatb. • Topsrdr. *RAhManvajd*. * Vilaky.

NOT. * Kexecicnb. Pst. * ToporJo Pat.

Tom. I. 7 O

• Cstrfissti.

Cspff-wivsr.

Digitized by Googk

6o6

CPPLVI.

HinricusIL

JAC. AUG. THUAN1duobus arx vallata cft ct aggeribus ex virgultis et terra cxftrudis, uti in fubifariis ope-

ribus fit. Exercitu accedente, interdidum vicinis colonis, ne quid commeatus in

oppidum importarent. Primo eruptionibus crebris Turei rcpulfi, multis ex fuis a-

miflis. Tandem iv Eid. Jun. Halis ipfc cum toto exercitu venit s oppidoque luftrato,

tnfllls literis pracftdiarios deditionem facere jubet;qui, concerptis iis neque ledis,

fiatim eruptione fada et manibus confertis a meridie in nodem proelium extraxere.

Tertio pofi die ab ea parte, quae aufirum fpedar, admota contra arcem ix tormenta

muralia*, ac node fcqucnti permunita cafira. Tum propugnaculum objedum ver-

berari coeptum cfi, multis interca exhofiibus interfedis a* Rodovano, qui cum lfdoppetariis oppido exierat. Inde Halis immifiis per globos ignem artificialem con-

tinenteis in oppidum flammis aedeis plcrafque incendit, et murorum ex luto acerato

contextorum partem exulfit : tum arcis portam ct exteriorem murum, qui ortum

refpicit, quatit. Demum, expugnato et folo aequato propugnaculo, in quo dcfidc-

rati Michacl ct Gregorius b Bikfithii, xi Kalend. Quintilcis nodu, lunae beneficio

ufus, ab occafu juxta molas frumentarias pluteos ex cratibus vimineis et terra limofa

ad ufum tormentorum exftruit, quae mane fruftra remoliri nofiri conati funt. Tum,completis ingenti lignorum flruc follis, pofi longam verberationem, qua immanis

ruina in oppido edita cfi, totis viribus impetum facit j-quaterque eodem die rcpulfus

cfi, non fine obfeflbrum jactura;qui tamen igne injedo materiam in foliam ab hofti-

bus comportatam, quam vix decem plaufirorum millia exportare potuiflent, fucccn-

derunt. Ad quintum impetum, oppido deferto, obfclfi in arcem fe recipiunt.

Hoftes loco potiti vexilla contra arcem ftatuunt, ct foliam undique circundant. Ve-

rum praelidiarii cum oppidanis permifii, qui fe tanto numero cum exiguo loco diu

haerere non polle cernerent, fupplicationibus rite fadis, cum fe et fua Deo commea-daflcnt, occulta parte in hofteis incogitantcis fumma virtute ct felicitate erumpunt,

cxpulfifquc et ad lxxx ex iis occilis, rurfus recuperato oppido potiuntur. In eo cer-

tamine Nazufus Copanii praefedus, immanis proceritatis nec minus ferini animi

homo, dum vafto corpore noftris terribilis caedibus avidius, arridente fortuna, indul-

get, ab c Heidone quodam, accepto per medium abdomen incurvi gladii idu, cumgladius violentius educeretur, extradis quali unco inteftinis, exanimatus cfi. Ceci-

dit et feloppeti idu Amethes. Aga vivus in noftrorum manus venit. Praecipuis exinterfedis ad xxix adempta capita, ct ad terrorem arci illata, ac pro muri pinnis e-

reda. Nec incruenta ea vidoria fuit, Joanne d Hagmalio, Georgio « Paladio, Jo-anne f Hofihotio, Georgio 8 Zcchcto ct h Macedonio, ftrenuis viris, delideratisj or-

dinum praeterea non paucis dudoribus : fauciatus etiam Rodovanus, fcd ex vulnere

mox convaluit. Sequenti dic Halis, nihil accepta clade motus, ingentibus i v machi-

nis munitiones ad occafum quatit, ac fub nodem prope * Haneiam molem didam ex-

tra oppidum aggerem ducir, ctmox admotis minoribus tormentis turrim objedam et

portam lapideam cum intergerino pariete profiernere ac folo aequare nititur ; ct oppi-

dum undique circumvallat, relidis tantum duobus locis apertis, quibus impetum fa-

cere ct fe recipere pollet, altero ad occafum molas frumentarias verfus fub aggere,

quo aqua ex palude circumfufa vclut alveo in oppidi et arcis folias derivanda contine-

batur i ad molem Haneiam altero i intra quae loca materiam continuato labore ad

folTam complendam congerebar. In eo opere vdies infumpti, dumfofl*ain liceo

deftitueretur:quo fado, e regione arcis excitato vallo, verberationem denuo redin-

tegrat; ccrtatumquc aliquandiu : inibi ex noftris defiderati Georgius k Kifdcfius, De-

metrius 1 ThelTcnius, ct P. m Petrudius. Tum hoftes viginti plaufirorum millibus

convedam materiam in foliam arci fubjcdam exonerant ea parte quae orientem

refpicit;quae flammam a noftris injedam concepit, ct omnino abfumpra cfi. Ibi,

dumINTERPR. * Radcvaaj. * BJifitb. ‘ HrMatare. * Hagmsfii. •Palari. 1 HeSivtii, * Zetel.

k Matedensj. 1 Heajtri. k Kifiepi. ' Tbeffem. » PetraJu.

Digitized by Goi

HISTORIARUM LIB. XVII. 607

dum hoftis ad rcftinguendum accurrit, acerrime pugnatum: defiderati exhoftibus CDDLV1.circiter iocc, ex noftris quoque plcriquc, et in iis Nicolaus» Czcrnclus eques, t>Ba- Henricus lL

logus decurio, et Francifcus e Kcfa laudatus, qui ex vulnere paulo polt dcccHit. Idem

et adverfa parte, quae ad occafum vergit, nodu tentatum ; convcdaquc materia fta-

tim igne pariter concepto conflagravit; atque ex hoftibus cccc interfedi ; ex noftris

periere Lazarus d Nagus, Martinus Rodovanus et Valcntinus e Thotus. Cum vis

non fuccederct, Haiisaftu obfeflos aggreditur, et promiflis benevolentiae plenis ad

deditionem hortatur, lis conditiones detredantibus, vim parat, folli fque denuo

terra comportata impletis, et ab utraque parte in adverto margine deflitutis corbibus

terra plenis, et ordine triplicato pluteis excitatis, ac fuper faccos terra itidem oppletos

impolitis, praetoriani fdoppetarii quali ex editiore loco in oppidum jaculantur, et

pluteis ac cratibus tedi impune noflros infeflant : inibique Gafpar f Bathafegius gra-

viter vulneratus cfl. Tandem iv Eid. Quintileis excitati tumuli contra arcem j un-

de omni tormentorum genere in defenfores totos v dies tam furialiter fada difplofio,

ut obfcflt prope de falutc defpcrarcnt, mifloque nundo a Ferdinandoet Thorna i Na-

dafdio palatii comite auxilia implorarent. Verum, cum contraria verberatione tu-

mulum ad portam eredum dcjcciflcnt, refumunt animos, et eruptione fada ingentem

illam lignorum ftrucm, qua fbflaopplcta erat, flammis repentinis cremant. Ab eo

tempore tormentorum et feloppetorum utrinque difplofts idibus res geritur, ufquead

xii Kalend/Sextii. quo Halis, qui obfclTorum pertinadam nulla vi expugnari polle

cerneret, ex occaflone Babozenfts obltdionis tormenta Quinquecclcfias verfus nodumoveri jubet, dum fardendis interea ruinis defenfores incumbunt, quali foluta ob-

iidione. a Nadafdius ut hoflem a Zigetho averteret, ad Babozam caftra pofucrar,

quod cfl caftcllum h Rhymmiac amni impolitum ; ubi acriter certatum fuit, ingenti-

que clade Turei caeli: defiderati ex noftris Frandfcus 1 Stcincnbrunnius caftrorum

praefedus, et Chriftophorus k Pollcvillcrius Nicolai famofi illius ducis frater, qui et

ipfe expeditioni interfuit, eoque egregias copias in 1 Sequanis et per “ Alfatiam ferip-

tas adduxit. Poft conflidum cum noflri recedentes Canifam verfus iter haberent,

ad ° Dravum rurfus cc ex fuis amiferunt, in iifque Nadafdii ipfius fratrem. 0 Inde

captata occaflone, Halis converfo itinere ad Zigethi oblidionem redit, et prope p Ha-

zerduam fylvam caftra ponit ; ubi levibus aliquot prodiis hoftium vires a praelidiariis

labefadae : in quibus praedpue Marci , Horvathi virtus fpedata eft, qui lingulari

certamine cum Tureo jadabundo congrcflus caput a cervice adverfario recifum vic-

tor ad fuos reportavit. Nec ceflabat hoftis, fcd inlidiis interea gralfabatur, inito

femper fucccflu. Inde caftra ad arcem transfert ; fed cffolis repente defenforibus re-

pellitur ; nihilominus quafi obfldioncm continuaturus aggeres ad eam partem erigit,

et verberationem rurfus repetit, et nunc minis, * oftentatis a cadaveribus refedis

noftrorum capitibus, nunc propofita Solymani clementia praelidiariorum animos fo-

licitat. Obfclli pro refponfo impetum faciunt, et hofteis cum damno femper reji-

ciunt. Altero dic rurfus undique fada impreflionevm horis continuis pugnatum

;

noftriquc acerrime rdiftentcs oppido quamvis femidiruto deturbari et in arcem com-pelli nequaquam potuere. Itaque, fpc omni potiundi oppidi abjeda, purpuratus iv

Kalend. Sextii, ab obfldionc fugienti flmilisdifcedit, pracmillis Quinquccclclias tor-

mentis ac cetero bellico apparatu, iicio hoftium illa expeditione periifle memo-rantur; ex noftris cxvi, exade inita ratione ; collcda plus quam cc i oo globorum,et in belli ufum feppfita. Halis, ne nihil egifle videretur, obfldionc foluta, antequam

feV AR. LECT. ftemutur 7 circiter U- dide, Cubito rodit, et prope Hizerduam P.

m*t, ufqnt ed Inde captata, defient P. r oftentatii a cadareribu* refedfcn noftrorum e*-* Verum Halis, accepta ad Babozam ingenti pttibus Jejimt P.

INTER PR. • Cternel b Bdlegb. « Kefar. * N*[b. • Tbot. < Bslbsfefbt. I Ksdsfdr.» Ji/XW, al. Rwms. * Sfeinenbrtm. » U ksrt» de Pelhutder, aL de Pellrville. ' Prsmbe-Cem4. • Al-f*ct. Cswife. • Is Drsve. P Hexerdnn. 1 Hsrtv/stb.

Digitized by Google

608 JAC. AUG. THUANICIDDLVL fc reciperet, * Babozam, b Martini-fanum, c Gcrefgalum, d Sallium, « Laurentii*

Henricus 1L fanum et Calamanciam partim flammis abfumpfit partim folo aequavit. Tantos co-

natus fregit adventus Fcrdinandl * archiducis a parente Caefarc cum * Sfortia Pallavi—

cino ac ddefro equitatu laborantibus fuis auxilio milii. Is cum exiguo armatorum

numero contra ingenteis Tureorum copias aciem inftruxit, loco commodo, inrcrja-

ccntc inter utrumque exercitum paludofo folo, qua tranliri fine difcriminc non po-

terat. Audaciam noflrorum indignatus Halis, qui aut turpis rccefliis aut pcriculofi

receptus .ncccflitatem a fortuna fibi impolitam videret, rei fummam in proelii aleam

dare decreverat: jamque equo flexo in eo erat utfe in locum illum impeditum de-

mitteret, cum praetor quidam equodefilit, et, fraeno equi purpurati manuinjc&a,

eu n infolenti conflantia tam opportune revocat, ut praetoris confilio fervatum exer-

citum eundi exercitus Turcici duces faterentur. Fama ejus rei f Byzantium perlata,

purpurati, qui ctfi in occulto fidem et prudentiam praetoris laudabant, cum tamen

impunitatis tam audacis fadi memoriam fuperefle nollent, etexemplum licentiae, ut

ut fucccflcrar, fine animadverfione debita ad pofteros tranfmitti alienum a difciplina

exiftimarent, hominem loco motura domum revocant, et inter abados verfari co-

gunt, donec, purgato quoad vifum eft flagitio, haud paulo meliore praefectura rurfus

donatus cfl : ut appareret, difciplinac magis confcrvandac caufa quam delidi ratione

eas poenas dedifle. Erat Halis eunuchus ; fcd corporis defcdum animo penfabat*

de cctcto flatura brevi, fufflato corpore, colore buxeo, fubrrifli vultu, torvis oculis,

et inter latos et eminenteis humeros depreflo capite, ac prominentibus ex ore duobus

vcluti aprugnis dentibus deformis.

XXV. Dum ad BZiacthum adhuc haereret, noftri ex improvifo fcalis admotis

1» Strigonium, urbem cjufdcni cum vicina arce nominis, cepere, praeda, pueris ac

mulieribus inde abadis. Ejus rei cum trepidus nuncius ad eum venifiet, ipfa vultus

conftemationc magnum aliquod malum profeflus, purpuratus non fine circumflan-

tium rifu conftcrnationi nuncii illudens, et, Strigonii, quod nullo negotio recuperari

pofler, amiflionem elevans, his verbis eum cxccpifle dicitur;Quam tu mihi cladem

ingentem, fatue, quod tantum incommodum narras i ea demum mihi clades deplo-

randa contigit, cum hinc (genitalium fedem oftentans) ea membra adempta funt,

quibus vir eram. Poftea is, amilfe in reditu infidiis atque incurfu Hungarorum

bona exercitus parte, fradus ac inglorius Budam fc contulit; ubi dux, qui tantam

de fe initio expedationem excitaverat, dolore atque ignominia expeditionis inaufpi-

catac InviAm vitam cum morte commutavit.

XXVI. Jam antea pridie Non. Marr. ingens et lucidum fidus, finuofo flexu flam-

miferum crinem tTahcns, in odavo Librae gradu per xii dies continuos *arlcrat:

quo vifo, Cacfar mortem fibi portendi ratus omnia ad profectionem ncccflaria com-

parari juflcrat : nec multo poft adJoannem ' Hoiam Ofnaburgenfcm epilcopum, qui

Camerae Spircnfi praeerat, et afleflbres dat litcras admodum benevolas;quibus eos

voluntatis fuae certiores facit : ac fub Sextilis exitum k Sudeburgi arcem a fe in Mat-

tiacis aedificatam contendit, inde propediem vela in Hifpaniam daturus : fed prius

ad Imperii Ordines vii Eid. Septembr. dat litcras; quibus fignificabat, Imperii nego-

tia Ferdinando a fc commifla, cc ad obedientiam ipfi in pofterum pracftandam cos

hortabatur. Sed, cum minime ignoraret, fecundum Deum penes fcprcmviros, a

quibus in Cacfarcm eledus effer, eligendi, ceflionis et abdicationis accipiendae omne

jus refidere, idque citra eorum confenfum et audoritatem fic* non pofle feirer,

honorificam

VAR. LECT. • archiducis deefi

P.D.af. B Sfbrtia PaIUvicino ac defunt F.

y arfit P. D. o. f.

INTER PR. • BuihHza- b s*. Martiu. * Gere/gal. 4 Selie._

« S. Lor:uz, ou S. Lur, & K*f-

tuanex*. 1 CatfientinufU. * Zj^bet. * Gran. 1 H*je> ou Heei, tvejut d'Qfn«bra&. k Zuiltaur^ en

Zelande.

Digitized by (

[

I

HISTORIARUM LIB. XVII.

honorificam legationem ad ipfos adornaverat i cui praccfle jufli WiUcImus* Xaftb*

vius Araufiouis princeps, Georgius Sigifmundus a *» Scldius Auguflalis viec-cancclla-

rius et Wolfangus c Haicrus ab cpiftolis. Verum ii non nili biennio poft profecti

mandata peregerunt, live quod poft Caroli e Belgio d ileellum inter regem ac riulip»

pum ruptis induciis omnium animi de belli exitu fulpcnfi edent, live quod interim

ni ex feptemviris mortuis novi fuccclTcranr, ac proinde tempus a comitiorum cele-

bratione alienum videbatur. Siquidem Fridcricus Palatinus nuper dccclTerat, uti

diximus, cique Otho B Hcr.ricus fucccftcrat, Auftriacis ob praeteritorum memoriam

haud fatis aequus: Joanni vero d Trcvirenfi archicpifcopo, ex Ilemburgcnfium co-

mitum familia orto, paulo poft decedenti, fuffeftus fuit joanncs e Laicnus : AJolfo

item ( Colonicnfi mortuo Antonius frater iu ejus locum clcdus cft : qui omnes nova

audi dignitate rebus domi componendis diftinebantur. Igitur, non expedata lega-

torum profectione, Carolus, dimiflo Philippo filio et Sabaudiac duce, quicoulquc

venerant, xv Kalend. Odobr. Iole in Libra, luna in Pifeibus verfante, hora vir,

v paulo poft lolis occafum, id enim curiolc obfervatum cft, e Sudeburgo folvir, cumHclionora Franciacct Maria Hungariac reginis lororibus. In clade erant h Cantabricac

naves xvi, Belgicae xx, omnes militares, cum praetoria, qua iplc vehebatur, et com-

plures holcades et Batavicac minores;quibus in Britannico freto primum vn arma-

tae, ad ' Porifmoutham vu, et rurfus ad k Vedim infulam aliae vn, Britannicae om-nes, fc adjunxerunt. Inde Euro propitio provedus fine ulla naufea in Hilpaniam tra-

jiciens 1 Lareduui in ^Cantabria portum appulit. Quo loco magna procerum opperi-

endum, nobilitatis ac civitatum legatorum, felicem reditum gratulandum, turba ex-

ceptus cft. Ubi terram tetigit, id Caefariani feriprores prodidere, proftratos ofculuin

fixit; et, Salve, inquit, milii optadffima mater : nudus ex utero matris exivi, nudus

ad te tanquam alteram matrem redeo ; et, quod unum polVum, pro tam multis in memeritis corpufculum hoc c%oft*a mea do dcdicoquc. Condnuoque de abdicatione

jam fada ritu folemni denuo celebranda cogitare coepit. * Id autem hoc ordine pe-

ragitur. In civitatibus, quae jus publici concilii habent, feciales duo, gentilitiis

regni infignibus ac vcftibus induti, in fuggcftu ad id parato ftantes^inter fc adverfi,

de more, alter dat, alter accipit iccptrum, cnfcrn et galeam ; conceptifquc verbis

prior fic infit:Quod felix fortunatunique fit univerfae Ilifpaniae ac cereris provinciis,

Carolus v imperator, Hifpaniarum rex, legitimo jure fa&us, fponte libentique animo fc

omnipotcftatc abdicat; regemque cfle jubet ac heredem fuum inflituit Philippum fi-

1ium, ita ut in illumomnia jura regnandi, poftldendi atque in alios transferendi tranflata

fint, ritu legeque antiqua et eo jure tranftata, quo jure optimo omnia publica et privata

transferri folent. Quibus diftis, et traditis quae e gcftabat infignibus, ille dilccdit:

flatimque alter, accepto fceptro, cnfc et galea, populum folus alloquitur ; fpondet-

que regis nomine omnia faciuruin cum, quae ad regni et populorum incolumitatem

pertinent. Id fumrnis acclamationibus paflim per civitates celebratum et pcra&um

cft. Inde ad ,n Pinciam in valle Olivetana regiam, ubi Carolus nepos educabatur,

lcftica dcvc&us cft : ubi biduum cum puero commoratus, poftquam praeceptis ad

gloriam et virtutem idoneis cum informafle fatis vifus cft, in aliam vallem in n Lufi-

taniac finibus fumma coeli temperie et collium amoenitate delectabilem fonribufquc

ac rivulis irriguam dcfccndit ; in qua Q^ Sertorium fortiftlmum ducem obprofcrip-

tionem Syllanam patria cxulantcm refedifle famaeft, atque ibi fuorum fraude inter-

fcdumVAR. LECT. «Scldus r.D.o.f. * Callaicis P.Do.B

I Icnricui dtefi P- D. o. * id ea ceremonia peragitur. P.D. o.f.d.

r ante folii P. e gcft.it P.

INT F. R P R . 'de Najfm, pristedClrjn^c. k Stfdta. c Haler. * de Trevft- *de Lrien. r Trkfttur

de Colegse. * Zuidhttri. ' dt BiJcaj:.1 Psrtfmntb. ‘ Jt%br. ‘ Lartdt, •" Vsttsdtfid. Ftrtsga/.

Tom. L 7 P

609CIOPLVI.

Mcnricus II.

Digitized by Google

610 J A C. A U G. T H U A N I

CDIOLVI. fcclum effc. In ca nunc coenobium cft Hicronymiani fodalitii, Caftcllae viii a Pla-

HeniucusII. ccntia civitate lapide juxta» Scaradillam municipium, montibus altiflitnis cinttum.

Eo fe Carolus contulit, nullo fatcllitio Aipatus, praeterquam xii miniftris ; uno equo,

quo propter imbecillitatem vehebatur, contentus. Ibi cum eflet, de induciis ruptis

accepit:quod aegre admodum tulit, fpc tamen lue fe folatus, quod deliri pontificis

temeritatem et Carafarum perfidiam noftris rebus ha&cnus profpcris brevi detrimen-

tofam fore auguraretur.

XXVII. Sub exitum Oftobris, cum hiftoriam huc ufquc cxafta fide et diligentia

pertexuiflet, feribendi et vitae finem fecitJoannes * Sleidanus, lue populari correptus,

anno aetatis li, b Slcidain Ubiis oppido haud longe a c Marcoduro natus et ab eo

cognominatus ; vir eruditione et rerum agendarum peritia hoc facculo clarus, qui a-

dolcfccntiam apud nos fere egerat, et in d Bellaiorum familia diu verfatus res magnas

fub Joanne Bcllaio cardinali geflerat ac didicerat. Deinde, incalcfccntc per Gal-

liam in Luthcranifmi fufpc&os animadverfione, in Germaniam fcccfiit, et £ e Argen-

tincnfi rcipublicac fuam operam addixit j in caquc urbe tot rerum, quas geflerat, aut

a fide dignis acceperat, notitia fretus commentarios feribere * aggrcfliis cft. Necmulto poft Joannes f Forfterus Auguftanus, vir linguae Hebraicae feientia clarus,

quam et feriptis luculentis illuflravir, cum longo tempore 8 Witembergae docuiflct,

pridie Eid.Dccembrcis c vivis exccflit, annos natus lxi. *Ante cum xv Kalend.

Septembr. Scbaftianus h Corradus, * ‘Arcelli, quod antea 2 Bocardorum, nunc JuliiJ Ticni Scandiani marchionis caftcllum cft, vii a k Regio Lepidi milliaribus, natus,

obiit, in Dominicanorum aede Regii fcpultus;qui, tunc 1 Bononiae primarius lin-

guae Latinae ac Graecae profeflor, olim Baptiftae Egnatio operam navaverat, cjufquc

praeceptis inftruftus maxime Ciceronem illuftravit, et quacftura illa fua, ob rationem

ejus fumma fide relatam, aliaquc in eundem edita, apud doflos, praefertim P. «n Vic-

torium, M. Ant. n Flaminium, Romulum ° Amafacunv Paulum Manutium, prae-

cipuum merito nomen adeptus cft. Nec praetermittendus videtur Joannes Gelida,

p Valentiae, quae Ludovico ’ Vivi viro do&iflimo, anno hujus facculi xn Lovanii,

ubi profitcbatur,^lcfundo, patria fuit, natus s qui, cum fub barbaris do&oribus apud

fuos philofophiae operam dediflet, Lutetiam jam famofum toto orbe litcrarum em-

porium venit s ubi, fophifticcs illius et inutilium quacftionnm, quae ex exnafcuntur,

pertaefus, longe diverfam ftudiorum rationem, quo erat ingenio acri et acuto, fibi

mox ineundam fenfit, et, Jacobi * Fabri Stapulcnfis literis rcnafccntibus facem prae-

ferentis doctrina ac praeceptis melius inftru&us, etiam utriufquc linguae puriorem

cognitionem jam grandior natu * percepit * et animum ad Ariftotclcm fuum illuf-

trandum adjecit, quem et magna auditorum frequentia in * Cardinalitia fchola inter-

pretatus cft. Inde r Burdigalam evocatus ludo Aquitanico praefuit, 3 Andrca l Go-veano gymnafiarcha interca ad Joannem u Lufitanorum regem in patriam profedo,

ut’ Conimbricac ludum aperiret;quo et fecum cum Gelidam ipfum una cum Patri-

tio et Georgio Buchananis Scotis, Nic. * Gruchio, Gul. Guerenta Rotomagenfibus,

Elia y Vincto Santonc, Arnoldo* Fabritio Vafatcnfi, aliis, ducere vellet, nunquampotuit perfuaderc homini Gallicanis moribus aftiicto, ut ad fuos Hiipanos redire vellcr.

IraqueVAR. LECT. Slcidamtx, a cognomine vico apud Tridentinos patre? egiflet, tandem hoc anno

in Belgio ita vocatu? ; vircruditionc P. lue populari correptu* decclTit, aetatis li. Nec* Argentinenii rcipublicae ftiam operam addixit > mulco poft P.

in caquc urbe defient P. * Sei. Corradi e/orjutn legitur fui f.nein IA. ij. in

i aggrcllus cft ; cumque Argeminenfi rcipublicae Edd. P. D. o. et fubfinem /A. 19. is D. f.

interviret, et ejus nomine legationem honorificam • praecepit P. D.o. f.d.

INTER PR. • XaraudiUa. k S/eidrn au faji de Colognc. c Deren. d du Bellar. * Stratlourg.t Forftrr d1

StugAurg. * Itfttenlerg. k Corrado. 1 Cafello <f/Ircette dt' SS" BtiarJi. 1 77eni, mar-cbeje di Standi.tuo. ' Reggio. 1 Boltgna. " Vetferio. " Flaminio. u jlmafeo. * Valentia tu Efpagne.e Vivet. * le Fevrt d’Eflapltt. • le eellegt du Cardinal U Altine. 4 Bourdeaux. 4 Gavia. « Portugal.

• Coimlra. * Grouchj (£ Guerente dt Reum. f Vmtt Saintonee.nl. 1 Fabri dt Baxat.

NOT. 1 Arccta Put. » Boiardorum Put. * Dde Andrea • lege Antonio Put.

-Digitized by-Goo'

HISTORIARUM LIB.XVlI. 611

Itaque Burdigalae remanfir, reditum Goveani opperiens; quo ante conftitutum CDIOLVI.

biennium in Lufitania mortuo. Gelida in precaria ludi praefedura, quam per Gove- Henricus 11.

ani abfentiam vcluti apud fcdcpofitam fumma cura adminiftravcrat, a fenatu populo-

que Burdigalenfi confirmatus eft ; canique pari laude totum feptennium tenuit ; ac

tandem hoc anno xi Kalend. Mart. fexagenario major in fumma rei familiaris an-

guflia deceflir, fupcrftitc uxore et filiola : et, cum multa domi affeda, quae publico

daturus effer, habere crederetur, nullis ingenii fui monumentis relidis, tantum pau-

cas ejus cpiftolas cum aliis aliquot Arnoldi Fabricii Jacobus 1 Bufinus longo poft tem-

pore b Rupcllac publicandas curavit, hoc vcluti ultimo pietatis officio bene merito

de fe praeceptori gratiam potius rependens, quam quod eas cxpc&ationi de tanto

viro conceptae rcfpondcrc « cxiflimarct.

VAR- LECT. exiftimaret. Gelida icor- Ita D. o.f. nifi yttoJ f*k fimm bikrnt, temporetuo, fclioUe Aquiranicao cura Eliae Vinctae, et jam ad fummam fcnodhirem, ceterum integris ani-

tum e: poftea non folitm de (ua fchola, fcd de univer- mi et corporis ad extremum ufuue fpiricum viribus,

ia re lateraria optime merito, demandata eft:quam iurama cum laude rexit,

ille longo poli tempore fumma cum laude rexit. P.

INTERPR. * Bwjht. _b U RkMU.

JACOBI

Digitized by Coogle

6l 2

JACOBI AUGUSTI TIIUANIHISTORIARUM SUI TEMPORIS

LIBER DECIMUS OCTAVUS.EPITOME.

UTTAE a noflris inducite, Carafis infligantibus et, nefine

aliquo operae pretio idfieret, lentatum irrito conatu ‘Duacum a

Gafpare Colinio, et Lentium in Atrebatibus direptum, publicato

fcripto contra Caeflarianos, quojuflae belli caufae defendebantur.

II. Fr. Lotharingus Guifius cum exercitu in Italiam miffus. Va-

lentium captum. III. Confultatum, in Infubres omni praefidio

nudatos et Cremonam, an refta in Neapolitanum regnum ducendum efflet. Brifflaco

et Biragis contra tendentibus, Guifius, reliflis a tergo Influbribus et Tanaro tranfl-

mifflo, reHa ad Ferrarienflem vitricum tendit-, et poftea Bononiae cum cardinali Ca-

rafla de Neapolitani regni invadendi ratione agit. IV. Ter Firmum et Aflculum

traduclo exercitu, Compitum vi capitur. V. Civitellae obflefflaepofl multas et ir-

ritas oppugnationes damnofla flolutio. VI. In Etruria Mons-llcini a Cacflarianisinfldiofle tentatus. VII. Corfinianum a Bl. Monlucio interceptum. VIII. Corrc-

gienfles a Ferraricnfi infeftati, Alflonflo filio contra Gonzagas, qui Cacflari milita-

bant, mifflo. IX. Briffacus in Ctflpadana Gallia Claraflcum capit, et Cunium ten

-

tat. Tiflcarii cum Brifflaco periculoflus juxta Foffanum congrefflus. X. Coflmus

magno et valido aftu Thilippum ad tradendam flibi Senenflem ditionem adigit.

XI. Interea res a M. Aut. Columna in Latiogerebatur. Tratica capta, Friderici

Contii caftellum. Monsflortinus a Julio Urfino captus et crudeliter ferro et igni

vaflatus. Irrita Ttlit obfidio. Labicum Columnae arbitrio deditur, et a Mon-

flortinenflbus ultionis avidis incendio vaflatur. Talacflnna deditur et Germanis

inpraedam cedit. XII. Inter Labicum et Talionum commiffapugna Urfinus a Co-

lumna vincitur, qui fluccefflum urgens Segnium obflidet, per Felfium Maximi arcem

intercipit. Ancoranum vi capit et Felinianum in agro Afctilano. XIII. Ad Aflcu-

lumflubid acriter certatumfluit, fled majore noftrorum damno. Guifius, non reprae-

fentatis quaepromijfla fuerant auxiliis, indignabundus regno excedit, et a pontifice

evocatus Romam venit. XIV. Segnia a Columna capta et incenfla. XV. Albanus

in Latium defleendit, et urbem tentat. XVI. Guifius a regepoft clademadQuintini-fanum acceptam in Galliam revocatur. XVII. Tontifex cum Albano convenit

;

Coflmi et Sanfloriani ac Vitellbtii cardinalium interventu: XVIII. Eadcmque

nocle tranfattum, qua Tiberisprodigiofa inundatione intumuit. Idem et Florentia

ab Arno paffla, et apudnos in Septimania Nemauflus ; et longe in Oriente in Sunci-aria Siriarum regione,

tam copiofis eo anno imbribus, ut lacum a florma rotundum

dtttum effecerint, et fleptem urbes abflorpflerint.

Ex Auctoribus,

Franc. Rabiitino, fleriptis publicatis, Jo. Baptfla Iladrianio, Bl. Monlucio,

Alexandro Andrea, Claudii Caflrei commentariis MS.

LIBER

Digitized by Googl£

HISTORIARUM LIB. XVIII.

LIBER DECIMUS OCTAVUS.613

CDIOLVILHenkicusII.

|UNC ingredimur annum lvii fupra quingentefimum et

millcfimum, juxta Carali fapientiflhni priucipis angu-

!

rium, Galliae funcftiilimum ; quo res noftrac per inducias

ruto collocatae, improba Carafarum fuggeflione er

|

ambitiofa quorundam levitate in manifeftum exitium

praecipitatae funr, et regnum hoc, haftcnus florenti fli-

mum, ab eo tempore bellis civilibus diu jadatum, tandem

1per illos ipfos belli auttores Hifpanorum praedae et ludi-

briopatuit. Rex a Carafis folicitatus, poflquam oratores

ad Cacfarcm, qui adhuc in EcJgto erat, et Philippum, injuriam a pontifice depreca-

turos, niifir, Franci Icum 4 Lotharingum Guifium familiae Tuae apud nos principem

cum exercitu in Italiam cxcunte anno ablegaverat, ut Iccunduni nuper initum foedus

pontifici adverfus Albanum, qui jam in b Latio bellum gerebat, praeito efler: cum-que animo provideret Guifii in Italiam profectione inducias ruptum iri, ne line ali-

quo operae pretio bellum rurfus rccrudcfccrct, negotium dederat G. 'Colinio maris

pracfcClo et Picardiac praefidi, ut in hoQico ex improvilo aliquid conaretur. Men-farius quidam Luccnfis vitae perditae homo, cum nepotatu fubflantiatn et pudoremomnem dccoxUrct, ex dcfpcrationc ad vitam lolitariam, ut plerumque fit, confugerar,

confcicntiac latebras quaerens i et in colle, qui d Duaco imminet, rcligiofo cilicio

tcflus domicilium fixerat. Inde cum in oppidum ad emendicandam ftipem quotidie

dcfccndcrct, natura fortunam ac vitae votum lupcrantc, curiofc {itum, pomoerium ac

fofl*am urbis contemplatus fuerat, er loca infirmiora notaverat, caquc de re cuin Co-linio egerat * qui, quanquam invitus faceret, ut inducias, quas folemni jurejurando

ipfc firmaverat, violarer, tamen, cum res eo deduCtas videret, ut, bello inter Hifpanos

et pontificem cxardefccntc, reges ncccflaiio ad arma dcfccnfuri cflenr, antevertendum

duxit, et infigni aliquo facinore hoflem praeveniendum. Itaque, noCtu cum prope

oppidum vili Eid. Januar. marcentibus vino oppidanis, infidias ftruxifler, a vetula

tamen infomni proditus dt $ quae vix tandem improbo clamore excitatis vigiliis co-

natum noftrorum irritum reddidit. Inde Colinius c Lentium, mcditxm inter Infu-

lam et Rigiacum Atrebatum municipium, quod Nimctacum olim fuilTe autumant,

vi capit, diripit, ctliccntiofc habitum poftrcmo incendit } ingentique praeda abacta,

cumpiulculosdicsin limite cxcurriflct, ad fuos revertitur. Hoc ruptarum inducia-

rum initium fuit. Cujus rei culpam cum Cacfariani in noflros rejicerent, Duacuminlidiis tentarum et Lentium crudeliter direptum divitantes, noftri contra bellum

a Philippo contra pontificem, qui foedere comprchcnfus fit, lufceptum armis caufam

dedifle replicabant, alialquc infuper rationes addebant, publicato ea de re libello a

Carolo f Marillaco archicpifcopo Vicnncnfi confcripto:quo inter cetera et illud ha-

betur i ? Marciano Sedanio equitum tribuno ante aliquot annos captivo, priusquam

dimitteretur, venenum propinatum efle, ex quo mox domum reverfus dcccficrit : ten-

tatam infidiis h Metim ope Francifcanorum, qui a Carolo ' Brimaco Megae comite

Luccmburgcnfis principatus praefide et a Sabaudiac regulo fubornati fuerant: dek Burdigala item intercipienda a 1 Barlcmontio aerarii pracfc&o occulta confilia

inita fuilTe: nuper vero prope * ra Faram Veromanduorum ad^Efiam quendam

JacobunxVA R. L ECT. • Forum P. D o. * Haram P.

INTERPR. * de Ltrrjixr, duc de Guifr. h Ctaufagus dt Rma. e de Caliguy. < Dattaj. * Lem,entre tulit & jtrrat. f dt Mjril/ac, arcbrzcyue de Vitem» en Duttpbinf. * de l» Martk, ttrartfibal d»

Sede*. h Meli. 1 dt Brimeu, temtr de Megbeu, guveninr de Luxembturg..

k Bmrdeaux. 1 iit Ber-

Ijtmovt. " U Fert tu Vcnu.mdau fur Q)fe.

Tom. L 7Q, •'•

Digitized by Google

6i4 JAC. AUG. THUANICIDIOLVfl. Jacobum»FleAiam nomine muniendorum locorum peritum captum cfle, qui tor-

Henricus ll/~ mentis adhibitis confcflus fit, a b Sabaudo pecunia accepta in id milium fc, ut munita

Gallici limitis loca infpiccret j atque in primis <= Monftrolium, d Durlanium, e Quin-

tini et Spiritus fana ac f Mezeriam, et politum eorum cxaftc dcfcribcrct : nefanda

item fraude corruptum quendam 6 Subalpinum Gallum, qui puteos et aquas omneis*» Mariaburgi veneno inficeret : denique nuper > Menilii praefidiarios, quafi in fuo

vivere non poflent, ad' Abbatis ufquc villam et Spiritus-fanum, b Cimaccnfcis et A-Venenfeis 1 Capellam verfus et m Rozacum et Albentonum in agro Tiraccnfi cxcurrifle,

ft fe occafio dediflet, procul dubio holtili animo in oppida illa invafuros. His utrin-

que rationibus fc quifquc cxcufabat.

II. Jamq^ue Guifii exercitus A lpcis afpcrrima hyeme fuperaverat, ctpcr n Au-guftam Taurinorum, 0 Clavafium etJacobi-fanum cum majore copiarum parte p Tri-

cerrum inter Vercellas ac Trinum venit, etq ad Cafalium Monferratcnfc r Padum

tranfmittit:

pars altera navigiis, quae reperiri potuere, impofita- fecundo flumine ad• Sturac-pontcm delata cft, oppidum ante annum poft r Volpianum a noftris caprum,

magna cura Albani munitum et valido praefldio, cui Emmanucl Luna praeerat, firma-

tum. Ibi egredientibus praefidiariis aliquandiu certatum, meliore lempcr noftro-

rum conditione, qui numero vincebant. In exercitu Guifii erant omnino xii cid

peditum ; videlicet viicid Gallorum, Helvetiorum acRhactorum vcid : cccccata-

phra&i, io ccc circiter levis armaturae equites;quibus praeerat Cl. * Lotharingus

Aumalius Guifii frater ac legatus. Praecipui duces erant Jacobus u Sabaudus Nemo-rofii dux peditatus Gallici, Renatus Lotharingus v EUebovius Guifii item frater * Hel-

vetiorum ac Rhactorum praefettus, Francifcus 7 Clivenfis, F. x Vindocinus Carnutum

viccdominus, a Claudiusw Caftrcus, tunc valde juvenis, et qui poftea bellicae virtu-

tis magnum inflar fuir, ^ nec non Gafpar bb Nancaeus Claudii frater patruelis; alii

item ex primaria nobilitate. Philibertus cc Marfilius Sipetra, Gafpar dd Saulius Ta-

vanius et Bonifacius« Mola pracfc&i caftrorum erant. Lidc a Fulvii foro, quod et

ff Valentium olim di&um et adhuc hodie nomen retinet, petitus commeatus: quo a

municipibus negato, et addito fuperbo relponfo a praefidiariis, feloppetorum infuper

idibus aliquot difplofis, ctquibufdam ex noftris vulneratis, irritatus Guifius injuriam

ulcifci ftatuit ; flatimque excitato tumultuario opere tumulo, unde in oppidum dc-

fpici poterat, tormenta admovet, et, per v dies continuata verberatione, murum ape-

rit. Erant in oppido Alexander Ss Carpiniac comes et Horatius bh Spolvcrinus Vc-

.ronenfis cum m Italorum et n Rhaetorum fignis ; qui jufli deditionem (acere poft-

quam rccufarunt, a Valconibus fir impetus, relidis in caftris cum equitatu Helvetiis,

qui tormenta fervarent. Primo impetu captum oppidum a noftris, fubinde pontificis

nomen inclamantibus ; et poft exiguum certamen, qui in eo erant omnes in potcfta-

tem devenere. IdaAumxm Kal.Feb. Arx fuperabat, quae ab Hifpanis teneba-

tur; qui et mox deditionem fecere : milites omnes armis exuti er dimifli, aequatis

folo oppidi muris, et arce fervata pontificis interventu, cujus nomine res adminiftra-

batur. Nondum de tentato “ Duaco et direpto u Lentio fama pcrcrcbuerat : itaque

cardinalis Tridentinus ad Guifium mittit, qui Valentium per inducias captum repe-

terent. Ad haec Guifius, ruptas a Cacfarianis inducias dicere, diiplofis contra fuos

feloppetis

VAR. LECT. * Claudius. Ab h«e irrto ad * nec non Gafpar Nancacns Gaudii forer pa-

fratCT parrudis inrfufhe, 2fert lineae, definit P.D.o.f. tructis defunt I>.d-

INTERPR- * de Tltilist. b It dtt de Savoie. « Mtoflrruil. 6 Dturlent. ' S*. guiwrin dr St.

Efprit Je Rue. 1 Mezitres. * un foldat Provtnfal. b Marieubaurg. 1 Meful. i Abbtvillt. k eeux

de Cbimay dr d’Avtfaes. 1 la Capclle. 171 Rozoy drAalturo* ea Tteraebe. » Tari». • Ckivas& Sontjd.

f Trietrro tatrt Vereelh dr Trrnt. s Cafal dt S. Vas. ' U Po. • Pordeflura. r Vulpiano. 1 dt Lorratite,

duc d'Annale. de Saveie, duc dt Nemours. TIt tnarijuii (TElbteuJ. * der Suijjef dr Grifon. r de

C/evet , fiIs du duc de Nexers. * de Veadimt, xiJome dt Chartret. u de la Cbafire.bb de la Cbafire,

tomtt de Nanpay. “ dt Martilly, fitttr de Ctpierrt. ** de Sau/x, ptur dt Tavanes. " dt la Male. 11 Va-

ieuza. ** Carpegaa. ** Speherme, Verone}?. 11 Tftttoy. >• Lens.

Diqilized by Googlc

HISTORIARUM L I B. XVIII.

fcloppetis ac plcrifque fauciatis:praeterea pontificias has non regis copias efle > et

licuific pontifici, qui iniquo bello in ‘Latio ab Hifpanis opprimatur, cum iishoftili-

tcr agere:proinde cum pontifice ipfum agere debere. Amifli oppidi cum in Alex-

andrum Carpiniac comitem, quamvis in eo fauciatum et captum, culpa conferretur,

et alios duces, de quibus a Pifcario marchionc quaeftio habita et extremum fuppli-

cium fumptum cft : ille contra culpam in Rhactos rejiciebat, quorum plcriquc ad Gal-

los transfugerant, et Italos quofdam, qui metu correpti fine certamine ultro Te e mu-ris praecipites dederant.

III. PosTqu am Guifius per aliquot dies b Valentii commoratus cft, caftra pro-

movet, et c Placentiam verfus contendit, rclifto in d Subalpina regione Briflaco cumexiguis copiis, et Ludovico Birago, qui Jacobi fanum valido praefidio tenebat. Is

urgebat, ut, quando fcmel induciae ruptae erant, refla Cremonam iretur, quam raris

Hifpanorum ftgnis firmatam fpes erat facile occupari poflej caquc capta, e Abduacfauccis inftdcri debere a ivcid Rhaetorum, qui vicini fint : itatranfitum Germanis

auxiliaribus, qui a Philippo conducebantur, intercludi:quo fafto, ac mox reducto

in f Infubreis exercitu, florentiflimam illam regionem omnem praefidiis fere nuda-

tam, aes Mediolanum ipfum, ubi tunc Tridentinus fummis difficultatibus conflicta-

batur, nullo negotio in potcftatcm redigi pofle : eam tutiflinum belli gerendi ratio-

nem efle, ut, finitima ea provincia cum Subalpina, quam jam noftri tenebant, unita,

ulterius procedatur;quae non nift pcriculofiflimo errore ultra tendentibus a tergo

relinqui pofllt. Ac memini quidem, ipfum Tridentinum® cardinalem, cum ille

Paulum h Foxium Carmanium virum clarifflmum, nobilitate, eruditione ac rara mo-rum probitate aevo hoc noflro cum paucis comparandum, Romam tunc Hcnrici iii

nomine proficifcentcm, in cujus comitatu eramus, ! Surianiloco amocniflimo extra

urbem cxcepiflct, qua erat humanitate et animi candore, palam ac me praefente di-

cere, fc fummas omnipotenti Deo gratias habere, quod tot ac tantis juxta honorificis

et arduis bello ac pace tota vita commiflis negotiis fc feliciter cxplicuiflct j fcd ob id

maxime, quod, cumipfe, Valentio capto ac terrore Gallorum per omnem regionem

fparfo, a milite, pecunia et omni re ncccflaria imparatus cfler, Guifius contra fc arma

minime vertifiet : neque enim dubium efle, quin fcu vi fcu rerum inclinatione totam

momento provinciam Gallici juris fafturus fuifler. Verum cardinalis Lotharingi fra-

tris fuggeftiones, qui ob/pes temere conceptas fibi monflra finxerar, er Carafac cardi-

nalis, qui ultione et ambitione caecus, omni alia poflhabira ratione, arma quam pri-

mum in regnum transferre feflinabat, in caufa fuere, quo minus Guifius fanioribns

confiliis acquieverit. Itaque, k Tanaro tranfmiflo, 1 Dertonam verfus fa&o itinere,

in Placentinum et Parracnfcm agrum defeendir, fine injuria traducto exercitu, quod,

quamvis O&avius jam Cacfari ac Philippo reconciliatus cflct, nullum tamen hoflilis

animi fignum hadtenus edidiflet, et ultro oppidani paflim in ejus ditione commeatum

abunde noftris praebuiflent. Ita per viam y£miliam incedens ad Fertarienfem du-

cem contendit, qui cum cum copiis ad m Niciae pontem, quem hodie Lciuam vo-

cant, in agro Rcgicnfi opperiebatur, fub Februarii principium. In Ferrarienfis exer-

citu erant omnino vi cid peditum, idccc equites optimearmati et in aciem inftrufti

:

ipfc paludamento ac galero ingentis pretii gcmmis> quae plus decies centenis millibus

aureorum acftimabantur, diflinfto, ad oflentationem ornatus, ante alios cum primaria

nobilitate, relucentibus undique ad folis radios circumhiforum equitum armis, fla-

bat. Ut Guifius in confpcftum venit, flatim in pedes defeendir, et feipionem fupre-

mi imperii infigne ei ultro regis nomine defert. Ille in equo tedens venientem Gui-

fuun excepit» credo, ut foccr generum, non ut primarium a rege miflum ducem.

IndeVAR. LECT. • cardinalem, aliquot annis poft, cum P.

INTERPR. * Carifapu di Rama. ** Y'*hnxji. * Vijctnza. J Tittbnont. • fAdit r. * Lenitr-die. i Mia». 11 de Fwx, fttar de Carntaia. * SurutHO. * 7'anan r. 1 Tortant. ponte di Leazt.

615

cpioLvn.

Hehricus U.

Digitized by Google

' 6i6CD13LV1I.

HeniucusII.

JAC. AU G. THUANIInde » Regium Lepidi ambo fimul profedi funt 5 ubi rurfus de belli gerendi ratione

adum, praefentibus Carafa cardinali, .1 pontifice ad Ferrariae ducem legato, ctjo-

anne b Capra Lodcvcnfi epifeopo, apud fenatum Venetum regis oratore. Fcrraricnfi

placebat, ut non longe a domo bellum gereretur, atque ut Cremonam exercitus du-ceretur, quae ex foedere in ejus manus contignari debebat

; quod idem c Briflacus 'et

d Biragus faciendum ccnfucrant. Alii dicebant, Parmam petendam cfle: quod et

Fcrraricnfi placebat ; fcd repugnabat Guifius, quod Octavius regium adhuc torquemretineret, neque amicitiam regi rcnuncialTct. Aderat «Furcovallius, is, qui auxili-

arcis Germanos in Etruriam ante pugnam Marcianam adduxerat * ille Senas petendas

ccnfcbat, quae debili admodum praefidio tenebantur, et, diffidentibus f Burgcnfi ac

Cofmo, capi facile poflent * quibus captis et libertate reipublicac rcllituta, non fo-

lum res noftras in Italia confirmari, fcd magnum momentum afferri ad bellum dein-

ceps in regno gerendum. Verum Guifius, fcu fratris praeffigiis, fcu vanis Carafarura

promiflls fafeinato animo, neminem audiebat ; fcd in fententia cum Carafa perfla-

bat, et, omni mora omiffa, ad regnum reda properandum effe contendebat. Cumigitur Ferrarienfis deambitiofis juxta et temerariis eorum confiiiis male auguraretur,

ipfc, quamvis ex foedere fupremus belli dux, veritus, ne, fecum longius abdudo mi-

lite, interca inde ab Odavio Farnefio et Mcdiolancnfibus praefidiariis, inde a Cofmodomiopprimcrctur,fruftra de foedere cum ipfocontcllanre Carafa cardinali, in fuoma-

nere (latuit, tormentis, pulvere et reliquo belli apparatu ultro, uti tenebatur, praebitis.

Guifius, relido foccro, cum Carafa Bononiam proficifcitur ; ubi, magna in (pedem

vulgi laetitia exceptus, cum videret nihil cotum quae promiffa fuerant praedari, et

peditatum nondum convcniffc, graviter cum Carafa conqueftus cftj qui fadum ex-

cufans temporis anguftias caufabatur j et tamen a Joanne Antonio Tiraldoxncio

peditum in S Piceno confcribi affirmabat. Ferrarienfis, relido in exercitu Alfonfo

filio, Vcnctias perrexit 5 ubi a Cenatu ultro obviam cum Buccntauro prodeunte vmEid. Mart. honorifice exceptus et in aedeis fuas dedudus dt. Ter in colloquium fc-

cretum admiflus, cum principe et ddedis fenatoribus egit j er, quibus rationibus in-

dudus foederi fubfcripfiffct, apud cos pluribus explicavit } nimirum ob fidem, qua

pontifici, qui nunc bello petatur, ptacito cilc teneatur, et injurias a Philippo rege

acceptas, ob ardam denique cum rege Galliae adfinitatem. Cum fuper ea re confi-

lium ipforum cxpofccrct, nullum rcfponfum aliud tulir, quam fatis ipfum, innata

prudentia et longo rerum ufu inftrudum, videre, quid e rcfuafit, nec confultoribus

egere : fc in amicitia, quam eunt ipfo et parente ejus hadenus coluerint, conffantcr

permanfuros. Inde Ferrariam redit j et, ne nihil ageret, cum copiis, quas habebat,

filio negotium dat, ut Martini-fanum, quod, Sigilinundo Gonzaga Mediolanum

pijpfcdo, a quibufdam Hifpanis tenebatur, in potcftatcm redigeret. Martini-fano ac

praeterea h Nugarolla ac'Rollo captis ac praefidio firmatis, Alfonfus k Corregium

tendit ; et, vadato circum agro, quod ejus loci reguli aliquot nuper Hifpanorum co-

hortes, cum neutrius partis effe potuiffent, acccpiflcnt, Guaflallam Ferdinandi Gon-

zagac oppidum aggreditur : verum a patre revocatusvim abdinuit. Confultantibus

1 Bononiae Guifio et Carafa, qua parte in regnum impetus fieret, quatuor viae propo-

nebantur: prima, per Germani-fanum, olim temporibus Confalvi magni a Gallis

infeliciter tentata, nunc vero pcriculola obm Frufinonam et Auagniam, praeter quas

tranfeundum erat, egregie ab Albano munitas > altera per n Taliacotium° Columniac

ditionis frequens cadcllum, (quod in dextra p Fucini lacus ripa ex ’ Samnio venienti-

bus occurrit)T Valerii vicum, five, ut alii, Varronis, M. Antonii Coccii Sabellici

cunis

INTERPR. * Rrjgit. b At Gahrr, tvcfut Ae LtAtvt. cIt manftht! dt Brijptc'. * At Bitsgu.

• At Pavit, /itor At laurijuevaux. f /t carAnsa! At Bnrgot. * Marea £Anima. L Nv£vlara o Nmv/ara.1 Rtf/o. k Correggja. 1 Hologna. Frnftltnt ii- Anapi. * Taghaiozza. 8 Coltma t Uga Ai Celant.

« Atirmzt. • Vko-vnro.

Digitized by Go<

HISTORIARUM LIB. XVIII.

cunis nobile item caftellum, et» Sublaccnfc coenobium, difficilis admodum propter

montium et convallium afpcritatcm ; ut et tertia, quae per b civitatem Ducalem «Re-

ate ducit: itaque tutior fecundum camvifa cft, quae d fuperi maris litus legentibus

pcr e Firmum, f Afculum, s Civitcllam aejuliam-novam hTiucntum tendit, quod et

planior effet, et milites a ‘Tiraldo confcripti jam per ea loca convctliffent : his acce-

debat, quod illae euntibus expeditior via in Apuliam pateret, regionem fertilem et

omni rerum copia abundantem. Eam viam cum tentari placuiffct, Guifius Bononiacum Carafadigreffus* Forum Cornelii et Ravennam tendit; et inde, per Picenumitinere facio, k Faventiam, 1 Livii-forum, m Caclcnam ac poftrcmo Ariminum per-

venit, ubi Paulus Jordanus Urfinac familiae princeps acCofmi gener pontificis juflii

fc cum ipfo conjunxit. Pracmiflo indc n Eflim exercitu, ipfc ° Pifaurum, ut cump Urbinatium duce agerer, profcclus cft : unde mox per difpofitos equos Romam adfalutandum pontificem cum Carafa contendit. Interca ad Guifii adventus famamAlbanus, miflo Afeanio'1 Corneo, qui loca, quae circa Neapolim muniri jufferat, in-

fpiccrct, Hifpanos et Germanos, quos in T Latio reliquerat, revocat, et per * Samnii

praefidia diftribuit. Ipfcm Eid. April. magnis itineribus cum parvo comitatu 1 Sul-

monem tendit, et inde 1 Theate et Adriam profeftus, confirmatis popularium animis,

et u Sanftoriano Civitcllam, qui eam defendendam fufccperat, ire juflo, Sulmonemredit, ut copias tam pcdcftrcisquam cqucftrcishuc illuc difpcrfas colligeret. Erat

Civitcllac Carolus* LoflFrcdus, magni animi juvenis, ab Alfonfo*Trcvici marchione

patre in ea rcliftus cum cid cc Italis et n popularium ftgnis ; fcd, nutantibus ad ob-

ftdionis famam oppidanorum animis, commodum fupervenit Sanflorianus cum Fran-

cifcoy Portio et xxx levis armaturae equitibus, qui continuato diem ac nodem iti-

nere vix noftrorum manus effugit : jam enim noftri Firmum et Afculum praeter-

Vedi fc cum copiis pontificiis conjunxerant.

IV. Ubx omnes convenere, Tiraldus, penes quem 1’umma armorum erat, “xvKalend. Maias cum cid id ex fuis et id circiter ex noftris 1 Camphum petit, triparti-

tum oppidumm a Civitclla miliaribus. Jufti a Guifio oppidani dedere fc, qui nonfolum eorum, fcd totius regni in libertatem afferendi ergo miffus eflet, cum rccufa-

rent et hoftilcm animum oftenderent, ftatim admotis fcalis, noflri impetum faciunt ab

ea parte quae arcem novam rcfpicit; unde cum damno repulfi, eo irritatiores certa-

men reftituunt, et, concurrentibus undique fociis, tandem foro potiuntur, et omnia

ferro, fanguinc ac libidine, nullo aetatis ac iexus difcrimine, mifccnt : ne virginibus

quidem Deo facris parcitum. Pauci, qui in Nocdlam confugerant, fic tertiam oppi-

di partem vulgo appellant, cum primum impetum evafiflent, humanius habiti funt.

Ingens praeda, ut quam cc aureorum cid cxccfliffc feribit Alexander Andreas, a

noftris fada, everfis aedibus et fuffoflis muris, in quibus magnae divitiae, jam a longo

tempore congcftac et ab inquilinis ignoratae, funt repertae : magnus praeterea et eo-,

piofus ad reficiendum militem commeatus.

V. Capto Campi io noftri ad ponas ufqiic Civitcllac excurrerunt, fub id fere

tempus quo Sanflorianus ab M Albano miflus in eam ingreflus cft. Deditum moxfcbTeramum » noftrique continuis populationibus

«

c Sicilianam vallem, Columel-

lam, ec Curteguerram, ff Corropolim etJuliam-novam infcftabant. Ad Civitcllam

crebris velitationibus certabatur, erumpentibus, dudore Carolo Loffredo, praefidiariis.

TandemVAR. LF.CT. •xvii r.D ol

INTERPR. * AbbaJia di Suhbian. * Civitj Ducalr 5 Rit:i. * nare lenio. • Fermo. f Afcoli.

t Civitelta r Giaha nuova. k it Trontofi.

‘ Tsroldo. J Jntota d* Ravenna. k Faenza. * Farti. ™ Ce-

Jtu.i '•

Gtfi. * Pefaro. r Urbino, i detla Cernui. ' Compugna di Roma. • Abbrunzo. t Sulmone.

' Chirti <$• Atri. " il conti di Santoftore. v Loffredo. * Trivico. r da Porto. 1 Compti. “ U duc

a Alte. bl> Teramo- ** valle Siciliana. * l Cotonntlla. •• Contragutrra. [' Corropoli.

Tom. I. 7 R

617

CniDLVII.

HtNRICUSil.

Digitized by Googh

6 i 8

CPPLV1I.

HenricusII.

JAC. AU G. THUANITandem vili Kalcnd. Maias, adveniente Guifio, qui diu in agro Firmano fubftiterar

pontificias copias opperiens, et * Montis-bclli marchione, urbs obfidionc cinda cft ,

quod ad exiftimationem pertinere exiftimarent, potius in hoftico exercitum tenere

magno fociorum levamento, quam cum famae jadura in fuo inutiliter fedcrc. Ododies luftrando loco et convehendis machinis ac ceteris rebus ad verberationem faci-

endam ncccffariis infumpti funt: quibus exad is, admota tormenta ad eam partem

quae inter orientem et meridiem prominet. Civitclla in b Caraccnis arduo colli im-

pofita cft, ab ea parte praerupto qua Septentrionem fpedat, et per unam portam Ha-

driaticum mare dcfpicit. In imo colle olim habebat arcem quinque propugnaculis

munitam, ab oppidanis fub Carolivm in Italiam adventum dcftrudam, ne praefidia-

riorum infolcnriac ad praedam exponerentur. Ad occafum, ubi declivior cft, c Vi-

peratam fluvium fubjedum habet, haud longe ex Apennino juxta ^ Gcrcctum fcaten-

tem, qui flexuofls anfradibus vallem intcrfecat, unde illi nomen, et ad®' Aegidii-

fanum in m^re exoneratur. Paulo inferius f Salinus cft, qui, relido ad laevam ( Tur-

turcto, prope Juliam-novam decurrit. Admotae ad eam partem machinae, quae

orientem et meridiem fpedat; et, verberatione continuata cum ingens ruina edita

fuifler, in eam enitendi fumma difficultas occurrebat, quia et afccnfus arduus effer,

et ob immodicos imbreis admodum lubricus; quod ut difficultatem noftris afferebat,

itaobfeffis magnae commoditati fuit, qui penuria aquae laborabant, et praeter uni-

cum fontem, quem h Trevici marchio pomoerio produdo intra oppidum claudi cura-

verat, ac paucas ciftcrnas, nihil fere aquae habebant. Cundante Guifio in impetu

faciendo, interca ab obfeffis non ccflabatur, qui farciendae ruinae dies nodcfquc

animofe incumbebant j focminac in primis, quae nihil periculo territae animis viros

aequabant, et, quamvis plcracquc ex iis interficerentur, eo tamen ceterae alacriores

advolabant, et fumpris etiam virorum armis, quo major praefidiariorum numerus ap-

parerer, ultro in noftrorum conipedum prodibant. Erant in oppido quaedam mi-

nora tormenta, quae Trevicus illuc Aquila comportari ante obfidionem curaverat.

Ea Sanflorianus modo in hanc modo in illam partem transferebat tanta celeritate,

quod levia eflent, ut totum oppidum tormentis intus cindum effe videretur. Ho-

rum contraria verberatione noftri admodum infcftabantur, confradis plerumque ma-

chinarum rotis, et fabris tormentariis ipfis interfedis. Cui incommodo ut occurre-

ret Guifius, mutata verberatione, et tormentis ad eam partem quae monteis rcfpicit,

et in qua arx erat, redudis, duos pluteos ex trabibus compados et tranfvcrfis afferibus

ftratos fabricari jubet, qui rotis fubjcdis impellebantur, catos vulgus indigetat, ad in-

ftar eorum, quae operiendis tormentis, ne pluviis corrumpantur, fieri folcnr. Ita

n cio feloppetarii, quafi reftudinc fadatedi, fub primam vigiliam muro fucccdunt.

Verum ab illa parte hoftes foflfam intus duxerant loco arduo et prominentibus utrin-

que propugnaculis munito. Difplofis contra arcem tormentis, cura Sanflorianus

accurriflct, media fere node Guifius ad eam partem, quafoffa dudacrar, impetum

focit, ftrenue locum defendentibus Angelo i Morro, Virgilio k Floro, et Tullio Ci-

vitcllcnfi juventutis duce. Eorum confilium erat citra pomoerium fc continere, et

Gallos irrumpenteis intra foflamac ruinam admittere, atque ibi loco iniquo undique

circumventos excipere. Non tulit Sanflorianus, veritus, ne, fi fcmcl noftri pedem

in urbe ponerent, propugnatores territi fatifccrcnt. Gallique ex eo alacriores redditi

animos fumerent, et, quod vi fua confcqui non poflent, aliena culpa adipifeerentur :

itaque miflo 1 Riccio Curdinio imperat, ut contra ad prohibendos ruinae ingreflu

“ noftros

TKTPRPR * MonU-Mla. b A# uni fartie Je FAUrutxt. ' la Librata r. * Ctravito. *S.

EmVI0

TL'Lw/p. iTartantto. h Trtxuo. Merre. k Florio, 6- TuIOo JaCrmtelJa. IbcaoSCardiao.

NOT. ' Je voudtois lireTarf.- dl pta prt« de b mo que Tonnreno. A"

Ion Aktt Andre», f.U, parce que Egui- hn’ Fat’

dio cft allex loin de la mcr. II cft vtai queTorre

Digitized by -Goagle

HISTORIARUM LIB. XVHL 6r9

noAros fe compararent. Is cum lx circiter feloppetariis, dum reliqui deliberant, ad CDDLVIL.ruinam, quo jam unus cnofiriscvaferat, dcfccndit, coque fariflain pedus adadatur- Henricus H.

bato, fuis exemplo fuit, ut fe viros ofienderent. Ibi acriter utrinque pugnatum

;

fcd iniquiore noftrorum conditione, qui hoftem ex editiore loco pugnantem et arti-

ficiofos igneis atque immanis ponderis faxa emittentem non futlinucre, jam oppreffis

etiam iis qui fub pluteis enitebantur. Itaque, ingenti accepto damno, Guifius re-

ceptui cani jubet, et fuos revocat, cc amplius ex Gallis dcftderati : totidem vulne- ,

rati ; in iifquc 1 Cupinius, qui frado crure inter ruinas paene fcpultus ex clamore ab

obfdlis agnitus et intra urbem acceptus cA. Hoc cafu, live Aupefadu$,five ex indigna-

tione contra Carafas concepta,quod promifla minime repraefentarentur, irritatusGui-

fius graviter cum b Montis- belli marchionc de pontifice cxpoftulavit ; et ex querelis

in jurgia ambo prolapli poft acerbas utrinque exprobrationes parum amici difcclTerc.

£t Antonius quidem Carafa Romam per difpofitos equos, relido in caftris Guifio,

perrexit, ut, re cum cardinali agnato communicata, quid fpei ac praelidit in noftris

eflet jam certiores rebus fuis in tempore confulcrcnr. Sub id tempus Antonius e Au-

ria, vir feientiae militaris ac maritimae apprime gnarus, Sulmonem venit: et inde

cumAlbano dThcatc profedus eft,ut copias iis locis convenire juflas luArarcr. mcioHifpanorum veteranorum inibi erant, quorum praefedus Sandius e Mardonesj

eo id ccc Germani, dudorc Gafparc f Fclfio; iveo item Germanorum, qui nuper

e 8 Gallia Tranfpadana venerant, quibus praeerat AlbcricusLodronius; vinco cir-

citer magnam partem Calabrorum ac Siculorum, ducibus Hannibale 1*Januario, *Ni-

colcrac ac Seminarae comitibus. Salvatore 1* Spinello, et Cicco Loffredo ; in item

eo aliorum Italorum, quos fub xxx Neapolitanis equitibus, ranquam fub centurio-

nibus, Albanus ordinaverat i praeterea vico peditum, quos per Samnium diAribue-

rat, etTheati, 1 Adriae ac Civiteilac impofucrat. In levi armatura, cui praeerat Jo-

fephus Cantclmus Popolii comes, erant eoo equites, et idcc cataphradi fub Jo-inne Portocarrcra caArorum praefedo. His fubnixus copiis Albanus, qui initio ad

m Pifcariac ripam, abruptis pontibus. eaAra munire decreverat,poAquam vidit Guifium

in Civitelfac obfidionc haerere, ultro obviam noAris ire ftatult; quippe peditatu fu-

perior, nec equitatu infirmior: rclidifquc a tergo Theateet Adria, quas urbeis

non magno egere praefidio videret, " Bucianici marchioncm et «Matalonis comitem,

quod fortafic iis parum fideret, cum fuis inde educit, corumquc loco Theati Jo«annem BaptiAam p Tolfara Francifci, qui in OAiae oppugnatione graviter fauciatus

fuerat, patrem, jam Lautrcci temporibus fidei ac virtutis fpcdatac ducem, Adriae Ti-

berium 9 Brancatium praefecit. Igitur vi Eid. Maias Pifcaria, quo magnum tor-

mentorum ac reliqui apparatus bellici numerum convehi per mare ex Apulia curave-

rat, fecundis cafiris prope Adriam confcdit; et poAridie ad r Fumani fluvii ripam

eaAra munivit, ita inArudo exercitu, ut Hifpani in fronte Aarent et Felfiani Germani,

in mpdio Italicus peditatus incederet, 5 Lodronius cum fuis ultimum agmen claude-

ret. Levis armatura partim in fronte partim ad latera utrinque obequitabat : cata-

phradi equites in extrema acie erant. Quorum Ac inArudorum animos ut periclita-

retur Albanus, fubito ad arma, quafihoAisadcflct, conclamari jubet; probataque fu-

orum alacritate, eo ipfc alacrius ad folvendam Civiteilac obfidionem fe accingir. Di-verfa parte GuiAus, ut hoAis adventum anteverteret, coeptam obfidionem urgebar j et,

turre antiqui ac folidi operis, quae ex arce diruta fupcrcrat, vixtandem dejeda,aclx am-plius paffuum ruina muri fada, ad illam partem propugnaculis prominentibus omninonudatam, quamvis fumme arduam, impetum facere Aatuit : et, quiafibi perfuafcrac

hoAcis

• INTER PR. • Citptgm. k Montt-btllo. 'Doria. * Cbieti. « A MarJoutz. 1 A Feltz.larAt. k A Grnnaro. * Nieolera & Semiwara. * Spinello. 'Atri. “ Pefiara. • Buetbiamo.taloju. * AUa Telfa. « Brantacat. * Urnam r. • Lodrnt.

t Lom-• Ma-

Digitized by Google

620CP10LVII.

Henricus 11 .

JAC. AU G. THUANIhoftcls ab ca parte intra pomoerium foffa duda receptum paraffc, id fcloppctarios

’ focis grandioribus lanaopplctistectos praemittit, qui collis cacumen occuparent, ibi-

quefe opere tumultuario communirent, coconfilio, ut conrtnua fcloppctorum dies

nodcfque difplofionc praefidiarios fatigaret, ac tandem ad deditionem compelleret.

Sed irritus fuit conatus, faxorum grandine ac machinarum diro pondere, ad haec

crebra tormentorum jaculatione, quibus et ipfc Guifius, cum ex equo dcfccndcrct,

vitae diferimen adierat, noftris prohibitis, quo minus in collis faftigium evaderent.

His aliud incommodum acccflit;quod facta fub id tempus nodu a Sanfloriano erup-

tione ex noftris plcriquc interfedi ac vulnerati funt: capti infuper ab hoftibus faeci

ad tegendos noftros parati, marrae, ligones, mallei ac cetera inftrumcnta ad impetum

faciendum ncccflaria. Fama interim de a Albani adventu fparfa, quae vero majorem

ejus exercitum fingebat, Guifius ccc levis armaturae et e cataphradtos equites mittit,

qui de hofte certius ac plenius cognofccrent. Cataphracti equites noftri hofpitium

b Turturcti habebant; levis armatura Juliae-novae, haud longe a litorc' maris x

xnilliarium fpatio in ripa Fumani loco edito fitac, lignorum et commeatus copia re-

gione abundanti. Albanus ex eo conjcdans, oppidum illud a Guifio delectum, quo,

fi a Civitclla difccdcrct, cum toto exercitu fc reciperet, praevertendum duxit, ct c Po-

polium ac Garfiam d Toletanum cumm cid Hifpanorum peditum, cc cataphractis et

ID e levis armaturae equitibus mittit, qui noftros interciperent. Ii lummo filentio

eadem node, qua de noftrorum adventu cognitum cft, profedi, tranfiniflo Fqmano

ad ripam «Tordini amnis, qui haud longca Julia-nova in mare exoneratur, veniunt:

et, partitis ibi copiis, Popolius ex compado cum levi armatura longo circuitu ad lae-

vam inftituto itinere ad locum infidiis aptum contendit ; Toletanus a dextra Turturc-

tutn verfus pergit, vim ad illam partem in oppidum fadurus eodem tempore, quo

Popolium ad locum deftinatum jam pervenifle vcrifimilc erat, eo confilio, ut, fi

noftri ad primum hoftium impetum excitati fc pollico ad fuos recipere conarentur, in

infidiasa Popolio Arudas praecipitarent. Sed confilium hoftium frultra fuit, acce-

lerato nimisTolctani adventu : quo a fpcculatoribus cognito, noftri ftatim arma ex-

pediunt, et xxxx ex iis, dumcwii maumuiui, oppido egiefll totidem Popolianos,

qui nondum ad locum infidiis deftinatum pervenerant, obvios forte habuere, cum

quibus an^ufto loco confertis manibus, fuperiores primo evafere, capto Petro f Hen-

ricc equitatus Hifpanici praeferto, GeorgioB Lanoio unius alae equitum duce, Joanne

Baptifta h Capuano et Andrea * Roberto : quo fado, ceteri jam terga vertebant, eo

minus fugae ignominiam veriti, quod opacitate nodis defenderentur : fed, fuperve-

niente Popolio, reftituitur certamen ; verum ita, ut interca noftri, qui in oppido re-

manferant, fatis temporis habuerint, quo, fumptis armis, citra periculum ad fuos fc

reciperent. Gallis abeuntibus, Hifpani albcfccnte jam dic Juliam novam ddertam

hoftiliter ingrefli diripuere : coque Albanus, qui putaret Guifium, ut fuis auxiliare-

tur, mox advolaturum, cum toto exercitu in aciem ordinato venit, ibique aliquot

dies confumpfit. Hoc fucccffu, quem noftri apud Civitcllcnfeismagnopere ac lupra

veritatem extollebant, cum nihilominus obfefli minime terrerentur, fed in incepto

pcrfcvcrarcnt, Guifius ex P. Strozzii, qui nuper cum Paliani duce in caftra venerar,

confilio, jam dimidiato fere exercitu, cum Albano viribus impar effer, obfidionem

folvendam cenfuit ; biduoque ante machinis pracmiftis et majore impedimentorum

parte, Eid. Maii vafa conclamari jubet : ipfe, ut fuis tutum rcccprum darer, in

poftrema acie cum deledo equitum agmine remanfit, infidiis loco idoneo difpofitis,

ut fi forte obfefli eruptionem facerent, ab iis exciperentur. Nec falfum fuitGuifii

augurium : nam illicum damno egrdfi, primo Sanfloriani injuflu, dcin et Sanflorianus

ipfc

INTERPR. * fr dxe b Ttrttrttto. * il (ontt di Vofok. 4 de Teltdt. * Terdrnt r. ' Hta-

fiqufz.. * df I.jhxo/. 4 di C4f9S

.

1 Robrrto.

N OT. * Lege morir, et X Militarim» ftatia * rif*. Put.

—Qigitized-by Goo

HISTORIARUM LIB. XVIII. 621

ipfc in eandem decipulam incidit, amiffis xxv ex fuis, majorem ea eruptione quam CDDLVU.toto obfidionis tempore jaduram pallus. Itaa Civitclla difccflum xxii, poflquam ob- Hen k icus llT

fideri coeperat, die, di fplofis contra urbem toto illo tempore* loccc tormentorum

iftibus : tot enim a curiofis numerati funr.

VI. Dum res lente et infeliciter a noflris et a pontificiis in regno Neapolitano

geruntur, in Etruria et •Gallia Cifpadana minime ccflabatur. Nam Cofmus, qui

providerer, bello quamvis pontificis caufa fufeepto, non diu duraturas efle inducias, in

Germaniam jam initio milcrat Bernardum b Crafliaium cuin pecunia, ut mcio pe-

ditum, Joanne Baptifta c Arcucnfi duftore, conduceret j cui et jam negotium a Phi-

lippo datum fuerat iv en confcribendi, ut cos in Infubriam adduceret. 11 cio item

peregrinorum militum Cofmus coegerat, quos per praefidia d Prati, e Piflorii, f Mu-gclli et Arctii dilpofucrat, dilcurrcntibus per limitem indefinenter ChapinoR Vitel-

lio et Gabticlc * Scrbcllono, ut, fi quid noflri molirentur, ad omneis cafus praedo

eflent. Jamque Germani ' Cafalium majus venerant, vix paucorum dierum viatico a

cardinali Tridentino impetrato; inde, ftipendio accepto, pc^Tarrcnlcm vallem

k Pontrcmolium et Petram-fandam venturi. 1 Burgenfis vero cardinalis Senenfium

praefes per AIvarum m Sandacum, penes quem rei bellicae fumma erat, ne pedites

Cremona ac ° Portu-Hcrculis et vicinis locis evocaverat. Cum vero B. Monlucius,*

qui poli trilicis filii cxfcquias et captam a Strozzio Odiam Roma 0 IIcin i-montemvenerat, ut p Subizacc provincia decedenti fucccdcrct, fccrctum a cardinali Burgcnfi

de oppido intercipiendo confilium initum effe cognoviflct, nec rationem ejus iqtclli-

geret, omnem operam dabat ut illud detegeret. In ea cogitatione haerenti fuperve-

nit Senenfis quidam, qui cum clam admonet, hodeis loco indicaro impetum facere

dccrcviflc : proinde ab eo fibi caveret. Loco per Hieronymum * Spanocium expio*

rato et aedibus vicinis diligenter vedigatis, incafula, quae a nemine jam longo tem-

pore incolebatur, repertae magno numero fcalac optime fabricatae. Ac fub id

tempus Phoebus T Tureus, homo duplex, ad Monlucium venit j et de tempore, quo

hodes venturi funt, eum moniturum pollicetur. Cum igitur Monlucius Grodeto,

{. Clufio ac Momiccllo pracftdiariis evocatis diem dixifler, ut hodem impetum facien-

tem a tergo invaderent, dum ipfc eruptione ex urbe fafta cum a fronte adoriretur,-

Phoebi indicis vanitas detecta ed;qui cotnprehcnfus podea, muro perrupto, ex arce

aufugit, et Senas ad Burgcn£cm profeflusdeteaum confilium efle rcnunciavir. Ita

rebus bene, ut quidem ipfi putabant, provifis, hodes de nobis fccuri erant, cum'Mo-

rctus Calaber, qui « Montem-Kfcalium in ora maritima tenebat,T Clufinium inter-

cipit, et fummiflis Grodeto auxiliaribus, Afdrubalc Medice ductore, urcunquc fir-

mat. Eo mox Sandacus cum xxx peditum fignis, io equitibus ac m machinis ae-

neis tendit: quo et flatim rapta manu profectus ed Monlucius, fi qua ratione pofler,

fuppetias obfclfis laturus: qui poflquam Monrcm-Pdfcalium venit, vi a Clufinio

milliaribus, propius oppidum accedens, s Sangenium y 1 AvanIonium cohortis lega-

tum cum xxx 1'cloppctariis et totidem cataphrattis pulvere tormentario onuflis mittit,

qui, dum ipfc diverfa parte hodem levi certamine didinct, duce Charrio, intra oppi-

dum fere omnes, exceptis v cataphractis, accepti funt. Inde Monlucius fumm adi-

ligentia Ucini-montem redit jpodridic, dum Sandacus adhuc Clufinii haereret,

educto

VAR. LECT. • ncmaccc MS. Rr*. in ejus locum luffcdo Bonifacio Mola, Clufio ac

* Groffeto, ubi adhuc Qaromomiuj em, mox P.D.o. f.

inde Scnenlium rogaiu m caftra a Guilio revocatus,

INTERPR * Lombardie b Gratum. * etAreo. 4 Prata. * Pifioia.1 Magelb & Arezsa.

% Vittlli. • SerbtUone. ' Cafale Maf&krt. i Val di Taro. k Pontriemob er Pietra Santa. 1 U Cardinal

dt Burgot. • di SauJ/. • Porto-F.reole. • Moutalcino t de Soubize. S Sfsu&eehi. 'Tureo. 'Groffeto.

t Cbiufi & Monticeliio, ou Montiebiello. « Miretto Catavrrfe. • Monte-fefiali in Martnnna. * Chtufdhro

Adrian. Montluc met Cbiufi. * Saint Geu.cz. t etAvaufon.

N OT. ' Lege Avanfonut Put.

T O M. I. 7 S

-Oigitized by Google

1

622 J A C. A U G. T H U A N I

CDDLVII» eduflo majore tormento et colubrina, turrem in propinquo lx praefidiariis firmatam

Henricus II. aggreditur. Hi poft verberationem, padi vitam, fub vcfpcram deditionem fecere.

Altero dcin die vicina aliquot caftclla, quae noftris incommodabant, in potcftatem

redafla. His a&is, belli duces in ea fententia erant, ut * Bonconvcntum adorirentur,

quod cxiftimarcnr, Clufinio capto, b Sandacum Montcm-Pclcalium iturum. Verum,

cum eo profc&us fuiflet Monlucius, ut locum contemplaretur, miflbinterim Marioc Sanfloriano, qui nuper cum fratre d Langobardiac priore regi reconciliatus fuerat, et

« Serrano Monlucii legato, qui { Senas ufquc excurrerant, forte accidit, ut obviamhaberent peditum cohortem

$ qua cacfa tantus terror 8 Burgcnfi, qui de civium fide

dubitabat, injedus, ut ftatim ad Sandacum feriberet, ut quam primum in urbem,

omni re poftpofita, reverteretur. Quod in caufa fuit, ut Moreti legatus et Sange-

nius, quamvis nulla fpes defendendi Clufinii eflet, honcftiilimis conationibus a San-

daco dimitti fint. Is ergo, uti jufliis erat, tanta diligentia digreflusert, ut vix redu-

cendorum domum tormentorum fpatium Monlucio conccficr it j qui in commenta-

riis fuis gloriatur, quod periculo in tempore praeverterit, nec ducibus, qui Boncon-

vcntum petendum efle ccnfcbanr, obtemperaverit.

VII. Jam ante Sandacus h Corfmianum receperat, vix extremam perniciem eva-

dentibus noftris, quibus Faufius ' Perufinus praeerat, dum M. Sanflorianus, ut praefi-

diariis difcedendi tempus daret, * ferius cum horte confligit. Nam capti inibi xxx cir-

citer levis armaturae equites ex ipfius Monlucii et Nic.1 Urfini Petiliani alis ; atque

in hi* k Gurgius, homo rtrenuus et portea expeditione in Indicis fufccpta magnamlaudem adeptus: reliqui 1 Monticcllum, a Bartholomaco m Pifaurienfi protegi, fc

contulerunt. Cum Sandaeus obfcura node praelatis facibus Baldoci arcem verfus

tenderet, Monlucius rem conjc&ans confilium ejus praevenit, et prior in oppidum

cum Sanfloriano Priore venit, ° 1 Tricaftinocum fua cohorte fine impedimentis fub-

fcqui jurto. Ita fpc falfus Sandacus ab incepto deftitit. Capti interim a noftris

* Mantillus et q Carillius r Hcrculis portus et Bonconvcnti praefedi, et cum iis xx alii

milites; de quibus cum captivis noftris, qui Corfiniano detinebantur, permutandis

cum frnrtra lacpiusadum fuiflet, Monlucius indignatione 7 concepta de Corfiniano

Tccipicndo confilium capit } in cujus muro ex Fauftino Perufino, qui antea oppidum

tenuerat, locum efle didicerat, per quem cloaca influebat, afccnfu fcalis admotis fa-

cilem > quo fuperato, retro alium murumfuperare, in quyi itidem appofitisfeilis pro-

grediens miles facile eniti portet. Eo igitur nodu fuqs ducit cum Avanfonii, Tri-

caftini et 1 Luffimi, qui paulo poft ex morbo dcccflit, cohortibus, certus, fi artu nonfucccdcrct, vi rem conficere. r Clufio ccc fummiffia Somac duce, qui nuper exGuifianis caftris redierat, Carafarum fuperbiam et perfidiam perofus : Barrholomacus

Pifauricnfis Monticclloc adduxerat. Milii 1 Blaco et “ Claramontius, *qui nuper

Grofleto Senenfium rogatu a Guifio in caftra revocatus fuerat, cum parte alae Petilia-

ni, qui viam inter oppidum et * Politianum infiderent, et auxiliareis a Cofmo veni-

enteis interciperent. Praefidiarii, qui rem refeiveranr, fummo filentio inrus fc con-

tinebant, in noftros, cum opus eflet, involaturi. Dum cunftarcntur noftri, * Tra-

pa, >’ Caftro facratus, *Aufillius, *» Coflenius, bb Bidonettus, Mola cum paucis

lngrcfli,

VAR. LECT. • nimis ferio P D. o. f.d- * qui nuper Grofleto Senenfium rogatu a Guifio$ Baldoci rupem P. D. o. f. d. in cailra revocatu* fuerat dtjnnt P. D. o. f.

r inde concepta P.D. o.f.

INTERPR * Baanieavtnto. b di SantU. * di Saataftre. * iMnbordit * /e capitamt Serret'f Sina- * it tardinal de Rargot. h Pienxa. 1 da Peragia. > Orjlno, eant* di Pitigltam. k de

Geargatt. ‘ Meatubielk. * da Pefare. • Recta di Ra/deceo •Entreeafieanx. * Maatiilo. \ Carilta.

' Perto-ErtoU. ‘de Lafa*. 1 Cbtaf. < BUfoas. 1 te heroa de Clerraeat. ’ Moati-palttano. » U ta~

pilata* Traprt. * Cajttl Sagrat. • lei Anflient. " Cefeil. » Bidomeet. “ la Metit.

N OT. 1 Montluc Ic nomine Andri cbafirawx, qui eftoit alW du cardinat de Toumon, & avoit

neveu du cardinat de Toumon, fils d’unc de fc cfpoule rheritiere du comte de Grigtun. Ddcfocurr. Mais it faut eferire latereajline

$Eatrecaf- Tritaflin* : leee Intereaflme. Pat.

teaux j de la madon de Caftdanc en Provcnce, * Dete Mela

:

lege Meta. Pat.

HISTORIARUM LIB.XVItt 623

Ingrcfli, fcalis ruptis, rcpulfi, inter geminum murum, nullo operae pretio fa&o, re- CPOLVII.manfere. Albcfccntc jam dic, Monlucius, qui aegre ferret expeditionem pro cap- Henricus IL

tivorum libertate fufccptam aliorum amittendorum occafionem dcdiflc, vim parat,

et ad propugnaculum cum fuis accedit; ponaeque luccedens murum infirmum,

plinthii unius tantum craflitudinc, propriis manibus revellit, fcalifquc comportari

juflis, ad impetum faciendum fc inftruit ; tcrritilquc praefidiariis, quod captivi intus

arma corripuilfcnt, et pafiim diffugientibus, oppido potitur. Capti in eo Petrus Ja-

cobus*Stafa equitum dudor, ejufquc vicarius ac fignifer, cum aliquot praefidiariis.

Id aftum ni Kalend. Quintii. Supra modum extollit faftum illud Monlucius, et mag-

nam fui famam per Italiam excitaflc dicit : Hadrianius contra elevat, et locum infir-

mum ficu ac milite fuifle dicit * quippe eo tempore captum, quo, dcduftis inde prae-

sidiariis, jam Hi fpani omnia negligenter agebant, Scnchfium imperium in Cofinuma Philippo tranflatum moerentes

:qua de re mox dicemus.

VIII. Di versa parte, Ferrarienfis cum iis quas habebat copiis, et nofirorum

favore fubnixus, metum vicinis intentaverat ; et Corregienfibus regulis praecipue,

quibus ut Cacfarianis 'partibus addictis ille imminebat: tandcmquc cos adegit, ut,

foedere iCto, obfidibus datis ipfi caverent. Verum, cum Hieronymus unus ex fra-

tribus foederi non fubfcripfifict, nec fratres fine confcnfu fuo pacifci potuifle con-

tenderet, b Corregio ipfo ope c Pifcarii occupato, et obfidibus, qui, fide data, do-

mum redierant, ex compafto retentis, ut perfidia eorum cxcufarctur, rurfus ad arma

ventum cft. Loco praeerat Ludovicus 41 Borgus Mcdiolancnfis cum id ccc circiter

peditibus. Igitur Alfonfus filius, cum manu armata in eorum fincis ingredus, longe

latcquc vallat omnia, et cum 11 cid Helvetiorum Ancona nuper et cid Vafeonibus e

* Latio a Guifio fummifiis, aflumpto fecum Corn. Bentivolio, et cdu&is f Brixello

praefidiariis ac machinis, g Nugarollam primum Francifci Gonzagae municipium,

ipfo tradente, in fidem accipit : mox b Luzzarum Gonzagarum item caltcllum capit

:

ac' Guaftallam poftrcmo aggreditur, a qua antea a patre monitus abllinucrat. Sed,

medio tempore cum Tridentinus et Pifcariuseam praefidio firmaflent, et, confcnti-

ente ipfo Ferdinando Gonzaga, locum per fe firmum munire inciperent, Alfonfus

eo pergit; occupat iique et obltrultis k Padi aditibus, oppidum arfla obfidionc cingit,

intromiflo tamen interim a comite 1 Brocardo auxilio, cum pulvere, cujus penuria

obfelli laborabant. Tum ar&ius cin&is admota tormenta, fcd imperitia ducum fine

profcclu : mutata tandem faepius verberatione cum obfefll ad extremas anguftias re-

dacti in eo edent ut fc dederent, Alfonfus, adventum proximum Pifcarii, de quo fa-

ma fparfa crar, veritus, tormenta reducit, et ab obfidionc non citra exiftimationis jac-

turam difccdit, culpa temporis inutiliter confumpti in Bcntivolium rejc&a.

IX. Nec ceflabat interca Briflacus, qui poft m Valentium a Guifio captum cdufld

exercitu de “Valfcncra oppugnanda incunte Aprili confiliura ceperat, munitione in

3gro°Allcnfi inter p Villam novam et Carmaniolam olim a Ferdinando Gonzaga

coepta, et pollca ab Alvaro Sandaco magna vi operum et valido admodum praefidio

firmata. Erant in ea iv Italorum, m Germanorum et 11 Hifpanorum vexilla. Sed,

cum accidiflet, omnibus ad obfidionem paratis, ut Briflacus arthritico familiari fibi

morbo acerrime corriperetur, ille, qui nollet tam pulchram occafionem elabi, nego-

tium dat Paulo Thermo, ut cum iis quas habebat copiis, eae erant vm cid peditum

et id e equites, magnus praeterea fodorum numerus, qui tormenta xvi ncccflariis re-

bus inftru&a comitabantur, expeditionem fufeiperet. Is ergo, cum vallum ad fof-

fam ufquc promoviflet, poft violentam verberationem impetum facit ; et, quamvis

rcpulfus, ita tamen militem in tuto collocat, ut ex fuperiore parte infeflari non pofier.

TumI NT E R P R. * JtlU Stafa. * Qarrtgpt. « il marebefi di Pefiara. * dei Borp. « Ceupapu di

Roma. r BrijeUo. * NagoUra. ' L*z.zara. ' Guaflalla. k It P#, 1 il etatt Brottardt. balena.• ys/ftaiertt. • dAfii. r Villtatafvt C" Carma^malei. •

Digitized by Google

624CID13LVIL

Henkicus II.

JAC. A UG. THUANITum cuneum agit j tantumque terrorem diligentia ruaobfcffis injecit, ut, quamvis'* Pifcarius, qui in cxftrucndo ad b Lomcllinam vallem defendendam muhimento tunc

occupabatur, ad fortiter rcfiftcndum cos hortaretur, brevi ad cos venturus. Germa-

nis tamen jam antea ob non foluta ftipendia male animatis, tunc vero aperte tumul-

tuantibus, Hifpani coafti fint minus honcftas conditiones decipere : nam armis exuti

dimiffi omnes, relictis lignis, tormentis ac reliquo omni bellico apparatu. Locus

mox, quod rebus noftris 1‘ummopcrc incommodaret, et commercium inter praefidia,

quae c Sandamiani et Cifternac erant, impediret, d Briflaci juflu dirutus. Eodemque

fucceflii fub Maii initium Briflacus e Clarafcum, in confinio fere Sturac ct af Tanari

arduo loco, fcd alioqui commodo, litum oppidum, quod a ccccpraclidiariis teneba-

tur, numero loco defendendo impare, aggreditur. Id pullatum, et poft tertium im-

petum, cum oppidani Hifpanorum jugum pertaefi arma fumere nollent, vi poftremo

captum: quod (latim fumma diligentia muniendum curavit Briflacus; non eadem

fortuna ufus in 8 Cunii oppugnatione, cui h Mcnico ftrenuus dux cum valido praefidio

praeerat. Situ illud et milite adventitio imprimis firmum, ad haec oppidanorum

concordia, ab una parte 'Savilianum et Argentarium montem rcfpicir, ab altera k Sa-

laflos habet. Admotis tormentis et dies no&cfquc continuata verberatione, impetu

etiam pluries a noftris non fine ja&ura fafto, cum parum proficeretur, defendentibus

fc gnaviter pracfidiariis atque oppidanis, mutata obfidionis ratio, et cunei adii, et fof-

fores magno numero adhibiti, quorum opera muri magnam partem dejc&i funt et

everfa propugnacula. Sed, cum nihilominus animofcrcfiftcrcnt praefidiarii, et ccr-

tatim eorum exemplo oppidani, focminarum, quae ad ruinas farciendas et ncccflaria

munia obeunda intrepidae cum filiis fumma alacritate concurrebant, praefentia con-

finnati, Briflacus aliam rurfus rationem init, et, undique cinfto oppido, obfcfTos

vidlus penuria ad deditionem compellere ftatuit. Verum, fuperveniente Pifcario

cum v ciD peditum et recentis equitatus magno numero, qui 1 Afta profedlus per im-

peditum iter, rcli&a ad laevam m Carmaniola, incedebat, et intromiflo commeatu,

Briflacus, qui minui in dies exercitum viderer, tandem obfidionem folvit, et domumrevertitur. Dum redir, cognito novas hoftium copias cum pleraque nobilitate PiG

carium fubfcqui et juxta confediflc, continuo illuc tendit, et, ftru&is in fylva per

quam illis tranfeundum erat infidiis, incautos intercipit et armis exuit, aut capit,

elapfo Francifco Gonzaga «-Nilgarollac comite, qui Juliani * 0 Carvajalis Hifpani ope

fervatus cft. Magna praeda inibi a noftris fafta. Pifcarius, fartis Cunii ruinis et

impolito validiore praefidio, p Foflanum venit ; ubi cum Briflaco viribus fuperiorc

congrcfliis acri ac pcriculolo admodum prqplio certavit, ac tandem per avia, ut

noftrorum infidias fallerer, Aftam cum fuis incolumis fc recepit. Dcin et Foflanum,

quod aJoanne Francifco * Cofta Trinitatis comite ac firmo Hifpanorum praefidio te-

nebatur, a Briftaco tentatum : fcd irrito conatu, contra loci fitum et munitiones nu-

per cxftruftasac militum robur inferioribus noftris.

X. Tunc temporis magna accclfio ad Cofani Florentinorum ducis fortunam fafta

cft tranflata in cum a Philippo, Hifpanorum ingratiis, et, quod magis mirum cft, in-

vito ipfo qui dabat, Senen fis ditionis, uti a Cacfarc parente in Philippum filium col-

lata fuerat, poflcflionc. Q110 in negotio incertum prudentiam magis et ingenium

Qofan admirari liceat, an felicitatem, qua novi imperii in Etruria nuper coepti res

prolpcrae quidem, fcd vario fortis acftu huc ufquc ja&atae, hoc demum incremento

fimul au&ac et confirmatae funr, longe fummoto, quod in vilccribus erat, bello, ce

momento

VAR. LECT- • Gearue P.D.o. Zomxi D.f. g Camjvajila P.D.af.

I N T E R P R. » il martbejt dt Ptfcara. bU Lemelhna. c Saa Danijbte <£- Ia Cifierm. * It ma-rtfchal de Brijfat. • Cbterafio. f il Tanan r. * Cani. h Menitent. ' Savillon & Mente Argentato.k ctnx de Salutet. 1 Ajn. “ Carpiagnelei. » Nugofara. • de Carvajal. r Pejfint. 1 !a Ct/le, tente

de la TrinitaS.

HISTORIARUM LIR XVm.momento quafi fopito. Nam induciae inter nos ac Cofmum adhuc manebant 5 et

Monlucius, ne violarentur, diligenter cavebat. Tantum inter Hifpanos, qui * Senas

et loca maritima tenebant, et noftros bellum gerebatur:quod tunc Senarum tradi-

tione compofitum et procul a Florentinae ditionis finibus in oram maritimam rele-

gatum cft s ubi Hifpani, propter loca quae in ea retinuerant, et noftri continuis ex

-

curfionibus confligebant. Ha res quomodo confc&a fit, quoniam fumme memora-

bilis cft, operae pretium cft, ut pluribus explicetur. Jam ante faepius Cofmus cumCaefarianis egerat, ut pecunia in Caelaris rem commodata fibi rcftitucretur, aut

loco ejus Plombincnfis ditionis poffcfiio traderetur: id fcmcl fattum, moxque rc-

traftatum, ablato etiam contumcliofc b Plombino, molefte quidem tulerat, tamen

pro tempore diflimulavcrat. Verum ab eo tempore femper per fuos apud Cacfarcm

et poftea Philippum egerat, ut fibi fatisficrct ; ingentibufquc deinde fumptibus in bel-

lum Scncnfc faftis, fpem nonfolumdc Plombincnfi territorio fcd Senenfium univerfa

ditione ab iis obtinenda conceperat. Quam tamen cogitationem ille, ne fidem fuam

et officia fufpcttaHifpanisrcddcrct, prudenter celabat, petitionibus fuis crebro reno-

vatis, et de Plombino tantum fatta mentione ; tempus fcilicct idoneum opperiens.

quo declarandae occultae voluntatis, et confcqucndi ejus quod adeo cupiebat, occafio

fe offerret. Undique circumfpicicnti et futuri eventus omen captanti, commodumaccidit, ut, cum c Bonianus Bonfiliaciusejus Romae orator in fermonem cum pon-

tifice de pacificanda Italia incidiffcr, pontifex non aliam fe rationem videre diceret,

quam fi ex communi confcnfu Senenfis ditionis poflcflio fibi traderetur : nam Gallos

fumptuum pertaefos facile alTcnfurosj nec Hifpanum pertinaciter pugnaturum, dumGalli Etruria excedant

:jaraque fibi a Philippi miniftris fpem ejus fa&am, modo id

cum bona Cofmi gratia fiat, et ei de belli fumptibus atque omni acre alieno, quod ab

Hifpanis debetur, fatisfiat. Haec cum Bonfiliacius, quamvis Cofmi confilia optime

noffet, attente cxccpiflct, nihil replicavit, fcd ftatim ad Cofmum diligenter perferi-

bit;qui, ea re, ut par erat, commotus, tamen, ut erat fummus dilllmulandi artifex,

Bonfiliacio mandat, ne quod commoti animi fignum edat, fcd eundem fermonem

cum pontifice perfequatur, et fccrctum ejus, quoad fieri pollet, per colloquium expif-

cetur. Sub id tempus Francifcus Pacecus, qui ad Philippum in Angliam de pacis

conditionibus miffus fuerat, ad Albanum rediit } et inter alia mandata, quae a rege

habebat, hoc etiam erat, ut, fi alia concordiae ratio iniri non poflet, quando ab armis

cum pontifice difccdcrc omnino cupcrct, ipfiac Caralis optimis conditionibus de di-

tione Scncnfi gratia fieret : fcd operam daret, ut Cofmi confenfus accederet. Sic

enim judicabat, fi Senarum dominatum retinerenon poffer, expedire rebus fuis, ut

potius beneficium in novos clientes, quam in Florentinorum ducem jam fatis poten-

tem et fibi obftri&um, conferretur;quo, diftributis in plureis lingulis Italiae portio-

nibus, fummum in univerfo imperium fibi lervarct. Id cum per Albanum affinem

fuum Cofmus refeiviflet, cum eo agit, ut negotium minime praecipitet : fcd, pro-

pofitis rei difficultatibus, tantum fibi temporis concedi petit, quo res eas apud Philip,

pum per oratores fuos explicaret, ut cum a confilio rebus Italiae pcrniciofo, fuis verodamnofiflimo, demovere poflet

:quod facile abhomine dignitati fuae favente impe-

travit. Itaque ftatim ad Alfonfum* Tornabonum, qui in Angliaerar, de tota re

perferibit ; et brevi ad Philippum fe Ludovicum • Toletanum fororium fuum miflu-

xum fignificat : interim mandat, ut Philippum, quo fibi de grandi pecunia illa caveat,

crebro folicitct:quod eo ftudiofius faciebat, quod tempore illo maxime Philippum

opera fua et amicitia indigere cerneret, hinc Briflaco in Subalpina regione progreflus

in dies faciente, hinc Guifio in regnum motibus obnoxium magna vi irrumpente ;

obINTE R P R. • * PimHi*. * fiMgi«nw Gigtfsli*cci. * Ttrnthtm. • dt Toltde.

Tom. L 7 T

625CPPLVILHenricus II.

Digitized by Google

626 JAC. AUG. THUANICIDIOLVn. ob idque rebus Hifpanorumin Italia nutantibus, quibus fcu fulciendis fivcdcftruendi»

Henricvs 11.momentum magnum Coimus, in utram partem propenderet, afferebat. Quam oc-

cafioncm avide arripuit : miffoquc Lud. Toletano ad Philippum mandata dat, ut, ac-

tificiofc deplorato Italiae flatu, poftquam explicaverit quam in arfto res in » Infubri-

bus et Etruria frnt, ignofei Cofmo et fibi petat, fi ejus nomine apud regiam majcfta-

tem expoftulct, et indignam meritis fuis gratiam referri queratur : nihil illum, quodin fc fuerit, praetcrmififfc, in quo non fedulo et oflkiofc elaboraverit, ut Philippi ac

parentis ejus majeflas inconculla per univerfam Italiam ac praecipue in Etruria ma-neret et ab omnibus fideli obfequio coleretur : inde grandi acre alieno cum paene

merfum, et fuos, a quibus mutuo fumpfcrir, una merfos quotidie fidem ipfius appel-

lare, quos citra certifiimam fortunarum fuaruro perniciem, aut, fi periculum abeffet,

ccttc fine fummo flagitio defercre non pofiit : itaque Philippum mirari non debere,

fi importunus flagitator faepius ejus aures pulfct, et fibi fatisfieri pofcat: eo

enim resfuas redactas efle, ut non jam verbis, quod haftenus factum fit, fed re fibi

fatisfieri ncccflc fit, nili fc et Philippi res una perditum ire velit * nam diflimula-

tioni amplius locum non ede : audire tamen Cofinum, nulla habita fui ratione ne-

que meritorum ac debitorum, quae ad res ejus in Etruria fublevandas contraxerit,

de tradenda Carafis Senenfi ditione in regio confiftorio a&um effe, caque de re man-datum Albano datum

:quod ctfi vix credat Philippum ferio fecifle, vereri tamen, ne,

quod demulcendorum fortafle Carafarum gratia nunc in fpccicm fit, tandem ncccfi-

litatisvim annexam habeat : itaque, quam demitte poreft, rogare, ut Philippus videar,

quam male in pofterum rebus fuis fit confulturus, fi homines natura fcroceis ac fuper-

bos, ctob injuriam, uti jaftatur, infeftos, atque hoc amplius, cxfulcs et ultionis avi-

dos, ad hoc fafligium evehat, ut principes eos in florentiflima Etruriae particula con-

Qituat : neque enim dubium efle, quin Carafac non tam recentis beneficii, quod ab

invito per vim extorfiffc fibi perfuadebunt, fi hoc tempore concedatur, quam anti-

quae injuriae memores, quidquid ad fuam fortunam ex hoc incremento acceficrir, id

totum in injuriae ultionem fint impenfuri : Cofinum certe, qui Caefarianas parteis

femper fccutos fit, ob idque regem Galliae inimicum habeat, in partem quoque illa-

tae, ut ipfi putant, injuriae venifle; ut metuere jure debeat, ne, quod fortafle Phi-

lippus potentiae fiducia negligat, ilii hac acceflione audaciores de fc, ut minus po-

tenti, poenas fumere velint, et vim, quam contra Philippum aut non audeant aut non

poflint, in fc vertant:quem vero feire, an non et illi aliquando apud ipfum per

• calumnias tantum fint valituri, ut Cofinum ab ejus gratia alienent i quod cum jam

multi, cum propter fortunarum conjundioncm minor fufpicioni locus efle poteft,

non dubitent facere, quid illum fperarc in pofterum debere, cum, pulfis Etruria Gallis,

prifeae ncccflitudinis ac conjunftionis illius caufa ccttabit i itaque, ctfi Philippus ut

major tantum periculum contemnat, fuum negligere Cofinum infirmiorem non

polle j eu» etiam exfoluta omni pecunia, quae ipfi debeatur, haud abunde caveri nunc

queat, fi cogatur vicinos cos habere, quos, ut Philippi rebus inferviret, tanquam

hofteis ha&cnus perfccutus fit:proinde non poffc cura tuto, quae in ditione Senenfi

teneat, rcftitucrc, ut Carafis tradantur* quae eadem tamen rcftitucre nunc et femper

paratus fit, exfoluta pecunia quae debetur, modo ea in Philippi potcftate maneant,

et ita cum vicinum habeat, quem ut patronum femper coluerit : id cupere Cofinum

fummopere:quod fi Philippus fumptuum pertaefus Senenfem rem a fc abdicare de-

creverit, non poffc fine contumelia et maxima fua injuria in alium, quam in fe, be-

neficium hoc conferri i nam, fi aliter fiat, inde fcqui, ut aut fidem fuam fufpcftam

maximus rex habear, aut tam parvi opes et obfcquium Cofmi faciat, ut ejus offcafidnc

incertam hominum infirmorum gratiam potiorem ducat : id ejus animum haud me-

diocriter angere:proptcrca petere, ut, quando res fuac non amplius ferant, ut diutius

INTERPR- * u LmlsrA & u

Digitized by CoogjL*

HISTORIARUM LIB. XVIII.

in incerto dubii eventus faloflu&uct, quid fuac voluntatis fir, npcrr^ ac plane Philip-

pus declaret, an Cofmo in pofierum amico uti velit, et qu.i ii cum amicum

cupit, ipf» cavere velit : nam ex ejus rcfponfo confilium, wJ .bus fuis utile fit,

capturum. Eodem tempore, quo Lud. Toletanus ad Philippi icfiinabar, per Bon-

filiacium Cofmus pontificem tolicitabat, ut ad concordiam animum inflecteret : fc

non rccufarc conditiones, quaccunquc proponantur j modo a rege Galliae fibi idonee

caveatur, ac fecuritati imperii fui profpiciatur : id autem qui fieri a rege poflit, quemfibi infeftum merito credat, pontificem melius intclligcrc ; neque fuum cflc rem plu-

ribus explicare. Tum pontifex, Quid fibi haec verba velint, inquit, fatis capio:

cumque mihi abunde de Chriflianifiimi regis erga Cofmum benevolentia ac volun-

tate confler, pro eo (pondere non dubitabo, et ampliflimas conditiones honorifleo

adfinitatis vinculo firmatas offerre. Ad haec Bonfiliacius, a Cofmo ita inftru&us,

id vero herum fuum unice exoptare, fed rem cflc hujufmodi, ut de ea, antequam fibi

certo conflet, decernere minime poflit $ circumfufos quippe Philippi undique cmif-

farios, ac vix fieri pofle ut non aliquid fubodorentur:proinde opus filcntio cflc at-

que celeritate, ut tantae molis negotium non per intervalla fed confcflim atque unoveluti i&u conficiatur : id ut interventu pontificis fiat Cofmum cupcrc, ut, cui jam

plurimum debet, ei quoque hoc beneficium debeat. Id ubi per pontificem intel-

lexere, qui regis negotia Romae procurabant, flatim in Galliam feribunr, et quid

cum Cofmo a&um fit oflendunt ; cum a Cacfarianis jampridem delufum, nunc a

Philippo et ejus miniftris indigne haberi j nam vix commeatum Germanis condudi-

tiis in » Infubribus a b Tridentino nuper impetrafle:quotidie vero cardinalem c Bur-

genfem Senarum praefidem verbis ac re contumcliofum erga fc experiri : itaque

regis amicitiam expetere, fed honorificis conditionibus: pontificem ei (pem fcciflc

de una ex regis filiabus Francifco ejus grandiori aevo filio in matrimonium tradenda i

quod fi regi placeat, minime dubium cflc, quin extemplo Philippum deferat, et ad

xegis parteis tranfeat : cupcre pontificem, cujus interventu res geri debeat, (fic enimCofmum, quo res fccrctior fit, voluifle) ut rex virum idoneum mittat cum plenis

mandatis, qui eorum, quae pontifex jam promiferit et porro fit promiffurus, fponfor

fit. Non diu in aula deliberatum fuit : flatimque dcle&us a rege Carolus J Marilla-

cus archiepifcopus Viennenfis, jam legatione e Byzantina et magnis negotiis gcftis

clarus, qui favore cardinalis Lotharingi fublcvabatur, quique non perinde poflea pa-

trono fuo fuffragarus cft. Is Romam profedus litcras a rege ad pontificem perfert j

quibus gratias agebat, et plenam ei poteflatem faciebat conficiendi negotii, cujus cau-

faarchicpifcopum Viennenfem legaverat : cui mandatum, ut, quidquid ei a ponti-

fice * pcrfcribcrctur, regis nomine faceret. Nec mora, lafcivicntibus vana laetitia

noflris, fama per urbem fpargitur, Cofmum interventu pontificis cum rege Chriftia-

Xiiffimo convcniflc. Id accelerando negotio credebant prodeffe noftri : nam, re

dctc&a, Cofmum non amplius tergiverfari pofle, quin fc flatim, Philippo deferto, ne

utrinque patrocinio dcftitucrctur, regi addiceret. Nec id aegre audiebat Cofmus,

quanquam celari rem in fpccicm cupcrc fc fingebat, quod ad negotium fuum in aula

Philippi conficiendum majores ex eo additum iri ftimulos fperaret : neque aliter ac-

cidit : nam Philippus, auditis L. Toletani mandatis, quae ille pofl prolixam cxcufa-

tionem apud cum expofuit, infolita eorum libertate initio pcrculfus efl * moxque,

ubi fub idem tempus de rumore Romae fparfo allatum efl, fingula apud fc animo

reputans, in eam cogitationem venit, id lcrio agi, ut Cofmus ab amicitia ipfius abdu-

ceretur: quod fi fieret hoc rerum flatu, maximum in diferimen res fuas in Italia ad-

duci. In ea opinione ilium confirmabat perionae conditio ac dignitas, cujus inter-

ventuVAR. LECT. • praeferiberetur P.D. o.

I N TE R P R. * le Mi!a noli. bCbrifiofble de Madrucr, cardinat de T/tntt. • li cerMnel de Bnrgrt.

* Jt MeriUat) arckcvequc de bienne tn Denpbinf. • de Cenftewtnefle.

6ay

cnnr.vir.

HenkicusII.

Digitized by Google

6 2 8

CI313LVII.

Henricus II.

I

JAC. AU G. THUAN1ventu res geri dicebatur : tum ex ambiguis eius ac Toletani praecipue Termonibus

conjecturam faciebat, Cofmum honcftam occafioncm quaerere ab amicitia Tua difee-

dendi : nam quorfum illa verba pertinere, Res fuas non amplius ferre, ut diutius

a animi dubius pendeat;petere, ut manifefto re non verbis declarem, an amico eo

uti velim, et, fi amico eo uti velim, quibus conditionibus ipfi cavere paratus fim? de-

nique ultima illa, Se ex refponfo mcoconfilium rebus fuis utile fumpturum, quid

nifi animum in diverfa raptatum et jam ad dcfc&ionem fpcftantcm arguunt i his ra-

tionibus non tam induftus Philippus quam coa&us, cum tam alieno tempore Cof-

mum a fc alienare nollet, tandem, contradicentibus fere omnibus fuis, de tradenda

ipfi Scncnfi ditione confilium cepit. Conditiones initio duriores a Joanne Figue-

roa propofitac:quibus a Colmo ur parum honeftis elato animo, ut videbatur, re-

pudiatis, eo major fufpicio Philippo inje&a, Cofmum a fe velle defcifccre. Itaque,

cum id ante providiflet, Figueroac mandaverat, ut, cum Florentiam venifict, propo-

fitis conditionibus, fi eas Cofmus non admitteret, non flatim difccdcrcr, fcd ibi fub-

fiftcrct i ut cum interim obfervaret, donec alia mandata a fc acciperet. Tandem in

eas leges conventum, ut Cofmus ac liberi ejus Philippi beneficio Senenfem ditionem

acciperent, uti eam ipfc a Cacfare parente acceperat, exceptis® Herculis-portu, b Te-

lamone, c Monte-argentario, Orbitcllo et d Plombini arce, quam fibi Philippus fer-

vabat : et ita aes omne alienum, tam Cacfari olim a Cofmo commodatum quam in

belli fumptus fa&um, quod ipfi a Philippo filio debebatur, diflolutum intelligatur

:

ifto item foedere, quo uterque viciflim, hinc ad e principatus Mcdiolancnfis ac regni

Neapolitani, inde ad f Etruriae defenfionem, Cofmus quidem cccc equites et ivci^

peditum, Philippus vero cccc cataphrados, idc levis armaturae equites Italos, xcid

peditum, atque in praefentiarum, ad recuperanda quae a Gallis tenebantur loca,

ivero peditum et cccc equites cumvi menfium ftipendio, fubminifirarc teneatur.

Additum ab Hi fpanis impudenter, quo miferis Senenfibus illuderetur, ut rcipublicac

libera adminiftratio ac magiftratibus ejus relinqueretur i quafi vel Philippus de Sena-

rum libertate cogitaret, aut eam conditionem locum habituram fpcrarct. Ita dclufo

rege ac pontifice, Cofmus ex credulitate noftra, Hifpanorum odio, et utriufque gen-

tis aemulatione, poft longam patientiam captata occafionc, Scncnfc imperium lingula-

ris prudentiae fuac praemium tulit. Id cardinalis 8 Burgenfis admodum aegre tulit,

quo inconfulto negotium confeltum erat: tamen Philippo imperanti, ut fine mora

Senis excederet, contradicere nonaufus, cum aliam negotium conturbandi rationem

non videret, Hifpanos fufeitat, qui ob non foluta ftipendia tumultuantes fc, nifi ac-

cepta pecunia, non cxcclTuros minabantur. Tandem poft longas ac difficilcis alter-

cationes, Philippus, ut rei ingratiis faftac gratiam a Cofmo iniret, repetitis faepins

mandatis Burgenft ut pareret, ac Figueroac ut rem exfcqucrctur, imperat : et, xit

Kalend. Sextii, difccdcntibus praefidiariis Hifpanis, a Joanne Figueroa urbs traditur

Ludovico h Toletano, qui eam Cofmi nomine, pracftito fecundum pafta folenni fidei

facramcnto, accepit : ftatimque introduftus Chapinus Vitellius cum tv Germanorum

fignis, et arx Fridcrici •' Montalti fidei cft commifla. Mifliis mox Ferdin. k Safirius

cum Hifpanorum cohorte, quae Cofmo militabat, ut 1 Bonconvcnti ad m Ucini-

montem oppofiti poflcflionein Cofmi item nomine acciperet. Tum induciae, qua*

Monlucius cum Cofmo fervabat, ad ea loca, in quorum pofleflionem Cofmus in-

greflus cft, prorogatae funt j ut tantum nobis bellum cum locis maritimis, quae Hif-

pani adhuc tenebant, fupereflct. Mifliis viciflim Carolus" Dczza cum aliquot

Hifpanis,

VAR. LECT. * in incerto dubii eventu» falo fluftu;c; petere, P. D. o. f-d.

INTERPR ‘ Perte-Ercetr. > Telamone. • Monte Argentato. * PiemIme. • Jutbf Jt Mtiam.

'UTofeane. i te eordmaUe Burgo, .* Je ToleJ*. 'i* Mantanto. 'Safire.

1 Buneonveutt. * Mon-

taltino. 4 Dft.za.

NOT- • Moaucuti C.

Big itizcd by G.OOglj£

historiarum L I B. XVIII.

Hifpanis, qui arcem * Plombincnfcm a Cofmo inftauraram rccipcrct:qua excepta,

ct urbe ex fuo nomine in b Ilva a Cofmo aedificata ac portu ejus, quae ex pa&is in po-

tcftare ipfius remanebar, tota ditio Plombinonfis ]acobo c Apiano ejus domino a

Bernardo d Bolca c Albani juflu reftituta cft. f Senis potitus Coimus, ut impudentis

Hifpanorum confilii, qui, tradita in unius poteflatem republica, eam tamen faivam

cupere videri volebant, in fpccicm rationem liabcrct, fic in illa initio magiftratus or-

dinari curavit, quali adhuc in libera civitate degerent, fervata magiftratuum fupre-

morum clctlionc, ct ablatis rurfus armis, quorum exada admodum fa&a perquifitio

cft. Permifti dcin Senenfes cum Florentinis, ct eadem privilegia concelfa antiquis

Senentium familiis, fi quae, adempta Senis libertate, remanferant, quae Florentinis,

ut lic paulatimin unum coalcfccrenr, ct cjufdcm heri jugum ferre in pofterum afluef-

ccrcnt. His adis, Philippus, cum libi a Cofmo fecurus videretur, torus in bellum

contra nos revolutus, id agebat, ut pontificem placatum haberet, ct de Fcrraricnfi,

qui futnptis tam iniquo tempore contra 1'c armis foederatos etiam fuos bello pertina-

citer perfccutus effer, ultionem caperet. Coimi interventu res faepius apud pontifi-

cem rentata : fcd, obftantc Carafa cardinali, qui a pacis confiliis femper alienum

animum gerebar, reflabat, ut arma in Fcrraricnfcin verterentur; quorum dux fum-

mus conditurus Odavius Farnefius, cui parcendum initio ccnfuerat Guifius ; ad quodbellum Cofmus recenti beneficio obligatus auxiliarcis copias coi laturus erat.

XI. Sub id tempus Joannes a Waltcrus, vicid peditum dux, quos Albanum in

Germania confcribi jufiiflc diximus, Neapolim appulit, cum per h Tridcntinas Al-

peis in Italiam dcfccndillct, ct1 Genuae triremcis confccndifict. Fruftra illos i Me-

diolani retinere conati Tridentinus cardinalis, k Pifcariac mardiio acCaftaldus, qui1 Corregio a Fcrraricnfi undique cindo metuebanr. Nam Ludovicus ® Bariciuus et

Joannes Paulus n Bcvetus, quos Albanus ad cos deducendos miferat, nunquam exo-rari potuere, quin continuato femper itinere quamprimum in regnum contenderent.

Ex xv fignis, in quae Germani diftributi erant, vm in caftris manere voluit Albanus i

vii reliqua M. Antonio 0 Columnae attribuit, qui cum ivcid Italorum ct vi tor-mentis ad bellum in p Latio gerendum mifius fuerat. Primo adventu ab eo in po-teflatem rcdada s Pratica, Fridcrici r Contii caftcllum, inter» Frulinonam ct Supinumfitum, poft leve certamen, in quo Hilpani aliquot defidexati 1‘unt, deditionem facien-

tibus Gcorgio f Interamnate ctOdaviano* Alculano, qui cum n Italorum fignis lo-

cum tenebant. Inde Columna, impolito Praticac c peditum pradidio, “Anagniamrevertitur ; cui ct Frufinonac muniendis tempus impendit, quando, revocato ab Al-bano exercitu, ipfc impar pontificiis remanferat. Itaque, diftributo per oppida vi-

cina, Anagniam, Frufinonam, a ' Fumonium, * Acutium, y Montem-fortinum, Pra-ticam, * Tcrracinam, «Julianum ct Somninum, peditatu, iv tantum figna penes Ce

ad fubitos cafus retinuit, quae **> Vcruli ct Aletrii collocavit. Cum interca ad fum-num omnium rerum inopiam redadi eflent cc arcis Pontificiae praefidiarii, ct longius

abcffcnt, quam ut cos auxilio aut commeatu juvare pollet Columna, quippe cum in-

ter Anagniam ct dd Labicum locus litus fit, quae oppida Joannes Bapt. Contius nuper aThilippo deficiens fecum traxerat, ad haec Cavium ct Genazanum a pontificiis tene-rentur, ct a «c Vclitrcnfibus praefidiariis ipfi quotidie infcftarcntur, poflrcmo deditio-

nem fecere. Eam occafioncm arripiens Julius Urfinus, qui videret hofleis intrapraelidia fc continere, cum exercitu egreditur, in quo erantm cid Italorum peditum

VA R. L E CT. « Fumonon P. D. o. f. d.11

INTER PR. • da Piombnto, k Elba. ' Effiant. 4 Ji Bolra. • le dat tTAlbe. t Sitna• IVaher. * fer Treato. 1 Genaua. > MiLn. * Pefeara. • Otretp0. " de Barritam, » Bevtt.• Cato ma, r Campana di Roma, * Pratiea. ' Coali, Frufil&ne c- Supino. 1 da Tenti. * d*

Afeeli.• Aaapn. • Fotfioze. * Agulo. » Monie-fortino. * Terratbia. « GiugliMO <£• Svnutne. ** Veruli &Aiarri. ct Ro«a di Papa. 61 Va.rrmtom. " de Vtletri.

Tom. I. 7 U

629CPDLVt:.

Henricus II.

Digitized by Google

63o JAC. AUG. THUANICDIOLVa. ii Germanorum veteranorum figna nuper» Ilcini-montc evocata, et equitatus pon-

Henricus II. tificius cum * vi tormentis j ac rc&a Montem-fortinum copias ducit, unde Francif-

cus b Brancatius a Popolio nuper cdu&us fuerat, et in ejus locum Joannes Antonius

Placentinus a c Columna fubftitutus, cum Joanne d Cclcollcla, homine oppidanis

gratiofo. Primo ab oppidanis animofe rcfiftcntibus rcje&i pontificii, defideratis ex

iis* Cicco Contio Joannis Baptiftae filio et Georgio Interamnate : fcd difeordia in-

ter pracfidiarios, ut fit, et oppidanos orta, hi fumma imprudentia arbitrio fc pontifi-

ciorum permi fere, qui cladis a Vclitrcnfibus eorum fraude nuper acceptae memores

ferro et igni, nullo aetatis ac fexus difcriminc, in deditos faevicrunt, templo etiam

fuccenfo, in quo focminac ac pueri fc receperant. Ii, paulo ante mifiis ad Vclitrcn-

fcis legatis cum fc paratos pontifici obfcquium, quod deberent, pracftarc dicerent,

f Vicini Urfini cohortem illuc ipforum rogatu profcftam ftruftis infidiis perfidiofe

ceciderant;quo fa&um cft, ut feverius in ipfos a vidoribus animadverfum fit. Me-

lior conditio praefidiariorum fuit, qui cum armis, explicatis fignis ac tympana pul-

fantes dimifli funt. Inde Julius Urfinus fucccflus fiducia £ Pilium, quod antea infe-

liciter tentaverar, rurfus aggreditur ; id ad famam pertinere exiftimans, et quod, eo

capto, Aletrium, Vcrulum et b Baucum, praefidiis nudata oppida, fcin potcftatem rc-

dadurum nullo negotio putaret. Quod ubi M. A. Columna cognovit, cum optime

videret, quanto in periculo, Pilio occupato, » Anagnia, * k Ferentinum ac Frufinona

verfarentur, id omni ratione impediendum ratus, impolito Anagniae Georgio 1 Dria,

ipfc Acutium proficifcitur, loco munito firum caflcllum inter Pilium et Anagniam.

Pilium per anguftam vallem porrigitur, ab ea parte, qua Acutium fpedat, afpero

juxta et difficili acccflii monte tcduin ; ab adverfa arduo admodum colli fubjcdum,

cui clivus humilis fubeft ; ex quo pontificiis, cum commodiorem locum non habe-

rent, verberationem facere ncccflc erat. Eodem dic, quo Urfinus caftra ad Pilium

metatus cft, M. Anr. Columna collem illum afccnfu difficilem occupat, et plerofque

ex Urfinianis de holte fccuros intercipit. Quod cum Urfinus a circumjacentium

pagorum vicinis accolis fiducia locorum fretis fadum putaret, nihil cafu commotuspoftridic Joannem Carolum m Cuccarum, qui oppido cum fua cohorte et ccc circiter

ex Columniorum municipalibus praeerat, deditionem facere jubet:quo rccufantc,

tormenta vn admota, cum quibus continuata magno impetu verberatio, donec Co-lumna ex colle arduo cum omnibus copiis, quae vero majores e longinquo appare-

bant, fcoftendit, et, obfcfilspraefcntiafua animos faciens, pontificiis terrorem inje-

cit. Tum redintegrata verberatio, et magna muri ftrages edita. Sed, cum per Pom-peium Columnam et Marium «Albenarium, quos M. Antonius ad obfcflbs miferat,

cognovifict locum defendi polle, fi auxilia introducerentur, cc dclcftos, 0 Talio Gc-

nucnfi duce, mittit. Ita confirmatis obfeflorum animis, cum nulla fpes oppidi capi-

endi fupereflet, Urfinus poftridic tormenta loco moveri imperat ; et, eorum redu-

cendorum Germanis cura commifla, ipfc ab obfidionc difccdit, fruftra tormenta in-

tercipere tentantibus Columniis, quos Germani fumma virtute exceptos repulere.

y« AdPaliam depofitis tormentis, Urfinus, nullaque alia re gcfta, in urbem reverti-

tur. Columna vero, Walteri cohortibus ab Albano fummilfis audlior, ac n praete-

rcaltalorum fignis et cl equitibus machinifquc vii inftruflus, Anagnia, quo fc rece-

perat, viciflim exit; et primo impetu turrem, quae p Paliano fubjacct, et* Gavinia-

num deditione capit. Cui ut fc opponeret Matthaeus r Stcndatdus cura peditatu cc

parte

VAR. LECT. • v» P. D. o. f. x Et inde Pdiani P.D.o. Et inde Palum D.f.

• Florentinum P.D.o. f.

INTERPR- • Montahht». b Brancaecie. * Cotnena. 4 CtuoltUa » Ceccelkla, « Cecto Canti,

t Vicina Orjino. * Pigho. b Bj* ra.1 Anagni. k Ferentina. 1 Dria. “ Cuuena. » dAleuante.

• It capitatae Taffa. * Padana. * Gttuiffum. ' Standard».

M OT- * Ad Palianum Pnt.

QiQitizecLby Googlg,

HISTORIARUM LIB. XVIII. 631

parte equitatus obviam progreditur } cumque Palacftrinac eflet, praemiflo Leonardo CIDI3LVII.

» Roboreo cum e equitibus et cl peditibus, acre certamen cum Pompeio Columna Henricus ii.

illuc a M. Antoniomiflo committitur: fcdfauciarogravitcrRoboreo ajoannc Bapt.

b» Regicnfi, dum cum Vincendo c Ligornio colludatur, et capto d Cicco Urbinate

Roborei legato a Gabriclc e Molefio, ac praeterea xn equitibus et plcrifquc peditibus,

pontificii ducibus fere deftituti a proelio difccftcrc. Defideratus ex hoftibus Anto-

nius f Capuanus, et aliquot vulnerati. Stendardus 8 Labicum fe recepit, ubi relidis

m cohortibus, Francifco h Columna, Papirio'

1 Capifucco et Angelo k Spoletino du-

cibus, Palacftrinam cum peditatu proficifcirur. £0 mox M. Antonius Columna

cum exercitu venit 5 ac poftridic ab ea parte, quae Anagniam fpedat, tormenta admo-

veri jubet. Verberatione coepta, praefidiarii de falutc dcfpcrantcs deditionem fecere.

Subvefpcram Monfortinenfes, qui in caftris hoftium erant, ultionis avidi, dum diri-

pitur a milite oppidum, ignem in domos conjiciunt, et, quantumvis Columna om-nem operam darer, ut incendium rcftingucrctur, totum oppidum arfit. Inde Pa-

lacftrinam promota caftra, quo id milites Labico dimiflos et armis exutos introduxe-

rat Stendardus, Romam abiens cum reliquo peditatu et equitatu, et arcem arcique

conjundum municipium cuftodicndum commifcrat. Sed ad primum hoftium ad-

ventum dedita arx : municipium militi ac praecipue Germanis praedae admodumCupidis diripiendum relinquitur.

XII. His adis, quod jam mellis tempus inflaret, juflu Albani Palianum proficif-

citur Columna, ut agrum circum vaftarct, et meftem corrumperet. Cumque per

exploratores cognoviflct, pontificios Roma copiofum commeatum Palianum inferre

dccrcviflc, ad idque iiickj Helvetios auxiliarcis deftinatos nuper ex pago 1 Under-

vallcnfiaTcrracinac epifeopo pontificis mandatu condudos, m Vclfio duce juvene

ftrenuoae locuplete, fcd rei bellicae parum gnaro, et cum iis cc equites, ipfc Alba-

num de re omni certiorem facit i qui vii Hifpanorum figna, et totidem " Fclfiano-

rum Germanorum cum aliquot cataphradis equitibus ftatim ad cum mittit : equites

per Soram iter habuere, ob idque in tempore non advenere : peditatus Hifpanus cc

Germanus 0 Fucini lacus ripam legentes, ubi p Capiftrcllum venere, ad dextram dc-

fledunt, et pcr qS. Antonii montem afpcrrimum ac r Filctium verfus Anagniam in

planitiem dcfccndunt, ibique fe M. Antonio conjungunt j qui his copiis firmior mi-

nime cundandum ratus progreditur, et hofpitio commodo viam, qua auxiliares ven-

turi erant, medius infidet. Quo animadverfo, Julius Urfinus et * Montis belli mar-

chio pontificiorum duces, inter Labicum, ‘ Palianum et Segniam confidunt 5 et, quo

expeditiores eflent, commeatus partem Romam remittunt : machinas quoque belli-

cas Segniam reduci imperant, magno errore, uti ex eventu apparuit. Nam, fi pug-

nandum efle providebant, in quem magis ncccflarium ufum tormenta refervabant?

Poftridic Columna caftra promovet ;Fclfioquc negotium dar, ut cum fuis ac machi-

nis locum commodum, quam proxime poflir, contra Urfinianos deligat. Is, per

foflam aqua plenam magna vi operarum tradudis machinis, tumulum occupat, ab ea

parte, qua pontificii veniebant, vallo naturali munitum. Nec longe inde alterum

collem fere adhaerentem infccndit u Salinas cum cccc Hifpanis feloppetariis, qui,

pontificios ex adverfo per collis oppofiti dorfum porredos cum ad proelium attraxif-

fent, in media valle aliquandiu conflixere : primumque vallis ab Urfino occupata,

cid circiter Iulorum ope, primo feloppetorum impetu ac violentia nullo alio pro-

fcdu cxhaufta : dcin a Felfianis Urfiniani rcpulli funt. Quo fucccflu Fclfius in

majoris

INTERPR * delU Bonere. * di Regi**. « di Ugort. 6 Cesse dVrimo. * Moles. 1 da Capoa.

t Valmontone. 1 Coloxna- 1 Capizaiccbi. * da Spoleto. 1 Canto» stVnderwald. " Wrrttt. * de Feltz.

• Uge di Celant, t Capifirello. 1 U Serra di San Antonio. r Filettino. » Mentebelle. • Paliane &Segni. a Salinas.

NOT. * Regincnfi Fe'

Digitized by Google

r

632 JAC. AUG. THU ANICIDIDLVn. majoris victoriae fpem eremus. Columnam, qui cum equitatu ultimum agmen du-

Henricus 1x7ccbat*

ut gradum accclcrct : res enim in eo dic, ut, fi occafio, quae fc in

manus daret, non praetermittatur, procul dubio eo dic debelletur. Columna, ctfi

rem periculo non carere animadverteret, quod illic dcfccndcrc ac rurfus in collicu-

lum eniti neccflc erat, media valle ac folia interjeda, cujus tranfitus, ut nuper P.

Strozzio ad 1 Marcianum fuerat detrimentofus, fic nefibi tunc damnofus eflet me-rito verebatur, virtute tamen fuorum confifus, hortante Fclfio, ad certamen fc com-parat, in iv agmina diftriburis copiis

:quorum 11 peditum in prima acie collocata

;

dextrum quidem Hilpanorum Italis, laevum Fclfianorum Helvetiis oppofitum erat:

b Walterani in tertio agmine erant, quorum curae tormenta commilla. Pontificii

ex adverfo, occupato collis dorfo, fylva a tergo rclida, in 11 agmina copias diftri-

buunt;quorum in uno Itali, in altero Helvetii erant, Hifpanis et Germanis oppofiti

:

equitatus pone flabat, peditatui ad omneis cafus pracfto futurus. Ita inflructis ordi-

nibus, magna vi utrinque concurritur. Primo congrcflii Italorum impetum vix Hif-

pani fuflinucrc : fcd, fuperveniente Columna, et difplofis in equitatum pontificium

tormentis, cum folv i ordines et fenfim cedere inciperent, Hifpani refumptis animis

certamen reflituunt, et Italos jam deficiente pulvere rclangucfccntcis loco pellunt 5

moxque incumbentibus Germanis, atque eodem tempore per latera in equitatum

jam difllpatum ac palantem cffufohoftili equitatu, Itali cedunt, ac poflrcmo in fu-

gam verfi proximam fylvam petunt. Helvetii fuperabant 5 qui per collem, quem oc-

cupabant, cxtcnfi, qua parte velites in medio collocati laxioribus ordinibus latus pan-

debant, a Fclfio impetu fado pcrculfi, cum aliquanto tempore reftitiflenr, tandem

victi in vicinam pariter fylvam confugiunt. c Montis-bclli quoque Marchio, ubi

cum equitatu tam anguflo loco fe commode pugnare non pofle vidit, poft grave a

tormentorum difplofionc acceptum damnum d Segniam verfus, quo tormenta jam

pracmiferat, iter intendit : verum, dum recedit, cum pedite jam fuio et fugiente fe

implicuit, et rurfus ordines confudit. Helvetii loricati omnium poftrcmi hoftem

diflinuerc : fcd poft longum certamen et hi in fugam verfi funt. Capti ex iis cccc,

ac vii figna; pleriquc occifi. Julius Urfinus cum fruflra ordines obeundo proelium

rcftitucrc faepius tentafler, accepto in femore gravi vulnere, in hoftium manus venit

:

ex quibus nemo fere occifus. Dominicus e Maximus equitum dudor graviter fauci-

atus, ac pauci alii. Eo proelio Gafparis Felfii, qui Columnae cenandi audor fuerat,

ac Georgii Madrucii ejus legati, r Salinae item, s 1 Nofqucrac et Martini h Godoii

Hi (panorum ducum virtus praecipua fuit. Cum fucccfliim urgendum ccnfcrct Co-lumna, continuo Fclfium cum fuis erm tormentis mittit, qui ’ Maximi arcem expug-

naret, quam Joannes Urfinus arcis dominus, loci in montis dorfo undique inacccllb

pofiti, afpcritati confifus tenebat : ipfc Segniam ptoficifcitur, quo fe reliquiae fufi

exercitus collegerant : Montis-bclli etiam marchio cum equitatu ac machinis eodem

fc receperat. Segnia capta et vaftato circum agro, in fpem haud dubiam k Paliani,

quod a Flaminio 1 Stabia tenebatur, potiundi venerat. Fclfius vero veteranus dux,

qui tytocinium fub n‘ Mclcniani marchionc non minus aftuto quam ftrenuo homine

fecerat, cum Joannera Urfinum ad deditionem fledere non pollet, nec vi id fc adic-

cuturum fperaret, quoti tormenta ad arcem pulfandam fubvehi non poflent, aflu

rem aggreditur : et, cindo undique oppido, ne quid obfcfll de fuis rebus poflent

cognofccrc, ac relidis in imo tormentis, ipforum rotas, defuper impolitis ligneis tra-

bibus tormentorum fpecic, per fylvam adverfam deduci jubet, magno boum ac bu-

balorum agmine per fubjcdam vallem refonante, paflimque flagellorum ac jumen-

torum quafi aegre onus trahentium ac per ardua enitentium ftrepitu, ita ut obfefli

tormenta

INTERPR. * Marciana. * Itt Strtfet it IValirr. « MnteMk. ‘Septi. ' Ji Mafimo. • Sslktat.

* Msfturra b de Godoj. 1 Recta di Mnjjiwo. k Ftkano- 1 tU Stabhia. - de Marignan

.

N OT. * Mofijucrac Pmt.

—Digitized by Qoogle

HISTORIARUM LIB. XVIII. 633tormenta Ipfa \<re in altum fubvehi crederent. Quod cum ipfis praeter opinionem CI30LV1L

accidifiet, ex fumma fiducia in extremam dcfpcrationcm dclapfi, protinus colloquium Henricus llT

pofcunt : ctjoannes llrfinus, accepta fide, cum vn ex primariis ducibus ad Felfium

de conditionibus adurus venit : fcd, cum homo fimplex fibi non etiam luis caviflcr,

reque infeda, in oppidum remitti petiifict, fada ipfi foli redeundi potcftatc, ceteri,

quibus imprudens ille minime caverat, apud hoftem remanere jufli. Ita deftitutus a

Aiis cum rurfus a Felito per internuncios petiifict, ut fibi ad Columnam ire liceret, id

ea lege ab ilio impetravit, ut fecum prius colloqueretur:qui, ubi venit, non prius cft

dimiflus, quam fidem feripto obftrinxif, propofitis a Columna conditionibus de op-

pidi deditione tranfadurum. Ita Urfinus, attributa cohorte, quae ipfum longiore

via deduceret, ad Columnam ire permiflus cft : ceterum alia compcndiofiorc Fclfius

ad Columnam feribit, et quid cum Urfino egerit dcmonftrat 5 monctquc, quando ille

fidem jam imprudenter obligaverit, ne ullis conditionibus eum ad deditionem ad-

mittat. Ita ter dclulo a Felfio Urfino, * arx * Maximi hoftis arbitrio permittitur,

quae aFelfianis crudeliter direpta cft. Columna b Scgniam verfus, uti inftitucrat,

caftra promovet. Guifius vero cum in planitie c Nerito et Corropoli fubjcda confc-

diflet, d Albanus, qui «Juliae erat, jam ob immodicos aeftus* inferto acre, ad haec

ingenti mufearum ac culicum nube enata, adeo infcftabatur, ut caftra inde movere

jicccfle habuerit. Itaque, { Turturcto occupato, loco aquis, ligno, pabulo et aeris

temperie commodo, insViperatae ripa caftra contra Guifium ponit:quod ubi vidit

Guifius, tranfmiflo h Truento, ad » Brandonis-montem et Benedidi-fanum in agro

Afculanoct Firmano exercitum ducit:quibus locis Albano congrediendi ultro co-

piam fecit : verum ille, qui noftros equitatu potentiores efle fciret, et rerum fummamunius proelii aleae committere nollet, certamen femper detredavir, tutius ratus fine

periculo vincere. Tandem, recedente Guifio, fupervenientibus ex Hifpania 111 eia

peditum, duce Ferdinando Toletano, et cio ex Sicilia, duce k Sandio Londono, dc-

lcdus regni dimittit j atque eos inprimis qui nuper ex 1 Hydruntina provincia adve-

nerant, dudorc m Turris-majoris marchionc. Tum, laudatis Civitellenfibus atque

ob fidem et egregiam in oppidi defenfione navatam operam privilegiis et immunita-

tibus remuneratis, cum Q Trcvici marchionc 0 Ancaranum copias ducit : cumque ab

oppidanis deditionem facere julfis fuperbum et contumeliofum tuliflet rcfponfum,

fiatim tormenta admoveri jubet. Mox, poenitentibus illis et vim fruftra dcprccan-

tibus, captum, direptum et inccnfum oppidum crt, occifis fere qui intus erant j ex

quibus xiii laqueo vitam finiere, a in iisThomas p Jacupus, quod Afeanio q Corneo

perfidiam ob defertum pontificem olim exprobraflcr, qui Corneus jam ab eo tempore

furcam Jacupo pollicitus, capto Ancarano, fidem illi fervavit. Inde Trcvicus r Mal-

tinianum proficifcitur, recepta in itinere * Morri arce, 111 ab Afculo milliaribus, quae

cuneis adis ejus juflu diruta cft. Ibi aflumptis x Italorum fignis, et cc equitibus ac

machinis, 1 Felinianum obfidet in Afculano agro, arduo loco fcd inter duos monteis

admodum angufto fpatio fitum, quod a l praefidiariis tenebatur : nam municipes

nulli in eo remanferant. Ruina fada, irrumpentem hoftem pontificii, quamvis ini-

tio animofe admodum pugnaflent, non fuftinucrc ; et fere omnes ad internecionem

deleti funt, Trcvico fevete adeo in eos vindicante, quod locum debilem tenere et re-

fiftcrc auft eflent.

XIII. Interea Guifius, ob infelicem fucccflum Carafis fuccenfcns, quod pro-

mifla auxilia non pracftarcntur, et cardinalis fratris levitatem palam inculans, qui

Carafis

V A R. L E CT. • oppidum hoftis——quod mox direptum P. D o. f. * infedo P.D.o.f d.

I NT ER P R. * Rocca di Mato*». * S*g*a. * Nertlo & Corropoli. * It duc eTAlbe. • Giuha.1 Tortereto. i U Librata r. k it Tronto. ‘ Monte Brandone & San Bmedetto rei terreno di Aftoli &Termo. * de* Sancho di Leadeno. 1 Terra iOtranto. “ Torre maniore. » Trivito. • Angaraxe.* di JanefJb. < dtUa Cortua. * MaH%nane. • Roeea di Morro. * Fibgnano.

Tom. I. 7 x

Digitized by Google

63+CDPLVII.Hunricus 11.

J A c. A U G. T.HUANICarafis temere fidem habuiflet, de reditu in Galliam ferio cogitabat ac faepius loque-

batur : quod veriti illi nihil non faciebant, ut cum a propofito rebus fuis adeo dam-

nofo abducerent, novis auxiliis, commeatu, inllrumcntis bellicis, pecunia denique

promifia : in cujus rei fidem etiam fc filios oblides dare paratos oftendebant. Et

» Cavii quidem marchio Paliani ducis filius Strozzio in cuftodiam datus cft,qui, eo fe-

cum abdufto, ad regem perrexit. Is haud dubie Carafarum ambitioni ferviebat, re-

centi beneficio obftriftus ; quippe cum ejus frater Laurentius ipforum commendatione

nuper in collegium cardinalium cooptatus clTct. Dum in eo funr, litcrac a rege ve-

nere, quibus Guifius jubebatur manere et pontifici ad omnia, quae imperaret, mo-

rem gerere. Itaque Maceratam cum exercitu contendit. Reconciliaris utcunque

animis, cum Guifius fpem de aliquo operae pretio faciendo conccpiffct, idque ad

regis gloriam famamque et fuam quoque exiftimationem pertinere judicaret, Helve-

tios et Vafeones ad Ferrarienfem vitricum fummiflos revocat:qua ope deftirutus ille

fc in fuo deinceps continuit, diftributis b Mutinae, c Regii Lepidi et in d Carpcnfi

agro copiis, quae acftu illa acftatc nimio ultra modum fatigatae fuerunt. Inde occa-

fionc fumpta, 'Pifcarius, qui f Folfani quafi a noftris oblcflus longam moram fecerat»

nec feNic. Madrucio cum auxiliaribus Germanis Mediolano venienti conjungere po-

tuerat, longiore et afpcra via per 8 Nicaeam et h Provinciae monteis Cum peditam

profc&u$, relido Foflani equitatu, cui Cacfar 1 Magius praeclTct, juxta Guaftallam

j Padum tranfiit, afiumptis fecum idccc equitibus Germanis, quos Tridcntlnus nu-

per conduxerat ; et k Brixcllenfcm agrum ac Carpenfem ingrefius ferro et igne obvia

quaeque vadat, injuriafquc a Corregienfibus acceptas ulcifcitur : eadem licentia pcc

Regienfem et Mutinenfem agrum gradatus, praedis padim abadis, latrocinio propius

quam bello rem gerebat. Julius et 1 Sandaeus cum copiis, quas in Etruria habebat,

cum eo fc conjungere. Diverfa parte, ut judac Philippi irae fatisfacerct Cofmus,

m Pifeiae coado milite, " Pilis etiam fummilfis machinis, Barga cadra moverat, quali

in ° Carfinianam vallem dcfccnfurus, quae ad limitem Ferrarienfis pertingit, et

r Cadrum-novum Ferrarienfis ditionis obfeflurus. Sed mox ab Albano revocatus cd ;

et, milio ad cum q Sandio Leva in 'Latium dcfcendcrc judus, lente admodum fc mo-

vebat; cum hoc ageret, ut Philippi minidrorum didis audiens c(Tc videretur, et nc-

minemtamen eorum, quos Philippus bello pcrfcqucrctur, fado offenderet, atque in-

terea privatis commodis fcrvirct. Macerata Guifius * Sipetram cum iv expeditorum

equitum alis, vii Vafeonum vexillis et tormentis in Civitcllcnfi obfidionc corruptis

f Afculum mittit, quo Albanum * Maltiniano occupato iturum conjcdabat. Afeu-

lum tenebat Joannes Antonius" Tiraldus xii Italorum fignis, quae ille inibi con-

fcripfcrar, et cum quibus T Camplium ceperat. Ibi levibus aliquot proeliis inirio

certatum : dcin, cum praefidiarii, infidus per vincas circa oppidum idoneis locis col-

locatis et quafi vallo defenfis, egrefli eflent, Albanus, qui ludrarc locum dccrcvidct,

cum nicioHilpanonunct parte equitatus adverfum collem occupat; et fcloppcta-

rios aliquot ac levis armaturae equites emittit, qui cum noftris congrcfli vario ac diu-

turno certamine in * Viridis amnis ripa, quem Marinum vulgo vocant, acriter de-

pugnarunt. Tandem pontificii fc ad Cadcllanac impolitum pontem in via Civitcl-

lcnfi recepere, qui amnis ab ea parte urbem cingit, et in 7 Truentum, quod aliam

partem praeterfluit, mergitur, ftc ut oppidum a duobus illis fluviis fere circundatum

pcninfulac formam praebeat. Dum infequitur hoftis, tormentis ex arce, quae ponti

imminet, difplofis multum damni accepit. Magnum ac memorabile cum primis

fuit hoc certamen vel Albani teftimonio, ut Ilifpani feribunt, ac juftae pugnae indar

:

in

INTERPR. » Cavi. h Madeaa. * Jhggfr. 4 da Carpi. • U marehtfe & Ptfeara. • Fefamt.

s Ni=s*. ‘ Provente. ‘ Cefan MaW- j p" k Terra £ Brifilb. 1 di Sandd. Pefeia. • Fifa.

• vai di Carfatman*. » Caftel-vttovo. » Sanrbo di Lejva. • Campa^na di Roma. * de CtpteTTt. ( Stf-

toli. * Maltignano. • 27raldt. ' Campfi. * Perde r. r H Troato r.

Bigitized by Googl

HISTORIARUM LIB.XVIII. 63$in quo cc utrinque ct amplius cccidcrc ; fed major pars, ut illi aiunt, ex noftris. CIOIDLVII.

Captus Rochus * Caftanacus Rupipozacus, incertum nobilitate an virtute clarior, qui Henricus IL.

nullum non ftrenui ducis eo dic fpccimcn dedit. Territi cafu hoc A fculani, cum ab

obfidionc libi metuerent, quamvis difliiadentibus noftris, mature focminas, pueros ct

fupellc&ilcm omnem pretiofam per portam Romanam cniifcrc. Verum •» Albanus»

qui videret majoris molis opus efle, quam quod paucis diebus confici poftet, ct Gui-

jium haud ita longe abefle, quin intra breve tempus obfefiis fuppetias ferrer, Malti-

nianum ad hofpitium fuum revertitur 3 fatis magnum operae pretium fe fcciflc exifli-

mans, fi Gallos regno excedere, ct, tranfiato in c Latium bello, citra fanguinem ac

periculum pontificem in pacem confcntirc, coegi lier. Confimiliter Guifius, quan*

quam admodum aegre ferret, quod, minime reprefentatis, quaepromifia erant, auxi-

liis, ipfc nihil bello memorabile geflifiet, tamen non inutilem omnino moram fuam

in regni confinibus ducebat, quod interim Albanus cum viribus fuis in regii limitis

defenfione diftincretur. At pontifex, ubi do Helvetiorum clade cognovit, cum vi-

deret d Scgniam ardius in dies cingi, ct jam Palianum commeatus penuria laborare,

infeflis undique itineribus, Guifium Romam evocat;qui per e Umbriam incedens

f Tibur venit, ct per loca vicina exercitum diftribuir. Albanus vero veritus, ne Gui-

fti fuperventu Columnae conatus impediretur, relicto in s Samnitibus h Trevico,

ct attributis ei idoneis copiis, Popolium tendit 3 ubi a loci ' domino honorifice cxccp-

tus, fub Sextilis initium, divifoin plurcis parteis exercitu, ut commodius incederet,

fecundum 1 fucinum lacum fafto itinere, in 1 Urbeventanam vallem defeendit 3 ct,

m Sorae collcflis viribus, xix Kalend. Septembr. n Baucum venit, praemiflis°Sanflo-

riano et p Corneo, qui Columnae Segniam oblidenti praefioeflent.

XIV. Verum Columna cupidus gloriae, quae cum pluribus communicata mi- *

nor fit, cos antevertit: atque, ubi de Albani apparatibus cognovit, eo fibi diligen-

tius agendum duxit i ct, cum triduo ante verberationem inccpifter, ct penuria pul-

veris biduum poftea ccfiaflct, comportato cx s Anagnia pulvere, verberationem refii-

tuit. Obfeflos poft ruinam altilTimam foflam duxifle, in caque materiam et artificio-

fos igneis praeparafle, crcftisad latera munitionibus cum vi machinis utrinque dtfpo-

Jttis, ad haec loricatos c collocatos, qui poft fulmineam tcmpdtarcm in aggrefloresI

fauciatos ac femiambuflos vim facerent, refeiverat Columna j ob idque in fummaanxietate verfabatur : et Germanis quidem, ut primum impetum facerent, conccflc-

rat ; verum hanc fibi gloriam praeripi cum aegre ferrent Hifpani, morae impatientes,

non expettato ducis juflii, inclinante jam dic in ruinam enituntur 3 qua fuperata, er-

rore quamvis fero ani madverfo, ex periculo confilium cepere. Igitur ingentem, ut

fu, clamorem tollunt, quafi mox in foflam fubjcctam dcfccnluri:quo audito, ob-

fcfll ftatim tormenta difplodunt ct artificiofos paratus incendunt5qui, concepto igne

antequam hoftis infilirct, nullo profc&u evanuere. Nec mora, Hiipani defiliunt, ct

impetum faciunt, infequentibus Germanis : et ita urbs opulenta minimo momentocapta, direpta ac crudeliter inccnfa eft : nulli fere five oppidano five militi parcirum:

fed major rabies libidinis fuit in focminas promlfcuc gralVantis, quae ex vicinis mu-nicipiis ct oppidis, Anagnia, ‘Verulo, ‘Ferentino, ‘Aletrio, quafi in locum fecurum,

magno numero confluxerant, ct, capta urbe, in virginum facrarum coenobium con-

fugerant 3 quae pariter injuriofe Auprarac funr. Vix ex incendio exigua admodumannona, ct xiv tormenta fervara, quae Anagniam mi fla funr. Tam horrendo ac

miferabili fpcctaculo ipfum Columnam, qui militis furorem coirccrc fruflra tenta-

verat, commotum ferunt 5 fed multo magis pontificem, quem Alexander Andreai,

ubi

INTE R P R. * Chaffeipter, fear de U Pocbtpor.ty ‘ /e duc tTAll*. ' Camftt.nt di Pono. * Segtui.• auctio di Spoleto. T TfrooB. t Ahbruxt.o. ‘ h mar^ms de Trevito. 1 il tome di Vofoli. * Ugo di

Celant. 1 -val di Orvieto. m Sora. " Bauco. • il coale di Soalafore. * della Cpruis. « Anaini.’ Ferali. • Ferentino. 1 Alatri.

Digitized by Googk

t

636 JAC AUG. THUANICI31DLVIL ubidc Segniae excidio cognovit, in confcflu cardinalium cafum deploraflc feribit*

Henricus 11. cum » Palianum mox petituros Hifpanos putaret, et Vaticanum ipfum, atque ea-

dem crudelitate erga fc ufuros, haec verba ufurpaflc, cupcrc fc efle cum Chrifto, co-

que animo martyrii coronam intrepide expedare: quali heic Dei caufa ageretur, et

non ob bellum non minus temere quam ambitiofe a fuis fufccptum hoc illi pericu-

lum crearetur. Capta Segnia, Columna ad Palianum caftra ponit; et ad b Sacci

pontem inter Segniam et c Labicum copiis hofpitia diftribuit : ejufquc rei certiorem

Albanum facit; quiflatim fuis mandat, ut fe cum eo conjungerent.

XV. S u b id tempus Alexander d Placidus a Sanfloriano cardinali mUTus in caftra

venit, ut de pace ageret. Ei clam negotium datum, ut de « Sanquintina clade nuper a

rege in Veromanduis accepta, de qua poftea dicemus, nuncium ad Albanum deferrer,

ut eo melioribus conditionibus cum pontifice tranfigerct. De iis dum difccptatur,

Albanus fccreto f Mofqueram et Palatium ordinum dudorcsad urbem ufquc pracmi-

ferat, qui, qua parte magis commodus in eam ingreflus eflet, diligenter infpicercnt.

Ii rcnunciant, promotis ad portam majorem tormentis, et clavis ac feris rcvulfis, tu-

tum ad urbem aditum patere. Itaque Albanus, qui ad aequas conditiones pontificem

adigere vejlct, de pacificatione in ipfa urbe facienda confilium capit ; et, eodem quoPlacidus re in fecla a fc difccflit momento, ipfe cum toto exercitu viam fummo maneingreditur, ac circiter meridiem Columnam municipium venit, ibique, minime diflri-

buto hofpitio, militem corpora curare jubet. Ita quod fupererat dici exado, ordi-

num duces vocat, et fc ad urbem amicam ab amicis vocatum ire oftendit ; ac proinde

petit, ut ipfi fidem obftringant, milites fuos, cum ad locum venerint, ab injuria ctma-Iificio temperaturos, et expedaturos dum, diftributis hofpitiis, dudorum juflu ineam

• ingrediantur. Fide accepta, relidis impedimentis, et juflo unoquoque interulam

albam armis fupcrinducrc, Albanus fecunda vigilia caftra movet, eo ordine, ut ipfe

primam aciem duceret cum levi armatura, peditatus Germanus et Hifpanus fubfequc-

retur, cataphradi equites ultimum agmen clauderent. Node paululum pluviofa at-

que ob id obfcura effedum, ut nullo pontificiorum fcnfu incedentes fub dici crcpuf-

culum muris urbis propinquarent : et, quia dubitabat Albanas, ne Guifius aut ipfe

Romam petiturus 8 Monte-rotundo profeftus eflet, aut partem copiarum, quae h Ti-

bure erant, Romam mififlct, eadem node turmam dcledorum equitum ac cid fclop-

petarios emiferar, qui, locis, per quae auxiliares iter faduri eflent, infdfis, cos tran-

litu prohiberent. Pladdus, qui jam Romam redierat, cum Carafac cardinali renun-cialfct, dum fc in viam daret, hoftilem exercitum incedentem vidifle, fcd quo ten-

deret incertum efle, Carafa veritus, ne Albanus Tibur peterer, ut Gallicum equita-

tum, in quo praecipuum robur erat, ftcurum ibi opprimeret, flarim mittit, qui noftrospericuli admonerent, et ut fc cum toto exercitu huc illuc difperfb colligerent. Ipfc,

qui populi Romanianimis diffideret, et plcrofque, praecipue ex nobilitate, Columnio-rum partibus occulto favere feiret, minime adduci poterat, ut populum arma fumerepateretur ; veritus ne, ut funt leves vulgi animi, ea pontificis ac fuorum aufpiciis

fumpta in ipfum ac Carafas verteret. Itaque, rode conjedans qua parte plus periculi

effet, cum fuis raedas praeferentibus urbis pomoerium circuibat; eteommodum ac-

cidit, ut tribus ante auroram horis Afeanias* Corneus ab Albano pracmifliis in irequites ad praedam egrefTos et nihil de hoftium confilio cogitanteis incurreret * undefufpicatus cos exploratum mifios, et jam Romam de Albani adventu nuncium per-

latum efle, tantifpcr, dum Albanus adventaret et fcalae comportarcntutur, fc conti-

nuit. Cognitum et ea node, Strozzium, qui Tibure «at, fub vcfperam fc locomo-Viffc, abdudis fecum cccc equitibus et x Vafeonum fignis. De illis autem, quosAlbanum ad intercipiendos noftros mififie diximus, nihil afferebatur, quod, falfis

INTERPR. * Tthana. b Ponte de Sace». c Vsbmmttm. ‘ Tlacuti.Jm. r Mefebera & Palenie. * Mente ritnJt. k Tivtii, [ delta Cerina,

viarum* Je 5». gMmten e» Vernent -

HISTORIARUM LIB. XVIII. 637viarum ducibus, ab itinere tota node deerraflent. His anxietatibus conflidanti a AI- CIDIOLVI I»

bano et Fclfium fecum tormenta trahentem expedanti dies fupervenit: cumque HenricusII.fummum in urbe filcntium videret, neminemquepro muris liare, ratus omneis intus

ad dcfcnftoncm paratos et in aciem inftrudos efle, et fua conlilia deteda, vir prudens

rem dubii certaminis aleae committere noluit;quod vereretur, ne, /I eventus non

rcfpondcrer, de exiftimatione periclitaretur, et res luas jam fccuras in dilcrimcn ad-

duceret. Igitur, juflis fuis paulum fcccdcrc et patenti campo aliquantum quicfccrc,

retro pedem ad b Columnam, unde venerat, retulit. Hunc exitum habuit Albani de

occupanda Roma conatus, qui incidit in vii Kalend. Septembr. Id plcriquc tamen fc-

cus interpretati funt i cum alii dicerent, Albanum impetum fuftinuific, quod faris ha-*

beret terrorem pontifici injeciffc, quo cum ad aequiores conditiones flecteret i nec

voluifle vim facere, quod Germanos alterius urbis direptionis memores ad praedam

acccnfos videret, nec in ducum potefiate futurum, referatis urbis portis, quin direp-

tionibus, praedis ac violentiae una etiam porta aperiretur. Alii ex compafto Alba-

num venifle putabant, haud infeio pontifice, qui occafioncm honcftam ab amicitia

Gallorum difccdendi quaereret, quorum pariter ac belli pertaefus jam ante alieno fc

a nobis animo efle demonftravcrat. Nam ab initio, ubi de recenti foedere a Carafa

cardinali cum rege inito cognovit, dixilTe fertur $ duras amicorum leges fibi videri, et

aequioribus multo cum inimico rege conditionibus pacifci potuilTc. Sed vetius c(l,

Albano id confilii fuifle ut urbe potiretur j in qua paucos armatos efle intellexerat,

et populum Carafis infeftum, qui, adveniente exercitu, fic enim fibi perfuafcrat Co-

lumna, et Albano receperat, ftatim fcditioncm excitaret, et hofteis intra moenia odio

pontificis ac fuorum admitteret.

XVI. Sub id tempus “ Guifius a rege revocatus eft, et pontifici libertas concella,

remiflis etiam obfidibus, ut confilium rebus fuis utile caperet. Igitur, Guifio in

Galliam redeundi copiam petenti cum negaret pontifex, et is principis fui resurgere

diceret, poft multas et acerbas altercationes tandem pontificem beneficii a rege et

Guifio ipfo accepti immemorem rcfpondiflc ferunt, Guifium regis quidem rebus pa-

rum, parum item utilitati ccclcfiac, minimum vero exirtimationi fuac atque honori

ea expeditione confuluirtc.

XVII. Reverso ad Columnam municipium Albano, exercitus per vicina loca

«Aletrii, a Veruli, e Bauci diftribuitur. Ipfe r Genafanum conceflit ; et s Palianum,

quod bello caufam dederat, tanquam belli caput expugnare flatuit. Dum neccflaria

ad obfidionem parantur, ipfc et cardinalis Carafa h Palacflrinae, et Cavii quod cfl

inter Palacflrinam et Genafanum medium caftcllum, faepius convenere s tandem-

que, omnem operam adhibente Cofmo, per ‘ Averardum Medicem, k Sanfloriani

item et Vitellotii cardinalium interventu, his conditionibus tranfa&um cfl : ut Alba-

nus regis Catholici nomine oblcquium praerter, pontifex vicirtlm regem in gratiam

recipiat, et Gallorum amicitiae rcnuncict : rex e ei arces et oppida hoc bello capta

reftituat, folo aequatis munitionibus j bona item ufurpata et fifcoadditla reddantur t

utrinque offenfionum, injuriarum et damnorum hoc bello datorum gratia omnibus

fiat ; nec fraudi cuiquam fit, alterutri militalfc : Palianum, ita uti nunc cfl, in manus

Bernardini 1 Carbonis Carafarum cognati tanquam fcqueflris deponatur*qui ob-

flri&a utrique fide pafta inter patteis conventa fervaturum lc confirmet, et cumidccc militum praefidio illud teneat, donec ex partium confcnfu aliter ftatuatur*

Haec ita palam afta Caviixvm Kalend. Oftobris : clam vero eodem die ac loco con-

ventum, ut Joannes Carafa Paliani loco corapcnfationcm idoneam, fenatus Veneti

arbitrio,

VAR. LE CT. • Guifius poft Sanquiminiarum cladem, de qua mox dicetur, a rege P.

INTERPR. • U duc <TAlbe. » Calanma. « Alalri. < Veruli. 'Batto. • Ge*uu*m. t Ta-bano. h Pateflrina & Cavt. 1 Avrrardo dt Medici k di Santafiort d" VjtcHetzo. 1 Carbone.

Tom. I. 7 Y

63 8

CIPPI-VII.

HenricusIL

J A C. A U G. TH U A N I, &c.

arbitrio, qui It mfcimm in eo ncg°ti° intcrpofucrat, accipiat: ca fuit 1 Roflani opu-

lenta in Calabria civitas, quae ei cum principatus titulo concefla eft:qua compenfa-

tionc accepta, fequeftre amoto, Palianum diruatur, et Carafa jus omne in eo regi

cedat, quod ille in quem velit transferre poflit, modo non fit juratus pontificis hoftis,

aut diris devotus ;quod additum, ut M. Antonius Columna excluderetur, cujus ut et

b Balnei comitis omifla ptorfus mentio cft. Quod motofo et inexorabili feni eo fa-

cilius ab Albano indultum cft, quod btevi moriturum illum apparebat, et, eo mor-

tuo, Philippus de Paliano (latuere arbitrio fuo pollet.

XVIII. Eadem node, qua tranfadum cft, Tiberis prodigiofa inundatione ex-

crevit, ita ut, plctifquc pontibus dcjcais, domibus, templis, ««Maufolei Hadriani

propugnaculis aquatum violentia quaflatis, urbs ipfa natate videretur, equorum,

boum, afeliotum et hujufmodi jumentorum ingenti numero fubmcrfo, vixque plebe,

quae in humilioribus locis habitat, a periculo tumultuariis lembis fetvata. Magna

praeterea mercium ac prctiofac fupcllcdilis, frumenti, vini, olei copia corrupta ; ut

damnum decies centena millia aureorum excefliflc «edatur. Nec minor Floren-

tiae, d Arno ob continuam duorum dierum pluviam ripis cxcuntc, vattitas fuit : cui

a diluvio, quod ante annos ccxxiv urbem paene merfit, parem homines non memi-

nerant. Quod idem • Mugclli et Cafentini evenit ; unde, molatrinis paflim aqua-

rum violentia raptatis ac confodis, utrobique furnma penuria er caritas annonae ali-

quot diebus fuit, ut quae Romam f Tibure, nam pace jam fada libera erat civitas, et

e Pifis Florentiam comportaretur. Apud nos quoque in h Septimania v Eid. Sep-

tembr. ' Nemaufi ingentia tonitrua et corufcationcs exarfere s quas fubfccuti imbres

infoliti, antiqui operis monumenta, ftatuas ac molcis, quae inibi ad ftuporem vifun-

tur, paene merferunt, eturbem foedis ruinis deformarunt. Eadem rerum facies plc-

rifquc locis per Europam eodem anno, et quali occulta quadam coclcftis ordinis con-

fenfione etiam in remotiflimis orientis partibus fuit. Nam apud k Sinas in 1 Sanciana

regione ob continuos ac rapidos imbreis tanta tamque violenta aquarum diluvies ex

proximis montibus in fubjcdam planitiem defluxit, ut lacum ingentem, a forma Ro-

tundumdidum, cffcccrits quovn urbes abforptae funt, ctplctaquc oppida ac pagi

:

jumentorum praeterea ac pecudum et mortalium ingens numerus periit, puero uni-

co tantum in trunco arboris raro fortunae beneficio ex clade fervato. Poftquam

tranfadum cft, Albanus conditiones ad Philippum in Angliam perferendas » Aquilae

epifeopo dat : ipfc Romam, pracmiflo ante Fridcrico filio, ad obfequium, uti con-

venerat, praedandum proficifcitur s fub vcfpcramquc urbem ingreflus mane honori-

fica fummiffionc defungitur, et, triduum inter fcfta ac plaufus propter pacem tota

urbe pciftrcpcnteis commoratus, Neapolim redit i ubi rebus ordinatis, et relidis mGermanorum fignis fub Ferdinando Lodronio Albcrici fratre, quem, Joanne VVal-

tcro nuper ex morbo defundo, fuffcccrat, reliquos ad bellum cum Fcrraricnfi, qui

Corregienfeis oppugnabat, gerendum deftinatos " Cajetae navibus imponit:quos et

ipfc fcd ferius ob coortam tcmpcftatcm, « Genuae aflequitut s unde " Mediolanum,

jam’hy«ne appetente, contendit. Guifius veto, ’ Centumcellis impofito in naveis

milite, p«dilpofitos equos in Galliam perrexit.

INTERPR- ’ Kofm.voli. * Tifi. ‘ La^urdu.

f Mia» s Civita-vtahta.

\ Bapu. c Cafltl S. An&lo. d Arno r. • Mt-rUo& Cafrnlino. r 77-

\ Nifmei. k Ia Chint. 1 de Xanft. * Ajm/a. • Garta. • Gtuti.

J A C O B I

-Digitized-by Google

JACOBI AUGUSTI THUANIHISTORIARUM SUI TEMPORIS

LIBER DECIMUS NONUS.EPITOME.

RID ENTINUS cardinalis a Alediolanenfisprincipatus gu-

bernatione removetur, eique fufficitur Joannes Figueroa, Ptfca-

riopraeterite. II. Bellum contra Ferrarienfem a ‘Philippo ver-

fum, cuigerendo Otlavius Famefius praeficitur. III. Senenfes>

quifupererant ad Montem-llcini et reliqua loca, omnireexhaufii,

omne imperium 'tn Gallos transferunt. IV. Albcrtus Brande-

burgicus, terror modo Germaniae, mfumma egefiate dejpicabilis moritur. V. Ra-

tijponenfium comitiorum decreta. ‘De Cattorum ditione Francofurti tandem tran-

figitur. In Wormaticnfi conventu alium, ut pax religioni data intelligeretur, eo-

rum tantum ratione, qui Augufianam confejfionem fequebantur, non etiam aliorum.

V I. Belli Bremenfisa Chrifiophoro Brunfvico archiepifcopo excitatiorigo. VII. Alaria

Angliae regina, *Philippo marito infiante, bellum regi denunciat : eodemque tempore

Scotiae regens reginae Angliae. VIII. Legati de nuptiis Mariae Scotae cum ‘Det

fino celebrandis inGalitam appellunt. IX. Bellum in limite noftro. AdQuintmi-

fanum ex improvifo pofita cafira, quodGa/par Coliniusprovinciaepraefes tuendum

fufeeperat. X. A. Momorantius, auxilio modico introdutlo, duce Andeloto Colinii

fratre, dumfe recipit, ingenti clade adjicitur, et ipfe cum plerifque eproceribus ca-

pitur. XI. Ipfttm Quintiliifanum paulo pofi violenta oppugnatione pofi objima-tum certamen captum. Mox Cafiellum et Hana deditur. Caunium fruftra mfi-

diofe tentatum. XII. Ferd. Gonzagae mors, ingenium, mores. XIII. Nic. ‘Pol-

villerii expeditio Sabaudi aufpiciis in Sebujianos. XIV. Guifiusadfanum Germaniad regem venit. XV. Lutetiae ad Bertomenfeis ardeis ob Jecretum ‘Protefiantiumconventumplebs tumultuatur

:quidamfupplicio ajfecli. XVI. Editium de clan-

defiinis nuptiis. XVII. Lex admodum feverade infantulorum exftupro natorumparicidio : item de epifeopis et curionibus : item de curiis praefidialibus et earumjurifditlione. XV11I. Alortes clarorum virorum, jo. Baptiflae Ramufii, Nic.Tartaleae Brixiani, Petri Nannii , Salmonii Macrini. XIX. ‘Puntliculans mor-bus novus, quipraecipue in Hifpaniafaeviit, a petecciis ditius

;quicontagioneper

Italiam graffatus efi.

Ex Auctoribus,

jo. Bapt. Hadrianio, Fr. Rabiitino, Gafp. Colinii commentariis MS. Flori-mundi Roberteti Fraxinei commentariis AIS. Joach. Camerario, Juliano Gojfelir.o,

Atiis curiae ‘Parif. Aloifio Thorco.

640

cPDLvn .

1

HenricusII.

JAC. AUG. THUANI

LIBER DECIMUS NONUS.IS fucccflibus non folum infra&a Galliae fortuna, fcd

Philippi paene collapfac res in Italia inftauratac funt

:

nam eae antea in • Infubribus malo admodum loco erant *

b Pilcariufque, «ValfcncraetClarafcoamiflis, diufc d Fof-

fani continuerat, non egredi aufus, confumptoque com-meatu et imploratis fruftra Cofmi auxiliis, ad haec ini*

mica paffim regione, indcdilccflcrat, fugienti potius quamabeunti fimilis, equitatu in eo rclifto, quem Briflacus quaft

obfeflum tenebat. His acccflcrat aliud incommodum *

quod, qui fummac rerum praeerant, fere inter fe ftudiis ac voluntatibus difliderent j

et, ut nuper Joannes c Luna et Francifcus f Taberna Ferd. Gonzagam apud Caefarem,

ita nunc Caftaldus et 8 Hier. Corregienfis Tridentinum cardinalem apud Philippum

delatis querelis traduxerant, quafi avare provinciam adminiftraret : cum tamen fc-

curitatis fortalfc nimiae et immodici luxus ac profufioris fumptus infimulari magis

poflet, quam avaritiae, liberaliori vitae homo alluctus, et omnium maxime a divitia-

rum cupiditate, nifi quantum ad largiorem ufum requirebatur, alienus. Id vero a

Caftaldo ea fpc fa&um putant, quod fperaret, amoto a gubernaculis Tridentino, Pif-

carium, cui ob memoriam Pifcarii illius tot palmarum ducis, fub quoprimum me-

ruerat, in occulto favebat, in ejus locum fubftitutum iri. Igitur primum interdicta

Tridentino rei nummariae cura i et ita imminuta ejus auttoritate, cum rerum nervus

penes alios eflet, ipfe, impetrata a Philippo licentia, h Mediolano difccflit > contra

fpem Caftaldi Joanne Figueroa arcis praefecto Infubriac cum fummo imperio prac-

pofito.

U. Rebus inter Albanum et pontificem compofitis, Carafa cardinalis ad Phi-

lippum, 1 Auguftinus Trivultius in Galliam mifliis eft, jam permutatis vicibus, in fpe-

ciem, ut ratio, qua maximi reges pontificis interventu pacificari pollent, inirctur. Id

vero agebat Carafa, ut, infeio pontifice, deferta Gallorum amicitia, quam fortuna

dcfcrcre videbatur, ipfe privatis rebus confideret : itaque nihil de pace utrinque aftum

eft. Tum omni alia cura liber in Italia Philippus bellum contra v Ferrarienfem urge-

bat i cui deftinatus dux O&avius Farnefius : ad quod et Alvarus 1 Sandaeus cum cio

Circiter partim Germanis partim Hifpanis et cc gravis ac levis armaturae Neapolitanis

equitibus ex m Etruria profe&us, ut fe cum Oftavio conjungerer. Ubi ex 111 cid pe-

ditum et CCC equitibus, quos ad eam expeditionem fumminiftrarc ex foedere teneba-

tur Cofmus, cio id e tantum pedites fub viii fignis, quibus praeerant Sigifmundus

b Rofilus Sanfccundi comes et Francifcus 0 Montacutus, comparcrc vidit, graviter

cum Figueroa et Oftavio de Cofmo conqueritur, et ad Philippum fe perferipturum

minatur. Nec fruftra querebatur Sandaeus, prodente fe in dies Cofmi erga Ferrari-

enfem favore. Is fiquidem a noftris defertus, miflo Hercule v Taflfonii comite et

mox Hippolyto Pagano, cum Cofmo diligenter egerat, ut ratio inirctur, qua Philip-

po reconciliari poflet, fpe in eum cafum adfinitatis fatta. Eo fiebat, ut Cofmus,

qui, recenti beneficio obligatus, jufta ira irritatis Hifpanis morem gerere cogebatur,

nec aperte contradicere audebat, tamen quantum poterat in eo negotio lente ageret,

et ita vitibus eorum debilitatis conatus quoque irritos redderet. Tandem, ne dccflc

officio

V A R. L ECT. • cude in Veromanduis nuper accepta, non folum infrafla P. D. o. f.

INTER PR. * U Milaneis. b il marebefi di Pefeara. * Faffraitres, & Quieras, Tral. Chitrafeo.

* Frffane. • di Lutu. 1 Taveraa. « Girelamo it' Signari da Careggio h Milon. ‘ i! cardinale Trivattia.k duea di Perrara. 1 di Saudf. a la Tefcanr. " dt Roffi, de' Crati di Sait Secanda. • da Montauto.* Tajfam.

-Oigitizedby -Goo

HISTORIARUM LIB. XIX. 641

officio omnino videretur, vn levis armaturae alas in caftra mittit, Aurelio a Fulgofio CPPLVII.

duce, qui nuper, Gallorum partibus relidis, fidem et operam luam Cofmo addixerat. Henricus 11.

Nec occulta erane dillidia Figueroae Mediolani prorcgisct b Sandaci, cujus gloriae ille

invidebar, proptereaque aegre auxilia in illud bellum fubminiftrabat. Has fimultatcs

caute ac fumma prudentia Coimus, qui fc arbitrum femper praebebat, inter cos ale-

bat i et ita belli parum fibi grati progreflus retardabat. Ferrarienfis, ut imminentem

tcmpcftatem declinaret, contradis copiis et per pracfidiadiftributis, circumfpicicbat

rerum eventum, dum Cofmi ctindationc Hifpanorum ira defcrvcfccrct. Interca

Octavius cum univerfo exercitu Kalend. Odobrib. primis caftris ad c Niciae pontem

venit, et cum iv machinis d Montccium Regienlis agri caftcllum, quod a ducentis te-

nebatur, oppugnat;qui ftatim deditionem fecere, et, armis relidis, dimiffi funt.

Munitus locus, ut pediti et annonae, quae eo Parma non citra periculum ante com-

portabatur, receptaculum eflet. e Pauli-fanum mox deditum, et iv vicina exigui

nominis caftella. Inde rnifliis Paulus Vitellius, qui peditatui praeerat, cum v Etruf-

corum vexillis ac machinis, qui Canoflam loco arduo impolitum caftcllum in po-

tcftatem redigeret. Admotis tormentis et aperto muro, fit impetus i quem praefi-

diarii fuftinuere, ac poftrcmo deditionem fecere. Caprum deinde in Lunigiana valle

f Varanum caftcllum haud procul a 8 Fiviflano. Dum, Montccio muniendo intentis

ducibus, exercitus moratur, folicitante Hier. h Corregicnfi, promitti auxilia Medio-

lano venere, dudore Cacfarc • Magio 5 et, tranfmifto k Pado ac firmato in itinere

commeatu Corregio, fc Odavio conjunxere. Ea erant 11 cid, partim Germani, par-

timHifpani pedites} nam Germani equites mox dimifli funt; iv equitum cataphrac-

torum vexilla, er totidem levis armaturae alae. His copiis fubnixus Odavius ex San-

daci confilio 1 Scandianum adoritur, xivaMontecio milliaribus, a Regio vii didi-

tum s idque m tormentis admotis capit j et, montana Regienfis territorii regione

omni potitus, Scandianum munire inftituit, et importato Parma commeatu firmare.

Ferrarienfis m munimenta circum aedificaverat, Stellatae, " Saxoli, ctVinantii.

Odavius Montccio Scandianum cum iv cid peditum et id c equitibus quotidie com-meabat, " Mozadclla in itinere et 0 Clariculo firmatis. Inde occafionc arrepta, Al-

fonlus p Regio cum Corn. Bentivolio egreditur, ut, fi poflet, imparatos hofteis, qui

annonam convehebant, interciperet, er, fi cum univerfis non poffet, cum parte con-

fligerer. Igitur ad ’ Ripam-altam caftra ponit r Cruflulo amni impolitam ; ubi poft-

quam primam aciem, quam Aurelius Fulgofius ducebat, ce Sandacuscum Hifpanis

fubfcqucbatur, tranfiifle videt, in ultimum agmen incurrens cum minoribus machi-

nis impetum facit : fcd, fuperveniente fecunda acie, in qua erant v Germanorumvexilla et cataphradi equites, et mox tertia, in qua erat Italus peditatus, dudore

Paulo Vitellio, tum vero certamen acre committitur, quod inclinante jam die nonnifi poft alteram nodis horam dirimi potuit, pejore Ferrarienfium conditione : vul-

neratis tamen graviter ex hoftibusSigifmundo* Roflio, Francifco Montacuto, Petro

Martcllio et duobus Hifpanis ordinum dudoribus. Ad Ripam-altam Alfonfus fc re-

cepit, quali eo loco hofpitium habiturus:quod admodum hoftibus durum erat, qui

profunda jam node, quo fc reciperent, diflipatis ordinibus, non habebant. Sed ve-

ritus Alfonfus, ne fuperveniente dic ab univerfo exercitu circumfunderetur, multa

node hofpitium relinquit, et Regium cum fuis contendit. Itaque mox Ripam-altam

hoftes occupant. Adum fuerat et de oppugnando 1 Brixello : idque Ferrarienfis per

amicos, quos in caftris hoftium habebat, refeiverat : fcd fub id tempus commodumaccidit, ut B. Monlucius, cui Guifius ab ipfo rogatus licentiam, rclida Etruria, in

GalliamINTERPR. * Trtgofe. * di Sondd. ' Pont* di Lento. * Montrccbio

, toflellt dei Rrggiono. • SonTofo. * Vorano. * FroitzM. h do Coreg&o. 1 Motfi. k l* Po. 1 Scandiono. Sojptolo <$•

ingnalt. • MoxjtodiUo. • Cbiorncolo. * Reftio. i Rivalia.[ Crofiolo • do' Rofi. • BriftUt.

Tom. I. 7 Z

Digitized by Google

642 JAC. AUG. THUANICIDIDLVH. Galliam redeundi a rege impetraverat, tunc Ferrariae cfifct i qui locum defendendum

Henrici/s 11. fufeepit jct diligentia ac praefentia fua effecit, ficutipfc feribit, ut hoftis confilium

mutaret. Sed obiter notandum heic memoriae ejus peccatum, qui Ferdinandum

Gonzagam tunc exercitui praefuifle feribit, et de eo confilio Ferrarienfem per Hercu-

lem cardinalem Mantuanum ipfius fratrem cognoviffc * cum confiet, quadriennio

ante Gonzagam ab omni publica in Italia adminiftratione remotum; tunc vero, cumhaec agerentur, et multo ante, a Philippo evocatum, in Belgium profedum, et prae-

cipuum de » Augufia Veromanduorum obfidcnda ei audorem fuific. Poft certamen

ad Ripam-altam commifliim, cum jam hyem s appeteret, et militum numerus praeci-

pue Italorum in dies minueretur, ad haec, confufa omnia in cafiris efient, et inde Fi-

gucroaodio Sandaei, inde in Ferrarienfis gratiam Coimus qui tamen fub id tempus

Ferdinandum b Saftrium cum una Hifpanorum et Cacfarcm e Cavaniliam cum altera

Italorum cohorte miferat, aegre auxilia fubminiftrarent, Odavius per vicina praefidia

militem diftribuit ; Sandaco apud Philippum culpam rei fegniter gcftac in Colmumrejiciente, qui haud dubie Fcrraricnfi faveret, et privato commodo ferviens res citra

fanguinem ad concordiam, fpreta regis majcftatc, adducere tcntarcr. Ea de re Cof-

mus cum Albano egerat, cum Neapoli 4 Liburnum ad ipfum veniflet ; et non aliam

firmandarum Philippi in Italia rerum rationem clTe ofienderat, quam fi depolito quan-

tumvis jufto in Ferrarienfem concepto odio motus ob id excitati amice componeren-

tur : nam eundos in Italia bello attritos hunc vidoriarum Philippi frudum fibi pro-

pofuifle, ut tam diu optato otio in pofterum fruantur:quod fi ex bello bellum fera-

tur, periculum efle, ne, amifla benevolentia, fpes, affedus ctconfilia ex dcfperationc

fumant. His rationibus pcrfuafcrat Albano Cofmus, apud Philippum pervinceret,

ut pax Italiae concederetur, ad quam maximum momentum afferret Ferrarienfis pa-

cificatio : eo enim conciliato, nullum fuperefie in Italia principem, nullam rempub-

licam, quae regis Gallorum rebus faveret.

III. Eodem tempore Senenfes nihil non pro libertate aufiet padi, cum fufii-

nendis belli fumptibus ex publico aerario impares eflcnr, jam rcipublicac pertaefi,

audorc Ambrofio e Nutio, ultro in f B. Monlucium et Bonifacium Molam omnempoteftatem et audoriratem tranftulcruntj et E Ilcini-montem, h Grofictum et Clufium

eum omni eorum territorio juris Gallici fecerunt j caquc de re confedas tabulas per

Julium' Victum ad regem perferendas curaverunt, rati, regem non jam de alieno

fcd de fuo certantem majore cura ac ftudio res adminiftraturum.

IV. “Hoc anno ineunte in Germania Albertus Brandeburgicus Cafimiri filius,

cum nuper principum quorundam interventu ab Imperii Ordinibus impetraviflet, ut

ad caufam dicendam in patriam venire pollet, apud Carolummarchionem Baden-

fem affinem fuum in k Hercyniae porta ex taedio fortunarum fuarum et intemperanter

ada vitaconnado morbo vi Eid. Januar. dcccflit : egregio rerum humanarum incon-

fhntiac et ultionis divinae exemplo, cum is, qui tot hominum armatorum millibus

circumfufus nominis fui formidine omnia olim compleverat, et Germaniam omnem

fere praedae expofuerat, mox alternante vices fortuna, a eundis defertus in extrema

miferia hoftibus ipfis dcfpicabilis vitam finierit.

V. D e i n iii Eid. Mart. qui dies in aequinodium vernum incurrit, comitia anno

fnperiori 1 Ratifponac inchoata finem habuerunt : in quibus decretum de colloquio

ad religionis controverfias amice dirimendas ad xix Kalend. Septcmbr.“ Wormariac

Vangionum inftituendo, item de auxiliis vm menfium duplicatis adverfus TureamFerdinando

VAR. LECT- • Haec eo anno in Italia gefta gicus Cafimiri filius «Ue publicus patriae terror,

fune, quo ineunte in Germania Albertus Brandebur- cum nuper P. D. o.

INTERPR * s*- Quinli*. * Sfjhf. ‘ CrvtnigH*. * LHmt*». •Nati. ' Blaifr Je Meatlme &Bmrfarr dt U t Momahtae. ‘ Grefiiit & Cbimp. 1 Vitri. k Scbviertx-vuU. 1 Rttnbanr.

• Werm.

Digitized by Gc

HISTORIARUM L I R XIX. 643

Ferdinando fuppcd itandis, de pace in religione ac caufis profanis fcvcre tuenda, de CIDDI.Vlf

Camera denique inftauranda, promulgatum cft. Haud multo poftjoannes Palatinus Henkicus ii.

• Simercnfis Camerae praefes, Friderici illius parens, qui Othoni Hentico biennio

poft in feptemviratu fucceffit, princeps non mediocribus literis tinflus, cum fumma

juftitiac ac prudentiae laude hoc munere defunttus effer, mcnfc Aprili fatis conceflit.

Dcin b Francofurti ad Moenum per delegatos principes ac judices, Othonem Hcnri-

cum, et Auguftum, feptemviros, WiUclmum c Clivenfem ct alios, controvcrfia dc

d Cattorum Meliboeorum ditione, quae jam amplius l annis agitata fuerat inter e Naf-

fovios ct Hefliae principes, amice compofiracft; Philippo Heflo comitatum Catto-

rum retinente, ct Willclmo f Araufioncnfi principi ioc aureorum cid exfolvente, et

comitatum 8 Dicfcnfcm pro cl cio reddente. Cum tempus colloquii inflaret, fupe-

rioris Germaniae theologi, qui Auguftanam confcffionem fcquebantur, inter fe colla-

tione habita de privatis controvcrfiis conveniunt ; dicquc Saxonicis difta ad Kalend.

Sextileis, ut ante congrcfliim cum pontificiis cum ipfis colloquerentur, ferius venere

ineunte Septembri. Hcic Julius b Flugius cpilcopus* Naumburgcnfis, qui collo-

quio praeerat, ante omnia petit, ut Auguftanae confcflionis focii fc a Zuinglianis,

Ofiandriftis, Syncrgiftis, Adiaphoriftis diffentire ct eorum fc&am detcftari aperte de-

clararent : nam Auguftanae tantum confcflionis fociis pacem ab Imperio concclfam,

et cum iis folis colloquium inftitutum effe i ct fcire Cacfarcm plcrofquc ex iis id in

mandatis habere : itaque, ut fru&us aliquis ex hoc colloquio dici poflit, fcmcl eorum

errorem communi confcnfu damnandum efle;quo fafto, longe minorem difficulta-

tem in ceteris fore. Affcnticbantur juniorum Saxoniac principum legati ac miniftri >

ct in iis Erafmus Sarccrius, Erardus* Sncfius, Viftorinus Strigcllius, Jo.* Stocffclius,

et Joach. Molinus jprolatifquc mandatis, ab illorum erroribus confcffionem luam

fejungere profefli funt. Sed Philippus Mdanchthon praecedere debere cognitio-

nem ac explicationem, ct Zuinglianos, Syncrgiflas et Adiaphoriftas ante caufam cog-

nitam, ut ct Joannes ^Brentius Ofiandrum, minime damnari oportere contendebant.

Cum pontificii ulterius progredi nollent, antequam res ad Cacfarcm referretur, Fcr-

dinandus procedere collocutores jubet 5 ct fatis efle pronunciat, fi ordine finguli*

controvcrfiarum capitibus explicatis annotentur, quae communi omnium confcnfu

improbanda videantur. Verum, cum Naumburgcnfis progredi rccufarct, nifi prius

certo dc eorum fide, cum quibus afturus eflet, conflaret, re infcdadifccflumcft, cum

tantum dc judicii tegula in ecclefia conftitucnda, ct originis peccato, feripta quaedam

theologi initio inter fc contuliflcnt. Colloquii foluti culpa a noftris in Proteftan-

tium fcifluram rcjefta, quae magnam illis invidiam conflavit.

VI. Dum haec inter theologos aguntur, Germania paflim pacata, bellum fere in

Saxonia exarfit ex hac occafionc. Chriftophorus cx Uluftri Brunfvicorum ducum fa-

milia archiepifcopus Brcmcnfis, qui jam ab anno hujus laeculi xi hac dignitate auttus

fuerat a Toannc» Rodio adjutoris titulo afeitus, cum is a Magno Saxoniac duce ct

comite Oldcnburgcnfi bello peteretur, ct propter generis humilitatem a fuis faftidi-

tus contritam potenteis principes viribus propriis fc tueri non poflet, vira folutc afta

ct fuperiorum annorum bellis contra AIbcrtum marchionem geffis grande aes aUc-

num contraxerat : cumque a creditoribus urgeretur, nec viam cx iis difficultatibus ex-

plicandi fc videret, ditionis fuae ordinibus pcrfuafit, ut fcdecima bonorum a colonis

penderetur. Id durum et odiofum 1'umrac vifum cft j cura plerique nollent, quan-

tum quifquc in bonis haberet, rationem iniri. Cum igitur a delegatis ad id minittris

ccnfus atteretur, ct ab Urfatici agri praecipue colonis in orientali frifia, quibuf-

cum

VAR LECT. • NcobuTgenfa P.D.o.f.d. 9 Straflctiu* P.Do.

INTERPR.•JfSimmrrm. *Francfrrt fir *U».'In imte,

* M.A» * i" UnJravn d' Htjft. ' U prim. fOrMge

‘ Scbntpf. k Bremtun. 1 • Urfii*.

Digitized by Google

644 JAC. AUG. THUANICIDDLVU. cum Bremenfis, quod minus di&o audientes eflent, antiquas fimultatcs exercebat, fc-

HknricusII vere ratio exigeretur, illi priftinac libertatis memores collationem rccufant. Inde

occatione fumpta, Bremenfis, per Henricum » 1 Saltzium folicitato Chriftophorob Wrisbergio, homine audaci, et tradita ei pecunia, confcribcndi militis negotiumdat. Rem initio nomine fuo geri nolebat archicpifcopus ; et interpellati milites ac

centuriones de caufa armorum rcfpondcbant, archicpifcopum ob navatam ei proxime

operam in aere fuo efle, cui proinde, nift fatisfadat, bellum fint illaturi. Ii, primo

per Luncnburgcnfcm agrum vagati, in Bremenfem dcfccndunt, ac rurfus poft multa

infolentcr a&a poftrcmo in Frifiam veniunt, et Urfaticum pagum adoriuntur. Ex

eo populo, qui arma ferre poterant, l primo confli&u occubuere, ccc in Wrisbergii

manus venere, reliqui in fugam verf» ad Bremenfis provinciae ordines, qui jam, ut

fincis fuos tuerentur, in armis erant, fe recipiunt, et eorum opem implorant. Id

fub illud tempus accidit, quo Henricus et Ericus Brunfvici confcriptis copiis ad Phi-

lippum proficiIcebantur. Qui poftquam de Wrisbergii in agrum Urfaticum irrup-

tione cognoverunt, c Werdam verfus vi Non. Maii iter flc&unt, ut illae tradu&o ex-

ercitu Wrlsbcrgium adorirentur. Eorum adventu territus Bremenfis vim depreca-

tur. Illi nihilominus pergunt ; et, Werdae refefto milite, fumma celeritate tertia

nodis vigilia profedi Rodeburgum deditione capiunt. Tunc vero diflipatur tumul-

tuarius archicpilcopi exercitus, et, dilabentc huc illuc milite, Wrisbergiusfax et belli

incentor a Joanne d Bemero viro nobili captus Brunfvico traditur et carccri mancipa-

tur : * Saltzius itidem captus in vincula Luncbutgi conjicitur. Brunfvicus, his adis,

Werdam vEid.cjufdcm menfis revertitur j convocatifquc provinciae ordinibus, eos

monet, ut archicpifcopum, rebus fuis adminiftrandis minime idoneum, et in iis

hadenus male verfatum, removerent, et coenobii alicujus feptis includerent, ubi,

facris tantum fundionibus occuparus, vitae quod reliquum efiet innocenter tradu-

ceret •, ipfi proceres, dum Chiiftophorus viveret, rcmpublicam adminiftrarent, et

temerariae hujus acdamnofac expeditionis ab ipfo fufeeptae impenfas interim farci-

rent : neque enim vero fimile fieri, antiftitem fine ipforum permiffu et auxilio, fi non

confu io, arma fumpturum fuifle ad vexandos fubditos et eorum agros vadandos; quos

a vi et injuria potius tueri debuerint. Ad quae illi rcfpondent ; fe Bremenfem ad

caufam dicendam citaturos, et fevere monituros, ut a male fanis confiliis in pofte-

rum abftincat ; ceterum hoc rerum ftaru a faccrdotio et vcdigalium pofleflione non

poffe eum abdicare:quod ad belli impenfas pertinet, ubi de caufa in principum et

ordinum Saxoniac confdTu cognitum fuerit, faduros efle quod juftum et aequum

videbitur. Ita reftituta provinciae pace, dedudus exercitus;quem Ericus ad Philip-

pum tunc cAuguflam Veromanduorum oblidentem perduxit. Poftea, ad iv Kalend.

Quintileis conventu ordinum Halbcrftadii indido, in frequenti procerum concilio

accufatur Chriftophorus, quafi publicam pacem turbaflet, et fuorum vexatione non

contentus vicinorum etiam finibus multum damni dediffet. Verum ille, in Urfa-

ticosarma fumpta caufatus, gentem indomitam, quibufcumantcxxxii annos cum

tranfegiflet, ab illo tempore cos anniverfariam tributi ex foedere impofiti penfionem

mala fide nec nifi aegre praeftitifle, rebellionis caufam undique circum fpicientes, ob

id cxiftiimffc fibi licere dicit eorum contumaciam armis reprimere i dolcrefummo-

perc, fi quid inde damni finitimis datum fit : nam non eam fibi mentem fuifle.

Cum haec dixiflet, adflicki praefui is miferia fubiit audientium animos i qui, excufa-

tionc accepta, ipfius caufam deinceps fibi commendatam habuere. Is poftea, dum

deliberat de tradendis diocccfibus alicui principi, qui creditores fuos placaroc, fervata

idonea penfione, cumob eam caufam adjoachimum Brandeburgicum feptemvirum

Bcrlinum

INT E RP R- • Mt*. h IFruirrg. ’ VekrdtHy ou Ftrden. * Berttr. « S'. gmtfin,

NOT. * Suloium Vut. * Sukthis Tmt.

— Digitizsd by,Gpog[||

HISTORIARUM L I B. XIX. 645• Bcrlinum profc&us cffct, dum redit, bTangcrmundac ad Albim fubito*fanguinis CI0I3LVII.

i£tu ftrangulaiis faucibus cxftinftus cft xi Kalend. Feb. anni fcqucntis, aetatis fuac HENRlCUsII.lxxiii ; cui frater Georgius jam fenex fuffeftus cft. * Apud nos, poft tentatum irrito

conatu c Duacum ac direptum d Lentium ruptis induciis, cum utrinque res ad arma

aperte fpcchrcnt, difficultates longe maximae occurrebant; quippe, flore praecipuo

nobilitatis ac militiae cum Guiftoin Italiam profc&o, vires noftrac admodum.dcbili-

tatae erant : et Momorantius equitum magifter, a belli confllio femper alienus, cumex eo perniciem rei Gallicae imminere provideret, quibus poterat copiis limiti con-

tra hoftium impetus tuendo animum intendebat. Itaque fub Januarii exitum gravis

armaturae equitatus omnis, quod praecipuum regni robur cft, in Campaniam conve-

nire juftiis, qua parte hoftem irrupturum apparebat : et e Nivernius, ac f Bordillonius

ejus legatus nihil non agebanr, ut coepta in illo limite munimenta confumnvircnrur,

ac i Rupes-regia, cui h Cambrius praeerat, in primis opere ac milite Armaretur, quod

ea a«h Mariaburgum ac Mauberti-fontem tuendum et commeatu ac rebus necclfariis

firmandum magni momenti eflet. Nam loco ftcrili lita, et ab una parte vaftis palu-

dibus et argillofo folo, ab altera dumetis et rupibus horridis fere cinda, inacccflum

locum et ad obfidendum difficilem praebet. Munitio vero ipfa 1 v fpatiofts propug-

naculis egregie diftinda cft, et arce veteri, quae quintum efficit:quibus lingulis, uti

mos cft, lingula attributa nomina ; nempe a Rege, Dclfino, Momorantio, Nivernio,

et Bordillonio: ad haec, fofla profunda ac vallo, et iniis omnia humilioribus pro-

pugnaculis optime flrmata, pomoerio infuper ex terra creta conftrudo ac proinde ad-

verfus imbreis Armiffimo munita:quo fiebat, ut propter loci commoditatem ac fecu-

ritatem frequens populus ad habitandum eo conflueret. Interca magno fccrcto om-nia ab hofte curabantur ; et ita, hyeme ac vere fere exadis, antequam univerfae co-

piae utrinque convenirent, prid. Non. April. k Carlomontii, •Philippopolis, m Gi-

vaci atque Avenarum pracfuliarii eodem tempore cgrclfidc Rupe-regia vetere occu-

panda confilium ineunt; qua capta, novas munitiones demoliri in animo habebant;

quod illis perfacile erat, aggere nondum in trium pedum altitudinem excitato.

Noftri ad hoftium confpe&um, pabulatorum praccurforcs rati, ftatim egrediuntur,

ultcriufquc progreffi, infidiis detedis, fubfiftunt, et, antequam ab hofte circumveni-

rentur, retro pedem referunt, et ad fuos incolumes fe recipiunt.

VII. Dum in eo rex ac Philippus eflent, Maria Angliac regina a marito pcrfuafa

per n Gul. Norcum fecialem, qui ignoto habitu in Galliam venerat, cum rex 0 Duro-

corrori Remorum cITet, ei viiEid.Junias reginae nomine bellum dcnunciat. Incre-

pitus initio fecialis a .Momorantio, quod Ane diplomate et herae fuac inflgnibus reg-

num intraflet, quafi poenam capitis ob id commeritus, poftea ab eo ad regem intro-

ducitur j ubi cum, quae in mandatis habebat, de geniculis cxpofuilTct, rex coram

regni proceribus, aepontifleis, Lufitaniac regis, Venetorum rcipublicac ac Ferrarien-

fis ducis oratoribus, accipere fe quidem denunciationem, dixit; ceterum omneis

fcire velle, fe, quantum in ipfo fuerit, pacis inter Gallos er Anglos initac conditioni-

bus plene fatisfcciflc, et finccra Ade amicitiam cum regina coluiflc, uti femptr cumomnibus fecerit, et porro fadurus At : ac proinde fperare ultoredi violati foederis

Deum ; ac fore, ut hoc bellum, uti olim fere femper, nuperque, Ac nunc Anglis dc-

trimentofum At futurum. Ceterum, ne ultra fecialis loqueretur, prohibuit, hoc

addito, a focmina eum venire, quae A vir eflet, regem longe alio fermone ufurum

fuiffc

:

VAR. LECT. * fenguina derfl P.D.o. * Nunc propius ad noftra veniamus. Poft len-

tatum P.D.o.

INTERPR. • Berlin. b Tangermunde a» confluent Ju Tanger & de tE!be. * Douey. * Leni.• t* duc de Nevert. 1 Imbert de U PUticre, ptur de Bowrdtlku. * Recrey. * de Cbambry. 1 JHjrten-

btnrg & Maubert-fentamc. * Ckerlrmont. 1 PbiliffeviUt. Gi-itts & Avefnti. Guillaume lier-

vejy dis Ntrrey roj farmet. • Rjbeimi

Tom. L s a

Digitized by Google

646 J A C. A U G. T H U A N I

CDI3LVII. fuiflfe: itaque quam primum regno excederet. Norcusa regis confpedu difccdcn*

Henricus IL in Anglici oratoris aedeis dcducituc i donatufque a rege catena cc aureorum cum ora-

tore in Angliam rediit. Hac dcnunciationc accepta, rex ftatim in Scotiam ad regen-

tem mittit, et ex foedere a Scotis petit, ut Anglis bellum indicant, quando Maria non

folum Philippum maritum auxiliis juvet, fed ultro prior fibi bellum indixerit. Ledae

literac convocatis ad * Ncobotellum coenobium proceribus, cum jam legati in An-gliam milii, neque certo bello neque pace confirmata, rediiflent. Heie regens cumvariasAnglorum incurftones, praedas abadas, res repetitas nec redditascommemoraf-

fet, poftulat a Scotis,ut Anglis bellum indicant, et hanc genti iuac ignominiam demant,

cadcmquc opera Gallorum Regiopem ferant. Cum proceribus perfuadere regens non

pollet, ut ipfi nondum lacefiiti priores bellum inciperent, hanc rationem cx b Ocfcllii

confilio commenta cft, qua cos vel invitos ad arma capienda induceret. Ad aefiua-

rium c A*ii amnis d munitionem excitari jubet adverfus Cubitas Anglorum incurfiones,

in qua machinas bellicas et cetera ad bellum ncccflaria tuto deponere et commbde,

cum opus eflet, expromere pollet, ne convehendi c longinquis regni partibus labor

multum temporis inutiliter confumcrcr, et, praeter vedurae difficultates, rebus

etiam gerendis eflet impedimento. Sic aurem judicabat 5 Angl&s opus procul dubio

impedituros, neque paliuros, ut munitio tam propinqua * e Bcrv ico crcfccret: hincar-

morum fumendorum occafioncm praebitum iri, quorum culpa in hollcis rejiceretur

:

quod et accidit. Nam Scoti Anglorum injuriis, dum opus impediunt, laccffiti, fa-

cile regenti de indicendo bello aflentiuntur j propofitoque cdidoac dicdida, fre-

quentes 1" Edimburgum coeunt. Quofado, iplc, non expedato concilii de belli ge-

rendi ratione decreto, Oclcllius, qui vereretur, ne mora interpofira Scotos aflcnlio-

nis poeniterer, vexilla Gallorum quaedam et tormenta, quae fecum adduxerat, trans

8 Tuedam amnem mifu ad h Wcrcam arcem oppugnandam. Id molefte tulere pro-

ceres, hominis peregrini, ut aiebant, arbitrio fc circumagi, qui uniflbi plus arrogaret,

quam ullus unquam regum attentaflet : neque enim confucvific reges bellum gerere,

nifl rebus, antequam geri coepiflcnt, in concilio explicatis, et multum diuquc cx-

penfis. Itaque decreto fado Ocfcllium jubent tormenta reducere : nili parcar, poe-

nam, quae a proditoribus exigi folct, indicunt: quod viciflim et regens et Ocfeiiius

aegerrime tulere j quod illa fuam, hic regis, cujus erat legatus, majefiatem minui ex-

iflimarent.

V1IL Nec aliud pracfcnrius remedium inveniri potuit, quam fi regina, quae jam

nubilis erat, Delfino quam primum nuberet : ita enim lenatus Scotici audorieatem,

cum in viri potcllate uxor eflet, imminutum iri : idque ad regem pcrlcribunt. Is

continuo ad fenatum dat litcras, ad quas audiendas conventus in menlcni Decem-

brem Edimburgum indicitur. Iis literis, poli longam antiquorum foederum com-

memorationem et mutuas officiorum vices, petebat rex a fenatu Scotorum, qui ex

111 Ordinum deledis confiat, ut, quoniam Dclfinus circa finem Decembris aetatem

nuptiis maturam ingrclTurus eflet, legatos homines idoneos cum liberis mandatis in

Galliam mitterent, qui nuptias inchoatas abfolvant, et gentes hadenus foederatas

hoc vcluti infolubili nodo conncdant. Cum ad conventum obedienter omnes con-

venifient, fine tumultu clcdi vili matrimonio conficiendo : ccclcfiaftici 111> Jaco-

bus* Betonus Glafctfcnfis archiepifcopus, Robertus ^ k Rcidus Orcadum epifeopus,

et Jacobus Stuartus reginae nothus frater Andrcac-fani‘prior : ex proceribus item

111 i Gilbertus 1 Kennedus Calliliflfac, et Georgius 1 m Leflius Rothufiac comites,

Jacobus

V A R LECT • Waruico D.d. EdJ. Stepk. ® Recdut in EJJ. oimikut.

et Gtn r Leflius Rotufue EdJ. <mn.

INTERPR. * NfJibotlt. k fOiftL e Ajf r. * h fort fAjntonti). ' BfKn k.

tTu-ted. k fVnrk. ' Brton, arebtvfqne de Glajgtvt. k Rtid, evffwt dOrknrj. 1 Ken»eAji tomttdt

Cijfui. • Ltfljt t*"tt dt Rotbtt.

Bigitized by Goos

HISTORIARUM LIB.XIX. 647Jacobus » Flaminius * Comernaldiac regulus : infimi Ordinis 11 } Georgius b Sctonus, CID10LV1I.

quod Edimburgi, et Joanncs c Areskinus, quod Montis-rofarum praefedus cflct, Henricus H.

equedri loco ambo. Hi tcmpcftarc jadati cc huc illuc disjedi, atnUfis 11 navibus,

haud procul a J Bononia tandem in Galliam appulere incuntc anno proximo. Bello

inter Anglos et Scorosacccnfo, per eam hyemem variae et vario eventu factae cxcur-

fioncs; led una praecipue ad^Chcviotac montis radices memorabilis inter Nor Col-

che ducem et Andream e Carum : ibi acriter et diu pugnatum nutante visoria,

quae tandem ad Anglos inclinavit, multis utrinque fortibus viris fauciatis, et Caro

ipfo capto.

IX. Interea fccurc apud nos agebantur omnia, et ad defenfionem potius quam

ad aggrcflloncm comparabantur j demumque apparuit temere fufccptum bellum in

dedecus et perniciem deliturum. Cum vero f Sabaudus cum s Arafeotio, h Manf-

feldio, 1 Egmondano, 1 Mega, k Barlaniontio ad 1 Givacum incunte Junio venifler, ut

ibi exercitum cogeret, conjc&abant noflri, hoflem per m Campaniam impetum fac-

turam s ac n Mezeriae praecipue et Rupi-regiae metuebant, quod iis captis aditus ad

fuppetias 0 Mariaburgo, cui p Lollius praeerat, ferendas intercluderetur, quo hodium

confilia tendere vero propius erat. Itaque in eam curam diligenter incumbebat* Ni-

vernius provinciae praefes, ut duo loca illa egregie rebus omnibus ad obfidionem

fudinendam ncccflariis muniret : ac Rupi- regiae quidem impofitus cum fumnio im-

perio r Fontanus » Monpcnfcrii legatus cum ala equitum iplius Monpcnfcrii ; huicquc

attributus Aegidius f jpvcrius cum levi armatura et xi peditum flgnis. Cum non

fatis loco rex fideret, a ‘ Santerano monitus, qui ad lullrandas linutis munitiones 1

Momorantio miflus fuerat, Nivernius contra ad regem feribit, et de eo fccurum

edet jubet : eam quippe loci firmitudinem efle, ut, fi hoflis cum aggrediatur, ultro

fc cum fuis in illum includere minime dubitet i atque ita apud fc dccrcvifle. Delec-

tus locus ad u Attiniacum pagum, quo copiae nodrac convenirent > quo jam Rhin-

graviuscum fuis et feloppetariis equitibus, vix per Lotharingiam fecuro reperto tran-

fitu, venerat. Hoftes cum ad Mariaburgum crebris velitationibus cum nodris

pugnalfcnt, allatis fecum magno numero fcalis et aliis ad fubituni impetum facien-

dum commodis indrumentis, reda Rupem-regiam tendunt, quam vi horarum lj)a-

tio capi pofle fibi pcrfuafcrant. Ubi in confpedum venere, id vm Kalend. Sextii,

accidit, nodri de adventu eorum certiores facti, nihil cundati, erumpunt, et, acri

pugna conferta, ac crebra tormentorum difplofione fada, poft longum et obflinatum

certamen, quo virtutis fuac magnum periculum fecere Boverius levis armaturae dux,

et* Augerius, «Jacobus ac Bofius ordinum dudoves, hodes, multis ex fuis amiflis,

ab incepto deditere, et ad y vadum, cui Huflio nomen, intet * Nemaufum vicum et

••• Altam-ripam cadra metati funt. Inde Sammariano et cc Lalano ordinum

dudoribus ad explorandum milfis, comperiebar Nivernius, xl. circiter peditum ligna

in hodium cadris efle i tormenta haud amplius xv, fcd nova fubinde Mcchlinia

fummitti et in dies aliacxpcdarij confiliumvcro hodium efle Rupem regiam in-

praefentiarum aggredi, Mariaburgo in aliud tempus omiflb. Sed fefellere indicia,

exercitu mox iter dedente ^Cimacum verfus, et per ec Glaionium, Trclonium,

SK Mondrolium ad hh Capellam et » Vervinium frontem vertente,quod ab iis direptum

et

VAR. LECT. • Comcrlaniiac EdJ. omn. * Teviotae Edi »to.

INTERPR. • k hrd Fieminr, baro* de CumbentiJ. b te brd Sento*, prevrft iT.drmbourf. » i,

ibtvsl.tr Er: Irine, Jieur de Dun, prevofl de Montrtfi. ‘ BouhgKt fur mcr. * Krr. 1 ie «ut dt Smtwe.* Se duc J'Arjiot. b It tomte de Manijtld. 1 te lomtt ifErntoud. t /t tointe de Afrtbem. ‘ de Berlaimont.I Givttt. " Cbamparat. » MtxJertt S- Roeray. • fttaruubourg. r It f.tur de Laffts. s te duc deNevert. ’ te fiear de Pentaiaer. • te duc de Atontpeujier. ( de Btxitnt. * de S>. Heran. » te bourgtTAtthuy. T Oger. * let eapitainet Jatejutt er te Bw. ' gu/ de Heufu. • Nifmrt. * Haut/eroebe.bb Sii Murie. ’ c U Eant. •*' Cbimaj

.

•• GlaioH. 11 Triton. *• Monti rtusl aux Danet. bb !« CateJit.II Vervim.

NOT. 1 Altim-rupcra. Ind. Tb.

Digitized by Google

648 JAC. AUG. THUANICI010LV1I. et incenfumcft. roftrcmo Guifam, inquam fc» Vaffacus inclufcrat, vcncrc, quam

Henricus II. petituri credebantur. Tum certo noftris compertum, in hoflium caftris xxxvcio

peditum, xii cid equitum cfle, majorem partem Germanorum : exportabantur et

viii cid Anglorum, qui, ad b Calctum oppidum cxfccafionc farta, ad c Quintini-

fanum, uti poftea apparuit, cum iis conjungi debebant. N ivernius circiter xv 1 1

1

ck>

peditum habebar, vcid equitum, maximam item partem Germanorum, cum quibus

noftri per d Tiraccnfem agrum hofteis infecuti tandem e Petropontii convenerunt : ac

Nivernjus quidem cum Condaeo principe, f Rhingravio, Joachimo 8 Chabanio Cur-

tonio, et h Rupimanio, venit ad vicum cui a > Domina-lacritiac nomen, popularium

opinione maxime rcligiofum, haud longe a k Marccfianis aedibus, olim a'Longo-

vallio illo, qui cum Martino m Roflemo expeditionem Belgicam fufeeperat, regia

magnificentia exftrurtis, et nunc a cardinali Lotharingo C*] poflcllis. Dirta dies ad

vKalend. Sextii, qua" Momorantius magifter equitum, °G. Colinius maris prae-

feftus, etp Santandreanus equitum tribunus, qui in aula erant, venirent, et quid

acendum efflet in commune confultarcnt. Variae erant hominum fententiae : cum

alii, qui caecis animis coepto temere bello in C** aurtorum] gratiam favebant, peri-

culi metum compofitis verbis elevarent, neque hoftem quiflquain hac aeftarc molitu-

rum dicerent, qui tam fero ob locorum et alias difficultates ad figna convcniflct

:

in id coartas tantum copias, ut potentiam oftentet, et noftrorum confilia, ne quid in-

tcrim moliantur, remoretur: eum, fpc progrefiusin Campaniae limite, quo impe-

tum farturus erat, dejectum, nunc tantum honcftam receptuyiccafioncm quaerere.

Alii contra, et ita fentiebat Momorantius, confilio, nec temere factum dicebant,

quod hoftis rclirto Campaniae limite ftatim in proximos Picardiac fincis dcfccndiflct

:

ex eo fiquidem apparere, de oppugnando inibi magno conatu oppido aliquo confi-

lium initum effle;quod, imparatis noftris, protinus cxfecuturi fint

:quo enim tantas

copias, nifi ut aliquid magnum audeant? praefertim cum friant vircis noftras admo-

dum dcbilcis effle : nec vero quenquam fibi perfuadere debere, eas difficultatibus hac-

tenus retardatas effle ; fcd certo potius credere, eo ferius conveniflc, ut nos incogi-

tanteis opprimerent. Nec fallebatur judicii Momorantius. Nam, cum fub id tem-

pus Colinius Picardiac praefes a q Senarpontio et Joanne ' Tuttavilla Villabonio cct,-

tior fartus avunculum monuiffet, hofteis in provinciae illius limitem impetum fartu-

ros effle, ftatim affertur, Sabaudum, rclirta poft triduum Guifa, quam obfeffurus cre-

debatur, ac pracmiffa levi armatura, Quintini-fanum, quae olim Augufta Veroman-

duorum fuit, circumfediflc. Id Ferdinandi Gonzagac confilio fartum feribit in ejus

vitaJulianusGoflclinus,qucm Philippus nuper Italia evocaverat, ut cxcrcitatiffimi du-

cis confilio in fummis rebus uteretur. Sic autem ille ccnfcbat, Guifam primo pe-

tendam, quod noftros, cum eam ferio peti crederent, Quintini-fano, quod proximum

cft, protinus praefidia, quibus Guifam firmarent, dedurturos putaret; ftatimque

Quintini-fanum praefidio nudatum undique exercitu circundandum effle:quod, ftvc

propter firmitatis opinionem ncglcrtum, five ob praefidia inde dedurta debile, exiguo

periculo magna cum virtoris laude capi poffet ; et, fi auxilio venirent noftri, cum iis

c longinquo venientibus certa virtoriac fpc confligi. Oppido praeerat Petrus * Bruc-

lius Armoricanus, et cum eo erat Carolus « Telinius Sala Delfini legatus cum ala

equitum

P. C*3 qui et calumniofam litem regni hujus initio moverat, uti diximus,

P. f** Guifianorum ]

INTER PR- * It fit* <tt Vsp. * Calah. * S‘. Quiaths. * Tserathe. « Pierrepsmt. 1 U Rbta-

rume « de Ckakanrt, baten de Carttn. ‘ Tkreelia, fitur de fa Roche-du-Mime. • Nofire Datat de

Uth. k Marcbez. ‘ Niseias deBofat, fiear de Lamgtuval. - Rofrm. • It eenntftahle de AUntvserrnej.

• rantra! de Cotigaj. P U martfehal de S>. Jiadrt. i de Srnartxmt. ’ fEflaateviUe, fiear de ViBtbam.

• U (afitaiM da Brtaii Bretta. ‘ dt TtRgay U Sale, Reatenaat de menfitar lt Daafbia

— Di§itized by Goog-lJ

HISTORIARUM LIB. XIX. 649equitum ipfius Dclfini et exiguo defenforum numero, adverfus tantas copias impare. CIDOLVII.Itaque • Colinius, re cum b avunculo communicata, iv Non. Sextii. c Petro-pontio Henricus II.

profedus, cum fua, ct d Araniae comitis, 'Jarnacii Chabotii ct f Faictac equitum

alis, iii praeterea levis armaturae, pracmiflo 8 Tenello locorum gnaro cum fua levis

armaturae ala, qui ad dextram incederet, ® h Faram Veromanduorum ad Ellam venit: 1

hoc circuitu ufus, quod cetera itinera ab hoftibus infiderentur : inde>Hanam tendit,

aflumptis fecum lingulis k Rambulieti et 1 Santandreani peditum cohortibus ; nam» « Cormontiiet" Lalanii cohortes in tempore advenire non potuerunt. Ubi Ha-

nam venit, aBruclioper 0 Valpergam literas accipit, quibus de miferabili urbis ob-

fertae ftatu certior fiebat : nam padim trepidari, ac, ni fuppetiae quam primum fe-

rantur, oppidanos de deditione cogitaturos. Tum monetur a Valpcrga, fi continu-

ato itinere eo tendat, cum luis introduci pofle > fi moram interponat, quod hodie

fa&u facile fit, cras fieri amplius non poffe. Itaque Colinius, eo duce, relidis fere

impedimentis ac lixis, expedito comitatu Quintini-fanum proficifcitur, fruftra dehor-

tante Jarnacio crp Cenamio Lufarcio Colinii ipfius legato, qui praefidem provinciae

manifefto periculo exponi exifiimationis publicae interefle dicebant. ’ 1nfulanum

fuburbium, quod trans r Somonam porrigitur, a praefidiariis defertum fuerat, quod

ab exiguo hominum numero fervari non porter. Id quam primum recuperandum

ccnfuit Colinius. Itaque eruptione faOa, ac domibus incenfis jam ab hofte occupa-

tis, ex quibus utpotc editioribus in oppofitam urbis partem deprefliorem dcfpcftus

erat, receptum fuburbium ct milite firmatum. Lurtrato dein loco ct confirmatis op-

pidanorum animis, tum delcftu eorum habito qui arma ferre portent, ct inftrumcn*

torum terrae fodiendae idoneorum fafla perquifitione, ac novorum fabricandorum

inita ratione, annonae portrerao fa&a deferiptio cft : et rei rormentariae cura delegata

P * Lingatotio homini impigro, qui, quid pulveris, quid pilarum, quid ceterorum ad

eam rem neccflariorum in urbe eflet, exadum calculum inivit. Molatrinarum etiam

cura habita. Tum diftributi duces per fingulas urbis regiones, rogatis infuper ordi-

num dudoribus, ut, fi quid haberent, quo cum commonefacerent, id audaftcr aperi-

rent : neque enim dubitare, quin permulti inter eos fint, qui obfidionibus olim in-

clufi multa obfcrvavcrinr, quae vel peririfiimos alioqui fugiant : id vero fc grato ac

libenti animo accepturum. Infiaurando dein propugnaculo, quod ad Infuianum

fuburbium prominer, cura impenfa, ac ceteris munitionibus ; quibus maturandis dies

noftibus continuabantur, incilis arboribus, quae profpcftum noftris auferebant, et

tutum acccflum horti venienti praebebant. Port teccptum felici illa eruptione fub-

urbium, quamvis pcriculofum judicaret Colinius illud cum tam exiguo militum nu-

mero fervare, ne, fi forte hoftis impetum ad eam partem faceret, dcpulfis noftris, dumfc intra urbem reciperent, incumbens, una cum fuburbio urbe quoque potiretur, ta-

men ita ccnfcbar, neque id obftinate retinendum, neque ftatim deferendum cfle,

quod tamdiu remoram horti injici exiftimaret, quamdiu illud noftri citra fiimmac re-

rum periculum fervare pollent. Secundum haec Colinius alteram eruptionem de-

cernit, ut de hortium hofpitiis ac (lationibus certius cognofccrct, ct, qua parte auxilia

tuto introduci portent, melius intclligcrct. Datum negotium Telinio, ut ceno nu-

mero equites ex Dclfini ala emitteret > intcrdi&umquc ipfi enixis precibus a Colinio,

qui tum forte ex gravi capitis dolore decumbebat, ne exiret. Julii illi ultra * Rincu-

riam pagum excurrere : lcd, cum praccurforcs in hoftem inciditfcnt, ct retro pedem

referrent,VAR. LECT. “ Forum P.D.o.f. * Lingatolio P.D.o.fd.

INTERPR- • Tamiral de CaUgnj. b U <ontfiakle de Manlmemcy. « Pierrepont. * U tonfetArran. • de Cbabot, ftur dt Jarnac. 1 la Faf, tte. * le tapitrine Tenelle. h la Fere frrOife. 1 Hem.k U fierr de Ramborilltt. > le mortfebol de S1

. Andri. " Carmant. U Lare. ® Valjpergut. r dtCoumy, fere de Luzorcbtt. ’ U frrxbourg f IJle. • U Stmtnt. • Languetot. ‘ U villagt dt Raiuctrr.

N O T. * Caumootii Put.

Tom. L 8 B

Digitized by Google

650 JAC. AUG. THUANICDDLyil. referrent, «Telinius, qui fuos repelli aegre ferret, «>Cuzio, cui rei fummam commi.HenricvsII. ferar, in vcftigio manere juffo, et extra fanfti Joannis portam cum lx equitibus rc-

li£to, ipfc contra mandatum progreditur, et eandem infelicem fortunam, quam fui

jam tulerant, experitur, multis acceptis vulneribus et fpoliatus, nemine opem feren-

te, fivc quod periculum non adverterent, fivc quod ita imperatum efler. Re pereJarnacium ac d Lufarcium ad Colinium nunciata, ipfe ex dolore aliquantum recre-

atus ftatim egreditur i et, cum non ita longe jacere femianimem Tclinium intellcx-

iflet, et cum aut vivum aut mortuum hofti eripere atque in poteftatc habere vellet,

vim facit. Rcpulfo hofte, in urbem Tclinius, ut erat faucius, infertur ; ubi cum ve-

niam a Colinio pluries imploraflct, quod mandatis ejus non paruiflet, Non jam a meinquit Colinius, verum a Deo tibi venia petenda cft, cujus gratia, quando morti

proximus es, praecipue indiges. Horam tamen et amplius fupervixit ; magnumqueejus morte damnum acceptum, ala illa equitum, cui praeerat, tanto du&orc defti-

tuta et ad munia militaria in pofterum fegniorc. Nam in eo erat animi et ingenii

robur ingens, et lumina diligentia ac fides cum longo rei militaris ufu conjunfta.

Triduum inde cxa&um ab hoftibus fine ullo operae pretio, nifi quod du&a folfa ad

eas domos; quas nuper eruptione noftrorum pulfi dclciuerant, propius fc admove-

runt, fuburbium amiflum denuo invafuri. Tum rurfus annonae fafta deferiptio ; et

omnes ad opus faciendum praeconi» voce citati, fub gravi interminatione:qui opus

detrc&abant, urbe cxafti, atque una node idccc circiter omnis fexus inutilis ea

porta emifli, quae Hanam ducit, magno urbis levamento. Poftea impetus in fub-

urbium ab hofte fadus:quod cum pracfcnfiflct Colinius, in tempore omnia, quae

ufui hofti cftc potcranr, in urbem reduci curaverat, perforatis et fufpenfis ubique ae-

dibus, ut, ubi noftri abfccfliflcnr, per difpofitos igneis facilius incendium concipe-

rent; quod et feliciter ceflir, dcdu&is fuis fine damno, et mox conflagrante fere toto

fuburbio, praeter Infulae coenobium, quod a flammis intadum remanfir. Tumporta ea munita, per quam noftri fc in urbem receperant. Cumque in duabus

turribus, quae portam cingunt, pulveris tormentarii magnam vim aflervari comper-

tum eflet, placuit inde cum transferri, ne verberatione hac parte fada ignem conci-

peret, et fecum murorum partem traheret. Verum periculi evitandi caufa fufccp-

tum negotium paene exitiofum periculum fubfecutum eft. Nam pulvis ille, fivc ex

fuburbii incendio fcintillantibus et volitantibus huc illuc flammis, five difplofo forte

tormento, dum Colinius oppidum pro more luftrat, ignem concepit, et magnam

ruinam edidit, abfumptis xl circiter hominibus, et in iis v ex Colinii nobilibus do-

mefticis : cui ruinae defendendae Colinius ipfe cum vii ex fuis tantum per horam ac

femiflem fc obtulit, fi quid hoftes aggredi eflent. Verum illi, incendio fuburbii

afpcdum auferente, et tumultu fragorem, quo iniuu5 cxaudirctur* impediente, mi-

nime fc commoverunt : et noftri fumma inrerim diligentia et alacritate ruinam far-

civcrunt, ut firmior murus ea parte eOit, quam antea, gnavam juxta ac fidelem ope-

ram navante Joanne e VarlctioGibercuriano aedilium praefedo.

X. Secundum haec Momorantius, qui de re omni certior per Colinium fie-

bat, de fuppetiis ferendis folicitus * f Faram cum exercitu venit s et inde Santandrea-

num equitum tribunum cum ccc cataphradu equitibus, et Condacum cum parte le-

vis armaturae cui ilie eum fummo imperio praeerat, Andclotum item Colinii fra-

trem cum vni peditum fignis Hanam praemittit, qui hoflem dilUncrcnt, et, quo mi-

nus vircis latius explicaret, eobibetent, atque ut in ptopinqno ad omnem introdu-

cendorum auailiorum occaiioncm paratiores eflent. l Vaiperga a Colinio mitius

fuerat, qui per locum, quem ipfe Colinius ex altiorc urbis turre notatum ei indica-

* verat,

VAR. LECT. * Forum uH^ue P.D. o.f.

INTERPR- • Ttliruj. b It feur dt CuxJeux. * de Jtrtuc. • de Luztrtbet. * k ftur it

VtrUt Gi^rtemrt, mtatur de U ville. • U Fert fur Ojft. « V*lfptr6*e.

— Digitiz^d by Googli

HISTORIARUM LIB. XIX. 651

verat, auxiliarcis deduceret. Igitur cura eo profedus» Andclotus, addudis fecum CPPLV1L

11 cid peditum, ad eam partem tendit, in qua rariores erant (lationes, utpotc Anglo- Hlnricus II.

rum hofpitio, quipropediem expedabantur, dedinata : fed, fivc redeteda per capri»

vos Anglos equites, qui in cadris nodris militaverant, et indicio hoc vitam ab hode

redemerant, five errore Valpcrgacfadum fir, Andclotus cumfuisin dationem hodi-

lcm praecipitavit i quamvis per divum medius inter duas dationes, ut poftea comper-

tum cd, ruto incedere potuiflet, li dux viae non fcfclliflcr. Ita interceptus, et, ob-

ftrudisab illa parte aditibus, cadus, plcrifquc tx fuisamillis, cum paucis fc periculo

fubduxit. Is cafus magnum pavorem oppidanis injecit, qui, cum fpe auxiliorum Ce

dedituros viderent, animos dcfpondcbant, et ad opera facienda fegniores erant. For-

midinem auxit adventus Anglorum, ducibus* b Pcnbrochiac comite, c Clintono ce

Greio regulis;qui, frudra tentata in itinere d Ardea, in quam fc e Sanfacus inclufcrat,

ubi advenere, totum illum tradum occupabant, per quem auxiliarcis Hana venienteis

intromitti pofle fpes erat. Eos ut confolaretur, crebro ad aedeis publicas itabat Co-

linius, bono animo ede jubens, fpe etiam de auxiliis brevi a Momorantio fummit-

tendisfada: quoque majores animos oppidanis faceret, intellcdo complurciscx li-

mite illo agredeis homines drenuos et ferendis armis aflucros in urbem fc rcccpiflc, ne-

gotium dat { Collincurio et Avcrnclocx praecipua limitis nobilitate, ut finguli co-

hortem confcribcrcnt * perfolutoquc dipendio, cos fub (ignis per urbem juflit ince-

dere. Obfervatis interim ex fublimiori turre excubiarum lpcis, locum (ibi notare

vifus cd Colinius, per quem auxiliares introduci portent j coque condlioad Momo-rantium quofdam ex ala fua ferentarios miferat : fed, mutatis podea ab hode datio-

nibus, quod crebro fiebat, id frudra fuit. Tum promotus ab hodibus agger, et cunei

adi, quos nodri contrariis intus Anglorum opera hujus rei apprime peritorum adis

hadenus cluferc: fed hoftium opera interturbare minime facultas Colinio erat

5

quippe qui paucos felopperarios haberet, et minora tormenta fere nulla aut male

indruda, ut difficile edet eruptione hodem fummovere et opera ejus interpellare, aut

vim vi contraria repelleres cum contra c tumulo in Inlulano fuburbio excitato dif-

plofis tormentis riodrorum operae impedirentur, occifis folloribus, ut vix cibariis

praebitis et numerata viritim pecunia homines ad opus faciendum invitari poflenr.

Tandem via inventa, qua, ut Colinio videbatur, introduci miles in urbem poterat,

per fubjcdam paludem, in qua angudi quidam calles erant;quibus munitis, et, quo-

niam inibi aqua redagnabar, repurgatis, fuperabat rivulus, qui mediam paludem ri-

gat, lintribus tranfmittcndus. In eam rem ut navigia compararet, monuerat Coli-

nium Momorantius: ipfe, ut locum praefens infpicerct, vi Eid. hujus menfis Fara

proficifcitur cum cid io circiter equitibus et ivcid peditum, quossEnardus cadro-

rum praefedus ducebat. Ubi h Edinium majus venit, id vico nomen, relidis ibi co-

piis in aciem indrudis, adiimptis fecum • Condaco, k Nivera io, * Honoraro Sabaudo

Villario, et Ludovico “ Bucllio Sanccrrac comite, Momorantio item filio et An-dcloto, quam proxime potuit, ad paludis marginem dcfccndir, atque inde n Fumc-tium, cui id negotii datum fuerat, cum duobus aliis mittit, qui calicis illos, dationes

hodium, locorum didantias ac pofitus exade notarent. Illi, re diligenter ac matureperfpcda, redeunt, et de omnibus concordi fere fententia ad concilium referunt.

Itaque Momorantius jam de intromittendis auxiliis confirmatior Faram fub vcfpcram

revertitur, et podridic per pontem ad id paratum, jam ad occafum vergente folc, pc-

dedreis copias, in quibus xv (igna Gallorum, xxii Germanorum erant, traducit, vi

iremVAR. LECT. • Pcnbrucii Clinthono et Graio n» Edd. omnibu.

INTERPR. * de Cbafiillee, fiettr £Aedelot b Ptmbroke. cle Urd Clteto*& le lord Grej de Wiltm.

* Ardret. * de Sanfiec. ' Col/huourt Avtrnal. » le captatae Eeard * le Gramd EtSgay. * Ufrince de Cendf. k te dme dejievert. 1 Honorat de Savete, marjtu de Villari. de flari/, comte deSanccrre. • U fiear de Pernet.

Digitized by Cooglc

652 JAC AU G. THUANICIDIDLVII. item tormenta muralia, i v colubrinas, et iv minores machinas. Ipfc fummo mane,——

TT qui dies B. Laurentio faccrcft, cum equitatu fc iisconjunxlt j et ita inftruQo in aciemHsNRicus

cxcrcjtu inccdcns fub horam circiter nonam in Infulani fuburbii confpeftum venir,

ubi xiv Hifpanorum vexilla, qui fuburbium initio occupaverant, hofpitium habe-

bant. Ab eadem parte Sabaudus trans fluvium ac paludem cum fuis late porrc&o

hofpitio flabat, pofitisad molatrinam, quae noftris opponebatur, ii Hifpanorum fig

-

nis : hi, primo rcflftcrc aufi, mox a noftris loco dcpulfi funt ; flatimque directis ac

difplolis tormentis magnus tumultus in Sabaudi caftris exoritur, ut vix ipfc, tentorio

dejecto, fumendae loricae fpatium habuerit,quo fc in Egmondani hofpitium reciperet.

Locus erat tribus a fuburbio milliaribus, convallibus et angufliis impeditus, ad impe-

tum in noftros redeunteis faciendum valde opportunus, quem proptcrca occupan-

dum ccnfucrat Momorantius. A pedite cura infideri non placuit, quod inde depulfis

tutus ad fuos receptus tanto intervallo non eflet. Itaque eo miffum ex Rhingravii,

qui aderat, equitatu fcloppctariorum equitum vexillum. Interim omnem operam

dabat Momorantius, ut per paludem auxiliares immitterentur > verum exiguo adeo

lintrium numero et conferta militum irruentium turba efferum eft, ut diligentia pa-

rum proficerer. His acccflit et ingens incommodum, quod impolitus lintribus mi-

les, quo minus in ulteriorem jipam appelleret, pondere et alto limo prohiberetur

;

quo fiebat, ut faltu inde in profundas voragines praecipitaret, quibus pars haufti, pars

non bene notatis callibus huc illuc vagi ad ludibrium hoftis difpcrgercntur: ficque

pauci admodum, et in iis Andelotus Colinii frater, intra urbem incolumes acccpri

funt. Dum haec agerentur, non ccflabat hoftis. Nam Sabaudus, ubi fc cum Eg-

mondano conjunxit, de noftris in reditu intercipiendis confultat. Jam de illo loco

noftris fufpcflo hoftibus in mentem venerat, quo poft miffum Rhingravii vexillum

Nivernius ipfc cum fuo et » Curtonii, bAlbinii ac c Vaffaci equitum alis Momorantii

juffu profeftus fuerat. Itaque mox eodem magnam equitatus partem, quem pedita-

tus fubfcqucbatur, hoftes praemiferant}qui, occupatis angufliis ac majorem jam par-

tem pertranfitis, Nivernio venienti occurrerunt. Confilium Nivernio erat cum

hofte confligere, antequam omneis copias traduxiffet ; audax in fpecicm, fcd, ut even-

tus docuit, falutarc j quippe ita unius aut paucorum periculo pernicie ab univerfo ex-

ercitu dcpulfa : verum a fuis tunc et a Momorantio antea monitus, ne quid temere

tentaret, quo rem in neccffarium certamen adduceret, fervatis ordinibus primo ad

Condaeum, qui ad molatrinam, quam dixi, cum levi armatura ftabar, deinde cum eo

ad laevam iter fleftens ad Momorantium jam recedentem fc recepit. Infequebantur

hoftes, jam tradu&is omnibus copiis, cum vm equitum agminibus? qui exiguum

adeo nortrorum numerum confpicati, relido ad anguftias fervandas cum fuo equitum

agmine* d Schawcnburgo comite, jam propiores incurrunt : et ' Egmondanus qui-

dem prior cum liero equitum in latus impreflionem facit : ab adverfa parte Ericus

et Erneftus Brunfvici, finguli eum cio feloppetariis equitibus, quos fubfcqucbatuc

Philippus f Momorantius Homanus cumcio cataphradis equitibus: medius inteeeos

P. Etnettus Mansfeldius cuma Vilianae, Hocftratii, Lalauii comitibus noftrorum

frontem aggrediuntur tanto impetu, ut, turbatis primum ordinibus, ceteri audo tu-

multu in fefe revoluti confidis atque apertis itidem ordinibus inutiles ad pugnam red-

ditifint. Principium fugae a lixis, negotiatoribus et cetera imbelli turba, quaccaftra

fcquitur, fadum i quod fecum extemplo etiam militateis viros traxit. Tum Niver-

nius, qui forte ad laevam curva ac depreffa convalle incedebat, cum ad primos

hoflium impetus frontem obvertere vellet, redeuntium ex editiore loco in fc nollro-

VAR. LECT. • Scheuaiburgo P.D-o.

1NTERPR- * dt cktkants, bura» dt Curto». * fAubiguf. * h f'f de Vafff.d dt Scbaunburg.

It comte SEgmond. [ dt Montnertncj, comte dt Heru*. * MHt». * trt tomlet de Hoocjfrate & dt

ImUho.

Digitipedby Gqo,

HISTORIARUM LIB.XIX. 653

rum mibc et hoftium vi obrutus, fervarc ordines non potuit : fcd, dejeflis pluribus ex C1D13LV1I.

fuis ct apertis ordinibus, vix poft varios incurfus fc in tutum cum paucis fubduxit. Henkicus 11. *

Profligato equitatu, peditatus Te denfatis ordinibus continebat fcd difplofis eminus

tormentis frafti ac diflipati inter 1 Eflinium pagum ct b Rizerollam caftcllum, in loco

cui c Albae foflac nomen, ac tandem poft longam crucntamquc ftragem, nam iv fero

horas pugnatum, omnino deleti lunt. iicioio illo proelio amifli ex noftris: ex

hoftibus non ampliusL defiderati:qui fupcrfucruntcx peditatu agminatim in hoftium

potcftatcm devenere. Capta et omnia tormenta, 11 tantum exceptis, quae Bordil-

lonii diligentia d Faram pcrdufta funt. Periere magni nominis viri, « Joannes Bor-

bonius Condaci frater, qui, reftituto faepius certamine ct magno virtutis in excclfa

illa fortuna edito fpcciminc, tandem feloppeti iftu confoflus atque equo dcjcftus et in

hoftium caftra delatus paulo poftexpiravit; FrancifcusfTurrius^Turcnae vicecomes,

N. gTicrccllinus Caroli Rupimanii filius, Cl. h RupichuartiusChandcnariusMonpcn-

ferii, * Guronius ‘ Rupifurionii, kGulcnius Rupimanii, 1 Sangclafius P. Strozzii, ct

m Rupifortius Pluviotus Bordillonii vexilliferi defiderati : Momorantius ipfc magifter

equitum B captus, in ilibus accepto vulnere }f erroris in fumtno duce infimulatus,

quod in hoftis conlpcdu cum toto exercitu fc tuto * recipere polle fperafler. Mon*

penferius etiam, poft obflinatum certamen ct receptum propria manu fignum, tan-

dem in manus hoftium venit. Capti ct Santandreanus equitum tribunus, Hcliono-

rus“ Aurelianus Longavillac dux, Ludovicus Gonzaga Mantuae ducis frater, °Vaf-

facus, 9 Curtonius, " Rupimanius, Rhingravius Germanorum dux, omnes torquati

equites, Fr. 1 Rupifulcaudius comes, » Albinius, Gabricl f Monbrunius Momorantii

filius, Joannes * Guntaldus Bironus in carccre male habitus cjufquc taedio mortuus,

u Rupifortius, * Capella Bironus, * Santeranus Momorantii, y Lavernada Angiani,

* Novius Bordillonii, “ Marcacus Rupimanii figniferi, ^Buffacus ct Monftrolius Ru-

pifurionii kgati:praeterea R. « Bellatus Toarcacus, dd Moius, “ 1 Molinvallius,

ff Fumetius, sb Rczacus, W» Monfalclius, alii:graviter vulneratus Villarius Momo*

rantii fororius. Nivcrniuscum Condaco, Sancerrano, Bordillonio, aliaque nobili-

tate, Francifcus item Momorantius cum fuis, fcd diverto itinere, * Faram ad Efiam

venere. Clades ea ingens ct fatalis Galliae fuit;quae non folum tot annorum pro-

fperos fucccffus ac fere totius Hcnrici vitao fortunam evertit, fcd eo pcrniciofior fuir,

quod feliciflimum antea principem ad pacem iniquam compulit, quae bellorum ci-

vilium initium in Gallia fuit. Enimvero, fi11 Marcianam ftragem, in qua eodem

fere errore peccatum fuit, ct amiflas JJ Senas excipias, hattenus omnia regi profpcrc

cclfcrant ;quoufque quorundam ambitione contra fidem datam excitato hoc bello,

priftinac gloriae, ct omnium quae tum ipfc tum parens ejus armis quaeficrant, fimul

jacturam fecit. Sane Momorantius, qui de belli eventu femper ab initio male augu-

ratus fuerat, cum fenili prudentia, amore erga patriam, gratia apud regem, fummam

potentiam lcmpcr antea in regno obtinuilTct, poftquamcum fortuna dcferuit, homi-

num quoque favorem amifit, quod non folum familiae illuftri nocuit, fcd toti rei

Gallicae.

VAR. LECT. • Turanbe P D o. f.

S: aptus dee P.

Ve r rorti magni P.

INTERPR. * E#i»7

* ad fuos recipere P.

* Forum Veromanduorum P. D.o.

1 n ir k. r k. * Rizerallei. « BUee-foM. « U Fert fer Ojfe. • Jeemje Beerht», eemte

i ^f J, /. Tmr irie de Turetnt* * de Tiereelin, fih du feur de U Roekt~du- Maiee. de ia Rt-

) C.t I CbeJmer "forr". 1 le pSe^de la Reebe-fer-Tee. “ de Qeetahm. • de S*.

tbtc oeery fewrjt Cr ^ pltuvgMt. - XOrltem, duc de Lugetvile. • /e feur de Vafff.

- Ufieur de ia Ro<bt-de-Malae. ' de U Roektjfaeeaud. ‘ le ftur dAehigaj.^ JtCrlait.

r le harae de Curiae.

NOT. * Moliaooaus IttJ.Tb.

Tom. 1. 8 C

Digitized by Google

*54-

CIDIOLVII.

Hbnricus 11 .

JAC. AU G. THUANIGallicae. Nam aemuli, qui ex publica clade privatum compendium faciebant, rerum

gubernaculis ea occalionc admoti, in vacuum venere, ct populi favorem, qui Mo-morantium reliquerat, invafere > quem fcmcl arreptum homines ftrenui juxta ct cal-

lidi miris artibus poftea femper retinuerunt. [*] Initio rumor exortus ad ®Nivcr-

nium ufquc perlatus fuerat, Momorantium e clade clapfum, ct colledis aliquot copiis

rcAituto certamine adhuc pugnare : verum is mox evanuit. Nivernius, ubi Faram

venit, ftatim regem, qui b Compendii erat, per c Scarfium de eventu certiorem facit,

ct diftributis quas penes fe habebat per vicina praefidia copiis limitem firmat ; ac d San-

cerranus quidem Iponre 1'ee Guila inclufit, adductis fecum fua ac Rupifurionii equi-

tum alis, cum duabus f EAraci ct 8 Pizaci peditum cohortibus. Bordillonius ad Fa-

ram remanfit cum Lotharingiac ducis ct Villarii equitum alis, h Enardi praeterea

caflrorum praefodi cohortibus, ac v aliis. 1

1

Solignacus 1 Caflcllum, cui praeerat,

cum fua ct k Clcracii peditum cohorte proficifcitur. 1 Humerius^ Peronae cum fua,

P. Strozzti ct Martini » Bcllaii Langaei equitum alis et vi peditum cohortibus impo-

litus :quibus additae Grammontani i v cohortes. a 0 Calniac Comes p Corbeiae cum

lua,* Villabonii,1 VafTaci equitum alis, * Bcllaforcrii ac f * Blavccuriac peditum co-

hortibus item impolitus ; cui mox adjundus * Crepacordius :u Hanae Y Sepofius cum

ni peditum cohortibus, ct Santandreani equitum tribuni ala: «Defideriimontija-

cobusr Claromontius Buflius Ambofius cum Rupimanii equitum ala, ct n peditum

cohortibus : * Codiciaco“ Buchavanius cum m peditum cohortibus : ^Caunio de-

nique" Montinius cum Monpcnfcrii equitum ala ct n cohortibus praeponitur. Ucapud nos omnia pavoris ct triflitiae, fic apud hofleis laetitiae ac fiduciae plena erant

;

quippe qui omnem nobilitaris florem exflindum nec ullum fere e tanta clade fuper-

cfle crederent : ct, cum NiverniuS tubicinem ad Sabaudum mififiet, ut de mortuis

ac captivis cognofccrct, vix fidem initio habuere, ct fidas eas litcras dicebant : nam

Nivernium ipfum occifum putabant: quem proprcrca inter jacentium cadavera

Mansfcldius fumma diligentia primo veftigandum curaverat:quo minime reperto,

eundi dcnunciatione a praecone fada captivos adducere ct coram Sabaudo fillcrc

jufli funt. Tum Mansfcldius, quo acceptam, uti jadabar, captivitate fua jaduram

farciret, turpiflimum mercimonium exercuit, captivis paflim a milite, qui eos mini-

me cognofccbat, vili pretio emptis, et eorundem poftea cognitorum redemptione

grandi pecunia aeflimata:quod fevere ct crudelius ab eo fadum, quam ex jure gen-

tium licet, pl erique damnavere. Certe conflat, cum diritate carccris ct inhumani-

tate complureis ad pretium fupra vircis ac conditionem cxfblvcndum adegifle, ct Bi-

ronum, qui fatisfaccre non poflet, aut obfirmato animo noller, in carccre pcriiflc.

Fiduciam vero tantam ex hac vidoria hofles ceperant, ut, nulla mora interpofita, in

regnum penetrandum efle ccnfcrcnt :quod fi fieret, non dubitabant, quin fucccflum

urgendo Lutetia ipfa brevi potirentur: idque multis rationibus Philippo perfuadere

conabatur F. Gonzaga. Verum Philippus, qui vereretur, fi, dd Augufla Veroman-

duorum poft terga relida, ulterius progrederetur, ne rex vircis colligeret, ct, nobili-

tate rurfus, quae nimium quam multa in hoc regno cfl, ad figna confluente, victo-

riae partae frudum libi eriperet, ab obfidionc difccdi noluit j ct tutius quam gcncro-

fius

P. f* j donec, eoad apertam populi perniciem abutentes, ominafusionibus mif-

cuerunt, et exitiumpaene extremum regno attulerunt

VAR. LECT. • Calnii P.D.o.f.d.

INTER PR. • U duc de Nrverr. k Compieper. • tfF.part. * dt Bxri/, tente de Satuerre.

• Cxife. fd'Eftrfit. i le eapitane Pifiexx. *• /e tapitaine Exard. ‘ le karet de Sannae. » feCsfitM.

* It baron de Clerat. 1 Jacauet, fieur tfHumitrei. “Peremte. » du Bella}, feur de Langrp. • Cbatanet.

t Carkte. i de VtUtke». • de Vaffd. • de Bellefoaritre. 1 Blameceart. • de Crewtirur. • Hat 'de

Sepeix- * Montdidier. T it cUrmont, flear de B*gj SAmkeife. • Cextj. “ de Beuthavaxet. Cbaxlej.

« le frwr de Mantigmj. “ Si. grnnrbe.

NOT- * Salignacus Per. • BUmecume I*d.Thuani.

_DigitizecLbyGc>Q iiJ

HISTORIARUM LIB. XIX. 655fius confilium fccurus cft. Rex, ubi de cafu cognovit, * Scarfiura ad b Nivernium CDI3LVILcum literis remifit, id admodum fibi dolcre tcftarus ; ceterum fpem in Deo certam Henricus II.

habere, qui fc minime deferturus fit : itaque fummopere prudentiam ac fcdulitatcm

ipfius laudare, qui in tempore tam opportune limitis fccuritati profpcxerit : fc Jaco-

bum c Mongomerium Lorgeum mittere, ut d Novioduni ex nobilibus domeft icis et

corporis ftipatoribus delectos cogat : libi videri crcclTc, ut Hanac e Potus praeficia-

tur, Codiciaco f Noallius ; ipfc vero 8 Laodunum Clavarum cum Condaco, h Mo-morantioac* Villarioproficifcatur, ut ibi exercitus reliquias colligat; quo et ad ip-

fum confluxurac fint, uti jufierir, ex omni regni parte copiae. Rex k Compendiodigreflus Lutetiam venit, dolore ac pavore conftcrnatam, dilabcntibus paflim in pro-

pinquas urbeis civibus, quafi jam hofiis ad portas eflet. Confirmatis civium animis

praefentia et alloquio fuo, rex bono cos animo efic jubet : neque enim feipfis defu-

turum, modo ne fe ipfi deferant : fic hactenus cum cis parentis affcftu vixifle, ut po-

tius patrimonium regium omne oppignerare atque grande aes alienum ad regni onera

fuftinenda contrahere malucrir, quam aut populum novis vcftigalibus onerare, aut

tributa in ejus perniciem excogitare: nunc ncceflitatc urgente petere, ut fui ac

temporis rationem habeant, neque commune periculum negligant. Recreati ali-

quantum ex gravi metu cives ultro ccc Francicorum cid in belli ufum offerunr, et*

fidem pollicentur. Hinc condufta Helvetiorum vi cid, duce Luca 1 Ricto Bafilc-

cnfi, et vili cid ex Glaroncnfi ctUrienfi pagis. Rccrodus quoque, ut novummilitem confcriberct, mitius in Germaniam, paene hofiium dclcflibus cxhauftam, ac

praecipue Nic. n Polvillcri» Sebufiani reguli, qui nuper xx peditum vexilla et aliquot

equitum turmas Philippi noniinc con ferip ferar. Delemus et paflim toto regno ha-

biti, et nobilitati omni, atque iis qui arma ferre confueviflcnt, mandatum, ut Lao-

dunum ad Nivernium convenirent, pro regni dignitate et falutc pugnaturi, gravide-

nunciara poena iis qui imperium detrettarent, capitis quidem omnibus, nobilitati

vero infignium etiam ac natalium privationis. Nivernius, poftquam Laodunum ve-

nit, exercitus reliquias luftrat. Ex omni equitatu Gallico, qui id cccc cataphradis et

cid levis armaturae ac feloppetariis equitibus conftabat, vix cid ccc reperti : ex pe-

ditum Gallorum xv fignis tantum iv reliqua erant, exarmato fere milite, et propter

vulnera ac miferiam inutili reddito : ex Germanico equitatu, cui, capto Rhingravio,

praeerat 0 Barbatius comes, ccc tantum fuperabant : ex peditam, cui p Stemus prao-

pofituscrat, qui xiicid conflabat, vix ivcid reliqua fuere ; quos aegre fub fignis re-

tinuit Nivernius, quod majorem partem capti fuiflent, nec aliter dimifll, quam fide

data, regi intra femcflrc non militaturos : unde colligi potuit, quanta ea clades fue-

rit. Diflributis per pagos ac vicina oppida hofpitiis, Nivernius, libcraliratc erga du-

ces et humanitate erga milites faucios et aegrotos fumma ufus, eorum animos ac be-

nevolentiam mirum in modum fibi devinxit, et ad ingratum militiae laborem feren-

dum confirmavit, iv ligna’ Meti acccrfitaj cr rJurius Campanam legionem, cui

praeerat, adducere juflus. Continuis cxcurfionibus, quod unum poterat, hoftem

laccflcbat Condacus : contraria hofiium incurfionc et ipfc aliquando infcftabatur ; ac

tum maxime, cum, deficiente ‘ ad hoftem Anglorum levis armaturae ala, Graioduce

deferto, in noftra uique caftra impetum fecerunt, ut aditus et vada ac locorum firus

explorarent. Itidem Guifa*Sanccrranus, ‘Fara® Bordillonius continuas cxcurfioncs

faciebant. Biduum celata Sanquintinianis ea clades:qua intclle&i, omnium animi

V A R. LE CT. • Claicnfi P. D. o. f. d. admodumINTERPR. 1 d'Efcart. b U dat dt Nrvrrs. * dt Montgomtrj, fear de Lorgei. * Nit/ea. * ia

fear de Pe/. 1 de Noail/et. * Laon. k Fraafoit de Montmoetncj, pte aied de tonaejlakle. 1 Hon-rrat

de Savoie, maroeit de Vtlktrs. k Comtiepu. 1 It colenti Ritt de Bajle. ™ Ut cantem dt G/artt& dJJri.

• It taren dt Pelvtilltr de Brtjfe. |] eftoit Alkmand de Mafmunfter en Allace. Vid. MaohicuTom.i.p. 179. Nos Hiftoriensle nonunent Polville. • It comte de Barhzc. r Sternet. * Met/. • de Jeurt,• k comte dt Sanctrrt. 1 U Fere far Ojfe. • It fttar de Bourdillen.

N O T. • ab bofte T*t.

Digitized by Googl

656CQ13LVH.Henricus U.

I

JAC. AUG. THUANIadmodum turbati funt :

quos tamen Colinius utcunque confolatus omnem operam

'daba° ut, quamvis de oppido confcrvando apud fqdefpcratct, tantilpcr hoftem in

.

a

„t,lidione diftinerct, dum rex, collcdlis luonim animis ac viribus, novas copias

'dviSoris impetum refraenandum comparare poffet. Cum Andcloto in urbem ac-

enti fuerant circiter io dclcdi milites, et fpontanci aliquot e nobilitate, fcd exiguo

numero i et in iis- Noftradamus vicecomes, b Curcus, ' Matafius, * Sanrcmigius cu-

neorum agendorum peritiflimus jpraeterea tormentarii aliquot, et tormentariorum

praefefti, quorum penuria obfefli laborabant. Tum, nova regionum oppidi fada

diflributionc, Sanrcmigius de cuneis ac fofforibus diligenter cum « Lanfonio Anglo

jt Non tantum continua hoflium in frontem difplolionc fcd tranfvcrfa verbera-

tione admodum infeftabantur noftri i ac tum maxime, cum fjb Philippi in cailra ad-

ventum redintegrata verberatio cft, ita ut defenfores in pomoerio undique intedi

confidere non poffent. Cui incommodo ut mederetur Andclotus, hoc commento

ufuseft : navigia tranfmittcndis fluminibus in ufum belli fabricata in pomoerio dc-

flirui juflit, ct alterum alteri operum vi imponi ac terra oppleri : atque ita unius dici

fpatio, quod vix foflbrcs toto mcnfc fcciffcnt, ingentem tumulum exftruxit fuflinen-

dis tormentorum idibus parem ct tranfvcrfac hoflium verberationi oppofitum ; poli

quem propugnatores latebant utcunque ab utroque latere tedi. Nec ccflabat hoflis,

qui foflas ulterius femper ducebat, ct nova tormenta, quae fecum Philippus f Camc-

raco advexerat, ad verberationem inftruebat. Itaque rurfus de auxiliaribus immit-

tendis contuitarum cft: ct ex Nivcrnii, Condaci ac ceterorum procerum lententia

ccc I cloppctarii l Crepiaco in agro Vah flo milii, deducentibus cos h Sanflmonio Ni-

vcrnii ftgnifcro ct ' Caflclluflo Bordillonii legato cum Angulis equitum alis ad an-

cuflum paludis callem a pifcatoribus indicatum, in quo ea aquae profunditas erat, ut

umbilico tenus miles cxftarct. Ubi ad locum node concubia ventum cft, equites,

qui anxiliarcis deduxerant, tantundem ibi commorati, dum illi paludem enatare pof-

fent, antequam de tranfitu eorum certi effent, oblcuro nodis tedi fc recepere. Sed,

cum ad primum ftrepitum in caftris hoflium ad arma conclamatum cflet, auxiliares,

fcu metu five ertorc viarum decepti, maximam partem aut inibi periere, aut fparfi

huc illuc abiere : tantum cxx ex iis incolumes, fcd exarmati et novi homines, in ur-

bem pervenere, pro temporis ncccflitate haud magno ufui futuri:quod culpa equi-

tum, qui cos deduxerant, accidit, ut poftea fcripfit Colinius. Nam, fi illi hinc inde

hoflem initio territum tumultuario certamine diftinuiflent, quod citra periculum fa-

cere poterant, medios auxiliareis texiffent, quoufquc trans paludem cvafiflenr.

XI Deinceps, fpc omni auxiliorum deftirutus Colinius, tempus omne contra-

riis cuneis ad hoflium cuneos agendis impendebat egregiam operam navante San-

cmigio : nam Lanionius fatifeebat, five fucccffus detpcratronefivc proprio periculo

territus Hoccofacicbat Colinius, uteademopeta conatus hoflium irritos redderet,

« n foliam, quam jam tenebant hoftes, penetrare, x„ Kalend. Septembr coepta

verberatio, cum ,v Non. SextU. ad obfidionemven,flent, I. Gonxag. qui obfidendr

oppidi Philippo audor fuerat, opus urgente, et m aggere et fofla afltduo. Inflituta

rn ab eo verberatio dccuffata, quae maxime noflns incommodabat, cum antea poft

mmulurn illum ex navigiis ab Andcloto excitatum idus huc illuc incerto e. irrito fue-

reflu emittetentur. Vctbetationc per vi dies continuata, ct interim foramine intra

foffam dudo, cum hofles iam a tormentis et feloppetis tuti effent, ne faxis infeftaren.

°pluteos fuper imponunt, quibus dcfcnfi nihil omnino incommodi a noflns patie-

bantur A loannis porta ad turrem flumentanam fada ruina, majore fucceflu quam

pro utriufvis opinione, quaflatis turribus quae inter,acenr, et de.eda mur, pinna,

quam innumeris idibus fuflinendis parem oblcffi cxiflimabant. Poft rv

*^^oneivjtERPR- * u * Mont re-Deme. VU Ck*

(

e. * de Metet. * de St. Rr*i.

ford. ' Ceneray. * Crtfry tm Vehit. 11 « S$. Stmow. de Cbejltll

* Len£-

i tjy Goc

HISTORIARUM L I R XIX. 657

bcrationc diem tormenta decem in fummum coenobii Infulani culmen fubvedla CPI3LVII.

funt, ad eam partem dirc&a in qua pulverem tormentarium arfiflc fupra narravimus. Henricus Ii.

Perforata et occupata omnino ab hofte fofla, Sanrcmigius, qui in cuneis, quos matu-

rabar, magnam fiduciam habebat, de opere inftituto dcfpcrarc coepit, et Colinium

monuit, malo animo milites efle: ex cujus confilio, cum loca a tormentis quaflata

inviferet, (lationes adeundo ctfingulos appellando, ultro etiam duplorum fententias

de belli ratione rogando, quantuta in fc erat, eorum animos confirmabat: er, cumcrebras murmurationes auribus acciperet, eas difiimulando, palam prae fe ferebat dc-

creviflc omni ratione oppidum adverfus hoftium impetus tueri:proinde liberum cui-

vis facere, ft de deditione fermonem injicere intclligcrctur, ut ignominia affc&um fe,

in foflam cum probris ceu aliquod purgamentum urbis projc&um, hofti dedat : vicif-

fim petere fe, fi quem forte tam abjcfto animo comperiar, ut ea de re loqui audeat,

idem ut fibi iu cum jus fit, quod in fc primo (latuerit. Ita utcunque dcpulfus pavor,

et reprefla militum murmura, qui inde alacrius operi incumbebant. Poft fextam a

verberatione diem quafi impetum facturi hoftes in aciem prodeunt ; et nofiri ad de*

fenfionem Colinii juflii fc comparabant, cum igne in cuneos immiflo muri ingenti

fragore quaflati funt, fcd longe minore profe&u quam hoftes fibi pcxfuafcrant. Quofadto, illi contenti ruinas confpcxifle, quas Colinius detendendas fufccperat, et in

folfam, quam Andclotus tuebatur, dcfccndiflc, retro ad hofpitium quifquc fuum

abiere. Sequentem noftem farciendis ruinis impendit Colinius; et, rcftin&o in-

cendio, quod interim per domos ftraminc conftratas pone Dominicanorum coeno-

bium vento vim glomerante graftabatur, deftruclis vicinis aedificiis, cum eadem

murmura exaudiret, et Sanrcmigius cum iterum monuifler, male affeftos militum

animos fibi videri, quippe qui inter opus faciendum ab hoftilibus tormentis admoduminfdlarcntur, ingratamque operam fumi dicerent in muniendo ac defendendo tam

infirmo loco, ille (lationes circumeundo milites praefenti fpc implet, et rurfus ad ope-

ra facienda animat. Poftridic redintegratur vehementior verberatio, quam antea :

quod ubi vidit Colinius, fcvocato Andcloto fratre ac Sanremigio, cui plurimum tri-

buebat, quaefivit, an quidquam remedii adverfus cuneos edet : cui Sanrcmigius, Ni-

hil video, inquit, quod tantos conatus impedire poftit, hofte jam fofla potito;qua

occupata, minime dubium cft, quin, dcjellisjam undique turribus ac propugnaculis,

quae in larus feriebant, fcnfim ac citra periculum in fummam muri pinnam enitatur:

qua fcmcl occupata, pomoerium anguftius cft, quam ut in eo ex adverfo confidere va-

leamus : intra pomoerium autem foflam ducere inutile fuerit, tam alto pomoerio,

quod imminebit, ab hoftibus infeflb. Sed paratos duos cuneos habeo, quos cludi ju-

bebo, ut cum opus fuerit in cos ignis injiciatur : quanquam de altero, qui praecipuus

cft, fubvcrcor, ne, ubi ignem conceperit, fecum turris quoque ruinam trahar, quae

non tam hofti nocitura, quam facilem afccnfum quafi fcalis admotis irrumpentibus

praebitura fit. Eo tamen pro rei et temporis ratione utar. Ad haec Colinius

:

Unum habeo, quod vobifeum in arcano communicem : verum peto a vobis, ut hocfccrctum inter nos pcrcar. Quod nihil remedii adverfus hoftium cuneos efle dicis,

Sanrcmigi, minime me terret;quippe qui paratus fim vitam ac fanguinempro patria

ac principe profundere, et fciam dies atque adeo lingulas horas, quibus cum periculo

noftro hoftem heie diftinebiraus, magnum ad res regis ftabiliendas momentum ha-

bere. Sed memoria et exemplum captae nuper * Tarvennae me male habet, in qua

parum prudenter fccific Momorantium poftea relatum cft, qui, cum videret hoftem

jam folia potitum et ad fuffodiendum murum accin&um, honcftam deditionis ratio-

nem non iniverit, quam aequis conditionibus ab hofte impetrare potuiflet, fi biduocitius cum eo egilfct. Nec ignoro quam in multorum rcprchcnfioncs in his cafibus

INTF.RPR. * Tertum»e.

Tom. L *D

incurrant.

Digitized by Google

658CDI3LV1 I.

HenricusU.

JAC. AU G. THUANIincurrant, qui minime calumnia digna fecerint. Itaque valde vereor, ne me parum

‘confidcrale feciflc plcriquc dicant, fi praecipuum regni robur ac florem equitatus ma-

nifcfto periculo cxpofucrim, qui hoc praecipue tempore ad alia regni loca tuenda

inagno ufui efle poflit. Verum mihi in mentem venit, hofteis poft violentam adeo

pullationem acrem impetum fa&uros ; quos fi fortiter fuftinebimus ac repellemus,

non jam impetu fed lenta vi rem gerent. Nos interim tantundem temporis lucrati,

hoc fafto periculo, regem de re omni certiorem efficiemus, et cum ejus venia ac gra-

tia cum hofte tranfigemus. Ceterum hoc vos feire velim, mihi certum efle, potius in

vcftjgio mori, quam ut quidquam me indignum mihi ore excidat. Quanquam multos

intelligo circa me efle, qui parum bono animo fint) cos tamen arte fallendos ccnfeo,

exemploque ac verbis animandos, ut, licet pufillanimi fint, fbrteis acftrenuos efle fibi

perfuadeant. Reliquum cft’, ur, cum verberationem hodie increbrefcere audiemus,

nos ad excipiendos hoficis ac fumma virtute repellendos hac vice comparemus:quod

fi faciemus, uti fpero ac confido, deinceps, quid afluri fimus, a Deo optitme mentis

datore confilium petemus. His dictis, in fuamquifquc regionem digreditur, xi

locis ruina edita fuerat: quibus defendendis ioccc omnino homines armati, nam

totidem folum in urbe erant, deftinati: populus per alia loca diftributus crar, ut, li

hoftes fcalis admotis vim facerent, praelio efler, nec ulla murorum pars propugnato-

ribus vacua relinqueretur. 1 ruina attributa erat * Petro * Bruelio Armoricano op-

pidi praefefto ; 11 b Humio c Araniae comitis legato, cui praecipuam bene navatae in

ea obfidionc operae laudem tribuit in commentariis Coliniusj m d Cuzicoj iv

e Gardac cum Santandreani cohortis parte er ala equitum Dclfini ; v Colinio ipfi cum

f Gordii cohorte, cui ante finitam verberationem ea die ex fuis, qui l initio erant, vix

xvii fuperabanti vi *Jacobo 8 Angcnco Rambulicto i vn jarnacio, cui attributus

lArbovilliusBunoj vili' Foreco, Augerioet' Salono ordinum dufloribus, ct^Val-

pergae cum aliquot equitibus) ix Andcloto, cui * Sanromani cohors adjuncta; x

» Lincrio j xi» Salverio cum ala equitum ° Faictac, eique attributip Saccavilla, ’ Ha-

quavilla et Barten lis ordinum duflorcs. Poft alteram pomeridianam ftatim impetus

ab hofte faflus line ftrepitu ullo aut tympanorum pulfu. Prima acies attributa fuerat

Alfonfo T Cazerae veteranorum Hifpanorum praefecto ctLazaro*Schucndio, quo-

rum copiae tam Hilpanorum quam Germanorum, ut in primo impetu, magna ex

parte cacfae funt : 11 * Navarreto cum Hifpanit, et Carolo “ Btimaeo Megae comiti

cum Belgis luis : iii Juliano Romero t cui attributa 111 Hilpanorum fignactricio

Anglorum ; cui et crus e ruina lapfo fraflum cft : iv denique Carondclcto cum III

. Sequanorum vexillis, qui alteram manum in- certamine amiiir. » Cum primo

hoftis ad ruinam, in qua Colinius flabat, refla tendete videretur, noftris ad defenfio-

nem paratis, ftatim ad turrem deflexit admodum arduam, quae ad regionem Gardae

attributam pertinebat i in quam cum cvafilTct, vacuum defenfotibus locum repetit

:

moxque eo cum y Sarragofio ptofeflus Colinius, ut locum tueretur, a fuis defertus cft,

iv folummodo penes fe remanentibus, et nobili puero:jamque pafUm hofte per ur-

bem difenttente ac Germanis omni faevitia et infolentia graffanabus, undique e.t-

cumvcntushoc tamen agebat, ut in Hifpani potius manus incideret Tandem cap-

tus et per cuneum ab hoftibus faflum, in quo paululum quievit, dcduflus obviumr Cazeram

0.0 TETT «Petro « P.D.o.f. r Cum videre! Colinius boftem irflc ad fe con-

tl/funt F D o f.tendere, rcoueadvimfullitieiidam conipim«, ft>-

PJacobo Angenco */.»< r.o.o.r.Bm ille dc2c.il ad turrem F.D.o.

IKTF.RPR 1 tb Breeil Breron. ‘ ftae. ' dVrrrr. * * • i. Gerde. ' k eegr.tr.

di, . ™«r.,„, /err d' W.tr«rr. * * k,

O'itr & toleil k Jt Vilfptrtht. 1 di 5>. Penei». " tr ccpittmt UtHirrtl. h fiinr J* Ulytrt. de

2 , 'j, sLLm,. 1 d, <t-

1

e Berrr • Nt» Hirtoncns le nomoiem Jt C.rnrrr.

! SfS: -d.»**.,"*' **!>».. ree.rdri.Pre.cfe-CW. ' U d,

Strragouffr.

NOT. 1 Solei» Ind.TU^.

Digitize&by Google

HISTORIARUM LIB.XIX. 659Cazeram habuit, ctmox Sabaudum ipfum, cujus juflii in tentorium durtus cft. Ita CIDDLVILcaptum et direptum oppidum, per fc quidem infirmum, fed non citra defenforum Henricu* lb

culpam, atque equitum alae Delfini praecipue, cujus lignifcr turpiter fugere con-

fpertus fuit : ex coque manifefto apparuit, quantum interfit ftrenuis viris ftrenuum

ducem imperare. Nam, Telinio mortuo, omnia fegniter ab iis arta, et tunc maxi-

me cum tempus eorum virtutem pofccbat. In regione Andcloto attributa adhuc

etiam poft captum partibus aliis oppidum obftinate admodum pugnatum fuit : fed

tandem, undique circumfiifo hofte, ille caefus et captus cft. Periere ex noftris Faie-

tac filius, 1 SallavcriusFaietanae alae (ignifer, b Augerius, «Vicus, d Barrenfis, « Stag-

nius et Gordius cohortium duces. Capti praeter Colinium et Andclotum, qui

pofica e manibus hoftium evafit, fJamadus, s Sanrcmigius, h Humius, > Garda, 1 Cu-

fcicus, k Molinius, 1 Bruclius, “ « Ranfculictus, " Sanromanus. Id artum vi Kalend.

Septembr. Interea 0 Nivendus p Laoduni erat cum exercitu, muniendis locis vicinis

ac milite, qui in dies confluebat, firmandis intentus 5 et crebris cxcurfionibus lioftem

vexabat, conatus ejus interturbando, et commeatum ac pabulatores intercipiendo.

Confilium regis erat, ante ’ Sanquintinum captum cafira ad ' Hauam munire ; in

eamque rem omnia abunde cofaparaverat : fed, re opinione citius ab hofle conferta,

omiflo illo confilio, de diflribucndis per limitem praefidiariis agi 1 coepit. * Bordillo-

nio, qui ad r Faram erat, et 1 Sanccrrano, qui 0 Guifam et Capellam tenebat, ’ Hume-

rio item Peronae praeferto, fummifla auxilia ex veteranis * Metis praefidiariis. ’ Dumhaec agerentur, Philippi juflii munito utcunque Quintini-fano, caflra ady Caflcllum

ponuntur; advertifquc tormentis, negotium datum * Barbanfono Arembergii co-

miti, obfidioni praedic juflo, ut cum ciocc equitibus ad« Martini-fanum porrertam

paludem occuparet. Huic attributae 111 Germanorum legiones, quae xxiv (ignis

conflabant. Ad eam loci partem, quae bb Canicracum et Quintini-fanum rcfpicir,

direrta xxi tormenta, quae, deflturtis duobus oppolitis propugnaculis ac murointer-

jerto, magnam ftragem ediderunt. Loco cc * Solignacus praeerat ; homo magni no-

minis, et qui majora opinione fpondebat:quo fiebat, ut Nivernius regem de Caflcllo

fccurum juberet cfl*e, crcbrifque literis ei confirmaret, Solignacum non prius, quamextrema cunrta pafliim, de deditione arturum, et xx ad minus dies hoftemin obfidi-

one remoraturum. Itaque, cum rcnunciatum cft, locum Barbanfono deditum ede,

quod vii Eid. Septembreis contigit, vix primo habita fides. Captus ob id Sdligna*

cus et Lutetiae in carcerem conjcrtus fuit; qui fartum cxcufabat, quod locus non ita

firmus eflet, munitionibus inftitutis nondum in juftam altitudinem exflrurtis ; de-

inde, quod minorem juflo defenforum numerum haberet;quippe locum ncio ca-

pacem cfTc.ct cum cum totidem praefidiariis^ Eftracum aliquando tenuifle : militem

vero, quem habebat, tam exiguo numero, ftatim animum dcfpondiflc, et fe ad dedi-

tionem etiam invitum compuliflc. Dum Caflcllum expugnatur, aliquoties certa-

tum a noftris : et xl circiter ex pabulatoribus ab ala equitum Villarii occifi, captis

compluribus ingentis pretii equis: dcin ab ala Condaci et 0 ee Archifonis Scoti xx

pedites cacfi : majorque v fuiflet caedes, nili equitatus fuperveniffet. Inde ad ff So-

monac-fontcm Barbanfonus fc cum Philippo, qui eo jam cum reliquo exercitu vene-

rat, conjunxit. Poft victoriam ftatim in Hifpaniam ad Carolum parentem jam in

folitudinc fua degentem miferat Philippus, qui et cum hoc nuncio bearet, et quid

confilii

VAR. LECT- • Jac. Angcncus Rambulietus * Achiibnis P. D. o. f. d.

P.D. o, f. f caedes infccuta elice P. D. o. f. d

.

INTERPR. * SaUevtrt. * Ogier. •Kutpns. * Ia Barre. • /'F-Jiang & Gturdet ' At Jamat':

* de S'. Remj b Hume. ‘ U Garde. * de Cuizieax. k de Maultnt. 1 de Breuil. de Rambauiilet.

* de Sf. Remam. • /e duc dt Nevtrt. p Lao*. i St. Quiutm. • Han. • de BamrdiJlo*. r U Fert. 1 heemte de Sauterre. * Guift & U CapeUe. * d'Humieres, gtaverneur de Perenne. * Metr. r lt CujieItt.

* Jean dt Ligae, fieur de Rarbaufira, terrete tAremberg. ** Abbaje de S*. Martin. k‘ Cambfaj. “ kbaran de SoJignat. u Efirfe. ** Aubifon F.faffiit.

11 Foni-Somme,

NOT. » feriat coeptum cft. * Salignaciu Pat.

Digitized by Google

660 JAC. AUG. THUANICIDIOLVII. confilii fibi porro fumcndum cflct ab ipfo exquireret. Ad cum Caefar

;Quanquatn

Henricus II. heie feccffus, inquit, rerum omnium fccurum me facit, lacto ac libenti animo nun-

cium accipio, et filio dilc&iflimo tam faurta principatus aufpicia gratulor. Gratias

infuper omnipotenti Deo quam maxime demifla mente polium ago, qui perfidiam

impunitam non diu livit, et foedifragos jam in Italia, nunc vero etiam in Belgii li-

mite ultuscft. Id etfi animo provideram et ea fpe me confolabar, tamen animi dif-

cruciabar, quod fub id temporis, quo, pa&is orbi Chrirtiano induciis, me ad quietem

compofueram, omnia tumultu et bello inopinato pcrftrcpcrcnt. Quod de confilio

rogat filius, id minime a me nunc neque in pofterura expefter. Habet penes fc vi-

ros graveis, fide pcrfpc&a et fub imperio meo rerum tra&ationc exercitatos, a quibus

ipfe, fi adhuc clavum tenerem, confilium peterem. Illos adhibeat conlultores j er,

eorum mature ponderatis rationibus, quod optimum faftu fit, implorata ante omnia

Dei ope ac gratia, decernat. Interea tumultuatum in caftris i et Germani poft \ido-

riam partam non perfolutis ftipendiis, uti mos cft, murmurabant : Hifpani vero in-

nata confuctudinc infolcfccbant : Angli autem, indigne, uti jadabant, ab Hifpanis

habiti, injuriam, quam apud ipfos nuper acceperant, ultis, abeundi licentiam pete-

bant ;quod et ipfis majoris 1 metus evitandi caufa permitium cft. Eo faftum plerique

putant, ut poft profpcros adeo fucccfliis majoris molis negotium Philippus minime

tentaverir, et diflolvi fcnfim exercitum palliis fit, dilluadentc Gonzaga, qui tunc

maxime vireis unitas retineri debere ccnfcbat, five ut viftoria uteretur, live ut noftro-

rum conatus impediret;quos poft tantam cladem copias, quantas maximas pollent»

collcfturos et ultimum impetum fafturos procul dubio erat. Difcedentibus Angi is,

cum vereretur rex, ne quid in itinere aggrederentur, a Senarpontio imperar, qui

b Bononiae et Monftrolio praeerat, ne fc loco moveret, quoufquc Angli tranlmiiif.

fent : et e Abbatis-villam, quo j ullus antea fuerat fc includere, mifliis d Sanfacus cum

fua et Angiani nuper intcrfc&i ala, qui urbem tuerentur. Dum rcfponfum ex Hi£

pania expcftatur, r Hanam peti placuit, locum fitu, utpotc in planitie, ex qua nullus

in eam dcfpe&us cft, firmum, qui inde 8 Somona fluvio hinc palude per id amplius

palliis porreda ac fere inaccclfa cingitur. Oppidulum per fc admodum muris debile

'cft i fcd arx in eo eft a Ludovico h Luccmburgo equitum magiftro olim aedificata, iv

propugnaculis rotundis diftinda, et turre infuper quadrata, fine ullo pomoerio et ag-

gere : quae tamen pro tempore munitiflima exiftimabatur } et cujus ille fiducia l'c

medium inter Ludovicum xi et Carolum Burgundiae ducem tunc diflidenteis gere-

- bat, imprudenti plane confilio principalium armorum arbitrium captans, quibus ii

tantum fe interponere debent, qui non parentem coercere poliunt:quod et eventus

docuit. 1 Sepofius, qui loco praeerat, confilium dederat, ut oppidulum, quod de-

fendi non poterat, ne hofti ufui edet, incenderetur ; arx, ut tantum morae hoftibus

afferretur, praefidio teneretur;quod et faftum cft : miflufquc k Piflelcus Hclius ex

primaria nobilitate bello exercitatus dux, qui arcem defenderet. Eodem tem-

pore Franc. Momorantius cum fua et parentis equitum alis 1 Samarobrigam Ambiano-

rum proficifcitur ;quo jam A. Dallius civitatis viccdominus, n 2 Anguiflanius et

Morvillcrius cum fuis equitum alis convenerant. Mifliis et Condacus cum levi

armatura in Suefliones, qui fluviorum vada fervaret, et cxcurfionibus hortem fatiga-

ret ; a quo 0 Clcrius p Novioduno cum fua equitum turma et Scotis aliquot impolitus.

q Marivallius Infulanu$ r Bcllovacum petere jufliis, ‘Defiderii- montis ei etiam cura

attributa. * Silvaneftum poflrcmo miHiis* Rallius. Tandem admotis ad Hanae arcem

tormentisINTERPR. * dt Senarpont. b Boulognt & Momjbmil. c Abteville. * de Sanfac. ' Jtan de

Boarium, comte d'Engnirn. r Han t U Sommr. *> dt Laxembtnrg, comit dt S. Pol, ttkmfiMt de Fretnee.1 de Sepeix. * de Pijfetcu, fear de Htfflj. 1 Amiciu. “ de Dailly , 'jidame tTAniene. " d’AngueJfaut drde MorvtUtere. ° it tam de Cierer. p Ne/em. ' de fIjle> fevr dt Marivaux. • Btenate. • Ment-didrer. * Seulie. “ U fieer de Rajfes.

NOT. * forfan mocui. * Auguiflanius Pnt.

V

Digitized by Google*

HISTORIARUM LIB. XIX.

tormentis et magno impetu pulfaromnro, cum foffa intus duci non pollet, poft in-

gentem ruinam editam deditio a noftris fafla cft prid. Eid. Septembreis. Capra Hana,

incertum erat apud nos, quohoftis tenderet, an in* Bononienfem agrum defccnfurus,

an ex adverfo b Compendium petiturus effer, et flexo itinere per c Campaniam do-

mum rediturus, parcendo Tuis et noftrum agrum femper vallando. Augebat eamopinionem, quod d Polvilicrius, in Germaniam ante miffus, in limite effc nunciare-

tur cum xx peditum vexillis et cid cc equitibus Germanis ad res Angliae, uti jndaba-

tur, deftinaris: in quam ut tranfmitrcrcnt, hac iter ncccffario habiturus erat j cui et

vero fimile fiebat, Philippum obviam iturum. Itaque, Picardiac limite, cui F. Mo-morantius praeerat, bene, ut videbatur, firmato, e Eflracus f Auguftac Sucfllonuni

imponitur i cui, praetereas, quae jam pracmiffac fuerant, n peditum cohortes nuper

confcriptac attribuuntur, et lxxx equites feloppetarii, duce 8 Favcrolio. Fluvium

practcrlabentcm fervabat Condacus porretta ab utroque margine levi arm-tura, cui

rex h Garmazclium et Gondrinium denuo fummifcrat. Campaniae etiam fccurirati

profpcctum remiffo'

[amotio et * Schenctio cum fuis equitum alis : mandatum item

k Jurio, ut Campanam legionem cogeret. Philippus interea 1 Quintini-fano et Hanac

feflinatis operibus muniendae tempus impendebat j et, quo vircis laxius porrigeret, et

abundantiore commeatu uteretur, m Noviodunum aftu occupat, miliis aliquot cquf-

tum alis, quae fine infignibus urbem antea inccnfam et infirmam ingredi " Cierium

et Scotos, qui cum eo erant, facile dejecerunt. Occupatum et® Caunium eodem

tempore, non eo confilio ut muniretur, verum ob commoditatem loci, ut firmo

praefidio impolito vindemia c locis finitimis colligi poffet, et commeatus liberius in

caftra comportari. Ita September et Oftobris pars cxafta mutuis utrinque cxcurfio-

nibus. Dcmuinau£ta tumultuantium Germanorum fcditionc, plcriquc ex iis, Phi-

lippo deferto, quali finitis ftipendiis, ad nos traulicrunt : atque ita fupplcta Germano-

rum noftrorum, qui luperioribus cafibus admodum imminuti eram, vexilla. Diver-

fa parte, rex copias undique cogebar, milio f Varaltio, qui Helvetios nuper confcrip-

tos in Burgundiac et Campaniae limite exciperet, Joanne item Mcndoza * Lugdu-

num praemiffo, ut ivcid Helvetiorum, qui ex r Subalpina regione veniebant, addu-

ceret. Miffus et * Marolius, ut Germanorum delectus, ductoribusr Rccrodo et Rtfc-

bergo, nuper habitos, qui jam * Illutilium venerant, rccenfcrct. Expedabatur et

propediem u Guifius, ex Italia ftatim polt Sanquiminianain cladem a rege evocatus,

qui jam in itinere cum* Aumalio fratre erat. Arcclfitus tunc ct*Laoduno a rege

Compendium Nivernius, ut muniendo oppido attenderet;qui ubi venit, locum fpa-

tiofum caftris prope urbem deftinat, cumque vallo et foffa munit. Dum in eo cft, ne

tempus illi omnino periret, obfervato Caunii praefidiarios numero ad cid id equites

continuo excurrere, Bordillonio diem et locum condicit, quo cum fuis conveniret

:

ipfc in Suefliones proficifcitur, fpccic ut Helvetiorum xvm figna, quae nuper vene-

rant, exciperet : ita convenientibus y Fara, * Codiciaco ac Sueflionibus undique co-

piis, et Condaco cum levi armatura, locis idoneis circa Caunium infidias ftruunr,

praemiffo Fr. “ Hangeflo Janlio, qui hortem ad certamen eliceret, et fcnfim cedendo

ad loca inftdiis infeffa adduceret: fcd, cum major pars praefidiariorum equitum in

caftra hoftium revocata effet, qui remanferant non ita longe egredi aufi, irritum

noftrorum confilium reddidere. Inrcrccpti tamen aliquot equites hb Dalmatae et

eorum dux : circumventi et a Condaco aliquot pedites Hifpani, qui vallo tecti longius

proce flerant,

INTERPR. * le Boaloaaait. b Cmpirgne. * U Cbumpa^vr * le bann de Pefwilfer. * SF.flreet.

* Soijpns. * de FaveroUet. b de Cbarmazel & de Goadria. • le fleor de Jametz.. I iTEfebruetx..

* de Jovri. 1 SrQoiutm & Han. ° Nvjen. c le borga de Clere. • Cbsalay. * le flear de Varafluus.i Lj«a. • Piedmaat • le flear de Martin. f Reetred & Reifleabtrg. * Ijfartille. It cft fur ia rivipre

de Til/e pres Dijon. * le duc de Guifi. • le duc <fedomate. * Lata. * la Fere. * Coacy SoiJJbas.

“ d’Hanf/fl, flear de Geniis. bu eilianeit.

Tom. I, 8 E

66 i

cpplvh,KeNRICUS II.

662 JAG AUG. THUANICDIOLVIL proceffcrant, tandcmquc in tugurium quoddam conclufi, juflfo in pedes defeendere

“JT » Allignio cum Tua feioppetariorum equitum cohorte, deditionem fecere. EorumHsnpicus 1 ^ ^ Condaci confpcdu a b Launaco ordinum dudorc interfedus cft

;qui mox

comprehenfus Condaci juflu, qui de eo poenas funicrc volebat, impotenti irae ve-

niam dari petiit, fadumque cxcufavit, quod Hifpanus ille in captivos Gallos ac fuos

nuper eadem faevitia uius eflet. Ad conflidus famam cum ex hoftium caftris

iv cio equitum accurriflcnt, ut noftros infequerentur, fruftra fuere, jam digrclTis om-

nibus et ad fua reverfis.

XII. Exacto fere Odobri, Philippus, dum'Quintini-fanum, d Caftellum et

Hana fumma diligentia muniuntur, * Camcracum et inde cum aulico comitatu

Bruxellas proficifcitur ; et cum eo Ferdinandus Gonzaga, qui, ex fuperiotum tempo-

rum continuis ac nuper exhauftis in Sanquintiniana obfidione laboribus contrado

morbo correptus, paulo poft, xvn Kalend. Dcccmbr. aetatis fuae anno li e vita ex-

cedit j vir magni fcd contumacis animi, magnis expeditionibus, vario item fortunae

aeftutota vita exercitatus; fcd avaritiae ac rapacitatis poftrcmo infimulatus, er, cum. bello paene invidus eflet, pecuniae cupidine expelli a commifla fibi provincia credi-

tus ; quod de L. Lucullo aliquando didum cft ; ob idque a Mediolancnfis imperii ad-

idiniftrationc a Cacfarc remotus, qui Philippo filio hoc inter cetera praecepit, ut eo

confultorc in magnis negotiis ureretur ; fibi enim ipfius prudentiam et in confiliis

dandis fagacitatcm abunde pcrfpcdam efle : ceterum ne ei provinciam ullam admi-

niftrandatn aut munus aliquod publicum committerer. Is invidis Hifpanisob fevere

nimis fumptas de feditiofisin Sicilia poenas ; fed Belgis acceptior, et quibus honori-

ficisadmodum exlequiis ejus funus decoratum fuit, cui primores aulae magna pompa

interfuerunt, cum cum Philippus ipfc aegrotum faepius invififlet, qui et Caelarem

grandiorem natu ejus filium f Molfctac principem ob merita paternas Infubrici equi-

tatus praefedura donavit. Rex, recedente Philippo, et ipfc Germani-fanum vene-

rat, confluentibus interca undique ad cum copiis, tam ex regno quam ex auxiliaribus

Germanis et Helvetiis, quorum major pars jam advenerar.

XIII. Interea Nicolaus Polvillcrius, tranfmiflis» Vogefi montibus, in k Fer-

retenfem agrum defccndit ; et, accepto a 1 Sequanis contra foedus commeatu, per

eorum fincis in* m Sebufianos venit, inftigante Sabaudo. Huic fpem fecerat do-

mcftici motus, fi copiae externae in provinciam immitterentur, « Grangerius Mionius

ex Sebufiana nobilitate, qui ad cum transfugerat, majcftatis poftulatus, et ob adulte-

ratae monetae crimen inter reos delatus. Hac fiducia Polvillcrius cum xcio pedi-

tum et cid cc equitibus Germanis, a rege Bohemiae, uti jadabatur, fummiflis, «Tri-

fortium petit i ibique dierum paucorum ftativa habuit, dum exercitus reliquiae per

circumpofitos vicos fparfac colligerentur. Demum Eid. Odobr. fub /ignis iter in-

greflus haud procul a p Sebufianorum foro, hodie Burgum vocant, olim Tanum, ut

quidam putant, didum, regionis caput, caftra metatur. Oppidum, loco paluftri fed

foccundo pofitum.ad ortum Jurae monteisct molli clivo dcfccndcntcisamocniffimos

colicis vitibus confitoa habet : feptentrionem verfus Sequanos, 9 Lugdunum ad me-

ridiem refpicit : aboccafu lata fc planities pandit, et ad r Ararim ufque porrigitur.

Huic praeerat «Digonius, r Guichaci provinciae praefedi tunc propter adverfam va-

letudinem abfentis legatus; qui ad famam adventus hoftium locum milite firmat,

et ^vocato u Schenaco cum legione Campana omnia ad fuflinendam obfidionem

ncccflaria

VAR- LECT. • Segufunoi xH^xe r.D.o.f.

INTERPR. 'SAlhgnj. * de Lauray. « Si.Qmiitrn. * kCsfiekt & Uan. ' CaMrey. 1 M§I-

fttta * te f.tnrraUt de U cavallrrit en A(tat de Muatt. hte barvx de FehvriUrr • meirtapies de Vafee.

» te eemti de Frrrttte. 1 etux de Ia Fraxebe-Comt/, " Erejfe. *Gra»£er de Miovr • Trefert

.

'Bftngen Breffe. h Lyen. • Ia Saane. * U taro* de Digoitir. • GabritI, fiear de !a Guxke. “ dEfsktnttz.

NOT. * Eid. Off.] U faut que ccttc datte Coit fautTe- Voycx plus bas ni Eid. Ott. fic prid. Eid.

Oft. Put.

Digitized by Go

HISTORIARUM LIB. XIX.

ncccflaria parat, vadato circum agro, nc hofti ufui cflc poflet. Commodum ct acci-

dit, ut Guifius, lupcratis Alpibus, ex Italia fub id tempus reverteretur cum ncio ve-

teranorum, duCtorc F. » Vindocino Carnutum viccdomino, qui intra urbem accepti

funt. Helvetii vero ct Germani, quos Guifius penes fc habebar, per agrum b Matif-

conenfem ac Lugdunenfem hofpitia habebant, ad omneis cafus praeito futuri. Mag-

nus terror tota regione fparfus, civibus paflim oppido, cum fupcllcCtilc quam afpor-

tarc potcranr, in oppida' tranfararica, agreftium item turba ct imbelli focminarum

fenum ac puerorum fexu in faltus ct abdita montium, diffugientibus. Polvillcrius,

qui ad d Sarderiam ct Chalas venerar, inde dclc&os equites mittit, qui urbis fitum

contemplarentur. Iis improvifa tormentorum difplofionc male mulftatis, poftridie,

qui fuit ui Eid. Octobr. hoftilis exercitus ad « Rofeas ufquc molas progreditur, rivo-

que tranfmifTo atque circum duitis ad f Joannis-fanum copiis e regione Matifeonenfis

portae, dclcfto caftris loco, conftitir. Ita cum fc jam ter loco moviflet, eruptione

noflrifummo fUentio faci a in hoftiucn cadra ingrediuntur ; et caelis vigiliis caedem ac

trepidationem in mcdiasufqucdationcsintulerc, tumultuantibus Germanis aefe prodi-

tos inclamantibus. Quibus incommodis accedebat ctadvcrfa tempedas, crebris imbri-

bus militem in vallo ct operibus coeptis interturbantibus. Tandem pridie Eid. OCtobr.

dum oppidani ad incendenda hodium opera exirent, KSchenaeus improvidis erumpit,

hodemque intra vallum ufquc perfequitur, majore fuga quam caede. Cum interca

h Mionii de provincialium a rege defeftione promifla frudra edent, nec res armis pro-

cederet, feriptisagi coeptum ; cvulgataquc cdilta Sabaudi ct ipfius Polvillcrii nomine,

quibus Francifcict Hcnrici injuriae commemorabantur, ct acerba oratione ad invi-

diam ceterorum principum concitandam ac (olicitandos popularium animos exagita-

bantur. Tandem v dies eodem commoratus, intellecto per exploratores, Aunia-

lium, ‘Guichacum, jam ex morbo recreatum, ct 1 Villafranconium k Matifeone

convcnilTc,jamquc copias ad •Montcm-Rcvcllumcollcdas incedere, m Lugduni vero

ct Matifeone militem confcribi, ct n Araris ripas undique infeflas, Polvillcrius, con-

clamatis noltu vafis, « Montem-Julium ct Cacfarcam verfus caftra promovet, per9 Sequanos rurfus falto itinere, tanta celeritate, ut, antequam de ejus abitu noflri cog-

novifienr, jam V leucas emenda effer, di Libentibus paflim Germanis, qui promifla mi-

nime repraefentari conquerebantur. Eos Schcnaeus, quanquam fruftra, infccurus cft,

donec Sequanos praetergredi funt. Poftea, iv Eid. Dcccmbreis, eodem anno a re-

natu’ Camberitano Grangerius Mionius, de quo diximus, ac praeterea Carolus 'Lu-

cingus Alimacus, Claudius * Puteanus, r Bulcardus, * Liatodus, u Briodus, ’ Ruf-fetuset Verderus perduellionis poflulati, quod Polvillcrianac expeditionis confcii at-

que adeo incentores fuiflent, ct abfentes damnati funt; dccrctumquc, ut quando-

cunquc comprehendi poflent in carnificis manus traderentur, ct, crate per «Burgi

plateas traCti atque omni ludibrio expoliti, poflrcmo in quatuor parteis fecarcntur, ca-

pitibusa trunco divifisctlocisdccrctojlcfignatis ad terrorem affigendis : infamia prae-

terea iis ob proditionis crimen irrogata ac poderis eorum,qui pariter inteflabileseodemdecreto declarati funt ct indigni qui honoribus ullis aut publico munere olim et inperpetuum fungerentur. Hic exitus fuit formidolofac adeo Polvillcrii expeditionis.

XLV. Postquam Guifius y Germani-fanum ad regem venit, humaniter ab eoexceptus, etiam fumnu rerum praefectura, quam Nivernius poft captum Momoran-tium tenuerat, cohoneftatus cft. Is, uti rogatus fuerat, Monlucio commeatum exItalia in Galliam redeundi a rege petiit ct impetravit, ejus opera ufurus, quippe cum

Andelotum

INTERPR. * de Vtndime,-vidame Jt Cbartres. b le Mafeomait & !e Liottnoit. 1 les villet de dtla

Ia Sane. 4 Ia Sardirrr & Chalrz. • maahnt de Rnjerri ' /a Chaftelle S.Jean. i tTF.fcbenetz.. » dtJSliant. 1 Catriely frxr de U Qnitbe. • Villcfraacaa. * Majion. 1 Mntrtvel. m I.ye*. d lM Saone.• Mont-Ju!] & CeJirij. r la\Frantbf-ComU! i de Chambery. ' deLazi/tgaet, Jtenr dei siltnta. • du P*f-1 Duckard. ‘ Lialed. Bru>d • Reufet & Verdet. * Bttrg. r i» Germen, en Laje.

663

CDDLV1I.

Henricus II.

Digitized by Google

664 JAC. AUG. THUANICPDLV1I. Andclotum Gallici peditatus praefcflum propter fimultatcs atque aemulationes fuf-

Henricus 1L peftum haberet. Caufa et religionis obtendebatur, quae iifdcin fere diebus ex hac

occafionc maximo odio flagravit.

XV. Crescente in dies Proteftantium numero, permulti Lutetiae pridie Non.Septembr. in» Bertomeenfibus aedibus via Jacobaca fubvcfpcram ad facra peragenda

et cocnam dominicam ritu fuo celebrandam convenere. Id quibufdam ex vicinia

fuboluit. Igitur faxorum copiam in proximas domos comportare, arma expedire,

quibus ex fuperiore loco et cominus excunteis opprimerent. Dimiflb profunda jamnotte coctu, qui primi egrefli funt, lapidibus petuntur : tumultuquc excitato, multi-

tudo e vili plebe ingens quafi dato figno accurrit, et aedium forcis effringere conatur.

Qui intus remanferunt, confdium ex ncceflitate capiunt, ftri&ifque gladiis eruptio-

nem faciunt j iliique fere omnes, uno excepto, qui in turba occifus cft, quamvis ac-

ceptis aliquot vulneribus, evafere. Focminac atque imbellis fexus numero fere cxxJoanni b Martinio rerum capitalium quaefitori fc tradidere. Is, albcfcentc jam dic,

cos in vincula ducit i ac vix contineri plebs potuit, quin captos inter fpiculatorum ac

li&orum manus difccrpcrct. Tum varii, ut in re nova et odiofa, de nofturno illo

conventu fparfi rumores : eam hominum colluviem no£lu in conclave coivifle co-

meflandi ac fcortandi caufa, et poft epulas cunftos in promifeuam libidinem effufos

:

non matrem filii, patrem filiae, fororem fratris complexum exhorruifle: deprehenfas

menfas conviviique apparatum, ftragula item ac tapetes recentis lafciviac notis com-maculatos addebatur, ut odium vulgi magis accenderetur, etiam infantium cruorc ab

. iis litatum. Haec incertis au&oribus ad regem referuntur, nullo interim aufo refel-

lere, ne ipfc in criminis fufpicioncm veniret. Verum, qui ei religioni addifti erant,

libellum mox confcribunt apologiac titulo j quo crimina illa per fummam calum-

niam fibi affingi oftendunt i idemque veteribus Chriflianis improperatum adduflis

patrum tcftimoniis dcmonflrant : utque is libellus in regis manus pervenirer, in inte-

rius regis conclave cum projiciunt. Apologiac huic poftea rcfponfum ab Antonio

« Demochare theologo, * fidei inquifirorc, et Roberto d Cenali Avrincarum epifeo-

po. Quacftioni de vinclis habendae praeficitur Joannes e Muncrius Parifienfis prae-

fcdi legatus. Re ad fenatum relata, Nic.{ Clinius Santo, qui in Parificnfi fchola

jam multos annos puerorum inftitutioni operam dederat, annum agens lx, 8 Tauri-

nus item Gravclla in fenatu patronus, Philippina h Lunia in Petrocoriis nata, olim

» Graveroni ,B viro nuper mortuo, nupta, illi vivi, haec, laqueo prius frafta gula, igni

traduntur 1 xix Kalcnd. Oftobr. Quatriduo poft Nic. k Cenius, profeflione medicus,

patria 1 Ncuftrius, et Petrus m GambardusPi&ocrcmantur. Francifcus ircm B Rcbclus,

o Stafort io in Condomcnfi agro natus, et Fridcricus Danvilla p Olcroncnfis e Bene-

arnipago, obftruftoorc pilis ferreis, laqueo prius necati, flammis uftulantur. Cumjam ad xii legibus interrogati effent, dicfque judicii inflaret, matrona quaedam no-

bilis e reorum turba libellum fenatui offert;quo,rejici a judicio quacftionis habendae

delegatos judices aliofquc efenatoribus nonnullos poftulabat : multaque propone-

bat,quare preces ejusminime negligcndac viderentur. Dum de libello fenatus delibe-

rat venere ab Helvetiis et Protcftantibus in Germania principibus legati, qui poenam

miferorum hominum eandem fecum religionem profitendum deprecarentur. Eo

faftum, cum res Philippi in dies augerentur, noftrae inclinarent, rexque auxiliaribus

Helvetiorum et principum illorum copiis res fuas firmare ncccffanum ducerer, ut

remiflius

VAR. LECT. • fidei uti vocant P. 6 viro nobili P.D. o.f.

INTER PR. * Berumhr, vit-d-vit da tollege dm Pfeffit, n*' S. Jaojatt. * Marti**, proearear du

79] au tkafte/et. * de Mouth/, ou Deraottorei. * Cexahe, eirique djlvroncket. • Mnwifr, heuteuant

tivil. • Clinet Sainton^eeii. » TaartH Gravello. » Lnnt ea Perigort. ‘ Gravem deGuirnne fidi S".Foj.

» le Cent. * Nomumd. *» Gambard PoiStvin. • de Rebewres • Stafort en Cendomoit. p dQUrqm en

Beor*.

N OT. 1 Dde xix : lege v Kalend. Put.

Digit by Gc

HISTORIARUM LIB. XIX. 665

rcmiflias cum cis (enatum agere pareretur. Itaque quidam e reis comperendinantur : C1DI3LV1F

aliorum caufa ad judices ccclcfiaflicos transfertur, qui, fententia revocata, vitae dif- HenricusH.

crimen effugere. » Rantinia et Campana foeminac illuftrcs, maritis ab ea religione

alieni iTimis, et b Oartifia, Catharinae reginae traduntur.

XVI. Hoc codcni anno editum juxta pium et honcftati publicae confentaneum

a rege promulgatum fuit, quo clandcftinorum conjugiorum contrahendorum licen-

tiae obviam itum, et congruenti ratione juri Romano publicae honcftati contuitum

cft : decretum nempe, nuptias contrahi non polle, nili confcntiant omnes, et qui

coeunt, quorumque in potcftatc funt, hoc cft parentum, voluntas accedat ; legi poe-

na addita, ut liceat parentibus exheredare filios, qui invitis iplts nuptias contraxerint:

mandaturque judicibus, ut in cos, qui hujulinodi nuptias procuraverint, iifvc con-

fcnfcrinr, legibus animadvertant 5 hac exceptione addita, nili filii-familias annum ae-

tatis xxx exccftcrint , filiae vero xxv;praeterea, fi matres vitricum liberis non induxe-

rint i a quibus tamen conlilium petere jubentur; verum ira, ut id neccflario fcqui

non compellantur. <* Antea pafiim, et in Italia praecipue, filio-familias licebat etiam

citra patris confcnfum nuptijs contrahere i et ita clandcftina matrimonia valebant,

magna non lolum honcftatisac tranquillitatis publicae fcd juris gentium atque adeo

divini jaclura. Et, cum licentia illa tunc ubique, etiam in Gallia, gravi Ilime peccare-

tur, eaque fieret ut conjugia inter inaequalis conditionis perfonas magno nobilium

familiarum difpcndio ac dedecore contraherentur, A. Momoranrius equitum ma-

giftcr auclor regi fuific creditur, ut eam legem conderet; privata ratione ad id in-

dudus, quod vereretur, ne Francifcus major natu filius, quem nobilis puellae c Pien-

nac ex illuftri Halviniorum familia amore ultra modum acccnfum feiebar, fc inlcio

aut minime confentienic, illam uxorem duceret. Et antea quidem ablegato Romamfilio cum pontifice fcdulo ac fludiolc egerat, ut padionem de nuptiis cum Pienna ab

coinitam rcfcindcrct; Verum ille, longis protclationibus Momorantii petitionem

ludificatus, rem quafi ambigui juris faepius identidem ad confiftorium revocando effe-

cerat, ut is, cujus praecipua apud regem auctoritas erat, ab amicis perfuafus, quod re-

gia auctoritate fieri polle cognoverat, id a pontifice diutius ilbi expeCtandum non cfle

cxiftimarcr. Eo igitur inftigante, lex condita et in Icnatu Kal. Marr. promulgata fuit

:

cui et Momorantii caufa additum cft, ut, quando legi Dei confcntanca eflet, in prae-

teritum quoque valerer, tnodo copula non intcrvcuilTet; cum al ioqu i ceterae confti-

tutiones, quae a principibus fiunt, tantum dent formam futuris negotiis. Quaprop-

ter cdidum illud, quamvis fandiflimum, a plcrilque ambitiofum vocatum fuit. Ea

lege promulgata, cum Francifcus quidem fidem de Pienna in uxorem accipienda in-

terpofuifle fafliis eflet, fcd ea conditione, fi confenfus patris accederer, re fallis illegi-

timis padis, Dianae, regi ex nobilis matronae contubernio natae, quae jam cum Ho-

ratio Farnefio d Caftri duce in e Hedini expugnatione inteifedo conjunda fuerat,

elocatur.

XVII. Altera lex in fpccicm fevera, fcd qua impiis et abominandis paricidiis,

quae antea impunita, nunc etiam poft legem conditam nimis frequentia funt, poena

conllituta cft, poftulantc fenatu promulgatur v Non. Martias. Foeminac, quae viros

non habebant, ubi ex furtivo complexu conceperant, malo pudore territae, utero ce-

lato, ad extremum partus fere enecabant, geminato lcclcre famae confulerc fc exifti-

mantes ; et cnccatos aut in fterquilinium leu proftucmcm abjiciebant, aut loco pro-

fano defolfos perdebant ; atque ita ncccllaria lacri lavacri religione ac fcpulturac ho-

nore privabant. Quod fi quando res in judicium deduceretur, pudorem, quo minus

culpamVAR. LECT. • antea in Italia filio-familias licebat citra P. * edam dee

fi P.

INTERPR. • de Rentignj dr de CkmfefRt. *<fQ**rtn. « Jtaatu de Hj/j-vi», dite medeimifeileJe Piemet U jrunt. ‘Cefir*. •He/Jn.

TOM. I. 8 F

Digitized by Googlc

666 JAC. AUG. THUANICDIDLV1I. culpam confcffac cflent, caufatac, mortuos fc enixas dicebant} et ita, deficientibus

HenricusU. aliunde probationibus, debitam inhumano fcclcri poenam effugiebant. Nam judi-

cum in hujufmodi caufis incertae plerumque erant et vagabantur fententiae ; cum ad

mortem alii tanti criminis reas damnarent } alii, quod faepius accidebat, pronioribus

ad mifcricordiam animis, quacftionum violentiae fubjicicndas ccnfcccnt, ut vivofnc

an mortuos foetus enixae effent ex ipfarum confcflione conflaret:quam fi obftinato

animo ferrent, liberae dimittebantur. Igitur ea lege lancitum, ut, quae graviditatem

partumvc cclaffct, neque alterutrius tcftationcm aut de edito foctu fcu vivo fcu mor-

tuo proferret, fi cum lavacro juftifvc cxfcquiarum privatum probationibus conflaret,

de illa tanquam paricidii rea ultimum fupplicium fumcrctur. In nullum crimen ab

eo tempore feverius vindicatum fuit : ac, ne qua ignorantiae cxcufatio praetexeretur,

fententiis judicum femper additum cft, ut lex in inferioribus tribunalibus palam et

per plateas urbium publica praeconis voce promulgaretur, et per oppida ac pagos a cu-

rionibus coram populo diebus feffis recitaretur. Nihilominus nullum frequentius

crimen etiam hodie cft ; nec ulla fere feptimana abit, quin in claffc, quae de judiciis

capitalibus cognofcit, una plurcfvc tam horrendi flagitii reae producantur : adeo ma-

lus pudor in verecundo et impotenti fexu fupplicii terrorem, er, quod omni corporis

poena gravius cft, conlcicntiae morfus vincit. Sancitum et hoc anno a rege diplo-

mate Kalend. Maii ad » Villcriam in Retia fylva cmiffo, quodxvi Kalend. Junias in

fenatu recitatum cft, ut epifeopi et curiones aflldui ad fua faccrdotia effent, et ipfi de

rebus facris ad populum condonarentur, vel vicarios praeberent, qui eorum vicem

fungerentur } ni faciant, faccrdotiorum frudibus muldcntur:quod idem jam ante

Ludovicus xi fanxerat anno cio cccclxxvi, vi Eid.Januar. datis ea de re in b Plcfll-

aco fcccflu prope Caelarodunum Turonum litetis. Coadores etiam novi fingulis

diocccfibus creati, qui id tributi, quod l cio peditum ftipendio cxlolvcndo penditur,

tum decumas c faccrdotiorum frudibus in aerarium conferri folitas, itemque extra-

ordinarii vedigal is quodcunque genus exigerent, lege apud rationum regiarum prac-

pofitos, et «curiam illam quae de tributis et indidionibus jus dicit, perlata prid.

Non. Jul. Item iv Non. menfis infequentis lex in fenatu recitata cft, et in ejus

commentarios relata, qua rex in eundis pracfidialibus curiis, quas ante fexennium in

fingulis praefeduris inftituerat, praefidem creat, et curiis iis judicia fine appellatione

de praediis aliifquc rebus immobilibus, quarum reditus annuus haud amplius l fran-

cicis acftimarctur, de mobilibus ufquc ad cid francicos attribuit} jam tum fpccic ae-

quitatis patefada ad publicorum munerum nundinationes peffuno exemplo via, et

communicata honeftiorum titulorum inferioribus magiftratibusdignitatc.

XV11I. “Abstulit hic annus aurei illius facculi, quo P. d Bembus, A. c Nau-«erius, B. f Egnatius, H. l Fracaftorius aliique cjufdcm melioris notae viri in Italia

floruerunt, litcratorum fere ultimum, Joannem Baptiftam ^Ramufium, Pauli jurif-

confulti filium, ut linguae Graecae Latinacque ac feientiarum omnium peritiflimum

fic negotiis gerendis exeteitatiflimum } in quibus explicandis rara folertia meruit, ut

fenatus Vcncrus ejus opera totos xliii annos in graviflimis reipublicac negotiis ufus

fit, tam in feribae munere quam in oratorum ad principes diverfis temporibus miflo-

rum comitatu. Hujus diligentiae debemus collcda ac digefta variarum navigatio-

nuni volumina, quas et praefationibus dodiflimis interdum illuflravit j et in primis

philofophica

VAR. LECT. • iwj* > Bfl. Eomnfit th- haud hinc longe narum. Atnafacui mulca cGrac-tujut k<» ponuntur (rnarntia. Abltulit hic eo magna fidei er desanuae laude verat; ei ienex,

annus duos iniigneu linguae Graecacct Latinae pro- relido Pompilio filio pasemarum vimitum aemulo»

feflores, qui diu itugua auditorum frequentia Bo ibidem dcccfiic PDo.f. uLt JejaitmCarr^ ,/*-

rvo-.iiac docuerunt, Romulum Amaiaeum Forolivi- rrnm, plenius i* libro dtamfotixt boj ,s xofirai £.£.

enfcm, et Sebaftianum Corradum Regio Lepidi timt datum.

INTE R P R- * Vttiitrt Cofle-de-retr.kIt Pltjps prfs Tturr. * Ctuf det Aldh. * Btm-o. ' Navartn

• « FrtcaJIorit.6 Ramufit

HISTORIARUM LIRXJX.philofophica dc Nili incrcmcnroad Fracaflorium ob ftudiorum ftmilitudincm con-

jun&ifljmum amicum diiccptationc, a veteribus plcrifquc agitata, a paucis hodie in-

'

tellecia. Scripfit praeterea, fcd imperfedum reliquit, dc fluxu et refluxu maris trac-

tatum > materiam multis tentatam, fcd in qua nemo adhuc fecit faris. Provedademumaetate mi irionem a bene merita dc fc rcpublica impetravit, et * Patavii, ubi fenelhitis

nidum pofucrat, annos natus lxxii ultimum diem clauflr. Corpus inde Vcnctias

tranflatum, et ad Sanftac Mariae Hortcnfts lepultum fuit. Hoc cxcuntc anno Vene-

dis jam fenex obiit Nicolaus Tartalca b Brixianus, infigni dc numeris et menfuris in

vi partcisdiftributo opere et aliis ad Euclidem feriptis editis clarus i qui multa in eo

genere a Luca c Brugenfl monacho folertiflime inventa illuftravit, multa correxit, et

Hieronymi Cardani aemulatione varias quaefliones ingeniofe pertractavit $ ita tamen,

ut pradici numerorum calculi, quiinufu inter negotiatores verfatur, majorem fem-

per rationem habuerit. Antea Petrus Nannius, d Alkmariac in Batavis natus, « Lova-

nii, ubi diu in 1 Buflidiana fchola Graecam Latinamque linguam magna eruditionis

non vulgaris laude profeflus fuerat, multis ingenii fui editis monimentis, quibus rem

litcrariam multum promovit, ultimum diem claufit xn Kalend. Sextii, cum vitae

annos cum facculo numerarer, in primaria urbis aede cum honorifico Sigifmundi Fri-

dcrici Fuggeri elogio fepultus. Huic in munere fuffcctus cft Cornelius Valerius,

8 Vetteris itidem in Batavia natus, qui magna ingenii et elegantis in omni icicntiarum

genere dodrinac laude floruit ufque ad annum hujus facculi lxxviii, quo vitam cummorte commutavit. * Poft Nannium Vitus Amcrbachius, h Wendingae in Baioaria

natus, in Academia* Ingolftadicnfi philofophiae profeflbr, feptuagenarius Eid. Sep-

tembr. ad Deum migravit. k Salmonium Macrinum, 1 Julioduno natum, qui hoc

anno domi fuac fenio plane confcdus fatis conceflir, ne nunc filentio praeteream,

poeticae ftudium, cui primos adolcfccntiac annos confecravi, apud nos anrc ipfum

fere ncglcCtum, facit. Is, cum fub Jacobo m Fabro Stapulenfi prima difccndi funda-

menta jcciflcr, protinus ab Academia Par ificnfi ad erudiendos Claudium et Honoratum

" Renati SabaudiTendae comitis filios evocatus cft, unde illi paruit ad aulam aditus,

atque adeo ad ° Bellatorum, qui tunc meritis fuis praecipuum apud Franci fcum gra-

tiae locum obtinebant, amicitiam, ccjoannis Bcllaii cardinalis in primis; cujus ad

cum multa carmina inter lyrica, quibus potiflimum Macrinus cxcelluit, hodie legun-

tur. Ex lyricis autem illis praecipue laudantur, quae coclibis vitae pertaefus cum dc

uxore ducenda cogitaret in p Gclonidis fuac caftiflimos amores lufir ; ex cujus portea

matrimonio pulcherrimam fobolcm fuftulit, primitiafquc ejus Charilaum nihilo pa-

rente in poetica inferiorem, fed longe linguae Graecae cognitione fuperiorem ; qui,

Cathatinac Hcnrici tunc Navarrac regis fororis praeceptor a matre datus, in tumultu

Parificnft poftea cum permultis aliis indigna morte petiit. * Circa haec tempora et

fatis conccflit Angelus, Caninius Anglarcnfis» vir linguarum non lolum Graecae ee

Hebraicae fed Syriacae et aliarum Orientalium rara et exquilita cognitione infignis j

iis perdocendis diu in Italia, Veneriis, Patavii, Bononiae, Romae atque in Hifpania

vagus : demum Andreae Duditii Pannonii, cujus illuftre nomen in literis et ob lega-

tiones ab eo obitas poftea fuit, adolcfccntiac admotus, Lutetiae Parifiorum docuit ; ac

poftrcmo in familiam GuL r Pratenfis epifeopi Clararaontani migravit, et in Arver-

nis finem (ludiis et vitae fecit

XIX. Non* folumcladibus et mortibus, fcd et novo morbo,quo innumeri, praecipue

in

VAR. LECT. • Dr Viti Amerbaebii morte 155+ P. D.o.f. d.

narratio derfi

P D.o.f. A. y Cetera , nfyne adbujut bbn finem , drfunt P.D.o.

e Hft Angeli Caninii tlogium legitur fub amo * folucn mortibus clarorum virorum, fcd et D.f.

INTERPR- * Padova. b da Brefda. 1 de Bruget * Atkmar. • Lonvaru. f a Bullidio funda-

tore ; five trium linguatum, vulgo Drictorgen. * Oudewter. * Wendmgen en Baviert. 1Ingolfiadt.

k Sahuon Matrin, vuLgo Mitren. 1 Londnn. !e Fevre dBfiapltt. " Ren/ de Savoie , eomto de Tende.

• Ju BtUaj. t Gelo/tis. « Cenmo dAngbiari. ’ dn Prat, tviqne de Clermont en Anvergne.

667cionLvn.Henkicus li.

Digitized by Google

668

CI313LVII.

HenricusII.

JAC. AU G. THUANI, &c.

in Hifpania; abfumpti funt, funeftus hic annus fuit. Punrticulari febri nomen fecere*

maculis, quae tamen longe a papulis cfflorcfccntibus in purpuratis febribus differunt.

Ea, prifeis incognita, ex genere putridarum, maligna, popularis, et cum pede cog-

nationem quandam habens ; neque tamen omnino pcftifera contagione ferpens, fed

ea tantum, quae per contartum aut fomitem fit, non etiam per afpirationcm, aut e

longinquo » in nulla certa parte aut humore femina habens, fed pro variis hominum

temperamentis, nunc in bile, nunc in pituita, nunc in melancholico humore haere-

bat, ut Aloifio * Thorco medico b Placentino vifum cft }nam alii aliter fcnfcrc. Cum

hoc anno faeviens magnam ftragem Hifpaniac dedilTcr, mox refrigerare ac mitigari

coepit ufque ad annum cioiDLXXi poft quem rurfus, conferto bello Granatcnfi,

priftinum virus rcfumpfit, et ad hominum perniciem repullulavit, ut Europaeis, ficuti

Cypriis et Afianis, ab eo tempore farta fit familiaris. Eandem febrem, quam Flo-

rentiae c Pctcccias dicunt, pcfti violentae, quae fuperiore anno in Tyrrheno mari et

adjacentibus civitatibus graflata cft, fucccffifle in Italia feribit Joannes Bapt. d Hadria-

nius, lividis maculis ea correptorum inferta corpora memorans, nihilquc apefte ipfa

differre, nifi quod contagione non ita noxia eflet.

I NTERPR- * de T*r*- * d* Piatttnu. ‘ Peteccbie. * Adritni.

jA C O B I

Digitized by C

JACOBI AUGUSTI THUANIHISTORIARUM SUI TEMPORIS

LIBER VIGESIMUS*EPITOME.

CIIIRIF10RUM reliqua ufque ad Abdalam,qui imperium

in fuafamilia firmavit. Buayoms cum clajje Lujitana in Mau-ritaniam expeditio. A Salaraifio Chriftiana clajfis difiurbata s

qui mox converfis viribus Buaponi contra Mahametcm Schirifium

praejiofuit. Adverfa Schirif/pugna » et Buapo Fejfae utriufi

que potens. Tenontum Veiescii Turei fraude invadunt : ac di

•

verfa parte 'Tafiletum Hametes Schirififrater occupat ; ubi obfejfusfefliofquefra-

trifupplices dedit,quos ille defetlionem veritus moxjugulari imperat. Indefelici

cum Buaconeproelio congreffus, pofremo plenam vifloriam reportavit , debellatis et

exfiintlis adverfartis, et Fejfam nullo negotio recuperat:paulo poji Septembri menfe

Proditione aTurcis,quos penes fe habebat, cumSufam tenderet, infidiofe occifus,cutn

xxxvi i annosjam regnajfet. Hazen percujfor haud diu fuperfuit, caefis quas du-

cebat copiis, amijfaque praeda , et ipfc interfetius. Abdala praecipuum ininifbrum

et fummum imperatorem habebat Halim Bucarum, qui morte Mahametis veritus

ne res turbarent, Ilametisjam nonagenarii nepotespoft filios occifos de medio tol-

lendos curavit, et iniis Mariemmae fororis filios ; quo fatio non tam ab hero Ab-dala gratiam meruit, quam cum Mariemma fe exitiabili odio implicuit

,quae, dijjl-

mulata injuria, fratri reconciliatur,et tempus opportunum natla Halim infigni

fraude Abdalae ita fufpetlum reddidit , ut eum de medio tollijuberet. Schirifiani

imperii amplitudo, opes ac robur. II. Caletenfis expeditio a Guifiofufeepta. Urbs,

pojlquam ccx annis ab Angits infcjfa fuerat, vi Eid. Janttar. dedita. Iccruspor-

tus et Gefforiacus pagus in Calctenfiagro. III. Guina expugnatur. IV. Conven-

tus Ordinum regni Lutetiae ; in quibus Carolus cardinalis Lotharmgus pro facroordine, Nivernius pro nobilitate, Andreas Gillarius Mortarius plebis nomine ver-

bafecit. Tricies centena aureorum cid ultro regi oblata. V. Rex Caletum pro-

ficifcitur, et loco 'Paulum Thertnum imponit. Herbemontium in Arduenna fylva

caJiellum a Nivertiio capitur. VI. In Italia, fuma de recepto Caletofparfa, Galli-

cis partibus additii infpem rerum novarum eriguntur. Contra Orbitellum irritus

conatus. Ferrarienfis late excurrit. Francifcus frater a Philippo ad nos deficit.

Tandem Ferrarienfis interventu Coftni cum Philippo pacificatur. VII. Adverfus

claffem Turcicam Tyrrhenum litus munitur. Genuenfes mijfis adTortam oratoribus

injuriam deprecantur. *Brijfacus,qui ad calumnias purgandas in aulam venerat

,

in provinciam remittitur. Suejfanus dux, Figueroae loco, lnfubribus j et Perafa-

nus Ribcra Neapolitano regno praeficitur. VIII. ‘Delphini et Mariae Scotae nup.

tiae magna pompa Lutetiae celebrantur. IX. Card. Lotharingi cum Ant. Perre-

noto Atrebatcnfi occulta Peronae confilia. X. Andelotus tunquam de malo fetia-

rio fufpetlus defrtur, et orefuoproditus in carcerem conjicitur, fujfeflo in pedita-

tus praefetlura Blafio Monlucio. XI. Francifcae Ambofianae ob Arafchotiifugamcaufa agitata ; et Joannes 1 Maneriuspraetor Parificnjis, quodlitemfuam feciffet,

• damnatus.N OT. * Muncrius propracior P»r.

J A C. AUG. TI-IUANldamnatus. XII. Thcodonis-villa a Guijio in Lucemburgico agro obfej/a et capta

,

dejiderato in ea obfidioneFetro Strozzio. XIII. ArIonium intercipitur. Lucembur-

gum ipfum tentatum. XIV. Guijius dum Viretonifedet, et Thermus, qui in Morinis

remgerebat, et Guijio adfe venientife conjungere debebat, 'Dunkerka interea et Ber-

gis S. Vinocicaptis ac direptis, utrique ijiterjeHamora occafionem reigerendaeamit-

tunt, et Thermus in reditu injigni ad Gravelingam clade adjicitur. XV. Tumultus

\Farifienjis,plebe ob pfalmorum vernaculorum cantiones commota. XVI. Clajfis

Angltca in ora Armoricana. XVII. Jo. Gulielmi Saxonis auxiliares copiae

in Gallia. XVIII. Fanum Audomari frujlra a Franc. Vindocino tentatum.

XIX. Francifcus Noallius regis orator dignitatisfuaepraerogativam/enatus Veneti

judicio retinet,quantumvis renitente Hi/pano. XX. Ad Sercampum in limite

locus deleftus, in quo delegati ab utroqueparte de pace agerent. XXI. Mariae in

Angliaet mox ‘Poli cardinalis fecuta mors. \Pauli iv /eventas in Cardmaleis.

XXII. Elifabetba Mariaeforori Juccedit. Ejusprocis a nobis impedimenta allata.

Ex Auctoribus,

Lud. Marmolio Carvajali, Ant. Errera, Fr. Rabutmo, Gul. Faradino, Gui/ii

commentariis, Flor. Roberteti Fraxinei item commentariis, Jo. Bapt. Hadrianio,

LucaContili, Lud. Becatello, AHis curiae Fari/enfis, Bl. Monlucto, Lud. Guic-

ciardino, a Gul. Camdeni Elifabetbae annalibus, Jo. Serrano, Jo. Flacio veHig.

Curiae F. F. Onufrio Famiinio, Regis literis, F. Jujliniano.

LIBER VIGESIMUS.E IC longa ac molcfta narratione fatigatis liceat paululum

levandi animi gratia ad externa dcflc&crc, et a trifti re-

rum noftrarum cogitatione ad laetiora, ct quae minus, ut

elonginquo, laedant, mentem abducere: ct, quoniam

de Mauritaniae utriufquc regnis ac ^ Schiriftorum, qui ia

iis regionibus rerum poftea potiti funt, initiis jam libro

vil multa diximus, confcqucns videtur, ut, quando im.

perii melioris Africae partis in ea gente fundati tempus ia

hunc annum incidit, coeptam narrationem ab eo anno, ia

quo defivimus, nunc continuata ferie repetamus. * Bua^o b Auguftam Vindelicorum

ad Cacfarem profectus, ut oftendimus, ct cum Philippo in Hifpaniam reverfus, nec

multo poft c Bucari adventu ct Fcflanorum quorundam lireris monitus, ut copias,

quantas poflet, propius Velczium admoveret, ubi nihil fpei in Hifpanorum praefidio

videt, adLufitar.orum opes animum vertit : acccptaquc a Joanne pecunia, Lufirania

folvit anno hujus facculi LUI, ct, ad portum Alhuzcmcnfcm appulfadaflc, cxpofi-

tifquc in terram fuis, cum vicinorum locorum barbaris, ac'Botoiac in primis vallis ct

f Gomcrac montium, ad manus venit. Dum confligitur, fdrte accidit, ut 6 Salarai-

fius SolymaniTureorum imperatoris nomine h Cacfarcac *Juliae praepofitus, alioqui

Schirifiorum potentiae infeftus, ex freto Gaditano rediens illae cum xvm navigiis

egregie inftrudis pcrtranfuct. Is, animadverto Chriflianorum naveis in co portu

(lationem habere,cum iis fub vcfpcram coepto proelio ct node infequenti conrinuato,

tandem mane vittor totadafle potitus cfl, Bua^onc elapto i qui cumdc Salaraifio

conquereretur,

VAR. LECT. • Rob. Cononi commentariis * Qicrifioram ££•<». fd-

non editis. Ed. R. Sttpb. .F V o

INTERPR. * Bubafou. * Augibtrg. 5 Multj Bucar. * U pars Albutemas. • Battia. • Is <?»•

mra. 1 SaSh-Raii. k Algcr

.

Digitized by Coog[j

HISTORIARUM LIB.XX. 671

conquereretur, quod fe contra Schirifium bellum gerentem intcrpcllaflet, ille viciflim CDIDLVILBuaqoni verbis accrbiflimis improperavir, quod ope Chriftianorttm Schirifium Henricus IU

quamvis communem hoftem oppugnarer, cum Tureorum vircis ad manum haberet,

quibus, falvo decore ac confcicntia, honeftiusae tutius ad eam expeditionem uti po-

tuiflet. Tandem Cacfaream, accepta a Salaraifio fide, profedus Bua^o non (olum

Chriftianos omneis pretio perfoluto redemit, fcd et cum eo convenit, ut accepto xldierum Aipendio, videlicet cid aureorum in fingulos dies, pro cujus folutionc fide-

jufiores dedit, ipfc cum Tureis auxiliaribus expeditionem ad » Feflam recuperandam

fufe iperet ;quae fi caperetur, thefauri ejus omnes Tureis cederent. His ita conven-

tis, Salaraifius cum 1v eid a peditum et xii tormentis inftrudis b Trcmcccncm venit

;

cui fe in itinere conjunxit e Amar Dubudenfis provinciae dynafta, qui Mclillam fe

contulerat, ut fua a Schirifio occupata Turconmi ope recuperaret. Tunc Malia-

metes Schirifius longe aberat, cum barbaris d Derenderenfibus bellum gerens;

qui,

intcllcdo Salaraifii Feflam petentis adventu, eo magnis itineribus contendit; coi-

lcdafquc undique copias « Teflaram praemittit, in confinibus Feflani ac Trcmeccni

regnorum fitam, ac juxta oppidi muros, quos tranfituros Tureos feiebat, caflra meta-

tur. Ibi L amplius dies commoratus, deficiente commeatu, quod a f Naccro et Ma-hamctcBuatjonis filiis, qui fe ad b * Malagorae vicinos monteis muniverant, huc illuc

difeurrentibus pabulatores ac reliqui mercatores interciperentur, impofito Teflarae cC

militum praefidio, cui h Mulucum praefecit, inde in interiora fe recipere coadus cft.

Schirifii difccflum paene antevertit Salaraifius; ad cujus adventum Tcflarcnfcs inco-

lumitatem Muiuco ac praefidiariis padi deditionem fecere* Loco cc Tureorum

praefidio firmato, Salaraifius, qui peditatu pollerer, per loca montofa et afpera Feflam

verfus iter habuit, ne abnumerofo Schirifii equitatu, qui per plana incedebat, infcfta-

rctur; atque intereundum Abdalam, qui ultimum agmen ducebat, inangufliis op-

primit, omnibufquc impedimentis ac bellico apparatu exuit, ut ncccflc fuerit Schiri-

fio patri continuato nodem proximam cum dic fcqucnti itinere Feflam retro cedere,

et civitati fe includere. Inde Salaraifius ad ripas Ccbu fluminis caflra ponit. Quodubi vidit Schirifius, Feflanorum fidei diffidens, ad Tureum mittit, et fe proelio cum

ipfo dimicare paratum oftendit, ncccfiitatc potius quam confilio ad id indudus

:

quippe id Feflanis juris eft, ut, fi hoftis cum jufto exercitu tertio ab urbe lapide caflra

promoveat, nec Feflae rex viribus par fit ut cum eo certare poflit, liceat oppidanis

citra perduellionis crimen dededitione pacifci: quod ab ipfis Fclfac regibus conccf-

fum Feflanis, qui opulentam civitatem, dum vana fidei oftentatione tueri fruftra co-

nantur, praedae ac direptioni exponi minime aequum exiftimaverunt. Itaque, capto

ex ncccflitate confilio, Schirifius in hoftem fatigatum et huc illuc difpcrfum impetum

facere conftituit 1 deledifque ex omni numero viiicid i Sufianorum equitum, urbe

exit : cumque in fufpicioncm veniflet, clandeftina confilia in fuam perniciem ab

Hali Tureo, ftipatorum corporis, qui omnes Turei erant, praefedo, iniri, cum pro-

tinus fccuri pcrcuflir. Edudo in aciem univerfo exercitu, in quo ad lxxx cid equi-

tum erant, in viaDubudenfi caflra metatur, eo confilio, ut Salaraifio traniitum inter-

cluderet, aut in vadi tranfitu occupatum funderet:quod eo fibi facilius perfuafcrar,

quod eadem belli ratione ante aliquot annos regem Feflae ad kBuacubam a fe levi

negotio dcbcllamm meminiflet. Praemifli *vm cid equites Sufiani, ad ripam ufquc

fluminis, cujus tantum fpatio acies utrinque difterminabantur. Quo animadverto,

Salaraifius, qui omnino vadum tranfire in animum induxerat, mox xii tormenta

contra Schirifii turmas dirigi, et eodem tempore fingulos equites, feloppetario in

tergumVAR. LECT. • peditum 4rep. D. f.d. et * ergo vinco illi equites Sufiani, quos dixi,

Ed. G'h P.P o.f.

INTERPR. ‘ Fer. > Tremefen.4 Mule/ Am.ir, fefatur de Dnbudu. * Dertndtren. • Tetar.

f Muky Nacer. « b Melece. 'ceuxdeSas. k BuMiuit.

N OT. * Mataganc Piet-

Digitized by Google

672CP10LVII.

Henricus 11.

JAC. AU G. THUANItergum affumpto, vadum intrare jubet. Dato ftgno, Turei tanta alacritate irruunt,

‘ut dum Schirifiani tormentorum difplofionc infcftati oppofito tumulo paulum fc

fubducunt, incolumes fere eundi in ulteriorem ripam evaferint ; ubi ftatim munitis

caftris» tota node in armis fuere. Poftridic Schirifius eundas copias in aciem educit,

atque in ni agmina partitur: et Abdalam cum eorum uno» Dardubagum viculum,

qui viae regiae imminebat, infidere jubet: ipfc in altera viae parte loco plano cum

uno item agmine confcdit : tertium in media via collocatum, duda folia, quae

tranfvcrfa ad utrumque pertingebat j in caquc xii machinae bellicae difpofltae funr,

b Salaraifius contra fuos in u agmina dividit,quae circiter xiicid hominum faciebam,

majorem partem fagittariorum} quorum alterum, quod in prima acie (labar, Bua$oni

ct c Dubudenfi dynaflac attribuit, dato negotio, ut d Zcphcrum verfus tenderent, eo

confilio, ut, cum feiret Schirifianos locum illum obllinate defenfuros, coque quam-

primum omni alia re omifla ituros, ipfc interea Dardubagum praefidio nudatum oc-

cuparet, et ita fibi viam ad interiora regni aperiret, qua, quod afpera et confragofa cfc

fet, ab equitatu, quo Schirifius abundabat, damni nihil accipere pollet. Nec conli-

lio eventus defuit. Nam, dum Sufiani ad Zepherum defendendum contendunt, Sa-

larailius cum feloppetariis fuis Dardubagum occupat, accepto aliquanto damno in re*

dirn a Sufianis iter Accientibus, et tormentis m amiflis. Tum, figno pugnae dato,

cumincocflcnt ut utrinque concurrerent, Schirifius, animadvetfo Tureos flipatores

minime idus intendere, defedionem veritus, ipfos fubfifterc, et ejeratos, ficcosqui

a Chriftianis facris ad dcrcftandam fedam deficiunt vulgo appellant, praeire jubcr.

Sed fera erroris emendatio fuit:quippe Turci flipatores, impulforc « Caragardio Ma-

laccnfi ipforum praefedo, praetorianum Schirifii vexillum rapiunt j coque dejedo

atque ita figno fuisdato, in ejeratos impetum faciunt} occififquc ex iis plcrifquc, ce-

teros in fugam vertunt. Eodem tempore Salaraifius tormenta difplodi impetat } et,

undique concurrentibus ex locis editis in Schirifianos jam dilpalatos Tureis, ipfc Ma-

hametes, antequam omnino circumveniretur; aflumptis fecum { Marochcnfibus cc

Sufianis, Peflam novam verfus iter ingreditur. Nara Feflani jam aufugerant, et ad

Feliam veterem fc receperant ;quos infccuti Turei, fervatis femper ordinibus coque

tardiore gradu, portae advcrfac fuccclTerc:quibus plcriquc ex liua^onis amicis, Schi-

rifio relido, fc adjunxerunt. Schirifius, ubi Feliam novam venit, ftatim Abdalae,

ut cum equitatu Feflam veterem occuparet, imperat: nec fegniter ille parentis jufla

cxfccutus cft ; difplofifquc praeter opinionem in Tureos tormentis eunda quafi ad

obfidionem fuftinendam parata oftentavit. Qua re indignatus Salaraifius graviter

Bua^oni fucccnfuit, quafi ille urbis potiundac fiduciam temere conccpiflct. Itaque

Bua^o, ne vanitatis argueretur, id praetorianos a Salaraifio petit > et cum his impetu

fado ac refradis portis civitatem irrumpir, Abdala, qui oppidanorum fidei diffiderer,

per pollicum clapfo, et inde Feflam novam ad patrem transfugiente. Nec fibi in

tanto periculo defuit Mahametes : fcd mox, s Bucaro Halis filio ad portas cuftodicn-

das conftiruto, palatium intrat, et gynaeceo omni edicit, ut equis infccnfis unaquae-

que cum expedita fupellcdile faluti confulcret : ipfc veredo pernici vedus, fumpto

dypeo et ftrido cnfc, per pollicum urbe exir, expolitis ad praedam thefauris, qui

maenam partem ab ipfis Fcllanis eo dic direpti funt. Bucarus vero urbis praefidio a

Schirifio relidus, ubi herum in tuto ede intellexit, de deditione cum Salaraifio agere

coepit ; et fecuriratcm fibi ac Fcllanis padus urbem Tureis aperit. Tureus, utraque

Fella potitus, a h Ladaclc, ’ Zarahonio et* MahamctcBarrafio, praecipuis regni prac-

fcdis, Buaqoni admodum infeftis, qui cum in occulto Chriftianis favere caufabantur,

perfundis, Bua^onc in carcerem conjcdo, ex illorum confilio 1 Merinium Oataci filium

regem rcnunciari jubet. Mox, fparfa de caede Bua^onis fama, ad fcditioncm verfi

Feflac

INTER PR- * DarJubat. b Salb-Raif. ' Dtbuia. * Zefero. • Ctragutrdi Jt Ma/aga. 'ttuxde

Maroc. i habear bt» AU. h Laadtl. ‘ Cace* ZaraUxi. k Mmlej Mabomet Uarrax. 1 Mtrtm Oataci.

.Digitized by Googk^

HISTORIARUM LIB. XX. 673Fcflae veteris oppidani. Cum tumultuandi finem nullum facerent, produdus Bua^o, CI3I3LV II,

ut eum in vivis adhuc efle appareret : fcd, cum ne fic quidem quicfccrcnt, folo af- Henricus 1L

pedu quafi, larvae aut fpedri alicujus minime contenti, tandem libertati omnino

rediturus ed Bua^o, er, rejedo Merinio, a Salaraifio, quamvis invito, Feflac rex

conditutus. Salaraifius inde Bucarum Halis filium Marochum ad Mahametem Schi*

xifium ablegat, fpecie permutandorum gynaeceorum, Bua^onis quidem quod Sufis

reliquerat, et Mahametis, quod, capta Fefla, in Tureorum poreflatem venerati re

vera, ut Schirifium ad recuperandam Feflam incitaret, et, fi quidem eam expeditio-

nem fufeiperet, de fc fccurum efle juberet, quafi minime auxilium Bua^oni in pofte-

rum fubminidraturo. Ita Salaraifius, impofita Feflanis poena unciae argenti in fin-

gulasdomos, quod contra Tureos arma fumpfiflcnt, exuviis et ingenti praeda onudus

tanquam triumphans * Cacfaream cum fuis revertitur Kal. April. cum xl dies in ea

expeditione confumpfiflet. Nec multo pod b Penonii Velczii praefedus arcem in

Mahametis Buaqonis filii potedatem tradit ; quam mox ab eo Salaraifius repofeit

:

verum ille, conrrariam filii voluntatem caufatus, cum initio tcrgivcrfarctur, Tureus

ira accentus cJahaiac, qui piraticam cum xv biremibus in eo tradu faciebat, negotium

dat, ut quavis ratione locum occuparet. Is igitur interceptum forte Mahametem,

dum extra Penonium deambularet, tam male et indigne habuit, ut eripiendi fc ex

immanis hominis manibus nullam expeditiorem viam putaret, quam fi Penonium

redimendo fc ei traderet. Ita Turei Penonio potiti funt, et eo ufquc tenuerunt,

donec paucis pod annis altera expeditione Philippi aufpiciis fub Chridianorum po-

tedatem venit, ut deinceps dicemus. Pane alia Schirifius filio, qui d Mcchincm te-

nebat, imperat, ut, oppido relido, reda Marochum ad fc contenderet:quo mox illo

dilcedcntc, profedus Bua^o Mcchincm occupat : eamque occafioncm Hametes Schi-

rifii frater ulcifccndarum veterum injuriarum opportunam ratus, cum iis, quas po-

tuit, copiis Tafiletum petit ; coque loco, ab oppidanis libenter exceptus, citra fan-

guinem potitur. Schirifius vero, acceptis per Bucarum Halis filium fccrctis Salaraifii

mandatis, de Feflanorum flatu certior, copiarum fuarum partem Abdalac attribuit, ut

eas contra Bua^onem duceret: ipfc Tafiletum cum altera pane proficifcitur. Ab-

dala, aflumptis fecum e Arrhamenenfibus inter Arabas opibus, potenti gente et bellica

laude clara, Feflam refla tendit : ibique obvios habuit Naccrum et Mahametem,

quorum ille nothus, hic legitimus habebatur, a Bua^onc parente cum exercitii miflos.

Sed, orta inter cos aemulatione, Mahametes, pravis confiliariis ufus, dum vidoriac,

quam male fana fiducia jam devoraverat, decus ad fc unum contrahere fperat, copias

a fratre dividit, et, temere inLufiranos in infidi is collocatos praecipitans, funditur ac

fugatur. Quo animadverfo, Naccrus, proditionem fufpicatus, ftatim conclamatis

vafis Feflam fc recipit. Plus damni hominum opinione quam re vera acceptum ed ea

clade 5 quam mox Bua^o diligentia fua farcivir. Nam, protinus cdudis copiis, nihil

territus et conferto cum Abdala proelio cum vicit, et fugientem Marochum ufquc in-

fccutus ed, occifis fere eundis auxiliaribus ex Sullana regione addudis, quibus Schiri-

fius Trcmcccncn provinciam habitandam conceflcrat. Id anno lv hujus facculi ac-

tum. Interea * Mahametes Hametem fratrem Tafilcto inclufum obfidebat * ubi cumde Abdalac filii flragc intcllcxiflct, nihil cafu turbatus afluto et tempori accommodato

confilio rem didimulat ; et, contrario omnino rumore fparfo, quafi Bua^o debellatus

et omni ope deditutus Penonium confugiflct, Abdala vero vidor jam Feflam tene-

ret, eo dcfpcrationis Hametem adegit, ut filiis fuis audor fuerit, quando fpesomneis

in Buat^onis jam debellati opibus hadenus collocaflcnt, ut fuppliccs patruum adirent,

et ad pedes vidoris provoluti atque incolumitatem padi mifcricordiam ejus implo-

rarent.

VAR- LECT. • Mahametes Cherifiiu P. D.o. f.d.

INTERPR. * Afctr. * Peno* Jt VtUx. c Jahaia. * Mequrnrz. * Ut Arabtt dt Arrabtmtud.

Tom. L 8 H

Digitized by Google

6?4 JAC. AU G. THUANIC1D1DLVII. rarenr. Ira Hamctcs cum filiis, oppido rradiro, in Schirifii potcftatcm venit, in

I»folitarium locum religione ftcrum mox relegatus. Tum, impolito Tafilcto praefi-

Hbnricus.^ viahametcs, et abducis fecum Naccro et Zidano fratris filiis, •Garqjiium cadra

promovet, ea parte in Feflanum regnum ingreflus 5 vcritufquc, ne, fobrinis fuperfli-

tibus, aliqui motus ex caoccalionc orirentur, cos quamprimum jugulari imperat.

Progrcllulquc fanguinaria admodum pugna cum Buagone conflixit, quae diuturno

bello tandem finem impofult. In ea Maliamctcs Bua<jonis filius, qui primam aciem

ducebat, tantum virtute fua effecit, ut cum iv cid Arabum, funima vi in Schirifianos

impetu fado, occifis (Herifque ex Marochenfibus, obvios quofquc fuderit. Sed, rc-

flituto a Schirifio certamine, cum Feliam non eandem virtutem praedarent, ipfcfcn-

fim cedere, dcin labare acies, crcfccntibus interca * hodis animis:poftTcmo Buaqo

fortiter ut in extremis cum Naccro filio pugnans, accepto in femore lanceae i&u, ex-

animis concidit:quo confpcdo, confedim omnes qui ab eo flabant in fugam verfi

:

Naccrus ad proximos monteis cum paucis fc recepit. Mahametes, Feflam cum l equi-

tibus ingreflus, ubi civium animos tepere vidit, urbe exit, et cum fratre, cui fc con-

junxerat, b Mechincm et Salam venit j ubi confccnfo mercatoris Chridiani navigio,

cum oram Hifpaniac legerent, ab c Armoricac noflrac piratis capti funt. Bucarus,

qui cum Buaqonc proelio interfuerat, d Trcmccencn et inde e Cacfarcam contendit j

ibique paulo pofl pedilentia cxflin&us cd. Ita Fefla nullo negotio recuperata, Schi-

rifius, relicto in ea Abdala, f Marochum proficilcitur, de R Derenderenfibus barbaris,

qui toties rebellaverant, ultionem fumprurus. Sed cum res ex voto non fucccdcrct,

potentioribus illis populis, quam ut exiguo tempore debellari poflent, Hamerem fra-

trem, cum filiis ac nepotibus, qui fupcrcrant, fub cudodia ad fe venire jubet ; et,

quafi pacatis rebus ad foliras libidines revolutus, uxorem novam more fibi folemni

ducere condituit, quippe hornotinis fere ufus conjugum amoribus. Eo confilio cumcio cc Tureis flipatoribus, equitatu nuracrofo, aflumptis duabus filiabus, inviam fc

dat, h Sufam verius tendens:quod ilii iter fatale fuit. Nam cum, Salaraifio paulo

ante mortuo, Hazen, Hariadeni 1 Ahenobarbi filius, Cariarcac, quam cum regio im-

perio ipfius pater tenuerat, impofitus edet, ifque lufpcctam maxime potentiam Schi-

xifii haberet, cum cognomine libi homine latrociniis et homicidiis infami ultro ope-

ram fuam deferente agit, ut Mahametera quavis ratione de medio tolleret. Ea menteHazen, quafi a Cacfaricnfi rege ob acceptam injuriam profugeret, cum xx conjuratis

per Trcmccencn itinere facio, nuilamora intcrjc&a, k Feflam venit j ubi ab Abdala

Tureorum genti infeflo, caufa adventus ejus, utiiilam praetexebat, cognita, ulterius

ad patrem contendere jubetur, apud quem procul dubio infummo honore futurus

cflct. Accidit vero, ut fub tempus Sufianae AIahametis profedionis Marochum ve-

niret, ubi a Schirifio honorifice exceptus flipatoribus fuis praeficitur. Eam occafio-

nemnadushomo facinorofus cum Tureis clam agit, jam Mahameti infedis obnonfoluta per integrum annum flipendia, et injuriofe a Bugumeda Schirifii quaedore ha-

bitis j cumque iis de Schirifio capiendo aut, fi alitet fieri non pofler, de medio tollen-

do, fpe thefaurorum ejus diripiendorum fada, confilium init. Quo fa&o, tutum ad

Trcmccencn receptum flexo per 1 Numidiam itinere efle dcmonflrat. Profpcrum

initium res fortita cd ; non etiam finem, ob fucccfliim infolentia inflatis animis et

proinde ad providenda pericula fegnioribus. Cum ergo Schirifius ad locum in monte

Atlante ra 1 Agnclium didum veniflet in Bibonac angufliis, per quas Marocho Taru-

dantum tendentibus neccflario tranfeundum cd, Turei deledi quafi ad cum falutan-

dum, praccuntc Hazenc, cum cum ante praetorium offendiflenr, Bugumeda illo, de

quoVAR. LECT. • hofti P.D. o.f.d.

INTERPR. * Garrii*]. * Mtusrintx <$* SaU. • Bretague. * Tremeje*. • Afar. * Morat.1 crux de Detendere*. * Sus. 1 Bariarejfa. * Fex. 1 BsleJulgtrid. m Afati.

N OT. * AgueLium Fut.

Digiti?ed by Google

'

HISTORIARUM LIB. XX. 675

quo diximus, ct altero Lufitano ejeraro tantum ftipatum, Hazen ftringit gladium, et CPIQLVII.

vertenti terga Schiritio, ct folo, dum praecipitantius aufugit, titubante gradu forte Henricus II.

afflicto, poplites fuccidit : mox alii conjurati fuperveniunt, et jacentem iftibus tranf-

figunr, Bugumeda interca fuga clapfo, ct Lufitano folo pro hero fortiter pugnante j

qui inibi tandem a fociis occifus eft. Hic exitus fuit Mahametis Schirifii, qui, inge-

nio et animi in periculis praefentia, an perfidia ct crudelitate infignior fuerit, ambi-

guum reliquit j fummo tamen fuorum, exaftam ejusin adminiftrando principatu fo-

lertiam fulpicicntiuni, defiderio exftincti, cum ad longaevam aetatem pervenifler, et

xxxvii annos regnafler. Id in menfem Septembrem incidit hujus anni. Mox di-

repti thefauri, ct captae Schirifii filiae in Hazenis potcftatcm devenere;qui, cxcufata

illius quafi tyranni ac proinde jure patrata caede, ct impunitate iis qui fc fcqui vellent

promifla, cum Tureis, quos penes fc habebat, Mauris ct quibufdam ejeratis continu-

ato per Sufianam itinere Tarudantum, quod * Odinanus Schirifii defundi filius, quem

alii Abclcm Mumenem vocant, tenebat, tendit : idque mox ab Odmano defertum,

cum arce ac rhefauris, qui inibi aflervabantur, occupat. In urbe erat Judaeusquidam

nomine b Gazius Muca, qui, relidis patriis facris, fc peftifcrac fedae addixerat, vindus

ob criminis fufpicionem, de cetero homo vafri ingenii et manu ac confilio promp-

tus;quem Hazen ftatim folvi imperat, ct fummum judicem in oppido confticuit. Is

confiiium dederat Hazeni oppidi a fc occupati feftinatis operibus muniendi, quo fc

contineret, dum auxiliares copiae c Cacfarca ac Trcmcccna adventarent. Dum Ha-

zen deliberat, xx circiter dies clapfi funt, five reficiendo militi, fivedum in confilio

capiendo haeret : tandem, cum pcrniciofum fibi a Judaeo confiiium datum putaret,

per vadas folitudines, ut hoftem falleret, ad iter fc accingit. Verum Judaeus, qui.

Tureo abeunte, nihil praefidii amplius in ejus opibus viderer, ut gratiam illorum,

fub quorum imperio remanfurus erat, aucuparetur, Abclcm Mumenem alterum ex

Schirifii occifi filiis de Hazenis difccflu certiorem facit; er, ut ad ultionem paternae

caedis animum adjiceret, rei facilitate dcmonftrata, hortatur. Illtf j&rfuafus, relido

MarochiHali Bucaro,cum vincio equitum contraTurcosvadit : cjufque rei nuncium

ad Abdalam fratrem mittit, qui tunc Fcflaecrat, ct exercitum cogebat. IpfcJudaeus in-

terea, dum fratres copias conjungerent,cum tumultuaria manufugicnreis eft infccutus,

ct undique circumventos ad unum fere omneis cecidit, receptis thefauris et Schirifii

defundi filiabus 5 confimilitcr ctTarudanto in fidem accepto, in quo Hazen paucorum

dierum regnum exercuerat. Secundum haec, fama de Mahametis morte divulgata,

Halis Bucarus-, qui praecipuam inter primarios regni praefedos audoritatem ob-

tinebat, veritus, ne ex Hametis, quamvis nonagenarii, ac ejus filiorum ac nepo-

tum, qui fupcrcrant, occafionc regni fucccflio turbaretur, ipfos, non expedato Ab-dalac imperio, jugulari imperat 5 atque in iis Zidani filios, quos ille cx^MaricmnuAbdalac fororc fuftulcrat

:quod ut regno fortafle falutare, ira ccrtiflimam perniciem

Bucaro attulit. Nam Mariemma poft viri ac liberorum necem, injuria diflimulara,

cum fc ad fratrem Abdalam contuliflct, ct apud cum fumma gratia pollerer, ad om-nem ultionis de Hali (umendae occafioncm intenta, hoc tandem aftu ufa eft. Injedo

de regni fucccftionc fermone, fcrupulum fratri movit, fi tunc temporis decederer, anfilius, qui unicus atque admodum puer erat, in regnum fucccderct : nam optimarumatque adeo ipfius Bucari aliam mentem cfle, qui fratri ipfius jam viro potius quampuero regnum deferri debere exiftimabant. Cujus rei ut experimentum faceret, fua-

fir, ut ipfc morbum fingeret, tum ad cum quafi mortuum Bucarus introduceretur, ct

ipfa cum Bucaro de regni fucccflorc colloqueretur : fic enim, quid Bucaro confilii ef-

fer, ex illius ore regem intcllcdurum. Procedit aftus. Nam, cum Abdala, veromorbo nec fimulato laborans, fc aliquot dies ab omni confpcttu fubftraxUTcr, Halis

MariemmamINTER PR. ‘ Multy Odmj». * Cazi Mufa * j4htr. * Marium.

Digitized by Google

676

CPI3LVTI.Hemkicus II.

JAC. AUG. THUANIMaricmmam adit, et dc regis valetudine pcrcunftatur : eo enim ftatures regni efle,

ut diutius de ea incertus efle non poltir. Tum illa Halim in conclave abducit, ubi

Abdala linteo tcQus, quafi jam cxfpiraflct, jacebat. Ibi voce lamentabili cum regemmortuum renunciaflet, et cadaver quafi digito oftenderer, Bucarum rogat, ut pru-

dentia fua efficeret, ne regnum a legitimis haeredibus ad alios transferretur, et Maha-nncti Abdalae filio jus fervarctur. Halis ad haec, Haud ea rerum facies eft hodie in his

regnis, Mariemma, ut per puerum adminiftrari poffint. Ut me Abdalae fide ob-

ftriftum fentio, ita pictas erga patriam de ejus quiete ac fccuritatc ante omnia cogitare

jubet. Eft regi frater matura aetate, regendo imperio par; huic regnum deferri et

regis filii in praefentiarum et noftra ac publicae tranquillitatis intereft. His didis,

cum fc ex palatio proriperet, Abdala, cervice creda et amoto linteo, ac fcipioncaf*

fumpto, nam adhuc ex morbo debilis erat, abeuntem revocat ; et, Haeccinc, inquit,

gratia pro benefadisproquetot in te cumulatis honoribus refertur, ut filio perfidiofe

fpoliato regni fpem in fratrem transferres ? Atqui vivo adhuc ego, tanto rempore

fuperfuturus, dum praemium ac poenam cuique pro meritis rependere et filio reg-

num firmare valeam. Quibus auditis, Halis, feu metu fcu pudore confufus, reda

domum abit ; fumptoque muliebri amidu, nulla mora interpofira, urbe exit, et ad

olcaftri pedem, velata facie, ne dignofccrctur, confedit, datofuis interca negotio, ut

quam primum eodem pernicem equum fibi fiftcrcnr. Dum expedat, equites a ve-

natu fefli meretricem rati eo advolant ; et, difcuflb velo, ubi Halim efle cognoverunt,

de fraude fufpicati, cum, ut erat, didimulato habitu ad Abdalam ducunt, qui ipfum

mox jugulari imperavit ; et ira luam ac Mariemmae fororis injuriam, quamvis de ea mi-

nime cogitaret, veterum Bucari meritorum immemor, praevalente recentis fadi apud

cum memoria, ultus cft. Nec multo poft, ne quid reliquiarum fupereflet, quod ad

otium et libidines properantem remorari aut interpellare pollet, Mahametem 1 Abdcli

Caderi filium propiorem fobrinum Mefquinac dynaftam, quem ipfc cum Lcla So-

phia fororis fili matrimonio junxerat, ob folam virtutis opinionem, et quod vulgo

acceptus eflet, interficiendum curavit. Ab eo tempore imperio a patre et avo parto

pacate potitus cft, late dominator et potens: ut cujus ditio utramque Mauritaniam,

tTingitanamac c Cacfaricnfem et majorem Numidiae partem, puta Gctuliam, et in

iis xiv provincias, complcdatur ; a‘ meridie d Liflo et e Una fluviis, ab ortu f Savo,

ab Septentrione et occafu freto Gaditano et mari Atlantico terminata. Militia ejus

lxcid equitum comprehendit, quibus ftipendia lingulis quatuor mcnfibus et pace et

bello dependit; videlicet xvcid ex gSuftana ac Darcnfi regionibus, ex Marochcnfi

regno xxv cn>, ex Feflano xxcid j ex quibus vcid illi, qui praetorianorum turmam

conficiunt, vulgo deliguntur. Peditatus vero omnis in ii cid ejeratisae cio aliis Su-

fianis feloppetariis, quibus novae Fcftac cuftodia committitur, confiftit;quibus et id

equites ex eodem ejeratorum genere adduntur; et, cum opus eft, etiam accedunt

Arabes et alii Libyes, quibus dictim ftipendia perfolvuntur. His fere viribus poten-

tiflimi in Africa a Schirifiis hoc facculo fundati imperii robur conflat.

II. Nunc rurfus, tanquam ex diverticulo, nobis feries calamitatum publicarum

redordienda cft;quam etft a laetioribus aufpicamur, mox tamen funefto exitu atque

adeodamnofa pace, quam domeflici motus regno exitiabiles deinde fccuti funt, clau-

demus. Coafto tandem exercitu, et ei pracpofico cum fummo imperio Guifio, con-

fultatum fuit, quo ducendae viderentur copiae; an ad recuperanda, quae proxima

acftatc amifla fuerant, an ad novam aliquam expeditionem. Nam ad exiftimationem

ac

INTERPR. * CaJtr. Ti*i«**« ab urbe Ti»gh hodie Tngtr. * Cstfrritwfs a Catforta,

hodie Ttguidtnt di&a- * L'ffot, ou Uxat. Cdl le fleuve de Ltacke • Usu. Marmol lc nomme

Sus. * Savut. Marmol Soflkio, ou Cefloi*. * Sus & Dora.

NOT. • a mtrijie Liflo) Ce -fleti ve ne peut jecre veri lc raidi dant un lac de meline nomcnrre

{ dire mcridional au royaunte de FCii & fcmble- cdlcde Dara & de Ghir. Pa/- L.

roit que ce dcull cllre plulloll Zm rivicre, qui fc

Digitized by Google

HISTORIARUM LIB.XX. 677

ac rcffni tutelam pertinebat, ut, quamvis alpcra ac profunda hyeme, tantae vires line CDIDLV1I.

aliqno operae pretio non dimitteremur. De recuperandis quae perdita fuerant Henrxcus II,

non placuit, quod ea loca et jam munita et milite ac re omni nccclVaria abunde firmata

Client ; nec eundem animum in iis regionibus; in quibus recentis cladis vcftigia in

oculos incurrebant, militi fore apparerer, quam fi alio doceretur. Itaque * Caleti ex-

pugnandi conftlium repeti placuit, quod a b ScnarpontioBononicnfis provinciae prae-

co cum Momorantio communicatum, nili Sanquiminiana llragcs incidifict, eadem

acftatccxfccutioni demandandum fuerat. Re' Compendii, quo rex venerat, in fc-

cretiorc conliftorio agitata, F. Strozzius dux impiger lurtrandi loci negotium fu* ,'r

mit : coque cum Nlazino ' Dclbenio, exiguo comitatu, ac velle obiolcta indutus pto-

fieilcitur iv Non. Novembreisfubi loci litum cxtrinlccus et adiacentium propugna- -

culorum formam ac firmitatem curiofis oculis contemplatus, ad regem rediit ; et rem

confeflu facilem, fi ftudium ac diligentia adhiberetur, fore retulit. Quo tccrctior

resedet, dividitur exercitus ; et pars Nivernio attribuitur, videlicet Helvetiorum xx

vexilla ac totidem Germanorum cum xv Gallicis, yyc equitibus caraphraftis, et ali-

quot machinis, fparfo rumore, de * Luccmburgo et Arlonio tentandis confilium ini-

tum ede: quo factum, uthollcsmoxpcrealoca haud fatis milite firmata vireisdiftri-

bucrint. Guifius, quafi impediturus ne ! Quiqtini fanum, s Hanam et Cailcllum

commeatus importaretur, ad limitent progreditur. Circunutto pet b Nargonenfem

agrum exercitu, ’ Nivemius 1 Stcnacum venit ; ubi ialiquanto tempore commoratus

ftatim copias quam citiflimc poteft ad Guifium remittit, qui tunc 1 Samarobrigac Am-

bianorum erat, et de commeatu m Durlanium inferendo cogitare fc hofti perfuafcrat.

Accepto Nivernii exercitu, Guifius in Bononienfem agrum dcfccndit, quafi" Ardeae

ac Bononiae tutelae profpcfturus. Poltquam omnia parata vidit, de Caleti ftatu op-

time i nft ructus, eo improvifus advolat, et Kalend. Januariis ad • Novambrigae. CIDIOLV1II.

pontem, cid ab oppido palfibusdiftinaum, caftra ponit, quo pet aggerem utrinque

paludibus cinctum aditur. In aggeris ingreifu occurrebat munimentum ad vicum, cui

Aeathae- fano nomen cft, ab Anglis crcftum. Id minis III CIO fcloppctariis delectis

primo impetu captum eft, cum praefidiarii initio crupilfcnt, et a nofiris repuifi polire,

mo fe recipere coacti cffcrn. Succcdus is Anglis terrorem, noltris animos fecit, qui,

quamvis jam fol inclinarer, progredi, eodem dic Novambrigae propinquant a fodant

circumducunt, prius loco a Guifio et Paulo p Thermo luftrato. Tormenta etiam

admota, ut continuo dic iliuccfccnte vetberatio inciperet : et, quoniam omnem vic-

toriae fpem in celeritate ponebat Guifius, eodem tempore exercitus partem fecundum

maris litus ad laevam praemittit, qui fpcculam, Risbanam vulgo vocant, in portus

faucibus ad cuftodicndum ingreflum politam aggrederentur, ut, fimul occupatis un-

dique munimentis, oppidum in medio expugnandum relinqueretur, neque a pcdellri-

bus copiis e ' Belgio venientibus, neque a maritimis Anglia fummiflis fuccurri pofler.

Calctum loco plano politum, et tribus amplius partibus amne, rivis ac palude fere

inacccdum, aboccidcntc portu amploac mati cingitur, forma quadrata, ili prorai-

nentibus propugnaculis ad angulos diflinclum, ctquarto.quod meridiem rcfpicit, ubi

vetus arx furgitl ad haec, pomoerio fpatiofo ex terra fpidacongcfta, uti tunc opinio

erat, quod poftea magno nodro damno falfum experti fumus 1 nam arenofum toto

illo traftu folum cft, quod ad violentos tormentorum iflus flatim indar pulveris

difltlir : foda item profunda et ampla, in quam amnis 1 Hamia labens, qui urbem

alluit, continuo flexu decurrit, et rivi paludem circumjacentem irrigantes in eampariter

1NTFRPR. * Ca/.'rr * dt StK*rfont> gnmmngr Ja Bmhmnit. ' Ctmptrtnt * Drtitnr «

IriJgr. * de Thermo

Tom. 1.

1 U Riikait. • ?jyt"bat. 1 lljmei.

i I

i* .4 *

Digitized by Google

678 JAC. AUG. THUANICOPLVIII. paritet «onerantur. Per paludem ad utbem aditus non cft, niit pet aggerem, cui

Henricus II.* Novambriga impolita cft

:per mate navibus in portum ingteftiis non patet, nifi per-

mittentibus 11 Risbani praefidiariis. Quare duo illa oppidi quaft cornua ei tenendaerant, qui loco potiri vellet. Igitur eadem no&e Guifius cum « Aumaiio fratre P.d Strozzio equitum tribuno, P. e Thermo, Joanne f Eftraco tormentorum praefedo,s Sanfaco, h AndeJoto, < Tavanioct k Senarpontio ad maris litus contendit

j et, Rif-bano propius luftrato, ut vix xxv pafluum fpatium intercederet, line ullo hoftiumfcnfu, ftatim juniorem l Alcgrium et alterum ex domcfticis nobilibus per Carolumm Rupifulcaudium Randanum ad locum in portu dclignatum deduci imperat, ubi va-

dum fubefle intellexerat : tentatoque vado, demum inter duces convenit, ut pollridie

eodem tempore et Novambriga et Risbanum tormentis pullarentur:quod et fummo

mane fa&um. Ac Novambrigenfes quidem primi deditionem fecere, ab urbis prac-

fefto, ut poftea relatum cft, moniti; qui, quod exiguum defenforum numerum in-

tra urbem haberet, praefidiarios ad certam perniciem exponi nollet : horam pofl, et

qui Risbanum tenebant, fc arbitrio Guifii pcrmifcrc. M 3gna inibi reperta tormen-torum et aliarum rerum copia. Ut vero auxiliaribus omnis aditus ad urbem inter-

cluderetur, ex ducum confilio inter oppidum et paludem poft aggeres xx peditumGallorum figna collocata funt, et Philippi Rhingravii legio cum idccc equitibus Ger-manis, ac ccc equitibus cataphradis, dudorc " Rupifurionio. Thermus mare ver-

fus viam, quae 0 Guinam ducit, infidebat cum reliquo equitatu et Helvetiis. Tum»nulla mora intcrjcfta, pridie Non. hujus menfis vi majora tormenta ad portam flu-

mentanam admota et 111 colubrinae dejiciendis oppolitis munimentis; valloque

du£to, tumuli excitati, quafi omnis impetus ab ea parte ficti deberet. Pulfata et

quaflata ea porta et adjacentibus aliquot turribus, cum hoftis nihil de arce, quae nullo

intus pomoerio firmata erat, metueret, ad eam inopinato xv murales machinae ad-

moventur ; tantaque vi ac pertinacia pulfatio fach, ut fragor etiam p Antuerpiae, quaexxxm Germanicis milliaribus inde abeft, exaudiretur. Luculenta denium edita

ruina, Andclotus, cum prope nox inftarct, cumciocc fcloppetariis et multa nobili-

tate tranfmittcrc in portum jubetur, et inter urbem ac litus fc vallo munire. Tradita

in eam rem militi inftrumcnta, jam ante Senarpontii, qui locum diligenter explora-

verat, ftudio praeparata, quibus vallum ftrucrcnt:quo ad foliam urbis ufquc perduco,

inde aqua in mare derivaretur, ficquc foflac aqua momento exhauriretur, in quapraecipuam Caleti firmitatem Angli collocabant. Convectae et in eum ufum nia^-

no numero crates pice illitae, ne aqua mergerentur, per quas milites voraginofo ac

paluftri fundo ficcis pedibus tuto incederent: tum, quo militem ab infcftationc glo-

bulorum defenderet, Senarpontius tegumenti genus commentus fuerat, ex palis vi-

mine contcxtiscraflitudine femipedis, quod extrorfum charta triplicata obducebatur,

et a milite gcftabatur, fudibus, quae inferiore parte ferreis uncis confixae erant, cumopus erat, in terram deftitutis : cotanquam umbone tccli milites per fcncftcllas eja-

culabantur. Tandem, aperto fub vcfperam muro, Guifius, ut impediret ne hoftis

ruinam farcire portet, jam recedente acftu maris, fub octavam horam q Grammonta-

numcumccc fcloppetariis tranfmittcrc jubet, qui continua difplofionchoflcm, quominus opus facere porter, interpellaret. Julius erat et Strozzius cum totidem fclop-

petariis ac praeterea e fofloribus, duce T Sarlabofio, alteram portus partem occupare

:

fcd crebra globulorum grandine dcpulfus, amiflis xxv ex fuis, ad Guifium fc recipere

coaftus cft. Mane Guifius, cum juxta 1 portam progrcfliis eflet, cum Aumaiio et

Ellcbovio

INTER P F • * Nienl/aj.kJit Rhtan. * le duc J'Atmak. * k marefba/ de Strozxy. • de Tbermtt.

t d’EJlrki. t deSanfac. •' JAndeht. 1 de Saa/x, ficur de Tavanet. 4 de Se/tarpent. 1 lAh^re <n J,

la Rochefaucaud,rem:e de Raudan. * /

't frnee de (a Rechc-far-len • Gnifnti. p Aavtrs. s de Grart-

tnoat. ' Sar/abt*z.

NOT. 'Portum Pat

Digitized by Googl

HISTORIARUM LIB. XX. 679

E llcbovio fratribus, Fr. Momorantio, Bullionio ac cetera nobilitate, mina per- Bran- CDI3LVIII.

cacium explorata, poftquam renunciatum eft, eam idoneam cllc per quam miles in- HtNiucusll.

gredi pollet, figno dato Grammontanum cum feloppetariis fuis, fubfcqucntc cumcum ccc loricatis P. Strozzio, quem rurfus totidem alii armati pone comitabantur,

praeire jubet : ipfc ante reliquas turmas, umbilico tenus cxftantc corpore, interjetium

amnem fuperat, et muro luccedit ; in quem noftri tanto impetu invaferunt, ut, ob-

viis trucidatis, mox arce potiti fint, et defenforesqui fupcrcrant in urbem confugere

coegerint. Ibi poftquam validum praefidium impofuir Guifius, quod hofti fuftinen-

do, fi noftu impetum in arcem ex urbe faceret, par effet, acftu jam reciprocante, in

ulteriorem partem redit. Poenitentia fcu pudot dcfcrtac tam fubito arcis ftarim

holi ibus 1'ubiit, qui, quantum momentum ad urbem capiendam afferret fero ani-

madvertentes, omni ope ad cana recuperandam fc accingunt. Vado impetu, primi

rcjc&i : dciu redintegratis animis et diredis in imo ponte iv tormentis noftros rurfus

aggrediuntur ; cumque ex tumulo, qui in urbis platea erectus cft, crebra in arcis por-

tam difpiofione vim fecilfcnt, poft aere certamen, in quo cccxdclcdis amiferunt,

poflrcmo rcpulfi fiint. Ubi hunc ultimum conatum irritum vidit * b Wentworthius

regulus, qui urbi praeerat, omni fpcabjc&a, de deditione agere coepit: et, poft va-

rias altercationes, in has tandem conditiones tranfadum cft : ut oppidani omnes

cum uxoribus ac liberis, vita falvaac fine injuria dimitterentur ; quibus liberum cflet

in Flandriam aut mari tranfmiflo in Angliamfc recipere, idonea fecuritatc pracftita

:

miles in Angliam tranfmittcrct : Wentworthius et cum eo l alii arbitrio Guifii cap-

tivi cflent: tormenta, globi, pulvis, arma, figna atque omnia inftrumcnta bellica in

oppido integra citra fraudem relinquerentur : omnis fupelicx, aurum, argentum, mer-

ces, equi Guifii voluntati permitterentur : falvact integra eunda linerent i ab aedifi-

ciorum demolitione abftinerent, nec clavum refigerent, aut lapidem loco moverent,

folumvevel pavimentum fuffbdcrcnt; quod additum fuit ad coercendam Anglorum

malignitatem, qui fuperioribus annis, reftitura ex conventione 0 Bononia, in detri-

mentum noftrum urbem vallatam foedis ruinis deformaverant. His ita vi Eid. Ja-

nuar. tranfadis, fcqucnti dic Angli ad unum omnes excellere, oppido intra feptimum

diem capto, Philippo apud Anglos rege ; quod poft d Crefciacam pugnam ante ccx

annos, attritis totius regni viribus, fub« Philippo Valefio noftri annuni integrum te-

nuerant; ac poftrcmo f Joannes Viennenfis omni auxilii fpc deftitutus, cum undique

terra et mari premeretur, Edvardom dediderat. Heie Iccium portum fuiftc pleri—

que credunt, unde brcviftlmum in B Britanniam trajedum efle fcripfit C. Cacfar,

quod ab hoc ponu, hodie ob loci commoditatem mercatoribus frequente, h Doveram

ufquc non plus xxxcid pafluum numerentur. Calctum vero oppidum dictum cft,

nominc.totius regionis ei, ut plerumque fit, attributo : nam populi in toto illo tractu

a * Sequanae faucibus ad k Adac ufquc aeftuarium, quoGravcIinga alluitur, olini Ca-

leti appellabantur ; in quo 1 « Gcflbriacus pagus;quo nomine quidam perperam op-

pidum, quod fupra m Rotomagum cft in " Vcxincnfi agro, defignari exiftimant. Vix

deditione fafta, naves magno numero in occano apparuere, auxilio obfcltls venien-

tes; quae, confpeclis ex alto Gallorum fignis cum fc ferius Iblviffc animadverterent,

retro domum abiere. De noftrorum confiliis pracfagicrat fcu cogitaverat Philippus j

idque uxori reginae per litcras dcnunciavcrat, et ultro opem ac praefidium obtulerat

:

verum res a fufpiciofis Anglis aliter ac debuit accepta cft, Philippum Hilpano aftu, ut"

Calctum interciperet, id agere interpretantibus : tandemque ejus augurium eventus

comprobavit.

VAR. LECT. * Dumfortius « Edd. emaiktn.

INTERPR. * df Braatas. ” Tb»*»at lori WeatuHTtk. * Btabgae. * de Ortffj. 'Philippei*

Valoit.1 Jtam d* Vitant. * AnglrterTt. * Davret. 1 la Seine. * Aa r. 1 Gifort. » Rtuteu. “ U

Vtxin.

NOT. 1 De pago Gcflbriaco vide Scaliger. in Aulim. 1 - 1, e. 23. P»r.*

Digitized by Google

680 JAGAUG. THUANIcnior.vin. comprobavit. Ncc tamen ille officio defuit, miflo laborantibus Guineiifibus Hifpa-

HbnricusII. notum ptaefidio.

III. Capto Caleto, dilccptatum inter duces, utram * Gumam, quae m millia*

ribus abeft, an b Gravclingam peti expediret;quae duo oppida utrinque Calctum cin-

gunt. Re agitata, placuit Guinam ducendum efle, quod eam juris Gallici effici,

quam Gravclingam, utpotc remotiorem, ad Caleti fccuritatcm magis conducerer.

Locum tenebat cum valido praefidio “ c Greius regulus. Eid. fcqucntibus eo Guifius

tendit;primoque impetu oppidum capit, praefidiariis in arcem fc recipientibus

:

fcd, dum noftri depraeda quam de (lationibus ordinandis magis foliati funt, eruptione

fada hoflis mox cos expulit, incendioque per domos fparfo, rurfus fc arci inclufir.

Triduo fcqucnt i dudus agger, vallumquc ad foflam ufquc promotum, credis in eo

doliis vimineis, et collocatis xxxv muralibus machinis, quae dccuflata verberatione

idus in arcem ejaculabantur. Tandem propugnaculum, quod portam oppofitam te-

gcbat, magna ex parte quaflatum et contutum cft, edita ruina, ad quam tamen a£

cenfus difficilis erat. Igitur Guifius, cum ad eam infpicicndam diverfos ac multoties

mififlct, tandem cxx deledos eo eniti jubet, cum fofloribus, qui arduum afccnfum

operibus mollirent, aliud praeterea facere vetitos. Demum xm Kal. Febr. Ande-loto juflo in armis efle, Germanorum legio ad id deftinata magno impetu vim facit

et, fuperata profundi Ilima foda, quam injedis doliis ac cratibus tranfvcrfis ponte lira-

verat Guifius, in collem oppofitum enixus, ut rei eventum opperiretur, (latim illinc ad

fuos accurrit ; et, pollquam praefentia fua militi animos reftituit, redintegrato certa-

mine, poftrcmo nollris fuftinendis impares obfeffi ruinam deferunt, amiffis ex fuis

circiter ccc, et in iis cc Hifpanis, et, curte inferiore rclida, intra veterem arcem ad

Greium fe recipiunt. Diverfa parte, Rccrodi legio minora duo munimenta inva-

dit ; et ita curte inferiore noftri omnino potiti funt. Greius, qui majus munimen-

tum adhuc tenebat, quod aliis a noftro milite occupatis imminebat, fucccftu tamen

ita pcrculfus fuit, ut, non expedato dum noftri ultra vim facerent, duos ex nobilibus

(latim ad Guifium miferir, qui de conditionibus cum eo agerent. Poftridie conven-

tum, ut milites cum armis exirent, relidis (ignis, tormentis, globis, pulvere et ccrcro

belli apparatu » ipfc Greius cum ducibus ac nobilitate captivus maneret, id ccc am-

plius Angli fcu Belgae Hifpanivc inde egredi funt; quod magno probro Greio vertit,

qui, alias bello fpedatus dux, cum tot eximiae virtutis dudoribus ac militibus ad

noftrorum impetus fuftinendos loco tam firmo minime fc comparaverit. Chriftoph.

A Mondragonius cum eo captus» qui prius Lutetiae arce, in qua detinebatur, evafe-

rat. Per inducias olim Guina anno cidcccli e Bcllocurci praefedi provinciae Jegati ,

proditione ab Anglis occupata fuerat, qui ob id capitis fupplicio affedus cft. Rcfta-

botvrfi eo tradu, quem f Oficnfem comitatum vulgo vocant, non admodum per fc

munitum, fcd fitu fere inacccflum, caftcllum, quippe paludibus undique cindum, ad

quod per anguftum aggerem tantum aditus erat, pontibus ligneis plerumque intcrci-

fis : fcd praefidiarii, qui in eo erant, intelledo Guinac fucccflu, non expedato noftro-

rum adventu, relidis tormentis, protinus aufugerunt. Eo miflus continuos Sipe-

tra, qui locum defertum occuparer, cum ducis Lotharingi ala, cujus legatus erat.

IV. Rex interca, ut hrm pecuniariam expediret, fine quaamiffa recuperare et

hoftium impetus fuftincrc non poterat, Ordinum regni comitia Lutetiam indixerat.

Heie vm Eid. Januarii, in palatii, in quo jus dicitur, h aula, cui vulgo a B. Ludovico

nomen cft, loco magnifice praeparato in folio confcdit ; crpaulo infra Ddfinus ; et

Carolus Lotharingiac dux ad dextram cum cardinalibus » ad laevam' Rupifurionius,

Nivernius.

VAR LECT. • Grajus ia Eid. omribut.

IN T E R P R. * Guifatt. <• Graveliun. * le hrd Grtj de Wltoa. 11 Mmdra%«n. • Beaaeourroj.

r le conte lOje. * de Cipiem. k U Cbambre S. Loris. 1le prittee de Ia Rodv-fur-Te*.

Digitized by Googli

H I S T O R I A R U M L I B. XX. 68t

• Nivcrnius, ^Sanccrranus, c Urfeus, d Bordillonius, ac cctcra nobilitas ; infra reliqui CPPLVIILOrdines. Tum gravi oratione rex principium adioni fecit: nibilquc fibi, ubi pri- HenricusII.mutn regni gubernaculis admotus cft, antiquius fuifle dicit, quam ut regni dignita-

tem tueretur, ac lingulos regni Ordines pro cujufquc dignitate, fient optimum prin-

cipem deceat, ainorc paterno complecteretur : pertinere autem non ad regni digni-

tatem tantum, 1'ed ad Ungulorum falurem, ut hoftium regni conatus reprimantur,

antiquae regni poflefliones ferventur, amifia recuperentur, ac limites firmentur: eo

confilio primis ftatim regni au fp ieiis difficili fcd felici bello cum Anglis pro e Bono-

niae ac vicinorum locorum recuperatione contcndifle : in illud bellum, et alia, quae

ex eo ferie fatali feminata funt, immancis fumptus factos s quibus cum vectigalia an-

nua non fufficcrcnt, patrimonium omne regium oppigneratum, et, quod fibi magis

deleat, nova tributa inventa eflej cujus rei fen Ius cum faepius animum fibi percu-

lerit, optarte, ut vel iniquis conditionibus cum horte convenire portet; ultroquc pa-

cem ab eo peti i fle: nunc, cum id obtinere non potuerir, et audiar, cum fuccertu in-

flatum majori mole bellum parare, fiduciam, quam fecundum Deum in ipforum fide

ac virtute habet, voluilVc apud cos publice teflari, et, quid flbiconfilii fit, omnibus •

manifertum facere ; nimirum dccrcvifle contra maximam vim maximas copias oppo-

nere : ipfos autem minime ignorare, praecipuum belli nervum in pecunia confidere ;

fine qua neque exercitus ali neque miles in difciplina contineri queat; pulcherrimas

denique rei bene gerendae occafioncs, quae fc quotidie in manus dent, plerumque

amitti aut corrumpi : igitur vehementer petere, ut fibi, ut regno, ut publicae ncccf-

fitati, cujus caufa cum iprts communis fir, fuccurranr : feire fc, multa faeculi vitio

ac temporum licentia in moribus ac civili adminirtrationc, quae plebem gravent,

invalu ille quae emendata cupiat $ ac proinde fidem interponere, cum primum ipfo-

ium ope et auxilio fc praefentibus difficultatibus explicaverit, et armis pacem firmam

fanxerir, curaturum, ut depravata corrigantur, et populus tributis levetur: proptcrca

voluilVe, ut Dclfinus regni haeres his conventibus interfit, non tanquam tertis ac fidei

jam datae obfes, fcd quo fides quoque ejus ad ea, quae regia voce promiferir, praedan-

da obligetur. His didis ,f Cardinalis afUirgcns verbofa et grandi oratione propenfum

regis in omneis rtudium et gencrofum animum multis ac fupra verum laudibus adula-

torie more fuo extulit, facri Ordinis nomine ingentis pecuniae collationem pollici-

tus. Tort eum Nivernius, pro nobilitare verba faciens, cum itidem arturrexifler, pau-

cis verbis eam paratam dicir, uri hactenus femper fecerit, pro rege, regni dignitate ac

tutela, opes, vitam ac languincm profundere. TumJoanncsS Santandreanus, Pari-

ficnfib ac ceterarum regni curiarum, quarum delegari aderant, nomine, in genua pro-

cumbens, regi gratias agit, quod ex magiftratibus, qui vice regia jus dicunt, quartum

Ordinem conrtitucrit, cc ad ceteros treis regni Ordines adjunxerit : deinde, laudata

regis egregia voluntate ac prudentia, viram, opes et omnia prolixe defert. Portre-

mo, plebis nomine Andreas h Guillarius Mortarius, in genua itidem procumbens,

regis eximiam prudentiam ac bonitatem laudat, qui pacem armis conftitucrc, et, quae

temporum vitio depravata lunr, in civili adminirtrationc emendare decreverit:po.

pulum vicilfim, qui fc omnia principi fuo debere fciat, quamvis vedigalium gravi- •

tate et continuis bellorum calamitatibus attritum, .non recufarc, ut in hoc rerum ftatu

fidem fuam approbet, quin pecuniae quam maxima poterit collatione, pro dignitate

ac falutc ejus, belli lufccpti ncccflitatibus fubveniat. Ubi Mortarius defiit, joannes* ‘Bcrtrandius procanccllarius, tunc cardinalis 1 Senonenfis didus, cum regem de

moreVAR. LECT. * Bextrandui P.D.o.f.d.

IN T E R P R. 4 /r dac dt Nevrrr. * le emite de Sattterre. * dVrft. * de Raurdill&a. f B»a'?gne.f /• eurd-itl de Lerreune. * le {trrj.deat ‘i. An,ire. 1 Guilldrt da Mirtier. ‘ Uertr.iaJ, gurde dei fetiux.k ie ejrdii.il dt Seat.

Tom. I. ’ 8 K

*

Digitized by Google

682 JAC. AUG. THUANICDDLVIII. more in folio fedentem genibus flexis confuluiflcr, in locuin Aium rediit, et hoc

Henricus II. mandare regem dicit, ut populus, quo rerum emendandarum principium fiat, feripto

querimonias fuas comprehendat, et capita eorum, quae corregione egeant, annotet;

caque Mortario tradar, qui de iifdcm ad regem fit relaturus, quo de lingulis poflea ex

regis voluntate decernatur. His artis, conventus dimittitur j er, ubi rex difceflit,

C. Lotharingus ejus juflu a plebe delegatos fcvocar, et oftendit in belli fumptus nc-

ceflarios opus efle tricies centenis aureorum millibus : ccclcfiafticorum Ordinem gra-

tuito praeter decimas decies centena aureorum millia regi obtulifle * reliquum efle,

ut plcbcius ordo vicicsccntcna millia dependat quod ut commodius ac celerius con-

fici pofllr, nam celeritate rem indigere, opus efle, ut nomina praecipuorum per ur-

beis et oppida civium ulquc ad iicid edantur, qui finguli cid aureos mutuos dent.

Delegati initio nomina edere rccufabant : et invidiofum id, adde etiam, periculofnm

efle dicebant:quippe rem invidiae plenam efle, fi quantum quifquc poflideat profi-

teri et vclut in ccnfum deferre cogatur : inter negotiatores vero periculum fubefle,

ficorum facultates ab omnibus nofcantur, ut pleriquc minus in aerequam in opinione

- habere comperiantur, et ita divitiarum famam, qua commercium conflat, aniittanr.

Tandem convenit, ut, diftributa per provincias et provinciarum urbeis atque oppida

omnifumma, inter opulentiores poflea divideretur: nam ira onus, quod paucis in-

tolerabile cflet, levius fore, cum a pluribus ferretur.

V. Comitiis perartis, rex folemni facro, quod iv Eid, Januar. in palatii delu-

bro celebratum cft, cum regina, Delfino ac proceribus interfuit. Gratiae ifem Deo

de Caleto recepto artae. Quo cum iturus cflet, antequam proficifccrctur, in pala-

tium more folito venit, et in lcrtiftcrnio fcdit. Ibi pleraque cdirta ac conftitutioncs

ad civilem adminiftrationcm pertinentes, quae jamobfolevetant, renovatae ac dc-

nuo promulgatae funt. Inde Caletum proficifcitur ; ubi locum contemplatus, poft-

quani de muniendo eo ex belli ducum confilio ftatuit, et cuftodiac ejus Paulum

» Thermum impofuit, ad regni interiora reverfus eft. Diverfa parte, b Nivernius,

ubi in Campaniam rediit, juflis praefidiariorum durtoribus cohortes paratas habere,

e Bullionii, d Jametii alarum praefertis, ac * Senarpontio, qui fuac praeerat, ut fuos ad

figna cogerent, ipfe f Ivodium fub Februarii principium venit j ubi, confilio habito»

cui Jametius ipfe jam fenex et tot bellis fpertatusvir interfuit, «Herbemontium,

poftulantc h Alticurio, peti placuit, caftcllum in • Arduenna fylva * k Bciliftcinii co-

mitis ditionis faxo praerupto impolitum, nifi qua parte aditur:quo loco hoftes fere

cxcurfioncs farturi conveniebant, quod maxime Ivodio ac vicinae regioni incommo-

dabat. Jam Lconius 1 Depotius, qui per m Bordillonii ablcntiam provinciae limiti

praeerat, fofiores ac jumenta trahendis machinis, quo Nivernius juberer, idoneo nu-

mero praeparaverat. Itaque fumraa diligentia ac filcntio fub vefperam mifli « Trof-

fobofius Mezeriae et 0 Cambrius p Mauberti-fontis praefecti, qui cum fuis locum ob-

fidionc cingerent. Diverfo itinere per 1 Sedanum cum levi armatura dedurta tor-

menta: et rurfus Alticurius per aliam viam reliqua tormenta ac bellicum orancra

apparatum, durtorc Jacobo ' Wolfio, convexit:quos fubfccutus cft Nivernius cum

expeditis, quas penes fc habebat, copiis. Aegre tormenta per * Semofium arci fub-

jectum amnem tradurta, ob glaciem et folito majores niveis. Primo certatum acri-

ter, eruptione a praefidiariis farta;quorum impetu repreflo, « Cormontius inferio-

rem curtem, in quam fc ruftici cum gregibus et armentis receperant, occupat : mox

admota tormenta ad eam partem qua ad arcem aditur : dcftrurtoquc propugnaculo,

quod

VAR. LECT. * Biliftini P. D. o.f.d.

I N TE R P R- » de Thermes. ‘ It duc dt Nevtrs. ' Htwry Rohrrt de U Marci, duc de BeutHon.

i 7e.tn de Ia Marti, frigatur de JamtUy troififme fili de Rehsrt u duc dt liouiHou. * de Seuarfomt. f /w/,

E Herhemoni. h Haulrcvurt ‘ lei Ardennts. kReilifleht. 1 Drffwtz.. " de Bourdtllo*. ‘ TrtuJjebau.

• Cbamhrj. * Mauhtrt-feulaint. * Seda*. ' Wolf. • Semrb. ' de Cermtat.

Digitized by

HISTORIARUM LIB.XX. 683

quod arcis frontem tegebar, ac fafta ruina ingenti, cum jam noftri ad aggreflionem fc CDDLVHI»compararent, loci praefe&us conditiones proponit: quibus recufatis, poftrcmo viii Henricus 11.

Eid. Febr. feque et locum Nivernii arbitrio permittit s qui, a Jametio exoratus, ipfum

cum uxore et omni familia ac militibus line pretio incolumem dimifir. Arci im-

politus a Nivernio 1 Cruccus Altacurii legatus. Inde mifli, qui bJamonium, c Chi-

nium, d Roflinolium, « Villcmontium, munimenta abhofte in his locis exftrufta, ad

deditionem compellerent:quorum pleraque ad famam Nivernii adventantis jam a

praefidiariis de fert a fuerant j reliqua ad primum noftrorum confpeftum deditionem

fecere.

VI. Per Italiam vero fparfa de f Caleto recepto fama non folum cladis nuper ad

fanum B Quintini acceptae oblivionem animis hominum induxerat i fcd et Gallis et

Fcrraricnfi ad majora audenda animos fecerat : ac noftri quidem de Orbircllo in-

tercipiendo confilium inierant, quod ad illos relatum cflet, ab ea parte, quae ftag-

num rcfpicit, infrequentiores excubias fieri. Eo * Ilcini-monte profeci cum ad lo-

cum deftinatum fummo filentio vcnilTcnt, fcalac, quibus enitendum erat, jufto bre-

viores repertae funt, culpa ejus, qui illarum fabricandarum curam fufeeperat : et ita,

re infc&a, difccflum cft, tormentorum difplofionc aliquot e noftris amifils. Ferra-

rienfis vero, qui videret hofteis magnis incommoditatibus confli&ari, ob idque in

hyberna concefliflc, cum fuis egreditur, et Parmenfem agrum in praedas effufus vaftat

:

nec non k Brixcllcnfcs praefidiarii ad 1 Vitalis ufquc fanum excurfione fafta vm cata-

phrados capiunt ct“ Afculani principis figniferum. Sub id Alfonfus cura Corn.

Bentivolio, ivcid peditum ac iv tormentis, "Regio Lepidi egrriTus, °Pauli-fanum

recipit, paucis, qui in eo erant, exutis militibus: fummoque filentio tranfrailTo'’ Ni-

cia fluvio, qui Regienfem agrum aParmcnfi dividit, ’ Garnigionem caflellum obfi-

det, et admotis tormentis quatit j cujus mox praefidiarii deditionem fecere. Tumr Roflena verberatur Corregienfium caflellum : qua capta et direptionibus ac poftre-

mo incendio deformata, Canofla petitur:quae tormentis pulfata, cum deditionem

facere nollet, impetu capitur, trucidatis fere omnibus praefidiariis. His injuriis ac

pudore praecipue ftimulatus Odavius auxilia undique folicitabar, mifltsqui • Medio-

lano et ex «Etruria ea adducerent ; et ajoanne Figueroa iicid Germanorum, cid

Hilpanos et nequitum cataphra&orum vexilla petebat, quos ille nuper, « Ponzonocapto, exiguo in via, quae x Alexandriar Genuam ducit, caftello, quafi re magnagcfta, ad reficiendum per hyberna diflribucrat. Sed, deficiente ftipendio, rari ad

figna conveniebant j et Odavius, qui fruftra laborare fc cerneret, ftatucrat, receptis,

quae in fuo ceperat Ferrarienfis, domi fc continere:quod ut mature faceret, ab

Alexandro cardinali fratre monebatur;qui, adveniente Turcica claflc, ad defenden-

dam Italiae oram omneis copias ac robur verfum iri providebat ; et idcirco intem-

peftivum ac poftremo fratri damnofum judicabar, fc inutili bello cum vicino principe

fine profcdu immifccrc. His accedebat, quod eodem tempore Francifcus Ateflinus

Ferrarienfis frater, qui Cacfarianas parteis femper hadenus fecutus fuerat, et bello

Germanico egregiam operam navaverat, accepto torque regio, ad nos tranficrat, et

ad res in Etruria regis aufpiciis adminiftrandas cum fummo imperio miflus fuerat

:

quod rebus noftris non folum ad famam conducebat, fcd etiam Ferrarienfis opes mag-nopere confirmabat. Inde occafione arrepta. Coimus, cui femper bellum contra

Ferrarienlcm fufccptum difplicuiflct, cum Hifpanis apertius agit, et Philippum urget,*

ut cum Fcrraricnfi amice tranfigcrcr. Nec Ferrarienfis jam fenex et fpc lua falfus a

pacis

INTERPR. * l* Croix. » Jamaignt. « Cbigny. * Rofpgn»/. * Villement. * Calais. I S' Qjnntin.fc Oriiielit. i Mentalcina. * Ar Bnftllo. ‘ San Vitale. " <fAfati. * Rrj£‘0. * San Polo. vlaLtux* r.* Guardi&itnr. ’ R«jfenat cafitUo ds jnti da Cert£iie. • Milon. « la Tejcane. • Penzone. * Aleffandriadelta fortia. » Genes.

Digitized by Google

684 JAC. AUG. THUANICPPLVin. pacis confil i is alienus erat : fcd non nifi honeftis conditionibus a foedere nobifcutn

Henricus II. inito difccdcrc volebat. Tandem Cofmi interventu» cui facultas a Philippo data

erat, conventum in has leges: ut fupremi armorum Gallicorum in Italia ducis offi-

cio rcnunciarct : a foedere cum rege ac pontifice contra Philippum inito difccdcrcr

et medius maneret neutri parti addirtus s nec regem tormentis ac cetero bellico appa-

ratu juvaret : capta utrinque hoc bello reftituerentur : ipfc amicitiam cum Ortaviopamcfio coleret : » Martini-fanum, Sigifmundo Gonzagac ereptum, ac cetera ejus

bona a Fcrraricnfi proferipra redderentur:quod ultimum Ferraricnfi graviffimum

fuit, libertate ei praerepta in fubditum fibi hominem pro arbitrio animadvertendi.

Miffiis mox Dartholomacus Concinus, qui conditiones ad Philippum perferret, ut

ratas eas haberer i et infuper, ut adfinitas cum bona ipfius gratia inter Ferrarienfem acCofmum poflet contrahi, dcmonftrata ejus rei multis rationibus utilitate, roearcr.

Aflentiente Philippo, pax cum Fcrraricnfi farta : et Alfonfus ftaiim Florentiam venir,

ut» Lucretiam xiv annorum virginem, nam Maria grandior aevo ei ante defiinata

fub id tempus dcccflcrat, uxorem ducit.

VII. Magna pompa nuptiae celebratae: nec tamen inter fcfta nuptialia ccfla-

bat Cofanis } fcd de claflc Turcica folicitus, quam in b Ilvam, c Hcrculis-portum,

d Plombinum, e Savonam, f Nicaeam impetum farturam rumor erat, omnem operam

dabat, ut ora maritima muniretur. Portum-Hcrculis miflus Chapinusl Vitellius,

qui collem oppido imminentem, et cui a Philippo pofica nomen inditum cft, vallo

cingeret, et munitiones in arce Plombincnfi ab Hifpanisneglcrtas ope foflbrum in-

ftaurarct. Miflus et in Ilvam Gabricl h Scrbcllonus, qui > Portum-ferratum munirer,

ad 1 munimentum Falconium additis novis propugnaculis. Haec ad oram mariti-

mam contra Tureos tuendam a Cofmo procurabantur. In mediterranea ora hoc

agebar, ut, Gallorum ob non foluta ftipendia jam a longo tempore molelta populari-

bus mora, hoc anno meflem omnem interciperet, quo Senenfeis cxfulcs paulatim

noftroruin taedio ad fuas parteis pertraherer. Nam GrofTeti praefidiariorum in dies

ob aeris intemperiem minuebatur numerus, et munitionibus magna ex parte ob

MJmbronis inundatipnem dcftrurtis periclitabatur oppidum. Jarnquc cladis Tur-

cica cxx triremium ad 1 Prevefam ex Calabria confpcrta, poftquam m Brundulium,

quod feflinatis operibus muniebatur, practcrvcrta cfi, eodem itinere, quo antea,

freto 0 Mamertino fuperato et capto ac direpto ° Rhcgincnfi oppido, p Sirongylen

appulerat: unde flatim in finum ’ Surrentinum effufa, juxta * Salernum cxfccnfione

farta, et ingenti multitudine ufqucad ivcid capitum ad foedam fervirutem abdurta,

atque in iis magno numero virginum facrarum et monachorum, quorum illis locis

propter amoenitatem pleraque funt coenobia, occifis infantibus ac fenibus, in Nea-

polis confpcrtum venit. Tum Tcrracina abfconfa, pontificiae ditionis oppido, in

Ilvam dcfccndit ; et in * Longonis-portu nortem tantum commorata, ubi vidit oram

undique milite cinrtam, quippe Aurelius r Fulgofius nuper c' Gallia Togata cum

equitatu reverfus, ut fe oftenderet, juflus fuerat, ad Corficam iter flertit, ubi claflcm

noftram adhuc efle conjiciebat:quae cum paulo ante folviflet, opinio omnium erat,

confilium initum efle de impetu ad Savonam faciendo, aut Nicaea oppugnanda, et

Villae-francac portu occupando. Id cum vererentur Genucnfes, contradicente Go-

mefio Figueroa, qui Philippi majcftatcm laedi contcflabatur, er Andrea 0 Auria jam

• decrepitam aetatem civibus fuis dcfpicabili, ad purpuratum cum ingentis pretii do.

nis mittunt, qui injuriam a ditione fua deprecarentur. Nec heie ftetit Gcnucnfiuin

deliberatio. Nam praeterea v Byzantium ad portam Turcicam oratores mittere

decreverunt,

JNTER PR- * Mjrtina. b Elba. r Porto-T.rcclt. 4 PiotnUmt. ' Salina. r Nizz.a. t V,~

telb-b Serkflbxe. • Porta-ferraio. > bjjhane detro >1 Pxtexue. * Otnbroae r. tprtvizs. m Brindifi.

• F*t9 di Meflims. • Rbtgia, ou Rrzzo. v StrtmboK ifala. i Gtfo di Swrre»t«. ' Sx’tr»t * Pgr:<r-

( Frtpfi* * Lambardtt. “ Dtrij. * Caxflaitimplt.

HISTORIARUM LIR XX. 685

decreverunt, qui libertatem et commercii immunitatem luis ab Solymano impetra» CDDLV1II.

rcnt.ct, quando parce adcoHifpani ctquafi ad demenfum ipfis annonam quotannis ex Henricus II.

Sicilia admetiebantur, etiam frumenti emendi et in reipublicae ufum tranlportandi

facultatem foedere icto peterent. Turcica claflis noftram infccuta eam opinionem

confirmavit, quafi ex compado in Provincia congrcfiurac efient, ut inde conjunctis

viribus in Nicaeenfem agrum impetum facerent : et Briflacus ex aula cxpcftabatur

cum pecunia, qui tcrrcftribus copiis, “Varo rranfmiffo, eorum conatus adjuvaret.

Sed longe aliter res habebar. Nam is, jam ante five fponte five a rege evocatus cumin aulam veniflet, poftquam occultas calumnias, quibus apud regem ob avare admi-

niftratam provinciam traducebatur, abunde, ut ftbi videbatur, purgavit, rerum flatu

explicato et belli gerendi hoc maxime tempore ncccffiratc dcmonftrata, in Italiam rc-

milfus fuerat : er, quia praecipue a re nummaria laborabar, negotium ei datum fuerat,

ut Lugduni a menfariis quavis ratione pecuniam in hujus belli fumptus undique cor-

raderet. Itaque, longo inibi, dum redit, tempore inutiliter confumpto, in b Subal-

pinam regionem poflrcmo vacuus revertitur ; fatilquc habuit, cum aliud non pollet,

fi agrum circa c Foflanum ctCunium, quae loca jam quafi diuturna obfidionc urge-

bat, vallaret, et ita in extremas angullias ac poflrcmo in potellatem luam redigeret.

Diverfa parte, Joannes Figueroa eadem ratione bellum gerebat, vallata circa d Da-

miani-fanum, ut praefidiariis incommodaret, regione, eo negligentior, qood in dies

fucccllbrcm cxpc&abat. Nam, poftquam e Albanus ad Philippum profectus fc fu-

premo armorum in Italia imperio abdicavit, f Sucflac dux magni Conlalvi nepos dc-

lcftuscft, qui Mcdiolanenfi principatui praccflct : 8 Perafanus autem Ribera Alcalac

dux Cataloniac prorex regno Neapolitano praepofitus cft, per cujus abfcnriam Petrus

h Man rices res in eo adm iniArabar. Claflis Turcica, poAquam fc aliquandiu in

* Provincia refecit, in * Gymnefiarum infularum ‘ minorem delata, oppidum, quodk Ciradellain vocant, aggreditur ; admotifquc tormentis et faepius vi facla, poli mag-

nam fuorum jatturam, nam plus cccc in ea obfidionc periifle memorantur, tandem

loco potitur } nec alia re gcfta, fruftra eam retinere annitentibus noftris, juxta Savo-

nam, qua fc Cacfat Magius inclufcrat, appulit, ac retro, rclifla Italiae ora 1'ub Sexti-

lis initium, orientem verius vela dedit. Rex interca pafllm in Gallia dclcclus haberi

juflcrat ; ac per ,n Aquitaniam praecipue et in n Vafeonia, ubi optimus miles 5 in Ger-

mania etiam longe folito majores copias tam pcdcftrcis quam cqucArcisconfcribcbat,

quod iis in limite Germaniae vicino egerer. Omnes convenire julTt l'ub finem Apri-

lis, quo tempore univerfi exercitus lullratio fieret.

VIII. Celebratae interim magna pompa Lutetiae vi 11 Kal. Maias nuptiae

Francifci Dclfini et Mariae Stuartac Scotorum reginae, Jacobi v et Mariae Guifiano-

rum fororis filiae:quibus interfuere C. 0 Borbonius, C . Lotharingus, Odetus s Colinius

p Calicilionacus, Joannes q Bertrandius, cardinales, f Condacus et Rupifurionius

Borbonii, Lotharingiac dux, • Nemorofius, Guifius, Nivernius, Aumalius : ex Scotis

proceribus ii quos diximus, f Glafcucnfis arcliicpifcopus regni primas, 1 Orcadcnfis

epifeopus, Rothufiac et Cafliliflac comites, TFlaminius, * Sctonus, 1 Duncnlis.

Convivio, quod regali paratu celebratum clt, ut magni palatii magifiri ofiicio, quod

Momorantius captivus obtinebat, fungeretur, a facili rege impetravit Guifius, jam

tumVAR. LECT. • Gymnefum inlutam majo- *Cd«niu*Caflilioiucus P. CoJignius D.o.f.

rem P D.o. Gymnefum inlulam minorem Df d. t Rothufu in Edd. ommbuc.

INTERPR. ‘ It Var r. b Titdment. * Tojfano & Coni. * San Damam. • le duc tfAlbe.

* Sejfa. * Don Perafan de Ribtra. h Manritjmz. 1 Provente. > Miaorca. ' Cittadella. * AlaggJ.n Gmenne. * 0afeo^ne. # te Cardinal de Botrrbon. t de Cbafii/ton. i Bertrand

,Cardinal de Sent.

* /r/ princes de Qondt & de /a Roebe-for-To?. • let dnet de Nfcwwr/, Gttife, Nevrrt & Atriale. ' de

Glnfcoiu ' dOrkncj « Rothet & Cejjilt. ’ It lord Flemini. * le lord Scaion. r le cbcvalm Ertkine7

petit de Dnn.

T om. I. 8 L

Oigitized by Google

686ODDLVIII.Henricus IL

JAC. AUG. THUANItum fenlim ad eam dignitatem viam affcftans, quam poAca Momorantiis extorfir.

’

Peraftis nuptiis, legati Scotorum in concilium vocantur j et Bertrandius» procanccl-

larius cum cis agit, ut coronam ccteraquc regni infignia repraefentarent, ac reginaemaritus Scotorum rex crearetur. Cum nihil Abi de iis rebus mandatum legati rcfpon-dident, rurfus ille non aliud inpracfcntiarum ab iis fe petere dixit, quam, quod in ip-

forum politum erat arbitrio, ut, cum haede re in publico concilio dilccptarctur ho-norem, qui jullc peteretur, fuffragiis luis comprobarent, idque fe fafturos fyngraphaconfirmarent. Ad ea rurfus rcfponfum a legatis j id libi per legationis intra prac-feriptas meras contrattac leges non licere : fe quidem Gallis tot ncccflirudinibus con-junftis, quae ab amicis honefte peti poflent, libcnrcr gratificaturos: orare viciUim utilli in petendo intra cofdcm acquiratis Ancis fe continerent. Ita legati dimifli

;qui,

quantumvis ad fuos redire fcAinarcnt, antequam Gallia pedem efferrent, quatuor eprimoribus amifere, Orcadcnfcm epifeopum, Cafliliffac ct‘ Angufiac comites etflaminium familiae fuac principem, omneis fumma virtute et in patriam diaritate in-figncis : mortui et plcriquc eorum comites » non Ancfufpicionc veneni, [* a fratribus

Regentis, uti inter Scotos jattabatur, propinati, quod * illi ab ipforum] confiliis

alieni cflcnt. Creditus cA et b Jacobus reginae frater eadem potione petitus}qui, ctli

ob firmiorem corporis conAitutionem et juventae robur mortem evaferat, aflidua ta-

men ventriculi infirmitate, quoad vixit, ab eo tempore laboravit. Qui redierunt, inconventum Ordinum ingrefli, facile obtinuerunt, ut ada fua probarentur. Intro-

duftus deinde nofter legatus ; ubi fatis longa oratione explicavit, regum Franciac ve-terem ac lidam in omne Scotorum nomen benevolentiam, ab unfvcrAs ac lingulis ve-

hementer contendit, ut coronam, quam conjugalem vocabat, marito reginae fuac

concederent, quo e nomine nullum emolumentum aut ulla potentia praeter nudamvocis illius ufurpationem cffcc acceflura. EtA multi adverfabantur, interventu tameneorum qui rebus noAris favebant, tenuit legatus, ut corona Delimo decerneretur

:

delccliquc, quieam ad Dclrinum ferrent, c Gilcfpicus Catnbcllus *Argarhcliac comes,et Jacobus reginae frater

;qui tamen, dum lentius profeitionem adornant, omnia

circunifpicicntcs, ita diem de dic protulere, ut interea- Maria Angliae regina dcccflc-

rit : cujus morte non folum in Anglia, fcd et apud nos quaedam mutatio fccuta cA,

ut in fcquentibus videbimus. Decreta corona, Francifcus reginae maritus de patris

confcnfu poAca Rex DclAnus appellatus eA. Eam adfinitatem ut Scoti plcriquc dam-nolam fibi jactabant, ita rebus noAris exitiofam multi fumma prudentia praediti au-

gurabantur, ancla ex eo Guifianorum potentia; qui jam tum ex * Momorantii ae-

muli et Gafparis Colinii maris praefecti captivitate C**J occaAonem captantes nihil

non agebant, ut in aula [*** faflionibus fcifla lurnmam audoriratemj Abi compa-rarent.

IX. Post Momorantiutnmagiftrum equitum etCoiinium fupcrabat«Andclotus,

peditatus Gallici praefectus;quae dignitas maximum in militia noAra momentum

habet. Igitur Guifius, qui cupcrctarmorum potentiam omnem ac robur ad fe ununt

contrahere, quo Andclotum dignitate exueret, cum apud regem quafi male de rcli-

’

i;

•„ :- gione

p. [* a Gui/ianis, uti jotiabatur, propinati» quod illi a Regentis et ip/o-

rum\

J>.[**] atque adeo ex calamitate publica

P. [*** per fatiiones, gratiam et adulationes, patiis apud populum /editionumjftninibus, autioritatem\

V A R- L E CT. « itli et ipforum D. o. f. 0 Argateliac in TM. omnibut.

I NI E R P R. * Garde det Sternax. <> Jacquet, friem' de i* Andre, ftt natnrel de Jntfnet v re

j

m"E/ege. * Gilejfuk, alias Arcbibald Cnmfbtl, eemte .f'Argyle. * /e canneftabU de Olmtmrtntj. * d'Andelot.

NOT. * Irfgf Rothutiae C.

Digitizedby Googj^

HISTORIARUM LIB. XX. 687

gione fcnticntcm deferri curar. Magna Andcloti erat apud regem gratia, et ob be- CIDIDLVIH.

ncvolcntiam, qua rex ejus avunculum profequebatur, et propter ipfius merita ac re- Henricus ll7

center egregie navatam in 1 Caleti expugnatione operam. Hanc regis benevolen-

tiam ut convelleret l* cardinalis, temporis commoditate hinc oblata uti decrevit.]

Nam fub id tempus, cum Chriftierna, laevi illius ac truculenti tyranni ac Elifabcthac

Cadaris fororis Alia, Caroli Lotharingiac ducis parens, quae Gallicum nomen per-

ofa Philippum comitata fuerat, regis pcrmilTu b Peronam veniffet, ut cum filio col-

loqueretur, poft injedam de pace mentionem, Ant. c Perrenorus Atrebatum epifeo-

pus, quem Philippus Chriftiernae comitem adjunxerat, cum Lotharingo, qui impe-

trata a rege venia cum Lotharingiac duce illuc quoque venerat, occultos fermones

hujufmodi habuifle memoratur; Supra modum Philippo dolcrc, eo rem per bella

ambitiofa devenifle, ut odiis, quae cum damno etiam vidoris exerceantur, in dies

exacerbatis utriufque partis vires paulatim atterantur, quas contra Tureum commu-

nem nominis noftri hoftem fervare univcrfac rcipublicac Chriftianac interfit : led

fortaffc Tureum ut longinquiorem, ac proinde minus formidolofum, negligi: fubefle

longe pcriculofiorcm hoftem, quem uterque in finu atque adeo in vifccribus foveat

;

pcftiferum nempe pravarum de religione opinionum, quod inter principum dididia

per animos hominum ferpar, virus, quo nunc d Belgium et jampridem major Galliae

pars infeftetur: ei malo, quam diu bellum inter iplosfit futurum, remedium afferri

non pofTe :pace opus effe, caquc fida et quae nihil infidiarum habeat : alioqui fore,

ut, fi ulterius odiis indulgcant, plus damni fibi uterque intus acccrfat, quam gloriae

extra parare poftit : id Hcnricum feire debere : nec mediocrem apud omnes bonos

gratiam initurum, qui optimo regi idpcrfuafcrit:quo, pace conftituta et arda inter

duos potentiflimos principes firmata amicitia, in id conjundis viribus ac ftudiis in-

cumbatur, C** ut etiam religionis caufa conftituatur ;] quod, paflim graffanrc Seda-

riorum veneno, effe non poftit. Hoc fermone cum Lotharingum commotum fen-

fiflet Perrenotus, homo vafer, qui alioqui noflet ambitiofum illius ingenium, ut ei

magis falivam moveret, fubdidit j non fugere Philippum, quantos ea res motus ac fuf-

picioncs excitatura fit, nifi fumma fide ac prudentia inchoetur : nam initia fere dare

formam negotiis : itaque diu hacfiffc, antequam cuiquam Gallorum fuam ea de re

mentem aperiret : fcd ambigenti tandem fortunam confilium dedifle, quaeipfum ac

fratrem Guifium Gallorum cladibus fuperefie voluerit, ut cfient qui negotium hocfufeiperent, regi falutarc, quippe quod ad Dei gloriam pertineat ; regno utile, quodinter religionis dididia nunquam pacatum futurum fit; ipfis gloriofum, ac denique

populis acccprabilc, quorum gratiam demereri illuftriflimac familiae ad inopinatos

cafus fummopere interfir. His didis, cum alium procedere et tacito gaudio impo-tentis hominis pedus pertentari videret Perrenotus, rurfus addit

;Quae confilium

fortuna Philippo dedit, illuftrifiimc cardinalis, eadem vobis pulcherrimam rei bene

gerendae occafioncm offert, fublato Momorantio magiftro equitum, et Colinio maris

praefedo, praecipuo ipfius adminiftro. Nam minime occultae funt aemulationes ac

fimulratcs, quasilli cum illuftriftlma familia vcflra excreent : et palam cft, in floren-

tifltmo Galliae regno Coiinios fedariorum fautores effe, quos Momorantius, ctfi abea caufa fortaffc alienus, tam paterno amore diligit, ut eorum fortunas, opes, dignita-

tem vel fuo periculo tueri paratus fir. Andclotus vero, qui nuper c manibus noftris

clapfus cft, quam impie et indigne de religione fentiat et loquatur inter milites, quo-rum plerofque exemplo fuo corrumpit, ad nos quotidianis rumoribus perfertur.

QuibusP. r* Guifttts, religionis praetextum mutuatus ejl

, fratris cardinalis ea in re

confdio ufus .]

P. C** utpax in domo *Dei conftituatur ;]

INTERPR. * Caldis. b PfroHHC. * TttrtnH Jr GranvcHf, tvejue XArras. 4 Vajs-hat.

Digitized by Googli

688 JAC. AUG. THUANICI013LV1II. Quibus «fi lactari in fpccicm deberemus, quippe inimicorum malis inimicos cxful.

Henricus Ii tarc lolcnine cft> tamcn ’ quia ‘n hac caula Gal!iac periculum ad Belgium pertinet,

quod jam alioqui propter Germaniae viciniam hoc morbo laborare coepit, nos etiam

malis veftris ingemere par cft, cifquc, quando hoc quoque nobis prodeft, apto ac

praefenti remedio fuccurrcrc. Non aliud autem inpracfentiarum aptius remedium

occurrit, quam fi inter potentiflimos principes et aeque religioni bene profpcchitn

cupienteis concordia farciatur : de qua non defpcrat Philippus, vobis praecipue con-

fultoribus et adjutoribus, quorum amicitiam depolcit, ultro fuam per me deferens,

fide in id data, quam ille conftanrcr vobis ac familiae illuftrifilniac porro lcrvaturus

eft. Et quoniam negotium hoc filentio tegi debet, dabo operam, quando hac parres

mihi ab optimo rege meo demandatae funt, ut, communicatis per perfonas interpo-

fitas confiliis, citra 1'ufpicioncm et vcftrac exiftimationis difpcndium res deinceps tran-

figantur. Tam honorificas et fratrum ac totius familiae jam tum [* in Gallia prae-

potentis] rebus fruftuolas conditiones obviis ulnis accepit Lotharingus, gratiis etiam

Perrenoto aciis, quem medium et arbitrum negotio tam magni momenti tractando

delegerat Philippus ; operamque fuam ac fidam fratrum in pofterum induftriam polli-

cetur. Haec amicitiae et confiliorum a Lotharingis cum Hifpano initorum principia

memorantur ;quae pro ratione temporum faepius mutata, fcd femper * renovata

funt [**]. Ita Perona utrinque difceiluin cft : tuneque tantum vulgo ja&atum, de

pace a Chriftierna injectura fermonem, fcd nihil attum cfle. Cum rediret Cardi-

nalis, rumorem fpargi de induftria curavit, ut confiliorum fufpicioncm omnem tol-

leret, hofteis contra fidem datam fc infccutos, vixque eorum manus evafifle : fparlo-

que rumori fidem aftruxit, quod» Quintini-fano et Hana milites egrefli fub idem

tempus b Nigellam cepere, et, cacfis praefidiariis, oppidum diripuere. Cardinalis,

ubi in aulam venit, habitos cum Chriftierna ac Perrenoto lermoncs artificiofc ad re-

gem defert : metuere nimirum Philippum, ne inter arma Scalariorum contages utriufi.

que provincias incurabili fcrpiginc dcpafcatur. Nam, id jam videre omneis, ultro-

que fibi exprobratum, dicit, plcrofquc ex proceribus in Gallia illo veneno, quod ipfi

inter alios fparganr, infectos, ac nominatum a Perrenoto Andclotum, qui palam in-

digna de folemni facrificio blateret : ea re fieri, ut Philippus, quamvis arridentis for-

tunae blanditiis ad fucccflus urgendos et aetatis calore incitetur, tamen de religione

folicitus pacis confilia malit, quam aequis pro tempore conditionibus fieri cupiat. Is

fermo regis animum perculit, mentione inde pacis, qua res fuas egere fentiebat, in-

jecta, inde metu Scftariorum jam pafllm graflantium, quos odio capitali mitiflimus

alioqui princeps, ei a fuis innutritus, profequebatur, propofito. Itaque, quod de

Andcloto dictum fuerat, de quo jam £***] aliquid inaudiverat, minime negligendum

ratus, eum per c Caftcllionacum cardinalem fratrem ac Momorantium lobrinum

evocari jubet;praccipitque, ut illum ante ipfi moneant, ut ad interrogata modefte

rcfpondcat : nam fc ejus caufac favere, ac cupcrc in primis ut a crimine objecto in-

nocens comperiatur.

X.

p. £* ad res magnas afpirantis~\

T. C**] Jicuti plenius exiis,quae pojlea a nobis tradentur, perjpici poterit.

P. pcrGuiJianorumemiJJarios

VAR- LECT «renovata funt; dcnccGuifius, rogem regnumque ac legitimos regni heredes cx-

j, qui Blocfis interfectus cft, clandeftinum foedus, ternis armis oppugnaverunt : ficuti er iis, quae

infeio Henrico ac Philippo, cum Joanne AuRnaco poftea a me, fi bcu< viram dederir, er per negotia

primum, dem poft Auftnaci mortem cum Philippo liceat; aut ab aliis, qui lcqucntium annorum hifto-.

,pfo iniit ; cujus fiducia arma, hartenus in fenarios riam feriptis mandabunt, perfpici poterit. Ita Pc-

diftrid!», poftremo in regem vertit: ac, mortuo rona AIS. Rt$.

eo, Lotharingi omnes, jam conjuratione dctc&a,

INTER PR-1 £'• £*>«trn & IU». ‘ Ktjk. « it QktfHUn.

Digitized by Googli

HISTORIARUM LIB.XX. 689X. Ig itur Andelotus evocatur, et, prius, uti praeceptum erat, monitus, * Mon- CDIOLVIH.

celli, quod cft reginae caftcllum in b Meldis, coram rege, dum mcnfac allideret, fifti- Henricus II.

tur. Ibi rex multa de fua erga ipfum benevolentia, multa et de ipfius viciflim meritis

praefatus, aegre intellcxilTc dicit, quod ex compluribus locis ad fc deferatur, eummale de religione fentire j ac proinde, quid dcfacrificio, quod Calviniani tantopere

.exagitent et abhorreant, credat, jubere illum rcfpondcrc. Tum Andclotus fummafiducia, ut erat vir elato animo, cum juxta Calvini do&rinam minime fecundum re-

gis votum rcfpondcrer, et rex amice, ut fc rcfpicerct, ac periculo praeverterer, horta-

retur, ille majore quam antea fiducia poftrcmo rcfpondirs Sibi perjucundum efle*

quod rex, quem munificentiflimum erga fc acomnem familiam fuam expertus fit, ct

cui fc vicilfim in omnibus rebus haftcnus obfcqucntiflimum praebuerit, fidem fuam

ct induftriam adprobet: ceterum incaufa religionis fucum Deo facere non polTc:

corpus, opes, dignitatem in regis potcftatc dfc, de quibus ad arbitrium fuum ftatucrc

pofiit : animam foli Deo, qui dedit illam, fubjacerc i cui proinde in hac caufa, ut

potiori domino, parere ncccflc habeat. Hoc rcfponfo ut auda&cr nimis reddito rex

adeo excanduit, ut prae ira lance arrepta, quam in terram dejicere volebar, impru- •

denter Dclfinum filium, qui * infra cum fedebat, graviter pcrcuflcrit ; mcnfifquc

mox'rcmotis, Andclotum a Joannc c Baboo Bordeferio fccretioris cubiculi magiftro

duci jubet in Meldorum civitatem, ubi in epifeopi aedibus aliquantifpcr fub cuflodia

fuit, donec regis juflix d Melodunum tranllatus ibique in arcem inclufus cft. AmotoAndeloto, non diu quaerendum fuit, cui peditatus Gallici praefedura deferretur

:

nam ftatim B. Monlucius occurrit, qui, et propter merita, ac praecipue .quod in Lo-tharingiae ducis aula puer educatus et ei familiae proinde addidus eflet, ea provincia

dignus habitus cft:quam tamen initio rccufavir, uc ipfe in commentariis fcripfit,

quod rem non carituram invidia judicaret, ct provideret vir fagax, futurum, utob id

in Momorantianorum, quos fibi tum amicos aut faitem placatos habere tutum exifti-

mabat, odium incurreret.

XI. Hoc cafu inflatus cardinalis, ne ullam exagitandorum aemulorum vel mini-

mam occafioncm elabi fincrct, ultro advocationem defert Francifcac e Ambofiac6 f Scnigani comitis viduae, quae, tanquam fugae 8 Arafcotii confcia, ignominiofe

poftulata 7 fuerat. Eam quacftioncm cum haberetJoanncs h Munerius«praetor Pa-

rifienfis, litem fuam fcccrar, ficuti ex teftium ab ipfo fubornatorum confcfiionibus

conflabat : fed Momorantii vel abfentis audoritatem illa verita, in eo negotio tepi-

dius agebat : tum vero inftigante cardinali, cum Muncrium repetundarum detu-

liflet, tandem ille damnatus, ct omnia citra mortem ei irrogata. Mortis gratiam

mifero fecere judices, feribae, qui judicum fententias excipiebat, quique ipfius Mu-ncrii aliquando amanucnfis fuerat, lachrimis exorati. Is enim cum more folito fen-

tcnrias recitare juberetur, cum prae fingultibus vocem mittere non pofler, quidam e

judicibus breviculum, in quo ille feribebat, rapuit i cumque lachrimis ubertim pro-

fufis recentem feripturam indudara animadvertiflet, collegis oftendit:qui, caufam a

feriba percontati, ea cognita ad mifcricordiam verfi, quamvis initio concordes demorte fententiae cflent, mortis poenam remifcrc. Munerius, per urbem tradudus

ct infamia notatus, poftrcmo in infulam 1 Retenfem deportatur, non fine tacita Mo-morantii injuria ac contumelia, in cujus gratiam ille, alioqui exadus civilis difei-

plinac ccnfor ac judex, tam inconfiderate pcccaflc credebatur. His de rebus certior a

fuisVAR. LECT. • ex adverfo (edebat P. * Senigami P.D.o.f.d.

f fuerat, ticuti fupra diximus P.

INTERPR. * Mtmennx. 5 Mtnux. « de Bahu, fieter de la BenreUifere, maijire de b garderoibe.

‘dtRj** ‘ & Cnj* d** tArfett. h Manter, lirntenant er.il. 1

IJlt

NOT. 1 propraetor Tat. ,

Tom. I. 8 M

Digitized by Google

690cpplviii.

Henricus 11.

J A C. AUG. THUANIfuis fartus Momorantius, cum fpcm hofti fcciflct fc regem ad pacis confilia inflexu-

rum, fide data, * Bcllovacum venit ; ibique cum rege collocutus, cum in gratiam

priflinam rediiflet, jam fccurior ad hoftem, uti promiferat, revertitur. Ex ejus dif-

ccflu occafioncm captans Guifius, ut regis animum periclitaretur, in familiare collo-

quium abeoadmiflus, non dubitare fc dicit, quin Momorantius ei dignitatem, for-

tunas ac liberos commendaverit ; et mereri quidem ejus virtutem atque eximia erga.

Franciam merita, ut ejus poftulatorum rex rationem habear, ipfiquc omneis dignitates

confervet : ceterum, quandocunque contingat eum decedere, citra injuriam nonalii, quamfibi, magiftri palatii dignitatem, quam jam in Dclfini nuptiis ufurpavcrir,

polle concedi. AJ haec rex, nihil Momorantium de his rebus fecum egifle, rcfpon-

dit ; verum ea ipfius efle merita, ut nihil eorum, quae ille vel fibi vel luis petat, ho-

nefte rceu fare poflit. Hoc rcfponlo delufus Guifius le continuit ; er eo niagis, quodf> Valentinam, cujus filiam c Aumalius frater uxorem duxerat, eorum potentia offendi

videret, et de inlblcnti cardinalis fratris fuperbia apud regem conqucftam efle certo

refeiviflet; ob idque neptem fuam, alterius filiae d Bullionii ducis quondam uxoris

filiam, Hcnrico alteri ex Momorantii filiis conjugem deflinafle.

XII. Interea, cum de Germanorum adventu rex cognoviflct, de * e Theodonis-'

villaoppugnanda deiilx ratum cft. Eo confilio f Bordillonius jam fub Maii initium

g Metim nulli s fuerat ; fpccic, ut Germanorum aliquor principum legatos exciperet

;

re vera, ut locum denuo lullrarct, et res ad eam obfidionem neccffarias pararet. Eovenerat dux Luncburgicus, h Grombachius, Wolfangus 5 Schcncvcfius, * 1 Bandopra-

tus, et Henricus k Stupius equitum duces, 1 Rifebergus item alterius ex Helii filiis lo

gatus cum iv vexillis > qui omnes circiter v cid equitum efficiebant : £ ro Rockhcn-

dorfii praeterea, Rccrodi, n Luflcburgi, Rifebergi filii, Rifebergi ipfius, et * Valdcn-

bumi legiones ; in quibus circiter xivcid peditum erant. Cum his copiis, quibus

acccflcrat 0 Vetus villa Metis praefertus cum ala equitum et veteranis praefidiariis

i* Viroduni ,H Tulli et Danvillarii, Bordillonius Thcodonis-villara obfidione cingit.

Oppidum illud, in Luccmburgcnfi agro firum, quinquangulari ac fere marfupiifor-

ma, loco plano, in quem ex editiore clivo dcfpcrtus non cft, undique paludolo et

irriguo ac proinde ferme inacccffo, ab occidente feptentrionem verfus Mofellam ha-

bet, quae et in foflam urbis profundiffimam influit, et ab ea parte munitiones duas

longo fpatio diftantcis, neque ita prominenteis, ut in latus aggreflores ferire valeant 5

de cetero amplis ac projertis turribus et pomoerio intus fpatiolb firmatum. Locum

tenebat v r Quadcrcbbius Brabantinus cum cid id ccc peditibus ac cc equitibus. Eo

• Nivernius domo xv Kalend. Jun. profertus iter habuit ; et, cum f Pontem-mu flita-

num veniffet, 1 Stcnaci collegis copiis, Metim cum Guilio remlir. Loco luftrato

Kal. Junii, Guifius digredi» poftridic ita copias divi fit, ut ipfc quafi aciem re-

geret, delebo citra fluvium juxta u Florcngium hofp itio; Nivernius primum ag-

men ducens, tranfmiflo amne, adT Grangacum caftcllum caftra poneret } * Nc-

morofius vero ulterius in via, quae Luccmburgum ducit, cum levi armatura con-

fideret infra 7 Eftranum montem j et fupra Nemorofium * Jametius cum aliquot

cataphrartorum et Germanorum equitum alis juxta viam qua Metim itur. Initio

noftri propinquantes vallum citra fluvium e longinquo duxerant admodum latum

ac

VAR LECT. « Thionvilk, quam alii Diyo- B Rochcndolrd P.D.o. f.

durum fuifle dicunt, potlca Thcodanis-villam vo- y Caderoaus PDo. ubique.

catam, oppugnanda ATS. Re&.

INT R R P R. * BtMVdir. •* Udtubefje deValeathttit. * leda: eTAumale * Bonillan. *IMwtw.• dt Bturdilltn. * Mttf. h Grmbaeb. ' Stkeneftt. > Lauduprt. k Stup. 1 Rrijfrwbffg. m RetketuUf.

• Luffebta-g. Les Alienum le nomment Oftburg. ° Frenfoit deScepeuux, fieur dt YkitU-viUe, .ouwrnrur

dt Mtis. r Vtrdua. < Ttul &• DuaviUitrt. ’ le Jieur guarrbbe, «Mfmmw de hutvui». ' te dut dt

Severi. 1 Pont a Meufftn. 1 Stent/. 9 Florentes - • U Gruxre attx ptijftns. * U duc de Nemourf.

i /dent dEfiram. xle Jieur de Javtttt

OT. * Baudopratus Put. * Pro Valdtnbury kr^c FaUenburp Put.

Digilized by Google

HISTORIARUM LIB. XX. 691ac profundum cum aggere alto ac porrefto, ut doliorum ac tormentorum capax Clf>DT.VIHeffer, et hoftilium machinarum contraria verberatione in noftros fulminantium ictus funhiii/s 11.

arceret. Aggeri impolitae 1 1 1 colubrinae et v murales machinae, quae in oppofirum

propugnaculum iftus ejaculabantur, fi qua arte pollent tv tormcnrorum turri intra

urbem impolitorum, quae magnam (tragem in caftris noltris faciebant, roras confrin-

gere. Ex alia parte, ducto ad aggerem jam erectum utrinque vallo, impolita ac di-

recta vi tormenta, quorum decullata verberatione munitiones, quae hinc inde pro-

pugnaculum tegebant, dejicerentur:quo faCto, et alia folia du£ta propius Mofellam,

ubi * vdifpolitac funt machinac,quac intcrjcftum murum pullarent, magno labore et

induftria ac denique periculo Eftraei et procerum, qui operi manus admovebant.

Tandem quinto dic poft coepta verberatio, dilpofitis xxxv majoribus tormentis, nonfine magno obfclTorum terrore, qui opinione citius cinfti intus defenforum penuria

laborabant. Eam ob caufam Philippus Momorantius » Hornanus noftu venerat, ut

111 veteranorum Hifpanorum ligna in oppidum introduceret : fed a ftationc rcpulfus,

amiflis aliquot e fuis, retro cedere coa&us cft. Idem biduo port a Belgicis et Namur-ccnfibus iv vexillis tentatum, quibus adjunfti fuerant l equites : verum et ii, re in-

ferta, abiere. Dejertis hinc inde obliqua pulfationc munitionibus, vi Eid.Junias

refla verberatio inftituitur; tribufquc diebus ea continuata, propugnaculum rorun*

dum magnam partem apertum ac dirutum cft, et in murooppofito xl amplius paf-

fuum ruina edita : verum a tergo adhuc folidum et altum pomoerium cxftab.it ; et,

antequam ad ruinam irctur, Mofclla fuperanda erat, quae licet vado tranfiri polle eo

loco affirmaretur, tamen, ea tranfmifla, rurfusad afccnfum aliae difficultates occurre-

bant. Id, quo minus ftatim impetus fieret, impedimento fuit. Igitur Guifius, qui

militem ceno periculo exponi nollet, locum explorari jubet } idque negotii dat B.

Monlucio, qui cum b Sarlabo Ilio, c Millafio, d Sipetra, 'Sanftephano, ac Monlucio

filio illuc profertus cft. Loco confpcrto et farifla per milites fundo percontato,

Monlucius ad Ciuifium refert, aquam in ima turre ea altitudine efle, ut militis tranfi-

turi pertus non excedat ; fed, antequam ad cain perveniatur, murum ligneum ex pa-

lis ab hoftibus interiori turri circundatum efle, qui aquam retineat. Cum negaret

Guifius murum fubefle, fubiratus Monlucius fuis fidem non haberi^denuo locum

explorandum fufeipit 5 et norte infequenti, aftiimptis cccc farillbphoris cataphractis,

quos cab urbe paflibus humiftratos confiftcrc jubet, cum totidem fcloppctariis, ad

turrem vadit } atque, ubi ad murum ligneum venit, ftationem xxv militum, quamhoftes eo loci ftatucranr, aggrertus, partem trucidat

;parte in fugam conjcrta : dum

fugienteis infequitur, in munitionem vicinam cum iis ingreditur : fed poftrcmo an-

guftiis portae, qua urbs adibatur, cxclufus, fubftitir, capto interca mediocri tormento.

Inde per ruinam proximam evadentibus noftris, aliquandiu pugnatum : et, fi fecum

fcalastuliflcnt, jam tum impetus in urbem fieri potuiHer. Quod unum fieri poterat,

dolabris murus ligneus dejertus fuit:quo dejerto et dilapla mox aqua, noftri pede

ficco in caftra rediere, non fine damno, defideratis in temerario illo conflictu San-

ftephano et Sipetrac fignifero ac quibufdam aliis. Eo calu non tam turbatus cft

Guifius, quanquam praeter voluntatem luam accidiflet, quam verebatur, ne ad regem

perferretur impetu farto noftros repulfos efle. Mox ex concilii fententia tranfmillb

fluvio, coepta folia a B. Monlucio ad eam turrem quae Nivernii hofpitium rclpicic-

bat, quae poft triduum ad pedem ulquc majoris turris, quae ( Pulicum vulgo appel-

labatur, perducta cft. Dum operas urget Monlucius, obfeffi occafioncm nadi ea

parte, quae Mofclla alluitur, eruptionem faciunt cum ccc peditibus et lx equitibus,

Joanne E Quadcrcbbio durtorc s et in vallum ingreffi obvios proturbant. Ad foflac

latera

VAR. l.F.CT. • x P.

INTE RPR- * /* comte de Hertie. k Sjrhbaax. * /fiUat. * de Cipierrt. • St. EJlrfJx. 1 Teur det

Fucet. * §g*rMt.

Digilized by Google

69 a. JAC AUG. THUANIC10DLVIII. latera hinc inde finus duxerat Monlucius, ex quibus ab utraque parte in redum

HenricusII aS8crcm obhqutis dclpcdus erat. Igitur ftationarii, qui in iis erant, cum ftatim,'

» Lago dudorc, ex improvifo in hoftem jam vidoria cxfultantem obliqua impreflione

incurrerent, circumfuli primo vim fuftinucrc, dcin, cum limularent fc cum Lunc-burgico colloqui velle, nec moram nollri ferrent, poftrcmo intra urbem cum damnocompulfi funt. Jamque Angli a Guifio addudi cuneos fub turri agebant

:quo ani-

madverfo, hofles introrfum humilia propugnacula feftinatis operibus excitabant, ur

inde per foramina, ubi murus apertus effer, infefta difplofionc noftros peterent. Ei

incommodo ut praeverreret Guiftus, antequam murus aperiretur, tormentum ad-

vehendum curaverat, cujus difplofi vi et murus aperiretur, et hoftium apparatus

dejiceretur : eodemque tempore fofforum opera callem falcibus fterni jufferar, quoad lummam turrem afcenfus erat. Antequam impetus hac parte fieret, Guifius

iv colubrinas ad dejiciendas oppofitas munitiones admovere decreverat ; deque iis

idoneo loco dirigendis portridic confultarurus Srrozzium invitum apud fc retinu-

erat. Mane, dum ambo locum luftranr, Strozzius ex propugnaculo fatis longinquofeloppeti majoris idu infra laevam mamillam petitus, dum Guifius alteri ejus humeroinniteretur, ac juxta ipfum Hadrianus b Balconus et Thcophilus e Calcagninus comesamiciflimi liarent, concidit, cum haec tantum novifiima verba protuliffet, regem in

morte iua optimum ac fidelifiimum minillrum amittere; vir ingentibus (piriribus,

animi praefentia, fortitudine, folertia et rei militaris peritia cura maximis hujus

aevi ducibus comparandus, multis praeferendus. Ejus mors Guifii juffu celata, nemilitis mox impetum faduri alacritas hoc cafu minueretur. Admoto ad foramen

tormento, Guifius tabulas pedis crallitudine rotis impofitas ante (latuerat, quae, fta-

tim poli difplofionem fune addudae, tormenta ac tormentarios a fdoppetorum gran-

dine tutos praedarent : infuper pluteis ad id paratis tedi milites circiter cccc inter

turrem et munitionem juxta turrem credam difpofiti erant, qui defuper jaculantcis

contraria ejaculatione infcftarcnt. Magna utrinque ftrages edebatur j et hoftis a no-

ftris infra pofitis et a colubrinis * iv, quibus praeerat 0 Fr. d Rafinus Poto 1 Santralius

Aginnatum praefedus, multum damni accipiebat : viciflim noftri laxis, feloppetis,

ignibus artifiefrfis & aliis cjufmodi telis undique petebantur, ita ut erigendis doliis vi-

mineis, quae ante tormenta ftatui confucvcre, locus non effet. Dum in eo effet

Monlucius, fruftra a e Nivernio, qui aderat, et Bordillonio monitus, ut fc manifefto

periculo fubtraheret, ille, qui, fi recederet, fuos omneis procul dubio rcccfliiros vi-

deret, ut in extremis politus, extremum confilium capit ; etf Volmario ordinum duc-

tori imperat, ut cum vi fcloppctariis ac n fariffophoris in humilia illa propugnacula

ab hoftibus, dum murus aperitur, retro cxftruda expedito faltu infilircc, et inde hofc

tem dejiceret: eodem tempore alteri ex dudoribus imperat, ut per callem illum,

quem diximus, in fummam turrim cum aliquot e fuis eniteretur : verum ille cum al-

tero, ubi vertice fupra turrim cxftarc coepit, ex munitione adverfa petitus inter Niver-

nii ac Bordillonii genua mortuus concidit. Nec proptcrca animum defpondit Mon-

lucius : fcd Volmarium, alterius dudoris aemulatione incitatum, quem jam turris faf-

tigium occupaffc dicebat, urget;qui mox cum fuis in locum juffum infilit, intc&um

adhuc, fcd tabulis defuper pofitis ftratum, quem ftatim hoftes dcfcruerc. Eum deiQ

Monlucius Blafii filius, KCoffenius, h Mola, » Caftro facratusct k Ofellius, Vafeones,

fccuti funt, Monlucio patre ipfos a patriae commendatione ad rem ftrenue gerendam

hortante. Heie acriter a noftris pugnatum, dum hoftis amiffum locum recipere icn.

tat : fcd, eorum duce occifo et fupervenientibus 1 Anglurio et Valin-villa cum xxx

deledis,

V AR. LF.CT. •illisiv, uti dixi, difpofiti*, quibus P.D.o.f. 0 Fr. Rafinus T.D.o.

INTERPR. ‘U Lato. “ Batfm*. ‘Calcamini. * tofi*, dit Foto*, fcnejebal d^nott.• le Jut Je Neveri. r Montluc Ic nomme Votunut. • de Cojjrmt

:

Montluc lc nomme Cojfei/.h U Mole

:

Montluc Ic nomme U Motte. 1 Cafttl -fagrat.k ItsAnfUomt. 1 iAnglttrt & it tolltmviilt.

NOT. * Dele Santrabts Pux.

Digitized by Googl^

HISTORIARUM LIB.XX. 693dclc&is, juffo item Luncburgico quofdam e fuis fummitterc, qui ipfc cum fuis mox CIOIDLViil^

advolavit, tandem noftri loco potiti funt. Refeitum cft inter Hilpanos ac Belgas Henricus 11.

contentionem exarfifle, quod utrique propugnacula humilia defendere vellent; cui

contentioni ut finem imponcrct»Quadcrcbbius, cum fuac cohortis militibus tuendum

commififle: quamobrem abHifpanisapud Philippum accufatusdiu poftea in cuftodia

fuit t quippe qui militum ignaviam et ducum culpam fcvcrilfimc caftigarc ex gen-

tis difciplina confucvcrint. Ea contentione cffe&um, ut fegnius utrique rem gef- *

ferint. Mox eo accurrit Guifius, qui propugnacula ftatim demoliri imperat. Ger-

manis ipfis, qui fofforum pigritiam non ferrent, operi manum ultro admoventibus:

quibus demolitis, jam latius in turre verfari et vireis explicare coeperunt. Tum con-

filium initum de cuneis ad munitionem a tergo pofitam agendis. Id no&c fequenti

fumma diligentia a&um, Nivernio ac Bordillonio opus urgentibus: ac poftridic,

cum nulla amplius fpes eflet, obfefii per tubicinem colloquium pofcunt. Fide data,

Quadcrcbbius ipfc egreditur, datis obfidibus b Altocurio Ivodii et c Cadio Momme-dii pracfc&is, dum de conditionibus agitur. Ita feriptum reliquit Rabutinus

:quod

fi verum eft, contra receptum militiae peritis morem id fa&um, qui loci obfefii

praefectum ad colloquium exire non patitur. Monlucius certe iv utrinque oblides

datos memorat, neque Quaderebbium ad colloquium exiifle feribit. In has vero

conditiones tranfa&um : ut oppidum citra fraudem integrum, uti nunc fit, Guifio

tradatur, rcliftis in eo tormentis, pulvere, globis ac reliquo omni apparatu, item

armis ac vexillis : liceret equiti cum armis et equis, pediti cum cnfc, pugione ac

fupellc&ile fua fine injuriae metu, ccclcfufticis autem, nobilibus ac plebi cum auro,

argento ac omni fupclle&ilc exire : a virginibus et omni foemineo fexu injuria pro-

hiberetur : carri, navigia ac ncccflaria cuntta ad aegrotos et fanos in tutum dedu-

cendos commodarentur. Haec a&a x Kal. Quintii, codcmquc die circiter ivero op-

pidanorum urbe cmifla : ac poftridic cid id praefidiarii, majorem partem in capite

vulnerati >quod acciderat, noftris ad turris pedem pluteis te&is et in altum in hofteis

dcfpicientcis jaculantibus. Amifii in ea expeditione ex noftris fere cccc:plurcs

fauciati, qui d Metim dcdu&i funt, ut in valetudinario a Gafpare Colinio olim in ea

civitate, majore humanitate an providentia incertum, inftituto alerentur ac curaren-

tur. e Nivernius ftatim intra oppidum acceptus, ut videret, ne quid contra conditi-

ones militum infolentia peccaretur. Ejus cuftodiac praeficitur Francifcusf Vetus-villa

cum viii peditum fignis. s Thcodonis-villa capta, Guifius ftatim ad h Trevirenfem

archicpifcopum feptemvirum litcras dat j et, quia oppidum haud longe ab ejus diti-

onis finibus abeft, de tegis egregia erga Imperium et Imperii principes voluntate cer-

tiorem eum facit > fidemque obligat, nullum ejus ditioni ac pofleflionibus a regiis

pradfidiariis damnum datum iri.

XIII. In de ‘Arlonium petitur caftcllum, quod * x a * Divoduro milliaribus ab-

cft, et cl Germanorum et cccc Belgarum praefidio tenebatur. Juffi, qui intus erant,

deditionem facere rccuferunt, quafi de auxiliis certi. Cum fub vcfpcram Monlucius

locum cinxiflet,no&c militem quendam 1 Belgam infofiam demittit;qui per gradus

in terra fa&os ad munitionem, quae ab hofte feftinatis operibus exftrucbatur, afccn-

dit. Poftquam locum luftravit, a nemine vifus aut exauditus, ad Monlucium redit 1

et nullas ea parte excubias fieri rcnunciat, ceterum cum locum adeo afccnfu facilem,

Ut,qui cum improvifi occupent, facile municipio potiri pofilnt. Itaque rcmifliis miles

cum iv feloppetariis et 11 ordinum du&oribus ; atque in iis m Goafio : is ubi muni-

tioni

VAR. LECT. • vt PDo.INT E R PR •

* OafTtkbt. b Hsulttmr, g»avtrnt*r Ilvoj. • U eafilamt Cadit*, mwnnrr de Ment-

mtdj. * Meti. • It dut de Nrwrt. 1 d» VitilUvUIt. * Tbiowvillt. * d* Trtvti. ‘Aries*. * Mttt. 'Fla-

mand. Gtas.

Tom. L 8 N

Digitized by Google

694 J AC, AUG. THUANICDlOLVin. tioni propinquavit node admodum obfcura.a fpcculatorc quis cflct lingua Germanica

Henricus ll. interrogatus, eadem lingua fc amicum cflc rcfpondit, ctcharitatc patriae incitatum

vcnlflc, ut cos periculi admoneret > nam poftridic Guiftum cum univerfo machinarum

apparatu muros pulfaturum : eum vero Germanis parcere dccrcviffe, ac jam de ea re

illos per exploratorem certiores fcciffc, omnem belli molem ac militis furorem in

ipfos rccafurum ;quapropter fibi mature confulcrcnr. Dum his Termonibus ftatio-

*

narios deludit, interim fubfcqucbantur longo ordine noftri, et ipfc Monlucius in fof-

fam dcfccndcrat. Vinum pofccbat miles, quafi acftu dici fatigatus, cum noftri in.

filiunt, et, dejedis loco praefidiariis, in domos ufquc fugienteis perfequuntur : ftatim*

que miles ille ad locum, in quem fc Germani incluferant, accurrit, qui, ejus precibus

ac promifiis confirmati, portam noftris aperiunt ac deditionem faciunt. Suftinuere

vim noftri, coque apparuit veteranum « militem militari difciplinac infucvrffc, quan-

do, eo intus admiflo, res citra fanguinem gcfta cft. Sed cafu accidit, ut pulvis tor-

mentarius ignem conceperit, quo cumm domus conflagraffenr, vento, qui tum ve-

hemens erat, incendium glomerante, totum fere municipium, lino plenum, quod

abundanter his locis fuccrcfcit, abfumptum cft. Id accidit v Non. Quintii. Incendio

tandem reftindo, munitiones ac propugnacula dcftruda funt, & municipium undi-

que apertum. Rurfus de Luccmburgo oppugnando adum.quo fc P. a ErneftusManf-

fcldius provinciae praefes cum b Hoiac comite ac firmo Hifpanorum et Germanorum %

praefidio inclufcrat ; coque Nivcmiuscum iiicio Germanorum equitum atque ali-

quot Gallorum alis profedus levibus certaminibus tempus contrivit. Miflus etiam

e Altacurius cum v lignis et cc equitibus fdoppetariis, carabinos vulgo vocant, cum

d Pria et ala« Villarii comitis, cujus ipfc legatus erat, ut ( Rofiinolium, s Villcmon-

tium, h Chinium, munimenta nuper ab hofte recepta prope Herbemontium, occu-

paret. Et Rofiinolium quidem ac Villcmontium inccnfa ac folo aequata funt : Chi-

nium fervatum, quod ad 5 Ivodii et Herbemontii fecuritatcm pertineret cum locum

muniri. Subfccuta mox inter noftros ac Germanos in otio femper tumultuantci»

reditio ;qua fere ad arma ventum clfct, ni Nivemius fc interpofuiflet.

XIV. His levibus expeditionibus ac mqlcftis negotiis tempus inutiliter poft cap-

tam kTheodonis-villam confumptumcft: quibus et acccflit incendii infortunium,quod

cafu nefeio quo tentoria, equos atque omnem Guifii fupcllcdilcm, Bordillonii item

impedimentorum pattem abfumpfit j clapfts interim, dum exercitus ad Arlonium et

1 Virctonum federet, ad hunc diem xvii diebus, tempore idoneo, quo fc Guifius cupi

P. m Thermo conjungere potuiffet, et cladem illam novifllmam, qua res noftrac an-

tea afflidac omnino proftratac funt, diligentia fua antevertere. Nam ih regis con-

cilio decretum fuerat, ut eodem tempore Thermus, qui» Caleto ob id praefedus fu-

erat, in 0 Plcumofios impreflionem faceret, intentato provinciae terrore ; cocfiam

Guifius ex compado cum auxiliaribus Germanis, quos in p Mcdiomatricibus ac Leu-

cis collcdurus erat, veniret ; nec non Aumalium fratrem, qui ad S q Fatam Veroman-

duorum copias cogebar, praeftolarctur. Hoc fi fadum fuiffet, res Philippi undique

circumventi adeo’ in ardum redigerentur, ut, quas leges poftea dedit, eas a nobis ac-

cipere coadus fuiffet. Verum, praevalente jam tum privatae gloriae adverfus falutem

publicam ftudio, confiliumtam falubrc damnofa er, ut plcriquc credunt, affedata

mora clulum fuit. Thermus incuntc Junio Caleto profedus, cum vcio partim

Vafeonum, fcd majorem partem Germanorum, cum cid io equitibus, addudis fecum

«p.^ Thermufque frujlrapraejlolabundus, et cum eofortuna regni maligna ter •

grverfatione hofit prodita ejl.

VAR. l.ECT.INTERP

Here* TtitmviUt.

• noftrum militem P.D.o f.* Foram ^.D.o.

E R P R * pkrre Erntfi, comte de MansfeU, r.ouverntur de Luxemknrg. I"”*1''

de Haultcotrrt. ‘ dePrie

.

‘ d, Villari .• Ho^koI. iVUkmmt. »%. 1M £

IU. 'Vnetn. - dtTbtrwts . 'Calai,. 'Flande,,. r(ayi M,$*& d,Teml. MaFn

h comte de Hoei, ouHertemoni.

FerrJurOyfe.

Digitizedby GoQg

HISTORIARUM LIB. XX. 695fo. ‘Tuttavilla Villabonio, b Anncbaldo, c Scnarpontio ct d Cauniae comite, rranf- CDIDLVII1.milia foda nova, quam alio nomine Bolaiam indigitant, rufticomm mulritudincm, "HenricusIITquae nodros tranfitu prohibere conabatur, fudit; ec, rclidaa tergo «Gravelinga ac

^Burburgo, vi Non. Quintilcis f Dunkcrkam maritimum oppidum 1’uos ducir. Podquatriduum, dum colloquuntur oppidani, circumfuds nodris ac vim facientibus urbs

occupatur et indignis modis diripitur : impofiroque praefidio, progreflus, 8 Bergas

«D. Vinnoci opulentum municipium nullo negotio capit ac diripit : cumque ipfc

ex arthritide familiari morbo tunc forte decumberet, Villabonio praedis et incendiis

aflucto exercitum tradit; qui dum militi plus judo indulgcr, immane quam cru-

deliter toto illo tradu gradatum cd, h Neoportum ufque cxcurfionibus fadis. Phi-

lippus, ut tantam tempedatem, quantam animo providebat, d confilium, de quo rc-

fcivcrat,qua prudentia captum fuerat, eadem fide fccuti fuident nodri, a fc averreret,

Sabaudum in' 1 Condrudos milerar, ut, coadis juxta k Malabugium copiis, casGui-

fio venienti opponerer. Verum, ubi vidit pod deditam 1 Theodonis*villam Guifium1X1 Arlonii ac Virctoni tempus terere, occafioncm arripit, et Gallos inlolcntcr palan-

teis ac praeda onudos, antequam novis auxiliis firmarentur, adoriri datuir. Id ne-

gotii dat * n Egmondano impigro duci, cujus diligentiae jam 0 Sanquintinianam vic-

toriam debebat. Is ex Flandriar cui praeerat, mox Graveiingam venit, jam medius

inter Dunkcrkam et p Caletum, quo receptus nodris erat ; ibique fc Pontio * Lalanio

Binicurio cadrorum praefero conjungit : tum accitis 1 Bethunia, ‘ Audomari-fano,

• Aria, Burburgo praefidiariis, collcdoque fupplcmcnto, quod Sabaudus Malabugio

fummiferat, ad xncio peditum, mcia equitum cogit, praeter ingentem agredium

multitudinem tam virorum quam focminarum, qui recentibus injuriis irritati ad pa-

ratam ultionem in cadra concurrebant. Quod ubi cognovit Thermus, qui in dies

Guifium opperiebatur, vircis d i fperfas revocat, er, quamvis aeger, equo impolitus ad-

volat, cadris juxta Graveiingam politis, de receptu fecum feti ferius cogitans : namEgmondanus jam cum fuis in nodrorum confpcdu intra teli jadum conditcrar. Ita-

que, node coado concilio, ex omnium fententia Thermus podridic, recedente ma-ris aedu, fecundum mare Caletum verfus fc recipere atque ita naturae beneficio elabi

ftatuit.. Ad fauccis * Adae, cedente aedu, remiflioris, mane nullo negotio tranfmit-

tunt nodri:quod ubi animadvertit Egmondanus, infra Graveiingam et ipfc cum

fuis, non exfpedatis tormentis, trajecit, et nodris jam tranfmidis a fronte occurrit.

Heie Thermus, qui nullum nifi in virtute perfugium videret, cum a fcptcnrrione

mare, a tergo Bolaia foda, a laeva atque a fronte hodis immineret, fic aciem indruit,

ut, cum a tergo et a dextra fe tutum exidimaret, in laeva, quae ad audrum fpedabar,

carros et impedimenta collocaret, in fronte tormenta datucrct ; ea erant omnino

vi colubriuac, falconesm : relido equitibus amplo fpatio, quos utrinque Vafeones

tegebant:pod hos Galli ac Germani dabant. Egmondanus contra minime cunc-

tandum ratus, ne interca, dum tormenta advenirent, Galli elaborentur, equitatum

omnem in v ordines partitur, pracmifla levi armatura, quae tripartito agmine ince-

debat. Dextrum cornu regebat » Pontivallius comes, finidrum T Hcnricus 1 Hcnriccs

Ccltibcr : in acie dabat Egmondanus :pofk hos Germani equites locati erant, duce

Lazaro Schucndio : tum cataphradorum Belgarum alae per aliqua intervalla fuccc-

dentes, wLalanio * Rantiacano et A. 1 Croio Rutii comite dudoribus:peditatum vero

in

VAR. L E CT. « D. Vinnoci irfiat P.D.o. r Eoriccs P.D. o f.d.

* Ecmondano P.D o.fd. nbtqte. * R.uniccano P.Do.INTERPR. * de ViUthoa. * d~Amrkeud. ‘ de Senarpont . * Chaulnes. • Gravefaut

tir Bourtour;. 1 Dun^ucrasie. t IVmttox Berf.be. *• tiinpnt. , i*ri U eemi/ de Nemur. * Ateuherge.1 Tbioxvillr. * Arion& Virettn. • le comtedF.pnnd. * de St. Qumiin. *C*Uii. i de LaLtm, feur de Big-

meourt. ' Betkwte. ( St. Orner. • Arre. 'A* r. « le comte de Pont de Vmux. * Henrique Henri.^uez,

Arrj.-unoit. * de Lalain, fitur de Rentj. 1 de Croj, comte du R<r*x.

NOT. • Comlralios-J Hodie Lcodicenii* ditionis tractos, ia quo caput cftHciucn, vu!go Hoei> euHxj. Put.

\

Digitized by Google.

696 J A C. A U G. T H U A N I

CDDLm in in acies diviferat pro nationum diverlitatc ; nam ex Germanis, Belgis, quorum

"Henricus IL major pars erat, et Hifpanis veteranis conflabat : iis imperabant * • Hildemarus Mon-chufius eques Saxo, Binicurius et Carvajalus Hifpanus. Inftru&o exercitu, Egmon-danus, omnis niorac impatiens, Vicimus, inquit j me ducem modo fequarur, quifquis»

gloriae ftudet et amore patriae tangitur : et fimul, admiflo equo, impetum facit.

Eum viriliter admodum Vafeones initio fuftinucrc, tormentorum ope adjuti, qui-

bus primi hoftium ordines graviter infeftati funt, Egmondani ipfius fuffoflb equo.

Sed, cum numero fuperior eflet hoftis, ubi propior faftus cft, comminus remgerit: eques cquitj, pedes pediti opponitur j conferuntur manus et pes pedi confer-

tur, hinc fpe quali certae vi&oriac Belgas incitante, hinc defperationenoftris animos. faciente. Diu anceps fuit pugna, Vafeonibus ante oculos Germanorum auxiliarium

quos illa dic quali fpc&atorcs fcdiflc et crcftis fari His manus dedifle proditum cft

extremum virtutis genti innatae periculum facientibus ; fcd equitatu, anguftiorc fpa-

tio intcrclufo, fegnius fc gerente. Tandem certamen diremit inopinatus cafus, ap-

pulfis forte fub id momentum decem navibus Britannicis majoribus; quae, proculconfpcda pugna, cum praeterveherentur, in dextrum latus, qua parte noftri fc tutos

arbitrabantur, tormenta difplodunt : tandemque, fatifccntc pedite, folutis ordinibus

ac difpcrfo equite, nutare acies noftra coepit ; fufoque primum equitatu, peditatus

poft longum et obflinatum certamen omnino profligatus cft. Occili in proelio adCio io

:plurcs, qui evafere hoftium manus, ab agreftibus ac foeminis iplis, obverfante

ante oculos adhuc recenti direptionum atque incendiorum fpc&aculo, exquilita im-manitate intcrfe&i

:quidam et mari haufti. Capti primarii duces fere omnes,

fc Thermus,c Villabonius, d Annebaldus, < Senarpontius, f Cauniae comes ac Morvil-

lerius : cc vivi capti a Britannicis navibus;quos, cum in profundum mergere potu-

iflcnr, ad ludibrium fervatos in 8 Britanniam quali in triumphum ad reginam addu-

cere maluerunt. Nec incruenta omnino vittoria hofti fuit : nam dcfidcrati ex iis

plus id ; et in iis h Peleus nobilis Bclga, homo ftrenuus. Vitio datum Thermo, quodad praedas indulgcntior in tempore periculo minime praeverterit ; fcd fatali lenti-

tudine diutius, quam par fuiflet, receptum diftulcrit, nec faltem no&c confli&um

proxime antecedente caftra moverit. Sed cum partim excufat morbus, partim, quodipft hoftes prodidere, qui juffu regis in 5 Pleumofiis diutius Thermum commoratura

feribunt, dum Guifium pracfto futurum, uti convenerat, libi perfuadet. Hunc ex-

itum habuit ad k Gravelingam commifla pugnam Eid. Quintii, quae acceptam fii-

periorc anno cladem, ex qua Gallia paulatim recreari coeperat, geminato infortunio

cumulavit, et regem armorum pertaefum, quae iJliha&enus arriferant, ocii cupidine

Vel ad iniquas pacis conditiones flexit. Nuncio de flrage accepto, Gui/tus, qui Vi-

retoni fedebat, cum jam hofteis magno numero circa 1 Maxolium ac Malabugiara

haud longe a Guifa convcniflc intellcxiflct, ubi conlilium de invadendo ab utraque

parte Belgio evanuifle vidit, per m Sedanum, " Mezeriam, ac°Tiracenfem agrum

fado itinere, vKal. Sextii. ? Petro-pontium venit, locum colligendis copiis et ca-

ftris muniendisopportunum inter Picardiam et Campaniam, ut ad omneis cafus prac-

fto eflet.

XV. Eodem tempore, dum triftibus undique nunciis ab externo hofte cun&a

circumfonanr, ne a domefticis tumultibus interca ccflaretur, Lutetiae fub vcfpcram,

cum multitudo hominum animi laxandi caufla, ut flt, in fcholafticum vulgo ditftura

campum extra Sangermanum fuburbium convcniflct, pauci ex iis, qui Protcftantium

religioni addifti erant, cum numero crcfccntc eorum audacia, inambulantes Davidia

pfalmosVAR. L.ECT. • Hilmarmonachufius, Binicurius P.D.o.f.d.

INTERPR. • HiUrnar At Muntkbanfrn

.

* k mgre/chtl A* Thermes. « At Villebt*. d£ylr.nektuJ.• Ae Snmrfant 1 At Cbjnbut & At Ahrvilhert. * Angleterre. * k fienr AtPelu. « fUnAres. ‘ Grmtiines.1 MaroUet & Mjatmgr. * StAsm. • Afezitrer. • k Tteraebe. r Pierrrptnr.

Digitized by Goc

HISTORIARUM LID. XX. 697pfalmos Gallicis * vcrAbus cancrc coeperunt. Id indufiria facium, qui avitae rcligi- ClDIDLVill-

onis Audio tenebantur, credidere, ut rei novitate, quae in levibus animis plurimum HenricusIiTpoccA, et cantus liiaviratc complurcis ad fc allicerent. Nequeomnino fua opinione falli

funt. Nam tum fere turba, quae aderat, ludos omittere, ac fc in canentium nume-rum aggregare, et pfaimos una cancrc. Sequentibus vero diebus major turba eodemconvenit; et in his Antonius Navarrac rex et Joanna uxor, jam de religione fuf-

pecla. Id faccr ordo aegerrime tulit, quod eam inventam rationem dicerent, qua

facra publica, vetuftiflimo inAituto a Romana ccclcfia matrice accepto lingua Latina

peragi folita, nunc eo fermone exprefia quem quivis e vulgo caperet, contemnere

plebs aflucfccrct. Itaque res tanquam fcditionis plena ad regem defertur ; cujus juflii

quacAio in ejus auctores decernitur, ac, ne hujufmodi conventus in poAerum fiant

et cantiones publice celebrentur, capite fancitur.

XVI. Dum liacc aguntur, de Anglica dafle affertur, quae cxx circiter omnis gene-

ris navibus conAabat, dudorc ^ ‘Clintono regulo orae maritimae praefeci o, in b Ncu-

flriac litorc confpcda: a qua cum primum c Frandfcopoli et Dieppae mctuorctur,

d Bullionius provinciae praefes Aatim eo mittitur, qui orae maritimae fccuritati pro-

fpiccrct. Ea poAca flexo itinere cum e Armoricanum tractum pertentaflet, ficubi

impetum facere poflet, poftrcmo ad f ConqueAum portum Britanniae noflrac famo-

fum, ubisS. Matthaei coenobium cA, in finibus terrae, fic vulgo aiunt, fitum, manemilites in terram exponit prid. Kal. Sextii. Ibi rufiicani circiter en ope tormento^

rum impetum hoAium aliquantilper fuAinucre, donec, effufisin inermeisad vnciaet contraria verberatione c navibus infiituta, oppidani fpc omni abjeda locum dele-

runt}quem mox hoAes occupatum diripuere, ne templis quidem exceptis, nullo non

faevitiae ac libidinis genere in eo ufi : led lupaveniente hKcrAmontio regionis re-

gulo, qui acccnfis per oram vicinam ignibus Agno dato ad v 1 cid hominum coegerat,

inde dejecti et, idc ex fuis amiflis, in naveis compulft funt. Capti c et amplius ; ac

in iis Batavus quidam, ex quo compertum, xxx circiter naveis Belgicas, duce 7 > Wac-kenhemo, Philippi regis juflii fc ad k Vedim cum Anglica claflc conjunxilfc ; quibus

praeceptum fub poena capitis, ut 1 Breftum porrum in illo tradu firmum occuparent

;

coque confilio ex fccnAonem feci fle. Concurrentibus interim m LeonenAsae Cornu-

vallcnfls diocccAs popularibus ufquc ad xxx cio hominum, hofles acceptis denuo xxx

navibus armatis retto ad D Baflum infulam xu a continenti leucis recedere:quos ru-

Aici c terra, quantum afpcdu potuere, confccuti funt, ne qua inopinatos opprimerent;

et J.°Brofliu$ Stampenfis provinciae praefes, adunatis vn equitum et xv peditum

millibus, ftatim advolavit;qui, BreAo ac p Maclovii-fano pracAdiariis firmato, ho-

flium irritos conatus reddidit.

XVII. Pos t Guifu adventum mox et ’ Petropontium venit rJo. Willclmus alter

ex Jo. Fridcrici feptemviri liberiscum vu Germanorum equitum vexillis, quae iicid

equitum magnam partem Borufloruin efficiebant, et cum eo f Jacobus* AuguAobcr-

gerus Albcrti Brandcburgici, famoA illius Germaniae vaflatoris, quondam legatus,

bello exercitatus dux, cum x peditum optime infirudorum Agnis. Saxonem ccxprimaria nobilitate amicis flipatum rex, cum » MarchcAi cflet, vu Eid. Sextii, ob-

viam ultro progreflus honorificcntiflimc excepit ; et, poA gratias de addudis auxiliis

redditas, eandem gratiam ipA et illufiriflimaecjus familiae, A cafus ferat, fc rcpcnfu-

nimVAR. LECT. “verribus, a Cl. Maroeo et y Vacheno P.D.o.

Theod. Beta expreflos, cancrc MS.Reg. * Auguftanus P.D.of.d.

* Qinthnno i» Edd. tmnibut.

INTERPR. * U lord CiinIoh, amiral. * Normaxdie. « JZrerr de Grate er Diepfr. * !e duc de Boml-

Un. ' (oflet de Bretji.nt, 1/e Ca»cjueft. Afab/ aPheterre. h deKerjtmou. 1 ie prttr de Waatkenkem.

kIflr de IVtgbt. 1

Breft.m dtS. Paul de Ltoh dr d* CartdmaiUt. •Tiflede Ita fl. • dt Brofles., duc d Ejtam-

pei. t S, Mala, s rterrepo* t. 'Jtan GuHlaume it Saxe. 1 Jacti/ d'Atgfbvrg. La veriion Altanaifcta

inct Aurflburger. * Marcktz.

Tom. I. 8 O

Diqitized by Google

698 JAC. AUG. THUANICDDLVIII. rum pollicetur. Poftridic rex luftravit exercitum j quo majorem hominum memoriaHkmricusTI. nemo regum habuit, vel B. Monlucii judicio, qui cum in aciem ordinatum et per

planitiem porreftum leucam integram cum femifle occupaflc feribit, et circumeunti

ordines a dextro cornu in finiftrum non minus trium horarum fpatio opus fuifle di-

cit. Hcmicydi formam referebat acies j cujus finiftrum cornu ad a Laodunum, perviam quae b Crcfciacum ducit, extendebatur j et in eo erant c Favcrolii et Tricaflini

equites feloppetarii omnino cc, tum levis armaturae alae, fingulac c equitum, duc-toribus d Pierio,Jo.

e Nogareto Valcta, f Rotigotio, 8 Lagnio, h Bucllio notho. Ponefcqucbantur iv equitum vexilla, duce Luncburgico ; et poft cum levis armatura, cu-jus praecipui duces * 1 Antonius Luccmburgus ' Rullii comes, J Lombacus, t Truchc-potius, 1 Thornas Epirota, ,n Clivius Eftucnfis comes, quae cccc circiter efficiebar

cum ala cataphraftorum « Nemorofii, qui levi armaturae praeerat. In acie, quam du-cebat Guifius, erant 0 Rupifurionii, r Curtonii, ’ Randani Rupifulcaudii, * Scarfii

Valli-guidonii, * Hangefti Janlii, < Rupimanil, et Momorantii cataphractorum alae,

fingulac l equitum ; tum iv vexilla rurfus Germanorum equitum, duftorc « Schcnc-vetio

;quibus fubcrant u Bcllovafii, ' Tavanii, et w Bordillonii alae j item Lotharin^iac

ducis et Guifii ipfius ; ante quam* * Baudopratus cum»L equitibus Guilii ftipatoribus

ftabar, et juxta eum totidem equites feloppetarii, duftorc r Ventofio. Infra Guifiumerat Saxo cum vn vexillis, et prope cum * Rifebergi et* •» Falkcnburgii legiones, quastegebant iv equitum Germanorum figna, dudorc Hcnrico bb Stupio: tum » Salerni-

tani principis et Hclionori dJ Cabotii Carnii comitis alae, ac Momorantii magiftri equi-

tum }quam fcqucbantur xGermanorum figna, du&orc «Rockhcndorfio, et vi Helvetio.

rum,quibus praccratWillclmus ce Frclicus. Heie coilocata erant xv tormenta muralia,

cum xii colubrinis atque omni inftrumento bellico, quae inde tegebant xvi foflorum

figna : et ante ea ftabant iv volonum vexilla. Dextrum latus tegebant vm figna Gallo-

rum, et poft Gallos ix figna Germanorum, duce Rccrodo;quibus ad dextrum latus

iv vexilla ftabant, duce Lantgravii filio. Tum porrigebantur Dclfini, Auraalii ac

Ballionii ducum alae, fingulac c equitum : infra quos legiones ff LufTcburgi et Jacobi

gg Auguftani collocatae erant, fingulac x vexillorum, Mariam verfus, ubi dextrum

cornu erat, et poftrcma acies, cui praeerat Nivernius : et poft cum Aumalius, ipfius

Nivemii et Santandteani alae ftabant, fingulac c equinum » Chocfcllii et kk Schcnctii

L j et fupra cos 11 Grombachius cum iv equitum vexillis j ac rurfus fupra Grornba-

chium Monpenfcrii et Bllebovii marchionis alae. Poft fcftam tormentorum difplo-

fioncm luftrato exercitu, rex m,n Marchcfium revertitur, et exercitus r u Faram Ve-

romanduorum verfus iter intendit. Parte alia, Philippus, qui rum Rigiaci Atre-

batum erat, xii Kal. Septembr. in caftra venit. Cum eo erat jam faepius memoratusff Albanus nuper ex Italia reverfus, et cum Albano Neapolitani reguli Seminarae

et^Adriac duces, "Sulmoncnfis princeps, « Policaftrius, «Balnei comes et Af-

canius uu Corneus. Eram et in Philippi comitatu Erneftus et Ericus Brunfvici,

OdioVAR. LECT. • Antoniu* ieefi P.D. o.f. * Valdcnburgi P.Do.f.d.

Lud- Lucemburgu» D. d. * Rochcndolfio P.D.o.f.

* Bandopradus P. * Forum P D.o.

re P.b.o.f.d.

INT F.R PR- * Laon. kCrrfff. « FavtnUtt & Trlchafeau. * le eapitame Pfcritt. * Kagaret ie

U VaUtte. 1 Rotigottj. t Lagnj. * U baflari it Batif. 1 it Ronjfy. > Lamiar. k Traebrpot.

i Tbomat Albatum. " it C/rvtt, comte iEa. • h Ane it Krnaart. • k prime it ia Racbt-fnr-Yv.

r it barca ir Carton. i i* la Raebrfautaui, comte de Randaa. • AEfeort it U Faugaioa. • AHeagt/l,

fuur de Gtnlis. ( Turcelin, fteter it la Roebe-ia-Maiat. ' Stbtnnt. Rabutir» le noainJC Scbcatvtux.

“ it Bear.au. * Jt Tavaatt. w it Bourdillon. * Baaioprt. r VtKtou. 1 Rtifeaberg. ** Fatcknebnrg.

Stap. Germ. Statxn. “A Salerat. “ it Cbabat, comte AtCbortiy. n Frtlick, al. Fretirk. •• Lajfebarg.

Germ. Ofiburg. u JAagtbarg. w Marle. 11 ie Cboifiail. “ AEfibenett. 11 Grombaih m» Marcbn..

la Ftre. “ Arras, n le iue AAlbe. n Atri. ” principe dt Salmona. " ie Policajbo. 11 BagaJ.

Aelia Contij.

NOT. 1 L’Hift. Gertcal. de France, vol. 3. p.730. Roufly, fon fircrc ainc Antuinc ctant appelli Comtedit que Louu de Luxembourg ctoic Comte de dcBticunc.

Digitized by Googlc

HISTORIARUM LIB. XX. 699

Otho* Schaucnburgi comes, et Joachimi Brandcburgici fcptcmviri legatus: cujus CIDDT.VHI.

adventu cum metus eflet, ne quem locum hoftes in limite invaderent, Corbiam HenricuxII.

Monlucii diligentia introduda auxiliarium vn figna, duce b Brolio Armoricano *

c Peronam, cui d Humerius praeerat, introdudac vm levis armaturae alae cum iv pe-

ditum tignis; et 'Durlanium, in quo f Buchavanius et 8 Crepacordius erant, mitius

h Firmitanus cum ccc fcloppctariis, ' Drencllo duce. Ita limite firmato, nihil ab

hofte tentatum. Philippus haud longe hinc in * 1 Altiliac tipa confcdit, caftris utro-

bique tanta cura ac fedulitatc munitis, quafi alter ab altero obfidionem expedaret,

renovata femper pacis mentione, cui k Momorantius et 1 Santandreanus captivi ope-

ram navabant. Et Momorantius quidem jam Cenex et ab armis alienus, idcoque

confilia pacis, quae regi ac regno utilia exiftimabat, ampledi creditus, de redemptio-

nis fuac pretio ac filii convenerat, iide data de clxv cjd aureorum exfolvendis;quo

in negotio Sabaudi favore apud Philippum non mediocriter fublevatus fuerat : namSabaudus de ditionis fuac recuperatione folicitus, quam niti pacificatis regibus obti-

neri pofle fpes non erat, magnum ad concordiam Uveiendam momentum Momo-rantium allaturum tibi pcrfuafcrat. Itaque jam liber Momorantius huc iJluc com-

meabat. Chriftierna vero ducis Lorharingiac parens mediam fc in eo negotio gere-

bat ; et cardinalis Lotharingus quafi de pacis tradandae ratione adurus per eam ad

Philippum, ut rumor erat, introdudus, fidem Granvcllano datam praeiens confirma-

verat. Dum exercitus in eo funt, Nemorofius, qui cum levi armatura Piquinii hof-

pitiurn habebat, aflumptis fecum m Eflucnfis comitis, n Turnonii Ruflillonii, ® Pc-

lufii,p Halvinii Piennac, Jo. ’Nogarcti Valctac, Firmitani, r Turii, * Lagnii, Jo.

• 1 Lcomontii Pigallarii, 'Bannac alis, prid. Non. Septembr. fummo tilcnrio in hotiium

caftra nodu profedus, (lationibus cactis, ad tormenta ufquc impetum fecit, et pofl

dejeda incitis funibus tentoria magnumque in prima acie excitatum tumultum inco-

lumis ad fuos rediit. Eodem tempore Buellius nothus, infignia Burgundionum men-

titus, cum ala fua fub vcfpcram, cum tanquam cibum fumpturus Rigiacum Atreba-

tum ventilet, audaci admodum facinore fuburbiorum partem diripuit et incendit.

XVIII. Post captum u Thermum Fr. ’ Vindocinus Carnutum viccdominus

* Caleto impetitus fuerat. Is, cum de Y Audomari fano intercipiendo fpem concc-

pitier, ope quorundam Gallorum, qui captivi inibi detinebantur, ob id * Ardeamprofedus muniendi loci fpecic, diem ** Sipetrae Lotharingiac ducis alae legaro,

Lagnio et bb Thomac Epirotae levis armaturae ducibus, nec non feloppetariorum

equitum cohortibus, cc Mallio item Monftrotii praefedo, qui xii peditum figna ad-

dudurus erat, ad dl1 Deveram condixerat:quo et acies convenerat. Sipetra, qui prior

Deveram venerat, cactis « Rantiacenis aliquot pabulatoribus, quos obvios habuerat,

cum fc Vindocinoconjunxiflct, ad oppidum eundi accedunt: fcd res dereda fuerat,

ignaris noftris, qui inccdcbanr, et confciis, qui in oppido erant : itaque captivi hora

praedida arma corripiunt, ftationes caedunt et arcem occupant. Verum oppidani,

qui fcirent arcem infirmam efle, protinus tormenta admovent, et, aperto muro, cap-

rivos trucidant. Ita Vindocinus, re infcda, Calctum revertitur. Sub id tcmpu9f» Jurius cum legione Campana in caftra venit, inde Calctum mifius. Mox adve-

nere x Helvetiorum figna ; veteranorum totidem ex Italia, quibus praeerat Bonifacius

gs Mola, dudoribus bh Monefterio, 11 Aurata, kt Burdeto, Bartliolomaco 11 Pifaurienfi,

Colincurio,VAR. T.ECT. • Authiac P.D.o.

1NT ER P R. * de Scbawmhirg. kIt rapitaint Brruil Breton. c Termite. * fe ftur d Hurtterrr.

• Dour! xi. 1 de Bwthavavet. * de Creveettar. h te capitfine (a Ferte. 1 !t (apitu -ite Dren-ite.

• Aatbie r.k

te mtaejlablt de MotHtameuty. 1 te marefibat de S1 . Andre. n dF.tt. 'te ferr de 3W-M,, eetrte de " te Peto». t aHalivun, fcur de Fituves. » Negaret de la Valette. ' Tati,* l-apty- * Leotaaat de Pnyytdlard. ' te barets de Battva. “ It marefehat de 7?.ymet. v dt Vendent.•oideuaede Cbartret. * Cata it. t St. Omer. ‘ Ardret. *» de Cipirrre. 1,1 Tremat Albatnh. “ de PlaiUjf

geaventenr de Meajtreeit. 41 Denre. ,r garrifm dt Rentj. f' dt Jeats. « ta Mete. de Jhrcjlirr,“ Vrtderi: d'Qruez,ext baroa (TAurads. “ Beardet. 11 da Pejltre.

Digilized by Google

70o

CI313LV11I.

HtNRicus li.

JAC. AUG. THUANt»Colincurio, bJalnaco, ‘ Macaco, i Valfcncria, ' Capella nuper prope f Ferrariam

occifb, et 8 Beguinio. Afferebatur et in holUum caftra quotidie, novas e Germania

auxiharcis copias confluere. In Etruria vero poft Tureorum difccffum Iccurior

Cofmus, cum quo induciae erant minus finccrc obfcrvatac, Hifpanos folicitat, ut,

infirmis adeo noftrorumpracfidiispcr oram maritimam, excurrerent! eaque de re ad

Philippum fcripfcrat:quo jubente, negotium datum h Chapino Vitellio et Symeotli

i Roferminio, qui alioqui Cofmo militabat, ut cum San£iio k Lcva, et Lodono cid id

Hifpanorum, qui ex regno Neapolitano in Infubrcis tranfportabantur, pracfcclo, in

itinere loca, quae a noftris in ora maritima tenebantur, in potcftatcm redigerent.

Itaque Leva ac Lodonus, 1 Grofleti obfidionc minime tentata, quod longius a mari

abeffet, » Telamonem petunt i in quo xxx circiter milites erant, qui, confpcfto

hofte, locum ftatim deferunt. Inde admota ad Caftcllionaeum Pifeariae, quod a n.

praefidiariis tenebatur, tormenta:quorum difplofionc aperto inuro, deditio fadta

cft. Cum Francifcus Ateflinus ad cxillimationcm fuam merito pertinere exiftimaret,

in provinciae ingreffu locafibi commifla ante oculos fine certamine fibi eripi, ut ea

recuperaret, fc inflruit : fcd Cofmus aftuto admodum confilio Ateftini conatus im-

pedivit. Nam " Caflellionacum et Liliorum infula, antiquum Picolomineorum pa-

trimonium, a 0 Scncnfi ditione feparatum, cum, Silvia Picolominca p Antalfitani

ducis filia, cum q Capiflrani duce matrimonio conjunria, in alienam familiam tranfi-

iffent, Cofmus utrumque venditione fimulata a dominis emit ; moxque Atcilino

arma expedienti denunciat, Caftcllionaeum non jam in Hifpanorum poteftate, fed

fui juris efle, nec nifi violatis induciis bello repeti pofle. Cui dcnunciationi eo li-

bentius acquievit Ateflinus, quod, a belli fubfidiis imparatus, de ejus exitu vereretur, .•

et honcftam non fumptorum armorum cxculationcm quaereret. Hoc commento

ufus Cofmus, ut Caftcllionaci poflclTionem fetvaret, etiam atte Senenfium animos

tranabat, quo cos novae dominationi paulatim aflucfaccrct, commeatu liberalius,

quam antea, cum ab Hifpanis tenebantur, praeftito i et praefefturas Senenfis ditionis

Florentinis ablatas rcipublicaercftituiti 'Afinarn etiam longam et Turritam, quae

Luciniano, juris Florentini praefeftura, comprchenfac fuerant, jurifdifiioni Scncnfi

reddidit. Sed praevalebat priftinac libertatis amor, qui tantum apud eos poterat, ur,

quamvis extremas incommoditates a noftris experirentur, etiam graviora pati parati

effent, modo libertatem recuperarent s ut nifi vi in obfcquio contineri non pollent.

XIX. * Eodem tempore a Philippo pcjotatorcsfuos Veneriis tentatum, an ean-

dem, quam parens ejus Carolus v Imperialis dignitatis ratione praerogativam apud

ipfos et alios principes habuerat, ut reges alios omneis praecederet, ipfc etiam. Impe-

rio non in fc fcd in Ferdinandum patruum tranflato, obtinere pollet. Regis no-

mine tunc legati munere fungebatur Francifcus' Noallius Aquenfis in Tarbellis epif-

copus vir ingentis animi, et tetum agendarum peritia clarus 5 qui gcncrofc Hifpano-

rum conatibus rcftitit. Contentione oborta et ad fenatum perlata, patres offenfio-

nem alterutrius veriti diu controvcrfiam dijudicare recurarunt. Tandem Hifpanis,

nui viderent Noallium gratia et poffclfionc potiorem in conventibus priftinum

dignitatis gradum conflante! retinere, inflantibus, cenfuit fenariis, ficuti PctrusJuAi-

nianus prodidit, quod omnium memoria femper obfctvatum fuerat, ut Gallus orator

Hifpanum apud principem publice praecederet. Quo facio, Philippus oratorem

fuum ordinarium in Hifpaniam revocavit i nec nifi diu poft alium ad fereniflimam

rempublicam

v a d T F CT • Tota haec it Gallici oratoris praecedertty cnfentr, narratio per feiecm circiter Ii-

friant, /enatu reneto, „ Hifpanam publice ncasici.Ua dccft P.ftof.d.

TMTFHPR • CoUnctmrt * Jaahtar. 'Mazaj. 4 Valfmiertt. • la Cbapelle. t Perrara.

d,!U & ilil.MGifB,. • Si„.. ’ Cdhulf. s CwJIram. JJM*p &Turnia. • Lncisnano. 1 ic Noaitles, evrjne fAey.

Digitized by G

“1

HISTORIARUM LIB. XX.

rcmpublicam mifit. Quod idem ctjoanncs Baptifta Hadrianius libro xvii hirto-

riarum Tui temporis cum elogio fcripfit.

XX. Jam q^u e negotium de pace fervebat : et, cum prius ad * Infulam iu Flandria

conventum edet, tandem conunodior locus ad b Sercampum delectus, coenobium in

e agro Canicraccnfi ; in quo ab utraque parte legati de pacis conditionibus aduri con-

venere medio fcrcOdobri. Ii fuere regis nomine cardinalis Lotharingus, Annas

d Momorantius, Jacobus Albo e Santandreanus * Fronfac» marchio equitum tribu-

nus, Jo.f Morvillcrius epifeopus Aurcliancnfis, et Claudius g AIbaipinacus a fecrc*

tioribus cpidoli. Nomine Philippi interfuere Ferdinandus Alvares Toletanus Albae

dux, magnus palatii magifter, Guliclmus Naflovius h Araufionis princeps, velleris au-

rei equites, £ l Rodcricus Gomefius Silva Melitae comes, Antonius 1 Perrenotus

Atrebatum epifeopus, et Ulricus k Viglius * ab Ayta Zuichcmus, juris feientia olim

et poftea non minus rerum agendarum prudentia clarus. Mariae parteis in hoc nego-

tio tuebatur 9 Thomas 1 Thurlcbcius Elienfis epifeopus, Thomas 1 m Howardus «- Ef-

finghamius, reginae cubiculariorum princeps, " et Nic. n Wottonus Eboraci decanus.

Pro Sabaudiac duce aderant Thomas °Langufcus Stropianac comes, et p Aftcnfis cu-

riae praefes. Aderat et Chriftierna et Carolus ejus filius, medii et amici. Primo

congrcflli, cum infdlorum utrinque exercituum tamque vicinorum facies parum

convenire rei, quae agebatur, videretur, placuit, ut copiae utrinque dimitterentur.

Itaque hoflilis exercitus, fecundo C11

Altilia» Abbatis-villam verius cum iter habuilVet,

inde reflexa fronte * Audomari-fanum contendit, et in * Atrebatibus omnino diflol-

vitur. Rcxviciflim, peditatu in limite per pracfidiadiAributo, equites domum re.

mifit, ut feab exantlatis laboribus reficerent. Dimifli Germani; corumquc dedu-

cendorum cura*Nivcrnio attributa. Luncburgicus retentus; qui, quod in caftris

ad u Samarobrigam contra Guifium primarium regis ducem ftrinxifTct cnfcni, tunc

captus et Lutetiae in arcem T Baftiliam conjectus fuit. Inter delegatos magnam con-

troverfum excitaverat de Caleto contentio ; cum illud noftri, ut antiquum regni pa-

trimonium bello nuper recuperatum retinere vellent ; Angli, nifi redimeretur, padis

fubfcripruri non viderentur. Dum in eo edent, Philippus in Angliam Feriae comi-

tem mifit, ut uxorem jam aegram inviferet j et, quando nulla ratione Galli adduci

poflent, ut * Calctum nuper Anglis ademptum redimerent, de tradenda Sabaudo

Jilifabccha 1'ororc conditiones proponeret. Dum delegati altercantur, mors Mariae

intervenit, quae, ut finem huic contentioni impofuit, it* principium ac novam for.

mam propofitis conditionibus dedit. Nam, fuperdite Maria. Hifpani conditiones

de Caleti reditutionc minime omittere poterant, de quo, regina mortua, non ad-

modum pugnaturi videbantur : et, viva ea, rurfus Elifabetha regis filia Carolo Phi-

lippi filio uxor dedinabatur, quam, defunda uxore, fibi dcpofccbat Philippus. Ita-

que, cum Philippus nollet videri datimAnglicamcaufamdcfcruifTe, et, quorium res

Anglicac evaderent, antequam negotium conficeretur, videre vellet, inter delegatos

placuit, ut pro tempore conventus didblvctcmr; datutumque inter cos, utrurfusja-

nuario fcqucnti eodem couvcnircnt.

XXI.

VAR- LECT. * Fronlaci marchio Jrfunt • Havardus P.D.o.f,

P.D.o.f.d. c Effin dumius Jreff P.D.o.f.d.

S Risomeiius Silva P.D. o.f.d. «• cc Nic. W ottonus Eboraci decanus Jrfunt

7 ab Ayta defient P.D. o. P.JJ.o.f.d.

* Tbomii Thurlcbcius Jrfunt P.D.o.f. d- • Authi» P D.o.

INTF.RPR.‘Lifle.b Sercantp. c te Camirefu. * /e crnnefiabU Jt Mentnwreney. • /e marefikal

de St. Andri, morquii Jr Fmfat. * Jt Morvillien , rviqut JOrlrant. * Jt rAuSejptne. ‘ fOruvgt.

I Rnr Gotnez Jr Silva ,conte de Melita. ‘ Ferrenot Jt GranvtUe, c-.-eque IArras. k rrghut Jt Atta

,

feurJe Svnsbrm m Frift.1 Thurlly, tveqne dEly. HitxarJ, toro» J'Efin/.bant. “ Wetten, Jeje»

VTork. • Lansufa, comte di Slrofiatto. * tTAfii. * Antbir r. • AhtevtUe • St. Orner. ‘Artus. • It

duc Jt Severi. » Amttns. * la liafltlle, a Faris. ' Calais.

Tom. I.* P

701

CPPLVIIT.HkNRICUS II.

Digitized by Google

?02CPPLV1U.Henricus [I.

JAC. AUG. THUANfXXI. Maria autem, cum bello nobis temere inditto Calctum ac cetera mim?«

cipiactcaftclla, quae citra mare Anglici juris erant, occupata, virum etiam fuum ia

Belgio, cujus abfentiam impatienter ferebat, bello implicatum videret, magnum, ut

par erat, animo dolorem ceperat : ad haec, accedente aqua intcrcutc, ex qua initia

cum tumentem alvum gcftarct, praegnantem fc efle exiftimabar, ob idque nulla re-

media adhibebat, et alia vi&us ratione, quam oportuerat, utebatur. Quofattum, ut

in febriculam inciderit, qua fcnfim crefccntc tandem abfumpta cft • xvn Kal. De*

ccmbr. quo eodem dic, fub tertiam nodis horam, cum illa mane obiiflet, e vita de-

migravit Rcginaldus * Polus cardinalis, ex quartana febre duplici attenuato corpore.

Non amplius quam xvi horarum inter utriufquc mortem fpatiumfuit, ut, quorum

vita affcdu et fortunae fimilitudinc conjundiflima fuerat, etiam in morte conjunge-

rentur. Varia fortuna Polus jam ab incuntc adolcfccntia conflidatus, cum Mariae

fortuna patriae reftitutus fuerat? morum gravitate ac fandimonia, prudentia et erudi-

tione cum paucis comparandus, et non nifi ob fummas ac raras virtutes fupremo

faftigio dignas a pontificis dignitate aemulorum et innata aulae Romanae praepoftera

ambitione exdufus:quam eandem adverfam fortunam vir pius et innocens ulquc ad

exitum vitae expertus cft. Nam Paulus iv, qui olim in pontificis creatione adeo Polo

adverfatus fuerat, quamvis cum jam ajuliom legatum in Angliam milium Cantua-

ricnfi archicpifcopatu magna commendatione ornafler, cum bellum ruptis induciis

interregem ac Philippum ac poftrcmo inter nos Anglofqtic recruduiflet, ipfius ponti-

ficis ratione fufccptum, adeo contra Polum exarfit, quem a belli confiliis alienum

feiebat, ut cum protinus, legatione abdicata, Romam acccrficrit, ranquam religionis

caufa fufpcdum, fuffedo in illius locum 1 Guliclmo b Pacto Francifcani ordinis et loci

ignobilis homine, quem fuperiore anno in cardinalium collegium cooptaverat. Eo-

dtm tempore ob eandem caufamJoannem c Moronum cardinalem, fummac pruden-

tiae ac gravitatis virum, Thomam d Sanfclicum Cavenfem epifeopum in e molem Ha-

driani conclufos molefto carccrc afflixit ; et ipfius Moroni caufa Aegidium t Fufea-

rum Mutinenfem epifeopum diu in Inquifitionis cuftodia habuit. Philippus quidem ac

regina inflabant apud pontificem, ut fentetuiam mutaret > alioqui revocato Polo fore*

utomnia in Anglia in pejus ruerent, et Catholicae religionis nervi inciderentur : ac

regina in primis rogabat, ut, fi Polus ei ob religionem fufpcaus effer, certiorem fc fa-

ceret : nam curaturam ut de more atque ex illius regni legibus ad ordinis facri tribu-

nal in Anglia fiftcrctur. Tandem non propria voluntate, fcd clade ads Segniam a

fuis et a noftris ad b Quintini-fanum accepta monitus, ab incitata illa Polo incommo-

dandi voluntate et nocendi Audio aliquantifpcr temperavit. Polus vero, quamvis a

regina, quominus Romam, ficuti jubebatur, proficifci poflet, retineretur, tamen, uc

fc pontifici dicio audientem approbaret, crucem argenteam legationis infigne ante fc

ab eo tempore gcftari prohibuit, et ab omni legationis munere omnino abftmuit

:

niifloquc Romam ' Ormancto, qui legationis a fc gcftac rationem redderet et depra-

vatae fidei fufpiciones, fi quae fubortac effent, apud pontificem purgaret, .Ile et fufpt-

cionem omnem a fc removifle teftatuscfi, et exemplo Chrifli ipfiusPolum folatus cfi,

”°“c,cr ius fallo objcaa fint, et Moronum ftatirn, a delegatis cardmaltbus

interrogatum, et feve.a admodum inquifi.ione de eo habita, e cuftod.a dimific.

pilo ante, ingravcfccntc morbo, Polus tcftamento tv Non-OSobr. condito Alotfium

fpriuilpatntium Venetum heredem inflituetat, ob integritatem e.mommcon-

interpr- fc«*» *fcST• C.f.l S.

AngL ngi in» Gallici, mili»vit, > u.apvo

NOT. * Uge xv Kal. V*.illo duceTmnnc Talboto Salopienli comite Fran-

» Dele Gujitbao

:

ciac raarcfcallo legatus in ea dignitate A. D. i+f8

antiqua familia in agro Winvjcenu oriunam, P™" cncros fuit Gulielmi Pcyti militw; qu' cum xxx conftlTUW'

equitibus caraphra&is et CL iagictaim Hconco vi

^igitized by Goog

HISTORIARUM LIB.XX. 703fcnfionem in familiaritatem ante annos xxvi afeitum ; a quo tempore ille a Poli la- CnPLVllLtere nunquam difcefilt, nec inde ullis conditionibus avelli potuit; ne tum quidem, HenricusU.cum a Julio 111, ut in facrura collegium allegi vellet, urgeretur. Priulus veropoft

Poli cxccffiim et hereditatem delatam rccufavit, et tamen tcftamcntum praecipua di-

ligentia cxfccutus cft ; ac totos xx menfeis, quibus Pcilo fupcrflcs fuit, in colligendis

ejus rebus huc illuc difpcrfis et fumma fide diftribucndis confumpfit, egregio verae ac

fandiflimac amicitiae exemplo, quae, cum haud ulla emolumenti aut privatae com-moditatis fpc, verum folius virtutis contemplatione coiiflcr, nulla etiam temporum

aut locorum intercapedine dividi potuit, fcd ad ultimum ufque vitae utriuique fpirir

tum conftantcr perduravit.

XXII. Morte Mariae maxima in Anglia, nonnulla in rebus noftris mutatio fc-

cutacft. Nam apud nos regina Scotorum fe ftatim pro herede gclfir, ac titulos et

iniignia regum Angliac in fupcllcdilc et omni inftrumcnto domcftico apponenda cu-

ravit : et, cum per id tempus Gallia in » Mediolani, b Neapolis et Belgii imperio vin-

dicando mifere vexaretur, ad cumulum tot calamitatum acccflit Anglici regni ludi-

brium; “quod pracftantiflimus feriptor avunculorum confilio fa&um dicit, qui hocvanitatis genere nomini Gallico plurimum fplcndoris adjcciUc videri volebant. Phi-

lippus, ut morte Mariae amiflam nominis Anglici dignitatem quodammodo in fami-

lia retineret, auftor Ferdinando patruo fuerat, ut Elifabetham Mariae fororem, quae

jam in reginam aflumpta erat, Ferdinando alteri ex filiis nurum dcpofccrct:quod et

ille fcdulo fecit, miflo in Angliam' Lodronio comite. Sed Auftriacorum voto re-

fiftcbat, uti jadabatur, Elifabcthac jusjurandum 1 quo fe in regni inauguratione ob-

ligaverat, principi externo non nupturam. * Sane ipfum Philippum de nuptiis Eli-

fabcthac ferio cogitallc, obeamque caufam Feriae comitem ad eam Jegaflc, apud nos

creditum fuit j quod ex literis regis tunc ad Philibertum d Baboum epifeopum Engo-lifmenfem oratorem apud pontificem fuum datis, quarum exemplum penes me ha-

beo, conftJkt;quibus ille, experimento cdodus, quantum haec Anglicani regni ad po-

tentiam HifpanamacccITio res fuas labefadaflet, vcritufque ne per hanc novam adfi-

niratem conjundis Belgii et Angliac viribus Philippus antiqua de Gallia oppugnandamajoribus quam antea animis confilia refumeret, Baboo mandabar, per e Theatinos

live Quietinos facerdotcs, qui plurimum audoritate apud pontificem valebant, effi-

ceret, ne res exitum haberer, et feverae difciplinac ad pertinaciam ufque obfervan-

tifiimo feni, quo minus Philippo de forore Mariae defundae conjugis in uxorem du-

cenda gratiam faceret, ex religionis caufa fcrupulum injiceret;quippe, quantum ille

catholicae majorum religioni addidus erat, tantum Elifabetham ab ea abhorrere, ec

Protcftantium dodri nae tribuere, eundis pcrfuafum efle. Monebat infuper oratoremfuum, caveret, ne Philippici id per regem agi fentirent, rcfque per cos ad Elifabe-

tham emanaret : nam, cum adhuc incertum edet, quem exitum hoc negotium fit ha-biturum, nolle committere, ut animum reginae, ob antiquas Francici Angliciquc

nominis aemulationes ac firaultates ad offenfionem pronum, irritafle potius quamplacatum habere voluifTc videatur.

VAR. LECT. * quod, ut ait refle P D o. * ad libri ufamt fnem d.J?drran-

IfrfTERPR. * Miam- Nafkt & Pa/t-bat. « Loin.it .* it Baitu, tviame dAmuultfmt « Its

Thtatmt.

. J A C O B I

Digilized by Google

JACOBI AUGUSTI THUANIHISTORIARUM SUI TEMPORIS

LIBER VIGESIMUS PRIMUS.

. EPITOME.\ES m Subalpina provincia a SueJfano gefiae. Mons-calvus a

|

nojlris amijfus ; ex eoque inter Tiquhuum et Adrctium injuriofa

contentio, in qua Adretius,injuriam fibi a Guijiofallam caufa-

tus, ejusfenfum prejfit, et, tempore ultionis captato, pojlea renu-

davit. II. Ferdinandi in Caefarem inauguratio et adpontificemirrita legatio, apud quemper oratoresfuosprotefiatur. III. Ae-

quius de lite Brandeburgicajudicium. IV. Melchioris Zobeli Herbipolenfis epif-

copi detefianda caedes. V. Bellum Livonicum. Livoniae fitus, populi, origines.

*Dunae, Volgae, Boryfihenis, Lovati, Tanaisfontes. Chrifiianorum facrorum in

iis regionibus initia. VI. Teutonici equites, in Livoniam afcitiab Alberto epif-

copo, pojlea infida focietate cum praefulibus bellum gerunt ; unde inter equites

et Rigenfeis bella ; ex eaque occajtone pofi Gedanenfem pacificationem anni

CiD cccxlvi 1 1 Mofci inprovinciam invadunt quos IValterus Tletenbergusfmnmavirtute repulit, et pace l annorum cum iisfafta equites ac Rigenfeis compofuit.

Tofiea in Borufiia Teutonicus Ordo a Sigifmundo *Poloniae rege abolitus efi armo

hujus faeculi xxv, etpatris exemplo Sigifmundus Augufius Livonicum aliquotpofi

annis exfimxit. VII. Lutheri dottrina quibus initiis in Livoniafparfa, principio

a Treptoa Torneraniae urbe proxima fallo, et inde Rigam ab Andrea Cnofio per

concionespervenerit, acpoflremoTorpatum. VIIL Mofeorum in Livonos odiorum

ccujae : eorum origo, principum fuccejfio, prima pietatis Chrfiianae cunabula, pro-

vinciarum amplitudo, imperii ratio et adfirifia feveritas. IX. Exeuntibus l an-

norum induciis, et negata prorogatione, Narua Germanica feu Livonica a Joanne

Bafiliifilio tunc rerum potiente capitur : dein et Nebeufium, acpofiremo Torpatum

pofi longam obfidionem deditur. T)aniae rex Chrifiianus, provinciae delato patro-

cinio, fe excujat . X. Caroli Caefaris obitus, laus, ultimum elogium. XI. Literis

clarorum virorum mortes Joannis Bugenhagii Tornerani, Joannis Femelii, 'Jani

Comarii, Jdeobi Micylli, Joannis Tenae, Jut. CaefarisScaligeri, Aloifii Ltpomani

Bergomcnjis epifeopi, Andreae Tiraquelli, Joannis Vergarae. XIL In Scotia le-

ves cum Anglis velitationes. Toto eo anno et fequenti,jam praevalentibus Tro-

fcflantibus, ubiquefcditiones exortae ; Terthi magna intemperies in templa, acprae-

cipue Carthufanorum coenobium amplijfimum, quod a fundamentis demoliti funt.

Inde res ad arma devenit. XIII. Terthum venit regens -, quod illi, dimijfis utrin-

que copiis,patuit : et, quapotuit ultionefumpta et locopraefidio firmato, inde quafi

viflnx Sttrimum rediit. XIV. Terthi opportunus Jitus. Jacobus Stuartqs et

Argathelius Trotefiantibus additli, qui cum regente remanferant, ab ea omnino de-

ficiunt. Ad Cuprum quaficertaturae utrinquefiant copiae. XV. Viae concordiae

frufira initac ;quodfidem datam alii violatam dicerent

;regens non aliud haberet

,

nec e dignitate ftia aliud dare pojfe exifiimaret. Igitur foederati ad Terthum

caftra ponunt, et locuift deditione recipiunt , eodemque fuccejfu Sterlinum ipftim et

Limnuchum occupant, et cultum divinum in iis mutant. Regens Edimburgum

conced/t.

Digitized by Goo

HISTORIARUM LIB.XX1.concedit, fatiaeque certis conditionibus induciae

; quae eo religiofus fervatae funt,quodfuperiorum violatione res prope ad internecinam perniciem recidiffent. Sub

id allatum de morte Hernici regis.

Ex Auctoribus,

Jo. Bapt. Hadrianio, Franc. Regii Chavignii commentariis non editis, Flutar*cho, Cl. 'Ptolemaeo, Alexandro Gaguino, Adami Hamburgenfs ecclefiafica bifo-ria, avide Lkytraeo, Sigi(mundo Heberfenio, Mofcbicis annalibus, Reinholdo

Heldenfenio, Tilemanno Bredenbrachio, Joanne Lefio, Georgio Buchanano,

LIBER VIGESIMUS PRIMUS.

OSSANO ct Cunio in Infubribus arfla in fpccicm, qua CDOLVIILpremebantur, obfidione liberatis, b Sucflae dux, ut ali--r: TF

c .. HenricusH.quod operae pretium faceret, cum xn cid peditum, iicid

equitum progreditur, et c Ccntalium, cui d Pctrolongus

praeerat, haud longe a Foflano, xv Kal. Septcmbr. ag-

greditur, ct verberatione fafla ct aqua folia derivata capit,

captumque demolitur. Dum Ccntalium oblideretur, id

equites ac totidem pedites, qui e Afta in caftra hoftium

fi veniebant, ab Arturo r Coflaeo Gonnorio Briflaci fratre

prope 8 Ccrizolium cacfi funt. Inde h Sucflanus, in itinere capta ' Summariva, k Ru-

pimontio, 1 Rupifparvcria ct Caralio, Aftam venit; ubi numerato ftipendio, refla

» Monrem-calvum in Monfcrratcn fis agri meditullio litum oppidum copias ducit, ct

obfidionc cingit. In eo erant vm Gallorum figna, 11 Italorum ac tociJcm Germa-norum vexilla. Loco praeerat fub A.»Dallio Piquinio °Infulanus ct Francifcusp Bcllomontius Adrctius, de quo faepius pollhac nobis mentio erit. Alba auxiliares

a noftris fummifii ab Hifpanis caeduntur. Tandem admota xxv tormcnra vi Non.Oflobr. quorum difplofione cum non videretur tanta ruina fafla, ut impetus fieri

deberet, in fcqucntcm diem res dilata cft: quo rurfus ufque ad meridiem redinte-

grata pulfationc, dum Sucflanus cibum capit, pauci ex Hifpanis vallo egrefli, poft-

quam locum attente contemplati funt, in ruinam enituntur ea parte, quam Dallius

defendendam fufccpcrat ; nam alteram tuebatur Adrctius : cumque propugnatores,

qui rari erant, ad Hifpanorum confpcflum cclTiflcnt, alii rurfus Hifpani fucccdunt,

moxque fafto agmine novi fublcquuntur, qui, Piquinio cum cid amplius fine certa-

mine in arcem fc recipiente, oppidum vi capiunt, vix xxv cx fuis defideraris. Captus

Infulanus, ct Adrctius a tergo circumventus, unde libi minime metuebatj quippe qui

Piquinium fuam partem defenfurum fpcrarct. Mox ad arcem ituri cujus munien-

dae curam infuper habuerant noftri, ct paucorum dierum commeatum in ea relique-

rant, quod oppidi firmitati fiderent. Itaque ftatim conventum, ut praefidiarii, fi in-

tra biduum Briflacus auxilio non veniret, reliflis tormentis, cum armis ac lignis ex-

plicatis ct fonantibus tympanis incolumes dimitterentur. Poflca Adrctius, cum fc

redemiflet, Piquinium poft Hcnrici mortem coram Francifco n citavit, ut libi dc-

penfac redemptionis pretium rcftitucrct, ct fupcllcflilis in Montis- calvi expugnatione

amiflac damnum farciret, quod ejus culpa faflum diceret ut oppidum caperetur.

Piquinius, qui aflionc illanotam pudori fuo inuri videret, cum de injuria protcfiarctur,

Adrctius*INTERPR. *

Faffim» Coni en Piedmnt. k Sejpt, 'Crntafc. J /e (tfitaiee Pierrelangue. • jtpi.r it Coffif, jjfvr de Gmtor, frere dt marephal dt Brijjac. i Gtrizoln. " k duc dt Sega. ‘ Sommertvt.k Rixqutmnt. 1 Btcjue Sfarviere & Carait. ra Mante-ea/vo. de DeiUj, fittr dt • It tofi-taiue Lijk. r de Beamuaut, baro» dei Airtts.

Tom. I. «

1

Digitized by Google

7o6 JAC. AUG. THUANICI3I3LV1II. Adretius geminata injuria a rege petiit, ut, fifadum negaret et injuriam fibi factam

Henricus ilcontenderet Piquinius, cum fuac majcdaiis venia duello controvcrfiam dirimereJi-

cercr. Heie cum diverfa eflent procerum Audia, Guifiani, penes quos rumma rerum

crar, Piquinii parteis tuebantur ; eorumque favore fententia a rege fecundum Piqui-

nium fertur, qua nulla ejus culpa Monrcm-calvum amiflum efle pronunciatur, ac

proinde ab Adretii petitione abfolvitur, et utrique interdicitur, ne quid eo nomine

/ibi improperent faciantvc ; ii contra fecerint, in laefac majeflatis crimen incurfuri.

Quod judicium adeo impatienter tulit Adrctius, ut injuriam non jam a Piquinio, de

quo Q*] abunde fibi fatisfadum dicebar, verum a Guifianis acceptam oblata occa-

fione ulturum fc dejeraret. Idquc in caufa fuifle plcriquc putant, cur ille, &lioqui

minime Proteflantium religioni addidus, eorum parteis podea fccutus/it, et, ‘Va-

lentia capta, b Motagondrini Guifii legati caedi interfuerit. «Monte-calvo culpa

nodrorum capto ac praclid io idoneo firmato, Sueflanus caftra movet, et d Cafalium

verfus ducit, pracmiflo* Pifcario cum equitatu, qui regionem vadaret, et, ne com-

meatus in urbem importaretur, prohiberet. Ibi eruptione a nodris fada, f Bclla-

gardio, 8 Curco, h Cazeta ductoribus, turbata hodium cadra et vexillum unum cap-

tum : fupervenientibus dcin imbribus, Sueflanus, qui et ipfc a re pecuniaria, uti et

noflri, laborabat, ob idquc graviflima provinciae tributa imponere coadus fuerat, a

Cafalio difccdit ; et, 1 Pomario caflcllo in itinere capto, k Martini-fanum venit; quod

mox muniri imperat, ut medio eo inter •Valentium et Cafalium impolito firmo praelu

dionodros vexaret. Briflaco contra ad fununam rerum inopiam incommodi illud ac-

cedcbar,quod poflulata, monita,qucrclacipfiusomnes apud regem et qui circumregem

erant ludibrio habebantur : cum alii diccrcnr, cum a ncccflitatc virtutem mutuari de-

bere; plura efle munimenta in Italia,quam ut iis fervandis aerarium regis aliundcfump-

tibus exhauflum fatis efl*c poflit. Cum vero praeficiendi locis duces idoneos facultasci

a rege fuiflet conccfla, et m Gordius forte, ut Momorantii magiflri equitum alae legatus

eflet, n Montisrcgalis praefedura fc abdicaflct, in ejus locum ® Pclulius fuffcdu' cd,

ablato injuriofe p Lavallo Gordii fororio, quem Briflacus impofucrat. Id male cum

habebat, qui in magno honore a fuis hadenus habitus ex eo paulatim eundis dcfpcc-

tui efle coepit j adeo ut Quinqucpagici Helvetii, qui nullam militarium hominum in

illa provincia efle regi curam perfpiccrent, fuos revocarent : itaque ille fere ab om-

nibus de fertus cd, et qui fupcrcrant ’ Auguflam Taurinorum, relidis praefidiis fuis,

quotidie commeabant, fprctifquc ejus imperiis, ad dativa redire rectifabant. Miflus

ob id ab eo in aulam 'Gonnorius frater, qui, quo in periculo res eflent, regem prae-

iens edoceret, ut, fi quid finiflri, quod verebatur, inde accideret, ipfius culpae, qui in

tempore monuiflet, id minime tribueretur «.

II. In Germania cum feptemviri ex conflituto cum Ferdinando Francofurtum

conveniflent, eodem quoque legati, quos dixi, * Araufionenfis, ‘Scldius et Hallcrus

viKal. Mart. qui dies B. Matthiac faccrcfl, venere cum Caroli mandatis, ejus no-

mine imperatoriam dignitatem ejuraturi, Ct in Ferdinandum Romanorum regem

jus fuum tranflaturi. Is dies, quod fatalis ac fauflus Cacfari fuiflet, dclcdus erat

:

fiquidem coGandavi natus, poflea ad» Ticinum vidor, deinceps * Bononiae a Cie-

mente imperatoriam coronam fufccpcrat, ct >' Aquifgrani deinde fratrem in reget»

Romanorum inaugurari curaverat. Acceptis Caroli mandatis, pofl deliberationem,

cum certis conditionibus feptemviri ejus voto annuiffent, fuperabat, ut veteri more ac

ccrc-

P. i*} »exprobrata in os coram principe ignavia,

VAR LECT. * Dt Caroli v morte, quot bojas libri finem verfas rrjUitar,

narratio hic Usitar in

PINTERPR. * Vakrsu ra Daufbene. * U fear de U Molit Condrin. « Monie-eaho. * CafaU.

• U ntarcbefe di Pefcara. ' de BeUegarde. « U Carie. 'Coxa* * Fomero. k ' V-

leaxa. “ de Cordet. «Mandavi. • dt Pcleax » U fear de Lavat, beaafrert dt Gordts 'Torus.

. dt Cogi Comar. • U fnr.ee dOrani». 1 Seldtn & Ha/lrr. • Pavit. * Balena, r Ai* la Chfiffilte.

D iqitized by Goo

HISTORIARUM LIB. XXI. 707ceremonia inauguratio perageretur. Itaque erigitur in foro tabernaculum ligneum, CDIOLVIU.ad quod per gradus afccndebatur, flragulis ac tapetibus aureis et holofcricis inftratum, Henricus II.

quo Ferdinandus die condirta imperialibus ornamentis amirtus magno ftipatu venit,

^olioquc praeparato confcdit. Ibi feptemviri, poftquam agminatim concitato curfu,magna equitum turba comitante et praelatis de more vexillis, ter circum imperato-riam feliam equitarunt, magno clangore interca tubicinibus Ferdinandi et fepremvi-rorum concinentibus, ex equis dcliliunt, ordineque fedentem Cacfarcm adeunt, etin genua provoluti jurejurando fidem addicunt. Hoc farto, novus Cacfar ad Caro-lum fratrem feribit ; gratiifquc artis, Philippum fibi et Imperii ordinibus perdiarumfore ac eum commendatum aeque ut proprios filios habiturum pollicetur. Mox etad camerae Spirenfis judices dat literas, et quid artum fit dcnunciar, atque ut in judi-ciali munere vice et aurtotitate fua fungantur, mandat, potcftatc farta, ut Carolivfigillo, quod habeant, utantur, donec novum tranfmittatur. Conventu dimiflb,

Cacfar fecundo Danubio fub menfc Novembri Viennam venit ; ubi maxima fuorumordinum gratulatione exceptus cft. Quo farto, ut antiquam erga fedem Romanamofficio confucto obfervantiam tcftarctur, Martinum Gu(manum fupremum camera-rium ad pontificem mittit, qui cum de Caroli fratris abdicatione et inaugurationein Auguftum fua, qui jam Romanorum rex creatus edet, plenius edoceret. Mandataejus erant * ut Cacfarcm, erga pontificem et fanftam fedem eo animo affertum, quomajores fui, ecdcfiac Romanae et omnium aliarum praecipui patroni, tutores ac de-fenfores etiam duri(fimis temporibus, cxftiti(fcnt,obcdicmiam folitam praedare para-

tum oftenderet } addcrctquc, non practcrmiflurum Cacfarcm, ut primo quoque tem-pore veteri ac recepto more de coronatione fua honorificam legationem ad pontificemac fanrtam fedem adornaret. Haec mandata, ctfi hujulmodi erant, ut plenam ami-citiae et obfervantiae fidem facerent, ac proinde benigne a pontifice audiri, obvia hu-manitate admitti deberent, tamen, ob recentes cum Auftriacis fimultatcs nondum ul-

tima pacificatione bene compofitas, morofus fenex, qui legationis caufas antea fubo-doratus edet, non audito Gufmano, purpuratis patribus haec difeutienda proponit

:

An non Gulmanus, qui fc a fereniffimo domino liio Ferdinando ad fc et fanrtam fe-

dem mitium dicit, docere debeat, quid Carolus v in Imperii abdicatione cum fratre

egerit, quidve Ferdinandus viciffim pepigerit, tum quibus conditionibus renuncia-

tionem a Carolo fartam acceptaverit : rurfus, pofiquam iis omnibus fatisfcccrit aninauguratio Ferdinandi, fine pontificis ac fanrtae fcdis confcnfu farta, rite ac legitimefarta ccnfcri debeat, vel alias ob caufas non confidat. Cardinales ad id dclerti adpontificis nutum pronunciarc foliti, et alioqui amplificandae pontificiae potentiae fu-

pra modum ftudiofi, poft praefationem, qua caulae variis difficultatibus implicatae

magnitudinem multis verbis extollunt, rcfpondcnt j neccdc ede, ut publicis docu-mentis dcmonftrctur, quomodo per ejerationem five ccffioncm Caroli imperatoria

dignitas vacaverit ; rurfus, quojure Ferdinandus ineam fucccdcrit j interca non debere

admitti ipfius oratorem, antequam condet, an Carolus, qui ccdcrit, legitime digni-

tate folutus fit, ut is qui fucccdcrit legitime fucccffide dici polfit. Ad haec addunt,

arta Francofurti nullius ede momenti, cum non intervenerit in iis fanrtae fcdis aurto-

titas et Chridi vicarii, cui elaves coclcftis ac terreni imperii creditae fint, fine quibusnec Carolus legitime Imperio folutus, nec Ferdinandus terte in Imperium fucccffide

dici queat : nam, quamvis Ferdinandus olirn rex Romanorum * Coloniae acatusfuerit, remque Clemens vii ratam habuerit, tamen, ut fucccdat, neccdc ede, ut va-cet Imperium, quod non nifi morte, ejeratione aut privatione fieri poflit

:quae duo

poftrcma ad folum pontificem, nec alium, et fanrtam fedem pertineant : ede et aliud

in caufa, cur omnia Francofurti arta refeindi debeant ; quod ab hominibus pravitate

haeretica infertis gcfta fint, qui omnem gratiam et potcftatem amiferinr, quamhabc-INTERPR. * Cotine. bant.

Digitized by Google

708 JAC. AUG. THUANIC10PLVUI. bant, cum nondum a Romana ccclcfia defcciffcnt : ob id ct ut ad purgandum fe ju-

Henricus 11. dicio fiftat, Fcrdinando opus cflc poenitentia; nec vero dubitare cum debere, quinveniam a miti patre facile confcquatur : itaque mittendum ab illo procuratorem cumplenis mandatis, quibus declaret, fe iis, quae Francofurti afta funt, ut nullius mo-menti, rcnunciarc, remque omnem pontificis arbitrio permittere, qui inauguratio-

nem quamvis non rite faftam plena poteftatc confirmet: mandatum iufupcr Caroliquo Imperium ejuret, coram pontifice produci debere

;quod licet ad feptemviros tan-

tum dirigatur, tamen defeaum hunc abunde ab eo, qui plenam potcftatcm in hujufi.

modi rebus habeat, fupplcri, ct ad pontificem ipfum extendi pofle. Secundum haecpontifex inflanti Gufniano ut admitteretur, rcfpondit

;quoniam Carolus apud nul-

lum nifi fe Cacfarcam dignitatem ejerare, nec Ferdinandus eam citra confcnfuin

fuum accipere potuerit, ipfum intra treis menfeis iis, quae a cardinalibus propofita

fint, fatisfacerc debere: inrcrca ipfum Gufmanum minime admitti polle. Eodemtempore Philippus, ut Fcrdinando patruo advocationem in eo negotio offleiofam

praeberet, Francifco» Vargac apud fenatum Venetum oratori fuo mandaverat, utRomam iret, ct rem fuo nomine enixis precibus commendaret. Cujus preces nihil

moratus cft pontifex:quin ct Joannem Figueroam ad cum a Philippo milium, cum

in eo edet ut urbem ingrederetur, injuriofe aditu prohibuit, quod diceret, eum, cumMediolano praccffct, conjcfto in carcerem tabellario pontificio in graviifimas facrac

cenfurac poenas incurriflc:quanquam id Vargae potius aftu faftum feribunt, qui, re-

jetto Figueroa, inipfius locum fuffc&umiri fe fperarer ; idque cardinalium quorun-dam atque adeo Carafarum interventu, ad quorum nutum Varga res heri fui admi-niftraturum fe receperat. Ubi vero de pontificis voluntate Ferdinandus ex literis

Gufmani cognovit, continuo referibit ; mandatque, ut, nifi poft triduum a mandato

accepto a pontifice admittatur, ipfc, rebus compofuis, Roma difccdat ; dcnuncia-

tionc ante fa&a, fe, quando a Cacfarc ad pontificem fit legatus, ut ei more majorumfuorum filialem honorem exhibeat, nec tam longo tempore, non abfquc Cacfareac

majcftatis imminutione, ad mandata exfcquenda admitti potuerit, Roma difcederc,

ut Cacfarcm de iis, quae in hoc negotio intervenerunt, certiorem faciat:qui mox,

re cum feptemviris deliberata, id fafturus fit, quod imperiali dignitati convenire vi-

debitur. Inflante igitur Gufmano ut admitteretur, quod nifi fieret, mandatum ha-

bere a Cacfarc, uj quam primum Roma difccderct, tandem non publice fed priva-

tim, tanquam legatus Cacfarcus, non enim aliter voluit, auditus cft coram vii cardi-

nalibus ni Eid. Quintii. Ibi pontifex ob caufac gravitatem prolixe fe cxcufat, quodnon prius petitioni ejus fatisfeccrit : cum vero fatis temporis fibi non fuerit, ur ca-

pita a cardinalibus propofita expendere potuerit, neque ipfi legato vacet ut diutius

Romae commoretur, licere ipfi, cum volet abire : fe vero quamprimum ad Cacfa-

rcam majcftatcm, ita Carolum etiam poft ejeratum Imperium vocabar, legatum mif.

furum. Quibus dictis, cum Gufmanus, quid de protcftationc facienda in mandatis

haberet, indicaflet, pontifex rcfpondit, id fibi probari, ct tura fibi tum Cacfareac

majcftatis bono cdTurum. Itaque, protcftationc, ficuti juffus erat, fadta, ac falutc ami-

cis difta, Gufmanus ab urbe difccdir. Mortuo dcin Paulo iv, Pius iv imperatoriam

dignitatem a Cacfarc in Ferdinandum fratrem tranflatam ratam habuit, ct ejus tan-

quam legitimi imperatoris legatos honorifice Romae excepit.

HI. Primis Imperii aufpiciis Ferdinandus memorabile ac plenum aequitatis ju-

dicium tulit. Nam, cum ex fuperiorum bellorum occafionc, quibus Albertus im-

mani licentia bacchatus Franconiam ct finitimas provincias magnis cladibus afflixe-

rat, controvcrfia effet inter Alberti jam mortui agnatos, quibus propter antiquum

foedus Saxoniac et Hefliae principes fe adjunxerant, ct Franconiac epifeopos ac

fenatum

INTERPR-

•Digitized by Go

HISTORIARUM LIB. XXI. 709fcnatum Norimbcrgcnfcm

;quod illi occupata agnati bona fibi reditui, dcflruflarum CDDLVIIt.

arcium damna farciri dcbcrc contenderent ; hi, quando nihil a pacis conftiturionibus HenricuiTiTet Imperii decretis alienum fecidcnt, contra, ut fumptusin cxfcquenda ImpcriiTen*

tentia adverfus Albertuni prolcriptum lata fafli refunderentur, petebant. Heie Cacfar,

qui controveriiam eam non privati juris ellc fed ad tranquillitatem publicani fpcftare

videret, quamvis contra Albertum fatUa foederatis rc&c fada edent, tamen cummorte ejus crimen cxftinclum et odium quadantenus expiatum videretur, ut concor-

diam inter primarios Imperii proceres et epilcopos ac civitates fervaret, damnorum a

Brandcburgica familia acceptorum rationem haberi voluit j er, cum jam anno fupe-

riori mcnfc Martio foederati univerfam a fc occupatam regionem Georgio Fridcrico

Albcrti agnato et heredi reftituiflent, in fuper Cacfar ccnfuit, ut pro arcibus dcftruclis

clxxycid aureorum Brandeburgico dependerent. Cui fententiae pollrcmo, ut

damnofam belli molcftiam effugerent, privatis rationibus publicae quieti pofthabitis,

illi aflcnfcrc.

IV. Eodem hoc anno xvn Kal. Maias Mclchior * Zobelus, epifeopus * Wirtz-

burgenfis, Franconiac* dux, in civitate fuaa xv ficariis confoditur, inaudito jam a

multis faeculis in Germania facinore. Nam poft Philippum Caelarem Sueviae et

Etruriae ducem, qui anno falutis cioccvm, x Kal. Quintii, in arce ftia^Bambcr-

gcnfi ab Othone Palatino b VVitclfpachio nefanda proditione occifus cft, et Engil-

bertum Colonicnfcm archicpifcopum a Fridcrico c Ifcnburgico comite xxix annis

poft ex infidiis intcrfeclum, nihil tale in Imperio accidiilc meminerant homines. Id

vero ab illo tempore tantum viris principibus terrorem incuilir, ut, qui benevolentia

ac fide fuorum fc fatis tutos exiftimabant, jam de conducendo (atcllitio cogitarent.

Res autem ita habet. Cum Zobelus ex arce fua, quae trans d Moenum cft, in urbemad caufas audiendas veniflet, et inde rediens diverforium publicum praeterveheretur,

ab hominibus, qui, jam equis confccnfis, vinum quafi abituri de more gentis pofcc-

bant, invaditur; unaque cum eo duo equites interficiuntur; aliquot praeterea vulne-

rantur. Quo facio cum tumultus excitatus cITct, nec caufa cognita, plebs tanquani

ad incendium reftinguendum accurreret, hoc enim ficarii fugientes fubinde inclama-

bant, per portani, quae a confciis fervabatur, dabuntur, et per abftrufas convallcis

anfracluofis itineribus progredi Joannem Zobclum epifeopi interfeci con(angui-neum forte obvium aggrediuntur, et, quafi bello captus edet, dextram fidei tedemrepoliunt, ut ad diem et locum, quem vellent, fc fideret. Ignorabatur initioaudor

;

fed, perquifitione ob fadi atrocitatem diligenter fada, Chridophorus c KrctzcnusWillclmif Grombachi cmiflarius caedis infimulatus cd; ob idque anno fequenti

F Augudac in comitiis publice proferiptus, ac pod diuturnam latitationem k Kugelsba-

chii exploratoris foiertia in arce • Schaumburgica in Lotharingiac finibus comprehen-

ditur, dignas fcclcrc poenas fubiturus;quas tamen ille dcfpcrationc adadus, dum

Herbipolim deducitur, in itinere, cudodibus dormientibus, fibinict frado gutture an-

tevertit, cum confdorum nomina prius edididet. Id Grombachii equitis Franci

juflii fadum tum conditit, Zobclo epifeopo fucccnfcntis, quod legatum a Conradok Bibraco epifeopo Hcrbipolcnfi uxori fuac facium folvere noluidet, et, dum cumAlberto marchionc ferro et dammis padim graflarctur, ipfum unquam proferiptum

bonis exturbadet.

V. A d res Germanicas pertinet et Livonia, cui bello illato magnus Mofeorumprinceps hoc anno grave damnum intulit: de quo antequam dico, quaedam de re-

gionis

VAR. LECT. •Viriburgcnlis P.D.o.f.«i. *dux,Hcrbipoli, in P.D.o. rBcbcTgenfi P.Do.f.d,

INTERPR. • Zotcl, eveqae de iPirtt/urg. * Ifittlslwb. * tTlfeniurg. * It Mein. * Krttzn.' Grombaeh. * Augikurg. * Kugetibacb. ‘ Sekjanbnrg. k Bibrucb, evfq*t de Mrtzburg.

T o M. I. $ R

Digitized by Google

7 io JAC. AUG. THUANICIDPLVIII. gionis pofitu ac ftatu praefari conveniens exiftimo. Praeter » Villulam, qui limes

Hknricus 11. Germaniam ab ortu a b Sarmatia F.uropca diilcrminat, feptentrionem verius porri-

gitur longus terrarum tradus, qui c Borufliac nomine a Ptolemaeo indigitarur. In

eo funt Borufli, hodie Prulli paulum deflexo nomine, et trans d Cronum, qui vulgoe Mcmclus et in aeftuario f Rufliis vocatur, Samogitia, quae, licctutctPrufiiaPolo-

nico regno nunc fubjcda fit, a Saxonibus vindicatur, et in Saxonico Imperii circulo

ponitur. Inter Pruflos, Samogitos, Lithuanos et Ruftos feu Mofeos pofita cft Livo-

nia, quae ab occafu finu 8 • Vcnedico, ab ortu Narva et vaflitate fylvarum ac lacuum,

qui eam et Rulfiam interjacent, clauditur, regio nemorofa ac plana, fluviis irrigua et

pafcuis dives. Habet fub fe h Curones, ' Lettos et Efthcnos, praecipuas nationes, ut

moribus fic et lingua diverfas, quae tamen fere Saxonica cft. Curlandiam in ea adfeptentrionem a Lettis dividit “ * Duna fluvius, qui longo ac flexuofo traftu ex Ru.tcnicolacu fupraMofcam xxx circiter milliaribus manans per Lithuaniam inLivo-

niam dccurrir, et n infra Rigam Lettorum metropolim milliaribus in marcoccafura

verfus exoneratur. A quo eodem lacu haud ita longe, quamvis alii ex fylva vafta ac

paluftri, cui k Volkoskiac nomen, feribanr, x haud amplius ab hinc milliaribus,

Volga Europafiaticus fluvius contrario fcd longiore multo ortum verfus flexu per

Mofeoviam et 8 Tatariam labitur. » Is, ubi navigiorum capax, atque adeo a Volog-

da, latitudine plus cio paffits patet, argillaceis ripis et qucrcubusac betulis undique

cinctus, tandemque convcrfo ad meridiem curfu, lxx amnibus fecum aflumptis, in

mare Cafpium juxta Aflracanam influit. Rurliis 1 Boryfthencs ab eodem lacu lcn

fylva meridiem verfus tendit, et Smolcnfchum, tot proeliis inter Polonos ac

Mofeos commi flis nobile, et n Kioviam olim Ru Illae Polonicac metropolim alluens,

xl infra Circaflos milliaribus Euxino mari excipitur. Denique haud procul hinc

alius fluvius, 0 Lovatum vulgo vocant, p Viclicam et per’ llmcnum lacum r Novo-

gardiam magnam practerlabcns mutato nomine in * finum Finnicum jam r Volchova

dictus fupra ‘' Coporrantum effunditur. His u Tanaim quidam addunt, qui Euro-

pae veteribus limes eff, atque infra Volgam haud ita longe exortus contra&iorc curfu

in Euxinum mare fe dimittit. Trans Dunam Letti funt, in queis Riga, ac praeterea

r * Kochcndufa, * Wendena, y Wolmarium, et Livi proprie didi, qui regioni nomen

dederunt; et qui ab oltio Dunac * Salinum et Parnoviam verfus litoralem tradum

olim incolebant. Effhcnorum provinciae, quae fupra Lettos pofita eff, metropolis

hodie “ Revalia cft, in qua bb Hapfclum civitas, epifeopi fedes, olim « Lealae inflituta,

et poftca dd Ofiliam tranflata, quae cft infula continenti oppofira ambitu xiv millia-

rium, hodie Hapfclcnfis epifeopi patrimonium. Ortum verfus 1ecDerbata cft, epifeo-

palis fedes, Mofeis finitima, quamTorpatum deinceps vocabimus. Univerfa regio

in longitudinem xc, in latitudinem l milliaria Germanica parer. Cum indigenis et

cum Livis, commercii caufa, Germani vicini, atque, ut eorum annales tcftantur,

Bremenfes, tempcftatc forte in finum Livonicum delati, amicitiam junxere, immu-

nitatem fuis ac mercatoribus, quosaddufturi erant, ifto foedere pacti i qui et in in-

fula in Dunac oftio facdlum cxftruxcrunt, in quo ritu inter Chriftianos recepto facra

peragebant.

VAR. LECT. • Duina P.D.of.d. nliqnt. et quercubus ac betulis undique cin&us dofint

fi Tituriam P.D.oJ. Ui.

u

„ n „ e ar Is, ubi navigiorum capax, atque adeo a Volog- » Smolcnchum P.D.o.f.d.

da, Latitudine plus cio paffus patet, argillaceis ripis • Coporranutn P. D. o.f.* * e Kolchenhula P.D.O. 1Kochcnhufa D f.d.

INTERPR 1 WtixA Genn. Memel. * Rraffht. « Pautz-

icfx-i-i * Coartande. ‘ Lette» & Ffien. i la Duin. * Vtkntka, vulgo Volo&kda. • U Nirfer. *Smo-

Irntho

'

" Kiow • Lovat. » Iflclitit. ’ limen, al limer. ’ Novo^rodm Rujie. ‘ GoHe de Finiand»,

t OfeA vuU-o mtibva. ’ CoperJia. u te Do» r. \Kokrnbanz* al. Kohtn-bnfrn. *Wnin. ntoboer.

* Safis & Ptrmao. ** Revel. » Hapfel. « Leal. « Ofit. « Derbet, ou Dorpt.

NOT. « Sinui Venedicm] Qyidam vocant Tautskenutb. Vide Poacanum in Hiftoria Daaica.

Frijibaff: fcd Oriclius rcfuut, et dicit nunc vocari P*t-

Digitized by Gc

HISTORIARUM LIB. XXI. 7 11

peragebant. Horum exemplo ac monitis plcriquc provinciae reguli verae religioni CDIOLV1H.

nomen dederunt ; et a Bremenfibus petierunt, ut virum pietate confpicuum ad fc Henricus ii.

mitterent, qui facris in ea regione pracclTct. Is fuit Menardus * Scgcbcrgcnfis mo-

nachus, a Brcmcnfi archiepilcopo in Livonenfem epifeopum confccratus, Friderici

Ahenobarbi et Alexandri ili pont. max. temporibus, per quem religio iis locis

propagata fuit, conftiruta b Uxckclac ad c Duinac ripam fede. Huic fucccHlt Bcrtol-

dus, ex B. Pauli coenobio itidem Brema miflus, cum eodem tempore Adalbcrtus

archiepifcopus Hamburgenfis plcrolquc epifeopos in d Cimbricam Chcrlbncluni et

i Scandinaviam pcninfulam, a veteribus infulam creditam, et Thules nomine appel-

latam, (nam cave putes Thulen veterum, ® quod tamen putabat Scaligcr, cflc, quae

hodie Ifiandia vocatur) mifillet, ad Chrifti nomen pereas regiones propagandum, ut

feribit Adamus libro iv hiftoriac ccclcfiafticac, ubi et Menardi mentionem facit

:

milfus, inquam, Bcrtoldus, qui, cum vi non Dei verbo adverfus feros homines uten'

dumccnfercr, a Paganis occiditur anno falutis cioclxxxxvii, ut perferiptum cft in

hiftoria archiepifcoporum c Brcmcn(ium, ubi et Bcrtoldus Livonienfis cpilcopus ap-

pellatur. Huic fubrogatus cft Albertus, ex collegio Brcmcnfi evocatus $ qui Rigam

civitatem condidit ac moenibus cinxit, ut ibidem proditur, cum f Hartvicus Brcmcnfi

fcdi praccflct.

VI. Is Albertus dccefioris fui vcftigiisinfiftcns, fcd cautius, rem geflit, Engilbcrto

«Theodorico sTtfenhufcncnfibus adjutoribus fibi cognatis, quorum cxconfilio in

focictatcm Teutonicos equites afeivit, quiaTcmplariis olim aFulcone Hicrofoly-

morum rege inftitutis orti ad fidei Chriftianac amplificationem in lcptcntrionalcis

regiones ablegati fuerant. Cum iis foedere contrado, Albertus tertiam provinciae

armis captae partem equitibus addicir, prudenti pro tempore confilio, fcd cujus

pofica fucccflbres epifeopos poenituir. Illius aufpiciis infiituto equitum in Livonia

collegio, primus Ordinis dux ac magifter Vinno creatus cft. Eo creato, conjundis

viribus magni progrcfliis per eas regiones fadi, capta a Volquinio equite h Torpac

arce, antea Rufiis fubjcda, et 5 Coccnhufia occupata, finibulquc ob perfidiam Rufiis

omnino exadis. Alberro cpifccpo Nicolaus, et Nicolao Albertus alter fucccfiir,

cum Volquinius Vinnoni per proditionem occilo fuffedus fuifler. Tum Rigenfis

fedes atchicpifcopali dignitate ornata cft; et k Borufiiaccpifcopi 1 YVarmicnfis, m CuI-

menfis, n Pomezanenfis et Sambienfis fc Rigcnfi pracfuli tanquam mctropolitano

fubjeccrc, unito fratrum Livonenfium collegio cum equitum Teutonicorum Ordine.

Ita Volquinio a Lithuanis cacfo Hermannus ° Walkus Ordinis Teutonici eques, qui

Borufliac jam feptennium praefuerat, fufficitur. Is v Rcvaliam a Waldcmaro nDaniac rege, ut ct s Wefebergam et Narvam, miflis in Livoniam borcalcm ante xxannos copiis conditas. Danis reftituit. Ab eo tempore fida inter fc focicrarc antifli-

tes et Ordinis principes amicitiam coluere, quamdiu externis bellis cum Lithuanis,

Rufiis, Samogitis, Scmigallis res illis fuit. Foris pacatis rebus, flarim ex aemula-

tione bella civilia inter cos exarferunt, cum equites tot vidoriis elatos et armatammilitiam, quam rcligiofo voto profitentur, togatorum ac pacificorum hominum im-perii taederet ; cumque, nuper capta a Mclccho Sultano 5 Ptolemaide, ubi fedem an-

tea fummus Ordinis Teutonici magifter habebat, domicilium primo 5 Marpurgum,

deinde* Mariaburgumtranflatumeflet, ibi tanquam in aula et fub principatu degentes

aegre laccrdotuni et inferiorum fc, ficuti exiflimabant, jugum ferebam. Igitur Jo-annes Sucrincnfis comes Romam et poft cum Ifaurus in Daniam ab equitibus exadi

conccficrc

:

V A R. L

E

CT. • quod tamen putabat Scaligcr Jrfunt P.D.a.f.d.

INTER PR- • SrgMtrg. L UxM. r U Dutne. 4 Dannemartk. Jt Jlrrmt. > Hartich.I * Taipa • Kttkrahauft* 11

/<* 1'rnfft.1 de lt'arme/j>:d. m Cuba. <• Pamezar; er

Szanlard. " Watk. v Revet. IVaJ/emberg & Str.a • Acre. * Marpurg. > AUriatvrg.

NOT. * Comprehendit Norvegutn, SiJcdiam, Gochiam. Pat.

Digitized by Google

7 , 2 JAC. AUG. THUANICDDLVIIL conccfierc :

Fridcricus denique Bohemus totos xxxix annos Romae vixit. Quo ab-

Hlnricus 1L ftntc, Rigenfes ab equitibus Teutonicis oppugnati, afeitis Lithuanis, vario eventu

faepius conflixere : inter quae rufticorum fcditio exorta cft, qua nobilitas fere omnis

per » Harriam, b Viriam et Ofiliam cum liberis et conjugibus trucidata cft. Tandem

poft longam difeeptationem caufa coram Carolo iv et Clemcntc vi pontifice

maximo agitata, cum fecundum Rjgcnfcm antiftitem pronunciatum efler, Fromil-

dus, qui tunc fedem tenebat, et Borufitac princeps, cum fub id tempus Narvam, Rc-

valiam et Wcfcnbcrgam a Waldcmaro iv Daniacregcxixcio argenti marcis rede-

miflet, et Livoniac adjunxiflet, c Gedani amice convenerunt Non. Maii anno falutis

cidcccxlviii, ut, remanente penes archicpifcopum integra civitatis jurifdiftionc,

viciftim Ordinis princeps fide et obfcquio hactenus archicpifcopo ab Ordinis magiftro

pracftari folitis in pofterum folvcrctur. Hic minime diftidiorum finis inter cos fuit

;

lcd gradus per iftam tranfaftionem ad majora ab hominibus armatis contra inermeis

audendi fadtus. Nam, cum Sifridus Blombcrgus, qui Fromildo fucccflcrar, ex ponti-

ficis confcnfu habitum collegarum Pracmonftratcnfium in Auguftinianum muraflet,

equites, occafionc fumpta, rurfus arma adverfus antiftitem capiunt, cumque pulfumcxfularc cogunt. Tum Ordinis fratres in collegium cooptati, etJoannes 1* Walenro-

dus Ordinis Teutonici eques in archicpifcopum lcu vi five in Borufliac magiftri

gratiam a Bonifacio pontifice confccratus cft. Inde paulatim ditione fua exutus an-

tiftes, et Hemmingus Schcrfenburgus tandem accepta pecunia ab Ordinis magiftro

polfcffionibus trans e Dunam omnibus ac Scmigallia ccflic anno cid ccccxxi v. DcinSilvefter f Toronienfis, qui Hemmingo fucccflit, xxvi annis poft legem ab equitibus

accepit, et fc fuofquc fucccffores ac collegii fratres eodem, quo equites, deinceps

habitu ufuros religiofe promifit : mox et, refeifla Fromildi tranfaftionc, poftquam

juri univerfo ac privilegiis per fententiam a Carolo iv et Clemcntc vi latam quaefitis

rcnunciavir, dimidiam urbis Rigac jurifdiaioncm Ordinis magiftro conccflit, ita ut

non jam Livoniac princeps vocaretur, potcnriorc in dignitatis focictatcm aflumpro.

Nccproptcrca Rigenfes priftinos animos deponebant, qui equitum diuturnis injuriis

efFeraii S Dunemundam arcem ab Eberardo h Monchcmio Ordinis principe aedifica-

tam poft longam obfidionem poftrcmo capiunt, et captam, ut animo fatisfaccrent, de-

moliuntur. Inter haec anno illius facculixcv Walterus* Plctcmbcrgus, vir excel-

lenti virtute, poft Vinnonem primum equitum Livoniac magiftrum, et Hermannum,

qui Ordinem Livonicum cum Borufliano conjunxit, alter Ordinis i nftaurator, fupra

omnem invidiam er aemulationem pofitus, diffidia inter equites ac Rigenfeis compo-

fuit, arce, quae ab illisdcftruda et rurfus ab iifdcm acdificara fuerat, urbi adjunfta, cc

Mofeos duobus ingentibus proeliis incuntc hoc facculo, primo in Livonia, altero ad

k Plcfcoviam, fuperavit, et a Mofco l annorum pacem, quam fibi honorificam tam

Livonis fruQuolam, extorfit. Quibus rebus confe&is, Livonicum Ordinem Prufllac

magiftro five conjunctum live fubjcftum exfoluta pecuniae fumma ab Alberro, de

quo fuperius locuti fumus, liberavit; et, princeps Imperii effeSus, Livoniac florenti-

bus bello et pace rebus, ulquc ad annum hujus facculi xxxv praefuit. Sed xx poft

annis, cum inter Willclmum Brandcburgicum archicpifcopum, Chriftophorum 1 Mc-

galopolcnfcm et ® Hcnricum Galenum equitum principem antiqua denuo dillidia re-

cruduilVent, Willclmus et Chriftophorus a Willclmo Furftembergio Ordinis magiftro

capti funt, ac biennio poft a Sigifmundo Poloniac rege cum potenti exercitu adven-

tante liberati et in priftinam dignitatem reftituti, adafto in conditiones minus honcftas

Ordinis magiftro. Toties renovata diflidia, vicinis potentioribus molcfta, ex quorum

occafionc Mofco ad invadendas illas regiones et Poloniam vaftandam via aperiebatur,

ut epifeopis primo damnofa, fic et equitibus poftrcmo exitiofa fuere. Nam, quem-

, admodumINTER PR- * H*r*U*dt. h Vnlandt & Olei. 'Dantiick. » IFjlenred. « h Uniat. 1 deliro*.

« Duttemund. * MtHcbtnn. 1 Plette*ker{. * Pkihv. 1 de Mecklenturg. “ Henrum a Gelcn.

Digjtized by Googli

1

HISTORIARUM L I R XXI. *

713admodum falutari, ur fibi videbatur, confilio Sigifmundus, abolito Ordine Teutonico CI31PLVIII.

ante xxxiii annos, Borufliam perpetuis bellis cum Polonis hactenus conflictatam HtNRicuslLmagno provinciarum illarum bono juris Polonici fecerat, benefleiario ejus principe

Alberto Brandcburgico lororis filio creato, fle et Sigilmundus Auguflus, paternum

exemplum fccutus, poftrcmo Livonicum Ordinem exflinxit, et Gotardum Kctlcrum

poflremum Ordinis magiflrutn Curlandiae ducem creavit : atque, ut omnis aemula-

tio in poflerum tolleretur, Chriflophoro Mcgalopolcnfiarchiepifcopalem dignitatem

pariter abrogavit, illius jurifdidionc omni Poloniac regibus addicta. Sed haec poflea

contigerunt.

Vll. Hanc flatus Livonici convcrfioncm, mutata ante aliquot annos religione

et recepta Lutheri dodrina, fccutam efle facili crediderim. In Livoniam vero qui

dodrina illa pervenerit, feire operae pretium cfl. 1 Treptoa urbs cfl in orientali Po-

merania ad b Regum fluvium, a quo proxime in mare Balticum dclabcntc undique

ambitur, ob amoenitatem loci er foecunditatcm foli fcholac regionis deflinata. Adeam ex Livonia propinqua juventus difccndi caufa confluebat : cumque ibi Joannesc Bugenhagius, de quo 1 nuper diximus, doceret, allatus eR liber M. Lutheri de cap-

tivitate Babylonica ; in quo fumma vehementia viralioqui recenti injuria exacerba-

tus in pontificis fartum et curiae Romanae abufus ab ea in cccleflam occidentalem,

quae illi fubjcda cfl, difleminatos invehitur : qui ab Othone Slucovio Trcpcocnfl pa-

tricio prolatus, et a Bugenhagio atque Andrea d Cnofio « Cuftrini ad f Oderac acWcr-tac confluentem nato probatus, cum plcrilquc c juventute, quae literis operam dabat,

itidem placeret, fcnflm conventus fieri et more a Luthero inrtituto in iis preces con-

cipi coeperunt : ex coque, accedente ad religionis ardorem aetatis calore, incitatis

juvenum animis, proterve multa in collegii illius oppidi lodalcis ac monachos dida

ac fada 1‘unr, ftatuis etiam c quadam aede nodu ablatis et in proximum puteum dc-

jedis:quod cum ad injuriam luam pertinere exiftimarent collegii fodales, evocato c-

pifcoposCamincnfi, cujus facrac jurifdidioni oppidum fubeft, (is erat ErafmushMand-

wclius nuper clcdus) plebem incendunt, et dodores illos mortis intentato terrore

l* et addidam iis juventutem] Treptoa pellunt. Bugenhagius Witebergam con-

ceflit i ubi a Luthero humaniter exceptus diu poflea et ad mortem ufquc haeflt. An-

dreas Cnofius cum Joachimo « Mollcro ac Livonis luis Rigam adJacobum fratrem fa-

cri collegii fodalcm fc contulit. Pro tempore utcunque malo venienti occurrifle

epifeopus ratus, brevi fc opinione fua dclulum compcrit. Nam, cum haec fub finem

vitae Bogiflai Pomeraniae ducis contigiflcnt, poflea fub k Barnimi et Philippi filio-

rum ejus principatu comitiis in eo oppido celebratis ex omnium ordinum confcnfu

£** prifea religio] abolita cfl, Lutheri dodrina recepta, anno hujus facculi xxxiv.

Cnofius vero, cum concionatorcni Rigac agerer, et crebro apud populum de depra-

vata ccclcfiac difciplina ac dodrina verba faceret, de cetero ad ritus ac ceremonias re-

ceptas connivcrct, paulatim ac latenter pontificis odium audientium animis infinua-

vit: ac tandem per collegas ipfius, ac Silveftrum 1 Tegetmeierum in primis hominem

vehementi ingenio, qui nuper Roftochio venerat, res apertius agi coepit. Nam is

palam pontificias conftitutioncsdctcftatus praeparatos jam a Cnofio plebis animos ita

accendit, accedentibus ad haec crebris ipfius Lutheri literis, ut protinus ad dejiciendas

c templo ftatuas difcurlarcnt, et fpccic pietatis glifccntc furore altaria paflim demo-

lirentur.

P.*D. o. L* ac feftanatn eorumjuventutem]

P. [** pontificia religio]

INTER PR. • Trtptru. b Rtga r. 1 Bmgeubug. 4Cnaff. « Cuflrin. 1 Odrr dr IVarfe r. • dt

Cjmrn- b Naudiuel. * MtuUeru. k Barwmt. 1 Tegrfmrier.

N OT. * Dele nuftr dixmui

:

lege mox dicemus. Pur.

Tom. I. * S

I

i

!

Diqilized by Google

7 r 4cniDLVin.

Henricus 11.

JAC. AU G. THUANIlirentur. Tunc Gafpar» Lindius facrisRigae praeerat. Idem b Torpati, infligante

quodam pellione Witcbcrgcnfi, factitatum in B. Virginis et D.Joannis bafilicis, con-

jc£to etiam in flammas palam et in foro omni templorum ornatu, ne praedae potius

quam pravi cultus abolendi caufa, * ut ipfi aiebant, motum cxcitaflc viderentur.

Eadem in B B. Dominici ac Francifci templa et virginum quoddam monaflerium li-

centia ufi £ Protcftantes, connivcnte Torpatcnfi fenatu, monachis paflim cxa&is

;

quorum plcriquc aegre per loca vicina dilapfl, nonnulli tam viri quam focminae ex ea

occafione vitam folutiorem amplexi, ejerato voto, nupfcrc. Ita fcnfim antiquus

mos abolitus ; et novis ordinatis miniftris nova ccdcfiae facies apparere coepit. Qui-bus injuriis irritati faccrdotcs, ac Rigenfis archiepifcopus in primis, is erat JoannescBlankenfeldius, qui Lindio fucccflcrat, ad Caefarem mittunt : et mandatum a Phi-

lippo Baden fi marchione, qui per Cacfaris abfentiam res in 1 Hifpania moderabatur

accipiunt, quo jubebatur fenatus, archicpifcopum ac collegas loco ac dignitati, undeeos dejecerat, rcftitucrc j ni facerent, proferiptionem minabatur. Eas minas parvi

admodum fecere Rigcnfc$, qui feirent Caefarem aliis bellis implicatum efle, vulgo

di&itantes, priufquam in Livoniam adveniflet equitatum ejus laflum ac fatigatum

fore j ac, fi magno cum exercitu veniret, cum fame et inedia confumptum iri ; fi

cum exiguis viribus, facile vinci pofle. Cum conatus fucccfliflct, licentiae acftu pro-

vefli 7 etiam in tcmpla,quac negotiatores Rufii d Rigae, « Revaliae et Torpati fibi con-

flruxcrant, et in quibus ritu apud Graecos recepto facra faciebant, amabili illa infa-

nia in dies crcfccntc, invadunt, et direpta ea a fundamentis demoliuntur. Ac Tor-

pati quidem, ne quis dirutarum bafilicarum ufus edet, Dominicanorum aedem ran-

quam publicum armamentarium tormentis aflervandis deflinant, et Francifcanorum

templum calci coquendae deputant : Mofeorum vero delubrum in foricam convcr-

fum excipiendis fordibus atque excrementis ad majus ludibrium Germanis mancipant.

Quo fafto fupra modum exacerbatum Bafilii Mofeorum ducis animum ferunt, cumad cum res perlata eflet, fan&cquc dejerafle, fc, cum primum induciae a fc pa&ac cx-

fpiraflent, omni alia re omifla, illato bello tantam injuriam ulturum cfic. Sed, quominus id faceret, morte matura praepeditus cft. Nam, cum haec anno hujus facculi

xxiii accidifient, ille xn annis poft fatis conccfiit, eique Joannes filius, animo haud

placatiore, fucccflit j2 a quo quinqucnnalcis inducias primum impetratas diximus.

VIII. Verum, antequam ulterius progrediamur, de Mofeorum imperio, quia

primum de eo fermo heie incidit, nobis quaedam dicenda funt. A Ruflica Narva

anno cio cccc a Mofeis condita ex advcrlo Narvac Livonicac fita, medio fluvio cog-

nomine, unde utraque nomen fortita cft, in orientem ac feptentrionem tendentibus

ad mare Cafpium et ufquc ad Tatarorum hordas Mofeorum Imperium late patet ;

cui ab arce et fluvio cognomine Mofca in Occam et Volgam influente nomen cft,

ubi ante cc circiter annos Joannes Daniclis filius caftrum aedificavit, ficuti Sigifhiun-

dus* Herberfteinius ex eorum annalibus refert : non a Mofchis ultra mare Cafpium

Colchis finitimis, quorum meminit Strabo, et quos Plutarchus a Cn. Pompeio fub-

jugatos feribit. In iifquc regionibus Rufii rerum potiti funt, a Roxolanis forte, de-

flexo paulum nomine, oriundi} atque eorum principes ad Varagos originem refe-

runt, gentem tranfmarinam, ut ipforum annales tcftantur}qui Imperii fedem primo

f Novogardiac, dein 8 Kioviae ac poftrcmo h Vlodomiriac habuerunt, antequam

Mofeoviam transferretur. Ruricus ex ea gente, bello contra Bulgaros fufccpto cumfeliciter

VAR. LECT. * ut ipfi aiebant drfuut P.D.oS.d.

* Se&arii P. D. o-

7 Sectarii etiam P. D. o.

* Heberftenius P.D.o.f.d.

INTER PR- * JJudt. b D/rpt. * Blaxknrfe/J. * Rjgj * Rtvtl. 1 NrvtgrtJ. * Kiuai.

K Wolodrminr, vulgo WlodxJmierz.

NOT. « Dele Hiftuma: k*e Germania Put. petratas (Ruimus. Ces indunae font marquees cy-

• Dele a qu» quiaqutunaleis mduciai primum m~ apte*. Put.

HISTORIARUM LIB. XXI. 715

feliciter rem confcciflct, regionisdulccdinecaptusin ea manfit, liberis cjus,qtiosdomi CPPLVIII^

reliquerat, Novogardia interim exa&is ab «Vlodimiroquodam verna ex ancilla nato, Henricus 11.

cui urbis cuftodiam reliquerat. Ab eo genus ducunt, qui poftea in eo Imperio iii

xii principatus, quot filios reliquit Vlodimirus, diftributo fuerunt, ^Jatopolcho

Rurict filio et ipfius polleris avitum Imperium fruftra recuperare enixis. Deinceps

fide Chriftiana imbuti funt ex occafionc non minus honorificae quam fauftac adfinita-

tis, cum Vlodimirus eorum princeps, qui Kioviac jam tum fedem fixerat, Annam1 Bafilii Pocphyrogcniti filiam et Conftantini imperatoris fororem uxorem duxiflet,

circa annum Chrifti id ccccxc ; unde et Graecae ecddiac ritus etiam hodie fervant.

Hoc ita tradunt Rufiorum et poft cos Poloniac annales ; de quo tamen Byzantina

hifioria omnino tacet ; ut mirum fit, homines vanos ac leveis rem adeo memorabi-

lem filentio practcriific, qui alioqui confentanea cum iis, quae de Rufiis diximus,

memoriae prodidere. Nam Joannes Zonaras feribit, Niccphorum Phocam a Bul-

gariac principe petiifle, ut Hungaris ac Tureis per ejus fincis in * Thraciam irrumpen-

tibus tranfitum impediret : cum vero fc cxcufarct Bulgarus, infirmitatem et foedus

caufatus, per Calocyrum Cherfonefi Tauricae principis filium, Roflorum dynafiam

ab eo folicitatum, ut bellum Bulgaro inferret : itaque Sphendoftabium, ita Rodum

vocat, coafto ingenti exercitu in Bulgariamdcfccndiflc, er, longe larcquc populato

agro, innumcrabilcis praedas abegifle. Demum, Niccphoro fublato, idem Zonaras

feribit, fubjoannc Zimifca Roflos, Bulgarorum gente ac provincia fubatta, una cum

ducibus Borifc et Romano, patriae oblitos illic Imperii fedem figere dccrcviflc, Calo-

cyri impulfu ; qui, fi ab cis Romanorum imperator falutarctur, fc Bulgaria ipfis ceflii-

rum et perpetuum foedus pcrcufiurum receperat : verum Zimifcam, cum honorificas

ejus conditiones illi non 1'olum fuperbe rccufaflcnt, fed legatos etiam indigne habu-

iflent, contra Roflosbellum fiifccpiflc : Taurofcythisvcroadvcntu ipfius perterritis,

Calocyrum ad Roflos confugiflc : demum conferto ad b Drifterum in* Ifiri ripa poli-

tum proelio Roflos cacfos, iifquc cacfis, Drifterum diuturna obfidionc a Joanne

cinftum fuifle : tandemque Roflos, omnium rerum inopia laboranteis, ex Sphendo-

ftabli confilio et auttoritate proelii aleam rurfus tentafle;qua poft Jongum et anceps

certamen poftrcmo Roflos profligatos efle:poftea Joannem cum Sphcndoftablo his

conditionibus tranfegifle ; ut religa Bulgaria domum rediret : fed in reditu ipfum et

Roflos omneis, Pazinacarum infidiis exceptos, ad internecionem caefos efle. Haec

Zonaras; quae cum iis, quae de Rurici expeditione Rufiici annales memorant, mire

conveniunt ; et in alterum annum Imperii Zimifcac, hoc cft, in Chrifti id cccclxxii

annum incidunt:quo tempore Bafilius Scamandreus, poftThcophyla£lum Romani

Lccapcni filium patriarcham, Conftantinopolitanac ccdcfiae praefuit * a quo et Ruf-

forum annales nomen Ruflicum ad religionem Chriftianam pcrduftum r tradunr.

Sequentibus temporibus Andreas dux d Sufdalicnfis abVlodomiri ftirpe profettus,

foedere cum xi cognatis i&o, Miciflao dejero, qui Kioviam tenebat, fedem primus

• e Vlodomiriam tranftulit, et Imperium in Sufdalicnfi domo firmavit. Quamvis in

alios agnatos duces principatum minime exerceret, magni tamen ducis ufurpato no-

mine, hoc etiam obtinuerat, ut illi comiter majcftatcm fuam colerent. Sed, cumTatari, de quibus poft dicemus, impreflione in Ruffiam fa&a Cottianam f Polofcio-

rum ducem et Miciflaum Romani filium 8 Siernavienfem ducem atque alios com-

plurcis auxilio evocatos, dic xvn Maii anni ccxxiv fupra millcfimum, ct,ficuti annos

'Rufii

‘VAR. LECT. * Vladimiro P. D o.f.d. r tradunt. Verum, his omifli», d ulteriora per-

• Jaropolcho P.D.o. gamus. Sequentibus P. D. o.

* Vlodomiriam P. D. o f d.

INTERPR- Tureis Rtmtlia, vulgo Romaraa. bDrifltr.

e U Danai*. * de Safdalit. • IVlod-

aimierz,. f Poloskie. * Siemavie.

NOT. ' Lege Bajihi Porphymeniti et Cnflan- fantinctoieat fieres, filsdc Romam le jeune. tat.

tini imperatorum Jortraa axerem. Balile & Cotv-

Digilized by Google

yi e JAC. AUG. THUANICDDLV11I. Rufii ab otbc condito numerant, vicididccxxxii, infigni clade profligaflent, et

Henricus 1L rurfus xiii annis poft, duce Batti, domitis Rofanenfibus et Vlodomircnfibus cctcrif-

que fere ducibus, Rufliam omnem, impolito provinciae tributo, in potcftatcm rede-

giflent, ab eo tempore magni Rufliac duces a Tataris peti coeperunt, qui fere a® Suf.

dalienfibus dabantur. Tandem anno Chrifti cio ccciv, Andrea Alexandri filio

mortuo, cum Michacl Jaroflai filius b Tuerenfisct GcorgiusDaniclis filius Mofeoviae

dux de magno Vlodomiriae principatu contenderent, et uterque eam a Tataro pete-

rent, primum fecundum Michaclcm pronunciatum fuit : fcd, interjedo aliquanto

tempore, Georgius eandem, rejedo Michaelc, obtinuit, anno juxta Graecorum cal-

culum vi cid idcccxxv > qui Imperii fedem Mofeoviam tranftulit, et magnum prin-

cipatum polleris fuis reliquit, adverfantibus initio Ruflis univerfis, qui hunc hono-

rem Sufdalicnfi familiae refiitui a Tataro debere contendebant. A Georgio illo

JoanncsDaniclis filius, nifiidcm fit, profedus, primus Mofeoviae caftrum condidit;

cui Joannes alter, et Joanni Demetrius, ac Demetrio Bafilius, qui Sophiam Vitoleni

Lithuaniac ducis filiam uxorem duxit, ordine ac direda ferie fucccflcrc. Hujus Ba-

filii filius Bafilius, conjuratione a Demetrio Sicmacha Georgii fratris filio duce e Sucri-

enfi, Joanne Andreae filio d Mofaiccnfc, et Boriflo Alexandri filio Tuerenfc ducibusfata, regno pulfus et luminibus orbatus fuit : fcd Novogardienfium ope adjutus reg-

num poftea recuperavit ; et pacate ufque ad mortem tenuit. Huic Joannes filius fuc-

ccfilt;qui fc univcrfac Rufliac principem primus appellavit, Magni nomen ob id for-

titus. Is ducem Tucrcnfcm, ex cujus domo uxorem duxerat, ultionis paternae prae-

textu principatu exuit : nec multo poft Novogardiam magnam fraude interceptam

fui juris fecit : cctcrofquc fere Rufliac principes, ex ipforum diflcnfionibusoccafionc

captata, in ordinem redegit * ac tandem Tatarorura jugum, a quibus majores fui jus

et inaugurationem petebant, cxcuflit, a Sophia e Palacologorum gente ingentis animi

focmina, quam, mortua Tucrcnfi, duxerat, pcrfuafus: femper fere victor et felix, fi

cladem in Livoniaetad Plcfcoviam paulo ante obitum acceptam excipias, quam lannorum induciis rcfarciit. Eadem felicitate ufus Bafilius ejus filius noflra aetate

“ « Smolccenfem principatum ac quidquid * Siverenfis ditionis fupcrcrat Imperio ad-

jecit, f Cafanenfeis mari ac terra oppugnavit, agnatifquc omnibus fuis regni poflef-

fionc, quam adhuc tenebant, exturbatis, Plefcovicnfcm civitatem in fervitutem rede-

git, ac Ciarii, quod lingua Sclavonica regem fonat, cum alii 8 Knefios fc tantum ap-

pellaflent, nomen fibi fumpfit. Huic anno hujus facculi xxv decedenti Joannes filius

fucceflit; qui artum, induftriam et feveram difciplinam in propagando Imperio ad

majorum artes adjecit : » effccirquc, ut ab iis accepta non folum retinuerit, fcd etiam

magna acccflionc locupletaverit. Nam Cafancnfe et Aftracancnfc regna a patre

fiimmis viribus tentata, novo et iis populis incognito belli genere ufus, in potcftatcm

redegit : ac, fere omni Cafpio mari fui juris fado, Imperium in Perfidem ufque pro-

tulit; multis aliis praeclare, non fine tamen crudelitatis infamia, geftis $ ut in fcqucn-

tibus dicemus. Porro Mofeis cum Tataris 1 Praecopcnfibus, Ctimifcis Nogaifque ac

Tureis continua bella funt 5 quibus defundi in Lithuanos ac Livonosarma vertunt.

Princeps eorum ingentem exercitum diu fuftentare potert;quippe qui militi ftipen-

dium minime largiatur, fcd, agris exiguo pretio elocatis, militis operam, tanquam be-

neficio addidi, demeretur. Ita autem deledus fiunt. Conferipri milites coram prin-

cipe finguli comparent, et nummum unum, quem patrio nomine h Dungam vocant,

unius grofli Polonici aeflimatione, ei dant, quem reverfi ex bello repetunt. *Atque

. ita

VAR. L ECT. • Smolocenfcm P. D. o. f. d. * Praccopicnfibus P. D o. f.

• Sucrienfo P. D o f. Suerenfis D.d- * atque deeft P.D.af.d.

T quibus cflecil P. D- o. f- d-

1NTERPR- • de SuftUlie. *• T-aitr, al. Tuxren * Sutrii». * Mofaittn. • Smalemh. * (tax Jt

Captn. * Ksrs h Ejn btmtinck. Verf- Germ. p. fdj. & Schard. Tom. 3. p. 1994..

-Digitizfid by Goc

HISTORIARUM LIRXXI. 717ita dc inferorum aut mortuorum numero principi ceno conftar, cum ille deficien- CPDLVI1I.tium nummos retinet. Per finguias quoque provincias extra cum numerum tenuioris HenricusII.fortunae hominum deledus habet, et ex occafionc belli ccnfum eorum quotannis in*

ftituir, qui exiguo ftipendio accepto militant. Sed majore feverirate erga nobilita*

tem ac proceres utitur : nam, quemcunque penes fc evocat, aut in militiam ire jubet, aut

longinquam legationem obire, id ille fumptibus fuis facere cogitur. Cum vero man-datum literis confignatum a principe accipit, li prandentem eum vel cocnantem aut

etiam dormientem tabellarius offenderit, nulla mora interpofita, in tabellarii confpcctu

arma pofeit, et equo confccnfocum armigero fuo in viam 1'c dat : non parentes praefenti

poena ac diro cruciatu necantur. Nemo principum erga fuos in poenis exigendis cru-

delior : nemo majorem fuorum fidem accharitatcm experitur $ ac ne ii quidem, qui hu-

manitate et indulgentia majore in fubditos uruntur. Cujus rei rationem quaerentibus

praeter poenarum feveritatem haec a finitimis redditur:primo quidem, quod omneis,

qui ab illis in religione didentium, etiam eos, qui Romanam, quam profitemur, fe-

quuntur, barbarorum loco habent ac dcteftantur:proptcrcaquc princeps, qui fub-

ditis in hac opinione praeit, quoties legatos externos in colloquium admittit, in pelvi

aquam paratam habet, qua, dimi flis legatis, flarim manus quali eorum contagio pol-

lutas abluit. Accedit ad hoc, quod ex fuac religionis inflitutis Molci eandem, quamDeo omnipotenti deferunt, fidem fc principi fuo debere exiflimant : ut non minus

conftantiam eorum laudent, qui fidem ad extremum principi fervarinr, quippe quos,

anima ex corporibus evolante, mox ad coclcftcm vitam rapi credunt, quamdifeipu-

lorum Chrilli, (vide hominum infaniam) qui in fingulari erga omnium Servatorem

fide ac pietate ad vitae ufque finem pcrfcvcraverunr. Eam vero opinionem imperii

feveritate alunt principes, qui fuos cum externis commercia promilcuc agitare mini*

me finunr, nec ad externas nationes quenquam ex fuis commeare patiuntur, nifi quos

in legationem mittunt:quibus tamen cuitodes apponunt, ut cis, nifi cuftodibus prac-

fent ibus, cum quoquam colloqui liberum non fit:quo fit, ut aliorum principum hu-

manitatem ignorantes, nec libertatis guttata dulcedine, praefentia melioribus, cog-

nita dubiis anteponant. Praeterea hanc cautionem adhibent principes, ut, quos in

legationem militiamvc mittunt, aut alicui muneri praeficiunt, eorum chariilima pig-

nora, ut liberos ac conjuges, obfidum loco penes fc retineant ; in quos omnia exqui-

fitorum fuppliciorum exempla edunt, fi quid illi deliquerint, aut non ad nutum ac

voluntatem ipforum fc compofuerint. Sic gencrofus quifquc, quo libertatis appe-

tentior, aut injuriae minus patiens, religione feu metu poenae ac fuorum periculo ad-

monitus, in officio continetur.

IX. Joann es ergo, cum inducias a patre, poft ingenteis illas cladeis, quas me-

moravimus, pa&as anno hujus facculi l exituras videret, et antiquas inter archicpif-

copum Rigenfem et ordinis Livonici magiftrum fimulratcs renovari intelligcret, eamproferendorum finium occafioncm minime praetermittendam rarus, jam ab eo tem-

pore omnia ad bellum ncccflaria comparaverat. Verum Jodoci • Rcki epifeopi

Torpatenfis, a Joanne Rcko ordinis magiftro creati, ut periculo propioris, diligen-

tia ac folertia induciae in quinquennium his legibus a Mofco impetratae funt

:

ft Mofeorum templa b Rigte, c Revaliae ac Torpati dcftru&a farcirentur ; et

tributum c provincia Torparcnfi pendi, ut aiebat, folitum, in potterum fine fraude

dependeretur ;qucrclifquc aliis latisficret. Quae omnia fi bona fide fervaren-

tur, Mofcus, quinquennalibus induciis cxaftis, xv annorum pacem promitte-

bat. Exeuntibus igitur induciis, rurfus ab ordinis magiftro et Hermanno epifeopo

Torpatcnfi mittuntur legati, qui cum Mofco agerent, ut illae prorogaremur. Sed,

cum Mofcus initio rccufarct, quod Germanos paftis minime ftetitte diceret ; neque

enim

Uia&£dby GoogI

INT ERPR. * Ke(*. ' Rni>/ rf- VUtft.

TOM. I. 8 T

718C1D10LV1II.

Henricus II.

JAC. AUG. THUANIenim templa diruta inftourafle aut conventum tributum pependifle ; tandem iiTtiem

legibus triennales induciae conccflac ; imperata praeterea in fingula capita in Torpa-

tenfi ditione lingularum marcarum penfionc, exceptis religionis Catholicae facerdo-

tibus, quos vafer ille princeps ad alendas domcfticas Livonum diflenfiones ab hac

praedatione exemerat. Hac conditiones facraracnto et olculo crucis coram legatis

fuis a Livonis firmatae, neque tamen fervatae funt. Itaque mox, clapfo triennio.

Molens bellum Livonis denunciat miflo diplomate, quo ordinis magiftro, Rigenfi

antiftiti, cpifcopoTorpatcnfi ac ceteris pracfulibus et univcrlis Livonis pactorum vio-

lationem exprobrabat : cautum fuifle, ut, quidquid injuftc contra fe ac fuos moliti

Client, id rcftitucrcnt ac rcfarcircnt ; Mofeis negotiatoribus liberum commerciumpermitterent 5 omnifquc mercium generis, cerae, febi, loricarum et armorum per-

mutationes facerent : ut epifeopus Torpatenfis praeteritorum annorum omnium,quod in fua diocccfi deberetur, tributum cogeret, et ex fingulis capitibus marcamGermanicam tertio pacis conventae anno mittendam curaret

;quod uno quoque de-

inceps anno fine dilatione facere teneretur : ut omnibus, ex quacunque natione in

Mofeoviamvenientibus, ut principi operam luam addicant, aut altcriusrci caufa com-meantibus, liberum acccffum citra ullum impedimentum praebeant : regi Poloniac

et duciLithuaniac, et quicunque in eorum locum fuffertus fuerit, nullas fuppetias aut

ulla auxilia ullo modo ferant : Ius conditiones toties jurejurando, crucis ofculo,

dextris porrertis et literis figillo urriufque gentis munitis firmatas cum violaverint,

fe coartum arma futuere, ut injuriam Deo ac /ibi fartam ulcilcatur, poflquam cos

fruftra faepius monuerit, ne committerent ur fanguisinnoxius effunderetur, a quo,

ut Chriftianum principem decet, maxime omnium abhorreat : fperare autem fe,

quando haec culpa minime fua fit, fcd eorum qui fidem fefellerint omnino, futu-

rum, ur Deus in mali aurtorum capita poenam rejiciat. Hoc diploma mcnfc Novem-bri datum, anni, uti numerant, ' lxvii fupra millefimum, poftquam accepere Li-

voni, animo, ut par erat, valde conftcrnari funt. Nam, cum induciis cxfpirantibus

Willclmus Furftembergus ordinis magillcr vi Germanorum vexilla, quibus adverfus

Poloniac regem ufus fuerat, penes fe haberet, miflis in Mofeoviam legatis, fcitatum

an inducias produci placeret, rcfponfum tulerat ; ut militem dimitteret, fi pacem vel-

let : nolle enim videri Mofeos ad pacem compelli. Qua de re in concilio Livonumcum deliberaretur, variatum cr3t fcntcntiis, cum plcriquc non folum retinendum

effe militem, fcd novum confcribcndum ccnfcrcnt: alii, in quibus erat Furftember-

gus, ne belli occafio Mofco daretur, dimittendum cfle dicerent : fi quid deinde mo-liatur Mofcus, fuperefle vircis et animos, quibus conatus ejus impediri polfint. In

quam fententiam cum itum eflet a Protcftantibus, qui numero vincebant, legario

amplifiima decernitur. Oratores, in iis praecipui erant Elardus Crufius et Nic.

» Francus, qui magna pompa venerant, majore excepti funt. Mofcus in atrio fum-

ma magnificentia ornato folio aureo cum corona ac fccptro fcdit, paila faccrdotali

indutus; cui ad latus finiftrum juxta menfam deauratam xn Knefii feu praecipui

confiliarii erant veftibus aureis more Levitatum amirti. Coram interpretibus duo-

bus ftarc jufli linguae Germanicae fimul et vernaculae gnaris;per quos Mofcus ora-

tores fuperbe interrogat, an pacem peterent : rcfpondcntibus illis, veniffe fe, ut de

pace agerent, et fcyphos deauratos a Livonici ordinis magiftro et epifeopo Torpa-

tcnfi miflos offerentibus, ille ftatim fcyphos in triclinium proximum deferri jubet.

Tum perfidia Livonis in os exprobrata, qui toties parta violaflcnt, nec quicquam eo-

rum, quae religiofe promiferant et figillis firmaverant, fervaflent ; dcin commemo-

rata majorum religione, fide ac fortitudine, quantum ipfi ab eorum pietate ac virtute

degeneraverint.

INTERPR. * Frmuk.

NOT. * Ddc lxvii C*fr* milleftmm : lege les Mofcovites, qui content lcurs annees «Jepuu bvxicOLrvii fclon Ic calcul de» Grecs, que fiiivem crcatioo du uvonde- Put.

HISTORIARUM LIB.XXI. 71$degeneraverint, verbis artificiofc rem augentibus oflendit: nam cultum receptum CDl^LVIII.abrogaflc, bafilicas everrifle, virorum ac virginum coenobia profanafle ac fpoliaflc : HenricusJTnon cos ecclcfiaflicos principes, fed feriflimis barbaris immaniores, ac proinde indig-

nos efle, quibus pax concedatur. Livoni ad haec, fc, evolutis diligenter majorumcommentariis, er putatis rationibus, minime comperire aiunt, ullum tributum

Mofcp deberi : quod pacem deneget, apud Cacfarcm, in cujus clientela funr, con-

quefturos efle. Ad Caelaris nomen rifit Mofcus; quippe qui fcirctcjus auxilia fera

fore. Inde tamen fumpta rurfusoccafionc Livonis impietatem fuam exprobrat j et

ftuftra illos Caelaris gratiam et opem imploraturos dicit, qui ejus imperia tam impu-

denter contcmpfcrint, dcftrutlis ac violatis templis et faccrdotibus injuriofe habitis.

Si tamen xlcid 1 Joachimicorum pro fuperiorum annorum debitis exfolverent, et

ciD»Hungaricos deinceps lingulis annis pro ditione Torpatcnfi penderent, fc pacemconccfliirum declarat. Sed paucis poft diebus, quafl gratiae pocnitcret, mittit ad

legatos, qui fummam imperatam exigerent:quam cum illi praefentem fc non habere

dicerent, verum paratos datis vadibus ei cavere, nec ante dilccfluros, quam numerata

clfet, Mofcus, qui occafionem quaereret, rcnunciari legatis jubet, fe toties dclufum

perfidorum hominum amplius fidem fcqui non polle:proinde in patriam quam pri-

mum redirent ; mox fc fecuturum, et ipfum pecuniam promiflam ab iis ablaturum.

Ita conturacliofc dimifli legati, atque a viarum ducibus dclufi, non nift fub Februarii

exitum domum pervenere. Quod aftu a Mofco faflum, ut interca impetum in igna-

ros et imparatos faceret. Nam, rtatim ingenti exercitu contrado, v Eid. Febr. ante

legatorum reditum in agrum Torpatcnfcni dcfccndit j et, cum neminem, qui rcfiftc-

rct, obvium haberet, cund»fcrro ac flammis vallat, granaria incendit, homines tru-

cidat, greges et armenta, quae abigi non potuerunt, ma3at. Pueri intra decimumannum necantur : qui xx annum attigerant, Tataris tanquam mancipia addicuntur:

fupra xx juvenes nulla mifcricordiac fpc jugulantur, flammis relucentibus paflim pa-

gis, et fumantibus reliquiis, tum puerorum ac focminarum ejulatu fylvis late refo-

nantibus. Eadem facies et foedum ubique fpcdaculum; a quo, fi paucas arces et

•> Torpatum excipias, nihil immunc fuit, xvi et amplius milliarium ambitu. Sedpraecipue in Germanos faevitum : quibus deprehenfis, brachia viris truncabant, foc-

minis ubera abfeindebant 5 interdum ipfas in frufta diflccabant, et membra adhuc

palpitantia per vias ad horrorem fpargebant. Qui furorem evafere, Torpatum fc

conferto agmine cum conjugibusac liberis recepere j quorum cum civitas capax nonclfet, ultra x em in folias urbis fele abdiderunt ; ubi cum diu afpcra admodum hyemefub dio nudi cum frigore, gelu, nivibus et poftrcmo inedia confli&ati cflcnt, tandemcoeli injuria et fame majorem partem confumpti funt. Quibus morbi et incommo-da alia pepercerant, Mofei fupervenientes, minime parcendum rati, in folfam irruunt,

et inermem plebem lanceis, gladiis et fagittis fodiunt, jugulant et transfigunt, oppida-

nis nequaquam egredi aufis, lcd intra vallum fc continentibus, et tantum crebra tor-

mentorum difplofionc in hortem fulminantibus. Rcpulfi Mofei in ditionem maeiftrl

ordinis pcr c Lcttenfe territorium invadunt, et eadem rabie gralfantur, ut multorumannorum iram et ultionem explere cos diceres. Demum, circuitu per d Narvenfemagrum, 'Viriamac Rigenfis ditionis partem fafto, longe latequc omnia incendiis

deformant ; atque inde praedis ac fpoliis onufti domum redeunt. Ad damnum ac-

ceptum acccflit et novus terror ex ingenti illo cometa, qui oblongo ac terribili crine

ardens fub id tempus apparuit:quod cum tanquam gravioris in pofterum fortunae

auguriumINTERPR. 4 Dttats tfHottgne Iar. Derpt. • Ltfte». * terntoirr dt Nrrva. • KnU»dt &

K<1‘-

N OT. » Ce font Thallars bamis fixu 1'ele^eur il parlc au p» livre, p. 324, eftoienr medailles d’ofde S»\e, de la vallcc de Joachinilhl « confins de de Lyfimachus rrouvcc* eu Tranfilvanic, & por-la Mifnic & de la Boheme, qui oeuvctu valoir en- ices au Cardinal Georges Marumdius. Pi$t. L, •

viron 50 loLi ; pkccs dargent. Lyfuuachici, doot

Digitized by Google

720C1D13LVI1I.

Henkxcus II.

JAC. AUG. THUAN1augurium captaretur, omnes provinciae ordines» Wendam conveniunt, quid agen-

’ dum in commune confultaturi. Heic ultione ob cladem recentem ardentibus ani-

mis, initio plcrifquc placebat, ut immitto in hofticum exercitu damnuni damno et

vattatio vaftatione rependeretur, parique crudelitate innoxius fuorum fanguis vindi-

caretur. Alii minus honefto fcd tutiore in praeiens conlilio injuriam ferendam, er,

ne gravius damnum acciperent, pacem ab avaro hofte redimendam pecuniae praeda-

tione cenfcbant : eaque fententia communibus fuffragiis obtinuit. Moxque vere-

darius ab ordinis magiftro ad Mofcum mittitur, qui quadrimcftrcis inducias et libe-

rum in Mofeoviam acccfliim legatis de pace aduris dcpolccrct. Annuente Mofco,

mittuntur legati fub Maii initium : fcd longinquum iteremetientibus, nam CLmil-

liaria Germanica b Torpato ad Mofcam ufquc principis regiam numerantur, cafus fu-

pervenit, qui fpem de pace impetranda conceptam conturbavit. In Narva Livonica

ex adverfo Rullieae fira ccc praefidiarii erant cum cl cquiribus, qui fcdu'o excubias

habebant, ne ab hofte tam vicino opprimerentur. Ii confpicati infolitam Rufiorum

turbam in propinqua Narva, feu invafionis metu, fcu vino furentes, duabus colubri-

nis difplofis infeftos idus in Rufios dirigunt:quibus exaudiris, vicini Livoimm prae-

fidiarii, inducias ruptas rati, Narvenfium exemplo arma expediunt, et dilplolis tor-

mentis plerofquc ex hoflibus interficiunt: qui, ne inducias violarent, nihil contra

moliti, fiatim ad Mofcum mittunt, et quid adum fit ofiendunt. Querela eodem

tempore ad Joannem delata, quo Livoni legati ad cum introdudi funr. Itaque ille,

id confilio, non imprudentia, neque infeiis legatis facium caufatus, exprobrata denuo

perfidia et a recepto cultu defedione, ejurata fcilicet majorum religione, Livonos

fimul fidem ac pudorem exuifle diditans, rcinfeda legatos dimittit, et cum pecunia,

quam afportaverant, multis probris oneratos domum redire jubet: ftatimque ingen-

tem exercitum educit, in quo ccc hominum cid fuilTc memorantur, videlicet iv

Rufiorum agmina, n Tararorum, et ultimum haftatorum et fcloppctariorum, quod

xii cio armatorum complodebatur. His omnibus propter principis abfentiam prae-

erat Petrus quidam pirata famofusj qui, quod cum vi majoribus triremibus diu in

mari Euxino piraticam fcciflct, ex eo cognomentum c Sifcgalcndcri fumpfcrat : alii

cum d Zer-figalcm vocant. Cum his copiis atque infuper magno tormentorum egre-

gie inftrudorum apparatu, reda Narvam Germanicam petit : in quam odavo poft-

quam obfideri coepta cft dic ignem artificiofum ejaculatur s qui nutrimentum, ut-

pote in oppido fere ex materia conftrudo, nadus momento omnia pervafir, inccnfif

que portis aditum irrumpentibus patefecit. Oppidani in arcem cum auxiliaribus

confugerunt ;qui, commeatu deficiente, deditionem fecere, padi vitam et res lalvas

fibi ac Germanis militibus : dedira nihilominus arce, omnibus facultatibus exuri

funt, fruftra Commendatore loci praefedo fidem datam implorante. Qui in oppido

remanferunt, in Mofei fidem adad» funt. Vallato Narvcnfi territorio, exercitus in

agrum Torpatenlcm invadit, et ad e Niheufium epifeopi arcem xvm a Torpato

milliaribus caftra ponit. Ad eundem locum ante cxxi circiter annos infigni clade

Mofcum afflidum inter Livonos conflans fama erat. Nam, cum ad extremas an-

cuftias, qui arcem tuebantur, eflent redadi, praefedus, implorato Dei auxilio, arcum

expedit, et cmifla in hofiium caftra fagirta ipfum principem transfigit: quocafu territi

milites, tanquam coelo milium telum eflet, cum damno turpiter ab obfidioncdifcc-

dunt. Id vciumnc an religiofe confidum fuerit, non dixerim. Certe arcus in ma-

jore civitatis templo ad perpetuam rei memoriam fufpcnfusaflcrvabarur. Sed ne-

quaquam pacem exitum obfidio haec habuit:quam cum municipes et lx circiter

praefidiarii fere menfem fuftinuiflent, nulquam comparentibus auxiliis, quippe Li-

vonicus maciftcr vi abhinc milliaribus ad* Kicricpum cafirum jam totos xx dies&

fedebat,

INTERPR. • IfemJem. 'Derft. * Sifi&ltiJer. •Ntnbmi, al. Nctban. ' Kirrifft,

Digitized by

HISTORIARUM LIB. XXI.

fcdcbar, ulterius progredi non aultis, tandem fc dedunt, vitam ac libertatem fibi ac

focminispadi. Quo audito, magifter impar numero fc ad provinciae interiora re-

cipit. Mox, diffugientibus praefidiariis, * VVcfcnbcrga^Tolsburgum, c Warnebcca,d Novodomum et Ringenum Rufiis patuerunt

:qui xxx milliaria progrcfti, vaftato

circum agro, vi a Torpato milliaribus caflra metantur ; et ad majorem terrorem quof-

dam Germanos comprchcrtfos ac focminas truncatis brachiis et uberibus abfeiffis di*

mittunt, quorum exemplo ceteri admonerentur, ni imperata facerent, fore, ut pari

jure fecum ageretur. Epifeopus intra utbem centurionem Groeningenfem cum lxmilitibus acceperat, cui et ob virtutis opinionem fummura imperium detulerat. Sed

diflidcbant in urbe ob religionem cives: ncccpifcopo ac facris fodalibus cum con-

fulibus civitatis, qui potentia fuperiores erant, bene conveniebat. Nam hi tem-

pli forcis claudi, nec nifi ritu a Protcftantibus recepto facra adminiftrari volebant :

illi contra majorum pietatis tenaces aliorum confilia ut exitiofa dctcflari, fenatus vo-

luntati obftrcpcrc ; ac palam dicere, ex quo religio mutaftcr, eunda in pejus ruilfc,

neque alio referendas cflccladcis a Rufiis acceptas. Tandem haec concordiae via

inita cft ; ut, quando non de fide, fcd pro patria aris ac focis certamen erat, cuique

liberum cfTct in religione, quam veram et fibi falutarem exiftimet, conftantcr perma-

nere. Hifqnc ira conventis, tidem obflringunt, ad ultimum vitae fpiritum pro com-muni falutc pugnaturos, nec deditionem Mofco faduros effe. v Eid. Quintii, nebu-

lofi acris opacitate dcfcnfi hortes propius urbem accedunt, et vallum ad Andreaeportam ducunt. Ibi, ut fit, levibus proeliis toto quatriduo certatum fuit ; multique

ex equitibus Rufiis inrcrfcdi et vulnerati, majoribus tormentis ex urbe difplofis.

Tum admota tormenta ab horte, nec in murum initio direda, fed in altum fublati

idus i ut globi, quos vix duo ledi viri c terra fuAulifTcnt, pondere fuo in aedium tedafere materia conflrata procidentes focminas ac pueros repentina ruina opprimerent.

Tandem cunei ad Andreanam portam adi j et violenta ac continua verberatione pul-

fati muri xvi Kal. Sextii, dum effufi per plateas pueri ac focminac cum ejulatibus ac

lachrimis omnia complerent. Senatus, qui de exitu vereretur, epifeopum ac facros

ibdalcis adit ; et, quo inrtatu resfint, ortendit j imparcis fc obfidioni fuftinendae, necexpedandum, dum ad extrema confilium ex ncccflltatc capiant

:praevertendum ma-

ture periculo, ut aequioribus conditionibus cum hofte tranfigatur. Cum illi rccufa-

rent, et contra fidem datam fenatum facere dicerent, fenatus, qui epifeopum trada-

biliori ingenio virum in fuam fententiam pertraxerat, ad hortem legatos mittit, qui

de deditione agerent, et vitam acrcsfalvas padi imperata fe faduros promitterent.

Conditiones folemnes a Mofco proponi folitac hac funt j ut pontifici et Imperio

Romano rcnuncictur : in quas cum jurare paratos Torpatenfeis dicerent legati, exer-

citus Rufii dux pacem fpondet. Sed, re per urbem evulgata, ingens tumultus ac fc-

ditio a facris fodalibus et praefedo, qui lx milites circa fc habebat, exoritur: cumilli fc a Protcftantibus proditos clamarent, qui, a Catholica religione ad LutheraniP-

muni dcfccilfc minime contenti, nunc ad Mofcum non minore impietate quam per-

fidia transfugiant : fe, quaccunquc fortuna dabitur, extrema eunda pati paratos neccommifiuros, ut religione avita, libertate ac patriae charitatc vitam potiorem habuifle

apud poflcros accufari pofiint. Cognita oppidanorum difTcnfionc, Mofcus quan-

quam admodum laetaretur, quo minus tamen folido gaudio fmcrctur, illud impedi-

mento erat, quod verebatur, ne, ex alterius partis dcfpcrationc, ceteri etiam diflen-

tientes periculi proprii metu ad furtinendam obfidionem cogerentur. Itaque condi-

tionem illam remittit; obfcfiifquc denunciat, neminem 1'c coadurum, ut, ejerato

pontifice et Imperio Romano, in fua verba fidem obftringant: civitate fc, vel invitis

• vel

INTERPR. « IVtiflimbcrz. k ZMrfog. * Wtrtxik, ou Warntkaik, •' Neubam ©• Fjnrtn.

Tom. I. 8 U

72!

CIDI3LVIII.

Henricus II.

Digitized by

722CPPLVM.Henricus 11.

JAC. AUG. THUANIvel volentibus oppidanis, omnino potiri velle

:qui Mofco fidem addicere dctrc&cnt,

cis liberum efie, ut per univerfum Rufiicum exercitum fccurc in Germaniam abire

pofiint: qui fub jus fuurn tranfirc parati fint, iis vitam et res falvas fore : qui neu-

trum horum fecerint, illos exitium ccrtifiimum manere:poftridic fub horam matuti-

nam portas apertas fore: interca, quid fa&o opus fit, deliberent. Tandem xv Kal.

Sextilcis fit deditio, cum pcrtinaciflimc praefidiarii, qui pum Grocningcnfi erant, et

facri fodalcs reftitiflent. In hoc quoque propter religionem ingens certamen fuit.

Nam cc omnino viri ex praecipua nobilitate et totidem focminac, quam pontificem

ejerare et Mofei jugum fubirc, patria carere maluerunt. His difccdcntibus, lamcn.

tabile admodum fpcttaculum ob oculos obverfabatur, cum maritus ab uxore divelle-

retur, foror fratrem relinqueret, liberi a parentibus, cognati a propinquis defereren-

tur. Ceteri, quibus minus moleftumerat pontifici, quem nonagnolcercnt, renun-

ciarc, quamvis in reliquis capitibus cum Mofco minime convenirent, ncccflitati po-

tius parere quam patrios lares defcrcrc elegerunt. Tatari id aegre admodum cerne-

bant jquippe qui jam oppidi praedam fpc devoraverant. Itaque in Livonos publica

fide accepta egreflbs arcus expediebant, cum, exaudito focminarum et imbellis fexus

ejulatu, dux exercitus lituo fiatim infonat, ctTatarorum impetum cohibet. Miferi

exfulcs per medios hofteis tradudii, evitatis in itinere Tatarorum infidiis, Revaliam

incolumes pervenerunt ; unde quidam Lubccam fc contulerunt. Hermannus J Wc-falienfis* exRhckorum familia, qui urbis epifeopus erat, in fib Falkcnalba coenobio

aliquantifpcr aflervatus, poftrcmo in Rufiiam abducitur. Ira c Torpatum, olim Rufiici

juris, a Volquiuio ordinis magiftro vi captum, et in quo anno falutis ccxxx fupra

millcfimum epifeopi fedes ab Hermanno conftituta fuerat, anno cccxxvii poft fub

Mofei poteftatcm rediit. Tantae cladis a Mofco illatae invidia cum altera alteram

pars onerarent, hoc cft faccrdotcs et iis addidli in equites, et cos qui Auguftanam

confcflioncm amplc&cbantur, tot calamitatum caufam rejicerent, non deerant

qui utrofquc in culpa efie dicerent;quippe qui in licentiam ac libidines effufi eas fo.

luto coclibatu alerent, perditoque luxu diffluerent : cui cum propriae opes minimefufficcrenr, miferam plebem deglubere, angariis ac tributis vexare, flagellis ac fuftibus

caedere, omnique impotentis dominatus genere opprimere non certabant j ac deni-

que cundla facere, quibus jufta Numinis ad ultionem lento pede fefiinantis iracundia

provocatur. Territae hoc fucccflu ceterae provinciae urbes, cum propriis viribus

diffiderent, nec ulla fpes in Imperii opibus cflet, externorum principum auxilia im-

plorare coadlac funr. Revalienfes, quibus paulo ante Mofcus minacifllmis literis

bellum dcnunciavcrat, una cum diocccfis nobilitate ad Chrifiianum in Daniac regemlegatos mittunt, qui urbem et Hamae, Viriae et Eftoniac ditionem regiae illius ma-jcftati ac patrocinio offerrent : et vero, ut id faciam, non folum ncccflitatc compelli,

fed pietate et grata beneficiorum a Danis acceptorum memoria admoneri : nam Rc-

valiam a Waldemaro 11 conditam ; et Eftoncnfi ac Viricnfi nobilitati praecipua privi-

legia ab eo conccfla efie. Verum moderati animi princeps jam fenex et morti proxi-

mus fc cxcufavit, imbecillitatem aetatis caufarus, quae tantae folicitudini minime

par cfict : * aliena fc minime expetere ; nec tantum pracftdii in fe efie, quantum fpe-

xaverint, ut populos longe diflitos contra tam potentem hortem tueri poflir. Itaque

aliquot aureorum millibus et commeatu ac pulvere tormentario, quo maxime ege-

bant, donatos amice dimifit. Interca Megalopolcnfis, qui Willclmo archicpifcopo

Rigenfi fuffc&us erat, a Fridcrico,d Volkerfamo confirmatus, refumptis animis, co-

pias cogit, et in Torpatenfem agrum ingreflus ad c Torcfcram pagum Mofeos profligat,

et f Ringenum arcem recuperat. Verum, adverfa ultra modum propter hyemis

VAR. LECT. * cxRhekorum famUia dcfnt T aliena non expetere P. D.o.f foedi-P. D. o.f.d. • * VolcciCimo P.D.o.e Valkeoda P.D.o.-INTERPR. • dt Wifil. 'Farina*. ' Dtyt. " mlktrfatn. • Tertfrr. ‘ Rj*£c*.

HISTORIARUM LIR XXL 723foeditatem tcmpcftatc, ulterius progredi minime potuit : moxque contraria cxcur- CDDLV1IT.fionc Rulli in Rigentem agrum fada, jam concretis gelu fluminibus, initio anni fc- Henricus ILquentis eam injuriam ulti funt.

X. “Tandem morbis attenuatus xi Kal. Odobr. qui dies B. Matthaeo faccrcft.de-

ccflit CaroJus Philippi parens i cum Februarioante Hclionora foror.quae primum Em-manuclia Lufitanorum, dcin Francifco 1 Francorum regi nupferat, fatis conccflilTct.

AntcCaroli mortem cometa Eid.ScxtiIibusfubvefperam fubcoma Berenices apparuit,

cauda ad Hifpaniam direda;qui paulatim ad ortum vergens Non. Septembribus eva-

nuit. In eo principe cum virtute certavit fortuna, ut illius meritis fupremum felicitatis

faftigiuni imponeret. Neque vero ullum perfedi magis et ad omnem virtutem exprefli

principis exemplar noftra et retro faeculorum memoria rcpcriripoflc arbitror, quod iis,

qui ad imperium virtutis via graflantur, ad imitandum proponi queat. Nam, quid ei adfummam utriufquc laudem defuit, live ingenium et prudentiam in confiliis fpedes,

five conftantiam inadverfis, in profpcris moderationem, praefentiam animi in peri-

culis, temperantiam, et, quae omnium in principe virtutum culmen ac cumulus eft,

juftitiam ? Vita ejus fere jam a primis pueritiae initiis feria fuit, maximis negotiis et

variis expeditionibus exercitata. Atque, in ipfo praecipuum pietatis ftudium fuifle,

poftquam ad Imperium evedus eft, citra adulationem dicere poflumus : coque omniaferme, quae ille pace et bello fecit, referri debere : nimirum, ut concilium legiti-

mum celebraretur, et per illud concordia in ccclcfia farciretur; quod, five pontificum

in eo negotio non bona fide verfantium ambitione five ob bella noftra toticl infeli-

citer renovata impeditum fuit, femper ab eo poftea repetitum eft : ut mirari nemodebeat, illius confilia, didaac fada praefenti Numinis auxilio ufquc illuftrara fuifle

qui tam fandum propofitum habuerit. Et vero, qui ita fc tota vita gcflcrir, ad pieta-

tem et juftitiam femper colliniaverit, et his virtutibus fuo exemplo innutritis confilia-

riis fubnixum imperium filio reliquerit, mirum, nifi eandem felicitatem, quam in

vita expertus eft, in familia tam egregiis virtutum documentis inftruda propagaverit.

Cautior tamen interdum Cacfar, et fupra quam in illa fortuna decuit verfutior, plc-

rilquc vilus eft ; ob idque ledione hiftoriac Ludovici xi a Philippo Cominaco pru-

dentiflimo equite feriptae deledatus fuifle perhibetur : in qua, ut multa prudentiae

praecepta tradi inficias non ierim, ita plura minus ingenui atque adeo parum regii ani-

mi exempla reperiri minime negari poteft. Itaque reprehenditur in Cacfarc vulpinus

ille per Gallias tranfttus, cum ad Gandenfium motus componendos properaret : in

quo Annae Momorantio impofuit j qui porro a Cacfarc deceptus Erancifcum ludifi-

catus eft, ob idque poftea domum relegatus: quanquam hoc etiam fuas cxcufationcs

habet. Sed objicitur praecipue Philippi HetTorum principis captivitas, qui totumquinquennium contra datam fidem cavillatoriae feripturae obtentu in ardiflima cufto-

diaHifpanorum ludibrio expolitus fuit 5 quod non fblum Cacfari pudendum, qui ea

in re alieno potius, hoc eft, b Albani ct c Granvcllani confilio ufus eft, quam fuo, fcd

etiam poftrcmo damnofum i Mauritio, quem praecipuum in conftitucnda per Ger-

maniam audoritate adjutorem habuerat, ab ipfo ob id deficiente, et ei tot annorumac vidoriarum frudum eripiente

:quem cafum mox infelix oblidio d Metenfis et

anno fcqucnti ambigua ad e Rantiacum pugna fubfccuta eft. Verum hi veluti

mortalitatis infirmae naevi in pulchra et immortali laude digna fortuna haud adeo

deformes funt. Cum vero nulla ejus vitae pars non fumme laudabilis fit, nulla re

magis animi magnitudinem oftendit, quam vitae claufula; qua vir alios vincere afluc-

tusfcipfum vicit, vitaeque tot cafibus obnoxiae, jam potiorem mente agitans, ante-

quam moreretur, rcnunciavir, et, qui rcipublicac vixerat, fibi ac Deo coepit vivere.

ItaqueVA R LECT. • Paub ante, xi Kal. P. D. o. f. d.

INTERPR. * Perfuga/. * le dn< £Albe. 1 de Grsnvtlle, eveyue £Arras .4 de Meti. • de

Rentj.

Digitized by Google

724CI313LV11L

Henricus 1L

JAC. AUG. THUANIItaque toto biennio, quod mortem praecedit, in Hicronymianorum fratrum fodali-

tio, monitore ufus Conftantino quodam, qui ei a facris contortionibus erat, praecipue

B. Bernardi noftratis legione fe folabatur ; et toto pedtore in Deum revolutus fic ra-

tiocinabatur } fe quidem indignum cilc, qui propriis meritis regnum coelorum obti-

neret, fcd Dominum Deum fuum, qui illud duplici jure obtineat, et patris hereditate

et partionis merito, altero contentum efle, alterum fibi donare j ex cujus dono illud

libi merito vindicet ; hacquc fiducia fretus minime confundatur : neque enim oleummifcricordiac nifi in vafc fiduciae poni : hanc hominis fiduciam efle a fe deficientis et

innitentis Domino fuo: alioqui propriis meritis fidere, non fidei, fed perfidiae efle :

peccata remitti per Dei indulgentiam j idcoquc credere nos debere, peccata deleri

non pofle, nifi ab eo, cui foli peccavimus, et in quem peccatum non cadit, per quemfolum nobis peccata condonantur. Ita, cum fcnfim ad lentam tabem febris acuta ac-

ccfliflct, imaginem Chrifli cruci affixi identidem in oculis, ulnis, ore et tota mente

complexus, in eo folo fe omnem falutis fuac fpem collocare declaravit } fumptoque

viatico, In me mane, inquit, dulciflimc Servator, ut ego in te mancam : in quae

verba deficiens animam gloriofiflima heie vita defunctam Deo, qui dederat illam,

reddidit, cum vixiflet annos LV1 II, menfeis vi, dies xxv; regna hereditaria annos

xl, Imperium xxxvi tenuiflet. “Ante decennium cum 1 Auguftac Vindelicorum,

eflet, poft Germaniae principes in ordinem vcluti coaflos, jam tum mortalitatis me-mor tcftamcntum condiderat

;quo filium abfentem hortabatur ad capcflcndum im-

perium*, pietatis ante omnia (ludium ei commendans : et, cum ad diilidia religionis

componenda nullum aliud remedium idoneum pofl cunela alia tentata reperirc potu-

erit, quam concilii celebrationem, praecipiebat, ut, fi quid ipfi humanitus contin-

geret, daret operam cum Ferdinando Cacfare aliilquc Chriftianis principibus, ut tamlaudabile a fe inchoatum opus ad Dei gloriam feliciter perageretur. Pacem colendam

a Deo tantopere hominibus commendatam, neve in bellum nifi aegre et juftifllmas

ob caulas ac coaflus confcnrircr, filium monebat. Tum fludiofe praecepta tradebar,

quomodo fe gerere deberet cum Romanorum rege ac filiis ejus, cum Imperii ceteris

principibus, cum Germanis denique et Helvetiorum pagis, cum fereniflima Veneto-

rum republica, cum Florentiae, Ferrariae ac Mantuae ducibus, cum Gcnucnfium et

Senenfium rcpublica, cum Franciac rege, ac denique cum pontificibus, ob Caftcllac

pragmaticam et controvcrfa regni Neapolitani* ac Siciliae jura infertis aut fufpcflisj

quorum ad mores non rcfpicicndum, fcd ad fan&ac fcdis reverentiam obfcquium

deflendum, aiebat, multa de Paulo in queftus, cujus bonam fidem in concilii cele-

bratione procuranda requirebat. Tum praecipiebat, quid in caufa ducis Sabaudiac

cjufque filii facere cum deceat, ut in antiquam ditionum fuarum pofleffionem urcr-

que reftituatur > cum Anglis foedus fervandum et cum Scotis colendam amicitiamj

cum Daniac rege nihil propter veteres cum dcccflbrc injurias cxpoftulandum $ In-

dias per proreges viros probos et ab omni avaritia et rapacitate alienos, quo a prin-

cipe fuo remotiores, eo majore folicitudine regendas et adminiftrandas. Dcin de

filiarum matrimonio agebat : ipfique Philippo uxorem duccnJam 1'uadcbat, aut tegis

Franciac filiam, aut b Labrctanac familiae heredem, virginem firma valetudine, egre-

gia indole, ad virtutem natam ac liberali ingenio praeditam > haec enim elogia ei tri-

buebat, ea lege, ut de jure fuo conveniret. Nam id unum cogitabat prudentUfimus

princeps, utfimul de injuriofa regni Navarrac occupatione Labretanis fatisfaccrct, et

eam Hifpaniac portionem ceteris regnis indiflolubili conjunflionc adjungeret : ita-

que Joannam in poteftatc habere cum bona patris Hcnrici gratia cupiebat. Poftea

morti proximus codicillum fecit, in tcftamcnto Philippi filii repetitum;quo praefatus,

putareVAR. LECT. « Liatjt 37 bie Jtfuwt, ufqnt * ac Siciliae Jtfunt D.o f.

«J Reliquit tres liberos P.

INTERPR. • 'tAWrtt.

Digitized by_C

• HISTORIARUM LIB. XXI. 725putare fe non nifi juftas ob caufas Navarram a Ferdinando Aragonioavo in potcfta- CIDDLVIIf.

tem redactam, nihilominus uriis, quibus adempta erat, de ea fatisfierct, Philippum Heniucus il.

rogabat ; iis tamen conditionibus, quae, five jam tunc eo confilio appofitac, five

poftea fubtilius, quam bona fides patiebatur, interpretatione dcrortac, in caufa fue-

runt, ut juftam de illius regni recuperatione fpem nonfolum a regibus noftris, fcd

iis quorum magis intererat, conceptam Hifpani ha&cnus ludificati finr. Reliquit

treis liberos ex Elifabctha*Lufitana j Philippum regnorum heredem, Mariam Au-guftamMaximiliani 11 propioris fobrini uxorem, et Joannam, quae Joanni Lufita-

norum principi nupfit, ex qua natus Scbaftianus pofthumus, qui avo in regnum fucccl-

lir. Ante matrimonium ex contubernio Margaritam fufccpit, quae Alexandro Me-dici primum, dcin Octavio Farncfio Parmenfium duci nupfit : et, cum uxorem diu

ante mortem amififler, poftremoJoannem Auftrium ex focmina Ratifponenfi quoque

Fufccpit. Qua in re tanta verecundia ufus cft, ut nifi a pcnitiflimis matris Margaritae

nomen ignoraretur; dejoanne vero nunquam, nifi paucis ante mortem diebus, lo-

cutus fit, cum cum per amicos Philippo filio commendavit ; memorabili in primis

principibus documento, quorum vita fuis pro exemplo cft, ut, fi quid peccent, clam

et in occulto peccent. Caroli mortem mox Mariae Hungaricac dileftifiimae fororis

mors fccuta cft xv Kal. Novembr. quae non totum menfem fratri fupcrftcs fuit, an-

tiqui moris et gravitatis focminac, ad haec fupra fexum fortiflimac i quae, cum impu-

dicitiae acerrima vindex tota vita fuerit, a noftris tamen, incurfionum odio, quae fre-

quenter a Cacfarianis, dum Belgio praccflct, fiebant, di&criis et militari lafcivia com-

pofitis cantilenis falfo in fimalata fuit, quafi cum Barbanfono formofo admodum viro,

Fcd in quo virtus ac fides plus forma pollebant, confuefccrct ; tam ab hoc crimine

abhorrens, ut nunquam a Cacfarc exorari potuerit, ut cuidam ex primaria nobilitare

juveni fratri pcrcharo, qui unam ex domcfticis ipfius virginibus corruperat, culpam

condonaret, palam interminata, ficubi illum nancifccrctur, vel in fratris comitatu,

fore, ut extremo fupplicio afHci juberet. Parenti nonfolum dele fcd dcrcpublica

Chtiftiana optime merito Philippus magna pompa » Btuxcllis jufta fecit, nave miro

artificio fabricata, quae a Spe in prora ftante. Fide, quae folio ad malum cum cruce afc

fidebat, et Charitate clavum tenente regebatur ; hac figura id quod jam dixi fignificans,

non aliud optimo principi in hoc humanae vitae crebris tcmpcftatibus jaftatac falo

propofitum fuifle, aut alio labores ejus pertinuifle, quam ut gloriam Dei quibus pollet

rationibus promoveret et amplificaret.

XI. Fuit et hic annus doftrina illuftrium virorum morte infignis. Nam xii

Kal. April. Joannes Bugenhagius, b Julini in Pomerania natus, moderato ingenio

et eruditione rara excultus, obiit Witembergae, cum annum aetatis ageret lxxiii :

<t lcxtopoftdic apud nos Joannes c Fcrnclius 0 Ambianus, t natus lii annos, regis ar-

chiatros, Lutetiae ad B .A Jacobi in macello fcpultus

;qui, cum plurcis annos in phi-

lofophicis ac mathematicis ftudiis fumma cum laude exegiflet, demum fc medicinae

cotiun mancipavit, quam et feliciter fecit, et univerfam doftiffimis et politifllmis

Feriptis complexus cft : quae ctfi morte preventus non edidit omnia, ut nec propria-

rum obfervationum dcfuicratiflimos libros, tantum tamen verae gloriae iis quae pub-

licata funt Eutopa tota cft adeptus, ut tanto viro difciplinacfuac alumno fchola me-

dicinae Patifienfis aeternum fit jure gloriatura. Eum et eodem anno fccutus cft Ja-

nus Cornarius e Zuicavicnfis, et ipfc medicus infignis ; qui plcrifquc antiquorum

philolbphorum,

VAR. LECT. Ancuerpiae P . «Ambianeniis P.D.o. r cum lii annos exepiflet P.D.o.f.

INTER PR. * dt Portugaf. * tf&lim, urb* cpifcopalia, fed fcdcs inde Caminum rranJlau. «Frr-

tul JAmiens. « S. Jatqutt dt U btsuherie. ' dt Zmiitraa ast marqwf.it de Mifmc.

ToM. I. 8 X

Digitized by Google

726cioni.vm.

HtNRlCUlII.

JAC. AUG. THUAN1philofophorum, medicorum ac theologorum 1 feriptis Graecis editis ac Latio donat»

a ftudiofis non mediocrem inivit gratiam. Obiit in patria«xvn Kal. Api il. cum

annos cum faecali hujus curfu numeraret. eAnte cum Jac. Micyllus, * Argentinae

anno hujus facculi m natus, fumma cum Joachimo Camerario nccelTitudinc con-

junctus, cum diu humaniores litcras Heidclbcrgac fecunda fama profcfiiis eflet et

feriptis variis illuftraflct, hoc anno v Kal. Februar. denatus cft. Paulo poft Joaunes

Pena, b Aquii- Sextiis familia fenatoria natus, rara mathematicarum artium cognitione

infignis, quarum amorem et guftum Petro Ramo, dum in c Praelaea fchola l.utctiae

doceret, inftillavcrar, multis Eudidac non ante vilis monumentis evulgatis et Latini-

tate donatis et explicatis, atque catoptricis praecipue, in quorum praefatione de ufu

cylindrici fpcculi multa di&u vix credibilia, et quae plcrofquc in errorem fupcrftitio.

fos induxerunt, dortiflime dcmonftrar ; cum plura ab admirando ejus ingenio expecto-

rentur, in ipfo aetatis flore, xxx tantum annos natus, violenta febre ereptus cft, x

Kalend. Septembr. ad Carmclitarum in porticu fcpultus. * Eodem mcnfc Romae

obiit, annum agens lxix, Romulus d Amafacus

}

e Utinae, quae f Robortcllo et t Lui-

ftno patria fuit, natus, fed origine h Bononieniis i qua in urbe diu literas Graecas La-

tinafque magna cum laude profefliis eft j et uxorem ex * Vafta-villanorum familia

duxit, ob idque jure poftliminii antiquae patriae reflirutus priftina jura et immunitates

meruit:poftea et fub Paulo m Alexandri cardinalis nepotis pueritiae erudiendae ad-

motus, etiam honorificas legationes ad Cacfarcm, ceteros Germaniae principes et Po-

loniac regem obiit, et fub Julio m, jam * conjugc elata, principem locum inter litcra-

tos in ilia aula tenuit:quam laudem multis feriptis editis tcftatam reliquit, et Pom-

pilio filio moriens, quafi jure hereditario, tranfcripfit. Poftea xu Kal. Novembr.

Julius Caefar Scaliger anno aetatis lxxv k Aginni in Nitiobrrgibus, ubi uxorem

duxerat, dcccflit : vir, quo fuperiorem antiquitas vix habuit, parent certe haec actas

non vidit. Nam, ut nobilitatem omittam, de qua inter omneis conftat, ingenio

animi et corporis robore fimul omneis acqualcis fuos facile fuperavit. Prima ado-

lcfccntia militaribus muniis obeundis maxima cum fortitudinis ac folertiae laude de.

curfa ; er, quamvis fero ad ftudia applicato animo, tamen ingenii felicitate tantum

profecit, ut ad cxaiftllfimam omnium philofophiac partium fcientiam, ctiant lingua-

rum, Graecae praefertim ac Latiuac, fummant peritiam addiderit, atque in iifdcm

ufum, live pcdcftri live numeris aftrifta oratione feriberet, quo in utroque genere ‘cx-

celluit. Acerbius contra Erafmum, fortaflc juftam ob caufam, fed quae tamen ta-

leis vicos inter fc committere non debuit, inveflus eft, non folum ea oratione quae

per omnium manus volitat, fed altera, quae rarius repetitur, qua fe prioris au&orcmprofitetur, non minore acerbitate feripta. Sed virum a gente vcrcgcncrofum poftea

praecipitis impetus pocnituit ; fibique dolcre feripto tcftatus cft, quod non ante mor-

tem cum eo reconciliatus eflet, cujus fummam doctrinam cum fingulari pietate

conjun&amVAR. LECT. * xvii Kal. April. defiat * viduus D-d.

P.D.o.f.d. ' excclluit. Ak bor vtrkv ad Hic vir divinu*f Jat. MUylk elogium detfi P. D. o. f. d- defiat, fententia de Sraligeri mitra Erajmum ferip-

V Rmxwii simaiaet elegiam deefi P. D. O- f. /it orni/]* P. D. o. f. d-

INTERP R. * Straibiurf.. b Ai» ea Preveuce * CeUtgt de Prejle. dAaufit. * Udhse. r Ro-

ktrlelte. * Laifiae.h de Relegae. ‘ Guajia VUlani. k Agen.

NOT, 1 Scriptis Graecis.'] Comarius medici- fcd inter praecipuo* producebatur Arculanus, quemnam Graecorum feflatus eft, fprnis et uegioftis alii Herculanum vocant. Graecorum autem mc-mcdicis Arabibus. Tunc enim praelegebatur in dicorum ratio habebitur nulla, nec nati multi fcio-

LycatU Avicenna, qui totius artis princeps habe- baritu r ; nec nominibus luis juftis laris noti erant

baturj Ralis deinde, praefertim nonus ipfius ad principes, cum vulgo Hippocras et Galienus a

Almanforem liber, in quo abiolura curaodorum plcrifquc omnibus appellaretur. Scripconun Hif-

omnium morborum ratio proponi ferebatur: Alba- panorum et Gallorum extabane tamen tranihtionescafts, Avenzoar, Mefuas er reliqui Arabes vix citra quaedam comiptiflimac

; et a paucis ma^ni thelauri

taedium nominandi. Allegabanrur interim alii ab loco poflidebantur. Hippocratis Aphoniini tunc etaliis faciendae medicimc, live, ut ipfi vocant, prae- Prognoftica praelegebantur

i fed corruptiflima e;ticae feriptores rccentiorcs : Bcnnicdus, Gatinaria, barbarilBma. Melcb. AJjm. Put. L.Guaincrius, Valefeus ec alii, innumerabilis turba:

Digitized by_Goc

HISTORIARUM LIB. XXI. 72?

conjungam ct cxquifirum in literis et de literis judicium atque adeo par numinibus CPIOLV1H.

ingenium fupraorancis admirabatur. Hic vir divinus cum veteribus comparatus, HenRICUS 11.

cum nemo unus edet, qui cum, live ingenium five fortitudinem fpe&cs, exprimere

poflet, Xenophonti ct Maflaniflac citra vanitatem componi meruit. Ex * Andieta

Rupia Lobejaca nobili focmina, cui annosxm natae jam provecta aetate nupfir, plu-

rcis liberos fuftulit > ex quibus ultimus hodie fuperat JofcphusJ ullus Scaligcr, qui fe-

cundum patrem nunc inter litcratos ct in re litcraria principem fine controvcrfia lo-

cum tenet, vere eruditorum Phoebus, ut politilfimi ingenii vir cum indigitavit. DehoG ut plura dicam, nec pudor ejus patitur, nec per ingentia ipfius erga me merita li-

cet ;quanquam minime vereor, ne propterca minus vera de eo praedicare videar ;

cum quidquid dixero opinione omnium vero minus fit. Sed potius cft ut, tanti viri

nomen per tranlcnnam appellade contenti, cultum, quo divinum ejus ingenium cuin

rara morum probitate conjungium, pro jure amicitiae quae mihi cum illo intercedit,

profequimur, venerabili filcnrio, ut in facris fieri amat, obfignemus : * tantum ad-

dam, eundem, qui patris, fuific filii de Erafmo ct hoc, de quo modo dixi, diffidit)

fenfum. Funeftum ct hunc annum fecit mors Aloifii h Lipomani, primum Metho-

nenfis, dein Veronae, ct pollrcmo c Bergomi epifeopi, vitae integritate ct eruditione

praedantis; qui, variis legationibus fumma prudentiae laude defunltus, litcrarumftu-

dium et feribendi diligentiam non intermifit, catena laboriofilfima in Cenefim et

Exodum ct Pfalmos inter occupationes illas elucubrata. Sub exitum anni ct An-

drcas d Tiraqucllus, Fontenaii in Pi&onibus loco honefto natus, ultimum diem clau-

fir, cum vario lircrarum genere excultus, tum celeberrimus nodra aetate jurifconful-

tus, caquc fola commendatione in Burdigalcnfcm fenarum fub Francifco 1 , dein in

Parifienfem ab Hcnrico n cooptatus, ubi magna cum laude confcnuit, aeque ingenii

ut corporis numerofa foccundus prole, cum fingulis annis fingulos libros ac liberos

rcipublicac darer, magno non folum in praefens patriae fuac ornamento;quae praeter

Tiraqucllos item Imbertos, Brilfonios, Victas et Rapinos rara juris-prudentiae, ma-thematicarum artium er politioris litcraturac lumina protulit, lcd ad fempiternam

Galliae gloriam, quae, quod a Fontenaio accepit, in univerfum orbeni Chridianum,

ubicunque dodlrinarum fplcndor refulget, benigna difpcnfationc dididit. *Antc

cos 'Toleti, in majore templo, cujus ipfc canonicus erat, joannes Vergara, annum *

lxiv fupergredus, diem fupremum obiit, ix Kal. Mart. cum Francilcum fratrem

Graece Latineque do&iifimum ante xm annos eodem mcnfc cxtuliflet. Uterque

egregiam operam in Complutcnfi bibliorum editione cum Ferdin. Pinciano et An-tonio f Ncbriflcnfi navavit.

XII. In Scotia hoc anno is datus fuit, ut magis pax non ede quam bellum ede

videretur. Nam praedis abigendis et villarum incendiis utrinque certatum cft: in-

curfionibus tamen non incruentis aliquot fadis, duo nobiles captivi ab Anglis ab*

dufli, GuliclmussKcchus comitis Martialis filius et Patricius 1» Graiorum familiae

inter Scotos princeps. Eodem tempore Angli cum cladem, duce Jo. ' Claro equite,

ad infcftanda Scotiae litora mififlcnt, eaque ad k Oreadas cxfccnfionftn fccifler,

1 Cracoviacam, epifeopi 1 in *» Pomonia infularum illarum maxima fedem, folumquein ea gente oppidum, cremavit. Nec diu fafti ultio dilata cft. Nam facvilfima pro-

cella repente exorta naveis ab ora in altum rejecit, antequam qui in terram fuerant

expofiti confcendrc pollent : ubi cum vadis ac ventis diu confli&atac retro in Anuliamvela dederunt

:qui remanferunt ad unum omnes ab infuianis occifi funt. Hoc ct

annoVAR. LECT. * Duae fyktHtet /meae cum Li- * in Pomonia infularum illarum maxima de-

ponenti e!o;jo defnnt P. D. o. f. d- fnnt P. D. o.

* Jj. Vergora* tlartutu Jttft P. i), o. f. d.

INTERPR. * jindiete de Rocqon Lotrjac. b IJpomano, evtjue de Madon. c de Jier^avtt. * Ti-rjoutsu de Pontenay en VoicJoo. " Tolede. 1 Jo Lcknxa. * Ktitb, Jils J, comte Marefibo/. k Grty.4 Claro. k Qrkney. ' Kirkiuall. n Ab incolu dickur Maialand.

Digilized by Google

728 JAC. AUG. TIIUANICDIOLVIII. anno religionis negotium agitatum magis quam explicatum fuit. Nam, dum ccclcfi-

rifeNRicus 11. aftici quorundam poenis, utWalteri* Millii, quiab Alcx. b Sommervalio dcnuncia-

tus, et extremo fupplicio affedus cft, et Pauli c Mefanii, cui aqua et igni interdixerant,

vexatione audoritatem tueri et plebem coercere conantur, alii, qui dillcnticbanr,

liccntiofis vocibus et ad feditiones vergente lafcivia contra ecclcliafticos urebantur

;

ficuti accidit in pompa folemni Edimburgi Kal. Septembribus, qui dies B. Aegidiofaccrcrti in qua Aegidii feretrum, ex bajulantium humeris vi detradum, in lutumprovolutum cft ; quo facio cum prillinam potentiam labafccrc illi fentirent, tamen,

non Iccus ac fi prioris dignationis vires manerent, conventum Edimburgi vi Eid.

Novembr. indicunt, periculum facturi, an fiduciae fimulationc rebus fuis deploratis

remedium aliquod afferre poffent. Conrra, qui Protcftantium caufac favebant, et

inter hos quidam nobiles e * Fifa praecipue et Angufia, nec non aliquot oppidorumcives, per omneis regni praefeduras difpcrfi, hortantur univerfos, puriorem, fic illi

loquebantur, divinae legis promulgationem amplecterentur i nec Jc fuofquc amicos

eorundem facrorum participes a paucis et infirmis opprimi fincrcnt : fi jure ascrc ini-

mici velint, fe fuperiores i fin vi contendere, non impareis fore. Quibus haec pla-

cuere, tabulas ea de re confcdas ac fubfcriptas offerunt. Hi primi congregationis

nomen fibi fumpfcrunt. Secundum haec a congregationis foederatis poiluiara con-

ficiuntur i quibus ad reginam ferendis Jacobnm * c Sandilandium Calderanum jamaetate proveda equitem feligunt

;qui ad illam profedus, legationis mittendae nc-

ccffttatc cxcufata, nam alioqui nullam ecclcfiae faciem futuram, et multitudinem a

fcditionc contineri non pofic, inter alia hoc petiit ; ut in precibus publicis er in facra-

mentorum adminiftrationc miniftri ecclcfiae populari lingua, quae ab omnibus in-

tclligi poffet, uterentur j ac minirtrorum ipforum clcdio juxta antiquam ecclcfiae

confuctudincm penes populum effet. Ibi poli magnas altercationes regens, quamvis

Pontificiorum caufam foveret, cifquc clam, ubi fe daret occafio, luam opem et ope-

ram fponderet, tamen, cum aliquid tempori condonandum exiftimarer, tumultum

vetita, adverfam fadionem patrio 1'crmonc preces facere, facramcnta populo exhi-

bere, cctcrofquc ritus obire jubet. Eadem poflulata ad theologos, qui Edimburgi

erant, per nobilitatem delata fuerunt. Ad quae, liipcr clcdionc hoc refponfum;

• juris canonici ac fynodi Tridentinae decretis liandum effe. Cum ergo illi fe maxime

aliena adverfus Protcllantcis voluntate effe oftenderent, mittitur Joanncsf Areskinus

Duncnfis, homo dodus, ad eorum animos aliqua ex parte placandos:qui, pro ea,

qua eundi erga Deum pietate, erga homines charitatc affici debent, ipfos oravit, ut

1'altetn non gravate ferrent, fi, populo ad preces conveniente, Deus juxta praeceptum

fuum vernaculo fermone coleretur:quod a theologis nihil de priftina feverirate re-

mittentibus omnino rejedum cft j ab iilquc pcrfuafa regens, five ob acceptum dd

corona matrimoniali decretum novum quodammodo ingenium induiffc vifa cft,

priftina illa eundis grata comitate in imperiofam et omnibus odiofam degenerante

rniDLIX arrogantiam. Quod magnarum tcmpcftatum fcqucnti anno, qui l ix fupra io et cioCiJU

. £-uif cxcionarum fcu praetextus fcu caufa exftitit. Nam, cum Sterlinum conventus

indidus effet, in vi Eid. Maii, milii ad ecama nobilitate, quo dignitate hominum res

impetrabilior fieret, Alexander 0 b Cunigamius Glcncarniac comes, et Hugo 1 Cara-

bclius eques illuftris. Ibi regens cum apud fe decrcville diceret, majcftatcm fupe-

riorum temporum licentia amiflam recuperare, ultroque minas intentaret iis, qui re-

ligionis fpccic rebellarent, et concionatores in exilium fe pulluram palam jadarct,

ilfi lupplices contra, ut promifla in memoriam revocaret, orarentj poftremo illa

fubjccit,

VAR. LECT. • Sanddandium ia Edd. omaib. * Cunigamus in Edd. omnib.

INTER PR- * MiH- *• SoMMtrvaile. c Afethucw, ou Mtfm. * Fife & Anius. c Sj*J,LmAiy

Ceur de CaUtr. • Ertkiar, ftar dt Dum. * !a ngenlt tTEnffe. * Cunmgban, comte de G/eacairit.

‘ Campbel, d^irt.

Digitized

HISTORIARUM LIB. XXt 729fubjccit, promiflorum fidem a principibus exigendam, quatenus eam pracftari iis ex- CPIDLIX,

pedir. Tum legati, Ergo tibi omne obfequiumct parendi ncceflltatcm renuncia- HenricusII.mus; quod quantum incommodorum poftea importaturum fir, tuum cft cogitare.

Hoc refponfo fiduciae et audaciae pleno pcrculfa fc cogitaturam dixit : et videbatur

nonnihil refedifle primus irae impetus, cum allatum cft, » Perthanos Protcftantium

cultum publice reccpifie. Tum vero commota fupra modum, concepta inde contra

Patricium b Ruvenum oppidi praefedum indignatione, ut animum aliqua ex parte

expleret, Jacobum e Haliburtonum Taoduni praefedum jubet Mefanium, qui in eo

oppido perfugium fccurum nadus fuerat, comprchcnfum ad fe adducere. De cetero

ad conventus lcribit, ut more folito Dominicae refurredionis diem proximum cele-

brarent. Cum nemo paruiflet, miniftros omneis d Stcrlini in jus vocat ad vi Eid.'

Maii. Ibi majore numero, quam fperaverat, confluentibus, non folum miniftris,

fcd etiam illis, qui eorum caufac patrocinabantur, verita regens, ne a multitudine

opprimeretur, cum e ArcskinoDunenfi, qui audorirate plurimum apud cos valebat,

agit, ut multitudinem non ncccflariam domum remitteret;pollicita nihil in abfenteis

gravius decretum iri. Ubi vero Dunenfis vidit, nihilominus iis, qui citati non re-

fpondiflent, tanquam contumacibus contra fidem datam igni et aqua interdidum

efle, fc fubducit i et ad proceres, qui adhuc Perthi erant, contendit ; et, quid de fide

et animo regentis inexpiabili odio adverfus Protcftantcis ardente fperare debeant, dc-

xnonftrat, cura illa nullam aequi, redi, honefti rationem habeat, et promiflorum fidem

praefenti tantum commodo metiatur. Tum decretum inter cos, quando res amplius

per fimulationcm tranfigi non poflinr, vim adverfus vim parandam efle. Jam per fc

fatis acccnfis procerum ac multitudinis animis facem fubjccit Joannes Knoxius lucu-

lenta fcd vehementi apud fuos habita oratione : qua perada, cum proceres pranfum

difccfliflinr, majore multitudinis parte adhuc ira per templum aeftuante, ex com-pado inter faccrdotcm facrum celebraturum et adolcfcentcm rixa excitatur, ex cujus

occafionc multitudo furens, facrifico male muldato, in ftatuas ac reliquas aras invo-

lat, et omnia templi fimulacra momento temporis comminuit. Eodem furoris im-

petu mox ad Francifcanorum et Dominicanorum coenobia difeurrunt ; er, dejedis

ftaruis et aris, tenuiores ad praedam vertuntur, quam opimam admodum inibi nadi

funt. Carthufienftum item monafterium a paupere plebe direptum ; in quo ho-

minum militarium quanta a praeda abftinentia, tanta in demoliendis laxiflimis illis

aedibus et exportandis celeritas fuit, adeo ut intra biduum vix fundamentorum vefti-

gia fupereflent.

XIII. Hoc fado regens, ut par erat, inflammata, non potuit fibi temperare, quin

fande juraret, fc tantum fcclus civium fanguinc et oppidi incendio expiaturam ; eo-

que magis, quod Perthorum exemplum jam per alia oppida ferpebar, et { Cuprenfes

Fifani fimulacra in templis confregerant. Coadis igitur per Hamiltonium, s Arga-

thcliac atque Atholiae comites copiis, ftatim Perthum petere ftatuit, lente incedente

exercitu, quod nondum tormenta ahenca advenerant. Qui Perthi erant, ad amicos

feribunt ; et quanto in periculo religio ac falus publica verfetur, nifi mature auxilia

fummittantur, oftendunt. Horum cum inaedibile ftudium fuit, tum omnium longe

conatus ac feftinationem fuperavit Alexander h Cunigamius, qui ftatim licio id

partim pedites partim equites collegit, et per avia nodem dici continuans fado iti-

nere et vitatis regentis caftris Perthum incolumis pervenit. Regens, quae contrariam

fadionem firmiorem efle videret, quam quae vi opprimi pollet, quippe per explora-

tores

INTERPR. 1 en» it Perib. * It hri Ruthvtw, prrvtft au i*xht it Ptrtb. * Uafihrrtn, prrvtft

it DunJtr. * Sttrling. • Enim, fetr it Dn. 1 crux it Caaprr n Fift. « Arylt & Athei. Cfmmgbtm, comte it Glerutirn.

Tom. I. s Y

Digitjzed by Google

73°CID10LIX.

Henricus 11,

JAC. AUG. THUANItorcs cognoverat in ProtcAantium caftris fupra viicjd hominum fortium efle,

' cobum Stuartum et b Gilcfpicum Cambcllum mittit, qui, licet ProtcAantium caufac

faverent, cum regente remanferant, quod amice potius quam armis rem componipublicae falutis interefle ex illimarent, licum Cunigamioct c Areskino agunt j etin fias conditiones conveniunt -

y ut, dimiffis utrinque copiis, oppidum regenti pateret,donec lallitudincm ex itinere contradam paucorum dierum quiete ipla comitcfqucrcfcciflcnt j oppidanorum nemo damno vel injuria afficeretur

; Gallorum nullus op-pidum ingrederetur, neque propius iiicid paflitum accederet, ceteris conrrovcriiis inproxima comitia dilatis. Ita citra fanguinem compofito tumultu, regens oppidumingreditur, honorifice excepta : fcd cum militis infolcntia honeffi cujufdam civis filius

interemptus eflet, et allato cadavere non admodum commoveretur regens, ex eoconventorum fidem non diu duraturam pleriquc conjecere. Nec augurio eventusdefuit. Nam triduo pofl omnia in oppido mifcuir, aliis fpoliatis, aliis exilio mul&a-tis, magiAratibus irem arbitrio fuo commutatis, impofitoque praefidio mercenario-rum Scotorum, et rcAitutis ante omnia faccrdotibus. Inde Stcrlinum verius iter in-

greditur.

XIV. Commoditate loci illcdarcgcn* non multum curare vifacA fidei dataereligionem : fiquidem Perthum in meditullio regni fitum et tantum muris cindumciveis habebat bellicofos et a recepta religione alienos j de cetero ad rcrreftrium et

maritimarum copiarum fubve&ioncm valde opportunum, per d Taum amnem, quiurbem alluit, acltu maris fc infundente, exterarumque nationum commerciis aditum

praebente: praeterea id unum fere cfl, quod ab illius ulquc regni finibus undique

terreAri itinere adiri potcA. Ad cetera enim longis aeAuariis a mari immiflis viae

multifariam intcrcifac funt, et per ea lente inceditur, quod nufquam ea fit navicula-

rum copia, ut uno commeatu magnam multitudinem tranfmittcre queant:quin

faepe fit, ut aut ventis reflantibus aut tempeflatum violentia dies complureis retine-

antur viatores. Has ob caulas locum per fuos tueri volebat regens i ex quo tamen

fado non tantum emolumenti, quantum ex violata induciarum fide invidiae fibi

conciliavit j dicfquc is poAremus ei benevolentiae priAinae et primus publici odii ac

contemptus fuit. Nam Jacobus Stuartus et e Argathclius, qui cum ea hactenus fue-

rant, quod fc audoribus induciae fadac cflent, fuam fidem laedi exiAiniantes, proti-

nus regente relicta, fc ad contrariae fadionis focios adjungunt : cumque regentis con-

filium efle dicerent, ut cum Gallicis copiis f Cuprum ac Fanum-Andreae occuparet,

quo fado Fifanis ccclcfiis extremum diferimen immineret, omifla confilia repetunt $

et, impetu primo ing Caraliam fado, quod cA in extremo Fifac angulo fitum oppi-

dum, aras et fimulacra evertunt : dcin ad Andreae-fanum progreffi, fpoliaris ceteris

templis, etiam Francifcanorum et Dominicanorum coenobia demoliuntur in ipfius

archicpifcopi confpcdu 5 qui, licet aliquo equitum numero fuccindus cfl*et, cum

vulgi ftudium ac concurfum cerneret, minime mutirc aufus ad fuos in h Falcolandiam

fc contulit. Quo intcllcdo, regens jam furenter irata fine ulteriore deliberatione

Gallorum copias quam ciriflimc potcA colligit ; et in diem fcqucntcm fummo mane

ad tubae fonum iter Cuprum verfus pronunciat. Erant in ejus caAris n cid Gallo-

rum, duce Hcnrico * Clutinio Oifcllios cid Scotos ducebat Jacobus Hamiltonius

nuper prorex et tunc k CaAri-Hcraldi in Pidonibus dux vulgo didus.

XV. Protestantes, cognito regentis confilio, jam Cuprum primi vene-

rant : inde poAridic addudis copiis, quibus cid 1 Taoduni fc conjunxerant, et moxPatricius m Lermonthius Fani-Andreae praefedus cum id civibus armatis, interjedo

modico

INTERPR * J amet Sfu*rt, fricKT de Sr. A*dr(. k ArcbibM CsmfteHy tomte tCArgjfe.

« Erskinr, femr dt Dnn. * Tsr r. « It twmit d~Atfjle. 1 Couper dr S‘. Andre. * Craile. * FalJclenJ.

• CJulin, feur tfOifel. * Cbitcllerdalt e» Ptiifon. • Dundtt. " Lrjrmeuth, al Lermtnf.

Digilized by Goo

HISTORIARUM LIB.XXI.

modico amne, Oifcllianos et Hamilronios circumfiftunr, exporredis ordinibus, ac

relidis poft le calonibus et impedimentis, qui e longinquo fpedantibus numeroti ex-,

crcitus lpecicm praeberent. Eo fadum, ut regens, quae Falcolandiac fubftitcrar, a

fuis monita pcriculofum eflc cum tam firmis et alacritatem prae fc ferentibus hoftium

copiis rem prodii aleae committere, confcnfcrit, ut m e primoribus ab Hamiltonio

mitterentur j atque ex iis maxime, qui propinquos ac liberos in hoftium exercitu ha-

berent. Tum regens fuo periculo experta cft, quanti principum interfit fidem pro-

mittam minime violare. Nam, cum fummopere optaret res amice componi, nullae

rationes pacis ineundae inveniri potuerunt ; cum Protcftantcs toties delufi, ut aic-

bant, padionibus ullis fidem habere nollent j regens vero non haberet tum, aut fi

habuittet, e dignitate fua non exifiimaret, aliud fidei firmamentum dare. Et aliae

difficultates Tuberant. Nam, cum foederati peterent, ut peregrini regno excede-

rent, regens id, inconlulto rege Galliae, pracftarc non poterat : inducias vero non ad

infiedendos ad concordiam animos fcd ad auxilia acccrlenda peti apparebat. Itaque

media via a Jacobo Stuarto inventa cft, ut regens Perthum, dedudo praefidio, libe-

rum relinqueret : nam ejus rei invidiam in fc, qui foederis audor fuerit, recidere, et

hos motus ex ea caufa manafle. Cum ncutiquam id regenti placeret, Protcftantcs eo

iter convertunt, ab oppidanis invitati, qui a * Kinfanio a regente impofito fupra mo-

dum vexari fc querebantur, permifla omni’militi licentia. Igitur oppidum obfeflum,

et paucis interjedis diebus deditum; pulfoque Kinfanio, praefedura Patricio b Ru-

veno, qui eam ante obrinebat, reddita cft. Inde c Sconam exercitum ducunt:quod

oppidum, ob unum c Proteftantibus contra fidem interfedum, direptum et inccnfuin

cft. Cumque refeivifTent, regentem Gallorum pracfidium d Sterlinum introducere

dccrcviflc, ut qui ultra « Forthae acftuarium erant a fociis excluderentur, ejus confi-

lium ut praevenirent Stuartus et Cambcllus, multa jam node fummo filentio Pertho

movent, et Sterlinum occupant, coenobiis mendicantium ibi ftatim folo aequatis, et

dcftruda per cetera facraria ftatuis et aris. Triduoque poft, viam, quae Edimburgumducit, ingrcfll, r Limnuchum in itinere fitum oppidum veniunt * et cultum divinum

ineo mutant, conftitutispaffim concionaroribus, qui novo ritu facraadminiftrarcnt.

Dumbarum rcccflerant noftri cum fuis impedimantis, opperientes, dum fcditionis

procella dcfcrvcfccrct, cum allatum cft de morte Henrici, de qua poftea dicemus.

Tum, effufis in laetitiam Protcftantium animis, vires eorum, tanquam metus caufa

abcflct, paulatim dilabi coepere:qua occafionc arrepta, regens, ubi hoftium nimia

fiducia elatorum induftriam minui videt, Edimburgum cum iis, quas habebat, copiis

reda tendit: et, cum res ad certamen deduda videretur, Hamiltonii ducis et Jacobi

8 Duglafiii Mortonii interventu impetratum, ne eo dic confligeretur. Tandem poft

longam difccptationcm induciae fadac ix Kalend. Sextii, quae in iv Eid. Januar.

proxime exirent; his conditionibus; ut nemo cogeretur religione accultu, quemnollet, uti ; ne praefidium militare Edimburgi imponeretur ; ne faccrdotibus fieret

impedimentum, quo minus vcdigalibus fuis libere uti frui pollent, templavc demo-liri aut in alium ufum transformare cuiquam liceret ; item, ut poftridic illius dici

typos cudendae monetae et palatium regium cum omni fupcllcdile regenti rcftituc-

rent. Haec pada eo impenfius fibi fervanda duxit regens, quod fuperiorum viola-

tione in ingenteis fc nuper conjcdam anguftias * meminifter.

VAR- LECT. • meminiflet: fcd te&ius rem perra vi ad imperata facienda cogere non poterat,gerebat, occultis anibus cos oppugnans, quos a- P. JXo-f.d-

INTER PR. 1 Cberttri, ftignem de Knfwm. * U /erd Rntbivn. *&mv. * SttrUur. • U fritbit Fertb. 1 Lrahtbgow. t Denglajiy cernte de Morti*.

J

JACOBI

73 1

CPI3LIX.

Henricus U.

Digitized by Google

JACOBI AUGUSTI THUANIhistoriarum sui temporis

LIBER VIGESIMUS SECUNDUS.

EPITOME.\HR ISTIANUS III “Danite rex Coldingae moritur: ejtu* mores et praeclare folia i cum Chrijliemo captivo, qui et fub idr moritur, reconciliatio. II. BelliDitbmarfici hoc anno gefiiori-

• go. “Dithmarfiac Jitus: indigenarum ingenium: provinciae abantiquo domini. III. Meldorpae expugnatio j in qua IVolfar.gus

i Schonouveftus occumbit. Brunsbutelum capitur. Tilebruga inpotejlatem “Donorum venit. Heida pojl acre certamen expugnatur. IV. Inde

campeftri regione capta, viUores in palujtrcm ducunt s in quam [enes et omnis im-

bellis fixus fi et flua contulerant : cum quibus tandempojl menfim a coepto bello

tranfaClum conditionibus viliori honorificis, ipfis falutaribus -, quas Ferdmandus

Caefar pojlea ratas habuit. V. Romae magna mutatio ficuta, alienato morofi

pontificis a fitis animo, quibus et dignitates abrogantur. VI. Novi epifcopatus in

India, et in Belgio non fine nofira injuria conflituti i quodflectetis in eafiorentijjima

Europae provincia motibus cauflam pracbuijfle creditur. VII. Ad comitia Au-

guftana mifli a rege Imbertus “Platerius Bordillonius et Carolus Alariliacus Vien-

nenfis archiepifleopus, qui defoedere antiquo renovando agerent, et,fipro tribus ci-

vitatibus a rege exfoedere cum Mauritio inito occupatis controverfia moveretur,

apud Imperii ordines parteis fluas interponerent. Ferdmandi ad eorum orationem

benignum nfionflum ;qui, de civitatibus refiituendismentimeminjecifie contentus,

de cetero non multum pugnavit, et ab amicitia regis ordines minime diflcejfluros re-

flpondit. Exequiae Caroli v a fratre magna pompa celebratae, et Wormatienfia

conventus fluper religione aliapublice recitata : ex quibus cum nulla reconciliationis

flpes eflflet, Caefar Oecumenicae Synodi inftaurationem fle procuraturum recepit i ac,

ut ejus decretis parituros fle omnes promittant, clementer depofleit. Cum contra

“Protefiantes “Pajflavienflem conventum et Auguflanum de religionis pace decretum

urgerent, et leges celebrando in Germanis concilio non hnpetrabileis proponerent

,

interimque, ut Tridentinae Synodi tanquam vitio contraliae cunila decreta et alia

refunderentur, peterent, Caefar, cum aliud nonpoffet, Augufianum ultimum decre-

tum confirmavit. Livoni frufira auxilia a Caefare contra Mofcos efflagitant : ea

Ibe deielli Sigifmitndum Auguflum “Polentae regem adeunt i etjam tumjundamenta

feculae pofleainea militia mutationisjaciunt, • Gotardo Ketlero, qui pojl Guliel-

mum Furflembergium, adhucfluperjhtem, ordinis princeps creatus jucrat a propo-

litis III arcano conditionibus minime fle alienum o/lendenle. Caufla Finalii ab Al-

fonlbCarreltoiniifldem comitiis agitata. VIII. “Davidis Georg„Delphenfis, ex

Anabaptijlica fettapraecipuipraejhliatoris, pojlir.ortem ejus detettafrauset pub-

lico judicio revilla, cadavere effoflfo et cremato. Ejus deteflanda dogmata.

IX “Poti mortem Alariae Anglae, de Caleto, Philippo non admodum pugnante,

conventum : mox et de Senenfi ditione, elufla mtferorum exflulum de libertate fpeconcepta ;

NOT. ' Dfle Gotardo Ketlero, qui poft Guliel- ditionibus minine fc oftcndcnta Crr/ *Vr-

mum FuriVen.bcnsumi, adhuc fuperHitcm, ordina riva tannh If6i> & tfirtcttcau InteiV. P*t.

princeps creatus lucrat, * propolius in arcano con-

Digitized by

733HISTORIARUM LIB. XXII.

concepta ; et poftremo de Sabaudica. X. In arcano defettario malo ex(lirpando

actum i in idque indittus Mercurialis conventus, qui, pro difciplina olim infinitus,

malo latenti in apertum educendo occafionempraebuit. Interveniente rege, fenten-

tiae variae dittae •, etfenatoresprimarii in carcerem conjetti ; in iifque Annas Bur-

gus, cujus caufa per crebras appellationes ventilata. XI. Rex in bajliludio lethali

vulnere feritur > nec vocem mittit : ejus ingenium, mores, relit et fecusfatia.

Ex Auctoribus,

*Davidis Chytraei Vandalia , Chrijliano Cilicio Cimbro Jive potius Jo. Ranzo-

vio, Afc. Centorio Hortenjio, Jo. Baptifla Hadriaruo, Alexandro Andrea, Bafile-

enjis academiae relatione, Joach. Camerario, Joanne Tlacio, Joanne Serrano ,

Tbotna Cormerio, Attis curiae ‘Parifeenjis.

LIBER VIGESIMUS SECUNDUS.ANUARIO incuntc Chriftianus Daniac rex, Fridcrici, CDDRIX-qui Chrifticrno a fuisob immanitatem cxpulfo ordinum ^enricus jj.

regni decreto fuffc&us fuerat, filius, princeps fumma ani-

mi aequitate ac moderatione, fatis conccflit a Coldingae

Chcrloncfi Cimbricae oppido, cum annos lvi, menfes

iii, dies xx vixiflet, ac xxiv annos regnaflet. Ejus

maxime memorabilia haec funt: quod Clementem pi-

ratam bJutiac vaftatorem ceperit, et capitis damnatum

quatuor rotis impofucrit : Lubccenfium et Chriftophori

c Oldcnburgi infiruttiflimas copias, quae ditionem paternam invaferanr, ad d Afniatn

e Fioniac urbem edita ingenti ftrage profligaverit:parta pace, S. Biblia in Danicam

linguam transferenda curaverit :f Hafnicnfem fcholam et in ea bibliothecam infti-

tucrit. Taulo antequam -moreretur, patruelem captivum perhumane invifit : cum-

que multa in familiari colloquio ambo fimul contuliffcnt, deprecati alternas inimici-

tias invicem fibi injurias condonavere. Ex conjugc Dorothca Magni Saxonis filia

Chriftianus v liberos fufccpit; Fridcricum regni heredem, Magnum, qui E Opfali-

cnfis epifeopus in Livonia fuit, ctjoannem; Annam, quae Augufto Saxoni feptem-

viro nupfit, ct Dorothcam matri cognominem, quae Hcnrico Luncburgenfi elocata

cft. Paucis poft diebus, x Kal. Fcbr. * Chriftiernus, annos lxxvii natus, patruelem

fccutus cft, cum ab anno hujus facculi xxxii carccrc detentus fuiffet, egregio regibus

jc principibus documento ct exemplo, ut, fi recte ac feliciter imperate \clint, luis

affectibus moderentur, nec nimia dominandi libidine abrepti fibi indulgeant j per-

fuafumquc habeant, pracfto effc ultorem Deum, qui vel maxime fuperbos, fiquidem

potentia fibi commifla abutantur, dc folio deturbare amet.

II D a n 1 a e rege mortuo, ab omni ambitione ct alieni five adipifccndi five in-

vadendi cupiditate alieno, arma in h Dithmarfos a Fridcrico ejus filio, ab agnatis five

impulfo five coafto, verfa funt. Quo dc bello antequam dico, dc regione et gentis

origine acftatu quaedam praemittenda funt. Ultra ‘Albis acftuarium feptentrio-

nem verfus inter Britannicum ac Germanicum mare longus terrae traftus excurrit,

pcninfulac fpccie, qui in longitudinem xn dictum itinere, in latitudinem vi porri-

citur. In co Cimbri, gcftis cum Romanis pcriculofa alea bellis celebres, 1'cdcm

habuere,

VA R. I. F. CT. • a Scoticis rebus coepto anno, Ineurtte Januario P. D. o. f.

nunc ccirri in fcptcntrionaii ora gcfta excquainur. ® Chriftiernus ille, dc quo diximus P D. o.

INTER PR .‘ CoMngtn. " JmtLnJ. ‘ lOldembarg. 4 Aptttt. * Fuyuen. * Fimiverftt d* CiftK-

* iHitfcl. k Ditbmarftm. |tElb*.

Tom. L 8 Z

Digitized by Google

73+CIOPLIX.

Henrxcus II

JAC. AUG. THUANIhabuere, cum Cimmeriis, qui a Graecis dicuntur, iidem, candcmquc originem refe-

"rentes: qui videlicet ex Afia, in qua de Tuo nomine Cimmerium Bofphorura dixe-

'runr trans Maeotidas paludes delati Cimbricam Cherfonefum a fc vocatam occupa-

runt. Crebris eruptionibus et fufccptis in Galliam et Italiam expeditionibus poflea

attenuati, poft varias cladcis, qui aliena ante appetebant, aliorum incurfionibus patu-

erunt, externo tandem imperio fubjedi, Saxonibuscontcrminis in vicinam regionem

invadentibus, a quibus Albi, * Travena et Bilena fluviis dividitur. In eo tradu Dith-

marfi et b Holfari funr, hodie a pofitu ita didi>quod hi editiora atque aridiora loca te-

neant, a faltibus ac fylvis, quas incolunt, cognominati; illi, quod deprefliora loca,

nempe paludes uliginofaslimofafquc voragines inhabitent, in quibus ab aquarum in-

undationibus contra practcrlabcntis fluvii impetum fe dudis aggeribus et praealto

vallo muniverunt. Holfatia autem undique iv fluminibus circundatur; Bilena ab

ortu, ab occafu c Stora, d Albi a meridie, a feptentrione e Eidora, qui fluvius vetus

Daniac limes exiftimatur;quanquam alii, et in iis Aimonius hifloriac noflrae feriptor,

pro limite vallum illud ftatuant, hoc etiam tempore muris et aggcfta terra infigne,

quod vulgari nomine Danorum opus vocatur, a Godofrido rege contra Caroli magniexercitum adventantem a f Sluc finu Occani «Balthici haud procul 8 Slcvico et Go-thorpa ufquc ad h Hollingiftadium, quod ab Eidora in mare caput demittente allui-

tur, fumma diligentia ftrudum ac perdudum. Dithmarfia vero vii in longitudi-

nem milliaribus pauloque minus in latitudinem patet, litu naturaque loci egregie

munita ; ab ortu Eidora flumine, ab occafu Occano Brirannico, ab Aquilone foflis

et aggeribus, quos dixi, a meridie denique Albi cinda. Eam provinciam pofl Cim-

bros tenuere Saxones ; rurfus pofl Saxones in ea comites ab indigenis creati rerum

potiti funr, a ferocibus populis male plerumque habiti : ac Dedo quidem popularium

feditionc interemptus cft } cujus uxor Ida, Sueva, ultionis avida et propter generis

fplcndorcm magnos fpiritus gerens, quippe cui Hcnricus ni Caefar patruus, Leo

vili pontifex Romanus avunculus e flet, cum Eidero comiti poflea nupfiflct, can-

dent calamitatem in novi mariti domum intulit : nam et ip/e a Dithmarfis trucidatus

eft; et paulo pofl Rodolfus marchio, qui regionem illam hereditafio jure poflidebar,

ac filius ipfius eandem fortunam experti funt 5 eo majore contumelia, quod Dith-

marfi, non contenti utriufque caede, ' Bocclcnburgum arcem, in qua caedes patrata

cft, demoliti funt, et * Walburgim Rodolfi conjugem naribus et auribus inhonefto

vulnere mutilatam in profluentem abjecerunt. Qua immanitate pcrculfus k Hartvicus

Rodolfi frater et heres accepta compcnfationis titulo 1 Stadcnfi ditione jus omne in

Dithmarfia fuum Brcmcnfi antiftiti refignavir. Poflea Dithmarfia ab Hcnrico Leone

fubadacftj cujus et libcralicarc conccfli aliquot pagi rpracfuli Stadcnfi, quorum ra-

tione debitam penfionem cum repofeiturus is veniflet, eadem feritate a colonis inter-

fcdus cft. Ab Adolfo deinde 111 ex » Schoucnburgiorum comitum familia, quae

Hermanni n Billingi pofteritati inHolfatiac principatu fucccflit circa annum Chrifti

cid cxxxi, Dithmarfi lv poft anno in ordinem redadi : fcd mox rebellantes omnem

inde nobilitatem expulere. Poflea in potertatem Hartvici amittitis Bremenfis con-

cedere? a quo imperiofe habiti ad Daniac regem defecere 5 in cujus fide nequaquam

diu pcrmanfcrc. Nam circa annum Chrifti cidccxxvii, cum Waldcmarus rex

juxta 0 Bornhavedem pagum acri proelio cum Adolfo iv Holfariac comite et Lubc-

ccnfibus confligeret, a Dithmarfis libertatem et immunitatem ab Holfato padis ne-

fanda perfidia proditus ac defertus cft. Libertatem vel fidei difpcndio adepti, eam

lxii annis integram eo ulquc tenuerunt, donec Hcnricus Holfatiac ac p Stormariac,

et

V AR LECT. Britannici P.D.o. ® Valpurgum P.D.o. t Abbati P.D.o.f.

1NTERPR. * It Tmyr & U Bile.bHtlfieb. « Ster r. ‘ Elbe r. * Ejder r.

1 Sine fur le

grend Belt. t Sle/nuik & Gotterf. 11 HetongflaJt. * Belkelnburg. k Hurtvtig. 1 dt Stude».= Sibaumb»rg. * Btilmg. • BernkoueJe. t Stortuar.

Digitized by Goo

HISTORIARUM LIB. XXII.

ctjoanncs* Wagriac comites, jus antiquum a Dithmarfis repetituri, in eorum regio-

nem armati dcfccndcrc ; a quibus cacfi et magna clade accepta turpiter in fugam vcrfi

funt. Intercedente dcin xxxi annorum fpatio, fuborta inter Holfatiac comites dif-

fenfione civili, Dithmarfi, occafione arrepta, magno impetu in vicinam oram im-

preflionc fada, ad b Chilonium ufquc progrefli funt i abdudaque ingenti praeda,

cum domum reverterentur, in itinere non procul a Bornhavcdc vico, lupcrvcniente

Gerardo Holfatiac comite ex improvifo circumventi ac male muldati funt. Namex fuis ad id ferro inrcrfcdos amifere

: plcriquc in vicinum ftagnum impulfi, aut ipfi

fe praccipitcis dedere, et aquis haufti funt. Quo lucccflu inflatus Gcrardus, de in-

vidis hadenus populis vidor, biennio poft, afeito in focietatcm Hcurico c Mcga-

lopolcnfl, bellum parat ; ct, in meditullium hoflilis orae ingreflus, bis frontem

obvertere aufos fugat, ac, idcc ex iis occifis, poflremo in vicinam aedem fubi-

tariis pro tempore operibus munitam compellit : ad quam comportata mox ma-

tcria cum in eo eflet ut ignem admoveret, territi periculo agrefles deditionem, fi ve*

niac fpes fit, ac deinceps Holfatiac comitum imperata fe faduros pollicentur. VerumGcrardus, five fuperbia live quod promi (Iis indomitorum hominum fidem non habe-

ret, cum, conditionibus rejedis, peteret, ut fc arbitrio iplius permitterent, jamque,

laminis plumbeis, quibus templi culmen conflratum erar, incendio propiore lique-

fadis ac per ruinas flillantibus, tedum undique intus perflueret, obfclTi ex dcfpcra-

tioncconfilium capiunt, ct extremum impetum faduri erumpunt, tanta ferocia, ut

Holfatos nimia fiducia fccuros nadi ex iis ad ii cid interfecerint, ct in his xn prima-

rios duces. Aliquot annis poft ad d Tirpcrftum acri pugna conflixere: exqua cura

aequali damno utrinque accepto difccflifient, moderatiores inde effc&i inducias tigil-

lis firmatas pepigerunt ;quibus inter alia cavebatur, ut neuter alterius partis hoftibus

receptum daret : ad quae Holfatiac comites etiam heredes fuos obligaverunt. Ve-

rum populi innata fuperbia ferocientes, cum inducias ab Albcrto Holfato violatas

caufarentur, ob impreflionem ab Erico Saxoniae duce Alberti foccro in iplorum

agrum fadam anno cid cccci v, ct ipfi contraria cxcurfionc injuriam ulti edent, rurfus

res ad arma devenit, vim initio dcprccamibus Dithmarfis, qui cum paria rctulident ad

quietem inclinare videbantur. Fortuna in eo bello Holfatis primum arrifit, capta

« Mcldorpa ct Dclliburga atque f Hannerovio in s Dithmarforum finibus magna ope-

rum vi munitis, unde ct cx h Tileburgo ac Suavcftadio magna damna agrefiibus illata.

Verum, Albcrto in • Northammeo illius orae tradu ex equi lapfu, dum ab expeditione

redit, paulo poft decedente, Gcrardus, potiundae regionis fraterno fanguinc imbutae

fiducia plenus, impreflionem in agrefteis fecit j in qua dum effufifui longius ct ma-

jore licentia ac fccuritatc, quam decuit, vagantur, conglobati illi faltuum anguftias

infodere, dumque Holfati redeunt, palantcis improvifo aggrediuntur, occiloquc iplo

Gerardo, qui nihil tale fufpicarus, detrada capiti galea, ad pueri armigeri ejulatum

accurrerat, undique circunifufi Holfatos ad internecionem caedunt. Bifleni ex

cqucftri ordine, ccccx nobilitate defiderati; atque, ut ipfc Chriftianus Cilicius Icrip-

fit, quidquid lediflimorum hominum in k Slcviccnfl principatu ct Holfatia univerfa

fuit, flofquc adeo robuftac juventutis hoc proelio exftindus cft. Saevitum etiam in-

audita crudelitate in cadavera 5 vixque impetratum pretio ct lachrimis a defundorutn

viduis ac propinquis, ut ofTa legerentur, ct in proximo coenobio terrae mandarentur.

Dclliburga deftruda, rurlus foederibus antiquis renovatis inter infertos populos rranf-

adum cft. Verum anno decimo poft ex hac occafione denuo inter cos bellum recru-

duit. Frifii aliquot homines facinorofosct latrociniis infamcis, uti jadabatur, Dithniar-

fos extremo fupplicio affecerant, ldad contumeliam luam fpedare cxiftimantesDith-

marfi, totis pagis ad arma conclamari jubent > ct, clade initio accepta, eo efferatiores

inINTE R P R. * iVagritn. * Kiet. ' de MerUrnturg. * Ttrftrfi. « Mt/iorp& Detfbruck. ' Hja-

xtnvj. 1 Diibmarfea. k Tirtkrmk dr S-xtvrjiedt. 1 Kortbamme. * Dttki it Sttjki.uk.

735CD13LIX.

Henricu* II.

• Digitized by GoogI

?3 6 JAC. AU G. THUANICIDOLIX. in Frifios cnnt, ct obvia quaeque ferro ac flamma crudeliter vadant. Damnum illa-

HenricusUT tum cc marcarum eo acftimatum fuit. Tandem, ingenti ab obnoxiis populis pecunia

exato, etiam iniquas pacis conditiones addunt : inter quas haec rcccnfctur ; ut, quo-

ties inter cos ct Frifios controvcrfia eflet, dclctti ex fuo numero xx, ex Frifiis unus

folummodo eam dirimerent. Tulit id indigne Adolfus Holfatiac comes : fcd,

quod illi tunc cum Daniac rege de Sleviccnfi ditione contentio cflet, injuriam difli-

mularc ct eam in commodius tempus rejicere coa&us cft. Illo in diflidio Dithmarfi,

tot fucceflibus elati, eo arrogantiae provc&i funt, ut inter regem ct Holfatum fc ar-

bitros interponerent: verum poftea malo eorum fato Chrifticrnusi Daniac rex ex

Adolfi fucccflionc Holfatiam adeptus cft, camque ducatus non jam comitatus titulo

Friderici m Cacfaris beneficio accepit : a quo tempore Dithmarfi, quippe qui ut ct

* StormaricnfcsHolfatiac ambitu comprehendantur, non amplius Hollatos fcd Daniac

reges hofteis habuere. Is igitur Chriftiernus Cacfaris audoritate ac propria potentia

fretus anno cccclxxiv fupra millcfimum, cum Dithmarfos, ut in fua verba jurarent,

a b Rendesburgum cvocaflcr, illi, antiquiorem Brcmcnfi antiftiti fidem olim datamcaufati, rccufavcrc. Quo fattum, ut Joannes Chriftierni filius, poft fubatom c Sue-

ciam, cum ct parentis ct majorum fuorum injurias, nam Holfatis fatos ad fc pertinere

exiftimabat, ulcifci dccrcviflct, bello dcnunciato, cum ingentibus copiis anno xxvipoft Dirhmarfiam invaferit. In exercitu praeter popularcis fuos exterorum ftipendia-

riorum vi Cio, ct n cid equitum habebat. Ita inftru&us, caftris ad Mcldorpam pofi-

tis, oppidum capit. Sed, cum agreftes fc conrra vallo muniviflent, infelici fucccflii

rex in loca paluftria ct anguftias faltibus ct aviis fylvis impeditas impreflionc fato, ab

agreftibus, Frifii cujufdam exquifitis cruciatibus, ut de ftatu Holfatorum ignaros edo-

ceret, torti indicio, inter Mcldorpam ct d Hcmmingiftadmm interceptus ac cacfus eft

cum univerfo exercitu. Defiderati ad iv Cio omnis generis ; ct in iis Adolfus ct Otho

Oldenburgici comites, Breda e Ranzovius, Joannis, de quo poftea fermo erit, frater,

ac praeterea lx ex praecipua Holfatorum nobilitate. Vix periculo fubdudi Joannes

rex et Fridcricus frater Holfatiac dux, inter ingenteis jacentium cadaverum acervos

via ad evadendum inventa. Joanni paulo poft Chriftiernus ii fucccflit > is, qui ob

immanitatem a fuis pulfus cft j in cujus locum fubftituro Fridcrico patruo, bella in

Cimbrica Cherfonefo aliquandiu quieverunt, quod novus rex, qui a Carolo Cacfarc

Chriftierni fororio metueret, nihil fibi in regno ct cum vicinis movendum exiftima-

ret. Fridcrico Chriftianusm filius fucccflit j miti ingenio princeps, ct qui, five te-

nerioris confcientiac morfu, five advcrfac valetudinis admonitu, femper ab armis ab-

horruit j nec quoad vixit ab Adolfo fratre Holfatiac duce, vindicandae majorum in-

juriae jam a prima adolcfcentia cupidiflimo, perfuaderi potuit, ut in bellum Dith-

marfis inferendum confcntiret : ct, quamvis a Cacfarc, fororii captivi injuriam aut

oblito aut diflimulantc, anno hujus faeculi xlviii beneficii a Fridcrico mconccfli,

de quo diximus, diploma novum Adolfus impetraviffet, nihilominus rex fratris toto

animo in eam curam incumbentis confilia ac conatus fempet impedivit. Nam ille

ante fexennium ab obfidionc Metcnfi difccdcns, in quaCacfan militaverat, Geor-

cium f Hollcnum ct Hildemarum E Monninchaufcnum nobilcis militum praefatos

conduxerat, er, ut fibi in Bremenfium finibus pracfto dTent, diem conftitucrat: fcd,

rege fratre advcrlantc, belli apparatus fruftra fuere. Igitur, eo mortuo, antequam

Fridcricus n rex defignatus regno inauguraretur, infeio eo primum ct ejus fratre Jo-

anne, eunto ad bellum neccflaria fummo filentio comparat, adhibitis tantum in

confiUum Mauritio Ranzovio ct Adamo h • Truzigcro, ac re prius, ut creditur, cumHcnrico

VAR. LECT. • Rcgensburgutn T.D.o.„ ,

. . _ „INTERPR. • stormart». b Rendtbtrg. « U SucJr. * UeHrnn^cJ. ' Rantsru*. * HtLt.

I AJtniacbsufen. Trazigrr,

NOT. • Traiigero Pat.

Digitized by Googlit

HISTORIARUM LIB. XXII. 737Henrico Brunfvico, ad quem ob id in arcem ipfius Wolfcnbutclum venerat, com- Ctrr 'LIX.

municata. Tum per Danicicm Ranzovium arcis » Penenfis praefeOum et rei milita- Henricus 11.

ris feientia pracftamcm virum conducendos curat Wolfangum * b Schonouvczium

veteranum ducem cum legione una, et Joachimum' Blaccnburgum cum equitum

turma : ac, ne a re pecuniaria laboraret, commodum accidit, ut Tolenum nobilitatis

Holfaticac conventus tunc temporis Chilonii haberetur, in quo, praedibus pigno-

ribufqucac cautionibus acceptis, ditiores fiitgulis annis pecuniam iis, qui mutuo fu*

mere volunt, elocant, et elocatae vel pretium annuum ufurae nomine vel fortem

ipfam a debitoribus recipiunt. Ho profectus Adolfus omnem pecuniam emptionis

cujufdam praetextu, re vera in belli faturi fumptus, undique corradit : brevique tem-

pore ingenti famma conflata, de belli gerendi ratione ferio cogitare coepit * fcd

quam occultiflimc potuit initio, quod Dithmarfos homines Tagaces ac pugnaces im-

paratos opprimere conftituiflcr. Neque tamen res ita tegi potuit, quin per rumulcu-

los fama illius ad Joannis Ranzovii aures et Hcnrici ejus filii, per Holfatiam regis

vicarii, emanaverit:qui continfio datis ad Fridcricum regem literis cum de Adolfi

patrui confilio certiorem faciunt;petuntque, utfibi cum bona ipfius venia cum eo

agere et rem amplius difcutcrc, auditis et penfitatis utrinque rationibus, liceat. Ita-

que ad e Novum- monafterium Joannes Ranzovius et Bertramus f Sefledius, Adolfo a

confiliis ab hero milfus, conveniunt. Cumque Joannes rei conficiendae difficultates

propofuiffet, fi Adolfus folus tantae molis bellum fufeiperet ; habiturum quippe cumformidolofos hofteis Dithmarfos, deinde regem confanguincum fratremque minime

aequo animo laturos, fi, fc ignaris, arma in Dania moveantur;praeterea 'vero fimile

fieri, maritimas civitates Hamburgum et Lubccam ac denique Luneburgum ei adver-

fas fore, qui primus in vicinia bellum excitaverit $ Sefledius Ranzovii affinis, et qui

Ranzovios ab hoc bello minime abhorrere feiret, dilutis, quae contra afferebantur,

rationibus, Joannem, ut fui memor effer, admonet;quippe qui olim Adolfo fc huic

bello, cum ejus 2 inferendi commoda et honefia occafio daretur, ducem obtui iifet

;

quod Joannes ne tunc quidem omnino recufavit, dum rex et Joannes Adolfi frater

in eam expeditionem confcntircnt:quibus ut confilium fuum patefaceret Aldolfas,

ne qua inter proximos principes ob id offenfio fuborirctur, et ad bellum communibuscopiis ac fumptibus pro majorum injuriis ulcifcendis et regni afferenda dignitate ge-

rendum hortaretur, aultor fuit; quod mox Adolfas fecit. Secundum haec, Hcnri-

cus Ranzovius et Andreasg Barbeus Lubcccnfium epifeopus ac regis cancellarius, re

inter fe communicata, etiam rege infeio, quem aflenfurum (ciebant, delcdtus haberi

curant : idque negotii dant Antonio comiti Oldcnburgico, Joanni*» Barnero prae-

fero ‘ Pinncnbcrgcnfi, et Francifco k Bulovio i deque Adolfi confilio AuguftumSaxonem feptemvirum certiorem faciunt, er, fuper ea re ur fententiam fuam expro-

mere dignetur, rogant. Ipfe Adolfus, Jo. Ranzovii confilium fccutus, ad regem ac

Joannem fratrem dat litcras* et ex compa&o H. Ranzovius et Andreas Barbeus eo-

dem tempore ad regem contendunt, ut de ea expeditione deliberaturo adeflent, et

ipfum in illa fententia confirmarent. Re igitur in confultationcm cjedu&a, fic illi

differebant : regie tribus unum, quod optimum faftu et e dignitate magis lua fit, eli-

gendum efle : aut enim patrui confiliis temere et contra fuam au&oritatcm initis rc-

fiftcndum efle, aut quicfccndum j aut denique in belli, quod per fe juftum exifleret,

focictatcm veniendum efle:pcriculofum efle patrui viribus jam paratis contrarias cotv

1'criberc, ac poftrcmo opponere : nam ita inteAino bello, quod conflatu facile, re-

ftinftu difficillimum fit, portam aperiri; cujus is exitus faturus fit, ut,«attritis ac coIlifTs

utriufqucVAR- LECT. • Schouveiium utiqat T.D. o. f. * gerendi P. ferendi D. o.f.

INTERPR- ‘fert di Ptim. Stkimwfrn. • Bljrckenlitr£ * Kul. ’ 1 SttjftJ.

t Bjrhrj. * Bjrutra. de Pm»tb<r~. * Bule-jj.

ToM. I. 9 A

^~Di§itized by Google

738 JAC. AU G. THUANICI013LIX. utiiufquc viribus, Dithmarli, quos armis, quae Adolfus paret, opprimi fpes fit, vireis

Henricus IL ct animos priftinos ad majora audenda, ctfinunc fortafle ab ca cogitatione alieni, ex

tanta opportunitate fumant:quod fi quicfccndum exiftimet, videndum efle, ne pa-

rum dignitati ac rerum fuatum commodo confuluiflc videatur, fi fuba&ac hujus

provinciae emolumentum ac gloriam Adolfo ibi i concedat : itaque relinqui, ut con-

jungis cum patruo opibus bellum hoc, quafiipfe ejus gerendi praecipuus ab initio

au&or fuerit, alacriter fufeiperet;quod et regi tandem pcrfuafum eft : miflufquc Jo-

annes Scftedius Bertrami trater ad Joannem Adolfi fratrem, qui cum de regis fcnren-

tia certiorem faceret, et in belli focictatcm pertraheret. Tandem iv Kal. Maias,

miflis undecunque legatis, ad*» 1 Notorpam colloquio habito, in has conditiones

conventum eft: ut ante omnia fumptus in belli apparatum fa£ti, qui ad xxc talcro-

rum cio acftimati funt, Adolfo refunderentur:quae deinde impcnfac fierent, in

commune cederent: fi Dithmarfia in potcltatcm veniret, in ni aequa!eii portiones

univerfa divideretur, ct quam quifquc acciperet forte dirimeretur. Inito foedere,

dux bello cum fummo imperio deligitur Joannes b Ranzovius, quamvis fc ob inclina-

tam aetatem ab initio excufarct : ei legatus attributus, recufanrc id oneris B. Scficdio,

Francifcus Bulovius. Bini item a principibus fingulis deliguntur, qui copiarum,

quae * convenerant, delc&um haberent ; a rege Nic. Ranzovius et c Holgerus Rolcn-

cranzius, aJoanne Otho d Tinnenfis ct Gafpat e Bocvoldius, ab Adolfo Ranzovii duo,

Nicolaus cognomento lufcus ct Paulus Joannis filius, iv legionum praefecti etiam

adhibiti * Wolfangus f Schonouvcfius, quem dixi, WillchnusS Waltcrumbius, Rci-

marus h Waldcfius, vctufquc ille militum dux Chriftophorus 1 Wrisbergius, qui

kDraccniburgcnfi proelio, quamvis advertam fortunam expertus, inclaruit. Tum,inunitis in limite locis opportunis, ct nobilitate perJudamFioniamque in armis efle

jufla, ac difpofitis ad Albis fauccis navibus militari param inftruftis, in omnem even-

tum a belli ducibus profpe&um eft; ut ct in Dithmarfiam vim facere ct impetus ex-

ternos, fi qua parte fierent, propulfarc poflent. Perferiptum infuper ad A. Oldcn-

burgicum comitem, ut, cum commode id facere potiet, xv militum cohorteis Albim

traduceret, vi campcftria, ii majora tormenta fubminiftrata, cio item foftores con-

dudi, pontefque navales comparati. Copiofus praeterea in pluteis menfeis provifus

commcarus ab Holfatiac praefedis, cjufquc fubvc&io fummo ftudio ac diligentia

procurata, quod annonae a maritimis civitatibus huic bello haud fatis aequis conve-

hendae fpes non eflet. Superabat, ut rex ad Notorpam, uti convenerat, in collo-

quium vertiret : id quo minus tam cito fieret, obftiterunt quidam, qui apud cum plu-

rimum poterant i rem periculi plenam diditanrcs, regem inermem ad hoftem arma-

tum, ita Holfatum vocabant, contendere : nam fibi de machinationibus clam contra

* regem initis abunde indiciis ac literis etiam feriptis conftarc. Horum rationibus ali-

quandiu retardatus rex, ut funt fere aures principum ad obtrectationes et calumnias

audiendas apertae, tandem abH. Ranzovio regni vicario in propofito de expeditione

fufeipienda confirmatus, cum prius, interceptis iis, de quibus dixi, literis, de menda-

cio ac calumnia conftiriflct, in viam fc dedit; ac, ne parum fccutirati privatae con-

fulerc aut fuo‘rum confilia omnino ncglcxilTc videretur, id equitibus ftipatus venit.

Adolfus contra, qui de rumufculis illis inaudiverat, ut omnem fufpicionis occalio-

nem tolleret, eodem cum n tantum vehiculis contendit. Inde, conftitutis com-

muni confilio rebus, illi diverfi abeunt : ac rex per Segebergam arcem habito itinere

1 Coldingam mJutiac oppidum, curribus, quos cantherii terni ad majorem celeritatem

trahunt, venit; i.biquc nobilitatem fere omnem, quae ex Jutia ct n Fionia ad militiam

citata

VAR. LECT- • Nnrorpiam D. f. «confluxerint P. D.o.f.

INTERPR. • Ntrrtrp * de Rani^ui- * Holger Piftncrsmts,. * deTtmttn. •BtfhooUfm. r S<b*a-

•Utfen. » Halrrrthumk. k de IV*Id*. 1 fVruier£t k de Dr*ktnlt*r£. 1 CtUiggtM. Fujnew

.

NOT. « Norrorpom. Put.

Digitized by Googjt

HISTORIARUM LIB. XXII. 739citata convenerat, cum offendifler, gratiis pro tam prompto obfcquio adis, omneis, CI013LIX.

quod eorum opera in hoc bello uti nollet, dimifir. Tum, rebus ita domi ordinatis, Henricus II.

ut a tergo pacata relinqueret omnia, luftrato ad » Segebergam exercitu, ac perfolutis

ftipendiis, b Kovum-monaftcrium venit ? ubi praetoriam alam fuam rcccnfuit, et mu-

nia ex praecipuis e c Dania atque Holfatia viris diribuit : ac xvi Kalen. Junii ad pa-

gum, cui Hohenvededo nomen, omnes fimul conveniunt. Podridic confcnticnti-

bus fuffragiis decretum, ut quinto pod die in Dithmarfiam impetus hodiliter fieret.

Interca litcrac confcdac ac tribus Tigillis firmatae, quibus bellum Dithmarfis denun-

ciabatur. lis prifearum injuriarum memoria refricabaturjquarum tamen non tam

ultionem his armis perlatui, quam in eos tanquam in fubditos rebelleis et rebel-

lione Tua vicinis incommodante» animadvertere dccreviflc fc principes tcftaban-

rur. Litcrac per hominem morti ob maleficium deftinatum, alioqui rcludan.

rem, quod a violentia agreftium Tibi timeret, tanquam per fecialem perlatae adxLvui

viros, qui A Heidae munitiflimo regionis oppido conventum habebant. Tri-

duo pod refponfum datur} quo fuperbi adeo antea populi illi, quali de belli exitu

male ominarentur, fupplicibus verbis vim deprecabantur? et, quamvis fc fubditos

Daniac regibus negarent, et antiqua cum Brcmenfibus praefui ibus pada obtenderent,

ad omne aequitatis jurifque arbitrium fe offerebant ; de cetero Deum contedati, qui

innoccntcis protegit ac principum menteis moderatur, ut eorum corda dederet, et

ab injuria inferenda averteret, aut vircis et animos fibi daret, quibus illatam propul-

fare et fe contra injuda arma tutari pollent. Accepto rcfponfo, rex et agnati xi Kal.

Jun. cadra ad Storam duvium juxta e Ocrichodorpium pagum metantur : coque or-

dine exercitus incedebar, ut pod praccurforcs, qui ex lingulis legionibus dclcdi erant,

AI auritius f Ranzovius cum equitum ala primum agmen duceret, cum fofloribusac

campcdribus tormentis ; quorum vcdigiis infidebant W. 8 Schonouvcfii et R.fc Waldcfu legiones. In medio erant rex cum praetoria ala, et agnatorum turmae

equitum egregie indrudac. Extremum agmen claudebant W. » Walterumbii et Joa-chimi k Blacenburgi legiones cum turnu equitum Theodorici 1 Hollii. His et acccf-

fere xv cohortes, dudorc Antonio comite m Oldcnburgico. Ira incedentes fub folis

occafum ad Alverodorpium pagum in Dithmarliac finibus venerunt. Primo boves

abadi, et praedae fadac ? capti praeterea ex agredibus aliquot, qui tormentis fubjcdi

funt, ut ex iis de hodium datu cognofccrctur. Tum Waltcrumbius cum legione fua

et Blaccnburgus cum equitum ala in hodicum ingredi, qui de captivis audita, an ita

fc haberent, coram oculis fpccularcntur. Tria erant omnino in tota ea regione pro-

pugnacula, ab agredibus vallo et folia munita, ad eas angudias exdruda, quibus excampcdri regione in paludrcm iter erat. Primo rex 0 Tilebrugam petit, non ita fir-

mum oppidum ? cui diffidentes agredes pretio/iora omnia fua ex eo deduda in inte-

riora abfportaverant. Heie, Joannes Ranzovius, qui vereretur ne miJirum alacritas

ac fervor in nullius momenti oppido capiendo frangeretur, ad alia in poderum feg-

nior, eo relido, audor fuit regi, ut p Hammam fitu ipfo et incolarum operibus om-nium Dithmarfiaemunitiffimum propugnaculum aggrederetur.

III. Sed podea rei difficultate revocatus pod longam et aerem difccptationem,cum dilTentircr Breda Ranzovius, er Tilebrugam tentandam efle contenderet, tan-

dem tenuit, ut 1 Mcldorpam duceretur: cujus oppugnatio quo commodius indituc-

rctur, exploratis transfugarum indicio aditibus, eodem tempore cppias Hammam etTilebrugam mittunt, ut, incenis agredibus, qua primum parte impetus fieret, et cuiprimum loco occurrendum edet, vires eorum interca didraherentur et confilia turba-rentur. Nec adus exitu caruit. Nam agredes, qui Tilebrugae metuerent, protinus

INTERPR. • Sf£ekeT£. * Niermowitr. « Dmrmerrk & Holffrm. * Httden’ Je * Seiwnuejtm " Rementt de W*Ut. ' WmIterthumb. » Bltmkcnbwrr •

dtnkwg. • Alvfrjterf. • iWhd. * lUmmt. » Meldorf.

ad« OtrhUUrp-

Httle. *dOt-

Digitized by Google

740

CI3I3LIX.

Henricus 1J

JAC. AUG. THUANIad Mcldorpanos fcribunr, ct ut opem vicinis ferant rogant j qui cccc ex fuis auxilia-

“rios fummifere ; ct ita, quantum® Tilebruganis ex eo inutiliter accclfi r, tantum 3 Mcl-* dorpanis ad fuftinendam oblidionem detradum cd. Tribus locis circumdudac co-piae ad eam obfidendam. Milii » Schonouvelius, b Waldcfius ac Waltcrumbiuscum fuis ac fodoribus, nec non Theodoricus Hollius equitum dudor, qui a parte,

quae feptentrionem fpedar, irruptionem faceret, duce viae Bciroldo* Petro tranf-

fuga. Oldcnburgicus cum Francifco d Bulovio ad partem audralcm contendit, re-

lido ad latus* Wintebergo pagoj quem Mauritius Ranzoviuscum turpu fua lubfc-

qui jubetur. Principes cum n lignis contra oppidum provedi intra tormentorumjadum condicere. Tum convcdi navales pontes et crates lx, ut, quia locus paludi-

bus impeditus edet, carum ope copiae, quae diverfis itineribus eo profcdac erant, ubi

ad locum veniflent, fefe invicem adjuvarent, ct, cum occalto pofccrct, praedo cflcnr.

Sub id tempus Scbaflianus f Erfamenus a Lubccenfibus miflus in cadra ad principes

venit, fi qua concordiae ratio iniri pollet : fcd, cum videret nihil fpei fubefie, re in-

feda, ad fuos reverfus cd. Primus pontem per nodem jacere cum indituidct Scho-nouvcllus, dum propius munitionem accedit, forte rctrogrclTo Bcrtoldo viae duce utequum, quem a tergo reliquerat, confcenderct, cum a tormentis vehementer infeda-rctur, quo eorum idus declinaret, in caecas ac profundas voragines praecipitavit i exquibus milites collo tenus cxdanrcs vix emergere poterant, ut parum abfuerit, quinvel vadis abforpti vel ab agredibus ad unum omnes trucidati fuerint. Sed maturefubveniente laborantibus Hollio agredes rcpulfi funr, inutili tamen ad pugnam pe-dite 5 qui madefadus, corruptis imbre fdoppetis, fatis habuit mortis periculum eva-lide. lpfc Schonouvefius, nimia fcdinationc periculi audor, cum omne optimiducis dmul ac fortidimi militis munus implcviflct, dum farifla ante alios drenue remgerit, ahcnco tormento trajicitur, ex quo vulnere quatriduo pod decedit. Ejus le-

gioni podea praefuit* Wrisbergius. Tum inccnlac molatrinae, cujufmodi iis locis

vento circumagi folitac admodum frequentes occurrunt : ct ab H. Ranzovio lig-

num datum, ut omnes dmul, deuti convenerat, nam omneis jam advenifle verofimile erat, impetum facerent. Dum haereret miles, ct Schonouveliani adhuc la-

borarent, Jo. Ranzovius in pedes dcfccndcns pudore atque aemulatione liios confir-

mat i difplofifquc univerds tormentis, iv cohortes luo exemplo incitatas trans fodas ad

vallum ducit, ab agredibus cum vaditate ac membrorum robore tum animorum ob-

ftinarione formidandis defenfum, quibus accedebar potentiflimum in hominum ani-

mis telum, patriae charitas ac libertatis amor. Nec mulieres officio deerant, quaeviris immidac virilia munia cxfcqucbantur * vifaquc una eo dic, quae unum ce alte-

rum militem cultro confodit. Tandem numero victi agredes vallum, quod corpo-

ribus potius quam armir tamdiu tenuerant, podremo deferunt:quo propugnatorum

corona nudato, protinus Ranzoviani irruunt, portifquc refradis, Adolfus cum iv

equitibus ct mox rex cuin praetoria ct Hcnrico Ranzovio fubfecutiis cd. Prima ir-

ruptione nulli fexui aut aerati parcitum, pafiim.fanguinc exundantibus vicis : inter-

fcdiquc ex indigenis ccccj ex regiis e ceciderunt : ct, fi quidem eodem tempore

omnes fimul impetum fcciflcnt, nec ccdarim cflet, procul dubio eundi, qui in oppido

erant, in vidoris manus veniflent. Verum ceteri locorum gnari x figna explicata ct

xx srandia tormenta fecum trahentes averfa oppidi parte clapfiiiint; quorum tamen

plcriquc, cum in Uldcnburgicos ct Mauririi Ranzovii alam, qui adventabant, inci-

diflcnt, intercepti ccc ex fuis amiferunt, acxxv machinas omnis generis, pulverifquc

tormentarii magnam vim. • Ita Mcldorpa impetu capta cd m Non. Junii. Vix in

dividenda

VA R. LECT. * TilebruRiaui» P. D. o. f. * Meldorpianit P. D. o. f.

INTERPR ‘ StbauvrJeM. ' tU H’aUe. * Trieri 4 ftnia. • Ifmdkrg. 1 Erfim. * Jfr/f-

lerge.

Digitized by Go

HISTORIARUM LIB.XXII. 741

dividenda praeda a certamine inter viliores temperatum, dum pedites periculi oden- CDI3LIX.

tatione vidoriam fuam faciunt, exdufis equitibus, qui propter loci litum equis inac- HenricusU.cdTum nulli ufui in ea expugnatione ede potuerant. Sedato utcunque tumultu, con-

ditutum, ut podridie univerlae copiae » Brunsbutelio admoverentur. Midi R. Wal-

defius cum cohorte et b Blaccnburgus cum ala equitum, qui, longo per Holfatiam

circuitu fallo, fe ad Nic. Ranzovium jam Albis ripas tenentem adjungerent, et

agredeis, ne fuppetias ferrent, impedirent. Ipfe Jo. c Ranzovius locum a fronte ag-

gredi ftatuit, cum d Wrisbergio ct e Waltcrumbio, Mauritio item Ranzovio, ulterius

fecundum f Albim vn Eid. Junii provc&us loco fabulofo ac folido, quo copiae citra

periculum tranfvadari pollent:quoanimadverfo, agrefles, relidis munitionibus, fu-

gam arripiunt ; cacfiquc ex iis eo die ab infequentibus Ranzovianis circiter cccc

:

fignum 1 captum : recepta et pleraque plaudra commeatu onuda, quae illi fuperiori-

bus diebus interceperant. Mox Ranzovius cum legione Oldenburgica Brunsburc-

lium occupat paene defertum : nam agredes in regionis interiora aufugerant. Midi

deinde Blacenburgi legatus et M. Ranzovius cum deleda ccc equitum turma, qui fu-

gienteis adequerentur 5 ex quibus cccc circiter remanferant cum focminarum ac pue-

rorum imbelli turba, qui c via ad tuguria fua fe receperant, caquc, loco condit palude

et uliginofis aquis undique circumfufo, duitis fodis et tumultuariis exdrudis operibus,

carris item jundis, centonibus, ftraguiis, culcitris ac materia obvia, quam fors obtu-

lerat, muniverant, intraque ea vitam ac libertatem defendere parabant : verum, ubi

fe omni ex parte quali indagine claufos viderunt, abjedis armis, line certamine vilio-

ris arbitrio fe pcrmiferc. Cum deliberaretur, quid de extrema commeritis agendum

edet, Breda Ranzovius aultor fuit, ut iis vita condonaretur, crudele diditans inermem

turbam ac dedititios trucidare : cui fententiae et rex accedit. Itaque promifeua mul-

titudo cum liberis ac conjugibus acervarim navibus impolita ultra Albim, juramento

prius accepto, deportati funt:primores in Holfatiam midi, et per diverfas arces cudo-

diac traditi, atque ad exitum belli fervati funt. Rurfus aliquam moram in cadris at-

tulit renovata de praeda contentio: qua compofita, ne deinceps hujufmodi perni-

ciofae altercationes inciderent, praefclti militum decurionibus denuncianr, praedam

ejus fore, qui illam ex hode cepidcr, ea conditione, ut non prius ad praedam difeurre-

xctur, quam hodis omnino proHigatus edet. Dein in concilio placuit, ut 8 Tilebrugam

exercitus duceretur : negotiumque datum Oldcnburgico, ut cum Mauritio Ranzo-

vio h Meldorpa in cadra regia contenderer, er in itinere •Hemmigidadium aggredi

fe velle fimularet, quo loco recenti adhuc hominum memoria Joannes Daniac rex a

Dithmarlis caefus fuerat:quo fiebat, ut facile libi perfuaderet Ranzovius, agredeis

credituros de eo capiendo regios ferio cogitare, ut antiquam injuriam ulcifccrcntur,

et cladem inibi acceptam expiarent. Ita Tilebruga nullo negotio capta, quippe quae

a paucis tenebatur : nam, fama de Hemmigidadio fparfa, praefidiarii fere omnes eo

conduxerant. Inde progrcdiis Ranzovius, caelis in itinere aliquot agredibus et oc-

cupato amniculo, qui k Heidam et Tilebrugam interjacet, copias omneis traducit

:

quo fallo, cum Heidam praefidio vacuam crederet, jam de hofpitiis didribuendis age-

batur: pracmifli tamen Jacobus Blaccnburgus et Afcanius^ollius volonum equi-

tum dudores, qui propius adequitantes ex obviis mulieribus viros in urbe ede intclli-

gunt : moxque eminus iv ligna agredium confpiciuntur, qui eo audacius in regios

invedi funt, tormentis etiam fecum addudis, quod ab exploratoribus decepti certo

fibi pcrfuaferant, cc tantum nec amplius equites ex Holfatis adventare : nec fraudem

primo occurfu agnofccrc potuerunt, quippe cum regii pod collem laterent. Itaque

temere

INTERPR. • Brunsbutttl. * * HWlkr[f . « Wahtrtbuml. ' TEOt.« Titlkrmtk. k MtUtrf. * HemintfitJ. * Heiden. ' HtUe.

Tom. I. 9 B

Digitized by Google

742C13I3LIX.

Henricus II.

JAC. AUG. THUANItemere congrcffi funduntur. Rex ipfc cum praetoria fecundum collem, ad cuju*

laevam palus fubjcda erat, progreditur} redaque ad cum locum tendit, ubi tormenta

ab agreftibus depolita fuerant. Latera ejus tegebant Joannes et Adolfus patrui.

Joachimus autem Blaccnburgus, capto retrorlum fpatio, Adolfi turmas oblique

circumvcdus inter oppidum et praetorianos fc medium oppofucrar, ira ut aditus in

urbem oppidanis intercluderetur. Igitur fere omnes trucidati : e circiter in paludem

fc praecipiteis dedere, et locorum peritia dapfi funt j non fine Holfatorum damno.

Nam Joannes et Nic. « » Trucii Dani praecipuo loco viri graviter vulnerati } Ericui

b Podcsbuchius et Andreas c Frifius interfedi funt, fcloppctariorum culpa fegniter

rem gerentium, et, dum palantcis agrefteis avidius infequuntur, difplolis in regiam

turmam imprudenter idibus. Vix finitum erat certamen, cum nova fcagreftium figna

in confpedum dant} quos ut Ranzovius ad proelium eliceret, poli colicis, tres om-

nino oppido imminent, equites collocat, diuquc fuos continuit, ut fpatium effun-

dendi fc oppidanis erumpentibus daret : demum impetus a peditatu fimul et equitatu

factus, equite ad laevam oppidum practcrvcdo, ut hoflcm intercluderet. Heic

agreftes, quamvis fe circumventos viderent, minime animum defpondcnt } fcd in

prato aggere et foda vallato conglobati fortiter et impigre pugnam capeffunt, regiot

que irruente is contis ac faridis repellunt, uni ex iis adempto ligno. Cundanteis fuos

ubi videt Adolfus, cum paucis, quos ad corporis cudodiam penes fc habebar, advo-

lat j et, manu prehenfis figniferis, ut ora in hoftem vertant, admonet : non aliam

dedecoris effugiendi aut falutis expediendae viam fuperefle: fegniries ipforum quanto

exercitui nuper conftitcrit, feire omneis ; cujus fi memoriam obiircrari et egregio

facinore gloriam ac patriae pacem quaerere principumquc fuorum eadem opera gra-

tiam demereri velint, in manibus eorum pofitum ciTc : tantum audeant i er memi-nerint libi rem effe cum agreftibus, quos viciflc non tam laudi quam ab iis vinci ig-

nominiae vertat. Quibus verbis cum parum fuos permoveri cerneret, ipfe ultro ante

alios, ut faltem cos exemplo incitaret, procurrit, ac militem forte obvium trajicit,

qui vulnere nequaquam tardatus in Adolfum jam praetervedum contum ferratum

intorquet, et in dorfo fupra coxendicem graviter vulnerat : nam Adolfi corpus, armis

propter immodicum acftum exutis, ad idus patebar. Ille ftatim trijugo currui impo-

litus abfportatur. Eo cafu miles, qui neque periculo proprio aut dedecoris metu

nec fortiflimi principis ultro fegnitiem increpantis vocibus permoveri potuerat, exa-

cerbatus animos fumit } et, quamvis dici acftu ac labore viae fcfliis, cui faciendae

nodi diem continuaverat, denuo irruit, vallumquc perrumpit. Agreftes, qui ab

ipfis inrcrfcdi non funt, aut trans aggerem praecipitaverunt, aut in equites inciderunt,-

ita ut pauci eo dic clapfi finr. Dum pugnatur, equites praedae avidi mala fide in op-

pidum fere praefidio vacuum penetrant } verum cum damno repelluntur, defiderato

g d Marco Romanavio. Superveniente mox M. Ranzovio, quem ad c Hcmmigifta-

dium ivifle diximus, agreftes, qui hadenus reftiterant, jam falute dcfpcrata, pars re-

giis permifti vim fecerunt, donec a Ranzoviano equitatu excepti fere omnes deleti

funt. ccc cacfi. Sed in eo certamine Theodoricus f Hollius lcthali vulnere con-

fotus cft. Rurfus qui ex clade fupcrfucrant agreftes, in angulum fitu firmum fub

vcfpcram collcdi, fc ad fuftinendam regiorum vim comparant:quibus equitatus op-

ponitur. Ranzovius vero vir impiger, ne fpatium colligendi fc et animos confir-

mandi hoftibus daret, quamvis reclamantibus plcrifquc, copias et tormenta Heidac

admovet. Heic rurfus atrox pugna committitur, quae non nifi conflagrante oppido

et cum oppido occifis aut igne abfumptis propugnatoribus defiit. Capto oppido,

quod illuftri regionis emporio ac fenatu, ad haec, aedificiorum ftrudura tora

Dithmarfia

VAR. LECT. •Troxii P D. o. f.e Marcardo Ramovio P.D.o.f d.

INTERPR- * Truxtu. b TUtshmb. «Fritu». i Mtrqaard Rmta-w. * f Helle.

j

.

HISTORIARUM LIB. XXII. 743J Dithmarfia celeberrimum erat, poftquam miles cervifia ac mulfo inibi reperto fc ali- CDIOLIX.quantum refecit, regredi a Ranzovio jubetur, et ad tormenta fe recipere. Is fiquidem TienricusTTverebatur, ne homines praeficae audaciae, qui fufque deque haberent utrum ae-

quo an iniquo loco pugnarent, defpcrationc ada&i noftu incautos atque ut in vi&oria

fecuros aggrederentur. Itaque diligenter ftationes difpofitac, ne quid inopinati,

quod tantae vitforiae, tribus eodem dic confertis proeliis infignis, laetitiam contur-

bare pollet, ex negligentia fuborirctur. Ex agreftibus iiicio numerati funt, qui ea

die occubuerunt;praeter faucios et eos qui per nodem reprando cvafcrc. Ex re-

giis fere ccc } et in iis clari nominis Georgius b Aleueltius, Adolfi praetoriae alae vex-

illifer, qui glande per lumbos trajedus ex eo vulnere 'Rendcsburg i nonopoft dic

deccffit. Pleriquc ex proceribus fauciati. Inde d Hammam promota caftra j in

quae revedus Adolfus adhuc dubia valetudine, quem rex humaniffime invifit.

IV. Superata campeftri Dithmarfia, fupcrcrat paluftris, ae Marllandiadidaj

in quam, ut aditu impeditiorem, quos mars reliquos fecerat, ad haec imbellis fexus,

fenes, pueri, foeminac cum pretioliorc fupellcdilc fc receperant, de fumma peri-

clitaturi. Dum de invadendae illius ratione deliberatur, faccrdotes duo legati

ad principes in caftra veniunt, bacillum album uterque manu gcftantcs, et cpiftolam

fupplicem bacillo affixam, fed apertam et nullo figillo obfignatam, cum inferiptione,

qua Danos principes Dithmarfiac principes agnofccbant;quod, ne juri fuo ac liber-

tati praejudicium facerent, nonfolumhuc ufquc minime ipfis tribuerant, fed etiam

audader impugnaverant. Mandatorum haec fumma erat 1 ut dignarentur principes

legatos fuos audire, et per illos iis idonee cavere, quos de pace ac deditionis con-

ditionibus aduros miduri fint, ut libere ac tuto ire ac redire liceat. Potcftas

fada Joanni Ranzovio fummo belli duci, ut principum nomine Dithmarfts diplo-

mate commeatus ultro praebito caveret. Secundum haec triduo poft v ex xlviii

viris fuppliccs in caftra ad principes xvn Kal. * Junii veniunt, qui, falvis fuorum cor-

poribus ac bonis, imperata fe faduros oftenderunt. Diu in concilio agitatum fuit de

conditionibus : cui Adolfus, quamvis non bene adhuc confirmata valetudine, inter-

fuit : coque fadum, ut minus liberae edent initio confiliariorum fcntcnriae; quippe

qui irritatum cum de gente penitus exfeindenda cogitare crederent. Dum dubitant»

ipfc primus praeter adftantium opinionem praeivit j et ut negotium humaniore via

componeretur fibi placere declaravit. Itaque conditiones in hunc modum tandem

perferiptae : ut Dithmarfi ante omnia debitae fidei fponftone ac jurisjurandi religio-

ne fe principibus aliorum inftar obftringcrcnt : vexilla praetoria, olim Joanni Daniae

regi ac Fridcrico f Holfatiac duci regis fratri *, et quidquid ex caftrenft ac pre-

tiofa omni fupcIlcAilc apud ipfos reliquum fit,bona fide reftituant : fumptus belli, qui

ad io e aureorum cid excurrunt, rependant : omne merum ac miftum imperium, ter-

ritorium item jus ac dominium, venationes ac pifcationes atque cjufmodi jura in uni-

verfa Dithmarfia penes principes remaneant: principibus jus fit treis arces ac muni-

tiones, quibus locis velint, in Dithmarfia ope et operibus incolarum aedificare j

quarum praefidiariis alendis ac locis tuendis agreftes tantum agri, prati, pafcuorumac

nemorum conferant, quantum opus erit ; ac de more geatis operas faciant et angarias

pracftcnt: cetera omnia propugnacula diruantur ac folo aequentur:quidquid tor-

mentorum ac machinarum bellicarum habebunt Dithmarfi, armamenta item omnia

et arma tam fingulorum quam publici ufusin unum locum comportata principibus

tradant : ex agris et pafcuis tantum quotannis principibus pendant, quantum in ufum

belli nunc accipiunt : imperialia ac pontificia et aliorum cujufcunquc ordinis ac dig-

nitatis principum diplomata, quae in potcftatc habent, bona fide, facramento inter-

pofito,

VAR. LECT. » Marflaodi* di&a dtfunt P.D. o.f.d.

INTER P R. * Ditbmtrjin. b ab Altvtlt. ' JtemLburg. * Hamme. * Mar/UxJ ‘ Helfitin.

N OT. * Julii Pia. * Suffi't ablata.

Digitized by Google

744 J*AC. AUG. THUANICIDIDLIX. pofico, exhibeant

;quaeque non exhibita fuerint, eorum figilla ac litcras inducant,

Hknkicus 11. irritaque et invalida per feripturam faciant: jurifdidio in provincia a principibus

confliruatur, a qua ad ipfos fit provocatio : cxadioqfs, tributa precaria, penfiones,

fient aliiHolfatiac et Stormariac incolae, praedare teneantur : foederibus quibufcun-

queeum quibufv is contradis rcnuncicnt, nec alia porro ineant:poflrcmo fuppliccs

folemni ritu principibus fe fidant, et culpam confcdi veniam cxpodulcnt, appcnfifi-

que ad litcras figillis fidem obligent : donec eae impicantur conditiones, vm ex

XLvm viris, ac xvi praeterea ex gente praecipuos dent oblides. Ita rcmifil legati, et

a Fr. 4 Bulovio atque H. b Ranzovio in pacatum deduci funt. Triduo pod, tantum

temporis fupplicibus ad deliberandum conccflum fuerat, legati redeunt ; et porredo

ad lingula capita rcfponfo conditiones fere univerfas accipere fe paratos odendunt

:

ceterum, de belli fumptibus fatisfaccrc, in fua potefiare non ede: proinde orant, ut

egedatis fuae ac calamitatum eo bello acceptarum ratio habeatur. Excufanr item,

quod de praefidiariis alendis et arcibus fuo rumptu exdruendis additum cd, quodque

de praedatione ex agris exigatur. Obfccranr, ut eadem libertate, qua 1 c Frifii,

d Crempermarfi et Wildermarfi ipfis fubditi gaudeant, potiri fibi liceat ; et ab operis

faciendis et angariarum onere, ficut illi, immunes fint. Podremo, quod ad jurifdidi-

onem, petunt, ut cum bona principum gratia fenatus* Eiderdadii collocetur, qui ex

jure feripto liteis dirimat, et jus dicat, falva ad ipfos provocatione. Pod aliquot die-

rum difccptationcm, mitigatis ex procerum fententia ac praecipueJoann is Ranzovii,

qui fummaerci per principum abfentiam praepofitus fuerat, conditionibus, tandempax fada: dicfquc dida ad xi Kalend. Quintii, qua quidquid armamentorum belli'

cique apparatus reliquum erat traderent, et fupplices culpam fibi condonari peterent.

Id eo modo adum. Principes Joannes et Adolfus, nam rex aberat, campo patenti

cum confiliariis locum medium occupabant. Hos circum Dithmarfi capite nudo et

in genua procumbentes jacebant ; inter quos, qui arma ferre pollent, vix ivcid nu-

merabantur, ex fuperiore clade fuperdites j quibus equitatus er univerfus exercitus

circumfundebatur ; ut plcriquc ex agredibus Ipcdaculo eo territi paratam fibi lanie-

nam crederent. Venia fuppliciter petita, fignis, armis, tormentis, quae c omninoerant, et mox Mcldorpam afportata, atque inter principes, uti convenerat, divifa

funt, traditis : obfides etiam xxiv dati;quibus, ut f Rendesburgi fe fiderent, impe-

ratum fuit. Plcrifque, quo fe adverfus militum licentiam tueri pollent, etiam vilio-

ris permidu frameae et hadac rediturae. Tum divifac pededres copiae, quae praedae

inhiare videbantur, et in Holfatiam fparfim ablegatae, tormentis ademptis, ne quid

fimul jundac numero audaciores molirentur. Ita bellum, fpccic, fi memoria prifici

temporis repetatur, ingens, intra unius fere menfis fpatium felicitate fummaac cele-

ritate confedum cd, quod tanto tempore olim Holfariac principibus ac Daniac etiam

regibus detrimentofum fuerat, pro patriae libertate gnaviter fe initio defendentibus

Dithmarfis; qua podea infolenter abufiilli, et fuperbia nimia caeci multa proterve,

multa contumcliofc in Deum ac vicinos perpetravere:quibus concitata Dei, quem

adeo propitium hadenus experti fuerant, ira, et audis hodium viribus, potentiam

majorum virtute quaefitam fecordi ferocitate momento amifcrc. Pada deinde inter

cos ac principes inita Ferdinandus infequenti anno rata habuit, et audoritate Cacfa-

rca firmavit.

V. C u M in eo datu res toto orbe edTent, initioarmi magna Romae mutatio fada

cd, alienato pontificis a fuis animo; quorum jampridem imperium omnibus invi-

fum, podremo ipfi etiam patruo odiofum ede coepit. Ii fiquidctn elati animi et

injuriae impatienti feni audores belli, pontificiae fcdi et toti adeo 8 Latio calamitofi,

fuere

:

1NTERPR. * Bule-io. “ Rtnzrv. ‘ Priru*t ou Vnfi Frieten. * Crrmftrmarfeb & tnifitr-

merjib. * Eyderfiedt r Rendsbari. * Camye^na di Rema

NOT. 1Frififj Eft et provincia didi Frifu ultra Albini in Danii, vulgo Strsndt Vrttixn. Fut. L.

Digitized by Googjc

HISTORIARUM LIB. XXII.

fuere : ex cujus occafione multa avare, multa intemperanter et contumcliofe afta,

inconfulto et infeio pontifice, qui exhanfto aerario gravia et extraordinaria tributa"

indicere iis infiigantibus et exigere coa&us cft. Montes quippe, ita vulgo vocant,

iv inftituti : n in novennium perpetuae folutionis bellidibus ufuris } alter fpiritus fani

xenodochio, alter Thoma » Marino Gcnucnfi fidcjulforibus: totidem 1 non perpetui ;

unus ex b Pcrufiae et Umbriae vectigalibus, alter ex reditibus aluminum quae apude Tolfam coquuntur. Scfquiccntcfimam item bonorum aeflimatorum, et duas de-

cimas omnium ditionis ecclcfiafticac laccrdotiorum imperavit. Et, ne quid inta&um

relinqueretur, officia eorum, qui jus dicunt in caufis capitalibus, et alia venalia pro-

pofuir, mcnftrua omnium officiorum penfionc in fifcum redaCta, et addiCta rcligiofo-

rum ordinum ad terrea munimenta, quae pafiiin ob belli ncccflitatcm conftrucban-

tur, opera. Tandem, pace cum Philippo faCta, cum, fedato mentis ira atque ultione

ardentis impetu, ad fc rcdiifict pontifex, ab Hicrcniia quodam, ex illorum faccrdotum

fodalitio, qui ab ipfo Theatini vocabantur, monitus, Carafas et cardinalem in pri-

mis, eo ignaro, plurima perperam agere, ex eo attentior ad civilem adminiftrationcm

effe coepit, et diligentius in fuorum mores inquirere. Accidit er fub id tempus, ut

Coimus plcrofquc tam facris initiatos quam folutac conditionis reos per cufiodias ha-

beret, qui fc fori facri exceptione tuebantur. Itaque ille, ut faluti publicae, quae

impunitis criminibus periclitatur, prolpiccrct, et eadem via diuturni carccris invidia

fc exoneraret, faepius ante cum pontifice egerat, ut virum gravitate ac probitate con-

fpicuum delegaret, qui de reorum caufis cognofccret. Offendebatur praeterea Cof-

mus Carafarum infolentia, qui, non contenti in proprio, hoccfi, in pontificio terri-

torio cunfta pro libidine agere, etiam per omnem Iraliam atque in Etruria praecipue

xenodochiis, coenobiis ac facris perfonis gravia tributa privata auttoritate impera-

bant. Ob id d Bonjano Bonfiliacio oratori fuo negotium dederat, ut ea de re quere-

lam apud pontificem infiitucrct : fcd, quo minus ille ad colloquium admitteretur, fe-

dulo hucufquc effecerant Carafac:quo facium efi, ut Colinus per litcras id lentave-

rit ; quae a cardinali Vitellio, Carafarum faftum et infolentiam exofo, pontifici red-

ditae funt. Quibus Icftis, morofus fenex praecedentium monitorum memor fta-

tim Hicrcmiam evocat ; et, ut ex Vitellio Carafarum confiliorum gnaro plenius remintclligat et ad fc referat, jubet. Id vero hominis imperiofi et dignitatis pontificiae

fupra modum retinentis animum fumme exulceravit, quod cardinalis Carafa 'Paliani,

quod ipfc omnino retinere in animo habebat, ob idque, ut 1Jo. Baptifiac r Carbonis

cognati fidei ac cufiodiac committeretur, confcnfcrar, conipcnlationem a Philippo

fratrem accepturum promiferat ; caquc de re, fc infeio, cum Albano convenerat.

Itaque, depolito ftarim omni privatae charitatis affcftu, cardinalem ex Vaticano, in

quo habitabat, difccdcrc jubet j et ne in confpcftum fuum veniat gravifiima inter-

minatione dcnunciat. Tum frequenti patrum fenaru, qui vi Kal. Febr. celebratus

cfl, cum a rerum cura et * Bononiae legatione fummovit. Paliani duci ecclcfiafiici

exercitus imperium abrogavit, adempta etiam triremium pracfcclura. Marchioncm*» Montis-bclli denique palatii Vaticani cullodia privavit } in eorum licentiam vehe-

menti adeo oratione invc&us, ut cardinalcis quofdam animum ejus commotum fedare

atque illos cxcufarc conantcis compofito ad feveriratem vultu graviter increpuerit

-

et, ad Ramitium Farnefium cardinalem, qui aderat, convcrfo Termone, confultius

fa&urum fuifle avum ipfius dixerit, ft fuo exemplo proprias charitates pafiorali mu-neri pofthabuiflct, ac fevera in patrem ejus animadverfione inftituta fcclcra ipfius et

abominandasINTER PR. * Murini. k Perugis & Is Ramsgns. ' Toifs. * Bongianui Bnanfgliszzi. Jc croy

qu'il fauc Gisnfigliszzi. • Fslisno. 1 Carbasa. * balagas. ' Mamta-bell».

NOT. 1 Lege ftrtftai cum ctnttfimat faluti»- fumpnis. Fut.

se, unui ex Sic Onuphrius, unae locus de- * Ddc Jo. Bspriflst

:

lege Bernjrdmj Fut.

Tom. I. 9 C

745CPI3LIX.

HenricusII.

Digiti-zed by Google

74-6

C131QL1X.

HlNRICUS II.

JAC AUG. THUANIabominandas libidines, quarum horrore orbis univerfus fremebat, impunitas non fi-

1

videt. Igitur, adulatorias cardinalium pro Carafis deprccantium voces avcrfatus,

longe acerbiora, nili quamprimum omnes urbe excederent, minatur : ct cardinalem

quidem Lavinium, * Paliani ducem « Galcfium nuper ab ipfo a Julio* Roboreo

emptum cadcllum, c Montis*bc!limarchioncmin f Umbriam, omni audoritarc exu-

tos, relegavit , ct, cunctis iis, quibus ipfi aliquos magidratus ct munia publica manda-

ram, dignitate ac loco pullis, quibufdam etiam in carcerem conjcdis, novos in eo-

rum locum fuffccit. Portoria item quaedam ac nova vectigalia, quafi fc ignaro in-

dida, abolevit : ct urbis ac palatii cudodiam Camillo B Urlino Nomentano commen-

davit ; in cujus mox demortui locum Antonium Urfinum Gravinae ducis fratrem

fublegit, triremium praefedura Flaminio Urlino h Stabiae commilfa. Collegium

demum xx cardinalium ct minorum aliquot officialium Palatinorum condituir, qui

publica audientia lcmcl per lingulas hebdomadas inftituta lecum omneis pontificiae

ditionis controvcrlias cognofccrcnr, aequitatis ac juditiac his omnibus fadis aifcdata

opinione, ct omnium praeteritarum rerum culpa in fuosderivara. Cum vero prop-

ter adverfam valetudinem afiiduus intcrclfcnon polfct, 'Trancnfcm, 'Spoletinum

ac k Confiliarium eardinalcis delegit, qui fuam vicem fungerentur, ct caulas lumma

ac regia plane potedate cognofcercnt. Edidum etiam propofuit, qui magiiiratuum

ac praefedorum injuriadamni aliquid fraudifvc pafli fuilfcnt, iis fc ex aequo jus *cd-

dirurum. Tum a curis belli vacuus totum fe Inquifitionis muncti, quod fandtflt:

mum vocabat, mancipavit; quam in omneis fevere admodum exercuit. Huic ut

praeclfet, Michaelcm > Gificrium Alexandrinum nuper a fc in cardinalium collegium

cooptatum fumma auderirate ac morum afperitatc virum delegit : ct in hoc tribunali

non haerefeos folum, lcd aliquot etiam crimina, quae aliorum judicum fententiis

definiri folcbant, agitari voluit. Podea cdido cavit, ut monadicam ac rcligiofam

vitam fcmel profeffi omnes in monalteria, ex quibus quacunque de caufa exiiflent,

nulla cxcufatione admifla, redirent , qui non obtemperarent, fatcllitum cullodiis

adhibitis, tota pontificia ditione partem in carceres, alios in triremeis conjecit;qua

in re tanta feveritate ufus cd, ut, cum nullae exceptiones aut praeferiptiones admitte-

rentur, pleriquc folum mutare coadi fint, quibus Venetiae opportunum ac tutum ad

tempus perfugium fuere. Urbis etiam penuriam magno pietatis exemplo levavit, tri-

tici robro, quod menfurae genus cd, odonis auteis empto, et egenae plebi quinis

divendito :qua libcralitatc l aureorum cid abfumpfit.

VI. Eodem tempore et hacc memoria digna ab eo ada. In aliquot Indiarum

oppidis, quae » Lulitaniae regi parent, fedeis cpifcopaleis condituit ; Malacae, ct

» Cochini :0 Goenfcm vero ab archicpifcopi ’ Olifiiponenfis obedientia ob locorum

longinquitatem exemit ; ct metropoliranam eam fecit, credis novis cpilcopis. Idem

ab eodem in ’ Belgio fadum, pluribus in co indituris novis fcdibus, ct antiquis a Gal-

lica jurifdidionc avulfis, magno nominis Francici dedecore ac jadura : quod a plc-

rifquc improbae cardinalis Lotharingi ' Remorum archicpifcopi praevaricationi tri-

butum cd i qui tacitum foedus nuper cum Hifpano initum hac connivcntia quafi ob-

fignavetit. Quanquam Lotharingi culpam cxcufat quodammodo, quodeadem pon-

tificis gratia contra Imperii ac Germaniae majedatem perinde ufus cd Philippus.

Nam ut 5 Camcracenfis,r Tornaccnfis ct Atrcbatcnfis diocccfcs jurifdidioni Rc-

mcnli exemptae funt, ita eae > Colonicnfis, » Ofnabrugcnfis, * Monadcricnfis ct Pa-

tcrbornenfisdioeccfeum partes, quae in Philippi ditione erant, ab illis avulfac funt,

ct fcdibus nuper in Belgio ordinatis attributae. Rei colot quaefitus, quod rarae in

ea

INTFRPR ‘LrJnit. 1 ' Gskft. • JtlU gturrr. • Mmtt-irll.. ’ U Xcm.p.,

. 'J.SuM.. 1 <ti Spclcto Ctafc&rf. CfojfcrfM B-fi.,

&L.rIriAkxmUri. - r-rl.pl. Cki». •* r d, bh» > R'mr,.

i, cmnir-j. < & Arr.r. ' Cclcpr. O/Uraf. • M-nfi-r& PaXrrhrn..

Digilized by Goc

HISTORIARUM LIB.XXII.

ca regione epifeoporum fedes ab initio edent, tunc infrequenti, nunc vero oppi-

dorum et hominum numero florentiflima ; cui proinde ad tantam mcllcm colligen-

dam operariis pluribus opus fit. Itaque • Mcchliniam, b Antuerpiam, ' Harlcmum,

d Davcntricum, «Lcovardiam, r Grocningam, sMildcburgum, h Silvam-ducis, ‘Na-

murcum, * Audomari-fanum, k Ipras, ^andavum, m Brugas, florentiflima Atuatico-

rum, Batavorum, Frifiorum, Mattiacorum, Plcumofiorum et Morinorum oppida,

n Camcraccnfi, 0 Trajc&cnfi, r Tornacenfi, q Leodiccnfi et Tarvcnncnfi cpilcopis

olim fubjcfta, a fua quodque eorum diocccfi ac provincia exemit j et epifeoporum

fedeis in illis ordinavit. Treis item mctropolitanas ex iis conftituit, Mcchliniam,

Camcracum etTrajcfrum j quibus reliquas cpifcopalcis fedeis fubefle voluit:quod

lccus poftea a Belgis acceptum, qui non ob dignitatem aut regionis utilitatem a pon-

tifice eam novorum epifeoporum creationem fafram interpretabantur, fcd ut durum

fervitutis atque adeo Inquifitionis jugum per illos vcluti infpc&orcs liberis cervicibus

imponeretur. Et vero diploma pontificium hanc etiam caufam praeferebat;quod,

cum Belgium omni fere parte cinttum fit ctquafi obfeflum a fchifmaticis populis,

propter afliduas fcftariorum infidias, dolos, fraudeis et pravas doflrinas catholica

illic fides et animarum falus fummopere periclitaretur. Ea re maxime inter alias ad-

duftum Philippum confiat, ut tantopere ad pacem inclinaret, quod pcrfuafum illi

eflet a fuis, fi diutius bellum traheretur, fore, ut paulatim per licentiam, quae femper

major, bello ardente, cfie folct, ncglcOa civili adminiftrationc, ex Germanorum, qui

neccflarii auxiliares erant, alfidua ac frequenti conjunftionc fefrarum contagia inter

Belgas ferperent. Quod poftea Hcnricus Gulielmo ‘Naflovio Araufionis principi,

cum ad ipfum legatus veniflet, imprudenter inter venandum aperuit ; hoc addito, pro-

pofitum Philippo efle, pacatis rebus, fc&as in Belgio pullulantcis omnino extirpare,

et arma deinde nobifeum, fi pollet, conjunfra laudabiliori conatu in fenarios venere.

Quod idem jam tum Belgis ab Araufioncnfi detefrum occafioncm dedit, ut commu-

nicatis confilUs fc contra fuperbumHifpanorum dominatum munirent, et infolcntia

poftulata, de quibus poftea dicemus, Philippo in Hifpaniam abeunti proponerent. Id

vero ex compafro cardinalis Lotharingi et Antonii PcrrcnotifAtrebatum epifeopi in-

ftigationc * agi hinc inde pleriquc interpretabantur : nam eo pertinere cdifta fupe-

riori anno a rege in fenatu promulgata, et conventum « Mercurialem hoc anno ha-

bitum, Galliae ac regifuneftum; ut nimirum religionistuendae praetextu Gallorum

libertas opprimeretur, et in Belgio, amotis hoc colore a rerum gubernaculis provin-

ciae proceribustambene de fuo principe meritis, Hifpanorum potentia conflitucretur.

VII. Ita certis de pace mox tranfigenda regibus, praeter controverfiam dp

Caleto, quae tamen Mariae morte quafi compofita videbatur, fuperabat aliud,

quod utriufquc principis animos diverfa ratione anxios tenebat ; de ® 1 Divoduri vide-

licet, u Viroduni ac Tulli imperialium civitatum hoc ultimo bello a noftris captarum

reftitutione futura contentio. Nam ad Philippi exiftimationem ac fccuriratcm per-

tinebat, quo de Imperii principum atqueordinum dignitate lolicitum fc approbaret,

controverfiam de iis movere; et noftrosdc illis retinendis pertinaciter pugnaturos

apparebat. Neque tamen tam Philippi, cui aliunde honorificis et opimis conditio-

nibus conlultum erat, de civitatibus reftituendis contendere, quam Gallorum eas re-

tinere intererat. Itaque utrinque ad Imperii comitia mittuntur legati ; a rege r Bor-

dillonius et Carolus * Marillacus archicpifcopus Viennenfis ; a Philippo Y Barbanfo-

nusVAR. LECT. • hinc inde agebatur. Nam demum anno habitus fimeftus P.

eo pertinebant et conventus Mercuriali* hoc * Divioduri P. D. o.

INTERPR. • Mahnei b Amvert. « Harltm. * Deveater. • Leeirviarde. 1 Greninrue.

• Middieburg. " Boit-le-dae.1 Namur. » 5». Omer. k Tpres. 1 Gaad. "

firv.fr/. • dr Cambraj.

• Utrecbt. r Tournat. * LiegedrTereuettne. • de Naffau, trime dOfonfe. 1 Artat. ' U Meuarialr.

' Meti. 0 Vtrdmm Q- Ttul. ' de lioerdiilen. * de Msti/Lc, arikevequc de yknite. r de Barbamfo»,

comte etArrmberg.

747CPIOLIX.

Henricus II.

1

Digitized by Google

7+8C13PL1X.

hiuNR ICUS II.

JAC. AUG. THUANInus Arcmbcrgtus, officii in fpccicm caufa, ne Imperii caufam deferere videretur.

His comitiis, quae v Kal. Mart. » Auguftac Vindelicorum coepta funr, ante omniaCaroli v cxfcquiac magna pompa celebratae, laudante funus b Ludovico Madrutio

dedo epifeopo Tridentino, qui poftea in cardinalium collegium cooptatus cft. Fu-

neri interfuere praeter Imperii principes et ordines ex tora fere Europa principum ac

procerum legati. Peradis ceremoniis, colloquii Wormaticnfis de religione ada eo*

ram Imperii ordinibus publice recitata funt : ex quibus cum nulla fpes conciliationis

affulgeret, Ferdinandus Cacfar oecumenicae fynodi inftaurationcm fc procuraturum

promittit; ac, ut ejus decretis parituros fc omnes recipiant, clementi et moderata

admodum oratione depofcit. Verum, contradicentibus Saxonis feptemviri ac con-

jundorum principum legatis, et, quando per concilium pontificium nulla concor-

diae farciendae fpcscfler, PafTavienfem conventum et Augullanum de pace decretum

urgentibus, Cacfar cum in propofiro perfeveraret, illi fc quoque liberum et univer-

falc in Germania concilium non impedituros oftendunt ; dum legitime celebretur,

er non a Romano pontifice fed ab imperatore indicatur; dum pontifex in eo nontanquam praefes et judex, fed partis loco fedeat, et fc concilio fummittar, pracfuli-

bufqueac theologis jusjurandum, quo ipfi devindi finr, remittat, ut libere citra me-

tum dicere polii nt fententias ; dum pro norma judicii fit facra tcriptura ac folum ver-

bum Dei, rejedis traditionibus humanis, confuctudinibus cum Dei verbo pugnanti-

bus, et Romanae ccclcfiac confcnfu ; dum theologi, qui confefiionem Auguftanam

ampleduntur, non folum audiamur, fed in controvcrfiis decidendis fententias di-

cant ; cifquc idonee caveatur, ur non cantum fccure eo accedere pofiinr, fed liber-

tas illis decreto Auguftano concefTa citra fraudem falva manear; capita controvcrfa

non fecundum fuffragiorum numerum, ut in civilibus caufis fieri confucvit, deci-

dantur, fed juxta divini verbi regulam ac praeferiptum fanciantur ; ante omnia

Tridentinae Synodi ut vitio coadac ada eunda ac decreta refeindantur, et dentio rc-

tradentur. His conditionibus in concilium confcntirc fc paratos dcmonftrant Pro-

teftantes:quod fi a pontifice obtineri nequeat, ut religionis pax et Paflavicnfis con-

ventus decreta ferventur, fubfidiarie a Cacfarc petunt. Ille igitur, qui de concordia

his legibus farcienda dcfpcrarct, denuo, quod unum fupcrcrat, religionis pacem con-

firmat. Tum de moneta folcmnis quacftio proponitur, utjufii valoris ac ponderis

in Imperio locum habear. Decernitur etiam adverfus publicae pacis perturbatores,

ut ratio coercendae eorum audaciae in fingulis Imperii circulis ineatur. Poftea au-

ditus Gul. Furftembergii ordinis Livonici magiftri legatus Georgius c Segebergus

;

qui, deplorata Livoniae fuperiore anno a Mofeis immaniter vallatae calamitate, opem

et auxilia ab Imperii ordinibus petit, fuffraganre ei in agnati fui gratiam JoanneA 1-

berto d Mcgalopolcnfi duce. Cum jufla petere videretur, c aureorum cio decernun-

tur ad exercitum contra Mofeos pro provinciae defenfione confcribcndum:quae

fumma cum Imperii majeftatc et periculo ac temporum ncccflitate minor videretur,

Livoni priftinos fpiritus adhuc retinentes fuperbe eam neglexere, ne in tenui et exili

fubfidio fiduciam temere pofuific viderentur. Itaque ea fpc dejedi Sigifmundum

Auguftum Poloniac regem adeunt ; et, ut Livoniae defenfionem fufeipiat, falvo Im-

perii jure, rogant, pro belli fumptibus ix arces ac praefeduras pignoris loco padi,

quas poftea idc aureorum cid provinciae ordinibus redimere jus effet. Ea de re pub-

lica inftrumenta*confcda et jurisjurandi utrinque interpofiti religione firmata funr.

Tunc fufeepta a Gotardo « Kctlcro, cui dignitatem Furftembergius eodem tempore

conccffit, expeditio adverfus Mofeos cum Chriftophoro Mcgalopolcnfi: ct f Tor-

patum obfeflum, fed irrito conatu, tantumque inibi levibus proeliis certatum. Inde

g Vellinam arcem, quam Furftembergius fervatam feneduti fuac fcpofucrat, reduda

tormenta

;

INTERPR. • Augthurg. » Lmitie Mtdrtut,tvejKt deTrtnte. « Segtkng. * dt AUtkltvburg.

* Ketltr. ' Derft. * Velim.

Digitized by C

HISTORIARUM LIB. XXII. 749tormenta; quae anno fcqucnri/arcc a Mofciscapta, in hoftium potcftatcm devenere. CDDLIX.Quefti funt et in Imperii comitiis Livoni de Lubccenfibus i ac in primis Riga ac HenmcusIL* Kevalia civitates, quae commercia hadenus ab iis Revaliae exerceri (blita bNarvam

Mofeorum trandata dolebant, quod nova et inufitata navigatione Narvcnfi impor-

tatis omnis generis mercibus, commeatu, armis ac bellico apparatu Mofcoscommu-

ncis hofteis adverfus Livoniam Romani Imperii provinciam juvarent. Itaque publico

programmate prohibitum, ut armorum fic commeatus ne fubve&io ad Mofeos ulla

fieret. Quod decretum poftea ob eas, quas dicemus, caufas, abolitum cft. Auditus

et Alfonfus c Carredus a finalii in Liguribus marchio, a Finaliis i piis ob faevitiam

«ejus rebellantibus oppido cxpulfus, qui de Genucnfium injuriis apud Caefarem con-

quefturus Ratifponam venerat. Is extremo anno fuperiore a Gcnucnfibus, duce

Andrea c Lomcllino, in arce fua obfeflus fuerat, fruftra fenatum dehortante Andreaf Auria, qui arda adfinirate cum Carredis conjundus erat, jam ob fenium fuis civi-

bus dcfpicabili, et Gomcfio Figueroa Philippi oratore totam belli molem in Finalium

vcrlam tam alieno tempore aegre ferente: quippe cum metus edet, ne, dum in alieno

invadendo illi laborarent, de proprio amittendo periclitarentur. Nam nofiri paulo

ante 8 Florent ii-fanum in Corfica occupaverant ac locum firmaverant, infcfta circum

reddita navigatione j ad h Badiam vero cxftrudum propugnaculum vi ceperant,

J Calvioque imminentes brevi tota infula potituri videbantur. Tandem, cum Auria

ad vim propulfandam, ni abfiftcrcnt, fc compararet, et Figueroa Philippi nomine

apud fenatum de injuria protcftatus Confalvum k Cordubenfem SuclTac ducem moxcum exercitu venturum minaretur, Genuenfes certis conditionibus obfidionem fol-

verc. Verum hoc totum negotium fibi Cacfar (ervavit. e Legari nofiri dcin v Kal.

April. introd udi funt: et, poftquam luculenta habita oratione regis egregiam erga

Caefarem et Imperii proceres atque ordines voluntatem prolixe declararunt, ut regni

antiquum cum Imperio foedus renovaretur, et ardiore in polkrum amicitia firmare-

tur poftrcmo petiere. Ad haec Cacfar gratias oratoribus agit ; et regem Imperii prin-

cipum et ordinum aut fuam denique amicitiam nunquam defideraturum dicir, modofada didis rcfpondeant, et nuper ablatae Imperio civitates ab iplo redimantur

: quodfi fiat, non videre quid impedimento cfle pofiir, quo minus finccra amicitia inter

iplos coire pollit. Heie legati, de civitatibus quod proponatur, nihil fc in mandatis

habere rcfpondcnt ; ceterum ea de re ad regem relaturos:

petere interca, ut regis

amicitiam ipfis delatam pari benevolentia remetiantur. Ita folutum comitium, et

honorifice accepti ac dimifii legati:quibus et clam infufurratum, non potuifle Cac-

farem de reftitutione civitatum mentionem non facere ; ceterum neque ipfum prop-

tcrca neque Imperii principes et ordines a regis amicitia, etiam fi illae non reftituan-

tur, difccfluro.s. Decreta et ampliflima ad regem legatio ; cui obeundae deflinati car-

dinalis Augufianusct Chriftophorus dux Wirtcnibcrgicus.

VIII. Antejam Germania egrediar, ratio poftular, ut de famofi pracftigiato-

ris impoftura tunc temporis deteda aliquid dicam. Is fuit David Georgius, 1 Dclfis in

Batavorum infula natus ignobilibus parentibus, patre quippe ludione et matre vilis

conditionis foemina, de cetero literarum rudis, et linguarum, praeter vernaculam,

qua plura fcripfit, omnino ignarus ; fcd ingenio praefrado et tamen in fpccicm mo-derato, ut virum bonum ac candidum cum omnes crederent. Nam erat in eo pul-

chra oris ac liberalis in vultu dignitas, et totius corporis motus et ftatusct inccfliis

decens, et qui ad omnem probitatem videretur compofitus. Igitur ille pcrniciofae

fedaeVAR. LECT- * ejus, ut aiebant, P.D.o.F. April. poftquam introdu&i funt, et luculenta F.f Nunc ad noftros legatos venio; qui v Kal. D.o. f. *

INTER PR. * Krvel. * Nerva. ‘ deiCarretto. * Finale mella riviera di Ponente de Genona. ' Le-rneilwi. 1 Dona, t Sam Florento. b Ia Bafiia. • Calvj. k de Cordona, duc de Sejfa. J De/ft.

Tom. I. 9 D

Digitized by Googl

750C101QL1X.

Henricus II.

JAC AU G. THUANIfcCtaeapud dios Batavos, jam Anabaptiftarum pracftigiis praeoccupatos, auctor, cum

‘ tanquam in folo ad peltiferam (ementem excipiendam egregie praeparato mondrofac

doCtrinac virus fumma arte ac filentio fparfiflct, contradis inde ingentibus opi bu.%

veritus, fi diutius in provincia, in qua narus erat, et vcluti principatum in (cetarios

fuos ufurpaverar, moraretur, ne, quod tegi volebat, eundis innotefeeret, fcccdcndum

a patria libi cxiltimavit > et, quod praelcntia lua alii faciunt, id ablcntia tanquam ru-

tiore ad colligendas vircis ac firmandum imperium via perfecit. Itaque cum fuis

aliquot fcctariis et fplcndida admodum familia, jam proprio mutato et aflumpto

Joannis *Erukii nomine, b Bafilcam Rauracorum Kalcnd.April. anno hujus Caeculi

xl iv venit : et, cum idoneum eum locum ad pcrniciofa coniilia fua tegenda viderer,

a fenatu gravi habita oratione petit, ut fibi ob religionem profugo apud cos receptus

daretur, in quo uxorem, liberos, familiam ac fortunas ornneis tanquam in tutifiimo

portu coi locare pollet. Caufa, perfona, fermo mire inter fc conlcnticbant ; animus

in alto recedit latebat 5 anteada vita ignorabatur j patria procul erat j quae narrabat

a vero non abludcbanr, praefertim cum, quae accidiflc fibi dicerer, eadem multis aliis

quotidie accidere conflaret. Ita in civitatem recipitur vm Kal. Septembr. praedito

de more juramento \ ubific vixit, ut,*juum cultu erga magidratum, in eiveis huma-nitate, officiis erga ornneis, religionis praeterea ritus diligenter fervamio et obeundonihil reliqui faceret, id quoque effecerat, ur nemo facile finidri quidquani de eo fui-

picari pollet, et talis tantulquc a pieriique crederetur, qualis quantulquc videri volc-

bat, atque a fuis habebatur. Eadem erat ipfius ac fuorum vivendi ratio et tranquilla

domi adminidratio j in qua ut magis laterer, tria fibi perpetuo fervanda propofucrat

:

primum, ne Davidis Georgii nomen nimis in Bataviaac Frifia notum quifquam in

vulgus proderet : deinde, cujufnam in patria conditionis extitidet i quo fiebat, ut alii

cum claro genere ortum, et qui ob id celari vellet, exidimarent ; alii nobilem quen-

dam ac locupletem mercatorem ede crederent, qui terra marique per procuratores

ac inditores ncgociarctur:podremo cavebat, ne ad 1'cCtam fuam Bafiliac ac vicinis

locis quenquam pelliceret, martes mudcilafquc imitatus, quas ferunt eorum gallinis,

quorum hofpitio utuntur, parcere, hanc (altem hofpitibus fuis gratiam rcfcrcntcis,

five ut tutius habitent, five ut habeant latibula, ad quae, cum aliis nocuerint, fele

recipiant. Sic David idc fuam feCtam in Belgio et apud fuos Batavos aliilquc locis

longinquis per litcras, libros, nuncios fovere non ccflabat } ab Helvetiis abdinebat,

ne, fifccidct, aliquo indicio proderetur. In hac di(fimulationc“ vi annis placide

cxaclis, fupervenit quiddam, quod prodigiofac fedae auCtoris quietem aliquantum

turbavit, unius ex fedariis defedione, qui tam abfurda dogmata melius confultus

repudiavit, et a magidri fui fide alienum fc omnino odendir. Aedes quoque ejus in

urbe et praedia quaedam de coelo tada non folum incJinarac fortunae fcd indamis

mortis pracfagia fuere. Sed nihil illi aeque molcdum accidit, quam cum intellexit,

e Belgio venifie in urbem quendam fide perfpcda, qui civibus Bafilccnfibus Davi-

dem et ejus familiam omnem dcfcripfillct. Ex hac cogitatione in rerum fuarum

dcfpcrarioncm et ex dcfperationc in graviffimum morbum ipfc et uxor ejus incide-

runt, quae prior dcccflitj mox et uxorem vir fccuruscft vm Kal. Septembr. annolvi. Hic exitus praedigiatoris fuir, qui fc Chrido diviniorem et majorem atque adeo

immortalem finxerat, in aede B. Lconardi honorifice fcpulti > deducentibus funus

ejus filiis, filiabus, nuribus ac generis, clientibus infuper et fervis, cum magna civium

utriufquc fexus multitudine. Praecipua ejus dogmata haec fuere : doctriuam hacte-

nus per Molem, prophetas, ipfumquc Chridum cjulqucapodolos ac difcipulos pro-

mulgatam imperfeCtam ede et inutilem ad veram ac perfeCtam felicitatem confe-

quendam >fuam vero perfeCtam ede et efficacem ad hominem, qui eam fcdulo

conceperit,

VAR. LF.C.T. • xi P D.o.f.

INTERPR- * Brmtk. » Bsflt.

HISTORIARUM L I B. XXII. 751

conceperit, beandum : fc verum Chriftum ac Mefliam efle, parris dilediflimum CHIPI.IY.

filium, non ex carne, fed Spiritu fando et fpiritu Jcfu Chrifti fufeeptum; qui fpi- H en kicus II.

ritus Ckcifti, came ejus in nihilum redada, quodam in loco landis omnibus ignoto

hadenus fervatus, nunc Davidi Georgio totus cft traditus et in ejus animam infufus

:

fc cum cfi'c, qui domum Iiraclis verofquc Levi filios, cos autem intclligcbat qui

dogmata Tua ftnccra fide amplectebantur, una cum vero Dei tabernaculo fit fpi-

ritu inftauraturus, non cruce, rebus adverfis aut morte, quemadmodum alter ille

ChriftuS, qui a patre mifliis in carnem venit, ut homines vcluti pueros ac parvulos

neque dum perfedae dodrinac capaces umbratili dodrina ac (aeramentorum cere-

moniis in officio contineret, verum clementia et Spiritus fandi amore ac gratia, qui

iibi a patre fit datus. His addebar, quo majorem divinitatis opinionem fibi arrogaret,

et fc Chriflo digniorem ac pracftantiorcm probaret, omne peccatum in Patrem ac

Filium admilTiim condonari;quod autem in Spiritum landum perpetratum fuerit,

hoc cft, in Davidem Georgium, nunquam, neque in hoc neque in altero facculo, re-

mitti. Erat et hoc ipfiusdogma ad fallendos licentiae dulcedine animos ex Catabap-

tiftarum officina ingeniofe contidum : nimirum matrimonium liberum efle, coque

neminem uni mulieri obligari;proinde liberorum procreationem communem cile

debere iis, qui Davidis fpiritu renati fint. Monflro hoc exftindo, valde pcrculfi funt

animo ejus difcipuli, qui magiftrum nunquam moriturum arbitrabantur, quanquam

eorum lpcs five credulitas cos fuftentabatur, quod ab illo monente didurn ferunt,

triennio exado revidurum fc, caquc perfedurum, quae tam pTOli^is promiflis re-

fponderent. Sed pluteis ea opinio infedit, meras impofiuras effe, quaccunquc ille

fuos, dum viverer, docuerat, et de fc portremo pollicitus fuerat. Interea mutati no-

minis et adulterinae religionis, quae, Davidc vivo, inter privatos parietes delituerat,

•fama latius evagari et inter viros dodos difleminari coepit ; videlicet Joannem Bru-

kium five 4 Binningenfem, fic enim et a praediis quibuldam, quae in Rauracis coc-

meTat, cognominabatur, Davidem illum Georgium Batavum efle, pcrvcrfac fedae

audorem ac principem, qui fc regem et Chriflo majorem magna Chrifti nominis

contumelia fecerit. Reque ad (enatum delata, hoc anno quaeftio fevere habita cft

:

et iv Eid. Mart. demortui Davidis filii, generi, et quotquot erant virilis fexus, clientes

etiam et amici coram magiftratu fiftuntur. xi numero erant; qui a tribuno plebis

fimul interrogati de detundi nomine, gente ac dodrina, cum eadem, quae ille vivus

praeceperat, relpondcrcnt, fenarus feparatim eos in cuflodiam tradi mandavit : inte-

rimque icrinia ac libri omnes et chartae eorum undique conquifirac, et theologis,

qui, fi quid in iis, quod religioni adverfetur, compcriant, lenarum monerent, tradi-

tae funt} rurfufquc figillatim interrogatis reis, cum quidam ex iis variare ac titubare

viderentur, a feptemviris diligentior quaeftio haberi coepit.Tum Davidicae dodrinac

capita acadcmiac et condonatorum ob id convocatorum ccnfurac fubjcda funr vi

Kal. Maias ; qui, iis accurate ledis et expenfis, uno ore atque una voce pronunciant,

illa efle a reda fide aliena, facrofandis literis prorfus contraria, denique pcrniciofa

et contumeliola in Dei ac Jefu Chrifti majcftatcm, ac proinde a tota Chrifti repub-

lica exterminanda. Mox de captivis lata fententia; qui ccarccrc, in quo jam al-

terum menfem erant, dimifli funt his legibus : ne quas pofTefliones extra urbis moe-

nia fine lcnatus conccflii emant:

peregrinos nullos, ac ne confanguincos quidem,

ex Belgio hofpitio accipiant, fed ad publica divcrforia remittant : Davidicos omneis

libros, five typis cxcufos five manu feriptos, quos apud fc habenr, mox domum rc-

verfi in curiam ferant 5 librumque nullum lingua Batavica feriptum legant habeant-

ve : liberos fuos nulli nifi Bafilccnfi fcholac erudiendos rradanr : muldam pecunia-

riam, fi quam irrogabit fenatus, pendant: ac poftrcmo fecum mulieribus et omnifamilia

INTERPR. 'Bom#*.

75 2

cnioi-ix.

Henricus II.

JAC AUG. THUANIfamilia in fummo urbis templo dic didafiftantj ibique veram religionem profitean-

tur, ac Davidicam deteftentur. Biduo pofi in ipfum demortui cadaver fertur fen-

tentia in haec verba:Quoniam David Georgius pcrniciofiflimac fedae audor ac fau-

tor extitiflet, et maj edatis divinae ac violatae religionis reus peraltus e fiet, placere,

ut ejus cadaver five olla et quidquid reliquiarum in iplius fcpulchro reperirctur effo-

diatur, et extra portam lapideam in locum, in quo de damnatis fuppliciutn fumi mose(t, una cum libris ac effigie ejus in hafla alte fufpcnfa plauftro impofitum a carnifice

atque omnia fimul rogo injeda in cineres redigantur, haud fccus atque ctftn ipfo

Davidc Gcorgio ex jure Cacfareo fieret, fi ipfc fuperfies eflet:praeterea bona ejus,

ut impii, quaccunquc et ubicunque edent, publicata in aerarium publicum rcfcran-

rur i folemni fandione addita, fi quis contra rcdilfimum hoc judicium dido fadove

ierit, ut eodem judicio cadcmquc poena teneatur. His adis, ad fepulchrum itur 5 lo-

culoquc a carnifice foluto, cadaver intus repertum cft fatis integrum j praclcrtim bar-

ba, quae, ut erat flava, haud dubie hominem indicabat. Ita autem compofitus fue-

rat. In capite villofum e fcrico galerum purpura fufTultum habebat, et e rore ma-rino corollam. Haec illi infignia regia. Capiti non ignobiles pulvilli fuppofiti

erant : reliquum corpus undulata toga ac pura findone involvebatur. Produdumcadaver publice cum libris et effigie in ejus aedibus reperta, biennio et vi menfibus

poflquam fepultus erat, comburitur, magna adfianrium admiratione, qui hominemcum tanta dignitate apud fe vixifie meminerant, er honorifice fcpultum dic, nuncvero eundem tprra effofium ac publico judicio conrumcliofac in Deum impietatis

damnatum cremati cernerent.

IX. Intkrea apud nos Februario ineunte delegati, quos diximus, ab urraque

patte ad » Camcraccnfc caflcllum, quod vi a b Camcraco milliari abefl, de pace

aduri conveniunt. Ibi magna fuper c Caleti rdlitutionc rurfus contentio fuit j quae,

tandem extra conventum compofita cft. Nam Elifabctha Hcnrici vin ex Aimad Bolena filia, quae Mariae forori fucccflcrar, cum ante felicibus aufpiciis Londini

urbe regia ex regni confuctudinc folemnibus ceremoniis xvm Kal. Febr. inaugu-

rata eflet, verita, fi Hifpanorum potentiae inniteretur, ne aut illi fe defcrcrcnt,

aut implorato eorum auxilio ac patrocinio rem Anglico nomine indignam faceret,

focmina virilis animi et fupra fexum prudentiae feparatim cum rege iibi agendum

exiftimavit : tandemque inter eos his legibus tranfadum cfl : ut Caleti ac vicini ter-

ritorii poflcfllo penes regem eflet, quam odennio exado rex Anglis reflituere tene-

retur, aut eorum loco id aureorum cid dependeret i quod fadurum lc rex bona

fide confirmaret ; et ex univerfa nobilitate Gallica, quos tegina optafler, obfides

daret. Nec multo poft religio in Anglia mutavit. Nam in primis regni comitiis

procerum ac nobilitatis praevalente potentia obtinuit, ut ada et decreta Mariae de

religione omnia abolerentur i Edvardi fratris cdi&a ac decreta rcftirucrcntur : lanci-

tumque, ne pontifex Romanus in poflerum obtemperetur. Mox imagines omnes

e templis, delubris, laccllis magno populi coneurfu fublatac » excepta Chrifti cruci

affixi effigie, quam in domcflico lacrario fervavit regina, publiccquc oflentari pafla

cfl. De cetero paflim, recepto a patre ac fratre titulo, * ccdcfiac caput per An-

gliam coepit appellari, novis inftitutis epifeopis, et coenobiorum ac reliquorum

collegiorum opimis pofleflionibus in fifcum redadis}parce etiam nobilitati diftri-

buta : unde patrimonium regium ad ccc aureorum cid annuatim cxcrcviflc cre-

ditur. Quae vero fuper Caleto cum Anglis conventa funr, ubi per Guidonem

Cavakantium

INTERPR. ' CbaflfMiCdmirefit. * Ctmkr*}. ' C*Uh. * Bmlltm.

NOT * Thuiiuis communi extraneorum errore parbimcrui aliifrue oflb publicis conftit, titulo de-

lue lallwaiumr. Pater quidem Henneui vm et I ignita cll : Elilabetlu autem hunc rtifom nunquamfrater Edvardus vi hunc r.nilum libi arrogarunt: uRirpavir: officioTcdcLuum femper aut improbavit

Maria foror denique regni inino eodem, ut ex primi aut repudiavit- C.

J

Digitized byJpOOgle

HISTORIARUM LIB.XXIL 753» Gavalcantium patritium Florentinum, qui egregiam in eo negotio operam navave- CIOIDLIX.

rat, delegatis innorucrc, magnam ad cetera peragenda facilitatem attulerunt. Proxima Hkmjucus IL

fuit de b Scncnfi dirione, quae a nodris tenebatur, controverfia, non tam publice

difcufla, quam occultis confiliis et diverforum interce flionibus exagitata. Nam Cof-

mus, qui feiret quam aegre in Senentis rei traditionem confcnlidct Philippus, et Hif-

panis potentiam fuam fufpcftam ede cernerer, veritus, ne Senendum cxulum preci-

bus exoratus aut rei difficultate avocatus, cum aliunde ipd cumulate cautum edet,

caufam diam dcfcrcrcr, per oratores fuos Chapinum Vitellium et Bernaxdctum « Mi-

narbetiutn epifeopum Arretinum apud Philippum inflabat, ne pateretur, ut J Etru-

ria, quae fua ac parentis liberalitate in Medicea familia edet, divideretur, et benefi-

cium in ditionis Senends traditione a fc concdTum membrarim difccrpcrctur. Con-

tra, Senenfes exutes milTis Bernardino e Bonindgnio et Achille r Bbnfignorio e fc-

natu oratoribus fuppliccs regem orabant, ne fc dckrerct, neve libertatem ac caufam

luam hoftibus proderet : hoc egregia fc fide ac conflantia de regia mandare meritos

:

ne igitur eam pigeret, in rcpublica Senend memorabile poileritati (dlimonium relin-

quere, adflidhs principibus ac civitatibus fidum ac tutiflimum femper apud Gallos

perfugium fuifTe. Clam er per Guidanos agebat Ferrariends, ut, quae in Etruria

noflri tenebant, pro belli fumptibus pignoris loco fibi traderentur:quod et faclu fa-

cile exiflimabat, Cornelio Bentivolio, penes quem, decedente fub id tempus e pro-

vincia Francifco Atcflino, fummum armorum in Etruria imperium erat, rebus fuis

propitio : ob idque ftntim pod celebratas Florentiae nuptias Alfonfus filius in aulam

ad regem evolaverat, ut praefenfia fua negotium adjuvarer. Verum Philippus, qui

non tam Cofroiquam fuam rem agi pcrfuafum haberer, quippe ad exidimationem

pertinere, beneficium fcmcl conccdum dnc ulla deliberatione integrum et inviola-

tum manere, in propofiro conftantcr perfeveravit j ut eorum omnium, quae Galli

ultimo bello cepi dent, vacuam polfcflioncm relinquerent: quo condituro, confc-

quens erat, ut Etruria omnino decederent, cujus portionem Senendum «defettione

occupaflcnt. Superabat ultima controverfia de ditionis Carolo Sabaudiac duci et

Emmanucli filio a Francifco et poftea ab Hcnrico ademptae redirutione, quam ultra

bdli jus etiam ex aviae fucccflione ad fc pertinere rex contendebat. Itaque, dum lis

jamdudum fupra ea re mota finem acciperer, ejus pofleffionem volebat retinere.

Tandem media via a delegatis inventa cd, qua et redirutio Saba udo fieret, et jus

fuum regi fcrvarctur > ut nimirum rex quaedam oppida pignoris loco retineret, quae

intra certum tempus, lite dccila, rcditucrc teneretur. Sed, cum Philippus, nificon-

fentiente et approbante Sabaudo, conditionem accipere nollet, ut cui bene vellet

ac multum deberet, cum icvocat ; et eo rem dcdu&am ede demondrat, ut de ipfius

tantum caufa At controverfia, eaque fola impedimento fit, quo minus conveniatur

;

iraque viderer, quid tandem fuper ea re fieri vellet : nam, quod ad fc, potius bellum

optaturum, quam committimini, ut dilectum ac de fc optime meritum propinquum

dcfcrcrc videretur. Tum Sabaudus, qui haec honedius quam verius a Philippo dici

fentiret, quem alioqui ad pacem propendere feiebar, podremo aflenfit j hoc addito,

nolle fc invidia non fadac pacis, quae tantopere ut toti Chridiano orbi ncccdaiia

exoptetur, gravari. Dum delegati urrinque difccprarcnt, rex Claudiae fecundae

filiae nuptias cum Carolo Lothanngiac duce, quem adhuc puerum jam ante in Gal-

lianvfccum adduxerat, Lutetiae magna pompa celebravit Non.Fcbruar. Tandem in

has conditiones conventum eft : ut pafta conventa inter Carolum ac Francifcum

regis

VAR. LECT. • rebellione P.D. o.f.d.

IN T E R PR • Csv0l(M»tt. * dt Sinte- * Mmrrbctli, vtfava i’Arni*. 4 U Ttfctxt • B»nwir-

fiini.1 Btnxfgwetio.

Tom. L 9 E

754 J AC. AUG. THUANICI30LIX. regis ac Philippi parentes «Madriti, atque illud imprimis, quod b Valliccllis faftum

Hcnricus II fr» Urventur, nift fi quid hac nova padione mutetur aut innovetur: pax firma ac

concordia, qualem efle inter fratres decet, finccrc ac citra fraudem inter reges coeat,

quae nihil habeat infidiarum five externarum five domcfticarum, cuique nullatenus

per conventicula, occultas foederationes aut per amicitiam cum Tureis et Afiaricis

principibus derogetur, aut ullo modo praejudicetur: reges fidem fuam interponant,

ferio fc compofitis civilium controvctfiarum motibus operam daturos, ut quam pri-

mum occumcnicum concilium ad Dei gloriam et confcicntiarum pacificationem ce-

lebretur : ab utraque parte praeteritorum oblivio Gmciatur i nec fraudi cuiquam ia

poficrum fit, ab alterutrius regum partibus Actiflc, bonorum ob id occuparorum auc

publice venditorum antiquis ac legitimis dominis reftituta pofleflione * a qua tamen

gratia excepti cccifcantur Neapolitani, Siculi et c Infubres cxfules ac proferipti : op-

pida ac civitates odennio ab hinc utrinque caprae invicem refiiruantur i atque a rege

quidem d Mariaburgum, e Dan villarium, r Ivodium, ac Mommedium in Belgio; in

Infubribus B Valentium cum omnibus arcibus ac caAcllis ei fubjcdis integra ac falva

Philippo reftituantur i «Ivodium in *>Tarvcnnac dcftrudac folatium moenibusnudetur: contra Philippus 1 Augufiac Veromanduorum, ‘Caficlli, et Hanac, ac

ditionis eorum univcrlae pofiefiione, Tarvcnncnfi praeterea dioccefi cedat ; ira

tamen ut urbs fcmel diruta inftaurari aut ullo modo communiri in poficrum nonpofiit : Philippus k Carolatcnfcm ditionem et • Hedini praefeduram, ranquam anti-

.quum patrimonium ; rex Dclfinus vicilfim m Crepacordium in limite cum ditione ei

fubjcda citra jutis praejudicium, quod in eo Crunigii domino competit, fiarim pofi

pacis promulgationem pofleflum eant : ardioris amicitiae firmandae caufa PJiilip.

pus Elifabetham undeccnncm grandiorem natu regis filiam uxorem ducar, cui dos

cccc aureorum cio dida : rex Emmanucli PhiliberroSabaudiae duci ditionem om-nem citra tranfquc Alpeis a Francifco parente et a fc occupatam refiiluat, praeter

° Auguftam Taurinorum, p Pinarolum, ’ Cierium, r Clava flium et Viilam-novarn in

Aftcnfi agro, quae oppida pignoris loco retinear, donec de jure, quod propter aviae

fucccfiloncm in iis illi competit, plene cognofcarur » er eo ufquc vicifiim Philippus

'Vercellas et Aftam in Sabaudi ditione praefidio fervet : alterutrius partis ne fit S*-

baudus, cui Margarita regis foror uxor detur, attributis ei in dotem ccc aureorum

cio, et principatus • Biruriccnfis ufufrudu : rex omnibus oppidis et arcibus, quae ia

.Etruria tenet, excedat, et ex iispraefidia deducat, ea lege, ut patritiis Senenfibus

et aliis, qui ad ' llcini-montcm fc receperunt, praeteritorum memoria condonetur,

et obtemperantibus omnia bona redimantur : in Corfica a 0 Liguribus occupata re*

item redimar, eadem lege, ut iis, qui regi militaverint, proferiptionis poena remitta-

tur, et fenatus Gcnucnfis ea, qua debet, dcmillionc regis amicitiam in poficrum (e

coliturum promittat :* Bullionia arx * Lcodiccnfi antifiiti refiituatur, negotio Sc-

dancnfi nihilominus refervato : y Lufitana infans bonis maternae dotis nomine ei

afllgnatis libere fruatur : uterque rex, quod in Monfcrrarcnfi agro tenet, Willclmo

Mantuae duci refiituat ; ita ut in utriufquc arbitrio fit, arces et munimenta a fe ex-

firucta integra relinquere, aut, fi velit, demoliri : * Fani-Pauli ditione Maria Borbonia

libere fruatur, falvo partium jute, er, quae de ea motae funt ac moveri pofiunt,

adionibus: rex prior pada cxfequatur, et intra trimefire eunda refiituat quo fado,

Philippus intra menfem fidem liberet, interimque obfides det regis arbitrio : ii fuere

Albanus,

VAR- LECT. • tinoim Ivodium P. D.af.d.

INTERPR ‘ MadnJ b Vtnufkt. * ceax dt L*mlsr£t. * fibrirxhrrg. * Dtntril&tri. r ftvr

er au Fdfi-tdi iKiAku * Ttroktatt ‘ $'. ®*twtiw. 1 !t CsjttJt/ H**. 4 rtr.vi-

CtvrsUu- • kttiiiiaft <U HtJm. " CrevteeuT. * lt5' JtCrwnhtgkr*. * Trrnt. r Pipteml. « Cbierl.

• Cb-rti & Vilhntufvt f VtrttiB& jlfii. • dmcbd dt Brrrj. ' Mtntdlcino. * lEtJt dt Gtatt.* Chdfittu dt BemlUx. 1 ftvr^wt de L>r>e. r finfdalt Mtr» dt Permiti. 5 eemi/ dt &. Pemi.

>ogle

HISTORIARUM L I B. XXIL 755* Albanas, b Arafcotius, c Araufionenfis, ct Egmondanus. Hac pacificatione com- CDLiLlX.

prchcnfi ab utraque parte pontifex, Cacfarct Imperium, feptemviri, omnes civitates Hbhricus II.

et Imperii ordines, Poloniac, Daniac, Succiac ac Scotiae reges cum Elifabetha

Angliac regina,Venetorum rcfpublica, «* Helvetiorum acRhactorum pagi, Sabaudiae,

Lotharingiae, Ferrariae, Mantuae, Urbini, Parmae ac Placentiae duces, Genuen lu

fenatus ct Luccnfcs; ut non inter Gallos ct Hifpanos tantum, fed inrcromncis orbis

Chriftiani principes ac civitates concordia farta videretur. Verum ea mox perverto

utriufquc regis judicio ac miniftrorum confilio in Galliae ct Belgii perniciem vertit,

exortis inteftinis motibus bello externo longe deterioribus. Nam ab eo tempore

renovata funt cardinalis Lotharingi ct e Granvellani Atrebatenfis epifeopi clandcftina

de requirendis ac ferro puniendis fenariis confilia ; cujus rei occafionc foedera oc-

culra utrinque inita funt, quae, religionis favore in Gallia five imbecilla noflrorum

principum acrarc five fecordia diu diifimulata ct excufata, tandem in apertum contra

regiam majcftatcm bellum eruperunt. Additum tunc patiis, ut ea Dclfinus rex ct

Carolus Philippi filius rara haberent ac jurejurando firmarent; tum ut pet omneis

regnorum utriufquc principis curias promulgarentur, et in atia referrentur. Haec

atia in f caflcllo Camcraccnfi, quod vocant, 111 Non. April. ct quatriduo poft Lute-

tiae Pariliorum promulgata, fupplicationclquc publice habitae, ve poftea Romae a

pontifice laetitiae Tigna edita. Fatia pace, quanquam iniquis, fi regem fpeties, con-

ditionibus, toto terrarum orbe, etiam apud nos, cuntii bellorum fuperiorum taedio

fefli fc ad quietem componebant : foli Senenfes five retinendae five recuperandae

libertatis cupidi inani fpc fc fuflentabant, ct bellum quam pacem adempta libertate

malebant ; idque a rege fibi promiflum fingebant : nam ira pacificationis capitibus,

quae ad rem Etrufeam pertinebant, quod id ad regis decus fpetiarer, etiam ex Phi-

lippi voluntate verborum lenitate mollita fuerant, utmiferi homines, a luis oratori-

bus, quos in Gallia habebant, decepti, falvam fibi libertatem ac rcmpublicam fore

fomniarent : idque faltcm fc confccuturos fperabant, ut, fi a rege defererentur, ta-

men liberi dimitterentur, liberumque ipfis eflet cujus vellem fe principis patrocinio

fummittcrc. Itaque a Com. Bentivolio folicitari id agebant, ut in * Ferrarienfis cli-

entela clVcnt; ct Ferrarienfis ipfc in fpem rei conficiendae venerat, Guifianorum

apud nos favore fubnixus; nec dubitabar, quamvis jam inclinata effer aetate, ad •

Philippum in Belgium protectionem adornare ea fiducia, ut, moras trahente in

Etruria Bentivolio, Hifpanorum gratiam praclcntia fua demereretur, quos feiebat

invitos in Senarum traditionem confcnfiflc, ct aegre ferre, Cofmi fortunam in tan-

tum, non fine finitimorum principum metu ct occulta Philippi ipfius invidia, ampli-

ficatam. * Coimus contra miffo ad regem Leone h Ricalolio belli ncccflarii ob-

tentu praeterita cxcufabat, ct in poflerum firmam amicitiam ac promptum obfc-

quium fpondebat. Apud Philippum vero miflo Pandolfo 1 Stufa urgebat, ut de di-

tione Scncnfi promifTa antiqua atque ultima pacificatione firmata fcrvarcnrur : hoc

enim ad potenti llimi regis, ct qui armis pacem univerloorbi Chriftiano peperiffet,

exiftimationem pertinere. Et k Briffacus quidem in 1 Subalpina regione jam fc ad dif

ccflioncm parabat, qui, quae armis ccpiflct, ab alio quovis atque adeo a fuccefTorc fuo,

quam a fc, reddi malebat : ct Philippus 01 Sueffano Mediolani praefetio mandaverat,

ut, fi Senenfes patiis inter fc ac regem conventis parere detretiarenr, Cofmo cumviribus, quas penes fc habebat, praedo eflet, ct imperata facere cogeret. Quod ad

vanum terrorem incutiendum a Cofmo fieri Senenfes rati, nihilominus in propofito

de libertate retinenda perflabant ; ct, quando a rege defererentur, nec in Ferrarienfi

fatis

VAR. LECT. * Nec ceflabic interca Cofmus;qui miflo P. D.o. f.

INTERPR. * Udae £ A&e. b b dm< fArftat. ' U frittce fOraare, te cvretc /F.gmoid. * Ut

Saiffti & Ui Gnjins. * de Grsavefte, e-.dawr ifArras. r Cbofltn-Cambrtfis * U dat de Ferrare.— ‘ UUaSt * ‘ ‘ -' * *

Bitafrli. * dtlfa Stufa. trejibai dt Briffac. 1 Viedment. » Udat de Srjfc geaveratur de Milow.'

ed by Google

756CDPL1X.

Hemricus.II

JAC. AUG. THUANIfatis pracfidii cfle judicarent, miflis Romam oratoribus Nicodcmo * Forteguerra et

Germanico b Bandino, f Ilcini-montem ac cetera oppida, quae Senenfium rcipublicac

fortuna reliqua fecerat, pontifici patrocinio fuo fervanda offerunt. Verum is, jam

non amplius a luis obfeflus, animo a bello prorfus alieno erat >quamvis a Jo. Anto-

nio Urfino, qui Camillo d Nomentano nuper mortuo fueccflctat, ne Senenfium pre-

ces ncgligcrct, et ad eorum juftam caufam fufripiendam animum adducerer, a lacro

item collegio ac plcrifquc Italiae principibus, qui tantam magnitudinem ex illa ae-

ceffionc Cofmo invidebant, hortatibus, literis ac legationibus invitaretur. Itaque

non aliud rcfponfum Senenfes tulere, quam nolle pontificem uuivcrfi orbis pacem tur-

bare i proinde fibi confulcrcnt : recte autem libi contuituros, fi Philippo ac Cofmo,

quando ira inter reges convenerit, fc morigeros praeberent. Hoc rcfponfoconfu-

fosarte ac morofa tergiverfatione fua nihilominus laflabat Bcniivolius, et lemper in

pofterum aliquid a Gallorum fubiidio fperare jubebat : et, quamvis jam Chapinus

e Vitellius ac Jo. Gevara e Belgio rediitfent, cum mandatis, ut Senenfis ditionis oppi-

dac noflrorum manibus aut ab ipfis relicta reciperent, ad regem rurfus, ne quid in-

tentatum relinquerent, Camillum { Spanochium mittunt ; cui mandatum erat, ut,

fi nihil opis propter pada in regis patrocinio reperiret, ad Philippum inde traufifet,

et ipfum enixis precibus rcipublicac Senenfis nomine oraret, ut fibi fub tanti prin-

cipis umbra majorum libertatem tueri licerer. Verum haud paulo plus legatione

illa quam antea profectum. Cum tamen Cofmus quidvis fibi potius faciendum,

quam ad vim deveniretur, exiftimaret, per Vitellium ac Gevaram cum Bentivolio,

qui unus pervicaciam Senenfium adedata difli mutatione fua alere videbatur, ac per

Ludovicum E Doaram agit, ut rem amice componi fincrct, neque committeret, ut,

pacatis regibus, rurfus ad arma dcfccndcrctur:jam fatis diu ipfum dulci Senen-

fium infaniac illufiflcj pofl irritos Ferrarienfis conatus, nunc ferio agendum cfle:

neque enim ignorare Bcntivolium aliam regis mentem cfle i fcd vicifiim feire

fc, Bcntivolium honefte cupcrc, ut fine aliquo operae pretio k Etruria non exce-

dar : id vero antea fatis prov idifle, cum * Lorterium Fandolfi Sinolfi arcem ipfi a

rege donatam fdlinatis operibus muniri, er comportaris nuper tormentis, pulvere,

globis, commeatu denique allato firmari intellexit : neque vero rccufarc, quin

ejus laborum ac meritorum in ea re quoque ratio habearur, modo ne fenfus fuos re-

nudare dubiter, et, omni ludificatione omifla, rem fcmel confici patiatur. Cumexcufaret Bcntivolius, quod mandatum a rege nullum haberer, fupervenit Joannesl Ebcrardus Sanfulpitius cum xm triremibus, qui, ad Ombronis fauccis jadis ancoris,

Bcntivolium ac ScncnfcLs, qui ad Montcm-Ilcini cranr, certiores facit, venifle fecumpecunia, ut, difloluto ftipendio, miiircm ac machinas fecum reduceret.

X. J amq_U E omnia fere, quae in Belgio et Subalpina regione renebamus, refti-

tuta fuerant, et res in eo erant ut cetera Etruriae oppida redimerentur, remanenti-

bus tantum penes regem Caleto et m Lotharingiac civitatibus, exiguo tot laborum,

fumptuum ac periculorum praemio, cum reges, parta domi quiete, et belli externi

cura foluti, in religionis negotium totis animis incubuere;quod jam biennium intet

nos agitatum, ac deinde «omiflum, hoc demum tempore inter pompas ac nuptia-

Icis ludos refumptum cft. Nam 1 Valcnrina, quae ex proferiptionibus ac damna-

torum bonis lucrum, et Guifiani, qui ex fenariorum punitionibus gratiam apud po-

pulum aucupabantur, regisaures hac opinione occupant, paflim per Galliam fena-

riorum virus fpargi, nec vere regem in iis provinciis regnare, in quibus malum illud

regnet:quo imbutorum tantam impudentiam cfle, ut non jam in aurem, ut antea,

infufurrenr,

VAR. LECT- onsilTum, uridiximu» P.D.o.f.

1NTERPR. Vtrtegatrrs. * Bntdnm e Mtntsldno. * Qrfrto <U LsmrntMno. r VttotB G*r-rars. ' Sjunoccbi * Loigi do Doatj. * U Tbf;swt. ' Oilrtn, <biteab du ParJdfr Sinoifi.

» EbrjrJJeSt.Stt/ftet. ' U dncbtfe de rolentrmu

HISTORIARUM LIB. XXII. 757infufurrent, fcd palam ac publice toto regno audiantur

; qua re et Dei nomen con- CDIOL1X.tumcliofc prolandi, et majcftarcm regiam haud dubie convelli : nam, ubi divina jura "Hbnricus II.

fuerint confufa, cui dubium relinqui, quinfunulet humana omnia fubvcrt.inrur f

Id quo magis regi perfuaderent, Aegidium * Magiftrum fenarus * principem, Joan-nem b Santandreanum, Antonium c Minarium, curiae praefides, et Aegidium & Bur-

dinum cognitorem regium adhibent j et his adminiftris, ac praecipue Aegidio Ma-giftro magno et acri ingenio homine, rcgis.alicna potius fraude quam proprio con-

filio ea in re peccantis patientiam irritant; er parum pace foris parta profetam often-

dunt, fi externis armis crudelius multo bellum domi exoriatur : nam eo malum petrvenifle, ut, ft diutius diflimuletur, non jam magiftratus gladio ac regni legibus cocr- *

ceri, fcd juAis exercitibus ac regiis aufpiciis, ut olim Albigcorum temporibus

accidit, illud debellari fit ncccflc : rem hatanus infeliciter cccidiflc, judicio-

rum feveritate in plebem ac promi fcuam multitudinem ranrum graflante, undeodium ad omneis, exemplum ad paucos pervenit : ab iis ipfis initiuin ducendumnunc cfl'c, qui judiciis praefunt, quorum alii occulto in fetarios favore, alii gratia

et amicorum commendatione, utrique connivcntia malum alant, et impunitum li-

nant, poenas pro arbitrio ftatucnrcs : hanc mali radicem cflc } fruflraquc laborare

illum, qui tam pcrniciofac rei obviam ire decreverit, nifi eam flirpitus evellar:pro-

inde opus fata videri, ut rex in feriatum, quent per conventus e Mercurialis occafio-

nem coaflum natarus fit, nec opinato veniat. ^ACarolovm ccnfura in regni

curiis inftituta cft, edicto cade re in renatu promulgato anno falutis cioccccxciu*

quod a Ludovico xii fucccflbrc, cujus lacrofanta apud nos memoria etiam nunc in

animis hominum viget, ' anno quinto pofl ampliatum fuit; conflitutumquc ut bis

aut fcmcl minimum in mcnfc curiae praefides, et ii qui claflibus Inquiliroriis prae-funt, Martis fcu Mercurii dic hora pomeridiana conveniant, cum duobus ex fin-m lis

claflibus confiliariis; ibique, cognitore et advocans regiis intervenientibus, de iis,

qui negligentia, inobedientia, folutiorc vita, et fi quid peius incidit, contra digni-tatem et fenatoriam gravitatem peccaverint, cognofcatur,-et delinquentes amice mo-neantur, ac, fi res exigat, ad curiam referatur, itque gravibus poenis, etiam dignita-tis ad tempus aut in perpetuum abrogatione, mulcentur ; atque horum omniumacia » conficiantur et ad regem perferantur. Poftea * a Francifco primo, anno hujusfacculi xxxix decretum fuit, ut lingulis rrimcftribus Mercuriales conventus, fic enimab illa dic, quae iis celebrandis deflinara cft, deinceps appellati lunr, haberentur:mandarurque cognitori regio et advocatis, ut in cos, qui quid indignum munere fuoadmiferint, accu lationem inftituant ; camquc nulla mora i nterpofita in jure perfe-quantur: qua in re fuicgligcntiorcs fuerint, ipfis dignitas eodem edita abrogatur

:

$ eius vero ici mox regem aut ipfius cancellarium certiorem facere jubentur. Inpoenis fenariorum conftitucndis diflidebanr a Magiftro et aliis confilii cum regecapti confciis ceteri curiae praefides; quorum autarirate veritus Magifter, ne rexnatura fua mitis et indulgens permoveretur, cos apudipfum in invidiam adduxerat,

.quafi

VA R. L E C T. • principem, «le quo fijpr» de- ra in regni curi» inflitun ett, eaque de re cdidto in9, , , A .

«oo faJuw cuccccxc promuUaio Ifatuiwr,* ALudovicuxn, cujujfacrtiCindtapudnoime- ut bi> aut Jemel P.D. o.^

mori» etiam nunc in animii hominum viget, ccnlu- r confirmentur P. D. a.

b * Ntnsrt. * Btttrdrm, froturtttr gfwrrdl. • u Mtr.INTER PR. • IrMjifirt.

ariste.

!e,X“c,cv,n P

“!l , . VoiraUConlcreoce det Ottluitnancet Iflt.• » Dele jFr*tuiJiopnm>, «n> bijttJsetmS XXXIX : l, U*tc 7, p. 62. PuS. ,

CefutHen- i Ddc ,>t

n " <|U1 <«kmnt que Ict Mercuriale fe ftruceiu de r,™ „„„„„ Co tuSjitefcrrou.OoUmofe m iruu moii: fco Or- vmdonttancc ce i$}, vcult qudks le faOou de tnolt bkn dani cede de Ourkt is polteneute' P./

Tom. I. 9 F

Digitized by Google

75 8

CU10LIX-.

Henricus II.

JAC. AUG. THUANIquafi rcdariomm fautores ; confiliumquc dederat, ut illps in privatum colloquium

evocatos, renudata voluntate fua, a libertate in dicendis fcmcnriis permida deterre-

ret. C* Chriftophoras Thuanus, ut ex ipfo faepius audivi, in arcanum admifliis, qua

erat libertate et candore, acriter cum rege altercatus ctl, ut eum a fufeepeo confilio

ipfi ac Galliae fatali, quod jam tum vir prudenti Ilimus augurabatur, dimoveret ; ob

idque poftea Mercurialeis conventus, pro Centura lcnatus olim falutaritcr indituros,

quam diu vixit, * averfatus etl.] Ira capto confilio, rex in fenatum venit xvit Kal.

Quintii, qui tunc ad Augutlinianorum habebatur, majore urbis palatio, in quo jus

dicitur, pompis ac nuptialibus apparatibus occupato. Jam ante coepta fuerat con-

fultatio de certa in tedarios (latuenda poena. Dum in dicendis fententiis patres

pergerent, rex intervenit, comitantibus cum principibus Borboniis, Francifco Lo-

tlurinco Guifio, Anna Momorantio, ac Lotharingo et Guifiano cardinalibus. Heie

cum rex de religionis (ludio ac publica tranquillitate eo temperamento verba decidet,

ut potius iram premere quam ledatum animum in curiam intuliflc videretur, potire-

irvo fc pacem filiae ac fororis nuptiis fancitam Chritliano orbi peperide dicit, ac

fperare, ut ea populo utilis et aeternum permanfura fit : ceterum angi fc non me-

diocriter, quod religionis caufa, cujus praecipua cura apud bonos principes ede de-

bet, bellorum occafione a quibufdam turbide ac fcdiciofc agitata fuciit:proinde op~

tarc, ut reipublicac Chriflianae in potieram confulatur : et, quia audiar, hujus rei

ergo fenatum convcnitTe, hortari, ut rem integris animis dijudicent * Dei quippe

cautam agi, cui perinde ac eundis cogitationibus notlris et confiliis humanis prae-

fentem ipfum interefle procul dubio fit. Tum jufll per procanccllarium fenatores,

ut pergerent : er, quanquam manifctlum ctfcc, ad inttofpiciendas judicum mentes et

libertatem fuffragiorum reprimendam addudum regem, tamen reperti funt, qui pa-

lam ac fub principis oculos vel capitis periculo prifeam ac fenatoriam libertatem re-

tinerent, et, multa in curiae Romanae mores ac pravos ufus, qui potlrcmo in pemi-

ciofidimos errores degeneraverint ac fcdis patfim pullulantibus caufam dederint, in-

vedi, mitigandas poenas et inhibendam judiciorum feveritatem cenfctcnt, donec

ex concilii occumcnici audoritate religionis difiidia, emendata ccclcfiac difciplina,

componerentur :quae fere optimi cujufquc fententia erat ; ad quam firmandam

Bafilccnfisct Contlamicnfis fynodorum decretum de concilio fingulis dcccnnhs ha-

bendo in medium adducebant. Hujus fcnrcntiac audor fuerat Arnoldus » Ferrerius

cladium inquifitoriarum praefes, vir probitate ac gravitate confpicuus, tum juris

feientia vel ex eo clariflimus, quod cum Jacobus Cujacius aevi noftri fingularc or-

namentum praeceptorem unicum agnoverit. Ferrerium fccurus fuerat Antonius

Fumeus,

p. l* Id quo fecretius fieret , regi breviculam manu propria exaratum porrex-

erat i nam amanuenfis fidei diffidebat m quo et confilti rationes exponebantur, et

nominafufietlorum continebantur, additis eorum dignitatibus, beneficiis, quae vo-

cant,ac poffejjiontbus, quarum pars eaque opemiar vulturus aulicis deftinabatnr, par-

tem illi filiis fitispofiebant. Ac meminifaepius audiviffr a Cbrifiopboro Tbuano

parente meo, ab omni livore, maledicentia ac vanitate, quod omnes norunt, alienif-

fimo, ctm ad regem ea de caufa admiffus effet, et qua erat libertate ac candore cum

rege auda&er m occulto altercaretur, utrum a fufiepto confilto ipfi ac Galliaefa-

tali, quodjam tum vir prudentiffimus augurabatur,dimoveret, regem, cum quid

refpondcret non haberet, breviculum illud efmuprompfiffe , ut memoriam adjuvaret ;

m quodrum parens meus oculos conjeciffet, regem ,an cognofieret cujus manu id

firiptumefiet, eum interrogafie , cumque fi Magifin manum optime mtcrnofccre

diceret, regem td aegre intellexiffe, et moxfiriptum,fupprejfifie.1

VAR. LECT. • dctcftanwcft. D.o.f.d.

INTERPR- * ** Frnite, prtfAeut EnqMjit.

HISTORIARUM LIB. XXII. 759‘Fumeos, Paulus b Foxius, gemis daritarc et ingenii omni feientiatum genere ex- CDPLIX.culti nobilitate infignis, Nic « Valla, Euftoduus d Porta, alii. Idem eo dic, quo rex HENRicuslirin fenatum venit, coram cocenfuit Claudius « Viola, et poft cum Ludovicus f Faber,

vir acri et generofo ingenio praeditus, qui poftrcmo addidit, inter omneis quidemconftarc, religionis diiTidium turbis caufam praebere ; fcd videndum efle, quis vere

turbarum aurtor At, ne, quod Achabo olim turbas objertanti exprobravit Hclias, in

re fimili nunc refpondeatur, * Tu quis es, qui conturbas Ifrael » Tum Annas t Bur-

gus, multa de aeterna Dei providentia, cui eunda parere neccflc habeant, praefatus

ubi in rem ventum cft, fubjecir, plurima efle hominum flagitia ac delida legibus dam-

nata, quibus neque laqueus neque ferviles cruciatus fufliccrcnt, contumeliofa in

Deum dejeramenta, frequentia adulteria, profufas libidines, crebra perjuria, quae

non modo difltmulcntur fcd propudiofa licentia foveantur : contra, nova quotidie

adverfus cos fupplicia parari, quos nullius mali criminis reos adhuc haec aetas viderit.

An enim Iaefae majeflatis, quibus nulla principis mentio nili inter vota ac preces i

An, quod leges violaverint, civitatum fidem tcnravcrint, provincialium animos ad

fcelus corruperint, accufantur > atqui ne cogitaflc quidem illos ab exquifftis teflibus

huc ufquc extorqueri potuit : an potius, quod ruentis Romanae potentiae pudenda

et adulta vitia facrae Scripturae admota face revelaverint, et nunc demum emendari

expoflulcnt, feditiolius egifle arguuntur i Poftea ordine praefides fententiam dixere:

et Chriflophonis quidem *• Har lacus et Petrus 1 Scguicrius graviter, fcd modefte, in

iudiciis hujufmodi capitalibus rite ac rerte hartenus defundam curiam coram rege

aflcrucrc } ac porro fore, ut femper fui fimilis, prout antea fecerit, munere fuo op-

time defungatur ad Dei gloriam, nec regem populumve ejus porro poenitere poffir.

Chriftophorus autem k Thuanus liberius cognitorem et advocatos regios noxa dignos

pronunciavir, qui curiae decreta fugillarc et eorum aurtoritarcm in dilcrimcn vocare

aufi eflent. Renatus l Balictus, homo bonus, [*] ccnfuit decreta, de quibus querela

inditura eflet, denuo refraganda, et plenius de iiscognolccndum efle. m Minarius

paucis verbis, ut invidiam molliret, regia cdirta fervanda dixit. Poftrcmo • Magifter

1'cnarus princeps [**] vehementer admodum contra fertorios peroravir, exemplo

Albigeorum in medium prolaro, ex quibus ad idc uno dic Philippi Augufti juflli

cxufti fuere > item Valdenfium, qui partimin domibus fuis, partim in fpcluncis ac

lapicidinis, in quibus latebant, fumo fuffocati funt. Hoc farto, 0 procancellarius ad

regem in fublimiori folio Cedentem adit ; et, fevocatis, qui cum eo venerant, proce-

ribus, confultat : cumque omnes rurfus confediflcnt, procancellarius f Sangerma-

num cutiac notarium, qui Cenatorum fententias pcrfcripferat, acccrfit, et chartam,

in qua illae perferiptae erant. Abi tradi jubet, moxque regi porrigit. Rex, ea ac-

cepta, verba rurfus ad fenatum fecit ; er, oblique pcrftrirtis patribus, quod relatio-

nem, fc ignaro, de fumma republica inccpiflcnr. Abi, quod ante diverAs rumoribus

acceperat, nunc liquido conftarc ait t quofdam videlicet inter ipfos efle, qui pontificis

ac luam aurtoritatem dcfpiciant:paucorum eam culpam efle

jquae tamen toti ordi-

ni probro, aurtoribus exitio futura At:proinde hortari ceteros, ut in officio perma-

neant. Tum confurgcns. Fabri maxime ac Burgi, exemplum Achabi et adulterio-

rum frequentiam objertantium, oratione exacerbatus, Momorantio, ut ilii compre-

henderentur,

P. [*] fedficorr,P. C*»] et confiln machinstor

INTERPR, ' JeF*ix. *JnVd. * de U Ferit. • V*b. • dnBonrg,ne-«n de frn Antoine dx Boxrg ebeenttim de Frxnt*. * d* Hnrldj. 1 Stgxter. * de Tbux. 1 Benllrt. • it

frefident MineriB

It Mdifirt, frtmier frefident.* BtrrranJ, tsrdnul dt Seni, gnrdt dei ftnnn. 9 de

St. Gernuin, fttrrUttt de U <o*r.

N OT. • Tn frt ei »3 Di-ftum Adubi imputa- Nlf, ymeJAckikxt oiim, txrbdi uSje.lnni, mfrubravit

tur Eliae. Fuit CTUtn Achab, qui dixit Eliae, Tu quis Bitdt, in refimih nnrnc reJfendtdtnrt Tn jmtn,fuiun-

ei &c. l Reg. 1 8. 17. Corrige locum, et l»c lege : turbat Ifratli Put.

76o JAC AUG. THUANICDDUX. hcndcrcnttir, imperat

:qui mox ejus mandatu a Gabriclc * Mongomerio comirc

Henricus 11uno cx rc8‘‘ ^*Patus praefeftis capti et in b Baftiliam fub cuftodia incluit funr. Capti

"et flarim in fuisquifquc aedibus Paulus c Foxius, Antonius a Fumeus et Euftochius

« Porta. Ferrerius, f Valla et Viola ab amicis celati praefenti periculo fc fubduxcrc.

Haec plcriquc, ut erant varie affedi, aut in bonam aut in malam partem accipiebant.

Sed rerum prudenhores indignabantur, regem aliena voluntate irapulfum in lena-

tum venire, ut tuarum legum, quas tueri dcbuiflct, fubverfor effet : et tamen parum

efle, quod in curiam venerit, quod extremae tantum cognitioni interfuerit ; at vero

fuffragia legi, non numerari; incipi fenatus contuitum, non perfidi arripi tabel-

lam fcntcntiarum indicem, minas a carcerem adhiberi, vinciri fenaroresj quis non

credat principem nimis facilem, dum haec audet, alienae libidini turpiter inferviifle i

quis non illos merito oderit, qui notabili dedecore proditis curiae arcanis in mag-

narum gratiam infigni perjurio confcicntiam foedaverint? quis non haec denique

tanquam liniflrapcriculofac acprodigiofac mutationis auguria interpretetur ? Polln-

dic, rurfus convocatis curiae claflibuscx regis mandato, de Jacobi BSpifamac epif-

copi Nivernenfis, qui tum forte, du&a clam uxore, aberat, et Genevam fc contule-

rat, caufacognofci coepit:

probat ionibulquc publice recitatis et deliberatione habita,

decretum fuit, ut comprehenderetur. Nec fccius paulo pofl, quafi res periculo ca-

reret, reformatarum, uti fc appellabant, ccclcfiarum miniflri, fpreto cereae necis

metu, ad urbem conveniunt 1 iv Kal. Qjiintil. in h Fani Germani fuburbio. Con-

ventui praefuit Frandfcus 1 Morcllus > in quo multa conftituta de fynodis et carum

praclidibus,dc principatu cx ccclcfu tollendo, miniflrorum elcdionc ac munere, de

diaconis, presbyteris, ac ccnfuris, de gradibus confanguinicatis et adfinitatis, de con-

trahendis matrimoniis et eorum diflolutionc:quae tamen ad tempus decreta, neque

ita pto ratis habita, ut non pro variis caufarum liguris ac temporibus, uti commodum

ccdcfiac videbitur, mutari pofltnt, modo non unius aut alterius arbitrio, fcd cx con-

fcnfu ac conftlio univcrfac fynodi id fiat. Fodem tempore legati a Proteflantibus

Germaniae principibus ad regem venere cum literis Fridcrici comitis Palatini, Au*guQi Saxoniac ducis, Joachimi Brandcburgici, feptemvirorum, Chriflophori Wir-

tembergid, et Wolfangi k Wddentii comitis manu fubfcripris:quarum haec fum-

ma erat ; intcllcxiflc fc magno fuo cum dolore, plcrofquc viros pios ac pacis ftu-

diofos, qui eandem, quam ipli, religionem profiteantur, in Gallia.tanquam fcditio-

fos ac publicae quietis turbatores in carcerem trudi, bonis exui, in exilium agi, atque

etiam fupremo fupplido alfici : ea de cauta ad regem uufiflc, Chrifliana charitarc et

amicitia, quae ipfis cum rege ac regno Galliae intercedit, impulfos ; ac rogare, uc

de caufa hac, in qua Dei nomen ac talus tor animarum vertitur, penfitatis maturo ju-

dido rationibus, decernat, nec ull<J praejudicio mentem praeoccupari patiatur : fe,

et de 1 gloria, ut pios principes decet, et de fua ac fuorum falutc foliatos, non mi-

nus qxlani regem, exortis de religione tumultibus, rationem, qua res componi pof-

tent, diligenter inivifle j ac, dum ferio in id incumbunt, compcriflc, multa fciitim

per avaritiam et ambitionem in cccldiam irrcpflflc, quae ad Dei contumeliam ver-

gant et offentionis caufatn praebeant, quaeque proinde Iaerae Scripturae teflimoniis

argui debent, et cx antiquorum conciliorum decretis ac prioris aevi patrum audori-

tarc emendari : neque vero heri aut nudiuftcrtius de curiae Romanae corruptis

motibus et depravata difciplina inftituras querelas efle ; nam jam ante inultos annos

in Gallia audita et nota efle, quae Guliclmus Parifienfis, Joannes Gerfo, Nicolaus

1 Clcmangius, m WifcIliusGrocningcnfis, Ludovico xi rege, acadcmiac Parifientis

inflauracor,

1NTF.RPR. • ft ttmtt drMnt£m*ry, mi dtitsfitmm drt rtrdti k U BjfiiUec de ¥» :

x. *

' dti.i Torte S1 .A» Frrrirr. 1 duVtl &VM*. 1 Sptfsmt, tviptt dt NtVtfl, h Fjtxhur^ St Gtrttgm.

' Mtttt. k Wtidmtr.. 1 dt CUmtugit. « IFeJetde Grtxnt£*t.

NOT. * v KaLJim.

HISTORIARUM LIRXXn. 761

inftauraror, et alit theologi de iis fcripfcrint : id providifle beatae memoriae Tran- COIOLIX.

cifcum regis parentem, qui optime confultus negotium de conciliandis religionis HenricusII.

diflidiis et ccdcfiaftica di fciplina corrigenda aJiquando iiifccpcrit: eam curam rege

tanto parente prognato digni flimamefle: ac proinde orare, operam der, ut, quando

ab armis externis Gallia quiefeat, diflenfiones domi propter religionem exortae ejus

audoritate et interventu amice ac pacate componantur : cujus rei non aliam ratio-

nem videant, quam fi rex quam primum viros idoneos et tranquillitatis amauteis de*

ligat, qui de hac caufa citraodium cognofcant, et fidei contcfiionem, quam ipfi ex-

hibeant, ad facrac Scripturae ac veterum patrum regulam exigant et examinent : in-

terea judiciorum feveritas Intermittatur j qui in carccris paedore conlcncfcanr,

emittantur > cxulcs revocentur i bonis exuti refiituantur : ita regem rem Deo accep-

tam, fibi honorificam ac regito utilem, ipfis vero, qui deprecatum pro miferis homi-

nibus tanquam pro communi caufa legatos ad cum miferint, grati Ili mam, et cujus

ratione non parum illi debituri finr, fadurum. Rex legatos benigne admodum ex-

cepit i et, ledis litetis, mifliirum fc propediemad cos rcfpondctj ac fperare, ut ip-

forum votis abunde fatisfiat. Dimiflis legatis, cum vix ad regni limitem pervenit-

fent, ignis, qui ipforum adventu quafi reftindus putabatur, eorundem difccfiu vio-

lentius inflammari coepit. Nam xm Kal. Quintii, judices a rege delegantur, qui de

fenatorum carccri mancipatorum caufa cognofccrcnt. Ii fuerunt Joannes * Sanran-

dreanuv praclcs et inftigator, uti diximus, Joannes Jacobus b Memmius libellorum

fupplicum magifter, Ludovicus 6

1

Gigas, Robertus d Boetius, confiliarii, Euftochius

« Bellatus nuper fenator, tunc vero cpilcopus Fatifienfis, et Antonius f Demochares,

fidei, ut vocant, inquifitor. Interrogatus eodem die a Sanrandrcano, 8 Burgus rc-

fpondere detredar : id enim juris eJIc fenaroribus, ut nifi coram univerfa curia coac-

tis in unum eundis clallibus in capitis judicio cautam dicere cogi non poffinr. Tumnovum diploma b Burdinus a rege impetrat, quo Burgus jubebatur coram delegatis

illis judicibus rcfpondcre: nifi faceret, pro convido haberetur, et perduellionis poe-

na teneretur. Ita Burgus, propter criminis atrocitatem, uti vulgo jadabatur, cena-

torio privilegio indignus habitus, ne regis, cui fc in omnibus obcdicnrcm profiteba-

tur, imperium detredare videretur, protcftatione prius fada, ne fraudi fibi efler, aut

inde privilegio fuo praejudicium quaereretur, tertio poftdic coram judicibus de fidei

fuac confcflionc interrogatus ad fingula capita fere conicntanca cum Lutheranis ac

Zuinglianis, in quibus minime a fc illi difientiunr, rcfpondct. Itaque, non adhibitis

aliis probationibus, ab cpifcopo Parificnfi haereticus declaratur : fiatuiturque, ut la-

ccrdotal i cnaradcrc unquam indignus privaretur ;quofado, brachio facculari, ita

magifiratum regium vocant, puniendus traderetur. A qua fententia pofica Burgus

appellavit ad archicpifcopum 1 Senonenfem.

XI. Dum paflim tniferi homines ob religionis caufam ad tribunalia rapiuntur,

et tam frequenti accufationc fautores, amici, et qui liberiorem vocem mittere aufi

eflau, in periculi partem vocantur, trifti ubique filentio, longe diverfa rerum facies

in aula erat * in qua eunda ad apparatus nuptialcis inftruda plaufibus ac laetitia per-

ftrepebant;quae tamen mox lamentabili exitu mutavere. Haftiludium inter alios pa-

ratus inftitutum lucrat : et in eam rem hippodromus opere tumultuario magnifice ex*

ftrudus, haud longe a Baftilia arce, in qua captivi fenarores aflervabantur;qui a k Tur-

riculis, in quibus habitabat rex, ad equilia regia pertingebat, et 1 vicum i. Antonii

tranfvcrfus

INTERPR. * It ftttUmt 1it 5*. Amiri. * it Mtnrmt. * Gayaat. 4 Btaetr • da BtLay.' DrmatharSi, oj it Abaebj. « iu Baarg, b Bearim? frotarnr itmral, • it Stas. k

let TtmtwtiUi.1 rme St. AaXtrmr.

NOT. • «dim pmiwntiahKur, fomfle, flciioai* ardim pnebuifle fufpicor- P*f. L.

ut nunc Gttmt

;

quod et uluilr. Thuino hujus in-

Tom. I. pG

762

CP1DL1X.

Hlnrjcus II.

JAC. AUG. THUANItranfverfus dividebat, redii ibus ab utroque latere per gradus in altum recedentibus ac

cellulis undique claufus, theatri fpccic, in quo magnates armati adverfis utrinque

haftis, medio Iqpto ligneo, concurrerent. Cum dies aliquot cqucftri ludicro tranf-

adi eflent, rex 111 Kal. Quintii, dum frequenti ac laeto fpc&aculo cum Mongome-

rio comite concurrit, confraftis utrinque haftis, infelici cafu, aperta forte callide, in

oculo ex trunci i&u fccundaria pcrcuftionc vulnus accepit, ex quo titubans ex equo

a fuis exceptus cft ac Turriculas relatus. Ferunt, cum efferretur, ad Baftiliam ad-

verfam refpcxiflc, et feriatorum, qui in ea nuper capti detinebantur, recordatura fac*

piusdixiffc, vereri fc, ne injuriam innocentibus hominibus fcciffet : ad quas voces

cardinalem Lotharingum, qui aderat, fubiratum, monuiffc regem, eam mentem illi

a maligno fpirituet generis humani hofte immittis a quo proinde libi caveret, et

conftantiam in fide fervarct. Id verum necne lit, non affirmaverim, certa, et quae

tantum in confcffo fint, feripturus. * Certe rei medicae periri negant in tali vul-

nere vocem mitti potuifle \ quippe, concuffo cerebro, live concuffionis violentia /ede

fua motum fuerit, five a fanguinis, vena rupta, in ejus teneram medullam exundan-

tis flillicidio fiderarum putruerit, fivecraflac meningis pariter cli/ac in ipfum totum

illapfu oppreffum conciderit : nam, quibus ex quacunque caufa cerebrum illum fu.

erit, cos confcftim ac ncccffario mutos fieri. Ad famam rei mox Andreas* Vcfa*

lius excellens medicus et egregio de corporis humani fabrica opere clariflimus Brux.

cllis a Philippo fumma celeritate mittitur, ut vel hoc ultimo et inani officio pro-

penfamerga focerum voluntatem rcftarctur. Verum is fero venit, et fruftra fuir :

nam, '1&0 cerebro et abfccffu inde contraHo, rex ' ViiNon. Quintii, decclfir, cumannos xl, menfes m, dies xi vixiffet, xn vero annos, menfes m regna/Tet. Fefti-

natae, antequam moreretur, Margaritae fororis et Emmanuclis Philiberti Sabaudiac

ducis nuptiae s ac fine ulla pompa in palatii facello celebratae. In varios fermones

ea mors incurrit. [* Nam alii vitam ejus ultra modum extollebant >] * regem bcl-

licofum ac praeferocem, ex quo imperium acccpiffcr, profpcro femper fere marte

regni limites protuliffc, fubjugara maxima Italiae parte, Scotia ac Corfica in po-

tcftatcm rcdaclis * atque ira utroque mari quafi vallaro imperio : fugatum ad bRan-

tiacura Carolum v, dcin pa&is induciis fortunae fcnefccntis taedio ad vitam priva-

tam adegiffe : tum rara pietate erga Romanam ecdcfiam renovatum bellum, <juo

Paulo iv laboranti fuccurrcrct : revocatum tandem exercitum, cum Philippus Hif-

paniarum rex et Maria Angliac regina conjun&is armis regnum invafiffent, rothof-

tium copiis objcciffc:poftrcmo pacem, fi non aequis conditionibus, at regno po-

puloque utilem fanxiffc s filiacquc ac fororis nuptiis publicae tranquillitati pro-

fpexiffe. Ultimo loco addebant ; fortem regem, libcraliratc infuper er comirarc ad-

mirandum, inter arma, relifto fui incredibili defiderio, occubui/Tc. Alii contra di-

cebant i regem, profpcra prius fortuna ufum, partam juftis armis gloriam violatarum

induciarum infamia foedavifle: quanquam non tam id ipfius crimen effer, quam

eorum, a quibus impulfus infelici fc bello implicuiffer : hac expeditione inimenfas

regni opes profufas, et praecipuum robur arrrirum ; dadeis dillu memoriaque de-

formeis fccutas: regi Galliacquc proceribus per Carafarum fupcrbiam ac perfidiam

illufum iddetumque prope Gallorum in Italia nomen : paucos, occidioni exemptos

et prope fame cncllos, quo rebus extremis fubvcnirctur, in Galliam revocatos

:

pacem

P. D. o. C* cum dii fortunae ludibrium mirarentur : regem militiae ac finis

proeliis ajfuetum, rebus foris compoftis, dum alus fpHlacuio effe vellet , domi mludicro certamine fibi exitio fuijfe j alii vitam ejus ultra modum extollerent

VAR. LECT- * Hmt «A vrrta Ad fanum * regem nimirum txdlicolum PD o f-

finfM titiller bntt* Atfmt P. D. o.

INTER P R- * V*f*L*. •> Ptntj.

N OT. » ti Eid. Put.

Digitized 1yJGoogle

HISTORIARUM LIB. XXII. 763pacem quidem, quod fumme optandum ctat, fadam, fcd probrofam j nuptiifque CH10LIX.

nihil aliud adum, quam uc dedecus velaretur ; tandem [* regem, feriae militiae HekriiusII.

foris afluetum, in gregarii militis modum inter ludos jocofquc domi, dum aliis fpec-

taculo efle vult, fibi exitio fuifle.] Nec domcftica celabantur:pellicem uxori fu-

perindudatn, quae veneficiis fuis fafeinato regis animo et regia occupata, quamdiu is

vixit, regnaverit : inde prodigentiam ac luxuriam exortam, quam inexplebilis auli-

corum avaritia fecuta cfl. Nec inter pofirema corrupti faeculi tcftirr.onia rcccnfc-

bantur poetae Galli, quorum proventu regnum Hcnrici abundavit qui ingenio fuo

abufi per foedas adulationes ambitiofae focminac blandiebantur, juventute interim

corrupta, pucrifquca veris Audi is ita abdudis, ac poAremo ex virginum animis pu-

dore et verecundia per lafcivarum cantionum illecebras eliminata. Ut citra amoremet odium dicamus ; Hcnricus princeps fuit bellicofus j et idcirco, pacis confil iis, quae

illi fubinde infinuabat Momorantius, repudiatis, belli occafioncs, quamdiu per for*

tunam licuit, femper amplexus i alioqui mitis ac facilis, et qui alieno potius quam

fuo ingenio regeretur. Qui tunc futurorum magis providi erant, non nifi publico

malo exftindum rcbantur;quippe, relidis filiis paene pueris fub parente imperii

cupida, et factionibus divifa aula, non diu duraturam pacem conjcdabanr, tempefla-

tcfque domcAicas, nifi obviam marurc irctur, bellum externum mox fecururas.

Genus ac tempus mortis a Luca • Gaurico mathematico Pauli m perfamiliari prae-

didum conflat, cum Catharina uxor futuri anxia focmina cum fuper viri ac filiorum

fato confulcrct : fore nimirum, ut in duello caderet, vulnere in oculo accepto: quod

irritum a multis ac pro tempore negledum fuit, quali regis conditio fupra duelli a*

leam polita eflet. Annotatumque poflea a curiofu, regem, qui lerium duellum, rem

Chrifliana religione vetitam, infauftis regni aufpiciis adprobaffct, in Judicro duello vi-

tam amififle. Nunc.omiflis majorum ac prioris aevi egregie bello er pace didis ac fac-

tis, ad domeflicamala atque adeo vitia nofira, quae jam fere xl annos florentiflimum

hoc quondam regnum vexant ac diArahunt, deveniemus$prius praefati, nos ex adis

ipfts, et iis, quae jam tum quidem, recentibus adhuc odiis, fetipta funt, verum ad

optimorum poOca virorum fidem a nobis cxpcnfa, citra livorem cc amorem, fcqucn*

tia perfetipturosj petita interim venia, fi quorundam ambitio, avaritia, perfidia,

fraudes et pcrniciofa adverfus rcmpublicam confilia interdum peiflringcntur. Namveritatem profeflis ea lege, fcd temperate ac citra maledicentiam, hittoria feribenda

cA. Me vero, ut fpero, longinquitas temporis ab odii fufpicionc facile liberabit

:

et qui motus ac varii cafus poflea inciderunt, vanitatis necne arguendus fun, apud

pofleros fidem plenam facient.

P. D. o. [* regem, in gregarii militis medum, dignitatis fuae oblitum, inter lu-

dosjocofque feriiffe.]

INTERPR- * Ctmritt

.

1

JACOBI

Digitized by Google

JACOBI AUGUSTI THUANIHISTORIARUM SUI TEMPORIS

LIBER VIGESIMUS TERTIUS.

EPITOME.|RANCISCO ii ht regem inaugurato, magna ht aula mutatio

’ fecuta. II. A. Memorantius equitum magijler, a rerum guber-

naculis remotus, graviter monet reginam matrem, ne juvenilem

animum domtfiicis difeordiis aut aliquo adverfus fuot odio im-

bueret. III. Valcnttna aula pellitur. Fr. Olivarius in aulam

revocatur. Santandreanus Guifianis, ut dignitatis prifiinum

locumfervaret, fidem addicit. IV. Navarrus a Momorantto frufira monitus, ut

in aulam veniret, dum cunftatur, occafionem rei gerendae amijit ; et tardius ve-

niens fufpicionem fecit confiliorum occultorum, quorum ab aemulis mfimulabatur.

lntemp jlivus Fmdocmi conventus. Andelotus jam caecere ehpfus 5 et Colinii

cum Caroto Borbonto Rupifkrionio Condar1 interventu reconciliati. Juflis Hen-rico 11 fallis, Momorantius domum ablegatur, rerum publica adminijlratione pe-

nes Francifcum Lotharingum Guifium et Carolum Cardinalem fratrem manente

:

Condatus et Rupifurionius ab ea excluduntur. Navarrus delufus et indigne i

m

aula habitus y et, injellisfufpicionibus, pofi regis inaugurationem Beneornum con-

cedere cogitur. V. Interea perfuafa regina parens, ut contra motus mpendtnteit

regem ftque ac fuos Thilippi generipatrocinio muniret. VI. Quaedam ab optimo

legtjlatore adpublicamfecuritatem et utilitatem egregie decreta. VII. Rex 7)u-rocorton Remorumfolemni ritu inauguratur. A. Momorantius primaria magijlri

palatii dignitate,quam a morte Renati Sabaudifoceri multos annos tenuerat, et a

Guifio ambiri (ciebat, fpontefe abdicat, ne coalius idfacere videretur. Equejlris

ordinis infgni, quod meritis folis antea dabatur,pleriquegratiofe donati. V1H.

Renovatae quam antea feveriores in felfarii mali fufpettos ubique inquiftiones

:

et, quia clam ac nolla conveniebant, ajfeveranter paffim jallatum, quaji ad pro-

mi/cuam libidinem fpecie religionis coetus illos celebrarent : id Catharinae reginas

perfuafum 5 quae ab eo tempore, cum antea mdulgentiorem fepraebuijfet, abillis alie-

nari coepit. Subfeltiifratres ex Andtna nobilitate adverfus lillores tn Sangcrmano

fuburbio vim faciunt. IX. Accenfis odiis hinc Trotejlantium, quorum in dies cref-

cebat numerus, hinc eorum qui novae adminijlrationi invidebant, fparftprimum tn

Catharinam et Guifianos libelli 1 et differtatione de libero FrancogalLrum impe-

rio inflituta eorumpoteftas in dubium revocatur. Contra quam Jo. Tilius curiae

protonatariusjuris nojlri peritifjimus edito de regis majoritate Jcripto difputavit.

Replicatum altero libello ab adverfa parte > et exempla ac teflimonia a lilio ad-

ducia,prout fciffd tunc erant hominum ftudia, contrariis rationibus confutata.

Contentionifque is exitus fuit, ut ex eaTilianoferiptofummaauttvritas conciliata

fit, quod et hodie pro certa et rata regni lege inter confhtvttones regias rcLtum le-

gitur. Exhauflo bellifumptibus et largitionibus aerario utcunque vel cum publica

indignatione confultum. X. Suffitfla regis valetudine , varii et nidigm de ea ru-

mores maligne dijfeminati. Ferae morbi, pofiremo letholis, contra quam ferebatur,

caufae

HISTORIARUM LIRXXIIL 765caufae deteflae. X I . /iimae Burgi, pofiquam variis protelationibus ejus caufafuit

agitata, fupplicium et ultima verba, ex %EUs pubhas. XII. Aliorum[enatorum,\'Pauli a Fuxo, Eujlocbii Tortae, Ludovici * Fabri, in carcerem conjeftorum, caufa

examinationi a delegatisfubjetla 1 qui cum per refponfiones nihil a dotlrma re*

ccpta alienum dicerent, contra quamfecerat Burgus, tamen, quod de emendatione

crajforum, qui temporis lapfu in ecclefiam irrepferant, errorum in dicenda fententia

mentionem fecijfent, et ahoquifujpelii effent, vita falva, loco tantum contunse

*

liofemotifunt : coquefeverius cum iis altum, Antonii Minariipraefidis caede, ut

creditur, a Trotefiantibuspatrata 5 quod non mediocriter judicum animos exacer-

bavit. XIU. Sequuntur externa. Galli tota Italia exterminati. Cofmus in E-truria unrverfae ditionis Senenfis

,quae a nofiris tenebatur

,potens. XIV. Tbi-

lippus, e Belgio in Hifpaniam dtfcedens, Margaritam Tarmenfem provinciae

praeficit, Hifpanorum valido praefidio ei tanquam ad tuendum limitem defiinato j

revera, ut Trotefiantium, a quibusfibi plus quam a nofiris tunc temporis metue*

bat, molitionibus obviam iretur. Araufionis princeps, cui de ea re Hernicus an-

tea aliquid, dum apud ipfum effet, tnfufurraverat, idque proceribus Belgii renun*

ciaverat, et Egmundanus comes acriter repugnant. ‘Philippus, cum Zelandiafol*

vijfet, periculofo naufragio in Galeci-portus confpedu confiiliatnr. In ejus ad*

ventum refervati, qui ob fedartum malum ad mortem damnati erant 1 m iifque

aliquot ex B. Ifidori Hifpalenfis coenobiofocii j et Hifpali etpofiea Ttnciae magnapompa ad fupplicium produtli. XV. ‘Pauli iv obitus, et novijfima verba. Mor-tuo eo, fumma intemperie in fiatuas ejus a plebe faevitum, effraftis per tnterreg*

num Inquifitioms carceribus : et in ejus memoriae contumeliam Carafarum infignia

paffim confra&a ac dejetla. XVI. Trmcipum virorum mortes intra unius anni

fpatium, pontificis, Caefaris, Franctae regis

,

11 ‘Damae regum, item Laurentii

Tnuli Fcnetorumprincipis, Othonis Henrici Talatinifeptemviri, Herculis Atef*

tini Ferrariae ducis, Othonis Luneburgici ducis et IVillelmi Henncbergici prinei*

pis, m reginarum,Helionorae Franctae, Mariae Hungariae, et Bonae Sfortiae

IToloniae. XVIL Georgti Recrodi obitus : item literis clarorum Franc. ‘Duareni,

Aeman Ranconet

i

,Joachimi Terionii, Roberti Stephani, Lucae Gattrici, Jo.

Bapt. Folcngii, Jacobi Mtltchii. XVIII. Cofmi per interregnum in Etruriagefia.XIX. Tucciana conjuratio Florentiae deteda ; in qua Bernardus Corbinellius cum

fe mifcuiffe deprekenfus effet, etfugapericulumpraevertiffet ,'inevitabilipofieafato

apud nos periit. XX. Ehfabetha Thilippi uxor ad limitem magna pompa dedu-

citur, et a Navarro non minore ceremonia in Thilippicorum procuratorum manus

tradita efi, addita protefiatione, ut, quando traditionem inutriufque regni finibus

fieri debere conveniffet, et in medio tamen Navarrae regno, quod adfejure perti-

neat, falla effet, nullum ea rejuri fuo praejudicium falium effe mteligeretur.

Inflat pofiea Navarrus, miffo tn Hifpaniam Jo. Claudio Levio Odofio, pro regni

refiitutione \ et eluditur. XXI. Fallionum aefius Romae in pontificiis comitiis:

tandem clelius Joannes Angelus Medicinus, qui Tius iv dtei voluit. Ejus gens.

Aufpiciis fuis veniampraeteritorum fecit ; alia a fuo deceffore refeidit\editia

revocavit i caufas monachorum, eorum item qui obfeliartum malumpofiulatifue*

rantydenuo addito temperamento cognofci voluit ; cardinalem Moronum et ThomamSanfcliciumobidin carcerem conjellos ab injuria vindicavit

; pofiremo, quod fum-

mae prudentiae tributum efi. Imperatoriam dignitatem tn Ferdinandum a Carolo

fratre tranflatam, quam Taulus iv improbaverat, ratam habuit.

Ejc

NOT. * Fibri» Antonii Furnaci» in carcerem P»t.I

Tom. I. 9 H

Digitized by Google

766

CPPL1X.Fiakciscus 11.

JACAUG. THUAN1Ex AuCfORIRUS,

Jo.Tlacto curtat vettig. T. T. Ludo vico Renerio ‘Plancio, Jo. Serrano, Joanms1luralti Boetalieni comment. MS. Attis curtae Tarif. Jo. Bapt. Hadrianio,Afc.

Centorio Hortenjio, Confalvo Montano , Onufrio Tanvtnio, Navam et Scbajl. Al-

bafpinaci Lemovicum epi/copi et regii in Hijpania oratoris literis.

LIBER VIGESIMUS TERTIUS.

ENRICO inter nuptialia orgia et haAiludia ncc-opina

morte cxAm£to, Francifcus ‘Guifius ctQarolus cardina-

lis Lotharingus, Alfonfo b Atcftino Fcrraricnfict Jacobo'Sabaudo Ncmorofio comitantibus, Francifcum regein

falutant, curruiquc impolitum d Luparam fecum ducunt

:

codcmquc mox Catharinam «parentem Nemorofius fi-

Ait, ad corporis demortui cuAodiam relido per ludi,

brium Momorantio ; a quo flatim injuriofe repetitum

regis Agilium, milio ad cum Claudio ' Albafpinaco a Ic-

ereris cpiAolis. Corpus in xyAo, ex materia in f Turriculis fabricato, ad choreas et

pompas paulo ante ddlinato, tunc demum longe in diverfum ufum pannis lugubri-

bus velato, deponitur } ubi xl totos dies de more facra ac preces peradlac funr.

11. L>um peragunrur, Momorantius Luparam ad regem falutandum venit : ini-

toque cum regina colloquio eam admonet, ut egregie capcflcndi a filio imperii con-

filia fumeret, nec jnvenilem animum di fcordiis domcfticis aut aliquo adverfus fuos

odio imbueret, camquc principatus formam pracfcnbcrcr, quae Gallicae nobilitati

cctcrilquc regni ordinibus probaretur : id futurum, fi quifquc dignitatem fuam anti-

quaque munia retineat : meminiflet, praccflc fc genti, quam fuorum regum ac prin-

cipum imperii nunquam, alieni femper taedeat. His adjicit dcmilfas preces: ope-

ramque fuam ac (ludium regi atque ipfi defert. Illa benigne exceptum et promif-

fis ingentibus oneratum dimittit. Cum vero fagacifiimus fenex ex regis morte re-

pentem mutationem imminere cerneret, Aatim, eo vulnerato, s Marefium cubicu-

larium regium ad Antonium Borbonium Navarrac regem et regii fanguinis prima-

rium principem miferat, qui tunc in h Bcncarni pago erat} cumque monuerat, ut

quam primum in aulam veniret, publicam adminifirarionem, fi quid regi humani-

tus contingeret, fumpturus. Verum homo ab ambitione alienus, er alioqui Mo-morantio 3 fucccnfus, quod in ultima pacificatione Jb ip(o facta nulla fui ratio habita

fuifler, refle monenti minime obtemperavit : fcd modicis itineribus 1 Vindocinum

venit, ibique aliquandiu fiibAitit } atque ira pulcherrimam rei bene gerendae occa-

fionciti elabi pafliis cA:quod magnonim deinde tumultuum caufa exAitit. Nam

poAca Ludovicus Condacus Navatri frater, vir animis et ingenio pracAans, cum po-

tentiam omnem ad reginam parentem ac Guifianos contra regni leges trauflatam

dolcrct, quod Navarrusjurc fuofaccrc potuilTct, id ipfum gcncrofius quam tempcAi-

vius aggreflus cA, caufa fcmcl pet fraternam patientiam ambitionis ac perduellionis

praejudicio damnata. Igitur Catharina imperii ultra modum cupida Lotharingis

fratribus reginae nurus avunculis, quos et ob id filio pcrcharos et fibi, nondum per-

fpcAo ipforum ingenio, obfcqucntiorcs fore pcrfuafum habebat, fc protinus, amo-

to Momorantio, adjungit. Illi vero, quod totis votis jampridem expoetabant, fpc

citiusVAR. L E C T. • prenccm detfi F. D.o.f-d. * fucccnfciis P. X>o.f d-

INTERPR. * fe d*cdtG,tft. CKflr, prine* Trrraff. * Jr Sjiv/ut, Ja< J» Nrtocw rt. « tt

L*wrt. • «te lAubefom. * htTmrmlirt. * U Msrt, v*'rt 4t tb*ntb< e nt

.

* iUjra < l\ *-

tUfme.

Digitized by.^ioogle

HISTORIARUM LIR XXIII. 767citius confccuti, omnem dabanr operam, ur fortunae beneficio uterentur, et, fami- CDDLIX.lia amplificata, potentiam fuam in regno firmarent. Haec animo agiranrcis multa FrakciscusII.

quafi invitabant : opportuna regis pueri ad res novas aeras, in quoparaniuii ac cor-

poris imbecillitas erae j uxoris favor, quae fupra aetatem ambitiofa avunculorum ar-

bitrio viri ingenium circumagebat : matris denique gratia, a Momoranrio Guifiano-

rum aemulo alienatae, oiTcnfionc nuper ex eo renovata, quod paulo ante Hcurici

mortem cum a Valentina illa faepius commemorata adiiniratem contraxerat;quam

alioqui, ur regi gratificaretur, quamdiu is vixit, demiflo infra dignitatem obfcquio

femper coluerat. Et ita, unde periculum Momorantio creatum cft, inde Gui-

liani compendium fcccrc: quorum frater Claudius b Aumalius minorem natu

filiam Valentinae jam ante uxorem duicrat, acccpra ingenti dote ex regia pro-

fufionc ac bonis damnatorum undique corrafr. Nam Guifius ac cardinalis frater

poft regis mortem, Valentina protinus dclcrra, cui fcrvilitcr adeo nuper ancillati

fuerant, reginae viduae operam luam addicunt, et in ejus gratiam invitae pellici

bellum indicunt i initio renitente Aumalio fratre : cujus nimis propenfum erga fo-

crum Ibidium increpans Carolus cardinalis frater, ei latis cilc debere aiebar, quod

ampliffimum patrimonium ex eo matrimonio et cum eo gratiam ad tempus confc-

cutus edet } nunc, rege cxftin&o, tantum ex illo odium ac dedecus fuperefle, quod

remota illa al> aulae confpcftu paulatim fepeliri et in animis hominum exftingui de-

coris illuftrifGmac familiae interfit:praeterea cogitare illum oportere, non nifi cum

graviflima Catharinac ofFenfione, cujus gratia nunc potirtimaefle debeat, eam reti-

neri polle : ex cuius amicitia fi quid olim ad ipfomm amplitudinem non citra notam

acccficrir, nunc operam fcdulo dandam efle, ut eam conciliata reginae viduae gratia

honeftius tueantur et augeant.

111. H 1 s rationibus placato utctmquc Aumalio, Valentina ignominiofe aula exi-

gitur, regia gaza ac gemmis ingentis pretii, quas illa penes fc habebat, non fine ex-

probratione repetitis;quod infigne fluxae aulicorum fidei tcllimonium fuir. Nam

ex iis omnibus, quos, dum rerum potiretur, multos fcd fere indignos ad honores c-

vcxcrat, nemo unus repertus, qui jaccnris et a fuis rclidac fortunam fublcvarcr, prae-

valente adverfus beneficia privata odio publico. Quin et vexationem, quam a Ca-

tharina metuebar, * Ccnonccllis aedibus, elegantia ac firu, nam fupra d Carirn ponte

. fubfirato politae funt, et hortorum per utramque ripam porrectorum amoenitate con-

fpicuis, olim ab c Aftrcmonio Boicrio er Catbarina f Bri^oncta cxftru&is, ctpofieaa

8 Sanlcrgio Aftrcmonii lilio vanitatis dolidae homine ipfi donatis, redimere coattacft, •

accepta compcnfarionis titulo h Caldimontana arce ad Ligerim. Tum ab aula pulfi

ex nobilibus et qui arma tranaveram, quos Momorantii rebus favere rumor erat s

propinqui item et adfines remoti nulla certa dccaula, ut quifquc infeftus aut Guiito-

rum potentiae minime aequus putabarur. Ceteri fortunam, quolc inclinabat fa-

vore, profequebantur. Pulfus mox Joannes * ' Bcnrandiusprocanccllarius, nuper in

cardinalium collegium ipfius Guifii commendatione cooptatus; qui k Tolola Lute-

tiam advectus, omnibus honorum gradibus 1 laltuatim decuriis, lummum togae fafli-

gium Valentinae favore C*J adeptus fuerat. Eo pulfo, priftinac dignitati rcfli-

tuituc Francilcus » Olivarius 1 vic fuavitarc ingenii, prudentia, rerum ufu et integri-

tate clarus:

quod a cardinali Lotharingo factum, ut moderati imperii fub optimo

legum moderatore fpem faceret, ac vulgo res fere perfonarum praejudicio metienti

fucus fieret. Sed nulli magis illufum clt, quam ipfi Olivario; qui, nullius fervilis

fententiae

P. f* et impellente Aegidio Magiflro, uti diximus,1VAR. I.ECT. • BmmJus P.D o.f.

I NT II R P R. • Is J»ibtjje de •' U d»(I Atm*lr. 1 QbtnonttsuX. * leCbrr r. * Afbe-iWvrr 1 de Brifoitet. * te b*ro* dt S* . Sinit. * Ckanvsont Jitr IsLeire. • BertranJ, f.jrJt Jet

fitutx. * TenJtmff. 1 ft{frtmrnt& enftjfixt, fim Jmttrn ktxmenf <Uui tu* tterp. * Otwr.

768C13I0L1X.

Kranciscus II

JAC. AUG. THUANIfcntentiac fponte au£tor, cum libertatis fervandae fiducia in aulam fc a quiete retrahi

paflus cilct, longe foediflimam fervitutem fervire coactus, vitae quod fupcrcrat inter

ludibria ac pericula fub impotenti dominatu toleravit. Nam ultra modum infolens

ac vehemens erat Caroli cardinalis animus : Guifti longe moderatior : fcd, cum ani-

birio moderationem et aequitatem nefeiat, aut a fraterna violentia rapiebatur, aut

raptari fc patiebatur : nam ex illius fere ingenio confilia proveniebant, quae deinde

Guifius magni animi ac folertiae vir fcdulo cxfcquebatur. Joannes Avanfonius, Ic-

creti Guifianorum confcius, quia timebatur, et eorum confiliis accommodus vide-

batur, in aula retentus cft ; ablata tamen aerarii, quam fub Valentina tenuerat, prae-

fectura. At Francifcu5 1 Tumonius cardinalis, vir profundae prudentiae ac longo

rerum ufu pcrfpcftus, qui, a Francifco extremis temporibus rerum fummac cura

Claudio b Anncbaldo admotus, poftea eo mortuo ab aula remotus et « cancellarii

ordinis conchyliati dignitate a cardinali Lotharingo exutus fuerat, in aulam revoca-

tur, Catharinac inftigatu, quae ejus, ut neutris panibus addi&i, conftlio uti volebat.

Refragabannir initio Lotharingi : fcd, cum cutn Momorantio infeftum feirent, et

recentis beneficii memoriam fervaturum fperarent, poftrcmo aOcnfcrc. Nec parumanimi angebatur Jacobus d Albo Santandreanus, equitum tribunus, homo magnianimi et ingenii, fcd cfffacnati luxus pcrditacquc libidinis

;quam ut expleret, a nulla

injuria temperaverat. Is, gratia apud Hcnricum potens, cum Lotharingis ac Momo-rantio, neutris obnoxius, certaverat: tum vero veritus, ne, fi aula pelleretur, jufti$

multorum, quos bonis fpoliavcrat, querelis atque immcnfo aere alieno, quod fa-

voris fiducia contraxerat, opprimeretur, turpi admodum pactione cum Guifio tran£egit, oblata unica filia, utri ex filiis vellet, dcfpondcnda, et ejurata ampliflimorumbonorum, quae per fcclcra ac fraudes paraverat, proprietate, ufufruCtu tantum fibi

et uxori fervato. Ita aula quafi in poreflatem redafta, Lotharingi rerum in regno

pptentes erant. Nam nobilitas, quae turbatis rebus plurimum in Gallia poteft, fu-

periorum bcilorum taedio ad fua fere otii domcftici avida redierat, omni rcipublicac

cura abjcfta: plebs vero ttibutorum ob continua bella indiftorum onere preffa lc-

varaentum pofccbat ; de cetero, quis in aula dominaretur, parum folicita. Refla-

bat lacer ordo, dignatione et opibus potens; cujus benevolentiam ftudiofe concilia-

verat Guifius, praetexta antiquae religionis defcnfione et vehementis in fc&arios

odii oftentatione : ex quo ordine cum magnam partem fupremae regni curiae con-

flent, fiebat, ut iis in confcflibus, qui fecundum regis fccrctius concilium potil-

fimam in regno auctoritatem obtinent, et ipfi plurimum poflcnr, plcrifquc ex fc»

natoribus praemiorum fpc in eorum parteis propendentibus ; aliis offenfionis metu

tacentibus, recenti adhuc Mercurialis conventus memoria, quo luffragiorum libertas

adempta, et fententiam publice dicentibus os quafi infibulatum videbatur. Tumvero, ut magis omnibus conflaret, potentiam, quam variis artibus ac munimentis

firmabant, non ufurpatam, fcd a rege ex Catharinac voluntate fibi ut bene meritis

delatam fuifle, cum fenatus Parificnfts delegatos e fuo ordine, ut moris cft, ad re-

gem mififlct, qui obloquium fuum deferrent et imperia ipfius acciperent, cis a rege

fignificatum cft, Guifium et Carolum cardinalem avunculos a fc ex chariflimae pa-

rentis confilio delectos, quibus regni univerfi negotia committeret ; ita ut ille quae

ad bellum fpettarent, hic rem pecuniariam curaret:proinde cos in pofterum adi-

rent ac confulcrcnt : fic enim velle ac jubere.

IV. Hac regis declaratione cum fatis inrclligerct Momorantius fibi ex aula ab-

eundi ac fcccdcndi ncccflitatcm imponi, rem tamen initio diflimulavit: et, folici-

tato interca Navarro, ut in aulam veniret, hoc agebat, ut regii languinis principes

injuftac

INTERPR • dtTttrtron. b a Anati*». i c tbjnttlxrdi fOrJrtJeS’. Mcbtl. 1 SAlh*s mj-rcfchsl JeS*. Andre.

Dicjitized by C.C

HISTORIARUM LIR XXIII. 769

injuftac Guilianorum dominationi opponeret > et ita dignitatem retinerer. Verum CI3I3L1X.

ille, alioqui offenfus, extrado per moras tempore dum dclibcrar, ad cum Con- FranciscusU.

dacus frater et » Rupifurionius agnatus Vindocinum, ubi lubftiterae, cum plcrif-

que ex primaria nobilitate venere : ubi, multa de Guilianorum fuperbia ac perni-

ciofis confiliis quefti, ad faciendam fidem recens hoc exemplum in medium protu-

lere : Guifium nuper, cum primum rex poft lugubria fumpta in publicum prodircr,

quod fit magna pompa, eo infolentiae provedum, ut regalis vertis praelongum fyr-

roa, quod primarii principes 1'oli gertare confucvcrunt, medius inter ipfos, quali

dignitate par, apprehendere atque eodem ofiicio defungi aufus fucrir. Eodem ve»

ncrat b FrancifcusColinius Andelotus, qui Condaci interventu cum Rupifurionio

reconciliatus crt, quo conjundiorcs ad furtinendam adverfariorum vim et propul-

fandas injurias in porterum eflent. Condacus Hclionocam c Roiam uxorem duxe-

rat, Magdalcnac d Malliae Coliniorum uterinae fororis filiam. Utrorumque com-

munis parens erat Aloifia Momorantia Annae magirtri equitum foror, quae primum

fridcrico Mallio limitis Belgici regulo, dein Gafpari c Colinio Cartcllionaco equi-

tum tribuno nupfcrar, qui ad f Aquas Tarbellicas, cum 8 Fontem-Aragi •» Can-

tabriae oppidum cum exercitu peterer, ante xxxvn annos obiit:quo fiebat, ut Mo-

morantii ac Colinii Condacum ardifilma adfinitate contingerent; nobilitate, clien-

telis, opibus ac virtute bellica praecellentes viri. Caufa autem offenfionis Rupifurio-

nii ex eo crar s quod, cum 'Lavallae heredis nuptias ambiret, Andelotus Momo-

rantii avunculi favore ei praelatus fuerat j dclatumquc ad ipfum fuerat, voces infi>

Icntcis ac dcfpcdus plenas de fc ab illo jadatascflc. Itaque, dum k Germani-fano

* Lutetiam commearet Andelotus, jam tranfmiflb * Sequana, qui aliquoties compcn-

diofiorem viam illae habentibus tranfinittitur, ubi vidit Rupifurionium fpc celerius

adventare, quali ad fc perfequendum fertinaret, cum nollet ad conftittum cum pri-

mario principe, cui omnem obfervantiam deberet, cogi, ut tranfitum ejus morare-

tur, pontonis funem cnfc « praeciderat:quod ille injuriofe facium interpretatus,

cum contra ut ncccflirarc fadum Andelotus cxcufarct, eo irritatiorc erga ipfum ani-

mo ab eo tempore fuerat. Tunc vero Navarri ac Condaci interventu ac rogatu cum

Coliniis in gratiam rediit:quod Lotharingimoleftc admodum tulere, qui inter eos

inimicitias alere omni arte fatagebant. Secundum haec B Vindocini confultatum

fuit, qua ratione Guifianorum jam tum fupremam auctoritatem ad fc trahentium co-

natus impediri pollent. Multa gcncrofc, multa prudenter difta ; quae [*] cunea-

tione innata Navamis eludens, priufquam fc in viam daret, cxpc&andum ccnfuit,

dum exfcquiarum folemnia pcra&a eflent : tunc enim liquido conditurum, quo ani-

mo Guifiani in Momorantium affecti fint, ex coque confilium rebus fuis utile fump-

turum. Juftis faclis et corpore ad Dionyfu-fanum in majorum fcpulchrum illato,

eodem dic Guifiani, quafi urbis frequentiae pertaefi, quo magis in pordlate eum ha-

berent, Germani-fanum regem ducunt; quo et Catharina cosfccutacrt, praecipitato

contra morem receptum xl dierum ludu, quo magnatum viduae publico ab(line re

et domi fc continere confucvcrunt. Eodem Momorantius, qui in funere procu*

rando hadenus occupatus fuerat, venit, alieniore primum vultu a rege, fic enim

jufliis fuerat, exceptus. Pofttidie, petito poft prandium colloquio, ante omnia

Colinios fororis filios regi commendat j et, ut eorum opera uti ac dignitatem

tueri velit, enixe rogat. Nec abnuit rex, Gafparis Colinii mentione delectari

viius /*

P. [*] focordiane en

VA R. L ECT. • pcaeddii P. D. o- f.

1NT E R P R. * /r friate de /j frete indue de Mentfmhr. » de Ceiifaj de Chtf

.

tilbn, fiear/Andeiet. * de Reje. 4 de MaiIIj. ‘ d, Obgwj, ft*r de Cbsftiiie*. 1 Aeji. » FmMuM.» Bifeaje.

1 Lavat. kS'. Gemam. 'Parie. ta Sente • Vtudefme.

TOM. I. 9 I

Digitized by Google

77°

C10I3LIX.

FrakciscusU

JAC. AUG. THUANIvifus; quem et egregio praeconio cohoncflavit, et praecipuo loco lubiturum rccC-

Lpir. Tiun de fc locuturum Memorantium interfatus, eadem, quae fenarus Parifienfis

delegatis dixerat, confirmavit ; nimirum, fc fenc&utis ejus levandae cauia armoruut

curam Guifio, rem pecuniariam cardinali Lotharingo demand aflc, fumma rerum iis,

ut digniflimU ac de fc regnoque optime metitis, credita: ceterum ei fc honorificum

locum in confiftorio refervafle, cui, cum licebit per valetudinem, interfuturus fir.

Ad quae Annas, quaedam de aetate praefatus ac valetudine, adjecit, infra dignitatem

fuam efle, fi, quibus hactenus imperaverit, iis nunc fubdat fc, ac proptcrca confiflo-

rio interefle non polle : nihilominus femper paratum fore, animo ac corpore, ut im-

perata faciat : nec vero fc adeo cffocto corpore ac mente delira efle, ficuti ab inimi-

cis jadetur, quin et armus tradandis et rcipublicac adminillrandac, cum jubebitur,

robore et induflria fufficcrc pollir. Quidam fcripfcrc, cum a Catharina commeatum

peteret, ei ab illa falfis aemulorum criminationibus irritata et diflidii caufam quae-

rente exprobratum efle, quod Henrico marito olim per jocum dixifict, nullum e li-

beris ipfi fimilcm efle, praeter “ Dianam ex * Subalpinae mulieris contubernio luf-

ccptam, quae F. Momorantio grandiori natu filio nupfcrat:quibus verbis et pudi-

citiam fuam notatam et regiae familiae injuriam non tolerandam fadam querebatur

:

cujus tantae injuriae fi memoriam ad animum revocare velit, et eam pro merito ul-

cifei, effeduram efle, ut Annas tam impudens mendacium capite lucret: fcdfibi

tam charam mariti memoriam efle, ut illius contemplatione privatas offenfiones ei

libenter fit condonatura : ceterum videre ipfum debere, ut conditionibus a rege

propofitis aequo animo acquiefcat : nam, quod ad fc attinet, daturam operam, ne

quid detrimenti per abfentiam fuam accipere poflit. Tum Annas verborum illo-

rum, tanquam per calumniam maligne ab. inimicis fibi affictorum, invidiam amoliri i

ac reginam rogare, ut, quando inter reos ad ipfam delatus eflet, fibi aurem alteram

fervaret : meminifle illam debere potius laborum pro rege et univerfo regno per

tot annos exantlatorum, quam inimicis hominibus aures tam facilcis praebere, vitae

fuac ac bonis jampridem inhiantibus: quorum tamen non ita facile obventura fine

confilia, ficuti jam fpc et avido ultra modum animo conceperint. Quae fi vera

funt, a Catharina rem de induflria confidam vero fit fimile, occafioncm ab amicitia

Momorantii difccdcndi quaerente :quippe quae optime feiret, prudenti flimum ac

linguae cafligatillimae virum haud temere hujufmodi quidquam prolarurum fuifle.

Ita demiflus Momorantius b Cantiliam fcccfllc. Amoti et tum ab aula ad tempus

Condaeus et Rupifurionius; uterque honorificae ad Philippum legationis fpccicj

cum ille, ut pacem nuper ab Henrico fadam Francifci nunc regis nomine juramento

firmaret, miflus dicti hic, ut conchyliati ordinis torquem more folemni ad eun-

dem deferret. Attributum Condaco Cio aureorum tantum viaticum, exili adeo

fumma a cardinali Lotharingo rei nummariae praefedo contumcliofc adnumerata,

ut, dum fallo aerarii levandi ac farciendi praetextu libcralita* regia parcius dilpcnfa-

tur, eo injuriofius viro magnanimo, verum egenti, in tam ncccflaria regiae ac fuac

magnificentiae oflentandae occafione, denegato nuligne liibfidio illuderetur. A-motis Borboniis, et Anna mature, antequam Navarrus adveniret, hoc cni indiligen-

ter Guifiani caverant, domum relegato, reliquum erat, ut eodem modo habitum

Navarrum et ipfum aula expellerent. Mos cfl, ut primariis principibus in aulam

venientibus obviam catur, et hofpitium fecundum dignitatem afli&nctur: verum

Navarro venienti non folum minime obviam procellit Guifius, aut ex ea familia ul-

lus ; fcd regent ad venationem ex compado per diverfa itinera, ne obviam haberet

Navarrum, eo dic deduxit : et, cum primarium hofpitium, quod Navarro debebatur,

fibi fumpfiflct Guifius, non folum illud non obtulit Navarro, fcd clara voce teflarus

cfl,

VAR. LECT. • Diarum tauriam P.D.o.f.

1NTER P R. * TUthnntoiji. * CUwttfij-

Djgitiz_ed byJ^OOgle

I

I

HISTORIARUM LIB. XXllL 771

cfl, paliurum fc potius libi vitam quam honorem hunc a rege meritis Tuis delatum CtDiOLIX.

eripi. Ita Navarrus hofpitii honore contumcliofc cxclufus, cum ineo eflet ut pu- Francivcu* U.

dendodifedTu decori confulcrct, ultro commodatis a Santandreano aedibus ufus cft j

qui er rem apud cum cxcufavit, et tenuit, ut, cum initio hac injuria fupra modumexacerbatus eflet, lcniim mitigaretur, frementibus eundis, qui Navarri patientia ad-

verfariorum fuperbiam et audaciam ali ac foveri indignabantur. Navarrum ad for-

titer capcflcndam rcmpublicam et perrumpendos advcrlariorum conatus plcriquc e

proceribus, tum ante alios »Vidus Cabotius Jarnacius, vir generofus, quotidianis

Termonibus, a oblatis prifeae nobilitatis opibus, incitabant. Sed hominem natura

cundabundum remorabantur domcflici confiliarii, qui apud cum confuctudinc mul-

tum poterant;Joannes b 1 Angutius Mimatenfis epifeopus, cardinalis < Fratcnlis no-

thus Alius, Francifcus a Scarfius [*], et Almcricus e Bucardus libellorum fupplicum

magifter et Navarri ipfius cancellarius:qui, fcu periculi metu, fivc in Guiflanorum

gratiam, rccrudclccnteis injuriarum plagas mollibus Termonibus leniebant, et juflae

indignationis vim atque aciem injeda mora frangebant. Tamen, ut cxiAimationi

fuac et importunis procerum querelis, qui In cum conjcdos omnium oculos ac vota

dicebant, priftinacque libertatis ac nominis Gallici vindicem optabaqt, aliqua ex

parte fatisfaccret, Lutetiam venit, ut fenatorum ac primorum urbis menteis ac vo-

luntates per homines idoneos periclitaretur. Id ei a pravis confultoribus conlilii

datum fuerat, ut ejus impetum eluderent, et interca tempus ducerent. Nec confi-

lium eventus fruftratus cfl. Nam, cum eadem mora, qua tnfradus fuerat, amicorum

in urbe adfcdus ac ptopenfionem labefadatam videret Navarrus, prorfus animo con-

cidit, et alienum ab omni generofo confilio fc in pofterum oflcndits tanto magis

inflatis Guilianis, qui fubvcr/IsNavarri opibus ac conatibus jam fibi de univerfa Bor-

boniorum familia, quae fola adolcfccnti ipforum potentiae rcfiflcbat, triumphare

videbantur. •

V. Ad hanc novam rerum faciem eunda in aula querelis perfonabant:quas Lo-

tharingi ut comprimerent, et liberis vocibus exitum obftrucrcnr, aliis minas intenta-

bant, alios ingentibus promi flis, quos rebus luis utileis rcbantur, inefeabant: ac, ne

quid intadum aut inexpertum relinquerent, quod ad res eorum flabiliendas pertine-

ret, Cacharinac ambitiofac focminac, cujus ingenio abutebantur, audores fuere, ut

Philippi nomine atque audoritate Tuam communiret, confilio juxta pudendo et jam

tum initarum cum Hifpanis in nominis Gallici perniciem molitionum lufpcdo:

quod illa cum avide amplexa eflet, ea de re ad Philippum pcrfcripfit, ope ejus mu-

liebri impotentia per fummum dedecus adverfus regni perturbatores, ut aiebat, im-

plorata. Is vero fupra modum gavifus fc arbitrum regni, quod turbatum quam pa-

catum mallet, a Catharina deligi, eamoptimam Gallos inter fc committendi occa-

fioncm ratus, operam omnem pollicetur, datis ad regem lireris, fuperbis admodum,

nec ferendis concordi adhuc senti et antiquae libertatis memori;

quibus lororii

chariflimi res fibi perinde ac fuas commendatas efle, ejufque regni tutelam propcnfo

animo fufeipere dccreviflc reflabatur : et adverfus cos, f» qui tam temerarii forent,

quicunque tandem edent, qui regi atque adminiftris ab eo fummac rerum praepofi-

tis parete detredarent, opes, arma ac potentiam omnem expedire paratum fc demon-

flrabat 5 ita ut fc acerrimum contemptae majeflatis regiae vindicem et leverunt au-

daciae ac temeritatis illorum cafligatorcm experirentur. Literae eae coram Navar-

rac rege recitatae funt, quod iis oblique pcrflringcrctur, eo confilio, ut, fuarum rerum

conuaP. C*3 cujus nobilitatem avaritiae fordes obfcurabant,

VAR. LECT. •ctohlitB P.U.o.f d.

INT F. R P R. • Gwj Ctvfo/, firur dr Jir»a< b KutUtfAnji], tviqtit it fttnit. J tL Frat.4 fEfunt. • Amtry RttithjrJ.

NOT- * Dde Jaaxntt Anffltnt ; lege Nktltmi DdWgtbu. Put.

Digitized by Coogle

772 JAG AUG. THUANICiDIQLIX. contra Hi fpanos defendendarum folicitudine inicda, omnis de regni adminiflrationc

Franc/scus II. cura ex ejus animo expelleretur. Nec fpc Locharingi falfi funi. Nam ille, qui Bc-

nc.irno timeret, ab uxore pcrfuafus, illuc protinus contendendum duxit, oblatam a

Lotluringis reginae Hilpaniarum ad Philippum maritum deducendae conditionem

minime afpernandam rarus; ut inde honerte ex aula dilccdcndi quaefito colore ab-

fentiae fuac infortunium tegeret, cademquc opera Philippi libi, ut credebat, inferti

et a Guifianis in fuam perniciem incitati animum placarer, cjufquc benevolentiam

honorifico officio hoc demereretur.

VI. Nec in civili adminirtratione interca certabatur. Nam primis regni aufpi-

ciis publicae Angulorum fccufitati variis cdidis ab optimo* legum cuitodc Olivario

prolpcdum crt. Prohibita ^ignitatcla ac fcloppcti breviores, uti olim pugiones et

acinaces, quibus ex improvifo cominus certi nec evitabiles idus infligi portent

:

ufus item longiorum palliorum et laxiotum caligarum, quibus rcla huiufmodiad

certam perniciem fabricata tegi ac celari folerent, poena gravi appofita intcrdiclus

:

quanquam hoc plcriquc cardinalis Locharingi rogatu fadurn dicebant, hominis nic-

ticulofi, et cui multarum otfcnfionum confcio multos quoque meruere ncccrtc erat.

Haud multo poft revocatae omnes patrimonii regii alienationes perperam et in frau-

dem fadac, licet pcnfionisaut alterius cujufvis donationis etiam remuneratoriae ti-

tulo firmatae : a qua lege poflefliones eae exceptae, quae regum filiabuspenfionis loco

aut in dotem darac funt : exceptae et eae, quae HeJionorae Philippi amitae dona-

tionis ob nuptias caufa attributae funt, quibus Lufitana infans tunc fruebatur. Sed

juxta gravis et aequitatis pleni edidi gratiam minuit, quod, cum eo regii Anguinis

principes ac proceres bene de fuperioribus regibus meriti beneficio olim accepto pri-

varentur, poftea tamen eodem plcriquc minoris dignitatis nulla alia de caufa excepti

funt, quam quod Guifianorum favore fublcvarcnrur:quod invidiam illis, ut in-

• dignis, beneficii audoribus regia libcralitatc ad libidinem abutentibus odium con-

ciliavit.

V1L Interea Guifiani folemnem inaugurationem < Durocorrori Rhemorum

more recepto celebrandam accelerant, qua regi, cujus jam mentem ac voluntatem

portidebanr, majorem apud vulgum dignationem quaererent. £0 confilio per d Vil-

lctiam in Retia fylva fado itinere cum rege ac Catharina « Nantolium venere, arcem

nuper a Guifio iplo - Lcnoncurianis veteribus ac bene meritis de Lotharinga familia

amicis minus honcfta ratione ademptam. Rege Nantolii haerente, GuifiusColinio,

quicum adhuc amicitiam in fpccicm colebat, ut cum a Borboniorum amicitia aliena-

ret, in aurem infufurrar, Condacum, clam ipfo, qui Picardiac praefeduram cum pen-

infulac Francicac provincia obtinebat, quod ambas retinere non porter, alteram,

iiimirum Picardiam, quam parens ejus ac frater Navarrus nuper adminirtraverar, am-

bire. Id Colinii animum primo pupugit, ad dcfpedum fuuni pertinere exirtimantis,

A Condacus, fc ignaro atque adeo invito, Picardiac praefeduram obtineret. Verum,

ubi meram calumniam cfle et rem artu Lotharingi cardinalis confidam intellexit, id

molientis ut difeordiam inter bene convcnicntcis amicos fpargeret, eo fibi diligen-

tius agendum putavit, ut ardiore nodo fc cum Condaco conrtringcrct. Cumque vi-

deret jam fermonem injedum cfle, quaA ambas praefeduras retinere non porter, id

eo pertinere arbitratus vir fagax, ut ad alteram dimittendam cogeretur, confilia

adverfariorum praevertenda duxit ; et, antequam ab ipfis cogeretur, Picardiac prac-

fcdura fc fponte abdicat, plus fibi oneris impolitum diditans, quam ferendo pac

cflet:quod ea fpc ac fiducia fecerat, ut ea Condaco demandaretur

;quam ille eodem

tempore ex compado apud regem ambiebat. Verum ambo fpc fua falfi funt. NamGuifiani,

I NTERPR- 'k ckdvcelier Olhntr. * ***** * f'» & * Kbtim. * Vdtitri Ctfitrttz.

• Ktnteai/. frfr

J Google

b

HISTORIARUM LIB. XXIII. 773Guifiani, qoi parum a&um exiflimabant, fi Colinii abdicatione provincia Condacb CIDIOLIX.

attribueretur, apud regem et Catharinam pervicerunt, ne quod petebat impetraret, FranciscusIL

praeferunt ea in Briflacum alioqui fummac virtutis atque de nomine Gallico oprime

meritum ducem tranflara. Quo fafto et potentiam Condaco injuriofe repu! fo oden,

tarunr, et Briflacum ingenti beneficio fibi devinxerunt, qui ab eo tempore fcmpCr

ipforum partibus addimus fuit. 4 Nantolio rex b Durocortorum tendit, quo et Ca-

rolus Lorharingiac dux et Claudia foror honoris caufa ad eunt venere. Magna ibi

pompa ac celebri procerum frequentia peraltae de more ceremoniae5

quibus inter-

fuere praeter Lotharingos Navarrus nondum in c Aquitaniam profcltus, A. Momo-rantius, Oderus cardinalis et G. Colinius fratres. Rex inauguratus cfl facra faciente

cardinali Lotharingo Rhemorum anrifiitc, xii Kal. O&obr. Dum Durocortori cf-

fent, Catharina, ne ullum a turbis vacuum tempus elabcrctur, Odeti et Colinii inter-

ventu cum Momorantio agit, et ipfi pcrlitadcrc conatur, ut * magiftri palatii dignitate,

quae ipfi ab aula remoto inutilis efflet, et jam a Guifio exerceretur, in Guifii gratiam

fc abdicaret : rem enim regi ac fibi gratifiimam fa&uruni. Id ubi per Colinios ad

avunculum perlatum cfi, ille initio fc cxcufarc, et eam dignitatem Hcnrici beneficio

in filium collatam dicere : ac proinde invitum facere, ut filii, cujus fortunae amplifi-

candae Audere debeat, dignitas fc auctore minuatur. Cum contra urgeret Catha-

rina, et inde minis occultis, hinc fpc facta, ut Francifcus natu grandiorAnnae filius,

qui jam ea dignitate a marito ornatus fuerat, tribunus equitum crearetur, quod ae-

tati ejus convenientius erat, ille cogitaturum fc, et, cum primum domum revertiffet,

xcfponfurum pollicetur. Igitur, ubi c Canriliam venit, re cum amicis confultata,

cum vim paratam viderer, et exiAimarionis fixae intereffe arbitraretur, ne cogi vidc-

rctar, filio auctor fuir, ut conditionem acciperet j et, pofiquam rribunus equitum

creatus clfct, magiftri palatii dignitatem in regis manus, non in Guifii gratiam, ne

ab advccfario ncccflitatcm fibi impofitam agnofccret, ejeraret. Ille igitur t Blocfas,

ubi tum rex erat, profc&us, priore dignitate abdicata, alteram fufccpit 5 et tribunus

equitum extra ordinem creatus cft. Tunc et una cooptatione xvhi equites creati

funt, Guifianorum ambitione, quo plurcis homines fibi obAringerenr, majore quamufquatn antea numero pofi primam ordinationem a Ludovicoxi anno* cnccccLxir

faciam ;e honore illo, qui virtuti ac meritis prius tanquam eximium operae gnavi-

tcr militaribus (ludiis infumptae pretium ac praemium dabatur, fcnfim vilcfccntc 1

adeo ut Carolus sTierccllinus Rupimanius antiqui moris eques mordaci di&crio in-

dignabundus faepius diceret, torquem conchyliatum, pofiquam indignis promifeue

communicari cocpiflct, non jam effle fortium virorum infigne, fcd omnium befiiarum

collare. Peraltis inaugurationis atque ordinis ceremoniis, rex Barrum venit: atque

ibi jam tum, Catharina ac Guifianis au&oribus, altum cfi, ut rex fupremum jus ac

imperium in h Barrcnfi principatu in Lotharingiac ducis (ororii gratiam a fc abdica-

ret, dctrimcntofbacpcrfidiofo confilio, quo imperii Gallici majefias manifefie mi-

nuebatur ac convellebatur. Barro 'Catalaunum ad Matronam, et inde >> Fontem-

bellaqucum ventum j ubi aliquanto tempore rex fubftitir.

VIII. Dum fenatorum Henrico rege in carcerem conjcltorum Francifci aufpi-

ciis caufa renovata agitaretur, paflim per urbem in plebem ac milcros homines

Card. Lotharingi juflii anquirebatur i1 Santandreani vero praefidis ac Antonii ® De-

mocharis opera, qui, ut toto regno terrorem fui (pargerent, id in regia urbe agi ad

exemplum maxime pertinere arbitrabantur. Praecipui ad eam rem adminifiri erant

RuflangiusVAR. LECT. • ciaccccxciT P. * ita hooorc P.D. o.f.d.

INT E R P R. • * Rkeimr. * Gmenae. 4 Gmad MerjJrr de Ai miifia du R». • Ckjw-tiliy.

1 li/m. * Txrttlm de U Recbe-dw-Mei**. k le dtttbi dm Bar, 1 Cbdtins fkr Mirae. k l;ea-

Utmihn. ' U frtfdtnt de &>. Amtef. - de Mmkj.

Tom. I. 9 K

Digitized by Google

I

774CDPLtX.

^RAMCiSCUl II

JAC. AUG. THUANI• Ruflangius quidam ct Claudius b David aurifices, Gcotgius e Renardus fartor, olim

p novam religionem profeffi, ac proinde rerum harum gnari. His acccflcrc, fpc lu-

eri an poenae metu, juvenes duo, qui opificibus, ut fir, artis addifccndac gratia ope-

ram pretio addixerant, a quibus mercedis dcfcdu aut maleficii caufa male niuldati

transfugerant; ct apud curionem quifque fuum illicitas coitiones in urbe fieri con-

ferti fuerant, delatione infigni mendacio cumulata. Nam non folum nocturnos

conventus haberi, fcd etiam in iis promifeuos concubinis, exftindis lucernis, exer-

ceri aiebant:quoque majorem fidem facerent, iis fe, cum forte in aedibus cujufdam

advocati in^Mauberri platea, quo magnus virorum ac focminarum omnis condi-

tionis numerus confluxerat, haberentur, interfuifle ; ct poft appofitum atque Paf1

chalis agni inrtar a fmgulis degurtatum porcum lamentem, fublato lumine, eundos

in vagam libidinem effufos : ct unum quidem ex ipfis cum advocati illius filia bis

terque rem habuifle impudenter affirmabant. Iis quamvis turpitudinem fuam faten-

tibus fides habita : ex coque longe maximum odium in Protcftantcis apud nos con-

flatum, accepta pronis auribus calumnia. Ita illi ftvc tefles five accufatores a plc-

banis fu ii producti, ct a Demochare auditi atque interrogati, portremo a Santandre-

ano ad Card. e Lotharingum introducuntur;qui, re in majus exaggerata, cos corain

Catharina firtir, decertandi criminis horrore obftrudis omnium auribus, ne veritati

contra calumniam audiendae paterent. Conflat certe ab eo tempore commotamadeo Catharinam, ut femper alieno a Proreflantibus animo fuerit. Tandem capto

advocaro, uxore ac filia, ct teflibus reperiris atque inter lc adverfus reos r Olivarii

jufiii, cui de calumnia fubolcvcrat, commiffis, variare illi, dein ct a vero difloiranca

dicere coeperunt, ac poftrcmo vanitatis fraudifquc nefariae convidi funt. Inultum

tamen eorum crimen manfit, praevalente adverfus reorum innocentiam publico

odio. Antequam calumnia detegeretur, ex iis quippe cognitum fuerat quibus mlocis clandcftini illi coctus haberentur, conferto agmine viri focminacquc in vin-

cula conjcdac fuerunt : multi, ut periculum anteverterent, fuga faluti confutuere;

quorum bona annotata ct mox fub hafta publicata funt. Ac videre erat partlin pcc

urbem omnis generis variam fupcllcdilcm praeconis voce divendi j abfenteis reos

tribus cdidis citari $ vacuas aedeis proferibi, in quibus tantum relidi fuerant pue-

ruli infantes, qui, quod fugitivorum fortunae comites efle non potuerant, lamenta-

bili ejulatu vicos ac plateas paflim rumpebant:quo fpcdaculo nemo non vel Pro-

tcftantiura caulae infeftiflimus fummopere commovebatur. Urbe diligenter cx-

cufla, reflabat K Sangetmanum fubutbium, quod vulgo parvam Genevam vocabant,

quod poftrcmac vcftigationi fepofitum erat. In eo aedeis eoncludas habebat h Vi-

cccomcs quidam nomine, tutum de religione fufpcdis receptaculum, in vico ‘palu-

dum dido, ad quas Geneva et ex Germania hofpitcs frequenter diverrebanr. Adeas primus impetus fadus, prius lidorum ct apparitorum corona cindas ct obfeflas,

praefenteThoma ^Bragclono capitalium caufarum quaefltorc. Cum ad menfamfoderent, qui intus erant, circiter xvi, fere omnes ad ftrepitum irrumpentium huc

illuc difpcrfi, nec refirtere aufi, fuga dilabuntur : foli 1 Sublcllii fratres ex nobilitate

Andina, Navarrac regis domcftici, fubitamvimvi contraria repulerunt, ftridifquc

gladiis multos ex imbelli vulgo illo vulnerarunt, ac ceteros in fugam verterunt.

Vix periculo exemptus ipfc Bragclonus opera Vicecomitis, qui fuo ac fociorum ca-

piti ex eo periculum procul dubio creatum iri providebat;quod minime vitavit.

Nam ob id cum uxore ac liberis comprchcnfus cft : ct, quia dies Veneris erat,

quo carnium cfu interdicitur, praelatus ante cos capus lardi haflulis confixus, ut po-

pulus fpcdaculo magis accenderetur. Dudus cum omni familia Vicccomcs ct inrctrutn

INTERPR. * •k * DavtJ. * HmhatJ * rbttt Mauttrl. le cardinal <Jt

Lsrraiar. 1 tr tbaaubtr Olivtrr. » fatxkenrg S Gero.*:

a

* kVtfttmie. * rmeJet Martts. * ttr*-

'unie, ttnjiiUtr au Cbafteitt.1 StupftfJrt fAnjat.

HISTORIARUM LIR XXIII. 7?5tctrum carcerem conjcttus paedore et fqualore mifcrabillrcr periit. Itttcrim di- CDIDLIX.lapfis • Subfclliis, littorcs, qui foris rcmanfcraiu, in vacuas aedeis invadunt, ac praeda Frajjciscus il.

a fociis rclitta poriunrur. Exinde, fumpto ab urbe principe exemplo, per ceteras

Galliae urbeis eadem agitabantur} ac praecipue b Auguftoriti Pittonum, c Toiofaein Septimania, d Aquis Sextiis, ac pallim per Narborienfem provinciam, Georgio« Armeniaco cardinale, ut fufpctti comprehenderentur, omnem operam ac diligen-

tiam adhibente. Quibus irritamentis novam religionem profitcnriiim, qui jam nu-

mero audaciores redditi erant, et qui Lotharingorum dominatum ferre non pote-

rant, acccnfis animis, multa in Catharinam ac Lotharingos, qui rerum potiebantur,

et regem ipfum, quamvis adultum, fcd qui fub eorum vcluti tutela erat, liccntiofa

et artiftciofe quafi pro publica libertate compofita padim audiebantur. Sub id tem-pus Subfclliorum fratrum alter, Navarri familiaris, qui apparitorum ftragem in

Vicccomitis aedibus ediderat, in aulam venerat j et, gratia caedium in conflithullo

inopinato littorum potius quam fua culpa patratarum in Navarri gratiam impetrata,

res fuas in direptione aedium amillas contra publicos graflatores magna contentione

rcpofccbat:quod iniquo animo ferens cardinalis, ut fuis confideret, et importunas

Subfeliii querelas contra eos inAirutas eluderet, five quod viri audaciam fufpcttam

haberer, quadam die in regis cocnaculum ingredum a regiis ftipatoribus comprehendi

et in f Viccnnarum cadrum duci jubet: quo nuper 8 Araniac comitis juniorem fi-

lium includi juflcrar, quafi fugae majoris natu fratris adminidrum et confcium, qui

inde cvalcrar, et motibus contra reginam in Scotia excitatis, uti rcbatur, caulam

dederat. Ibi er captivus adeinebatur *» Cocfardus Aniani-fani juridicus praefettus,

cum libellis aliquot in Catharinam ac Lotharingos feriptis deprehendis, qui Navarro*

ut et Subfeliii fratres, res novas molienti confilium dcdidc arguebantur }. coque dili-

gentius cudodicbantur.

IX. Jamqub palam et in circulis de Catharinac ac Lotharingorum poccdatc,

an publicae adminifirationis jus illis edet, difccptabatur j plcrilquc per vim ac con-

tra regni leges eam ab ipfis ufurpatam arguentibus : fic enim edito ea de re libello,

extremo Ottobri, didcrcbant : Francogal lorum imperium ab initio legitimum fuille,

nulla adhuc dominandi libidine corruptum : fiquidem populos cos, armis ac virtute in

alieno parta quia fine rettore tueri non poterant, regem elegifle, in cujus familia fuc-

ccdbrcs haberent. Nec vero illi, ut libirum erat, imperitabant, legum fracno eo-

erciti, quibus ipfi obtemperabant : iis vero in primis cautum fuidc, ut fucccdio fem-

per ad proximos mafculos deferretur, cxclufis focminis carumque poderis i quas ho-

mines militares et libertati aducti non folum a regni fucccdionc removerunt, ne

fcilicct per carum connubia exterorum principum dominationi fubderentur, verum

etiam ab' omni publicorum negotiorum procuratione abftincrc voluerunt; parum

decori ac fccurirati fuac fucceflionls cxclufionc prolpcttum exidimantes, fi impo-

tentium ingeniorum arbirrio regerentur : iraque, fi regis actas rerum agendarum

capax non cfler, proximioribus agnatis, ad quos fucccdionis fpes pertinebat, quou£

que rex adolcviflct, regiae adminifirationis onus regni legibus mandatum fuifle : ac,

ne interea regni opes et publicum aetatium exhauriretur, ex coque libera gens tri-

butorum collatione gravaretur, ordinum conventus, quos vulgo regni ftatus vocant,

prudentifiime indituros, ut unius potentia, plerumque nimia, procerum regni con-

filio, tanquam optimatum imperio, temperaretur : ita effettum, ut, indittis folcmni

more totius gentis comitiis, in iifquc auditis omnium querelis, fubfidia gravcfccnti-

bus malis publicis pararentur : inde ede, ur, quia univerfi fc vcluti rcipublicac parti-

cipare cernerent, fumrno obfcquio imperium domcdicum colerent, regemque fiium

praecipue

INTERPR * Saukftllti. * T*8>rrt. ' To»k,ft t» * At*. * ^Artupue.1 Kmttwmt. * Jacyaci Hamuttn, cmtt JAirja, Jut de Ci.tjh!lcr*ult ,

* Cn/ftrd, ksiUtie St.

776

CDDL1X.F* amciscus I

JAC AUG. THUANIpracdpuc venerarentur, ita ut nulla major populorum reverentia ac fides erga prin-

'cipes lues» liiftoriarum monumentis celebretur : inde tantum parendi amorem fub

aequabili principatu ; qui fi mutaret, vi externa aut ambitione labefadhtis regni Ic-

cibus, iniquum juxta Francis ac intolerabile id femper vilum : exempla in medio

cilc : nam, Ludovico Pio et Carolo Simplicc clavum tenentibus, dcin fub Philippo i,

B. Ludovico et Carolo vi Capevingis, cum palatii magiftromm et aliorum potcftatc

abutentium libidine cunfta circumagerentur, civilibus prope difeordiis florenti ffi-

mum hoc regnum cvcrlum fuific:

quid enim aequius efle, quam ut, qui rebus

fuis per aetatem fuperefle non poliunt, ac praecipue reges, cum litos in potcftatc

habere non poflint, ipfi in aliena fint, et lalutari multorum confilio regantur ?

fic Ancum Martium filio Tarquinium tutorem reliquifle ; fic M. Antonium

cognomento Philofophum praecipuos ex amicis ac proceribus Commodo filio

artribuific; ita Theodofium magnum impuberes filios Arcadium et Honorium in

Stiliconis ac Rufini tutela reliquifle : idem Arcadium rurfus fa&itaflc; et Ifdcgcr-

dem Per(aram regem tcftamcnto rogafle, ut Theodofii junioris tutelam fufeipere

Vellet. Quid contra abfurdius, quod vulgo jacetur, regem interca regni tutelam

parenti ac Lotharingis uxoris avunculis commififlc i quali pupillo jus fit fibi tutores

conflitucre, quodque jure inter privatos conflitutum cft, non mulco magis in regis

perfona locum habere debeat j cujus bona ac mala ad univerfos pertinent, et ex cu-

jus refla adminiftrationc falus publica pendet : fic ufum efle in Gallia ; et, fi quid

juris ad ullos ea in re pertineat, id ad regii (anguinis non ad externos principes por-

rigi debere, quos, illis rejedis, ad regni gubernacula admoveri non folum iniquum

fcd etiam probrofum fit : luculenta ea de re in noftris annalibus exempla fuppetere :

nam, cum Carolus Pulcher anno cncccxxvn dece fi» flet, 3 Joanna Ebroiccnfi uxore

gravida rclifla, et incertum eflet mafculum an focminam paritura effet, gravem deventris ac regni tutela exortam conrrovcrfiam fuific, cum Edvardusm Angliac rex,

Elifabcthac Caroli defundi lbroris filius, eam ad fe tanquam proximum pcnincre

contenderet, contra Philippus Valefius Caroli patruelis propter fpem fucccfiionis

eandem fibi arrogaret; tandem litem Ordinum regni decreto diremptam efle, et ven-

tris cuQodiam ac regni adminiftrationcm Philippo adjudicatam, rejedo Edvardo,

quod extraneus eflet:pofica Carolum v, qui merito Sapientis nomen meruit, cum

Carolum filium impuberem moriens relinqueret, teflamento condito ordinaffic, ut is

apud Ludovicum Borbonium uxoris fratrem, ex regio quidem languine, fcd fucccf-

iionis ordine remotiorem, educaretur; regni adminifirario Ludovico ac Andiumduci fratri demandaretur, quo ufquc Carolus xiv annos implcvifficf, et lolcmni ritu

in regem inauguratus fuiffict : cum vero, qua erat prudentia, quod et fuo ipfius peri-

culo didicerat, provideret, innumeris turbis portam aperiri, fi regnum alienis et non

propriis aufpiciis regeretur, tranfiata, quamvis ad tempus, in eum, qui heres nonexifterer, potcftatc, regentis abolito nomine, in pofterum cdiflo (anxiffic, ut regii

principes, quacunque aetate ad regni fucccflioncm vocarentur, reges exifterent, et

regnum ipforum aufpiciis adminiftrarctur : neque tamen omnino ejus voluntati ab

regni Ordinibus obtemperatum fuific : nam abolitum quidem regentis nomen, et

regni curam Ludovico tanquam proximocommiffam; fcd ea lege, ut illud ex con-

cilii procerum fententia adminiftrarct : nec prius Carolum vi tutela liberatum, quamxxii annum attigiflet

;quod tamen raro beneficio ac privilegio ei tributum annales

memorant, ob amorem publicum et formae decus, quod in illo principe eminebat,

ut ante xxv annum cxaflutn tegni per fe adminiftrandi capax judicaretur. Nec mi-nores diflenfiones ac motus in Gallia cxarfillc, fi quando focminac rerum davo ad-

motaeVAR. LECT. Andcgavcafiutn F.D.o.f.

INTERPR. * Jc*K»t JfEvrmt. " it fj'oa. « A»jaa,

HISTORIARUM LIR XXIII.

motae funt : fiquidem ante lxxx circiter annos, poft Ludovici xi mortem, qui

regni heredem Carolum vm paene infantem reliquerat, cum de tutela ejus et Fregni adminiftrationc difceptarctur, camquc Anna foror grandior natu inde ad fe

traherer, hinc Ludovicus » Aureliani dux tanquam proximus agnatus fibi arrogaret,

regniordinum b Caefaroduni in Turonibus congregatorum decreto conftiturum clTc,

ut rex apud Annam fororem educaretur, ceterum ipfa a regni procuratione remo-

veretur: Aureliancnfi vero, quod nondum xxm annum cxccflilTcr, regentis

munus, quod ambiebat, denegatum ac decretum, ut ex regiorum principum

ac procerum communi fententia rcfpublica adminiftrarcrur:

proinde neminem

mirari debere, fi Catharinac, fi denique Guifianorum potentia omnibus bonis

adeo intoleranda videatur, ac praecipue Caroli cardinalis;quippe cum regni legibus

prudenter a majoribus profpcetum fit, ne facris addidi et pontifici obnoxii fummarn

rerum in Gallia teneant : ea de caufa olim Joanni e Dormanio Bellovacorum epif-

copo ac Franciac cancellario adempta figilla a Joanne, quod in cardinalium colle-

gium cooptatas duobus dominis fervire non pollet : ob eandem caufam Joannem«* Baluam etThomam * Wolfaeum cardinaleis a Ludovico xi et Henrico vnr An-

glorum rege male mulftatos efle, quod per cos magnas calamitates regnis uttiulquc

importatas conftarct : Venetum Cenatum, qui merito omnis civilis prudentiae offi-

cina vocari debeat, id diligenter cavere * apud quem factis initiati nullam rcipub-

licac partem attingunt : memoria vero patrum noftrorum pervulgatum, quid cardi-

nalis f Ambianenfis Joannes a Grangia, Carolo vi rege, molitus fit i qui, majore

patientia quam decuit toleratus, poftremo Francia excedere coactus cft, ablatiique

ingentibus thefauris, potentia in regno pana non minus abfens pcrniciofc ufus cft,

quam praeiens fecerat : duos tantum extitifle cardinaleis apud nos, Georgium

* Ambofium et Antonium h Pratenfem, qui regni amplitudini ftuducrint : fcd eorumtamen opera caute ufos prudentiftimos principes, Ludovicum xii cc Francifcum i

;

ut, cum fcilicct de pontificis caufa ageretur, nunquam in fccrctius confiftorium ad-

mitterentur : ita illotum auftoritatem regno minus noxiam fuifle:qua in re ramen

plcrofquc maximorum principum prudentiam dcfidcralfc : Lorharingoruni vero po-

tentia quam fufpctta efle debear, neminem latere i quippe non jam in aurem fcd

palam genus ad Carolovingorum gentem referentium, quibus ab Hugonc Capeto

illuftriflimae gentis, quae tot annos in Gallia feliciter regnat, ftipirc, hereditario reg-

no pulfis injuria fa&a fuerit : ad lus falfas et contra hiftoriac veritatem contiftas ori-

gines, non obfcurum efle quid nuper adjecerint, 5 Andium principatum fibi injuftc

ereptum et k Provinciae comitatum paflim clamitantes, afliimpto etiam Andega-

venfium nomine et infignibus, ut fic paulatim homines externi fe familiae regiae

quafi inferant : atqui jute prohibirum efle, ne qui ad pupilli tutelam admittan-

tur, qui aftiones contra cum habeant j quod inter privatos legibus couftitu-

tum multo magi* in regnorum adminiftratoribus locum habere, quippe in qui-

bus majus periculum et ad plurcis pertineat : nam ea fpccic tranftata plerumque

regna : notam Tarquinii Prifei in Anci Martii liberos perfidiam : nota Cleandri, et

eorum ipforum, qui jam memorati funt, Rufini et Stiliconis pcrniciofa confilia

contra falutem Imperii dcfc&ioncm molientium : led infigne Hieronymi Siciliae

regis in primis exemplum efle, quod a T. Livio proditur : ei fiquidem xv annos

nato ab Hierone parente xiv praecipuos ex amicis tcftamento attributos, qui cumAthenodoro patruo pupillare regnum adminiftrarent : Athenodorum vero, qui ea-

dem cognationis praerogativa, qua Guifiani tument, potentiam venditabat, jam nc-

• fas

INTFRPR- * d'0rlem. * Towft. r de Thrmavt, nvnr de B/JVV.tu. * de Bslde. • lUffir.1 JrAn dt l* (jrjsgf, aeditui d"Arnen. • d'/bxbvfe. k du Trjt. [ Aajn.

k Pminer.

Tom. I. 9 L

777CDDL1X.XAMCISCUsii.

77 ®

CIDIDUX,

l’H ANCISCUS 11.

JAC. AUG. THUANIfas animo altantem Hieronymo puero pcrfuafiflc, fi rex cflfc vellet, ut tutorum im-

portunam turbam fummoveret, et ipfc per fc regnum gereret : atque illum quidem,

inter adulationes et in licentia enutritum, male fuadenti patruo facilcis aures prac-

buifle, et, amotis pueritiae Aiae a bene confulto patre datis moderatoribus, fc torum

Athenodoro mancipaflc, qui ex ea occafionc mox in ipfiim conjuraverit, voto procul

dubio potiturus, nifi nobilitas cius infidias mature dctcdlas praeverriflet:quo vero

pertineat tam comis erga pontificem ac Romanam fedem obfcrvanria ac cultus, ne-

minem non videre ; nimirum, ut iifdcm anibus, quibus olim CaroJus Martcllus ac

Pipinus, ad quos illi falfo genus fuurn referunt, ad regni faftigium gradati linit, a

Capevingis, a quibus majores Aios fpoliatos muflitant, illud extorqueant : ea l'pc ac

confilio cardinalem violandarum induciarum Hcnrico auctorem cxftmflc, ut, fratre

cum potenti exercitu ad regni Neapolitani expeditionem profefto, fi caAis ferret,

mortuo interim pontifice, ipfum in ejus locum Aiffici, frarri regnum Gallicis aufpi-

ciis in potcftatcm redactum pararet:quam vero id toti regno cxitiofiim fuerit, Icirc

omneis: nam, flore nobilitatis ac robore Gallico fere omni in Italiam abdudo, reg-

num viribus exhauAum, irritato hofli ac validis opibus fubnixo ad praedam relictum

atque adeo proditum: eo fiquidem» Sanquintinianam cladem referendam ede, et

alteram b Grave! inganam, cujus itidem culpa in Guifii affectatam poft captum c Thco-donis-villac oppidum moram rejici debet : ita regni viribus attritis ad turpem juxta

ac damnofam pacem podremo regem adaftum dTc;pacem, quae bello pejorem tem-

porum conditionem ac tridiorem faciem induxerit : his de caulis pcriculofiim vi-

deri, fi contra regni leges rerum fiimnu eorum fidei committatur, qui erga regemadeo male affecti, et iniquas fpes jampridem animo conceptas, fi diutius ferantur, in

communem perniciem propediem cxfccuturi luit. Adverfus hos rumores ac pub-

licas querelas Guifiani, qui rem verbis agi cernerent, opus lafto exiAimantes, Ita-

lorum cuflodias, quod alTiicrls non fatis fiderenr, adhibent, fui potius quam regis

munimento. At, quod iis Termonibus etiam Carharinac auctoritas lugillarctur, J o.d Tilius curiae protonoratius, juris noflri apprime feiens, fcd obnoxius, edito li-

bello, cui de regis majoritarc titulum fecit, rationes eas convellere conatus cft, com-pilatis daturorum municipalium plerifquc capitibus j quibus dcmonftrarur, apud nostutelam fere pubertatis annis finiri, neque ultra xv annum extendi: itaque licuiflc

femper ac licere regibus noftris in ea aetate, quos vellent, furamae rerum praeficere

et confiliarios penes fc habere. Tum prolatis exemplis probat, regni tutelam nonfemper ad proximum agnatum delatam fiiiflc : nam fic llcnricum i, fpreto Robcito

fratre, Philippum filium Balduini Flandriac comiris fororii fui curae commififle:

Ludovicum item juniorem Pliilippi Augufli filii tutelam ' Rhemorum archicpifco-

po, pofthabiris fratribus, detulide, donec is xv annum attigidet ; ita enim in ipfius

tcftamento pcrfcnptum ede : denique Ludovicum vm Ludovico ix filio Blancam

matrem, pofihabito Philippo fratre, tutricem dcdille, camquc regni regentem

dixifle: reges vero vii et ix Ludovicos, cum ad lacrum bellum proficifccrcntur,

faepius f Dionyfii-fani cocnobiarchas per fuam ablcntiam fummac rerum praepo-

fuidc, ac regenteis nominade. U lrimum argumentum ab edicto Caroli v petebatur.

Addebatque, durum alloqui videri, ut rex, quod regni legibus ac per fc poflit, ex-

ternorum ac finitimorum arbitrio concilium fibi deligat ; in eo haud obfcurc Pro-

tedanteis fugillans, qui Germanos principes confcdionis Augudanac focios folici-

taverant, ut fc rebus noftris interponerent, quo legitimum in Gallia concilium con-

ftitucrctur. Tum aperte Protcftanrcis infc&atur, a et auftorem feripti in primis,

quem Achitophclcm alterum appellat, quafi lurum turbarum ac rumorum au&orcs

:

miuiftrofqucVAR. I. ECT. • et aucloretn feripti in primis, quem Achitophclcm alterum appellat defiat P,

JNTERPR- • deS*. §bu*tin. k dt Gravtltnes. « Thiatrviftt. * JaTilIrt, trrfirr de perUmeut* de Rbrimr. 1 tei AMtdt S>. Devii.

\

I

Di< jitized.byX^oogle

HISTORIARUM LIB.XXIIL 779nimiftrofquc fcditionuni tubicines vocat, adverius quos tanquam fetiariosarma jure CED13L1X.

fumi poflc ac debere dicit. Huic libello mox contrarius publicatus cft ; et ad argu- Francijcus II.

menta illius rcfponliwn : et, quod ad jura municipalia attinet, ea ad privatas perfo-

nas, non ad reges ac regni lucccflioncm porrigi, vel ipfius Tilii, qui ea producit,

tcftimonio : Hcnrici vero exemplum minime ad rem facere 5 quippe cum Robertus

frarcr cius majcftatis crimine teneretur, ut qui regnum Henrico eripere conatus

fuiflet: idcoquc, fufpctio ilio, jure alteri tutelam demandatam fuifle : et conflare

annalium noftrorum fide, Vafeones, quo minus ad regni adminiftrationem Robertus

admitteretur, intcrccflillc, quod ejus fidem fufpctiam haberent, ficuti nunedeGui-

fianorum fide omnes boni mento dubitant : longe diverfam cfle rationem, cum pa-

ter liberis tutores teflamentodar, atque cum liberis, patre intcftaro morruo, tutores

a lege dantur: falfum cfle, quod de Ludovico juniore affertur: nam, fi hoc eflet,

nunquam Rhemorum anriftcs regno praefuiflet;quippe cnm Philippus Auguftus eo

tempore, quo pater ejus dcccflir, jam xvi annum cxccfliflct: fratres vero illius

proptcrca ab hoc munere cxclufos fuifle, quod partim in vitam folitariam conccflif-

lcnt, partim rebus fuis ipfi fupcrdTc non poflent : verum neque illud, neque Ludo-

vici viii exemplum quidquam ad rem pertinere; quippe cum hi tutores filiis fuis

dederinr, idque regni ordines polle comprobaverint : at Hcnricum nuper mortuum

nullos liberis tutores reliquide ; ac proinde rem ad regni ordines devolutam, ex

quorum lententia juxta regni leges legitimum concilium conditui debeat:jam,

quod de Ludovico vn ac ix proponatur, qui profecturi in Syriam non proximos

agnatos fcd plerumque abbates in Gallia regenteis reliquerint, minus ad rem faceret

nam illos, quod tcftamcnro potuerint, multo magis fuperflites facere potui fle: porro

edictum Caroli v ita renuifle, ut nihilominus non prius Carolus vi regni heres ad

publicani adminiftrationem admiflus fit quam xxii annos cxplcviflct, contra quameditio illo fancicbatur ; fcd ad id ufquc tempus penes legitimum concilium, quod ex

regni principibus ac proceribus conflabat, fummam potcftatcm fuifle, atque id ipfum

regni ordinum decreto »Cacfaroduni convocatorum obtinuifle: proinde non rctie

facere auctorem libri de regis majorirate, qui, cum noftri juris maxime petitus fit,

et regia jura tueri debeat, ingenio fuoad injuftam potentiam in publicum exitium fta-

bilicndam turpiter abutatur ; nec ad id rcfpondcat, quod tanquam praecipuum ur-

geatur, nimirum Guifianos, utpotc externos acfufpcftos, ab adminiftrationc regni

removendos cfle : fcd, eorum mentionem tanquam fcopulum maligne practcrvctius,

venalem calamum in Protcftanteis vcluti publicae quietis turbatores flringat, Achi-

tophclcm abipfo in extremo libro fuo memoratum verbis et ingenio gnaviter expri-

mens ; atque, ut illcfidclcm populum praepoftero rctii ac juftiftudioad fundendum

fanguinem accendebat, fic et iplc (editionibus ac caedibus promifeuis ducem Ce atque

incentorem praebens. U liber pro tempore Guifianorum odio, in quorum gratiam

editus “ terebatur, in multas rcprchcnfioncs incurrit;qui mox, Carolo ix rege puero,

mutata rerum facie, in ufum revocatus fuit a Michaclc b Hofpitalio, poflquam, fatiio-

nibus fciflb regno, eorum ambitione, qui fummam potentiam ad fe trahebant, rcfpub-

lica periclitari coepit ; tantumque autioritatis meruit, ut inter conftitutioncs regias

referretur. Praecipua tunc cura Guifianorum crar, ur aerarium bellis fuperioribus cx-

hauftum omni ratione vel cum aliena injuria fupplcrctur, falubri in fpccicm confi-

lio i verum, ut adverfarii jatiabant, quo privaris libidinibus eo amplificato plenius

indulgcrcnt. Nam ex cuntiis fere regni provinciis ad novum regem confluebant,

qui debita, rcmuncrationcs, beneficia importunis flagitationibus exigebant:quibus

cum fatisfieri non poflet, ut eorum petitiones unica rcfponfionc expungerentur,

praefratii

VAR. LECT. • fuerat P D.o-f.

INT E R P R. • Ttn. * U ctnncilicr de fHoffiit!

1

'

)

Digitized by Google

780 JAC.AUG. THUANICDDLIX. pracfira&i juxta ct inhumani confilii regi, qui adhuc ad * fontcmbcllaqucum crar,

Franci scis II. auctores fuere, ut, patibulo credo, cdidum proponeret, quo omnes, cujufcunquc

conditionis clfcnr, qui quavccunquc de caufa vel debiti vel renumerationis aut be-

neficii a rege impetrandi in comitatu cflent, intra xxiv horas aula excederent; ni

parerent, ignominiofe patibulo fuffigerentur. Id ab ingenio cardinalis profectum

utri fque fratribus maximum odium conflavit; quorum ludifleationes permulti ut'

cunque animo aequo tuliflcnt, tam atroces injurias haud aeque perferre potuerunt

:

militares viri praecipue, qui egregie bellis fuperioribus navatae operae hanc merce-

dem rependi indignabantur.

X. J a mqu

e

rex longa ac taediofa quartana folutus fle in dies magis crcfcebat, ut

ex corporis habitu jam aptus regno adminiflrando videretur:quod ut Guiflanoruni

vora adjuvabat, ita adverfariorum querelae ut minus ponderis apud multos haberent

c/Hcicbat. Sed dubia nihilominus regis valetudo Guiflanos anxios tenebat : nam,primo pallida ac livida facie cumcficr, repente foedis ruboribus fuffundi coepit. Igi-

tur mutandi acris caufa ex medicorum confllio b Bloefas, ut liberiore et a teneris

familiari flbi cocio frucrccur, profleifei Aatuir. Ubi Bloclas venit, ex dubiae valetu-

dinis occaflonc impudens juxta ac malignum commentum fpargi coepit, regem clc-

phantiafi laborare : repertique hominescum fccrctis, uti ferebatur, mandatis miflt,

qui inhumana audacia pueros infra fex annos per regiones Ligeri circumpoflras ma-trum gremio avulfos tanquam vidimas ad certam necem raperent ; ut fcilicct calenti

eorum fanguinc rex in hauftu ac balneo ad vitiofum (anguineae maflac habitum cor-

rigendum uteretur: fle enim praeferibere medicos. Idan a Guiflanorum inimicis

an ab ipfls Guifianis confidam cflet, incertum “ terebatur, qui jam tumviam ad ma-jora Aruentes familiam regiam populo invifam reddere, ct, interim rejedo in Pro-

teflanteis tanquam nefandae calumniae archite&os odio, regis animum in illorum

perniciem exacerbare fatagebant. Certe tunc ProtcAantcs feriptis editis id ex cardi-

nalisLotharingi officina prodiifle aiebant, non tam regis odio, fubquo rerum potie-

batur, comminifccntis, quam ea rcGallorum, quatenus impotentem iplbrom domi-

natum ferre pollent, patientiam periclitantis. Capti ex cmiflariis illis nonnulli ce

extremo fupplicio affefti ; atque in iis unus, qui animo ufque ad ultimum vitae fpi-

ritum obAinato, ejus rei mandatum a Card. Lotharingo habere fc, pertinaciter afle-

veravit. Utcunque fit, fane conAat, regem ex matre fero admodum menAruas pur-

gationes pafla prognatum ab infamia male affcfta valetudine fuific: ut qui, per narcis

mucore nunquam cmiflb, raro per os cxcrcatu purgaretur, decumbente interim in

auriculam excrementorum colluvie, ac per eam praeter naturam exonerante fc cere-

bro ; quod tandem Icthali putrefactioni caufam praebuit.

XI. Interea Annae c Burgi ac ceterorum, qui carccrc detinebantur, fenarorum

caufa urgebatur a Guifianis5qui fc hoc fado vulgi gratiam captare ct invidiam de

ipforum violento dominatu amoliri arbitrabantur. Burgus, antequam ad d Scno-

nenfem 3 archicpiicopum appellaret, more apud nos recepto a lententia cpilcopi

Pariflcnfls perperam lata tanquam abufiva ad curiam provocaverat:quod regni fc-

crctum ad afferendam religionem ct regiam majcAarcm tuendam contra faccrdota-

lem jurifdi&ioncm, fi quando potcAatc legitima eam abuti contingit, a majoribus

inventum cA, ct laudibili confuctudinc atque evenru jam multos annos in Gallia

feliciter ufurpatutn. In curia caufa publice difccptata, praefentibus Lotliaringo ct

Scnoncnfi cardinalibus, licet a Burgo, tanquam fufpc&is, libello fupplicc rcjc&is,

appellatio ftivola declarata cA : atque ita caufa ad Senonenfem devoluta epifeopi

Pariflcnfls lententia confirmatur : rurfulquc ad curiam abufus obtentu reditur, ubi

frivola

VAR- LECT. • ferebatur tUtfi P. * irchiepifcopum Jetfi P.D.o.L

INTERPR. * ‘ BjW. • d» * dt Sewj.

Digitized by„Google

HISTORIARUM LIB. XXIII.78i

frivola itidem appellatio prioris placiti praejudicio dcclararur. Tandem a » Lugdu- CIDDLIX.nenfi antiftite, is erat tunc cardinalis Turnonius, Senonenfis lententia confirmatur

: FkaxciscusIIet ita tribus confcnticntibus fententiis damnatus b Burgus ad epifeopum fuum, hoc eft

Parifienfem remittitur? a quo facerdotali charadcrc cum tanquam indignus ritu

recepto privaretur, lituram hanc fc libenter ac lacto animo pati reflatus cfl, quod, ira

ligno befliae, cujus in Apocalypfi fit mentio, [] deleto, nihil fibi porro cum an-

tichriflo futurum commune eflet. Hoc longo appellationum fufflaminc prote-

lata in complurcis menfeis caufa, multi a Burgo effugium quaelitum interpreta*

banrur. Nam interrogatus initio ambigue de religionis capitibus rcfponderat ? et

amici cum monebant, ut temperatis rcfponfionibus judices molliret, ac fc judicio

iiibduccrct. Contra, qui confdHoncm novam amplectebantur, miflo e fuo ordine

pallore, in lententia ut perflaret, hortabantur, neu turpi tergiverfatione Dei caufam

dcfcrcrct, qui ipfum minime deferturus clfet:plus in Deo quam hominibus praeli*

dii politum? tantum pcrfcvcrarcr, neque vitam temporariam contra fempiremambeatitudinem aellimarct : fi conllantiam retinerer, caliiros judicibus quantumvis in-

feftis animos ? et, fi quidem Deus aliter decrevifler, manere eum aeternam gloriam,

et ipfum coram Deo cum angelis et felicium coctu triumphaturum, relido apud

homines egregio virtutis omni conditioni anteferendae exemplo: proinde ami-

corum hortarus miflos faceret, qui corpori ejus, non animae et cxillimarioni confu-

lercnt ; ac fc conllantiac ad certamen forti et intrepida confcientia capcffcndum ac-

cingeret. Praevaluere adverfus amicorum confiUa hac voces : et Burgus feriptis ad

coetum PaTifienfem literis tcllatur, fc non vitae confcrvandac ac producendae caufa

his juris remediis ufum; fed ne quid praetermififle videretur, quod ad jus fuum

ruendum pertineret, et ut, quo pluries caufa difccptata eflet, eo magis veritas illuf-

trarctur. Igitur porredo curiae libello priorem confeflioncm ut ambiguam revo-

eat, et novam prorluscum Helvetica ac Gcncvcnfi congruentem proponit? in qua,

vehementer contra pontificem debacchatus, fc vivere ac mori paratum dcmonllrar.

Sub id tempus venere a Friderico Palatino feptemviro ad regem litcrac? quibus a

Burgo extremum fupplicium deprecabatur, et cum fibi tradi fummi beneficii loco

poflulabat- Nec multo poft xvm Decembris Antonius c Minarius praefes, dum pa-

latio domum, quae longius aberat, redit, obfcura jam node infidiis cxccprus fclop-

peto rranfvcrbcratur. Eadem, ut poftea compertum cfl, fortuna * Magillrum et

Santandreanum manebat, fi eo dic hora pomeridiana in fenatum veniflent. Mina-

rius praecipuus Hcnrici incentor et alioqui vitae folutae C**] homo a Burgo tan-

quam fufpcdus fuerat rejedus, addito, nili rogatus fponte abflincrct, fote, ut ex alia

caufa coadus judicio non intereflet:quod a pracfaga potius quam confcia mente

prolcdum, tamen ita acceptum cfl, quafi Burgus de infidiis illis aliquid cognoviiTct.

Cafus is maturandae ejus necis caufa cxflitic, veriro cardinali, qui judicium urgebar,

et hoc ad Hcnrici memoriam pertinere L*** aiebat,] ne rex Palatini precibus ex-

pugnari fc pateretur, er in ejus gratiam Burgum liberaret, et alioqui audaciae pau-

corum, qui tam immane facinus in Minarii caede patralfent, infigni feveritatis exem-

plo obviam iri debere ccnfcntc. Itaque triduo poft a delegatis judicibus Burgus ad

mortem damnatur. Sententia, ut fit, coram ipfo recitata, nullum conftcrnati animi

fignum dedit ; fed ignofccrc fc judicibus dixit, qui fecundum confcicntiam, non

fecundum feientiam et veram Dei fapientiam judicaflcnt. Tum multa de aeterno,

Dei

P. £*] et quam pontificem Romanum interpretabatur,

P. £*] atque ad voluptates projt£lae

P. I*** blaterabat ]

1NTERPR- ' arLj**. B*yr- ‘ & dt S' AnirC.

TOM. L 9 M

?g2 JAC. AU G. THUANIC1D13LIX. Dei judicio, et quafi convcrfa ad judices oratione, praefatus, tandem commotior

Fu anci seu s II» iti haec verba defiiti Jam tandem igneis vcftros et incendia reftinguite, atque ad

Deum emendata priore vita mentes convertite, ut peccata vobis condonentur ac de-

leantur. Iniquus derelinquat viam fuam, oroiflifquc pcrvcrfis confUiis, ad Dominumconvertatur, et ipfccjus mifcrcbitur. At vos vivite et valete, o fenatores, et in

Deo ac de Deo indefinenter cogitate : ego libens ad mortem pergo. His didis,

«quae ex adis publicis tranferipta funt, plauftro impofitus, magna equitum ac pe-

ditum armatorum caterva ftipante, quafi periculum fubclfct, ubi ad S. ‘Joannis pla-

team venit, qui locus erat fupplicio ddlinatus, pauca apud populum, uti receperat,

prolocutus, evangelii fc caufa nimirum, non tanquam latronem ad mortem damna-

tum, ipfe fc vcfte exuit : et, cum in altum attolleretur, aliquoties auditus cft haec

verba pronuncians, Deus mi, ne me derelinquas, ne ego te derelinquam. Elifi»

mox laqueo faucibus, corpus in ignem conjicitur. Hunc exitum habuit Annas

Burgus, cum xxxvin annos vixiffeti 0 b Rigomagi praecipuo in Arvernis oppido na-

rus, honcfta ac locuplete familia, ex qua olim 7 c Antonius Burgus Franciac cancel-

larius fub Francifco i prodiit. Cum vero magna cum laude juris fcicnriam d Au-reliani profefltis eflet, inde Parifienfis fenator majore integritatis gloria in eo ordine

claruit, multorum votis ac precibus, dum in carccre effer, etiam eorum, qui ipfius

de religione fententiam minime probabant, adjutus et commendatus, ac poli mor-tem veris lachrimis deploratus. Illorum vero, [* qui a majorum (acris defecerant,]

animos partim conflantia fua ita confirmavit, partim exacerbavit, ut ex ejus cineri-

bus ampla defectionum ac conjurationum feges enata credatur t quae regnum antea

florentifiimum diu poitea male habuit.

XII. Secundum haec, de reliquis fcnatocibus delegati recuperatote* cogno-

vere. Diffidebant inter fc magna, quam vocant, camera, et e rerum capitalium

daffis, in poenis contra fedarios flatucndis : et illi quidem extremo fupplicio, hi

cum iis exilio ac mitioribus poenis agendum cenfcbant : idque caufam Mercuriali

conventui dederat. Eapropter Euflochius f Porra, dum fententiam diceret, horumprudentiam fupra modum extulerat, illorum oblique fugillata fcvcritarc. Itaque

recuperatorum judicio coram univerfo fenatu declarare jufTus cft, placita fe magnaecamerae ut juridica nec in dubium revocanda laudare et omni reverentia profequi.

e Foxius vero, quod in poenis decernendis diftindionem adhibendam ccnfuiflcc j

nimirum cos, qui rem ipfam in religionis myftcriis negant, gravius puniendos $

illos, qui formam tantum ac modum, mitius s itidem eundis claffibus convocatis

declarare jufiiis cft, in altaris facramento formam a materia infcparabilem clTc ; nec

alii forma facramcntum illud exhiberi pafle, quam qua in Romana ccclcfia exhibe-

tur. Decreto infuper additum, ut annum a fenatu abftincrcr. In Ludovici h Fabri

caufa majus negotium fuit, cum ille gcncrofc admodum fc defenderer, et eo animo-

fius ab inimicis oppugnaretur. Nam libello curiae poircdo fibi miraculofc reve-

latum dicebat, (his verbis rem exprefTerat, ne quenquam nominare cogeretur, et

ex eo illi periculum crearet,) ' Santandreanum, qui judicio praeerat, non folum An-

gulos judices prenfare, fcd etiam intentato metu ac minis cos a libere dicenda len-

tentia deterrere j ac proinde, ut rejiceretur, rogabat. Sed, cum tcAcis minime no-

minaret, tandem damnatur, quod perperam ac temerario aufu dixiflet, ad exftirpan-

das haere fcis fy nodi occumcnicac celebrationem optimum et unicum remedium cflc,

itucrim capitalibus poenis in fedarios minime animadverti debere. Ob id veniam

P. D. o. I* qui a pontifice defecerant^

\'AR. LECT. • qiac ex a£hs puhlicii tran- * Rionii P.

feripta Ume defamt P. D. o. r Ludoricus P.

INTER PR. * S.Jes» e» Greve. k Jtim en Atrvergnr * Antonee da Bn/rg * Ortram.TtumtUe. 1 de U Terte. « de Pmx. k da Fewr. • te freftdent de S». Andre.

HISTORIARUM LIB. XXIII. 783

a Deo, rege ac juditia implorare, et quinquennium a fcnatu abftincre jufliis cft, CDI3LIX.

addita id librarum Francicarum mulfta in pauperes erogandarum:quod ideo adjec- Frakciscus II.

tum cft, ne, cum ad tempus tantum munere privatus effer, nihilominus infamia

notatus intclligcretur. Additum infiipcr, ut decretum coram univerfo fcnatu reci-

taretur, et cjcccutioni demandaretur. Qtiod dum Iit, Faber, ut erat animo intre-

pido, de fcnrentia tanquam vitio lata ac per vim et metum judicibus injectum a San-

tandreano exprefla protcftatus cft. Et quidem facium de vi, quod palam erat,

contra fententiam propolitum minime rejiciendum ccnkbat * Thuanus, violentiae

ac molitionum illarum pertaefus. Verum, cum de eo quaereretur, gravi (limae al-

tercationes exortae funr, fciflo fcnatu, et acribus utrinque (ludiis pugnante, donec

rex caufam totam, quod fenatores, inter quos fumnia concordia ac modeftia efle de-

bebat, invicem digladiari pe flimi exempli judicaret, ad fc revocati ejufquc cogni-

tionem fenarui interdicit. Id gratiae in fpccicm SantanJrcani dataro;qui tamen,

urgente Fabro ctafllduis precibus apud Carolum cardinalem cxpoftulanrc, citatus,

quamvis jam feniogravis, in aulam venire compellitur 1 ubi, re in principis coufif-

torio difccpcata, poli aereis contentiones ad curiam caula remittitur, in qua uctv.o

retrahatur, ac de ea plenius cognofcitur : tandemque prius placitum revocatur s dc-

ccrnirurque, ut ex curiae archivis deleretur, Fabro priitmac digunat ac fenatorio

muneri reflituto. Strata per gcncrofam Fabri folertiam contra Violenta illa decreta

ad rcftitutioncra via, Foxius eodem beneficio poftea ufus, ut ipfc rcftitucrc:ur, et

decretum contra fc fahum induceretur, obtinuit, Thuano in ejus gratiam faragente,

ut, quod praepoftera paucorum ambitione peccatum fuerat, ab univerfo icnatu ma-

turo judicio emendaretur. Verum is, multis et honorificis legationibus poftea

magna cum laude prudentiae ac folertiae dcfuntlus, ac poftrcmo Romam miffus in-

ftigantc Nic. b Pcllcvco tunc cardinali, a Gregorio xm indigne ob id habitus cft,

dum phocis dectcti potius ab affcftatis judicibus contra Cenaeorum privilegia fahi,

quam alterius, quo ab univetfa cutia abfolutus cft, rationem habendam putat. Rcfta-

bat A. e Fumeus \ qui, ut ultimus, jam fatiatis odiis, et a diverfis judicibus, nam fere

delegati ab eo rejehi a judicio abftinucTanr, interrogatus, ita diverfam ab aliis for-

tunam fottitus cft : quod etiam Catharinae tributum cft, quae in gratiam Joannisd Patthcnaci Subifae reguli (ibi pcrchari et Fumeo amiciflimi fua commendatione

apud judices illius caufam non parum fublcvaflc creditur. Carccrc liberatus ac dig-

nitati reftitutus Fumem ubi primum in curiam venit, gratias fenatui egit, quod poft

foedi flimas delationum tempcftatcs, quae judicibus lucem eripiebant, tranquillatis

animis ac ferenitate reddita tantam judicum aequitatem expertus cftct. Praecipuum

in hoc judicio ut et in prioribus ftudiumThuani praefulis fuit, qui folus innocentia fua

fretus invidiam in tuenda tot clarorum virorum falutc quamvis periculofis temporibus

fuftincrc non dubitavit. Nec proprerca ccflabant languinarii incentores, qui e Mi-

narii caede irritati Guifianos ad poenas de fulpchis (umendas incitabant. Ac f Bur-

dinus in primis cognitor regius i Cruciarium quendam [*"] cmiftarium fuum cunae

nomine ad regem mittit, qui probationes penes eam efle affirmaret, quibus patebar,

quendam Scotum nomine Robertum Stuartnm cum aliis conjuratis de lpargcndis

huc illuc per urbem ignibus confilia nefaria iniifle ; ut, occupata in reftinguendis in-

cendiis plebe, inde captata occaflonccuftodiaram publicarum portas effringerer, et

ob religionem vinftos liberaret. Eo inftigante diploma * Campoburgi, ubi tunc rex

erae, emittitur, quo curiae mandatur, ut Cevere in fulpehos animadvertat, et omnidiligentia caufls eorum judicandis fine intermiflione incumbat. Quatuor ex uni-

verfo

P. [*] dignum nomine hommtm,

IN TE R P R. * Cbr.ft*fbU de 7W ‘ de Fellevf. * * de Vertkeney, firtr dt Seniis*.

• U prtfident Mriurl.

' Benrdin, pfK»rtir £f»rr*l. » dtt Creijilin, ou Crati. * Cbtmber

Digitized by Google

7 84 JACAUG. THUANIC13QLIX. vcrfo fcnaru conftitutae extra ordinem claflcs, quae id negotii accurarent : brevique

Francjscus II. canini feftinatione effertum cft, ut carceres evacuarentur, aliis ad monem damnatis,

aliis crimen ignominiofe fateri et veniam petere juflis, aliis relegatis et alio poena-

rum genere mulrtaris. Ipfc Stuartus, qui interim captus fuerat, pofiquam reginae

ut agnatae fidem et opcmfraftra imploravit, et illa in gratiam avunculorum agna-

tionem infitiata cft, cum fatis validae adverfus cum probationes non eflent, tormen-

tis fubjicitur:quibus cum nihil ab ipfo extorqueri potuifter, in carccre tamen, quia

metuebatur, retentus cft. Occifus et tunc quidam Lotharingorum emiflarius haud

longe a Campoburgo, nomine Julianus Firminus, qui litcras eorum ad complurcis

habebar;quod maxime ipforum animos acccndir. Mentione comitiorum regni

maxime offendebantur Catharina ac Lotharingi ; veriti, ne comitiorum aurtoritate

in ufum revocata ipforum potentia in ordinem cogeretur. Itaque cos, qui ordinum

conventus urgebant, tanquam pcrducllcis ac fcditiofos infimulabanr : ad quos cumviderent Protcftanrcis, qui jam magno numero erant, fc aggregare, ut cos divide-

rent, renovanda paflim per Galliam conrra fenarios fupplicia ccnfucrunt, inventis

artibus ac paratis vcluti foveis, in quas etiam infontes et ignari praccipitarenr.

> Nam ubique, ac Lutetiae praefertim, crcdac Sanciorum ac B. Virginis Mariae

locis profanis per vicos ac compita imagines, ad quas omni cultu exornatas candciac

interdiu accendebantur, et cantica more infolito a turpibus perfonis, lixis, bajulis

cc aquariis, non fine facrac difciplinac et facerdotalis ordinis dedecore decantabamur,

appofiris per vias arculis, in quas tranfeunrcs pecuniam ad cereos ac candelas in cumufum coemendas erogare imporrunis hominum ad id deflinatorum pren lationibus

cogebantur. Quod tributum fi quis pendere rccufarct, aut eas imagines infalutatas,

quamvis incogitantcr, pertranftifiet, aut non denique ad infuaveis illos modos vene-

rabundus fubftitiflct, in cum tanquam fufpcrtum impetus a plebe fiebat i belleque

is fecum artum putabat, fi tantum pugnis cacfus ac pedibus in cocno conculcatus,

ceterum falva vira, in carcerem truderetur. Quibus rebus non fblum non infrarti,

fcd irritatiores utrique redditi, ex coque coniunrtiorcs effodi juxta audaci et maxi-

me omnium, quae annalium monumentis ufquam confignata leguntur, memorabili

facinore conjurationem aggrefii funt > de qua libro lcqucnti dicemus. Nunc ex-

terna perfequemur.

XIII. ‘Mariaburco, «et in agro b Luccmburgcnfi*Theodonis- villa, Ivo-

dio, « Monmedio, ac vicinis caftellis reftitutis, cum f Briflacus, dedurtis 8 Valentio

tormentis, oppida, quae reftirutioni per pacificationem fubjerta erant, paratum fc

tradere oftenderet, nihilominus 11 Sencufes, infano libertaris retinendae ftudio decepti,

ex morte Hcnrici in novani fpem crcrti funt, quamvis Jo. » Everardus Sanfulpitius

jam k Ucini montem veniflet, et Jo.1 Gevara urgeret, ut « Etruriae oppida ex pafto in

Philippi poteftatcm venirent. Itaque Cofmus, ne res diuturniore mora dettimcnri

quid acciperet, conrra cunrtationcs vim parat ; et Chapino " Vitellio negotium dat,

ut, fi Senenfes, dedurto Gallorum praefidio, inobftinata contumacia perflarent, Phi-

lippi nomine cos armis ad obedientiam cogerer, miflo interim ° Leone Sanrtio, qui

cum Corn. r Bentivolio ageret. Huic modicum tot laborum praemium permiflu

Cofmi, qui quam primum rem confertam cupiebar, conccftum 9 Matianum cum

omnibus vcrtigalibus, ea lege, ut r Locerium caftellum Pandolfo Sinolfo antiquo do-

mino rcftitucrctj quod et ille fc farturum recepit, modo fumpeuum in illo muniendo

fartorum

VAR- LECT- “ « JfffiP-D o.f d. et EJ. Gew.

INTER PR * M*rintbwr& ‘ It JmeM Jr Laxrmfoxrr.. * Ttimvilk. * Ivot. * MntmtJj.• U murtjihaUe Brifte, * Vjlenza h itmxdt Srt»f. 1 EkrjrJJe U Smlpice. k MomI*Uimo. 1 G»r-

un • U Tofe***. * Yilrlli. • Lnnt Senti. 1 Btnthtfb*. *» ' Otiifi, ebi/eeu d*

fl** P**Mfr Staoifi.

NOT. * Oririne des petite» Noftres-Dames & des petite* Imigcs de Saiots, qui font au com des

rues de Pari». P*r.

Digitizetl by- Google

HISTORIARUM LIRXXIII. -85fagorum ratio haberetur. Suberat et aliud incommodum quod praefidiariis Gallis CIDIDL1X.plurium mcnlium ftipendia deberentur, quae nec exfolvere regi in promptu erat, et, Franci seu* JI.

iis non perlolutis, nequaquam quieturos illos apparebar. Et allatumcr.it, Valeones,

qui Grofleti erant, ex ea occaiionc praefero loci paulo minus manus injeciflc : illuni

vero, ut periculo praeverreret, in arcem confugiilc. Radicofani idem fecere noftfi

:

deducia nihilominus llcini-monte, • Cluiio, b Monticello et Orciana valle tor-

menta cum praefidio. Nec fccius Senenfes cxfulcs, live infito libertatis amore, five

a Nicolao c Petiliani comite pcrfuafi, cui Cofmi tam vicini magnitudo fufpcda erat,

d Grofleti ac Radicofani praclidiarios clam incitabant, fpc fada, fi in incepto perfla-

rent, futurum, ut cis debita ftipendia adnumerarentur. Igitur mifliis Vitei Iit.5 cumvii peditum lignis et cl equitibus, qui jam ad e Bonconvcnrum venerant; et, f Salis

turre, quae maritimae orae immincr, capta, oppidum obfidionc cingit. Quod ubi

videre Senenfes, penes quos Ilcini- montis et Clufli arces remanferant, ipc omnideftituti, cum per fc Philippi et Cofm :

viribus ad reliftendum impares eflent, oratores

e fuo ordine ad Cofmum legant, Marcellum 6 Palmcrium et Francilcum “ h Bcllan-

tium, quibus adjungunt Robertum 1 Scrigardium et Cacfarcm 1 Ptoloinaeum, con-

ditionibus cum eo aduros, quarum obtinendarum fpcni illis fecerat Bcntivolius,

qui jam cum Cofmo convenerat. Dum in eo eflent, et metus foret ne ad arma

deveniretur, k Moreti legatus, qui 1 Montcm-pifcalium renebar, pretio, ut creditur,

corruptus, locum ® Ingilclco Calcfatio a Vitellio miflo traditi et ipfc n Burianunl

® Plombincnfis ditionis caAcllum, in quo Morctuscrat, concedit. Mox Raditofa-

nenfes, occifo ordinum dudorc qui illis praeerat, locum deferunt. Quo facio,

qui Grofleti erant deditionem et ipfi pacifcunrur : arcique impolitiis * Ceeeus Spe-

rellius Perufinu* cum xxv praefidiariis. Superabat, ut ordine indituro loca a Gadis

rclida in manus Gevarae, qui, ut ea Philippi nomine acciperet, venerat, a Scncnfi-

bus confignarentur, cadcmquc rurfus a Gevara, licuti convenerat, Cofmo traderen-

tur. Itaque, quo tes ritu lblemni perageretur, dic condita Bonconvenro proficif-

cuntur Jo. Gevara Philippi procurator et Angelus’ Nicolinus Senarum praefes ac

Fridcricus r Montacutus arcis praefedus cum Francifeo Monracuto Cofmi nomine.

Iis obvii fadi in irincrc Nic 1 Spincliius et Alfonfus Ptolomacus cum cohorte juven-

culorum Seneniium, manibus olivae ramos praeferentium, et pacem ac Mcdiccum

nomen paflim ingeminantium. Eo comitatu Ilcini-montem veniunt ; et in aedeis

publicas ab Alexandro 1 Vannocio populi duce magna pompa deducuntur. Ibi alta

voce recitatis Philippi mandatis, Senenfes Gevarae, qui inter populi ducem et rci-

publicac praepofitum medius fedebat, Ilcini-montis ratione ac reliquorum locorum

denuo obfequii fidem obftringunt, traditis urbis et arcis mote folemni clavibus:quo

fado, Gevara, tanquam locorum dominus traditione Ula ctfedus, cum aliquanto

tempore huc illuc per urbem commcaflct, et fidem de Xervandis, quantum ad Senen-

fcis attinet, conditionibus pacificatione inter reges comprchcnfis intcrpofiiiflct, moxpofleffionem ita captam Nicolino et Monracuto tradit, et in Cofmum ditionis Sc-

nenfis pofleflionem ac plenum dominium transfert : ftatimque in arcem introducitur

Francifcus Montacutus cum cc praefidiariis. Id adum prid. Non. Sextii, qui mcnlisCoimo fatalis erat. Protinus ab Alcanio * Bertinio mifliis “ Bombalinus Arctinus,

qui Ciufii, et Simeon ’ Roflerminius, qui Grofleti, Francia * Goracius, qui Radico-

fani pofleflionem Cofmi nomine acciperent. Ita, excepto r Hcrculis-porru, * Tela-

mone,V A R. L E CT- • Ballantium P D.o.f.d.

INTERPR. * Chiufi. * fifewticthirile <$ • Pitig/ittmr. * Gregete & Paduefini• Btwmvnto. r Terre Jtl Sate * Pshmtri. * RilUti. ' Srrfsrdi. I Talemri. k Miret».

I Msvtr-fef e!i. * Implere Csflfsti. "Bttrumo. ° It territure de Pietekrtee- * Ckr.-e Sperrlii ,<a

Pemtu. i Nittolhei. ’ de Mantent*. 1 Sftmtl/i. • VjshkiI. 1 Bertmi. • Bsmeegime IArtit».

» Ktfftemiei * Grra:ri. * Perit-E TteU. * Ttlemne.

Tom. I. 9 N

7 86

CDinUX.Fkanciicvs II

JAC. AUG. THUANImone, ‘Orbitcllo et Argentario monte, quae loca penes Philippum remanebant,

‘ tota ditione Scncnft potitus Coimus, cum aegre ferret b Solatura tantum in c Peti-

liam poteflate efle, quam ille tanquam avitum patrimonium, fcd defectione oppida-

norum rcipublicac Senenfis effedum, ardente inter reges bello nuper interceperat,

per J Gevaram interpellat Petilianum, ut oppidum juxta pada rcftitucrcr. Verum

ille jus luum in eo caulatus cum reddere rccufaret, Coimus, qui cum bona regis

gratia de eo olirn obtincndt^pacatis rebus non dcfpcrarct, accepto e Buriano a f Mo-

reto Calabro, ac e Plombini domino, cujus illud erat, reftituto, pro tempore quievit-

Mox Monfcrratcnfi principatu ac Corfica omni dedudis Gallorum praefidus, et

k Subalpina omni denique provincia, exceptis quinque oppidis, quae diximus, pa-

cata fere Italia fuit : coque magis, quod fub idem tempus de induciis a Ferdinando

cum Solymano fadis aliarum eft. Solymanus enim rebus Afiac intentus, ubi filii in-

ter fc digladiabantur, et, vivo fc ac fupcrftitc, paternam quafi hereditatem ferro cer-

nebant, oricnrcm verfus, rclida a tergo Europa, vircis fuas converterat. Itaque jam

tum Philippus pace nobifeum fada a belli cutis vacuus de Tripolitana cxpcdiiiouc

cogitare coepit, quae in fcquentem annum dilata clt : de quibus lingulis deinceps

ordine dicemus.

XIV. Interea, eundis ad profedionem in Hifpaniam paratis, Philippus

iGandavum venit; ibique equitum velleris aurei concilium cogit, alledis inter

alios in collegium Mantuae et Urbini ducibus, et reftituto Parmcnlium duci Oda-vio torque, quem ille, acccpro a rege conchyliati ordinis in/igni, fuperiorum bello-

rum temporibus abjecerat. Inde in Zelandiam dcfccndic, commifla prius Marga-

ritae forori Odxvii uxori Belgii univerfi praefedura cum iiicidid Hifpanoruin

praefui io, qui per limitem noftrum diftribucrcntur. Siquidem is, conftituta domi

pace, a k Granvcllano Atrebatum epifeopo, quem praecipuum confiliarium forori

adjunxerat, monitus, cum non mediocriter a Lutheri fedariis fibi metueret, qui

nimium quam multi funt illis regionibus propter Germaniae viciniam, praefidium

Hifpanorum in Belgio relinquere inftirucrat, quamvis in fpcciem ut limitem tuere-

tur : odiique minuendi caufa eorum curam VVillclmo 1 Naflovio Araulioncnfi, qui-

cum Hcnricum de confilio occulto contra ledarios capto imprudenter fermones con-

feruifle fupra diximus, et Lamorallo 01 Egmondano, viris dignitate ac recentibus me-

ritis tota provincia praecipuis, commiferat:qui eam gcncrofc recufarunt, pace nu-

per fada, quam Belgae ipfi fua virtute et armis quaefiv ilient, parum profedum didi-

tantes, fi, dcpullb foris hofte, intus externo jugo ferviliter premerentur. Infolcn-

tem libertatem compofito in praefens vultu tulit Philippus, cum nollet a Belgio dik

cedens proceres oprime de fc meritos cum oftcnfionis opinione a fc dimittere : fcd

comprcftum time dolorem poflea renudavit et ultus eft, quamvis fortafte minus

tempeftive, ut fuo loco videbimus. Certe, tunc omiflb de relinquendis in Belgio

Hi fpanls confilio, mcnfc Septembri totus in belli Africani curam iutentus folvit

:

cumque in " Galcci portus confpcdum venifler, foeda tempettate jadatus, vix tan-

dem incolumis appellere potuir, amifla fere reliqua claflc, et cura ea ingentis pretii

fupcllcdilc regia, quam lccum afportabat in Hilpaniam ; in ea certum domicilium,

quod fub Carolo parente quodammodo vagum fuerat, in pofterum fixurus. Itaque

joculari diderio jadabatur, ipfum ac Carolum patrem exuviis fere totum terrarum

orbem fpoliaflc, ut inde occanura ditarent. Philippus certe fc lingulati Dei bene-

ficio ereptum periculo dicebat, in id fervatum, ut propagandae ejus gloriae ac Lu-

thcranifmocxftirpando inferviret:

quod ut fado comprobaret, ftatim, ubi in Hif-

paniam venit, a ledarioram colligatione initium fecit : et, cum antea finguli aut

plurcs,INTF.RPR. • OrkfrHo <& Morrte Arcenttrv. b Sum. * i!t*xtrM Fttijfav. 4 Gxevsrj • liu-

rian.„

fiUrrr* C*lsvrrfi. » * FitJmtnt. 1 G**J. ‘ de Gi^u\rllti rvrjte £Arrtt.i de NjJj i*, ffimt dOr**#. • tec»nu dEimcwd. • Lared* Vid- Cabrera, p. ajf

.

Digitized by-Google

HISTORIARUM LIRXXIIL 787plurcs, at cafus tulerat, ob pravas de religione opiniones poft condemnationem mox CODLI.Y-carnifici traderentur, in ejus adventum lcrvati paflim tota Hifpania damnati, et »Hifi- FranciscuiII.

pali ni ac Pinciam dedudi finit, quibus locis theatrali pompa ad fupplicium produ-

cerentur. Primus actus Hifpali celebratus fuit viii Kalend. Odobr. in coque ante

alios quali in triumphum ex b Triana arce cd udusJoannes c Pontius Legionenfis Ro-

dctici Pontii d Bailenii comitis filius; iique pro haeretico Lutherano pertinaci, lub

hoc euim elogio ducebatur, combultus clt : huic ut vitae ftc et mortis focius additur

Joannes Conlalvus concionator; quem fccurac funt liabella « Vaenia, Maria ( Vi-

rocfia, Cornelia et R Bohorquia, plenum inde mifcricordiac, inde invidiae fpedacu-

lum, exeo audae, quod Bohorquia ceteris aetate minor, vix enim xxt annum atti-

gerat, furaim conflantia mortem fubiit. Quod autem Vacniac aedes coetibus ad

lacras faciendas preces paruilfcnr, eadem, qua illa damnata cft, lententia a fundamen-

tis dirui juflac lunt. Poft eas produdus Fcrdiiundus a h Fano*Joannis, et Julianus

'Ferdinandus ob corporis exiguitatem vulgo Parvus didus, Joannes Lcgioncnfls, qui

primo farroriam Mcxici in nova Hifpania exercuerat, dcin in B. lfidori collegium

cooptatus, in quo lodal es puriori dodrinac, uti illi jadabant, in occulto fludebanr.

Auxit er eorum numerum Francifca k Chavefia, ex B. Elifabcthac coenobio virgo

Dcodicata, quae, a Jo. Acgidioconcionarorc J Hifpalcnfi inftruda, eandem pocnatu

magna quoque conflantia pertulit. Ex eadem fchola etiam prodiit Chriftophorus

* Lofada medicus, et Chriftophorus " Arcllanius ejuldem B. llidori coenobii mona-

chus, ac tandem Garfias Anas, qui primus in illud lfidori lodalitium ejuldem doc-

trinae fcintillas intulit afliduis fuis monitis ac concionibus, ex quibus ingens ille

logus acccnfus cft, et coenobium ipfiim ac bona pars urbis opulcntiflimae paene

conflagravit. Is, rarae eruditionis vir, fed parum conflantis fibi ingenii, plerumque

mutabat ; er, quae fuis perfiiafcrat ac pracfcripfcrat, cum ex eo illis ab lnquifitori-

bus periculum creabatur, ipfc acutus in difputando difccprator refellebat et evertebat.

His artibus cum multos in errorem indudos manifefto periculo objcciflcr, fevero

deteflando fidei violatae piaculo obligafler, a Jo. Aegidio, Conflantino Pontio et

Varquio aliquando monitus, quod parum finccrc in amicorum atque adeo idem cumipfo fcuticntium caufa vcrfarcrur, ille praevidere fc rclpondir, brevi fore, ut tauros

infublimc fpcdaculum produdos cernere cogeretur j Inquifitorium theatrum hocTermone lignificans. Ad quae verba retulit Conflantinus, fi ita Deo placeret, non

cum e iublimi ludos dcfpcdurum, fed ipfiim in arena futurum. Nec Conftan-

tini augurio eventus defuit. Nam Arias mox poftulatus cft, et, five fenedutefua

audacior, five repentina mutatione ex mcticulofo, qui hadenus fuerat, jam fortior

clfcdus, inexpedita conflantia Inquifitorii tribunalis afle libres acctbiflimis verbis

objurgavit, aptiores cflc afferens, qui vili agafonum munere fungerentur quam qui

fidei, quam turpiter ignorabant, cenfuram impudenter fibi Tumerent. Praeterea

vehementer doierc tcftabatur, quod veritatem, quam tunc tueri fc aiebat, feiensae

volens adverfus pios illius defenfores faepe coram ipfis oppugnaflet:quam poe-

nitentiam, quamdiu in vivis effer, ex animo nunquam deponeret. Ita in trium-

phum dudus ac vivus flammis uftulatus Conflamini augiuium firmavit. Reflabant

Acgulius et Conflantinus fcenac choragi, qui ultimum pompae agmen clauderent)

verum utrumque mors anticipata vivum fpcdaculo invidit : fiquidem ille, ob exi-

miam pietatis et eruditionis opinionem cum a Cacfarc Philippi parente epifeopus

* Droflenfis eflet defignatus, poftea poftulatus cft, et, recantato fcu aftu leu hortatu

Dominici a Soto publice errore, concionandi munere ac laciis ad tempus interdidus

eft,

INTER P R. * Srville & Valladtbd. * TVinm. * Patrer de Leta. e It errnte dr Bajlra. * Veaeu.1 Vita. e. 1 Rrhnehts. 4 Sju Jaaa ‘ J lerujudez.. k Cbavtt. 1 de Senile. Ltfitdj. dr ArtlUsia

NOT » Dragtmfii.] Ce Dom d*cvcfcW neVdt ilii legunt Dertuccnli;, dr Ttritf*. Fatencore peu UOUVCr. Lt0e Dcuhoocnlis, dr Tariao* :

Digitized by Google

7 88 J A C. A U G. T H U A N I

CDDLIX. cft, et aliquanto tempore ante aflum illum obiit. Sed, cum Inqnifirorcs mitius crm

Franciscos 11. iUo aftuin putarent, cadaver in jus vocant, et mortuum ad mortem damnant :

cumque tanquam ex machina excitatum ad fpeftaculum fidant ftraminca effi-

gie. Conftantinusvcro, quia facris confefiionibus diu Cacfari, ciquc in folitudine

lua poft Imperii ac regnorum abdicationem ac poftrcmo animam agenti femper

praedo fuerat, ad idem mox tribunal raptus, in tetro carccrc paulo ante cxfpirave-

rar. Sed, ne theatrum Conftanrino carerer, ejus quali concionantis effigies eir-

cundu&a cft > atque ira terribile per le fpc&aculum, quod primo plcrifquc adrtan-

tiurn lachrimas excuderat, larvis Ilis in 1'ccnam producis, rifum multis ac poftrcmo

indignationem movit. Eadem feveritate podea * Pinciac Octobri infequenti cumaliis cjufdcm criminis infimularis actum cd } ubi, fpcctanrc ipfo Philippo, xxvinex praecipua regionis nobilitate palis alligari ac cremati funt. * Quanquam alii id

in menfem Maium extremum potius rejiciunt:quod fi ira cd, potius fpedante Ca-

rolo principe Philippi filio, et, ut alii addunt, ejus fororc Joanna principis b Lufi-

taniac vidua, id altum cd. Nam Philippus nondum c Belgio cxccflcrat;qui iv Ka-

lend. Sextii, velleris aurei ordinem d Gandavi celebravit } ac tum demum, rclida

Margarita Parmcnfi, quae Belgio imperaret, in Hiipaniam difccifit.

XV. Ante aliquot menfeis Paulus pontifex fenio cffoctus, aegritudine ex regis

morte, quam lachrimis palam tedatused, contrada, regni illius vicem fc dolcrc dic-

titans, aqua inicrcutc laborare coepit j ex qua, crcfccntc morbo, cum falus ejus

deplorata edet, 1 xi Kal. Septembr. cardinalcis in cubiculum arccfli jubet, et admira-

bili eloquentia integris fenfibusae fana adhuc mente orationem coram iis habuit t

pracfutufquc, fc viam univcrfac carnis ingredi, ac diutius vixifle quam fpetare po-

tuiflci, ab iis petiit, ut, fi negligentior in fenatu cogendo fuiflet quam ratio officii

podularc videretur, id aerati et advcrfac valetudini condonarent : deinde ipfos hor-

tatus cd, ut in optimo fucccdore deligendo vota conjungerent: podremo, ut fanlti£

fimum, ftc illud vocabat, Inquifitionis officium, quo uno Iaerae fcdis auctoriratem niti

affirmabat, commendatum haberent. Dimiflis patribus, cum Bartholomacus Cucva

cardinalis Hifpanus, qui remanferat, cafum fc re i publicae Chriltianac, fi tali padorc

tali tempore orbaretur, dolere diceret, pontifex Hifpanica lingua rcfpondit, fc ita

vitae curfum inftituifle, ur, quoties ex hac mortali vita abeundum edet, Deum vo-

cantem aequo ac propcnfo animo fcquerctur ; tum hac fc fiducia folari, quod cumCatholicae fidei defenforem a Deo optimo datum relinqueret, Philippum innuero,

de cujus confiliis in religionis negotio ante cognoverat>quo vindice rcmpublicam

Chridianam quantumvis afflictam recreari et in pridinum datum reditui polle mini-

me dubitaret. Tandem decedit xv Katend. Septembr. hora xxi, aetatis fuac anno

xxciii, mcnfe uno, diebus xxii, pontificatus quarto lupra menfem fecundum et

diem vigefimum quartum. Eo >am animam agente, apenae funt datim verere in-

ftituto omnes urbis cudodiac, et a furente populo, qui per urbem quali lymphata

mente difcurlabat, incenius cft carccr novus Inquifitionis, iis, qui eo attinebantur,

emidis : vixque cohiberi plebs potuit, quin incendium in Dominicanorum aedem

ad Minervam intentaret, odio Inquifitionis, cui exercendae illi a pontifice praepofiti

fuerant. Nec fatiatum ea re odium. Nam, flarim quorundam impulfu in Capito-

lium impetu ab amenti plebe fallo, caput cum dextera manu ejus ftatuae, quae in pa-

latio c marmore Pario nobilis artificis manu a fenatu populixquc Romano magno

lumptu pofita ei fuerat, praccifura, ac toto triduo per urbis vias fummo ludibrio

provolutum cft :quod tandem, ubi publica rabies clauguir, bonorum quorundam

mifcricordia, ne diutius fpcltaculo tam foedo hominum oculi adiicfccrcnr, in Ti-

berim

V AR. LECT- • f**' fifumtwr f irwttr, *fy*

t

Ante alwuor, itfint ?

INTERPR. 1 y*H<uUi/. * dt tvrp>iaf. ‘ * G*nJ.

NOT. 1 xix. IW.

Digitized

HISTORIARUM L I R XXIII. ^89berim projc&um fuir. Dcin cautum populi Romani edicto, fcd incerto auftorc, CDIOLIX.promulgato, uti Carafac familiae infignia ex urbe tolleremur, adjcfta in eos, qui FrancxscusII,

non obtcmpcralTcnt, perduellionis poena. Nufquam major in fumma licentia pa-

rendi alacritas : nullumquc fere eo dic Carafarum in (igne in urbe reliquum fuir.

Interim demortui cadaver collegis B. Petri fuccollantibus in Bafilicam Vaticanam

tenui pompa illatum cft, et praeter morem militari manu metu populi aiiquandiu

fervatum, ac latericio tandem tumulo ad tempus conditum. Demum feptimo poft

mortem ejus anno Pius v, ut bene de fc merito pontifici gratiam referrer, magnifi-

cum e nobili marmore monumentum ad Minervae, Pyrrhi 1 Ligorii Neapolitani

opera, in majorum fuorum facello cxftrucndum curavit.

XVI. Pridie quam Paulus moreretur, Laurentius b Priulus Venetorum dux

obiit » in cujus locum Hieronymus frater fuffeftus cft raro fortunae beneficio, in ea

praefertim republica, in qua fummopere cavetur, ne dignitates potius jure heredi-

tario quam virtute ac meritis concedi videantur. Id virtutum ipiius Hieronymi

opinioni tributum cft; quae tantum apud fenatum valuit, ut ab eo exemplum rci-

publicac pcrniciofum incipere non poffc creditum fit. Poftea * v Non. * Scptcfhbr.

Hercules e Ateftinus Ferrariae dux viridi adhuc fcne&a fatis coaccflir, cum annos

li egiflet. Huic patet Alphonfus fuit, qui ancipiti diu fortuna ob pontificum odia

et ambitionem ja&atus, tandem fumma felicitate non lolum quae amiferue recupe-

ravit, fed magna acccflionc amplificatum Imperium filio moriens reliquit. Hercu-

les vero cum ad paternas opes etiam longe illuftrilfimamadfinitatcm iunxilfct, du&a

Renata Ludovici xii filia et Claudiae, quae Francifco 1 nupfit, (ororc, atque, fuf-

cepta ex eo matrimonio fonnofiilima foboie, imperium diu pacarum tenui fler, jam

inclinata acute, five praepoftera ambitione incitatus, five a [*) genero pcrfuafus, fc

injuftifiimo bello, quod, ruptis induciis in Italia Carafarum infligam, geflimus, im-

plicuit, acducem praebuit: verum in eo patre felicior, quod, cum Philippum poten-

tiflimum regem nulla fibi injuria obnoxium fponte laccflivifla, honorificis admo-

dum conditionibus cum eo reconciliatus cft, et bello, quod adeo Galliae detrimen-

tofum ac probrofum fuir, fc, falva exiftimatione ac fine difpcndio, majore folertia

an felicitate incertum, poftrcmo expedivit. His addetur Otho Hcnricus Baioarus

Palatinus, Ruperri filius, Philippi nepos i qui paucis annis poft Fridcricum 11 pa-

truum fcptcmviratiun tenuit » et, cum ipfc fine liberis prid. £id. Febr. dccclIiUct,

fucceflorcm habuit Fridericum 111 longo intervallo agnatum, a Ruperto Caelare

communi uttiufquc ftipite, qui anno cidccccx obiit, graduum enumeratione facka.

Nam a Ludovico Barbato feptemviro Ruperti Cac faris filio, et Stephani Bipontini

ducis fratre, a quo Fcidcricus genus ducit, x gradus interjacent, b vero Otho mo-riens Wolfango Bipontino alteri agnato totidem gradibus a fc diftanti • Neobur-

genfem ad Danubium ditionem tcftamcnto legavit. Ut vero obfcurioris nominis

principes commemorem, Francifcus Otho dux Luncburgicus tertio poft celebratas

cum Magdalena Joachimi ii Brandcburgici filia nuptias mcnfe, hoc quoque anno,

obiit in Kalend. Maias. Et ante cum Wiildmas princeps * Hcnncbcrgicus ix Ka-

lend. Febr. oftogenario major. Anoocatum a curiolis, unius anni fpatio, quamvis illud

in diverfos annos incurrat, Carolum v Caelarem, 11 Daniae reges, Frandae regem,

Veneti fenatus principem, pontificem, Palatinum feptemvirum, Ferrariae ducem,

111 praeterea reginas, Helionoram Frandae, Mariam Hungariae, ac denique BonamSfortiam Poloniac, ultimum vitae diem daufiiTc.

P. C*3 Guifut XVII. SuaVAR. LECT. • Oftobr. P.D.o. f. * Htmicbcrgaiiis P.D.q.

INTERPR. * Li&ri. • Pr«A, dt&tdtVtwife. * fEjh, t/meJt Frrrsrt, * itd)H 4* Drax-Ftntt• de Neutari.

NOT. • iv Non. Septembr. P*r.

Tom. L 9 O

Digitized by Coogle

790C1JPL1X.

Kranciscvs ll

JAC. AUG. THUANIXVII. «Sub id Gcorgius Rccrodus, belli dux ftrenuus, cujus honorifica adeo

paflim mentio fada cft, tot periculis tota vita rara fchtitatc devitans, morbo in

arce fua 3 Hcrlcfhufiana haud longe ab b licnaco iv Kal. Dcccmbr. cxllindus cft.

Eodem anno, ut viros quoque dodrina claros commemorem, Francifcus * Dua-

renus Bi ioci-fano in Arraorica loco nobili natus, cum vix l aetatis annum at-

ligilTct, decclliti juris feientia fecundum Andream Alciatum, quem d Avarici

Biturigum Cuborum jus civile profitentem audiverat, fua aetate dariflimus : ad

quam et polirioris litcrarurac et exadam antiquitatis cognitionem a magifiro

fuo cdodus adjunxit : atque in cadent poftea fchola ipfc profcfliis e fi, magna

frequentia ac celebritate cum Eguinario e Barone populari luo; qui, ut erane

tunc tempora, non mediocrem fui famam excitaverat. Hujus tamen nunc no-

men obfcurum ; feripta paene hominum memoria exciderunt. Duarenus vero

jam proveda aetate magnas et aereis contentiones cum Jacobo Cujacio tunc juve-

ne habuit i ex coque non obfcurac fimultatcs inter auditores exortae funt, ita ut

fchola Bituriccnlis in parreb fcindcrctur, ob idque majus periculum immineret, niG

ccflkTet Cujacius et f Valentiam fi Segalaunorum migraviflet i quo nomine poftea

fcDuarcni memorjae plurimum debere praedicabar, cujus aemulatione fidum eflet,

ut juris profeflionem, quam tunc juvenis, fcu praepoftero parentum confilio, fcu

aetatis levitate, defecere potuiflet, fcmcl apprchcnlam mordicus retinuiiTet, et ad

eam exornandam tam fcdulam et afliduam tota vita operam impendifler. Duareni

nunc opera in magno pretio, uti debent, apud dodos Jubentur ; eaque Cujacius

ipfc plurimi femper fcdt, cum ex quatuor Francifcis, qui eadem aetate eandem fci-

entiam profitebantur, unum Duarenura fibi placere, ceteros jus tantum deligurire

diceret. Sed feriptis illius accidit, quod ne fuis accideret, lummopcrc femper veri»

tus cft Cujacius ; ut nimirum praclediones ex ore recitantis in fchola perperam ple-

rumque ab auditoribus exceptae, quaeque non eo confilio fiebant ut ederentur, poft

ipfius mortem rcliqub cjufdcm operibus, quae vivus publicaverat, nullo deledu ad-

miftae fint : in quo infignem dodiflimi viri manibus injuriam fadam indignabatur

Cujacius t eamque, me faepius appellato, et aliis, qui fub eo meruerant, a fc ac ferip-

tis fuis deprecabatur. Duareno adjungam Acmarum sRanconctum, VefunaPe-

tracoriorum ortum, qui Duareno ipfi ad multa in jure adinvenienda facem praetu-

lit $ virum omni politioris litcrarurac et antiquitatis, fcu profanae fcu facrac, ac fci-

entiarum genere excellentem, nec fine miraculo dicendum i quippe qui unus fimul

omnia exade habuerit, quae fingula fingulos porter it at i commendare potuerunt.

Nam er primus veros juris Romani fonteis aperuit, cc humaniores lircras ex urriufque

linguae icriptoribus illuftravit » tum omnis phiJofophiac er mathematicarum artium

arcana percaluit : ac denique ablblutaiu omnium rerum cognitionem acri judicio

adhibito percepit, et primum fenator k Burdigalcnfis, dcin et in Parificnfi curia al-

terius inquifitoriarum claffium praefidis munus magna cum laude exercuit ; donec,

perturbatis hoc anno ob religionem rebus, eadem, quae permultos alios, fortuna

diris publicae calamitatis nexibus irretivit, et ipfum ima involvitj quamvis ob

longe diverfam a religione caufam in periculum vocarcrur. Itaque in ‘Bafti-

liam arcem conjcdus, quod ex artrorum judicio, feientiae etiam illius, quam cumHieronymo Cardano excoluerat, apprime peritus, jampridem eventurum praclagivc-

rat :ftxagcnario major exquifito mortis genere obiir. Nihil fere fcripfir, led uberem

feribendi aliis materiam praebuit, copiola a omni librorum tam editorum quam ma-

nu fcr.ptorum ab ipfo fumma diligentia annotatorum fupcllcdilc rclida j undcdodil-

fimi hujus acutis viri, laudatoplerumque audorc, aliquando etiam iiipprcrto, multa et

adV A R. LF.C T. “ narrati* d* RttrvJt m*rlt Jetfi P D. a. * CtViruJtt F D. o. £ d.

1 NT liR P R » Herhfiswfea. h B/fiiueb. « Dnjrttt de St Bnm ea Brtfjfttt. * litxrpt.' Baren. ' eu DtufUnf. * de Rom*n»tt de Ptriymx. " de Beardeaax. ‘ U

Digitized t Google

HISTORIARUM LIB. XXIII. 791ad fuum decus et in publicum valde utilia hauferunc. Raro autem homo, etiam rebus CD10LDC.agendis natus, interdiu literis operam dare vili» cft. Ita quippe ftudiorum rationem Iranciscus II.

inftitucrat, ut, levi cibo 1'umpto, temporius cum fc quieti dedifler, node concubia

primoque lomno exado Turgeret, eadem Tere hora, qua coenobitae noftri (quorum

mores et inftiruta, in iis * praecipue quae ad vitae rationem et valetudinem tuendam

pertinent, fummopere laudabat) ad preces matutinas Tundendas quotidie furgunt

:

et cucullo perinde, ut illi, caput obnubebat, vcftimcnto ad frigus ab humeris, cervice

et auriculis arcendum accommodato. Tum quaruor horas continuas ledioni ac me-ditationi impendebat

;quo fpatio mirum quantum lc proficere aiebat, defaecaro poft

primam quietem ingenio, et Jilentio ac nodis obfcuro adjutus» nemine item me*

diranonem interrumpente, quod interdiu contingere non poteft. Tum hoc maxi-

me ad valetudinem conferre afferebat : fiquidcm poft primum fomnum pituita lu-

pernatamc, fi furgas, eam excreare facile cft, quae, fi continuato fomno redormias,

denfatur, et ventriculo adhaeret, traduque temporis noxios humores gignit, qua re

maxime ftudioforum valetudo infcftatur. Tum rurlus fc ad quietem componebat j

et, quod plerumque priore meditatione ingeniofe inchoaverat, ftatim ab illo placido

fomno expergefadus fcliciftimc perficiebat. Inde fc ad munia diurna conferebat.

Graece ac Latine clcgantiflimc feribebat » ita ut libii ab eo annotati, qui innumeri,

diflipato poft ejus mortem ampliftimo illo omnis eruditionis reconditioris p :uu, per

manus ftudioforum etiam hodie paflim volitant, non minus pulchritudine fcriptuiac

legentium oculos capiant, quam rarae dodrinae fparfis ubique notis ingenium pat-

eant et inftruant. * Paulo poft Joachimus * Perionius animam de litcraria rcpublica

bene meritam Deo reddidit ;•» Cormcriaci in Turonibus natus, et in coenobio illius

loci valde opulento, cui ftatim a pueris dicatus cft, educatus et poftrcmo mortuus.

Is, cum Ariftocelcm, ha&cnus aJoanne Argyropylo fideliter potius quam ornate ver-

fum, auribus Latinis proponendum ftatuiflet, dum clcgafttioris ftyli potius quam veri

rationem plerumque Ciceroni fuoaddichis haber, in contrariam ab Argyropylo rc-

prehenfionem incidit t et Nic. Gruchii viri dodiflimi et poftea Gul. Guerentaei ccn-

furam expertus cft, et cum Ludovico Strcbaco lkerariis velitationibus ob eandem

caufam fc cxercuir. Sed major illi pro Ariftotclc contentio fuit cum Petro Ramo i

quem eodem tempore Antonius Goveanus Lufiranus, fcd qui quidquid ad politio-

rem litcraruram et philofophiam ac jurisprudentiam illuftrandam attulit, (conrulit

autem ille plurima,) non tam patriae, quam Galliae, in qua bonas literis a puero

imbibit et ad extremam aetatem permanfit, debebat, clcgantifiimis orationibus,

quae editae funr, oppugnabat. Multa et Perionius ex patribus Graecis pari elegantia

in Latinam linguam tranftulit * et lucubrationes plurimas alus, quae in manibus

hominum habentur, publico dedit, quibus nominis famam fatis inter fui aevi homi-

nes claram ad pofteritatem propagavit. Eodem anno vivis exemptus cft Roberrus Ste-

phaniis Parifienfis typographus regius, fecundum AJdurn e Manurium Romanum, qui

Veneriis, et Johannem Frobenium, qui d Bafilcac eandem lartem fumma laude

exercuerunt, clari(fimus: quos ille longo fpatio fupcrgreftus cft, acri mdicio, dili-

gentia accurata, et artu ipfius elegantia : cui ob id non folum Gallia icd univcrlus

Chriftianus orbis plus debet, quam cuiquam fortillimorum belli ducum ob propa-

gatos fincis patria unquam debuit ; niajufquc ex ejus unius induftria, quam ex tot

praeclare bello et pace gcftis, ad Francifcum decus et nunquam interirura gloria re-

dundavit. Sed, migrante ad Deum optimo non folum principe, led litcrarum fautore

ac parente eximio, indigna bene merito de patria civi toc editis Hebraicis, Graecis

et Latinis libris gratia rcpcnfa cft a theologorum noftrorum collegio, qui hominem,

rcipublicac

VAR. I.F.CT • praecipue dtrfi T. i operam P.* Eodem fere tempore i* D. o. f.

INTERPR. * Prrrw*. * Cormrrj e»Tnrm»t. * ALnntri. * Bdfle.

79 2

CDPL1X.FkahciscvsII

JAC. AU G. THUANIreipublicae invigilantem et quafvis aequas conditiones accipere fc paratum demon»

Orantem, non dcficrunt Uceflcrc, donec ille, vexationum injuftarum perraefus, ex

neceditate conftliura cepit, et, rclida patria, Genevam ad extremum fc contulit i

ubi tanta prudentia publicam funul et privatam rem curavit, ut, quamvis tot adver-

fitatibus conflictatus et incommoditatibus, quae folum vertentibus ncceflario perfe-

rendae funt, tamen in opere afliduus ad ultimum vitae fpiritum laudabile rei litcra-

riac adjuvandae propofirum conflantcr tenuerit, ac tandem, cum lvi annum vitae

ageret, vn Eid. Septembr. fatis conccflit, foris gloria dives, er domi liberis, qui Ge-

nevae manerent, rdida opulenta fupcllcOilc. Hanc enim legem ingratae patriae

pertaefus, non tam ejus odio, quam juflae, ut putabar, ultionis ratione, in tefta-

mento dixit. Itaque Robertus filius, qui eandem artem Lutetiae lumma cum laude

pro facultatibus exercuit, ab hereditate paterna omnino exdufus cfl : quam Herni-

cus tanto patre dignifltmus filius crevit, qui typographicam non folum longo tem-

pore iridem poflea exercuit j fcd multa ad juvandam rem litctariam propria induflria

contulit, inter alia edito aemulatione patris, qui linguae Latinae penum olim con-

diderar, linguae Graecae copiofiflimoct multorum principum gazis praeferendo the-

fauro. Idem annus et ante cum abftulcrat prid. Non. Mazt. Lucam Gauricum

* Geophanenfem lxxxii annos natum, «Pauli 111 familiarem et ipfum mathema-

ticarum artium callentem, atque illius partis praecipue, quae ex aflrorum politu de

vita et fortunishominum decernit. Aliquanto poft Mantuae in patria deccflit Jo.

Eaptifla b Folengius, profeflione Benedicimus, fere fexagenarius ; vir infigni pietate

ac charitatc praeditus, et motibus, ut feriptis, politiflimus;quae neminem legifle

unquam pocnitcbit. Virum optimum de emendatione ccddiae et fciflura tollenda

ferio cogitantem, et Ifidori c Clarii epifeopi Fulginatis ante quadriennium defundi,

de quo fuperius liio loco diximus, veftigiis eo in negotio infiftcnrcm, mors placida in

eodem, in quo profefliis fuerat, coenobio ad meliorem vitam tranflulir, m Non.

Odobr. Nec praetermittendus videturJacobus dMilichius, Fribargl Brifgoiac honefto

loco natus, philofophiac ac medicinae fiudiis clarus, fuavitate item morum, quam

oris fpccic praeferebat, omnibus acceptus i qui, cum annos complurcis Wirem-

bergae lumma cum laude docuiflct, poftrcmo ibidem ex apoplexia obiit iv Eid.

Novembr. anno aetatis lvi ii.

XV11I. Justis mortuo pontifici more folito perfolutis, dum patres in conclavi

effent, occafionc capta, ut fit, Cofmus, qui in armis erat, « Pondium caflcllum f U-bertini Ubcttincnfis in Etruriae et 8 Umbriae limite, quod legitimo domino ad-

emptum Carafac Malatcftis h Soliani comitibus attribuerant, in potcftatcm redigere

flatuit ; cjufquc rei negotium CJiapino Vitellio dat, qui Caflrocaro profcdus dedi-

tionem initio facere rcculanrcis praefidiarios poftrcmo tormentis admotis in fidem

accipit, et ad cuftodiam Ubcrtincnfi ex Cofmi voluntate committit : nec fegnius

Joannes Franci fcus'» Balnei comes, implorato Cofimi auxilio, cui femper militaverat,

ad fua in Umbria recuperanda animum intendit, quae pontifex, uti fupra diximus,

ob perduellionis crimen unquam commifta Antonio Carafac donaverat. Itaque

mox Vitellii dudu receptum k Glacialium prope 1 Galeatam, quod Hieronymus

n Bellus tenebat i qui, deditionem facere juffiis cutn primum rccufaret, a fuis coactus

poftrcmo locum dedidit, et ipfc tanquam perduellis Florentiam perdudus cft. Inde

» Gateum itum, quod ftatim venienti patuit. 0 Mons-bcllus in praefens omilTiis cft,

quod majoris molis negotium videretur, quam ut paucis diebus confici pofler. Tuni

ad p Sophiac-fanum promotae copiae ; de quo ’ Planimclctcnfcs comites cum nuper

RomaeV A R. LE CT. • Paulim pootific* Romani r. D. o.

1NTERPR df Gifami mella Maria fAsina. 1 Faknrh. • Claria, rv/fat de Fitkgn. * HUkbdt Fntnrt m Brifraa. « di Tnda • Vbertma dt ffi Vtertimi. « Ramapra k Sati,*»». Bjgsa.

* Gkia&mU. ‘Galeata. • dtl Bella

.

fCattea. • Mnte-Mla. * Santa Safbia. » Fiawdtmlrt*.

Digitized.by Google--»

HISTORIARUM LIR XXIII. 793Romae litem moviffent, Joannes Franci fcus Gonzaga, qui illud Cofmi nomine te* CPPL1X .

nebat, Vitellii cardinalis infhn&u, qui plurimum apud Carafas tunc poterat, dejc&u» Fx akciscus II.

et tanquam majcftaris reus Romam duflus et in carcerem conjc&us fuerat $ ex quo

excitata poft Pauli iv mortem populi fcdirionc liberatus cft. Id P. Philippi Pando!-

fini, qui m peditum ligna habebat, ductu caprum, et Balnei comiti reftitutura cft.

Captus et » Mons-rotundus. Interea Chapinus Vitellius, b Empoli, «Burgo, d Stc-

phani fano, «Mugcllo coatlis copiis, cum vm vexillis f Montonium verfus copias

ducit, quod Vitellii patrueles injuriofe detinebant. Caftcllum illud a Leone x

g Virellorio et Nicolao Vitelliis eorumque fuccclVoribus donatum, cum ad Ca-

millum cardinalis fratrem deveniflet, ifquc, filio notho fupcrftite, deccflilTct, car-

dinalis ejus tutelam fufeeperar, et a Paulo iv pupilli nomine beneficiarium

illud rurfus acceperat, exclufis Paulo a Chapino legitimis Nicolai filiis: unde

illi indignatione in cardinalem patruelem concepta totis animis in id intende-

bant, ut interregni tempore locum in potcftatcm redigerent. Burgo et * Arretio

fummifla tormenta>quibus admotis et aperto muro, praefidiarii, quos ' Angcla Rof-

fia Camilli parens et pupilli avia habebat, territi huc illuc per avia diffugiunt;quos

infccutus Chapinus multos ex iis occidit, plurcis cepit. Antonius Maria kPeru-

finus inibi defideratus » capta iv figna, quae in oppido erant : moxque arx Vitelliis

fratribus deditur. Dcin 1 PaJlanterii interventu res compofitac t qui, quamvis fa-

cri collegii nomine ad eos ante locum captum veniflet, tamen, ut ab obfidionc dit-

ccdcrcnt, obtinere non potuerat. Demum, Montonio capto, impetratum, ne ulte-

rios progrederentur i conventumque, ut comitis Balnei recepta oppida apud fcqucf-

trem deponerentur, donec novus, qui propediem creandus cfTct, pontifex de re

tota decerneret. Nec invitus fecit Cofmus, ut occafionc tam houcfta oblata a mo-leflis armis difccdcret, amicorum tuendorum caufa fufccptisj quos ne videretur de.

fetere exiftimationis fuac interdie judicabat. Itaque ex ipforum voluntate polita

arma, et res ad futuri pontificis voluntatem tefervata.

XDC. Eodem rempore ingens conjuratio Florentiae dctc&a eft, quae longo

tempore latuerat. Ejus princeps fute Pandolfus m Pueeius, Roberri filius, qui inter

familiae decora m cardinalcis numerabat. Is homo, magnis opibus, excellenti

ingenio ac jucunda oris fpccic cun&is gratiofus, in Cofmi et ejus uxoris amicitiam

facile fe infcrucrat, ex qua uberes ac multipliccis fructus perceperat. Verum ac-

ceptae olim injuriae memoria adverfus recentia beneficia praevalebat : is fiquidem

aliquot ante annis ob inanem fufpicioncm in fccretum carcerem conjectus fuerat:

quam injuriam ut ulcifcerctur, familiaritatem cum Colmo poftea contradam pro

occafionc accipiens, confilium de eo interficiendo ceperat ; ejufque conlcios n Aftol-

dum Cavalcantium Thomae filium et Laurentium Medicem fecerat;quibus et ad-

junxerat °Ricardum Mcdiolancnfcm, Bernardum p Corbinellium, et 4 PuccIIum

Fuccium unum ex oftoviris. Diu in Gallia cum Famefio cardinali Pandolfus

fuerat i ct^Kjftca rem cum cxfulibus Florentinis, qui Romae erant, contulerat. Con-fentientibus cunelis, difeordes de tempore et ratione patrandi facinoris erant fcnrcn-

tiac. Itaque res faepius tencata, nec unquam cxfccutioni demandata fuit. Senis

captis, quoniam tempus urgebat, et Cofmi magnitudo cxfulibus in dies fufpcctior

reddebatur, placuit, ut quam primum res conficeretur. Aliis videbatur, ut Pan-

dolfus, dum in interiore conclavi cum Cofmo pro familiaritate confucta clTct, ip-

fum interficerer. Sed Pandolfi folius cum Cofmo iifdcm armis cindto congrciTus

pcriculolus exiliunabatur ; nec fpes erat alios conjuratos ad idem fccretum admilium

iri.

INTER PR- * MnU ritttU». • Emn/i. • Bcr^o < Sawto Sttfsw r 1 Mamtmui VtuUst.it » yfrrzzs 1 AnptU& Radi. k da Pertgi*. 1 PaUsnUns. Pmti.uotit. " Rjcnard» Jtl MtUwft. » CfrHntUi. * FtftmPud.

TOM. I. 9 P

794 JAC. AUG. THUANICIDPL1X. iri. Iraquc fatius vifum, ut, dum Cofmus per urbem equitaret, ex fcncftra fclop-

Franciscus II. peto peteretur. Dum in eo funt, et liccntiofac ac minus honcftac vitae interca

nimis fccurc indulgcnr, Cofmus de conjuratione aliquid lubodoratus, fed de pcrlo-

un adhuc incertus, ex nefariis libidinibus occafionc capta, Cavalcantium et Medi-

cem in carcerem trudi jubet. Cum nihil explicari potuilict, illum monitum, ut

vitam mutaret, carccrc cmifit ; Medicem in arce Pilana aflervari juflir. Nec prop-

tcrca Florentiae abfccflerc confcii, tantum aut patrandae caedis defiderium aut Ic-

eret i fiducia fuit. Tandem, cum per amicos, quos Romae habebar, etiam nomina

conjuratorum didiciflct Coimus, Cavalcantius ac Medices rurfus in carcerem con-

jiciuntur, claplis Mcdiolancnfi ac Corbincllio: captuique Pandolfus, et a Laurentio

» Coibo 'no o<Uovirorum miniAro interrogatus, fpc veniae a Coiirvo impetrandae, fi

fciiem fadli vere explicaret, Aatim rem totam feripto complcditur, quo et de ea cumJuliano b Hicronymiano et Laurentio Librio contuliAc aiebat : fcd illum rem aver-

fatiim, ut et Francifcum * Nafium d Lutocii filium : Librium vero nihil de confi-

lio refeivifle j lcd tantum rogatum, ut, fi ejus opera ipfc egeret, eam commodarene gravaretur. Tandem, cum Pandolfi confefiionc Cavalcantius et Medices con.

vidi efflent, et tormentis fubjcdi rem ipfi poAremo confiterentur, odovirorumlenientia Pandolfus damnatur ; dccrctumquc, ut ei publice laqueo gula frangeretur

:

Cavalcantius et Medices eodem judicio Iccuri pcrcufii : in Mcdiolancnfcm et Cor-

bincliium fugitivos ac contumaces tanquam pcrducllcis pronunciatum. Nafius, qui

Vcnctias abierat, paulo poft abfolutus. Hicronymianus, quod conjurationem nonrcvelaflct, in arce Volaterrana vitae quod fupercrat peragere jullus. Librius deni-

que, ut fadi ignarus, dimifluscA. Franci reus Medices ac Lconardus * Nobilis obfufpicioncm comprchcnfi, dcin Cofmi juflu liberati funt

;qui, latis exemplo pro-

fpedum fccurirati fuac arbitratus, ad leniendam tot clarorum virorum morte adfcc-

torum invidiam, bonorum Pandolfi, quae amplilfima erant, liberis gratiam fecit:

cumque lex edet Florentiae, ut majeAam damnatorum bona fi ieo addicerentur, er,

fi quidem filii-familias ii edent, pars ea, quae iplis ex bonis paternis fcu maternis

obventura edet, quamvis adhuc fupciAitibus parentibus, jam tum tifco vindicaretur,

AAoldi CavaIcant ii portionem, quam ex bonis Thomac patris tunc in vivis agentis

capere poterat, Joanni BaptiAac AAoldi fratri reftitui judit.

XX. Jamque tempus inflabat, quo Elifabetha ad vicum in Hilpaniam dedu-

cenda erat. Eam rex ac Cathazina f Eraldi CaArum et Augufloritiun ufquc incuncc

Decembri profccuti funt : ac poA amplexus et ofcula atque ultimum vale diftum non

fine lachrimis dimilcrunr. Diverfi poflea, rex & Blocfas redit, ipfa fc in viam de-

dit ; et cum Carolo Borbouio cardinali, k Rupiiurionio ac primaria nobilirate ad

id deflinata 1 Burdigalae a Kavarro furnma magnificentia excepta cfl, cui illius in

Hifpanorum ad id a Philippo delegatorum manus pctduccndac onus demandatum

fuerat. Convenerat, ut Kal. Januar. proximis in Franciac atque Hilpaniac regnorum

limitibus ad k Pinnonium in Pyrenaeo traditio illius fieret : fed afpcta«admodum

kyeme, qualis iis locis effle folct, et nivium importunitate effeftum cA, ut Elifabetha

ac Navarrus ad Roncivallcnfc coenobium fibi fubflAendum putarent, ibique Philippi

procuratores opperirentur : morofitacc tamen Hifpanorum quinque circiter dies in-

utiliter conlumpti funt, ultro citroque commeando, dum « utrinque decorum lcru-

puloia anxietate fervant. Tandem delegati opinabo, quod inde 11 leucis abeA,

» Roncivallium venere magno numero ac pompa, in qua n eia id equites egregie

ornati numerati funt. Principes legationis fuere Mcndociac familiae tota Hi Ipania

illuArifltmac quali columina, n Infantatiorum dux et cardinalis °Buigcnlis frater;

VAR LECT. • utrique P.Dof.d1 NT ER pR. • C«rM. * CwfiiK & L Jt'Libri. * Nj/. •' Latmo

.

ratlt & Vvfiters. * B/mi. k /r privet Je fo Rothr-fir-Tg». * BourJemx.

* JtMMVfU. r d*l IafaHUda. • dt Bttrgw.

• Jr-NiH/i.k /r Pfjww.

quorum' C-.

1 Ejfimst.

Djgitized by Google

HISTORIARUM LIB. XXIII.

quorum in comitatu erant mardiio * Zcnctac, Tcndillac comes, b Montis-dari

marchio, c Saldagniac, «f Ribaldaviac ac Ribadei comites, Didacus Urradus • Cagnctil

marchionis filius, Didacus Urtadus et Joannes Urradus, hic Veneriis, ille nupee

Romae orator, Joannes f Urtadus “Fraxineus, Francifcus denique Zcnctae mar»

chionis filius, omnes ex Mcndocia familia, et alii ex primaria nobilitate. Infima

aula atris Navarri aulacis ut in lu£tu velata erat, ad cujus limen cardinalis Borbonius,

nam in fupetiorc Elifabetha cum Navarro erat, delegatos cum ccc circiter nobili*

bus excepit, et humaniter acceptos ad uranifeum perduxit : fub quo cum paulum

confcdiflcnr, Philippi diploma, quo de accipienda e Na\rarri manibus Elifabetha a

delegatis mandatum continebatur, ad facem, quod locus oblcurus efler, periedumeft ; coque pcrlcfto furrcxcre. Initio quidem medius a Burgen fi et Infantariorum

regulo collocatus erat Borbonius ; led, quia Burgenfis prius Borbonio in cardina-

lium collegium cooptatus fuerat, Borbonius modefte delatum honorem rccufavit,

et ita, praecedente Infantatioruin regulo, Burgenfis, qui ad dextram Borbon ii pri-

mum incedebat, priorem locum lumpfit} coque ordine ad Elifabetham in fuperio-

rem aulam perrexere, magnificis aulacis et uranifeo regaliter inftrufto ornatam ; in

qua loco undique fepto (edebat Elifabetha, et ad dextram ejus Navarms, et infra

Navarrum Rupifurionius : laevum latus illuftres matronae, atque in iis Anna Mon-penferii filia, «Riufiact •'Claromontia tegebant: pone Elifabcthac folium flabat

Lopezius Gufmanus magnus palatii magifter, qui adventantium nomina edebat.

Poftquam Hifpana nobilitas, quae anteibat, reginae fuae manus de genibus ofculaca

cft, jam propinquantibus delegatis, Navarrus et Rupifurionius alfurrcxcrc : EJilabc-

tha ipfa Infantariorum regulum ad ofculum manus properantem et in genua procum-

bentem fiugens fublcvavit} et cum ac cardinalem fratrem perhumane excepit.

Habita a Burgcnfi ad ipfam oratione honorificis verbis et ad obfcquium compofitis

plena, acccptoque ipfius refponfo lumina oris fubtidentis fuavitate ac gravirate fimul

pronuntiato, delegari ad Navarrum tranfiete; et pofl mutuas falutationes, prolato

diplomate, reginam fibi a Navarro exhiberi poflulatunr. Tum Navarrus, non ledo

diplomate, de quo fibi abunde facisfa&um efle tcftatus cft, fc a longe omnium orbis

univerfi rege maximo illuflnflimam hanc heroinam acccpiflc dixit, ut eam in illufi*

rfriflimi omnium, qui funt, regis manus aut ipfius procuratorum traderet:

proinde

fponte ac libenti animo, uti juflus fit, eam ipfis tradere, digniflimis videlicet, quo-

rum curae ac fidei prctiofifllmum hoc pignus crederetur : interim orare, ut eam et

ejus valetudinem commendatam habeant, quod ipfos fcdulo ac diligenter facturos

minime dubitet : de indole ac virtutibus cius nullum verbum apud cos facere, quo-

rum fpccimcn praefentia fua ac fafto ipfo datura fit, et effedura, ut nullum majus un-

quam virtutum lumen aut tantum pudicitiae atque honcftatis inftar retro faeculis ia

Hilpania illuxifle omnes in pofterum fateantur. Tradira Elifabetha, Navarrus pro

fc pauca locutus cft t nimirum pacis foedere et mandato, quod penes fc habear, per-

feriptum cfle, ut regina in utriufquc regni confinibus fiflcrctur, ibique delegatis a

Philippo traderetur : id vero minime obfervatum fuifle; quippe cum is locus, ia

quo fint, longe ab utriufquc limite abfit, quippe in medio Navarrac regno, quodad fc jure pertineat, ficus; proinde proteflari, nihil eorum, quae tunc acta fint, juri

luo in pofterum praejudicare polle. Ad ea fobrio ab Hifpanis dato refponfo, u-

trinque amice difccflum cft. Mediam reginam comitati Burgenfis et lnfantatio-

rum dux lecticae imponunt ; et eodem dic ' Spinalium, unde venerant, dedu-

cunt. Inde triumphali pompa et apparatu k Mantuae ac Pinciae Carpetanorum,

•Toleti item, ac poflrcmo «Giiadalajarac, quam Numantiam fuifle s exiflimant,

VAR LECT. • Fraxinus P. * plcriquc cvifttmam P. I>.o. f. excepta

INTER PR. * Cttutt. > Montet Claros. • Ssiitmns. * RiMxvin& R*ftkn. 'Crnlr. ' Hnr-

tjJj it Mr»dofst fmr ici Fttfio it Trrttlt. * it Rteux. h it demeat, f FJfinxi.k Murti i 'xf-

iolti. 1 Ttftit. B Gnxixlxxxtm.

795CI3PH&'RANClSCUSil,

796

CD10L1X.

Fr ANCISCUS II

JAC AU G. THUANIcxccpta eft ; ubi et confummatae nuptiae extremo Januario mfcqucnti. Quae om-

i.nia, fulcab aliis, quibus orium fuir, deferipta, ad feria nugis properantibus fuper-

flua et otiola nobis vifa funt. Nec multo poft Philippus, ne novis nuptiis novos

affectus in legitimae fucccflionis praejudicium induiffc videretur, convocatos Caf-

tcllae ac reliquarum Hifpaniac provinciarum ordines in Caroli, quem ex Mariab Lufitana fultu Ierat, tanquam legitimi regnorum paternorum heredis verba jurare

juflit. « Cum Elifabetha miffus fuerat Ludovicus c Sangclafius Lanfacus, antea

legatione Romana lumina cum prudentiae laude defundus, ciquc tanquam intimus

adminifter ac vcluti moderator, donec Hifpanis moribus infueviflet, attributus. Sta-

tim poft Philippi in Hifpaniam appulfum Navarrus regis permiffu Petrum Navarrura

familiae illius nothum ad cum miferat, ut de regni Navarrac reftitutionc agerer i qui

a petitionis limine quali cxclufus, quod et regnum ad fc optimo jure pertinere et

firmiftimum Hifpaniac contra Gallias propugnaculum efle diceret Philippus, poftrc-

mo impetravit, ut compenfationcm ejus acciperet, ea lege ditta, ut neque in Hif-

pania neque in Indiis eam accipere teneretur i et, quae darentur, ea cum lUprcmo

imperio tenerer, neque fuperiorem dominum agnolccrct. Tum de Sardiniae regno

injeda primum mentio : a qua petitione non fc multum alienum oftendebat Phi-

lippus j fed, recenti fuo in paterna regna adventu excufato, amplius fc deliberaturum

recepit j et rem ad regni curias, ite comitia vocant, propediem Toleti celebrandas

rcjccir. Id aftum mcnlc Oftobri. Poft E) ifabcrhac autem in Hifpaniam deduc-

tionem, Navarro, quafi injuria adempti regni non fufticercr, inligni contumelia 11-

lufum eft ab Alfonfo d Cucva Albuqucrcii duce, qui amicitiam cum ipfo /undabar,

et per cmiffarium quendam « Lcfcurium nomine, qui, licet f Bencarni pago, in fami-

lia Albuqucrcii erat, et hinc inde commeans exploratoris partibus fungebatur, ei

pcrfuafcrat, /i falutandi Philippi occalionc in Hifpaniam, commeatu accepto, veni-

ret, fore, ut ei de Navarrac regno fatisficrct. Igitur, fivc nimia credulitate five ut

/pei toties fa&ac extremum periculum faceret induftus, non monito prius rege aut

oratore regio, is tunc erat Scb. a Albafpineus Lemovicum epifeopus, ^JoannemClaudium h Levium Odofium virum illuftti loco natum cum literis ad Philippum

mittit ;quibus petebat, ut fibi uxorique fuac cum bona ejus gratia in Hifpaniam ve-

nire licerer, et coram de regno Navarrae cum ipfo tranligere. Philippus tunc To-#

leti erat i qui, acceptis literis, cognitoquc quid Odolius in mandatis haberet, de

uxoris valetudine, quae nondum Guadalajaram appulerat, diligenter Odofium per-

contatus eft, gratia/que fc Navarro habere dixit, qui uxori in Hifpaniam venienti

tam oflkiofc operam navaflet 5 de cetero, cum amplius dehbcraflct, ad alia mandata

rcfponlurum. Id coram Lemovicum epifeopo aclum, quem, dimiffo Odofio, moxin arcanum Philippus fcdurit : et, cum ab eo, an rege ipfove confcio id ageretur,

quaefiiflet, et ille nulla fc a rege mandata hac de re habere refpondiffcr, biduo poft

ad venationem profccius per * Curtcvillam a fccrctis cpiftolis Odofvo litcras redden-

das curat, cum hoc amplius rcfponfo ; Navarrum, quando de Navarrac rebus cum

ipfo agere cuperct, melius faturum, fi fc uxoremque fuam inutili profeflione mi-

nime vexaret : nam nihil aliud ad ejus petitiones rcfpondcri poffc, quam quod Cae-

far ipfius parens olim dcccflbribus ejus et ipfc nuper k Screant delegatis rcfpondir.

Ita dimiflus OJofius ad Albuqucrcium, cujus fiducia venerat, cxpoftulabundus per-

rexit i qui, re intelicfta, ut fc cxcufarcr, Odofium monuit, fi mandatis, quae ad

Philippum habebat, addidiftet, cupcrc Navarrum in Hifpaniam venire, ut infigni

aliquo

VAR, LECT- • Ttt* d* l+abs»* Na- werbm Cutn poft Pauli iv mortem emiifit, dttfi P.

«utri* & Vmrt* narrati*, 7$ erreitrr Uwtn nfifmt ad * Joannctn Qaudium defmnt D.o.

INTER P R. * Cafiil/e. ‘ dr PertKgal • de r, Gelon, firme de Lanfae. * de la Citera, dme dAl~

X*j,rtyt* 'Lepore. 1 Bear* « de evejwedr Limaiet. * dt Levit, fenr dQdntx

.

‘ CWrt-.U/s. k Sertmmf.

Digitized by Google

HISTORIARUM LIB. XXIIL 797

aliquo fa&oipfius gratiam demereretur, futurum ur pleniore cum farisfaflione au- CPDL1X

ditu$ fu iH et. In quo, majorene injuria arfcctus fuerit Navaxrus per tam pracrup- FrancucusIi.

tum rcfponfum, omni fpc de regni dotalis reftitutione praccifo, an cum ad turpe ob-

fcquium, cum dignitatis et fidei violatae difpcndio, virum gencrofum et illuArilTuna

totius orbis Chriftiani familia ortum adigere voluerint, in ambiguo Hifpani reli-

querunt.

XXI. Jam aliquot mcnfibus vacabat Romae fedes, manifcfta Hifpanomm invi-

dia, qui poft Gallos tota Italia veluti exactos hoc unum agebant, ut is pontifex crea-

retur, qui aut ipforum panibus addictus eflet, aut tam humili loco exiguifque clien-

telis fubnixus, ut in eo fatligio conditurus nihil temere auderet, et in Italia cum

Italiae principibus pacem colerer. Dum igitur in fufpetkis rejiciendis a Varga ora-

tore Philippico gnaviter laboratur, totum trimcftrc effluxerat ; longiufquc inter-

regnum fore apparebat, cum undique in aula expoftulariones Chriftianorum prin-

cipum auditae funt, finem huic diflidio, quod aliis ob religionem exorientibus

pafiim turbis caufam praebeat, imponi petentium. Et * Lemovicum epifeopus ora-

tor regius folemnem querelam apud Albanum infiituit : a quo id rcfponfi tulit non

fine aliqua animi commotione, Vargam hominem flolide ambitiofum regis fui

nomine eo in negotio abuti : nam nihil aliud Philippum cupcrc, quam ut quamprimum is pontifex liberis cardinalium fuffragiis eligatur, live is Hifpanus, Germa-

nus, Italus aur Gallus eflet, qui ea iit pietate ac prudentia, ut, fcmoco omni privato

aJFcttu, Deique gloriam tantum prae oculis habens, paci ccclcfiac ubique turbatae

et Chriftiani orbis tranquillitati mature confulat: Vargam Philippo e c Belgio in

Hifpaniam proficifccnti impofuifle, cum homo ramo munere indignus tam honori-

fica legatione ornatus cft ; idemque antea fcciflc, majore audacia an perfidia incer-

tum, cum aftu folito pervicit, ne Joannes Figueroa a rege Romam mifius a ponti-

fice admitteretur > quo fcilicet ipfc, qui jam Romae erat, eo cxclufo, in ejus locum

fufiiccrctur > ob idque a fc, qui tunc in Italia cum fummo imperio erat, fraudis

convi&um in carcerem conjectum fuifle : itaque Philippum dccrcviflc cum revocare,

et debita caftigationc mulftarc : interca d Mondejarae marchionis filio, qui Romaecft, fcdulo mandafic, curaret, ne huic negotio Vargas ullo fc pa&o interponeret,

omnemque illi auctoritatem fuo nomine abrogaret, et de libera pontificis electione

in conclavi coram cardinalibus publice protcftarctur. Albanus praeterea rei culpam

in cardinalem Carafam rejiciebat;qui, ut aiebat, privatis rebus ftudens publicam li-

bertatem impediebat. Cum poft Pauli iv mortem fedes vacafict mcnlcis iv, dies

vii, Johannes Angeius «Medicinus in pontificem tandem clcOus cft vnKalcnd.

Januar. inter feptimam et octavam ejus noftis quae diem natalitium infccuta cft,

fuffragantibus ex xliv cardinalibus, qui comitiis intererant, praecipue Carolo et

Alfonfo Caralis, Alexandro Farnefio, Guidonc Afeanio Sfortia et Ludovico Guifio *

dein Epiphaniae fdlo de more coronarus cft : er ita unus meruit, quod non temere

alii eveniile conitar, ut tribus celeberrimis anni fcfhviratibus, nimirum Patebatis

nafccrctur, natali Chrifti pontifex crearetur, ac demum eo dic fupremae dignitatis

infignia caperet. Fluic pater Bernardinus fuit, humili loco f Mediolani narus, vcftiga-

ILum redemptor ;*qui ex Caecilia B Serbellona xiv liberos fufccpit;quorum natu

maximus Joannes Jacobus fuit h Mclcniani marchio, dequo Cupra locuti fumus, et

quem fubinde pontifex frater, cum acclamationibus Colitis ex conclavi in B. Petri Baft-

licam deduceretur, ex circumflantibus amicis non fine flagranti (fimi defiderii fignifi-

catione, ubi dTct, requirebat:

poft cum Pius iv, fic enim appellari voluit : tertius

JoannesINTERPR- • Limt£tt. h dt Vtritu. « Pjp-lti. * Mt*lrj<rr. • Mnhtn». 'Miam i Stf-

Itlhttt. * dt fiUrtfaaa

Tom. I. 9 Q.

y Coogle

79 y J A C. A U G. T H U A N I, &c.

CIDIOLIX Joanncs BapriAn, qui ante xv annos obiit : ac poft cum rurfus Auguftus Mclcnianl,

jfjoannc Jacobo mortuo, marchio, pontifici admodum invifus: ac noviflimus »Ga-prancucu

.

qjj anno cdidxxxv in obfidionc oppidi »> Leuci, bello quod cum ejus fratre

Francifcns Sfortia e lnfubrum dux geflit, iftu tormenti ad A Mandcllum interfeaus

eft. E fororibus natu grandior Clara Wolfio • Altcmpfio nobili Germano in dioe-

ccfi ConAanticnfi nupfit ; ex quo matrimonio nati Marcus f Siticus cardinalis, Han-

nibal et Gabriel comites : minor Margarita, Gilberto Borromaco « 8 Aronac comiti

conjux data, Carolum cardinalem vitae fanftimonia apprime datum et Fridericum

comitem genuit : Camillam praeterea, quae Cacfari Gonzagac Ferdinandi filio nup-

fit. Pontificatus initio Pius, ut quae nomine pollicitus fuerat re pracftaret, 1'umma

clementia ufus cft, condonata populo Rcimano omnium, quae in Pauli iv ftmu-

lacrum, gentis infignia et Inquifitionis contumeliam, vacante fede, admiferat, venia,

hac lege, ut damna ac detrimenta illata, quoad pofiet, Aiis fumptibus farciret. Sed

mox mutavit; quique haflenus humanus, patiens, beneficus, gratus, mitis ac pecu-

niae minime cupidus habitus fuerat, alios mores repente induifle vifus cft. Acia fere

omnia dcccflbris fui refeidit, alio inftituto ordine : cdiOa revocavit : monachorum

ac fratrum mendicantium, quos in coenobia, unde facultate a fuperioribus pontifici-

bus fa&a exierant, Paulus redire coegerat, caufas iterum cognofci voluit : eorum

item, quos haereticae do&rinac nomine fufpc&os idem Paulus carccrc attinuerat,

caufa denuo per Inquifitionem, fed adhibito temperamento, cognita, ab injuria

vindicavit ; inter quos praecipui fuere Joanncs Moronus cardinalis et Thomas h San-

fclicius Cavenfis epifeopus, ar&tffima quondam cum Rcginaldo ' Polo ncccfiitudinc

conjuncti. Inter alia vero, quae primis aufpiciis fecit, fummac hoc prudentiae tri-

butum cft, quod imperatoriam dignitatem in Ferdinandum a Carolo v fratre tranf-

latam, quam Paulus improbaverat, ratam habuit i cjufquctanquam legitimi ac ca-

tholici imperatoris legatos perhumane et honorifice excepit.

VAR. LECT. • Mcdiotanenli Aronac P.

INT ER P R. * GaMe. b Lete». * de MiUn. - MaadtVe • SAltemp, Germ. Htktn Emkf.

f Siltitk. * Ana*. “ Sei Frit./, evirat dtCavs. 4 ktardhut fth ou PeJif

J A C O B I

Digitized by_Co.og[e

JACOBI AUGUSTI THUANIHISTORIARUM SUI TEMPORIS

LIBER VIGESIMUS <^U ARTUS.

EPITOME.MggSgJgg E S Turcicae a Mujlafae et Zeangiris morte repetuntur. *Dif-

t̂a mterfratres Selmtm et Bajazetem ex Roxolana fufceptos,

fuperftite patre. II. Tfeudo-Mujlafae res ad Euxinum Tantum

fuPra Byzantium novantis infelix exitus. Thtfmes alter pojl

%£. Mahametis i mortem idem aufus dubiam de regnifuccefjione con-

troverfiam Amurathi ii fecit. HI. Bajazetes, qui fuppofiti

Mujlafae motibus caufampraebusjfe arguebatur,Solymano patri interventu matris

reconciliatur. IV. Achomates,

qui pojl Rujlanum loco motum in porta princi-

pem locum tenebat ,quod m arcano rebus Bajazetis fudere fufpicionem fecijfet,

in 'Divano Sultant jujfu ftrangulatur. Hinc defperatione Bajazeti tnjetta,

pojl biennium , matre exjlmfla, inter fratres dsjfidia recrudefiunt i ita primo a

patre prudentijjimo compofita, ut, ablatis, quas conterminas obtinebant,provin-

ciis, alias utrique adtribueret, et Selimum Iconium, Bajazetem Amafiam, infaufio

fraternae nects omine damnatam, migrare juberet. V. Tergiverfante ob id Ba

-

jazete, et interim pecuniam et militem Ancyrae cogente,haud occultopraetoriano-

rumfavore,pater, confulto Mophti ,

cum Bajazetem reum divinae et humanae ma-

jefiatis ejfe comperijfet,vim contra vi fi defendentem parat

;et, Iconio occupato

;

idoneas copias Selimo fummittit , cum quibus ille pugna ad Iconium cum fratre

commijfa fuperior evafit. VI. Bajassetes pojl rem fortiter fed infeliciter gefiam

elapfus tn Terjiam iter infaujlum mgrejfus ejl ; ratus Tecmafen, Solymani injuria

irritatum, quifratrem ejus Elcafim transfugam receperat, non gravate fatiurum,

ut par pari rependens tutum fupplici perfugium apudfi concederet. VII. Ehtfis

in itinere jlruftis mfidiit, tandem ad Teemafem cum liberis accedit ; a quo perbe-

nigne initio accipitur, fatta fpe de jungenda matrimonio filia cum Orcane ipfius

filio. Mox ex jufpicione, jtve Solymani metu,qui cum ingenti exercitu advenire

nunciabatur, mutata voluntate, Tecmafis,fociis huc illuc per diverfa loca ablegatis

t

ubi conditla die Jinguli htterfefti funt, hofpitem inter facra menfat vinculis one-

rat, et liberos cujlodia includit. Repofcenti patri filium, et recufimte Ter/a,

quippe ultionem generofi adoltfientis, fi elaberetur, metuente, tandem confultius

vifum, ut Tecmafis permijfu Bajazetes cum filiis necaretur. VIII. Miffus ob id

Hajfan praegufiator Cafmmum,qui, muneribus adTerfam allatis, trifiis carnificis

officio defuntlus ejl : et, ne quid reliquiarumfuperejfet, minimus natu, quem fu-gienspater mifirtcordiae avi reliquerat, Trufiae ab eunuchojujfu Solymani Jlran-

gulatus ejl. IX. In Scotia jacobus Stuartus nothus Moravtae comes quafi de-

fetlionum in regno auilor regis literis infimulatur. X. Mijfae e Gallia regenti

auxiliares copiae, duce Broffio, et cum eo Nic. Tellevaeus Ambianorum epijcopus

cum aliquot Sorbomcis dotlonbus, ut religionis caufa motus exortos componeret.

XI. Foederati ea re irritati fuperbo refponfo Regentis imperia et auiloritatem de-

trAlant, et foedus cum Elifabetha Anglorum regina icunt. XII. Scriptum ab

Angla publicatum i quo in Guifianos invehitur, et invidiam foederis nuper miti

diluit

,

8oo JAC AUG. THUANIdiluit, feque paratam militem e Scotia deducere ofltndit, fipace faRa e Scotia

Galli in ea militantes deducantur,et Guifiani regis et Gallorum opibus abutentes

deinceps injuriama vicinis ab/lineant, neque fe per Scotorum latus petant. XIII.

*Per Michaelem Seureurn regis apud Anglatn oratorem de revocandis e Scotia An-

glis alium s et utrmqut allatae rationes et honorifice difeeptatae. miffo etiam Jo.

Monlucio Valentiae epifeopo in Scotiam, qui Telkvaeogratiqfiarfoederatis fpem

infuturumfaceret regiae benevolentiae, modo ab armis difcederenl, et obcdientiam

regi reginaeque debitam praeparent. XIV. Interea mijftts Sebafiianus Lucem-

burgicus Martigiut, et pofi eum Renatus EUebovii marchio regentis frater, que

Kethae infulae obfeffae et Lethae omni commeatu interclnfae fuppetias ferrent.

XV. Repulfis cum damno Anglis, et regente ad pacis confilta inclinante, ac fic

cenfente, non aliter antiquam religionem fervari poffe, quam fi libera fia Scotis

relinqueretur, venere ab Elifabetha Gulielmus Cecilius et Nic. /Vottonns ; et Va-

lentini epifeopi et Caroli Rupifuleaudii Randani interventu tranfaRum ejl. Sed

Mariae regentis virtute incomparabili foeminac obitu interveniente paene res con-

turbatafuit •, de quapofiea convenit, magnoque plaufn ,cum utrofque belli taedere^

pax certis legibuspromulgata, fancita praeteritorum oblivione, et Lethae ac Dum-

bari munitionibus dirutis. Haec Sextili menfe alia, jam Ambofiana conjuratione

deteRa. XVI. Annus apud nos a laudabili lege infenalu promulgata incepit, de

cooptandis in regni curiis et inferioribus fttbfelliisjudicibus, ut gratiae et foedis

nundinationibus obviam iretur,quae aulicorum importunitate et malitia tandem

ebfolevit. XVIL In Guifianos rerum potenteis initur conjuratio. Ejus origo,

caulae, praetextus. Confuitasiones de ea inter ‘Protefianteis theologos habitae.

XVIII.' Dux in arcanoddcRus Ludovicus Borbonius Condaeusi eiquefubfiitutus

Godofridus Barnus Rtnaudius. Ejusgens, ingenium, adfiitlafortuna, fpreie litis

privatae Condivicinam Namnetum adventus, et oratio vehemens ad coifetos i

m quam conjeRa funt omnia, quaecunque amarulente et mvidiofe in Guifianos

tunc temporisper libellos et in coetibus privatisjaRabantur :quae resex fide nar-

rantis, cum reticenda non ejfent, ita referuntur, ut ab inimicis hominibusJlttdiofe

eongrfla, et ad accendendos animos per comitium plerumque pronuntiata intelli-

rantur. Summamfecmdarii ducis fiduciam non minor fuorum conflantia ac fides

i» tanto facmore fecuta efi.

XIX. Res tandem deteRa ab homine minime malo,

et qui foto confidentiae fcrnpulo ad faRi horrorem trepidantis attinebatur. XX.

Gafpar Colimus feveritatem fuppliciorum, quibus Troleftantespajfim vexabantur,

coram Catkarina et Olivario cancellario deprecatur. Ex confenfu Guifiauorum

ediRutn ea de re conditum i quo praeteritorum gratia fiebat, exclufls ab ea novis

concionatoribus, et qui religionis praetextum regem, reginam, fratres ac prima-

rios principes cmjuraffent. XXI. Nihilominus pergit Renaudius -, qui, rei per

Lignenum conficiendae ordine explicato, ct die ac nominibus confciorum per Lig-

nerium editis, inCaftri-ReginaldiftlvaTardalhnium obvium interficit, et afa-

mulo eius m veftigio ipfe occiditur. Captus inierim Caflelnous, Mazera, VUlemon-

eius alii, fupplicio mox adfelli. Hugouoti undediRi. XXU. Malinius junior,

qui de occidendopropria manu Cuifio fidem obflrmxiffe dicebatur, a Condaeo ne fa-

ceret prohibitus, elabitur. Ex mdicio confciorum et confcjfiombtts damnatorum

Condaeus merito fufpetlus, tamen fefumma fiducia integis confijlorio tuetur, et,

cum fe vel certaminis alea objeRas criminationes diluereparatum oftenderet, Cui.

fius egregia difilmulatione fe quoque paratum ofiendit pro Condati mnoccnlia com-

mune periculum /iibire. XXUI. Navam,s et m confcieutiam criminum occulas

delationibus pertrahitur. XXIV. Fr. Olivarii mors, elogium. Optimo legum

moderatori dignijfimus fucetjfor Michad Hofpitalius deligitur.

HISTORIARUM LIB. XXIV. 801 I

Ex Auctoribus,

Augerio Gtjlcnto Busbequio , Annalibus Turcicis, Joan. Leunelavio, Jo Lrjlio

Roffcnfi epifcopo, Georg. Buchanano, Jo. 'Piatio, Lud. Renerioplancio, Jo. Ser.

rano, Jo. Huralti Boetalterii commentariis. Literis et Aflis publicis.

LIBER VIGESIMUS QU ARTUS.J R C ICA S res, quarum fparfim haftcnus mentio fa<Aa CIDI3LIX.

cft, nunc tempus cft, ut continua narratione cxfcquamur. FraxciscvsII*

Praeter auxiliarem cladem ad infcAandam Italiae oramex foedere lingulis annis in mare Tyrrhenum mitram,

nihil diltu memorabile a Solymano geAum audivimus

jam a multo tempore, atque adeo ex quo nefandis* Roxo*

lanae uxoris artibus et pcmiciofo Ruflani con filio decep-

tus MuAafam de medio fuAulit. In caufa fuit exottum

inter filios diilidium, quod initio occultum, dcin in ma-

nifcAas inimicitias ac poAremo in apertum bellum erupit:quod quamdiu duravit,

tamdiu ab hoAc tam formidabili fccurus Chriflianus orbis quievit. Id nunc, re a

principio repetita, explicabimus. Sublato Muftafa ac mortuo Zeangire, nam Ma-

hometes, uxore dufta, jampridem dcceflcrat, cum fupereflent tantum duo ex Roxo*

lana fulccpti, Sciimus natu major volunratc patris ad imperium deAinabatur j Eaja-

zetes Audio ac pietate matris, ultro ipfum, fi fuo arbitrio Actur, fratri praelaturae et

in imperio collocaturae, fuAentabatur. Et ctant quidem in eo multa, quae illum

non folum matri fed omnibus amabilem reddebant : inore comitas et ad obfcquium

compofiti mores, atque adeo animus, Acuti tunc apparebar, ad quietem et litcrarum

otium inclinans. His accedebat vultus paternam imaginem referens, cum nulla

paterni oris (imilitudo in Sclimo fratre apparerer < qui multo gravis abdomine, ru-

mentibus buccis, facie indecora, rubedine fufFufa, ut militari verbo polenta fagina-

tus diceretur, vira infuper inerti, quam pet vinum ac fomnum fere traducebat,

cun&ts faAidio et odio erat : ad haec, in falutando nequaquam comis, nec beneficio

demerendis hominibus natussquippe qui palam profiteretur, nolle l'e populari gra-

tia colligenda animum patris offendere er in fufpicioncm fui adducere. Hujus, qui

patri uni charus ceteris invifus erat, comparatione Bajazetes per lc cunelis acceptus

longe acceptiorem fc Tureis reddiderat i qui, fcu commifcrationc inevitabilis exi-

tii, quod mifero a fratre impendebat, five ob indolem et propenlam de omnibus

bene merendi voluntatem, ei impenfc favebant. Igitur Bajazetes, matris RuAani-

que gratia, qui ad tempus a gubernaculis remotus, ut Muftafac mortis invidiam le-

niret, in eo erat ut rurfus rerum fummac admoveretur, fretus, dum circumfpicit

qua ratione neccflltatis vim declinare ac certam perniciem cum imperio commutare

pollet •, honcftiufquc exiftimat, de imperio contendentem cadere, quam fratris julfii

ac carnificis manu inglorium jugularis haec cogitanti non incommoda occafio fc

obtulit ifia. Magnum lui defidetium reliquerat * MuAafas, ita ut multos pofi cumvivere taederet

:quidam ulrionis Audio incendebantur: plurcis conlcicntia attoni-

tos habebat;

qui, quod rebusejus Auduiflent, ut periculum averterent, rerum nova-

rum caulas quaerebant : dux ranrum defiderabatur. M uftafas in vitam revocari nonpotcrac : vivus fingi poterat s praefertim conAanti adhuc memoria et exemplo alte-

rius

I

I

\

Digital by Google

VA R. I. F. C T. - Muftafi P D o f. «fcfvr.

INTERPR. • Utofr

Tom. I. 9 R

8o 2 JAC AUG. THUANICODLIX. rius Muflafae, qui ob id Dufmcs in annalibus Tutcorum, quafi fnppofirum dicas, ap-

FaANCJscus n. pcllatus anno Chriftl cidccccxxui poft Mahumetis i mortem fc Bajazctis Gilderu-

nis filium, qui tamen jam ante ‘Temuriano proelio intcrfe&ns fuerat, di&itans,

magnos motus in imperio Turcico excitavit, et de regni fucccfiignc conrtovcrfiam

dubio belli eventu Amurathi ii fecit.

11. Ergo per Bajazctis cmiflarios homo vili loco fcd prompta ac projeta auda-

cia fufeitatur. qui, ob (laturae, vultus ac reliqui habitus conformationem haud mul-

tum a Muftata abfimiiem, fc Muftafam profiteri aufus, in ea pane, quae 1'upra By-

zantium eft ad « Iftri fauces fc oftendere coepit. Ibi cum paucis, quos ftbi adjunxe-

rat, comitibus, percontantibus quis cflet, initio timide Muftafam fc efle rcfpondcc,

qui patiis iram fugiens fe aftu e manibus ejus eripuerit : et, ut mendacio fidem face-

ret, narrabat, cum a patre acccrferctur, non auiiim in confpc&um ejus venire, fcd

ex confilio amicorum quendam fui fimildn multis promiIlis onerarum pro fc mififle,

cujus periculo de patris animo certior fieret: hunc, priufquamad Solymanuin ad-

mitteretur, indita caufa, ftrangulatum er ante tentorium projefoim, propter mortis

acerbitatem, dum cum carnificibus collntatur, confufts oris lineamentis multos fc-

fclliiTc, qui Muftafam vere interfedum credidere: fc vero nihil cuneatum protinus

fugam arripuiiTc, et fa&o fupra Pontum per d Bofphoranos populos itinere huc incolu-

mem perveniffe. Haec tum in occulto; mox, ut pronis auribus ab iis populis accipi

cognovit, palam concionabundus cdificrcbat, fadum exaggerans, et invidiam ita

novercam derivans ac Rufianum ejus generum, qui deliri fenis animum philtris ex-

cantatum ad Libidinem circumagerent. Tum fidem hominum et opem adverfus

jnjuftam vim implorabat : et, ne inani rerum fuarum deploratione apud hominesqui felices potius quam calamirofos colunt, eorum animos potius ad fortunam luam

commi fcratione ptofequendam quam auxilio fublcvandam incitaret, (pes fuas mag-

nifice oftcnrat: neque enim j udae caufac animor neque amicos fibi defuturos, quo-

rum ope ex hoc fquaiorc emergat, et de inimicis poenas repofeat : a fc dare praeto-

rianos, praecipuum impein robur, et magnafn f_miliac paternae partem j et quocun-

que nunc, quem mottuum fallo opinantur, lugeant, qui permulti finr, ad auxilium

vivo ferendum magno concurfu advolaturos. Quae res tanto artificio gerebatur»

ut multi ob jucundam Muftafac memoriam fadlc decepti fidem mendacio haberent

;

multi, qui Muftafam vivum cognoveram, et mortuum in tapete jacentem viderant,

odio praefentis ftatus fucum oculis fuis fieri paterentur;plcriquc pron fiis ac donis

Pfcudo-Muftafac, nam in eam rem Bajazetes per fuos cmiflarios pecuniam fubmi-

niftrandam curaverat, ptenfationibus denique ac blanditiis illcta ei in occulto fave-

icnr, et palam nomen militiae darent. Ira brevi tempore et magni iliis regionibus

motus excitati et minicrofae copiae undique collctac, jam jufti exercitus indar, ad

figna convenere. Quibus de rebus certior faOu» Solymanus ftatim negotium dat

provinciarum praetoribus, ut malo graflanti obviam candet , antequam viteis colli-

gar aut latius fcrpat, conjuntas copiis opprimant ; increpita inierim eorum focor-

dia, qui eo rem devenire pafli edent : iofupcr ad cos ex purpuratis « Pertaum, cui

%> rnaxiflic fidebat, mittit, cum non ita magna manu, fcd ex fido quoque tribuno, cen-

turione, ac decurione collcta, veritus, ne praetoriani, vel ftudio partium vel donis

ac largitionibus corrupti, ad cum figna transferrent, contra quem venerant. M an-

datis acceptis, praetores luud fegniter viteis jungunt, et terrore ac dcmmciacionc

periculi copias hoftilcis advernent cis diftinent;quae jam convenerant, ditiipant

:

tum, fuperveniente Pertao, ulterius procedunt* et jam non multum ab hoftlbus

aberant, eam, ut in tali <afu lolct, nondum fatis confirmatum ac celeritate preven-

tumINTER P R_ • MgM Tumerem, *1. Tmmnkme*: ' ‘ Dtvuie r. *f* pnemUr

f*a bmtont U io*i dm Btjfimt Jt Thema, hodie it CmtI Jt U Alee Utere, ai. Ater M* -tetre ’ Perten,

Bsffm.

DigitizgjJ byXiQOglc

HISTORIARUM LIB.XXIV. 8cj

tum Pfcudo-Muftafac militem terror inccflit » ita ut primo pauci, mox omnes quafi CI3DL1X-faclo agmine promiflorum immemores, polito pudore ac deferto duce, diffugerent. Frakciicus 11.

Captus Pfcudo-Muftafas, dum poffremus de fuga cogitat, et cum eo praecipui fraudis

architcfti, ac fub cuflodia flatim » Byzantium milii j ubi, diligentiae fevera per cx-

quifita tormenta quacftionc habita, de occultis Bajazetis confiliis Solymam» cognof-

cit. Fuerat illi in animo, poflquam copiae, quantas deffinaverat, convcniflcnt, ad

eas fc cum bona manu adjungere, et vel Conffantinopolim reda, vel ad fratrem op-

primendum, uti fc occaffo in manus daret, fuos ducere. Mcrfi omnes mari intem-

pcfta node Solymant juflii, minime e refua judicantis horum quidquam in vulgus

efferri, ne domcflica vulnera fua principibus finitimis retegerentur ; interim Bajazeti

facinus aufo graviter fucccnfcntis:quod uxorem ejus fagacem focminam minime

latuit, quae, injeda rei apud maritum mentione, excufata adolcfcentiac impruden-

tia et collcdis majorum exemplis, primo dciido ignolci petiit, et impetravit, pre-

cibus, lachrimis ac blanditiis remollito fene plus jufto uxori obnoxio ; ita ut jllc

filio parcere decreverit, venirer tantum et fua juffa pracfcns acciperet. Non decft

officio mater, quae per literas occulte Bajazetem monet, ut quam primum accerfirus

veniat : nihil fore periculi : nam patrem opera fua omnem offcnfioncm ex animo

depofuifle. Bajazetes, ctfi ad Muftafac recens exemplum refpcdaret, tamen matris,

a qua fc non mediocriter diligi fentiebat, fiducia fictus, ad locum colloquio dcfti-

natum accedit haud longe ab urbe. Ibi ex equo dcfccndcnti praedo adfunt patris fa-

muli, qui gladium et pugionem ponere jubent j quod, in aliis ufitatum, in filio male

confcio timorem non mediocriter auxit : verum peaelentis matris ex fcncfleJJa, linteo

obduda, praeter quam venienti tranfeundum erat, voce confirmatus, depolito metu,

coram patre fc fiflit, in genua procumbens. Heic Solymanus, poftquam allidere

cum jufiir, crimen ipfius multis verbis exaggerat, qui fratrem atque adeo parentem

armis petere aufus eflet : neque enim ftetifle per ipfum, quo minus religionis ffatus

convelleretur, Othomanorum familia, cui foli hodie innitatur, per domcfticas dif-

fenfiones in extremum periculum adduda. Tamen ffatuifle ei parcere dicit. Tum,multa de Dei providentia prolocutus, monet, ut deinde rerum futurarum curam re-

linqueret Deo, cujus arbitrio ac nuru regna transferuntur : nam, fi ita fatum fit, ut

poff mortem fuam ipfe regni potiatur, id ratum fore i neque in potefiate cujufquam

cflc inevitabilem fatorum ordinem turbare » fin aliter Deo vifum edet, in fani cflfc

contra divinam voluntatem obniti:proinde tumultuari dcfincrct, neu fratrem qui-

etum incederet, neu feneduti paternae olim molcflus canos fuos ante diem veluii

ad tumulum deducem. Ad haec Bajazetes pauca pro tempore rcfpondct, ut magis

culpam deprecaretur quam purgaret i fcquc in poccffatc patris futurum in polierunt

pollicetur : datimque parens jam fereniore vulta pocnium afferri jubcr, ac filio por-

rigit. Bajazetes vero, qui vereretur, ne id fibi fupremum edet, tamen rccufarenon

aufus, quamvis maluiflcr, paulum ex eo haufit : verum parer ffatim ex eodem poculo

bibens filium animi anxium hoc metu liberavit. Ita meliore fortuna, quam fpera-

verat, cum patre congredi» Bajazetes et in gratiam acceptus ad practcduram fuam

remittitur.

IV. Nec multo pod Achomatis, qui poft veri Mudafac mortem, Ruflano ad

leniendam fadi invidiam dignitate moto, principem locum in aula obtinebar, mors

fccura cd. Huic crimini data, occultum olim in Mudafam (ludium et nuper in

Pfeudo- Mudafac ac Bajazetis confiliis deprehendendis ncgligcncia: quamvis non

aliam ob caufam cum interfedum multi exidimant, quam ut vacuus ademptae dig-

nitatis locus Ruftano relinqueretur : nam promi fide Achomati Solymanum, fig.il-

lum fuum ab eo, dum viverer, non ablaturum ; cum autem Roxolana uxor inflarer,

uc

INTER PR. » CtnflMtiMtfit.

804. J AC. AUG. T»UA'NICIOIDLIX. ut id Ruftano rcftitucrctur, nc quid fieret contra promifli fidem, morte cjmmen-

p akciscusII. dacko occurrendum fuifle. Ac ferunt, tum Sotynunutn dixirtc, mjittus.cuni eo agi

videri, fi firmcl, quam fi millies moreretur 5 quod futurum efiet, fi vivus iudefinenter

ereptae dignitatis et in alium nuntiatae moerore cruciaretur. Iraque, cum mane in

Divanum, is locus concilii eft, horam omnium ignarus venifler, coofcftim affuit

qui ei Solymani nomine mortem dcnunciarct:quo nuntio, qua erat atiintt magni-

tudine, haud valde commotus eft i tantum carnificem a fc removit, manibuspollu-

tis atttedari non ferens. Cumque ad aftantcts circumtulifiet oculos, nihil turbato vul-

tu unum ex iis amicum fibi rogavit, ut hoc fibi magni ac poftrcmi muneris loco darer,

ut ejus manu necaretur. Cui ille tandem exoratus morcin gcllit : nervoque addu&p

et non una vice aftrido, fcd rcmilfo, ntfemcl rcfpirare adhuc portet, fic enim manda-

verat, quafi fe mori ientire vellet, fuffocatusdl ; homo latrociniis et vita nefarie ante-

ada infamis, fcd ob fortitudinis admirationem et rei militaris peritiam ad fummoshonores evedus. Ea mors varie accepta, ut cuique mens erat, maxime omniumBajazetem perculit: icd benevolentia matris tutus eum dolorem dilliinulavit, et a

pcrniciofis conftliis, quamdiu illa vixit, temperavit: qua mox poft biennium cx-

ftincfa, illa rciumpfit; et novam tempertarem, quae tandem in cius caput recidit,

magno fuo malo excitavit. Tunc enim, quafi nuUa fpc reliqua, omnibus pietatis

* vinculis folutis, veteres fimultatcs cum frarre acerbius quam antea exercere coepit,

modofirudis ex occulto vitae ejus infidiis, modo vi aperte intentata, iaepe incur-

fatis ejus provinciae finibus: nam Sciimus Maenefiam, Bajazeres * Chiateam, con-

terminas provincias obtinebat : et, fiquos deprehendere poterat ex fratris domefti-

cis,malc mul&abjt : denique nihil reliqui faciebat, quo ejusexiftimationem, quando

vitae nocete non porcrar, minui arbitraretur. Res etiam novas per cmiflarios ho-

mines fibi addi&os in urbe moliebatur:quibus de rebus a Sclimo aemulo parer di-

ligenter monebatur : curam haberet fuac falutis: nam errare cum, nifi iflas Baja-

zctis nefariorum confiiiorum prolufioncs in caput li*am verfuras intelligerct : nonminus incolumitatem patris ipfius, quam fratris indomitae cupiditati illius obclfc

:

paterno fc periculo, non fuo, quod facile vitare poflit, moveri. His rationibus ae-

ce nfus Solymanu> ad Bajazetem dat litcras, et cum ollirii commonefacit j ac me-

morem elle jubet, non fore femper veniae locum: frarrem injuriis laccffcrc, fibi

moleftiam creare definat, cui breve tempus vitae fuperfit * quo exado, fore Deocurae, quae fit amborum fortuu s Quae quamvis furdis auribus canerentur, tamen

ille ad paterna juffa non incommode rcfpondcbat : fcd fada didis non convenie-

bant. Itaque, cum nihil de fufecptoconfilio remittere Bajazetem videret pruden-

tifiimus feuex, alia fibi ratiotfb disjangcjidofquc invicem fratres

corporibus dfe, quo animis ifMcr fc conjuodiores efient, quando vicinia, quae inter

alias perfonas amorem conciliat, inter cosfimultatcs exacerbaret. Itaque Selimumb Iconium, Bajazetem Amaliam, infaufto fcatemacVccis omine damnatam, migrare

jubet : er, quamvis mhiHiccerar Sciimus propter quod patri lulpcdus efle pofict, ne

tamen cauta maturaretur Bajazeti defoendendi ad extrema, fi lolus praefedura mo-

veretur, ex acquoptfrtfns aequus filios habitos videri voluit.

V> Selimus, qui feiret haec in gratiam fuam fada, mox patuit. Bajazetes con-

tra, qui opportuniorem ad res moliendas praefeduram et urbi propinquiorem mallet,

tergiverfiibatur 5 inodo lamentabilem fraternae necis memoriam caufatus ; modopoftulabat, . ut fibi laltcm in iis regionibus hybernate bona cum ipfius gratia liceret,

aut in cam^cx qua Sciimus decedebat, provinciam tranfirc. Dum tundatur, Sc-

iimus circuitu fado, cPrufiadeni ex advcrlo d Byzantii in litorc Afiarico politam

Bithyniae

INTER PR. * CkiAttJ k CVj*i, Bcla>fc>: Ctt/IA Lcuitcl. • Btrfj ou Barfs, Ojmswiti Lcuod.4 CoajtAMlUHfk.

Digitized-by Coogle *'

HISTORIARUM LIR XXIV. 805Bithyniae urbem tendens, ei a tergo apparuit

:quod criminari conatus apud patrem C1DI3LIX.

Bajazetes, unquam id vitae parris ac fuac infidiandi con filio adum eflet, fruftrafuit; Frakoiscw JL

quippe cum, patre conlcio, id Sciimus fcciffct. Itaque ad milcras preces rurlus re-

volvitur, ut omen infelicis provinciae vitaret, et fibi de praefedura ex qua fratee

migrarer, aut quacunque alia, parens gratificari dignaretur. Cum in fememia per*

flaret Solymanus, et de praefectura mutari non poflc.rcfpondcrct, Bajazetes moras

nedens patris voluntatem eludebat : non autem in milite legendo et armando, pe-

cunia cogenda et apparatibus faciendis, qui ad fui defenfionem et fratris oppugna-

tionem pertinerent, tempus fibi perire patiebatur. Quae quamvis non ignoraret

infelix parens, tamen, cum feiret omnium gentium oculos in hoc filiorum diflidium

vcrlos leniter fibi agendum exiflimabat, ut, fi fieri pollet, citra fanguinem minimocum firepitu hac turbae componerentur, fco confilio nulli Mehemerus ad Sclimum,a Pertaus ad Bajazerem, praecipui ex purpuratis, cum mandatis, ut flatim eorumuterque in provinciam fibi attributam concederet : iifquc negotium datum, ne a

fratrum latere prius digrederentur, quam illi provincias luas attigiflent j ac Pertao

imprimis, ut inrcrim Bajazetis confilia ac fada obicrvarct. Mchcmcti adventu lac*

tus Sciimus morem patri non gravate gcflic. Contra Bajazetes, qui alienum a rerum

fuarum rationibus ducerer aflixum lwbcrc unum ex fidis patris minifiris, fimul.ua in

Anufianam provinciam profedione, Pertaum fruftra renuentem dimittit, praefatus

velle fc patrono eo apud patrem uti * cui et referre jubetur, femper praecipuam fibi

futuram mandatorum ejus auctoritatem, fi per fratrem liceat, cujus injurus et non

occultas infidias amplius tolerare vix queat. £x boc rc/pop/o cum faris Soiymano

de Bajazetis mente conflaret, ille confeflim Graeciae praetorem, quamvis podagra

laborantem, cum equitatu ad Scliraum fcflinacccc ei fubfidio efle jubet: moxquercvcrlum Mchcmetum cum fidillimis praetorianorum in Afiam tranfirc eadem de

caufa imperat, quos et ipfc fublequi flatuiffc videri volebat. Sed redamabant prae-

toriani et inviti ad figna conveniebant i fraterna arma ut fcclcris ac piaculi plena

abominati : bellum hoc minime ncceffarium dictitantes, quo proinde fupcrfederl •

poflit. Nam in quem ferrum ftringerent? Bajazetem et iplum imperii heredem,

cujus conatus ncccflitatc defenderetur. Haec non occulta murmura cum ad Soly-

mani aures pervemflenr, ut erat religioni deditus, fummum facrorum annflitem,

Mophtim vulgo vocant, confulit, quo numero habendus fir, qui, fc vivo, pecunias

et militem cogat, oppida expugnet et imperii quietem turbet * item qui ejus caflra

loquuntur, et talia molienti auxilio fune i irem ii, qui contra talia patranteis anna

capere detredanr, et nihil cum peccare defendunt. Ad haec Mophtis, eum homi-

nem et qui ei favent et auxilio funt quovis fupplicio dignos 5 qui autem contra cum

arma ferre rccuiant, tanquam religionis deiertores pro intcftabilibus habendos rc-

fpondet. Quo rcligiolb rcfponfo Solymanus religione hadenus retardatus abunde

dubitantibus latisfadum rarus, id in publicum cftcrri jubet ; et opera praefodi cu-

biculariorum ad Bajazerem perferendum curat. Sub id tempus unum e cubicula-

riis Bajazetes cepit;poflcaquc in u/bcrn dimifit, patri nunciaturum, eunda fibi

cum eo pietatis otficia conflare, et, cum nulla arma contra iplum moverit, non re-

culare quin ei in omnibus dido audiens fit : cum fratre fibi de vira ac dignitate cer-

tamen, cujus ferro aut fibi ncccffario cadendum fit, aut illi luo : huic dillidio finem

imponere nunc dccreviflc:proinde orare cum, ne fc certamini huic fuo interponat,

fcd arbitrium ejus Deo relinquar. Additae minae a feroci juvene et jam viribus

ex multis locis ad fc confluentibus fuperbo, fi pater mare trajiceret, ut fuppetias

Scliqy> fratri ferra : nam fibi exploratum perfugium clTc j fcd non prius ex Afia

abiturum.

1

9 S

1NTERPR. * Ttrut.

Tom. I.

806 JAC. AUG. THUANIC10DLIX. abiturum, quam ferro et flammis eam totam quafi alter Tamcrlanes vaftarir ac Jefo-

Frakcjscus II. laverit. Quid perfugii nomine intclligcrct, nimirum ad Perfam juratum Turcici

nominis hoflem dcfcflioncm, non latebat Solymanum $ quem tamen eo tem-

pore, quo nondum fratres ferro rem creverant, cum incertum eflet in quem vifto-

ria inclinaret, ea cura maxime angebat, ne Bajazetes, intercepto Iconio, in Syriam

penetrarer, et inde in Acgypttyn vicinam dcfccndcrct, apertam, nec fatis in obfcquio

confirmatam, adhuc recenti Circafforum ac Mamaluchorum imperii memoria, ac

proinde ad res novas opportunam : ex qua, fi femcl pedem in illa poneret, cum eji-

cere magnae molis negotium futurum erat, tam propinquis Arabibus, ad omnem

motum, unde fpes praedae eflet, intentis, et trajcflu ex ea in quamcunque ChriAia-

nac ditionis oram expedito. In ea cogitatione haerenti Solymano affertur, Axuar

oppidum, cui Sciimus filius praetoris titulo praeerat, a Bajazete captum efle, exaSa-

que ingenti pecunia, foedum in modum direptum. Eoque fibi magis maturandum

ratus ille Sclimum jubet quam primum Iconium occupare, er fratris confilia celeri-

tate antevenere, caftrifque ante moenia pofitis, ibi parentis auxilia manere. At

Bajazetes, non ignarus quantum operis fufccpiflct, ad eas, quas jam habebat, novas

vircis quotidie adjungebat: ac magnum praefidium in Gordiaeo praecipue milite,

Chiurlum vulgo appellant, ponebat;qui quo dic in caftra venit, cqucftris pugnae

fimulacrum editum cfl, tanta fimilirudine veri, ut multi urrinque caderent, plures

vulnerarentur. Caflra porreftis in campis ad Ancyram meratus fuerat Bajazetes,

urbem ad omnes commoditates maxime opporrunam, ei pellices cum liberis in

arce depofuerat. Convenerant ad cum, qui matris, qui fororis, quae Ruftano nup-

ferat, beneficio eminebant ; denique Muflafac et Achomatis clientes, viri fortitudine

et annorum peritia infignes. Multos fibi egregia oris praefentia, vultus comitate,

libcralitatc, opinione virtutis ac fuavitate morum ipfc conciliaverat, qui commifc-

ratione indignae fortunae movebantur } et indignabantur, cur pater talem hunc

fuam fpirantem imaginem abdicaret, et vcntricofum inertem, nihilquc paternae

indolis referentem et anteponeret : nam nullam in armis culpam cfTc, quae ncccfli-

tate impellente fumantur : idem fetifTe Sclimum horum avum, quem non folura

contra fratrem fc armare, fcd etiam patris fatum accelerare vis ncccflitatis coegerit:

Solymanum abeo acceptum regnum nunc legitime poflidere : fcd longe diverfam il-

lius ac Bajazetis caufam efle;quippe qui patrem minime oppugnet, quem ut diu

fuperfit optet, minime fratri ipfi nociturus, fi per cum quieto ac fecuro efle liceat.

His copiis ita animatis fubnixus Bajazetes refla ad fratrem ducit, paternis opibus, pe-

ritis armorum ducibus, machinarum aenearum ingcnri numero ac omni re ad bel-

lum neccflaria mflru&um : cum quo tamen non dubitavit proelii aleam fubirc, ad-

hortatus ante fuos, ut pugnam fortiter capcflcrcnt, nec numero terreremur : nam,

quos viderent paternos milites illinc corporibus flare, animis fecum facere i et, ut

ferio pugnent, eorum felicitati Sclimum obftarc, hominem fccordcm et invilum, et

qui tantum ipforum fanguinem fitiar. Signis mox illatis, actiter utnnquc certatur.

Bajazetes ipfc diu inter primos verfatus et a fufc confpcflus nullum non ftrenui ducis

acmiliris munus obivit. Tandem, machinarum opportunis locis difpofitarum fulmi-

ne di fli patis fuis et a majore numero obrutis, poftquam magna pertinacia et incerto

diu eventu pugnatum cfl, multique ex hoftibus cecidere, receptui fignum dare cogi-

tur : fcd fenfira fc recepit, viftoria fratri rcli&a, ceterum infigni virtutis laude etiam

ab hoflibus reportata, palam di&itantibus, meruifle cum ut vinceret. Et qui-

dem Sciimus, loco potitus, minime fc movit, abeuntium terga fpc&arc conten-

tus. Figmentum adftruunt fupctflitiofi Turei, e vicino veteris herois fui d^ubro

magnam vim exortam, quae tantum pulverem inora militum Bajazetis tulerit, ut

paene lucis ulu privaremur, et tanquam oculis capti huc illuc folutis ordinibus palan-

tes

QigitizecLby Googlc

HISTORIARUM LIR XXIV.

tes facile ab hoflibus caeli finr. Solymanus, ubi de proelii cvcnru accepit, ftatitn

urbe exit NonisJunii hujus anni, et mare tranfmittit, haud longe a litorc difccdcns,

ut tantum c longinquo Selimi rebus adfpirarct, quem imperii heredem defti naverat,

femper fidum et obfcqucntcm expertus, cum contra Bajazetem ut contumacem cc

imperio, etiam fc vivo, inhiantem averfaretur : quem et eo majore odio profeque-

batur, quod ex illo quamvis adverfo proelio plus admirationis ac gratiae apud om-ncis libi conciliaflct. Itaque tanto ad cum perdendum incitatiore animo ferebatur,

ne, quod Sciimo parenti acciderat, formidolofior vidus evaderet, quam integer nu-

per fecifiet.

VI. Fama illius tranfitus, quam ad perterrefaciendos Bajazet is amicos valituram

rcbatur Solymanus, effecit, ut Bajazetes, qui, patris contempto imperio, dolori fuo

et juvenili cupiditati obfccurus fucrar, confilio dcpulfus, cc itinere, quod affedave-

rar, dcfpcrato, jam non fallo fc Amafiamcum fuis reciperer, ibi quieturus fi pater

permitteret ; cujus idcirco per litcras et homines idoneos animum lcdulo periclita-

batur, fi qua ratione eum placatum habere pofiet. Nec fc multum a reconciliatione

alienum ofiendebat pater, admilfis initio haud gravarim filii nunciis et literis ejus lec-

tis; neque rcfpondcbat inclementer ; ut fama jam totis cafiris fpargcrctur, veniam da-

tum iri aetatis infirmitati, et patri cum filio tandem conventurum:quod lumina dif-

fimulationc et artificio ab ipfo et a purpuratis fiebat, ut interca Bajazetem ea fpc laba-

tum vcluti indagine claufum in potcftarcm redigerent. Siquidem verebatur Solyma-

nus, ne Thamus five Tecmafcs, is tunc Perfis imperabat, memor * Eleatem fratrem

ad fc profedura ac fuis opibus fattentatum pcmiciolo bello caulam dedi ile, parem

gratiam referre vellet, et filium, fi in ejus regni fincis fcmcl pcnctraffer, non fine

magna molitione fibi extorqueri pateretur, ex eoque longius bellum oriretur, cujus

occafione Pcrfac amifla recuperarent : ideo omnem operam dabat, ut, antequam eo

perveniret, opprimeretur. In eam rcqi pracfc&i continuis nunciis monebantur, ut

diligenter omneis in Perfiam exitus fervarent. Sed nulla diligentia aut cuttodia

ejus celeritatem antevertere quivit;qui, dum adfedata Solymani lenitate luderetur,

cum refeiviffet, quofeunque pater nancifci poterat favoris et fiudii erga fc fu fpedos,

cos tormentis gravilfimis fubjcdos in caput fuum interrogari, moxque c medio

tolli, ac multos jam, qui in ejus manus inciderant, eandem fortunam expertos clfc,

non amplius cun&andum ratus, de perfugio, quod ante Iconicnfcm pugnam animo

agitaverat, ferio cogitare coepit ; et cum expedito comitatu itet inaufpicatum in

Perfiam ingreflus cft, abdudis fecum liberis, unico excepto, quem recens editum ac

proinde infontem cum matre avi clementiae permittere, quam aerumnofac ac mife-

r abii is fugae comitem affumere maluit. Eum ab initio Solymanus, dum de patris

fortuna ex eventu conflaret, Prufuc educari curaverat:qui, altero, poftqnam Baja-

zetes Amafiacxccflir, die, cum ira filium undique cindum exiflimaret, ut elabi non

pofiet, quo magis cum falleret, reditum exercitui fuo Conflantinopolim indixerat,

poftridic Pafchatis. Nam etiam ceremonias Pafchalcis Turei celebrant, audorc noniblum impiae fcd toti jam orbi Chriftiano formidolofac ledae Mahometo, qui ex

Judaica et Chriftiana, quae Judaicam excepit, religionem novam ac prorfus mon-flruolam, confufis divinis et humanis ceremoniis, quali faturam commentus cfi.

Ubi ergo de profedione filii pater cognovit, quod praeter opinionem accidiflcr,

mirum in modum commotus efl, poenam capitis praetoribus, praefodis ac purpu-

ratis interminatus, nifi vivum aut exfiindum ftitifient. Itaque illi conjundis viribus,

quam citifiimc poffunt, veftigiis fugientis inhaerent. Contra ille taura celeritate

utebatur, ut adventus fui famam plcrifquc locis anteverteret. Ac * Scbaflopolitano

quidem

VAR. LECT • Deam P. Do,f.A

I NT £ R P R. • /r kiLtrkty* Shmu, al Srusr.

807

CPDLIX.Framciiciii II.

8o8

contix.Fiasciscus II

JAC. AUG. THUAN1quidem purpurato mira calliditate illufit. Nam, cum duae viae «flent, quarum una

interciufa, quam purpuratus ille infederat, magnam itineri ejus remoram afferebar,

mifitquofdam fpccic transfugarum, qui indicarent, jam altera viaBajazcccm practcr-

greflum :quod dum imprudenti probabile fit, anguftiis, quas tenebar, protinus re-

lidis, copias deducit ; et, dum vcftigia qiufi antecedentis perfequitur, liberum ei

tranfitam a tergo reliquit. * Erfcrumcnfi item purpurato pari ailu impofuit. Nam,pracmiflis qui ei falutem fuo nomine nunciarcnt, feque protinus eodem venturum

fignificarcnr, ut dierum aliquot quiete equos apud ipfum reficeret, et folcas iis cal-

ceandis compararet, ipfc, dum fpc adventus fui purpuratum alias imparatum a prop-

tcrca benigne rcfpondcntcm pafeit, interea minime intcrraiflb itinere nodem dici

continuar j et tandem trans imperii paterni lineis evadit. Rem tamen fccus de Er-

fcrumcnfi interpretatus cft Solymanus, quafi ille a filii partibus non alienus ejus fu-

gam adjuvUTet : idcoquc praefedura motus, er poftea interfedus cft a Sclirno, cumduobus filiis, dctcftandum in modum prius conftupratis. Impetus primo fuit furcnri

patri cum milite praetoriano et equitatu, quem habebat, accurrere, et bellum e lon-

ginquo Per fis oftcnrare : fcd furentem retinuere Tuorum monita, quantum diferimi-

nis imperio impenderet dcmonftrantium, fi praccipiti audacia Bajazeres fupra Pon-tum ac b Maeotidem paludem refiexo itinere fe in urbem rctuliffcc, et fetvitia ac

tirones rerum novarum cupidos ad libertatem vocafler;praeterea metum ab infido

milite fpc praedae ac ftipendiorum incitato ingerentium, Nam, quacunque iter

habuerat Bajazetes, hofpiciorum poftibus inlcriptum reliquerat, fe duplex ftipen-

dium militi, qui ad fe tranfiiflet, numeraturum: quae res iulpcdos ducibus milites

reddebat.

VII. Tandem ubi c Araxem, qui Perficiet Turcici imperii fincis diferiminat,

trajecit Bajazetes cum fuis, cum nec fic fccurus effet, quo tranfitu praetores infcquciv

teis proliibcrct, cuftodias in ripadifponit : fcd, iis mox a praetoribus nullo negotio

dejedis, et in regni penetralia ingreflis, occurrere a Perfa latrapac, qui non aequumfacere Tureos oftenderent, quod contra foederis leges extra luas limites armati ex-

currerent. Curo Turci fa&um cxcufarcnc, neque hoftili animo in alienos fincis, Cei

ut imperatoris fui transfugam filium repeterent, ingreftos fe dicerent, cxcufatiouc

minime accepta, retro pedem vertunt, fpc a Perfis facta, regem fuum de Bajazete

quod fe deceret facturum, neque oflkio defuturum. Ita domum remiflis Tureis,

proxima Thami cura fuit, ut de Baiazctis fugae caulis, ac numero fociorum, quos

1'ccum adduxerat, cognofccrct. Fraternas infidias et injuftam parris iram obtendenti,

fuppliciquc libi perfugium dari obfccranti initio rcfponfum, parum cum confideratc

fcciftc, qui ad fe venerit, cui cum patre ipfius amicitiam intercedere feiret, iis "legi-

bus fancitam, ut cofdcm hofteis et coficm amicos haberent : mox additum, ur,

quando ita cafus tuliftct, accederet, bonis avibus dextram jungerer, et hofpitalc

tedum lubirct. Ita cum Thamo congre filis infeliciter Bajazetes, nulla tamen infidae

aut alienae mentis indicia primo deprehendere potuit. Nam fpes fatta de recon-

ciliatione cum parente $ injccia et adfiniratis mentio, promUTa Orcani Bajazet is filio

unadeThami filiabus, reque denuo Bajazeti confirmata, non quieturum Pcrlam,

donec Solymanus vel d Mefopotamiac vel c Babyloniae aut Erferumi piacfofluram ei

dediflef, in qua fine ullo fratris metu longe a patre fummotus aetatem ai»crc queat:

fi quid durius ingruat, a tergo habiturus afyli loco foccri fidem, cujus praefidio ab

omni cafu rutus fit. Ex iis Termonibus palfiin evulgatis tantam fiduciam ceperat Ba-

jazetes, ut nihil inclementius de Thamo fufpicarctur ; et, cum is oiatorcm ad So-

1)manum de reconciliatione, ficuti jactabatur, Conftantinopolim mitterer, per illum

nuntiari

INTERPR. • It dErztrum h M*r drl!t Stiatih*, Arab- Msr tl sMStb *Aibit!, Ave /frn.4 Dlsrbtk/r. * B*s/Ud.

.Digitized by Googie

HISTORIARUM LIB. XXIV. 8*)

nunciari jubet, fc quidem unum illic patrem amififle, ceterum in Perfla alterutri re- CDDLIX.perifle. Dum haec fiunt, fivt jam ante de Bajazete perdendo cogitaverat Thamus, FramciscusII.

Ave ex fulpicionc, quafl Bajazetes cum Tuis hofpitalis fidei immemor infidus flbi

firuerct, mutata voluntate, tunc demum de eo in poteflatem redigendo con filium

inivit. Patri virtute bellica dilpar Thamus ocio et inerti vitae deditus intra re-

giae parietes claufus cum pellicibus confcncfccbar, defidiofis oblcftamcntis tempus

terens, exigua interim juris Inter fuos adminiflrandi ac rcipublicac cura. Eo fi.bar,

ut bellicofi juvenis virtutem reformidaret, nonfolum in praeiens, fcd etiam in pof-

terum, fi patri in imperio fuccederet t ac proinde vereretur, ne ferpentem in finu

aleret i denique comitum ejus confilia fufpcfta haberet : nam auditae fuerant eorum

plenae fceleris voces, haereticum interficere, fic Perfam vocabant, et imperium ejus

occupare fas cfle, blaterantium. Rem vi tentari penculofum videbatur:pugna-

cium fiquidem hominum et ad quodvis facinus ex defpcratione promptorum de-

ledam manum fecum adduxerat Bajazetes. Itaque id aftu confieri confultius exilii—

matum eft : in camquc rem fermo ex compado injicitur, nimis anguflc eam multi*

tudinem hofpitari, nec fuppetere tanto numero annonam : magis e re futurum et

ad copiam commeatus et ad alias commoditates, fi per loca circumjacentia diftri-

bueretur. Cui confilio, quamvis cordatis viris et longius profpicicntibus fufpedo,

refragari non potuit Bajazetes : quippe cui parendi ncccflitas incumberet, ncculla

fpes aliunde reliqua in eo loco eflet, ubi alieno nutu de lucro vivebarnr, et de hofc

pitis fide dubitare confeflac perfidiae imputari poteraf. Ita foeti omnes in divcrla

loca, haud unquam poft illa inter fe vifuri, deducuntur j in quibus captato tempore

paucis poft diebus pauci a multis circumventi intcrficiunrur. Eodcir.que fere mo-mento Bajazeri inter facra menfae er hofpitalcis epulas vincula indita, et ejus liberi

cufiodia inclufi. Tum multi hinc inde commeare. Nuncius etiam a Thamo qui-

dam oratoris titulo ad Solymanum venit cum muneribus t inter quae erat formica

Indica canis mediocris magnitudine, animal mordax ac faevum. Legato rcfponfum,

velle omnino Solymanum, quando id per foedetis leges debeat Pcrla, ut fibi Baja-

zetes vivus tradatur : et ita, poftquam honorifice acceptus efl, dimittitur orator.'

Cum cunftarctur Perfa, Sol ymanus fe ad bellum comparat, limitem Perfis vicinum

praefidio valido firmat, Mchemctum purpuratum et » Graeciae praefefium, de quodiximus cum b praetorianis ad ea loca procedere jubet. a Nec non et Georgiani

folicitantur, ut arma focia jungant \ et Hyrcaniae reguli, qui quinque ex Taracr-

lanis poderis fuperabam. Ipfc Alepum Syriae 0 urbem, quam Bcrrhocam fuilTc au-

tumant, venire decreverat : fcd averfa militum voluntas, bellum ut funefii ominis

detefiantium, eum deterrebat:

quippe multi a fignis dilapfi et tniuflu ducis in

orbem reverfi fuerant j qui, quamvis revocati rediiflent, hoc tamen fa&o tertarum

relinquebant, quo animo futuri cflcnr, fi quis cafus aut mutatio inddifler. Cumnulla ratione filium vivum a Thamo extorquere poflet Solymanus, ultionem quippe

tam graviter otfcnfi hominis, fi qua elabcrctur, metuente, fibi fcqucndum, quodproximum erat, judicavit, ut illic Thami permifiu necaretur. Idque ab eo impe-

trari poflc fpem faciebat, quod, cum ad fe feriberet, femper conqucilus fuerat, quodnegligenter de ea re per nuncios ac litcras tantum egifiet, de qua ut femcl tranfigi

poflet, opus effe, ut viros optimates ac praecipuae auctoritatis legaret, additis his

Verbis, non fibi nihil cum debere, qui Bajazetem retinuerit : magno fibi detri-

mento illius adventum fuilTc, magnos fumptus factos, quotum rationem haberi

aequum fit.

VIII.

VAR. LECT. • Diverf» pare Georgiani P. D. o. f. 0 urbem, ad Euphratem Gtam, venire PINTERPR. • h ktghrrHj AU Rrnmit*. Ut .

Tok. L 9 T

[

I

;

t

i

810 JACAUG. THUANICDIDL1X. VIII. Cum igitur confulrius ccnfcrct Solymanus cum Pcria pecunia pugnare,

1'k anciscus IL quam hoc aetatis pcriculofo ac minime ncceflario bello fc involvere, miflus Haflan

Aga cubiculariorum princeps, alii Solymani pracguftarorcm faciunt, a primis pue-

ritiae annis cum Bajazete educatus, qui captivum videret, ne forte alius ejus loco

fupponcretur i ciquc comes additur purpuratus •Maraffieniis aetate emerita clarus.

Illi cum ampliflimis mandatis media fere hycmcac difficillimo itinere, dcftdcratis

pluribus ex luis, b Cafminum ad Thamum proficifcuntur : vifoque Bajazete, nani

id ante alia legati poftulavcranr, fitu ac paedore carccris deformaro, ut nifi capillo

rafoagnofci non poflet, convenit, ut, poftquam Thamo de detrimento ac fumptibus

ab iplb faftis fatisfachim effer, accepto praeterea munere tanta gratia digno, facultas

eflet Solymano interficiendi Bajazetis. Moxque eodem difficillimo itinere ac tem-

pore recurrit Haflan, et quid egerit hero fuo renunciat i qui munus cum pecunia, ad

quam damna et fumptus aeflimati fuerant, ad Pcrfiac fincis lub firmo praefidio de*

duci curar. Cum eo remifliis Haflan infortunati Bajazetis defignarus carnifex : nam,

ne fraus interveniret, cum ut propriis manibus ftrangularct mandaverat Solymanus.

Heie ubi in rem praefentem ventum eft, cum rogaret Baiazetes, ut fibi ante mor-tem videndorum filiorum et dividendorum inter cos noviffimi amoris ofculorum

gratia fieret, non impetravit i fcd, juflus agere quod inflarer, injeda fidicula neca*

rur ; et pofl eum quatuor ejus filii, quos fecum adduxerar, quorum corpora c Sc-

baftiam deportata funt, atque ibi more recepto fepulta. Nam minimus natu, avi

juffi», qui cum, cum adhuc Incertum eflet quem exitum fortuurac cflent Bajazetis

res, Prufiac educari imperaverat, milio ad id fido fibi eunucho exftin&us eft. Acci-

dit autem, ut is, cum teneriore eflet animo, fibi de janitorum numero quendamanimi ad quodvis facinus obfirmati adfctfccrct, cujus opera uteretur. Sed janitor

ille, quantumvis ferox, ad confpc&um pueri vifo laqueo arridentis er apertis ulnis

ofcultim ferre geflientis ita commotus eft, ut ftarim, anima linquente, concide-

rit : moramque admiratus eunuchus, qui foris adftabar, cum fc inrulrflcr, cc ho-minem in pavimento jacentem offendiflet, ipfc officio, quod tantopere averfabatur,

fundus eft, et propriis manibus infantis animulam clifir. Multum tribuunt prac-dcftinationi Turd, qui res quocunque confilio inftiruras, fi feliciter cadant, ad Deumaudorem referunt. Idcirco non mifericordia nepoti eo ufquc pepercerat Solyma?nus, fcd quod expedandum duceret, quorium Bajazetis conata evaderent, ne, fi poft-

modum res melius vcitificnt, Dei voluntati obniti voluifle videretur : nuuc autemillo divinae fcnrcntiac praejudicio vcluti exftindo, nihil caufac efle putabat, corfilio parceretur, in quo inde paternae culpae exemplum, hinc necis ultio metuebatur.

Hic exitus turbidorum Bajazetis confiiiorun» fuit, cocirins in exitium praecipitari

quo magis vitarum cupiebat : ex quo apparuit, quam non lolum ncf.it io fcd inaufpi-

cato confilio et exemplo Roxolana, dum fuis imperium parat, privigno necem ma-turaverit t cum mox occulta jufli Numinis ultione capitale odium inter fratres, fub-

lato utriufquc aemulo, exarferit j cujus haec finis fuit, ut pater femcl fundendo fuo-

rum languini aflucms porro in cos faevire non dubitaverit, et illum ipfum, quemmater alteri praelatum maluiflct, inrcrfcccrit. Sed quanto felicior mater fuit, quae,antequam vita excederer, cenam fpcmrranflari in fuos imperii vidir, nec Bajazetis,

quem tantopere diligebat, necem morte praeventa eluxit ; tanto infclicior pater

ccnfcndus eft, cui longa vita hanc poenam dederit, ut duorum egregiae indciis ac

magnae fpei filiorum, totque praeterea nepotum cruorc, quo uxori fausfaccret, et

imperium tucrcrur, manus commaculare coadus fit, nec aliam domi ac foris tran-

quillitatis conflitucndac, quam per fuorum cacdcis, rationem repererir.

* ’ IX.

INTERPR. • /r ksfibs de Mtrafch * Csfmn ou C*tkm. * Shiji

Diaitized by Google

HISTORIARUM LIB. XXIV. 8nIX. Diversa parte in Scotia, cum jam exercitui in eo edent ut confligerent, CDIDL1X-

pactis > vili Kalend. Sextii, in mcnlcm Januarium fcqucntcift induciis, quietae res FrakcucusII.

aliquanJiu fuere, regente eo impenflus curante ne induciae violarentur, quod in

fupcrioruin temporum promiffis vulgo levitatis argueretur. Clam tamen fparfi ru-

mores, quafi fpccic religionis id ageretur, ut, flirpe legitima exflinda, Jacobus no-

thus * Moraviac comes regnum in fc transferret. Additae et literac a rege Fran-

cifco et Maria uxore miflac, quae idem praeferebant, regentis cura adJacobum per-

latae. In iispoft beneficiorum exprobrationem graviflimac minae continebantur,

nifi ipfe defedionis abjedo confllio ad officium rediret. Quas criminationes ille

contrariis litetis diluit, et extra caufam religionis, quam deferere falva confcicntia

nequeat, fe ac reliquos, quibus invidiofum rebellionis crimen impingitur, in aliis

rebus fore obfcqucntiflimos dicit. Sub id tempus eo auxiliares Galli *> Lctham ap-

pulerunt } quorum adventu regens pnftinos animos refumit, de coercendis defecto-

ribus ut (ibi perAuferar, jam certior. Inter haec c Araniac comes Jacobi Hamil-

tonii nuper gubernatoris filius, e Gallia elapfus, in Scotiam ad procerum conventum,

qui Stcrlini habebatur, venit. Is quod liberius cum Guifio, mentione de religione

ac rebus Scoticis injeda, cfTct locurus, ad * Eratdi-caftrum in Pictonibus, ubi habita-

bar, capi juiliis, et ad inferiorum terrorem morti defiinatus : id fubodorarus erat ex

cardinalis Lotharingi verbis ad ipfum delatis;qui in fenatu Pariflcnfl, cum in feda-

rios vehementius inveheretur, addiderat, omneis propediem fpedaturos fupplicium

hominis, qui, primotibus dignatione par, dignas fua temeritate poenas lucret, et ce-

teris exemplo clfct. Itaque ope amicorum fuga flbi confulucrar, et tunc praeter cx-

fpedationem doracfticis tumultibus interveniens ad defedoruni paxteis fc adjunxerat,

idemque patri ut faceret perfuadere conatus fuerat. In eo conventu foederari, cumLctham a noftris muniri cernerent, et milite ac commeatu Armari, ut ibi in rebus

advertis receptum, in profpcris portum fufeipiendis auxiliaribus haberent, accitis

undique copiis locum obtidione cingere decernunt. Sed magnis difficultatibus im-plicatum erat negotium j quippe cum quidquid aeneorum tormentorum in regno

erat, penes regentem er arcis Edimbuxgcnfts pracfcduni, qui nondum cum illis fc

conjunxerat, eflet j neque eas viteis haberent, quibus oppidum, ab una pane mari

circundatum ac fluvio, jufla obtidione claudere pollent.

X. D um in eo funt, * Broflius conchyliati ordinis eques, er Guifianorum partibus

addictus, ab ipfis mifliis cum iicid peditum in Scoriam dcfccndit : cum eo venit

Nic. f 1’cllcvacuscpifcopus E Ambianorum et aliquot dodores Sorbonici, qui de re-

ligionis controvcrfiis, fi opus eflet, difccptarcnt. Cum ii diem ad explicanda man-data petiiflent, a proceribus, qui h F.dimburgi erant, non folum non admiffi, fcd,

quafi bellum minarentur, non autem pacem quaererent, rejedi funt; hoc addito,

(i, milite dimiflo, dilceptatum veniflent. fore, ur audiantur, et omnes intclJiganr, fc

non tam vi compelli quam rationibus adduci potuifTe : ceterum mirari, qui fadumfit, ut regens nullis injuriis laccflita a patiis conventis tam cito difccflcric, ac, vete-

ribus Lethae incolis cxpulfis, novam peregrinorum coloniam in ea collocaverit,

arce ad letum ac libertatis interitum eundorum cervicibus impofita. Eadem fere

qui Edimburgi erant poft mcnlcm ad regentem refcripfcrunt, hac infuper petitione

fubjunda, ut, munitionibus novis dcftrudis, peregrinos aliofquc mercenarios oppi-

do emigrare juberet. Ad quae a regente per fecialem principem, quati inter hofleis

res ageretur, rcfponfumcfl; praeter opinionem accidilVc tibi, uc alius qui ipiam fir,

qui praeter generum ac tiliam fuam, unde pendeat omnis fua audoritas, imperandi

inINTERPR ‘ Mttrrty. b Ltitb « Ja<a*n, uffrlitttmtt tArnn, camm-iunt fk asn/ dt JsejMt

Hd-Htow Jmt dr ChiulirtAuU, • CbsltllcTdiilln Fn3$m. • d* U Bnfii, ib*x*Utr d* S Micktf. ' dtPtJftvd * Avntvt. * Ednebarg.

NOT 1 Dele VIII, lege IX ViJf l 31, sdfiatm.

8i 2 JAC AUG. THUAKICL >i:jT IX. in Scotia potcftatem habeat : * Caftri Eraldi ducem in memoriam revocare debere,

i * a/.cjscuj II. <inac libi verbis, quaque Galliae regi per litcras pollicitus fit ; fc regi dido audien-

tem non lolum fore, fcd curaturum, ne filius fc Scoriae turbis immifccat: quae ge-

rantur, parum promiflis refpondcrc : neque vero fe de legum ac Ubertatis everfione

cogitare •, multo minus de regno per vim adquirendo : cur enim illud quaereretur,

quod jam filia jure hereditario reneat ? fe publicae tranquillitatis caula facturam

quidquid cum pietate erga Deum et obfervantia in reges minime pugnet ; armafumpta contra cos, qui conjuratione palam fa&a legitimum imperium afpcmantur,

fcquc inconfulta, quae fupremi magiflratus audoriratem obtineat, flatum publicum

pro arbitrio convellunt, captis urbibus, et cum veteribus regni inimicis foedere ifto,

quos etiam domi Tuae habeant : non abhorrere interca’ a pacis confiliis, modo ho-

ncflac rationes incanrur j nec obflarc Gallos, quod illi obtendant, qui, regis fui

juflu huc appulfi, jamdudum extra Scoriam forent, fi per eorum molitiones licuiflct

:

quapropter poftulare ac pro poccftatc, quam habeat, imperare caltri-Eraldi duci ac

ceteris proceribus aliifque cujufcunquc ordinis civibus ut ab armis ftatun difccdantj

fin minus, denuntiare, cos perduellionis teneri.

XI. Ad haec mandata poftridic, qui fuit x Kal. Novembr. fa&ionis principes

refponfo admodum audaci ac fuperbo dato regenti, ut male adverfus pietatem in

Deum, Scoticae gentis publicum commodum ac libertatem animatae, praefeduramaut quocunque alio imperii rirulo publicam rerum adminiflrationcm fub regum no-mine ufurpatam, eorundem regum nomine, quorum fe conflliaxios natos praedi-

cant, fufpcndunt et inhibent : et tamen pro reverentia, quam ei ur Scotorum regi-

nae macri debent, orant, ut b Lctha excedat > unaque fecum intra xxiv horarum fpa-

tium mercenarios omneis milites, quorum fanguini ob veterem, quae Scotis cumFrancis intercedit, amicitiam libenter finr parcituri, cos item, qui legatorum ad res

difeeptandas aut gerendas nomen fibi vindicant, oppido educat. Decreto fafto, le-

gationem regenti a genero ac filia darain inhibent, et magiftratum omnino abroganr,eamque pro imperio quicquam agere vetant, uique ad univerforum ordinum con-ventum proxime loco commodo indicendum. Decreto omnes, qui aderant, fub-fcripfcrc. Ac biduo poft fecialem Letham mirtunr, qui Scotis dcnunciarct, ut intraxxiv horas oppido cxccdcrcnr, fequea publicae libertatis everforibus fegregarent.

Hisaflis, initio in foederatorum caftris eunda valde confufa erant j in primifquccos male habebat ducis imbecillitas, quem propinqui ita terrore impleverant, ut ejustimor multorum animos labcfa&aret. A re pecuniaria praecipue laborabatur, tu-multuanribuspaflim ob non foluca flipendia mercenariis ; cui malo ut mederentur,vilum cft, ut vafa Angulorum argentea conflarentur : fcd fublatis typis, incertum cu-jus fraude, id fruftra fuit. Ab Anglis incerta ac lenta fpes erat. MilTus tamen clamJoannes

*

c Coebumus Ormiftonius, qui exiguam pecuniam ab Anglis quibufdamd Bcrvici degentibus mutuam fumcrct. De cujus profc£tionc cum cognoviflet regensper B * fiothuclium comitem, a quo fibi minime metuebant foederati, Ormiftoniumcum pecunia redeuntem ex infidiis aggreditur et vulneratum capit, fruftra f Araniaccomite cum Jacobo K Sruarto, ut Ormiftonium Bothuclio eriperent, Edynburgo adauxilium ferendum egreflis. Eodem dic praefectus k Taodunanus temere cummercenariis ac voluntariis Letham verfus progreditur * et addufta fecum tormentain colle proximo locat, ratus fubfidio fotios adfuturos. Verum noftri, cognitohoftUcn» equitatum longe abefle, ftatim cum aliquot cohortibus exeunt, et mercena-rios in fugam vertunt. Clamore autem exorto, Gallos breviore via progreflos adportam urbis a tergo tendere, ut eos excluderent, ad eam vocem tama perturbatio

JiS

5

y *fCocHumi» P D O. f. • Boojdium m EM. «xtxiiwt.

nJbLu1'

.

6 '<CtUrrw, firar fOrmtfimm. * Barakk. • U nm<BMbmu, Arrsm

.

* Sf*art, fms comt * Marrsj. * U pr*wj? DamUt.

j

_ Digitized byX^oogte'

HISTORIARUM L I B. XXIV. 813

fceutacd, utcun&i, qua proxime porcranr, in tutum vagi diffugerent. Nonis deinde CIOIDLIX.

Novembrib. egredi, ut nodros, qui commeatum Edimburgum importanteis inter- Franciscvs II.

ccpruri exierant, reprimerent, acrius quam prudentius invetti et ab Edimburgo paene

cxcluli temeritatis fuac poenas luerunt. Nam, cum hinc paludes, illinc fepti vo-

luptarii proximus murus iter angudum et fdopplctariis noftris obnoxium reddi-

difict, pedites partim a Tuis, partim ab equitibus obterebantur. Multi in eo con-

flictu dcfidcrari;plurcfquc procul dubio periiffent, nifi Araniae comes et Moravius,

equis relidis, aequato cum ceteris periculo, in tempore fuis adfuiflent. Tanta ta-

men trepidatio fuit, ut mox de urbe relinquenda confultatum fuerit. Quod ubi a

proceribus decretum cd, de fecunda vigilia iter ingredi, nulla decoris habita ratione,

fugientibus fimiles * Sterhnum tendunt. Inde quod impares fc noftris fuftinendis

viderent, in Angliam Gulielmum b Mactellanum mittunt, qui auxilia a regina pete-

ret, vel ea maxime ratione, quod Scotorum periculum ad Anglos ejufdcm infulae

civcis pertineret ; nec dubium effer, fi Galli in Scotia operibus ac praclidiariis loca

opportuna muniant, quin facilior via pandatur ad Anglorum vircis infringendas.

Decreta pod rem diu difccptaram ab Angi is auxilia. Foederati interca in duas

parteis diverfi abeunt : alteri c Glafcuam petupr > alteri d Fifam mifli. Nodri

de decretis auxiliis certiores, priufquam advenirent, antevertendum rati, in cos

primo, qui Fifam infederant, faciendum ccnfcnc impetum : atque in hoc itinere

c Limnuchum et Hamtltoniorum poflcflioncs vadant; Dcin Sterlinum profedi, in

coque minimum commorati pontem tranfeunt j et, fecundum flumen duQo exer-

citu, litus illud vicis et oppidis frequens legunt; et, direptis, quaecunque occurre-

bant, podremo f * Kingornium veniunt. Cum Scoti ex adverfo K Defertum, id

nomen oppidulo cd, cum paucis infcdilTcnt, ibi per xx dies levibus proeliis dimica-

tum fuir. Sed praecipue in domos ob (ociorum pertinaciam faevirum, ac Guliclmi

* Kircadii inter alias;qui ut vindiftam fumeret, animadverfo ' Badium Allobrogcm

cum fua centuria ad praedas faciendas egreffum ede, tam diu in infidiis latuit, dumfupra em paffus Galli a praefidiofuo abeflent : tum, miflo equite, fc medium inter-

ponit, et nodros a fuis excludit, qui in proximam vallem ingredi fc maceria fepi-

bufquc tueri conantur. Tandem numero vidi, cum fe dedere nollent, loco vi capro,

i. ex iis interficiuntur } ceteri k Taodunum mittuntur, cum prius eruptione fada

Badiuscum paucis evafiffet. Buchananus falfofcripfit, ducem inibi occifum, qui nunc

adhuc, cum haec feribo, in vivis cd. Interea delecti ex omni foederatorum numero,

qui ad feribendum cum Anglis foedus 1 Bervicum proficifccrcnrur. Foedus Bcrvici

idum xxvii Februarii anni fequentis: cujus hac leges fuere: uti adverfus pere- CDDLX.grmos, liqui belli faciendi caufa in infulam dcfccndcrcnt, libi invicem auxilia fup-

peditarent, Scotis in Anglia, Anglisin Scoria rmJicanribus : Eiifabcrha dtpendium

folveret ; id Scotorum cgcftati datum :praeda vicidim omnis Anglis cederet: oppida

et arces datirn antiquis dominis redimerentur: Scoti obfides darent, qui, conflante

Francifci cum Maria Scotorum regina matrimonio, atque eo foluto, in Anglia

manerent.

XII. Nec multo pod Elifabetha, ut fufeeptae Scotorum defenfionis caufas red-

derer, et violati nuper i£ti cum Gallis foederis invidiam amoliretur, TcriptumLon-

dini publicat ix Kalend. April. et per Galliam dideminandum curat;quo fc, quam-

vis graviflimis injuriis affedam, titulis et infignibus fuis a Maria Scora uliirpatis,

nunquam tamen in animum inducere potuiffe dicebat, ut haec regis Galliae et uxoris

ejus, qui ambo juvenes fint, et per aetatem harum rerum, ut apparet, ignari, neque

regii (anguinis principum aut regni ordinum confcnfu ac confilio fieri eroderet ; led

VAR. LECT. • Kingermuun P.D.o.f.d. .pOtiUS

I NT E RPR- * ‘ GUftt-w. * Vife. • Li»btbi*w. 1 /uwgfcjr» * Djfert.

* KiriaLar, fietr de Gr**it

.

1 U Btftt de Sro*r. ‘ Dwwdee. ' Berwitk.

Tom. L rU

8 i4 jac. aug. thuaniCDIOLX. potius Guifimorum hominum ambitiofocum artibus ac machinis» qui regnorum

FramciscusIL turbas Aium compendium ducant, novandi ftudio bella ex bellis ferentes5 quod fc

tranquillis rebus diutius illegitima potentia, qua ad amplificandam familiam abu-

tuntur, frui poflc dcfpcrcnt. Nam qootfum titulos et infignia Angliac, nili in

fuam perniciem, aflumi ? aut cur fpccic religionis arma in Scotia parari, ni fi ut,

diflratbs Galliae viribus, quorfum res interim inclinarent, omen captarent, fi quaoccupandi Britanniam occafio daretur i Itaque cum iis faepius egUTe, ut nomina illa

ac titulos delerent, neque paterentur ex tam iniqua caufa rurfus odiorum femina

prope exflinta fuccrclcerc : operam item darent, ut tumultus in Scotia ob religio,

nem exorti, quos ob viciniam ac caulae conjunctionem ncgligcrc nonpofiit, amicecomponerentur : id autem commode fieri polle, fi milites Galli inde deducerentur

}

quo fa&o, et ipGt fuos revocatura fit : atque, ut omnes intelligant quantopere tran-

quillitatis publicae et otii, cum inter fuos tum inter vicinos populos, Audiolafir, re-

cipere fe effecturam legatorum fuorum interventu, ut tumultus icdentur, a debitareginae fuae obedientia a Scotis praedetur : verum haec hadenus fruftra fuifle, quodfibi admodum dolcat : nihilominus pata nuper cum Gallis inita tata ac firma cupere,idque velle cunClis notum efle : ac proptcrca fuis imperare, ut amiciriam ac com-mercium, uti antea, religiofc ac libere colant, de Gallis honorifice loquantur, ni-

hilque committant, quo pacis leges violaflc merito dici pofilnt : optare viclflim, utGuifiani regis et Gallomm opibus abutentes injuriam a vicinis abflincant, neque fcper Scotorum latus petant

:quod li nihilominus pcrfcvercnr, non poflc fc officio

dcefle, et falutem amicorum ac fuam in praefenti difcriminc ac eam ncccflario tem-pore defcrcrc : ac futurum fperarc, ut jufta a fe arma fumpta Deus juftac caufaevindex profpcret, fcquc ac fuos adverfus iniquas hoftium fpes ac vircis ope praefentitueatur.

XIII. Eo feripto cum fc magna invidia onerari cernerent Guifiani, perMicha-clem » Seureum equitem Mclitcnfem regis in Anglia tunc oratorem agunt, ut Eli-fabetha copias in Scotiam miflas revocet, neque homines natura praeferoces auxiliis

fuis contumaciores et erga legitimum regis ac reginae imperium magis inobedienteisreddit. Intervenere item rogati »> Aquilae epifeopus Philippi apudAnglum oratoret e Glaionus magnus rei tormentariac praefedus. Mifliis et extra ordinem Joan-nes d Monlucius Valentiae epifeopus, vir rerum Scoticarum non ignarus, et alioqui,quod Protcftantium caufae favere diceretur, minus Elifabethae et foederatis in Scotiafufpccfus. Verum, cum Angla in propofito perflaret, et nili prius cdudis e ScotiaGallis fuos fc non revocaturam confirmaret. Seureus denuo, commemoratis regiserga Anglos officiis, ut ita, purgato apud exteros principes rege, renovati belli invi-diam in Anglos derivaret, non aliam regis mentem efle dicit, quam ut pacem aparente Hcnrico cum Anglis fadam fervet : copias in Scotiam eo confilio miflas,ut rcbclleis ad officium cogeret: quo in negotio, antequam ad arma deveniretur!Elifabethae amicam operam implorafle; ac nunc etiam cupcrc, ut ipfa* mediam fcinterponat : neque enim armis fuis aliud quaerere, quam ut aequa pax in Scotiaconflituatur, ctobfcquium regibus debitum reddatur; quod fi Anglae interventufieri poffit, magnas ei gratias habiturum regem, et fuas copias inde protinus deduc-turum : id ipfi jam per Valentiae cpilcopum fignificaflt ; coque mirari magis, quodnihilominus non foliim auxilia rebellibus in Scotia miferit, fed etiam adverfus re-

gem palam ac paflim hoftiliter fc gerat:proinde, ut fc a belli confiliis rex alienum

probet, denuo declarare, non aliud fc velle, quam ut rebelles in Scotia ad officiumredeant, et veniam deprecari regibus fc obfcqucntcis in pofterum futuros promir-

#tant:

‘ ‘ * i.

-Digilized by Googl

HISTORIARUM L I B. XXIV. 815

tant:quo facto, ipfum praeteritorum oblivionem ac delictorum gratiam fandru- CDIOLX.

nim, et vircis omneis, nifi quae ad fuam et reginae uxoris dignitatem ncccflariac ju- FhamciscusU.dicabuntur, inde deducturum pollicetur

:quod (i nihilominus Angli rebellibus Sco-

tis praedo e fle ac Tuos oppugnare non deluunt, protcftari, non fponte fcd coadum

fc ad arma, quamvis jufta.dclccndcre. Haec feripto comprchcnfa Seurcus reginae

exhibet ;etxiiKal.Maiipallim publicanda curat. Dum res ultro citroque verbis

geritur, noftri, a Deferto aeVemio vadatis, b Cuprum petunt: cumque paulum fe-

cundum litus edent progredi ad promontorium, cui c Kingragio nomen, confpcda

clade, liios rati, magna laetitia perfufi 1'unt : verum, ubi Anglicam eam ede com-

pertum ed, et rumoribus allatum pcdeftrcis eorum copias haud longe a Scotorum

finibus abede, mutaro datim confilio, lublatis fignis, pars* Kingornium, alii«Fcr-

mclinodunum, pleriquc prae fcdinationc impranfi, retro abeunt. Jamque, five

flatus praefentis taedio, live Guifianorum odio, multi, qui pacem ac libertatem quambellum ac fervirutem malebant, pleriquc etiam quod a Proteflantium caula non

alieni edent, minus aequos regiis fe partibus oflendebant ; coque magis, quod magna

incommoda a noflris patiebantur, praedis undique licentia nimia aba&is. Ad hoc

accedit vanus fcd tamen creditus rumor, id Gallis confllii ede, ut, confc&o bello,

omnis nobilitas proferiberetur, in quorum praediis mille cataphracti equites Galli

collocarentur. Id ex ore f Brodii fcilicct exceptum et literis ejus ad regem ac Gui-

fianos interceptis, uti jadabatur, immane quantum Gallorum odium jam ob alias

caulas natum indammavit. Itaque Fifani fete omnes, partim hoitium metu, partim

fociorum injuriis coadi, in foederatorum parteis rranficrunt.

XIV. Vcrb adpetente, Sebaflianus I J.uccmburgus Martigius, pcrilluftri loco

“nec minore virtute adolefcens, cio pedites et aliquot equites duabus navibus e

Gallia advexit : fcd, exfccnfionc fada, dum naves ncgligcntiuscudodiuntur, nocte a

Scotis fuerunt captae. Subfcqucbatur Martigium h Renatus Hllcbovius regentis

frater, qui Viu navibus pecuniam et alia ncccflaria portabat : fcd adverfa tempeflarc

jadatus, unde folverat revedus efl. Angli, nova dade ad priorem mitia, firmiores

jam toto freto libere volitantes ‘ Kctham infulam obfcdam tenebant, et k Letham

omni commeatu maritimo prohibebant. Diverfa parte, qui 1 Fi fac erant, ® Per-

tkum profedi et cum B Huntilaco collocuti fcptentrionalem plagam folidtant et

totam fere ad fuas parteis pertrahunt, edido propofito ut ad Martii finem adedent.

Cum ad °Limnuchum fere omnes convcnidcnt, Kalend. April .9 Hadinam profedi

Angi is occurrunt, in quorum exerdtu vi cid peditum, 11 cij equitum erant. Cumiis ad * Praedonium caflra ponunt. Eodem die regens, quae ab extremis confiUis

femper aliena fuerat, et moderato imperio Scotos potius quam feveritate in oificio

continendos ccnfucrat, ad haec fratres monuerat, ut. Ii religionem antiquam fulvam

cupcrcnt, liberam fuam Scotis relinquerent, partim ut ab incertis abeflet, partim ut fc

a belli confiliis alienam probaret, io t arcem Edimburgenfem cum paucis domefticis

concedit, ea in re ufa confilio Hcnrici 1 Clutiuii Oifcllii, cui illa plurimum tribuebar,

celeri ingenio viri, fcd probo et ufu rerum exercitato, qui ad aequitatem potius quamad Guifianorum libidinem confilia fua dirigebat, et rerum amice componendarumab initio audor fuerat, novorum confiliariorum violentiam, ut ad praclcntcm rerum

flatum minime accommodatam, palam detedatus. Arcem Edimburgenfem tenebat

Joannes * Areskinus, vir innocentiae ac diligentiae fpedatte * eamque hac lege ex

publici concilii decreto cuflodicndam acceperat j ut nemini nifi cjufdcm concilii

juflu

VA R. LECT. * nec minore virtute Jefnt P.D.a.f.

INT E R P R. • Affert & Wttnt * C*'-frr • Rurerii£* K inrbor*. •

»f.* U

Brefr. * ttt Ltrxtmbwf,, feur de Mirtipri. k Reae Js Lomiire, mirijmt (fElkraf • Ivck-hitk.* littk, 1 Fife. Pertb. » le nmre de Hanttej. “ Uwhtbim. * HaMn-toa. » Preflm. 'Uchitrsm£‘Edimkttirg. * Cialto ftttr tTOijil, < (e Urd Enirue, dtfm* tmtt dt Merr

8l6 JACAUG. THUANICIDOLX. jnffu illam redderet : et, quamvis id unum fummopere caveret, ne vi fibi dolove ea

Franci seu s U. eriperetur, regentem tamen tali tempore excludere noluit j fumma prudentia in eo

\ifus, ut et officio non dceflet, et tamen arcem in potcftate retineret. Id ubi cogno-

vere foederati, etfi regenti jam magiftratum abrogaverant, tamen de eventu belli in-

certi, longe moderatiori oratione prid. Non. April. adeam 1 Dalkctho feribunt; et

1'uppliccs orant, ut Gallos metum fervitutis intcnrantcis regno emigrare jubeat, et

dclpcratac plebis animos concepta formidine liberet : iifdcmquc literis protcftantur,

quamvis graviffima patiantur, nullo periculo coadum iri fc, ut ab obfcquio erga

icginam difccdant, aut regi ejus marito ulla in re, quae non ad patriae libertatis inte-

ritum, aut fuum poftcrumvc exitium fit fpedatura, refiftant. Biduo poft noftri

b Lctha egreffi, ut vicinum collem, in quo caftra metaturum hoftem opinabantur,

occuparcnr, poft longum certamen numero vidi, in oppidum compuli! iunt, inter

haec faepius tentatis, fcd fruftra, colloquiis, donec «'Valentiae epifeopus xi Kal. Maias

in caftra Anglorum et inde in arcem Edimburgenfem ad regentem venit, cumque

ea biduum collocutus, ad foederatos rediit, fcd irrito itidem fucceflu.

XV. Ab eo tempore nihil fere memorabile gcftum in Lethae obfidionc uique

ad Non. Maii i nifi quod Angli, cum viderent globorum e longinquo vedientiun*

impetus cvancfccrc, caftris trans Lctham fluvium pofitis, propius oppidum tor-

menta admoverunt, ut inde certiores ac validiores idus dirigendi et cominus ac

faepius cum noftris confligendi facultas eflet. Tum, igne forte in urbe acccnfo, cer-

tatum fuit, dum crebra difptofionc nofiros, quo minus incendium reftinguerent,

prohibent, et eodem tempore impetum in murum facere conantur:quod cum non

fucccfliflct, iv Non. Maii molatrinac fere omnes, quae juxta oppidum erant, ab iis

igne confumptac funt. Demum Non. Maii fcalis admotis Angli impetum fecere

magna vi, fcd majore a noftris repulfi funt : defideratique ex hoftibus ferine cc

:

quod, ut noftris animos fecit, ita haud dubie foederatorum conatus infregit;quam-

vis d Norfolenw e fua * provincia, quae latifllmis finibus inter e Tucdam et f Trentam

in limite 'porrigitur, promiflis auxiliis Anglos ad continuandam obfidionem con-

firmaret. Nec defuit promiflis fides, n cio peditum mox fummiflls. Sed eodem

tempore Gulidmus s Cecilius, cujus confilio jam tum res Anglica nitebatur, ee

Nic h Wottonus Elifabethae juflb de pace aduri in Scotiam venere:quorum ad-

ventu rclangucfccrc utrinque impetus coepere $ cum noftri fpc omni auxilii praecifa,

commeatibus in dies ardioribus ac non diu fufleduris in extremam prope dcfpcratio-

nem veniflent, et Angli diuturna et incommoda obfidionc fradi, non minus quam

Galli omnium rerum inopes, belli finem cuperent ; Scoti denique, quod fine ftipen-

diis militabant, idcoquc in caftris contineri difficilius poteram, cum fuo damno bel-

lum, quicunque tandem ejus exitus futurus eflet, geri viderent, concordiae men-

tionem pronis auribus univerfi accipere. Angli cum Carolo 1 Rupifulcaudio Ran-

dano et epifeopo Valentino egerunt. Nam rex et Maria regina e dignitate fua mi-

nime efie cxillimabant, in aequam difeeptarionem cum civibus fuis venire. Cumjam res tranlada crederetur, et ordinum conventus in Quintilem proximum indidus

eflet, mors regentis taedio ac moerore confcdae, quae in iv Eid. Junias incidit, prope

pacem conturbavit $ quod, ea exftinda, foederati turbidiora confilia fumptum iri

metuerem. Erat enim excellenti ingenio praedita et animo ad aequitatem admodum

propcnfo ;gcnteilque fcrociflimas et extremos infularum incolas virtute et confilio

ad officium perduxerat : et, qui remoto omni affedu finccrius res cxiftimabanr, fic

judicabant, nullum ei cum Scotis bellum fuifle futurum, fi arbitrio fuo res moderari

licuiflct

:

INTERPR. * DsUtilb. * Lritb. ' Vtlema tu Dswfbmf. • h it* it Ntrftik. • TwtrJ* Tmt • Cttil. h WWttn 1 it U Rnhtfoutaui, fieur it Rauisn.

NOT. *fnvbttim\ fcaketNorfokio,utpotek>- verius canftituro, damndtta. C.

cum-tcnen» Renewli m pinibus Borcxlibui bcouam

Digitized by Coogfc

HISTORIARUM LIB. XXIV.

licuiflct : fed, cum cx aliena, hoc cft fratrum, voluntate penderet, et tantum pre-

carium in Scotia imperium obtinerer, quippe cui de fdmmis rebus refponfa tan*

quam oracula cx aula petenda edent, fiebat, ut interdum fidem minime fervare et

parum fibi conflare videretur. * Corpus in Galliam Caroli cardinalis fratris cura et

iumpribus tranilatum, et » Durocortori Rhemorum ad S. Petri, cujus coenobii an-

tiftira erat Renata reginae defunAae foror, infigni monumento in medio templi

choro conditum eft. Ejus morte erit res muraturas appareret, diligentia tamen le-

gatorum noflrorum cffcAum cft, et Anglorum honcftam ab armis damnofis diice-

dendi occafioncm quaerentium folettia, ut tandem incredibili omnium confcnfu

viu Eid. Quintilis die pax fit promulgata, his fere conditionibus : ut Galli intra vi-

ccfimum diem, (alvis impedimentis, enavigarent i naveis ad id, quoniam Gallicae

ad tantam multitudinem tranfporrandam non fufficcrem, Angla commodaret : Le-

thae muri diruerentur, ac L’ Dumbari munitiones dejicerentur : his pcradis, Angli

copias reducerent : Maria Scotorum regina, confcntiente marito, oblivionem om-nium, quae in Scotia gcfta aut patrata fuerant a v Eid. Mart. anni praecedentis ad

Kal. ufquc Scxtilcis hujus anni, fancirct j eaque fanAio in proximo ordinum con-

ventu, qui in menfem Sextilem differebatur, approbaretur: convcntuiquc habendo

regis Mariacquc conjugis auAoritas accederet;quibus liceret, ne totius regni poflcf-

fionc dejcAi viderentur, c Kctham infulam et Dumbarum cum i,x praefidiariis Gallis

retinere. Secundum haec, habito Edimburgi conventu, legatus in Galliam decer-

nitur Jacobus d Sandeiandius eques McUtcnfis ;qui paulo poft in aulam venit, ut

officio juxta pacis leges defungeretur. Is afperrime a Guiiianis increpitus, quod,

cum facrac mibriac addiAus eflet, hominum cxccrabilis fcAac veneno infeAorum

mandata ad regem perferenda fufccpiflet. Atque haec fere in id tempus inciderunt»

quo rex gravius aegrotare coepit. Itaque ille fine refponfo dimifTus ubi Lutetiam

venit, inde in patriam rediturus, ibi eum nuncius de regis mone Eidib. Dcccmbr.

deprehendit.

XVI. Verum jam tempus cft, ut noftra a principio hujus anni repetita con-

texam. Kal. Januarii, ut felicibus aufpiciis annus inciperet, lex promulgata, qua,

ut judices (pedatae integritatis et eruditionis in fupremis regni curiis et inferioribus

fubfclliis conftitucrcnmr, edicebatur, ut in pofterum penes ipfos judices jus cfTer,

cum aliquis in locum demortui fufficicndus eflet, treis probitate et juris feientia con-

fpicuos nominandi, cx quibus quem vellet rex deligeret. Id fande ac falutariter de-

cretum francifci e Olivarii fuafu, ac raultoties poftea repetitum, quo minus locum

habuerit, aulicorum ambitione a avaritia effeAum cft, qui, emolumentum cx mu-neribus publicis ac dignitatibus pretio itreligiofc acftimatis et turpiter divenditis cap-

tantes, ad augendum, iicuti jadibant, principis aerarium pravis cdiAis judicum nu-

merum in immenfum multiplicarunt. Et ita eJariflimus ordo, quem honorificum

fervari ad omneis regni ordines in officio continendos reipublicac intererat, paula-

tim coepit vilefccte, glifccnte fordium veneno, quo indigni homines, nullis meritis,

fcd opum fiducia aut aulicorum beneficio ad cos honores provedi, facile fc cor-

rumpi palfi funr.

XVU. Inter im querelis crcbrcfccntibus de publica regni adminiftrationc a

icgii fanguinis principibus et ordinum concilio, ad quos jure et antiquis Franciae le-

gibus pertinebat, ad Guifianos tranftaca, conjuratio adverfus cos occulte iniri coepit,

in quam plurimi nomen dederunt : alii praefentem rerum ftarum et infolentem,

fiam jadabant, Guifianorum dominationem pcrtacfi ; alii religionis obtentu, cujus

libertatem

VAR. LECT. • D* repatu ttrftru trsmflttmw msrrsrit Jrtfl, } &w»r tmtfu, PD.o fd-

INTERPR. * RJtfimi. * Danbtr. ‘ l*<h-kt,tb. * SttddnU, • It (bsMttOerObvUr.

Tom. I. 9 X

t

8, 7C131DLX.

RANtlJCUsU.

8 1

8

CI3DLX.Fkamcucus

JAC. AUG. THUANiUbertatem opprimi, ctcos, qui illam profitebantur, crudelibus fopplic iis quotidie

lacerari indignabantur ; alii denique rerum novandarum Audio, quos egefias, judi-

ciorum pro factis metus, et confcius flagitiosum animus exagitabat ; iique quam plu-

rimi erant, cum jam corruptis moribus regnum olim florcntillimum et optimis le-

gibus fundatum fatali convcrfionc ad exitium inclinaret- Quaefitus juftitiac color i

quod Guiiiani fummum in regno imperium, 1'prctaordinum audoriiare, ufurpaflent;

quod regis imbecilli aetate abutentes armorum ad fc contra&am vim ad privatas

opes firmandas verterent, aerarium expilarent, patriae libertatem opprimerent, re-

ligionis emendationem profeflos vexarent, denique omnia confilia ad rcipublicae

cv erhonem conferrent. Atque, ut cun&aiure « fervato juris ordine agi viderentur,

confeda a£U ac probationes fccrctac, quoniam publice non poterat : habitae infupee

de ea re deliberationes et confultationes clarillimorum illius aetatis ia Germania

ac Francia juris- peritorum : exquiiitae et theologorum Protcflantium fcntcnriac, an

falva confcicnria citra violatae majeflatis ac legitimi magiflratus crimen liccr« pro

patriae falutc ac libertate arma fumerc, Francilcum Guifium et Carolum cardina-

lem fratrem capere, atque ad ufurpatae adminiflrarionis ac geflionis fuac rationem

reddendam adigere. Et illi quidem, fecundum ea quae proponebantur, licere rc-

fpondebant vim conrra illegitimam Guifianorum dominationem opponere, modoaccederer regiae flirpis principum, qui in his cafibus legitimi fine ac nari magiflratus,

aut unius ex iis auftoritas, cc ex ordinum regni aut majoris ac Canioris eorum partis

confenili id flexet :quippe lupcrfluuni ofic regem ea de ce monere, qui ob aetatem cc

nullum rerum ufura rebus luis firpcrcifc non poflit, et a Guifums quafi captivus te-

neatur, ut ordinariae juris rationi minime locus (it.

XV1IL His animati rationibus quicunque tandem auctores fuerunt, de deli-

gendo tam audaci facinori duce con fu Itare coeperunt. Nec diu quaerendus fuit.

Nam Navarrac rex, five infita rcmillionc animi, five luorum metum intentantium,

fi fe turbis mifcerct, confilio rerritus, fatis habebat privatae fccuritati ad tempus pro-

fpiccre. Itaque omnes fiatim in Ludovicum Condacum fratrem oculos ac vota con-

jecere, magni animi virum, et qui Guifianorum infolcntiam exofus, et alioqui egef-

tate domeflica prcllus, injuriam inferre quam pati mallee. Nomen tamen ejus

initio non editum : fcd, more eorum qui dclcflus lccrctos per Germaniam habent,

dux mutus jam tum conflituitur ; cique fubflituitur Godofridus » Barrius Renau-

dius, alias Foreflus dictus, autiqua ac nobili familia in b P«rocociis ortus, juvenis

impiger j qui diuturna ac molefla lite de facccdotio, quod avunculus ipfius in c agro

Engolifmcnfi tenuerat, et a Jo.d Tilio Parificnfis curiae protonotario vindicabatur,

vexatus, caufa tandem exciderat, ft ob falli eximea, quod forte incurrctar, ut fere

evenit in hujufmodi negotiis, grandi pecunia muj&atus ac poflrcmo ad tempus rele-

gatus fuerat:quo tempore, dum Laulannac ac Genevae edet, multorum amicitias,

qui ob religionem folum verterant, familiaritate confccutus, eorum animos et

aliorum, dum varias regni provincias diflimulata pcrlbna cxful pervagamur, ex-

ploraverat : homo manu promptus et ingenio cfiicax, ad haec ultione ardens, et qui

facinore infigni judicii infamiam, quamvis ob alienum potius quam fuum crimen

damnatus eflet, eluere vellet. Is igitur ducem fecundarium quaerentibus operam

fuam ultro pollicitus e it ncgociumquc in fc fufccpit provincias obeundi, et per Cc

ac fuos eorum animos, quos jam cognoverat, quorumque nomina ipfi data fuerant,

conciliandi;quibus diem ad Kal. Februarias dicit, quo ad • Condivicinum Namne-

tum omnes convenirent, ea inrc* f Garacnii nobilis Aremorici, qui ipfiRcnaudio

fucccntur ratus fuerat, opera ufus. In eatum civitate provinciae fenatus habebatur

:

etVAR LECT- * Garainii P. D. o. £ d. aHaa*.

1NTERPR. * da Barrj, fmr de U Reaaudir, dk Is Foreft. k Ptri&rt. * tA%talmjit. * da

grrffirr d'u parlrmeat de Perii. • Na*rei. 1 U Qaraja Urtica.

Digitized-by GQOgttf

HISTORIARUM LIB. XXIV.et commodum vitam eft, ut litis magni momenti obtentu, cui etiam matrimonii,

quod inter nobilcis frequenti amicorum et adtinium coctu celebrari afluevit, occalio

acceffcrar, conventus ille fine tafpicione perageretur. Ubi igitur focii in urbemmagno munero convenerunr, Renaudius per hofpitia fineulos invilit ; er eorum rur-

fus animos per Garacnium periclitatur, an in propofito perfeverarent, a fortunam,

quaccunquc eveniret, pro tam jufla cauta fubirc parati eflent. Deinde in certum

locum univerfos cogit; et, quaerat loquendi ac faciendi audacia, poft mutuos com-plexus ac talutationcs rali apud cos oratione ulus dicitur. Renidens illa, quam in

frontibus veftris, focii ac commilitones charilfimi, et univerta coctus facie cernere vi-

deor, vultus ferenitas et animorum quies non lolura infolitam alacritatem tcftatur t

fcd etiam in negotii, quodinftat, explicandi ratione fummam fidem ac conftantiam

fpondet i nec dubitare nos finit, quin profpcros exitus habiturum fit, quod tanta

voluntatum ac (ludiorum confenfione pro republica fukipitur. Enimvero, cumaetate florentes, prudentia maturi, rerum experientia exercitati, et, quod pluris fa-

ciendum exifiimo, tammo filentio ex longinquis locis huc conveneritis, ad id lingu-

lari ac raro Dei beneficio delc&i, mirandum non cfl, fi nec rei difficultatibus, nec

periculi magnitudine, nec poenae, quam noxii timent, metu perterriti vitam ac

fanguinem ultro parati fitis profundere, uc patriam in libertatem afferatis, et immi-

nentem cervicibus liberis pcftcm depellatis. Er, quanquam apud viros forte is et

utraque fortuna fpcftaros verbis minime opus fir, tamen, uc de rei peragendae loco,

tempore ac ratione certius decernatur, «t, fi qu» fcrupulus, quali arma, quae pro r&-

publica fumimus, minus jufta ac legitima luir, in gcncrofis mentibus haeret adhuc,

penitus evellatur, de re ip fa pauca dicere operae pretium exiflimavi. Jampridem

cuneis, ut arbitror, confiat, contra regni leges ac dignitatem fa&um efle, ut Gui-

ftani, homines peregrini, amoris a rcipublicae clavo regii tanguinis principibus,

fummum imperium in Gallia utarpaverint : idque vobis cc rationibus et libris ea

fuper re editis abunde pcrfpicuum efle puto. Quo autem eorum pcmiciota ac bonis

omnibus merito fufpc3a confilia fpedent, neminem, uti aedo, latere porefi, qui

falcem cognitum habear, quibus initiis, progreffu, artibus ac machinis fatalis gens fc

Galliae infinuaverie, et per adfinitates paulatim ad hoc fafiigium afccndcrir. Quodut clarius fiat, rem, quia ad propofitum facit, altius duAo initio repetam. Joannes

dux Lotharingiac, quam Galliae regno ablatam hodie ea gens Imperii Germanici be-

neficiaria tenet, Carolum et Fridcncum filios ex Sophia Wirrcmbcrgica reliquit

:

quorum ille cum ex Margarita Roberti * Baioari comitis Palatini filia complurcis li-

beros taftuliAct, Ilabclla, mortuis fratribus ac foror ibus, praelata Renato Ludovict

b Andium ducis filio, Joannis regis pronepori, dcnupfit, et Lotharingiac principa-

tum pro dote in mariti domum inrulir. Ex eo matrimonio Iolanda nata;quae.

Renato parente a Philippo Burgundionc capto, poft diuturnum in cDivionenfi arce

carcerem, Fridcrico«* Valdemontio Antonii filio, Joannis Lotharingiac ducis prone-

poti, nupfic. Mortuo deinde Ludovico grandiori natu fratre, Renatus in regnum

Neapolitanum et • Provinciae principatum fucccfiit : demum regno Neapolitano ab

Arragoniis dcpullus, poft Itabcllac uxoris monem, Joannem filium in Lotharingia,

quae ei ex matris hereditate obvenerat, reliquit. Joanni morienti filius Nicolaus

fucccfiit, qui, antequam uxorem duceret, dcccrtit, Renato fupcrftitc, qui in Pro-

vincia et Andibus vitae reliquum exegit. Joannis et ejus filii morte Renatus Fridc-

rici Valdcmontii filius Lotharingiac er f Anibarorum hereditarios principatus crevi»

anno talutiscioccccuxxiu, a Provinciae fucccflione ab avo exclufus, in quam ille

Carolum g Cenomanorum comitem, Caroli fratris filium, fc cxftinfto, • Andinac

familiae

VAR. LECT. Andewenfis P.P.o.f- mlifuf.

1NTERPR. • diiuvutt. * fAaji*- * U ikittdB dt Diji* * U c*aH dtVaadrmnt. ' Prt-

tvn.f .* Bar. * da Mjum.

819cpdi.x.

' RANClicWI II.

820

CDIDLX.

I KAXClSCUll

JAC AU G. THUANIfamiliae faturum principem, fucccdcrc maluit, quam Iolandam filiam et ex ea nepo-

te tanquam externos, quos ob elocatam Fridcrico tunchofti filiam, non fponte, fed

ut fc diuturni carccris molettia liberaret, minus diligebat. Renatus is grariam, quam

Philippo Burgundiac duci debebat, cujus opibus fubnixus Fridcricus ipfius parens

Iolandam duxerat, et per illam adfinitatem in fpem Lotharingiac recuperandae ve-

nerat, abunde Carolo Philippi filio retulit, cum eum per detcftandam ingratitudi.

nem apud «Nanceum oppreflit, ac perfidiofe interficiendum curavit. Is poflea,

cum irritam in Italiam expeditionem fufccpiflcr, quafi in regnum Neapolitanum fuc-

ccflurus, et mox de Provinciae comitatu quacftionem Ludovico xt movifict, qui cara

ex Caroli Cenomani fine liberis monui tcQamcnto jure legitimo poflidebat, in-

juftos tamen titulos vana pro tempore oftentatione, fed iniqua in pofterum fpc, reti-

nuit, et ad poftcrostranfmifit. Ille idem, cum primo fimulatis nuptiis Margaritam

Guliclmi b Haricuriani 'Tancarvillac comitis filiam, et ampliflimorum bonorum,

quae Lotharingi hodie in^Calcicnfi agro poflident, heredem, duxifler, et tabulis

dotalibus ad donationem illorum bonorum adegiifet, poflea deformitarem et ex de-

formitate fterilitatem cau fatus miferam foeminam repudiavit, et tamen bona reti-

nuit, ac, priore illa uxore fuperflire, Philippam Caroli * Gcldriac ducis fotorem fu-

perinduxit, ex quo matrimonio plurcis liberos fufccpit : fed fuperflites patri fuere

Antonius, Claudius et Joannes, qui duo in Francia primi larem fixere. Et Claudius

quidem ingrati patris filius, ut paternam ingratitudinem impietate cumularet, quafi

ingratitudo ad impietatem gradus eflet, Antonium fratrem, quod is, viva Marga,

xita, exPhilippa natus clTct, tanquam ex adulterio procreatum Lotharingiac fuccc£

jionc dejicere voluit, ne communis quidem nutris pudori parcens : quod cum fruf-

tra tentaflet, et in patria impius efle non poflet, fpes iniquas fecum in Galliam, af-

fumpto jam tum, 1'cd clam, Andini nomine, attulit, et, uxore dufta Antonia Bor-

bonia, Navarri et Condaci amita, * Campaniae ac Briae praefeOuram Joannis car-

dinalis fratris, qui gratia apud Francifcum pollebat, commendatione obtinuit. Et,

quanquam fub rege gencrofo, et qui majeftatcm laedi aut illudi fibi non facile patie-

batur, infitam ambitionem fumma dilfi mutatione tegeret, praevalente tamen na-

tura ingenium tandem renudavit, cum Antonio, ab Anabaptiflis, uti aiebat, infcftato*

jnjuflu regis ex praclcftura fua auxilia reis copias adduxit:quod adeo impatienter

tulit Francifcus, qui his pracludiis patientiam luam tentari interpretabatur, ur, nili

in Joannis fratris et Annae Momorantii, qui fa&um excufavit, gratiam, nunquam

eam injuriam condonaturus fuifle credatur:quam tamen ea lege remifit, ut Clau-

dius in poficrum aula abftinerct, neque in fuum confpeftum veniret. Ejus rei me-

moria cumtcnacillimc in Francifci prudentiflimi principis animo, quamdiu vixir,

haefiflet, moriens ille inter falutaria praecepta, quae de poficritatc ac regno folicitus

Henneo filio dedit, in primis eum monuir, ut fibi a Guifianorum ambitione caveret,

ac proinde cos publicae rei gubernaculis ne admoveret. Sedquorfum haec ? nimi-

rum ut omnes intclligant, quibufeum res nobis fit 5 cum iis videlicet, qui heredi-

taria ambitione et quafi tradita per manus aliena invadendi cupiditate flagrantes nihil

aliud mente agitent, quam regis ac regiae ftirpis perniciem, patriae libertatis oppref-

ftonem, reipublicac denique univerfac everfionem > neque quidquam pcnfi faciant,

dum per neces, criminofas ac calumniofas accufationcs et proferiptiones privatam

libidinem cxlaticnt, et antiquum poflrcmo nominis Gallici decus homines peregrini

omnino aboleant. Nunc ad illos tcfpicc, qui Claudio procreati apud nos rerum

potiuntur. Hcnricus monitorum patris immemor ubi Lotharingos publicis mune-

ribus pracfccir, quid illi non aufi, non flarim moliti funt.’ quo non iufolcntiac ge-

nere denique graflati fuere i A Momorantio iplo, cui parens incolumitatem debebat,

initium

INT ER P R- • * dt HtrtOMTt. f * pajt de Ctux. • GieUrri. •

& Brit.

Diailized bv Go(>

HISTORIARUM L I B. XXIV. H 21

initium fcccre ; quem magiftri palatij dignitate exuere conati funr, cdi&o propo- CIDIDLX.

lito, ut, qui duo munera /imul tenerent, altero dimitto, alterum optarent. Quod Franciscvs IL

cum ab Hcnrico impetrare non potuiflent, ne fruttra cdirtum fuafiflc viderentur,

cardinatis Lotharingus Turnonium coi legam cancellarii conchyliati ordinis dignitate

Ipoliavit, er, adfinitatis cum *Valentina, quae apud regem venefidis devinctum cunela

poterat, contradac beneficio uius, res in aula et paflim in regno mifccndi confi-

iium dedit. Ira cxpulfus Petrus Lizetus > qui, licet purioris dottrinac cultoribus in-

fertus fumma innocentia, quod ejus inopia abunde* tettata crt, locum fupremum in

fenatu Parittcnfi totos xx annos tenuerat : ciquc crimini datum, quod non cum ho-

norem Lotharingis proceribus tribuiflet, quem Colis regiae ftirpis principibus deberi

ille conrcndcbat. Mox et Francifcus Olivarius ejus quoque inftigatu a Valentina

domum relegatus crt, quod cum ad prifeam Ccvcritarcm jus dicturum feiret:quem

tamen ille, ut Cadi invidiam purgaret, otio Cuo, quo felix domi vivebat, nuper erep-

tum, in turbas Retraxit, ut cllct non tam rebus fuis opportunum, quam honettum il-

legitimae potentiae contra regni leges ufurpatac velamentum. Ille ipfc cardinalis

. ‘.. (latimpoft Ilcnricum regno inauguratum Romam profeftus, nomine c Andini af-

' yfunipto, jam Ce in regiam familiam infcrcrc cogitabat : fcd Momorantius, quocon-

filia ambitiofac gentis tenderent fubodorarus, regi auftor fuit, ut Lotharingos mo-

.nerer, Andinis infignibus contenti edent, nomine abflincrcnt. Tunc et a Guifia-

nis fchcdula reddita, quam ab Hcnrico, cum Dclfinus cllct, blanditiis et pravis arti-

bus extorferant ; qua princeps facilis de reftituendo d Provinciae principatu, cumprimum ad regnum veniflet, fidem interpofucrar. Quo quid audacias aur impu-

dentius fingi vel dici potett ? Ar Guifii in regem et Galliam egregia merita praedi-

cantur. Age vero de iis, fepofitoomni artethi, videamus. «Metim a Momoran-

tio fumma folertia captam contra potentiflimum Caroli v univcrlas Germaniae vi-

teis iccum trahentis exercitum fclicifGmc tutatus cft. Qui rem in majus extollunt,

felicitatem in eo non virtutem Guifii laudant; cui urbis munitirtimae, Gallicae no-

bilitatis rtorc ac delecto peditatu firmatae, defenfio commUTa fit adverfus clari (Tinmm

olim imperatorem ;quis enim negaverit i fcd runc dccrcpirum et ex dcfpcrationc

rerum fuarum, potius quamconfiiio, eam obfidionem aggreflum ; ut lcilicet Ger-

nu.iorum amittam benevolentiam ftbi conciliaret, et acceptam nuper in turpi et in-

opinata ex r Ocnipontc fuga ignominiam aliquo operae pretio elueret : cui in illa

obfidionc plus negotii ac certaminis cum adverfa tcmpeftatc et foeda hyeme, cumfamiliari arthritide, quam cumGuifio ac noAris fuit 1 qui interca a coeli injuria ruti

domi fcdcbanr, et irritos hottium conatus de exitu fccuri ridebant. Quod a Memo-

rant io dici folitum, qui haud longe hinc aberat ad omneis ea lus praelio futurus,

cum ad Guifium relatum eflet, hominem gloriae ultra modum capidum maxime

puputtit, veteres finiultarcs jampridem cum aemulo exercentem. Sed laudem

Mctcnfi obfidionc partam a Rantiaca pugna paene oblitcravit : in qua Guifios cum

longius a certamine [*1 abreptus eflet, a »>Caftcllionacoolfidi admonitus et in viam

rcdu&us crt. A quo tempore ille odio implacabili, er quod fola morte finiri queat,

[+* monitorem importunum ptofccutus crt.J Quanquam de homine aliis bellis

fpcclato nihil * tale pronunciarc velim * fatifque habeo pcrniciofa ejus ac Caroli

cardinalis fratris confilia in medium proponere, caquc vobis examinanda relinquere.

Sed demus omnia a GuiJio praedare bello gcfta efle ; an tanti ea funt, ut contra

damna

P. [*] parum Jecore

P. [** monitorem tanquam dedecoris fui oculatum tejlem profecutus ejl.3

VAR.LECT. • tale drep P.

IN T E R P R- • Is dvib-jp de Vaftntbua. k It fhencrlitr Obvier, * *TAttjo». 4 Provetur. * Meti,

• Imfirutk. * dr Rtntj. h de Ctbpy,fnr dtCbefiUUn, *mr*l de Fretu*.

Tom. I. 9 V

823

CD13IXFranci&cus I!

JAC. AU G. THUAN!damna ac dadeis, quae hujus ambitione in rc<jpo acceptae funt, quaeque viam malis

impendentibus et ultro ab illis acccrfitis liraverunt, in compcnfationis rationem ve-

nire poflint i Induciis ante quinquennium paftis cum res noftrac in Italia et Belgio

vigerent, hoftium attritae eflent, omnes in fpem pacis honorifice in regno confli-

tuendae venerant:quod fi eveniebat, fpes illorum per bella ac turbas graflantium

omnino evanefccbant. Itaque non prius quievere, quam defendendi pontificis prae-

textu, deliri plane fenis et fratris filiorum ad libidinem fc circumagi patientis, pacem

turbarent, et ruptis alieno tempore induciis, abdu&oquc fecum in Italiam praecipuo

regni robore, Galliam hofti proderent. Quae mala inde confccuta finr, omnes Ici-

mus » nec nifi cum lachrimis recordari poflumus t quae ramen illi, ex publicis cla-

dibus privatum commodum aucupantes, in laetitiam occultam verrunt. Nam, in-

terfefUs tot * gcncrofis ducibus et capto cum plcrifquc aliis ad Quintini-fanum Mo-morantio, Guifius, qui male rem in Italia gcficrar, quod unum vocis omnibus opta-

verat, ut aemulo videlicet fublato fumnum rerum teneret, fpc citius confccutus,

quali parto triumpho e in Galliam advolat ; et, amoto ab armorum praefeftura bNi-vernio, c Caleti obfidionem jam diu a d Senarpontio defignatam, et quam Momo-rantius, nifi captus fuiflet, exfccuturus erat, fulcipit, loco prius a P. Strozzio luflrato

ce firmitudine ejus diligenter explorata. Ex cujus oppidi expugnatione magnamfamam meruit : et, quamvis praecipua opera e Andcloti et f Eflraci ufus cflct, ma-lam gratiam alteri retulit, quem per fratrem cardinalem ad regem delatum quafi fec-

tatiac pravitatis veneno infcchjm carceri mancipandum curavit, peditatus Gallici

praefectura Montucio Lotharingis addido attributa. Eandem fortunae gratiam ex-

pertus cfl eodem anno, cum B Theodonis-villam, cujus obrtdionem jundudum h Ve-tus-villa urgebar, ex Strozzii itidem confilio ad turrim facio impetu cepit. Sed, cumconveniflct, ut ftatim, ea urbe capta, Guifius fc cum Paulo ' Thermo conjungeret,

qui ea fiducia in k Pleumofios defeenderat, ille, qui Thetmi optimi viri ac fortiflimi

ducis glotiae invideret, tempus reficiendo militi, ut aiebat, inurllitcr contrivit, er

afFcAaca xx amplius dierum mora Thermum hofli ad internecionem delendum tra-

didit ; hoc fcilicct jam tuin mente agitans, ut, amotis omnibus belli ducibus, ip(c

folus armorum potentiam ad fc ac fuos contraheret. Tunc ex publicae calamita-

tis occafionc repetitum de magiflri palatii dignitate a Momorantio captivo extor-

quenda confilium > fcd fruflra, praevalente adverfus Guifianorum machinas apud in-

dulgcntiflimum principem Momorantii quamvis abfentis gratia. Quid nunc memo-rem fccrcta cum Hifpanis colloquia, et occulta cum cardinali • Granvdlano, dumpax agitarefur, inita confilia, ad bellum domcflicum, externo fopito, religionis prae-

textu in Gallia alendum > nam eo referri debet fanguinaria illa, quae m Mercurialis

conventus nomine magis cognita cfl, ftatim pace fafta, Lutetiae in fenatu habita de-

liberatio ; cui Guifianorum inftigatu rex inopinato intervenit, ut aliorum efferatam

rabiem pracfcntia fua confirmarer, aliorum in dicendis fententiis libertatem labc-

faftarct: cujus conventus is exitus fuit, ut in cos, qui de fententiis judicium fere-

bant, unquam tectariorum fautores judicium ferretur} et ita, dctrafta amplifiimo

ordini au£toriutc, in miferos homines graflandi licentia cuivis de plebe concede-

retur. Atqui, fi, Hcnrico fupcrftitc, pollente apud cum Momorantio, turbulenta

fua confilia cxlcqui Guiftanis pcrfuafum fuit, quid cos nunc faduros remur, cum,domum amandaro Momorantio ac regiae ftirpis principibus in ordinem coaftis, fub

rege puero et uxore cognata rerum potiuntur i Nunc igitur, quacfo, quid jam fece-

rint et quid porro fa&uri fint ad animum revocemus » ex iifquc judicium faciamus,

quidVAR. LECT. • generofa derft P. D o.f.d. * viculabundus m P.D.o f.d.

INT E R P R. • 5*. gmnitn * irdae de Nevtrt. ' CtUii. 4 de Semrpsnt • £ AnitUt. ' eTEf-tftet * Thnmvilk. VkiBeviitf. 1 Umarefit*! dtThtrnet. k Plsmdrrs. 1 deGr. Ut. n LtMtrtmrisit.

DiQjtizecJ iiy Coogk'

HISTORIARUM LIB. XXIV. 823quid finiant, ct quorfuin tam nefanda confilia cvafuca fint, nifi mature obviam eo- CDIDLX.rum conatibus catur. Mortuo ftatim Hcnrico, ubi clavum tenuerunt, Momoran FrakciscdsIL

tium, expulfis regi confanguincis principibus, ab omni publica ad miniAratione re-

moverunt. Verum hoc cxcufari potuit, quod, falva eorum audoritare, fuam Aabi-

liri polle diffiderent. Sed, cum ita comparatum fit, ut ambitio modum nefeiar,

nec intra modcfliac ac rationis limites, adde etiam pietatis cancellos, coerceri queat,

tandem cum magiflri palatii dignitate, quam fruftra haftcnus eripere tentaverant,

exuunt : et, inde fado initio, eundis terrore fui injedo, impune faeviendi licen-

tiam arripiunr, nova rerum facie induda ct, antiquis regni miniAris depolitis,

alios in eorum locum fuffeccrunt ; ct, quod omnem faevitiam luperat, bene meri-

tis bello ct pace viris, cum alii fua debita exigerent, alii pro egregie, fed damnofe,

navata opera regis beneficium imploraflenr, pro folutionc crucem, pro beneficio pa-

tibulum fuffigi jufTcrunr. Et hoc, flante rcpublica, videmus ac ferimus: quid,

everfa, fiet ? quid, faccrdotali ordine expilato, exAinda nobilitate, opprefla judi-

cum libertate, denique plebe ad extremam inopiam redada ? An vero cuiquam par-

furos cos credimus, qui omneis metuunt, qui tor homines offenderunt ? Quid igitur

expedamus ? an, ut miferia nollra Franci Ici optimi ac fapientifEmi principis augu-

rio ct verbis meis fidem faciat 1 dum faevi domini cervicibus noAris impofui amplius

cxcuci non pofltnt ? Quid ergo moramur 1 aut cur non potius expergifeimur, ut

regem periculo, patriam metu, nos duriflima ferviture eximamus l Sed obftat re-

gium nomen, quo iAi praedones, in fuos impii, in noAros ingrati, in eundos faevi,

tanquam umbone tuti fuperbiunti ct bonis viris, qui eorum illegitimam poten-

tiam impugiunr, ct ordinum regni audoritatem afferunt, rebellionis notam inurunt.

Hic fcrupulus multos tenet ex praejudicata falli obfcquii opinione, qui nunc ratione

ex animis hominum evellendus cA. Regibus parere etiam iniqua imperantibus vox

Dei jubet : cofquc, qui potcAatibus a Deo conftitutis minime obediunr, Dei volun-

tati rcfiAcrc extra dubium cA : quo magis nobis elaborandum cA, cum etiam bonos

ct innoccntcis calumniis obnoxios videamus, ne quid committamus, quo legitimum

magillrarum violafTc videamur. At nobis minime cum rege res cA; fed contra

perducllcis, hoc cA, contra regis ac patriae hoAcis, eo pcriculofiorcs, quod intra

vifccra habitant, et regis pueri ct ignari opibus ac nomine fubnixi regem ipfum ac

patriam impune oppugnant. Nunc apud vos mature perpendite i an regium no-

men iis prodefle aequum ftt, qui regi perniciem machinantur, qui libertati, vitae

ac fortunis Gallorum inhiant, qui denique ad evertendam rcmpublicam omnia

fua confilia ac cogitationes conferunt. Nam quo pertinere putatis fmiAros de ad-

verfa regis valetudine ac pudendo morbo ab ipfis de induAria dillcminaros rumores,%

quorum tamen invidiam in nos reficiunt, nifi ur patientiae nofirac periculum facianr,

ct oAendant fibi in animo efle, regnum, quod fub rege puero quali in manus tradi-

turo tenent, eo lublaro ct exAinda regia familia, ac fummis capitibus dccufUs, per

vim retinere ? quod dum cogitant, quis vitam regis ac fuorum fub his redoribus ab

injuria ac periculo tutam exiAimare poflit? Cum vero regem brevis aevi dicunt,

quod avertat Deus, fatis declarant, quam iniquas fpes animo conceperint* quas

nift fortuna adjuvet, etiam praeter fatum ultro acceleraturi fint. Ac nos, quem illi

brevis aevi dicunr, ei vitam longi ffiraam, uti debemus, ct auguramur ct precamur,

proque ejus incolumitate afliduc vota fundimus, optatum fcilicct diem illum prac-

Aolantcs, quo, adminiArandi pet fc imperii capax, juAas querelas noAras benigne

exaudiat. Interim, quando vita ejus in diferimine verfatur, et cum vira principis

falus publica periclitatur, nec res moram pati potcA, nos, nifi officio ac nobis ipfis

dccllc ct Gallici nominis dccodorcs videri volumus, fidei, quam regi ac patriae de-

bemus, religione obligamur, vitam, operam ac fortunas omneis impendere, quo

pefiem

824CI31DLX.

FranciscusI

JAC. AUG. THU ANIpcftcm a regis capite avertamus, et Gtfifianos, qui ejus vitae ac toti familiae regiae

infidiantur, ab aula removeamus. Quod ut falva confeientia fieri poflif, ipfc vobis

de fincerltatc animorum ac fideli obfcquio Deum contcfhmibus praeibo, ac palam

prorcftabor, me nihil contra regent, reginam parentem et regis fratres aliofquc re-

giae ftirpis principes diduram, farturum cogitaturumvc j fcd eorum majcftatcm ac

dignitatem, pattiae libertatem, legum auctoritatem a peregrinorum hominum vio-

lentia ac tyrannide fartam tertam afTerturum. Idnc vellent, intelligerent, probarent-

que, cum dcfmens »Rcnaudius adftantcis rogaflet, cunrti magno contcnfu adurgentes

pedibus in fententiam perorantis iere ; nec ullus repertus cft, qui, negotii adeo im-

pediti difficultatibus territus, amplius deliberandum ccnfijrct. Tum pcrlcripta pro-

tcftationis formula, qua fc illi tutos exiftimabant -y exhibitis item adis, probationibus,

et iurifpcritorum ac theologorum confultationibus, de rei peragendae ratione agi

coepit : et placuit, ut ante omnia magna hominum multitudo fcd incanis et invalida

praemitteretur, quae regi porreflo fupplici libello vim a confidentiis deprecaretur, .'7

et liberam religionis profeffionem concedi peteret : interim delecti equites ad ean-

dem diem Bloeias, ubi tum rex erat, circumirent, et a confciis intra urbem accepti

novapoflulata adverfus Guifianos proponerent $ et, fi quidem illi aula recedere ad-

miniAratique regni tationem reddere derredarent, in cos ferro graflarentur : tum-

que demum Condacus, qui nomen fuum eo ufquc celari volebat, fc ducem fociis

praeberet. Dies dida Eid. Mart. qua univcrli convenirent. Sed, antequam a Nam-netibus difccdcrcnt, provincias, ex quibus auxilia adducerent, inter fe lorriti funt.

EtJacobo h Motae Caftclnoo CUaloffiorum regulo Vafeonia, «Mazerae nobili or-

dinum dudori d lkncarni pagus obvenit j Petrocorii ac Lemovices f Menilio,

s Mallaco Brczaco h Pidones ‘ Engolifmcnfcs ac Santones, k Qucrccrano 1 Andes ac

Cenomani attributi funt. m Sammarianus " NcuAriam, 0 Coccavilla Picardiam,p Ferrerius Malinius junior Campaniam Briam et Franciac pcninfulam, *

' CaAcl-

lovius denique r Provinciam libi iitmpfit. Difpofiti a paffim per regnum viri exnobilitate deledi, qui viderent, ne ad tumultus famam oppidanorum animi commo-vcrcnrur 5

quique impedirent, ne auxilia Guifianis fummitterentur.

XIX. Inde diverfi ad fua quifquc, eadem taciturnitate qua venerant, abiere.

Ipfc Renaudius Lutetiam proficifcitur, ut Antonium * Chandeum ecdcfiac Parifien-

lis pallorem, qui poAca Sadael dici maluit, conveniret, et quid in Namnetibus aciuni

edet coram exponeret. Ac mirandum fanc in ea conjuratione fuit, tantum Guifia-

norum odium potuide, ut, regno nullis adhuc internis motibus quafiato, nujcftatc

regis integra, magiftratuum ac praefedorum audoritarc falva, nondum plebe rebel-

lionibus, nobilitate defedionibus afliicta, firmo denique hadenus obfcquio, tot ho-

mines ex divcrlis regni partibus coierint, et, cum rot edent, fides ac decretum inter

eos fervatum fit, et prius ex Germania Italia et Hifpania ad Guifianos, quam ex muf-

cis, fic cmidarios per provincias difpofitos vocabant, padim circumvolitantibus, oc-

culti facinoris fama pervenerit j vixque unus in omni Gallia repertus fit, qui, Hccc

Protcftautiumdodrinam profeflus, ad rem inauditam, et pcrnicioli, ut libi videba-

tur, exempli cohorrcfccns, confdentla potius urgente quam praemii fpe fartum evul-

gaverit. Is fuit P. 1 Avanclla caufidicus Parifienfis, homo non ineruditus, qui aedeis

in “ Sangetmano fuburbio habebar. Apud cum Renaudius, ut magis lateret, diver-

terat. Ille vero, ex frequenti hinc inde confluentium ad hofpitcm fuum homi-

num turba lufpicatus quod erat, poAremo in familiare colloquium cum Renaudio

devenir t

INTER P R- * Jie. h Id MvttcC*(lthiMy pt*T <ie Chihjfr. * Mdtjrn. * Bfrm. •Te-ri&rt& ' da Mfftul, * de MaMdBrtt/. k Paillm, 1 Avraimeii^ Sjiuotre. * dr l*

Cteiiidjr. 1 Avie» Cf Nat»e. * de i*». Murie. " Nenndvdte, • Ctyaeville. 9 dt ttrrurtt

s Ckdtrj»ve»f r Traveaee. * CfcmdBf*. ' AvttttUrs. » FdaxisariSt.Germdta.

MOT. * DtAcCdflellnirtf legcCaftetnvT**. Pat.L.

_ Digitized-by-Google

HISTORIARUM LIB.XXIV. 825devenit ; reque ab eo intclleda, cui fc initio favere fimulabat, cum eam apud fc diu CDDLX.agitafler, magnitudine negotii ac periculo territus, et quod id licere falva conficientia Franciscus II.

minime crederet, Srephanum » Alamantium Vozacum libellorum fupplicum magif-

trum, qui fecrctiora Lotharingi cardinalis negotia tractabat, adit, et coram b Milcro

Guifii ab cpiftolis conjurationem detegit. Vix indicio habita fides : ficd, quia ex

longinquis locis quotidie nuncii ad Guifianos veniebant, paratas contra ipfos inii-

dias, a quibus, nifi mature caverent, extremum exitium initare, Vozacus minime

ncgligendum indicium ccnfuit i ex cjufquc lententia Milaus, abdudo fecum Ava-

ncila, ad Guifium per difpofitos equos contendit, qui jam cum rege c Bloefis difccf-

ferar, d Amboiiam petiturus, oppidum anguftum, quodque propterea minore prae-

fidio egeret, ad haec, arce amplifiinia ac mumtiffima firmum. Quae inopina mutatio

(ociorum confilia non mediocriter conturbalTc creditur. In itinere Avanclla cumcardinali colloquitur : cumque nobilem quendam inrcr conjuratos nominaflet, qui

fratrem in aula habebar, cardinalis ejus opera alterum fcducit > et ex illo minis feu

blanditiis corrupto ordinem rei vix ante creditae edifeit * quod ad conjuratos fepa-

randos atque intercipiendos non parvum momentum attulit. Interim Avanclla re-

tentus et fub cuftodia Amboiiam Guifii jufiu pracmiiliis, ut, fi falium indicium efler,

calumniae caufac ex ipfo intclligcrcntur » fin ex eventu verum fuifle apparerer,

ipfius ad convincendos complices tcftimonio uterentur.

XX. Tota aula trepidabatur, 1'ufpcnfis omnium animis quorfum res evade-

rent. Tum jubetur F. Momorantius equitum tribunus 11. Stuartum, Anfclmum

« Sublcllium, et f Fani Aniani praefedum, qui in caftro Vicenarum captivi attine-

bantur, quod £a£ti participes crederentur, ad regem fub firma cuftodia mittere : et

illi perfonati ac fingularcs, ne inrcr fc colloquerentur, aut ab ullo agnofccrcntur,

Ambofiam mox dcdufti funr. Et, quia de B Coiinio maris praefero et h Andcloto

fratribus dubitabatur, an et ipfi cum conjuratis confilia agitaflcnt, Guifiani, qui eo-

rum opes ac potentiam fcd multo magis virtutem reformidabant, Gat harinac aucto-

res fuere, ut cos fpccic confilii in re magni momenti capiendi literis prolixae benevo-

lentiae plenis in aulam evocaret. Ii confcflim ad ipfam cum cardinali fratre venere :

et, poftquam in fccrctum a Carharina adniilli lunt, Colinius coram F. ‘ Olivario,

copia dicendi fa£ta, innovant ac violentam rerum adminiftrationcm vehementer in-

vectus cft, ac plcrofquccamob caufam irritatos ac male animatos efle affirmavit :

quos tamen ad officium reduci et placari polle non dcfpcrct, fi fupplicia, quibus paf-

fim per Galliam in miferos homines faeviatur, intermittantur, et libertas conficien-

ti is concedatur, donec ex legitimi ac liberi concilii fententia controvcrfue ob reli-

gionem excitatae componantur. Id avide ex Colitui ore exceptum Olivarius vircc.

clefiafticac emendationis fupra modum ftudiofus, et qui aJioqui judiciorum feveri-

tatem in hujufmodi caufis avcrfarctur, ad Guifianos defert ; er mitigandis animis

optimum remedium dicit, fi cdiCto propofito praeteritorum gratia fanciatur, permif-

faque interim confcicntiis libertate concilii liberi propediem celebrandi fpes fiat.

Probarunt confilium Guifiani fedandis motibus, qui inftabant, accommodatum.

Itaque mox editum in eam rem conditur, cxclufis ab ea gratia concionatotibus, et

quicunque religionis praetextu in regem, regis parentem, fratres ac reliquos principes

miniftrolquc, in regiam denique majcftarcm confilia iniillcnt, quique capros reos ex

apparitorum manibus cripuUTcnt, litcras ac diplomata regia intcrccpiflent, corumvc

latores retinuiflent $ et ad fenatum mittitur ; ubi, Aegidio L Butdino cognitore re-

gio initante, [*J quiaGuifianorum litcrac accclTcranr, nulla mora interpofita, pro-s

mulgarum

P.D. o. t*] ante* fetiartis femper infejlo,

I NT E R P R. * tAllrmnt, fi**r It b Mt!tt.

Alfmsn * Jt&tipj. * dAnJtltt. < IttbtateKtrOlrvttr.

TOM. I. 9 'It

* Bhk. 4 Amioife. * UtAftUtt. • S».

k BfurJiwt fra mrt»r £ntr*J

8 26 JAC. AUG. THUANIC1DDLX. mulearum fuit * iv Eid. Mart. fccrctofafto fcnatus-confulto, ad quod, cum dc edicti

FkakciscusII. cxccutionc fivc interpretatione porro ageretur, recurrendum cfler. Nec ccflabat in-

terca Guifius, miflis ubique per provincias, qui dclcftus haberent, et nobilitatem ad

arma pro rege capcflcnda hortarentur. Datae et in eam rem ad praefeftos litcrac *

quibus mandabatur, ut quofeunque in armis fivc equites fivc pedites 1 Ambofiam ccn-

denteis nancifci poflent, cos captivos fiftercnt.

XXI. Missus *> Aurelianum Philibertus «Marfilius Sipetra, quo mox Con-

daeusvenir in aulam proficifccnsj cumque ibi de conjuratione dctctla cognoviffct,

nihilominus infthututn iter perfequitur. Nec J Renaudius ipfe, homo animi per-

vicax, quanquam idem feiret, a propofito dimoveri potuit : eandemque omnium

fuorum conftantiam ac fidem expertus cft. Cum vero is iv Non. Mart. « Carre-

lcriam in agro Vindocino vcniflct, haud procul ab Ambofia, fociis undique con-

fluentibus, diem *Kal. xvi April. condicit, quo omnes convenirent. Nam, mu-tato loco, ficuti diximus, et mutari tempus necelTc fuit. Equites circiter id ex no-

bilitate et peditum turmam fcpofucrac Renaudius, quos ex majore numero dclcftos

loco A mbofiac vicino venire juffcrar. Ita vero ordo compofitus; ut f Malinius

junior fecum dcleftos lx nobileis ac duces in oppidum ad Condacum adducerer,

er, qnia hofpiria admodum arfta erant, cos m locis fubtcrrancis aut fuperioribus coc-

naculis occultaret. Alter, cujus non editum nomen cft, xxx ducendos fumpfcrat, et

in arce collocandos. Renaudius, quem praecipui duces E Caflclnous et Mazera fe-

cuturi erant, pridie indi&ac dici h Nozacum haud procul ab Ambofia cum ceteris

copiis lub vcfperam venire debebat;quas mane exiguis agminibus, utagnofei non

pollent, in oppidum miflurus erat. Ipfe fub horam prandii Ambofiam ingredi

decreverat, parte fuorum ad occupandas arcis porras, pane ad Guifianos compre-

hendendos deftinara:quo faflo, fignum in fumma arce ftatui debebat ; ad cujus con-

fpcftum reliquae copiae, quae in fylva vicina latebant, accurfurae et per voluptarii

fepti portam in arcem ingreflurae erant. Ex iis, quibufeum res communicata fuc-

rar, erat ‘Lignerius ordinum duftor, qui et fidem dederat: verum is, fivc fa&i poe-

nitentia, fivc pretio corruptus, Ambofiam fub id tempus venit, remque Carharinac

aperit j et, ultimo rei conficiendae ordine explicato, ducum nomina cdir, et loca,

per quae finguli venturi erant, et hofpitia indicat. Hujus indicio dc infidiarum ra-

tione jam certiores Guifiani, ad quos magnus armatorum numerus, ut cft praecipua

Gallorum in principem fuum fides, regis periculo, quem peti exiftimabant, territi,

undique concurrebant, per loca defignata mittunt, qui carcrvatim incedcntcis et per

fylvam noClu perreptantes Angulos fere interciperent. Ante omnia k Frcdoncriam

itum, locum primo conventuris copiis defignatum, cum res 1 Bloefis agi debere pu-

tabatur : fcd * Francifcus et m Magdalenus Conftantii loci domini cum omnibus

amicis diffugeram. Captus B Davinius cum xx circiter ex fociis, qui, quod tem

dettelam viderent, occulte dilabebantur. Capri et plcriquc alii $ qui gregarim moxAmbofiam dcdu&i funt. Intus vero, ut fccuritati fuac profpiccrcnt, Guifiani re-

gias cuftodias mutaverant, et fepti portam obftrui juflcrant. Tum, ut urbes vicinae

in officio contineremur, ° Cacfarodunum Turonum I.udovicus 'Bucllius Sanccrrac

comes, Aurelianum Francifcus 'Sccpcus Vctus-villa, Paulus r Thcrmus equitum

tribunus Bloefas, • Monpcnfcrius ' Andegavum, C. “ Rupifulcaudius Barbezius

* Avaricum Biturigum, C. J Cucius Buria * Piftavium extemplo mittuntur. Nec id

fine

V A R. L ECT. • FnncucLU et Migdilenui Confhntii defuat P. D. o- f

INTERPR. * Amtvije. 1 Orlr/nis. * dt Mardi!f, frar dt Cipterre. a Ia Rtuntbt. « Carrtherr enVtnitfmmt. ' dt Mnl^ur. • de Cafielttau rf- Mntjtrtt h Notxaj. * LiQttrti. k Ftr.hnttrt. 1 Bitit,

* MntdtlenCatfiameet. * Dnnittrt. • Tmr; t dr Bear/, tmlt de Ssnterre. * JeStrftnwit, fitwrJe Vinittviilt. • It mnrtjiknl de 7tenuet. • It duc dt Mantftnftr. * Amitti. “ de In Rtfkejtncttnd, J exrde Rarktfitmx. * Bcmrxet. t dt Ctmj Batte. • Pt/Arrri.

NOT. * v Eid. Mart- AtS. Samm. • xvii KjJ. Aptil. C

Digitizedby Google

HISTORIARUM LIB. XXIV. 827

fine aftu fartum. Nam fere fufpcrti Guifianis ad urbeis, a quibus fibi minime CI3IDLX.

metuebant, quafi relegati funt : ficquc honcfta hinc petita occafionc a regis et eo- FkanciscusII.

rum confpcehi amoti. Secundum haec, cum Bucllius a Caefaroduni in fuburbio,

qua b Plcflium itur, homines armatos convcniflc intellcxilTcr, eo cum fuis advolat:

cumque ibi Caflclnoum et Mazeram loricis, quas pallio velabant, tectos ofFendifler,

quo tenderent interrogavit. Cum illi ad regem proficifci rcfpondiflcnt, Bucllius,

non cum pacatorum habitum et incdlUm dictitans, exhibito regis mandato, quoomnes in armis iter facientes comprehendi jubebantur, cos captivos fiftcrc voluit.

Verum illi ope fuorum non folum fc periculo eripuerunt, fcd Buellium intra oppi-

dum citra fanguinem compulerunt;qui fruftra ad arma conclamans et regis majef-

tatem laedi reflatus, cum neminem ex aedibus auxilio prodire confpiccrcr, fufpi-

catus oppidanos cum foederatis confpirarc, jam plus ab urbe fibi quam a « Caftclnoo

metuens, continuo ad Guifianos perferibit j er, quid fibi Caefaroduni cum Caflel-

noo et oppidanis acciderit, dcmonftrar, arque auxilia fummirti perit. Iraque eo

miflus Santandreanus, qui fruflra fuir. Nam Caftclnous jam fuos retro d Salrau-

riam remiferat, et ipfc, tranfmiflo fluvio, ad • Nozacum, uti convenerat, cum Maze-

ra fc contulerat. Nec de nihilo fufpcrta erat Caclaroduncnfium in ea re fides,

quippe quorum plcriquc novam religionem amplectebantur, adeo ut ab eo loco tunc

primum 1 Hugonoti ridiculum fimul et odiofum nomen ii notuerit, quo, qui antea

Lutherani dicebantur, paflim poflea in Gallia vocari coepere. Hujus autem haec

origo fuir, quod, cum fingulac urbes apud uos peculiaria nomina habeant, quibus

mormones, lemures, manducos et cetera hujulmodi monflra inania anilibus fabulis

ad incutiendum infantibus ac fimpiidbus foeminis terrorem vulgo indigitant, Cae-

faroduni Hugo rex celebratur, qui nortu pomoeria civitatis obequirare et obvios ho-

mines pulfarc ac rapere dicitur. Ab eo Hugonoti appellati, qui ad ea loca ad con-

ciones audiendae ac preces faciendas itidem noctu, quia interdiu non licebat, agmi-

natim in occulto conveniebant. Rex, ubi Caflclnoum ac focios, quamvis conjura*

tionc deterta, Nozacum veniffe intellexit, flarim eoJacobum ' Sabaudum Nemoro-

fii ducem ex Guifianorum confilio, quibufeum ille atrta admodum neccilitudmc con-

junctus erat, mittit, ut homines fi pofler, interciperet, aut quoquo modo conatus

eorum impediret. Nemorofius, Nozacum cum rapta mrnu profectus, 8 Mazeram

ac h Ranacum ante arcem ambulantcis opprimit. Cnflclnous, miflo qui > Renau-

dium de cafu fixiorum edoceret, fc continuo in arcem cum fuis includit, quamNemorofius difpofitis flationibus undique cingit i et inde Ranacum ac Mazeramcaptos

k Ambofiam fecum abducit, flatimque poft prandium eodem redit cum io

circiter equitibus, ex omni domcflicorum regiorum confuta multitudine. TandemCaflclnoum ad colloquium adigit

;qui, fruAra miflo ad Renaudium rabcllario, cum

auxilia in tempore iummittinon polle cerneret, verbis non ferro fibi agendum (la-

tuit. Heie Nemorofius focios interrogat, ecquid veniflent ; et populi defideria nonper fcditioncm ac turbis ad regem perferenda efle admonet : nam, fi quae finr, ln

quibus fibi fatisficri poflulcnt, cur non potius pacate ac fupplicitcr regem adeant,

quam contra morem obfequi i, cognitamquc tot annos Gallorum erga litos princi-

pes fidem, arma et vim mcditcnrur ? difccdcrcnt ergo ab armis, fct vireis coartas di-

viderent, ne temere arrepta arma noccntiorcs facerent, et inaudito hartenus Icclcre

Gallica gens apud pofteros traduceretur. Ad haec, fi arma ponerent, fidem luam,

facilem ad regem aditum et omnia tuta pollicetur. Haec dicenti rclponfum cfi a

multitudine,

INTER PR- * T*rrt. 'IffoksTnrt. » de Csfitla*».4 S-*at*rr « Nuur. ' ti/Srvru, imi

4* Ntiwarf. « N*zjrts. * R*uK*y • URffundtr * Amiwfe

NOT. * LeiHiipjenooprcnnidcnTquc ccnom net de llupiesCifet contre k»Guifcitnir cil honurablc, defcndoicm la polle-

,1

•: . . i

/1

j ,

i l>.

1

828 J A C. A U G. T H U A N I

CDDLX. multitudine, CaAclnoo data mandata, quae ad regem perferret. Tumque Caftcl-

Fkanciscvs II. nous orditur i et, de obfcquio erga regem ac fide protcftarus, nihil turbidum aut ad

civilem difeordiam inter focios fpcclarc dicit : fcd multa efle, quae coram rege

ipfo, fi per Guifianos liceat, proloqui cupiat : nccdcfpcrarc, quin apud novum prin-

cipem, fi aliena ira non impellatur, locum habiturae fint juftac tot bene de regno

meritorum fubditorum preces. Dcin Guifianonim infolcntiam, fuperbiam cctcra-

que privatum modum fupcrgrcfli et ad fpem ufurpandj regni ad fumpta exagitat $ ob

idque focios convcniflc dicit, ut de iplorum injuriis apud regem expoftulcnt: arma

conrra cos, non contra regem fumpta i idque jure fattum affirmat : nam, quando

aufuros remedia expofeere, nift nafcentcm et jam luxuriantem eorum potentiam

mature vi et armis antevertant ac coerceant, aut quod in pofterum levamentum

fperare queant, quam fi juxta prifeas regni leges adminiftrationis publicae ratio in-

catur i Ad quae vctba multitudo, quae aderat, Nemorofium circumfundit ; orat-

que, perfunderet regi, ut toc miferorum et innoccnrum hominum querelas ex-

ciperet, iegumque praefidium, quod novorum dominorum iniquitas eriperet, rc-

ftitueretur. Poft varias hinc inde voces confufo rumore ja&atas, pofiremo, ac-

cepta a Nemorofio fide, nihil incommodi pafTuros fi »d regem fecum venirent,

nec ulla fub cuftodia futuros, ‘Caftclnous cum fuis b Ambofiam pergit} ubi,

cum fodi ad regem admitti rogarent, fidemque Nemorofii implorarent, mini-

me auditi funt ; fcd vinculis inditis in carcerem conjiciuntur. Interea Renaa-

dius, qui jam in via erat, de Ranaei ac Mazerac cafu edoctus, nam tabellarius aCaflclnoo mi (Ius fumma diligentia ufus fuerat, cum fuis qua potuit celeritate iter

perfequitur, ut et Caftelnoum periculo eriperet, et Ambofiam, qua milite, uti puta-

bat, vacua facile fc potiturum fperabat, occuparet. Id incidit in Eid. Mart. Pof-

tridie pedites, qui parvis agminibus per fylvam incidebant, ab equitibus difpofitb,

qui de re omni per indicia cognoverant, antequam convenirent, opprefii aut cae-

duntur, aut finguli fere nullo negotio capiuntur * vinAique et ad equorum caudas

alligati, in oppidum quafi in triumphum perdutti, gratum quibufdam, plctifquc mi-

fcrabilc fpcflaculum praebuere : ex quibus c vcfiigio complures ad pinnas arcis, vix

interrogati, ut erant ocreati cum calcaribus, laqueo vitam finiere. Duces ad fup-

* plicium depofccbant Guifiani i et ad exemplum pertinere dicebant, ut quamprimum

id fieret : fcd repugnabat e Olivarius, qui exitum cxpcftari volebat. Verum, arrepta

inde occafionc, Guifius diploma impetrat, quo rex ei fummum armorum imperium

ac fupremam regni pracfc&uram tanquam bene meriro ac digniffimo concedebat s

praefatus, initio benignitate et indulgentia contineri fuos quam feverirate coerceri

jnaluific j fcd eandem fortunam cum parente fuo expertum effe } et, eo contuma-

ciores plcrofquc redditos cum videat, legitimae potentiae praefidium adverfus fcdi-

tiofos adhiberi ncccfiarium duxiile i ut, quomodo idem ille parens fuus * Burdiga-

Icnlcis tumultuantcis comprcfliflct, fic et ipfc adverfus cos, qui in dctcftandum per-

duellionis crimen dclapfi dementia fua uti nefeiviflenr, jure fuo uteretur. Diploma

a Florimondo e Roberteto Fraxineo a fccrctioribus cpiflolis confcriptum cum for-

mula, Ex concilii fcnrciuia, cum ad Olivarium, ut figillo firmaret, allatum efler,

ille, qui de re nihil intcllcxiffcr, et alioqui Guifianorum violentiam pettaefus eorumpotentiam augeri aegre ferret, ftgillum apponere primo rccufavit. Verum, urgente

Guifio rcpulfac impatienti. Olivarius obtemperat it, prius tamen impetrato, ad mi-

tigandam illius diplomatis invidiam, ut eodem dic, qui xv Kal. April. erat, edic-

tum proponeretur, quo venia iis, qui religionis ergo fimplicitate potius quam con-

filio

INTERPR. * Wr Ctjlefnsa. 1 Amktifi. r Ir ibsxcrhr-Olrvrcr. 1 irtex Je Rs*tJ*4*x. * Rlirrtet,pr*r dt Ffrjmtt.

Digitized iay Googk:

HISTORIARUM LIB. XXIV. 829

filio armati conflent, conccfla cft, modo ab armis difccdcrcnr, ct intra xxiv hora» CIDDLX.

domum quifquc luam rciucarcnr j nec majore comitatu, ut omnis fufpicio male- Franciscus II.

ficii tolleretur, quam duorum aut trium hominum iter facerent : liberum nihilo-

minus iifdcm elice, ubi arma pofuiflcnr, regem adire et preces ac fuppliccs libellos,

quos haberent, ei offerre. Dic fequenti * Renaudius, qui magnis itineribus Am-

boliam tendebat, in b Caftri-Rcginaldi fylva « Pardillanum eoa rege cum delectis

equitibus ad conjuratos capiendos mirtum obvium habuit i ct admitto equo in fe

ruentem, cum difplofus Pardillani fcloppctu» ignem non conccpiflct, gladio occu-

pat ac tranfvcrbcrat : icdmox a Pardillani famulo fdoppeti ictu in fe dircdo, dumcum hero congreditur, petitus occiditur. Corpus in urbem dclarum, er in ponte

patibulo luljpcnfum cum titulo ad collum appcnlb. Duci rebellium j deinde, cum

fatis diu oftentui fuifler, dilccrptum ; ct membra mortui extra urbem palis aifixa.

Capti fuerunt ctduo ex ejus domcfticis: quorum unus nomine d Bigna, qui mag-

nam confiliorum domini notitiam habere dicebatur, quacftioni fubjicitur, er chartas

literis ignotis lcriptas citra fraudem explanare compellitur. Ille, vi tormentorum

coadus, rem, ut erat, aperit, ct confilii contra Guifianos initi rationem explicat.

Chartis illis continebatur protcftatio in e Kamncrcnfi conventu perferipta j «li-

bellus nomine eorum, qui Lutherani vulgo appellabantur, regi in regni comitiis

offerendus > quo judiciorum duritiam mitigari ct poenas remitti petebant, aiuc om-

nia de fide ct obloquio erga regem honorifice praefati. De conlciis ac primariis con-

jurationis ducibus, praeter cos qui capti fuerant, in f Navarri ct Gomiaci caput in-

terrogatus Bigna, cum cos minime nominaffet, fedde Condaco inaudi vifTc dicerer.

Ii fortuna conatus adjuvifTer, eum fe ducem conjuratis praebiturum, inde Guifiani

conjecturam fecere, quando Condacus lc rei mifcuiflct, G.lColinium ct Ande-

lotum arda cogitatione ct voluntatum confcnfionc cum iplb conjundos confilii pro-

cul dubio participes efle, quamvis Catharina contra attereret:quo magis metuebant,

ne primum motum utcunque oppreflum major alius exciperet : ct ea propter opus

efle exemplo dicebant, ut minorum ducum poena potentiorum audacia coerceretur.

Sed, dum tundatur Olivarius, cccc focii, quamvis conjuratione jam revida, animos

refumunt; ct, dato negotio •» Mothac cuidam ordinum dudori, fidos aliquot, cum

iis quos in oppido caufac in occulto favere noverat, fecum duceret, ut figno dato

arma caperent, 'Cocavilla ct k Campenfis ad fuburbinm, quo 1 Vindocinum itur,

venire jubentur, pontem occupaturi, dum Berrrandus * Clundcus Antonii pafloris

frater n Blocfis cum deleda manu ad «Paulianorum coenobium acccdcrcr, ct per

oftiolum amnem verfus admodum debile, ct quod calcis idu perfringi pollet,

nam id notatum fuerat, in urbem Impetum faceret. Sed ferius ct jam illucclccntc

dic cum veniflet Chandeus, ad hominum armatorum ct falcias albas tranfvcrfas ge-

rentium confpcdumad arma toto oppido conclamatum cft; ct, difpofitisftatimad

portas excubiis, ultimus fociorum conatus fruftra fuit. Obieratis tamen portis,

nam intus eunda trepida erane, fatis temporis illi habuere, dum lc ad fua reciperent.

Capti tantum aliquot, qui pedibus iter faciebant j ct mox in flumen merfi. Eocafu

exafpcratis Guifianis, ct praccila Olivario fadum cxcufandi ratione, gratia ultimo.

cdido fada revocatur, diplomate ea de re cmiflo;quod conjurati iri crimen, quod

illo remittebatur, rclapfi, ejus beneficio indigni «flent : ct mifli rurfus, qui huc illuc

difpcrfos pcrfcqucrcntur, ct quamvis domum abeunteis comprchcndcrcnr, cc Am-

bofiam adducerent. In iis captus 9 Villcmongius junior 9 Bricomotii frater. Et.

INTERPR ‘ /•» RemsmA. > CUteet-Bepued. * <ir fsrdmtUm. * U B%nr. • Jt Nswltt.

m de N.rv*fre, & It prin.t dt Cewdt. • de Ohgmj &lAndt!et * U Meibt • C^wlte.

cLmpt. * Vndefme. » Cbadka. » Bitit. • 1« Memn. > » tiltneny;. i de Bfujun^ut.

quia

' te

•> det

Tom. 1.io A

j

,• '

g 30 JAC. AUG. THUANIClJDlX qaia non occulta multorum murmura audiebantur, tot homines quotidie in carcc-

FkanciscusIl rera trudi et ad fupplicia rapi indignantium, juflus Ambofianac ditionis • laltuarius.

fylvam circumvolitare, et, quolcunque in armis natius eflet, nuilaquacflionc habita,

interficere. Capti hoc eoiore plcrique mercatores, qui Ipoliiti er trucidati fuiu.

Tum et regis juflu Condacus, qui in arce erat, fiftitur ; et aula exire fine cjuidein

regis licentia prohibetur:quod ille fumma prudentia diffini ulavir. Inilituta et nova

. equitum lcloppctariorum cuflodia, quibus praepofitus c(t Antonius 1» 1’Icffiacus Ridic-

lius, vulgo didus Monachus, quodcaui.vitamolitnprofdTqjfiiiflcr,dcin, voto ejetato,

omni fc licentiae ac libidinis gcncic contaminaffct. Hoc a Guiliaais ranquam laliuis

regiae ftudiofis faftiun : plurcs, quo privatae fccuritati confnlcrcnr, excogitatum in-

terpretabantur. Tum de vinckis quacftioncs haberi coeptae : fed praecipitata multo-

rum judicia ac fupplicia j cum alii noftu ad pinnas arcis fufpcndeicntun alii, quo-

rum fpcftaculo homines permoveri poffc metus erat, in profundum mergerenrur:

inrcrdiuvcro permulti ad iupplicium more infoliio rnpicbanrur, Ane elogio ac cri-

minis titulo, et line vocali carnificis praeconio, denique nominibus damnatorum

fupprcllis : ita ut flumen cadaveribus fupernararer, oppidi vici unguine exundarent,

plateae hominum patibulis faffixorum fylva horrcfccrcm. Duces ultimi fcrvati,urper

tormenta ex eorum ore conjurationis confcii nofccrentur. Primus produdus c Ra-

nacusi qui, intellecta d Dignae confcflionc, ubi omnem rei ordinem dcte&uoi vidit,

incolumitate, ut fit, a recuperatoribus promifla, fi quae feiret ingenue fateretur,

Dignae tcftimooio fubfciipfit: verum interrogatus, an non et rex ipfc a fociis ad

eaedem peteretur, conllantcr pernegavit ; et, quamvis graviffimis tormentis excru-

ciatus, tantum de Guifio ac Lotharingo cardinali occidendis coufilium initum ctfc

affirmavit. Inde cum e Mazera committitur : et ille quidem, quae Ranacus dixe-

rat, unquam vera agnovit : moxque in Navarri et tiondaci caput tortus, an non ce

ipfi confcii efient, de Navarro conflanter item pernegavit ; ceterum de Renaudio

iatcllcxiflc, Coudacum conjurationi, fi exitum fortita effer, fc daccm praebiturum

fuifle. Rffiabat Caftclnous, qui, cum Ranaco ac Mazera commiffus, probatis in

jure rationibus utriuique tcllimonum rejecit, cum Mazeram hominem infanum ac

parum fibi mente conflare diceret, idque variis infamae exemplis confirmaret cumRanaco vero fibi antiqua» fimulrarcs, et quarum occafionc ad arma deveniflent, in-

tercedere. Tum variis de religione imcijcAis Termonibus, cum ille aliquot Scrip-

* tunc loca proferret, Olivarius, mirari prae fc ferens, qui homo militiae a puero in-

nucrims tam cito theologus cvafilTct, per jocum rogar, ubinam lacris literis operam

dcdifict. Adauc verba Calle Inous rcfpondit, fc facrorun» librorum Ictlionc, dumnuper captivus in Belgio attineretur ^arceas taedium levafle j idqueeum pofl redi-

tum Olivario iu f LconvilJano fuo,quo honori» caufa eum inviferat, narraret, ipfum

vehementer lauda, e:proinde vicillim mirari, quomodo vir fpcclatac probitatis ac

prudentiae, quod modo domiab ambitione procul laudabar, id nunc in aula in Gui-

funorum gratiam turpiter mutata fentemia unptobarct, er, cum prope elice ut Deovitae fuac rationem redderet, hominibus quam Deo ipfi placere mailct. Heie Lo-

tharingus cardinalia, quali, cura de theologicis quaeffionibus ageretur, partes liuc

*eflcnr, fermonem excipit j et cum Cade!noo peri equitur, obmutclceutc Olivario, qui

rcligionu caulae in occulto * favebat, fed fubditorum, qui ob id arma contra prin-

cipem ac magillratum fumerent, licentiam damnabat. In magna erat apud aulae

proceres gratia Callclnous. Itaque Hclionorus 8 Aurelianus Longavillac dux, h Co-

liniusct Andclotus, ac podremo ‘ Aunulius ipfc Guifianorum frater homini crimen

• condonariVAR. LHCT. * favebor, et de ecdefue emendatione ferto cogidb«t, fed P.D. o.f-

IN 'i I bnwr *‘A ffrjfcjfordr «jrfcfci ‘Umiw:• AUzrrt: 1 • WOrhm, <i»t Jt (kCobfMj&tTAvJtta/ ' U J*{

Digitized-by Goqgle

HISTORIARUM LIB. XXIV.

condonari a rege enixis precibus petebant : neque enim malo animo, fcd religionis _calore fcdudum conjurationi nomen dedifle j alioqui ducem ftrenuuni er fide aci’

prudentia confpicuum. Ad haec decus familiae et majorum merita addebant i re-

novata etiam nondum obliterati fadi memoria, ut ei veniam a rege impetrarent.

Siquidem ante aliquot annos Carolus Aureliani dux eo ipfo in oppido dclcfta juve-

num nobilium manuftipatus, in quibus * Caftclnous er ipfius frater cranr, cerdoni-

bus, qui manu prompti credebantur, fefto dic comdlantibus, cum diilimulata per-

fona intervenifler, tanta per lafciviara rixa excitata cft, ut hominum vino calentium

et injuria irritatorum numero feu vi, repulfis ac difilpatis fuis, ipfc inter vicorum an-

guftiaspacnc oppreflus, mortis diferimen adierit,vixqucCaftclnoorum lratruni, fruftra

regis filium cum efle quem illi pererenr inclamantium, ope protectus fit:quorum al-

ter, dum fc medium furentibus opponit, antequam exaudiretur, a circumfufa turba

interfectus cft i alter, qui tunc reus peragebatur, graviter vulneratus tandem periculo

fuo Caroli vitam fervaverat. Sed nec proptcrca ei venia, quamvis Catharina, fadti

memor, et eorum, quos dixi, precibus victa, aflcnriri videretur, a rege impetrari po-

tuit j reclamantibus Guifianis, qui ad exemplum pertinere et regiae incolumitatis in-

terefle dicebant, ne tanti criminis gratia fieret. Cum ergo lententia recitaretur,

qua Caftclnous ranquam lacfac majcftatis reus damnabatur, vir contumeliae impa-

tiens ori temperare non potuit i er. Hujus, iniquit, criminis innocens ium, qui ne-

que ili principem, neque in parentem, uxorem tratrcfvc ejus et agnatos, quos lex

majcftatis amplcftitur, ullius mihi fcelcris confcius funi : inGuifianos homines pe-

regrinos conrra regni leges adminiftrationcni publicam ufurpanteis arma fuinpfilTc

{i majcftaris crimen cft, cos prius reges rcnunciari oportuit j quod ne illi olim af-

fectent, videant qui poft me erunt : nam me hac formidine mors propinqua et me-

lioris vitae cogitatio folvit. Quibus didis, cervicem fccari fubjccit. Poft ejus

mortem reperrus libellus in caligis occultatus, quo infidiaruni in Guilianos ftruda-

rum ordo continebatur, addita protcftationc, qua focii regis nomen fibi laero-

fanAumforc pollicebantur. Eodem die plcriquccxrrcmo fupplicio affecti, qui ad

Deum, quoniam ad homines non licebar, appellantes divinae ultionis auxilium im-

plorabant. Inter cos Villcmongius, de quo fupra dcntonftravi, cum bella, eae-

deis, vaftitates et extremum exitium a Guifianorum ambitione regno impendere

praefagi iflet, eadem protcftationc ufus, poftremo fociorum ante fc fuppheio afteclo-

rumeruori inimer fas manus ad coelum tollens. En tuorum innocentem langui-

nem, inquit, Deus Opt. Max. quem non inultum fines. Quae fuprema vox mo-

nenti fuit. Huic (jpcdtacul* ut intereflent regis fratres curaverant Guifiani, ea

mciuc, ficuti plcriquc fartum indignati jactabant, ut cos jam a pueris fundendo fuo-

rum fanguinl afiucfaccrcnr. Proceres irem et totum aulae gynaeceum in fcncftris

ad fpedaculum (labat. Sola Anna* Areftina Guifii uxor, miti ingenio focmina, et

quae a teneris annis Ferrariae fub Renata parente ei dortrinae, quae tunc exagita-

batur, innutrita fuerat, Olympiae Moratae lcrtiflimac et cruditilTimac focminac con-

fuctudinc ad id ufa, lachrimas non tenuifle dicitur, ultroque Cathar nam monuifle,

ut, fi regem ac regnum falvum vellet, ab iniioccnium fuppliciis abftincri juberet.

XXII. 1 n fofpicioncm venerat d Malinius junior, quali conjurationi participaflct:

idque ex damnatorum confcflionibus liquebat : et quidem de occidendo manu pro-

pria Guifio, dum fc in arce ex regis cubiculo profunda jam node in litum fere lolus

reciperet, deteda jam conjuratione, impetum ccpiffc dicebatur;quoJ cum Con-

daco aperuiflet, ab ipfo prohibitus cft. k igitur, commodato a « Vallio nobili Con-

daci

831

em n.x.

RAMCISCUSlI.

INTERPR. ‘PSftwiw ‘ JXft. * JtVmkm tUHp/ ' * 'fa>"i» frixet iit CtMtU.

» 3 *

ciani.x.

FrAKCUCV • I

JAC AUG. THUANIdaci equitio praepofito pernici equo, fibi metuens fc periculo eripuit : moxque, ubi

j, de ejus toga, et cujus ope clapfus efler, conflirit. Vallius regis juflu capitor t ex co-

que tractus in crimcu Condacus jam ante fufpc&us, quem, cum Guifiani palaui nonauderent, fcctciis criminationibus apud Catharinam mfc&abantur. Cardinaiis in

primis confcffioncsdamnatorum, fufpicioncs, praefumpriones et occultum in Lu-

theranos favorem urgebat ; inftabatquc, ut impendentibus malis mature obviam irc-

tur : quippe didu&ani civilibus difeordiis Galliam;

jarnquc efle, qui fc partium

Condaei vocarcnr : nifi tempeftiva remedia adhibeantur, brevi fore, ut in pluteis

fa&ioncs regnum fcindatur. Ad haec adjiciebat, in aedibus ejus occultata arma, ce

faos armatas regiam quotidie circumire : huic liccutiac medendum die exemplo,

quod, quanto illuftriusJit, tanto majore formidine in ceteros difpcrfuni iri. Indi-

cium, quod cum luo periculo conjunctum eflet, non afpernata Catharina aedium

Condaei abdita fcrutaii jubet, milio Nicolao “Bcllovafio Brichanrco. Ille eundos

aedium ejus angulos atque etiam arcas curiofc pcriccutarus cum nihiJ reperiflet, quodunum fupererat, Catharina cardinalis fuafu Condaeum adfc vocat, et vulgi rumo-

rem ac tacira fufpicionum aperit ; monetque, ne fc in pofterum cum fcdiriofis ac

perditis mifccndo contaminer. Aderat cardinalis, qui palam compofito pudore cc

amicum animum fimulans Catharinac fermonem excipit j et, ut monitis pruden-

tiHimac reginae Udem aftmcrcr, obccftatus, Condaeum rogat, vcllctnc, ut rd, qui

adhuc capti tenebantur, producerentur, et, dum ipfc poft aulaea lateret, ut exaudire

poflet, a regina interrogarentur. Verum conditionem rccufavit Condacus, cum di-

ceret $ non cum efle fc, cui decorum fit latere, neque de quo quacftio haberipoflet.

Foflea tamen, confultationc inter fuos habita, tentaretne defenfionem, an vulgi ru-

mores ac credulitatem tempore vanciccrc fincrcr, primo quidem rem dilTimulanclam

ccnfuciac j verum, cum fibi idem a rege ipfo exprobratum dolcrcr, et legatorum,

qui circa regem erant, miflis ad fuos principes literis eam famam diifemmatam in-

telligctct, decoris merno: et infamiae atrocitate pcrculfus publicum regis colloquium

expoicit, et coram ipfa Catharina, Guifuuis et externotum ptincipum oratoribus,

poflquam fc, qua erat dicendi facultate, compofitis ad tempus rationibus magna

fiducia purgavit, fubjccir, fi quis exifteret, qui urbium fidem lolieitatam, Gallos ia

regis perniciem corruptos, aut fc conjurationis anciorem argueret, paratum inno-

centiam fuam armis, depolita omni dignitatis praerogativa, tueri. Loquentis ad-

huc verba excipit Guilius; proclamatquc, minime ferendum, tantae dignationis prin-

cipem falfi criminis infamia traduci i fc quoque paratum, fi certaminis conditio de-

tur, pro ejus innocentia commune cum iplo pcriculun^fubirc. His urrinque di&ij,

majorene Condaei fiducia, an Gmfii drilinmla tiooc, incertum. cum nemo compa-

retet qui conditionem acciperet, Condacus quam potuit demiffifiinie regein roga-

vit, ne in pofteruni huiufmodi calumniis aures praeberet, fcd fc fidi fubditi er ob-

fcrvanciflimi agnati loco haberer.

XX11L Conjurationi et ptrticipaflc arguebatur Navarrus, occultis crimini-

bus et ipfc a Cardinali pet itusj fidemque faciebat, quod b Mazcracx conjuratis unus,

ipfius favore foblcvatus, locupletem uxorem in - Bcncarni pago duxerat, et inter

ejus domcfiicos numerabatur : fcd fufpicioncm revicit, quod eodem tempore neomilitum, qui, d Renaudio inftigaute, in c Aginncnfi agro arma fumpfcrant, regis ac

Catharinac juflu fuderat. Jo.f ferrerius, vulgo Malinius major dictus, tanquaij»

arda cum Navarro familiaritate coujundus, et ipfc in fufpicioncm venit; aulaque, ut

fibi confulcict, excedere coaduscfl. sAvauclla vero, poli diilipatum eum currtul-

turn,

INTERPR. Brhk*mttain ftar <U TUnt\-*u k Mnzrftt. *Begra. * la Rtna^Ur ' Agtnutf JtFrrrintt

,<iu . i iri AvnuUa.

Di ;i .

: LGo,l.r[c

HISTORIARUM L I B. XXIV. 833tum, fivc fibi metuens, five poenitentia dudus, ut fe oculis eorum, quos tam gra- CIDI3LX.viter offenderat, eriperet, voluntarium fibi exilium indixit, et in Lotharingiam con- FranciscvjII.

ccfiit } juridica municipii cujufdam praefedura, in qua induftriam fuam exercerer,

Guifii commendatione a Lotharingiac duce remuneratus: homo bonus alioqui et

dodus, et qui Protcflanriumdodrinam tota vita amplexus cft; ob camquc ceu larti

Gallos iaepius folum mutanteis, cum illae iter haberent, opibus fuis juvit, et qui-

bus potuit officiis ab eo tempore, quo fere Gallia abftinuir, femper fublcvavit ; ut

cum confcicntia dudum potius, quod coitiones omneis et clandcftina confilia in

regno legitimo illicita exiftimaret, quam fpe aut pecunia corruptum rem in fuorum

perniciem detexiffe appareat.

XXIV. Sub id tempus ‘Olivarius, (larus praefentis pertaefus, neque tam fenio

confectus, quam ex moerore animi, in Icthalcm morbum incidit ) cum quo dumludatur, cardinalem cum officiofc invilenrcm averto vultu cxccpiffc et tergum ob-

vertiffe fertur, exprobrator ias voces identidem reperens, quibus fibi vim ab eo illa-

tam intelligi volebat : atque ita inter fufpiria ac gemitus optime meritam de repub-

lica animam Deo tradidit : vir procul dubio tanto faftigio digniffimus, fi meliori fac-

culo natus, aut aequiores optimis confiliis fuis cos, qui regum animos ac fraena mo-

derabantur, nadus effer, Mortuo eo, de deligendo fucccfforc aliquandiu in aula

confultatum fuit : delato honore, Joannes b Morvillcrius Aurcliancnfis epifeopus fe

cxcufavit, Guifianorum favore fublcvatus i ceterum prudenti ac miti vix ingenio

:

quod non tam modcflia, quam malorum, quae impendebant, praclagus fcciflc di-

citur > quibus fuftincudis cum fe niinime parem agnolccrcr, onus a fe rejecit. Sed

verius cft, eum, delata dignitate contentum, cxculationc inanem rriodcftiac laudem

affeci alie, quod de ea adipifccnda, quam alteri a rege deftinaram feiebar, dcfpcraret

:

Is fuit Michacl e Hofpitalius, modicis natalibus fcd ingenti virtute et animo viri qui,

eundistogae honoribus fummacum prudentiae, dodrinac ac probitatis laude dccurfis,

gravis fenator, poflea difpungendarum rationum curiae praepofirus, dcin libellorum

fupplicum extra ordinem niagifter, ac tandem in facri conditorii confiliariorum ordi-

nem, cum is honos nondum numero vilefeeret, afeitus, tunc vero Margaritam

cum Sabaudiac duce marito profedam d Nicaeam ufquc profccutus fuerat, tauquam

ciufdcm cancellarius. Id autem fadum Jacobac • Lonvianac Monpcnfcrii uxoris

commendatione, quae in Carharinac amicitia praecipue florebar, cxcclfo Ingenio

mulier, et quae crcfccntem Guifianorum potentiam fufpcdam habebar. Illa Ca-

thurinam Guifianorum violentiam jam expertam proprio metu incendebat, et ad im-

perium anhelanti ccrtiffimam viam oflcndebar, fi aliquem deligeret, cujus falutaribus

monitis eo mni pemiciofaconfilia revincerer. Commodum vero accidit, quo res faci-

liusconficri poffet, ut is cardinali Lotharingo etiam pcrchanas eflet j quippe eum Hof-

pitalius antea feriato coluerat $ regi vero non ingratus virtutis verfuumque fama, quos

nuper ille formandae regiae juventuti luculentos ediderat. Itaque occupat Catha-

rina, et Holpiralio hanc dignitatem a rege impetrat, Guifianis, jam re confcda, aflen-

tientibus : ciquc clam fignificari curat, fua non Guifianorum commendatione rem

confertam, ac proinde futurum fperare, ut plus regis ac fui quam illorum, quorumambicionem jam eundi dctcftantur, porro rationem habeat. Nec fefellit Cathari-

nam opinio. Neque enim alius multis retro faeculis exftitit tanto magiftratu dig-

nior, qui majore virtute ac conflantia ambitioni et avaritiae in aula graffantibus (e

oppofucrir. Sed antiquo Galliae decori inflaurando, juvenibus regis anilis ac mo-ribus

|NTE R PR 1 It thtntrUrOfivitr. * it Morvilturs, (v/fv tOrltamt. • it FtUjfilai. * Niczj,

Ou Nkt em ProvrM, • it Lom^wu.

Tom. 1. 10 B

834 JAC AUG. THUANI, &c.

CDIOLX. ribus aulae moderandis intento, adeo conjurata vecordia potentiores obflitere, ut jam

'kanciscds II. tum fatalem regno inclinationem imminere prudentes rerum vel ex coconje&arc po-

tuerint. Nuncio accepto, Holpitalius, qui fciret Joannem • Bertraodium, tunc cardi-

nalem et in Italiam profeftum, hac lege domumrelegatob 01ivario, c procanccllarium

creatum, ut, ft prior Olivarius decederet, ei in d ampli (fima dignitate fucccdcrcr,

caque de re milium a rege Hcnrico diploma in fenatu promulgatum, non prius

ingredi magiftratum voluit, quam Bertrandius juri per curiae decretum quaefuo

renuncialfet.

INTERPR. * Bertrd»J. * It tkntfUfr Ofcirr. * Jtt Jujmx. 4 tksnttUrr.

FINIS TOMI PRIMI.

KALENDARIVM ROMANVM.Omnes, quibus hoc Kalendarium in uju erat, fiyhm Julianum ujque ad

rnenfm Otfobrcm a. C. miolxxxii ubique obfervarunt.

I A N V A R I V S.

1. Kalendae Januariae

2. IV. Nonis3. III. Nonis4. rrki&c Nonii9. N£t«rsr lanuanie

6. VIII. Idus

7- VII. Idus

8 VI Miis

9. V. Idus

IO- IV IdlM

11. III. Idus

12. pridie Idui

1$. /<Ar» Jammae14. XIJC Kalmdic Februariis

15. XVIII. Kal Febr.

16. XVII. KaJ. Febr.

17. XVI- Kal. Fcbr.

18. XV. Kal Fcbr.

19. XIV. Kal. Febr.

ao. XIII Kal. Fcbr.

ai. XII Kai FcbT.

22. XI- Kai. Febr.

»V X Kal. Febr.

24. IX. Kal. Febr.

25. VIII Kal Febr.

26. VII Kal Fcbr.

27. VI. Kal Fcbr.

28. V. Kal. Febr.

29. IV Kal. Febr.

$o. III. Kal. Fcbr.

31. pridie Kal. Febr.

FEBRVARIVS.1. Februariae

2. IV. Nchus3. III. Nnnu4. pridie Nonasc Ni»jr Februariae

6. VIII. Mus7- VII Idus

8 VI. Idui

9. V. Idui

10. IV. Idu;

11. IIT. Idus

12. pridie Idus

1 ; MV Fet ruanie

14. XVI. KakMidas Manias,

rt- XV. Kal. Mirt.

i<f XIV. Kil. Mart.

it. XIII. Kal Mart.

18. XII. Kal- Mart.

19 XI Kal. Mart.

20. X. Kal. Mbit.

21. IX. Kal Mart.

22. VIII. Kal Mart21. VII. Kal. Mart24. VI. Kal. Marr.

slxm icmmtrw,

23. V KaJ Mart.

26 IV. Kal. Mart.

27- IIT Kal. Marr.

28. pridie Kal. MartAtm. htftxnli,

29. Ut VI KaL Mart.

26. V Kal Mart.

27 IV. Kil. Mart.

a* III Kal. Mart.

29. pndsc Kal Mart.

M A R T I V S.

1. Kalendae Mamae2. VI. Nonasi. V. Nanas4. IV. Nonas5. IU. Nonas<S. pridie Nonas7. Noiwr Martiae8 Vin. Idus

9. VII. Idus

10. VI. IdiM

11. V. Idus

12. IV. Idus

13- TU. Idus

14. pridie Idus

15 Ithu Martiae

16. XVII. Kalcodas ApTilei

17. XVI Kal. ApriL.8. XV. Kal. April.

19. XIV. Kal. ApriL20. Xfll. Kal ApriL*«. XII. Kal. April.

23 - XI. Kal. April.

23. X. Kal. April

24 IX- Kal. ApnL29. VIII. KaJ. April.

26. VII. Kal. April.

27. VI, Kal April.

28. V. Kal. April.

29- IV. Kal. April.

30. UI. Kal April.

31. pndic Kal. April.

APRILIS.1 Kalendae Apriles

2. IV. Nonis

3. III. Nonas

4. pridie Nonas

9- NW< Apriles

6. VIII. Idus

7. VII. Idus

8 VI. Idui

«. V. Irini

10. IV Mu*11. III Idus

12. pridie Idus

St. Idrt Aprile»

14. XVIII. Kalendas M-ias

19 XVII. Kal. Mai.

16 XVI. Kal- Mai.

i-. XV. Kil. Mai.

18. XIV Kal- Mai.

19 XIII. Kal Mai.

20. XII. Kal. Mai.

ai. XI Kal. Mai.

22. X Kal Maiar IX. Kal. Mai.

ai VITI Kal Ma:.

25. VII KaL Mai.

26- VI. Kal. Mai

2 7. V. Kal Mai.

28 IV. Kal. Mai.

29 III- Kal. Mai.

30. pridie Kal. Mai

M A 1 V S.

1 . Kalendae Miiae2. VI. Nonas1. V. Nonas4. IV. Nonas5. III. Nonas6. pridie Nonas7. Sonat Maiae8 VIU. Idus

9. VII. Idus

10. VI. Idus

11. V. Idus12. rv. Idu*

13. in. Idus

14. pridie Idus

It. Ides Maiae

16- XVII K alendas Junias

17. XVI. Kal Jun.18. XV. Kal. Jun.

19. XIV. Kal.Jua20. Xm Kal. Jun.

21. XII. Kal Jun.22. XI. Kal. Jun.

23. X. Kal. Jun.

24. IX. Kal Jun.

2*. VEI Kal. Jun.

26. VII Kal. Jun.»7- VL Kal Jun.28 V. Kal. Jun.

29. IV. Kal. Jun.

30 III- Kal. Jun.

31. pndsc Kal. Jun.

I V N I V S.

1. Kalendae Juniae2. IV. Nonas3. III. Nonas4. nndic Nonas

t Nnae Juniae6. VIII. Idu*

7. VII. Idus

8. VI Idus

9. V Idus

10. IV. Idus

si. IIT. Idus

12. pridie Idui

13. Idnt luniac

14. XVIIL Kal. Quint. /rwTul.19. XVn. Kal. JulT

16 XVI. KaL Jul.

17 XV. Kal. Jul.

18. XIV. Kal. Jul.

19. Xm. Kal Jul.ao. XII. Kal. Jul.

ai. XI. Kal, Jul.

22. X KaJ. Jul.

23. IX Kal. Jul.

24. VIII. Kal JuL29. VII Kal. Jul.

ad. VI. Kal- Jul.

27. V Kal Jul.

28. IV. KaL Jul.

29. III. Kal. Jul.

30. pridie Kal. Jul.

l

! I

I

fcMi

i

Kax.sndah.ivm Romanvm.

Qvimtilis, f**'* Ivuv*

i. Kaleudu Cfcjint- fivt Jul.

. VI. Nona»i. V. Nona»

4. IV. Nona»

j. 1 ( 1 . Nona». pridie Non*Nunu Qumr five Jul.

5. VIM- Idu»

o. VII Idua

10 VI. Idu»

X-L V- Idus

11 IV. Idus

13 . 111 . idus

if pridie Idus

u. idu Quint- fiv* Jul.

Z XVILKil. Seri.pvt Aug-

it. XVI. Kal. Aug.

it XV. Kal Aug.

io. XIV Kal. Aug.

it XIII. Kal. Aug.

il X!I. Kal. Aug,

22. XI. Kal. Aug.

a*. X. Kal. Aug.

it IX Kal. Aug.

M. VIII Kal. Aug.

Z VII. Kal. Aug-

ii VI. Kal. Aug.

iL V. Kal. Aug.

a* IV. Kal. Aug.

a©. III. Kal Aii.

3 i pridie Kal. Aug.

Sextilis, j*' et Avovsrvs.

1. KaUndur Se«. five Aug.

2. IV. Nonas

3. IU Non*4. pridie Nooast. Nemur Sca fivt Aug.

6. VIII Idu*

7. VII. Idu»

8. VI. Idu»

0. V. Idus

IO. IV. Idus

xi. III. Idus

12. pridie Idu:

it. Idu Sctt./t* Aug.

14 XIX. Kal. Scmembre»

, T . XVIII. Kal. 3cpc.,d. XVII. Kal. Sepi.

i 7 . XVI. Kal Sepe.

18 XV Kal. Scpt.

17. XIV. Kal. Scpt.

20. XI M Kal. Sepi.

21. XII- Kil. Sept.

22. XI. Kal. Scpc.

23 X. Kal. Scpt.

24. IX Kal. Sepe-

25. VIM. Kal Sepe

26. VII. Kal. Scpt.

27. VI. Kal. Sepe.

a«. V. Kal. Scpt-

29. IV. Kal. Scpt-

30. III. Kal. Scpt.

31. pridie Kal. Sept-

SEPTEMBER-1. Kalendu Septembres

2. IV. Noms3. IJT. Noms4. pridie Nonast. Nenet Septembres

fi. VIM. Idus

7. VII. Idus

8. VI. Idus

9. V. Idus

m. IV. Idus

LL. III. IduS

11

pridie Idus

13. Idu Septembres

ii XVIII. Kal Odobre*

ty XVM- Kal Od.yL XVI Kal Od.17 XV. KaLOd.Z XIV. Kal- Od.to. Xni. Kal. Od.aa. XII. Kal Odu. XI Kal Od.22. X. Kal. Od.23 IX. Kal. Od-ai VIM- Kal. Odat. Vn. Kal. Od.Z VI. Kal. Od.27 . V Kal Od.UL IV. Kal. Od-20. UL Kal. Od.30. pridie Kal. Od.

OCTOBER.1. Kabxdae Odobre»2. VI Nonasi. V Nonasa. IV. Nonas

III. NonasL pridie Nona»7. Noaar Odobre»8. VIII Idus

9. VII. Idu»

10. VI. Idus

11. V. Idus

Li» IV. Idu»

11. IU Idus

ix. pndse Idus

it. iia» Octobres

iL. XVII Kal Novembres1-. XVI. KaL Nov.S XV Kil. Nov.10. XIV Kal. Nov.

2Q. XUI KaL Nov.

21. XII Kal Nov.

22. XI. Kal. Nov.as. X Kal Nov.

it IX- Kal- Nov.

fi VIII Kal. Nov.

Z vn Kal Nov.

ii, VI Kal. Nov.

21 V Kal. Nov.zt IV. Kil. Nov.ao_ III Kal- Nov.2i rridic Kal. Nov.

NOVEMBER-1. Kaltndit Novembres2. IV. Nemas3. III. Noms4 pridie Nonast Sanar Novembre6. VIII. Idus

7. VII. Idus

i. VI. Idus

9. V. Idus

xo. IV. Idus

11. 111 . Idus

12. pridie Idus

xi. Idu Novembres14. XVIII. Kal. Decembre»

13. XVII. Kal. Dee.16. XVI Kal. Dee.

17. XV. KaL Dee.8. XIV. Kal. Dee.19. XIII. Kal Deeao. XII. Kal. Dee.21. XI. Kal. Dee«. X. Kal Dee.

23. IX. Kil. Dee.

24. VIII Kal Dee.

at. VIL Kal Dee26. VI. Kal. Dee.27. V. Kal Dee-

2i. IV. Kal. Dee.

29. 111 Kal. Dee-

30. pndic Kal. Dee.

DECEMBER.L Kalrudee Decembres

i. IV. Nonas3. III. Non*4. pridie Nonast. Nmjt Decembres£ VIII. Idua

7. VM. Idus

C VI. Idu*

i V. Idu*

ta. IV. Idu»

u_ III. Idus

12. pridie Idu»

13. Idu DecembresTZ. XIX. KiL Januari*TT XVIII. Kal. Jan.

UL XVII. Kal. Jan.

17. XVI. Kal. Jan.

a3- XV. Kal Jan.

XIV. Kal. Jan.

a± XIII. Kal Jan.

2L XU. Kal. Jan.12- XI. Kal- Jan.

23. X. Kal. Jan.

Jt IX Kal Jan

it Vin. Kal. Jan.»4. VII. Kal. Jan.

27 VI Kal Jan.at V. Kal. Jan.

20. IV Kal Jan.

30. III. KaL Jan.

31. pndic Kal. Jai

f\ox

DigitjzedJjy Google'

J