''o

@rABiATrru nnnnssirnruffi Asffru,[noN F0R ?HH CON$nRVSTI0tr OF n*nmntH,gl* fi'.'fixnrln,:TTKD Kamu Yararrna (aL5an Dernektir ,

rnninr ve ixsnnNATURE and MAN

TTKD Avrupa Konseyi HaberMerkezi (Naturopa) 'n inTLirkiye Temsilcisidir

It

*

H#|{|

l 2001 Sayr:3 rssN 1302 - tool Septenrber 2001 Issue:33 Ayda Bir Yaymlarur. Telif Ucreti ()denmez.

igiruoexilen(corvrE/vrs,)

5 Haziran DLir-rya Qevre Gununu Kutladtk,

21. Y izy t la Girerken Tu rkiye'ni n Biyoloj ik Zen gin t ikleriVe Sorun la r r Konferansrnrn De$er lend i r i lmes i _

Prof Dr lr fan ALBAYRAK prof Dr Mustafa KURU

Turkiye'de Sulak Alanlar (Wetlands in Turkev)Dr . Osman fng '< f ru . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1

Turk iye 'de Yagayan Krzr l Dag Keg is i , Capra H i rcusAegagrus (Mammal ia : Ar t iodac ty la ) ,un Mor fo lo i i kO z e l l i k l e r i , T a k s o n o m i s i v e Y a y r l r g A l a n l a r rThe Morphology, Spread And Th-e Taxonomy Of CarpaHircus Aegagrus (Mamma(a: Artiodactyla) ln Turke,y

Yard . Dog. Dr , Mehmet A I i KAYA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .3

Qevre D i izen lemeler inde Ku l lanr lab i lecek Doga l B i r B i tk iSedum spur ium Marsha l l Von B iebers te inA Natural Plant For Landscape Designs To |JSE:Sedum Spurium Marshall von Bieberstein

Yard. DoE. Dr. Hasan yILMAZAragt . Gor . Far is KARAHAN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1 1

poga i le Uyumlu Bir Yagam: Yaganabil i r KentlerHarmony With Naturej Liveabte Cities

Prof. Dr.Hayran QELEMYard . Dog. Dr . l l kden TALAY . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .14

lsparta - Ayazma Anadolu Kestanesi (An Anatol ian Chestnut)MeggeresiAn Anatolian Chestnut (Castanea sativa Mill.) StandLocated ln lsparta - Ayazma

Prof, Dr. Musa GENQ - Qr.m. Muh. Cumhur GAFAROrm. Yr. lk. M0h. Nebi BtLiROrm. Yi jk. Muh. g. Teo-man cUNERArg. Gor . S t leyman GULCU . . . . . . . , . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20

Dere Alabalrgr^(Salmo trutta L., 1758) ve pratik yetiEtir ici l igiBrown Trout (Salmo trutta L., lTSB) and it,s practic:e Cuttire

Dr . l r fan UYSAL . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . , . . . 29

Goktag (Murgul)-Arhavi (Arrvin) Yoresi Hydrophyt (Nemcil) Bitki ler iHydrophyt (Morst) Plants of GdktaS (Murgul) and Arhavi (Artvin)Districts

Gokhan ABAY . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34

Dinazor la r rn Ayak lz le r i ve Yumur ta la r rDinosaur Traces and Eggs

Dr . Mehtap YARDTMCI . , . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37Bir Koy DtigluyorumDreaming A Village

Pro f Dr . Duran TARAKLI . . . . . . . . . .42Krsa Haber le rShor t News . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .44

Q e v r e v e Q o c u k . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 7

Kastamonu ' l l gaz Qa l rgma Top lan t rs r . . . . . . . . .49

Kapak Fotofrafi G iiliimser DEMiRCANKaplumbaIa (Test udo gracea)

Dergi SahibiTTKD

Dr.Adrna GenelBagkanOsman TA$KIN

Yagrn YiinetmeniNejat ciRAy

Yagrn ue Dan\gma Kurulu

Reklqm UcretiRenkli

Arka KapakOn iq KapakArka i9 Kapaki9 Tam Sayfa Sy.-Byz.lq 1/2 Sayfa

Prof. Dr. Ender YURDAKULOLProf. Dr. irfan ALBAYRAK

Prof. Dr. Musa DOGANDoq. Dr. Levent TUMN

DoE. Dr. Ayeegul (OZAN)eETiNDoq. Dr. Saime UNVER

Yrd. DoE. Dr. gtikran $AHINDr. Ulkti MERTERSerap KAYNAK

: 225 Milyon TL.: 180 Milyon TL.: 150 Milyon TL.: 135 Milyon TL., 75 Milyon TL.

Adres

Menekge Sokak2g/406440 Krzrlav-ANKARATel: (0312) 4ZS tg q+Fax: (0312) 417 95 52URL: http:/vw-ttkder. org tr

Fiatr: 1.750.000.TL.

Not: 500 adedin iistiinde abone olan kuruluqlarafiat indirimi uygulamr.

Tiirkiye Tabiatrm Koruma Derneli yayrnrdrr.Hesap No: Tiirkiye ig BankasrYeniqehir - Ankara Sb. 39126

I

t!

Kardelen Tanttrm Tasanm Matbaactltk ve Kdgrt UrLinleri Tel; 229 79 33 Ankara

_ ? +

7,16/11T [/f /ft.94/t/

Isparta - Ayaz a

An Anatolian Ehestnut (f,astanea sativa Mill.) StandLocated In Isparta - Ayazma

6zet

B u g a l r g m a d a , a k d e n i z B o l g e s i n d e k il s p a r t a T a r i h i A y a z m a M e s i r e l i g i ' n d ebu lunan Anado lu Kes tanes i (Cas taneasat iva Mi l l . ) meggeresinin genel bir tanrtrmryaprlmrgtrr. Ayrrca, tahminiyag, boy, gevre,gap, saghk durumu g ib i anr t agaElar ig inbe l i r t i lmes i zorun lu somut oze l l i k le r bumegceredek i a$ag lann tamamrnda ayna y n t e s p i t e d i l m i g t i r . 1 8 h e k t a rgen ig l ig indek i bu meggere 1030 -1140 myrikseltiler ve 3704+'41"- 37044'54 kuzeyen lemler i i l e 30034 '47 3O%s'22" doguboy lamlar r a rasrnda ka lmaktadr r . Hak imbakr kuzey olup, ortalama e$im oh 30'dur.A r a g t r r m a a l a n r n d a 1 5 t a n e s i a n r t a f a En i te l i$ inde top lam 548 agag mevcut tu r .Anrt a$aglarrn boylarr 8.0-28.0 m., yaglarr1 5 0 - 5 1 0 y r l , d i p g e v r e l e r i 4 0 0 - 8 5 0 c m .gap lar r 127-271 cm ve tepe gap lar r 12 .0 -2 0 . 0 m . a r a s r n d a d e g i g m e k t e d i r .

Anahtar Ke l ime ler : l spar ta , Anado luK e s t a n e s i , A n r t m e q c e r e , A n r t a g a g .

1

Prof. Dr. Musa GENCOrm. Miih. Cumhur GA"FAROrm. Yi ik. Mi ih. Nebi BiLiR

S0leyman Demirel Universi tesi Orman Fakultesi ,Orman Muhendisl iQi Bol0mti

cinigDolal ttirlerimizden Anadolu kestanesi (Castanea

sativa Mill). genellikle 20-25 m, bazen 30 m boylaraulaqan (1,2), dolgun gdvdeli, geniq ve dafrnrk tepelibir a[aEtrr. Kestanelerin omtir]eri uzundur. 800-1000yrl hatta daha fazla yaqayabilirler. Si.irgtin vermeyetenekleri iyidir. Kuvvetli kazrk kok geligririrler (l).

Genel yayrhq alanr Giiney Avrupa, Kuzey Afrika,Ti.irkiye ve Kafkasya'drr. Ancak deferli meyvelerinedeni ile dogal yayrhq alarurun srrurlan Eok defiqmigve siirekli geniqlemiqtir. Ulkemizdeki yayrhqr, dofudaGiircistan srmnndan baqlar ve biiti.in Karadeniz sahilinikat ederek istanbul Bopazr yakrnlarrndaki Belgrad

\ 2 0 Yrl: 35 - 2001 - Sayr:3 V

f,+athf fr rrrtsmr

SUMMARY

rn thrs study, an Anatol ian chestnut(astanea sat iva Mi l l . ) stand located atAyazma Historic Promenade in lsparta,Mediterranean Region of Turkey wasintroduced according to the i ts genbralc h a r a c t e r i s t i c s . B e s i d e s , c o n c r e t echaracter ist ics such as est imated age,height, grit, dinametel condition of healthetc. that must be explained for monumenttrees were determined for all of the treesin the s tand separa te ly . The s tandoccupying an area of 18 hectares waslocated on the north side between 1030-1140 m elevation and between a lattitudeof g7o44'41'-97044'54" north and af ongitude of 30034' 47 " -30035' 22" east.The mean slope of the area was 30 %.ln this stand, 548 trees were present and15 o f them monument t ree . He igh ts ,

Ormanr'na defiin uzanrr. Marmara ytiresinden Batr

Anadolu'ya geger. Ancak, Gtiney Anadolu'da do[al

olarak bulunmaz. Manavgat yakrnlanndaki Zerk

harabeler inin bulundu[u Zerk k<iyi i -Abradkestaneli[i'ndeki afaglann eski devirlerde getirildifi,

dolayrsryla y apay oldufu sanrlmaktadrr. Ulkemizin

kaliteli meyve veren kestanelikleri Bursa ydresinde,

dtizgiin gdvdeli a[aglardan kurulu kestane meqcereleriise kuzeydofu Anadolu'da Hopa gevresinde Sultan

Selim Dalr ile Pehlivan Deresi'nde ve MarmaraBdlgesi'nde Kaprda[ Yanmadasr'nda bulunmaktadr(1,3), Keza, KtiprtilU Kanyon Milli Parkr iginde

amtsal nitelikli pek gok kestane a[acr mevcuttur (4).

Dolal yayrhg alanrna baktr[rmrzda, Anadolu

kestanesinin submediterranean iklim bolgelerinin

a[acr oldulu anlaqrlmaktadrr. Asltnda, gofu kez"Castenetum" adrnda kendine 6zgti bir iklim zonunu

simgeler. Gcilgeye dayanan ve en azrndan yan grilge

koqullan tercih eden Anadolu Kestanesi sonbahardonlanndan zarar goriir. Kiregten hoqlanmaz. AnadoluKestanesi bugtin Phytophtora cambiv ora (Kestane

mi.irekkep hastah$r) adh Eok tehlikeli bir hastahknedeniyle yok olma tehlikesiyle kargr kargryadr (1).

Afacrn kdk krsmrna musallat olan mantarlann nedenoldulu bu hastahk, ekseriyetle yaqh alaglarda a[rr,ge.nglerde ise stiratli bir seyir izler.Deniz iklimininhakim oldufu b6lgelerde, genellikle 60Q m yiikseltideyaygm olan bu hastahk, Ttirkiye'de 450 m ytikseltilere

kadar inebilmektedir. Memleketimizde Karadeniz ve

Marmara Bdlgelerinde kestanelerde biiyiik tahribatyapan hastahk, bugiine kadar Ege bdlgesinde ortayagrkmamrqtrr (5)..Fakat, 1987 yrhnda yaprlan bir

ara$trmaya gtire, Akdeniz Brilgesinde de gtiriilmiigtiir(6). Hastah[rn yaqh bireylerde mutlaka Oliimleneticelenmesi, Ulkemizdeki kestane megcerelerinin,ekseriyetle baltahk ortranlanna dontiqtiirtilmesineneden olmuqtur (7).

Kestane odunu tanence zengin oldulundan, degigik

hava kogullarr ile bdcek ve parazitlere karqt do[al

bir dayamma satriptir. Ozelllikle su iginde ve rutubetli

ortamda dayanma giicti fazladrr. Odunu telefon ve

telgraf direkleri, gemi yaprmr, su altr inqaatlanndaiskele direkleri olarak ve travers yaprmrnda; geng

siirgtinleri kazma ve kiirek sapr yaplmrnda, figrgemberi, kiife, sepet gubufu, fasulye srnfr ve biikme

mobilya yaprmrnda kullanrlrr. Bunlarla birlikte,gigekleri balcrhkta makbul olan kestanelerin meyvesi,yaprak la r r ve g igek le r i i l ag i i re t im inde

kullamlmaktadrr. Aynca, kabuk ve odunundan tanen

elde edilir (8).

Bu aragtrmada, Isparta kent dokusu iginde yer

alan iki kestane megceresinden biri olan (di[eri Dere

ve Yenice Mahalleleri Anrt Anadolu Kestanesi

Megceresi), Tarihi Ayazma Mesirelili'ndeki Anadolu

Kestanesi Megceresi incelenmiqtir. Bu baflamda,

meqcerenin genel dzellikleri ile abiyotik ve bilhassa

insan zararlarrna iliqkin biyotik etmen zararlarr

hakkrnda agtklamalarda bulunulmu$tur. Aynca,

megceredeki amt afag varh$r da ortaya konmuqtur.

V Yrl: 35 - 2001- Sayr:3 2 t ?

748/r4T {/f //t/54/t/

MATERYAL VE YONTEM

Aragtrrma Alanmm Genel Ozellikleri

Araqtrrma alantrun iklim ve toprak trzellikleri Tablo

I'de verilmigtir. Alanda, Anadolu kestanesi ile birlikte

Crataegus nxonogyna Jacq., Juglans regia L.,

Verbascum ssp. L., Lonicera spp.L., Carex spp.L,

Ouercus cocciferaL., Prunus spp. L. ve Ailanthus

altissima (MilI.) Swingle. tiirleri mevcuttur. Ailanthus

a l t i ss ima i i l kemiz in do$a l t i i r i i deg i ld i r .

A[aglarda Yaprlan Olgiimler

Her birine ayn numaralar verilen a$aglardaki olgtim

ve tespitler Geng ve Gtiner (9) tarafindan, antt a[aElar

igin dnerilen envanter ydnteminde belirtilen esaslara

gore yaprlmrqtrr. Kullamlan envanter YQntemi, yaprlan

<i lgi imlere i l iqkin drnekler ver i lerek aqaltda

ozetlenmigtir.

YaE Tahmini

Yaqlar, afaglann gdvdesinden, yerden 1.30 m

ytikseklikten "artlm burgusu" ile ahnan en az 15 cm

uzunlu[undaki "arfim kalemi"nde belirlenen yrlhk

halka sayrlan esas altmp, "5 yll" duyarltltkla agaftya

yuvarlanarak tahmin edilmigtir. Bu amagla, tespit

edilen yrlhk halka saylsl, arttm kaleminin uzunlu[u

da hesaba katrlarak, a[acrn kabuksuz yarlgap

uzunlufuna enterpole edilmi$; hesaplanan ya$, tahmini

bir de[er oldu[undan, zaten gdreceli bir defer olan

afiacrn 1.30 m boya ulaqtrfr ortalama siire (y1) dikkate

ahnmamrqfir. Yaq tahminini bir drnekle agrklamak

istersek: tahmini ya$r, enterpolasyonla hesaplanan

de$er 3 40 -344 aras rnda de[i giyorsa 3 40,3 4 5 -3 49

arasrnda defiqiyorsa 345 olarak kabul edilmiqtir.

Boy Olgtimii

Boy olqiimleri, telemetreli bir boy OlEer olan

"Blume-Leiss" ile yaprlmrgtrr. Hesaplanan boy deleri

ondahkh bir de[er ise, "0.5 m" hassasiyetle aqalrya

yuvarlanarak kayrtlara gegirilmiqtir. Buna gcire,

be l i r lenen onda l rk de fer 0 .00-0 .49 aras tnda

del iqiyorsa "0.0m" olarak 0.50-0.99 arastnda

deliqiyorsa "0.5 m" olarak kabul edilmiqtir. Buyontemde, 6lgi.im yapan kiqinin ve alacm bulundufu

yere gdre tig farkh olgiim ve hesaplama qekli vardtr.

Boyu dlgiilen a[ag, olEiim yapan kiqinin bulundufu

yerle aynr diizlemdeyse [1] numarah, cilgtim yapan

kiqiye gdre aqalrda kaltyorsa [2] numarah, yukanda

kahyorsa [3] numarah hesaplama iqlemi yaprlmrqtrr.

Frrat (9) tarafindan ortaya konan scjz konusu bu

formtiller aqafrda verilmi gtir:

gp = bd (AD/Ad) CD = cd (AD/Ad) BC = BD + DC t 1 1

CD = cd (AD/Ad) BD = bd (AD/Ad) BC = CD - BD l2l

BD = bd (AD/Ad) CD = cd (AD/Ad) BC = BD - CD t31

Qap Otqiimii

Qo[u zaman dt izgi in ve dolgun bir i gdvde

geliqtirmeyen afaglarda, Eevre deferi, kompasla

iilgtilen gap de[erine gore daha hassastrr (10). Bu

nedenle, rince, alactn toprak yiizeyindeki (80,0) ue

yerden 1.30 m yi.ikseklikteki Eevresi (gt,:O) , "cm"

hassasiyetinde dlgiilmii$tiir, Ardlndan, saptanan

de[er le r p (3 .1a) say ls lna bo l i inerek toprak

ytizeyindeki (dg,g) ve goliis hizasrndaki gaplar

(dt.:O) hesaplanmrqtrr. Gdvde iizerinde ur ve qigkinlik

bulunmasr halinde, Eevre dlgi.imleri bu qiqkinli[in

hemen i.istiinden yaprlmrgtrr. Govdede gatallanma

mevcutsa ve gatal gofiis iizerinde; aksi taktirde, gatah

oluqturan gdvdelerde ayrl ayn gergekleqtirilmiqtir.

Ardrndan, rnegcbredeki alaglar Eaplarrna gcire iig

srmfa aynlmrqfir. Buna gore:

* G6[iis ytikseklifindeki Eap S 99 cm olan afaElar

"SIRADAN AGAq",

* G6[iis yiiksekli[indeki gapr 100-149 cm arasrnda

d e I i q e n a I a E l a r " G O R K E M L i A G A q " ,

* G6[iis yiikseklifiindeki Eapr >150 cm olan afaglar

" A N I T A G A Q " , o l a r a k k a b u l e d i l m i q t i r .

Aynca, i. U. Orman Faktiltesi'nin Ttirkiye'nin

dopal geniq yaprakh amt aEaqlan ile ilgili rapora (1 1)

sadrk kahnarak, gdftis yi.iksekli[indeki gaprna

bakrlmaksrztn sadece boyu >25 m, sadece tahmini

2 2 " Yrl: 35 - 2O0I - Sayr:3 Y

748/r4f ff ru5,+rtt

yaqr2300 yl ve sadece tepe gapr >15 m olan afaglarda "ANIT AGAQ" olarak kabul edilmig ve bua$aElann somut dzellikleri, yine ayr' ayn belirlenmiqtir($ekil 1-a).

Tepe Qapr Otgtimii

Tepe Eapr tespitinde, oncelikle, tepe tacl izi dtigiimtiiEinde kalan do[u, bafi, kuzey ve gtiney y6nlerindekiyanEap deperleri saptanmr$hr. Daha sonra, kuzey-giiney ve do$u-batr istikametinde belirlenen deferlertoplanmrq ve afacrn dolu-ban ve kuzey-gi ineyyonlerindeki tepe Eaplarr hesaplanmrqtrr. OlEtimdelerleri ondahkh bir defer ise, "0.5 m" hasssasiyetleaga[rya yuvarlanarak kayrtlara gegirilmiqtir. Bunagcire, belirlenen yangap de[erinin ondahk krsmi 0.00-0.49 arasrnda de[iqiyorsa "0.0 m" olarak, 0.50-0.99arasrnda deliqiyorsa "0.5m" qlarak kabul edilmiqtir.

Abiyotik ve Biyotik Zararhlardan Etkilenme

Abiyotik ve biyotik zararblarrn etki dtizeyinisaptamak igin, megceredeki btitiin a[aglar ayn ayrlincelenmiqtir. Bu incelemeler neticesinde "sa$rkh"."giirtik", "ko[uk", "tepe Edkmesi", "bocek zarart","insan eliyle yaralanma", "ur ve qiqlik durumu" ile"koklerin agrkta oluqu" gibi dzellikler bakrmrndanme$cere ve mevcut a$aglar hakkrnda kapsamlrbulgulara ulagrlmrqtrr.

Toprak Ozelliklerinin Belirlenmesi

Araqtrrma al anrnda, kestanelerin do[al yayrhqrnr

smtrlayan bazr toprak dzellikleri bahmrndan durumu

belirlemek amacryla alt, orta ve i.ist yamaglarda,

rastlansal olarak agrlan iig adet toprak profilinde, 0-20,20-40 ve 40-60 cm'lik derinlik kademelerinden

toprak cirnekleri ahnmrqflr. Isparta Koy Hizmetleri

Toprak Laboratuannda yaprlan analizlerde, roliyefve yiizeyden uzakhfa g6re defiiqen dokuz farkhnoktadan ahnan bu toprak drneklerinde tekstiir, totaltuz igeri$i, asidite ve kireg ytizdesi <izellikleriaraqtrnlmrqtrr.

BULGULAR VE TARTISMA

Anrt ve Anrtsal Nitelikli Giirkemli A[aglar

Araqtrrma alanrnda 15 tanesi "ANIT AGAQ"niteli[inde 548 adet a[aE tespit edilmigtir. Arut a[aElarve belirlenen dzellikleri Tablo 2'de verilmigtir.Meqceredeki afaElann en boylusu 28 m uzunlulunda($ekil 1; Tahmini Ya$ = 150 yrl, Qap (d1.3s) =169

cm), en kahnr 197 cm gaprnda ($ekil 2; Tahminiya$= 315 yrl, Boy= 8.0 m) ve en yaqhsr 510 yaqrnda(qeki l 3; Boy= 13.9 m, qap (dr, :o) =(I42 cm)'drr .Saptanan 15 anrt afaca ilaveten meqcerede,43 tanede g6rkemli (Gttpiis Yi.iksekli[i Qapr=100-149 cmarasmda) afag mevcuttur. "GORKEMI-I eGeq' tannozellikleri Tablo 3'te verilmiqtir.

."Isparta kent dokusu iEinde kalan, Dere ve YeniceMahallelerindeki difer anrt kestade meqceresinde(61 ha) 200'tin tizerinde a[aE bulundu[u ve bunlardanarut alag niteliEindeki 12 tanesinde belirlenen boylann20-30 m, gd[i.is yiiksekli[indeki gaplarrn 153-207cm arasmda de[iqti[i bildirilmektedir. Bu a$aglardantahmini yagr 230 yrl olan en g6rkemli kestane afacmrnboyu 20 m, g6[i.is yi.iksekli$indeki Eapr 207 cmolarakolgiilmiiqtiir. Keza, Gciller Yoresi'nin bilinen en uzunboylu (33 m) kestanesi de bu meqcerede bulunmuqtur(12). Asan ve Artar (6), Akseki- ibradr 'daki birmezarhkta bulduklarr anrt kestane populasyonundaI7 a$aEta yaptrklan dlgtimlerde, en kahn iki alacrnsrrasryla 22-23 m boyunda, 265-312 cm gaprnda ve462-544 yaglarrnda olduklarrnr bildirmektedirler.Altan ve ark. (13) ise, Manisa Sarrgol Krzrlgukurkoyti Kestanelik Mevkii'nde bulduklarr bir anrtkestanenin boyunu 18 m, yerden 1.0 m yiikseklikteki

Eevresini 545 cm (gap = 174 cm) ve tahmini yagrnr400 yrl olarak belirlemiqlerdir.

Isparta'da Hahkent (Ayazma), Dere ve YeniceMahallelerindeki kestane me$cerelerinin drqrnda,Siitgtiler ilgesi Kasrmlar kasabasr mulki hudutlaniEinde de, dofal bir kestane yayrhqr belirlenmiqtir.Tota Orman iqletme $eflifi Amenajman Plamna gclre81 numarah bdlme iginde kalan bu sahada anameqcereyi Anadolu karaEamr (Pinus nigra Arnold.

Y Yrl: 35 - 2001- Savr:3 2 3 "

776/11T ff trtt.g"il/

subsp. pallasiana Lamb Holmboe.) olugturmaktaolup, kestane ve yaz rhlamuru (Tilia plathyphyllosScop.) a[aglarr me$cere iginde serpili hatdedir. Busaha 28 hektardrr. Bu yayrhq iginde kestane 880-1150 m; rh lamur i se , 1000-1150 m rakrmlar rarasrndadrr. Alanrn hakim bakrsr kuzey vekuzeybatrdn. Arazi meyi l i Vo45-55 arasrndadeligmektedir. Bu alanda gdvdesi yerden 1.0 mytikseklikte iki gatala ayrrlan en gdrkemli kestaneafacrnrn boyunun 12 m, gcifiis yiikseklifindekigapmln 92 cm ve 100 cm, tahmini ya$rnln ise 190yrl; rhlamurun ise, 10 m boyunda, 108 cm Eaprndave tahminen 325 yaqrnda oldufiu bildirilmektedir(14) .

Bu bilgilere g6re, Griller Yoresi'ndeki arut Anadolukestanelerinin en kahm (207 cm) ve boylusu (33 m)Isparta Dere ve Yenice Mahallelerinde en yaghsr.(510 yrl) Isparta Tarihi Ayazma Mesireli[i 'ndebulunmaktadrr. Ttirkiye'nin en yaqh (544 yrl) vekdm Eaph (3I2 cm) kestanesi ise, Akseki-ibradr'dadr.Ne yazrk ki, hem Dere ve Yenice mahallerindekihem de Ayazma Mesirelifi'ndeki dzellikle yaqhalaglar, kestane mtirekkep hastahfrnrn etkisialtrndadrr. Asan ve Artar (6)'rn ibradr kestaneleriigin belirttikleri gibi, Isparta kent dokusu iEinde kalanbu kestanelerin de gelecek kugaklara ulaqmasr pekmtimkiin goztikmemektedir.

Asan ve Artar (6), sdz konusu ibradr Kestanelerinin,bu alanda dolal olmadr[rnr bel i r tmiqlerdir .Araqtrrcrlarrn bu ifadeleri, Anqin ve Ozkan (1)'rnkestane do[al yayrhqrna iliqkin agrklamalan ile uyumigindedir. Oysa, Giiner (14), Siitgiiler Orman iqletmeMiidtirli if i i srnrrlarr iginde, Anadolu karaEamrmeqcereleri iginde serpili halde Anadolu kestanelerinerastlandrfrnr ve bu yayrhqrn da dolal oldulunubildirmektedirler. Keza, Afyon-Szihdrkh'da bulunanve gen koruma sahasr olarak aynlan kestanemeqceresinin de dolal oldu[u karutlanmrq durumdadu(15). Bu saptamalardan hareketle, Tarihi AyazmaMesirelifi' ndeki kestane megceresinin de muhtemelendolal bir me$cere oldufunu sdylebiliriz. Fakat bualanda mutlaka ilave fitolojik araqtrrmalar yaprlmahve bdylece, hem meqcerenin dolal ml yapay ml

oldulu bilimsel olarak ortaya konmah hem deentomolojik ve fitopatolojik zararhlardan etkilenmedurumu tespit edilmelidir.

Abiyotik ve Biyotik Zararhlardan EtkilenmeDurumu

Meqgeredeki "SIRADAN RdAq'larn Vo62.3' isa$rklr oldu[u ; hzlde VolT .5' inde Eiirtik, 7o11.7' sindeKo$uk , Vo5 .2' sinde tepe gdkmes i, Vo} .4' 1j.nde b6cekzatarr, 7ol .2' sinde insan eliyle yaralanma, VoI .2' sindeur ve qigl ik mevcuttur; 7o0.5's inde ise, kokleragrktadr. "GORKEMLi A6Aq"lann 7o34.5' isa[hkhlken, Vo38.3'iinde giirtk, Vo23.6'srnda kofuk veVo3.6'srnda ur ve qiql ik mevcuttur. "ANITAGAQ"larrn ise, Vo23.8'i saflrkhdrr. amt a[aglannVot9 .l' inde Eijruk Vo 14.3' iinde ko[uk, Vo33.3' indetepe gcikmesi ve Vo23.8'i saflrkhdrr. Anrt afaElannVoI9.l' inde gtirtik, Vo I 4.3' ;j,nde kofuk, Vo33 .3' id;ndetepe gdkmesi ve Vo9.5'inde insan eliyle yaralanmhtespit edilmiqtir. Bu delerlerden de anlaqrlacafir iizeresa$rkh birey oranr ince gaph a[aglardan kahngaplrlara do[ru gidildikge azalmaktadrr. Keza, Eatalgrivdelerde, kahn dallar incedallara oranla dahafazlazarar gormiigtiir. Tepe gokmesi, "SIRADANAGAq'larda da gdrtilmekle birlikte (Vo5.2), "AMTAGAQ'larda artr$ gcistermekte dir (Vo33.3). yine,

insan el iy le yaralanma "ANIT AGAQ'lardayo[unlaqmrgtr, (Vo9.5). Qtiriik (Vo38.2) ve kofiuk(Vo23.6) birey oranr ise "GORKEMLI AGAQ'lardadaha fazladrr.

insan eliyle oluqan yaralanmalann, dallarrnkahnlaqmaslna ve kahn yan dal sayrsrndaki artrqaparalel olarak gogalmasr dikkat gekicidir. Oysa, bualaglar mevcut bu tlzellikleriyle estetik bir gdrtiniimkazanmrqtr ve bu hallerinin devamr igin korunmalanzorunludur. Netice olarak, meqceredeki afaglarrnyaklaqft Vo40'nda geqitli salhk sorunlan vardr veinsan eliyle oluqan yaralanmalar anlt a[aglardayo[unlaqmaktadr. Sorunun qdziimii igin acil tinlemlerahnmahdrr. Qi.inkii, tahribat devam etmektedir.

Toprak Ozeiltikleri

Meqcereden, tesadi i f i o larak ahnan toprakorneklerinin analiz sonuglan Tablo 4'de verilmigtir.Bu de[erlere gore meqcere topraklan "a[rr balgrk"

\ 2 4 Yil: 35 - 2OO1- Sayr:3 Y

t(

tekstiirtindedir. Baziklegme ve kireg oranr i.istyamagtan alt yamaca ve toprak iist katmanlanndanalt katmanlara do[ru ini ld ikce artmaktadrr.

Qepel (16)'in "a[rr topraklar" igin verdili VoI,5-10,0 srnrr karbonat de$erlerine g6re, saptananVo I,9 5' lik karbonat igerifi, me$cere topraklarrnrn"karbonath" oldu$unu gcistermektedir. Fakat,,,gokkarbonatlr" topraklar igin belirtilen Vol\-2\,lik srnrdeferlere bakrldrprnda, me$cere topraklanrun karbonatiger i l i n ispeten di igi ik kalmaktadrr. Anadolukestanesinin kireci sevmedili belirtilmektedir (1 ).Ancak, meqcerenin halihazrr durumu, Anadolukestanesinin 7o 1,95 seviyelerinde karbonat igerentopraklarda u zun yilar y aqayabildifini gdstermektedir.

soNUQ VE ONERiLERArkeolojik gahqmalarla gegrrxi$ ddnemlere ait tarihi

eserlerin bulunup gtin rqrlrna grkarrlmasr ne kadarrinemli ise, "anlt a!ag" tespiti ve korumas r da en azo kadar dnemlidir. Qiinkii, anrt afaglar, estetik drqgdrtiniiqlerinin <jtesinde de$erli bir genetik rezervdirve dendroklimatolojik, harta tarihe rqrk tutandendrokronolojik gahqmalar iEin krymeti tartrqrlmazarqivlerdir. Bu a$aglar, uzun yrllar yaqamalannrsaflayan ve muhtemelen tiiriintin di$er alaglanndabulunmayan gegitli genlere sahiptir. Bu nadir genler,gelecekte yaprlacak genetik-tslah gahgmalarrnrndetaylandrnlabilmesi, hatta yeni genotiplerin ortayagrkanlmasr igin gok cjnemiidir. Konu bu yrini.iyle eleahndrfrnda, anrt a$aglarrn 6nemi bir kat dahaartmaktadrr. Nitekim, Orman A[aglan ve Tohum]anIslah Aragtrrrna Mtidtirli.ifti tarafindan Bahkesir'desegilen dolal bir kestane meqceresinin 3g hektarhkkrsmrnda tohum meqceresi kurulmuq; Bandrrma,Kalkrm, Denizli, Afyon ve Bozkurt'ta toplam 1g0.5hektar bi.iyiikl[Ei.inde beq tane gen koruma ormanraynlmrqtrr (12).

Universite kenti Isparta'nrn dnemli zenginlifiHalftent (Ayazma) mahallesindeki bu kestanelik gokdelerli lokal anrtlarrmrzdan biridir. ycire halkrnrnrekreasyonel ihtiyaElannr karqrlamada oldukgazorlanan, dolayrsryla 6nemli dlgiide tahrip edilen

77fS/hr rf //t/.94ft

mesire alanr ve anrt kestaneler, Kiilttir BakanhlrTabiat ve Ki.ilttir Varhklannr Koruma GenelMtidilrliiliince zmnan geEirilmeden tabiat anrtr olaraktescil edilip Isparta Belediyesinin korumasrnabrrakrlmahdr. Mesire alanr taqrma kapasitesinin gokiistiinde bir taleple karqr karqryadr. Bu durum, hemkestanelerde hem de donatrlarda tahribata nedenolmaktadrr. Kent hatta y6re insanrnrn artanrekeasyonel ihtiyaglanna cevap vermek tizere, Ispartakentsel ve krrsal dokusunda yer alan potansiyelrekreasyon sahalan acilen ortaya grkanlmah ve gereklipeyzaj diizenlemeleri yaprlarak hemen hizmetesokulmahdrr.

Krsa ddnemde ahnmasr gereken tedbirlere gelince:insanlar, hemen her gtin, en azrndan golgesindenfaydalandrklan a$aglann anrtsal delerlerindenhabersiz bir qekilde mesirelikten faydalanmaktadtr.Anrt afaglann, delerlerini ortaya koyun tanltrcrlevhalarla ve koruyucu estetik bariyerlerle ortayagrkanlmasr, herhalde man)z kaldrklarr zararlarrminimuma dtiqiirecektir. Tesis edilecek ranrnmlevhalan yanrnda, bu a$aElara ulaqrm bigiminigOsteren levhalar da, vakit gegirilmeden, mesirelikgiriqine ve mesirelik igindeki ana yollara mutlakayerleqtirilmelidir. Mesirelikte yaprlacak gevredtizenlemesi gahqmalan, anrt alaglann bulundu[ukrsrmlarda, ozel koruyucu cinlemlerle mutlakadetaylandrrrlmah (17) ve projeyi hayata gegirecekkuruluqlardan bu hususlar dncelikle talep edilmelidir.Ozet olarak, Tarihi Ayazma Mesirelili'ne gelenziyarctgiler, mesirelile adrmlannr attrklan ilk andan,terk ettikleri zamana kadar, segkin bir mekandabulunduklannr fark etmeli ve bu 6zel mekandakontrollti davranmak mecburiyetini hissetmelidir.Evet dola ozgtirliiftn doyasrya yagandrfr bir ortamdrr.Ama, bu dzgiirliifii hissettiren dfelerinin ortadankaldrnlmasrna kayrtsrz kalan bir ortam, asla de[ildir.

V Yrl: 35 - 200I - Savr:3 2 5 ?

Tr48/4T t/f /il5r4//

Tablo L. Araqtrrma Alanrmn Lokat Ozellikleri

i

Tablo 2. Anrt Afaglara Ait Bazr Ozellikler.

Konum

lspartaMerkezHalrkent (ayazma)

37044'41"- 37044'54"3oo34'47"- 3oo35'22"1030-1 140 mKuzey%301 8 H a

Agrr balgtk06.53Yo1 .95

lk l im

Yrlhk Ortalama Srcakltk

Yrlhk En Ytiksek Srcakltk

Yr l l rk En Duquk Stcakl tk

Yr lhk Ya$tg

Ortalama Ba$tl Nem

Vejetasyon Donemi (1 OoC)

Mut lak Kurak Donem

Hakim Rt izgar Ydnu

:12.2oC

37.5,0C

17.8.0C

619 .3 mm

"/o62Nisan-Ekim

Haziran-Ekim

Guney-batt

t li tgeMahal l leEnlemBoylamRakrmBaktE0imAlanr

ToprakTeksttirTuzpHKireg Orant

AGAQ NO BOY TAHMINI

YA$

qATAL

ADEDi

9EVRE QEVRE QAP QAP TEPE QAPI

M YIL ADET CM CM CM CM M

1 1 6 . 5 355 750 570 239 1 8 1 1 6 . 5

3 8.0 375 588 620 187 197 12,0

1 q 3 1 0 850 600 271 1 9 1 1 2 n

124 1 5 . 0 215 488 451 1 5 5 144 1 e E

149 1 0 n 260 2 775575

205247

183

6520.0

1 5 1 1 1 . 0 235 400 470 1 2 7 t 3 u 12.5

152 28.0 150 2 8 1 0420

C J U258

1341 6 . 0

1 8 1 1 8 . 0 420 6 1 0 580 194 1 8 5 1 5 . 5

1 9 3 1 8 . 0 530 1 6 9 1 6 9 I O . 5

352 1 9 . 0 2 n R 425 164 ' l F 1 1 6 . 5

353 22.0 275 5 1 0 470 162 1 E n 13 .0

405 1 1 . 5 375 560 5 1 0 178 162 12.5

440 1 6 . 5 455 z 653485

1 6 0208

154

5 1i 5 .0

466 13.0 5 1 0 377 445 120 142 N R

484 14.0 350 620 495 197 157 1 5 , 5

2 6 3 Yrl: 35 - 2001 - SaYr:3 V

746/,1T trf //t/.94/t/

Tablo 3. Meqceredeki Giirkemli Afaglarrn Bazr Ozellikleri

AGA9 No BOY TAHMiNi

YAS

QATAL

noroi

qAP AGAQ No BOY TAHMiHi

YASQATAL

ADEDI

9AP

M YIL ADET CM M YIL ADET CM

13 .5 280

112

40

406 16 .0

r 0 0

6960

12.O 124 5Zd 14 . , 5 t u c

t c 18 .0 370 08 348 7 .0 105

t o 1 3 . 0 230 1 0 8 354 13 .0 t J c

1 8 7 0 5 Z V 380 1 6 0 1 3 8 5

4 5 8 . 5 o4 404 2 .5 1 1 0

49 13 .0 220 230 9 .5 1 1 1

t t . 5 120 o2 411 15 .0 330 1 1 4

92 07 414 1 5 . 5 270 1 0 E

107 12.5 235 24 4 1 7 1 4 . 0 270 134

108 9 .0 3 1 0 d 419 t 4 . c 300 1 1 6

124 1 1 . O I r z u 1 5 :z13 5 1 a

145

l 4 . u'14 .0

zzv

260

I U Y

125 438

I J , U

12 .0

z

130

1 4 6 z6tJ t 5 442 1 6 . 0 420 '134

150 1 1 . 0I U U

49425 12.5 2

74

55 10 .0 245 1 1 1 485 17.5 240 141

t 5 0 8 .5 140 494 12.5 102

6 1 12.0 180 12 ' l 508 13 .0 145.5

62 1 1 . 0 410 t z 5 I t . c t J z

431 15 .0

1 0 0

90

544 2

t z 5

42

175 1 1 . 0 235 1 03.5

Tablo 4. Toprak Analizi Sonuglarr

Roliyef Derinl ik(cm)

Kum Oranrt%l

Toplam Tuz pH Kireg Oranl(%l

Ust Yamag0-2020-4040-60

2tr

JC

40

0.00 .0

0 .0

6.306.306.35

1.401.401 0 5

Orta Yamag0-20

20-40

40-60

4139

37

0.00 .0

0 ,0

6.406,50

6.85

2 . 1 12 . 1 1

2 . 1 1

Alt Yamag0-2020-4040-60

4235Qtr

0.00 .00 .0

6.85

6.90

6.90

2.462.462.46

V Yrl: 35 - 2001 - Sayr:3 21 3

T146/r4r //E /ft.?Aft

KAYNAKqA

1- ANSiN, R., 6zfA.N,2.C.,1993. TohumluBitkiler (Spermatophyta) - Odunsu taksonlar, KTUOrman Fakii l tesi Yayrnlarr, No: 167119, 5lZ.

2- BERNATZKY, A.,1987. Tree Eccology andkeservation, Elsevier Svientific publishing Company,Newyork,357.

3- YALTIRIK, F., 1993. Dendroloji Ders KitabrII Angiospermae, i.U. Orman Faktiltesi yayrnlan,no: 41041 420, istanbul. 320.

4- YALTIRIK F., 1999: Tarihin yeqit TanrklarrAmt Afaglar. Yegil Atlas, Qevre Ozel Sayrsr, Sayr.2, istanbul, 70-77.

5- SELIK, M., 1986. Ormancrhk Fitopatolojisi,i.U. Orman Faktiltesi yayrnlarr, No: 3400/377,istanbul,224.

6- ASAN, u., ARtLR, P., lgg7. ibradrKestaneleri, Orman Miihendisli[i Defgisi, 10,24-25 .

7- ATA, C., 1995. Silvikiiltrir Teknili Ders Kirabr,ZY\EU Barhn Orman Fakiiltesi yayrnlan, No: 4/3,Bartm,453.

8- ERTEN, A. P., ONA.I,, S., 1993. Kesra:reOdununun Teknolojik Ozelllikleri ve KestaneA[acrnrn kullanma yerleri, Orman MuhendislifiDergisi, 8,29-32.

9- GENQ, M., GUNER,$.T., lggg. Amt AlagEnvanteri ve Krzrlda! Milli Parkrnda Saptanan Bazr

Amt Sedirler,I. Uluslararasr Do[al Qevreyi Korumave Ehrami Karagam sempozyumu, DumluprnarUniversitesi, Kiitahya, 23-25 Eylnl.

10- FIRAT, F., Dendrometri,lgT3. i.U. OrmanFakiiltesi Yayrnlarr, No: 1800/193, istanbul, 359.

11- ANONIM,1974. "Anrt A[aElarla ilgili DofalKriterler" Raporu. i.U. Orman Fakiiltesi Dekanh[r'mn29.04.1974.tarih ve 8-522 sayrh vazrsr ve ekleri.istanbul.

12- GENq, M., GUNBR, $.T.,2000.Isparta'daYeni saptanan Do[al Bir Anrt Kestane (Castaneasativa Mill.) Megceresi. Joumal of Turkish Agriculture& Forestry, 24,37-44.

13- ALTAN, Y., AKGUL, H., U6UR, Y.,SOLAK, H., 1998. Manisa Anrt A[agtan ve HalkKtiltiiriindeki Yeri, CBU YUksek Olretim VakfrYaymr, No: 5, Manisa,234.

14- GUNER, $. T., 1.997. Stitgtiler Amt Kesraneve Ihlamurlarr. Seminer LS.D.U. Fen BilimleriEnstitiisii,Isparta.

I

15- ANONIM,1999.1998 Yrh Qahqma Raporuve 1999 Yrh Qahgma Programr, Orman Bakanh[r,Orman Alaglarr ve Tohumlan Islah ara$tlrmaMtidtirlii[ii Yayrnlarr, No: 7117, Ankara, 153.

16- QEPEL, N., 1978. Orman Ekolojisi, i.U.Orman Fakiiltesi Yayrnlan, no: 2497 /257, istanbul,s34.

17- GENQ, M., 1995. Bitki Yetiqt irme vePlantasyon Teknigi Ders Notu, KTU Orman FaktiltesiYayrnlan, Ders Teksirleri No: 47, Trabzon. 278.

\ 2 8 Yil: 35 -2OOl - Sayr:3Y

$eki l 1 . Meqcerede Saptanan En Boylu A[ag(Boy : 28,0 m. Qap (d r :o) = 169cm.Yaq : 150 yrl).

$ekil 3. Mcgceredeki En Yaqh Kestane(Yaq = 510 Yrl, Boy = 13,0 m,Qap = 142 cm.).

Scl<il 2. iVlcqcercde Saptanan En R;Ln-fipl-.{Eag (BoV = 8,0 rn. Qap : l97cnr. Yrrq : 375 yrl).

$eki l 4 . N{cse<' r ' r ' r lc l t i I , - r r fJcuiS ' l -c5rc l i l (cst :utc (Yu; = 2(r0 yr l , Boy: I9 ,0 nr . T. eap:20 r r i . ) .