Internet e as linguas subordinadas aproximacioacuten ao caso das

linguas galega e maoriacute1 2

Luz Varela Armas

Facultade de Filoloxiacutea da Universidade da Coruntildea

Resumo

Neste traballo analiacutezase o impacto que estaacute a ter internet para duacuteas linguas subordinadas

xeograficamente opostas o galego e o maoriacute Comezamos cunha breve introducioacuten aacute

lingua e aacute cultura maoriacutes dado que o puacuteblico potencial deste artigo pode estar pouco

familiarizado con elas Seguidamente realiacutezase unha anaacutelise comparativa que abrangue

diferentes aspectos da presenza do galego e o maoriacute na rede A partir destes datos

reflexioacutenase sobre o impacto que un medio non xeraacuterquico coma internet estaacute a ter

nestas linguas asiacute como sobre os principais obstaacuteculos que poden diminuiacuter as

potencialidades do uso de internet con fins normalizadores

Palabras chave

maoriacute galego sociolinguumliacutestica internet linguas subordinadas

Internet and minority languages comparative analysis of Māori language and

Galician language

Abstract

In this paper we deal with the impact of the Internet for two minority languages

geographically opposed Galician and Māori We start with a brief introduction to

Māori Language and Māori culture because potential public of this paper could not

know much about it Secondly we do a comparative analysis of different aspects about

Galician and Māori languages presence on the Internet Our target is to analyse the

impact of a non-hierarchical media like the Internet in these languages and to identify

1 Este artigo enmaacutercase dentro das publicacioacutens resultantes da estadiacutea na Te Whare Wānanga oWaikato University of Waikato (Kirikiriroa Hamilton Aotearoa Nova Zelandia) financiada cunhabolsa Inditex-UDC 2014

2 Este artigo non seriacutea posiacutebel sen o asesoramento de Laura Loacutepez-Fernaacutendez Convenor Graduate ampInternational Student Adviser (Spanish) da Te Whare Wānanga o Waikato University of Waikato aquen lle queremos agradecer a suacutea axuda

1

the main obstacles that could decrease the potential of the use of the Internet with

linguistic normalization purposes

Keywords

Māori Language Galician Language Sociolinguistics Internet Minority Languages

1 Introducioacuten

A realidade linguumliacutestica actual reflicte un esquema xeraacuterquico en que atopamos linguas

hexemoacutenicas fronte a linguas subordinadas ou dominadas Este esquema pode ser

mantido e fomentado facilmente desde os medios de comunicacioacuten de masas

tradicionais (prensa escrita en papel radio televisioacuten) caracterizados por seren medios

unidireccionais que emiten mensaxes limitadas a unha masa homoxeacutenea (Loacutepez Calvo

2010 32 ndash 34) Son medios facilmente controlaacutebeis por parte dos sectores aos que lles

interesa manter ese esquema xeraacuterquico en diferentes aacutembitos e tameacuten no linguumliacutestico

Con todo o xurdimento e a expansioacuten de internet supoacuten unha ameaza directa a ese

esquema de subordinacioacuten pois internet xa non pode ser clasificado coma un medio de

comunicacioacuten de masas no mesmo sentido que os medios tradicionais pois non eacute

unidireccional senoacuten que na rede todas as persoas podemos desempentildear os roles de

emisoras e receptoras isto eacute traacutetase dun medio bi ou multidireccional Para

entendermos de xeito doado esta diferenza podemos acudir ao esquema de topoloxiacuteas de

rede proposto por Paul Baran nos anos 60 do seacuteculo XX

Ilustracioacuten 1 Esquema das topoloxiacuteas de rede de Paul Baran (de esquerda a dereita centralizada descentralizada e distribuiacuteda) Imaxe modificada a partir da publicada por David de Ugarte (2005 -2007)

2

the main obstacles that could decrease the potential of the use of the Internet with

linguistic normalization purposes

Keywords

Māori Language Galician Language Sociolinguistics Internet Minority Languages

1 Introducioacuten

A realidade linguumliacutestica actual reflicte un esquema xeraacuterquico en que atopamos linguas

hexemoacutenicas fronte a linguas subordinadas ou dominadas Este esquema pode ser

mantido e fomentado facilmente desde os medios de comunicacioacuten de masas

tradicionais (prensa escrita en papel radio televisioacuten) caracterizados por seren medios

unidireccionais que emiten mensaxes limitadas a unha masa homoxeacutenea (Loacutepez Calvo

2010 32 ndash 34) Son medios facilmente controlaacutebeis por parte dos sectores aos que lles

interesa manter ese esquema xeraacuterquico en diferentes aacutembitos e tameacuten no linguumliacutestico

Con todo o xurdimento e a expansioacuten de internet supoacuten unha ameaza directa a ese

esquema de subordinacioacuten pois internet xa non pode ser clasificado coma un medio de

comunicacioacuten de masas no mesmo sentido que os medios tradicionais pois non eacute

unidireccional senoacuten que na rede todas as persoas podemos desempentildear os roles de

emisoras e receptoras isto eacute traacutetase dun medio bi ou multidireccional Para

entendermos de xeito doado esta diferenza podemos acudir ao esquema de topoloxiacuteas de

rede proposto por Paul Baran nos anos 60 do seacuteculo XX

Ilustracioacuten 1 Esquema das topoloxiacuteas de rede de Paul Baran (de esquerda a dereita centralizada descentralizada e distribuiacuteda) Imaxe modificada a partir da publicada por David de Ugarte (2005 -2007)

2

O esquema da esquerda ilustra unha rede centralizada coma a que tintildean as redes de

postas un sistema que obrigaba a que calquera carta enviada desde un punto a outro

pasase sempre pola capital aiacutenda que iso implicase que a carta tivese que facer un

percorrido maacuteis longo que indo directamente do punto de partida ao seu destino O

mesmo aconteciacutea cos primeiros xornais publicacioacutens de caraacutecter local elaboradas por e

para as elites Isto ten unha correspondencia no plano poliacutetico con sistemas coma a

monarquiacutea absoluta O esquema central eacute o dunha rede descentralizada isto eacute unha rede

con varios centros que podemos identificar co funcionamento do teleacutegrafo ou no plano

dos medios de comunicacioacuten a que xeran as axencias de noticias son varios ldquocentrosrdquo

que filtran a informacioacuten que chega aos xornais Isto supuxo unha importante

revolucioacuten a mediados do seacuteculo XIX cando xorde a axencia Reuters e a figura do

xornalista profesional pois os xornais deixaron de conteren soacute novas locais para

incluiacuteren tameacuten as internacionais a traveacutes das axencias de noticias Esta nova situacioacuten

fixo aumentar a pluralidade e grazas a unha maior alfabetizacioacuten permitiu que a

informacioacuten chegase aleacuten das elites No plano poliacutetico isto vai parello aacute emerxencia

dunha estrutura de sindicados e co tempo aacute aparicioacuten das democracias representativas

universais A expansioacuten de internet abre unha nova realidade a dunha rede distribuiacuteda

que cuestiona o filtro que supontildeen as redes descentralizadas en que funcionan os medios

de comunicacioacuten tradicionais xa que internet permite neutralizar a unidireccionalidade

centros - periferia e facer emerxer unha multidireccionalidade entre noacutes iguais No

plano poliacutetico poderiacutea dar lugar a sistemas coma a chamada plurarquiacutea isto eacute un

sistema de decisioacutens non binario en que xorden iniciativas individuais ou colectivas aacutes

que se unen as persoas que o desexen de xeito que a dimensioacuten que acaden esas

iniciativas dependeraacute do grao de acordo que acade a sociedade en relacioacuten a esas

propostas Segundo diferentes autores actualmente atopaacutemonos nun momento de

transicioacuten entre unha estrutura descentralizada e unha distribuiacuteda (Castells 2013)

(Ugarte 2005 - 2007)

Podemos identificar a realidade linguumliacutestica dominante coa dunha rede descentralizada

existen varios nuacutecleos as linguas hexemoacutenicas aos que estaacuten subordinados outros

nodos as linguas subordinadas Nos casos que nos ocupan identificamos relacioacutens de

subordinacioacuten do galego fronte ao espantildeol e do maoriacute fronte ao ingleacutes O estarmos

3

vivindo unha transicioacuten cara a unha estrutura distribuiacuteda parece indicar que internet ten

un gran potencial para atacar a relacioacuten de subordinacioacuten existente entre linguas

hexemoacutenicas e dominadas ou o que eacute o mesmo a priori internet ten un gran potencial

para a normalizacioacuten linguumliacutestica das linguas dominadas coma o galego ou o maoriacute De

feito podemos constatar que grazas a internet as comunidades culturais e linguumliacutesticas

non hexemoacutenicas xa acadaron un grao de visibilidade e proxeccioacuten que aiacutenda que sexa

pequeno eacute maior que o que lles permitiacutean os medios convencionais pois a rede permite

que calquera tipo de publicacioacuten sexa accesiacutebel desde todo o mundo en calquera

momento eliminando a limitacioacuten xeograacutefica e temporal

Con todo aiacutenda que todas estas potencialidades son moi atractivas coacutempre que a

euforia non nos cegue Aiacutenda existe un poder que reflicte claramente unha estrutura

descentralizada un poder que non estaacute disposto a ceder sen maacuteis perante un risco tan

importante para a suacutea integridade como eacute internet A caracteriacutestica fundamental que

permite que internet sexa un medio distribuiacutedo eacute a neutralidade un principio que

consiste en que non debe existir ninguacuten tipo de intervencioacuten na transmisioacuten de

mensaxes a traveacutes da rede por ningunha causa (contido orixe destino a aplicacioacuten

empregada etc) Isto ten unha dobre vantaxe por unha banda permite o acceso aacute rede

en igualdade de condicioacutens e por outra preserva a privacidade (Dans 2010) Con todo

desde hai alguacutens anos esta caracteriacutestica intriacutenseca a internet estaacute en perigo Aiacutenda que

alguacutens paiacuteses comezan a regulala por lei a posibilidade dunha rede de duacuteas velocidades

en que alguacutens servizos (os que lles pagan aacutes operadoras que xestionan os servizos de

internet) se poidan consultar con maacuteis rapidez e calidade que outros (os que non pagan)

pecha a porta aacute igualdade de acceso aacute rede Isto pode facer que por exemplo descargar

un disco que compramos en lintildea nunha web que ten un acordo coas operadoras sexa

moito maacuteis raacutepido que descargar un disco que un grupo comparte de balde na suacutea propia

web (Loacutepez 2014) Mais non soacute as grandes empresas aliadas coas operadoras pontildeen en

perigo a rede senoacuten tameacuten os gobernos que forman parte dunha estrutura

descentralizada e que ven en internet unha ameaza Asiacute por exemplo contildeecemos casos

de espionaxe masiva na rede coma os revelados por Eduard Snowden (2014) e censura

exercida non soacute en paiacuteses non democraacuteticos (Contreras 2014) asiacute como regulacioacutens

excesivas con consecuencias negativas sobre a rede que se intentan xustificar con

4

cuestioacutens coma a seguridade ou o dereito aacute propiedade intelectual (Gonzaacutelez 2014)

Todas estas son ameazas aacute igualdade de acceso aacute rede e aacute posibilidade de exercermos

nela dereitos fundamentais e en consecuencia ameazas directas aacutes potencialidades que

internet ofrece aos colectivos non hexemoacutenicos incluiacutedos os linguumliacutesticos

2 Breve contextualizacioacuten do pobo e da lingua maoriacutes

Antes de iniciarmos o cerne deste traballo a comparacioacuten da situacioacuten das linguas

galegas e maoriacute na rede consideramos oportuno realizar unha contextualizacioacuten do

pobo e da lingua maoriacutes debido a que o puacuteblico potencial deste artigo pode non estar

moi familiarizado coa suacutea realidade polo que dedicaremos as paacutexinas que seguen a

realizarmos unha breve introducioacuten

21 Breve percorrido pola historia do pobo maoriacute

211 Maoriacute e moriori aproximacioacuten aos primeiros pobos de Aotearoa

Antes de comezarmos coacutempre aclaramos que a existencia dun pobo maoriacute non era algo

que as diferentes tribos que habitaban Aotearoa (nome maoriacute de Nova Zelandia) visen

asiacute antes da chegada dos navegantes europeos Crese que non empregagan a palabra

maoriacute para se referiren a si mesmos algo que xa se empeza a cuestionar a fins do seacuteculo

XIX (Atkinson 1892) As persoas identificariacuteanse coa suacutea iwi (tribo) hapū (subtribo) ou

whānau (familia) mais non existiriacutea unha identidade pan-tribal A chegada de persoas

foraacuteneas fariacutea necesaria a distincioacuten entre as persoas orixinarias de Aotearoa e as que

chegaran desde Europa e este seriacutea o momento en que as tribos comezariacutean a se

autodenominar como māori isto eacute normais fronte aacutes persoas europeas pākehā Para

aleacuten disto tameacuten adaptaron o termo tangata whenua isto eacute ldquopobo da terrardquo (tangata

significa pobo en maoriacute e whenua significa terra) para se referir a cada iwi ou hapū

como algo diferente das persoas non maoriacutes (Taonui 2013)

Con todo coacutempre preguntaacutermonos se foron as persoas maoriacutes foron as primeiras en

poboaren o que hoxe contildeecemos como Aotearoa ou Nova Zelandia Durante o seacuteculo

XIX e principios do XX diversos estudos apuntaban que os primeiro pobo de Aotearoa

fora o moriori un pobo noacutemade que actualmente se considera indiacutexena das Illas

Chatham situadas ao leste do arquipeacutelago de Aotearoa Segundo estes estudos este

5

pobo estariacutea estabelecido en Aotearoa cando chegaron as primeiras persoas maoriacutes

pertencentes a unha civilizacioacuten superior que xa desenvolvera a agricultura e que

desprazariacutea violentamente as tribos moriori de xeito que quedariacutean relegadas aacutes Illas

Chatham Este suposto precedente combinado coa teoriacutea da evolucioacuten de Darwin foi

empregado como xustificacioacuten da colonizacioacuten europea que implicou un importante

descenso da poboacioacuten maoriacute o pobo maoriacute causara a extincioacuten do moriori do mesmo

xeito que a colonizacioacuten europea estaba a causar a extincioacuten das tribos maoriacutes xa que as

civilizacioacutens inferiores estaban destinadas a desapareceren debido a leis naturais

inmutaacutebeis (Howe 2012)

Na actualidade as evidencias arqueoloacutexicas cuestionan esta versioacuten da historia Asiacute as

cousas existe consenso en considerar que as primeiras persoas en poboaren Aotearoa

son de orixe polinesia e que chegaron por primeira vez arredor do 1200 Estas primeiras

persoas seriacutean segundo as evidencias arqueoloacutexicas de que dispomos os antepasados

da actual poboacioacuten maoriacute Esta chegada estaacute recollida tameacuten na mitoloxiacutea maoriacute

segundo a que as primeiras persoas maoriacutes chegaron a Aotearoa en canoa desde

Hawaiki unha illa miacutetica en que os pobos polinesios situacutean a suacutea orixe Consideran

tameacuten que este eacute o lugar a onde van as suacuteas almas despois da morte (Royal 2003) Entre

o 1300 e o 1500 parte destes primeiros poboadores navegariacutean cara ao leste e chegariacutean

aacutes Illas Chatham onde desenvolveriacutean unha cultura illada da do resto de Aotearoa

dando lugar ao pobo moriori Na deacutecada de 1830 un veleiro con tripulacioacuten maoriacute

viaxou aacutes Illas Chatham e estabeleceriacutease asiacute o primeiro contacto entre duacuteas

civilizacioacutens que tintildean a mesma orixe Nese momento o pobo moriori rexiacutease pola Lei

Nunuku que toma o nome dun liacuteder moriori do seacuteculo XVI Nunuku-whenua quen

despois dunha guerra entre tribos ordenou a abolicioacuten da guerra e do canibalismo Era

por tanto unha sociedade baseada no pacifismo cando a expedicioacuten maoriacute chegou en

1835 notabelmente debilitada aacutes Illas Chatham As persoas moriori axudaacuteronlles a se

recuperaren mais cando isto aconteceu a expedicioacuten maoriacute comezou a se mostrar hostil

e acabou por asasinar e escravizar ao pobo moriori que non se defendeu por respectar a

Lei Nunuku Co tempo a presenza maoriacute nas illas iriacutease reducindo e en 1970 xa case

non ficaban maoriacutes nas Illas Chatham Con todo nese ano a Native Land Court (corte

creada polo goberno colono no seacuteculo XIX e especializada en asuntos relacionados coa

6

terra) resolveu o conflito concedeacutendolle a unha tribo maoriacute o 973 das terras das illas

o que supuxo un duro golpe para o pobo moriori Na actualidade residen nas illas

persoas de sangue parcialmente moriori mais moitas persoas consideran que este pobo

se extinguiu coa morte do uacuteltimo moriori en 1933 (Davis Solomon 2014)

212 A colonizacioacuten europea

Saacutebese que expedicioacutens espantildeolas e portuguesas chegaron ao Paciacutefico desde mediados

do seacuteculo XVI mais ningunha delas deixou ninguacuten rexistro que indicase que chegaran a

Aotearoa Moitas delas iacutean na procura dun suposto continente situado no Paciacutefico Terra

Australis un continente hipoteacutetico cuxa existencia se teorizara xa na Antiga Grecia A

primeira expedicioacuten europea en chegar a Aotearoa de que se ten constancia foi a

capitaneada en 1642 polo holandeacutes Abel Tasman quen chegou aos territorios da tribo

Ngāti Tūmatakōkiri na illa sur O primeiro contacto entre estes navegantes europeos e a

tribo maoriacute acabou con catro europeos mortos o que fixo que Abel Tasman bautizase a

baiacutea a que chegou como Moordenaers Baij (Baiacutea dos asasinos) ademais nomear as

novas terras como Nieuw Zeeland (en referencia a Zeeland unha rexioacuten holandesa) que

dariacutea lugar ao actual nome ingleacutes Pasariacutean maacuteis de cen anos ateacute a chegada de James

Cook a Aotearoa en 1769 Cook realizou duacuteas viaxes maacuteis unha entre 1772 e 1775 e

outra entre 1776 e 1779 Nestas viaxes puido comprobar que Aotearoa era un

arquipeacutelago con duacuteas illas principais mais non o esperado continente Terra Australis

Neste caso o encontro non foi tan violento algo que se atribuacutee a unha actitude maacuteis

tolerante por parte de James Cook asiacute como aacute mediacioacuten de Tupaia un tradutor

tahitiano co que Cook contaba e que conseguiacutea entender en parte a lingua das tribos

maoriacutes aiacutenda que isto non evitou que xurdisen alguacutens conflitos A presenza inglesa en

Aotearoa foi continuada desde este momento e moitas mulleres maoriacutes casaron con

homes ingleses o que facilitou o intercambio cultural xa que as mulleres maoriacutes

aprendiacutean ingleacutes e os homes europeos aprendiacutean maoriacute para aleacuten de que a suacutea

descendencia seriacutea xa bilinguumle (Wilson 2012 ndash 2014) (Tomlins-Jahnke 2014) Este

contacto foi moi negativo para as tribos maoriacutes pois en moi pouco tempo o 74 da

poboacioacuten maoriacute morreu por causa das novas enfermidades importadas polos europeos

como foi o caso da gripe Con todo non soacute as novas enfermidades supuxeron un

7

importante risco para a supervivencia das tribos maoriacutes senoacuten tameacuten as novas armas

Os mosquetes importados de Europa foron responsaacutebeis directa ou indirectamente da

morte dunhas 20 000 persoas maoriacutes entre 1818 e 1840 en conflitos entre diferentes

tribos (Keane 2012a) (Tomlins-Jahnke 2014)

En 1840 redactouse o Tratado de Waitangi un tratado bilinguumle en ingleacutes e maoriacute en que

se formalizaba a relacioacuten entre a coroa inglesa e as tribos maoriacutes convertendo Nova

Zelandia nunha colonia britaacutenica Este tratado foi asinado por 500 liacutederes maoriacutes en

diferentes aacutereas de Aotearoa moitas delas mulleres algo que para os ingleses non era

doado de entender nun momento que as mulleres non tintildean unha participacioacuten

xeneralizada na vida poliacutetica inglesa As tribos que o asinaron fixeacuterono coa finalidade de

poderen comerciar con Inglaterra mais tameacuten houbo tribos que rexeitaron o tratado por

medo a perderen a suacutea independencia e outras que nunca tiveron a oportunidade de o

asinaren porque o tratado non chegou ateacute elas O tratado conteacuten tres artigos mais con

algunhas diferenzas entre as as versioacutens inglesa e maoriacute Na versioacuten maoriacute o primeiro

artigo daacutelle aacute coroa britaacutenica o dereito de gobernar a terra mais na versioacuten inglesa daacutelle

a soberaniacutea sobre a terra No segundo artigo daacuteselles aos e aacutes liacutederes maoriacutes o control

sobre todos os seus recursos e o dereito de os venderen aacute coroa inglesa algo que tameacuten

se confirma na versioacuten en ingleacutes mais nela engaacutedese que as tribos maoriacutes soacute lle poden

vender terras aacute coroa inglesa en exclusiva O terceiro artigo outoacutergalle ao pobo maoriacute o

dereito da cidadaniacutea britaacutenica nas duacuteas versioacutens Na actualidade consideacuterase como

vaacutelida internacionalmente a versioacuten maoriacute do tratado (Orange 2012) (Tomlins-Jahnke

2014)

A pesar das negativas consecuencias demograacuteficas para as tribos maoriacutes provocadas

pola colonizacioacuten europea nos anos seguintes aacute sinatura do Tratado de Waitangi a

poboacioacuten maoriacute aiacutenda era maioriacutea e aiacutenda posuiacutea a maior parte da terra Algunha tribos

obtiveron importantes riquezas a partir dos intercambios comerciais e investiacuteronas en

novas tecnoloxiacuteas (arado muiacutentildeo etc) e mesmo en mercaren lintildeas de transporte

mariacutetimo para comerciar ao longo da costa de Aotearoa e con puntos de Australia Esta

eacutepoca dourada para algunhas tribos maoriacutes comezou a ser molesta para a poboacioacuten de

orixe inglesa que constituiacutea o goberno colono Esta posicioacuten dominante permitiulles

8

aprobar regulacioacutens que freasen o avance econoacutemico das tribos maoriacutes algo que foi

especialmente molesto para as tribos maacuteis ricas as do norte Isto deu lugar a revoltas

por parte das tribos contra o goberno colono o que fixo xurdir unha serie de batallas

desde mediados do seacuteculo XIX especialmente na illa norte que se contildeecen coma as

guerras de Nova Zelandia Pertante esta situacioacuten en 1863 o goberno colono tomou a

decisioacuten de invadir a rexioacuten de Waikato (no centro da illa norte) e confiscar grandes

extensioacutens de terra Con esta accioacuten o goberno colono rompeu co acordado no Tratado

de Waitangi e inferiu un duro golpe sobre a economiacutea das tribos maoriacutes un golpe do

que segundo algunhas persoas as tribos maoriacutes aiacutenda non se recuperaron na actualidade

(Keenan 2013) (Tomlins-Jahnke 2014) Os conflitos pola terra continuaron durante

todo o seacuteculo XX mais 1975 supoacuten un punto de inflexioacuten nesta cuestioacuten pois despois

de fortes protestas maoriacutes por causa da propiedade da terra o goberno instaurariacutea o

Waitangi Tribunal un tribual encargado analizar as rupturas do tratado levadas a cabo

polo goberno neozelandeacutes e de propontildeer medidas para a reparacioacuten dos danos causados

tanto no referente aacute propiedade da terra coma a outro tipo de cuestioacutens (Derby 2014)

213 Da independencia de Nova Zelandia aacute actualidade

En 1907 o goberno de Nova Zelandia consegue a soberaniacutea fronte aacute coroa inglesa aiacutenda

que ateacute 1948 as persoas habitantes do arquipeacutelago seguiacutean a ter cidadaniacutea britaacutenica Na

actualidade a raiacutentildea Elizabeth II segue a ser a xefa do estado algo cuestionado por

diversos sectores da sociedade que consideran que se deberiacutea iniciar o camintildeo cara aacute

repuacuteblica (McIntyre 2012) Con todo este proceso de independencia non mellorou a

situacioacuten das tribos maoriacutes pois trataacutebase da independencia dun goberno colonial fronte

aacute suacutea metroacutepole polo que o novo goberno independente de Nova Zelandia estaba

composto maioritariamente por persoas de orixe inglesa O primeiro parlamento do

goberno neozelandeacutes xa se estabelecera en 1852 mais soacute os homes que tintildean

propiedades valoradas por riba dunha determinada cantidade podiacutean votar algo que

limitaba a participacioacuten das persoas maoriacutes xa que a maioriacutea das propiedades maoriacutes

eran colectivas En 1867 lexislouse sobre a representacioacuten maoriacute no parlamento que se

limitou a catro escanos (cando se temos en conta o peso da poboacioacuten maoriacute deberiacutean

ser entre 10 e 14 escanos) Neste momento todos os homes maoriacutes maiores de 21 anos

9

podiacutean votar para elixir os candidatos aspirantes a estes catro escanos mentres que os

homes maoriacutes con propiedades podiacutean tameacuten votar para elixir candidatos dos escanos

correspondentes aos europeos En 1893 estabeleceriacutease o sufraxio universal eliminando

a discriminacioacuten por propiedades e por sexo En 1993 o nuacutemero de escanos maoriacutes

elevouse a sete ao se calcularen conforme aacute proporcioacuten de poboacioacuten maoriacute Na

actualidade as eleccioacutens aos escanos xerais e aos escanos maoriacutes celeacutebranse o mesmo

diacutea mais no uacuteltimo caso a participacioacuten estaacute restrinxida ao colectivo maoriacute Se un

membro deste colectivo decide votar nas eleccioacutens aos escanos maoriacutes non pode votar

nas xerais e viceversa pois toda a cidadaniacutea neozelandesa ten dereito a un uacutenico voto

A existencia de escanos exclusivos para a representacioacuten maoriacute eacute unha cuestioacuten

controvertida alguacutens sectores cren que se debe manter para a defensa dos dereitos

maoriacutes mais outros consideran que se debe abolir por considerar que eacute un sistema

racista ou que a poboacioacuten maoriacute xa estaacute suficientemente representada no parlamento

xeral (Taonui 2012) (Tomlins-Jahnke 2014)

A organizacioacuten poliacutetica da poboacioacuten maoriacute comeza na deacutecada de 1890 coa fundacioacuten

do The Young Māori Party e continuacutea ateacute a actualidade Durante todo o seacuteculo XX

xurdiriacutean diferentes partidos maoriacutes que accederiacutean aos escanos reservados para as

persoas maoriacutes (The Rātana Mana Motuhake Maori Party) Na actualidade destaca o

Mana Party un partido en que participan tanto persoas maoriacutes coma non maoriacutes Para

aleacuten dos partidos poliacuteticos a defensa dos dereitos do colectivo maoriacute tameacuten se levou a

cabo en gran medida desde o asociacionismo especialmente a partir da segunda metade

do seacuteculo XX O primeiro exemplo deste tipo eacute a Womens Welfare League unha

asociacioacuten de mulleres maoriacutes que tintildea como obxectivo velar polo benestar das mulleres

e as familias maoriacutes En 1962 fundouse o New Zealand Maori Council para lle enviar

propostas ao goberno sobre temaacuteticas diversas (educacioacuten propiedade da terra dereitos

de pesca etc) Asociacioacutens maacuteis recentes son a Federation Of Maori Authorities

(FOMA) fundada en 1987 ou o Tribal Leaders Forum un foro de liacutederes tribais que

non soacute lle enviacutea propostas de diversas temaacuteticas ao goberno senoacuten que tameacuten actuacutea

como asesor en relacioacutens internacionais (Taonui 2012) (Tomlins-Jahnke 2014)

10

22 Aproximacioacuten aacute historia e aacute situacioacuten actual da lingua maoriacute

O maoriacute eacute unha lingua polinesia oriental da familia austronesia falada en Aotearoa

polas tribos maoriacutes Conta con tres variedades principais a variedades leste da illa

norte a variedade oeste da illa norte e a variedade da illa sur (Higgins Keane 2013

-2014) (PROEL) O maoriacute era a uacutenica lingua das tribos maoriacutes antes da chegada das

expedicioacutens europeas polo que as primeiras persoas europeas que chegaron a Aotearoa

tiveron que aprender maoriacute para se poderen comunicar Como xa indicamos neste

primeiro periacuteodo houbo moitos matrimonios entre homes europeos e mulleres maoriacutes

matrimonios que tiveron descendencia bilinguumle

A comezos do seacuteculo XIX produciuse un fenoacutemeno de grande importancia para a lingua

maoriacute esta lingua non dispontildeiacutea de ninguacuten sistema de escrita antes da chegada das

expedicioacutens europeas mais en 1815 o misioneiro Thomas Kendall publicou o primeiro

libro en maoriacute trasladaacutendoo aacute escrita empregando os caracteres usados na lingua

inglesa A korao no New Zealand or the New Zealanders first book being an attempt

to compose some lessons for the instruction of the natives Cinco anos despois viaxariacutea a

Inglaterra con dous xefes maoriacutes Hongi Hika e Waikato para elaborar na Cambridge

University xunto co linguumlista Samuel Lee a primeira gramaacutetica da lingua maoriacute

Grammar and vocabulary of the language of New Zealand Este traballo estabeleceriacutea

as bases ortografiacutea maoriacute e produciriacutea un cambio inmediato na cultura maoriacute que por

primeira vez se converteriacutea tameacuten nunha cultura escrita A alfabetizacioacuten espallouse

rapidamente xa que as persoas maoriacutes comezaron a se aprenderen unhas aacutes outras a ler

a escribir asiacute como a utilizaren esta nova ferramenta non soacute para pontildeeren por escrito os

seus contildeecementos senoacuten tameacuten para lle enviar propostas de diverso tipo ao goberno

colono e aacute raiacutentildea de Inglaterra (Ministry for Culture and Heritage 2014) (Tomlins-

Jahnke 2014) (Walker 2014)

Nun principio a poboacioacuten maoriacute non deixou de falar a suacutea lingua mais diversos

axentes foron fomentando o ingleacutes fronte ao maoriacute Un destes axentes foron as escolas

fundadas polos misioneiros europeos que aiacutenda que nun primeiro momento tintildean o

maoriacute como lingua vehicular a partir de 1847 pasaron a empregar exclusivamente o

ingleacutes Isto tivo un efecto asimilador moi forte que iacutea aleacuten do puramente linguumliacutestico

11

pois tameacuten se formaba aos homes e aacutes mulleres maoriacutes para que seguisen roles europeos

fronte aos da suacutea propia cultura (lembremos por exemplo que as mulleres podiacutean ser

liacutederes de tribos mentres que algo homoacutelogo non se produciacutea en Inglaterra) Mesmo se

crearon internados coa finalidade de illar as nenas e nenos maoriacutes das influencias da suacutea

familia e facilitar a asimilacioacuten En 1867 creariacuteanse as Native Schools inseridas dentro

das propias comunidades maoriacutes mais cun curriacuteculo colonial e represor un fito que

fariacutea avanzar aiacutenda maacuteis a asimilacioacuten linguumliacutestica e cultural (Higgins Keane 2013 ndash

2014) (Tomlins-Jahnke 2014)

Nos inicios do seacuteculo XX boa parte da poboacioacuten maoriacute era xa bilinguumle O sistema

educativo seguiacutea a promover a expansioacuten do ingleacutes e para aleacuten disto produciuse unha

importante migracioacuten do rural aacute cidade que incrementou o contacto das persoas maoriacutes

coas pākehā (europeas) O ingleacutes comezou a ser visto polo colectivo maoriacute coma unha

ferramenta para o progreso e acabou por se converter na suacutea lingua maioritaria Na

deacutecada dos 70 do seacuteculo XX iniciaacuteronse entre o estudantado universitario fortes

protestas contra as poliacuteticas do goberno prexudiciais para o colectivo maoriacute en todos os

aacutembitos desde a propiedade da terra ateacute a lingua Como resultado destas protestas

instaurariacutease o diacutea da lingua maoriacute e posteriormente a semana da lingua maoriacute que

aiacutenda se celebra na actualidade A principios da deacutecada dos 80 comeacutezase a falar da

morte da lingua maoriacute na mesma altura en que comezan a aparecer voces que alertan

sobre a morte do galego aiacutenda que coacutempre remarcar que a situacioacuten do galego e do

maoriacute era moi diferente nese momento pois o galego seguiacutea a ser a lingua maioritaria

en Galiza mentres que a poboacioacuten maoriacute falaba xa maioritariamente ingleacutes Esta

alarma deu lugar a unha importante resposta a inicios dos 80 empezaron a se pontildeer en

funcionamento escolas primarias que empregaban o maoriacute como lingua vehicular

posteriormente fundariacuteanse escolas secundarias e ao final da deacutecada contariacutean mesmo

con institucioacutens de ensino superior integramente en maoriacute Toda esta rede de centros

educativos foi posta en funcionamento polo colectivo maoriacute sen ninguacuten apoio por parte

do goberno En 1985 o liacuteder tribal James Henare pronunciariacutea as seguintes palabras

fronte ao Waitangi Tribunal ldquoLanguage is the core of our Maori culture It is the life

force If the language dies as some predict what do we have left I ask our own people

who are werdquo Estas intervencioacuten moi semellante aacute famosa cita de Castelao ldquoNon

12

esquezamos que se aiacutenda somos galegos eacute por obra e gracia do idiomardquo (Castelao 2001

65) non soacute lembra a importancia da lingua como elemento identitario para as tribos

maoriacutes senoacuten que tameacuten tivo importantes consecuencias un ano despois o Waitangi

Tribunal recontildeeceu a importancia da lingua maoriacute e ao ano seguinte converteriacutease en

lingua cooficial en Nova Zelandia xunto co ingleacutes e a lingua de signos Para aleacuten disto

tameacuten se crearon oacuterganos para a proteccioacuten da lingua maoriacute e lexislouse para favorecer

a inmersioacuten linguumliacutestica nas escolas (Higgins Keane 2013 - 2014) (Tomlins-Jahnke

2014)

Este novo marco legal propiciou o desenvolvemento de medios de comunicacioacuten en

maoriacute En 1991 iniciaacuteronse algunhas emisioacutens de radio e en 1993 habiacutea xa maacuteis de 20

emisoras de radio maoriacutes por todo o paiacutes Neste ano emitiuse tameacuten un programa piloto

de televisioacuten Mai Time dirixido aacute mocidade maoriacute e procedente das illas do Paciacutefico

Con todo non seriacutea ateacute 1998 cando o goberno anunciariacutea o lanzamento da Māori

television unha canle cuxo obxectivo eacute a revitalizacioacuten da lingua e da cultura maoriacutes

aiacutenda que tameacuten incluacutee contidos en ingleacutes En 2008 iniciariacutea as suacuteas emisioacutens Te Reo (a

lingua) a segunda canle da Māori television que conta cunha programacioacuten

integramente en lingua maoriacute (Te Taura Whiri i te Reo Māori a)

Tameacuten coacutempre falarmos da toponimia pois aiacutenda que a maioriacutea dos topoacutenimos que

atopamos en Aotearoa son de orixe maoriacute os maacuteis importantes son os de orixe inglesa

Asiacute por exemplo as principais cidades do paiacutes son contildeecidas como Auckland

Wellington Christchurch ou Hamilton e non polos seus nomes maoriacutes

(Tāmakimakaurau Te Whanganui-a-Tara Ōtautahi e Kirikiriroa respectivamente) (Te

Taura Whiri i te Reo Māori b) O mesmo acontece co nome das duacuteas principais illas do

paiacutes contildeecidas como North Island (illa norte) e South Island (illa sur) Os nomes maoriacutes

para estas illas Te Ika-a-Māui (o peixe de Maui) e Te Waipounamu (augas do xade)

son oficiais desde 2013 mais son cualificados polo goberno como topoacutenimos oficiais

alternativos (Keane 2009) (Williamson 2013) Por outra banda non existen evidencias

de que as tribos maoriacutes tivesen un nome para todo o arquipeacutelago antes da colonizacioacuten

xa que non existiacutea a consideracioacuten do arquipeacutelago coma un paiacutes (do mesmo xeito que

tampouco existiacutea un nome pan-tribal para o pobo maoriacute como xa indicamos) Con todo

13

na actualidade a forma Aotearoa (gran nube branca3) eacute empregada tanto por maoriacutes

como por non maoriacutes para se referir ao conxunto do paiacutes aiacutenda que o nome maacuteis

contildeecido segue a ser New Zealand (Nova Zelandia) Aotearoa era outro dos nomes que

se lle aplicaban aacute illa norte mais empreacutegase como sinoacutenimo de New Zealand polo

menos desde a deacutecada de 1870 aiacutenda que eacute probaacutebel que xa se empregase con este

significado con anterioridade (Keane 2009) Para aleacuten disto coacutempre apuntar que existe

un importante nuacutemero de topoacutenimos maoriacutes que aiacutenda non estaacuten recontildeecidos como

oficiais (Land Information New Zealand)

Despois de percorrermos a historia das tribos maoriacutes e da suacutea lingua consideramos que

os prexuiacutezos ocasionados pola colonizacioacuten europea foron e son moi fondos e que as

recentes medidas de proteccioacuten da lingua e da cultura maoriacutes non son suficientes e

chegaron demasiado tarde Proba disto eacute que segundo datos do Ethnologue en 2013

habiacutea 599 000 persoas de etnia maoriacute mais soacute 148 000 eran quen de entender o maoriacute e

deses entre 30 000 e 50 000 persoas maiores de 15 anos son as uacutenicas capaces de o

falaren Eacute dicir soacute o 835 da poboacioacuten maoriacute eacute quen de falar a suacutea lingua e soacute o 25

eacute quen de entendela (Ethnologue 2013) Estes datos situacutean o maoriacute nunha situacioacuten

moito maacuteis criacutetica que a do galego pois segundo datos de 2011 o 9859 da

poboacioacuten eacute quen de entender o galego e o 9078 di ser quen de falalo (IGE 2014)

mentres que soacute o 4 da poboacioacuten total de Nova Zelandia eacute quen de falar maoriacute Esta eacute

unha situacioacuten que como xa se alertaba nos anos 80 do seacuteculo XX situacutea o maoriacute a

piques de desaparecer (Higgins Keane 2013 - 2014)

3 Galego e maoriacute en internet

A anaacutelise comparativa da situacioacuten de duacuteas linguas na rede eacute un traballo moi amplo e

complexo coma para o abranguermos de xeito integral e menos na extensioacuten dun artigo

Con todo consideramos que podemos realizar unha primeira aproximacioacuten comparativa

analizando algunhas cuestioacutens concretas Despois de repasarmos o noso contildeecemento

da historia e da situacioacuten da lingua galega na rede e de consultarmos diferentes fontes

3 Este significado eacute coherente coa mitoloxiacutea maoriacute segundo a que as primeiras canoas que chegaron aAotearoa desde Hawaiki vintildeeron guiadas por unha gran nube branca polo diacutea e por unha gran nube de luzpola noite (Oakley 2009)

14

para contildeecer a historia e situacioacuten da lingua maoriacute seleccionamos alguacutens dos aspectos

que consideramos maacuteis relevantes para o noso estudo comparativo En primeiro lugar

analizaremos como e cando se produciu a incorporacioacuten destas linguas aacute rede

Seguidamente detereacutemonos nos recursos linguumliacutesticos que foron xurdindo na rede para

estas duacuteas linguas de grande importancia para a suacutea visibilizacioacuten e o desenvolvemento

de actividades posteriores En terceiro lugar centrareacutemonos nunha actividade que

presenta moitas potencialidades para colocar as linguas dominadas ao par das

hexemoacutenicas cando menos nun aacutembito concreto a localizacioacuten de software e en

concreto a localizacioacuten de software libre Para rematar analizaremos unha cuestioacuten

clave para a visibilidade na rede dun colectivo cultural e linguumliacutestico determinado a

existencia dun dominio que o represente

31 Incorporacioacuten aacute rede as primeiras paacutexinas web

A incorporacioacuten dunha lingua dominada a internet eacute unha das primeiras diferenzas que

detectamos con respecto aos medios tradicionais pois adoita producirse moi axintildea

mentres que nos medios convencionais o habitual eacute que pase moito tempo entre a

chegada do medio aacute poboacioacuten falante dunha lingua subordinada e a chegada desa

lingua ao medio Neste aspecto os casos galego e maoriacute son semellantes pois as

primeiras paacutexinas web con contidos en ambas as duacuteas linguas son anteriores expansioacuten

de internet a toda a poboacioacuten (podemos considerar que a expansioacuten de internet se

produce desde os inicios do seacuteculo XXI) Asiacute no caso galego adoita falarse da web

creada por Alfonso Xavier Canosa en 1994 desde a Aberystwyth University de Gales

unha relacioacutens de recursos sobre Galiza e o galego como a primeira web en galego

Coacutempre indicar que o propio autor apunta que eacute posiacutebel que xa existisen outras paacutexinas

en galego naquel momento (Rial 2014) Poreacuten nos antiacutepodas consideacuterase que a primeira

web maoriacute eacute Hawaiiki to Hawaiiki - The Maori people of Aotearoa New Zealand

creada en 1995 por Ross Himona (Kaumatua) (Alia 2012 225) Con todo malia a

proximidade temporal notamos xa unha importante diferenza entre os dous casos

mentres que a web de Alfonso Xavier Canosa se caracteriza por estar en galego a de

Kaumatua trata tema maoriacutes (eacute especialmente contildeecida polos seus contidos de

xenealoxiacutea maoriacute ndashWhakapapa Maorindash) mais na lingua maoriacute ocupa un lugar

15

secundario pois a lingua principal da web eacute o ingleacutes A versioacuten actual da paacutexina ten

alguacutens contidos en lingua maoriacute mais a portada e a maioriacutea dos seus contidos estaacuten soacute

en ingleacutes4 Soacute un ano despois xurdiriacutea maoriorgnz unha paacutexina sobre asuntos maoriacutes

mais tameacuten maioritariamente en ingleacutes Na actualidade conta cunha seccioacuten dedicada aacute

lingua maoriacute con recursos cursos en lintildea e outro tipo de materiais mais todos eles

accesiacutebeis desde o ingleacutes e cunha presenza secundaria do maoriacute (maoriorgnz) En 1998

xurdiriacutea un dos maiores foros sobre a cultura maoriacute na rede Aotearoa Cafe un foro

hoxe inactivo mais baixo o enderezo orixinal (httpwwwcultureconz) aiacutenda podemos

acceder aacute web Maori Culture Online en que atopamos diversas ligazoacutens sobre cultura

maoriacute Deste foro saiacuteron iniciativas coma Tā moko (2001) unha web en que se

analizaba a historia das tatuaxes (moko) maoriacutes e o seu significado ademais de criticar o

uso comercial e supeficial que se estaba comezando a facer desta arte Con todo

Aoteaoa Cafe eacute un foro especialmente contildeecido por considerarse que alguacutens dos seus

integrantes estiveron implicados nun ataque DDoS5 contra a empresa Lego en 2001 por

empregar o nome de tribos maoriacutes nos seus produtos sen lles pedir permiso Isto fixo

que Lego se desculpase e prometese non usar maacuteis nomes maoriacutes en futuros produtos

asiacute como desenvolver un coacutedigo de conduta ao respecto O colectivo maoriacute de Aotearoa

Cafe chegou a ser cualificado como ciberterrorista por estes feitos (Thompson 2002)

Podemos atopar certos paralelismos co que estaba a pasar coa cultura galega na rede

naquel momento Asiacute en 1995 creaacuterase a primeira rolda ou lista de distribucioacuten (uso

especial do correo electroacutenico consistente en empregar un conxunto de enderezos

electroacutenicos para desenvolver debates en lintildea) en que o galego foi lingua habitual

arredor do enderezo galegobirminghamacuk pouco despois xurdiriacutea a rolda galicia-l

e o grupo de novas de Usenet socculturegaliza (Romero Vaquero 2001 138 ndash 139

socculturegaliza) Con todo a diferenza segue a ser clara mentres que o galego estaacute

intimamente vinculado aacute presenza de temas galegos nesta altura non acontece o mesmo

cos temas maoriacutes maioritariamente transmitidos en ingleacutes En 1997 creouse a The New

Zealand Māori Internet Society impulsada tameacuten por Kaumatua (o creador da primeira

paacutexina web sobre asuntos maoriacutes) unha organizacioacuten nacida para representar na rede

4 httpwwwcultureconz 5 Siglas do ingleacutes distributed denial-of-service ataque distribuiacutedo de denegacioacuten de servizo un ataque

conxunto contra un sistema coa finalidade de o saturar para o facer inaccesiacutebel (AETG 2008 - )

16

todos os asuntos relacionados coa cultura maoriacute mais que soacute emprega o ingleacutes na suacutea

web Posteriormente aparecen diferentes portais sobre temas maoriacutes coma

maorinewscom asiacute como blogues sobre temas maoriacutes mais o ingleacutes segue a ser a

lingua dominante en todos estes medios Non atopamos nas nosas procuras ninguacuten

portal web que puidese ter para a lingua maoriacute a mesma importancia que tivo Vieiros a

Ciberirmandade da Fala ou galegoorg (Romero Vaquero 2001 139 ndash 141) Tampouco

detectamos ninguacuten fenoacutemeno semellante ao que supuxo o blogomillo galego nos

primeiros anos do seacuteculo XXI (Colaboradorases da Galipedia 2013) pois aiacutenda que

existen blogues sobre temaacutetica maoriacute empregan maioritariamente o ingleacutes e non parece

que existise nin exista unha blogosfera isto eacute unha comunidade de blogues tan

cohesionada como foi o blogomillo no seu momento

Asiacute as cousas unha primeira pesquisa poacutedenos facer pensar que a incorporacioacuten do

galego e do maoriacute aacute rede se deu maacuteis ou menos ao mesmo tempo mais existe unha

diferenza moi importante no nivel de uso dunha e doutra lingua na rede Como vintildeemos

vendo o galego estaacute intimamente ligado aos temas galegos desde o primeiro momento

e o abano temaacutetico foise ampliando co paso do tempo (especialmente no blogomillo)

mentres que o maoriacute estaacute restrinxido aacute temaacutetica maoriacute e mesmo neste caso ten unha

presenza testemuntildeal Isto eacute unha mostra clara da diferente situacioacuten que viviacutean e viven

estas duacuteas linguas xa que aiacutenda sendo ambas as duacuteas linguas dominadas a lingua

maoriacute atoacutepase nun estado extremadamente criacutetico ao comparaacutermola co galego

32 Recursos linguumliacutesticos

Internet ofrece a posibilidade de publicar recursos linguumliacutesticos que poidan axudar aacutes

persoas usuarias das linguas a resolver duacutebidas de diferente tipo Isto eacute especialmente

importante no caso das linguas dominadas pois estes recursos poden ser unha boa

maneira de combater a inseguridade linguumliacutestica algo frecuente nas persoas falantes

destas linguas e que pode frear o seu uso especialmente na escrita e ou en contextos

formais Tameacuten son ferramentas moi importantes para as persoas que queren aprender

esa lingua Na nosa anaacutelise comparativa iacutemonos centrar en catro tipos de recursos

principais recursos lexicograacuteficos correctores tradutores e finalmente trataremos

outros recursos didaacutecticos de diferente tipo

17

321 Recursos lexicograacuteficos

Un dos primeiros recursos que atopamos na rede son as obras de caraacutecter lexicograacutefico

No caso galego xa en 1996 o sitio galegoorg publicara un vocabulario galego ndash ingleacutes

ndash galego (Romero amp Vaquero 2001 374) Ao ano seguinte publicariacutease a primeira

edicioacuten Diccionario da Real Academia Galega con 25 000 entradas e posteriormente

a suacutea edicioacuten en lintildea Na web indiacutecase a data de 1997 mais non sabemos se se trata da

data de publicacioacuten do dicionario na rede ou do dicionario en formato fiacutesico Se

recorremos a Internet Archive (unha biblioteca dixital que realiza capturas perioacutedicas de

boa parte das paacutexinas web existentes) a primeira captura dispontildeiacutebel data do 22 de xuntildeo

de 2008 (Real Academia Galega 1997) Con estes datos non podemos definir con

seguridade a data de publicacioacuten da versioacuten en lintildea do dicionario mais podeacutemola situar

con anterioridade ao 22 de xuntildeo de 2008 Trataacutebase ademais dun dicionario sen

actualizar con respecto ao cambio normativo de 2003 Desde 2005 estaacute publicada a

versioacuten en lintildea do Dicionaacuterio Estraviz que segue a norma AGAL e que na actualidade

conta con maacuteis de 129 000 entradas (Estraviz Duratildeo 2005 - ) Por outra banda

segundo a data de inicio do seu contador de visitas o Dicionario Ir Indo estaba

dispontildeiacutebel na rede cando menos desde o 23 de abril do 2008 Este dicionario que

posteriormente seriacutea contildeecido como Digalego incluiacutea xa os cambios normativos

acordados en 2003 (Ir Indo Edicioacutens 2008a) Esta editora tameacuten publicou en lintildea a

Enciclopedia Galega Universal (EGU) dispontildeiacutebel desde xullo de 2008 na rede aiacutenda

que en outubro de 2010 o acceso deixou de ser gratuiacuteto para o puacuteblico en xeral igual

que no caso do dicionario En 2011 a Conselleriacutea de Educacioacuten e Ordenacioacuten

Universitaria facilitou o acceso gratuiacuteto aacutes ferramentas para o profesorado (El Paiacutes

2008) (Fernaacutendez 2010) (Galicia Confidencial 2011) (Ir Indo Edicioacutens 2008b) Asiacute

as cousas desde 2010 non existiacutea na rede ninguacuten dicionario completo actualizado e de

acceso puacuteblico e gratuiacuteto na normativa oficial Non seriacutea ateacute 2012 cando a Real

Academia Galega creariacutea o portal realacademiagalegaorg (accesiacutebel tameacuten actualmente

desde o enderezo academiagal) con recursos diversos entre os que se atopa un novo

dicionario actualizado e ampliado (Real Academia Galega 2012) Por outra banda

coacutempre facermos unha referencia importante aacute Galipedia a Wikipedia en galego un

proxecto que bota a andar o 8 de marzo de 2003 soacute dous anos despois do nacemento da

18

Wikipedia (Colaboradorases da Galipedia 2014a) Este proxecto colaborativo eacute unha

boa mostra da demanda da existencia dunha obra deste tipo na rede pois en outubro de

2014 a Wikipedia en galego situacutease no posto 47 de 287 na clasificacioacuten das Wikipedias

por nuacutemero de artigos e no 34 na clasificacioacuten de falantes por artigo (Colaboradorases

de Meta 2014a) (Colaboradorases de Meta 2014b) Nestas mesmas datas o

Galizionario dicionario colaborativo asociado aacute Wikipedia creado tameacuten en 2003

contaba con maacuteis de 42 000 entradas e situaacutebase no posto 42 de 171 por nuacutemero de

entradas (Colaboradorases de Meta 2014c) Para aleacuten destes proxectos na actualidade o

galego conta con ferramentas lexicograacuteficas de diferente tipo tanto pensadas para o

puacuteblico en xeral (por exemplo o Dicionario de pronuncia da lingua galega) coma para

a investigacioacuten (coma os diversos recursos que podemos consultar no Recursos

Integrados da Lingua Galega) e que seriacutea imposiacutebel detallar neste traballo

No caso do maoriacute eacute probaacutebel que se publicasen alguacutens vocabularios semellantes ao de

galegoorg antes da chegada do novo seacuteculo mais non fomos quen de localizar ninguacuten

A obra lexicograacutefica de maacuteis antiga publicacioacuten na rede que detectamos foi o Ngata

Dictionary dispontildeiacutebel na rede cando menos desde 2002 (Learning Media 2002) Traacutetase

dun dicionario bilinguumle ingleacutes - maoriacute - ingleacutes que soacute achega a forma equivalente na

outra lingua acompantildeada de exemplos Este dicionario estaacute baseado na obra do mesmo

nome iniciada por Hōri Mahue Ngata e rematada polo seu fillo Whai Ngata

inicialmente publicada en papel en 1993 (Ngata 2013) En 2003 publicariacutease o Māori

Dictionary un dicionario que permite buscas en ingleacutes e maoriacute e que para aleacuten de

achegar o termo equivalente incluacutee tameacuten definicioacutens e exemplos e permite restrinxir

as buscas segundo diferentes criterios Traacutetase dun dicionario en lintildea que recompila

diversas obras lexicograacutefica da lingua maoriacute En 2006 a Victoria University of

Wellington publicou na rede no marco do proxecto New Zealand Electronic Text

Collection o dicionario inicialmente publicado por Herbert W Williams en 1957 A

Dictionary of the Maori Language un dicionario con lemas en maoriacute e definicioacutens en

ingleacutes Con todo soacute conteacuten o texto dixitalizado non permite buscas nin filtrar os

resultados empregando criterio ninguacuten Cando menos desde 2011 estaacute dispontildeiacutebel Maori

word un dicionario que permite facer buscas en ingleacutes para obter o termo maoriacute

equivalente (Maori word 2011) En 2010 rexistramos as primeiras capturas do do

19

Papakupu Pūtaiao un dicionario de ciencia que permite buscas en maoriacute e ingleacutes mais

que a diferenza dos anteriores presenta un uso maioritario da lingua maoriacute (Ministry of

Education 2010) Este dicionario forma parte dun portal do Ministry of Education

neozelandeacutes Te Kete Ipurangi (TKI) en que o uso do maoriacute eacute bastante alto se o

comparamos con outras paacutexinas semellantes Con todo este non eacute o uacutenico dicionario

especiacutefico cando menos desde 2011 tameacuten estaacute dispontildeiacutebel o Te Reo Pāngarau un

dicionario bilinguumle de matemaacuteticas que presenta a peculiaridade de nos permitir escoitar

a pronuncia das formas maoriacutes (Te Reo Pāngarau 2011) Coacutempre indicar que ningunha

destas obras indica o nuacutemero de lemas que incluacutee Por outra banda canto aacutes obras

lexicograacuteficas colaborativas a versioacuten maoriacute da Wikipedia foi creada en 2004 tres anos

despois da creacioacuten do proxecto global (Zachte 2014) En outubro de 2014 contaba con

maacuteis de 7000 artigos que a situacutean no posto 137 de 287 en relacioacuten coas outras linguas

presentes na Wikipedia A lingua maoriacute non se atopa na listaxe de nuacutemero de falantes

por artigo na Wikipedia en que si estaacute o galego (201 falantes artigo) Con todo se

temos en conta que o nuacutemero de falantes con fluidez en maoriacute estaacute entre 30 000 e 50

000 obtemos unha media de entre 425 e 701 falantes por artigo o que a colocariacutea entre

os postos 11 e 17 moi por riba do posto 34 da Galipedia Se temos en conta soacute as

persoas con competencia pasiva (148 000) a media ascenderiacutea a 2094 case aacute par do

galego 8476 falantes por artigo seriacutea a media se temos en conta toda a poboacioacuten

maoriacute (599 000 persoas) (Colaboradorases de Meta 2014a) (Colaboradorases de Meta

2014b) Estes datos parecen indicar que a comunidade de persoas editoras da Wikipedia

con competencia na lingua maoriacute eacute moi activa cando menos case tanto coma a

comunidade galega se temos en conta as persoas con competencia pasiva un indicio de

que existe unha demanda importante por parte das persoas falantes de maoriacute para que se

poida acceder ao contildeecemento na rede na suacutea lingua A versioacuten maoriacute do Wikitionary

iniciouse en 2005 e en outubro de 2014 contaba soacute con 194 artigos o que a situacutea no

posto 133 das 171 linguas con Wikitionary (Colaboradorases de Meta 2014c)

(Colaboradorases do Wiktionary 2014) Atopamos tameacuten outras ferramentas maacuteis

especializadas coma o Polynesian Lexicon Project Online un dicionario comparativo

das linguas polinesias dispontildeiacutebel na rede desde 2011 mais este tipo de ferramentas son

moito maacuteis escasas que no caso galego

20

Coacutempre indicar que as obras lexicograacuteficas en lintildea maacuteis importantes das duacuteas linguas

contan con aplicacioacutens para dispositivos moacutebiles tal eacute o caso do Dicionario da Real

Academia Galega e do Māori Dictionary Con todo atopamos unha importante

diferenza mentres que a primeira eacute gratuiacuteta a segunda eacute de pagamento algo que ao

noso entender non axuda a mellorar a criacutetica situacioacuten da lingua maoriacute aiacutenda que os

prezos das aplicacioacutens sexan baixos (NZ$499 arredor de 3euro para iPhone e iPad e

NZ$525 uns 325euro para Android) (AUT University 2014a) (AUT University 2014b)

322 Correctores

Os correctores ortograacuteficos e gramaticais son ferramentas moi importantes para mellorar

a competencia linguumliacutestica e en consecuencia para combater a inseguridade O galego

conta con correctores ortograacuteficos para as principais suites ofimaacuteticas privativas e

libres No primeiro caso os correctores ortograacuteficos desenvoltos por imaxin|software

permiacutetennos empregalos nas principais versioacutens de Microsoft Word (2000 Xp 2003

2007 e 2010) e en diferentes sistemas operativos (Windows XP Windows Vista

Windows 7 e MAC) Canto a plataformas libres o galego conta co Corrector

ortograacutefico de hunspell para galego vaacutelido para LibreOffice OpenOffice Mozilla

Firefox e Thunderbird e Google Chrome (Proxecto Trasno 2012) e con Golfintildeo un

corrector que vai aleacuten da ortografiacutea pois tameacuten contempla aspectos gramaticais

(Colaboradoresas do Wiki de Mancomuacuten 2009) Tameacuten estaacute dispontildeiacutebel o corrector en

lintildea OrtoGal que nos permite inserir texto e comprobar erros e mesmo contamos cunha

aplicacioacuten para unha linguaxe non sexista Exeria No caso maoriacute o proxecto Te Ngutu

Kura Free Māori Spell Checker desenvolveu correctores semellantes aos existentes para

o galego Asiacute a lingua maoriacute conta con correctores para as principais versioacutens de

Microsoft Office en boa parte dos sistemas operativos de Microsoft (desde Windows 95

ateacute Windows 7) para algunhas versioacutens de Microsof Works e para OpenOffice Conta

tameacuten con correctores para navegadores non soacute para Mozilla Firefox e Google Chrome

senoacuten tameacuten para Internet Explorer Para aleacuten disto este proxecto tameacuten se ocupa

doutras cuestioacutens relacionadas coa lingua maoriacute como as necesidades de adaptacioacuten dos

teclados para poder escribir de xeito doado os macrons (macr) que permiten sinalar as

vogais longas existentes nesta lingua (como acontece por exemplo na palabra māori)

21

(Taiuru 2001)

A situacioacuten do galego e do maoriacute parece semellante neste eido aiacutenda que cumpririacutea

unha anaacutelise maacuteis detallada dos diferentes correctores para podermos afirmar isto con

seguridade (nuacutemero de termos que incluacuteen os seus dicionarios etc) Para aleacuten disto

consideramos especialmente positiva a existencia de correctores para os principais

navegagores algo moi importante na actualidade xa que os navegadores son o marco

en que xeramos moitos dos nosos textos na rede (mensaxes de correo electroacutenico

mensaxes en redes sociais etc)

323 Tradutores automaacuteticos

Os tradutores automaacuteticos son unha importante ferramenta para a visibilizacioacuten dunha

lingua dominada na rede Asiacute por exemplo unha traducioacuten automaacutetica permiacutetenos

entender a idea xeral dun texto en maoriacute aiacutenda sen sabermos esta lingua dun xeito

barato e raacutepido Ademais tameacuten poden ser empregados como ferramentas auxiliares na

aprendizaxe dunha nova lingua Con todo coacutempre sermos sempre conscientes de que a

traducioacuten automaacutetica no seu estado de desenvolvemento actual non eacute perfecta e aiacutenda

se precisa unha revisioacuten por parte dunha persoa con alta competencia na lingua de

chegada para que o resultado sexa aceptaacutebel

No caso do galego no 2005 o Instituto Cervantes puxo a disposicioacuten do puacuteblico o un

servizo de traducioacuten automaacutetica que pretendiacutea facilitar a traducioacuten entre as diferentes

linguas do Estado espantildeol Non seriacutea ateacute o ano 2006 cando se incluiriacutea o galego neste

tradutor que pechariacutea a finais de 2013 por considerar que existiacutean xa na rede un nuacutemero

suficiente de ferramentas similares (Instituto Cervantes) Tameacuten eacute en 2006 cando se

presenta o tradutor de coacutedigo aberto OpenTrad cunha finalidade semellante aacute do

tradutor do Instituto Cervantes mais que co tempo iriacutea incluiacutendo maacuteis linguas que as do

Estado espantildeol nos pares dispontildeiacutebeis (Vieiros 2006) Ao ano seguinte a Xunta de

Galicia convocariacutea un concurso puacuteblico para a elaboracioacuten dun tradutor automaacutetico

galego - espantildeol e galego - ingleacutes ndash galego o que dariacutea lugar ao tradutor automaacutetico da

Xunta de Galicia Na versioacuten actual non se indica a data en que se puxo a disposicioacuten do

puacuteblico mais a captura maacuteis antiga de Internet Archive data de xuntildeo de 2008 (Vieiros

2007) (Secretariacutea Xeral de Poliacutetica Linguumliacutestica 2008) Finalmente en 2009 Google

22

incluiriacutea o galego dentro das linguas dispontildeiacutebeis en Google Translate o que implica un

importante avance nas combinacioacutens posiacutebeis para a traducioacuten automaacutetica do galego

pois a fins de 2014 este tradutor conta xa con 80 linguas dispontildeiacutebeis polo que un texto

en galego pode ser traducido a ou desde 79 linguas diferentes Coacutempre indicarmos que

isto eacute posiacutebel porque se emprega o ingleacutes como lingua intermediaria mais no caso

galego hai unha segunda lingua intermediaria o portugueacutes Asiacute as cousas un texto

galego traduacutecese ao portugueacutes do portugueacutes ao ingleacutes e do ingleacutes a calquera das outras

linguas meta e viceversa No caso da lingua maoriacute non fomos quen de detectar

tradutor automaacutetico ninguacuten anterior a 2013 soacute dicionarios bilinguumles En decembro de

2013 publiacutecase a versioacuten nuacutemero 36 de Google Translate que incluacutee por primeira vez a

lingua maoriacute o que a situacutea no mesmo lugar que o galego en canto ao nuacutemero de

combinacioacutens de traducioacuten posiacutebeis aiacutenda que sete anos maacuteis tarde do xurdimento do

primeiro tradutor automaacutetico entre o galego e outra(s) lingua(s) (Colaboradorases da

Wikipedia The Free Encyclopedia 2014) (Google Translate)

324 Outros recursos

Para aleacuten dos recursos maacuteis baacutesicos coma os dicionarios correctores e tradutores que

vimos de analizar existen na rede outro tipo de recursos destinados a axudaren na

aprendizaxe destas duacuteas linguas dominadas e ou a melloraren a suacutea situacioacuten O galego

conta con numerosos materiais de todo tipo neste eido unha pequena mostra eacute o Kit

para a normalizacioacuten linguumliacutestica hospedado no sitio web do Consello da Cultura Galega

e que enlaza aos principais recursos existentes No caso da lingua maoriacute tameacuten podemos

atopar listaxes de recursos coma OLAC resources in and about the Maori language ou

Reo Māori resources mais coma no caso galego podemos atopar moitos outros na rede

aiacutenda que eacute certo que o nuacutemero parece menor

Dentro desta grande variedade de recursos consideramos que poden ser especialmente

interesantes os cursos dispontildeiacutebeis en lintildea para aprendermos estas linguas Canto ao

galego eacute de especial interese o curso eacutegalego un curso multimedia pensado para a

autoaprendizaxe por parte de falantes de espantildeol Outro dos cursos que podemos atopar

na rede eacute o Curso de galego praacutectico aiacutenda que soacute se limita aacute exposicioacuten de contidos

divididos por temas No caso da lingua maoriacute atopamos cursos coma Online Maori

23

Laguage Course ou Te Pūmanawa un curso multimedia que tameacuten conta con

aplicacioacutens para as principais plataformas moacutebiles Traacutetase dun curso moi interesante

para un primeiro achegamento aacute lingua maoriacute a partir do ingleacutes mais que presenta unha

importante barreira a pesar de dispontildeer dunha versioacuten de proba gratuiacuteta a versioacuten

completa do curso ten un custo de NZ$300 (uns 186euro) algo que sen duacutebida reduce

moito o seu alcance potencial Chama a atencioacuten que non xurdise ninguacuten MOOC (do

ingleacutes Massive Open Online Course curso masivo aberto en lintildea) destinado aacute

aprendizaxe do galego e do maoriacute pois traacutetase dun tipo de cursos en auxe (aiacutenda que eacute

certo que tentildeen unha taxa de abandono moi alta) que facilitariacutean un primeiro

achegamento a estas linguas con vantaxes maacuteis alaacute dos contidos multimedia que xa

achegan os cursos existentes xa que a interaccioacuten entre o alumnado e entre o alumnado

e o profesorado especialmente a traveacutes de foros enriqueceriacutea moito unha experiencia

deste tipo Con todo existen iniciativas quizais maacuteis interesantes que os MOOCs para a

aprendizaxe de linguas como eacute o caso de Duolingo unha plataforma que permite

aprender novas linguas ao tempo que se contribuacutee aacute traducioacuten de contidos da rede

Duolingo destaca non soacute pola flexibilidade que permite senoacuten por seren os seus cursos

moi completos pois podemos afondar en todas as competencias linguumliacutesticas (tameacuten nas

orais) adaptaacutendose ao noso nivel e tendo en conta tameacuten o tempo que pasamos sen

practicar Os cursos estaacuten desentildeados para teren en conta os comentarios e valoracioacutens

das persoas usuarias polo que melloran constantemente Para aleacuten disto as primeiras

avaliacioacutens indican que eacute un meacutetodo bastante efectivo para a aprendizaxe de idiomas

(Vesselinov Grego 2012) Aiacutenda que de momento soacute conta con cursos estaacutebeis para

linguas hexemoacutenicas a creacioacuten de cursos deste tipo para as linguas dominadas

eliminariacutea moitas barreiras para as persoas que quixesen iniciarse na suacutea aprendizaxe

ademais de contribuiacuter aacute suacutea normalizacioacuten

33 Localizacioacuten de software

A localizacioacuten de software refiacuterese non soacute aacute traducioacuten de software a unha determinada

lingua senoacuten que tameacuten incluacutee todas as modificacioacutens necesarias para adaptar o

software a unha rexioacuten xeograacutefica concreta (moeda formatos de hora convencioacutens

canto aos formatos numeacutericos ndashseparacioacuten de decimais separacioacuten de millares etcndash)

24

Moitas veces uacutesanse os termos traducioacuten e localizacioacuten como sinoacutenimos mais coacutempre

termos en conta que a localizacioacuten aiacutenda que eacute fundamentalmente traducioacuten tameacuten

incluacutee esoutros aspectos (Colaboradorases de Wikipedia The Free Encyclopedia 2014)

O uso de software de diferente tipo volveuse algo cotiaacuten para unha boa parte da

poboacioacuten de aiacute que a presenza ou ausencia dunha lingua neste eido eacute tameacuten un

importante elemento para a suacutea (in)visibilizacioacuten Para analizarmos esta cuestioacuten

consideramos que eacute necesario distinguir entre dous tipos de software o privativo e o

libre Esta distincioacuten eacute importante porque no primeiro caso coacutempre pedirlle permiso aacute

persoa ou empresa propietaria para podermos realizar a traducioacuten mentres que no

segundo podemos iniciar a traducioacuten do software e pontildeeacutermola a disposicioacuten da

comunidade sen pediacutermoslle permiso a ningueacuten6 Na actualidade tanto o galego coma o

maoriacute estaacuten presentes como opcioacuten linguumliacutestica nas uacuteltimas versioacutens de Windows o

sistema operativo privativo maacuteis difundido e tameacuten noutros produtos de Microsoft tan

empregados coma Microsoft Office Con todo este software non incorpora por defecto

o galego e o maoriacute senoacuten que eacute preciso descargar e instalar a traducioacuten unha vez

instalado o software Esta posibilidade estaacute dispontildeiacutebel para o sistema operativo de

Microsoft desde o 2004 no caso galego e desde o 2005 no caso maoriacute (Keane 2012b)

(Colaboradorases da Galipedia 2014b)

Canto ao software libre existen fondas diferenzas entre o galego e o maoriacute No primeiro

caso xa nos anos 90 do seacuteculo XX se comezaran a realizar as primeiras traducioacutens

mais destaca o ano 1999 cando as persoas dedicadas aacute localizacioacuten de software libre ao

galego comezan a se coordinar iniciando o que hoxe contildeecemos como Proxecto Trasno

unha asociacioacuten desde a que se coordinan os proxectos de localizacioacuten maacuteis

importantes Grazas ao traballo destas persoas hoxe podemos contar cunha gran

cantidade de software de todo tipo en galego desde sistemas operativos (coma Ubuntu)

ateacute aplicativos que van desde as ferramentas ofimaacuteticas maacuteis usuais (LibreOffice) ateacute

ferramentas maacuteis especiacuteficas como editores graacuteficos (InKscape) ou de son (Audacity)

(Fernaacutendez 2008 6) (Proxecto Trasno) Neste caso a diferenza do que aconteciacutea co

software privativo o galego aparece como lingua por defecto aacute mesma altura que as

6 O software libre conceacutedelles aacutes persoas usuarias catro liberdades esenciais a liberdade paraexecutalo a liberdade para modificalo a liberdade para distribuiacuter copias e a liberdade para distribuiacutercopias de versioacutens modificadas (Stallman 2010 3)

25

demais aacute hora de realizar a instalacioacuten polo que non eacute unha lingua de segunda No caso

maoriacute aiacutenda que atopamos software libre nesta lingua a cantidade de software

dispontildeiacutebel eacute menor que a dispontildeiacutebel en galego Por exemplo se revisamos o estado das

traducioacutens das uacuteltimas versioacutens de Ubuntu comprobamos que o galego estaacute sempre

entre as vinte primeiras linguas segundo o nuacutemero de fragmentos (cadeas) traducidos

mais o maoriacute case non conta con cadeas traducidas (Launchpad 2014) Tampouco

atopamos en maoriacute aplicativos libres tan contildeecidos coma o navegador Mozilla Firefox

(Mozilla Firefox 2014) ou a suite ofimaacutetica LibreOffice (LibreOffice 2014)

Asiacute as cousas parece que o maoriacute si eacute quen acadar a localizacioacuten de software privativo

ao mesmo nivel que o galego algo para o que eacute necesario convencer as empresas

propietarias Poreacuten non parece ter a mesma capacidade para que xurdan grupos de

localizacioacuten semellantes aos galegos que consigan co seu traballo voluntario pontildeer a

disposicioacuten da comunidade un amplo abano de software na suacutea lingua Este dato

contrasta co esforzo que si parece estar a facer a comunidade de falantes de maoriacute

noutros proxectos abertos coma a Wikipedia como xa mencionamos Con todo a

edicioacuten da Wikipedia eacute unha tarefa maacuteis doada que a localizacioacuten de software que

require un maior esforzo para a coordinacioacuten e a xestioacuten das localizacioacutens Eacute posiacutebel

que isto unido a un nuacutemero moi reducido de falantes incida nas grandes diferenzas que

detectamos entre o galego e o maoriacute canto aacute localizacioacuten de software libre En calquera

caso a existencia dunha comunidade relativamente activa na Wikipedia indica unha

demanda de contidos en maoriacute que quizais faga xurdir no futuro equipos de

localizacioacuten de maior entidade

34 A loita por un dominio propio

O aumento do nuacutemero de computadores conectados a internet fixo que fose necesaria a

organizacioacuten dos seus enderezos que se compontildeiacutean dunha secuencia numeacuterica

denominada enderezo IP (Internet Protocol) Esta eacute a razoacuten por que se desenvolveu en

1983 o Domain Name System (DNS) que permitiacutea traducir os enderezos IP a palabras

maacuteis doadas de entender memorizar e atopar os nomes de dominio (por exemplo

http19203210 gt httpexemplocom) Un dos elementos deste novo esquema son os

dominios de nivel superior situados ao final do enderezo (com org net es nz etc)

26

Estes dominios permiacutetennos clasificar os nomes de dominio segundo diferentes criterios

(localizacioacuten xeograacutefica tipo de institucioacuten etc) Asiacute as cousas os dominios de nivel

superior volveacuteronse un importante factor para a (in)visibilidade de diferentes colectivos

na rede de aiacute que as culturas e linguas dominadas reclamen un dominio propio Con

todo non eacute un camintildeo doado A xestioacuten destes dominios correspoacutendelle a un organismo

sen fins lucrativos a ICANN (Internet Corporation for Assigned Names and Numbers)

que eacute quen decide se aproba ou non a creacioacuten dun novo dominio Boa parte das

culturas e linguas dominadas estaacuten asociadas a unha zona xeograacutefica maacuteis ou menos

concreta o que pode facer que a suacutea primeira reivindicacioacuten sexa a dun dominio

xeograacutefico de nivel superior como foi o caso de ct para Cataluntildea A ICANN baseouse

no estaacutendar ISO 3166 que lle aplica un coacutedigo de duacuteas letras a diferentes territorios do

mundo mais non se amosou favoraacutebel a recontildeecer outros dominios xeograacuteficos

semellantes para territorios non contemplados por esa norma Por esta razoacuten iniciativas

coma a catalaacute optaron por outra viacutea solicitar un dominio de tres caracteres para

representar a lingua e a cultura catalaacutes na rede unha viacutea que resultou ser maacuteis produtiva

pois en 2005 conseguiuse a aprobacioacuten do dominio cat que abriu o camintildeo para que

outras iniciativas semellantes tivesen eacutexito (Gerrand 2008) Asiacute en 2013 a ICANN

aprobou o dominio gal para a representacioacuten da lingua e a cultura galegas na rede

xunto con outros dominios semellantes Estas consecucioacutens son un importante avance

para a visibilidade das linguas e culturas dominadas en internet mais non pechan a

porta a continuar loitando por un dominio xeograacutefico de nivel superior de dous

caracteres como seriacutea o ct para Cataluntildea ou o gz para Galiza (Asociacioacuten Puntogal)

(Pardo 2013)

A cultura maoriacute conta na actualidade con dous dominios de segundo nivel maorinz

(para calquera persoa organizacioacuten ou temaacutetica maoriacute) e iwinz (restrinxido soacute aacutes tribos

maoriacutes eacute o que se denomina un dominio moderado) os dous subordinados ao dominio

de nivel superior asignado a Nova Zelandia nz A cultura maoriacute conseguiu estes dous

dominios de segundo nivel grazas ao traballo da New Zealand Māori Internet Society

En 2007 esta mesma asociacioacuten propuxo a implantacioacuten dun sistema bilinguumle de

dominios de segundo nivel isto eacute que todos os dominios de segundo nivel

subordinados a nz actualmente en ingleacutes tivesen o seu equivalente en maoriacute (por

27

exemplo que existise shoolnz aacute par de kuranz) Desde esta mesma organizacioacuten

tameacuten se propuxo a creacioacuten de dominios de nivel superior para a lingua e cultura

maoriacutes coma māori ou aotearoa e mesmo un dominio xeograacutefico de nivel superior e

dous caracteres para Nova Zelandia mais baseado no seu nome maoriacute aa (Aotearoa)

(Keane 2012b) Aiacutenda que o colectivo maoriacute non conseguiu no momento de escribir este

artigo ningunha destas aspiracioacutens coidamos que a aprobacioacuten do dominio cat e

posteriormente o dos dominios aprobados en 2013 para a representacioacuten de culturas e

linguas na rede (entre os que se atopa o gal) supontildeen un importante precedente para

que colectivos coma o maoriacute acaden un dominio propio de primeiro nivel algo que teriacutea

unha influencia moi positiva para a visibilidade da lingua e a cultura maoriacutes na rede

4 Conclusioacutens

Con este traballo intentamos realizar unha aproximacioacuten comparativa aacute situacioacuten do

galego e do maoriacute na rede As limitacioacutens de espazo e a gran cantidade de materias que

podemos atopar na rede non nos permiten realizar unha comparacioacuten sistemaacutetica mais

si que puidemos seleccionar aspectos concretos (os que ao noso xuiacutezo consideramos

maacuteis relevantes) para realizarmos unha primeira aproximacioacuten comparativa que

cumpririacutea completar con estudos maacuteis pormenorizados Comprobamos que as culturas e

as linguas galegas e maoriacutes aiacutenda sendo as duacuteas subordinadas a outras hexemoacutenicas

estaacuten en situacioacutens moi diferentes mentres que no caso galego a situacioacuten actual eacute

negativa consideramos que no caso maoriacute eacute realmente criacutetica Esta situacioacuten refliacutectese

dalguacuten xeito na rede mais as propias caracteriacutesticas deste espazo de comunicacioacuten

permiten que os esforzos por reverter a situacioacuten se poidan coordinar mellor ao tempo

que se fan maacuteis visiacutebeis Basil Keane (2012b) indiacutecanos que aiacutenda que o colectivo

maoriacute presenta un menor uso da rede que outros colectivos neozelandeses existe unha

minoriacutea activa que traballa para a visibilizacioacuten da suacutea lingua e da suacutea cultura na rede

algo que noacutes comprobamos ao analizarmos os datos referentes aacute Wikipedia Do mesmo

xeito consideramos que no caso galego existe unha minoriacutea moi activa que traballa en

diferentes proxectos coa finalidade de situar a lingua e a cultura galegas aacute par doutras

linguas entre os que analizarmos a edicioacuten da Wikipedia e a localizacioacuten de software

libre mais son moitas outras as iniciativas que podemos atopar na rede Os resultados

28

acadados por estas duacuteas minoriacuteas activas son moi diferentes no caso galego a

actividade eacute moito maior e para aleacuten disto vai sempre ligada ao uso da lingua mentres

que no caso maoriacute detectamos unha actividade menor e moito maacuteis desvinculada da

lingua maoriacute Con todo coacutempre non subestimar os esforzos do colectivo maoriacute moito

maacuteis pequeno que o galego e que se volve aiacutenda maacuteis reducido se soacute temos en conta as

persoas con competencia na lingua maoriacute Asiacute as cousas pode que alguacuten diacutea a rede

chegue a ser un fervedoiro de iniciativas a prol da cultura e da lingua maoriacutes ao mesmo

nivel que o eacute hoxe para as galegas ao tempo que pode que siga a ser cada vez un espazo

maacuteis importante para traballar a prol da lingua e da cultura galegas Poreacuten como

indicamos ao inicio coacutempre estarmos sempre alerta a rede tal e como foi concibida

supoacuten un importante perigo para o poder estabelecido que non dubidaraacute en empregar

todos os seus recursos para atacar a neutralidade estabelecer a censura ou exercer a

espionaxe Unha rede coma internet pode ser unha gran oportunidade para acadarmos

un mundo maacuteis xusto en todos os sentidos e tameacuten no linguumliacutestico mais coacutempre

aprendermos a lle dar un bo uso e mantermos os ollos ben abertos para non permitirmos

que nola arrebaten

5 Referencias bibliograacuteficas

AETG (Asociacioacuten de Enxentildeeiros de Telecomunicacioacutens de Galicia) (2008 - )

ldquoataque distribuiacutedo de denegacioacuten de servizordquo DiGaTIC Dispontildeiacutebel en

httpdigaticorgglnode5120 [consult 30102014]

Alia V (2012) The New Media Nation Indigenous Peoples and Global

Communication New York Oxford Berghahn Books Dispontildeiacutebel en

httpbooksgoogleconzbooks

id=ypZ3u09kPsYCampprintsec=frontcoverv=onepageampqampf=false

(previsualizacioacuten) [consult 22102014]

Asociacioacuten Puntogal ldquoQue eacute Puntogalrdquo Dispontildeiacutebel en

httpwwwpuntogalorgxeralphptxt=arbore_web2amplg=gal [consult

30102014]

Atkinson A S (1892) ldquoWhat is a Tangata Maorirdquo The Journal of the Polynesian

Society Vol1 Nordm 3 133-136 Dispontildeiacutebel en

29

httpwwwjpsaucklandacnzdocumentVolume_1_1892Volume_12C_No_

32C_1892What_is_a_Tangata_Maori3F_by_A_S_Atkinson2C_p133-

136action=null [consult 10102014]

AUT University (2014a) Te Reo Māori (App Store on iTunes) Dispontildeiacutebel en

httpsitunesapplecomnzappid377136638mt=8 [consult 30102014]

AUT University (2014b) Te Reo Māori (Android Apps on Google Play) Dispontildeiacutebel en

httpsplaygooglecomstoreappsdetailsid=comauttereomaoriamphl=en

[consult 30102014]

Castelao A D Rodriacuteguez (2001) Sempre en Galiza A Coruntildea La Voz de Galicia

Castells M (2013) ldquoInternetfobiardquo La Vanguardia Dispontildeiacutebel en

httpwwwcaffereggionet20130601internetfobia-de-manuel-castells-en-la-

vanguardia [consult 28102014]

Colaboradorases da Galipedia (2013) ldquoBlogomillordquo Galipedia a Wikipedia en galego

Dispontildeiacutebel en httpglwikipediaorgwindexphp

title=Blogomilloampoldid=3020947 [consult 30102014]

Colaboradorases da Galipedia (2014a) ldquoWikipediaActualidaderdquo Galipedia a

Wikipedia en galego Dispontildeiacutebel en

httpsglwikipediaorgwikiWikipediaActualidade [consult 30102014]

Colaboradorases da Galipedia (2014b) ldquoWindows XPrdquo Galipedia a Wikipedia en

galego Dispontildeiacutebel en httpglwikipediaorgwindexphp

title=Windows_XPampoldid=3289087 [consult 30102014]

Colaboradorases da Wikipedia The Free Encyclopedia (2014) ldquoGoogle Translaterdquo

Wikipedia the free encyclopedia Dispontildeiacutebel en

httpsenwikipediaorgwikiGoogle_Translate [consult 30102014]

Colaboradorases da Wikipedia The Free Encyclopedia (2014) ldquoInternationalization

and localizationrdquo Wikipedia The Free Encyclopedia Dispontildeiacutebel en

httpenwikipediaorgwindexphp

title=Internationalization_and_localizationampoldid=631747591 [consult

03112014]

Colaboradorases de Meta (2014a) ldquoList of Wikipediasrdquo Meta discussion about

Wikimedia projects Dispontildeiacutebel en httpmetawikimediaorgwindexphp

30

title=List_of_Wikipediasampoldid=9524886 [consult 30102014]

Colaboradorases de Meta (2014b) ldquoList of Wikipedias by speakers per articlerdquo Meta

discussion about Wikimedia projects Dispontildeiacutebel en

httpmetawikimediaorgwindexphp

title=List_of_Wikipedias_by_speakers_per_articleampoldid=10327073 [consult

30102014]

Colaboradorases de Meta (2014c) ldquoWiktionaryrdquo Meta discussion about Wikimedia

projects Dispontildeiacutebel en httpmetawikimediaorgwindexphp

title=Wiktionaryampoldid=7349601 [consult 30102014]

Colaboradorases do Wiki de Mancomuacuten (2009) ldquoGolfintildeo Corrector gramatical para

OpenOfficeorgrdquo Wiki de Mancomuacuten Dispontildeiacutebel en

httpwikimancomunorgindexphptitle=Golfi

C3B1o_Corrector_gramatical_para_OpenOfficeorgampoldid=6047 [consult

30102014]

Colaboradorases do Wiktionary (2014) Wiktionary Te Papakupu Wātea Dispontildeiacutebel en

httpmiwiktionaryorgwindexphptitle=Hau_Kāingaampoldid=7634 [consult

30102014]

Contreras M (2014) ldquoLa censura de internet ya es una realidad en Reino Unidordquo

FayerWayer Dispontildeiacutebel en httpwwwfayerwayercom201401la-censura-de-

internet-ya-es-una-realidad-en-reino-unido [consult 28102014]

Dans E (2010) ldquoCapiacutetulo 5 Introduccioacuten a la red La neutralidad de la redrdquo Todo va a

cambiar Dispontildeiacutebel en httpwwwtodovaacambiarcomcapitulo-5-

introduccion-a-la-red-la-neutralidad-de-la-red [consult 28102014]

Davis D Solomon M (2014) ldquoMoriorirdquo Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand

Dispontildeiacutebel en httpwwwTeAragovtnzenmoriori [consult 17102014]

Derby M (2014) ldquoWaitangi Tribunal ndash Te Rōpū Whakamanardquo Te Ara - the

Encyclopedia of New Zealand Dispontildeiacutebel en

httpwwwTeAragovtnzenwaitangi-tribunal-te-ropu-whakamana [consult 1

16102014]

El Paiacutes (2008) ldquoVersioacuten web da Enciclopedia Galega Universalrdquo Dispontildeiacutebel en

httpelpaiscomdiario20080711galicia1215771504_850215html [consult

31

30102014]

Estraviz I A (dir) Duratildeo C (dir) (2005 - ) Dicionaacuterio Eletroacutenico Estraviz

Dispontildeiacutebel en httpwwwestravizorg [consult 30102014]

Ethnologue (2013) ldquoMaorirdquo Dispontildeiacutebel en

httpswwwethnologuecomlanguagemriview [consult 22102014]

Fernaacutendez Montecelo M A (2008) ldquoSoftware libre e linguas minorizadas O Proxecto

Trasnordquo Dispontildeiacutebel en httpswwwdropboxcomsj9b9n49udg9ur3aSoftware

20libre20e20linguas20minorizadaspdfdl=0 [consult 30102014]

Fernaacutendez M (2010) ldquoO Dicionario de Galego de Ir Indo pasaraacute a ser de pagamento en

outubrordquo Coacutedigo Cero - Diario Tecnoloacutexico de Galicia Dispontildeiacutebel en

httpcodigocerocomO-Dicionario-de-Galego-de-Ir-Indo13539 [consult

30102014]

Galicia Confidencial (2011) ldquoO Digalego e a EGU gratis para os mestresrdquo Dispontildeiacutebel

en httpwwwgaliciaconfidencialcomnova7258html [consult 30102014]

Gerrand P (2008) ldquoA posibilidade de conseguir o dominio gal para apoiar

mundialmente a cultura galega unha visioacuten desde as Antiacutepodasrdquo en Lorenzo

Modia M J Boland Osegueda R C (Eds) Australia e Galicia vencendo a

tiraniacutea do afastamento = Australia and Galicia defeating the tyranny of

distance (181 ndash 205) A Coruntildea Xunta de Galicia Secretariacutea Xeral de

Emigracioacuten Australia Antiacutepodas Monographs

Gonzaacutelez M (2014) ldquoSeis consecuencias esperables de la aprobacioacuten del Canon

AEDErdquo Xataka Dispontildeiacutebel en httpmxatakacomaplicaciones-y-

serviciosseis-consecuencias-esperables-de-la-aprobacion-del-canon-aede

[consult 28102014]

Google Translate ldquoFind out how our translations are createdrdquo Dispontildeiacutebel en

httpstranslategooglecomaboutintlen_ALL [consult 30102014]

Higgins R Keane B (2013 - 2014) ldquoTe reo Māori ndash the Māori languagerdquo Te Ara -

the Encyclopedia of New Zealand Dispontildeiacutebel en

httpwwwTeAragovtnzente-reo-maori-the-maori-language [consult

16102014]

Howe K R (2012) ldquoIdeas of Māori origins - 1880sndash1970s Moriori origins the Great

32

Fleetrdquo Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand Dispontildeiacutebel en

httpwwwtearagovtnzenideas-of-maori-originspage-1 [consult 10102014]

IGE (2014) ldquoPoboacioacuten en vivendas familiares de 5 ou maacuteis anos segundo o

contildeecemento do galegordquo Dispontildeiacutebel en httpwwwigeeuigebdtesqvjsp

ruta=verTablajsp

OP=1ampB=1ampM=ampCOD=6901ampR=9915[12]ampC=0[all]ampF=ampS=12011ampSCF=

[consult 22102014]

Instituto Cervantes ldquoLengua y tecnologiacuteardquo Dispontildeiacutebel en

httpwwwcervanteseslengua_y_ensenanzatecnologia_espanolinformacionht

m [consult 30102014]

Ir Indo Edicioacutens (2008a) Dicionario de Galego de Ir Indo Dispontildeiacutebel en

httpswebarchiveorgweb20080510163929httpwwwdigalegocomdiccion

ariohtmlindexphp [consult 30102014]

Ir Indo Edicioacutens (2008b) Enciclopedia Galega Universal Online Dispontildeiacutebel en

httpswebarchiveorgweb20080713074541httpwwwegues (captura do

13072008) [consult 30102014]

Keane B (2009) ldquoNorth Island and South Islandrdquo Signposts - a blog about Te Ara the

Encyclopedia of New Zealand Dispontildeiacutebel en

httpblogtearagovtnz20090423north-island-and-south-island [consult

10102014]

Keane B (2012a) ldquoMusket warsrdquo Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand

Dispontildeiacutebel en httpwwwTeAragovtnzenmusket-wars [consult 10102014]

Keane B (2012b) ldquoMātauranga hangarau ndash information technologyrdquo Te Ara - the

Encyclopedia of New Zealand Dispontildeiacutebel en

httpwwwtearagovtnzenmatauranga-hangarau-information-technologypage-

1 [consult 10102014]

Keenan D (2013) ldquoNew Zealand wars - Waikato war beginningsrdquo Te Ara - the

Encyclopedia of New Zealand Dispontildeiacutebel en httpwwwTeAragovtnzennew-

zealand-warspage-5 [consult 16102014]

Land Information New Zealand (LINZ) - Toitū te whenua ldquoFind Māori Namesrdquo

Dispontildeiacutebel en httpwwwlinzgovtnzplacenamesfind-namesmaori-names

33

[consult 17102014]

Launchpad (2014) ldquoTranslations Ubunturdquo Dispontildeiacutebel en

httpstranslationslaunchpadnetubuntu+translations [consult 30102014]

Learning Media (2002) Ngata Dictionary Dispontildeiacutebel en

httpswebarchiveorgweb20020803063038httpwwwlearningmediaconzn

gata (captura do 03082002) [consult 30102014]

LibreOffice (2014) ldquoPlease select your languagerdquo Dispontildeiacutebel en

httpswwwlibreofficeorgdownloadlibreoffice-freshtype=deb-

x86ampversion=43amplang=pick [consult 30102014]

Loacutepez Garciacutea X Calvo Ferreiro M D (2010) Cibermedios blogs e redes sociais en

Galicia 2009 Santiago de Compostela Grupo de Novos Medios do

Departamento de Ciencias da Comunicacioacuten da Universidade de Santiago de

Compostela Dispontildeiacutebel en httpwwwnovosmediosorgwp-

contentuploadsCib_2009pdf [consult 24102014]

Loacutepez M (2014) ldquoLa FCC vota a favor de la propuesta para las viacuteas raacutepidas de

traacutefico en la redrdquo Genbeta Dispontildeiacutebel en

httpwwwgenbetacomactualidadla-fcc-vota-a-favor-de-la-propuesta-para-las-

vias-rapidas-de-trafico-en-la-red [consult 28102014]

Maori word (2011) Dispontildeiacutebel en

httpswebarchiveorgweb20110926062709httpmaoriwordcom (captura do

26092011) [consult 30102014]

McIntyre W D (2012) ldquoSelf-government and independencerdquo Te Ara - the

Encyclopedia of New Zealand Dispontildeiacutebel en httpwwwTeAragovtnzenself-

government-and-independence [consult 10102014]

Ministry for Culture and Heritage (2014) ldquoThomas Kendall with Hongi Hikardquo

NZHistory New Zealand history online Dispontildeiacutebel en

httpwwwnzhistorynetnzmediaphotothomas-kendall-painting [consult

16102014]

Ministry of Education (2010) Papakupu Pūtaiao Dispontildeiacutebel en

httpswebarchiveorgweb20100308033136httpputaiaotkiorgnzPapakupu

-Putaiao (captura do 08032010) [consult 30102014]

34

Mozilla Firefox (2014) ldquoDownload Firefox in your languagerdquo Dispontildeiacutebel en

httpswwwmozillaorgen-USfirefoxall [consult 30102014]

Ngata W (2013) ldquoStory Ngata Hori Mahuerdquo Dictionary of New Zealand Biography

Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand Dispontildeiacutebel en

httpwwwtearagovtnzenbiographies5n10ngata-hori-mahue [consult

30102014]

Oakley Wilson J (2009) ldquoAOTEAROArdquo Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand

Dispontildeiacutebel en httpwwwtearagovtnzen1966aotearoa [consult 10102014]

Orange C (2012) ldquoTreaty of Waitangirdquo Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand

Dispontildeiacutebel en httpwwwTeAragovtnzentreaty-of-waitangi [consult

10102014]

Pardo M (2013) ldquoGalicia asina o seu dominio en Internet e culmina sete anos de

traballordquo Praza Puacuteblica Dispontildeiacutebel en httpprazagalciencia-e-

tecnoloxia5862galicia-asina-o-seu-dominio-en-internet-e-culmina-sete-anos-

de-traballo [consult 30102014]

PROEL ldquoLengua maoriacuterdquo Dispontildeiacutebel en wwwproelorgindexphp

pagina=mundoaustricaaustronemalayopoloceanico_remmaori [consult

10102014]

Proxecto Trasno (2012) ldquoPublicamos a nova versioacuten do corrector ortograacutefico Hunspell

do galego para LibreOffice e OpenOfficerdquo Dispontildeiacutebel en

httpwebcachegoogleusercontentcomsearch

q=cacheQcrkqa_ldOAJwwwtrasnonet201210node240ampclient=ubuntuamphl=

glampgl=nzampstrip=1 [consult 30102014]

Proxecto Trasno Dispontildeiacutebel en httpwwwtrasnonet [consult 30102014]

Real Academia Galega (1997) Diccionario da Real Academia Galega Dispontildeiacutebel en

httpswebarchiveorgweb20080622163453httpwwweduxuntaesdiccionar

iosindex_raghtml (captura do 22062008) [consult 30102014]

Real Academia Galega (2012) ldquoA Academia presenta o seu Dicionario electroacutenicordquo

Dispontildeiacutebel en

httpwwwrealacademiagalegaorginicio-asset_publisherE4jfcontenta-

academia-presenta-o-seu-dicionario-electronico [consult 30102014]

35

Rial SG (2014) ldquoVinte anos da primera web en galego da historia obra dun filoacutelogo

coristanqueacutesrdquo La Voz de Galicia Dispontildeiacutebel en

httpwwwlavozdegaliciaesnoticiacarballo20141017vinte-anos-da-primera-

web-galego-da-historia-obra-dun-filologo-

coristanques0003_201410C17C11991htm [consult 22102014]

Romero D Vaquero I (2001) Da periferia a rede internet en Galicia Lingua e

contidos Vigo Xerais

Royal T A C (2013) ldquoHawaikirdquo Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand

Dispontildeiacutebel en httpwwwtearagovtnzenhawaiki [consult 10102014]

Secretariacutea Xeral de Poliacutetica Linguumliacutestica (2008) Tradutor automaacutetico Dispontildeiacutebel en

httpswebarchiveorgweb20080612064851httpwwwxuntaestradutor

(captura do 12062008) [consult 30102014]

Snowden E (2014) ldquoHeres how we take back the Internetrdquo [viacutedeo] en TED2014

Dispontildeiacutebel en

httpwwwtedcomtalksedward_snowden_here_s_how_we_take_back_the_int

ernet [consult 28102014]

socculturegaliza Dispontildeiacutebel en httpvellovieiroscomsocculturehtml [consult

22102014]

Stallman R (2010) Free Software Free Society Selected Essays of Richard M

Stallman (2a edicioacuten) Boston Free Software Foundation Dispontildeiacutebel en

httpwwwgnuorgdocfsfs-ii-2pdf [consult 30102014]

Tā moko (2001) Dispontildeiacutebel en

httpswebarchiveorgweb20010302001710httpwwwtamokoorgnz

(captura do 02032001) [consult 22102014]

Taiuru K (2001) Te Ngutu Kura Karaitiana Taiuru Dispontildeiacutebel en

httpwwwtaiurumaorinzte-ngutu-kura [consult 30102014]

Taonui R (2012) ldquoNgā māngai ndash Māori representationrdquo Te Ara - the Encyclopedia of

New Zealand Dispontildeiacutebel en httpwwwTeAragovtnzennga-mangai-maori-

representation [consult 16102014]

Taonui R (2013) ldquoNgā tuakiri hōu ndash new Māori identities - Early Māori identitiesrdquo Te

Ara - the Encyclopedia of New Zealand Dispontildeiacutebel en

36

httpwwwTeAragovtnzennga-tuakiri-hou-new-maori-identitiespage-1

[consult 10102014]

Te Reo Pāngarau (2011) Dispontildeiacutebel en

httpswebarchiveorgweb20110204195634httpnumeracydbnzmathsconz

maoriDictionary (captura do 04022011) [consult 30102014]

Te Taura Whiri i te Reo Māori - Māori Language Commission a Language Issues

Dispontildeiacutebel en httpwwwtetaurawhirigovtnzenglishissues_eindexshtml

[consult 17102014]

Te Taura Whiri i te Reo Māori - Māori Language Commission b ldquoList of Place Namesrdquo

en Māori Language Resources Dispontildeiacutebel en

httpwwwtetaurawhirigovtnzenglishresources_elist_placenamesshtml

[consult 17102014]

The New Zealand Māori Internet Society Dispontildeiacutebel en wwwnzmismaorinz [consult

22102014]

Thompson A (2002) ldquoMaori Cyberterrorism Vs LEGO Leads To Reprisalsrdquo Scoop

News Dispontildeiacutebel en httpwwwscoopconzstoriesHL0211S00055htm

[consult 22102014]

Tomlins-Jahnke H (2014) Indigenous Studies Australia and New Zealand (Indig)

[curso en lintildea] Dispontildeiacutebel en httpswwwopen2studycomcoursesindigenous-

studies [consult 10102014]

Ugarte D de (2005 - 2007) El poder de las redes Dispontildeiacutebel en

httplasindiascomel-poder-de-las-redes [consult 30102014]

Vesselinov R Grego J (2012) ldquoDuolingo Effectiveness Studyrdquo Dispontildeiacutebel en

httpstaticduolingocoms3DuolingoReport_Finalpdf [consult 30102014]

Vieiros (2006) ldquoPreseacutentase en Barcelona OpenTrad o primeiro tradutor automaacutetico

entre as linguas oficiais do Estadordquo Dispontildeiacutebel en

httpwwwvieiroscomnova50238presentase-en-barcelona-opentrad-o-

primeiro-tradutor-automatico-entre-as-linguas-oficiais-do-estado [consult

30102014]

Vieiros (2007) ldquoHaberaacute tradutor automaacutetico ingleacutes-galego en lintildea e de balderdquo

Dispontildeiacutebel en httpwwwvieiroscomnova60811habera-tradutor-automatico-

37

ingles-galego-en-lina-e-de-balde [consult 30102014]

Walker R (2014) ldquoMāori studies ndash ngā tari Māori - Pioneers of Māori studiesrdquo Te Ara

- the Encyclopedia of New Zealand Dispontildeiacutebel en

httpwwwTeAragovtnzenmaori-studies-nga-tari-maoripage-1 [consult

16102014]

Williamson H M (Minister for Land Information) (2013) ldquoNotice of the Final

Determinations of the Minister for Land Information to Assign Official

Alternative Geographic Namesrdquo Gazette notice 17102013 Dispontildeiacutebel en

httpwwwlinzgovtnzplacenamesconsultation-decisionsdecisions-

archive20131017 [consult 10102014]

Wilson J (2012 - 2014) ldquoEuropean discovery of New Zealandrdquo Te Ara - the

Encyclopedia of New Zealand Dispontildeiacutebel en

httpwwwtearagovtnzeneuropean-discovery-of-new-zealandpage-1

[consult 10102014]

Zachte E (2014) ldquoWikipedia Statistics Maorirdquo Wikipedia Statistics Dispontildeiacutebel en

httpstatswikimediaorgENTablesWikipediaMIhtm [consult 30102014]

38