I’m so glad you were born! Ο λόγος της ομόφυλης ανδρικής...

I’m so glad you were born!Ο λόγος της ομόφυλης ανδρικής γονεϊκότητας στην Ελλάδα:

Διεκδικώντας την κανονικότητα σε συνθήκες αντικανονι(στι)κότητας

Κ. Κανάκης & Α. ΧαλκίδουΠανεπιστήμιο Αιγαίου

1. ΕισαγωγικάΣτην παρούσα ανακοίνωση εστιάζουμε στους λόγους σχετικά με την ομόφυλη γονεϊκότητα στη σύγχρονη Ελλάδα, αντλώντας τα δεδομένα μας από ημι-δομημένες συνεντεύξεις που έχουν πραγματοποιηθεί στα πλαίσια ενός ευρύτερου διεπιστημονικού προγράμματος για τη γονεϊκότητα και τη συγγένεια με αναφορά στις τεχνολογίες της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής (ART).

Δεδομένου ότι στην Ελλάδα οι τεχνολογίες της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής έχουν αυξήσει σημαντικά τις πιθανότητες πρόσβασης των ομόφυλων ζευγαριών στην εμπειρία της γονεϊκότητας (έχοντας «σφραγίσει» την αλήθεια της αποσύνδεσης της αναπαραγωγής από τη σεξουαλικότητα, πρβλ. και Ναζίρη 2014), έχουν παράλληλα αναδυθεί νέες ευκαιρίες για τη διερεύνηση του λόγου που παράγεται από την πλευρά ενός τμήματος του πληθυσμού για το οποίο η γονεϊκότητα παραδοσιακά έχει υποβιβαστεί στη σφαίρα του αδιανόητου (για «τεχνικούς λόγους»).

ΙΝΣ 18-19 Σεπτεμβρίου 2104

2


3

Αυτό είναι ένα ζήτημα που επανέρχεται στα δεδομένα μας: δύο ομοφυλόφιλοι άντρες και δύο λεσβίες γυναίκες σε ομόφυλες σχέσεις, που έχουν αποφασίσει να κάνουν παιδί μέσω (αυτοσχέδιας, σπιτικής) τεχνητής γονιμοποίησης, μας προσφέρουν λεπτομερείς αφηγήσεις για αυτή τους την εμπειρία επανατοποθετώντας τους εαυτούς τους σε σχέση με τους κοινωνικούς θεσμούς και τις ευρύτερες κανονιστικές έμφυλες προσδοκίες.

Οι συνομιλητές μας χρησιμοποιούν τη δυνατότητα αυτή προκειμένου να κατασκευάσουν πλούσιες αφηγήσεις ιστοριών ζωής, μικροαφηγήματα που διαπραγματεύονται απαγορεύσεις και δυνατότητες και «κάνουν μια δήλωση» σε μια προσπάθεια επαναπροσδιορίσμου της θέσης των ομιλούντων ως έμφυλων και σεξουαλικοποιημένων πολιτών.


4

Η πρόκληση κάθε τέτοιας μελέτης είναι να μπορέσει να συνδυάσει την έρευνα της αφηγηματικής κατασκευής του φύλου και της σεξουαλικότητας σε σχέση τόσο με πατροπαράδοτες (βλ. Athanasiou 2006, Paxson 2006) όσο και με μεταβαλλόμενες νόρμες (βλ. Καντσά 2006, 2013). Προτείνουμε ότι ποικίλες προοπτικές της σεξουαλικότητας ως ταυτότητας και ως επιθυμίας, καθώς και σύγχρονες queer γλωσσικές προσεγγίσεις του λόγου (Motschenbacher & Stegu 2013), μπορούν να διερευνηθούν εποικοδομητικά για το σκοπό αυτό (Κανάκης 2011a, 2012 & Canakis υπό έκδοση).

Αντλώντας από την έρευνα για τις αφηγήσεις (Bamberg 1997, Αρχάκης & Τσάκωνα 2011), θα διερευνήσουμε πώς ο λόγος που παράγεται από τους μελλοντικούς γονείς είναι πλήρης εντάσεων ανάμεσα στην αντίσταση στα υπάρχοντα πρότυπα και τις προσδοκίες για κοινωνική αλλαγή.

Η κατάσταση αυτή προκύπτει τόσο από διεκδικήσεις και επιτελέσεις κανονικότητας (Sacks 1984) όσο και από (ρητές και υπόρρητες) προσπάθειες φυσικοποίησης της (βεβιωμένης & διαβιούμενης) αντικανονιστικότητας (βλ. Lawrence 1996), ενώ οι αναμενόμενες εντάσεις που σχετίζονται (και) με τη συλλογική εμπειρία μιας κοινότητας πρακτικών (βλ. Pavlidou 2014) παρουσιάζουν νέες ευκαιρίες και προκλήσεις.

Η γονεΐκότητα των ΛΟΑΤΚ/ΓΛΑΤΚ κλονίζει την εδραιωμένη πεποίθηση που θέλει την τεκνοποίηση αποκλειστικό προνόμιο της αναπαραγωγικής ετεροφυλοφιλίας (πρβλ. Καντσά & Χαλκίδου 2013, 2014 και Χαλκίδου 2014). Ως εκ τούτου ανάγεται σε ακτιβιστικό διακύβευμα και γίνεται αντικείμενο βολονταριστικού λόγου.

Η Ναζίρη (2014: 1) παρατηρεί ότι [τα] επιτεύγματα της ιατρικά υποβοηθούμενης αναπαραγωγής υπονόμευσαν τους φυσικούς νόμους της τεκνοποιίας και έφεραν μέσα στο πεδίο του πραγματικού δυνατότητες σχέσεων υιότητας (filiation), οι οποίες στο παρελθόν συγκαταλέγονταν στα αυτοσχεδιάσματα του φαντασιακού. […] Μία από τις βασικότερες συνέπειες [αυτής της ανάπτυξης] […] είναι ο διαχωρισμός της αναπαραγωγής από τη σεξουαλικότητα.

Ωστόσο, ορμώμενη από το ίδιο ηχογραφημένο υλικό, επισημαίνει (ό.π.: 1) ότι «ο ανθρώπινος ψυχισμός έχει πολύ μεγάλη δυσκολία να αποδεχθεί τον διαχωρισμό αυτό» πράγμα που έχει ως συνέπεια «το φαινομενικά αποστειρωμένο και τεχνοκρατικό περιβάλλον που συντελείται συχνά η υποβοηθούμενη αναπαραγωγή [να] μετατρέπεται σε ένα χώρο που φιλοξενεί και τροφοδοτεί ερωτικές φαντασιώσεις, συνειδητές και ασυνείδητες». Διότι όπως λέει η «Ehrenshaft […], μπορούμε να βγάλουμε την αναπαραγωγή από το σεξ αλλά δεν μπορούμε να βγάλουμε το σεξ από την αναπαραγωγή». [δική μου έμφαση]


5

2. Συμφραζόμενα

Οι άνθρωποι και τα γλωσσικά δεδομένα

2.1 Τα δεδομένα Αντλούμε τα δεδομένα μας από μία βάση 12 ημιδομημένων

συνεντεύξεων (που υπερβαίνουν συνολικά τις 20 ώρες) με γυναίκες και άντρες σε ομόφυλες σχέσεις, ηλικίας 27 έως 54 ετών, που διεξήγε η Άσπα Χαλκίδου στο πλαίσιο του Προγράμματος «Αριστείας» (Υπο)γόνιμοι Πολίτες που διευθύνει η Β. Καντσά στο ΤΚΑΙ του Παν/μίου Αιγαίου (βλ. Χαλκίδου 2014).

Μια πρώτη απόπειρα απομαγνητοφώνησης –με έμφαση στο περιεχόμενο– έχει γίνει από την ερευνήτρια. Ωστόσο, τα κομμάτια που παρουσιάζονται εδώ έχουν απομαγνητοφωνηθεί και μεταγραφεί χρησιμοποιώντας τις καθιερωμένες συμβάσεις προκειμένου να προσεγγίσουμε τα δεδομένα από την οπτική της ανάλυσης λόγου (και όχι μόνο βάσει του εννοιολογικού τους περιεχομένου, όπως συνηθίζεται στις σύγχρονες μεταδομικές ανθρωπολογικές προσεγγίσεις, πρβλ. ωστόσο Duranti 1997 για τις ανθρωπογλωσσολογικές προσεγγίσεις ).


7

Πιο συγκεκριμένα, αντλούμε πρωτίστως από ένα ηχητικό αρχείο διάρκειας 02:32:55 ενός γκέι ζευγαριού: δύο άντρες, ο Άρης και ο Αντώνης, 43 και 30 χρόνων, αντίστοιχα, την εποχή της συνέντευξης (καλοκαίρι/φθινόπωρο 2013) περιμένουν παιδί ως αποτέλεσμα μιας αυτοσχέδιας, «σπιτικής» τεχνητής γονιμοποίησης μίας λεσβίας φίλης τους, της Καλλιόπης, χρησιμοποιώντας το γενετικό υλικό του Άρη (και ένα “κιτ γονιμοποίησης” που έφερε κάποιος από το Λονδίνο).

Δευτερευόντως, ανατρέχουμε και σε δύο ακόμη συνεντεύξεις: της βιολογικής μητέρας, της Δέσποινας (ηχητικό αρχείο

διάρκειας 02:14:58), και της συντρόφου της, της Καλλιόπης (ηχητικό αρχείο

διάρκειας 00:54:17), με την οποία η ερωτική σχέση έχει ήδη διακοπεί ενώ η Δέσποινα εγκυμονεί, αλλά η Καλλιόπη συνεχίζει να θεωρείται «[κοινωνική] μητέρα» του παιδιού (κατ’ αναλογία με τον δεύτερο, μη βιολογικό, πατέρα, τον Αντώνη).


8


9

Στις συνεντεύξεις η συζήτηση περιστρέφεται γύρω από ποικιλία θεμάτων: σημαντικότερα εξ αυτών για τη σημερινή μας παρουσίαση είναι (οι «αληθινές» αλλά και οι «προβαλλόμενες») ιστορίες ζωής των συμμετεχόντων, δηλ.

• Τα (μικρά και) μεγάλα αφηγήματα για την οικογένεια και τη συγγένεια

• Τα αφηγήματα προβολής σε ένα (εξαιρετικά κοντινό) μέλλον (εφόσον το μωρό γεννήθηκε λίγο μετά τη συνέντευξη) στο οποίο θα είναι γονείς: το οικογενειακό αφήγημά τους

Μέσω αυτών των αφηγημάτων –τα οποία εμπίπτουν ανάμεσα στα κειμενικά είδη που ο Archakis (2014) αποκαλεί μονολογικά αυτοβιογραφικά αφηγήματα (monological autobiographical narratives) και συνομιλιακά αφηγήματα (conversational narratives)– δίνεται μιας πρώτης τάξεως ευκαιρία για να εξετάσουμε (ριζικά πλαισιωμένα δηλ. μικρο-πλαισιωμένα) ζητήματα

• κατηγοριοποίησης και• ενδεικτικότητας (κυρίως δε ενδεικτικής κατηγόρησης*)

*Προτείνω τον όρο για κατηγορήματα που συγκροτούνται πρωτίστως συμφραστικά και δεν παραπέμπω στον ανάλογο όρο (πρβλ. indexical predicates/predication) που έχει χρησιμοποιηθεί (σποραδικά και ανεξάρτητα) στην αληθειακή σημασιολογία και τη φιλοσοφία της γλώσσας, π.χ. Heal 1997, Rothschild & Segal 2009).


10

Πρόκειται για ζητήματα που αποτελούν ακρογωνιαίο λίθο κάθε έρευνας για τη γλώσσα, το φύλο, τη σεξουαλικότητα αλλά και τη συγγένεια που έχει γλωσσολογική αφετηρία ή συνάφεια (βλ., π.χ., Ochs 1992, Παυλίδου 2006, Κανάκης 2007, 2011a, 2012, Canakis 2010β, 2013, υπό έκδοση, Μακρή-Τσιλιπάκου 2014, κ.ά.), ενώ παράλληλα προφέρονται και για μια συζήτηση για ζητήματα

• υποκειμενικότητας (: πρβλ. «ταυτότητας» αυστηρά εννοούμενης όμως ως απόλυτα συγκεκριμένης και συμφραστικά συγκροτούμενης αίσθησης εαυτού. Βλ. σχετικά Brubaker & Cooper 2000, Κανάκης 2007, 2011a, 2011β, 2012, Canakis 2010a/β, 2013, υπό έκδοση & πρβλ. Αρχάκης & Λαμπροπούλου 2011, Αρχάκης & Τσάκωνα 2011) &

• Γλωσσικής συγκρότησης των συναισθημάτων (ή/και συναισθηματικής συγκρότησης της γλώσσας, πρβλ. Besnier 1990).


11

Αυτή η έρευνα –και το ευρύτερο πλαίσιο στο οποίο εντάσσεται-- επιχειρεί να συνθέσει ερευνητικά ευρήματα συγγενών πειθαρχιών, όπως:

• η ανάλυση λόγου• η κοινωνιοπραγματογλωσσολογία• η ανθρωπο(γλωσσολο)γία (της συγγένειας και όχι μόνο)• και η –ααυτοαποκαλούμενη– «queer γλωσσολογία» • ενώ γίνεται προσπάθεια συνομιλίας & με την ψυχολογία (βλ. Ναζίρη

2014)

προκειμένου να φωτίσει, μεταξύ άλλων, το οικογενειακό αφήγημα μετά το Stonewall, ένα αφήγημα που σημαδεύτηκε ανεξίτηλα από τις Νέες Τεχνολογίες Αναπαραγωγής [ΝΤΑ] οι οποίες και το κατέστησαν δυνατό.

Τα σύμβολα της απομαγνητοφώνησης ακολουθούν γενικά το τυπικό στο Παυλίδου (2006):

((xxx)) : μεταγλωσσικά σχόλια-σημειώσεις της ερευνήτριας για το λόγο, το ύφος ή τις κινήσεις.

(.): παύση μικρότερη του ενός δευτερολέπτου (περίπου). (1) ή (2) ή (3) κλπ.: παύση περίπου τόσων δευτερολέπτων όσος και ο αριθμός στην παρένθεση.

xxx: έμφαση: η υπογράμμιση λέξης ή συλλαβής δείχνει ότι τμήμα του εκφωνήματος εκφέρεται με έμφαση.

XXX: ιδιαίτερη έμφαση. = ελαφρά επικάλυψη (βλ. latching utterances) xxx//xxx: διακοπή. Ο λόγος του ομιλούντος ατόμου «εισέβαλλε» στο λόγο

του ατόμου που κατείχε το βήμα. >xxx<: ο λόγος είναι σε ταχύτερο ρυθμό σε σχέση με το υπόλοιπο εκφώνημα. <xxx>: ο λόγος είναι σε αργότερο ρυθμό σε σχέση με το υπόλοιπο εκφώνημα. ○ ○ ο λόγος εκφέρεται χαμηλόφωνα. […]: κείμενο που παραλείπεται. , : επιτονισμός . : Καθοδικός επιτονισμός. ; : Ανοδικός επιτονισμός.


12

3. Το μέγα ζήτημα: doing being ordinary

Επιτέλεση (και διεκδίκηση) της κανονικότητας


14

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ 1 [02:29:19 – 02:29:42]

Άρης: ((μιλώντας αμέσως μετά την Άσπα αφού έχει εκείνη σημάνει ότι του παραχωρεί το βήμα, ασυνήθιστα απαλά– ενδεχομένως κουρασμένος μετά από

μια δυομισάωρη συνέντευξη-αναδρομή ζωής, στην οποία κατέχει (και, κατά περίπτωση, καταχράται) το βήμα κατά τα ¾, τώρα ακούγεται μόλις και μετά βίας και η φωνή του δηλώνει βαθύ προβληματισμό)) ναι (.) ναι είναιΆσπα: =ναιΑντών.: =ναιΆρης: (3.5) απ΄την άλλη ξες >κι επειδή κάποια στιγμή: κι αυτό: το ’χουμε συζητήσει< ότι::: (.) >δεν γίνεται και μει:ς να μην κάνουμε παιδιά< Άσπα: =((ψιθυριστά)) καλά ναι:Άρης: =γιατί κάποτ//Αντών.: //((ψιθυριστά)) όχι//Άρης: //κά:ποτε >εγώ όταν ήμουνα παιδί ○εγώ: έχω δει διαφορά< στην Ελλάδα:: στο θέμα::: τη:ς elgibiti::: ταυτότητας.○Άσπα: (.) Τι διαφορά έχεις δει;


15

Εδώ ο Άρης δίνει μια παράσταση επιτέλεσης κανονικότητας στοχεύοντας να νομιμοποιήσει την κατάσταση πραγμάτων που περιγράφει ως ανάξια λόγου. Όσο συνηθισμένη κι αν είναι αυτή η στρατηγική, υπάρχουν ορισμένα πράγματα εδώ που είναι πραγματικά αξιοπρόσεκτα:

1. Ο Άρης έχει απόλυτη συνείδηση ότι οι ΛΟΑΤΚ/ΓΚΛΑΤ(Κ?) δεν αναμένεται (καν, πολλώ δε μάλλον απαιτείται) να κάνουν παιδιά (πράγμα που συνάγεται από τα λεγόμενά του). Παρόλα αυτά, επιλέγει ένα εκφώνημα αγανάκτησης (ή και «μπαϊλντίσματος», πρβλ. Besnier 1990) χρησιμοποιώντας το και σε μία από τις γνωστές του τροπικότητες (Canakis1995). Δηλ. ως μη συμμετρικού συνδετικού –ως επιτατικού εννοίας με την έννοια του ‘επίσης’, ή ως μορίου εστίασης (κατά περίπτωση μάλιστα κενού εννοίας, βλ. Canakis 1995).

2. Εδώ υπάρχουν σαφείς & ισχυρές συμφραστικές ενδείξεις ότι η πρόθεση του Άρη είναι να εκληφθεί το και ως επιτατικό εννοίας.

3. Η ταχύτητα με την οποία εκφωνούνται κάποια κομμάτια των συνεισφορών του στο απόσπασμα (1)(>δεν γίνεται και μει:ς να μην κάνουμε παιδιά< & >εγώ όταν ήμουνα παιδί εγώ: έχω δει διαφορά<) είναι token reflexive (à la Lyons) –με την έννοια ότι λέγεται αμυντικά γρήγορα (εφόσον εν πολλοίς ισχύει και εν –εξίσου– πολλοίς όχι, δηλ. ποικίλει ανάλογα με τα στάνταρ που υιοθετεί κανείς).


16

Δηλαδή, ο Άρης χρησιμοποιεί γλωσσικούς και συνομιλιακούς πόρους προκειμένου να προβάλει παρά ασφαλώς να περιγράψει μία (για την ώρα μάλλον φανταστική) κατάσταση πραγμάτων. Διότι –για την ώρα– ενώ οι ΛΟΑΤΚ μπορούν να κάνουν παιδιά,

a. Πολύ λίγοι κάνουν πραγματικά καιb. Κανείς δεν αναμένει κάτι τέτοιο (ενώ σε αυτούς συμπεριλαμβάνεται και η συντριπτική πλειοψηφία άλλων ΛΟΑΤΚ)

Συνεπώς, η ισχύς της συνεισφοράς του Άρη μπορεί, στην καλύτερη περίπτωση, να αντιστοιχεί σε ένα (αρκετά) απώτερο μέλλον.


17

Ωστόσο, δεδομένου ότι α) δεν υπάρχει τίποτε που να δηλώνει ότι το εκφώνημα του Άρη στερείται προθετικότητας και β) ότι, μιλώντας σε γλωσσολογικό πλαίσιο, δεν θα υπεισέλθουμε καν στην πιθανότητα της εκ παραδρομής εκφοράς, επιλέγουμε να κοιτάξουμε τα δεδομένα

α. από την οπτική των γλωσσικών πράξεων που σχετίζεται μεβ. την κατηγοριοποίηση και τα όσα αυτή συνεπάγεται για την

ενδεικτικότητα ως βασικό μηχανισμό παραγωγής συμφραστικής σημασίας.

Και ο Άρης έχει σαφή πρόθεση (όπως και αλλού στη δυομισάωρη συνέντευξη) να παρουσιάσει ως ανάξια περαιτέρω συζήτησης μία καθ’ όλα αξιοπρόσεκτη περίσταση, η οποία, αν μη τι άλλο, δεν καλύπτεται νομικά στην Ελλάδα όπως πολύ καλά γνωρίζει (και συζητά όχι μόνο εκτενώς αλλά και με δικαιολογημένη αγωνία σε άλλες συνεισφορές του). Αυτή η επιλογή (trivialization) είναι κάθε άλλο παρά τυχαία: είναι στη βάση της υποκειμενικότητάς του ως ανθρώπου που κάνοντας ένα παιδί “κάνει ένα point”, όπως λέει αλλού ο ίδιος.


18

Δηλαδή, ο Άρης κατηγοριοποιώντας μέσω της μορφής του εκφωνήματός του την έννοια «κάνω ένα παιδί» ως συνηθισμένη ή και τετριμμένη (trivial) και ανάξια περαιτέρω λόγου ενδεικνύει (μεταξύ άλλων)

1. την πολιτική του θέση σε σχέση με τη σεξουαλικές του επιλογές

2. την ακτιβιστική του διάθεση και, κυρίως,3. το ευρύτερο βολονταριστικό πλαίσιο στο οποίο επιλέγει να

λειτουργεί

Επιλέγοντας να πει >δεν γίνεται και μει:ς να μην κάνουμε παιδιά<, ο Άρης λέει και πολλά άλλα πράγματα: το είδος των πραγμάτων που καμία γραμματική δεν θεωρεί σκόπιμο να περιλάβει αλλά και που κάθε γραμματική επιτρέπει.

Διότι κάθε γραμματική αφήνει ένα τεράστιο κομμάτι στην (ριζοσπαστικά συμφραστική) ενδεικτικότητα και την ενδεικτική κατηγόρηση. Τα 1-3 παραπάνω αποδίδονται ενδεικτικά (=are predicated of A. indexcially) στον Άρη δεδομένης της συνεισφοράς του (σε σχέση και με την υπόλοιπη συνέντευξη).

4. Mέγα ζήτημα β´:doing being extraordinary

Επιτέλεση (και διεκδίκηση) του εξαιρετικού


20

Ωστόσο, αναμενόμενα, η επιτέλεση του εξαιρετικού ακολουθεί (εν προκειμένω χωρίς το παραμικρό διάλειμμα) την επιτέλεση του κανονικού: στα αποσπάσματα 2 και 3 βλέπουμε δύο όψεις διαφορετικές του «εξαιρετικού». Στο (2) αυτό έχει να κάνει με το ποιοι (και το τι) είναι ο Άρης και ο Αντώνης ενώ στο (3) πρωτίστως με το τι κάνουν. Kαι αυτό που κάνουν αυτοί οι «δύο πούστηδες» είναι ένα παιδί.

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ 2 [02:29:32 – 02:31:43]Άρης: =γιατί κάποτ//Αντών.: //((ψιθυριστά)) όχι//Άρης: //κά:ποτε >εγώ όταν ήμουνα παιδί< ○εγώ: έχω δει διαφορά στην

Ελλάδα:: στο θέμα::: τη:ς elgibiti::: ταυτότητας.○Άσπα: (.) Τι διαφορά έχεις δει;Άρης: (1.5) όταν ήμουν εγώ παιδί:; δεν υπή:ρχανε ορα– δεν υπή:ρχε ορατότητα, υπήρχε μηδέν Άσπα: ((ψιθυριστά)) ναι:Άρης: =όταν λέμε μηΔΕν (.) μηδέ:ν δεν υπήρχε θέμα ας πού:με >ξέρω γω που είναι αυτό< με τον Παπακαλιάτη και το φιλί (.) <δεν υπήρχε φιΛΙ::>Άσπα: ((γέλιο)) Άρης: δεν υπήρχε::// Άσπα: //((λέει κάτι ακατανόητο γελώντας και μιλώντας ασυνήθιστα δυνατά))


21

Άρης: //<ή:: ξέρω γω τα πουστρά::δικα ήτανε σε κάτι:: στενά:: γύρω απ’ την ομόνοια::> σε όροφο που έμπαινες με face control (1) ε::: υπήρχαν τα πάρκα (.) >στα οποία κινδύνευε η ζωή σου< (1) ε:: δηλαδή: η γκέι: κοινωνικότητα: ήτανε ανύπαρκτη (2.5) >δεν ξέρω αν έχεις ακούσει πιο μεγάλους< ε: πιο μεγάλες αδερφές; (.) πιο πριν ήταν ακόμη πιο:: Αντών.: =ναι.Άρης: =σκοτεινάΑντών.: =τύπου τώρα εβδομήντα ((ετών)) ας πούμε Άρης: =αυτομά:τως ανήκες σε μία περιθωριακή ομάδα (.) με το που είχες αυτή τη:: και ήθελες να τη ζήσεις ως τέτοια έτσι::; Άσπα: =ναι ναι Άρης: =όχι να ζήσεις με ένα γάμο:: κρυφά:: και ναΑντών.: // ((ακατανόητο))Άρης: //((κάνεις;)) >τίποτα δεν υπήρχε περίπτωση ας πούμε στη γειτονιά μας εδώ: που είναι μια< (.) μεσοαστική: τυπική: περιοχή της Αθήνα:ς να ζούνε δύο πούστηδες τόσα χρόνια μαζί σε ένα σπίτι και να μη γίνει ούτε ένα σχό:λιο μπροστά μας θα είχε γίνει (1) θα είχες ακούσει κάπου ένα κράξιμο (1.5)Αντών.: όντωςΆρης: δε:: ε:ν δεν υπά:ρχει αμφιβολία στη γειτονιά: ότι εμεί:ς είμαστε:Άσπα: //ναι::Άρης: ζευγάρι (1.5) πως να σου πω πρέπει να είσαι ΜΑΛΑ:ΚΑΣ για να μη το έχεις καταλάβει (.) ε:: αντιθέτως οι γείτονες έχουνε::: μας:: ε: είναι φιλικοίΑντών.: =μμΆρης: (1) δεν είναι μαζί μα:ς >πεΡIεργοι<Άσπα: =ναι.


22

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ 3 [02:31:44 – 02:32:10]

Αντών.: τώρα με το παιδί θα πά:θουνε ((γέλιο))Άσπα: ((γέλιο))Άρης: =ας πάθουνεΆσπα: = ((γέλιο)) ναιΑντών.: ((γελαστά)) θα πουν πού βρέθηκε αυτό;Άρης: ((ειρωνικά, πιο χαμηλόφωνα)) ○θα ψάχνουν να βρουν τη μήτρα○Όλοι: ((γέλια))Άρης: θα τους γράψουμε απ έξω δεν υπάρχει μήτραΌλοι: ((γέλια))Άρης: αλλά::: ναι: (.) >δηλαδή< (.) εγώ έχω δει μεγάλες διαφορές (1) πολύ μεγάλες Αντών.: =ναιΆρης: στο σχολΕΙο >ξέρω γω< ή στο πανεπιστήμιο […] ((η συνεισφορά συνεχίζει για αρκετή ώρα επιστρέφοντας σε ζητήματα του προσωπικού του παρελθόντος σε σχέση με την γκέι ταυτότητα και την κοινωνία τότε και τώρα))

4.2 γλώσσα και συναίσθημα Ο λόγος του Άρη, ειδικά προς το τέλος της συνέντευξης

–όπου η κόπωση (σε διάφορα επίπεδα) έχει κάμψει τις αντιστάσεις– αναδύεται σε προνομιακό χώρος μελέτης της περίπλοκης σχέσης γλώσσας κα συναισθήματος.

Ο τρόμος βίωσης της ομοφυλόφιλης επιθυμίας που συγκροτείται σταδιακά και επιμελώς από την αρχή της συνέντευξης, χτίζει, ουσιαστικά την αγανάκτηση που σημαδεύει ανεξίτηλα το τέλος της συνέντευξης.

Η θέση της (αδιαμφισβήτητης) τόλμης του Άρη –και (σε πολύ μικρότερο βαθμό) του συντρόφου του (ο οποίος μοιάζει να συνδράμει παρά να συμπράττει)– και η σχέση της με την ακτιβιστικά εμφορούμενη δράση σε αυτό το πλαίσιο θα πρέπει να αναζητηθεί στο μέλλον.

Και στην όποια τέτοια αναζήτηση, θα πρέπει να δοθεί προσοχή στις υπόρρητες και μη-αναμενόμενες εκφάνσεις της σχέσης γλώσσας και συναισθήματος.


23

Όπως παρατηρεί ο Besnier (1990: 438),

In their investigations [...] ethnographers rely heavily on observations of affect in everyday interactions which, without a sophisticated understanding of how affect is embedded in language, must rely on the more overt, explicit, normative, and best-articulated aspects of interaction […]. What is advocated here is that closer attention also be paid to the more covert ways affect suffuses language. For example, among groups that emphasize control of aggression displays [...], can more covert affect indexes, which easily escape normative scrutiny, be used to communicate such feelings as anger in everyday interactions? Which indexes are so used in what contexts? How is the inherent indeterminacy of many affect-encoding devices exploited? Paying greater attention to such microanalytic concerns, and to the complex relationship between microscopic aspects of emotional behavior and insiders’ emotional discourse, can yield a rich and complex ethnographic text. [δική μου έμφαση]


24

Επιπλέον, τόσο όσον αφορά τις σεξουαλικές επιλογές των δύο ανθρώπων που έδωσαν το γενετικό τους υλικό (την Καλλιόπη και τον Άρη) και όσον αφορά τους μη βιολογικούς, κοινωνικούς γονείς του παιδιού (την Καλλιόπη και τον Αντώνη) η Ναζίρη παρατηρεί ότι

Η προσφυγή στην υιοθέτηση της εργαλειακής διάστασης της γονιμοποίησης ενέχει επομένως μια παράδοξη διάσταση: από τη μία πλευρά αίρει την αποσταθεροποιητικη παρουσία της σεξουαλικότητας στο φαντασιωτικό πεδίο και από την άλλη εξασφαλίζει μια ψυχική ισορροπία για την εκπλήρωση του ρηξικέλευθου εγχειρήματος. (Ναζίρη 2014: 8)

Εδώ ο τρόμος και ο διακαής πόθος εναλλάσσονται –με τον ίδιο τρόπο που εναλλάσσεται και η επιτέλεση του κανονικού με την επιτέλεση του εξαιρετικού στα αποσπάσματα που εξετάσαμε. Παράλληλα, η επιτέλεση του κανονικού συνυπάρχει με την πλήρη επίγνωση του ρηξικέλευθου του όλου εγχειρήματος.


25

5. Συμπεράσματα

Με μιαν ανάσα:doing being ordinary while being marked extraordinary

ή

I’m so glad you were born!


27

Ανακεφαλαιώνοντας μπορούμε να πούμε τα εξής: 1. Ο λόγος των δύο μελλόντων πατέρων και κυρίως του Άρη χαρακτηρίζεται από ευρεία χρήση δύο βασικών συνομιλιακών στρατηγικών (που έχουν σοβαρές συνέπειες):

(1) Doing being ordinary, «την επιτέλεση του κανονικού» –μία παλιά μας γνώριμη στην ανάλυση συνομιλίας και την ανάλυση λόγου (Sacks 1984, Hutchby & Woffitt 1998)– και (2) Doing being extraordinary (Lawrence 1996), «την επιτέλεση του εξαιρετικού» –εμβληματική του λόγου των δύο ανδρών στο βαθμό που αναφέρεται στο καινούριο αλλά και συγκροτεί.

Δηλαδή, δεδομένων νέων τρόπων θέασης, εννοιολόγησης, ύπαρξης και νέων ευκαιριών βίωσης της ομοφυλοφιλίας –και μάλιστα σε συνάρτηση με τη γονεΐκότητα, ο Άρης

καταφεύγει στη γνώριμη στρατηγική (1), πριν περάσει στη στρατηγική (2), η οποία και κυριαρχεί στο λόγο του (σκιαγραφώντας, παράλληλα, όχι μόνο θαρραλέους αλλά και βολονταριστικούς, ακτιβιστικά εμφορούμενους βίους για τον ίδιο και το σύντροφό του.)


28

2. Τελικά, ο λόγος για την γονεϊκότητα γίνεται ένας λόγος για την ιδιότητα του πολίτη και το εθνικό ανήκειv –εν τέλει, για το who sings the nation-state (Butler & Spivak 1995, Athanasiou 2006, 2010, Blagojević 2011, Canakis 2013): για το ποιος δικαιούται να τραγουδά τον εθνικό ύμνο.

Τόσο οι άντρες όσο και οι γυναίκες των συνεντεύξεων έχουν κάθε λόγο να βλέπουν στην επιθυμία για παιδί την (δι)έξοδο από την εθνική αφάνεια και την εξίσου εθνική επισφάλεια.

3. Αυτό όμως συνεπάγεται ότι έχουν περάσει από τι εξής δύο φάσεις:(1) Από τη ακτιβιστική αμεριμνησία αν όχι και αντιπαλότητα προς τα διακυβεύματα του έθνους-κράτους στην (2) (εν γένει βολονταριστική) συμπερίληψή τους στους κόλπους του (με όρους που απλά δεν θα μπορούσε να είναι «[οι] δικοί τους», αλλά ακατέβατα «[οι] δικοί του»).


29

Πολιτικά λοιπόν, δικαιούται κανείς* να αναρωτιέται αν αυτό ακριβώς το σχήμα θα δουλέψει υπέρ τους, μιας και όλα τα ανάλογα σχήματα διεκδίκησης –με αποκορύφωμα την γκέι ορατότητα τη Αμερικής της δεκαετίας του 1990– απέτυχαν παταγωδώς, ευτελίζοντας (συχνά-πυκνά) στο διάβα τους, μαζί με τις προσδοκίες για αλλαγή, δυστυχώς και τα ίδια τα (ενδεχομένως ευγενή, παρότι συμφέροντα) κίνητρα.

Τελικά, ανησυχώ (μαζί με πλήθος άλλων) για την εκδικητική φύση της βιολογίας που μας επιτρέπει να διεκδικήσουμε ελάχιστα, επί της ουσίας, και με πολιτικό κόστος το ύψος του οποίου χρειάζεται τουλάχιστον μία γενεά για να υπολογιστεί –έστω και χοντρικά.

Διότι οι άνθρωποι στις συνεντεύξεις διεκδικούν –για άλλη μια φορά– τα «οφέλη» της βιολογίας και το δικαίωμα να κατασκευάζουν ουσίες (ακόμη κι όταν φαινομενικά τις χλευάζουν).

*Και σίγουρα θεωρώ ότι δικαιούμαι εγώ (όπως πλήθος άλλων που είχαν την τύχη & την ατυχία η ζωή & η έρευνά τους να διασταυρωθούν –έστω εν μέρει) –κι ας έμεινα θείος.

Βιβλιογραφικές αναφορές


31

• Αρχάκης, Α. & Β. Τσάκωνα. 2011. Ταυτότητες, αφηγήσεις και γλωσσική εκπαίδευση. Αθήνα: Πατάκης.

• Αρχάκης, Α. & Σ. Λαμπροπούλου. 2011. Σεξουαλικότητα, αρσενικότητες και η αφηγηματική κατασκευή ταυτοτήτων. Στο Κ. Κανάκης (επιμ.), Γλώσσα και σεξουαλικότητα: Γλωσσολογικές και ανθρωπολογικές προσεγγίσεις. Αθήνα: εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου.

• Archakis, A. 2014. A four-part model for narrative genres and identities: Evidence from Greek data. Journal of Comparative Research in Anthropology and Sociology 5.1: 1-23.

• Athanasiou, A. 2010 Undoing language: Gender dissent and the disquiet of silence. In C. Canakis,V. Kantsa and K. Yannakopoulos (eds.), Language and Sexuality: (Through and) beyond Gender. Newcastle Upon Tyne: Cambridge Scholars Publishing: 219-246.

• Athanasiou, A. 2006 . Bloodlines: Performing the body of the “demos”, reckoning the time of the “ethnos”. Journal of Modern Greek Studies 24(2): 229-256 (Ελλ. μτφρ. Κ. Κανάκης «Γραμμές αίματος: Επιτελώντας το σώμα του ‘δήμου’, υπολογίζοντας τον χρόνο του ‘έθνους’», στο Β. Καντσά (επιμ.), Η μητρότητα στο προσκήνιο: Σύγχρονες έρευνες στην ελληνική εθνογραφία. Αθήνα: Αλεξάνδρεια, 2013, 37-67).

• Bamberg, M. 1997. Positioning between structure and performance. Journal of Narrative and Life History 7: 335-342.


32

• Blagojević J. 2011. Between walls: Provincialisms, human rights, sexualities, and Serbian public discourses on EU integration. In R. Kulpa and A. Mizielińska (eds), De-Centring Western Sexualities: Central and Eastern European Perspectives. Farnham: Ashgate, 27-41.

• Besnier, N. 1990. Language and affect. Annual Review of Anthropology 19: 419-451.

• Brubaker, R. & F. Cooper. 2000. Beyond “identity”. Theory and society 29.1: 1-47.

• Butler, J. & G. C. Spivak. 2007. Who Sings the Nation-State? New York: Seagull.

• Canakis, C. 1995. KAI: The Story of a Conjunction. Unpublished PhD dissertation. The University of Chicago, Departments of Linguistics.

• Canakis, C. 2010α. Introduction: Of language, sexuality, and other creatures. Στο C. Canakis, V. Kantsa & K. Yannakopoulos (επιμ.), Language and Sexuality: (Through and) beyond Gender. Νιούκασλ Απόν Τάιν: Cambridge Scholars Publishing, 2010, 1-21.

• Canakis C. 2010β. Eroticizing male homo-subjectivities in online personals. In C. Canakis, V. Kantsa and K. Yannakopoulos (eds.), Language and Sexuality: (Through and) beyond Gender. Newcastle Upon Tyne: Cambridge Scholars Publishing, 143-170.

• Canakis, C. 2013. The “national body”: Language and sexuality in the Balkan national narrative. In F. Tsibiridou & N. Palantzas (eds.), Myths of the Other in the Balkans: Representations, Social Practices, Performances. Thessaloniki: University of Macedonia, 305-320.


33

• Canakis, C. In press. The desire for identity and the identity of desire: Language, gender, and sexuality in the Greek context. In Th.-S. Pavlidou (guest ed.) Special issue on Modern Greek. Gender and Language.

• Duranti, A. 1997. Linguistic Anthropology. Cambridge: Cambridge University Press.

• Heal, J. 1997. Indexical predicates and their uses. Mind 106.424: 619-640.

• Hutchby, I. & R. Wooffitt. 1998. Conversation Analysis. Malden, MA: Blackwell.

• Κανάκης, Κ. 2007. Αποκωδικοποιώντας τη γλώσσα της μαρκέτας: Ομοσεξουαλικότητα και εμπορεύσιμη αρσενικότητα. Σύγχρονα Θέματα 98: 55-59.

• Κανάκης, Κ. 2008. Γλώσσα, σεξουαλικότητα και αρσενικότητα στο διαδίκτυο. Στο Μελέτες για την ελληνική γλώσσα: Πρακτικά της 28ης ετήσιας συνάντησης του Τομέα Γλωσσολογίας του ΑΠΘ. Θεσσαλονίκη: ΙΝΣ, 2008, 159-170.

• Κανάκης, Κ. 2009. Εκφράζοντας ανδρικές ομοερωτικές επιθυμίες και υποκειμενικότητες στο διαδίκτυο. Σύγχρονα θέματα 105: 78-83.

• Κανάκης, Κ. 2011a. Εισαγωγή: Πόθεν γλώσσα-και-σεξουαλικότητα. Στο Κ. Κανάκης (επιμ.), Γλώσσα και σεξουαλικότητα: Γλωσσολογικές και ανθρωπολογικές προσεγγίσεις. Αθήνα: εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, 13-46.

• Κανάκης, Κ. 2011β. Sir, yes sir! Πορνογραφική γλώσσα: Ο λόγος της απροκάλυπτα σεξουαλικής αναπαράστασης. Στο Κ. Κανάκης (επιμ.), Γλώσσα και σεξουαλικότητα: Γλωσσολογικές και ανθρωπολογικές προσεγγίσεις. Αθήνα: Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, 305-357.


34• Κανάκης, Κ. 2012. Η επιθυμία για την ταυτότητα και η ταυτότητα

της επιθυμίας. Στο Α. Αποστολέλλη & Α. Χαλκιά (επιμ.), Σώμα – φύλο – σεξουαλικότητα: ΛΟΑΤΚ πολιτικές στην Ελλάδα. Αθήνα: Πλέθρον, 2012, 137-171.

• Καντσά, Β. 2013. Εισαγωγή: Η μητρότητα ως ανθρωπολογική εμμονή. Στο Β. Καντσά (επιμ.), Η μητρότητα στο προσκήνιο: Σύγχρονες έρευνες στην ελληνική εθνογραφία. Αθήνα: Αλεξάνδρεια, 17-34.

• Καντσά, Β. 2006. Οικογενειακές υποθέσεις: Μητρότητα και ομόφυλες ερωτικές σχέσεις. Στο Ε. Παπαταξιάρχης (επιμ.), Περιπέτειες της ετερότητας: Η παραγωγή της πολιτισμικής διαφοράς στη σύγχρονη Ελλάδα. Αθήνα: Αλεξάνδρεια: 355-381.

• Καντσά, Β. & Α. Χαλκίδου. 2013. «Ομόφυλες μητέρες»: μια αντίφαση στους όρους; Σεξουαλικότητα και αναπαραγωγή από τη σκοπιά της ανθρωπολογίας. Προφορική ανακοίνωση στη διημερίδα Υποβοηθούμενη αναπαραγωγή & εναλλακτικά οικογενειακά σχήματα. ΑΠΘ, 3-4 Δεκεμβρίου 2013.

• Καντσά, Β. & Α. Χαλκίδου. 2014. Φτιάχνοντας οικογένεια στο μεσοδιάστημα των νόμων: Ορισμένες σημειώσεις για την ομόφυλη γονεϊκότητα. Ημερίδα Η αγάπη δημιουργεί τις οικογένειες, Αθήνα 14 Φεβρουαρίου 2014.

• Lawrence, S. G. 1996. Normalizing stigmatized practices: Achieving co-membership by doing being ordinary. Language and Social Interaction 29(3): 181-218.

• Μακρή-Τσιλιπάκου, Μ. 2014. Σεξουαλικός προσανατολισμός και γλώσσα. Στο N. Lavidas, Th. Alexiou & A.-M. Sougari (eds.), Major Trends in Theoretical and Applied Linguistics: Selected Papers from the 20th ISTAL, Vol II, London: Versita de Gruyter, 53-68.


35

• Motschenbacher, H. & M. Stegu. 2013. Queer linguistic approaches to discourse. Discourse & Society 24: 519-535.

• Ναζίρη, Δ. 2014. Η παράδοξη σχέση σεξουαλικότητας και υποβοηθούμενης αναπαραγωγής. Ανακοίνωση στο συνέδριο Συγγένεια και ιατρική τεχνολογία: Η υποβοηθούμενη αναπαραγωγή στη Ελλάδα. Μυτιλήνη, 30-31 Μαΐου 2104 [υπό έκδοση στον ομότιτλο τόμο, Β. Κατσά (επιμ.), Αθήνα: Αλεξάνδρεια].

• Παυλίδου, Θ.-Σ. 2006. Γλώσσα-γένος-φύλο: προβλήματα, αναζητήσεις και ελληνική γλώσσα. Στο Θ.-Σ. Παυλίδου (επιμ.), Γλώσσα-Γένος-Φύλο. 2η έκδοση. Θεσσαλονίκη: Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών, 15-64.

• Pavlidou, Th.-S. 2014. Constructing collectivity with ‘we’: an introduction. In Th.-S. Pavlidou (ed.) Constructing Collectivity: ‘We’ across Languages and Contexts. Amsterdam & Philadelphia: John Benjamins, 1-19.

• Paxson, H. 2006. Reproduction as spiritual kin work: Orthodoxy, IVF, and the moral economy of motherhood in Greece. Culture, Medicine and Psychiatry 39)(4): 481-505 (Ελλ. μτφρ. Κ. Κανάκης «Η αναπαραγωγή ως πνευματικό έργο συγγένειας: Ορθοδοξία, εξωσωματική γονιμοποίηση και η ηθική οικονομία της μητρότητας στην Ελλάδα», στο Β. Καντσά (επιμ.), Η μητρότητα στο προσκήνιο: Σύγχρονες έρευνες στην ελληνική εθνογραφία. Αθήνα: Αλεξάνδρεια, 2013, 285-313).

• Rothschild, D. & G. Segal. 2009. Indexical predicates. Mind & language 24.4: 467-493.


36

• Sacks, H. 1984. On doing “being ordinary.” In J. M. Atkinson & J. Heritage Structures of Social Action: Studies in Conversation Analysis. Cambridge: Cambridge University Press, 413-429.

• Χαλκίδου, Α. 2014. ΠαράΞενες συγγένειες: Σχόλια για την εμπειρία της ομόφυλης γόνεϊκότητας. Ανακοίνωση στο συνέδριο Συγγένεια και ιατρική τεχνολογία: Η υποβοηθούμενη αναπαραγωγή στη Ελλάδα. Μυτιλήνη, 30-31 Μαΐου 2104 [υπό έκδοση στον ομότιτλο τόμο, Β. Κατσά (επιμ.), Αθήνα: Αλεξάνδρεια].

Για την Lydia Emmajean Grigor’ev Cooper,μακράν και εναγωνίως αναμενόμενη, και τους γονείς της Alex Grigor’ev Roinishvili και Alan Cooper


37


38


39

Σας ευχαριστούμεγια την προσοχή σας!

I’m so glad you were born! Ο λόγος της ομόφυλης ανδρικής...

Documents

Transcript of I’m so glad you were born! Ο λόγος της ομόφυλης ανδρικής...