İlkan Hasdağlı – Melike Zeren, “Klazomenai Kazıları Işığında Yerel Üretim Siyah...

TRAKYA ÜNİVERSİTESİ

Yayınları: 2012/3

İSMAİL FAZLIOĞLUANI KİTABI

EditörIşık Şahin

EDİRNE 2012

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

TRAKYA ÜNİVERSİTESİSOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

İSMAİL FAZLIOĞLU ANI KİTABI

EditörIşık Şahin

Kapaktaki Çizimİsmail Fazlıoğlu (İzmir-1983)

Grafik Tasarım ve UygulamaFuat Yılmaz – Yusuf Sezgin

© 2012 – Trakya Üniversitesi

Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler EnstitüsüBalkan Yerleşkesi - Edirne

Tel.-Faks: 0284 235 6300-01

ISBN 978-975-374-152-11. Baskı, 2012

Trakya Üniversitesi Yayın No: 137

Bizim Büro Basımevi - ANKARATel.: 0312 229 9928

1 Sümer Atasoy - Hüseyin ErpehlivanFilyos - Tios Kent: İlk Yerleşmeye Ait Keramik Buluntular

13 Cenker Atila - Binnur Gürlerİzmir Arkeoloji Müzesi’nde Bulunan Sürme Şişeleri (Tüpleri)

17 Serdar Aybek - Aygün Ekin MeriçMetropolis’den Rölyefli Matara

25 Nezih Aytaçlar - Baran AydınA Carian Orientalising Dinos from İzmir Museum

35 Ceren BaykanKarabel Kaya Anıtı Koruma Önlem Planı

43 Daniş BaykanRoma Dönemi Tedavi Mekânları

51 Başak BozDişlerde Mikro Aşınma İzleri ve Beslenme İlişkisi

61 Yılmaz BüktelEdirne Arkeoloji Müzesi’nde Bulunan Bir Kurşun Lahit Kapağı ve Figürlü Bir BaşlıkÜzerine Notlar

67 Özlem ÇevikUrartu’da Kadınlar

75 Talat Dalaman – Ömer ErenEdirne Müzesi’ndeki Kitabeli Rahleler

81 Filiz DivarcıTrakya Bölgesi İlk Tunç Çağı Yerleşimlerinin Coğrafik Bir Değerlendirmesi

93 Burçin Erdoğu - Gülay Yılankaya ErdoğuBatı Çatalhöyük’te Bulunan İnsan Betimlemeli Boyalı Çanak Çömlekler

Smyrna Agora Bazilikası 3. Galeri 13 ve 16 Numaralı Mekânlarda Ele Geçen Bir Grup

İÇİNDEKİLER

105 Akın Ersoy - Gülten Çelik - Çağdaş Yılmaz

Obje Çerçevesinde Bir Değerlendirme

V

VII Önsöz

IX İsmail Fazlıoğlu

XIII Albüm

XXIV Katılımcılar

115 İlkan Hasdağlı - S. Melike ZerenKlazomenai Kazıları Işığında Yerel Üretim Siyah Firnisli Cup-Skyphoslar Üzerine BazıGözlemler

125 Bilge HürmüzlüIsparta Müzesi’nde Korunan Karia Ürünü Tabaklar

133 Ergün KaracaAllianoi’da Bulunmuş Kemik Ağırşak ve Örekeler

139 Elif KoparalKlazomenai Khora’sında Savunma Sistemi

147 Hande KöktenArkeolog İçin Güvenli Bir Yol Haritası: Arkeolojik Kazılarda Koruma Planlaması

157 Reyhan KörpePers Hakimiyetinde Troas Bölgesi: Demografik Yapı ve Pers Yönetim Sistemi

167 A. Neslihan KurtuluşMüneccim Krallar Secdesi Temasının Çıkışı ve 15. Yüzyıla Kadar Gelişen Sahne Şeması

177 İsmail Hakkı KurtuluşKırklareli Çukurpınar Köyü Trak (Demirçağ) Tepe Kaleleri ve Bir Mimari Kalıntı

189 Fikret ÖzcanÜber die Bedeutung des Bildfeldes in der Bauplastik

201 Yusuf Sezginİzmir Arkeoloji Müzesi’ndeki Arkaik Dönem Ticari Amphoralar

213 Işık ŞahinLydia’da Meter Epithetleri

223 Taciser Tüfekçi SivasŞarhöyük - Dorylaion’dan Pişmiş Toprak Bir Kourotrophos Figürini

231 Fuat YılmazArkaik Dönem Etrüsk ve Anadolu Mezar Resimlerinin Karşılaştırılması

241 Gülgün YılmazAyasuluk Kalesi Kazılarında Ele Geçen Bir Valencia Tabağı

249 Nejat YücelAksaray İli Sarnıç Mevkii Yerleşim İçi ve Yerleşim Dışı Yoğun Yüzey Araştırması

VI

115

KLAZOMENAİ KAZILARI IŞIĞINDA YEREL ÜRETİM SİYAHFİRNİSLİ CUP-SKYPHOSLAR ÜZERİNE BAZI GÖZLEMLER

İlkan HasdağlıS. Melike Zeren

İsmail Ağabeyimiz’e Özlemle…

ÖzetM.Ö. 4. yüzyılın ilk çeyreğinin sonları, Attika siyah firnisli seramikte bir dizi yeni form ve teknik özelliğinortaya çıktığı bir tarihtir. Bunun yanında, Attika seramiğindeki yeniliklerin Batı Anadolu’daki yerelüretimlere uygulanmasında bir gecikme olup olmadığı açık değildir. Klazomenai Anakarası’ndagerçekleştirilen sistematik arkeolojik kazılar sayesinde, M.Ö. 4. yüzyılın ilk yarısına ait çok sayıda Attikaüretimi ve yerel siyah firnisli seramik kontekst içerisinde ele geçmiştir. Klazomenai kazılarının sunduğu buimkan sayesinde Attika seramiğindeki hangi yeniliklerin yerel üretimlere çağdaş olarak ve hangileriningecikmeyle uygulandığı anlaşılmaya çalışılmaktadır.

Some Observations on the Local Black Glazed Cup-Skyphoi in the Light of the ClazomenaeExcavationsAbstractDuring the last years of the second quarter of the 4th century B.C., various new shapes and productiontechniques were introduced for Attic black glazed pottery. On the other hand, it is not clear whether thoseinnovations were adopted promptly or not by the local producers of black glazed pottery in Western Anatolia.Systematic archaeological excavations conducted at Klazomenai yielded ample amount of Attic black glazedpottery together with local imitations in the archaeological contexts dated to the first half of the 4th centuryB.C. On the basis of those archaeological contexts and associated finds, it is attempted to be determinedwhich of the innovations of Attic black glazed pottery were adopted contemporarily and which ones withsome delay.

Klazomenai Anakarası’nda 1979 yılından bu yana sürdürülen kazı çalışmaları sonucundaGeç Klasik Dönem’e ait bir yerleşme açığa çıkartılmıştır. Bilindiği üzere, Klazomenai

taşınmıştır.1 M.Ö. 5. yüzyılın sonlarından itibaren anakara yeniden yerleşmeye açılır.2Anakaradaki bu Geç Klasik Dönem yerleşmesine ait kayda değer miktarda mimari kalıntıve küçük buluntu, kazıları nispeten geniş alanlarda sürdürülen iki sektörde, HBT (HamdiBalaban Tarlası) Sektörü ve FGT (Feride Gül Tarlası) Sektörü, açığa çıkartılmıştır.3Arkeolojik veriler her iki sektörün de M.Ö. 4. yüzyılın ilk yarısı boyunca ağırlıklı olarakikamet amaçlı bir kullanıma tabi tutulduklarını göstermektedir. Bu iki sektördeki mimarikalıntılar, M.Ö. 4. yüzyılın ilk yarısı gibi nispeten dar bir tarihsel süreç içerisindegerçekleşen birkaç farklı yerleşme girişiminin tespit edilebilmesine izin vermiştir. Bugirişimlerin en kapsamlısı ve geniş alana yayılanı M.Ö. 387/6 tarihindeki “Kral Barışı”sonrasındadır. Anakaradaki yerleşmenin son evresi, tesviye dolgularında ele geçen çok

1 Bu süreç ve Karantina Adası’ndaki arkeolojik veriler için bkz. Güngör 2004: 121 vd.2 Bu süreç hakkında bkz. Özbay 2004: 133 vd.3 Klazomenai Anakarası’ndaki Geç Klasik Dönem yerleşmesi henüz geniş çaplı olarak yayınlanmamıştır.Bunun yanında, FGT Sektörü’ndeki yerleşme F. Özbay tarafından hazırlanan doktora tezinde ve bir dizimakalede değerlendirilmiştir. Bkz. Özbay 2004; Özbay 2006; Özbay 2010. HBT Sektörü’ndeki yerleşme iseİ. Hasdağlı tarafından hazırlanan doktora tezinde ele alınmıştır. Bkz. Hasdağlı 2010.

Anakarası “İonia İhtilali” sürecine bağlı olarak terk edilmiş ve kent Karantina Adası’na

116

İlkan Hasdağlı - S. Melike Zeren

sayıda rulet baskılı Attika ithali siyah firnisli seramik sayesinde M.Ö. 4. yüzyılın ikinciçeyreğine tarihlenmektedir. Bu son evrenin kullanım depozitleri de aynı çeyreğe aittir.Klazomenai Anakarası’ndaki yerleşme M.Ö. 4. yüzyıl ortalarında büyük çaptasonlanmaktadır. M.Ö. 4. yüzyılın ikinci yarısına ait izler, zayıf mimari kalıntılar4 veoldukça az miktardaki küçük buluntu ile sınırlıdır.5

Bu çalışmanın amacı, Klazomenai Anakarası’nda ele geçen yerel üretim siyah firnisliseramiğin geniş çaplı değerlendirilmesi ve tartışılması değildir. Tartışmanın merkezindeAttika siyah firnisli seramikte M.Ö. 380 civarında ortaya çıkan bazı yeniliklerin yerelüretimlere uygulanmasında bir gecikme olup olmadığı sorusu bulunmaktadır. Anakaradakiyerleşmelerin son evreleri ile ilişkili olarak ele geçen bir dizi yerel üretim siyah firnislicup-skyphos bu soru bağlamında ele alınacaktır.

M.Ö. 5. yüzyılın son çeyreği, Attika siyah firnisli seramiğin zengin buluntu ile temsiledildiği bir dönemdir.6 M.Ö. 4. yüzyılın ilk iki onluğu ise Atina Agorası’nda daha azsayıdaki buluntu ile tanımlanan, nispeten kısır bir dönem gibi görünmektedir7. M.Ö.380/375 civarında Attika siyah firnisli seramiğinde bir dizi yeni form, teknik unsur vesüsleme biçimi ortaya çıkar. Bu tarihten itibaren cup-kantharos ve içe kıvrık ağızlı kasegibi bazı içki kapları oldukça yaygın hale gelir. Merkezi konik çıkıntılı tamamen siyahfirnisli dip, kaidenin oturma düzleminde yer alan yiv gibi bir dizi yenilik, özellikle içkikaplarına eklenir ve rulet süslemesi baskı bezemenin karakteristik unsuru haline gelir.8

Atina Agorası verileri kalın ve ince kenarlı olmak üzere iki alt tipe sahip olan cup-skyphosların kalın kenarlı tipinin M.Ö. 380 civarında yerini yeni cup-kantharos serilerinebıraktığını ve bu tipin üretiminin gerilediğini göstermektedir.9 Atina’da formun sonaşamasına ait örnekler genellikle merkezi konik çıkıntılı tamamen siyah firnisli dipleresahiptirler.10 Atina dışındaki merkezlerde de bu tipin M.Ö. 380’den sonraya tarihlenenörnekleri sayısal olarak azdır.11 Benzer bir durum ince kenarlı tip için de geçerlidir. M.Ö.4. yüzyılın ikinci çeyreğine ait ince kenarlı örneklerin önemli bir bölümü merkezi konikçıkıntılı tamamen siyah firnisli dibe sahiptir ve rulet baskısı taşımaktadırlar. Bu çeyrekte

4 FGT Sektörü’ndeki yerleşme M.Ö. 4. yüzyıl ortasında sonlanır. Ancak, yüzyılın üçüncü çeyreği boyuncayerleşme alanının oldukça sınırlı bir kısmı bir çömlekçi fırını tarafından kullanılmaya devam eder. Sözkonusu fırın ile ilgili olarak bkz. Özbay 2004: 147-149, Fig: 19-20; Özbay 2006: 484, Lev. 145.5 Örneğin Y. Tuna-Nörling’in Klazomenai’de ele geçen figürlü Attika seramiği üzerine olan çalışmasında dabu durum açık bir şekilde görülebilir. Bkz. Tuna-Nörling 1996: 17-21, Tab. 1, 4.6 Agora XII: 12.7 Atina Agorası depozitlerinde bu süreçte görülen eksiklik dikkat çekicidir ve B.A. Sparkes ve L. Talcott’unişaret ettiği üzere M.Ö. 390-380 yıllarındaki bu durum olasılıkla sadece Atina Agorası için de geçerlideğildir. Bkz. Agora XII: 12. Bu konu hakkında ayrıca bkz. Gill 1986: 8.8 M.Ö. 4. yüzyılın ikinci çeyreğinde ortaya çıkan yeni form ve teknik özellikler için bkz. Agora XII: 12.9 Agora XII: 111-112.10 Agora XII: 111-112.11 Korinth buluntusu Attika üretimi, rezerve dipli ve rulet baskılı bir örnek için bkz. Williams II 1979: Pl. 50,Fig. 6: a. Söz konusu örnek ile aynı depozitte ele geçen ve profil açısından oldukça yakın olan bir diğerindeise tondo ve dip kısmı korunmamıştır. Bkz. Williams II 1979: 133-134, Fig. 6, b. Burada bahsedilen Korinthörnekleri için ayrıca bkz. Pemberton 1997: 76-77, dipnot. 48, Fig. 15: C-1978-63. Formun Maussolleiondepozitlerindeki belirgin eksikliği de en geç örneklerinin M.Ö. 4. yüzyılın ikinci çeyreğinin başlarından dahageç olmadığını düşündürmektedir. Maussolleion buluntuları için bkz. Maussolleion 7. Formun Olynthos’dakieksikliği de dikkat çekicidir.

117

Klazomenai Kazıları Işığında Yerel Üretim Siyah Firnisli Cup-Skyphoslar

kalın kenarlı tipe göre daha fazla miktarda üretilmiş ve ithal edilmiş olmalarına rağmen,örneklerin sayısı yine de çok değildir.12

Kuzey İonia’da ele geçen Attika taklidi siyah firnisli seramikler ile ilgili temel çalışmaJ.M. Cook tarafından BSA’da 1965 yılında kaleme alınan makaledir.13 J.M. Cook’unSmyrna buluntuları üzerine yapmış olduğu değerlendirmeler hala geçerliliğinikorumaktadır. Buna göre, Smyrna’da kalın kenarlı cup-skyphosların yerel taklitleri en geçM.Ö. 4. yüzyılın erken yıllarında ortaya çıkmış ve en azından yüzyıl ortasına kadarüretimde kalmış olmalıdır. Formun erken örneklerinde rezerve dip kısmı firnis bantlarlabezelidir.14 Daha yüksek, oturma düzlemi yivli kaidelere sahip ve dipleri tamamen firnisliörnekler ise M.Ö. 4. yüzyılın ikinci çeyreğinden önce ortaya çıkmıyor gibigörünmektedir.15 Smyrna’da ele geçen cup-skyphos kaidelerinin önemli bir kısmı bu geçtipe aittir. Bu açıdan, bu tip kaideli örnekler olasılıkla kısa ömürlü olmayıp üretimleriyüzyıl ortasına kadar devam etmiş olmalıdır.16 Ayrıca, bu tip kaidelerde M.Ö. 4. yüzyılınikinci çeyreğinde rulet yerine hala ovolo frizi baskısı kullanılmaya devam edilmiştir.17

Yerel üretim ince kenarlı tip Smyrna’da, Atina’dan nispeten farklı bir gelişim göstermiştir.J.M. Cook, Smyrna’da ince tipin, kalın kenarlı örnekleri içeren kontekstlerdekieksikliğinden yola çıkarak onlardan daha sonra, ilk çeyrek içinde ya da sonunda, ortayaçıktığını belirtir. Ayrıca, ince kenarlı cup-skyphoslarda tamamen siyah firnisli dipuygulaması kalın tipe göre daha seyrektir.18

12 Bkz. Agora XII: 111. Firnis çemberlerle bezeli rezerve dibe ve rulet baskısına sahip M.Ö.4. yüzyıl ikinciçeyrek örnekleri için bkz. Rotroff 1983: Pl. 51: 4 ve 283; Talcott 1935: Fig. 8: 20, 522: 115 (Bu vazo B.A.Sparkes ve L. Talcott tarafından Atina Agorası No.603 başlığı altında tekrar ele alınmıştır. Bkz. Agora XII:278). Samos için bkz. Samos IV: 108, Taf. 54, Beil. 7: 225. Maussolleion depozitlerinde cup-skyphos kaidesiolabilecek bir kaide parçası için bkz. Maussolleion 7: Pl. 38: J3. Thasos için bkz. Blondé1989: Fig. 8: 50-51.Thorikos için bkz. Spitaels et al. 1978: 96, Fig. 53: 108. Korinth’den Attika taklidi bir örnek için bkz.Pemberton 1997: 61, Fig. 7, Pl. 28: 65. M.Ö. 4. yüzyılın ikinci çeyreği ve daha geç tarihli örnekler için ayrıcabkz. Corbett 1955: 177, 185, Fig. 3, Pl. 71: 24; Rotroff-Camp 1996: 278, Fig. 7: 4, 5 (Pnyx 3); Schlörb-Vierniesel 1996: Beil. 57: 148. 1, mezar için ayrıca bkz. 78, 86-87). Korinth Kuzey Mezarlığı’ndan gelen veolasılıkla serinin sonlarında yer alan Korinth üretimi yüksek kulplu iki örnek için bkz. Corinth XIII: Pl. 73.Depozit 30: a (depozitin tarihlemesi için bkz. 307), Pl. 75: 450, 2 (Mezar 450 için bkz. 281). Panskoe I’deAnıtsal Yapı U 6 ile ilişkili bir konumda ele geçen bir örnek (Hannestadt et al. 2002: Pl. 63, 71: 98;Hannestadt 2006: Fig. 12) yapının M.Ö. 320-310 civarındaki inşası ve M.Ö. 270 civarındaki tahribi tarihleriarasında ele alınmış ve olasılıkla da yapının tahribi sırasında hala kullanımda olan yazıtlı ve ritüel bir vazoolarak değerlendirilmiştir (Hannestadt 2006: 180-191). Formun Karadeniz’in kuzeyindeki bazı yerleşmelerdeM.Ö. 4. yüzyıl ortalarına kadar varlığını sürdürdüğü ve hatta yüzyılın sonlarına kadar da ulaşmış olabileceğibelirtilmektedir. Hannestadt et al. 2002: 129 ve 138. Ancak, söz konusu vazonun bu kadar geç bir tarihe aitolması ve kökeni konusunda yazarın da şüpheleri bulunmaktadır. Bkz. Hannestadt 2006: 190-191.Karadeniz’in kuzeyinden rulet baskılı ve kalın cidarlı bir diğer örnek için bkz. Dufkova 2003: Taf. 37: 17.Kampanya üretimleri arasında da yakın form özellikleri gösteren örnekler yer alır (Morel 1994: 300, Form4261a, 4261b).13 Cook 1965.14 Cook 1965: 144-145, Fig. 1.1, 1.2.15 Cook 1965: 145, Fig. 1.3.16 Cook 1965: 145.17 Cook 1965: 145. Smyrna’da J.M. Cook’un çalışmasından daha sonra ele alınan buluntular arasında dasiyah dipli iki adet yerel örnek yer almaktadır. Örneklerin birinde dil sırası baskısı varken ikincisinde ruletbaskısı görülmektedir. Bkz. Gürsoy 1987: 21, Lev: 53-54: 100, 101.18 Cook 1965: 146. Smyrna’daki siyah firnisli buluntular üzerine bir yüksek lisans tezi hazırlayan E. Gürsoyformun en geç örneklerinde genellikle düz dibe sahip iri palmet motifleri taşıyan baskılar bulunduğuna işareteder. E. Gürsoy ayrıca, Smyrna’da rulet baskılı ancak rezerve dipli örneklerin M.Ö. 4. yüzyılın ikinci çeyreğitabakalarında ele geçtiğini, ancak tamamen siyah dipli ve iri palmet baskılı örneklerin ise genellikle ikinci veüçüncü çeyrek buluntuları ile bir arada bulunduğuna işaret etmektedir (Gürsoy 1987: 22, Lev. 59-60: 112-

118


Fig. 1: No. 1-6 Profil Çizimleri.

Klazomenai HBT ve FGT Sektörleri’ndeki yerleşmelerin son evresine ait tesviyedolgularında M.Ö. 4. yüzyılın ikinci çeyreğinin en karakteristik ürünleri olan Attika ithali,rulet süslemeli içe kıvrık ağızlı kase ve cup-kantharoslar çok sayıda ele geçmiştir. Bununyanında, yerel üretim cup-skyphoslar arasında J.M. Cook’un bahsettiği tamamen siyahfirnisli dibe sahip ve kaidelerinin oturma düzleminde yiv bulunan en geç Smyrna örnekleritespit edilmemiştir. Bu tesviye dolgularında çok sayıda rezerve dipli ince kenarlı cup-skyphos mevcuttur. Benzer bir durum birçok kullanım depoziti için de geçerlidir. ÖrneğinHBT Sektörü’nde bir kuyunun kullanım tabakasında bulunan No. 1 (Fig. 1.1, 2, 4-5),

114). Smyrna’da M.Ö. 4. yüzyılın ikinci çeyreğinden daha erkene tarihlenen örnekler genellikle Attikaüretimidir (Gürsoy 1987: Şek. 19: 102, Lev. 55-56: 106).

119


formun ikinci çeyrekteki standartlarını açık biçimde göstermektedir.19 Bu örnek ikinciçeyrek tesviye dolgularının ve kullanım depozitlerindeki buluntuların karakteristik birtemsilcisidir.20 Smyrna’daki yerel üretimlerin büyük bir kısmı, rulet baskısı taşıyan benzervazolardan oluşmaktadır.21 No. 1 genel gövde biçimi ile Atina Agorası ve diğermerkezlerdeki bir dizi cup-skyphos ile karşılaştırılabilir22 ve baskı kompozisyonuntanımlayıcı unsuru rulettir (Fig. 4).23 Atina Agorası serileri içerisinde, M.Ö. 4. yüzyılın ilkçeyreğinin sonlarına tarihlenen geç örnekler genellikle daha kalın cidarlı vazolardır vekulpları da oldukça yükselmiştir.24 Ancak, No. 1 ve diğer Klazomenai ikinci çeyrekörnekleri, söz konusu Attika üretimlerinden daha narin oranlara sahiptir. Bu örneklerdetamamen siyah firnisli dip, kalın cidar, belirgin biçimde dışa çekik ağız profili ya da incesürülmüş firnis gibi özellikler görülmez.

Klazomenai yerleşme alanlarındaki en geç tarihli dolgulardan gelen az sayıdaki örneküzerinde formun en geç özelliklerinden bir ya da birkaçı beraberce bulunabilir. FGTSektörü’ndeki son yapı katına ait bir taş döşemenin üzerinde25 ele geçen No. 2 (Fig. 1.2, 2,6-7), bir önceki örnekten siyah firnisli dibi, kulplarının yüksekliği ve kaidesinin içyüzünden dibe geçişteki yumuşak profil ile ayrılmaktadır. Benzer biçimde, FGTSektörü’ndeki son yapı katına ait bir kireç taban üzerinde26 ele geçen No. 3 (Fig. 1.3) kalıncidarı ve ince firnisi, HBT Sektörü’nde M.Ö. 4. yüzyıl ortasına yakın tarihli bir kullanımdepozitinden gelen27 No.4 (Fig. 1.4) ise dışa çekik ağzı ve oldukça mat ve ince firnisi ileformun Klazomenai’deki en geç örneklerini oluşturmaktadırlar. Burada sayılan son üçörnek (No. 2-4) Atina Agorası’nın geç serilerinde ortaya çıkan form özelliklerini takipetmektedirler. Ancak, buluntu durumları açısından M.Ö. 4. yüzyılın ikinci çeyreğinin geçyıllarından daha erken olmamalıdırlar.

19 No.1’in ele geçtiği kuyunun tabakalaşması için bkz. Hasdağlı 2012.20 Örneğin bkz. Hasdağlı 2012: Fig. 2: 6; Zeren 2004: Şek. 63, Lev. 5: 172. Klazomenai AkpınarNekropolü’nde mezar hediyesi olarak ele geçmiş bir örnek için bkz. Hürmüzlü 2004: Fig. 22.21Cook 1965: Fig. 2, Pl. 45: d5, c6; Gürsoy 1987: Şek. 19-20, Lev. 54-59: 103, 105, 108, 109, 110, 111.Ayrıca, Milet’ten ovolo frizi baskılı ve daha alçak kulplu bir örnek için bkz. Pfrommer 1985: Abb. 24, Taf.18: 5.22 Ovolo sırası baskısı taşıyan cup-skyphoslar için bkz. Agora XII: Pl. 26: 603; Corbett 1949: Pl. 86: 148;Shear 1970: Fig. 18, Pl. 58: d 8; Kerameikos XIV: Abb. 75: 9. 1, 1, Taf.28: 1, 1; Pemberton 1997: Fig. 7: 58,62; Blondé1989: Fig. 8: 49-51; Blondé1985: Fig. 15: 119; CVA Sweden 2: Fig. 164, Pl. 31. 11. Rulet baskılıbenzer cup-skyphoslar için bkz. Agora XII: Fig. 6, Pl. 55: 605; Corbett 1949: Pl. 86, 89-90: 149; Corbett1955: Fig. 3, Pl. 71: 24. Ayrıca Olbia’dan bir örnek için bkz. Belin de Ballu 1972: Pl. XXXII (üst resim).23 Kısa çubuk sırası tarafından çevrelenen dört merkezi ovolo motifli bir kompozisyon için bkz. Agora XII:Pl. 56: 697 (kantharos, M.Ö.375-350). Ayrıca, Smyrna yerel üretimleri üzerinde benzer kompozisyonlar içinbkz. Gürsoy 1987: Lev. 8: 13, Lev. 35: 55.24Attika üretimlerinde form gelişimi içerisinde vazo giderek inceliğini kaybetme eğilimindedir. Bkz. AgoraXII: 111. Atina Agorası’nda M.Ö. 4. yüzyılın ilk çeyreğinin sonlarına tarihlenen örneklerde cidarkalınlığında artış görülür. Krş Agora XII: Fig. 6: 595 (M.Ö. 410-400) ve 608 (M.Ö. 380 civarı). Ayrıca bkz.Agora XII: No. 609 (söz konusu vazonun çizimi için bkz. Talcott 1935: Fig. 20: 116). Bu geç Atina Agorasıörneklerinde iyice yükselmiş kulplar ve kaidenin oturma düzleminde yiv gibi özellikler de görülmektedir.Atina Agorası dışında Kerameikos’daki Bau Z’nin (Z Yapısı) üçüncü tabakası ile ilişkili olarak ele geçen bircup-skyphos için bkz. Kerameikos XVII: Abb. 38,Taf. 141: 989. Apollonia’dan benzer bir örnek için bkz.Ivanov 1963: Oбb. 73, Taf. 101: 428.25 Özbay 2006: 100.26 Özbay 2006: 336.27 Hasdağlı 2010: 158-160.

120


Fig. 2: No. 1, Cepheden Görünüş.

Fig. 3: No. 2, Cepheden Görünüş.

Klazomenai’de M.Ö. 4. yüzyılın ikinci çeyreğine ait kullanım depozitlerinde kalın kenarlıcup-skyphoslar yok denecek kadar azdır. Tüm buluntu kümesi içerisindeki rulet baskılıörnekler birkaç örnekle temsil edilmektedir ve bunlar da en geç dolgulardan ya da yüzeytoprağından gelmektedirler. Kalın tipteki No. 5 (Fig. 1.5), FGT Sektörü’ndeki son yapıkatına ait bir taş döşeme üzerinde bulunmuştur.28 Her iki tipten birine ait olabilecek No. 6(Fig. 1.6, 8-9) HBT Sektörü’nde yüzey toprağında ele geçmiştir. Örneklerin ikisi detamamen siyah firnisli dipleri ve kaidelerinin oturma düzlemindeki yiv ile en geç aşamayaaittirler. Klazomenai buluntularında kaidenin oturma düzlemindeki yiv, Smyrna’dan gelenbirçok örneğin aksine29 çok nadir karşılaşılan bir özelliktir.30 Burada ele alınan iki örnek deM.Ö. 4. yüzyıl ikinci çeyrek tesviye dolgularında temsil edilmezler.

28 Özbay 2006: 281.29 Smyrna buluntusu tamamen siyah dipli ve oturma düzleminde yiv bulunan örnekler için bkz. Cook 1965:Fig. 1. 3; Gürsoy 1987: Lev. 60: 113, 11.30 Bu kaide biçim artık kantharos ya da cup-kantharos formlarının kaidelerine benzer bir şekil almıştır.

121


Yukarıda ele alınan örneklerin tamamı (No. 1-5) Klazomenai yerleşme alanlarındaki engeç yapı katına ait kullanım depozitlerinde ya da yüzey toprağında (No. 6) bulunmuşlardır.Mevcut veriler yerel üretim cup-skyphosların, M.Ö. 4. yüzyılın ikinci çeyreğinde birönceki çeyreğin Attika form standartlarında, ancak rulet baskısı ile üretildiklerinidüşündürmektedir. Atina Agorası serilerinde M.Ö. 380 civarında ortaya çıkan en geç formözellikleri (tamamen siyah firnisli dip, kaidenin oturma düzlemindeki yiv ve iyiceyükselmiş kulplar) ise yerel üretimlerde M.Ö. 4. yüzyıl ortalarından önce ortaya çıkmıyorgibi görünmektedir. Bunun yanında, aynı tarihlerde ortaya çıkan rulet süslemesi ise M.Ö.4. yüzyıl ikinci çeyreği boyunca yerel üretim üzerinde yaygın biçimde kullanılmıştır. Bugeç uyarlamaların sebebi Attika ithallerinin Klazomenai pazarına geç ulaşması

Fig. 4: No. 1, Baskı Bezeme. Fig. 5: No. 1, Dip Kısmı.



122


olmamalıdır. Zira, yüzyılın ikinci çeyreği boyunca bu yeni özelliklere sahip Attika ithalleri,tüm tesviye dolgularında ve kullanım depozitlerinde çok sayıda örnek ile temsil edilirler.Attika üretimlerinde M.Ö. 380 civarında ortaya çıkan bazı yeniliklerin yerel üretimlereuygulanmasındaki gecikme ve Attika’dan nispeten bağımsız bir form gelişimi ile ilişkiligibi görünmektedir. İnce kenarlı cup-skyphosların Atina ve diğer merkezlerde artık çokyaygın olmadıkları ikinci çeyrekte Klazomenai’deki yoğunlukları olasılıkla yereltercihlerle ilişkilidir.

KATALOG

Kataloğun hazırlanmasında Munsell Soil Color Charts, Baltimore, 1975 Edition kullanılmıştır. Ağız ve kaideparçalarının çap hesaplamasında oturma düzlemleri temel alınmıştır.Katalog Kısaltmaları: Y: Yükseklik; A.Ç: Ağız Çapı; K.Ç: Kaide Çapı.

1 Ağız-gövde-kaide ve kulplara ait çok sayıda birleşen parça, Fig. 1.1, 2, 4-5, HBT Sektörü, Kuyu 3Kullanım Depoziti, Buluntu Yılı. 1996, Env. 032.Y: 5,9 cm. (kulp hariç). A.Ç: 12,8 cm. K.Ç: 6,2 cm. Hafif dışa çekik ağız kenarı. Plastik bantlı yüksek halkakaide. Gövde ortasından yükselerek ağzı aşan, uçta içe kıvrık kulplar. İçte gövde ortasında plastik set. Dıştagövde-kaide geçişinde rezerve yiv. Rezerve dip kısmı firnis çemberlerle bezeli. Tondoda dört adet merkeziikili ovolo motifi ve etrafında rulet baskısı. Az miktarda mika ve kireç katkılı hamur, pişirme hatasına bağlıolarak özde gri renkli (5 YR 7/6 reddish yellow – 5 YR 7/1 light gray). Parlak siyah firnis.Yayın: Hasdağlı 2002: No. 57; Zeren 2004: No. 169; Hasdağlı 2010: No. İCS 17; Hasdağlı 2012a: No. 7.

2 Ağız-gövde-kaide ve kulplara ait çok sayıda birleşen parça, Fig. 1.2, 3, 6-7, FGT Sektörü, IC4Mekanı 2B Evresi Taş Döşeme Üstü, Buluntu Yılı. 1997, Env. 8004.Y: 6 cm (kulp hariç). A.Ç: 11,4 cm. K.Ç: 5,5 cm. Hafif dışa çekik ağız kenarı. Plastik bantlı yüksek halkakaide. Gövde ortasından yükselerek ağzı aşan kulplar. Dışta gövde-kaide geçişinde rezerve bant. Tamamensiyah firnisli dip. Kaidenin oturma düzlemi rezerve. Tondoda merkezi küçük çemberin etrafında dört adetpalmet ve en dışta dar bir bant halinde, silik rulet baskısı. Siyah tanecikler katkılı hamur (5 YR 7/6 reddishyellow – 5 YR 7/1 light gray). Yarı parlak, donuk siyah firnis.Yayın: Zeren 2004: No. 170; Özbay 2004: Fig. 14a: 7; Özbay 2006: s. 100.

3 Ağız-gövde parçası, Fig. 1.3, FGT Sektörü, IIIF7 Mekanı 2B Evresi Kireç Taban, Buluntu Yılı. 2002,Env. 1007.Y: 5,2 cm. A.Ç: 12,5 cm. Hafif dışa eğik basit ağız kenarı. Kalın cidar. Dışta gövdede rezerve bant. Mika vesiyah tanecik katkılı hamur (5 YR 6/6 reddish yellow). Yarı parlak, donuk siyah firnis.Yayın: Zeren 2004: No. 171; Özbay 2006: s. 336 üst resim.

4 Ağız parçası, Fig. 1.4, HBT Sektörü, Yapı Katı 4 - A Avlusu, Depozit 5, Buluntu Yılı. 2000, Env.2004.Y: 3 cm. A.Ç: 11,2 cm. Dışa çekik ağız kenarı. Gövdenin korunan kısmında çift profil. Az miktarda kireç vemika katkılı hamur (10 YR 5/3 brown). Donuk, mat gri firnis.Yayın: Hasdağlı 2010: No. İCS 7

5 Ağız-gövde-kaide ve kulba ait çok sayıda birleşen parça, Fig. 1.5, FGT Sektörü, 3D8a Mekanı,Buluntu Yılı. 1987, Env. 006.Y: 6,8 cm. A.Ç: 11,8 cm. K.Ç: 5.9 cm. Dışa kalınlaştırılmış ağız kenarı. Plastik bantlı yüksek halka kaide.Gövde ortasında kısmen korunan kulp. İçte ve dışta ağız-gövde geçişinde sert profil. Kaidenin oturmadüzleminde yiv. Dışta gövde-kaide geçişinde rezerve yiv. İçte kısmen korunan rulet baskısı. Az miktardamika ve kireç katkılı hamur (5 YR 7/6 reddish yellow). Yarı parlak siyah firnis.Yayın: Zeren 2004: No. 165; Özbay 2006: s. 281.

6 Kaide parçası, Fig. 1.6, 8-9, HBT Sektörü, Yüzey Buluntusu, Depozit 5, Buluntu Yılı. 2004.Y: 3,5 cm. K.Ç: 5,8 cm. Plastik bantlı halka kaide. Kaide oturma düzleminde ve gövde-kaide geçişinde bireradet rezerve yiv. Merkezi çıkıntılı dip kısmı tamamen firnisli. Merkezi çember etrafında dört adet palmet veetrafında rulet baskısı. Mika, kum, az kireç katkılı iyi pişmiş hamur (7.5 YR 8/6 reddish yellow). Mat siyahfirnis.Yayın: Hasdağlı 2010: No. İCS 23.

123


BİBLİYOGRAFYA

Agora XII: Sparkes, B.A. - Talcott, L. 1970: Black and Plain Pottery, The Athenian Agora Vol: XII,Princeton.Belin de Ballu, E. 1972: Olbia: Cité antique du littoral nord de la Mer Noire, Leiden.Blondé, F. 1985: “Un remblai Thasien du IV. Siécle avant notre ère” BCH 109, 281-344.Blondé, F. 1989: “Les Abords N.E. de l’Agora de Thasos. II. Le Comblement d’un Puits Public a Thasos. 3.La Céramique” BCH 113, 481-545.Cook, J.M. 1965: “Old Smyrna: Fourth-Century Black Glaze” BSA 60, 143-153.Corbett; P.E. 1949: “Attic Pottery of the Later Fifth Century from the Athenian Agora” Hesperia 18, 298-351.Corbett, P.E. 1955: “Palmette Stamps from an Attic Black Glaze Workshop” Hesperia 24, 172-186.Corinth XIII: Blegen, C.W.- Palmer, H.- Young, R.S. 1964: The North Cemetery, Corinth Vol: XIII,Princeton.Dufkova, M. 2003: “Attische Keramik des 5. und 4. Jhs. V. Chr. im nördlichen schwarzmeergebiet DieStruktur der Funde” Griechische Keramik im kulturellen Kontekst, Acten des Internationalen Vasen-Symposions in Kiel vom 24.-28.9.2001 veranstaltet durch das ArchaeologischeInstitut der Christian-Albrechts-Universitat zu Kiel, (Ed. Schmaltz, B.- Söldner, M.) Kiel, 234-236.Gill, D.W.J. 1986: Attic Black-Glazed Pottery in the Fifth Century B.C: Workshops and Export, DoktoraTezi, University of Oxford.Güngör, Ü. 2004: “The History of Klazomenai in the Fifth Century and the Settlement on the Island”Klazomenai-Teos-Abdera, 121-131.Gürsoy, E. 1987: Bayraklı’nın 4. Yüzyıl Siyah Firnisli Keramiği, Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi.Ivanov, T. 1963: Razkoptika Nekropola na Apollonija prez 1947-49.Hannestad, L.- Hastrup H.B.- Stolba, V.F. 2002: “Black-Glazed, Red-Figure, and Grey Ware Pottery”Panskoye I Volume: 1, The Monumental Building U 6, (Ed. Hannestad, L.- Stolba, V.F.- Sceglov, A.N)Aarhus, 127-149.Hannestad, L. 2006: “The Dating of the Monumental Building U6 at Panskoe I” Chronologies of the BlackSea Area in the Period c.400-100 BC, Black Sea Studies 3 (Ed. Stolba, V.- Hannestadt, L.) Aarhus, 179-192.Hasdağlı 2010: Hasdağlı İ. 2010: HBT Sektörü Klasik Dönem Tabakalarının Değerlendirilmesi, DoktoraTezi, Ege Üniversitesi.Hasdağlı, İ. 2012: “The Assessment of the 4th Century B.C. Finds from Three Wells Uncovered atClazomenae HBT (Hamdi Balaban Tarlası) Sector” OLBA 20.Hürmüzlü, B. 2004: “Burial Grounds at Klazomenai: Geometric through Hellenistic Periods” Klazomenai-Teos-Abdera, 77-95.Morel, J.P. 1994: Céramique campanienne: Les Formes (BEFAR 244), Roma.Kerameikos XIV: Kovacsovics, W.K. 1990: Die Eckterrasse an der Graberstrasse des Kerameikos,Kerameikos, Ergebnisse der Ausgrabungen, Band XIV, Berlin ve New York.Kerameikos XVII: Knigge, U. 2005: Der Bau Z, Kerameikos, Ergennisse der Ausgrabungen, Band XVII,Münih.Klazomenai-Teos-Abdera: (Ed. Moustaka, A. et al.) Klazomenai, Teos and Abdera; Metropoloeis andColony. Proceedings of the Symposium held at the Archaeological Museum of Abdera, Abdera, 20-21October 2001, 2004, Thessaloniki.Özbay, F. 2004: “The History and Archaeology of Klazomenai in the Fourth Century BC and the Settlementat Chyton” Klazomenai-Teos-Abdera, 133-159.Özbay, F 2006: Klazomenai’deki M.Ö.4. Yüzyıl Yerleşimi, Doktora Tezi, Ege Üniversitesi.Özbay, F. 2010: “Klazomenai’daki M.Ö.4. Yüzyıl Yerleşiminde Açığa Çıkartılan Prostaslı Evlerin Kökeni veGelişimi” OLBA 18, 107-124.Maussolleion 7: Vaag, L.E.- Norskov V.- Lund, J.- Schaldemose, M.K. Maussolleion at Halikarnassos,Volume 7: Reports of the Danish Archaeological Expedition to Bodrum-The Pottery, 2002, Aarhus.Samos IV: Isler, H.P. Das archaische Nordtor-und seine Umgebung im Heraion von Samos, Samos Band:IV, 1978, Bonn. Isler, H. P.Pemberton, E.G. 1997: “Corinthian Black-Glazed Pottery with Incised and Stamped Decoration” Hesperia64, 49-97.Pfrommer, M. 1985: “Klassische und hellenistische Keramik aus dem Heroon III” IstMitt 35, 39-76.Rotroff, S.I. 1983: “Three Cistern Systems on the Kolonos Agoraios” Hesperia 52, 257-297.Rotroff, S.I.- Camp, J. Mc K. 1996: “The Date of the Third Period of Pnyx” Hesperia 65 263-294.Schlörb-Vierneisel, B. 1966: “Eridanos-Nekropole I. Graber und Opferstellen hS 1-204” AM 81, 4-111.

124


Shear, T.L. 1970: “The Monument of the Eponymous Heroes in the Athenian Agora” Hesperia 3, 145-222.Spitaels, P. et.al. 1978: Thorikos 1970/1971 VII. Raport Préliminaire sur la Septième et HuitiemeCampagnes de Foullies, Gent.Talcott, l. 1935: “Attic Black-Glazed Stamped Ware and other Pottery from a Fifth Century Well” Hesperia4, 476-523.Tuna-Nörling, Y. 1996: Attische Keramik aus Klazomenai, Saarbrücken.Williams II, C.K. 1979: “Corinth, 1978: Forum Southwest” Hesperia 48, 105-144.Zeren, S.M. 2004: Klazomenai’de Ele Geçen M.Ö. 4. Yüzyıl Kap Formları, Yüksek Lisans Tezi, EgeÜniversitesi.

İlkan Hasdağlı – Melike Zeren, “Klazomenai Kazıları Işığında Yerel Üretim Siyah...

Documents

Transcript of İlkan Hasdağlı – Melike Zeren, “Klazomenai Kazıları Işığında Yerel Üretim Siyah...