Hukuk Sosyolojisi (Ders Kitabı, çeviri)

Prof. Dr. Manfred REHBINDER

Çeviri:

Prof. Dr. İlyas DOĞAN

Mag. iur. Hilal KAFKAS

HUKUK

SOSYOLOJİSİ

Prof. Dr. Manfred Rehbinder’e ait bu eserin Beck Yayınevince

2007 yılında gerçekleştirilen 6. basım nüshasının çevirisidir.

(Rechstssoziologie, 6. Auflage, C.H.Beck, München 2007,

ISBN 978-3-406-56615-8)

Prof. Dr. Manfred REHBINDER

Çeviri:

Prof. Dr. İlyas DOĞAN

Mag. iur. Hilal KAFKAS

HUKUK

SOSYOLOJİSİ

ADALET YAYINEVİ Ankara - 2015

ADALET BASIM YAYIM DAĞITIM SAN. ve TİC. LTD. ŞTİ.

Hukuk Sosyolojisi Çeviri: İlyas Doğan - Hilal Kafkas Hukuk Yayınları Dizisi – 1725 Birinci Baskı : Eylül, 2015 ISBN : 978 – 605 – 146 – 714 – 6

ADALET YAYINEVİ

Merkez İstanbul Şube Strazburg Caddesi No: 10/B Sıhhiye-Ankara Mustafa Kemal Caddesi No: 60/C Tel : (0312) 231 17 00 (Anadolu Adliyesi Karşısı) Kartal-İstanbul Fax : (0312) 231 17 10 Tel : (0216) 305 72 81

Ankara Şube Bursa Şube Cihan Sokak No: 16/B Sıhhiye-Ankara Bursa Adliye Sarayı Zemin Kat Bursa

: adalet.com.tr – adaletyayinevi.com : facebook.com/adaletyayinevi : [email protected] : twitter.com/adaletyayinevi

Sayfa Tasarımı: Kapak Tasarımı: Hülya Çam Yasin Özbudak Baskı: Salmat Basım Yayım Ambalaj San. Tic. Ltd. Şti. Sertifika No: 26062 Tel: (0312) 341 10 24 - Ankara

Hukuk Sosyolojisinin Araştırma…..

V

ÖNSÖZ

Ülkemizde hukuk fakültelerinde ne yazık ki hukuk felsefesi ve hukuk sosyolojisi derslerine yeterli ağırlık verilmemektedir. Bunun başlıca sebeple-ri arasında bu alandaki akademisyen sayısının azlığı gelmektedir. Hatta bazı öğrenciler bu dersleri fazlaca önemsemezler de. Bu durum toplumun kültü-rel kodlarından olmasa da alışkanlıklardan kaynaklanıyor olabilir. Sorgula-manın, düşünce özgürlüğünün yadırgandığı gelenekler, sorunları halının altına süpürme alışkanlıkları, gerçekleri konuşmanın ağırlığı, daha doğrusu ezber tekrarlamanın gerçeklerle yüzleşmekten daha kolay olması gibi sebep-ler bu dediğimiz tablonun ortaya çıkmasında etkilidir.

Hakimlerin verdiği kararları daha çok yakın ya da uzak olduğu top-lumsal çevrelerle açıklama alışkanlığımız, aslında insanın kendi çıkarlarını da gözeteceği gerçeğini yeterince sorgulamayışımız, doğruluğundan tam da emin olamadığımız cümleler kurmamıza yol açabiliyor. Bireyler hukuk normlarına uyarken ya da norma aykırı davranırken bu davranışın kendile-rine nasıl etki edeceğini öngörürler. Bunu, bazen farkında olmadan bazen de etraflıca değerlendirerek yaparlar.

Hakimler de insan olduğuna göre onların da sosyal çevrelerinden olma-sa da dünya görüşlerinin verdikleri kararlara etki yapacağını gerçekçi bir şe-kilde irdelemek, adalet ve hukuk konularında daha gerçekçi öngörülerde bulunmamızı kolaylaştırabilir. Kanunların hazırlandığı yasama organının so-yut manada kamu yararı için hareket ettiği varsayımı gerçeği ne kadar yansıt-maktadır? Konuya ülkemiz açısından yaklaşırsak; sadece siyasi parti başkanla-rının milletvekili adaylarını belirlediği bir anlayış ve uygulama ile oluşan, parti disiplininin sıkı şekilde uygulandığı bir siyasal gelenek nasıl olur da milletve-killerinin bütün ulusun ortak yararını gözettiklerini saf bir şekilde düşünebili-riz? Kanun taslağını hiç okumadan kabul ya da ret yönünde oy veren millet-vekili gerçeği, milli irade hakkında daha etraflıca düşünmeyi gerektirmez mi?

Anadolu’da “mahkeme kapılarına düşmek” deyimi neyi anlatır? Hakkı ihlal edilen her kişi yargı yoluna başvuruyor mu? Hukuk fakültelerinde ka-nun metinlerini ezberleterek verilen eğitim, meslek hayatında yönetmelik ve kanun okuyuculuğuna indirgendiğinde adalet bunun neresinde olacak acaba?

Hakimin sadece verdiği kararın Yargıtay tarafından onaylanması kay-gısı ile hareket etmesinin üzerinde genişçe düşünmek gerekmez mi? Bir kararın Yargıtay veya Danıştay tarafından onaylanması mı daha önemlidir yoksa, adaletin gerçekleşmesi için yüksek mahkeme ile bazen ters düşmeye cesaret etmek mi?

Çev. İlyas DOĞAN – Hilal KAFKAS

VI

Peki adalet nedir? Tek bir adalet olsaydı bazı toplumlarda idam cezası-nın bulunması diğer bazı toplumlarda ise bu cezanın telaffuz dahi edileme-mesini nasıl açıklayacağız? Örneğin bu Eserin yazarı adalet için “toplumun ortalama beklentisi” tanımı yapar. Bu yargı ne derece doğru kabul edilebilir?

Bu kitabı okurken zihnimde yukarıda dile getirmeye çalıştığım düşün-celer salınıp durdu. Bu nedenle Prof. Dr. Rehbinder’in bu eserini Türkçeye kazandırmanın hukukçularımızın da kendi kendilerini sorgulamalarına hizmet edeceğini düşünerek hukuk ve siyaset öğrencileri başta olmak üzere tüm aydınların arayışlarına küçük bir katkıda bulunmak istedim.

Eserin yazarı Prof. Dr. Manfred Rehbinder, Özgür Berlin Üniversite-si’nde hukuk fakültesi okumuş, Türkiye’de çok iyi tanınan Ernst E. Hirsch’e assitanlık yapmış, aynı üniversitede doçent ünvanı almış, hukuk sosyolojisi, ticaret hukuku, iş hukuku, eşya hukuku, basın hukuku alanlarında son de-rece değerli eserlere imza atmıştır. Prof. Rehbinder Freiburg, ve Kyoto Üni-versitelerinin yanı sıra bir ara Ankara Üniversitesi’nde de konuk akademis-yen olarak bulunmuş ve 2002 yılında Zürich Üniversitesi’nden emekli ol-muştur. Yazar aynı zamanda Yayın ve Telif Hakları Enstitüsü ile Avrupa Hu-kuk Psikolojisi Enstitüsü yönetim kurulu üyeliklerinde de bulunmuştur.

Hukuk lisansı ile yüksek lisans öğrenimi dahil bütün eğitimini Viya-na’da almış bulunan genç meslektaşım Hilal Kafkas ile işbirliği yapmamın tek sebebi bir yandan Yükseköğretim Denetleme Kurulu’ndaki idari göre-vim, diğer yandan Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi’ndeki öğrencilerime zaman ayırmak zorunda olmam değildir. Sayın Hilal Kafkas’ın, Astana Ya-yınlarınca benim editörlüğümde Türkçeye kazandırılan Anayasa Teorisi adlı eserdeki çevirilerinin mükemmmelliği kendisinden katkı istememde en önemli etken oldu. Eserin 86. paragrafından itibaren çevirisi kendisince ger-çekleştirildi. Daha sonra tüm çalışmamızı birlikte gözden geçirmek suretiyle esere son şeklini verdik.

Kısa bir araştırmayla Ülkemizde yayınlanmış hukuk sosyolojisi ders ki-tabı sayısının bir elin parmakları kadar bile olmadığı anlaşılacaktır. Bu ne-denle eksikliği aşikar olan bir alanda Türkçe öğretiye güzel bir katkı sağla-dığımızı düşünüyorum. Yukarıda da ifade ettiğim gibi hukuk sosyolojisi alanında yapılacak akademik çalışmalara kaynak niteliği taşıyan bu eserin aynı zamanda hukuk ve siyaset konularına ilgi duyan herkes tarafından dikkatle okunacağı kanaatindeyim. Çevirinin ülkemizde hukuk ve adalet konusunda daha etraflıca düşünmemize katkı sunması dileğiyle.

Prof. Dr. İlyas DOĞAN Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Öğretim Üyesi

İçindekiler

VII

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ ........................................................................................................................ V

İÇİNDEKİLER .............................................................................................................. VII

§1. HUKUK SOSYOLOJİSİNİN ARAŞTIRMA TEKNİKLERİ...............................................1 I. ARAŞTIRMA KONUSU.........................................................................................1

1. Hukukun Tecrübeye Dayalı Bilimi Olarak Hukuk Sosyolojisi ......................1

2. Yaşayan Hukuk ...........................................................................................3 II. BİLİMSEL BİLGİYE ULAŞMA MERAKI...................................................................5

III. ARAŞTIRMA TEKNİĞİ..........................................................................................6 IV. BİLGİNİN AMACI.................................................................................................8

§2. HUKUK SOSYOLOJİSİNİN GÖREVLERİ.................................................................11 I. YARGISAL İÇTİHAT............................................................................................12

1. Dava Konusu Gerçeğin Araştırılması.........................................................12

2. Normun Tespiti.........................................................................................15 a) Genel Koşulların ve Belirsiz Hukuki Kavramların

Somutlaştırılması ...............................................................................16

b) Hukuki Boşlukların Doldurulması .......................................................26

c) Amaca Uygun Yorum..........................................................................28 3. Yargıda Sosyal Araştırmanın Sınırları ........................................................31

II. Hukuk Politikası ...............................................................................................35

1. Etkinlik Öngörüleri....................................................................................35 2. Meşrulaştırma ..........................................................................................38

III. UYGULAMALI HUKUK SOSYOLOJİSİNİN BİLGİ KURAMI BAKIMINDAN SINIRLARI .........................................................................................................39

§3. HUKUK SOSYOLOJİSİNİN ARAÇLARI...................................................................43 I. SOSYOLOJİNİN TEMEL KAVRAMLARI ...............................................................43

II. SOSYOLOJİK HUKUK KAVRAMI.........................................................................58 1. Yaşayan Hukuk ve Tepki Kuramı ...............................................................58

2. Çoklu Hukuk mu?......................................................................................63 3. Hukukun Ahlak Karşısında Özgürleşmesi..................................................71

III. HUKUKİ GERÇEĞİ ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ ...................................................74

1. Araştırma Konusu .....................................................................................74 a) Araştırma Alanı ..................................................................................74

b) Soruların Yöneltilmesi ........................................................................77 2. Araştırmada İzlenecek Yol ........................................................................80


VIII

a) Bilimsel veya Bilimsel Olmayan Deney ..............................................82

b) Tarihsel ya da Karşılaştırmalı Araştırma.............................................86

3. Araştırma Tekniği .....................................................................................90 a) Belgelerin İncelenmesi.......................................................................90

b) Anket..................................................................................................93 c) Gözlem...............................................................................................97

§4. HUKUKSAL YAPI VE TOPLUM YAPISI ............................................................... 101 I. AÇIK TOPLUMLARDA HUKUKSAL YAPIDA GERÇEKLEŞEN DEĞİŞİMLER .........102

1. Statü Hukukundan Sözleşme Hukukuna.................................................102

2. Statü Hukukuna Geri Dönüş mü? ...........................................................110 3. Yapısal Bir Unsur Olarak Modern Bir Hukuk Kuramının Rolü ................116

II. GÜNÜMÜZ TOPLUMUNDA HUKUKUN GELİŞİM EĞİLİMLERİ ........................122 1. Hukukun Standartlaşma Eğilimi .............................................................122

a) Yer Bakımından................................................................................122

b) İçerik Bakımından ............................................................................126 c) Kişi Bakımından................................................................................130

2. Hukukun Sosyalleşme Eğilimi .................................................................131 3. Hukukun Gelişme Eğilimi........................................................................136

4. Hukuk Olgusunun İhtisaslaşma ve Bürokratikleşme Eğilimi ..................140

5. Hukukun Bilimselleşme Eğilimi...............................................................142 a) Meşrulaştırma Amacıyla ..................................................................143

b) İcra etme amacıyla...........................................................................146 6. Özet ........................................................................................................147

§5. HUKUKUN TOPLUMSAL İŞLEVLERİ .................................................................. 149 I. UZLAŞMAZLIKLARIN GİDERİLMESİ .................................................................152

II. DAVRANIŞ YÖNETİMİ.....................................................................................156

III. SOSYAL İKTİDARIN MEŞRULAŞTIRILMASI VE DÜZENLENMESİ ......................163 IV. HAYAT ŞARTLARININ BİÇİMLENDİRİLMESİ ....................................................166

V. YARGISAL FAALİYET .......................................................................................167 VI. ÖZET ..............................................................................................................169

§6. HUKUKUN ETKİNLİĞİ HAKKINDA..................................................................... 171 I. HUKUKUN YABANCILAŞMASI SONUCU SOSYALLEŞTİRME EKSİKLİĞİ............171

II. HUKUKUN YABANCILAŞTIRILMASI VE SOSYAL YAPI.......................................174

III. HUKUKUN ETKİNLİĞİ İÇİN PSİKOLOJİK ŞARTLAR............................................178 1. Normlara Uyma Sebepleri ......................................................................178

a) Yaptırım Odaklı Uyum Sağlama Yeteneği.........................................178 b) Özdeşleştirerek ................................................................................179

c) İçselleştirme.....................................................................................180

2. Hukukun Ruhsal Tezahür Biçimleri .........................................................181

İçindekiler

IX

a) Hukuk Bilgisi .....................................................................................181

b) Hukuk Bilinci.....................................................................................183

c) Hukuk ahlakı.....................................................................................185 3. Adalet Duygusunun Etkileme Biçimi.......................................................187

a) Duygu ...............................................................................................188 b) Vicdan ..............................................................................................189

c) Adalet Duygusu ................................................................................191

IV. YASALARIN ETKİSİZLİK NEDENLERİ OLARAK YASAMA, YARGI VE YÜRÜTMEDEKİ HATALAR ...............................................................................192

V. HUKUKUN ETKİNLİĞİNİ SAĞLAYAN HUKUK SİYASETİNE İLİŞKİN ÖNLEMLER .....................................................................................................193 1. Hukuku Uygulamakla Görevli Olanlara Karşı Önlemler ..........................193

2. Kamuoyuna Karşı Önlemler ....................................................................197

§7. YARGI SOSYOLOJİSİ .........................................................................................201 I. YARGIYA İLİŞKİN ARAŞTIRMALARIN İKİNCİ DÜNYA SAVAŞINDAN BERİ

GÖSTERDİĞİ GELİŞİM.....................................................................................201

1. Alman Yargıçların Sosyal Profili ..............................................................202 2. Yargıç Profilinden Yargısal Usul Sosyolojisine.........................................204

3. Yargı Reformu için Hazırlık Olarak Davranış Sosyolojisi ..........................207

II. İNSANLAR ARASI UZLAŞMAZLIKTAN YARGILAMA SÜRECİNE........................211 1. Maddi Hukuk Normları ...........................................................................212

2. Dava Şartları ...........................................................................................213 3. Halkın Hukuki İhtiyaçları .........................................................................213

4. Uzlaşmazlık Çeşidi...................................................................................214

5. Hukuki Uzlaşmazlıkların Sınıflara Özel Dağılımı ......................................214 6. Dava Açma İsteği ....................................................................................215

7. Erişim Engelleri .......................................................................................216

a) Objektif ve Sübjektif Erişim Engelleri ...............................................216 b) Hukuki Koruma Sigortasının Önemi .................................................218

8. Hukuki Danışma Müesseseleri................................................................220 9. Yargıya Yönelik Alternatifler ...................................................................221

10. Cezai Takibin Seçiciliği ............................................................................223

III. MAHKEME SÜRECİ .........................................................................................224 1. Dava Sayısının Çokluğu ...........................................................................224

2. Dava Süreleri ..........................................................................................226 3. Dava Taraflarının Etkileşimleri................................................................226

4. Hâkimin Karar Verme Tutumu................................................................229

5. Başarı Şansları.........................................................................................231 6. Davanın Sonuçlandırılması .....................................................................232

IV. DAVA HEDEFLERİ VE BUNLARIN GERÇEKLEŞTİRİLMESİ.................................233


X

§8. İDARENİN SOSYOLOJİSİ................................................................................... 237 I. İDARENİN GÖREVLERİ VE GÖRÜNÜM BİÇİMLERİ ..........................................237

II. İDARE VE SİYASET ..........................................................................................243 III. İDARE VE HUKUKUN GERÇEKLEŞTİRİLMESİ ...................................................248

IV. YENİ KAMU YÖNETİMİ ÖRNEĞİ DOĞRULTUSUNDA İDARE...........................254 1. Yeni Kamu Yönetimi Modeli Hakkında ...................................................254

2. Geleneksel İdarenin Eksiklikleri ..............................................................256

3. Yeni Kamu Yönetiminin Hedefleri ..........................................................258 a) Müşteri ve Vatandaş odaklı olma ....................................................258

b) Masrafları azaltma ve etkililik baskısı...............................................258 c) Girdi- yönetimi yerine çıktı yönetimi ...............................................259

d) Stratejik yetkilerin uygulamaya ilişkin yetkilerden ayrımı...............259

e) Hizmet sahipleri ve hizmeti finanse edenlerin işlevlerinin ayrımı...259 f) Holding benzeri yapıların ortaya konması .......................................260

g) Ortak ekonomik ihtiyaçlar için hizmet görevleri ..............................260

h) Rekabet............................................................................................260 i) Kapsamlı etkililik ve usule uygunluk denetimi .................................261

k) Hizmet teşviklerinin desteklenmesi .................................................261 4. Yeni Kamu Yönetimi Anlayışının Sonucu Olarak İdaredeki

Değişmeler .............................................................................................262 a) Yapılar ..............................................................................................262

b) Kültür ...............................................................................................262 c) Personel ...........................................................................................263

5. Reformun Almanya’daki durumu ...........................................................264

6. Eleştiri.....................................................................................................265 a) Etkililiğin üstünlüğü..........................................................................266

b) Başka bir deyişle bir tasarruf çeşidi olarak yeni kamu yönetimi anlayışı .............................................................................................267

c) Bir girişimci olarak devlet.................................................................268 d) Hukuk devletinden vazgeçme ..........................................................268

e) Sosyal devlete veda .........................................................................268

7. Sonuç......................................................................................................269

§9. YASAMA SOSYOLOJİSİ .................................................................................... 271

I. DÜZENLEME İHTİYAÇLARINA CEVAP OLARAK YASAMA................................272 II. YASA İÇERİĞİNİN BELİRLENMESİ....................................................................275

III. PARLAMENTONUN KARAR ÖLÇÜTÜ ..............................................................281 IV. YASAMAYA İŞLEMLERİNİN “TESİRLİ DEMOKRASİSİ” ARACILIĞYLA

MEŞRULAŞTIRILMASI .....................................................................................286

KAVRAM DİZİNİ ....................................................................................................... 295

Kavram Dizini

295

KAVRAM DİZİNİ

A

Açıklayıcı normlar ......................................61

Adalet ..................................1, 130, 191, 200

Adalet duygusu................................185, 187

Adli yargı....................................................11

Adli Yargı Reformu Kanunu .....................210

Adli yargı süreci .......................................233

Adli-İstatistik-Bilgi Sistemi .......................210

Ahlak .........................................60, 142, 157

Ahlaki bilinç .............................................196

Ahlaki hukuk..............................................61

Alman Anayasası .......................................30

Alman Federal Meclisi .............................275

Alman Medeni Kanunu............................227

Alternatif uyuşmazlık çözümü .................221

Amaca uygun yorum yöntemi ...................28

Amerikan Hukuk Enstitüsü ......................195

Anayasa ...................................................165

Anayasa işlevi ..........................................169

Anomi Modeli..................................174, 176

Arabuluculuk ...........................................221

Aşiret .........................................................48

Avrupa bütünleşmesi ..............................258

Avrupa Patent Hukuku ............................124

Avrupa Şirketler Hukuku .........................124

Avukat Ücretleri Kanunu .................218, 229

Aydınlatıcı indikatör ..................................79

B

Bağımlı değişken........................................78

Bağımlılık (Interdepenz) ..............................2

Bağımsız değişken .....................................78

Bağlayıcılık gücü düşük hukuk ...................61

Belirleyici normlar ...................................158

Belirsiz hukuki kavramlar...........................20

Betimleyici araştırma ................................77

Biçimsel normlar .......................................50

Bilgi farkları .............................................232

Bilimsel deney ...........................................82

Bilirkişi ...............................................13, 227

Bilişsel uyumsuzluk kuramı......................155

BM Satış Sözleşmesi ................................124

Bürokrasi .................................................240

Büyük örgütlü yapılar ................................51

Büyük sayılar kuralı ...................................77

C

Condorcet paradoksu................................24

Ç

Çıkar grupları ................... 277, 278, 281, 284

Çoğulcu demokrasi ..................................286

Çoğulcu devlet...........................................68

Çoğulculuk kuramı...................................276

D

Daha az devlet.................................257, 282

Dava yükünün dağılımı ............................231

Davranış modeli ........................................43

Davranış normları ....................................151

Davranış örnekleri .....................................50

Davranış yönetimi ...................................156

Delil tespiti ................................................13

Demokrasi kuramı .....................68, 275, 276

Demokratikleşme ....................................238

Denetleme yetkisi....................................123

Deneysel hukuk sosyolojisi..........6, 205, 208

Devlet hukuku ...........................................63

Devlet işlevleri öğretisi ............................237

Devlet kuramı ..........................................276


296

Devlet öncesi .......................................... 106

Devlet teşkilatı ........................................ 273

Dış davranış örnekleri ............................... 51

Dogma ...................................................... 15

Dogmasız demokrasi....................... 196, 287

Dogmatik hukuk.......................................... 2

Doğal hukuk ............................................ 190

Doğrulayıcı (ispatlayıcı) araştırma............. 78

Duygusal çilekeşlik .................................. 290

Dünya Ticaret Örgütü Kurucu Antlaşması ......................................... 124

Düzen işlevi............................................. 169

E

Edinilen statü .................................... 45, 119

Egemenlik ............................................... 165

Ekonomi devleti ...................................... 268

Eleştirel akılcılık ........................................ 79

Eleştirel hukuk bilinci .............................. 200

Elverişli örnek seçimi ................................ 89

Elverişli örnekleme ................................... 89

Embriyonal hukuk ..................................... 70

Emsal araştırma ........................................ 80

Erişilebilir statü ....................................... 119

Esnaflar Kanunu...................................... 221

Esnek hukuk............................................ 254

Esnek hukuk tasavvuru ........................... 253

Eşdeğerlik ilkesi....................................... 256

Etki alanı kuramı ..................................... 160

Etki şansı ..................................................... 4

F

Federal Adalet Dairesi............................. 211

Frankfurt Okulu........................................... 8

G

Gece bekçisi devleti ........................ 131, 238

Gece bekçisi rolü..................................... 137

Gelişimci toplum kuramı............................. 5

Genel ahlak duygusu............................... 186

Genel olgular ............................................ 13

Genetik hukuk sosyolojisi ........................... 2

Gerçekçi hukuk ........................................... 3

Gözetim işlevi ......................................... 169

Güvence devleti ...................................... 166

H

Haberleşme hakkı ................................... 162

Halk ruhu ................................................ 184

Halk ruhu öğretisi ................................... 184

Harçlar Mevzuatı Reform Kanunu........... 217

Hazırlama iktidarı.................................... 276

His teorisi .................................................. 59

Hizmet devleti......................................... 268

Hukuk ahlakı ................................... 186, 200

Hukuk bilgisi............................................ 193

Hukuk bilinci ........................... 185, 195, 199

Hukuk devleti ilkesi................................. 268

Hukuk dışı davranış örnekleri ................... 16

Hukuk dogmatiği..................................... 160

Hukuk düzenlerinin çokluğu ..................... 64

Hukuk felsefesi ........................................... 1

Hukuk hayatı ............................................... 1

Hukuk kültürü ......................................... 173

Hukuk normu.................................... 60, 151

Hukuk peygamberleri ............................. 143

Hukuk politikası ...................................... 185

Hukuk sosyolojisi ........................................ 2

Hukuka tabi olma........................................ 4

Hukuki Araştırmalar Dairesi .................... 280

Hukuki buyruk................................... 3, 4, 11

Hukuki gerçekliğin araştırılması .................. 7

Hukuki gerçeklik...................................... 151

Hukuki güvenlik ...................................... 158

Hukuki koruma sigortası ......................... 219

Hukuki mantık......................................... 146

Hukukta çoğulculuk .................................. 70

Kavram Dizini

297

Hukuku uygulayan makamlar ....................61

Hukukun benzeşmesi ..............................122

Hukukun etkililik oranı.................................4

Hukukun etkisizliği...................................172

Hukukun geçerlilik alanı ..........................126

Hukukun soysuzlaşması.............................71

İ

İç davranış örnekleri ..................................51

İç organizasyon........................................232

İçeriksel hukuk normları ............................51

İçtihat hukuku .........................................152

İçtihat incelemesi ......................................91

İdarenin yapı şekilleri öğretisi..................239

İdeal hukuk..................................................1

İdeal tipler ...............................................103

İdeoloji ......................................................52

İkincil analiz ...............................................91

İkincillik ilkesi...........................................127

İktidarın paylaşılması...............................165

İktisadi güç avantajı .................................232

İktisadi tahkim .........................................222

İlgileşim .............................................81, 284

İlişki katsayısı .............................................81

İndikatör....................................................79

İsviçre Medeni Kanunu............................144

İşletme Yönetmelikleri Kanunu ...............221

İşlevsel (operasyonel) hukuk sosyolojisi ......2

İzlenme oranı.............................................14

K

Kadın kuruluşları........................................48

Kadro idaresi ...........................................240

Kağıt üstünde kalan hukuk ..........................3

Kamu idaresi............................................237

Karar sürecine iştirak...............................191

Karşılaştırmalı yöntem...............................88

Karşılıklılık kuramı....................................121

Katılımlı gözlem .........................................99

Kavram matematiği .................................145

Kazanılan statü ..........................................45

Kuramsal hukuk sosyolojisi..........................6

Kuvvetler ayrılığı......... 69, 70, 128, 245, 257, 271

Kültür.........................................................43

Küreselleşme...................................238, 258

L

Laboratuar yöntemi...................................82

Laissez faire .............................................137

Law in action ...............................................3

Law in books................................................3

Leges sine moribus vanae .......................172

M

Maddi yargı ilkesi ....................................145

Mahkemeler ve avukatlarla daha iyi bir ilişki ...............................................232

Marxist hukuk öğretisi.............................272

Mekansal bağlayıcılık...............................122

Meslek ahlakı ..........................................196

Mesleki kategori........................................46

Mesleki kuruluşlar .....................................48

Modern devlet.........................................267

Modern idare ..........................................267

Müdahaleci refah devleti ........................257

Mülkiyet ..................................................274

Müsaade etme ........................................123

Müşteri odaklılık......................................256

N

Normatif hukuk ...........................................1

O

Onay kuramı ..................................26, 32, 61

Opunio necessitatis ...................................17

Orta sınıf radikalizmi ...............................241


298

Ortak soy................................................... 48

Ortak yaşam alanı ..................................... 48

Otto von Gierke ........................................ 64

Ö

Önleyici devlet ........................................ 257

Örf............................................................. 60

Örneklemenin temsil ediciliği ................... 76

Özel gruplar (in-group) ............................. 49

P

Panel yöntemi........................................... 87

Para Değişimi Sözleşmesi........................ 124

Parlamenter demokrasi .......................... 278

Parti devleti............................................. 276

Personel Temsilciliği Kanunu .................. 221

Polis teşkilâtı ........................................... 168

Propaganda............................................. 287

Pür (saf) hukuk sosyolojisi........................... 6

R

Rastgele seçim .......................................... 76

Rasyonel seçim kuramı ........................... 178

Refah devleti................................... 212, 258

Referandum............................................ 284

Referans grupları ...................................... 49

Reklamcılık.............................................. 287

Rol kuramı............................................... 160

Rol ve statü ............................................. 119

Röportaj .................................................... 93

S

Saf hukuk sosyolojisi ................................... 6

Saha araştırmaları ..................................... 83

Sanayi toplumu....................................... 131

Sapma ....................................................... 56

Saygılı muamele...................................... 191

Sembolik yasama .................................... 192

Sermaye birikimi ..................................... 269

Sınıf savaşları .......................................... 273

Sınıflar....................................................... 46

Sınıfsal hukuk.......................................... 273

Sınırlı sayıda seçim.................................... 77

Simülasyon................................................ 83

Sistem kuramı ......................................... 121

Sistematik düzen ilkesi............................ 194

Siyasal bilimler ........................................ 271

Siyasal sosyoloji ...................................... 271

Siyasal yerindelik .................................... 292

Siyaset bilimi............................................. 68

Siyasi menfaat grupları ............................. 48

Siyasi partiler .......................................... 278

Siyasi sınıf ............................................... 286

Somut olgu................................................ 13

Sosyal adalet........................................... 131

Sosyal bağımlılık...................................... 180

Sosyal bütünleşme.................................... 57

Sosyal davranış biçimi............................... 50

Sosyal değer.............................................. 55

Sosyal değişim .......................................... 55

Sosyal devlet........................................... 151

Sosyal düzen ........................................... 212

Sosyal farklılık ........................................... 78

Sosyal grup ......................................... 45, 54

Sosyal hareketlilik ..................................... 55

Sosyal hukuk ........................... 116, 117, 150

Sosyal iktidar............................. 62, 151, 165

Sosyal kalabalık......................................... 47

Sosyal kategoriler ..................................... 45

Sosyal kişi.................................................. 43

Sosyal kişilik .............................................. 57

Sosyal kontrol ........................................... 56

Sosyal kurum ............................................ 54

Sosyal mühendislik ................................... 60

Sosyal norm .............................................. 58

Sosyal rol .................................................. 52

Sosyal statü............................................... 45

Kavram Dizini

299

Sosyal süreç...............................................54

Sosyal ve kültürel doğum ..........................44

Sosyalist hukuk sistemleri .......................169

Sosyalleşme...............................................44

Sosyalleşme eğilimi .................................135

Sosyolojik arka plan...................................28

Sosyolojik hukuk..................................58, 64

Sosyolojik Hukuk Bilimi............................169

Sosyolojik hukuk kavramı ............................4

Sosyolojik hukuk kuramı..........................5, 6

Sosyolojik hukuki gerçeklik........................11

Sosyolojik içtihad.....................................146

Sosyometrik test........................................94

Soyut hak.................................................120

Sözleşme hukuku.....................................103

Sözlü yargılama usulü..............................201

Status civilis .....................................105, 106

Status naturalis........................................105

Statü ........................................................105

Statü hukuku ...................................103, 114

Statü kaybı...............................................179

Statüden sözleşmeye...............................103

Stratejik bir avantaj .................................232

Suç bilimi .................................................224

Suç sosyoloji ............................................224

Süreklilik ....................................................43

T

Taklit..........................................................50

Taklit kuramı............................................179

Tanık beyanı ..............................................13

Tanıma kuramı ....................................60, 61

Tarihsel gelişim..........................................86

Telkin yoluyla öğrenmişlik .........................50

Tepki işlevi...............................................169

Tepki kuramı........................................60, 61

Tepki modeli............................................239

Tepki normları .........................................150

Tesadüfe bağlı yöntem ..............................89

Tesadüfî (randomize) örnekleme ..............89

Tesirli demokrasi .....................286, 287, 288

Tevcih edilen statü ..................................120

Ticari teamül .............................................17

Toplam kalite yönetimi............................258

Toplum ......................................................49

Toplumsal iktidar.....................................164

Totaliter demokrasi .................................128

U

Ulusal çapta örnek.....................................95

Uygulama teorisi .....................................249

Uygulamacı hukuk sosyolojisi......................6

Uygulamalı hukuk sosyolojisi.......63, 78, 181

Uygun duyuru ilkesi.................................195

Uyum ilkesi ..............................................256

Uzlaştırma kurulları .................................222

Ü

Üç boyutlu hukuk öğretisi ...........................1

Üçte iki toplum..........................................47

Üretim güçleri .........................................272

Üretim ilişkileri ........................................272

Üretken sermaye.....................................269

V

Varşova Hava Ulaşımı Sözleşmesi............124

Veri elde etme tekniği ...............................90

Verimlilik .................................................266

Y

Yabancı gruplar (out-group) ......................49

Yakınlık kuramı ........................................223

Yanlış bilinç................................................52

Yargı reformu ..................................208, 209

Yargısal Araştırma ve İstatistik Dairesi ....210

Yarı toplum tezi ...............................202, 204

Yasa dili ...................................................194


300

Yasa ekonomisi ....................................... 193

Yasama deneyleri...................................... 84

Yasama faaliyeti ...................................... 273

Yasama inisiyatifi .................................... 273

Yasama öğretisi....................................... 271

Yasama teorisi......................................... 271

Yasama yetkilendirmesi ............................ 16

Yaşayan hukuk ...................................... 9, 65

Yazılı hukuk ............................................... 78

Yeni çoğulculuk ......................................... 68

Yeni düzen .............................................. 245

Yeni kamu yönetimi ........ 242, 249, 254, 267

Yeni kamu yönetimi ................................ 210

Yeniden sosyalleşme................................. 45

Yönetişim ................................................ 255

Z

Zayıf devlet ..................................... 192, 267

Zorlama kuramı............................. 59, 60, 61 Zorunlu nedensellik yöntemi .................... 88 Zümre ....................................................... 47 Zümrelere dayalı düzen .......................... 106

Hukuk Sosyolojisi (Ders Kitabı, çeviri)

Documents

Transcript of Hukuk Sosyolojisi (Ders Kitabı, çeviri)