Prof. Dr. Haluk Abbasoğlu’na 65. Yaş Armağanı

EUERGETESFestschrift für

Prof. Dr. Haluk Abbasoğlu zum 65. Geburtstag

Suna - İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma EnstitüsüSuna & İnan Kıraç Research Institute on Mediterranean Civilizations

Suna - İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma EnstitüsüSuna & İnan Kıraç Research Institute on Mediterranean Civilizations

Prof. Dr. Haluk Abbasoğlu’na 65. Yaş Armağanı

EUERGETESFestschrift für

Prof. Dr. Haluk Abbasoğlu zum 65. Geburtstag

II. Cilt

(Ayrıbasım/Offprint)

Yayına Hazırlayanlar

İnci DELEMEN Sedef ÇOKAY-KEPÇE

Aşkım ÖZDİZBAY Özgür TURAK

SUNA - İNAN KIRAÇ AKDENİZ MEDENİYETLERİ ARAŞTIRMA ENSTİTÜSÜSUNA & İNAN KIRAÇ RESEARCH INSTITUTE ON MEDITERRANEAN CIVILIZATIONS

Armağan Kitaplar Dizisi: 1

Prof. Dr. Haluk Abbasoğlu’na 65. Yaş Armağanı

EUERGETES

Festschrift für Prof. Dr. Haluk Abbasoğlu zum 65. Geburtstag

II. Cilt

Yayına Hazırlayanlar

İnci DELEMENSedef ÇOKAY-KEPÇE

Aşkım ÖZDİZBAYÖzgür TURAK

ISBN 978-605-4018-00-0

© Suna - ‹nan K›raç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü, Antalya 2008

Bu kitapta yayınlanan bildirilerin yayım hakkı saklıdır. AKMED ve yazarlarının yazılı izni olmaksızın

hiçbir yolla çoğaltılamaz, basılamaz, yayınlanamaz.

All rights reserved. No part of this book may be used or reproduced in any manner without written permission from the AKMED and the authors.

Yaz›ma Adresi / Mailing Address

Barbaros Mah. Kocatepe Sok. No. 25Kaleiçi 07100 ANTALYA – TÜRKİYE

Tel: 0 (242) 243 42 74 • Fax: 0 (242) 243 80 13akmed@akmed.org.tr

www.akmed.org.tr

Yap›m / Production

Zero Prodüksiyon Ltd.

İçindekiler

II. Cilt

Kaan İren The Necropolis of Kyme Unveiled: Some Observations on the New Finds ........................................................................................................................................................ 613

Havva İşkan Patara’dan bir “Demos” Kabartması ............................................................................................................................................................. 639

Ülkü İzmirligil Tarihi Süreç içinde Koruma ve Güncel Sorunlar ......................................................................................................................... 649

Deniz Kaptan Sketches on the Archaeology of the Achaemenid Empire in Western Turkey ....................................... 653

Şehrazat Karagöz Travma Tarihi (Travmalogos) .............................................................................................................................................................................. 661

Ute Kelp „Darüber wachen Verderben und Schrecken und Todeslos“ Erinyen als Grabwächter: Zum Eunuchengrab in Anazarbos (Kilikien) ................................................................................................................................... 675

Zeynep Koçel Erdem İmparator Hadrianus Dönemi Mimari Süslemeleri: Sütun Yivleri arasındaki Vazo Benzeri Motifler .............................................................................................................................. 699

Wolf Koenigs Die Erscheinung des Bauwerks. Aspekte klassischer und hellenistischer Oberflächen ............... 711

Taner Korkut Adak Sunaklar Işığında Likya’da Artemis Kültü ............................................................................................................................ 727

R. Eser Kortanoğlu Phrygia’da Makedonia Kalkan Bezemeleri ile Süslenmiş bir Kaya Mezarı ve Mezar Sahibinin Kökeni Üzerine ..................................................................................................................................................................... 735

Veli Köse Dionysos – Felicitas – Bereket Küçük Asya Taş Ustalarının Roma Mimarlık Süslemelerine Katkısına bir Örnek: Kıvrımlı Sarmaşık Dalı ................................................................................................................................................................................................... 747

Hasan Kuruyazıcı İstanbul’da Beyazıt Meydanı: Oluşumu – Gelişimi – Değişimi .................................................................................... 759

Ingrid Laube Eine frühkaiserzeitliche Büste in Tübingen ....................................................................................................................................... 773

VI

Wolfram Martini Perge und seine Akropolis: Zur Funktion der Akropolis in der frühen und mittleren Kaiserzeit .................................................................. 779

Friederike Naumann-Steckner Eine glückbringende Pressblechfibel im Römisch-Germanischen Museum der Stadt Köln .......................................................................................................................................................................................................................... 799

E. Emine Naza-Dönmez İznik Yeşil Camii ve Türk Mimarisindeki Yeri ................................................................................................................................... 807

Mihriban Özbaşaran 9000 Yıllık Bezemeli Kireçtaşları ....................................................................................................................................................................... 833

Aşkım Özdizbay Pamphylia - Perge Tarihi ve Roma İmparatorluk Dönemi Öncesi Perge’nin Gelişimi: Güncel Araştırmalar Işığında Genel bir Değerlendirme .................................................................................................... 839

Eylem Özdoğan Trakya’da bir Tümülüs Mezarlığı: Dokuzhöyük ............................................................................................................................ 873

Mehmet Özdoğan Kırklareli Aşağı Pınar Kazısında Bulunan Arkaik Döneme ait bir Zar ............................................................... 883

Ramazan Özgan Adana Arkeoloji Müzesi’nde Bulunan Klasik Çağ Sonlarına ait bir Mezar Taşı .................................... 891

Hüseyin Murat Özgen Latmos Dağları’nda bir Sınır Yerleşimi Güzeltepe ..................................................................................................................... 899

Mehmet Özhanlı Alanya Müzesi’ndeki Kilikya Kaynaklı Tunç Çağı Pişmiş Toprak Figürinleri ........................................... 911

Mehmet Özsait – Nesrin Özsait – H. Işıl Özsait Kocabaş Senitli Stelleri ............................................................................................................................................................................................................................ 923

Hatice Pamir Antakya (Antiocheia ad Orontes)’daki Bazı Hamam Yapılarının Yeniden Değerlendirilmesi F Hamamı, Narlıca Hamamı ve Çekmece Hamamı .................................................................................................................. 945

David Parrish A Selection of Late Roman and Early Byzantine Mosaics from Constantinople-Istanbul: A Prelude to the Corpus of the Mosaics of Turkey .................................................................................................................... 963

Urs Peschlow Das Südtor von Perge ...................................................................................................................................................................................................... 971

Felix Pirson Akzidentelle Unfertigkeit oder Bossen-Stil? Überlegungen zur siebten Basis der Ostfront des Apollontempels von Didyma ................................. 989

Jeroen Poblome – Markku Corremans – Philip Bes – Kerlijne Romanus – Patrick Degryse It is never too late… The Late Roman Initiation of Amphora Production in the Territory of Sagalassos ..................... 1001

Richard Posamentir Ohne Mass und Ziel? Bemerkungen zur Säulenstrasse von Anazarbos im Ebenen Kilikien ............................................................. 1013

VII

Friedhelm Prayon Ein Felsdenkmal in Kappadokien ................................................................................................................................................................. 1035

Wolfgang Radt Ein ungewöhnliches Pfeilerkapitell in Pergamon .................................................................................................................... 1045

Wulf Raeck Ein attischer Skyphos mit Perserdarstellung ................................................................................................................................... 1051

Matthias Recke Zwei parische Sphingen aus Kleinasien: Eine archaische Doppelweihung an Artemis Pergaia .......................................................................................................... 1057

Frank Rumscheid Ein in situ entdecktes Kohlenbecken aus dem Haus des Lampon in Priene: Neues zur Verwendung, Chronologie, Typologie und technischen Entwicklung hellenistischer Kohlenbecken ........................................................................................................................................................................... 1077

Turgut Saner Karaman-Başdağ’da Hellenistik(?) Yapı Grubu II .................................................................................................................... 1091

Mustafa H. Sayar Karasis Kalesi’nin (Kozan, Adana) Tarihlenmesi ve İşlevi üzerine Düşünceler .................................. 1097

Hakan Sivas Eskişehir Karatuzla Nekropolü ......................................................................................................................................................................... 1105

M. Baha Tanman Anadolu Türk Mimarlığında Kullanılmış bir Silme Türünün Kökeni ve Gelişimi hakkında ..................................................................................................................................................................................................... 1123

Mete Tapan Yapı Boyutunda Koruma ve Uygarlık İlişkisi üzerine ........................................................................................................... 1135

Oğuz Tekin A Small Hoard of Drachms of Ariobarzanes I and II from Tire Museum .................................................. 1137

Recai Tekoğlu On the Epichoric Inscription from Perge .......................................................................................................................................... 1143

Veysel Tolun Assos Nekropolü’nden Tahtta Oturan Kadın Heykelcikleri ....................................................................................... 1147

Özgür Turak Perge Batı Nekropolisi’nden bir Mezar: Artemon’un Kenotaphionu ............................................................ 1157

Taciser Tüfekçi Sivas Karakaya Frig Kaya Mezarı ..................................................................................................................................................................................... 1169

Füsun Tülek Kilikya Aşk Öyküleri: Mozaikte İmgelenmiş Antik Yazın ................................................................................................. 1177

Müjde Türkmen Perge Aşağı Şehir Surları ......................................................................................................................................................................................... 1187

Mükerrem Usman Anabolu Tokat Müzesi’ndeki Mermer Trophaion Tasviri ........................................................................................................................ 1201

Burhan Varkıvanç Antalya Kaleiçi’nde Taş Mimarideki Teknik Sürekliliğe ilişkin bir Gözlem ............................................ 1205

Remzi Yağcı A Grave at Soli Höyük from the Hittite Imperial Period ................................................................................................. 1217

Oya Yağız Tekirdağ Arkeoloji Müzesi’ndeki Ainos ve Maroneia Sikkeleri .............................................................................. 1227

Levent Zoroğlu Kelenderis ve Karaçallı Nekropolleri: Klasik Çağa ait İki Mezarlık hakkında Düşünceler .................................................................................................................. 1235

I. Cilt

Suna - İnan KıraçSUNUŞ ............................................................................................................................................................................................................................................ XIII

İnci Delemen – Sedef Çokay-Kepçe – Aşkım Özdizbay – Özgür TurakPergeli bir Euergetes’e ................................................................................................................................................................................................... XV

M. Taner TarhanAnılar .......................................................................................................................................................................................................................................................... 1

Özgen AcarPerge’de Pandora’nın Kutusu .................................................................................................................................................................................. 17

Mustafa AdakWinde am Pamphylischen Golf .............................................................................................................................................................................. 45

Hüsamettin Aksu“Satrap Lahdi”nin Transkripsiyonu ................................................................................................................................................................... 55

Yıldız Akyay MeriçboyuAkhaemenid’lerden Osmanlı’ya Üç Benek Motifi ......................................................................................................................... 61

N. Eda Akyürek ŞahinEine neue Ehrung für den Kaiser Domitian aus Bursa ............................................................................................................. 79

Güven Arsebük~ M.S. 1492 Yılı Öncesi Dönemde Kuzey Amerika’da Tarihöncesi Toplumlar (Kızılderililer) .............................................................................................................................................................................................................................. 83

Sümer AtasoyZonguldak - Filyos (Tios/Tieion/Tion/Tianos/Tieum) Kurtarma Kazısı ....................................................... 91

İ. Akan Atila1993 Yılı Aksu Anadolu Öğretmen Lisesi Kazısı Ön Raporu ............................................................................................. 99

M. Nezih AytaçlarThe Collaboration of the Painters on Some South Ionian Orientalizing Vases .................................... 109

Martin BachmannLichtvolle Perspektiven. Ein Fensterglasfund aus Bau Z in Pergamon ............................................................. 117

Nur Balkan-AtlıObsidiyenin Geçmişten Günümüze Yolcuğu. Yarı Bilimsel Yarı İçrek (Ezoterik) bir Yazı ....... 127

Cevat BaşaranParion’dan Persia’ya Yol Gider ........................................................................................................................................................................... 133

Daniş BaykanAssos Athena Tapınağı’nın Herakles-Kentauroslar Frizi için Yeni bir Tümleme Önerisi ......... 139

Oktay BelliDoğu Anadolu Bölgesi’nin En Eski ve Özgün Banyo Odası: Van-Yoncatepe Saray Banyosu ve Küveti .................................................................................................................................................. 145

Handan Bilici – Binnur GürlerKaystros Ovasında Roma İmparatorluk İmajı: Buluntularla Kültür ve Kimliği Tanımlamak ..................................................................................................................................... 159

Jürgen Borchhardt – Erika BleibtreuVon der Pferdedecke zum Sattel: Antike Reitkunst zwischen Ost und West ............................................. 167

Christine Bruns-Özgan„Notre âme est heureuse et notre coeur en joie!“ Zu einer neuen Stockwerkstele aus Harran ........................................................................................................................................ 217

Selma Bulgurlu GünDie Nischen der Plancia Magna an der Aussenmauer der Palästra der Südthermen in Perge ...................................................................................................................................................... 233

Mustafa Büyükkolancı Side Dionysos Tapınağı’na ilişkin Yeni Bulgular .......................................................................................................................... 259

Hüseyin Cevizoğlu İonia’da Arınma Gereçleri: Louterion, Perirrhanterion, Asamynthos / Pyelos .................................... 283

Ayşe Çalık Ross Bir Kadın Portresi: Agrippina Maior (?) ................................................................................................................................................. 309

A. Vedat Çelgin Termessos’tan Sorunlu bir Agon’a Işık Tutan bir Agonistik Yazıt Fragmenti ............................................ 315

Nevzat Çevik Kitanaura: Doğu Likya’da bir Kent ................................................................................................................................................................ 327

Altan Çilingiroğlu Urartu Tapınakları Kutsal Odalarında Taht Var Mıdır? ..................................................................................................... 341

Sedef Çokay-Kepçe Saç İğnesi? Maryonet? Öreke? Perge’de Bulunmuş Aphrodite Betimli bir Eser üzerine Tanımlama Denemesi ................................. 347

Özgü Çömezoğlu Demre (Myra) Aziz Nikolaos Kilisesi’nde Bulunan Cam Hacı Şişeleri ............................................................. 351

Natalie de ChaisemartinHeros cavaliers et Eros chasseurs sur un sarcophage d’Aphrodisias .................................................................... 359

İnci Delemen Perge’den bir Yemek Sahnesinde Batı Yankıları ........................................................................................................................... 371

Ali Dinçol – Belkıs Dinçol Neue hethitische Siegelabdrücke aus den Ausgrabungen von Soli und aus der Privatsammlung Halûk Perk ..................................................................................................................... 383

Meltem Doğan-Alparslan Hititçe Metinlerde “Reverans Yapmak”: aruwai- ve hink- Fiilleri üzerine bir Deneme ................... 389

Şevket Dönmez Halûk Perk Müzesi’nden Orta-Kuzey Anadolu Kökenli bir Grup Metal Eser .......................................... 405

Turan Efe Demircihüyük ve Küllüoba İTÇ I-II Katlarında Ele Geçirilmiş Olan bir Grup Boyunlu Çömlek ........................................................................................................................................................................................ 413

Yılmaz Selim Erdal Perge’den bir Trepanasyon: Olası Nedenleri ................................................................................................................................... 421

Rifat Ergeç Gaziantep’te Geçmişten Bugüne Ölü Gömme Gelenekleri ............................................................................................ 435

Gürkan Ergin Geography-Human Relationships in Ancient Sources: Some Remarks on Geopolitics and Environmental Determinism .......................................................................... 449

Norbert Eschbach Eine ungewöhnliche Hydria von der Akropolis in Perge .................................................................................................. 463

Axel Filges Die Münzbilder der Artemis Pergaia Bemerkungen zu Tradierung und Wandel von Motiven ................................................................................................... 479

Turan Gökyıldırım Etenna Definesi (1991) ................................................................................................................................................................................................ 505

Emre GüldoğanAşıklı Höyük Sürtmetaş Endüstrisi Kesiciler ve Diğer Araç, Silah ve Aletler Grubu ......................... 521

Ahmet Güleç İ.Ü. Rektörlüğü Mercan Kapısı Çeşmelerinde Koruma Uygulamaları .............................................................. 531

Reha Günay Side Antik Tiyatrosu Sahne Binası 1992-2006 Yılları Çalışmaları Sonucu Ön Rapor ...................... 541

Bilge Hürmüzlü Remarks on Local Imitations of Import Pottery in the Sixth Century B.C.: Clazomenian Chalices .................................................................................................................................................................................................... 557

Fahri IşıkMopsos Mitosu ve Bilimsel Gerçekler: Perge ve Karatepe’nin Kuruluşu üzerine ................................ 571

Gül Işın Patara’dan Terrakotta bir Portre-Büst ........................................................................................................................................................ 587

Zühre İndirkaş Gustave Moreau Tarihselci Resim ve “Oidipus ve Sfenks” üzerine İkonografik Yorumlar ........................................................ 601

Patara’dan bir “Demos” Kabartması

Havva İşkan*

1993 yılında Patara Hurmalık Hamamı’nın caldarium bölümünde iki parça halinde ele geçen küçük bir kabartma (res. 1)1, üzerindeki tüm zedelenmelere ve yalınlığına rağmen hem betimle-diği konu hem de tarihi ile bilim dünyasına tanıtılmayı hak etmektedir2. İri kristalli ve üzeri koyu bej renkli patinayla kaplı bir mermerden yapılmış kabartmanın mevcut yüksekliği 24 cm, genişli-ği 22 cm, kalınlığı ise 8 cm.dir. Kabartma her yönden kırılmıştır. Arka yüzü büyük keskiyle kabaca düzeltilmiştir. Sağındaki parçalı kırıkta, figürün kalçasından alt bacağına dek inen bir alanda, orijinal zemin korunmuştur ve üzerinde herhangi bir betimleme bulunmamaktadır. Figürün başı, sağ omzundan büyük bir parça ve ayakları kopuktur. Önünde duran nesnenin üst kısmı ele geçmiştir. Karşısında betimlenmiş figürden ise sadece sağ el mevcuttur. Eserin iyi bir işçilik göste-ren yüzeyinin tamamında küçük parçalı kopmalar ve belirgin bir yıpranma gözlemlenmektedir. Hiçbir yerinde orijinaldeki vasfına yönelik bir iz de bulunmamaktadır.

Kabartma üzerinde ayakta duran ve sadece himation giymiş bir erkek betimlenmiştir. Figü-rün erkek olduğu hem giysi tipolojisinden, hem gövde yapısından ve hem de mevcut sol göğüs bölümünden açık bir biçimde anlaşılmaktadır. Öne doğru uzattığı sağ eli ile karşısında duran ve başparmağı algılanabilen başka bir figürle tokalaşmaktadır. Ellerin biraz altında, kenardan yukarıya doğru yuvarlak hatlı bir döngü yapan parçalı kırıklı bir nesne bulunmaktadır. Bunun üst tarafında, kabartma zemini üzerinde son derece basık bir kabartma ile düz bir hat zor da olsa izlenebilmektedir. Altta ise, yuvarlak formlu, üstü düz ikinci bir nesne daha görülmektedir. Tanımlanan bu figürün bir Demos betimlemesi olduğu, makalenin konusunu oluşturmaktadır.

Sözlükteki genel tanımıyla “halk” anlamına gelen Demos, antik dünyanın önemli kavramla-rından biri olarak karşımıza çıkar3. Özellikle bir kentin yurttaşlarının tamamı içeriğinde kullanıl-dığında, antlaşmalara “Meclis/Boule” ile birlikte imza koymaktadır4. “Demokrasi” sözcüğünün içinde de yer alan bu kavram5, antik dönemde kişileştirilerek (personifikasyon) sakallı bir erkek figürü görüntüsü altında simgeleşmiştir6. Klasik Dönem’de Atina ilk Demos kültünü yaratan kent olmuştur. Atina halkının toplanma yeri olan Pnyx yakınlarındaki Nymphe Tepesi’nde, olasılıkla

* Prof. Dr. Havva İşkan, Akdeniz Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü Kampus 07058 Antalya - Türkiye.1 Caldarium bölümündeki moloz yığınlarının içinde bulunan kabartma belirli bir arkeolojik kontekst içinden gelmemiş; çok

uzun dönemler boyunca kullanım gören mekana dışarıdan getirilmiştir. Bk. Çevik – Kızgut 1995: 255 vd. Hurmalık Hamamı ve ilgili literatür için ayrıca bk. Farrington 1995: 158 vd.; Yegül 1992: 258, 299, 422; Korkut 2003: 445-459.

2 Kazı Env. No. H.93.B131; Müze Belge No. 1997.27.3 Bk. Tinnefeld 1997; Schoeffer 1905; Alexandri-Tzahou 1986; Osborne 1985; Jones 1987.4 Bk. Rhodes 1996; Oehler 1899; Komninos 1984; Rhodes 1972; Welwei 1983: 66 vd., 206 vd.5 Bleicken 1994; Sinclair 1988; Eder 1995.6 Lawton 1995: 55-58; Meyer 1989: 177-187; Kron 1979: 49-75; Giuliano 1959/60: 388-401; Hamdorf 1964: 30 vdd.; Yılmaz

1995: 211-218.

Havva İşkan640

İ.Ö. 462/61’deki Ephialtes reformlarıyla bağlantılı olarak Demos ve Nympheler için bir kült alanı yapılmıştır7. Fakat ilk Demos betimlemelerinin8 ve edebi kişileştirmelerin9 ortaya çıkışı –bugün elimizde var olan malzeme doğrultusunda– biraz daha geç, İ.Ö. 5. yüzyılın son çeyreğinde, ger-çekleşmiştir. Günümüze ulaşan en erken Demos betimlemesi ise, bugün Louvre Müzesi’nde bu-lunan ve İ.Ö. 410/09’a tarihli bir Atina anlaşma kabartması üzerindedir (res. 2)10. Bu kabartma ile Demos tipolojisi ayakta duran, himation giysili ve sakallı yaşlı bir erkek görünümüyle ortaya çıkmış ve varlığını asıl bu tip üzerinden sürdürmüştür11. Daha sonra, Atina Akropolisi’nden bir anlaşma kabartması üzerindeki ilk “oturan Demos” betimlemesi de (İ.Ö. 376/75), ikinci örnek olarak bu tipolojiye eklenmesine rağmen12, “oturan Demos” tipine, “ayakta duran Demos” tipine oranla çok daha az rastlanmaktadır.

Demos betimlemeli sahneler üzerindeki bir diğer önemli olgu da, tokalaşma (dexiosis) motifi-dir. Bugüne dek elimize geçen Klasik Dönem anlaşma kabartmalarının üzerindeki dexiosis moti-finin, “sadece tanrılar arasında, yani birbirine eşit önemde figürler arasında” geçerli olduğu iddia edilmiştir13. Ancak bunlardan örneğin Atina’nın taraf oldukları üzerinde tanrıça Athena’nın kar-şısında Artemis, Hera, Asklepios gibi tanrıların yanında Kios’un eponym Herosu Iakchos, Tanrıça Sicilya, Tanrıça Neapolis ve Kekrops gibi figürler de bulunmaktadır. Bu bağlamda önemli olan tanınmış bir anlaşma kabartması (Atina, Ulusal Müze, Env. No. 1479; İ.Ö. 398/7) üzerindeki to-kalaşan himationlu erkek figürü getirilen ‘Hephaistos’ önerisine katılmak ise mümkün değildir (res. 3) 14. Zira giysisi ve koltuk altına sıkıştırdığı asası ile bu figür, Louvre Müzesi’nde bulunan en erken anlaşma kabartması üzerindeki Demos figürünün tipolojik olarak tamamen aynısıdır ve ayrıca onun tanrı Hephaistos olarak tanınmasına yardımcı olacak hiçbir belirteci de bulunma-maktadır15. Görülüyor ki, Demos tipolojisi içinde dexiosis (tokalaşma) motifi erken süreçten iti-baren mevcuttur ve yine bu kabartmalar üzerinde, Demos’la bağlantılı verilmeseler de, Pantheon içindeki tanrıların dışında, örneğin kentleri simgeleyen tanrıların da yer aldığı ortadadır.

Üzerinde Demos betimlemesi bulunan anlaşma kabartmaları, sayıları çok fazla olmasa da, var-lıklarını tüm İ.Ö. 4. yüzyıl boyunca sürdürmüşlerdir. Hellenistik Dönem’de ise durum, karmaşık bir resim çizmektedir. Çünkü, her ne kadar elimizde bu dönem içinde de –heykel ağırlıklı– De-mos betimlemeleri yapıldığını gösteren epigrafik belgeler bulunsa da16, Hellenistik Dönem’den günümüze ulaşmış ve kesinleşmiş bir plastik Demos betimlemesi mevcut değildir. Yaklaşık üçyüz yıllık bir sürecin ardından üzerindeki yazıtıyla kesinleşen ilk plastik Demos betimlemesi ise, tipolo-jisi ile uzun bir geleneği tekrarlayan Aphrodisias’daki Zoilos Frizi üzerindeki figürdür (res. 6)17.

7 Kron 1979: 74 vd. 8 Bilinen en eski Demos betimlemesi Plinius (nat. 35.69) tarafından bize aktarılan ünlü Efes’li ressam Parrhasios’un tablosu-

dur; Rumpf 1951: 7 vdd. Bu ressam için bk. Hoesch 2000. 9 Bu konudaki en önemli kaynak Aristophanes’in İ.Ö. 424 yılında sahneye konulan Hippeis (Atlılar) adlı eseridir. Komediada

Demos, demagog kölesi Kleon tarafından idare edilen yaşlı bir adam olarak canlandırılmıştır. Aristophanes, Atlılar, Çev. Azra Erhat, Tercüme 5.29-30, 29-30, 1945: 453-456; Çelgin 1990: 108.

10 Meyer 1989: 183 vd. Kat. No. A16; Diepolder 1931: 23, res. 4; Süsserott 1938: 27 vdd. res. 1.1; Fuchs 1993: 520 res. 608; Bol 2004: 517 res. 155. Bir diğer önemli kabartma, Eleusis Kabartması (İ.Ö. 422/21), üzerindeki figürün Demos olup olmadığı tartışmalıdır, Neumann 1979: 57; Lawton 1995: 82 vd., Kat. No. 3, lev. 2, 3; ilgili literatürle birlikte.

11 Meyer 1989: 185 vdd. 12 Meyer 1989: 186, Kat. No. A 51, lev. 16.2 (kabartmayla ilgili diğer literatürle birlikte).13 Meyer 1989: 144 vd.14 Meyer 1989: 111. Kat. No. A36, lev. 11.1.15 Nitekim birçok araştırmacı bu figürü Demos olarak yorumlamışlardır. Örneğin, Hamdorf 1964: T 254 b; v. Duhn 1877: 169. 16 Tuchelt 1979: 33 vdd.17 Yılmaz 1987; Smith 1993.

Patara’dan bir “Demos” Kabartması 641

Bu aşamada Hellenistik Dönem Demos betimlemeleri konusunu daha ayrıntılı irdelemek ge-rekmektedir. Hellenistik Dönem içinde, bilgilerim dahilinde, sadece Atina Agorası’nda bulunan iki adet “lead tokens” üzerinde Demos betimlenmiştir18. Markalardan birinde Demos’un sakal-lı başı bulunmaktadır. Diğerinde ise ayakta duran Demos çıplaktır, elinde bir asa tutmakta ve Boule’yi taçlandırmaktadır. Bu ikinci betimleme, Demos’un tek çıplak yorumu olması açısından önemlidir. Zira böylece Demos, kendisi için başından beri karakteristik olan “vatandaş/yurttaş” görüntüsünden çıkarak tanrılar, krallar ve heroslar için belirleyici olan özel bir ikonografiye ka-vuşmaktadır. Bu tiplemenin daha sonraki dönemlerde görülmeyişi, arkasında bugün bilinmeyen farklı bir yorum bulunmasından kaynaklanmaktadır. Ancak bu Demos betimlemesinde elde tutu-lan asa, daha sonraki Demoslara da, örneğin Zoilos Frizi figürüne, geçmiştir. Dolayısıyla Hellenis-tik Dönem içinde aranacak olası Demos betimlemelerinde, üzerinde himation bulunan sakallı bir erkek figürü ile bunun bir elinde asa tutuyor olması da, başlıca kriterleri oluşturmaktadır19.

Vurgulanan bu kriterler doğrultusunda Hellenistik Dönem plastiğine bakıldığında, hem ken-di tipolojisi açısından hem de içinde bulunduğu sahnenin genel yorumuyla Demos tanımlama-sını hak eden bir figür, Lagina Hekate Tapınağı kuzey frizi üzerinde bulunmaktadır (res. 5)20. Burada himationlu bir erkek figürü sağ kolunu bel hizasında öne uzatırken, sol kolunu da yine bel hizasında yukarıya doğru bükmektedir. Bu duruşuyla figür, tıpkı Atina Agorası’nda bulunan marka ve Erken İmparatorluk Dönemi Zoilos Frizi üzerindeki Demos figürleri gibi, sol elinde bir asa tutuyor olmalıydı21. Sağ kolunun işlevi ise ancak yanındaki kabartma levhasının başlangıcın-da yer alan giysili kadın figürü ile açıklanabilmektedir. Ellerin duruşundan, iki figürün birbirle-riyle tokalaştıkları açıkça görülmektedir22. Bu kadın figürünün kimliği konusunda Klasik Dönem anlaşma kabartmalarına baktığımızda ise, Atina Ulusal Müzesi’ndeki bir kabartma (NM 1473; İ.Ö. 320) üzerinde yer alan kesinleşmiş Boule betimlemesi öne çıkmaktadır (res. 4)23. Figürün giysisindeki en önemli özellik, göğüs altında bağlanmış khiton veya peplosun üzerindeki man-tonun karın hizasında üçgen bir parça oluşturacak biçimde sarılmış olmasıdır. Atina Epigrafi Müzesi’nde bulunan bir diğer eser (EM 7180-2811; İ.Ö. 323/2) üzerindeki kadın figürü daha, araştırmacılar tarafından yazıt içeriğiyle Boule olarak tanımlanmaktadır ve aynı giysi özellikle-rine sahiptir24. Klasik Boule figürleri için belli ki tercih edilen işte bu giysi tipi, İ.Ö. 2. yüzyılın sonlarında yapılan Lagina Hekate Tapınağı kuzey frizi üzerindeki kadın figüründe de görülmek-tedir25. O halde Lagina frizinde iki ayrı levhanın birleşme hattında yer alan bu kompozisyonda, hem erkek figürünün Demos, kadın figürünün ise Boule olarak tanımlanması doğrulanmakta26;

18 Svoronos 1900: 327 No. 92, 98 ve 334 No. 180; Lang – Crosby 1964: 79 dipnot. ııı; Alexandri-Tzahou 1986: 378 No. 32. 19 Hellenistik Dönem’den (elimize geçmemiş) asa tutan Demos örnekleri için bk.: Lakedaimonialılar Demosu’nun yazıtlı

heykel altlığı, Peppa-Delmouzu 1989: 434 vdd.; Rhodos Demosu’nun yazıtlı heykel altlığı, Blinkenberg 1941: 238.20 Schober 1933: 38 Kat. No. 221 ve 222 lev. 15 ve 16; Junghölter 1989: 95 vdd.21 Schober 1933: 39. Buna karşın Junghölter 1989: 95 dipnot 251’de zeminde bir kabartma izi olmaması nedeniyle bu görüşe

itiraz etmektedir. Ancak antik frizler üzerinde bu tür nesnelerin çoğu kez boyama ya da metal ekleme yardımıyla verildikle-rini unutmamak gerekir.

22 Junghölter 1989: 98 vd. bu görüşe karşıdır ve bir kurban sahnesinden söz etmektedir. Ancak bu levhanın bir öncesindeki levha üzerinde bir kurban betimlemesi zaten öngörüldüğü için, söz konusu figürlere de aynı işlevi yüklemek kanaatimce doğru değildir.

23 Palagia 1982: 109 lev. 36d; Meyer 1989: Kat. No. A 136, lev.41.1.24 Süsserott 1938: 218 lev. 9.3; Meyer 1989: Kat. No. A125 lev. 35.2; Giuliano 1959/60: 399 vdd. res. 15; Schwenk 1976: 64 vdd.;

Kron 1979: 237 vd. Kat. No. 7.25 Lagina Hekate Tapınağı frizlerinin birbirinden farklı tarihlemeleri için bk. Junghölter 1989: 124 vd.; Schober 1933: 12 vd.26 Söz konusu Atina kabartmalarındaki kadın figürlerinin bir diğer giysi özelliği, mantonun bir kısmı ile başlarını örtmüş

olmalarıdır. Lagina kabartmasındaki figürde bu bölge kopmuş ve zedelenmiş olduğundan otopsisiz bir yorum mümkün görülmemiş ve bu motif yorum dışında bırakılmıştır.

Havva İşkan642

hem de bunların bir dexiosis motifi içinde betimlenmeleri örneklenmektedir (res. 5). Buna kar-şın aralarında diz hizasında duran bir diğer nesnenin yorumu, aşırı yıpranmışlığı nedeni ile ilk bakışta zor görünmektedir.

Makaleye konu kabartmanın içeriği açısından da önemli olan bu nesnenin ve dolayısıyla sah-nenin açıklaması konusunda yol gösterici en önemli betimlemeleri, Roma sikkeleri üzerinde bul-maktayız. Roma İmparatorluğu sürecinde basılmış çok sayıda sikke üzerinde Demos ve Boule, bir sunağın üzerinde tokalaşırken gösterilmiştir27. Kent sikkelerinin önemli motiflerinden biri olan bu kompozisyondan hareketle, Lagina Hekate Tapınağı kuzey frizi üzerindeki söz konusu kadın ve erkek figürlerini de aynı ikonografi içinde yorumlamak doğru olacaktır. Bu iki figür arasında duran nesne, frizin tamamı açık havada geçen bir sahneyi içerdiğinden, bir kaya sunağı olmalı-dır28. Demos ve Boule’nin bu friz üzerinde hangi kenti veya kentleri simgeledikleri ise, bizim ko-numuz bağlamında ikincil bir öneme sahiptir. Ancak yanıtın, kuzey frizinin genel yorumu içinde aranması gerekmektedir ki, bu da bugüne kadar henüz yeterince açıklığa kavuşturulamamıştır29.

Bu irdelemeler ışığında Patara kabartmasını da aynı tür bir sahneye tamamlamak mümkün görünmektedir. Kabartmadaki erkek figürü tipolojik ve ikonografik olarak bir Demos’u betimli-yor olmalıdır. Zira üzerinde, örneğin bir tanrı olabileceğine dair hiçbir belirteç bulunmamakta, aksine Demos betimlemeleri için başından beri tipik olan “sade yurttaş” görüntüsü öne çıkarıl-maktadır. Karşısında dexiosis ile bağlandığı figürün, örneğin Roma Çağı homonoia sikkelerinde betimlendiği gibi30, ikinci bir Demos olduğu düşünülebilirse de, kanımca bu figür bir kadın be-timlemesidir. Çünkü tokalaşma motifinde görülen bu figüre ait bilek, Demos’unkine göre daha ince ve narin bir yapıda verilmiştir. Teorik olarak ve erken örnekler doğrultusunda bu kadın figürünün bir tanrıça olma olasılığı bulunsa da, sahnenin Hellenistik Dönem içinde geçirdiği değişim göz önüne alındığında31, Boule simgelemesi daha ağır basmaktadır. Bileğin düz tutulu-şundan, figürün ayakta durduğu da anlaşılmaktadır.

Yine bu irdelemeler ve yazının başında yapılan tanımlama, aralarında duran nesnenin büyük olasılıkla bir sunak olduğuna işaret etmektedir. Roma Çağı sikkeleri üzerinde çok sayıda betim-lenmiş bir sunak tipinde, en üstte tamamıyla yuvarlak, adeta kapak gibi bir örge durmaktadır32. Hellenistik Dönem’e ait bir dizi mermer stel ve sunak üzerinde de içi oyuk bu yuvarlak forma rastlanmaktadır33. Bu örneklerden hareketle Patara kabartmasındaki örgeyi de aynı sunak for-mu içinde irdelemek doğru olacaktır. Burada vurgulanması gereken diğer bir nokta, sunak ile Demos figürü arasındaki son derece kısa mesafenin simetrik olarak diğer tarafa aktarılması gere-ğidir. Gerçekten de mevcut bilekten hareketle ikinci figüre yönelik bir tamamlama yapıldığında, bunun ortadaki sunağa aynı kısa mesafede durduğu görülmekte ve sunağın da mevcut halindeki kadar dar bir yapıya sahip olduğu anlaşılmaktadır ki, tipolojik anlamda sunağın bu dar yapısı sık rastlanan bir durum değildir.

Patara kabartmasındaki Demos ve Boule’nin hangi kenti veya kentleri simgeledikleri konusu belirsizdir. Eserin Patara’da bulunmuş olması doğal olarak Patara Demosu ve Boulesi’ni akla getirmektedir ve zaten kabul edilen sahne kompozisyonunda da aynı kentin halkı ve meclisinin

27 Örneğin SNG von Aulock 175. 998. 1005. 1019. 5215. 7183. 7185; Alexandri-Tzahou 1986: No. 51, lev. 274 ve No. 62.28 Junghölter 1989: Ek 4.29 Bu konuyla ilgili farklı yorumlar ve yeni öneriler için bk. Junghölter 1989 passim.30 Dönmez-Öztürk 2006: 24, res. 14.31 Demos ve Boule betimlemelerinin Roma Çağı sürecindeki değerlendirmeleri için bk. Yılmaz 1987 passim.32 Örneğin von Aulock 1974: lev. 1, No. 15; lev. 2 No. 17-22.33 Marek 2006: 255 No. 70. Ayrıca bk. Schober 1933: 13 vd.; Young 1941: 163 vdd.; Blinkenberg 1941: No. 175 vd. 224; Dyggve

– Poulsen 1960: 346 res. 32. Bu “nişlerin” olası “kumbara” yorumu için bk. Kaminski 1991: 129 vd.

Patara’dan bir “Demos” Kabartması 643

birlikteliği öncelikle söz konusudur. Ancak eser bir symmachia nedeniyle yapıldıysa, figürlerin farklı kentleri sembolize etmeleri de mümkündür. Bu bağlamda Patara’nın Likya Birliği’nin ku-ruluşundan itibaren idari başkenti olduğu ve birliğin meclis binasının da Patara’da bulunduğu gerçeğini hatırlamak gerekmektedir34. Çünkü bu statüsüyle Patara’da, üzerinde –hangi kenti simgeledikleri bu bağlamda belirleyici olmayan– bir Demos ve Boule betimlemesinin yer aldığı bir anlaşma kabartmasının varlığı35, aslında beklenen bir olgu olarak karşımıza çıkmaktadır ve ka-bartmanın yapılışındaki işlevi hakkında da ipucu vermektedir36. Gerçekten de, Patara kabartma-sını –özellikle dexiosis motifinden hareketle– örneğin bir mezar steli olarak kabul etmek, mevcut kompozisyon bilinen hiçbir tipolojiye uymadığından mümkün değildir37.

Patara Demos kabartmasının tarihi, Klasik Çağ ile Roma İmparatorluk Dönemi arasındaki gelişimini yeterli sayıda örnekle takip edemediğimiz bu personifikasyon için özel bir öneme sa-hiptir. Kabartmanın stilinde öncelikle figürün tamamen dikey bir hat üzerinde vurgulanan ve sağ oynayan bacak dışında hiçbir noktada esnemeyen duruşu dikkati çekmektedir. Hellenistik Dönem’de örneğin İzmir kökenli mezar stellerindeki erkek figürlerine baktığımızda, bunların hemen tümüyle sağ bacak üzerinde durduklarını ve sol bacak üzerinde durmanın oldukça az rastlanan bir motif olduğunu görmekteyiz. Himationun sol taraftan aşağıya sarkan uzun kıvrım-ları da, bacağın bu tamamen dik duruşuna eşlik ederek figürdeki hareketsizliği daha belirgin bir hale getirmektedir. Buna karşın oynayan bacak, dize kadar aynı biçimde verilen hareketini, dizden itibaren tümüyle değiştirerek dışa ve yana doğru adeta sallanırcasına bir açılım yapmakta-dır. Gövdenin bu duruşu, alt kısmının üste göre orantısız bir biçimde daha uzun verilmişliği ile birlikte, başta Aphrodisias’tan bir mezar steli olmak üzere bir dizi mezar kabartması figüründe karşımıza çıkmaktadır38. Figürün duruşundaki kalıp gibi esnemeyen yorum, giysi kıvrımlarına da yansımıştır. Sayıca oldukça az olan ve kalın kıvrım sırtlarıyla verilen bu kıvrımlar, gövdeyi hiçbir noktasında organik bir biçimde sarmalamamakta, aksine sadece hareketin vurgulanmasına yar-dımcı olmaktadır. Gövde ve giysi, kütlesel bir bütün olarak algılanmıştır. Kıvrımların birbirini kesmemesine özen gösterilmiş, beli kuşatan kıvrım tomarının döngüsü bile en aza indirgenmiş-tir. Bu özellikleriyle figürün, İ.Ö. 2. yüzyılın sonlarından daha önceye tarihlenmesi mümkün değildir39. Ancak, Yüksek Hellenistik Dönem’in en belirgin kıvrım motiflerinden biri olan ku-maş katı izlerinin, duran bacağın üzerinde birbirini son derece sert bir biçimde kesen çizgilere dönüşerek dahi olsa kullanılmışlığı, Aphrodisias stelini de göz önünde bulundurarak, Patara kabartmasını İ.Ö. 1. yüzyılın ilk çeyreğinin başlarına yerleştirmektedir.

Patara Demos kabartması böylece İ.Ö. 5. yüzyılda başlayan ve Roma İmparatorluk Dönemi’nin sonlarına kadar gelişimini sürdüren Demos tipolojisinin, Hellenistik Dönem’deki ileriye yönelik tip belirleyici en özgün halkasını oluşturmaktadır. Roma sikkeleri üzerindeki sahnenin şimdilik

34 Antik dönemin en önemli siyasi oluşumlarından biri olan Likya Birliği için bk. Behrwald 2000; Larsen 1956: 151-169; 1957: 5-26; 1968: 240-263; Magie 1950.1: 516-539. Bu birliğin Patara’daki büyük meclis binası için bk. Korkut – Grosche 2007.

35 Dilimizdeki “anlaşma kabartması” terminusu, konuyla ilgili içeriği ve tüm alt başlıkları karşılamasa da, Almancadaki “Ur-kundenrelief” ve İngilizcedeki “document relief” sözcüklerinin karşılığı olarak yerleşmiştir. Bu dillerde de söz konusu ter-minoloji açısından varolan sorunlar için bk. Lawton 1995: 1 dipnot 1.

36 Patara Demos kabartmasının ölçüleri, bilinen diğer anlaşma kabartmalarına da uymaktadır. Örneğin üzerinde Demos be-timlenmiş Atina Ulusal Müzesi Env.No. 2407 kabartmasında figürlerin yüksekliği 33 cm’dir ki, Patara Demosu da başı ve ayakları tamamlandığında aynı ölçüye ulaşmaktadır. Atina kabartması için bk. Kron 1976: 49 vdd. lev. 7. Diğer kabartmala-rın ölçüleri için bk. Lawton 195: Katalog genel.

37 Genel olarak bk. Pfuhl – Möbius 1977/1979 passim.38 Aphrodisias mezar steli için bk.: Işık 1989: 429-438. Diğer karşılaştırma örnekleri için bk. Özgan 1999: 153 vd. Kat. No. GR

8 lev. 51c; 1995: 40 vd. Kat. No. TR 14, lev. 7. 2;39 Hellenistik Dönem plastiğinin tarihlenmesi, arkeolojinin hala en sorunlu konularından birini oluşturmaktadır. Genel hat-

larıyla bk. Schmidt 1991; Linfert 1976; Horn 1931; Himmelmann 1975; Kabus-Preisshofen 1989; Andreae 2001.

Havva İşkan644

en erken örneğidir. Kabartma ayrıca Likya Birliği’nin başkenti Patara’nın, Geç Hellenistik Dö-nem plastiği konusunda, üstelik de resmi bir kabartma olma vasfıyla, önemli bir örnek oluş-turmaktadır. Bu kabartmanın yalın işçiliği yerel bir üretimin göstergesi olmasına rağmen stili, dönemin diğer sanat merkezlerindeki ortak plastik anlatıma uymaktadır. 1988 yılından bu yana yürütülen kazılarla Patara’da farklı kategori ve tarihlerden çok sayıda taş ve terrakotta plastik eser ortaya çıkarılmıştır40. Bunların belirli bir bölümünde gözlenen özellikler, bu başkentin plastik sanatlarda kendi üretimi de olduğunu kanıtlamaktadır. Buluntular arttıkça, Patara plastiğinde kendine özgü tanımlayıcı bir stil olup olmadığı ortaya çıkacak ve böylece Likya Bölgesi sanatının araştırılmasına da katkı verecektir.

40 Işın 2007.

Patara’dan bir “Demos” Kabartması 645

Alexandri-Tzahou, O.1986 “Demos”, LIMC 3: 375-382.

Andreae, B.2001 Skulptur des Hellenismus, Münih.

Aristophanes Atlılar, çev. A. Erhat, Tercüme 5.29-30, 1945.

Behrwald, R.2000 Der lykische Bund. Untersuchungen zu

Geschichte und Verfassung, Antiquitas 48, Bonn.

Bleicken, J.1994 Die athenische Demokratie, Paderborn.

Blinkenberg, C.1941 Lindos 2.1. Fouilles de l’Acropole 1902-1914.

Inscriptions, Paris.1943 Lindos 2.2. Fouilles de l’Acropole 1902-1914.

Inscriptions, Paris.

Bol, P.C. (ed.), 2004 Die Geschichte der antiken Bildhauerkunst

2. Klassische Plastik, Mainz.

Çelgin, G.1990 Eski Yunan Edebiyatı, İstanbul.

Çevik, N. – İ. Kızgut 1995 “Patara 1993 - Hurmalık Hamamı”, 16. KST

2: 255-256.

Diepolder, H.1931 Die attischen Grabreliefs, Berlin.

Dönmez-Öztürk, F.2006 Roma Çağı Küçükasya Kentleri Arasında Ho-

monoia Anlaşmaları, İstanbul.

Dyggve, E. – V. Poulsen 1960 Lindos 3. Fouilles de l’Acropole 1902-1914 et

1952. Le sanctuaire d’Athena Lindia et l’ar-chitecture lindienne avec un catalogue des sculptures trouvée sur l’acropole, Paris.

Eder, W. (ed.) 1995 Die athenische Demokratie im 4. Jh. v. Chr.

Vollendung oder Verfall einer Verfassungs-form? Akten des Symposions 3.-7. August 1992 Bellagio, Stuttgart.

Farrington, A.1995 The Roman Baths of Lycia. An Architectural

Study, BIA 20. Monograph, Ankara.

Fuchs, W.1993 Die Skulptur der Griechen, Münih.

Giuliano, A.1959/60 “Rilievo di Aphrodisias in onore di Zoilos”,

ASAtene 37/38: 388-401.

Hamdorf, F.W.1964 Griechische Kultpersonifikationen der vor-

hellenistischen Zeit, Mainz.

Himmelmann, N.1975 Drei hellenistische Bronzen in Bonn, Abh-

Mainz 2.

Hoesch, N.2000 “Parrhasios”, DNP 9: 355-357.

Horn, R. 1931 Stehende weibliche Gewandstatuen in der

hellenistischen Plastik, 2. Ergh. RM.

Işık, F.1989 “Ein späthellenistisches Grabrelief aus

Aphrodisias”, Jale İnan Armağanı, ed. N. Başgelen – M. Lugal, İstanbul: 429-438.

Işın, G.2007 Patara Terrakottaları. Patara 5.1.

Jones, N.F.1987 Public Organization in Ancient Greece, Phil-

adelphia.

Junghölter, U.1989 Zur Komposition der Lagina-Friese und zur

Deutung des Nordfrieses, Marburg.

Kabus-Preisshofen, R.1989 Die hellenistische Plastik der Insel Kos, AM

Beih. 14.

Kaminski, G.1991 “Thesauros. Untersuchungen zum antiken

Opferstock”, JdI 106: 63-181.

Komninos, V.1984 “Boule”, LIMC 2: 145-147.

Korkut, T.2003 “Zur lykischen Badearchitektur im Lichte der

Thermen von Patara”, IstMitt 53: 445-459.

Korkut, T. – G. Grosche2007 Das Bouleuterion von Patara. Versamm-

lungsgebaude des lykischen Bundes. Patara 2.1.

Kron, U.1976 “Demos, Pnyx und Nymphenhügel. Zu

Demos-Darstellungen und zum ältesten Kultort des Demos in Athen”, AM 94: 49-75.

1979 Die zehn attischen Phylenheroen, AM Beih. 5.

Lang, M. – M. Crosby1964 Agora 10. Weights, Measures and Tokens.

Larsen, J.A.O.1956 “The Araxa Inscription and the Lycian Con-

federacy”, CPh 51: 151-169. 1957 “Lycia and Greek Federal Citizenship”, SO

33: 5-26; 1968 Greek Federal States. Their Institutions and

History, Oxford.

Lawton, C.L.1995 Attic Document Reliefs. Art and Politics in

Ancient Athens, Oxford.

Linfert, A. 1976 Kunstzentren hellenistischer Zeit. Studien

an weiblichen Gewandfiguren, Wiesbaden.

Magie, D.1959 Roman Rule in Asia Minor to the End of the

Third Century after Christ 1, Princeton.

Marek, C.2006 Die Inschriften von Kaunos. Vestigia 55, Mü-

nih.

Meyer, M.1989 Griechische Urkundenreliefs, AM Beih. 13.

Neumann, G.1979 Probleme des griechischen Weihreliefs, Tü-

bingen.

Kaynakça

Havva İşkan646

Oehler, J.1899 “Boule”, RE 3.1:1020-1037.

Osborne, R.1985 Demos: The Discovery of Classical Attica,

Cambridge.

Özgan, R.1995 Die griechischen und römischen Skulpturen

aus Tralleis, AMS 15.1999 Die Skulpturen von Stratonikeia, AMS 32.

Palagia, O.1982 “A Colossal Statue of a Personification from

the Agora of Athens”, Hesperia 51: 99-113.

Peppa-Delmouzu, D.1989 “Hypographes Kallitechnon”, N. Kontoleon

Armağanı, Atina: 430-439.

Pfuhl, E. – H. Möbius 1977/1979 Die ostgriechischen Grabreliefs 1-2, Mainz.

Rhodes, P.J.1972 The Athenian Boule, Oxford.1996 “Bule”, DNP 2: 835-839.

Rumpf, A.1951 “Parrhasios”, AJA 55: 1-12.

Schmidt, S.1991 Hellenistische Grabreliefs. Typologische

und chronologische Beobachtungen, Köln - Viyana.

Schober, A.1933 Der Fries des Hekataions von Lagina, Ist-

Forsch 2.

Schoeffer, V.1905 “Demos”, RE 5.1: 153-161.

Schwenk, C.1976 “The Relief of 16112 367”, AntK 19: 64-66.

Sinclair, R.K.1988 Democracy and Participation in Athens,

Cambridge.

Smith, R.R.R.1993 Aphrodisias 1. The Monument of C. Julius

Zoilos, Mainz.

Süsserott, H.K.1938 Griechische Plastik des 4. Jhs. v. Chr., Frank-

furt.

Svoronos, J.N.1900 Journal International d’Archéologie Numis-

matique 3: 327

Tinnefeld, E.1997 “Demos”, DNP 3: 463-466.

Tuchelt, K.1979 Die Denkmäler Roms in Kleinasien, IstMitt

Beih. 23.

Von Aulock, H.1974 Die Münzprägung des Gordian III und der

Tranquillina in Lykien. IstMitt Beih. 11.

Von Duhn, F.1877 AZ 35: 169.

Welwei, K.W.1983 Die griechische Polis, Stuttgart.

Yegül, F.K.1992 Baths and Bathing in Classical Antiquity,

New York.

Yılmaz, H.1987 “Der Zoilosfries aus Aphrodisias und seine

Beziehungen zur Ara Pacis”, Diss. Marburg.1995 “Demos. Zur späten Überlieferung einer klas-

sischen Personifikation”, RM 102: 211-218.

Young, J.H.1941 “Studies in South Attica: The Salaminia at

Porthmos”, Hesperia 10: 163-191.

Patara’dan bir “Demos” Kabartması 647

Res. 1 Patara Demos Kabartması (Kazı Arşivi)

Res. 5 Lagina Hekate Tapınağı, kuzey friz (Junghölter 1989)

Res. 6 Aphrodisias, Zoilos Frizi (Havva İşkan)

Havva İşkan648

Res. 2 Atina Anlaşma Kabartması, Louvre Müzesi (Fuchs 1993: 520, res. 608)

Res. 3 Atina Anlaşma Kabartması, Atina Ulusal Müzesi, Env. No. 1479 (Meyer 1989: Kat.No. A36 lev. 11.1)

Res. 4 Atina Anlaşma Kabartması, Atina Ulusal Müzesi, Env. No. 1473 (Meyer 1989: Kat. No. A136 lev. 41.1