Geneza zachodniomałopolskiej enklawy kultury lateńskiej i jej powiązania z innymi regionami...

Moravské MoravskékřižovatkyStřední Podunajímezi pravěkema historií křižovatky

Střední Podunají mezi pravěkem

a historií

Moravské zemské muzeum 2014

3

Moravské zemské muzeum, Brno 2014

MORAVSKÉ KŘIŽOVATKY

Střední Podunají mezi pravěkem a historií

Editovaly

Jana Čižmářová, Natalie Venclová, Gertrúda Březinová

Věnováno památce Miloše Čižmáře

01 úvod_Sestava 1 14.1.2015 8:27 Stránka 3

4

Recenzovali: Doc. PhDr. Luboš Jiráň, CSc.Dr. h. c. prof. PhDr. Václav Furmánek, DrSc.

Předložená práce vznikla za finanční podpory Ministerstva kultury v rámci institucionálního financování dlouhodobéhokoncepčního rozvoje výzkumné organizace Moravské zemské muzeum (DKRVO, MK000094862).

Všechna práva vyhrazena. Žádná část této publikace nesmí být reprodukována bez předchozího souhlasu vydavatele.Za znění a obsah příspěvků a za kvalitu obrazových příloh odpovídají autoři.

© Editoři: Jana Čižmářová, Natalie Venclová, Gertrúda Březinová © Grafická úprava: Milan Mačinec, Silvie Straková, Michaela Tomsová© Obálka: Šárka Fidrichová© Moravské zemské muzeum, 2014

ISBN: 978-80-7028-432-2


5

Obsah

Moravské křižovatky: odkud a kam. Úvod editorů .................................................................................................. 11

Za Milošem Čižmářem (Vladimír Podborský) ......................................................................................................... 12

Z MLADŠÍHO PRAVĚKU VE STŘEDNÍM PODUNAJÍ

Lucia BENEDIKOVÁ .................................................................................................................................................. 15Nepublikované nálezy z neskorej doby bronzovej a z doby halštatskej / včasnej doby laténskej zo známychstredoslovenských lokalít v kultúrno-chronologickom kontexteUnpublizierte Funde aus der Spätbronzezeit und Hallstattzeit / Frühlatènezeit aus bekannten mittelslowakischenFundorten im kulturell-chronologischen Kontext

Miloš ČIŽMÁŘ † – Jana ČIŽMÁŘOVÁ ................................................................................................................. 35Pozdně halštatský nález z Pavlovic (okr. Vyškov) a několik dalších halštatských depotů z MoravySpäthallstattzeitlicher Fund aus Pavlovice (Bez. Vyškov) und einige weitere hallstattzeitliche Hortfunde aus Mähren

Petr KOS – Jiří KALA .................................................................................................................................................. 57Pohřebiště ze závěru doby halštatské ze Znojma – Horního náměstíNekropole aus dem Ende der Hallstattzeit in Znojmo – Horní náměstí

Elena MIROŠŠAYOVÁ ................................................................................................................................................ 81Misy s rytou výzdobou z doby halštatskej na východnom SlovenskuBowls with incised decoration of the Hallstatt Period in Eastern Slovakia

Milan SALAŠ ................................................................................................................................................................ 89Depot bronzových kolečkovitých závěsků doby popelnicových polí ze Starého Plumlova u Drahan (okr. Prostějov)Der urnenfelderzeitliche Hortfund von Bronzeringanhängern von der Anlage Starý Plumlov bei Drahany(Bez. Prostějov)

Susanne STEGMANN-RAJTÁR ............................................................................................................................... 99Obrovská mohyla doby halštatskej v Regöly (Zadunajsko). Posvätné miesto rituálnych praktík a uctievania predkov?Ein Riesengrabhügel der Hallstattzeit von Regöly (Westungarn). Das Grabmonument als ein heiliger Platz fürrituelle Handlungen und Ahnenverehrung?

David VÍCH ................................................................................................................................................................ 117Pravěk Svitavské brázdy a okolíPrehistory of Svitavy region and around


6

?????????????

K POČÁTKŮM DOBY LATÉNSKÉ

Petra GOLÁŇOVÁ .................................................................................................................................................... 133K použití a provenienci grafitu v časné době laténské na MoravěGraphite in the Early La Tène period in Moravia: it’s use and origin

Alena NEJEDLÁ ......................................................................................................................................................... 143První nález časně laténského meče na MoravěThe first find of an early La Tène sword in Moravia

Dagmar VACHŮTOVÁ – Tomáš ZEMAN ............................................................................................................ 151Nález rohatého ucha z časné doby laténské na sídlišti v Hrubé VrbceThe find of an Early La Tène horned handle at the settlement Hrubá Vrbka

Jiří WALDHAUSER ................................................................................................................................................... 165Maskovitá spona stupně LT A z Hradištka ve středním PolabíMaskenfibel der Stufe LT A aus Hradištko im Mittelelbgebiet

STŘEDNÍ EVROPA JAKO KŘIŽOVATKA

Gabriela BREZŇANOVÁ .......................................................................................................................................... 173Odraz diaľkových kontaktov v inventári laténskych hrobov z ChotínaThe reflection of long-distance contacts in the inventories of the La Tène graves in Chotín

Przemysław DULĘBA ................................................................................................................................................ 189Geneza zachodniomałopolskiej enklawy kultury lateńskiej i jej powiązania z innymi regionami osadnictwa celtyckiegoThe genesis of the western Little Poland enclave of the La Tène culture and its links with other regions of Celticsettlement

Pavla ENDER – Wolfgang ENDER ......................................................................................................................... 201Frühlatènezeitliche Kulturkontakte von Süd nach Nord – Grabfunde von Treben und Liebersee in Nordsachsenmit aussergewöhnlichen GürtelblechenČasně laténské kulturní kontakty z jihu na sever – hrobové nálezy s neobvyklými bronzovými opasky z Trebena Liebersee v severním Sasku

Jan KYSELA ................................................................................................................................................................. 229Okruhy středomořského importu ve střední Evropě pozdní doby laténskéThe distribution circuits of the Mediterranean imports in Late La Tène Central Europe

Marek OLĘDZKI – Leszek ZIĄBKA – Adam KĘDZIERSKI ............................................................................ 243Janków near Kalisz – Celtic trade post on the Amber RouteJanków u Kalisze – keltská obchodní stanice na Jantarové stezce

Pavel SANKOT ........................................................................................................................................................... 255Der Donauraum und Böhmen im dritten Jahrhundert vor ChristusPodunají a Čechy v 3. století př. Kr.


7

?????????????????????????????

Martin TREFNÝ – Tomáš POLIŠENSKÝ .............................................................................................................. 273The first find of a Greek transport amphora in the Late Hallstatt / Early La Tène Bohemia and its significance forthe archaeology of interregional contactsPrvní nález řecké transportní amfory v pozdně halštatských až časně laténských Čechách a jeho význam v archeologiinadregionálních kontaktů

Larissa VOROTINSKAJA .......................................................................................................................................... 285Migration of the Germans to the east of Dnieper in the 3rd – 2nd centuries BCMigrace Germánů na východ od Dněpru v 3. – 2. století př. Kr.

VÝPOVĚĎ SÍDLIŠŤ

Gertrúda BŘEZINOVÁ ............................................................................................................................................. 293Grafitové situly s výzdobou v podhrdlí z laténskych sídlisk v NitreGraphitton-Situlen mit Dekor unter dem Hals aus latènezeitlichen Siedlungen in Nitra

Radoslav ČAMBAL – Branislav KOVÁR ............................................................................................................... 305Keltské nálezy z Čeboviec (okr. Veľký Krtíš) a ich regionálne postavenieCeltic finds from Čebovce (Veľký Krtíš district) and their regional significance

Alžběta DANIELISOVÁ ............................................................................................................................................ 315Staré Hradisko – pohled na urbanismus doby laténské optikou moravského oppidaStaré Hradisko – La Tène urbanism from the perspective of the Moravian oppidum

Peter HORVÁTH ........................................................................................................................................................ 335Výzdoba a výzdobné motivy na keramike z laténskeho sídliska v KomjaticiachThe decoration and its motifs on the La Tène pottery from the settlement in Komjatice

Eva KOLNÍKOVÁ – Kristian ELSCHEK ............................................................................................................... 353Beitrag zur Datierung der latènezeitlichen Zentralsiedlung von Zohor in der Westslowakei. Kleinfunde, keltischeund frührömische MünzenPríspevok k datovaní laténskeho centrálného sídliska v Zohore na západnom Slovensku. Drobné nálezy, keltskéa včasnorímské mince

Marek LEČBYCH – Blanka MIKULKOVÁ ........................................................................................................... 377Laténské sídliště z Milonic (okr. Vyškov)Latènezeitliche Siedlung von Milonice (Bez. Vyškov)

David PARMA ............................................................................................................................................................ 403Poznámky k laténskému osídlení HostýnaBemerkungen zur latènezeitlichen Besiedlung von Hostýn

Miroslav PLESKA – Tomáš MANGEL – Jan JÍLEK ............................................................................................. 413Laténské nálezy z oppida Staré Hradisko ve sbírce Východočeského muzea v PardubicíchLatènezeitliche Funde aus dem Oppidum Staré Hradisko in den Sammlungen des Ostböhmischen Museums Pardubice


8

?????????????

Marcin RUDNICKI .................................................................................................................................................... 421Nowa Cerekwia – the Middle La Tène centre of power north of the CarpathiansNowa Cerekwia – středolaténské mocenské centrum severně Karpat

Vladimír SALAČ ........................................................................................................................................................ 439K dokladům bojů na laténských oppidechOn the evidence of fighting in La Tène oppida

VÝPOVĚĎ HROBŮ

Jozef BUJNA ................................................................................................................................................................ 449Deviantný pohreb na keltskom pohrebisku v Palárikove. Prípadová štúdia nenormatívnych pohrebných praktíkDeviant burial at the Celtic cemetery in Palárikovo, southwestern Slovakia. A case study of non-normative burialpractices

Jana ČIŽMÁŘOVÁ ..................................................................................................................................................... 461Laténské dvojnáramky na MoravěLatènezeitliche Doppelarmringe aus Mähren

Jana ČIŽMÁŘOVÁ – Stanislav STUCHLÍK ......................................................................................................... 471Laténské pohřebiště v Boroticích (okr. Znojmo)Latènezeitliches Gräberfeld in Borotice (Bez. Znojmo)

Zuzana ĎUĎÁKOVÁ ................................................................................................................................................. 487Variabilita spôsobu uloženia keramiky a zvyškov mäsitej stravy v kostrových a žiarových laténskych hrobochz územia juhozápadného SlovenskaThe variability in the deposition of pottery and animal remains in La Tène inhumation and cremation graves insouthwestern Slovakia

Martin FURMAN ....................................................................................................................................................... 493Variabilita keltských kruhových garnitúr v stredoeurópskom priestore so zreteľom na použité surovinyVariability of La Tène annular ornament sets in Central Europe with regard to the materials used

Anna GARDELKOVÁ-VRTELOVÁ ....................................................................................................................... 515Nálezy drůbeže v keltských hrobech z území SlovenskaFunde von Geflügel in keltischen Gräbern auf dem Gebiet der Slowakei

Miloš HLAVA ............................................................................................................................................................... 527Laténské pohřebiště v Čelechovicích na Hané (okr. Prostějov)Latènezeitliches Gräberfeld in Čelechovice na Hané (Bez. Prostějov)

Petr HOLODŇÁK – Jiří MILITKÝ.......................................................................................................................... 563Dva zlaté předměty z kostrových hrobů z doby laténské ze severozápadních Čech. K možnosti existence před-mincovních platidel v horizontu LT B2Zwei Goldgegenstände von Körpergräbern aus der Latènezeit von Nordwestböhmen. Zur Möglichkeit der Existenzvormünzzeitlicher Zahlungsmittel vom Horizont LT B2


9

?????????????????????????????

Dominik REPKA ........................................................................................................................................................ 581Analýza keltského bojovníckeho hrobu 15 z Mane (okr. Nové Zámky)Analysis of a Celtic warrior grave 15 from Maňa (Nové Zámky district)

Jarmila VALENTOVÁ – Radka ŠUMBEROVÁ – Hana BRZOBOHATÁ – Jiří LIKOVSKÝ ........................ 595Nemocný, zraněný a sám. Ojedinělý mladolaténský kostrový hrob z KolínaInjured, ill and alone: a unique Late La Tène inhumation grave from Kolín

DEPOTY A SYMBOLY

Igor BAZOVSKÝ ........................................................................................................................................................ 615Bronzové predmety z Križovian nad Dudváhom (okr. Trnava, JZ Slovensko)Bronzegegenstände aus Križovany nad Dudváhom (Bez. Trnava, SW Slowakei)

Jan BOUZEK ............................................................................................................................................................... 621Bronzové figurky z Němčic nad Hanou a keltské uměníBronze figurines from Němčice nad Hanou and Celtic art

Ivan ČIŽMÁŘ .............................................................................................................................................................. 627Hortfunde von Eisengegenständen aus dem Burgwall „Modla“ bei Buchlovice (Bez. Uherské Hradiště)Depoty železných předmětů z hradiska „Modla“ u Buchlovic (okr. Uherské Hradiště)

Miloš ČIŽMÁŘ † – Jana LANGOVÁ – Jiří KOHOUTEK † ............................................................................... 641Depoty z doby laténské z Rýsova, obec Provodov (okr. Zlín)Hortfunde aus dem Latènezeit von Rýsov, Gemeinde Provodov (Bez. Zlín)

Hana ČIŽMÁŘOVÁ ................................................................................................................................................... 655Ein Beitrag zu neuen Funden latènezeitlicher gegliederter Rädchen in MährenPříspěvek k novým nálezům dělených koleček z doby laténské na Moravě

Monika DĘBIEC – Maciej KARWOWSKI ............................................................................................................ 667Celtic Knotenringe from Staré HradiskoKeltské kroužky s nálitky ze Starého Hradiska

Jan HORÁK ................................................................................................................................................................. 681Krátký pseudoantropomorfní meč z Moravy, jeho funkce a význam jeho nositeleShort pseudoanthropomorphic sword in Moravia, its function and the significance of its bearer

Václav KRUTA ............................................................................................................................................................ 691Esses et palmettes: la fibule de Marefy (ex Bučovice) dans son contexte européenS-motivy a palmety: spona z Maref (dříve Bučovice) v evropském kontextu

Vincent MEGAW ........................................................................................................................................................ 699A puzzle piece from Klenovice na Hané, Prostějov districtZáhadný předmět z Klenovic na Hané (okr. Prostějov)


10

?????????????

Jan MICHÁLEK – Jiří FRÖLICH – Ondřej CHVOJKA ..................................................................................... 707Depot železných nástrojů z doby laténské z Bohdalovic (okr. Český Krumlov) Ein Hortfund der Eisengegenstände aus der Latènezeit von Bohdalovice (Bez. Český Krumlov)

Karol PIETA ................................................................................................................................................................ 717Rituelle Beile aus dem Frühlatène-Burgwall in Horné OrešanyRituálne sekery z včasnolaténskeho hradiska Horné Orešany

Peter C. RAMSL .......................................................................................................................................................... 727Die plastisch verzierten Fibeln aus Grab 86 und 13 des latènezeitlichen Gräberfelds von Mannersdorf am LeithagebirgePlasticky zdobené spony z hrobu 86 a 13 z laténského pohřebiště v Mannersdorfu am Leithagebirge

ARCHEOMETRIE

Miluše DOBISÍKOVÁ – Stanislav STUCHLÍK .................................................................................................... 739Mohylník v Boroticích (okr. Znojmo) z pohledu antropologieHügelgräberfeld von Borotice (Bez. Znojmo) aus der Sicht der Anthropologie

Veronika HOLZER .................................................................................................................................................... 755Ein Arsensulfidfund aus der Keltensiedlung in Roseldorf / NÖNález arsensulfidu z keltského sídliště v Roseldorfu, Dolní Rakousko

Balázs KOMORÓCZY – Marek VLACH – Martin HLOŽEK ........................................................................... 767Detektorový nález římsko-provinciálního prolamovaného kování z Pavlova, Jihomoravský krajA metal detector find of a Roman Provincial openwork fitting from Pavlov, south Moravia

Roman KŘIVÁNEK .................................................................................................................................................. 785Shrnutí výsledků dosavadních geofyzikálních měření v areálu laténského sídliště v Němčicích nad HanouSummary of results of geophysical measurements conducted at the La Tène site of Němčice nad Hanou

Tomáš MANGEL – Richard THÉR ......................................................................................................................... 801Pyrotechnologická zařízení z období HA D2–3 až LT A z Kapsovy Lhoty (okr. Strakonice). K možnostem inter-pretace fragmentárních nálezů pyrotechnologických zařízení s roštyLate Hallstatt to Early La Tène pyrotechnological structures from Kapsova Lhota (distr. Strakonice). Possibilitiesof interpretation of fragmentary finds of pyrotechnological devices with perforated floors

Natalie VENCLOVÁ – Václav HULÍNSKÝ – Šárka JONÁŠOVÁ ...................................................................... 815Merovingian glass beads from Holubice in Moravia: chemical and technological viewSkleněné korálky doby stěhování národů z Holubic na Moravě: chemie a technologie

Seznam autorů ............................................................................................................................................................ 828


11

?????????????????????????????

Moravské křižovatky: odkud a kam

Úvod editorů

Název „Moravské křižovatky“ odráží postavení Moravy ve středoevropském mladším pravěku v dlouhémčasovém úseku od doby bronzové po stěhování národů. Díky poloze při nejvýznamnějších komuni-kačních trasách napříč Evropou, tj. při jantarové stezce a podunajské cestě, přijímala Morava impulzy,ideje i hmotné produkty, a jistě také skupiny osob z různých částí Evropy. Zároveň byla významnoutranzitní oblastí. V době bronzové a halštatské je pro Moravu charakteristická otevřenost vůči západníi jihovýchodní Evropě a vazba ke střednímu Podunají. V době laténské vytvořila Morava spolu s jiho-západním Slovenskem a Dolním Rakouskem kulturně příbuznou oblast, vymezující se vůči Bavorskui Čechám. Takovou rozmanitostí hmotné kultury, jakou vidíme v tomto středoevropském prostorumj. v laténských hrobech, s prvky i artefakty původem z nejrůznějších částí Evropy, se může chlubitmálokteré území. Také v době římské byla Morava, bezprostředně sousedící s římským limitem, velmiblízko ohniskům tehdejšího politického a ekonomického vývoje. Poloha na rozhraní mezi kulturnímizónami hrála významnou roli i v období stěhování národů.

Poznání moravského mladšího pravěku se v minulých desetiletích neobešlo bez Miloše Čižmáře, kterýmu zasvětil celou svou badatelskou kapacitu a obohatil ho rozsáhlou vlastní činností terénní i publikační.Navazoval tak na nejvýznamnější moravské badatele, jejichž přínos si dobře uvědomoval a které při-pomínal celé odborné veřejnosti (mj. obnovil edici „Postavy moravské archeologie“, jejíž první svazekbyl věnován I. L. Červinkovi). Spolu s prof. V. Podborským, k němuž se hlásil jako ke svému nejvý-znamnějšímu učiteli, se podstatně přičinil také o to, že dnes ve studiu celé této části pravěku s důrazemna dobu železnou vládne na Moravě i v jejím sousedství čilý badatelský ruch, na němž značný podílmají mladí badatelé. Jejich úsilí Miloš Čižmář podněcoval a všestranně podporoval, ať již svou pedago-gickou činností, zpřístupňováním archeologických materiálů nebo odbornou radou.

Tato publikace je věnována památce Miloše Čižmáře jako dík za práci, kterou pro moravskou ar-cheologii vykonal. Šíře jeho díla a přínos pro celou řadu témat a podoborů se odrážejí v jednotlivýchkapitolách, které se zabývají moravskou a středoevropskou tématikou od doby bronzové po stěhovánínárodů, od sídlištní archeologie po problematiku pohřbívání, od rituálních aktivit a symbolické oblastipo ekonomiku a obchod, od kulturně historické analýzy až po archeometrický výzkum.

Doufáme, že tato kniha se stane jedním z podkladů pro nový pohled na archeologické pramenymladšího pravěku a přispěje k hlubšímu poznání středoevropských souvislostí. Bylo by třeba, abyMorava, území klíčového významu pro studium (nejen) středoevropského mladšího pravěku, bylavíce zkoumána v širším kulturním a geografickém kontextu. Zatímco regionální pohled je vezdejší odborné produkci zastoupen dostatečně, významu Moravy by odpovídal evropský pohled po-mocí nadregionálních studií a mezinárodních výzkumných aktivit. Věříme, že témata zde probíranánebo alespoň naznačená se mohou stát impulsem k realizaci takových projektů, v nichž se projeví zá-sadní význam moravské archeologie pro řešení aktuálních problémů evropského pravěku.

Brno, srpen 2014

Editoři a autoři děkují na tomto místě všem, kteří byli při tvorbě knihy nápomocni. Na prvním místě jeto vedení Moravského zemského muzea, jež umožnilo knihu v jejím nemalém rozsahu vydat. Náš vřelýdík náleží Johnu Collisovi za revizi většiny anglických textů, Pavle a Wolfgangovi Enderovým za revizitextů německých a Vratislavu Janákovi za pomoc s texty polskými. Především však děkujeme všem, kteřísvým příspěvkem do publikace vyjádřili úctu památce Miloše Čižmáře.


12

?????????????

Za Milošem Čižmářem(17. 12. 1945 – 31. 7. 2012)

Jsou tragédie, které postihnou jedince, rodinu, širší okruh přátel a známých, jsou však i tragédie, kterépostihnou kteroukoliv vyšší strukturu, např. celý vědní obor. K tomuto posledně jmenovanému pří-padu nesporně patří předčasné úmrtí moravského archeologa docenta PhDr. Miloše Čižmáře, CSc.Moravská a česká archeologie a evropská keltologie v něm ztratily mimořádnou osobnost, vynikajícínejen tvůrčími vědeckými schopnostmi, nýbrž také organizačním a manažerským talentem.

Poznal jsem Miloše Čižmáře roku 1964 při zkouškách na studium prehistorie v posluchárně tehdejšíkatedry prehistorie na Filozofické fakultě Univerzity Jana Evangelisty Purkyně v Brně, kde jsem dělalpřísedícího vedoucímu katedry profesoru Františku Kalouskovi. Byli tam tehdy dva uchazeči, kteřívyčnívali nad ostatní: on a Stanislav Stuchlík. Oba měli již za sebou první terénní zkušenosti. Milošse prokázal maturitní prací z dějepisu, jejímž tématem bylo hradisko Réna u Ivančic, které léta na-vštěvoval a zkoumal. Oba adepti byli velmi překvapeni, když se dověděli – a to jim bylo sděleno ví-ceméně žertem −, že vlastně konali nezákonné „pirátské“ výkopy… Nicméně oba byli přijati a od tédoby se stali nerozlučnými kamarády a spolupracovníky. Stanislav Stuchlík vzpomíná, jak pět rokůspolu studovali, společně se učili na zkoušky, navštěvovali muzea, přednášky a divadla nebo chodilina pivo. Jak později strávili mnoho času při práci v brněnském Archeologickém ústavu ČSAV, při re-dakčních pracích při přípravách svazků Pravěku, na různých zájezdech či jiných setkáních ve dvounebo i s rodinami a přáteli.

Sledujme však nyní život Miloše Čižmáře od začátku. Narodil se v Brně, v rodinném prostředí, kterésilně podporovalo jeho zájem o historii. Jeho dědeček byl zaníceným vlastivědným pracovníkem a výraznoupostavou národopisného bádání na východní Moravě a na přilehlém slovenském pomezí; v této aktivitěpokračoval i Milošův otec, což nemohlo chlapce neovlivnit. Již na prvním stupni základní školy chodilna výlety po archeologických lokalitách, hlavně na právě zkoumané hradiště Staré Zámky u Líšně, kdes nadšením sbíral střepy slovanské keramiky na haldách vykopané hlíny. Na gymnáziu se rozhodl prostudium archeologie. Podvakrát pracoval o prázdninách jako brigádník na výzkumech v Mikulčicích.Dále ho zaujalo hradisko Réna u Ivančic; souhrn poznatků o Réně vtělil i do své maturitní práce.

Studium prehistorie absolvoval na brněnské Filosofické fakultě tehdejší Univerzity Jana EvangelistyPurkyně v bouřlivých letech 1964-1969 a ukončil obhajobou diplomové práce Laténská pohřebiště naMoravě I-III (Brno 1969). Následně získal roku 1972 titul PhDr. Roku 1983 obhájil kandidátskou di-sertaci Pozdně laténské osídlení Závisti a obdržel vědeckou hodnost CSc. V roce 2000 se na Filozofickéfakultě MU v Brně habilitoval spisem Osídlení Lysické sníženiny v době laténské I-II (Brno 1999) a získalvědecko-pedagogickou hodnost docenta pravěké archeologie. V letech 1985-1990 zastával funkci vě-deckého tajemníka brněnského Archeologického ústavu ČSAV.

Po dokončení studia prehistorie v roce 1969 nastoupil na místo archeologa v Okresním muzeu v Pro-stějově, odkud přešel roku 1973 do Archeologického ústavu ČSAV v Praze. Již za prostějovského pů-sobení se intenzivně zajímal o proslulé keltské oppidum Staré Hradisko u Okluk. Stejně přitažlivé proněho bylo keltské hradisko Závist u Prahy, jehož výzkumu se za pražského pobytu aktivně zúčastnil.V roce 1977 přešel do Archeologického ústavu ČSAV v Brně, kde působil až do reformy ústavů Aka-demie věd. Jeho působení v uvedených letech bylo bohatě naplněno terénními aktivitami. Do roku1983 se intenzivně podílel na zabezpečování rozsáhlých záchranných výzkumů na stavbě vodního dílaNové Mlýny na Břeclavsku a na trase dálnice Brno – Holubice. V letech 1983-1993 vedl každoročněsystematické výzkumy oppida Staré Hradisko a v letech 1983-1988 kromě toho výzkumy hradiska lidupúchovské kultury Jičina-Požaha. Dále v těch letech realizoval kompletní odkryv keltského sídlištěv Bořitově. Drobnější záchranné a preventivní terénní akce snad již není nutno připomínat.


13

?????????????????????????????

Po delimitaci ústavů Akademie věd ČR v roce 1993 se aktivně podílel na vzniku a budování Ústavuarcheologické památkové péče (ÚAPP) v Brně (s působností na jižní a částečně i střední Moravě),jehož se stal ředitelem. V poměrně krátké době se mu – s pomocí spolupracovníků, jmenovitě blíz-kého přítele Ing. Miroslava Bálka – podařilo vybudovat dobře fungující a prosperující instituci no-vého typu, která je dodnes považována za nejlepší svého druhu v ČR a bývá dávána za příkladúspěšného manažeringu; dnes má brněnské ústředí ÚAPP detašovaná pracoviště v Prostějově, Vyškově,Zlíně a Znojmě. Prevence a ochrana archeologických nalezišť měla být hlavním a vlastně jedinýmposláním ÚAPP, ale z Čižmářovy iniciativy se jeho ústav stal rovněž vědeckým pracovištěm s vlast-ními výzkumnými programy a publikační výstupy. Čižmářův ústav se ujal vydávání nové řady Pra-věku, Supplement Pravěku a knižnice Postavy moravské archeologie. Ve zmíněných Supplementechvyšla řada velmi cenných materiálů s vědeckým doprovodem. Vedle toho vyšla z „jeho dílny“ neboz pera jeho ženy či spolupracovníků řada dalších monografií. Docent Čižmář pravidelně přednášelarcheologická témata (kromě laténu zejména o moravských hradiscích) na Ústavu archeologiea muzeologie Filozofické fakulty Masarykovy univerzity v Brně a na Ústavu archeologie Filozoficko-přírodovědecké fakulty Slezské univerzity v Opavě, a na obou učilištích vedl, konzultoval, oponovalatd. řadu magisterských diplomových a disertačních (PhD) prací. Dokonce předpokládal, že po předánísvé ředitelské funkce v ÚAPP by věnoval mnohem více času pedagogické dráze v Opavě.

I přes rozsáhlou terénní, organizační a manažerskou činnost nepřestával Miloš Čižmář vědecky pra-covat. V letech 1991-1993 byl řešitelem projektu GAČR Závěr keltského osídlení na Moravě a v letech1992-1993 spoluřešitelem mezinárodního německo-českého výzkumného plánu Das prehistorischeund keltische Gold. Byl také řešitelem čtyř projektů Ministerstva kultury ČR, zaměřených na evidencia dokumentaci hradisek a mohylových pohřebišť na moravském území. Postupně získal tři grantyGAČR na dokumentaci nálezů a nedestruktivní prospekci nově objeveného mocenského a výrobníhocentra doby laténské u Němčic nad Hanou. S řešením uvedených projektů, i mimo ně, souvisí Čižmá-řova rozsáhlá publikační činnost. Kapitolou o době laténské se podílel na vydání Pravěkých dějin Mo-ravy (1993), monograficky vypublikoval Laténské sídliště v Bořitově (2003). Výsledkem dlouhodobéhozájmu a mravenčí heuristické a dokumentační práce je jeho Encyklopedie hradišť na Moravě a ve Slezsku(2004), doplněná výbornými leteckými snímky Miroslava Bálka. V našich i zahraničních odbornýchčasopisech zveřejnil vice než 200 studií, statí a zpráv.1

Miloš Čižmář se během své vědecké dráhy aktivně zúčastnil mnoha mezinárodních vědeckých kon-ferencí a symposií, jmenovitě v Německu, Rakousku, Francii, Polsku, Slovensku aj. Byl iniciátoremkaždoročních pracovních setkání našich a slovenských badatelů o době laténské, přičemž také tři z nichna Moravě i organizoval. Byl dále hlavním organizátorem mnohaletých pravidelných konferencí o zá-chranných výzkumech na Moravě a ve Slezsku, které pod záštitou Moravského archeologického klubupořádal až do roku 2006 jeho ústav ve spolupráci s Moravským zemským muzeem. Roku 2002 bylzvolen dopisujícím členem Německého archeologického ústavu, byl členem Českého archeologickéhokomitétu a Rady Archeologického ústavu AV ČR v Praze. Byl výkonným redaktorem a editorem novéřady moravského časopisu Pravěk (dosud 20 ročníků), jeho Supplement (dosud 26 svazků) a spolu-tvůrcem a spolueditorem řady Postavy moravské archeologie (dosud 4 svazky). Po 11 let byl členemredakční rady Památek archeologických. Z jeho iniciativy a jeho přičiněním vydal brněnský ÚAPP jiždva reprezentační svazky přehledů terénních výzkumů ústavu: Výzkumy – Ausgrabungen 1994-1998a 1999-2004. O pečlivé správě a řízení brněnského ÚAPP svědčí rovněž pravidelné Výroční zprávyÚAPP v Brně, vycházející ve velmi vkusném provedení od roku 1997.


14

?????????????

Nakonec je třeba vyzvednout i Čižmářovy osobnostní vlastnosti. Byl skromný, nikdy se nevyvyšovalnad své spolupracovníky, s nimiž si zásadně tykal, měl přátelský vztah k lidem, zejména ke studentům,jimž byl ochoten kdykoliv poradit a pomoci, často i poskytnutím materiálu k seminárním či diplo-movým pracím. Dovedl však i zakročit, pokud se setkal s jedincem či skupinou lidí nečistých záměrů.

To všechno až po náhlé osudové Milošovo onemocnění v létě roku 2011, o němž kromě rodiny věděldlouho opět jen Standa Stuchlík. Miloš a jeho rodina se totiž o jeho začínající leukemii nikde nešířili;nechtěli, aby postižený byl vyrušován třebas i upřímně míněnou účastí a utěšováním. Miloš vědělo svém beznadějném stavu, a proto chtěl ve zbývajících měsících života jednak co nejvíce užít společ-nosti manželky, dětí a vnoučat, jednak dokončit co nejvíce rozdělaných studií a článků, kterých bylo– vzhledem k jeho širokým zájmům – velké množství. Je příznačné, že v té době si nepřál útěšné ná-vštěvy kolegů či žáků, avšak opět s výjimkou Stuchlíka. Na pracoviště v brněnském Ústavu archeolo-gické památkové péče chodil pravidelně také v sobotu a mnohdy i v neděli, aby stihl dokončit co nejvícez naplánovaných projektů. To trvalo i v době pokročilé nemoci, kdy jej do kanceláře vozila jeho paníJana autem… Z rozepsaných prací se mu podařilo řadu uzavřít, několik jich bohužel zůstalo nedo-končeno. Při jedné z posledních návštěv řekl Stuchlíkovi, že studii o laténských hrobech z mohylníkuv Boroticích, kterou společně plánovali, bude muset dopsat s jeho ženou Janou.

Pozemská pouť Miloše Čižmáře se uzavřela 31. července 2012 ve věku nedožitých 67 let.Na přání zesnulého se poslední rozloučení konalo v úzkém rodinném kruhu. Na smutečním parte

čteme motto: „Netruchleme, že jsme ho ztratili, nýbrž buďme vděčni, že jsme ho měli…“Miloš Čižmář po sobě zanechal významné vědecké a organizační dílo trvalé hodnoty, jímž se ne-

smazatelně vepsal do dějin vědy. Dílo, i když vlastně fragmentární, je to neobyčejné; bude jej součas-ným i budoucím generacím připomínat trvale. Navazovat na ně budou další a další archeologové.Obec archeologická zachová památku Miloše Čižmáře v trvalé paměti.

Vladimír Podborský

1 Bibliografie do roku 2005: Pravěk N. Ř. 16, 2006, 7-13 (sestavil Stanislav Stuchlík) Bibliografie do roku 2012: Pravěk N. Ř. 20, 2012, 7-9 (sestavila Kateřina Geislerová)


ABSTRACT The population that settled western Little Poland could have consisted of two groups. Hypothe-tically, we can assume that one of them came from the western part of the Carpathian Basin,the other from central and northern Moravia and Upper Silesia. The literature emphasises theabsence of more significant contacts between the local groups of the La Tène culture in southernPoland. It seems, however, that the poor state of research in both of these territories distorts thepicture of the material culture. However, with regard to their geographical position the contactsbetween the Upper Silesian group and that of the western Little Poland could have been quiteintensive. The cultural impact moved to the north from the territory of Moravia. Located nearthe Moravian Gate, the area of the Głubczyce Upland was very favourably situated to controlthe communication routes to the Vistula and the Oder regions.

KEY WORDS Western Little Poland, Silesia, Moravia, La Tène culture, interegional connections

Kwestią nie podlegającą dyskusji jest wyraźny allochtonizm ludności kultury lateńskiej zamieszkującej Mało-polskę Zachodnią.1 Wskazuje na to odrębny typ obrządku pogrzebowego, gospodarki i kultury materialnej w sto-sunku do starszych i późniejszych kultur archeologicznych epoki żelaza, rozwijających się na północ od Karpati Sudetów. Zenon Woźniak jako pierwszy połączył znaleziska z Małopolski Zachodniej z materiałami charakte-rystycznymi dla terenów Moraw (WOŹNIAK 1970, 193). Nawiązania te zostały wyraźnie potwierdzone w ana-lizie zabytków z regionu podkrakowskiego (POLESKA 2006, 174, 254-255). Ponad trzykrotnie2 powiększonabaza źródłowa nadal wskazuje, że to najpewniej obszar Moraw był miejscem, skąd przybyła ludności celtyckazasiedlająca terytorium Małopolski Zachodniej (ryc. 1).

Najważniejszymi argumentami potwierdzającymi przytaczaną koncepcję jest duże podobieństwo warsztatu ce-ramicznego celtyckiej ludności Moraw i Małopolski Zachodniej. Dotyczy to zarówno technologii wytwarzaniajak i samych form naczyń. W znaleziskach z obu wspomnianych regionów występują w zasadzie te same typy na-czyń grafitowych: różne rodzaje garnków zwanych potocznie situlami, misy półkuliste, misy kotłowate (ryc. 2).Zdobienie większości naczyń grafitowych (ornament stempelkowy w formie litery C, zygzaka, trójkątów ułożonychw czworokąt, poziomej litery S) znajduje swoje analogie przede wszystkim na obszarze Moraw (ryc. 3-4). W Ma-łopolsce Zachodniej, tak jak na Morawach, zdecydowaną większość stanowią formy wykonane w atmosferze re-dukcyjnej. Zbiór naczyń z osad zachodniomałopolskich, wykonanych we wspomnianej technologii wykazujerównież daleko idące podobieństwa. Jest to m in. zdecydowana przewaga mis grupy 150, relatywnie duża frek-wencja pucharów typu 511 (ryc. 5), a także pojawienie się tak rzadkich form jak wazy typu 341, których największakoncentracja rysuje się na terenie Moraw (ryc. 6). Podobieństwo miedzy obszarami Moraw i zachodniej częściMałopolski dotyczy również ceramiki ręcznie lepionej. Jest to o tyle ważny argument, że wspomniana kategoriazabytków uznawana była za przejaw lokalnej tradycji, sięgającej czasów przed uformowaniem się kultury lateńskiej(WOŹNIAK 2004a, 134, przypis 11). Wśród ceramiki ręcznie lepionej z zachodniomałopolskich osad brakujeform naczyń szczególnie charakterystycznych dla wcześniejszej, łużycko - pomorskiej tradycji garncarskiej.

W okresie lateńskim przedmioty metalowe, w przeciwieństwie do ceramiki, często są formami ponadregio-nalnymi, dlatego szczególnie warto zwrócić uwagę na podobieństwa występujące między Małopolską Zachodnią

189

STŘEDNÍ EVROPA JAKO KŘIŽOVATKA

Geneza zachodniomałopolskiej enklawy kultury lateńskiej i jej powiązania z innymi regionami osadnictwa celtyckiegoThe genesis of the western Little Poland enclave of the La Tèneculture and its links with other regions of Celtic settlement

Przemysław Dulęba

duleba_Sestava 1 13.1.2015 11:31 Stránka 189

190

Przemysław Dulęba

a obszarem Moraw i Górnego Śląska. Zabytkami, które znajdowane są wyłącznie w przytaczanych regionach sążelazne zapinki kapturkowe (ryc. 7). Podobieństwo dotyczy również całej struktury zbioru fibul, bowiem naj-częstszymi znaleziskami ze środkowolateńskich osad z przytaczanych regionów są zapinki grup 13-19 wg Geb-harda. Dla Moraw bardzo charakterystyczne są żelazne bransolety guzowate z wytłaczaną dekoracją, które znanesą również z celtyckich osad w Strumianach, pow. wielicki3 i Zagórzycach, pow. kazimierski4. Również większośćform kobiecych pasów łańcuchowych z analizowanego przez nas obszaru obecna jest w największym znanym dochwili obecnej zbiorze tego typu przedmiotów z Němčic nad Hanou (ČIŽMÁŘ – KOLNÍKOVÁ 2006). Okaz an-tropomorficznej plastyki figuralnej znany z osady w Zagórzycach5 jest kolejnym zabytkiem, do którego analogiepochodzą prawie wyłącznie z wspomnianego, morawskiego centrum rzemieślniczo-handlowego.

Obszar Moraw w środkowym okresie lateńskim nie jest całkowicie jednolity kulturowo. W materiałach ar-cheologicznych znanych z osad widoczny jest wyraźny podział na dwie zasadnicze strefy: południowo-wschodnia(dorzecze Dyji i dolny bieg rzeki Morawy) oraz środkowa i północna. Do najważniejszych stanowisk pierwszegoz wspomnianych obszarów należą stanowiska osadowe: Mistřín, Velké Hostěrádky, Strachotín, Milovice (ME-DUNA 1980; LUDIKOVSKÝ 1986; ČIŽMÁŘ 1984; 1987; 2002). Pierwszą strefę charakteryzują widoczne wpływyszeroko pojętej prowincji kulturowej z Kotliny Karpackiej (flasze, wazy flaszowate, ornamenty stempelkowe,misy typu 163). Warsztat ceramiczny tej strefy wyróżnia się preferencją naczyń wykonanych na kole z gliny schu-dzonej domieszką mineralną (zazwyczaj drobno- i średnioziarnisty piasek), wypalone w atmosferze redukcyjneji utleniającej (4 i 5 grupy technologiczna), a także wytwarzaniem specyficznych form (np. misy i situle z kryzo-watym wylewem). W drugiej z wspomnianych stref, wydzielającej się na terenie środkowych i północnychMoraw, brak form naczyń charakterystycznych wyłącznie dla Kotliny Karpackiej. Najważniejsze stanowiska osa-dowe tej strefy to Brno-Černovice6, Brníčko, Pravčice, Tvarožná, Vyškov (MEDUNA 1980; HORÁLKOVÁ 1993;

Ryc. 1. Osadnictwo kultury lateńskiej w Zachodniej Małopolsce. A – ślad osadniczy, B – osada (minimum 1 obiekt), C – grób,D – stanowisko jaskiniowe, E – skarb, F – znalezisko luźne nieustalonego charakteru. Fig. 1. La Tène culture settlement in western Little Poland. A – settlement trace, B – settlement (at least one feature), C – grave,D – cave, E – hoard, F – find of unidentified character.


191

Geneza zachodniomałopolskiej enklawy kultury lateńskiej i jej powiązania z innymi regionami osadnictwa celtyckiego

Ryc. 2. Typologia naczyń ceramicznych kultury lateńskiej z Zachodniej Małopolski. Fig. 2. Typology of La Tène pottery vessels from western Little Poland.


HLAVA 2001). Ceramika warsztatowa wskazuje na preferencję cech 1 i 6 grupy technologicznej, czyli naczyńpozbawionych intencjonalnej domieszki, wypalonych w atmosferze redukcyjnej i utleniającej. Bardzo podobnesą formy i technologia ceramiki ręcznie lepionej, wśród której, tak jak na terenie Małopolski Zachodniej, bardzoczęsto spotykane są naczynia wykonane z gliny schudzonej średnią lub dużą ilością domieszki mineralnej (10grupa technologiczna). Najwięcej podobieństw istnieje między kulturą materialną ludności ze środkowych i pół-nocnych Moraw oraz Górnego Śląska.

Zabytki znajdowane w zespołach kultury lateńskiej z Małopolski Zachodniej wykazują również wiele ana-logii na obszarach Kotliny Karpackiej. Na wspomnianym terenie w okresie lateńskim powstała wyraźnie wyróżniająca się strefa kulturowa, obejmująca swym zasięgiem terytorium południowej Słowacji, południowo -wschodniej Austrii, Węgier, Ukrainy Zakarpackiej, Rumunii, Serbii, Chorwacji i Słowenii. W każdym z nie-licznych pochówków znalezionym w Małopolsce Zachodniej są elementy bardzo typowe dla Kotliny Karpac-kiej. W grobie 9 z Iwanowic jest to grot włóczni z charakterystycznie zdobioną tulejką (ryc. 8). W grobie 34z tego samego stanowiska jest to waza flaszowata. W pochówku z Łętowic takim elementem jest flasza. W gro-bie z Aleksandrowic oprócz zdobionej pochwy miecza, zabytkiem o nawiązaniach południowych jest żelaznypas płytkowy. Wspomniany zabytek jest przedmiotem unikatowym, jedyną analogią dla niego na terenie Sło-wenii. Wiele przedmiotów metalowych znajdowanych w kontekstach osadowych znajduje swoje dobre ana-logie na wspomnianym terenie. Do nich należą zapinki zdobione emalią, które najczęściej występują właśniena terenach Kotliny Karpackiej (ryc. 9), a także brązowe części kobiecych pasów łańcuchowych, stylistycznienawiązujące do tzw. typu węgierskiego (REITINGER 1966). Żelazne pasy z podłużnych, skręconych ogniwto forma również znajdująca swoje liczne analogie w zespołach z wzmiankowanej strefy kulturowej. Z Za-chodniej Małopolski znane są także nieliczne formy naczyń, które znajdują swoje analogie prawie wyłączniena terenach Kotliny Karpackiej. Są to m. in. misy typów 161 i 162 oraz wspomniane flasze i wazy flaszowate.

192

Przemysław Dulęba

Ryc. 3. Mapa znalezisk grafitowych situl z ornamentowanym wałkiem z Zachodniej Małopolski.Fig. 3. Distribution map of graphite pots with decorated cordons from western Little Poland.


193


Ryc. 4. Znaleziska grafitowych situl z ornamentowanym wałkiem z Zachodniej Małopolski (2-5 wg POLESKA 2006 z uzupeł-nieniami).Fig. 4. Finds of graphite pots with decorated cordons from western Little Poland (2-5 after POLESKA 2006 with additions).


194

Przemysław Dulęba

Ryc. 5. Mapa znalezisk pucharów typu 511 z Zachodniej Małopolski.Fig. 5. Distribution map of beakers of type 511 from western Little Poland.

W świetle powyższych ustaleń bardzo interesujące wydają się ostatnio poczynione obserwacje dotyczące naj-nowszych znalezisk z Moraw, które potwierdzają kontakty z zachodnią częścią Kotliny Karpackiej, a zwłaszczaobszarem dzisiejszej Słowenii (ČIŽMÁŘ 2002a; 2005). W ostatnim z wyżej wspomnianych regionów wydzielasię kilka jednostek archeologicznych, z których grupa Mokronog, jest identyfikowana z osadnictwem celtyckiegoplemienia Taurysków, natomiast grupy Vinica, Idrija, Notranjska-Kras z osadnictwem miejscowej iliryjskiej lud-ności (BOŽIČ 1999). Stosunkowo duża liczba przedmiotów metalowych znanych z emporium w Němčicachnad Hanou znajduje analogie na terenie zachodniej części Kotliny Karpackiej (ČIŽMÁŘ – KOLNÍKOVÁ 2006,262, 264). Charakter wspomnianego stanowiska zdaje się sugerować, że napływ tych przedmiotów odbywał siędrogą handlową. Istnieje również możliwość kontaktów wynikająca z ruchów niewielkich grup ludności prze-mieszczających się w celach innych niż handlowe, np. w poszukiwaniu ziemi zdatnej do zasiedlenia lub grupwojowników służących w charakterze najemników.

Szeroko pojęty obszar Moraw, Dolnej Austrii, Górnego Śląska i Małopolski Zachodniej stanowił jednąprowincję kulturową, która prawdopodobnie odzwierciedlała jakąś bardziej zorganizowaną strukturę spo-łeczną (związek plemienny?). Potwierdzeniem tej koncepcji, oprócz podobieństw w obrządku pogrzebowymi kulturze materialnej z osad otwartych, jest funkcjonowanie na tym terytorium w okresie środkowolateńskimwspólnego systemu monetarnego7. Jest to tzw. mennictwo bojskie, identyfikowane z działalnością mennicząznanego ze źródeł antycznych plemienia Bojów (PAULSEN 1933). Choć we wspomnianych regionach znaj-dowane są przedmioty pochodzące najpewniej ze strefy Kotliny Karpackiej, to całkowity obraz kultury ma-terialnej wyraźnie różni się od tego obszaru cechami obrządku pogrzebowego, stylistyką przedmiotówmetalowych oraz ceramiki.

Osadnictwo na terenie Małopolski Wschodniej było prawdopodobnie powiązane ze strefą Kotliny Karpackiej,jednak założenie to wobec dotkliwego braku publikowanych materiałów musi nadal pozostać w sferze rozważańteoretycznych. Z wspomnianego terenu znane są znaleziska luźne oraz kilka stanowisk, które bardziej prawdo-


195


Ryc. 6. Mapa znaleziskwaz typu 341 z ZachodniejMałopolski.Fig. 6. Distribution map ofvases of type 341 fromwestern Little Poland.

Ryc. 7. Mapa znalezisk za-pinek typu Ponětovice (A)i środkowolateńskich zapi-nek kapturkowych (B).Fig. 7. Distribution map offibulae of the Ponětovicetype (A) and anotherMiddle La Tène type fibu-lae (B).


196

Przemysław Dulęba

Ryc. 9. Mapa znaleziskśrodkowolateńskich zapi-nek zdobionych emalią.A – egzemplarze brązowe.B – egzemplarze żelazne.Fig. 9. Distribution map ofMiddle La Tène enamel-decorated fibulae. A – spe-cimens of bronze. B –spe ci mens of iron.

Ryc. 8. Mapa znaleziskgrotów włóczni ze zdobio-nymi tulejkami z obszaruŚrodkowej Europy.Fig. 8. Distribution map ofspearheads with decoratedsockets from Central Eu-rope.


197


podobnie należy łączyć z pozostałościami osad (WOŹNIAK 2004, 50). Obiekty kultury lateńskiej do chwili obec-nej znane są zaledwie z trzech stanowisk: Bachórz, pow. rzeszowski, Sanok-Biała Góra, pow. sanocki i Lipnik,pow. łańcucki (PARCZEWSKI 1978; 1988; 2006; PRZYBYŁA 2004, 221-223). Datowanie wzmiankowanych sta-nowisk z dorzecza górnego Sanu oparte jest na nielicznych zabytkach szklanych, które wskazują na obecnośćosadnictwa w fazie LT C1 (KARWOWSKI 2004, 160).

Jak już wspomniano obszar Górnego Śląska należał zapewne do tej samej prowincji kulturowej, w obrębiektórej należy klasyfikować znaleziska z celtyckie z Małopolski Zachodniej. Publikacje materiałów osadowychpokazują, że podobieństwo między oboma wspomnianymi grupami regionalnymi były bardzo duże. Materiałyz osad górnośląskich wyróżniają się jednak brakiem elementów charakterystycznych wyłącznie dla KotlinyKarpackiej.

Trudno stwierdzić w jakim stopniu zespoły kultury lateńskiej z Małopolski Zachodniej różnią od znale-zisk z obszaru Dolnego Śląska. Przede wszystkim obie grupy regionalne różnią się istotnie chronologią.Początek osadnictwa na terenie Dolnego Śląska należy wiązać jeszcze z horyzontem przedduchcowskim(WOŹNIAK 1979, 213), natomiast jego końcowa faza jest bardzo niejasna. W publikowanych do tej porymateriałach grobowych z tego terenu brak zespołów zwartych, które można datować później niż faza LTB2b (6 horyzont grobów wg R. Gebharda)8. Wspomniana grupa regionalna, co już wielokrotnie ustalano,była silnie związana z celtyckimi centrami z obszaru Czech i prawdopodobnie z Bawarii (WOŹNIAK 1970,170). Powyższe stwierdzenie oparte jest wyłącznie na materiałach grobowych, które bardzo często stanowiązabytki o cechach ponadregionalnych. Podobne założenia można przyjąć dla podstawowych cech panują-cego na Dolnym Śląsku obrządku pogrzebowego. Jedynym pewnym stwierdzeniem jest brak we wspom-nianym regionie pochówków typowych dla strefy Kotliny Karpackiej (WOŹNIAK 1970, 84). Z tego terenunadal pochodzi znikoma liczba publikowanych materiałów osadowych (PAZDA 1992; KOSICKI 1992; 1996;DOMAŃSKI – KŁOSIŃSKA – KOSICKI 1998; 1999), przez co bardzo trudno wiarygodnie określić specy-fikę tych materiałów. Równie enigmatyczny jest moment załamania się osadnictwa kultury lateńskiej naDolnym Śląsku. Sugerowano możliwość przetrwania tego osadnictwa do LT C1 (WOŹNIAK 1979, 216),ale jego istnienie wgłąb LT C2 obecnie bardzo trudno wykazać. Znaleziska bransolet szklanych ze stanowisk,które można uznać za domniemane osady, wskazują na przetrwanie osadnictwa celtyckiego co najmniejdo początku okresu środkowolateńskiego, kiedy to ozdoby te wchodzą do użytku. Wśród wspomnianychzabytków znajdują się typy charakterystyczne dla fazy LT C19. Z drugiej strony bardzo trudno wskazać namateriały kultury przeworskiej wiarygodnie datowane na fazę A1, odpowiadającą LT C2 w systemie perio-dyzacji kultury lateńskiej10. Kwestię istnienia ewentualnego hiatusu osadniczego między załamaniem siękultury lateńskiej a przybyciem germańskiej ludności kultury przeworskiej muszą rozstrzygnąć przyszłebadania.

Grupa zachodniomałopolska od południa sąsiadowała z obszarem zajętym przez osadnictwo kultury puchow-skiej, które koncentrowało się w Kotlinie Sądeckiej i Żywieckiej oraz przyległych okolicach (MADYDA-LE-GUTKO 1996, mapa 2). Osadnictwo tej jednostki kulturowej, co poświadczają nieliczne znaleziska przedmiotówmetalowych, funkcjonowało od LT C2, zaliczanego jeszcze do tzw. fazy przedpuchowskiej (MADYDA-LE-GUTKO 1996, 34). Być może krótki okres czasowego współistnienia na omawianym terenie obu wspomnianychjednostek archeologicznych powodował brak śladów wzajemnych oddziaływań.

W literaturze podkreślano brak wyraźnych kontaktów pomiędzy grupami lokalnymi kultury lateńskiejw południowej Polsce, co jak sugeruje Z. Woźniak było wynikiem ich różnorodnej genezy i silnych powią-zań z ośrodkami centralnymi znajdującymi się na południe od Sudetów i Karpat (WOŹNIAK 1970, 168).W przypadku grupy dolnośląskiej i wschodniomałopolskiej teza ta może być nadal aktualna, choć kiepskistan badań obu wspomnianych obszarów zdaje się istotnie fałszować obraz kultury materialnej. Z drugiejstrony należy wskazać na znaleziska monet bojskich, które znane są z wszystkich celtyckich enklaw na ob-szarze ziem Polski, przeczą wspomnianej hipotezie. Kontakty między grupą górnośląską i zachodniomało-polską ze względu na ich położenie mogły być bardzo silne. To obszar Moraw stanowił centrumwzmiankowanej wyżej prowincji kulturowej, z którego w okresie lateńskim dystrybuowano zdobycze cy-wilizacyjne również w kierunku północnym. Tereny Wyżyny Głubczyckiej znajdujące się u wylotu BramyMorawskiej stanowiły bardzo dobry punkt komunikacyjny, który pozwalał kontrolować szlaki w kierunkudorzecza Wisły i Odry. Nieprzypadkowe jest ulokowanie właśnie na tym terenie u schyłku okresu wczes-nolateńskiego oraz przez cały okres środkowolateński centrum rzemieślniczo - handlowego w Nowej Ce-rekwi, które według najnowszych ustaleń11 nie odbiegało od ośrodków tej rangi co morawskie Němčicei dolnoaustriacki Roseldorf.

Jeżeli słuszne jest oparte na słabych przesłankach wiązanie początku kolonizacji Małopolski Zachodniej z faląmigracyjną związaną z najazdem na Grecję i Macedonię (280-277 przed Chr.), to ludność ją zasiedlająca mogłasię składać z dwóch grup. Hipotetycznie można zakładać, że jedna z nich przywędrowała z zachodniej częściKotliny Karpackiej, druga zaś pochodziła ze środkowych i północnych Moraw oraz Górnego Śląska. W staro-żytności migracje były zazwyczaj wynikiem przeludnienia lub zagrożenia natury politycznej. Model takiegoruchu ludności opisany został w I księdze Commentari de bello Gallico Cezara na przykładzie wędrówki Helwe-


198

Przemysław Dulęba

tów. Nowsze znaleziska dowodzą, że to fazy LT B2 i LT C1, na terenie wschodniej Celtyki są początkiem niespo-tykanej dotąd prosperity ekonomicznej. Być może to właśnie dynamiczny wzrost celtyckiej populacji zamiesz-kującej Kotlinę Karpacką oraz Morawy spowodował przemieszczenie ludności, która założyła osadyw Małopolsce Zachodniej.

Przypisy1 Prezentowany artykuł jest jednym z rozdziałów rozprawy doktorskiej autora, która powstała dzięki wsparciu finansowemu

grantu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego: Starsza faza kultury lateńskiej w Małopolsce Zachodniej (NN 109243934).

2 W chwili obecnej (stan z roku 2010) dysponujemy ogólną liczbą 169 stanowisk, które można wiązać z osadnictwem kulturylateńskiej. Aż 154 z podanej wyżej liczby stanowią otwarte osady (z zarejestrowanymi obiektami osadniczymi) i ślady osad-nictwa, będące prawdopodobnie pozostałościami takich osad. Na czterech stanowiskach natrafiono na pochówki kulturylateńskiej, a na dalszych trzech znaleziono zabytki, które z dużym prawdopodobieństwem należy interpretować jako częśćinwentarza zniszczonych grobów. Kolejne cztery stanowiska zarejestrowano w obrębie jaskiń. Jedno stanowisko stanowimiejsce odkrycia depozytu.

3 Badania wykopaliskowe K. Reguły, zbiory Muzeum Żup Krakowskich w Wieliczce.4 Badania wykopaliskowe M. Grygiela i J. Pikulskiego, depozyt w Instytucie Archeologii Uniwersytetu Jagielońskiego.5 Ibidem.6 Niepublikowane zbiory MZM w Brnie, udostępnione dzięki uprzejmości J. Čižmářovej.7 Mennictwo bojskie do niedawna utożsamiane było przede wszystkim z obszarami Kotliny Czeskiej (CASTELIN 1965).

Nowsze znaleziska monet wskazują, że głównym terenem działalności menniczej Bojów w okresie środkowolateńskimmógł być obszar Moraw (KOLNIKOVÁ1998; 2006; 2006a).

8 Z okresem środkowolateńskim kojarzono luźne znaleziska dwóch zgiętych rytualnie mieczy, grotu włóczni i fragmentumęskiego pasa łańcuchowego z podwójnie skręcanych ogniw z Głownina, pow. strzeliński (JAHN 1931, ryc. 45). Mieczei grot są mało charakterystyczną formami, które mogą pochodzić również z grobów kultury przeworskiej z młodszegookresu przedrzymskiego. Fragment pasa łańcuchowego to forma typowa wyłącznie dla kultury lateńskiej, a przytaczanytyp należy datować na na fazy LT B2b i LT C1a (BUJNA 1982, 333, ryc. 4: 25; WALDHAUSER 1987, ryc. 3: 9-11; GEBHARD1989, 85, ryc. 27: 8).

9 Są to okazy grup 5b, 6b/1, 8b wg Haevernick. Znaleziska pochodzą z miejscowości Radłowice, pow. oławski (BEDNAREK1998, 134, ryc. 8: 1), Strachów, pow. wrocławski (LODOWSKI 1980, ryc. 10), Ślęża, pow. wrocławski (DOMAŃSKI 2000,ryc. 3g). Kolejne wzmianki o nieokreślonych fragmentach bransolet szklanych dotyczą znalezisk z miejscowości: Polwica,pow. oławski (niepublikowane zbiory Muzeum Miejskiego Wrocławia), Radzików, pow. dzierżoniowski (inf. A. Kosickiego,zbiory Instytutu Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk we Wrocławiu), Ślęza, pow. wrocławski (DOMAŃSKI,KŁOSIEWICZ, KOSICKI 1999, 289), Wojkowice, pow. oławski (GRALAK et al. 2001, 200-201).

10 Przytaczane w literaturze dolnośląskie znaleziska zapinek typów A-B wg Kostrzewskiego są znaleziskami zachowanymiw stanie uniemożliwiającym poprawną identyfikację albo pochodzą z terenów nie objętych wcześniejszym osadnictwemkultury lateńskiej (PESCHECK 1939, 20). Chronologia zapinek typu Kostrzewski C (okazy z Wierzbic, Węgrów, ŻernikWielkich – PESCHECK 1939, 21, ryc. 11, 40, 77: 9), a zwłaszcza krótkich form tego typu, może być odnoszona do począt-ków fazy A2.

11 Bad. powierzchniowe i wykopaliskowe M. Rudnickiego i M. Bednarka (2007-2009), zbiory Muzeum Śląska Opolskiegow Opolu, depozyt w Instytucie Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego.

LiteraturaBEDNAREK, M. 1998: Wielokulturowe stanowisko nr 8 w Radłowicach, gm. Domaniów, w świetle badań z 1997 roku, Śląskie

Sprawozdania Archeologiczne 40, 129-139.BOŽIČ, D. 1999: Die Erforschung der Latènezeit in Slovenien seit Jahr 1964, Arheološki vestnik 50, 189-213.BUJNA, J. 1982: Spiegelung der Sozialstruktur auf latènezeitlichen Gräberfelder im Karpatenbecken, Památky archeologické

73, 312-431.CASTELIN, K. 1965: Die Goldprägung der Kelten in den böhmischen Ländern, Graz.ČIŽMÁŘ, M. 1984: Laténské sídliště z Velkých Hostěrádek, okr. Břeclav, Památky archeologické 75, 463-485.ČIŽMÁŘ, M. 1987: Laténské sídliště ze Strachotína, okr. Břeclav, Památky archeologické 78, 205-230.ČIŽMÁŘ, M. 2002: Vývoj laténského osídlení v oblasti pod Pavlovskými vrchy. In: S. Stuchlík (ed.): Oblast vodního díla

Nové Mlýny od pravěku do středověku, Spisy AÚ Brno 20, 249-271.ČIŽMÁŘ, M. 2002a: Laténský depot z Ptení – K poznání kontaktů našeho území s jihem, Památky archeologické 93,

194-225.ČIŽMÁŘ, M. 2005: Contacts between Moravia and the territory of the Scordisci. In: H. Dobrzańska – V. Megaw – P. Poleska

(eds.): Celts on the Margin, Kraków, 131-134.ČIŽMÁŘ, M. – KOLNÍKOVÁ, E. 2006: Němčice – obchodní a industriální centrum doby laténské na Moravě, Archeologické

rozhledy 58, 261-283.


199


DOMAŃSKI, G. 2000: Celtowie na Ślęży, Acta Archaeologica Carpathica 35 (1999-2000), 61-74.DOMAŃSKI, G. – KŁOSIŃSKA, E. – KOSICKI, A. 1998: Ratownicze badania wykopaliskowe na trasie budowy gazociągu

Łagiewniki – Jordanów Śląski, Śląskie Sprawozdania Archeologiczne 40, 1998, 273-282DOMAŃSKI, G. – KŁOSIŃSKA, E. – KOSICKI, A. 1999: Sprawozdanie z badań ratowniczych wielokulturowej osady

w miejscowości Ślęza, gm. Kobierzyce, stan. 11/12, Sprawozdania Archeologiczne 51, 273-298.GEBHARD, R. 1989: Der Glasschmuck aus dem Oppidum von Manching, Ausgrabungen in Manching, Band 11. Stuttgart.GRALAK, T. – NOWACZYK, W. – STANISŁAWSKI, A. – WOJNICKI, T. 2001: Badania archeologiczne na trasie budowy

autostrady A4 na stanowisku Wojkowice 15, woj. dolnośląskie. In: Z. Bukowski (ed.): Raport 96-99. Wstępne wyniki kon-serwatorskich badań archeologicznych w strefie budowy autostrad w Polsce za lata 1996-1999. Warszawa. 194-214.

HORÁLKOVÁ, P. 1993: Laténské sídliště ve Vyškově (okr. Vyškov), Přehled výzkumů 1991, 17-32.HLAVA, M. 2001: Laténské sidlíště u Tvarožné (okr. Brno-venkov). Pokus o rekonstrukci výzkumu z roku 1943, Pravěk N. Ř.

11, 301-354.JAHN, M. 1931: Die Kelten in Schlesien, Quellenschriften zur ostdeutschen Vor- und Frühgeschichte 1, Leipzig.KARWOWSKI, M. 2004: Początki osadnictwa kultury lateńskiej na Podkarpaciu w świetle szklanych importów celtyckich.

In: J. Gancarski (ed.): Okres lateński i rzymski w Karpatach polskich. Krosno. 153-161.KOLNÍKOVÁ, E. 1998: Keltské mince v peňažných dejinách Moravy. In: T. Štefan – T. Krejčík (eds.): Peníze v proměnách

času. Ostrava. 21-33.KOLNÍKOVÁ, E. 2006: Nové nálezy mincí – príspevok k obrazu doby laténskej na Morave, Pravěk N. Ř. 16, 437-462.KOLNÍKOVÁ, E. 2006a: Význam mincí z moravského laténskeho centra Němčice nad Hanou pre keltskú numizmatiku, Nu-

mismatický sborník 21, 3-56.KOSICKI, A. 1992: Badania wykopaliskowe na osadzie kultury lateńskiej w Kurzątkowicach, stan. 1, gm. Domaniów, Śląskie

Sprawozdania Archeologiczne 33, 57-64.KOSICKI, A. 1996: Badania wykopaliskowe na osadzie kultury lateńskiej i wielokulturowym stanowisku 1 w Kurzątkowicach,

gm. Domaniów, Śląskie Sprawozdania Archeologiczne 37, 165-171.LODOWSKI, J. 1980: Grodzisko wczesnośredniowieczne w Strachowie, gm. Sobótka, woj. Wrocław, Sprawozdania Archeo-

logiczne 32, 207-226. LUDIKOVSKÝ, K. 1986: Mistřín. Katalog nálezů z výzkumu v letech 1966-68, Fontes Archaeologiae Moravicae 21, Brno.MADYDA-LEGUTKO, R.1996: Zróżnicowanie kulturowe polskiej strefy beskidzkiej w okresie lateńskim i rzymskim, Kraków. MEDUNA, J. 1980: Die latènezeitlichen Siedlungen in Mähren. Praha.PARCZEWSKI, M. 1978: Denkmäler der Latènekultur von Bachórz am Mittellauf des San (Südostpolen), Prace Archeolo-

giczne 26, 135-151.PARCZEWSKI, M. 1988: Sanok-Biała Góra, Informator Archeologiczny – Badania 1987, 70-71. PARCZEWSKI, M. 2006: Die Forschungen aus der Siedlung mehrere Kulturen in Bachórz, Kr. Rzeszów, Fst. 16. Die Gra-

bungssaisons 15-19. In: W. Blajer – J. Poleski (eds.): Recherches Archeologiques de 1999-2003, Kraków, 119-135. PAULSEN, R. 1933: Die Münzprägung der Boier, Leipzig – Wien.PAZDA, S. 1992: Osada kultury lateńskiej w Radłowicach, gm. Domaniów, woj. Wrocław w świetle badań w latach 1964-1968,

Studia Archeologiczne 22, 85-127.PESCHECK, Ch. 1939: Die frühwandalische Kultur in Mittelschlesien (100 vor bis 200 nach Christus), Quellenschriften zur

ostdeutschen Vor- und Frühgeschichte 5, Leipzig.POLESKA, P. 2006: Celtycki mikroregion osadniczy w rejonie podkrakowskim, Biblioteka Muzeum Archeologicznego w Kra-

kowie 2, Kraków.PRZYBYŁA, M. J. 2004: Nowe znaleziska kultury lateńskiej z obszaru Pogórza Rzeszowskiego. In: J. Gancarski (ed.): Okres

lateński i rzymski w Karpatach polskich. Krosno, 219-235.WALDHAUSER, J. 1987: Keltische Gräberfelder in Böhmen, Berricht der Römisch-Germanische Kommission 68, 25-180.WOŹNIAK, Z. 1970: Osadnictwo celtyckie w Polsce, Wrocław – Warszawa – Kraków.WOŹNIAK, Z. 1979: Starsza faza kultury lateńskiej w Polsce i jej oddziaływania. In: A. Gardawski (ed.): Prahistoria ziem

polskich, t. IV, Wrocław – Warszawa – Kraków, 209-220. WOŹNIAK, Z. 2004a: Rola Karpat zachodnich w okresie lateńskim. In: J. Ganciarski (ed.): Okres lateński i rzymski w Kar-

patach polskich. Krosno, 43-70.WOŹNIAK, Z. 2004b: Wędrówki Celtów i ich odbicie w źródłach archeologicznych. In: M. Salamon – J. Strelczyk (eds.):

Wędrówki i etnogeneza w starożytności i średniowieczu, Kraków, 123-144.

SummaryThe foreign character of the La Tène population inhabiting western Little Poland is indisputable. It is indicated bythe burial rite, economy and material culture that differ from the previous and subsequent archaeological culturesof the Iron Age developing north of the Carpathians and the Sudeten. Zenon Woźniak was the first to connectthe finds from western Little Poland with the material characteristic of the territory of Moravia. The analysis ofthe finds from the surroundings of Kraków has strongly corroborated these links. Even today, the evidence hasincreased more than threefold and suggests that it was most probably the territory of Moravia from where theCeltic population that inhabited western Little Poland came (Fig. 1). The most significant argument in support ofthis interpretation is the great similarity of the pottery manufactured in Moravia and in western Little Poland inregards to both the technology and shapes of the vessels themselves. The types of graphite vessels that occur amongthe finds from both regions are virtually the same: various kinds of pots usually called situlae, bowls, and cauldron


200

bowls (Fig. 2). The decoration of most of the vessels – C-shaped stamps, zig-zag lines, triangles forming a quad-rangle, the horizontal letter S – have their parallels mainly in Moravia (Fig. 3, 4). Just as in Moravia, in westernLittle Poland pottery forms fired in a reducing atmosphere prevail and show far-reaching similarities with theMoravian ceramics. These include, among other things, the dominance of type 150 bowls, a relatively high fre-quency of type 511 beakers (Fig. 5), and also the occurence of such rare shapes as the type 341 vase, the highestconcentration of which appears in Moravia (Fig. 6). The similarity between the area of Moravia and the westernpart of Little Poland also applies to hand-made pottery. The fact that this pottery had been regarded as a manife-station of a local tradition dating back to the time preceding the formation of the La Tène culture makes this ar-gument even weightier. The shapes particularly typical of the preceding Lusatian-Pomeranian ceramic traditionare missing among the hand-made pottery from the western Little Poland settlements. Unlike pottery, La Tènemetal objects are often supra-regional types. For this reason it is particularly necessary to pay attention to the si-milarities between western Little Poland and Moravia and Upper Silesia, primarily to the entire structure of theassemblage of fibulae, since the most frequent finds from the middle La Tène settlements in the regions mention-ned above are the fibulae of groups 13 to 19 after Gebhard.

The objects encountered in the La Tène culture assemblages in western Little Poland have many parallels alsoin the Carpathian Basin. This is where a specific cultural zone comprising the territory of southern Slovakia, so-utheastern Austria, Hungary, the Transcarpathian Ukraine, Romania, Serbia, Croatia and Slovenia developed inthe La Tène period. As has been pointed out, each of the rare burials recorded in western Little Poland includeselements typical for the Carpathian Basin. In grave 9 in Iwanowice there is a spearhead with a decorated socket(Fig. 8), in grave 34 from the same site a flask-shaped vase. In the grave from Łętowice such an element is repre-sented by a flask. Apart from a decorated sword scabbard, in the Aleksandrowice grave there is a find related tothe south, an iron belt composed of plates. It is unique, with a single parallel in Slovenia. Many metal objectsfound in settlement contexts have their parallels in that area. They include fibulae decorated with enamel thatmost often occur in the Carpathian Basin (Fig. 9), and bronze parts of women’s chain belts, whose style is a con-tinuation of the so-called Hungarian type. Iron belts consisting of elongated twisted links also have numerous pa-rallels in the assemblages from the same cultural zone. From western Little Poland there are alsovessels withparallels almost exclusively in the Carpathian Basin. These are, among others, bowls of types 161 and 162, andthe flasks and flask-shaped vases mentioned above.

The absence of more significant contacts between the local groups of the La Tène culture has been pointed outin the literature. In the case of the Lower Silesian and the eastern Little Poland groups, this may be true even today,although it seems that the poor state of research in both of the regions certainly distorts the picture. On the otherhand, we have to point out the finds of Boian coins that are known from all of the Celtic enclaves in the Polishterritory. This is contradictory to the given hypothesis. Considering their geographic location the contacts betweenthe Upper Silesian and the Little Poland groups could have been very strong. The territory of Moravia was thecentre, from which a cultural impact also headed to the north. Located near the Moravian Gate, the area of theGłubczyce Upland was very favourably situated to control the communication routes to the Vistula and the Oderregions.

English by Lada Krutilová


828

Igor BazovskýSlovenské národné múzeum – Archeologické múzeumŽižkova 12 SK – 810 06 Bratislava 16Slovenská [email protected]

Lucia BenedikováArcheologický ústav Slovenskej akadémie viedAkademická 2SK – 949 21 [email protected]

Jan BouzekÚstav pro klasickou archeologii Filozofické fakulty Univerzity KarlovyCeletná 20CZ – 116 42 Praha [email protected]

Gabriela BrezňanováKrajský pamiatkový úrad BanskáBystricaLazovná 8 SK – 975 65 Banská [email protected]

Hana BrzobohatáArcheologický ústav AV ČR, Praha,v. v. i., pracoviště Kutná HoraHloušecká 609 CZ – 284 01 Kutná [email protected]

Gertrúda BřezinováArcheologický ústav Slovenskej akadémie viedAkademická 2SK – 949 21 [email protected]

Jozef BujnaUniverzita Konštantína Filozofav NitreFilozofická fakulta, katedra archeológieHodžova 1SK – 949 74 [email protected]

Radoslav ČambalHistorické múzeum Slovenskéhonárodného múzeaŽižkova 12SK – 811 06 Bratislava [email protected]

Ivan ČižmářÚstav archeologické památkovépéče Brno, v. v. i.Kaloudova 30CZ – 614 00 [email protected]

Miloš Čižmář †

Hana ČižmářováSlezská univerzita v OpavěFilozoficko-přírodovědecká fakultaÚstav archeologie Na Rybníčku 626/1CZ – 746 01 [email protected]

Jana ČižmářováArcheologický ústav Moravskéhozemského muzeaZelný trh 6CZ – 659 37 [email protected]

Alžběta DanielisováArcheologický ústav AV ČR, Praha,v. v. i. Letenská 4CZ – 118 01 Praha [email protected]

Monika DębiecZaczernie 1004S/1PL – 36-062 [email protected]

Miluše DobisíkováNárodní muzeum antropologické odděleníVinohradská 1CZ – 110 00 Praha [email protected]

Zuzana ĎuďákováFilozofická fakulta UKFKatedra archeológieHodžova 1SK – 949 74 [email protected]

Przemysław DulębaInstytut Archeologii UniwersytetuWrocławskiegoul. Szewska 48PL – 50-139 Wrocł[email protected]

Kristián ElschekArcheologický ústav Slovenskej aka-démie viedAkademická 2SK – 949 21 [email protected]

Pavla EnderLandesamt für Archäologie SachsenZur Wetterwarte 7D 01109 [email protected]

Wolfgang EnderLandesamt für Archäologie SachsenZur Wetterwarte 7D 01109 [email protected]

Jiří FröhlichErbenova 1546CZ – 397 01 Pí[email protected]

Martin FurmanKrajský pamiatkový úrad ŽilinaMariánske námestie 19SK – 010 01 Ž[email protected]

Petra GoláňováÚstav archeologie a muzeologie, Filozofické fakulty Masarykovy univerzityArna Nováka 1CZ – 602 00 [email protected]

Seznam autorů

z seznam tiraz_Sestava 1 14.1.2015 8:20 Stránka 828

829

Miloš HlavaMuzeum hlavního města PrahyOddělení archeologických sbírekPod Viaduktem 2595CZ – 155 00 Praha [email protected]

Martin HložekTechnické muzeum v Brně, Purkyňova 105CZ – 612 00 [email protected]

Petr HolodňákRegionální muzeum K. A. Polánkav ŽatciHusova 678CZ – 438 01 Ž[email protected]

Veronika HolzerNaturhistorisches Museum WienPrähistorische AbteilungBurgring 7A – 1010 [email protected]

Jan HorákPalackého nám. 160CZ – 572 01 Polič[email protected]

Peter Horváth Archeologický ústav SAV Akademická 2 SK – 94901 Nitra [email protected]

Václav HulínskýVysoká škola chemicko-technolo-gická v PrazeÚstav skla a keramiky, Technická 5 CZ – 16628 Praha [email protected]

Ondřej ChvojkaJihočeské muzeumDukelská 1CZ – 370 51 České Budějovice;Archeologický ústav Filozofické fakulty Jihočeské univerzityBranišovská 31aCZ – 370 05 České Budě[email protected]

Jan JílekVýchodočeské muzeum v Pardubicícharcheologické odděleníZámek čp. 4CZ – 530 02 [email protected]

Jan JohnArcheologický ústav Filozofickéfakulty Jihočeské univerzityBranišovská 31aCZ – 370 05 České Budě[email protected]

Šárka JonášováGeologický ústav AV ČR, v. v. i.Rozvojová 135/269CZ – 16500 Praha [email protected]

Jiří KalaÚstav archeologické památkovépéče Brno, v. v. i.Kaloudova 30CZ – 614 00 [email protected]

Maciej KarwowskiInstytut Archeologii UniwersytetuRzeszowskiego Moniuszki 10PL – 35-015 Rzeszó[email protected] für Urgeschichte und Histo-rische Archäologie, UniversitätWien Franz Klein-Gasse 1A – 1190 [email protected]

Adam KędzierskiKaliskie Stanowisko ArcheologiczneInstytutu Archeologii i i EtnologiiPANul. Młynarska 33PL – 62-800 [email protected]

Jiří Kohoutek †

Eva KolníkováVýstavná 17SK – 949 01 [email protected]

Balázs KomoróczyArcheologický ústav AV ČR Brno, v. v. i., Čechyňská 363/19CZ – 602 00 [email protected]

Petr KosÚstav archeologické památkovépéče Brno, v. v. i.Kaloudova 30CZ – 614 00 [email protected]

Branislav KovárArcheologický ústav SAV v NitreAkademická 2SK – 94921 [email protected]

Venceslas Kruta14 Orée de MarlyF – 78590 [email protected]

Roman KřivánekArcheologický ústav AV ČR, v. v. i.Letenská 4CZ – 118 001 [email protected]

Jan KyselaÚstav pro klasickou archeologii Filozofické fakulty Univerzity KarlovyCeletná 20CZ – 116 42 Praha [email protected]

Jana LangováMuzeum jihovýchodní MoravyVavrečkova 7040CZ – 760 01 Zlí[email protected]

Marek LečbychÚstav archeologické památkovépéče Brno, v. v. i.Kaloudova 30CZ – 614 00 [email protected]

Jakub LikovskýArcheologický ústav AV ČR, Praha,v. v. i. Letenská 4CZ – 118 01 Praha [email protected]


830

Tomáš MangelUniverzita Hradec KrálovéRokitanského 62CZ – 500 03 Hradec Králové [email protected]

J. V. S. MegawDepartment of Archaeology, Flin-ders UniversityGPO Box 2100, AustraliaAU – South Australia [email protected]

Jan MichálekNádražní 120CZ – 397 01 Pí[email protected]

Blanka MikulkováÚstav archeologické památkovépéče Brno, v. v. i.Kaloudova 30CZ – 614 00 [email protected]

Jiří MilitkýNárodní muzeum – HistorickémuzeumNumismatické odděleníVinohradská 1CZ – 110 00 Praha [email protected]

Elena MiroššayováArcheologický ústav SAVOddelenie pre výskum východnéhoSlovenskaHrnčiarska 13SK – 040 01 Koš[email protected]

Alena NejedláJihomoravské muzeum ve ZnojměPřemyslovců 8CZ – 669 45 [email protected]

Marek OlędzkiUniwersytet ŁódzkiInstytut PolitologiiUl. Składowa 41/43PL – 90-127 Łódź[email protected]

David ParmaÚstav archeologické památkovépéče Brno, v. v. i.Kaloudova 30CZ – 614 00 [email protected]

Karol PietaArcheologický ústav Slovenskej akadémie viedAkademická 2SK – 949 21 [email protected]

Miroslav PleskaMuzeum východních ČechEliščino nábřeží 465CZ – 500 01 Hradec Králové [email protected]

Tomáš PolišenskýÚstav archeologické památkové péčestředních ČechNad Olšinami 3CZ – 110 00 Praha [email protected]

Peter C. RamslÖsterreichische Akademie der WissenschaftenInstitut für Orientalische und Europäische Archäologie (OREA)Abteilung EuropaFleischmarkt 20-22A – 1010 [email protected]

Dominik RepkaUniverzita Konštantína FilozofaFilozofická fakulta, Katedra archeológieHodžova 1SK – 949 74 [email protected]

Marcin RudnickiInstytut Archeologii UniwersytetuWarszawskiegoKrakowskie Przedmieście 26/28 PL – 00-927 Warszawa, Polande-mail: [email protected]

Vladimír SalačArcheologický ústav AV ČR, Praha,v. v. i. Letenská 4CZ – 118 01 Praha [email protected]

Milan SalašArcheologický ústav Moravskéhozemského muzeaZelný trh 6CZ – 659 37 [email protected]

Pavel SankotOddělení pravěku a antického starověku Historické muzeum NárodníhomuzeaVinohradská 1CZ – 110 00 Praha [email protected]

Susanne Stegmann-RajtárArcheologický ústav SAVAkademická 2SK – 94921 [email protected]

Stanislav StuchlíkArcheologický ústav AV ČR, Brno,v. v. i.Čechyňská 363/19CZ – 602 00 [email protected]á univerzita v OpavěFilozoficko-přírodovědecká fakultaÚstav archeologie Na Rybníčku 626/1CZ – 746 01 [email protected]

Radka ŠumberováArcheologický ústav AV ČR, Praha,v. v. i., pracoviště Kutná HoraHloušecká 609CZ – 284 01 Kutná [email protected]

Richard ThérUniverzita Hradec KrálovéRokitanského 62CZ – 500 03 Hradec Králové [email protected]


831

Martin TrefnýUniverzita Hradec KrálovéRokitanského 62CZ – 500 03 Hradec Králové [email protected]

Dagmar VachůtováÚstav archeologie a muzeologie Filozofické fakulty Masarykovy univerzityArna Nováka1CZ – 602 00 [email protected]

Jarmila ValentováNárodní muzeum – Historické muzeum Oddělení pravěku a antického starověku Vinohradská 1CZ – 110 00 Praha [email protected]

Natalie VenclováArcheologický ústav AV ČR, Praha,v. v. i. Letenská 4, CZ – 118 01 Praha [email protected]

David VíchRegionální muzeum ve VysokémMýtěŠemberova 125/ICZ – 566 01 Vysoké Mý[email protected]

Marek VlachArcheologický ústav AV ČR Brno,v. v. i.Čechyňská 363/19CZ – 602 00 Brno [email protected]

Larissa VorotinskajaThe State Ermitage MuseumDvortsovaya Naberezhnaya, 34RU – 190000 St [email protected]

Anna Gardelková-VrtelováArcheologický ústav SAV v NitreAkademická 2SK – [email protected]

Jiří Waldhauser Univerzita Hradec KrálovéRokitanského 62CZ – 500 03 Hradec Králové [email protected]

Tomáš ZemanFilozofická fakulta Univerzity Palackého v OlomouciKřížkovského 511/10771 47 [email protected]

Leszek ZiąbkaMuzeum Okręgowe Ziemi Kaliskiejul. Kościuszki 12PL – 62-800 [email protected].


MORAVSKÉ KŘIŽOVATKY

Střední Podunají mezi pravěkem a historií

Editoři: Jana Čižmářová, Natalie Venclová, Gertrúda Březinová

Grafický návrh a úprava: Milan Mačinec, Silvie Straková, Michaela Tomsová

Návrh obálky: Šárka Fidrichová

Tisk: Tiskárna Helbich, a. s., Brno

Vydalo Moravské zemské muzeum, Brno 2014ISBN: 978-80-7028-432-2


Moravské MoravskékřižovatkyStřední Podunajímezi pravěkema historií křižovatky

Střední Podunají mezi pravěkem

a historií

Moravské zemské muzeum 2014

Geneza zachodniomałopolskiej enklawy kultury lateńskiej i jej powiązania z innymi regionami...

Documents

Transcript of Geneza zachodniomałopolskiej enklawy kultury lateńskiej i jej powiązania z innymi regionami...