Sosyoekonomi 2015-1 150103 Huumlseyin ŞEN amp Ayşe KAYA

Sosyo Ekonomi

January-March 2015-1

Ekonomik Krizlerin Değişmeyen İmdatccedilısı Maliye Politikası

Huumlseyin ŞEN Ayşe KAYA

hsenybuedutr aysekayaikcedutr

Unchanging Rescuer of Economic Crises Fiscal Policy

Abstract

This paper studies the role of fiscal policy which has recently come to the fore as a

rescuer during economic crises and focuses very much on its historical role in economic crises in

general and in the recent crisis in particular

Keywords Economic Crisis Fiscal Policy Monetary Policy

Macroeconomic Policy

JEL Classification Codes H12 E62 E52 E60

Oumlzet

Bu ccedilalışma her kuumlresel oumllccedilekli ekonomik krizle birlikte imdatccedilı olarak guumlndeme gelen

maliye politikasını ve bu politikanın krizlerle muumlcadeledeki roluumlnuuml tarihsel bir perspektif ccedilerccedilevesinde ele

alıp değerlendirmeyi ve ileriye youmlnelik politika oumlnerileri sunmayı amaccedillamaktadır

Anahtar Soumlzcuumlkler Ekonomik Kriz Maliye Politikası Para Politikası

Makroekonomik Politika

İmdatccedilı Arapccedilarsquodan dilimize intikal eden bir soumlzcuumlk olup zor durumda bulunana yardım eden yardıma koşan

yardım işiyle goumlrevlendirilmiş olan yardıma gelen yardımda bulunan gibi anlamlara gelmektedir

Huumlseyin ŞEN amp Ayşe KAYA

56

Ekonomik Krizlerin Değişmeyen İmdatccedilısı Maliye Politikası

57

ldquoİktisatta sorular hep aynıdır

Değişen bir şey varsa o da cevaplardırrdquo

Anonim

1 Giriş

Her ekonomik kriz kendi ccedilapında bir guumlccedilluumlk bir sıkıntı demektir Ama her kriz

aynı zamanda ders ccedilıkarmasını bilenler iccedilin yeni bir başlangıccedil yeni bir fırsatlar ve

tecruumlbeler manzumesi de demektir Biliyoruz ki ekonomik krizler guumlnuumlmuumlz ekonomilerinin

değişmeyen bir gerccedileği Duumln vardı buguumln de var yarın da var olacaklar gibi goumlruumlnuumlyor

Ekonomik krizlerle muumlcadele ve krizlerden ccedilıkış iccedilin alınacak tedbirlerin ilk sırasına duumln

olduğu gibi buguumln de maliye politikası oturmuş durumda Son yaşanan ve hala belli bir

oumllccediluumlde de olsa etkisini suumlrduumlren kuumlresel oumllccedilekli krizde de durum bundan farklı değil

2007 yılının ikinci yarısında ABDrsquode emlak ve finans piyasalarında başlayan

kriz 2008rsquode başta Lehman Brothers olmak uumlzere yatırım bankaları Bear Stearns ve Merrill

Lynch sigorta şirketi American International Group ile Washington Mutual ve Wachovia

gibi bankaların iflası ile iyice derinleşti Finans sektoumlruumlnuuml kurtarmak ve boumlylece krizin

uumlstesinden gelmek isteyen ABD Kongresi 29 Eyluumll 2008rsquode 787 milyar dolarlık bir kurtarma

paketini onayladı Uygulamaya konulan soumlz konusu paket Amerikan tarihinin şimdiye kadar

kaydettiği en buumlyuumlk krizle muumlcadele paketi olma oumlzelliğini taşıyordu (Romer 2011)

Kriz suumlrecinde piyasaların toparlanması iccedilin ABD Merkez Bankası FED gevşek

para politikası adına nicel gevşeme uygulamalarından1 kapsamlı nihai oumlduumlnccedil veren mercii

olma tedbirlerine kadar elinde ne kadar enstruumlman varsa hemen hemen hepsini denedi2

Ancak alınan buumltuumln oumlnlemlere rağmen krizin derinleşmesinin ve yayılmasının oumlnuumlne

geccedililemedi ve kriz sirayet etkisi ile hızla ABDrsquoyi aşıp Avruparsquoya ve oradan da duumlnyanın

diğer uumllkelerine sıccedilradı Bu sıccedilramada FEDrsquoin her tuumlrluuml parasal enstruumlmanı devreye

sokarken diğer riskli uumllkelerin buumlyuumlk ccediloğunluğunun aynı hassasiyeti goumlstermemeleri ve krize

karşı yeterli oumlnlemleri almamaları oumlnemli oumllccediluumlde etkili oldu Bu suumlreccedilte kısmen Fransa

Almanya Ccedilin gibi uumllkeler bazı ekonomik-mali oumlnlemler alsalar da krizin uumlstesinden gelmede

bu oumlnlemler yeterli olmadı

1 ldquoQuantitative easingrdquo karşılığı olarak kullanılmıştır Tuumlrkccedile literatuumlrde daha ccedilok ldquoparasal gevşemerdquo olarak

kullanılsa da TCMB resmi sitesinde bu kavram ldquoNicel gevşeme uygulamalarırdquo şeklinde telaffuz edilmektedir O

nedenle Tuumlrkiyersquode parasal otorite olan TCMBrsquonin telaffuzu dikkate alınmıştır 2 Son krizde para politikası ve para politikasına ilişkin ccedilıkarılacak dersler konusunda bkz Jordan (2012)

Huumlseyin ŞEN amp Ayşe KAYA

58

Zamanında gerekli oumlnlemleri almayan Yunanistan İspanya Portekiz İtalya

İrlanda ve Belccedilika gibi Avrupa Birliği uumllkeleri ile yine bir Avrupa uumllkesi olan ancak birlik

dışındaki İzlanda krizden ziyadesiyle etkilendi Uumlccedil buumlyuumlk bankası3 iflas eden ve ekonomik

goumlstergeleri4 alt uumlst olan İzlanda kuumlresel ekonomik krizin en buumlyuumlk mağduru oldu ve adı

ldquobatan uumllkerdquo olarak anılmaya başlandı Değindiğimiz bu uumllkeler İzlanda kadar olmasa da

kendilerini ciddi bir borccedil sorunu iccedilinde buldular Oumlte yandan Avruparsquonın en istikrarlı

uumllkelerinden biri olarak kabul edilen ve ldquoguumlneş batmayan imparatorlukrdquo olarak hafızalarda

yer edinmiş olan İngiltere de krizden ciddi oumllccediluumlde etkilendi ve ABDrsquode olduğu gibi bu

uumllkede de emlak piyasası buumlyuumlk bir duumlşuumlşe geccedilti Dahası kriz suumlrecinde ekonomi literatuumlruumlne

İngiltere kaynaklı yeni bir kavram girdildquoCcedilift dipli resesyonrdquo5 2012 yılına gelindiğinde bu

uumllkenin GSYİHrsquosi oumlzellikle inşaat sektoumlruumlndeki daralma nedeniyle birbirini izleyen iki

doumlnemde kuumlccediluumllduuml6 İngiltere ccedilift dipli resesyonla 1970rsquolerden bu yana ilk kez karşılaşıyordu O

kadar ki tuumlm bu gelişmeler uumlzerine uluslararası arenada ldquoİmparatorluk batıyor murdquo

fısıltıları kulaktan kulağa yayılmaya başladı İngiltere dışındaki diğer uumllkeler de farklı

oumllccediluumllerde de olsa krizden etkilendi Krizle beraber birccedilok finansal kurum ya battı ya da

devletleştirilmek zorunda kalındı

Şuumlphesiz duumlnya ekonomileri 1800rsquoluuml yıllardan bu yana irili ufaklı pek ccedilok krize

şahit oldu 1825 1836 1847 1857 1866 1873 1882 1890 1900 1907 1913 1920

19291933 1973 19971998 20082009 yıllarında veya doumlnemlerinde yaşananlar bizim

hatırlayabildiğimiz krizlerden bazılarıdır7 Bu krizlerin en şiddetlisi şuumlphesiz iktisat tarihinin

şimdiye kadar kaydettiği en buumlyuumlk kriz olma unvanını hala koruyan ve tarihe ldquoKara

Perşemberdquo olarak giren 24 Ekim 1929 Buhranırsquodır8

New York Borsasırsquonın ccediloumlkmesi ile başlayan hızla Avruparsquoyı etkisi altına alan ve

oradan da hemen hemen duumlnyanın buumltuumln uumllkelerine sirayet ederek kuumlresel bir boyut kazanan

buhran uumlretimde istihdamda ve milli gelirde daha oumlnce eşine benzerine hiccedil rastlanmamış

3 Bu bankalar Glitnir Landsbanki ve Kaupthingrsquodir

4 2008 ve 2009 yılları İzlanda iccedilin krizin zirve yaptığı yıllardı IMF verilerine goumlre 2007 yılında 6 olan buumlyuumlme

oranı 2008rsquode 13 2009rsquoda -68 2010 yılında da -40 olarak gerccedilekleşti 2007 yılında 93 olan nominal uumlcret endeksi 2008 yılında 40 2009 yılında da 05 olarak gerccedilekleşti Benzer şekilde 2007 yılında 50

olarak gerccedilekleşen tuumlketici fiyatları endeksi 2009 yılında 124rsquoe fırladı Benzer negatif gelişmeleri uumllkenin diğer

temel goumlstergelerinde de goumlrmek muumlmkuumlnduumlr Ayrıntılı veriler iccedilin bkz IMF Staff Country Report1291 April 2012

5 Bir uumllke ekonomisinin resesyondan ccedilıkışa geccediltikten sonra tekrar kuumlccediluumllmeye başlaması ccedilift dipli resesyon veya diğer

adıyla ldquoW tipi resesyonrdquo olarak adlandırılmaktadır 6 OECD verilerine goumlre İngilterersquonin 2012 yılı buumlyuumlme rakamları ccedileyreklik bazda şu şekilde gerccedilekleşti Ccedil1001

Ccedil2-002 Ccedil3008 ve Ccedil4-003 Bkz httpstatsoecdorgindexaspxqueryid=350[Erişim tarihi 1102014] 7 Tarihsel suumlreccedilte yaşanan krizler iccedilin bkz Kindleberger (2007) Aktan amp Şen (2001) Şen amp Ccedilalışkan (2009)

8 Literatuumlrde 1929 Buhranırsquonın ne zaman ccedilıktığı konusunda iki farklı tarih mevcuttur 24 Ekim 1929 Perşembe ve 29

Ekim 1929 Salı Bu ccedilalışmada Buhranırsquonın borsa uumlzerinde ilk etkisini goumlsterdiği 24 Ekim 1929 tarihini başlangıccedil

tarihi olarak dikkate alınmıştır 1929 Buhranı oumlncesi ve sonrasındaki gelişmelere ilişkin olarak bkz White (1990)

Huumlseyin ŞEN amp Ayşe KAYA

56

Ekonomik Krizlerin Değişmeyen İmdatccedilısı Maliye Politikası

57

ldquoİktisatta sorular hep aynıdır

Değişen bir şey varsa o da cevaplardırrdquo

Anonim

1 Giriş

Her ekonomik kriz kendi ccedilapında bir guumlccedilluumlk bir sıkıntı demektir Ama her kriz

aynı zamanda ders ccedilıkarmasını bilenler iccedilin yeni bir başlangıccedil yeni bir fırsatlar ve

tecruumlbeler manzumesi de demektir Biliyoruz ki ekonomik krizler guumlnuumlmuumlz ekonomilerinin

değişmeyen bir gerccedileği Duumln vardı buguumln de var yarın da var olacaklar gibi goumlruumlnuumlyor

Ekonomik krizlerle muumlcadele ve krizlerden ccedilıkış iccedilin alınacak tedbirlerin ilk sırasına duumln

olduğu gibi buguumln de maliye politikası oturmuş durumda Son yaşanan ve hala belli bir

oumllccediluumlde de olsa etkisini suumlrduumlren kuumlresel oumllccedilekli krizde de durum bundan farklı değil

2007 yılının ikinci yarısında ABDrsquode emlak ve finans piyasalarında başlayan

kriz 2008rsquode başta Lehman Brothers olmak uumlzere yatırım bankaları Bear Stearns ve Merrill

Lynch sigorta şirketi American International Group ile Washington Mutual ve Wachovia

gibi bankaların iflası ile iyice derinleşti Finans sektoumlruumlnuuml kurtarmak ve boumlylece krizin

uumlstesinden gelmek isteyen ABD Kongresi 29 Eyluumll 2008rsquode 787 milyar dolarlık bir kurtarma

paketini onayladı Uygulamaya konulan soumlz konusu paket Amerikan tarihinin şimdiye kadar

kaydettiği en buumlyuumlk krizle muumlcadele paketi olma oumlzelliğini taşıyordu (Romer 2011)

Kriz suumlrecinde piyasaların toparlanması iccedilin ABD Merkez Bankası FED gevşek

para politikası adına nicel gevşeme uygulamalarından1 kapsamlı nihai oumlduumlnccedil veren mercii

olma tedbirlerine kadar elinde ne kadar enstruumlman varsa hemen hemen hepsini denedi2

Ancak alınan buumltuumln oumlnlemlere rağmen krizin derinleşmesinin ve yayılmasının oumlnuumlne

geccedililemedi ve kriz sirayet etkisi ile hızla ABDrsquoyi aşıp Avruparsquoya ve oradan da duumlnyanın

diğer uumllkelerine sıccedilradı Bu sıccedilramada FEDrsquoin her tuumlrluuml parasal enstruumlmanı devreye

sokarken diğer riskli uumllkelerin buumlyuumlk ccediloğunluğunun aynı hassasiyeti goumlstermemeleri ve krize

karşı yeterli oumlnlemleri almamaları oumlnemli oumllccediluumlde etkili oldu Bu suumlreccedilte kısmen Fransa

Almanya Ccedilin gibi uumllkeler bazı ekonomik-mali oumlnlemler alsalar da krizin uumlstesinden gelmede

bu oumlnlemler yeterli olmadı

1 ldquoQuantitative easingrdquo karşılığı olarak kullanılmıştır Tuumlrkccedile literatuumlrde daha ccedilok ldquoparasal gevşemerdquo olarak

kullanılsa da TCMB resmi sitesinde bu kavram ldquoNicel gevşeme uygulamalarırdquo şeklinde telaffuz edilmektedir O

nedenle Tuumlrkiyersquode parasal otorite olan TCMBrsquonin telaffuzu dikkate alınmıştır 2 Son krizde para politikası ve para politikasına ilişkin ccedilıkarılacak dersler konusunda bkz Jordan (2012)

Huumlseyin ŞEN amp Ayşe KAYA

58

Zamanında gerekli oumlnlemleri almayan Yunanistan İspanya Portekiz İtalya

İrlanda ve Belccedilika gibi Avrupa Birliği uumllkeleri ile yine bir Avrupa uumllkesi olan ancak birlik

dışındaki İzlanda krizden ziyadesiyle etkilendi Uumlccedil buumlyuumlk bankası3 iflas eden ve ekonomik

goumlstergeleri4 alt uumlst olan İzlanda kuumlresel ekonomik krizin en buumlyuumlk mağduru oldu ve adı

ldquobatan uumllkerdquo olarak anılmaya başlandı Değindiğimiz bu uumllkeler İzlanda kadar olmasa da

kendilerini ciddi bir borccedil sorunu iccedilinde buldular Oumlte yandan Avruparsquonın en istikrarlı

uumllkelerinden biri olarak kabul edilen ve ldquoguumlneş batmayan imparatorlukrdquo olarak hafızalarda

yer edinmiş olan İngiltere de krizden ciddi oumllccediluumlde etkilendi ve ABDrsquode olduğu gibi bu

uumllkede de emlak piyasası buumlyuumlk bir duumlşuumlşe geccedilti Dahası kriz suumlrecinde ekonomi literatuumlruumlne

İngiltere kaynaklı yeni bir kavram girdildquoCcedilift dipli resesyonrdquo5 2012 yılına gelindiğinde bu

uumllkenin GSYİHrsquosi oumlzellikle inşaat sektoumlruumlndeki daralma nedeniyle birbirini izleyen iki

doumlnemde kuumlccediluumllduuml6 İngiltere ccedilift dipli resesyonla 1970rsquolerden bu yana ilk kez karşılaşıyordu O

kadar ki tuumlm bu gelişmeler uumlzerine uluslararası arenada ldquoİmparatorluk batıyor murdquo

fısıltıları kulaktan kulağa yayılmaya başladı İngiltere dışındaki diğer uumllkeler de farklı

oumllccediluumllerde de olsa krizden etkilendi Krizle beraber birccedilok finansal kurum ya battı ya da

devletleştirilmek zorunda kalındı

Şuumlphesiz duumlnya ekonomileri 1800rsquoluuml yıllardan bu yana irili ufaklı pek ccedilok krize

şahit oldu 1825 1836 1847 1857 1866 1873 1882 1890 1900 1907 1913 1920

19291933 1973 19971998 20082009 yıllarında veya doumlnemlerinde yaşananlar bizim

hatırlayabildiğimiz krizlerden bazılarıdır7 Bu krizlerin en şiddetlisi şuumlphesiz iktisat tarihinin

şimdiye kadar kaydettiği en buumlyuumlk kriz olma unvanını hala koruyan ve tarihe ldquoKara

Perşemberdquo olarak giren 24 Ekim 1929 Buhranırsquodır8

New York Borsasırsquonın ccediloumlkmesi ile başlayan hızla Avruparsquoyı etkisi altına alan ve

oradan da hemen hemen duumlnyanın buumltuumln uumllkelerine sirayet ederek kuumlresel bir boyut kazanan

buhran uumlretimde istihdamda ve milli gelirde daha oumlnce eşine benzerine hiccedil rastlanmamış

3 Bu bankalar Glitnir Landsbanki ve Kaupthingrsquodir

4 2008 ve 2009 yılları İzlanda iccedilin krizin zirve yaptığı yıllardı IMF verilerine goumlre 2007 yılında 6 olan buumlyuumlme

oranı 2008rsquode 13 2009rsquoda -68 2010 yılında da -40 olarak gerccedilekleşti 2007 yılında 93 olan nominal uumlcret endeksi 2008 yılında 40 2009 yılında da 05 olarak gerccedilekleşti Benzer şekilde 2007 yılında 50

olarak gerccedilekleşen tuumlketici fiyatları endeksi 2009 yılında 124rsquoe fırladı Benzer negatif gelişmeleri uumllkenin diğer

temel goumlstergelerinde de goumlrmek muumlmkuumlnduumlr Ayrıntılı veriler iccedilin bkz IMF Staff Country Report1291 April 2012

5 Bir uumllke ekonomisinin resesyondan ccedilıkışa geccediltikten sonra tekrar kuumlccediluumllmeye başlaması ccedilift dipli resesyon veya diğer

adıyla ldquoW tipi resesyonrdquo olarak adlandırılmaktadır 6 OECD verilerine goumlre İngilterersquonin 2012 yılı buumlyuumlme rakamları ccedileyreklik bazda şu şekilde gerccedilekleşti Ccedil1001

Ccedil2-002 Ccedil3008 ve Ccedil4-003 Bkz httpstatsoecdorgindexaspxqueryid=350[Erişim tarihi 1102014] 7 Tarihsel suumlreccedilte yaşanan krizler iccedilin bkz Kindleberger (2007) Aktan amp Şen (2001) Şen amp Ccedilalışkan (2009)

8 Literatuumlrde 1929 Buhranırsquonın ne zaman ccedilıktığı konusunda iki farklı tarih mevcuttur 24 Ekim 1929 Perşembe ve 29

Ekim 1929 Salı Bu ccedilalışmada Buhranırsquonın borsa uumlzerinde ilk etkisini goumlsterdiği 24 Ekim 1929 tarihini başlangıccedil

tarihi olarak dikkate alınmıştır 1929 Buhranı oumlncesi ve sonrasındaki gelişmelere ilişkin olarak bkz White (1990)

Ekonomik Krizlerin Değişmeyen İmdatccedilısı Maliye Politikası

57

ldquoİktisatta sorular hep aynıdır

Değişen bir şey varsa o da cevaplardırrdquo

Anonim

1 Giriş

Her ekonomik kriz kendi ccedilapında bir guumlccedilluumlk bir sıkıntı demektir Ama her kriz

aynı zamanda ders ccedilıkarmasını bilenler iccedilin yeni bir başlangıccedil yeni bir fırsatlar ve

tecruumlbeler manzumesi de demektir Biliyoruz ki ekonomik krizler guumlnuumlmuumlz ekonomilerinin

değişmeyen bir gerccedileği Duumln vardı buguumln de var yarın da var olacaklar gibi goumlruumlnuumlyor

Ekonomik krizlerle muumlcadele ve krizlerden ccedilıkış iccedilin alınacak tedbirlerin ilk sırasına duumln

olduğu gibi buguumln de maliye politikası oturmuş durumda Son yaşanan ve hala belli bir

oumllccediluumlde de olsa etkisini suumlrduumlren kuumlresel oumllccedilekli krizde de durum bundan farklı değil

2007 yılının ikinci yarısında ABDrsquode emlak ve finans piyasalarında başlayan

kriz 2008rsquode başta Lehman Brothers olmak uumlzere yatırım bankaları Bear Stearns ve Merrill

Lynch sigorta şirketi American International Group ile Washington Mutual ve Wachovia

gibi bankaların iflası ile iyice derinleşti Finans sektoumlruumlnuuml kurtarmak ve boumlylece krizin

uumlstesinden gelmek isteyen ABD Kongresi 29 Eyluumll 2008rsquode 787 milyar dolarlık bir kurtarma

paketini onayladı Uygulamaya konulan soumlz konusu paket Amerikan tarihinin şimdiye kadar

kaydettiği en buumlyuumlk krizle muumlcadele paketi olma oumlzelliğini taşıyordu (Romer 2011)

Kriz suumlrecinde piyasaların toparlanması iccedilin ABD Merkez Bankası FED gevşek

para politikası adına nicel gevşeme uygulamalarından1 kapsamlı nihai oumlduumlnccedil veren mercii

olma tedbirlerine kadar elinde ne kadar enstruumlman varsa hemen hemen hepsini denedi2

Ancak alınan buumltuumln oumlnlemlere rağmen krizin derinleşmesinin ve yayılmasının oumlnuumlne

geccedililemedi ve kriz sirayet etkisi ile hızla ABDrsquoyi aşıp Avruparsquoya ve oradan da duumlnyanın

diğer uumllkelerine sıccedilradı Bu sıccedilramada FEDrsquoin her tuumlrluuml parasal enstruumlmanı devreye

sokarken diğer riskli uumllkelerin buumlyuumlk ccediloğunluğunun aynı hassasiyeti goumlstermemeleri ve krize

karşı yeterli oumlnlemleri almamaları oumlnemli oumllccediluumlde etkili oldu Bu suumlreccedilte kısmen Fransa

Almanya Ccedilin gibi uumllkeler bazı ekonomik-mali oumlnlemler alsalar da krizin uumlstesinden gelmede

bu oumlnlemler yeterli olmadı

1 ldquoQuantitative easingrdquo karşılığı olarak kullanılmıştır Tuumlrkccedile literatuumlrde daha ccedilok ldquoparasal gevşemerdquo olarak

kullanılsa da TCMB resmi sitesinde bu kavram ldquoNicel gevşeme uygulamalarırdquo şeklinde telaffuz edilmektedir O

nedenle Tuumlrkiyersquode parasal otorite olan TCMBrsquonin telaffuzu dikkate alınmıştır 2 Son krizde para politikası ve para politikasına ilişkin ccedilıkarılacak dersler konusunda bkz Jordan (2012)

Huumlseyin ŞEN amp Ayşe KAYA

58

Zamanında gerekli oumlnlemleri almayan Yunanistan İspanya Portekiz İtalya

İrlanda ve Belccedilika gibi Avrupa Birliği uumllkeleri ile yine bir Avrupa uumllkesi olan ancak birlik

dışındaki İzlanda krizden ziyadesiyle etkilendi Uumlccedil buumlyuumlk bankası3 iflas eden ve ekonomik

goumlstergeleri4 alt uumlst olan İzlanda kuumlresel ekonomik krizin en buumlyuumlk mağduru oldu ve adı

ldquobatan uumllkerdquo olarak anılmaya başlandı Değindiğimiz bu uumllkeler İzlanda kadar olmasa da

kendilerini ciddi bir borccedil sorunu iccedilinde buldular Oumlte yandan Avruparsquonın en istikrarlı

uumllkelerinden biri olarak kabul edilen ve ldquoguumlneş batmayan imparatorlukrdquo olarak hafızalarda

yer edinmiş olan İngiltere de krizden ciddi oumllccediluumlde etkilendi ve ABDrsquode olduğu gibi bu

uumllkede de emlak piyasası buumlyuumlk bir duumlşuumlşe geccedilti Dahası kriz suumlrecinde ekonomi literatuumlruumlne

İngiltere kaynaklı yeni bir kavram girdildquoCcedilift dipli resesyonrdquo5 2012 yılına gelindiğinde bu

uumllkenin GSYİHrsquosi oumlzellikle inşaat sektoumlruumlndeki daralma nedeniyle birbirini izleyen iki

doumlnemde kuumlccediluumllduuml6 İngiltere ccedilift dipli resesyonla 1970rsquolerden bu yana ilk kez karşılaşıyordu O

kadar ki tuumlm bu gelişmeler uumlzerine uluslararası arenada ldquoİmparatorluk batıyor murdquo

fısıltıları kulaktan kulağa yayılmaya başladı İngiltere dışındaki diğer uumllkeler de farklı

oumllccediluumllerde de olsa krizden etkilendi Krizle beraber birccedilok finansal kurum ya battı ya da

devletleştirilmek zorunda kalındı

Şuumlphesiz duumlnya ekonomileri 1800rsquoluuml yıllardan bu yana irili ufaklı pek ccedilok krize

şahit oldu 1825 1836 1847 1857 1866 1873 1882 1890 1900 1907 1913 1920

19291933 1973 19971998 20082009 yıllarında veya doumlnemlerinde yaşananlar bizim

hatırlayabildiğimiz krizlerden bazılarıdır7 Bu krizlerin en şiddetlisi şuumlphesiz iktisat tarihinin

şimdiye kadar kaydettiği en buumlyuumlk kriz olma unvanını hala koruyan ve tarihe ldquoKara

Perşemberdquo olarak giren 24 Ekim 1929 Buhranırsquodır8

New York Borsasırsquonın ccediloumlkmesi ile başlayan hızla Avruparsquoyı etkisi altına alan ve

oradan da hemen hemen duumlnyanın buumltuumln uumllkelerine sirayet ederek kuumlresel bir boyut kazanan

buhran uumlretimde istihdamda ve milli gelirde daha oumlnce eşine benzerine hiccedil rastlanmamış

3 Bu bankalar Glitnir Landsbanki ve Kaupthingrsquodir

4 2008 ve 2009 yılları İzlanda iccedilin krizin zirve yaptığı yıllardı IMF verilerine goumlre 2007 yılında 6 olan buumlyuumlme

oranı 2008rsquode 13 2009rsquoda -68 2010 yılında da -40 olarak gerccedilekleşti 2007 yılında 93 olan nominal uumlcret endeksi 2008 yılında 40 2009 yılında da 05 olarak gerccedilekleşti Benzer şekilde 2007 yılında 50

olarak gerccedilekleşen tuumlketici fiyatları endeksi 2009 yılında 124rsquoe fırladı Benzer negatif gelişmeleri uumllkenin diğer

temel goumlstergelerinde de goumlrmek muumlmkuumlnduumlr Ayrıntılı veriler iccedilin bkz IMF Staff Country Report1291 April 2012

5 Bir uumllke ekonomisinin resesyondan ccedilıkışa geccediltikten sonra tekrar kuumlccediluumllmeye başlaması ccedilift dipli resesyon veya diğer

adıyla ldquoW tipi resesyonrdquo olarak adlandırılmaktadır 6 OECD verilerine goumlre İngilterersquonin 2012 yılı buumlyuumlme rakamları ccedileyreklik bazda şu şekilde gerccedilekleşti Ccedil1001

Ccedil2-002 Ccedil3008 ve Ccedil4-003 Bkz httpstatsoecdorgindexaspxqueryid=350[Erişim tarihi 1102014] 7 Tarihsel suumlreccedilte yaşanan krizler iccedilin bkz Kindleberger (2007) Aktan amp Şen (2001) Şen amp Ccedilalışkan (2009)

8 Literatuumlrde 1929 Buhranırsquonın ne zaman ccedilıktığı konusunda iki farklı tarih mevcuttur 24 Ekim 1929 Perşembe ve 29

Ekim 1929 Salı Bu ccedilalışmada Buhranırsquonın borsa uumlzerinde ilk etkisini goumlsterdiği 24 Ekim 1929 tarihini başlangıccedil

tarihi olarak dikkate alınmıştır 1929 Buhranı oumlncesi ve sonrasındaki gelişmelere ilişkin olarak bkz White (1990)

Huumlseyin ŞEN amp Ayşe KAYA

58

Zamanında gerekli oumlnlemleri almayan Yunanistan İspanya Portekiz İtalya

İrlanda ve Belccedilika gibi Avrupa Birliği uumllkeleri ile yine bir Avrupa uumllkesi olan ancak birlik

dışındaki İzlanda krizden ziyadesiyle etkilendi Uumlccedil buumlyuumlk bankası3 iflas eden ve ekonomik

goumlstergeleri4 alt uumlst olan İzlanda kuumlresel ekonomik krizin en buumlyuumlk mağduru oldu ve adı

ldquobatan uumllkerdquo olarak anılmaya başlandı Değindiğimiz bu uumllkeler İzlanda kadar olmasa da

kendilerini ciddi bir borccedil sorunu iccedilinde buldular Oumlte yandan Avruparsquonın en istikrarlı

uumllkelerinden biri olarak kabul edilen ve ldquoguumlneş batmayan imparatorlukrdquo olarak hafızalarda

yer edinmiş olan İngiltere de krizden ciddi oumllccediluumlde etkilendi ve ABDrsquode olduğu gibi bu

uumllkede de emlak piyasası buumlyuumlk bir duumlşuumlşe geccedilti Dahası kriz suumlrecinde ekonomi literatuumlruumlne

İngiltere kaynaklı yeni bir kavram girdildquoCcedilift dipli resesyonrdquo5 2012 yılına gelindiğinde bu

uumllkenin GSYİHrsquosi oumlzellikle inşaat sektoumlruumlndeki daralma nedeniyle birbirini izleyen iki

doumlnemde kuumlccediluumllduuml6 İngiltere ccedilift dipli resesyonla 1970rsquolerden bu yana ilk kez karşılaşıyordu O

kadar ki tuumlm bu gelişmeler uumlzerine uluslararası arenada ldquoİmparatorluk batıyor murdquo

fısıltıları kulaktan kulağa yayılmaya başladı İngiltere dışındaki diğer uumllkeler de farklı

oumllccediluumllerde de olsa krizden etkilendi Krizle beraber birccedilok finansal kurum ya battı ya da

devletleştirilmek zorunda kalındı

Şuumlphesiz duumlnya ekonomileri 1800rsquoluuml yıllardan bu yana irili ufaklı pek ccedilok krize

şahit oldu 1825 1836 1847 1857 1866 1873 1882 1890 1900 1907 1913 1920

19291933 1973 19971998 20082009 yıllarında veya doumlnemlerinde yaşananlar bizim

hatırlayabildiğimiz krizlerden bazılarıdır7 Bu krizlerin en şiddetlisi şuumlphesiz iktisat tarihinin

şimdiye kadar kaydettiği en buumlyuumlk kriz olma unvanını hala koruyan ve tarihe ldquoKara

Perşemberdquo olarak giren 24 Ekim 1929 Buhranırsquodır8

New York Borsasırsquonın ccediloumlkmesi ile başlayan hızla Avruparsquoyı etkisi altına alan ve

oradan da hemen hemen duumlnyanın buumltuumln uumllkelerine sirayet ederek kuumlresel bir boyut kazanan

buhran uumlretimde istihdamda ve milli gelirde daha oumlnce eşine benzerine hiccedil rastlanmamış

3 Bu bankalar Glitnir Landsbanki ve Kaupthingrsquodir

4 2008 ve 2009 yılları İzlanda iccedilin krizin zirve yaptığı yıllardı IMF verilerine goumlre 2007 yılında 6 olan buumlyuumlme

oranı 2008rsquode 13 2009rsquoda -68 2010 yılında da -40 olarak gerccedilekleşti 2007 yılında 93 olan nominal uumlcret endeksi 2008 yılında 40 2009 yılında da 05 olarak gerccedilekleşti Benzer şekilde 2007 yılında 50

olarak gerccedilekleşen tuumlketici fiyatları endeksi 2009 yılında 124rsquoe fırladı Benzer negatif gelişmeleri uumllkenin diğer

temel goumlstergelerinde de goumlrmek muumlmkuumlnduumlr Ayrıntılı veriler iccedilin bkz IMF Staff Country Report1291 April 2012

5 Bir uumllke ekonomisinin resesyondan ccedilıkışa geccediltikten sonra tekrar kuumlccediluumllmeye başlaması ccedilift dipli resesyon veya diğer

adıyla ldquoW tipi resesyonrdquo olarak adlandırılmaktadır 6 OECD verilerine goumlre İngilterersquonin 2012 yılı buumlyuumlme rakamları ccedileyreklik bazda şu şekilde gerccedilekleşti Ccedil1001

Ccedil2-002 Ccedil3008 ve Ccedil4-003 Bkz httpstatsoecdorgindexaspxqueryid=350[Erişim tarihi 1102014] 7 Tarihsel suumlreccedilte yaşanan krizler iccedilin bkz Kindleberger (2007) Aktan amp Şen (2001) Şen amp Ccedilalışkan (2009)

8 Literatuumlrde 1929 Buhranırsquonın ne zaman ccedilıktığı konusunda iki farklı tarih mevcuttur 24 Ekim 1929 Perşembe ve 29

Ekim 1929 Salı Bu ccedilalışmada Buhranırsquonın borsa uumlzerinde ilk etkisini goumlsterdiği 24 Ekim 1929 tarihini başlangıccedil

tarihi olarak dikkate alınmıştır 1929 Buhranı oumlncesi ve sonrasındaki gelişmelere ilişkin olarak bkz White (1990)

Ekonomik Krizlerin Değişmeyen İmdatccedilısı Maliye Politikası

59

derecede duumlşuumlşlere neden oldu Dahası akut deflasyonu da beraberinde getirdi ve insanların

yaşam standartları aşırı oumllccediluumlde koumltuumlleşti 1929 Buhranırsquonın işsizler ve aileler uumlzerindeki etkisini

Peter Teminrsquoin şu ifadeleri başka soumlze yer bırakmayacak şekilde oumlzetliyor

ldquo1930rsquolarda oumlzellikle Avrupa ve ABD iccedilin işsizlik demek acı ve ıstırap demekti

Bazı boumllgelerde evde yetiştirilen sebzelerin varlığına rağmen Avruparsquoda zorunlu

olarak diyet yapmak ccedilok sıradan bir hale gelmişti Aileler nadiren et yiyebiliyordu

temel besin kaynağı nişasta idi Şeker yerine daha ucuz tatlılar ikame ediliyordu Bu

koumltuuml beslenme bile hemen hemen buumltuumln ailelerinin gelir kaynaklarının tuumlkenmesine

neden oldu Ccedilocuklu aileler suumlt ccediloğu da ısınmak iccedilin koumlmuumlr satın aldığından ayakkabı

ve diğer harcamalar iccedilin ccedilok az para kalıyordu Ayakkabı işi oumlzellikle ciddi bir sorundu

Ailelerin eskimiş ayakkabılarını değiştirmeye bile guumlccedilleri yetmiyordu Ayakkabılar

yamanıyordu ve bir daha yamanıyordu Bazı aileler ccedilocukların ayakkabılarını

aşındırmasına ve yıpratmasına bile kısıtlama getirmişti Harcamalar gıda maddelerine

oumlzellikle de ekmek ve kahveye tahsis edildiğinden kasaba ve koumlylere seyahat bile

azalmıştırdquo (Temin 2008 5493-5494)

Krizin zamanlaması ve şiddeti uumllkeler arasında oumlnemli farklılıklar goumlsterse de

(Romer 2003) en şiddetli biccedilimde etkisini goumlsterdiği 19291932 yılları arasında sanayi

uumlretimi ABDrsquode 538 Almanyarsquoda 533 İngilterersquode 835 Fransarsquoda 716 oranında

duumlştuuml Oumlte yandan işsiz sayısı ABDrsquode 12 Almanyarsquoda 6 İngilterersquode de 26 milyona ulaştı

Toptan eşya fiyat endeksi ABDrsquode 312 Almanyarsquoda 30 İngilterersquode 33 oranında

duumlştuuml ki fiyatlar genel duumlzeyindeki bu denli yuumlksek orandaki duumlşuumlşler ldquodeflasyonrdquo dan başka

bir şey değildi Tuumlm bunların etkisi ile de bahse konu olan doumlnemde duumlnya ticareti

hacimsel olarak 33 değer bazında da 67 oranında geriledi9 Dahası buhranın sosyal ve

kuumlltuumlrel etkileri de ekonomik etkilerinden hiccedil de aşağı değildi Oumlzellikle ABD iccedilin kriz

oumlylesine bir etkide bulundu ki Amerikan tarihinde en oumlluumlmcuumll kriz olan Amerikan İccedil

Savaşırsquondan sonra ikinci sırayı aldı (Romer 2003)

ABDrsquode 2007 yılının ikinci ccedileyreğinde başlayan son kriz de yukarıda sıraladığımız

krizlerden sadece biri Ancak son krizi diğerlerinden farklı ve oumlnemli kılan şey suumlrekli

olarak 1929 Buhranrsquoı ile ilişkilendirilmesi veya bir benzeri imasında bulunulması ve bazı

ekonomistler tarafından da bunun accedilıkccedila dillendirilmesidir Bu minvalde 2008rsquode başlayan

ve hızla kuumlresel bir boyut kazanan kriz oldukccedila geniş yelpazedeki akademik ve akademik

olmayan kesim tarafından 1929 Buhranırsquondan sonraki en buumlyuumlk ve en uzun suumlren kriz

olarak kabul edilmeye başlandı10

ve o noktaya gelindi ki kriz ldquogreat recessionrdquo veya

9 Veriler tarafımızca farklı kaynaklardan seccedililerek derlenmiştir

10 Bkz oumlrneğin Claessens Kose amp Terrones (2008) Spilimbergo Symansky Blanchard amp Cottarelli (2009) Alcidi amp

Gros (2011)

Huumlseyin ŞEN amp Ayşe KAYA

60

ldquoglobal recessionrdquo111213

olarak adlandırıldı Ccediluumlnkuuml ABDrsquode emlak ve finans piyasalarında

başlayan kriz 1929 Buhranırsquonda olduğu gibi hem gelişmiş hem de gelişmekte olan uumllkeleri

etkiledi Kriz kısa zamanda bir likidite ve guumlven krizine doumlnuumlştuuml ve yatırımların

azalmasına piyasalarda guumlven kaybına neden oldu En nihayetinde de reel sektoumlruuml etkisi

altına aldı Bu durum yatırım uumlretim ve tuumlketim seviyesinin gerilemesine ekonomik

buumlyuumlmenin yavaşlamasına ve milyonlarca insanın işsiz kalmasına neden oldu Doğal

olarak bu da uumllke huumlkuumlmetlerinde ve piyasalarda bir panik havasının yaşanmasına yol accediltı

Krize genelde Neo-liberal politikaların youmlnlendirmesi ile 1980 sonrası suumlreccedilte dominant olan

ve hatta yegacircne iktisat politikası aracı haline gelen para politikası oumlzelde ise bu politikanın

temel enstruumlmanı olan faiz oranı ile muumldahale edilmesine karşın olumlu bir sonuccedil alınamadı

Para politikası nominal faiz oranlarının sıfıra dayanması nedeniyle krizle muumlcadelede bir

işlevsellik goumlsteremedi

Daha oumlnceki krizlerde olduğu gibi son yaşanan Global Ekonomik Kriz de bir

kez daha maliye politikasını guumlndeme getirdi Para politikasından beklenen sonucun

alınamadığı bir ortamda acaba krizle birlikte ortaya ccedilıkan varlık fiyatlarındaki duumlşuumlşe

kaybolan guumlvenin yeniden tesisine artan kredi ve hammadde fiyatlarına ve buumltuumln bunların

bir sonucu olarak ortaya ccedilıkan resesyon ve ekonomik durgunluğa karşı ihtiyari-aktif bir

maliye politikası sonuccedil verir miydi

Bu ccedilalışmanın amacı tarihsel perspektiften maliye politikasının ekonomik

krizlerdeki roluumlnuuml geccedilmişin deneyimlerini de buguumlne aktarmak suretiyle değerlendirmek

maliye politikasının makroekonomik youmlnetimdeki roluuml konusunda yakın geleceğe ilişkin

bir perspektif ccedilizmektir Beş boumlluumlmden oluşan ccedilalışmanın ikinci boumlluumlmuumlnde maliye

politikasının tarihsel accedilıdan gelişimi ele alınırken uumlccediluumlncuuml boumlluumlmde son yaşanan ekonomik

krizle birlikte maliye politikasına bakıştaki değişim ve doumlnuumlşuumlm uumlzerinde durulmaktadır

Doumlrduumlncuuml boumlluumlmde de bu hususta gelinen nokta irdelenmektedir Ccedilalışmanın son boumlluumlmuumlnde

ise sonuccedil ve ileriye doumlnuumlk politika ccedilıkarımlarına yer verilmektedir

11

Bu konudaki ccedilok sayıda ccedilalışma arasında bkz oumlrneğin Pelinescu amp Caraiani (2010) Auerbach Gale amp Harris

(2010) Barro amp Redlick (2011) Tcherneva (2011) Alcidi amp Gros (2011) Alesina (2012) Coenen Straub amp Trabandt (2012) Arestis (2012a) Arestis (2012b) Auerbach (2012)

12 Resesyonun ne olduğu ve depresyonla aralarında ne gibi bir fark olduğu konusunda resmi bir tanım ve akademisyenler

arasında da tam bir uzlaşı olmamakla birlikte resesyon bir ekonomide birbirini izleyen en az iki ccedileyrekte ekonomik

buumlyuumlmenin sıfır ya da negatif olması halidir Resesyonun 1-2 yılı veya daha uzun suumlreyi aşkın devam etmesi durgunluk olarak adlandırılmaktadır Depresyon ise ekonomik buumlyuumlmedeki gerilemenin daha şiddetli derin ve uzun bir

zaman dilimini kapsaması halidir Yani fiyatlar genel duumlzeyindeki duumlşuumlşle beraber ekonomik buumlyuumlmenin

tamamen dibe vurması durumudur Kaba bir oran vermek gerekirse GSYİHrsquonın 10rsquodan fiyatlar genel duumlzeyinin ise 20rsquodan daha fazla bir oranda duumlşmesi deflasyonun goumlstergeleridir

13 Resesyon ve deflasyonun farklı tanımları ve bu konudaki tartışmalar iccedilin bkz oumlrneğin Bernanke (2002) Claessens

Kose amp Terrones (2008) Claessens amp Kose (2009)

Ekonomik Krizlerin Değişmeyen İmdatccedilısı Maliye Politikası

61

2 Ekonomik Krizlerin İmdatccedilısının Kısa Tarihi Duumlnden Buguumlne Maliye

Politikası

Kavramsal olarak ldquomaliye politikasırdquo ilk kez Edwin R A Seligman [18611939]14

tarafından 19 yuumlzyılın başlarında Aldoph Wagnerrsquoin huumlkuumlmetlerin buumltccedile yoluyla gelir

dağılımını duumlzenlemeleri gerektiği youmlnuumlndeki goumlruumlşuumlnuuml eleştirmek amacıyla kullanılmıştır

(Tanzi 2006) Orijini Latince bir kelime olan ve ldquopara toplamada kullanılan sepetrdquo anlamına

gelen ldquofiscalisrdquo soumlzcuumlğuumlne dayanan maliye politikası J M Keynesrsquoe kadar genelde kamu

gelirlerine oumlzelde de vergilere ilişkin politika anlamında kullanılmıştır

Ancak Keynes ile maliye politikasına farklı bir anlam yuumlklenmiş maliye

politikası buumltccedilenin yalnızca gelir cephesiyle ilgilenen bir politika olmaktan ccedilıkmış gelir ve

harcama youmlnlerinin her ikisini de kapsar hale gelmiştir (Tanzi 2006) Dahası Keynesrsquole

birlikte maliye politikası vergiler ve kamu harcamaları yoluyla ekonomiyi tanzim eden

ekonomiye youmln veren yegacircne iktisat politikası aracı haline gelmiştir Diğer bir iktisat

politikası aracı olan para politikası ise maliye politikasına eşdeğer bir politika aracı

olmaktan daha ziyade adeta bu politikanın stepnesi durumuna duumlşmuumlştuumlr

Klasiklerin soumlylemlerinin aksine ekonominin suumlrekli tam istihdamda olmadığını

tam istihdamın istisnai bir durum olduğunu savunan Keynes devlet muumldahalesi olmadan

ekonomilerin neden tam istihdam duumlzeyinde kendiliğinden dengeye gelmeyeceğini şu uumlccedil

gerekccedileye dayanarak accedilıklamıştır Likidite tuzağının varlığı yatırımtasarruf tutarsızlığı ve

uumlcretlerin rijitliği Keynesrsquoe goumlre soumlz konusu faktoumlrler ekonominin tam istihdam duumlzeyinde

dengeye gelmesini engeller O nedenle 1929 Buhranı sonrasındaki suumlrecin de kanıtladığı

gibi ekonomiler iccedilin konjonktuumlrel dalgalanmalara bağlı olarak doumlnem doumlnem ortaya ccedilıkacak

talep yetersizliği bir realitedir

Keynesrsquoe goumlre efektif talep yetersizliği zaten oumlzel kesimin tuumlketim ve yatırım

harcamalarındaki yetersizlikten kaynaklanmıştır O halde yapılması gereken devlet muumldahalesi

ile bu yetersizliğin uumlstesinden gelmektir Efektif talebin unsurlarını sıralayan Keynes bunu

etkileyecek yegacircne aracın maliye politikası olduğu noktasından hareketle efektif talep

yetersizliğinin genelde genişletici maliye politikası ile oumlzelde de genişletici kamu harcamaları

politikası yoluyla aşılması ve boumlylece hem ekonomilerin tam istihdam duumlzeyinde dengeye

getirilmesi hem de gayri iradi işsizliğin oumlnuumlne geccedililmesi gerektiğini savunmuştur

14

Colombia Uumlniversitesi iktisat profesoumlrlerinden olan Seligman yaşadığı doumlnemde daha ccedilok vergileme ve kamu

maliyesi alanındaki ccedilalışmaları ile isim yapmış bir akademisyendir

Huumlseyin ŞEN amp Ayşe KAYA

62

Biraz oumlnce de değindiğimiz gibi 1929 Buhranırsquonın nedenini15 efektif talep16

yetersizliğinde goumlren Keynes ccediloumlzuumlmuuml de efektif talebi etkileme potansiyeline sahip bir

iktisat politikası aracı olarak kabul ettiği maliye politikasında goumlrmuumlştuumlr Maliye politikasına

bu hususta yeni bir anlam ve misyon yuumlkleyen Keynes bu politikayı ldquoefektif talebi etkilemek

iccedilin vergiler ve kamu harcamalarının miktar ve bileşiminde yapılan ayarlamalarrdquo olarak ele

almıştır

Keynesrsquoin teorik soumlylemleri ABDrsquode Mart 1933rsquode işbaşına gelen Franklin D

Rooseveltrsquoin uygulamaları ile pratiğe doumlnuumlştuumlruumllmeye başlanmıştır Daha iktidarının baharında

işsizliğin 25rsquolere ccedilıktığı reel uumlretimin 30 oranında duumlştuumlğuuml17 dibe vuran bir ABD

ekonomisi ile yuumlzleşmek zorunda kalan Roosevelt ilk icraatına mali ekonomik ve sosyal

oumlnlemler paketini iccedileren iki aşamalı New Dealrsquoi uygulamaya koyarak başladı Birinci

aşama 19331934 ikinci aşama ise 19351938 doumlnemlerini kapsıyordu Birinci aşamada

bankacılık tarım ve kırsal kalkınma ve sanayiye kadarki farklı kesimlerin ekonomik

accedilıdan varlıklarını suumlrduumlrmesini sağlama uumlzerine odaklanılmış iken ikinci aşamada daha

ccedilok mevzuata youmlnelik duumlzenlemeler uumlzerine odaklanılmıştır

Tuumlrkccedile karşılığı olarak ldquoYeni eylem planırdquo şeklinde ifade edebileceğimiz soumlz

konusu plan aslında krizden ccedilıkabilmek iccedilin uygulamaya konulan genişletici maliye

politikası oumlnlemlerinden başka bir şey değildi Accedilıkccedila ifade edilmese de oumlzuumlnuuml J M

Keynesrsquoin fikirlerinin oluşturduğu plan devletin ekonomiye oldukccedila kapsamlı muumldahalesini

oumlngoumlruumlyordu Kısaca ldquo3Rrdquo ile sembolize edilen plan şu uumlccedil konuyu ihtiva ediyordu Yardım

[Relief] İyileşme [Recovery] ve Reform [Reform] Burada yardımdan kasıt işsiz ve

fakirlere devletccedile destekte bulunulması iyileşmeden kasıt ABD ekonomisinin duumlzluumlğe

ccedilıkartılması reformdan kasıt da finansal sistemin olası artccedilıl deflasyon şoklarından

korunmasıdır

15

Buguumln bile 1929 Buhranırsquonın nedenleri konusunda akademisyenler arasında bir uzlaşı yoktur Oumlrneğin Adam

Smithrsquoin oumlncuumlluumlğuumlnde gelişen Klasik yaklaşım buhranı reel uumlcretlerin yuumlksekliğine Milton Friedman oumlncuumlluumlğuumlnde gelişen Monetarist yaklaşım FEDrsquoin uyguladığı yanlış para politikalarına bağlarken J M Keynes oumlncuumlluumlğuumlndeki

Keynesyen yaklaşım krizin nedenini efektif talep yetersizliğinde goumlrmektedir Bununla beraber buhranın

nedenlerinin ccedilok ccedileşitli olduğu noktasından hareketle buhrana ilişkin şu nedenleri sıralayabiliriz Zayıf ve spekuumllatif kredi yapısının 1929 hisse senedi borsasındaki duumlşuumlşle birlikte ccediloumlkmesi yanlış uygulanan para

politikası teknolojinin neden olduğu işsizliğin giderek yaygınlaşması bozulan gelir dağılımı tarım sektoumlruumlnde

ccedilalışanların satınalma guumlccedillerindeki duumlşuumlş yatırımlardaki duumlşuumlşuumln milli gelirdeki duumlşuumlşuuml beraberinde getirmesi

olumsuz ccedilarpan etkisi ve tuumlm bunların etkisiyle de sermaye birikimindeki duumlşuumlş gibi oldukccedila ccedileşitli ve birikmiş

sorunların yattığını soumlylemekle hata yapmış sayılmayız 16

Fiili satınalma guumlcuuml ile desteklenen talep demektir Dışa kapalı ve devlet muumldahalesinin olmadığı bir

ekonomide efektif talep oumlzel kesim tuumlketim ve yatırım harcamalarının toplamına eşittir Yani Y = C + Irsquodir Devlet muumldahalesinin olduğu dışa accedilık bir ekonomide ise efektif talep Y = C + I + G + X - M şeklinde olacaktır

Burada C otonom tuumlketimi I otonom yatırımı G otonom kamu harcamalarını X - M ise net ihracatı

goumlstermektedir 17

Veriler Wheelookrsquoa (19924) aittir

Ekonomik Krizlerin Değişmeyen İmdatccedilısı Maliye Politikası

63

Ulusal ve federal duumlzeyde sosyal refah programlarının hayata geccedilirilmesi

sanayi kuruluşlarının reguumlle edilmesi konut ve mevduat sigortaları ve işguumlcuuml politikaları

(Fishback 2008) yukarıda sıraladığımız ldquo3Rrdquo iccedilin izlenecek politikalardan sadece birkaccedilıydı

New Deal Planı eksenli bu muumldahalenin iki oumlnemli ayağından birini devletin buumlyuumlk

yatırım projelerine girişmesi diğerini ise kamu harcamaları yoluyla Amerikan vatandaşlarının

alım guumlccedillerinin arttırılması oluşturuyordu Bu ccedilerccedilevede eyalet ve yerel huumlkuumlmetlerle

eşguumlduumlm halinde acil kamu istihdam politikalarının hayata geccedilirilmesi ve yol baraj koumlpruuml

toplu konut sıhhi tesis okul yapımı gibi kamu alt yapı yatırımları oumln plana ccedilıkarılarak ve

inşasına girişilerek işsiz olan milyonlara istihdam olanağı yaratılması amaccedillanıyordu

Keynesrsquoin soumlylemleri ve Rooseveltrsquoin uygulamaları ile şekillenen tuumlm bu

politikalar 1930rsquolu yıllarda emmebasma su tulumbasından hareketle ldquopump-priming policyrdquo

olarak maliye-iktisat literatuumlruumlne girdi18 Tulumbayı suya alıştırmak iccedilin ldquotulumbaya konan ilk

surdquo anlamına gelen pumppriming kavramı mali anlamda ldquoekonomik durgunluğun telafi

edici kamu harcamaları yoluyla aşılmasırdquo demektir Bunun altında yatan mantık şuydu

İlave kamu harcamaları yoluyla ekonomiye yeteri kadar kaynak aktarılması durumunda

muumlteşebbislerin geleceğe ilişkin bakış accedilıları değişecek ve uumllke ekonomisi bundan olumlu

youmlnde etkilenecek ve sonuccedilta da ekonomi durgunluktan ccedilıkıp konjonktuumlruumln canlanma

safhasına girecekti Bu da bir ekonomide tuumlketim ve yatırım harcamalarının artması ile

ekonomide ccedilarpan ve hızlandıran prensiplerinin harekete geccedilmesi demekti Beklenti oydu

ki hem milli gelir duumlzeyi yuumlkselecek hem de işsizlik azalacaktı Roosevelt youmlnetimi

oumlzellikle işsizliğin daha yuumlksek gelirdeki azalışın fazla olduğu alanlara youmlnelik daha fazla

harcama yapma uumlzerine odaklandı (Fishback 2008) Amaccedil bir yandan işsizliğin azaltılması

ve bireylerinin alım guumlcuumlnuumln arttırılması iken diğer yandan da telafi edici kamu

harcamaları yoluyla efektif talebin uyarılması ve bunun da muumlteşebbisler uumlzerinden oumlzel

kesim tuumlketim ve yatırım harcamaları ile teşvikiydi Beklenti o youmlnde idi ki artan tuumlketim ve

yatırım harcamaları ile hızlandıran ve ccedilarpan mekanizmaları harekete geccedilecek boumlylece

ekonominin hem istihdam hem de milli gelir duumlzeyi yuumlkselecek ve sonuccedilta da deflasyon

sarmalından ccedilıkılabilecekti

19291933 doumlnemi kadar olmasa da Buhranrsquoın etkisinin devam ettiği bir

doumlnemde 1936 yılında Keynesrsquoin ldquoİstihdam Faiz ve Paranın Genel Teorisirdquo başlıklı eseri

yayımlandı 1929 Buhranırsquonı bizzat tecruumlbe etmiş olan Keynes soumlz konusu ccedilalışmasında

hem krizin nedenlerini hem de krizden ccedilıkışın teorik altyapını sunuyordu Bu bağlamda da

odaklandığı noktalardan biri toplam talebin ekonominin reel ccedilıktı duumlzeyi ile istihdamı nasıl

etkileyeceğinin teorik accedilıklamasıydı Soumlz konusu şaheser Keynesrsquoin yalnızca Klasiklerin

ldquobırakınız yapsınlar bırakınız geccedilsinlerrdquo felsefesini sona erdiren adam değil aynı zamanda

ldquoBuhranrsquoın neden olduğu sorunlara ccediloumlzuumlm uumlreten adamrdquo olarak kısa suumlrede duumlnya ccedilapında

tanınmasına neden oldu

18 Pump-priming policy ile ilgili tartışmalar iccedilin bkz Anderson (1944)

Huumlseyin ŞEN amp Ayşe KAYA

64

Adı accedilıkccedila telaffuz edilmese de ABDrsquode Roosevelt doumlneminde ldquopump primingrdquo

ile başlatılan Keynesccedili uygulamalar19 kısa suumlrede ABD ekonomisi uumlzerinde olumlu

etkisini goumlsterdi ve 1933 yılının ilk ccedileyreğinden itibaren krizin etkisi yavaş yavaş azalmaya

başladı İşsizliğin azaltılması noktasında istenilen duumlzeye ulaşılmasa da diğer makroekonomik

goumlstergelerde kayda değer bir performans yakalandı Romerrsquoin (2003) tespitlerine goumlre

19331937 yılları arasında ABDrsquonin reel GSYİHrsquosı ortalama olarak 9 oranında arttı

Duumlnya ekonomilerindeki iyileşme uumllkeden uumllkeye farklılık goumlstermekle birlikte oumlzellikle

1933 yılı ve sonrasında İngiltere Almanya Japonya ve Latin Amerikan uumllkelerine kadar

Fransa dışında tuumlm uumllkelerde benzer olumlu gelişmeler yaşandı Duumlnya ekonomilerindeki

bu olumlu gelişmeler Keynesrsquoin ldquoBuumlyuumlk Buhranrsquodan ccedilıkışın mimarırdquo olarak tanınmasını

sağlamakla kalmadı aynı zamanda ekonomide devlet muumldahaleciliğinin oumlnuumlnuuml accediltı O

kadar ki New Deal ile ABDrsquode devletin manevra alanı o kadar genişledi ki bu genişleme

İkinci Duumlnya Savaşırsquondan bu yana en buumlyuumlk duumlzeyine ulaştı (Fishback 2008)

ABDrsquodeki bu gelişmeler başta Batı Avrupa uumllkeleri olmak uumlzere diğer uumllkeleri

de etkiledi Ne var ki 1933 sonrası doumlnemde kamu harcamalarının arttırılmasına dayalı

politikalar 1929 Buhranırsquonın ortaya ccedilıkardığı sorunları bir dereceye kadar ccediloumlzuumlme

ulaştırabilmişti 19291933 doumlnemine goumlre ciddi bir azalma olsa da işsizlik hala ccedilok ciddi

bir sorundu İşsizlik 1930rsquolar boyunca pek ccedilok uumllke iccedilin yuumlksek seviyelerde kalmaya

devam etti (Temin 2008) Oumlte yandan 1939rsquoda başlayan ve altı yıl gibi uzun bir suumlre

devam eden İkinci Duumlnya Savaşı beraberinde adeta bir yıkım getirmiş kimilerine goumlre 50

milyon kimilerine goumlre 100 milyona yakın kişi savaşta hayatını kaybetmişti Bunun

yanında doğal olarak savaşın etkisi ile mali iktisadi ve sosyal sorunlar da devasa boyutlara

ulaşmıştı Savaş sonrasında işsizlik artmış gelir dağılımı bozulmuş enflasyon yuumlkselmişti

Tuumlm bu sorunların uumlstesinden gelmede kamu harcamalarını arttırmaya dayalı Keynesyen

maliye politikası yetersiz kaldı Bunun uumlzerine İkinci Duumlnya Savaşırsquonın neden olduğu

ekonomik ve sosyal ccediloumlkuumlntuumlnuumln yol accediltığı sorunlara ccediloumlzuumlm bulmak amacıyla maliye

politikasının amaccedillarının yeniden kurgulanması youmlnuumlnde batılı uumllkelerde bir uzlaşı ortamı

doğdu Bu uzlaşı Abba Lernerrsquoin oumlncuumlluumlğuumlnde geliştirilen fonksiyonel [dinamik] maliye

yaklaşımında vuumlcut buldu20

19

Pek ccedilok akademisyen [Oumlrneğin Romer (2003) Fishback (2008)] pump priming policyrsquonin uygulandığı

doumlnemde buumltccedile accedilıklarında bir artış olmadığını ve vergi gelirlerinin arttığını dayanak goumlstererek bunu Keynesrsquoe maletmeme eğiliminde olsa da bize goumlre Başkan Rooseveltrsquoin Keynesrsquoin soumlylemlerinden etkilendiğinden şuumlphe

yoktur Bunun en somut delillerinden birisi Rooseveltrsquoin Keynesrsquoin konuşmalarını bizzat kendisinin takip

etmesi veya danışmalarına takip ettirmesi mentalite olarak o zamana kadarki hacirckim olan iktisadi goumlruumlşe -ki bu Klasik iktisadi duumlşuumlncedir- aykırı bir biccedilimde kamu harcamalarını devreye sokması ve Keynesrsquoin kendisine

yazdığı mektupları dikkate almasıdır Oumlrneğin Keynesrsquoin Rooseveltrsquoe yazdığı 16 Aralık 1933 tarihli mektubu goumlrmek

iccedilin bkz httpnewdealferiorgmisckeynes2htm (Erişim Tarihi 22102014) 20

Bkz Lerner (1941 1943)

Huumlseyin ŞEN amp Ayşe KAYA

60

ldquoglobal recessionrdquo111213

olarak adlandırıldı Ccediluumlnkuuml ABDrsquode emlak ve finans piyasalarında

başlayan kriz 1929 Buhranırsquonda olduğu gibi hem gelişmiş hem de gelişmekte olan uumllkeleri

etkiledi Kriz kısa zamanda bir likidite ve guumlven krizine doumlnuumlştuuml ve yatırımların

azalmasına piyasalarda guumlven kaybına neden oldu En nihayetinde de reel sektoumlruuml etkisi

altına aldı Bu durum yatırım uumlretim ve tuumlketim seviyesinin gerilemesine ekonomik

buumlyuumlmenin yavaşlamasına ve milyonlarca insanın işsiz kalmasına neden oldu Doğal

olarak bu da uumllke huumlkuumlmetlerinde ve piyasalarda bir panik havasının yaşanmasına yol accediltı

Krize genelde Neo-liberal politikaların youmlnlendirmesi ile 1980 sonrası suumlreccedilte dominant olan

ve hatta yegacircne iktisat politikası aracı haline gelen para politikası oumlzelde ise bu politikanın

temel enstruumlmanı olan faiz oranı ile muumldahale edilmesine karşın olumlu bir sonuccedil alınamadı

Para politikası nominal faiz oranlarının sıfıra dayanması nedeniyle krizle muumlcadelede bir

işlevsellik goumlsteremedi

Daha oumlnceki krizlerde olduğu gibi son yaşanan Global Ekonomik Kriz de bir

kez daha maliye politikasını guumlndeme getirdi Para politikasından beklenen sonucun

alınamadığı bir ortamda acaba krizle birlikte ortaya ccedilıkan varlık fiyatlarındaki duumlşuumlşe

kaybolan guumlvenin yeniden tesisine artan kredi ve hammadde fiyatlarına ve buumltuumln bunların

bir sonucu olarak ortaya ccedilıkan resesyon ve ekonomik durgunluğa karşı ihtiyari-aktif bir

maliye politikası sonuccedil verir miydi

Bu ccedilalışmanın amacı tarihsel perspektiften maliye politikasının ekonomik

krizlerdeki roluumlnuuml geccedilmişin deneyimlerini de buguumlne aktarmak suretiyle değerlendirmek

maliye politikasının makroekonomik youmlnetimdeki roluuml konusunda yakın geleceğe ilişkin

bir perspektif ccedilizmektir Beş boumlluumlmden oluşan ccedilalışmanın ikinci boumlluumlmuumlnde maliye

politikasının tarihsel accedilıdan gelişimi ele alınırken uumlccediluumlncuuml boumlluumlmde son yaşanan ekonomik

krizle birlikte maliye politikasına bakıştaki değişim ve doumlnuumlşuumlm uumlzerinde durulmaktadır

Doumlrduumlncuuml boumlluumlmde de bu hususta gelinen nokta irdelenmektedir Ccedilalışmanın son boumlluumlmuumlnde

ise sonuccedil ve ileriye doumlnuumlk politika ccedilıkarımlarına yer verilmektedir

11

Bu konudaki ccedilok sayıda ccedilalışma arasında bkz oumlrneğin Pelinescu amp Caraiani (2010) Auerbach Gale amp Harris

(2010) Barro amp Redlick (2011) Tcherneva (2011) Alcidi amp Gros (2011) Alesina (2012) Coenen Straub amp Trabandt (2012) Arestis (2012a) Arestis (2012b) Auerbach (2012)

12 Resesyonun ne olduğu ve depresyonla aralarında ne gibi bir fark olduğu konusunda resmi bir tanım ve akademisyenler

arasında da tam bir uzlaşı olmamakla birlikte resesyon bir ekonomide birbirini izleyen en az iki ccedileyrekte ekonomik

buumlyuumlmenin sıfır ya da negatif olması halidir Resesyonun 1-2 yılı veya daha uzun suumlreyi aşkın devam etmesi durgunluk olarak adlandırılmaktadır Depresyon ise ekonomik buumlyuumlmedeki gerilemenin daha şiddetli derin ve uzun bir

zaman dilimini kapsaması halidir Yani fiyatlar genel duumlzeyindeki duumlşuumlşle beraber ekonomik buumlyuumlmenin

tamamen dibe vurması durumudur Kaba bir oran vermek gerekirse GSYİHrsquonın 10rsquodan fiyatlar genel duumlzeyinin ise 20rsquodan daha fazla bir oranda duumlşmesi deflasyonun goumlstergeleridir

13 Resesyon ve deflasyonun farklı tanımları ve bu konudaki tartışmalar iccedilin bkz oumlrneğin Bernanke (2002) Claessens

Kose amp Terrones (2008) Claessens amp Kose (2009)

Ekonomik Krizlerin Değişmeyen İmdatccedilısı Maliye Politikası

61

2 Ekonomik Krizlerin İmdatccedilısının Kısa Tarihi Duumlnden Buguumlne Maliye

Politikası

Kavramsal olarak ldquomaliye politikasırdquo ilk kez Edwin R A Seligman [18611939]14

tarafından 19 yuumlzyılın başlarında Aldoph Wagnerrsquoin huumlkuumlmetlerin buumltccedile yoluyla gelir

dağılımını duumlzenlemeleri gerektiği youmlnuumlndeki goumlruumlşuumlnuuml eleştirmek amacıyla kullanılmıştır

(Tanzi 2006) Orijini Latince bir kelime olan ve ldquopara toplamada kullanılan sepetrdquo anlamına

gelen ldquofiscalisrdquo soumlzcuumlğuumlne dayanan maliye politikası J M Keynesrsquoe kadar genelde kamu

gelirlerine oumlzelde de vergilere ilişkin politika anlamında kullanılmıştır

Ancak Keynes ile maliye politikasına farklı bir anlam yuumlklenmiş maliye

politikası buumltccedilenin yalnızca gelir cephesiyle ilgilenen bir politika olmaktan ccedilıkmış gelir ve

harcama youmlnlerinin her ikisini de kapsar hale gelmiştir (Tanzi 2006) Dahası Keynesrsquole

birlikte maliye politikası vergiler ve kamu harcamaları yoluyla ekonomiyi tanzim eden

ekonomiye youmln veren yegacircne iktisat politikası aracı haline gelmiştir Diğer bir iktisat

politikası aracı olan para politikası ise maliye politikasına eşdeğer bir politika aracı

olmaktan daha ziyade adeta bu politikanın stepnesi durumuna duumlşmuumlştuumlr

Klasiklerin soumlylemlerinin aksine ekonominin suumlrekli tam istihdamda olmadığını

tam istihdamın istisnai bir durum olduğunu savunan Keynes devlet muumldahalesi olmadan

ekonomilerin neden tam istihdam duumlzeyinde kendiliğinden dengeye gelmeyeceğini şu uumlccedil

gerekccedileye dayanarak accedilıklamıştır Likidite tuzağının varlığı yatırımtasarruf tutarsızlığı ve

uumlcretlerin rijitliği Keynesrsquoe goumlre soumlz konusu faktoumlrler ekonominin tam istihdam duumlzeyinde

dengeye gelmesini engeller O nedenle 1929 Buhranı sonrasındaki suumlrecin de kanıtladığı

gibi ekonomiler iccedilin konjonktuumlrel dalgalanmalara bağlı olarak doumlnem doumlnem ortaya ccedilıkacak

talep yetersizliği bir realitedir

Keynesrsquoe goumlre efektif talep yetersizliği zaten oumlzel kesimin tuumlketim ve yatırım

harcamalarındaki yetersizlikten kaynaklanmıştır O halde yapılması gereken devlet muumldahalesi

ile bu yetersizliğin uumlstesinden gelmektir Efektif talebin unsurlarını sıralayan Keynes bunu

etkileyecek yegacircne aracın maliye politikası olduğu noktasından hareketle efektif talep

yetersizliğinin genelde genişletici maliye politikası ile oumlzelde de genişletici kamu harcamaları

politikası yoluyla aşılması ve boumlylece hem ekonomilerin tam istihdam duumlzeyinde dengeye

getirilmesi hem de gayri iradi işsizliğin oumlnuumlne geccedililmesi gerektiğini savunmuştur

14

Colombia Uumlniversitesi iktisat profesoumlrlerinden olan Seligman yaşadığı doumlnemde daha ccedilok vergileme ve kamu

maliyesi alanındaki ccedilalışmaları ile isim yapmış bir akademisyendir

Huumlseyin ŞEN amp Ayşe KAYA

62

Biraz oumlnce de değindiğimiz gibi 1929 Buhranırsquonın nedenini15 efektif talep16

yetersizliğinde goumlren Keynes ccediloumlzuumlmuuml de efektif talebi etkileme potansiyeline sahip bir

iktisat politikası aracı olarak kabul ettiği maliye politikasında goumlrmuumlştuumlr Maliye politikasına

bu hususta yeni bir anlam ve misyon yuumlkleyen Keynes bu politikayı ldquoefektif talebi etkilemek

iccedilin vergiler ve kamu harcamalarının miktar ve bileşiminde yapılan ayarlamalarrdquo olarak ele

almıştır

Keynesrsquoin teorik soumlylemleri ABDrsquode Mart 1933rsquode işbaşına gelen Franklin D

Rooseveltrsquoin uygulamaları ile pratiğe doumlnuumlştuumlruumllmeye başlanmıştır Daha iktidarının baharında

işsizliğin 25rsquolere ccedilıktığı reel uumlretimin 30 oranında duumlştuumlğuuml17 dibe vuran bir ABD

ekonomisi ile yuumlzleşmek zorunda kalan Roosevelt ilk icraatına mali ekonomik ve sosyal

oumlnlemler paketini iccedileren iki aşamalı New Dealrsquoi uygulamaya koyarak başladı Birinci

aşama 19331934 ikinci aşama ise 19351938 doumlnemlerini kapsıyordu Birinci aşamada

bankacılık tarım ve kırsal kalkınma ve sanayiye kadarki farklı kesimlerin ekonomik

accedilıdan varlıklarını suumlrduumlrmesini sağlama uumlzerine odaklanılmış iken ikinci aşamada daha

ccedilok mevzuata youmlnelik duumlzenlemeler uumlzerine odaklanılmıştır

Tuumlrkccedile karşılığı olarak ldquoYeni eylem planırdquo şeklinde ifade edebileceğimiz soumlz

konusu plan aslında krizden ccedilıkabilmek iccedilin uygulamaya konulan genişletici maliye

politikası oumlnlemlerinden başka bir şey değildi Accedilıkccedila ifade edilmese de oumlzuumlnuuml J M

Keynesrsquoin fikirlerinin oluşturduğu plan devletin ekonomiye oldukccedila kapsamlı muumldahalesini

oumlngoumlruumlyordu Kısaca ldquo3Rrdquo ile sembolize edilen plan şu uumlccedil konuyu ihtiva ediyordu Yardım

[Relief] İyileşme [Recovery] ve Reform [Reform] Burada yardımdan kasıt işsiz ve

fakirlere devletccedile destekte bulunulması iyileşmeden kasıt ABD ekonomisinin duumlzluumlğe

ccedilıkartılması reformdan kasıt da finansal sistemin olası artccedilıl deflasyon şoklarından

korunmasıdır

15

Buguumln bile 1929 Buhranırsquonın nedenleri konusunda akademisyenler arasında bir uzlaşı yoktur Oumlrneğin Adam

Smithrsquoin oumlncuumlluumlğuumlnde gelişen Klasik yaklaşım buhranı reel uumlcretlerin yuumlksekliğine Milton Friedman oumlncuumlluumlğuumlnde gelişen Monetarist yaklaşım FEDrsquoin uyguladığı yanlış para politikalarına bağlarken J M Keynes oumlncuumlluumlğuumlndeki

Keynesyen yaklaşım krizin nedenini efektif talep yetersizliğinde goumlrmektedir Bununla beraber buhranın

nedenlerinin ccedilok ccedileşitli olduğu noktasından hareketle buhrana ilişkin şu nedenleri sıralayabiliriz Zayıf ve spekuumllatif kredi yapısının 1929 hisse senedi borsasındaki duumlşuumlşle birlikte ccediloumlkmesi yanlış uygulanan para

politikası teknolojinin neden olduğu işsizliğin giderek yaygınlaşması bozulan gelir dağılımı tarım sektoumlruumlnde

ccedilalışanların satınalma guumlccedillerindeki duumlşuumlş yatırımlardaki duumlşuumlşuumln milli gelirdeki duumlşuumlşuuml beraberinde getirmesi

olumsuz ccedilarpan etkisi ve tuumlm bunların etkisiyle de sermaye birikimindeki duumlşuumlş gibi oldukccedila ccedileşitli ve birikmiş

sorunların yattığını soumlylemekle hata yapmış sayılmayız 16

Fiili satınalma guumlcuuml ile desteklenen talep demektir Dışa kapalı ve devlet muumldahalesinin olmadığı bir

ekonomide efektif talep oumlzel kesim tuumlketim ve yatırım harcamalarının toplamına eşittir Yani Y = C + Irsquodir Devlet muumldahalesinin olduğu dışa accedilık bir ekonomide ise efektif talep Y = C + I + G + X - M şeklinde olacaktır

Burada C otonom tuumlketimi I otonom yatırımı G otonom kamu harcamalarını X - M ise net ihracatı

goumlstermektedir 17

Veriler Wheelookrsquoa (19924) aittir

Ekonomik Krizlerin Değişmeyen İmdatccedilısı Maliye Politikası

63

Ulusal ve federal duumlzeyde sosyal refah programlarının hayata geccedilirilmesi

sanayi kuruluşlarının reguumlle edilmesi konut ve mevduat sigortaları ve işguumlcuuml politikaları

(Fishback 2008) yukarıda sıraladığımız ldquo3Rrdquo iccedilin izlenecek politikalardan sadece birkaccedilıydı

New Deal Planı eksenli bu muumldahalenin iki oumlnemli ayağından birini devletin buumlyuumlk

yatırım projelerine girişmesi diğerini ise kamu harcamaları yoluyla Amerikan vatandaşlarının

alım guumlccedillerinin arttırılması oluşturuyordu Bu ccedilerccedilevede eyalet ve yerel huumlkuumlmetlerle

eşguumlduumlm halinde acil kamu istihdam politikalarının hayata geccedilirilmesi ve yol baraj koumlpruuml

toplu konut sıhhi tesis okul yapımı gibi kamu alt yapı yatırımları oumln plana ccedilıkarılarak ve

inşasına girişilerek işsiz olan milyonlara istihdam olanağı yaratılması amaccedillanıyordu

Keynesrsquoin soumlylemleri ve Rooseveltrsquoin uygulamaları ile şekillenen tuumlm bu

politikalar 1930rsquolu yıllarda emmebasma su tulumbasından hareketle ldquopump-priming policyrdquo

olarak maliye-iktisat literatuumlruumlne girdi18 Tulumbayı suya alıştırmak iccedilin ldquotulumbaya konan ilk

surdquo anlamına gelen pumppriming kavramı mali anlamda ldquoekonomik durgunluğun telafi

edici kamu harcamaları yoluyla aşılmasırdquo demektir Bunun altında yatan mantık şuydu

İlave kamu harcamaları yoluyla ekonomiye yeteri kadar kaynak aktarılması durumunda

muumlteşebbislerin geleceğe ilişkin bakış accedilıları değişecek ve uumllke ekonomisi bundan olumlu

youmlnde etkilenecek ve sonuccedilta da ekonomi durgunluktan ccedilıkıp konjonktuumlruumln canlanma

safhasına girecekti Bu da bir ekonomide tuumlketim ve yatırım harcamalarının artması ile

ekonomide ccedilarpan ve hızlandıran prensiplerinin harekete geccedilmesi demekti Beklenti oydu

ki hem milli gelir duumlzeyi yuumlkselecek hem de işsizlik azalacaktı Roosevelt youmlnetimi

oumlzellikle işsizliğin daha yuumlksek gelirdeki azalışın fazla olduğu alanlara youmlnelik daha fazla

harcama yapma uumlzerine odaklandı (Fishback 2008) Amaccedil bir yandan işsizliğin azaltılması

ve bireylerinin alım guumlcuumlnuumln arttırılması iken diğer yandan da telafi edici kamu

harcamaları yoluyla efektif talebin uyarılması ve bunun da muumlteşebbisler uumlzerinden oumlzel

kesim tuumlketim ve yatırım harcamaları ile teşvikiydi Beklenti o youmlnde idi ki artan tuumlketim ve

yatırım harcamaları ile hızlandıran ve ccedilarpan mekanizmaları harekete geccedilecek boumlylece

ekonominin hem istihdam hem de milli gelir duumlzeyi yuumlkselecek ve sonuccedilta da deflasyon

sarmalından ccedilıkılabilecekti

19291933 doumlnemi kadar olmasa da Buhranrsquoın etkisinin devam ettiği bir

doumlnemde 1936 yılında Keynesrsquoin ldquoİstihdam Faiz ve Paranın Genel Teorisirdquo başlıklı eseri

yayımlandı 1929 Buhranırsquonı bizzat tecruumlbe etmiş olan Keynes soumlz konusu ccedilalışmasında

hem krizin nedenlerini hem de krizden ccedilıkışın teorik altyapını sunuyordu Bu bağlamda da

odaklandığı noktalardan biri toplam talebin ekonominin reel ccedilıktı duumlzeyi ile istihdamı nasıl

etkileyeceğinin teorik accedilıklamasıydı Soumlz konusu şaheser Keynesrsquoin yalnızca Klasiklerin

ldquobırakınız yapsınlar bırakınız geccedilsinlerrdquo felsefesini sona erdiren adam değil aynı zamanda

ldquoBuhranrsquoın neden olduğu sorunlara ccediloumlzuumlm uumlreten adamrdquo olarak kısa suumlrede duumlnya ccedilapında

tanınmasına neden oldu

18 Pump-priming policy ile ilgili tartışmalar iccedilin bkz Anderson (1944)

Huumlseyin ŞEN amp Ayşe KAYA

64

Adı accedilıkccedila telaffuz edilmese de ABDrsquode Roosevelt doumlneminde ldquopump primingrdquo

ile başlatılan Keynesccedili uygulamalar19 kısa suumlrede ABD ekonomisi uumlzerinde olumlu

etkisini goumlsterdi ve 1933 yılının ilk ccedileyreğinden itibaren krizin etkisi yavaş yavaş azalmaya

başladı İşsizliğin azaltılması noktasında istenilen duumlzeye ulaşılmasa da diğer makroekonomik

goumlstergelerde kayda değer bir performans yakalandı Romerrsquoin (2003) tespitlerine goumlre

19331937 yılları arasında ABDrsquonin reel GSYİHrsquosı ortalama olarak 9 oranında arttı

Duumlnya ekonomilerindeki iyileşme uumllkeden uumllkeye farklılık goumlstermekle birlikte oumlzellikle

1933 yılı ve sonrasında İngiltere Almanya Japonya ve Latin Amerikan uumllkelerine kadar

Fransa dışında tuumlm uumllkelerde benzer olumlu gelişmeler yaşandı Duumlnya ekonomilerindeki

bu olumlu gelişmeler Keynesrsquoin ldquoBuumlyuumlk Buhranrsquodan ccedilıkışın mimarırdquo olarak tanınmasını

sağlamakla kalmadı aynı zamanda ekonomide devlet muumldahaleciliğinin oumlnuumlnuuml accediltı O

kadar ki New Deal ile ABDrsquode devletin manevra alanı o kadar genişledi ki bu genişleme

İkinci Duumlnya Savaşırsquondan bu yana en buumlyuumlk duumlzeyine ulaştı (Fishback 2008)

ABDrsquodeki bu gelişmeler başta Batı Avrupa uumllkeleri olmak uumlzere diğer uumllkeleri

de etkiledi Ne var ki 1933 sonrası doumlnemde kamu harcamalarının arttırılmasına dayalı

politikalar 1929 Buhranırsquonın ortaya ccedilıkardığı sorunları bir dereceye kadar ccediloumlzuumlme

ulaştırabilmişti 19291933 doumlnemine goumlre ciddi bir azalma olsa da işsizlik hala ccedilok ciddi

bir sorundu İşsizlik 1930rsquolar boyunca pek ccedilok uumllke iccedilin yuumlksek seviyelerde kalmaya

devam etti (Temin 2008) Oumlte yandan 1939rsquoda başlayan ve altı yıl gibi uzun bir suumlre

devam eden İkinci Duumlnya Savaşı beraberinde adeta bir yıkım getirmiş kimilerine goumlre 50

milyon kimilerine goumlre 100 milyona yakın kişi savaşta hayatını kaybetmişti Bunun

yanında doğal olarak savaşın etkisi ile mali iktisadi ve sosyal sorunlar da devasa boyutlara

ulaşmıştı Savaş sonrasında işsizlik artmış gelir dağılımı bozulmuş enflasyon yuumlkselmişti

Tuumlm bu sorunların uumlstesinden gelmede kamu harcamalarını arttırmaya dayalı Keynesyen

maliye politikası yetersiz kaldı Bunun uumlzerine İkinci Duumlnya Savaşırsquonın neden olduğu

ekonomik ve sosyal ccediloumlkuumlntuumlnuumln yol accediltığı sorunlara ccediloumlzuumlm bulmak amacıyla maliye

politikasının amaccedillarının yeniden kurgulanması youmlnuumlnde batılı uumllkelerde bir uzlaşı ortamı

doğdu Bu uzlaşı Abba Lernerrsquoin oumlncuumlluumlğuumlnde geliştirilen fonksiyonel [dinamik] maliye

yaklaşımında vuumlcut buldu20

19

Pek ccedilok akademisyen [Oumlrneğin Romer (2003) Fishback (2008)] pump priming policyrsquonin uygulandığı

doumlnemde buumltccedile accedilıklarında bir artış olmadığını ve vergi gelirlerinin arttığını dayanak goumlstererek bunu Keynesrsquoe maletmeme eğiliminde olsa da bize goumlre Başkan Rooseveltrsquoin Keynesrsquoin soumlylemlerinden etkilendiğinden şuumlphe

yoktur Bunun en somut delillerinden birisi Rooseveltrsquoin Keynesrsquoin konuşmalarını bizzat kendisinin takip

etmesi veya danışmalarına takip ettirmesi mentalite olarak o zamana kadarki hacirckim olan iktisadi goumlruumlşe -ki bu Klasik iktisadi duumlşuumlncedir- aykırı bir biccedilimde kamu harcamalarını devreye sokması ve Keynesrsquoin kendisine

yazdığı mektupları dikkate almasıdır Oumlrneğin Keynesrsquoin Rooseveltrsquoe yazdığı 16 Aralık 1933 tarihli mektubu goumlrmek

iccedilin bkz httpnewdealferiorgmisckeynes2htm (Erişim Tarihi 22102014) 20

Bkz Lerner (1941 1943)

Ekonomik Krizlerin Değişmeyen İmdatccedilısı Maliye Politikası

61

2 Ekonomik Krizlerin İmdatccedilısının Kısa Tarihi Duumlnden Buguumlne Maliye

Politikası

Kavramsal olarak ldquomaliye politikasırdquo ilk kez Edwin R A Seligman [18611939]14

tarafından 19 yuumlzyılın başlarında Aldoph Wagnerrsquoin huumlkuumlmetlerin buumltccedile yoluyla gelir

dağılımını duumlzenlemeleri gerektiği youmlnuumlndeki goumlruumlşuumlnuuml eleştirmek amacıyla kullanılmıştır

(Tanzi 2006) Orijini Latince bir kelime olan ve ldquopara toplamada kullanılan sepetrdquo anlamına

gelen ldquofiscalisrdquo soumlzcuumlğuumlne dayanan maliye politikası J M Keynesrsquoe kadar genelde kamu

gelirlerine oumlzelde de vergilere ilişkin politika anlamında kullanılmıştır

Ancak Keynes ile maliye politikasına farklı bir anlam yuumlklenmiş maliye

politikası buumltccedilenin yalnızca gelir cephesiyle ilgilenen bir politika olmaktan ccedilıkmış gelir ve

harcama youmlnlerinin her ikisini de kapsar hale gelmiştir (Tanzi 2006) Dahası Keynesrsquole

birlikte maliye politikası vergiler ve kamu harcamaları yoluyla ekonomiyi tanzim eden

ekonomiye youmln veren yegacircne iktisat politikası aracı haline gelmiştir Diğer bir iktisat

politikası aracı olan para politikası ise maliye politikasına eşdeğer bir politika aracı

olmaktan daha ziyade adeta bu politikanın stepnesi durumuna duumlşmuumlştuumlr

Klasiklerin soumlylemlerinin aksine ekonominin suumlrekli tam istihdamda olmadığını

tam istihdamın istisnai bir durum olduğunu savunan Keynes devlet muumldahalesi olmadan

ekonomilerin neden tam istihdam duumlzeyinde kendiliğinden dengeye gelmeyeceğini şu uumlccedil

gerekccedileye dayanarak accedilıklamıştır Likidite tuzağının varlığı yatırımtasarruf tutarsızlığı ve

uumlcretlerin rijitliği Keynesrsquoe goumlre soumlz konusu faktoumlrler ekonominin tam istihdam duumlzeyinde

dengeye gelmesini engeller O nedenle 1929 Buhranı sonrasındaki suumlrecin de kanıtladığı

gibi ekonomiler iccedilin konjonktuumlrel dalgalanmalara bağlı olarak doumlnem doumlnem ortaya ccedilıkacak

talep yetersizliği bir realitedir

Keynesrsquoe goumlre efektif talep yetersizliği zaten oumlzel kesimin tuumlketim ve yatırım

harcamalarındaki yetersizlikten kaynaklanmıştır O halde yapılması gereken devlet muumldahalesi

ile bu yetersizliğin uumlstesinden gelmektir Efektif talebin unsurlarını sıralayan Keynes bunu

etkileyecek yegacircne aracın maliye politikası olduğu noktasından hareketle efektif talep

yetersizliğinin genelde genişletici maliye politikası ile oumlzelde de genişletici kamu harcamaları

politikası yoluyla aşılması ve boumlylece hem ekonomilerin tam istihdam duumlzeyinde dengeye

getirilmesi hem de gayri iradi işsizliğin oumlnuumlne geccedililmesi gerektiğini savunmuştur

14

Colombia Uumlniversitesi iktisat profesoumlrlerinden olan Seligman yaşadığı doumlnemde daha ccedilok vergileme ve kamu

maliyesi alanındaki ccedilalışmaları ile isim yapmış bir akademisyendir

Huumlseyin ŞEN amp Ayşe KAYA

62

Biraz oumlnce de değindiğimiz gibi 1929 Buhranırsquonın nedenini15 efektif talep16

yetersizliğinde goumlren Keynes ccediloumlzuumlmuuml de efektif talebi etkileme potansiyeline sahip bir

iktisat politikası aracı olarak kabul ettiği maliye politikasında goumlrmuumlştuumlr Maliye politikasına

bu hususta yeni bir anlam ve misyon yuumlkleyen Keynes bu politikayı ldquoefektif talebi etkilemek

iccedilin vergiler ve kamu harcamalarının miktar ve bileşiminde yapılan ayarlamalarrdquo olarak ele

almıştır

Keynesrsquoin teorik soumlylemleri ABDrsquode Mart 1933rsquode işbaşına gelen Franklin D

Rooseveltrsquoin uygulamaları ile pratiğe doumlnuumlştuumlruumllmeye başlanmıştır Daha iktidarının baharında

işsizliğin 25rsquolere ccedilıktığı reel uumlretimin 30 oranında duumlştuumlğuuml17 dibe vuran bir ABD

ekonomisi ile yuumlzleşmek zorunda kalan Roosevelt ilk icraatına mali ekonomik ve sosyal

oumlnlemler paketini iccedileren iki aşamalı New Dealrsquoi uygulamaya koyarak başladı Birinci

aşama 19331934 ikinci aşama ise 19351938 doumlnemlerini kapsıyordu Birinci aşamada

bankacılık tarım ve kırsal kalkınma ve sanayiye kadarki farklı kesimlerin ekonomik

accedilıdan varlıklarını suumlrduumlrmesini sağlama uumlzerine odaklanılmış iken ikinci aşamada daha

ccedilok mevzuata youmlnelik duumlzenlemeler uumlzerine odaklanılmıştır

Tuumlrkccedile karşılığı olarak ldquoYeni eylem planırdquo şeklinde ifade edebileceğimiz soumlz

konusu plan aslında krizden ccedilıkabilmek iccedilin uygulamaya konulan genişletici maliye

politikası oumlnlemlerinden başka bir şey değildi Accedilıkccedila ifade edilmese de oumlzuumlnuuml J M

Keynesrsquoin fikirlerinin oluşturduğu plan devletin ekonomiye oldukccedila kapsamlı muumldahalesini

oumlngoumlruumlyordu Kısaca ldquo3Rrdquo ile sembolize edilen plan şu uumlccedil konuyu ihtiva ediyordu Yardım

[Relief] İyileşme [Recovery] ve Reform [Reform] Burada yardımdan kasıt işsiz ve

fakirlere devletccedile destekte bulunulması iyileşmeden kasıt ABD ekonomisinin duumlzluumlğe

ccedilıkartılması reformdan kasıt da finansal sistemin olası artccedilıl deflasyon şoklarından

korunmasıdır

15

Buguumln bile 1929 Buhranırsquonın nedenleri konusunda akademisyenler arasında bir uzlaşı yoktur Oumlrneğin Adam

Smithrsquoin oumlncuumlluumlğuumlnde gelişen Klasik yaklaşım buhranı reel uumlcretlerin yuumlksekliğine Milton Friedman oumlncuumlluumlğuumlnde gelişen Monetarist yaklaşım FEDrsquoin uyguladığı yanlış para politikalarına bağlarken J M Keynes oumlncuumlluumlğuumlndeki

Keynesyen yaklaşım krizin nedenini efektif talep yetersizliğinde goumlrmektedir Bununla beraber buhranın

nedenlerinin ccedilok ccedileşitli olduğu noktasından hareketle buhrana ilişkin şu nedenleri sıralayabiliriz Zayıf ve spekuumllatif kredi yapısının 1929 hisse senedi borsasındaki duumlşuumlşle birlikte ccediloumlkmesi yanlış uygulanan para

politikası teknolojinin neden olduğu işsizliğin giderek yaygınlaşması bozulan gelir dağılımı tarım sektoumlruumlnde

ccedilalışanların satınalma guumlccedillerindeki duumlşuumlş yatırımlardaki duumlşuumlşuumln milli gelirdeki duumlşuumlşuuml beraberinde getirmesi

olumsuz ccedilarpan etkisi ve tuumlm bunların etkisiyle de sermaye birikimindeki duumlşuumlş gibi oldukccedila ccedileşitli ve birikmiş

sorunların yattığını soumlylemekle hata yapmış sayılmayız 16

Fiili satınalma guumlcuuml ile desteklenen talep demektir Dışa kapalı ve devlet muumldahalesinin olmadığı bir

ekonomide efektif talep oumlzel kesim tuumlketim ve yatırım harcamalarının toplamına eşittir Yani Y = C + Irsquodir Devlet muumldahalesinin olduğu dışa accedilık bir ekonomide ise efektif talep Y = C + I + G + X - M şeklinde olacaktır

Burada C otonom tuumlketimi I otonom yatırımı G otonom kamu harcamalarını X - M ise net ihracatı

goumlstermektedir 17

Veriler Wheelookrsquoa (19924) aittir

Ekonomik Krizlerin Değişmeyen İmdatccedilısı Maliye Politikası

63

Ulusal ve federal duumlzeyde sosyal refah programlarının hayata geccedilirilmesi

sanayi kuruluşlarının reguumlle edilmesi konut ve mevduat sigortaları ve işguumlcuuml politikaları

(Fishback 2008) yukarıda sıraladığımız ldquo3Rrdquo iccedilin izlenecek politikalardan sadece birkaccedilıydı

New Deal Planı eksenli bu muumldahalenin iki oumlnemli ayağından birini devletin buumlyuumlk

yatırım projelerine girişmesi diğerini ise kamu harcamaları yoluyla Amerikan vatandaşlarının

alım guumlccedillerinin arttırılması oluşturuyordu Bu ccedilerccedilevede eyalet ve yerel huumlkuumlmetlerle

eşguumlduumlm halinde acil kamu istihdam politikalarının hayata geccedilirilmesi ve yol baraj koumlpruuml

toplu konut sıhhi tesis okul yapımı gibi kamu alt yapı yatırımları oumln plana ccedilıkarılarak ve

inşasına girişilerek işsiz olan milyonlara istihdam olanağı yaratılması amaccedillanıyordu

Keynesrsquoin soumlylemleri ve Rooseveltrsquoin uygulamaları ile şekillenen tuumlm bu

politikalar 1930rsquolu yıllarda emmebasma su tulumbasından hareketle ldquopump-priming policyrdquo

olarak maliye-iktisat literatuumlruumlne girdi18 Tulumbayı suya alıştırmak iccedilin ldquotulumbaya konan ilk

surdquo anlamına gelen pumppriming kavramı mali anlamda ldquoekonomik durgunluğun telafi

edici kamu harcamaları yoluyla aşılmasırdquo demektir Bunun altında yatan mantık şuydu

İlave kamu harcamaları yoluyla ekonomiye yeteri kadar kaynak aktarılması durumunda

muumlteşebbislerin geleceğe ilişkin bakış accedilıları değişecek ve uumllke ekonomisi bundan olumlu

youmlnde etkilenecek ve sonuccedilta da ekonomi durgunluktan ccedilıkıp konjonktuumlruumln canlanma

safhasına girecekti Bu da bir ekonomide tuumlketim ve yatırım harcamalarının artması ile

ekonomide ccedilarpan ve hızlandıran prensiplerinin harekete geccedilmesi demekti Beklenti oydu

ki hem milli gelir duumlzeyi yuumlkselecek hem de işsizlik azalacaktı Roosevelt youmlnetimi

oumlzellikle işsizliğin daha yuumlksek gelirdeki azalışın fazla olduğu alanlara youmlnelik daha fazla

harcama yapma uumlzerine odaklandı (Fishback 2008) Amaccedil bir yandan işsizliğin azaltılması

ve bireylerinin alım guumlcuumlnuumln arttırılması iken diğer yandan da telafi edici kamu

harcamaları yoluyla efektif talebin uyarılması ve bunun da muumlteşebbisler uumlzerinden oumlzel

kesim tuumlketim ve yatırım harcamaları ile teşvikiydi Beklenti o youmlnde idi ki artan tuumlketim ve

yatırım harcamaları ile hızlandıran ve ccedilarpan mekanizmaları harekete geccedilecek boumlylece

ekonominin hem istihdam hem de milli gelir duumlzeyi yuumlkselecek ve sonuccedilta da deflasyon

sarmalından ccedilıkılabilecekti

19291933 doumlnemi kadar olmasa da Buhranrsquoın etkisinin devam ettiği bir

doumlnemde 1936 yılında Keynesrsquoin ldquoİstihdam Faiz ve Paranın Genel Teorisirdquo başlıklı eseri

yayımlandı 1929 Buhranırsquonı bizzat tecruumlbe etmiş olan Keynes soumlz konusu ccedilalışmasında

hem krizin nedenlerini hem de krizden ccedilıkışın teorik altyapını sunuyordu Bu bağlamda da

odaklandığı noktalardan biri toplam talebin ekonominin reel ccedilıktı duumlzeyi ile istihdamı nasıl

etkileyeceğinin teorik accedilıklamasıydı Soumlz konusu şaheser Keynesrsquoin yalnızca Klasiklerin

ldquobırakınız yapsınlar bırakınız geccedilsinlerrdquo felsefesini sona erdiren adam değil aynı zamanda

ldquoBuhranrsquoın neden olduğu sorunlara ccediloumlzuumlm uumlreten adamrdquo olarak kısa suumlrede duumlnya ccedilapında

tanınmasına neden oldu

18 Pump-priming policy ile ilgili tartışmalar iccedilin bkz Anderson (1944)

Huumlseyin ŞEN amp Ayşe KAYA

64

Adı accedilıkccedila telaffuz edilmese de ABDrsquode Roosevelt doumlneminde ldquopump primingrdquo

ile başlatılan Keynesccedili uygulamalar19 kısa suumlrede ABD ekonomisi uumlzerinde olumlu

etkisini goumlsterdi ve 1933 yılının ilk ccedileyreğinden itibaren krizin etkisi yavaş yavaş azalmaya

başladı İşsizliğin azaltılması noktasında istenilen duumlzeye ulaşılmasa da diğer makroekonomik

goumlstergelerde kayda değer bir performans yakalandı Romerrsquoin (2003) tespitlerine goumlre

19331937 yılları arasında ABDrsquonin reel GSYİHrsquosı ortalama olarak 9 oranında arttı

Duumlnya ekonomilerindeki iyileşme uumllkeden uumllkeye farklılık goumlstermekle birlikte oumlzellikle

1933 yılı ve sonrasında İngiltere Almanya Japonya ve Latin Amerikan uumllkelerine kadar

Fransa dışında tuumlm uumllkelerde benzer olumlu gelişmeler yaşandı Duumlnya ekonomilerindeki

bu olumlu gelişmeler Keynesrsquoin ldquoBuumlyuumlk Buhranrsquodan ccedilıkışın mimarırdquo olarak tanınmasını

sağlamakla kalmadı aynı zamanda ekonomide devlet muumldahaleciliğinin oumlnuumlnuuml accediltı O

kadar ki New Deal ile ABDrsquode devletin manevra alanı o kadar genişledi ki bu genişleme

İkinci Duumlnya Savaşırsquondan bu yana en buumlyuumlk duumlzeyine ulaştı (Fishback 2008)

ABDrsquodeki bu gelişmeler başta Batı Avrupa uumllkeleri olmak uumlzere diğer uumllkeleri

de etkiledi Ne var ki 1933 sonrası doumlnemde kamu harcamalarının arttırılmasına dayalı

politikalar 1929 Buhranırsquonın ortaya ccedilıkardığı sorunları bir dereceye kadar ccediloumlzuumlme

ulaştırabilmişti 19291933 doumlnemine goumlre ciddi bir azalma olsa da işsizlik hala ccedilok ciddi

bir sorundu İşsizlik 1930rsquolar boyunca pek ccedilok uumllke iccedilin yuumlksek seviyelerde kalmaya

devam etti (Temin 2008) Oumlte yandan 1939rsquoda başlayan ve altı yıl gibi uzun bir suumlre

devam eden İkinci Duumlnya Savaşı beraberinde adeta bir yıkım getirmiş kimilerine goumlre 50

milyon kimilerine goumlre 100 milyona yakın kişi savaşta hayatını kaybetmişti Bunun

yanında doğal olarak savaşın etkisi ile mali iktisadi ve sosyal sorunlar da devasa boyutlara

ulaşmıştı Savaş sonrasında işsizlik artmış gelir dağılımı bozulmuş enflasyon yuumlkselmişti

Tuumlm bu sorunların uumlstesinden gelmede kamu harcamalarını arttırmaya dayalı Keynesyen

maliye politikası yetersiz kaldı Bunun uumlzerine İkinci Duumlnya Savaşırsquonın neden olduğu

ekonomik ve sosyal ccediloumlkuumlntuumlnuumln yol accediltığı sorunlara ccediloumlzuumlm bulmak amacıyla maliye

politikasının amaccedillarının yeniden kurgulanması youmlnuumlnde batılı uumllkelerde bir uzlaşı ortamı

doğdu Bu uzlaşı Abba Lernerrsquoin oumlncuumlluumlğuumlnde geliştirilen fonksiyonel [dinamik] maliye

yaklaşımında vuumlcut buldu20

19

Pek ccedilok akademisyen [Oumlrneğin Romer (2003) Fishback (2008)] pump priming policyrsquonin uygulandığı

doumlnemde buumltccedile accedilıklarında bir artış olmadığını ve vergi gelirlerinin arttığını dayanak goumlstererek bunu Keynesrsquoe maletmeme eğiliminde olsa da bize goumlre Başkan Rooseveltrsquoin Keynesrsquoin soumlylemlerinden etkilendiğinden şuumlphe

yoktur Bunun en somut delillerinden birisi Rooseveltrsquoin Keynesrsquoin konuşmalarını bizzat kendisinin takip

etmesi veya danışmalarına takip ettirmesi mentalite olarak o zamana kadarki hacirckim olan iktisadi goumlruumlşe -ki bu Klasik iktisadi duumlşuumlncedir- aykırı bir biccedilimde kamu harcamalarını devreye sokması ve Keynesrsquoin kendisine

yazdığı mektupları dikkate almasıdır Oumlrneğin Keynesrsquoin Rooseveltrsquoe yazdığı 16 Aralık 1933 tarihli mektubu goumlrmek

iccedilin bkz httpnewdealferiorgmisckeynes2htm (Erişim Tarihi 22102014) 20

Bkz Lerner (1941 1943)

Huumlseyin ŞEN amp Ayşe KAYA

62

Biraz oumlnce de değindiğimiz gibi 1929 Buhranırsquonın nedenini15 efektif talep16

yetersizliğinde goumlren Keynes ccediloumlzuumlmuuml de efektif talebi etkileme potansiyeline sahip bir

iktisat politikası aracı olarak kabul ettiği maliye politikasında goumlrmuumlştuumlr Maliye politikasına

bu hususta yeni bir anlam ve misyon yuumlkleyen Keynes bu politikayı ldquoefektif talebi etkilemek

iccedilin vergiler ve kamu harcamalarının miktar ve bileşiminde yapılan ayarlamalarrdquo olarak ele

almıştır

Keynesrsquoin teorik soumlylemleri ABDrsquode Mart 1933rsquode işbaşına gelen Franklin D

Rooseveltrsquoin uygulamaları ile pratiğe doumlnuumlştuumlruumllmeye başlanmıştır Daha iktidarının baharında

işsizliğin 25rsquolere ccedilıktığı reel uumlretimin 30 oranında duumlştuumlğuuml17 dibe vuran bir ABD

ekonomisi ile yuumlzleşmek zorunda kalan Roosevelt ilk icraatına mali ekonomik ve sosyal

oumlnlemler paketini iccedileren iki aşamalı New Dealrsquoi uygulamaya koyarak başladı Birinci

aşama 19331934 ikinci aşama ise 19351938 doumlnemlerini kapsıyordu Birinci aşamada

bankacılık tarım ve kırsal kalkınma ve sanayiye kadarki farklı kesimlerin ekonomik

accedilıdan varlıklarını suumlrduumlrmesini sağlama uumlzerine odaklanılmış iken ikinci aşamada daha

ccedilok mevzuata youmlnelik duumlzenlemeler uumlzerine odaklanılmıştır

Tuumlrkccedile karşılığı olarak ldquoYeni eylem planırdquo şeklinde ifade edebileceğimiz soumlz

konusu plan aslında krizden ccedilıkabilmek iccedilin uygulamaya konulan genişletici maliye

politikası oumlnlemlerinden başka bir şey değildi Accedilıkccedila ifade edilmese de oumlzuumlnuuml J M

Keynesrsquoin fikirlerinin oluşturduğu plan devletin ekonomiye oldukccedila kapsamlı muumldahalesini

oumlngoumlruumlyordu Kısaca ldquo3Rrdquo ile sembolize edilen plan şu uumlccedil konuyu ihtiva ediyordu Yardım

[Relief] İyileşme [Recovery] ve Reform [Reform] Burada yardımdan kasıt işsiz ve

fakirlere devletccedile destekte bulunulması iyileşmeden kasıt ABD ekonomisinin duumlzluumlğe

ccedilıkartılması reformdan kasıt da finansal sistemin olası artccedilıl deflasyon şoklarından

korunmasıdır

15

Buguumln bile 1929 Buhranırsquonın nedenleri konusunda akademisyenler arasında bir uzlaşı yoktur Oumlrneğin Adam

Smithrsquoin oumlncuumlluumlğuumlnde gelişen Klasik yaklaşım buhranı reel uumlcretlerin yuumlksekliğine Milton Friedman oumlncuumlluumlğuumlnde gelişen Monetarist yaklaşım FEDrsquoin uyguladığı yanlış para politikalarına bağlarken J M Keynes oumlncuumlluumlğuumlndeki

Keynesyen yaklaşım krizin nedenini efektif talep yetersizliğinde goumlrmektedir Bununla beraber buhranın

nedenlerinin ccedilok ccedileşitli olduğu noktasından hareketle buhrana ilişkin şu nedenleri sıralayabiliriz Zayıf ve spekuumllatif kredi yapısının 1929 hisse senedi borsasındaki duumlşuumlşle birlikte ccediloumlkmesi yanlış uygulanan para

politikası teknolojinin neden olduğu işsizliğin giderek yaygınlaşması bozulan gelir dağılımı tarım sektoumlruumlnde

ccedilalışanların satınalma guumlccedillerindeki duumlşuumlş yatırımlardaki duumlşuumlşuumln milli gelirdeki duumlşuumlşuuml beraberinde getirmesi

olumsuz ccedilarpan etkisi ve tuumlm bunların etkisiyle de sermaye birikimindeki duumlşuumlş gibi oldukccedila ccedileşitli ve birikmiş

sorunların yattığını soumlylemekle hata yapmış sayılmayız 16

Fiili satınalma guumlcuuml ile desteklenen talep demektir Dışa kapalı ve devlet muumldahalesinin olmadığı bir

ekonomide efektif talep oumlzel kesim tuumlketim ve yatırım harcamalarının toplamına eşittir Yani Y = C + Irsquodir Devlet muumldahalesinin olduğu dışa accedilık bir ekonomide ise efektif talep Y = C + I + G + X - M şeklinde olacaktır

Burada C otonom tuumlketimi I otonom yatırımı G otonom kamu harcamalarını X - M ise net ihracatı

goumlstermektedir 17

Veriler Wheelookrsquoa (19924) aittir

Ekonomik Krizlerin Değişmeyen İmdatccedilısı Maliye Politikası

63

Ulusal ve federal duumlzeyde sosyal refah programlarının hayata geccedilirilmesi

sanayi kuruluşlarının reguumlle edilmesi konut ve mevduat sigortaları ve işguumlcuuml politikaları

(Fishback 2008) yukarıda sıraladığımız ldquo3Rrdquo iccedilin izlenecek politikalardan sadece birkaccedilıydı

New Deal Planı eksenli bu muumldahalenin iki oumlnemli ayağından birini devletin buumlyuumlk

yatırım projelerine girişmesi diğerini ise kamu harcamaları yoluyla Amerikan vatandaşlarının

alım guumlccedillerinin arttırılması oluşturuyordu Bu ccedilerccedilevede eyalet ve yerel huumlkuumlmetlerle

eşguumlduumlm halinde acil kamu istihdam politikalarının hayata geccedilirilmesi ve yol baraj koumlpruuml

toplu konut sıhhi tesis okul yapımı gibi kamu alt yapı yatırımları oumln plana ccedilıkarılarak ve

inşasına girişilerek işsiz olan milyonlara istihdam olanağı yaratılması amaccedillanıyordu

Keynesrsquoin soumlylemleri ve Rooseveltrsquoin uygulamaları ile şekillenen tuumlm bu

politikalar 1930rsquolu yıllarda emmebasma su tulumbasından hareketle ldquopump-priming policyrdquo

olarak maliye-iktisat literatuumlruumlne girdi18 Tulumbayı suya alıştırmak iccedilin ldquotulumbaya konan ilk

surdquo anlamına gelen pumppriming kavramı mali anlamda ldquoekonomik durgunluğun telafi

edici kamu harcamaları yoluyla aşılmasırdquo demektir Bunun altında yatan mantık şuydu

İlave kamu harcamaları yoluyla ekonomiye yeteri kadar kaynak aktarılması durumunda

muumlteşebbislerin geleceğe ilişkin bakış accedilıları değişecek ve uumllke ekonomisi bundan olumlu

youmlnde etkilenecek ve sonuccedilta da ekonomi durgunluktan ccedilıkıp konjonktuumlruumln canlanma

safhasına girecekti Bu da bir ekonomide tuumlketim ve yatırım harcamalarının artması ile

ekonomide ccedilarpan ve hızlandıran prensiplerinin harekete geccedilmesi demekti Beklenti oydu

ki hem milli gelir duumlzeyi yuumlkselecek hem de işsizlik azalacaktı Roosevelt youmlnetimi

oumlzellikle işsizliğin daha yuumlksek gelirdeki azalışın fazla olduğu alanlara youmlnelik daha fazla

harcama yapma uumlzerine odaklandı (Fishback 2008) Amaccedil bir yandan işsizliğin azaltılması

ve bireylerinin alım guumlcuumlnuumln arttırılması iken diğer yandan da telafi edici kamu

harcamaları yoluyla efektif talebin uyarılması ve bunun da muumlteşebbisler uumlzerinden oumlzel

kesim tuumlketim ve yatırım harcamaları ile teşvikiydi Beklenti o youmlnde idi ki artan tuumlketim ve

yatırım harcamaları ile hızlandıran ve ccedilarpan mekanizmaları harekete geccedilecek boumlylece

ekonominin hem istihdam hem de milli gelir duumlzeyi yuumlkselecek ve sonuccedilta da deflasyon

sarmalından ccedilıkılabilecekti

19291933 doumlnemi kadar olmasa da Buhranrsquoın etkisinin devam ettiği bir

doumlnemde 1936 yılında Keynesrsquoin ldquoİstihdam Faiz ve Paranın Genel Teorisirdquo başlıklı eseri

yayımlandı 1929 Buhranırsquonı bizzat tecruumlbe etmiş olan Keynes soumlz konusu ccedilalışmasında

hem krizin nedenlerini hem de krizden ccedilıkışın teorik altyapını sunuyordu Bu bağlamda da

odaklandığı noktalardan biri toplam talebin ekonominin reel ccedilıktı duumlzeyi ile istihdamı nasıl

etkileyeceğinin teorik accedilıklamasıydı Soumlz konusu şaheser Keynesrsquoin yalnızca Klasiklerin

ldquobırakınız yapsınlar bırakınız geccedilsinlerrdquo felsefesini sona erdiren adam değil aynı zamanda

ldquoBuhranrsquoın neden olduğu sorunlara ccediloumlzuumlm uumlreten adamrdquo olarak kısa suumlrede duumlnya ccedilapında

tanınmasına neden oldu

18 Pump-priming policy ile ilgili tartışmalar iccedilin bkz Anderson (1944)

Huumlseyin ŞEN amp Ayşe KAYA

64

Adı accedilıkccedila telaffuz edilmese de ABDrsquode Roosevelt doumlneminde ldquopump primingrdquo

ile başlatılan Keynesccedili uygulamalar19 kısa suumlrede ABD ekonomisi uumlzerinde olumlu

etkisini goumlsterdi ve 1933 yılının ilk ccedileyreğinden itibaren krizin etkisi yavaş yavaş azalmaya

başladı İşsizliğin azaltılması noktasında istenilen duumlzeye ulaşılmasa da diğer makroekonomik

goumlstergelerde kayda değer bir performans yakalandı Romerrsquoin (2003) tespitlerine goumlre

19331937 yılları arasında ABDrsquonin reel GSYİHrsquosı ortalama olarak 9 oranında arttı

Duumlnya ekonomilerindeki iyileşme uumllkeden uumllkeye farklılık goumlstermekle birlikte oumlzellikle

1933 yılı ve sonrasında İngiltere Almanya Japonya ve Latin Amerikan uumllkelerine kadar

Fransa dışında tuumlm uumllkelerde benzer olumlu gelişmeler yaşandı Duumlnya ekonomilerindeki

bu olumlu gelişmeler Keynesrsquoin ldquoBuumlyuumlk Buhranrsquodan ccedilıkışın mimarırdquo olarak tanınmasını

sağlamakla kalmadı aynı zamanda ekonomide devlet muumldahaleciliğinin oumlnuumlnuuml accediltı O

kadar ki New Deal ile ABDrsquode devletin manevra alanı o kadar genişledi ki bu genişleme

İkinci Duumlnya Savaşırsquondan bu yana en buumlyuumlk duumlzeyine ulaştı (Fishback 2008)

ABDrsquodeki bu gelişmeler başta Batı Avrupa uumllkeleri olmak uumlzere diğer uumllkeleri

de etkiledi Ne var ki 1933 sonrası doumlnemde kamu harcamalarının arttırılmasına dayalı

politikalar 1929 Buhranırsquonın ortaya ccedilıkardığı sorunları bir dereceye kadar ccediloumlzuumlme

ulaştırabilmişti 19291933 doumlnemine goumlre ciddi bir azalma olsa da işsizlik hala ccedilok ciddi

bir sorundu İşsizlik 1930rsquolar boyunca pek ccedilok uumllke iccedilin yuumlksek seviyelerde kalmaya

devam etti (Temin 2008) Oumlte yandan 1939rsquoda başlayan ve altı yıl gibi uzun bir suumlre

devam eden İkinci Duumlnya Savaşı beraberinde adeta bir yıkım getirmiş kimilerine goumlre 50

milyon kimilerine goumlre 100 milyona yakın kişi savaşta hayatını kaybetmişti Bunun

yanında doğal olarak savaşın etkisi ile mali iktisadi ve sosyal sorunlar da devasa boyutlara

ulaşmıştı Savaş sonrasında işsizlik artmış gelir dağılımı bozulmuş enflasyon yuumlkselmişti

Tuumlm bu sorunların uumlstesinden gelmede kamu harcamalarını arttırmaya dayalı Keynesyen

maliye politikası yetersiz kaldı Bunun uumlzerine İkinci Duumlnya Savaşırsquonın neden olduğu

ekonomik ve sosyal ccediloumlkuumlntuumlnuumln yol accediltığı sorunlara ccediloumlzuumlm bulmak amacıyla maliye

politikasının amaccedillarının yeniden kurgulanması youmlnuumlnde batılı uumllkelerde bir uzlaşı ortamı

doğdu Bu uzlaşı Abba Lernerrsquoin oumlncuumlluumlğuumlnde geliştirilen fonksiyonel [dinamik] maliye

yaklaşımında vuumlcut buldu20

19

Pek ccedilok akademisyen [Oumlrneğin Romer (2003) Fishback (2008)] pump priming policyrsquonin uygulandığı

doumlnemde buumltccedile accedilıklarında bir artış olmadığını ve vergi gelirlerinin arttığını dayanak goumlstererek bunu Keynesrsquoe maletmeme eğiliminde olsa da bize goumlre Başkan Rooseveltrsquoin Keynesrsquoin soumlylemlerinden etkilendiğinden şuumlphe

yoktur Bunun en somut delillerinden birisi Rooseveltrsquoin Keynesrsquoin konuşmalarını bizzat kendisinin takip

etmesi veya danışmalarına takip ettirmesi mentalite olarak o zamana kadarki hacirckim olan iktisadi goumlruumlşe -ki bu Klasik iktisadi duumlşuumlncedir- aykırı bir biccedilimde kamu harcamalarını devreye sokması ve Keynesrsquoin kendisine

yazdığı mektupları dikkate almasıdır Oumlrneğin Keynesrsquoin Rooseveltrsquoe yazdığı 16 Aralık 1933 tarihli mektubu goumlrmek

iccedilin bkz httpnewdealferiorgmisckeynes2htm (Erişim Tarihi 22102014) 20

Bkz Lerner (1941 1943)

Ekonomik Krizlerin Değişmeyen İmdatccedilısı Maliye Politikası

63

Ulusal ve federal duumlzeyde sosyal refah programlarının hayata geccedilirilmesi

sanayi kuruluşlarının reguumlle edilmesi konut ve mevduat sigortaları ve işguumlcuuml politikaları

(Fishback 2008) yukarıda sıraladığımız ldquo3Rrdquo iccedilin izlenecek politikalardan sadece birkaccedilıydı

New Deal Planı eksenli bu muumldahalenin iki oumlnemli ayağından birini devletin buumlyuumlk

yatırım projelerine girişmesi diğerini ise kamu harcamaları yoluyla Amerikan vatandaşlarının

alım guumlccedillerinin arttırılması oluşturuyordu Bu ccedilerccedilevede eyalet ve yerel huumlkuumlmetlerle

eşguumlduumlm halinde acil kamu istihdam politikalarının hayata geccedilirilmesi ve yol baraj koumlpruuml

toplu konut sıhhi tesis okul yapımı gibi kamu alt yapı yatırımları oumln plana ccedilıkarılarak ve

inşasına girişilerek işsiz olan milyonlara istihdam olanağı yaratılması amaccedillanıyordu

Keynesrsquoin soumlylemleri ve Rooseveltrsquoin uygulamaları ile şekillenen tuumlm bu

politikalar 1930rsquolu yıllarda emmebasma su tulumbasından hareketle ldquopump-priming policyrdquo

olarak maliye-iktisat literatuumlruumlne girdi18 Tulumbayı suya alıştırmak iccedilin ldquotulumbaya konan ilk

surdquo anlamına gelen pumppriming kavramı mali anlamda ldquoekonomik durgunluğun telafi

edici kamu harcamaları yoluyla aşılmasırdquo demektir Bunun altında yatan mantık şuydu

İlave kamu harcamaları yoluyla ekonomiye yeteri kadar kaynak aktarılması durumunda

muumlteşebbislerin geleceğe ilişkin bakış accedilıları değişecek ve uumllke ekonomisi bundan olumlu

youmlnde etkilenecek ve sonuccedilta da ekonomi durgunluktan ccedilıkıp konjonktuumlruumln canlanma

safhasına girecekti Bu da bir ekonomide tuumlketim ve yatırım harcamalarının artması ile

ekonomide ccedilarpan ve hızlandıran prensiplerinin harekete geccedilmesi demekti Beklenti oydu

ki hem milli gelir duumlzeyi yuumlkselecek hem de işsizlik azalacaktı Roosevelt youmlnetimi

oumlzellikle işsizliğin daha yuumlksek gelirdeki azalışın fazla olduğu alanlara youmlnelik daha fazla

harcama yapma uumlzerine odaklandı (Fishback 2008) Amaccedil bir yandan işsizliğin azaltılması

ve bireylerinin alım guumlcuumlnuumln arttırılması iken diğer yandan da telafi edici kamu

harcamaları yoluyla efektif talebin uyarılması ve bunun da muumlteşebbisler uumlzerinden oumlzel

kesim tuumlketim ve yatırım harcamaları ile teşvikiydi Beklenti o youmlnde idi ki artan tuumlketim ve

yatırım harcamaları ile hızlandıran ve ccedilarpan mekanizmaları harekete geccedilecek boumlylece

ekonominin hem istihdam hem de milli gelir duumlzeyi yuumlkselecek ve sonuccedilta da deflasyon

sarmalından ccedilıkılabilecekti

19291933 doumlnemi kadar olmasa da Buhranrsquoın etkisinin devam ettiği bir

doumlnemde 1936 yılında Keynesrsquoin ldquoİstihdam Faiz ve Paranın Genel Teorisirdquo başlıklı eseri

yayımlandı 1929 Buhranırsquonı bizzat tecruumlbe etmiş olan Keynes soumlz konusu ccedilalışmasında

hem krizin nedenlerini hem de krizden ccedilıkışın teorik altyapını sunuyordu Bu bağlamda da

odaklandığı noktalardan biri toplam talebin ekonominin reel ccedilıktı duumlzeyi ile istihdamı nasıl

etkileyeceğinin teorik accedilıklamasıydı Soumlz konusu şaheser Keynesrsquoin yalnızca Klasiklerin

ldquobırakınız yapsınlar bırakınız geccedilsinlerrdquo felsefesini sona erdiren adam değil aynı zamanda

ldquoBuhranrsquoın neden olduğu sorunlara ccediloumlzuumlm uumlreten adamrdquo olarak kısa suumlrede duumlnya ccedilapında

tanınmasına neden oldu

18 Pump-priming policy ile ilgili tartışmalar iccedilin bkz Anderson (1944)

Huumlseyin ŞEN amp Ayşe KAYA

64

Adı accedilıkccedila telaffuz edilmese de ABDrsquode Roosevelt doumlneminde ldquopump primingrdquo

ile başlatılan Keynesccedili uygulamalar19 kısa suumlrede ABD ekonomisi uumlzerinde olumlu

etkisini goumlsterdi ve 1933 yılının ilk ccedileyreğinden itibaren krizin etkisi yavaş yavaş azalmaya

başladı İşsizliğin azaltılması noktasında istenilen duumlzeye ulaşılmasa da diğer makroekonomik

goumlstergelerde kayda değer bir performans yakalandı Romerrsquoin (2003) tespitlerine goumlre

19331937 yılları arasında ABDrsquonin reel GSYİHrsquosı ortalama olarak 9 oranında arttı

Duumlnya ekonomilerindeki iyileşme uumllkeden uumllkeye farklılık goumlstermekle birlikte oumlzellikle

1933 yılı ve sonrasında İngiltere Almanya Japonya ve Latin Amerikan uumllkelerine kadar

Fransa dışında tuumlm uumllkelerde benzer olumlu gelişmeler yaşandı Duumlnya ekonomilerindeki

bu olumlu gelişmeler Keynesrsquoin ldquoBuumlyuumlk Buhranrsquodan ccedilıkışın mimarırdquo olarak tanınmasını

sağlamakla kalmadı aynı zamanda ekonomide devlet muumldahaleciliğinin oumlnuumlnuuml accediltı O

kadar ki New Deal ile ABDrsquode devletin manevra alanı o kadar genişledi ki bu genişleme

İkinci Duumlnya Savaşırsquondan bu yana en buumlyuumlk duumlzeyine ulaştı (Fishback 2008)

ABDrsquodeki bu gelişmeler başta Batı Avrupa uumllkeleri olmak uumlzere diğer uumllkeleri

de etkiledi Ne var ki 1933 sonrası doumlnemde kamu harcamalarının arttırılmasına dayalı

politikalar 1929 Buhranırsquonın ortaya ccedilıkardığı sorunları bir dereceye kadar ccediloumlzuumlme

ulaştırabilmişti 19291933 doumlnemine goumlre ciddi bir azalma olsa da işsizlik hala ccedilok ciddi

bir sorundu İşsizlik 1930rsquolar boyunca pek ccedilok uumllke iccedilin yuumlksek seviyelerde kalmaya

devam etti (Temin 2008) Oumlte yandan 1939rsquoda başlayan ve altı yıl gibi uzun bir suumlre

devam eden İkinci Duumlnya Savaşı beraberinde adeta bir yıkım getirmiş kimilerine goumlre 50

milyon kimilerine goumlre 100 milyona yakın kişi savaşta hayatını kaybetmişti Bunun

yanında doğal olarak savaşın etkisi ile mali iktisadi ve sosyal sorunlar da devasa boyutlara

ulaşmıştı Savaş sonrasında işsizlik artmış gelir dağılımı bozulmuş enflasyon yuumlkselmişti

Tuumlm bu sorunların uumlstesinden gelmede kamu harcamalarını arttırmaya dayalı Keynesyen

maliye politikası yetersiz kaldı Bunun uumlzerine İkinci Duumlnya Savaşırsquonın neden olduğu

ekonomik ve sosyal ccediloumlkuumlntuumlnuumln yol accediltığı sorunlara ccediloumlzuumlm bulmak amacıyla maliye

politikasının amaccedillarının yeniden kurgulanması youmlnuumlnde batılı uumllkelerde bir uzlaşı ortamı

doğdu Bu uzlaşı Abba Lernerrsquoin oumlncuumlluumlğuumlnde geliştirilen fonksiyonel [dinamik] maliye

yaklaşımında vuumlcut buldu20

19

Pek ccedilok akademisyen [Oumlrneğin Romer (2003) Fishback (2008)] pump priming policyrsquonin uygulandığı

doumlnemde buumltccedile accedilıklarında bir artış olmadığını ve vergi gelirlerinin arttığını dayanak goumlstererek bunu Keynesrsquoe maletmeme eğiliminde olsa da bize goumlre Başkan Rooseveltrsquoin Keynesrsquoin soumlylemlerinden etkilendiğinden şuumlphe

yoktur Bunun en somut delillerinden birisi Rooseveltrsquoin Keynesrsquoin konuşmalarını bizzat kendisinin takip

etmesi veya danışmalarına takip ettirmesi mentalite olarak o zamana kadarki hacirckim olan iktisadi goumlruumlşe -ki bu Klasik iktisadi duumlşuumlncedir- aykırı bir biccedilimde kamu harcamalarını devreye sokması ve Keynesrsquoin kendisine

yazdığı mektupları dikkate almasıdır Oumlrneğin Keynesrsquoin Rooseveltrsquoe yazdığı 16 Aralık 1933 tarihli mektubu goumlrmek

iccedilin bkz httpnewdealferiorgmisckeynes2htm (Erişim Tarihi 22102014) 20

Bkz Lerner (1941 1943)

Huumlseyin ŞEN amp Ayşe KAYA

64

Adı accedilıkccedila telaffuz edilmese de ABDrsquode Roosevelt doumlneminde ldquopump primingrdquo

ile başlatılan Keynesccedili uygulamalar19 kısa suumlrede ABD ekonomisi uumlzerinde olumlu

etkisini goumlsterdi ve 1933 yılının ilk ccedileyreğinden itibaren krizin etkisi yavaş yavaş azalmaya

başladı İşsizliğin azaltılması noktasında istenilen duumlzeye ulaşılmasa da diğer makroekonomik

goumlstergelerde kayda değer bir performans yakalandı Romerrsquoin (2003) tespitlerine goumlre

19331937 yılları arasında ABDrsquonin reel GSYİHrsquosı ortalama olarak 9 oranında arttı

Duumlnya ekonomilerindeki iyileşme uumllkeden uumllkeye farklılık goumlstermekle birlikte oumlzellikle

1933 yılı ve sonrasında İngiltere Almanya Japonya ve Latin Amerikan uumllkelerine kadar

Fransa dışında tuumlm uumllkelerde benzer olumlu gelişmeler yaşandı Duumlnya ekonomilerindeki

bu olumlu gelişmeler Keynesrsquoin ldquoBuumlyuumlk Buhranrsquodan ccedilıkışın mimarırdquo olarak tanınmasını

sağlamakla kalmadı aynı zamanda ekonomide devlet muumldahaleciliğinin oumlnuumlnuuml accediltı O

kadar ki New Deal ile ABDrsquode devletin manevra alanı o kadar genişledi ki bu genişleme

İkinci Duumlnya Savaşırsquondan bu yana en buumlyuumlk duumlzeyine ulaştı (Fishback 2008)

ABDrsquodeki bu gelişmeler başta Batı Avrupa uumllkeleri olmak uumlzere diğer uumllkeleri

de etkiledi Ne var ki 1933 sonrası doumlnemde kamu harcamalarının arttırılmasına dayalı

politikalar 1929 Buhranırsquonın ortaya ccedilıkardığı sorunları bir dereceye kadar ccediloumlzuumlme

ulaştırabilmişti 19291933 doumlnemine goumlre ciddi bir azalma olsa da işsizlik hala ccedilok ciddi

bir sorundu İşsizlik 1930rsquolar boyunca pek ccedilok uumllke iccedilin yuumlksek seviyelerde kalmaya

devam etti (Temin 2008) Oumlte yandan 1939rsquoda başlayan ve altı yıl gibi uzun bir suumlre

devam eden İkinci Duumlnya Savaşı beraberinde adeta bir yıkım getirmiş kimilerine goumlre 50

milyon kimilerine goumlre 100 milyona yakın kişi savaşta hayatını kaybetmişti Bunun

yanında doğal olarak savaşın etkisi ile mali iktisadi ve sosyal sorunlar da devasa boyutlara

ulaşmıştı Savaş sonrasında işsizlik artmış gelir dağılımı bozulmuş enflasyon yuumlkselmişti

Tuumlm bu sorunların uumlstesinden gelmede kamu harcamalarını arttırmaya dayalı Keynesyen

maliye politikası yetersiz kaldı Bunun uumlzerine İkinci Duumlnya Savaşırsquonın neden olduğu

ekonomik ve sosyal ccediloumlkuumlntuumlnuumln yol accediltığı sorunlara ccediloumlzuumlm bulmak amacıyla maliye

politikasının amaccedillarının yeniden kurgulanması youmlnuumlnde batılı uumllkelerde bir uzlaşı ortamı

doğdu Bu uzlaşı Abba Lernerrsquoin oumlncuumlluumlğuumlnde geliştirilen fonksiyonel [dinamik] maliye

yaklaşımında vuumlcut buldu20

19

Pek ccedilok akademisyen [Oumlrneğin Romer (2003) Fishback (2008)] pump priming policyrsquonin uygulandığı

doumlnemde buumltccedile accedilıklarında bir artış olmadığını ve vergi gelirlerinin arttığını dayanak goumlstererek bunu Keynesrsquoe maletmeme eğiliminde olsa da bize goumlre Başkan Rooseveltrsquoin Keynesrsquoin soumlylemlerinden etkilendiğinden şuumlphe

yoktur Bunun en somut delillerinden birisi Rooseveltrsquoin Keynesrsquoin konuşmalarını bizzat kendisinin takip

etmesi veya danışmalarına takip ettirmesi mentalite olarak o zamana kadarki hacirckim olan iktisadi goumlruumlşe -ki bu Klasik iktisadi duumlşuumlncedir- aykırı bir biccedilimde kamu harcamalarını devreye sokması ve Keynesrsquoin kendisine

yazdığı mektupları dikkate almasıdır Oumlrneğin Keynesrsquoin Rooseveltrsquoe yazdığı 16 Aralık 1933 tarihli mektubu goumlrmek

iccedilin bkz httpnewdealferiorgmisckeynes2htm (Erişim Tarihi 22102014) 20

Bkz Lerner (1941 1943)

Ekonomik Krizlerin Değişmeyen İmdatccedilısı Maliye Politikası

65

Abba Lerner (1941 1943) ortaya attığı fonksiyonel maliye yaklaşımı21 ile

Keynesrsquoin muumldahaleci politikalarını bir adım daha ileriye taşıdı Devlete ekonomide daha

aktif bir misyon yuumlkleyen bu yaklaşım tam istihdamın sağlanmasını fiyat istikrarını ve

daha iyi bir yaşam standardının sağlanmasını devletin temel makroekonomik goumlrevleri

arasında sayıyor ekonomide devletin asli goumlrevinin ldquotam istihdamın sağlanmasırdquo olduğu

tezinden hareket ediyordu Klasiklerin tarafsız maliye yaklaşımını tamamen reddeden

Abba Lernerrsquoin fonksiyonel maliye yaklaşımı devlet buumltccedilesinin hazırlanmasında ekonominin

iccedilinde bulunduğu durumun goumlzetilmesi ve bu bağlamda milli geliristihdam duumlzeyi fiyat

istikrarıbuumlyuumlme hızı bağlantılarının buumltccedile hazırlanırken mutlaka dikkate alınması gerektiğini

oumlngoumlruumlyordu Bu yaklaşım enflasyonist doumlnemlerde kamu harcamalarının azaltılıp vergilerin

artırılması suretiyle buumltccedile fazlası oluşturulmasına deflasyonist doumlnemlerde ise bunun tersine bir

uygulama ile buumltccedile accedilıklarına yer verilmesine dayanıyordu Nihai amaccedil her ne suretle olursa

olsun maliye politikalarının tam istihdamı sağlayacak şekilde dizayn edilmesiydi

Lernerrsquoin tam istihdamı oumlnceleyen fonksiyonel maliye yaklaşımı şu uumlccedil kurala

dayanıyordu22

- Devlet her zaman toplam talebin makul bir seviyede tutulmasını garanti

edecektir Toplam harcamalar ccedilok yetersiz kalmış ve dolayısıyla işsizlik aşırı

artmış ise devlet vergileri azaltacak veya kamu harcamalarını arttıracaktır

Toplam harcamaların aşırı artması soumlz konusu olduğunda da kamu

harcamalarını kısarak veya vergileri arttırarak enflasyonu oumlnleyecektir

- Devlet faiz oranlarını yuumlkseltmek istediğinde borccedillanmak duumlşuumlrmek

istediğinde de borccedil vermek veya kamu borccedillarını geri oumldemek suretiyle

yatırımların optimum miktarını sağlayacak faiz oranını muhafaza edecektir

- Devlet yukarıda belirtilen ilk iki kuralın buumltccedile denkliğinin sağlanması

kamu borcunun sınırlandırılması gibi sağlam kamu maliyesi prensipleri ile

ccedilelişmesi halinde karşılıksız para basımı yoluna gidecektir

Oumlte yandan Lernerrsquoin fonksiyonel maliye yaklaşımı yukarıda sıraladığımız kurallar

ccedilerccedilevesinde kamu kaynaklarının şu uumlccedil fonksiyonu gerccedilekleştirmek uumlzere tahsis edilmesini

oumlngoumlruumlyordu

21

Literatuumlrde devletin iktisadi alandaki asli goumlrevinin ldquotam istihdamın sağlanmasırdquo olduğunu savunan Klasiklerin

tarafsız maliye yaklaşımını reddeden buna karşın Keynesrsquoin arguumlmanlarını daha da ileriye taşıyan bir

yaklaşımdır 22

Bkz Lerner (1941)

Huumlseyin ŞEN amp Ayşe KAYA

66

- Kaynak dağılımında etkinlik

- Gelir dağılımında adalet

- Makroekonomik istikrar

Devlete biccedililen tuumlm bu fonksiyonlar Richard A Musgraversquoin 1959 yılında

yayımlanan ldquoKamu Maliyesi Teorisirdquo23 adlı eserinde sistemli bir biccedilimde formuumlle edilmişti

Musgraversquonin bu eseri o kadar oumlnemsenmişti ki ertesi yıl buumltuumln Avrupa uumllkelerinde

lisansuumlstuuml eğitimde standart bir ders kitabı olarak okutulmaya başlanmıştı Yeni maliye

politikası anlayışında maliye politikasında birinci oumlncelik kaynak tahsisinde etkinliğin

sağlanmasına verilmiştir Bunun nedeni fonksiyonel maliye politikası anlayışına goumlre

kaynak tahsisinde etkinlik sağlanmadan gelir dağılımını iyileştirme ve makroekonomik

sorunları ccediloumlzme olanağı bulunmadığı youmlnuumlndeki inanıştı Abba Lernerrsquoin fonksiyonel maliye

anlayışının en oumlnemli oumlzelliği devletin ccedilok sayıdaki ekonomik fonksiyonları arasında

oumlncelikler silsilesini ortaya koymasıydı Bu oumlncelikler silsilesinde devletin ekonomik

fonksiyonları ldquotemel fonksiyonlarrdquo ve ldquoalt fonksiyonlarrdquo olmak uumlzere iki ana başlık altında

toplanmıştı24

Oumlnceliklerine goumlre devletin temel fonksiyonları

- Kaynak dağılımında etkinliğin sağlanması

- Gelir dağılımında adaletin sağlanması ve

- Ekonomik istikrarın sağlanmasıdır

Devletin alt fonksiyonları ise

- Fiyat istikrarının ve tam istihdamın sağlanması

- Suumlrduumlruumllebilir buumlyuumlme oranının yakalanması ve

- Oumldemeler bilanccedilosunda dengenin sağlanmasıdır

Goumlruumllduumlğuuml uumlzere Abba Lernerrsquoin fonksiyonel maliye yaklaşımı bir iktisat

politikası olmaktan daha ziyade ekonominin fiilen iccedilinde bulunduğu koşullara goumlre şekillenen

ve hangi durumda hangi politikanın [para politikasının mı maliye politikasının mı yoksa

her ikisinin mi] uygulanması gerektiğini ortaya koyan bir oumlneriler paketidir

23

Soumlz konusu eserin orijinal ismi ldquoThe Theory of Public Finance A Study in Public Economyrdquo şeklindedir 24

Bkz Lerner (1941 1943)

Ekonomik Krizlerin Değişmeyen İmdatccedilısı Maliye Politikası

67

İkinci Duumlnya Savaşırsquonın hemen sonrasında Keynesrsquoin ldquoGenel Teorirdquo ile teorik

ccedilerccedilevesini ccedilizdiği oumlneriler manzumesinin uygulamaya konulması konusunda hem politika

yapıcıları hem de akademisyenler arasında mutlak bir uzlaşı ortamı doğdu (Dullien 2012)25

Duruma goumlre maliye politikası26 uygulamak iktisadi sorunların uumlstesinden gelmek iccedilin

yeterliydi Zaten Bretton Woods sistemi altında para politikasının esnekliği azaldığından

makroekonomik youmlnetim iccedilin en iyi seccedilenek maliye politikasından başka bir şey değildi

Rahatlıkla soumlyleyebiliriz ki Keynesrsquoin muumldahaleci iktisat anlayışının temel

uygulama aracı olan maliye politikası oumlzellikle 19451970 yılları arasında altın ccedilağını

yaşadı ve soumlz konusu doumlnemde yalnızca gelişmiş uumllkelerde değil gelişmekte olan uumllkelerde de

uygulanan makroekonomik politikaların omurgasını Keynesccedili politikalar oluşturdu Tabi soumlz

konusu doumlnemde maliye politikası pratik olarak uygulanmanın yanısıra teorik olarak da

oumlzellikle batılı akademisyenlerin de etkisi ile buumlyuumlk mesafe kat etti Bu hususta ilk bakışta goumlze

ccedilarpanlar arasında Hollandarsquodan Jan Tinbergen [19031994] Almanyarsquodan Richard A

Musgrave [19102007] ABDrsquoden Paul Davidson [1930 ] ABDrsquoden ldquoAmerikalı Keynesrdquo

lakaplı Alvin H Hansen [18871975] Abba P Lerner [19031982] Paul A Samuelson

[19152009] Robert M Solow [1924 ] gibi duumlnya ccedilapında uumln yapmış ve bazıları da Nobel

iktisat oumlduumlluuml kazanmış akademisyenler yer almaktadır27

19501960rsquolı yıllardaki ekonomi politikalarını buumlyuumlk oumllccediluumlde James Tobin ve

Paul Samuelsonrsquoun oumlncuumlluumlk ettiği Neo-klasik sentez şekillendirdi Neo-klasik sentez Neo

klasik iktisat ile Keynesyen iktisadı uyumlaştırmaya ccedilalışan ve orijini John R Hicksrsquoin

[19041989] 1936rsquolarda yaptığı ccedilalışmalara dayanan bir yaklaşımdı Kısa doumlnemde Keynesrsquoin

goumlruumlşlerinin uzun doumlnemde ise klasiklerin goumlruumlşlerinin geccedilerli olduğu noktasından hareket

eden bu yaklaşım devletin ekonomiye muumldahale etmesi gerektiğini ve ekonomi uumlzerinde

hem maliye politikasının hem de para politikasının etkin olduğunu savunuyordu Nitekim

bu doumlnemde maliye politikası ile para politikası birlikte uygulanmaya ccedilalışılmış ancak

Bretton Woods Sistemirsquonin esnek bir para politikasına imkacircn vermemesi sebebiyle de

maliye politikası ağırlıklı bir makroekonomik youmlnetim politikası izlenmiştir

25

J M Keynesrsquoin 1936 yılında yazmış olduğu Genel Teorirsquonin tanınmasında ve geniş toplum kesimleri

tarafından benimsenmesinde John Hicksrsquoin oumlnemli katkıları olmuştur Hicks 1937rsquode kaleme aldığı ldquoBay Keynes

ve Klasiklerrdquo başlıklı makalesinde Keynesrsquoin Genel Teorirsquode accedilıkladığı goumlruumlşleri ile Klasik iktisadın temel ilkelerini

bağdaştırmak suretiyle Keynesyen yaklaşım ile Klasik yaklaşımın bir sentezini oluşturmuştur Soumlz konusu

ccedilalışmasında Leon Walrasrsquoın genel denge modelinden faydalanan ve Keynesrsquoin Genel Teorisirsquoni bu ccedilerccedilevede

değerlendiren Hicksrsquoin goumlruumlşleri 1950rsquoli yıllarda literatuumlrde ldquoAmerikalı Keynesrdquo olarak bilinen Alvin Hansen tarafından daha da geliştirilmiştir

26 Duruma goumlre maliye politikasından kastedilen toplam talep yetersizliği halinde genişletici [kamu harcamalarını

arttırıcı vergileri kısıcı] toplam talep fazlalığı halinde de daraltıcı maliye politikası [kamu harcamalarını kısıcı

vergileri arttırıcı] uygulanmasıdır 27

Soumlz konusu akademisyenlerden Jan Timbergen 1969 yılında Paul Samuelson 1970 yılında Robert Solow ise 1987

yılında Nobel iktisat oumlduumlluumlne layık goumlruumllmuumlştuumlr

Huumlseyin ŞEN amp Ayşe KAYA

68

Kısmen 1967rsquode başlayan ve 1973rsquoe değin suumlren Vietnam Savaşı ve 1973rsquode

başlayan OPEC petrol şoklarının kısmen de yanlış uygulanan maliye ve para politikalarının

etkisiyle başta ABD ve İngiltere olmak uumlzere birccedilok gelişmiş uumllkede enflasyon tırmanışa

geccedilti Tabi ekonomideki koumltuuml gidişat yalnızca enflasyonla sınırlı kalmadı buumlyuumlme oranında

gerileme ciddi bir işsizlik sorunu buumltccedile ve oumldemeler bilanccedilosu accedilıkları ortaya ccedilıktı

Oumlzellikle enflasyon ve işsizlik gibi iki temel iktisadi sorunun eşanlı olarak

yaşanması genelde Keynesyen iktisada oumlzelde de maliye politikasına karşı şuumlpheleri

topyekuumln artırdı Ortada daha oumlnce eşine hiccedil rastlanmayan ve Keynesrsquoin soumlylemleri ile

tezatlık teşkil eden bir sorun vardı O da o zamana kadar Keynesrsquoin makroekonomik

dengeye ilişkin soumlylemlerinin adeta ampirik tasdiki olan Phillips eğrisinin ifade ettiği gibi

bir ekonomide enflasyon varsa işsizliğin işsizlik varsa da enflasyonun olamayacağıydı

Sorunların gittikccedile derinleşmesi şaşkınlığı da beraberinde getirdi Ccediluumlnkuuml yuumlksek oranlı

enflayonla işsizlik bir aradaydı ki bu adına daha sonra ldquostagflasyonrdquo28 denilecek yeni bir

iktisadi olguydu Bu sorunun uumlstesinden standart Keynesyen politikalarla gelme olanağı

muumlmkuumln değildi Pek ccedilok ekonomist Keynesyen politikaların bizzat kendisinin yeni

istikrarsızlıkların ana kaynağı olduğunu iddia etmiş ve stagflasyonun ortaya ccedilıkmasından

ihtiyari-aktif maliye politikalarını sorumlu tutmuştur

Uygulamada karşılaşılan bu accedilmazı 19761979 yılları arasında İngiltere

Başbakanı olan James Callaghanrsquoın Eyluumll 1976rsquoda İşccedili Partisirsquonin Blackpoolrsquoda yaptığı bir

konferanstaki konuşmasında geccedilen şu tarihi soumlzleri oumlzetlemektedir

ldquoBiz durgunluktan ccedilıkmak iccedilin sadece harcama yapıldığını ve vergi indirimleri ile

harcama artışlarının istihdamı arttırmak iccedilin yapıldığını duumlşuumlnuumlrduumlk Buumltuumln

samimiyetimle soumlyluumlyorum artık boumlyle bir seccedilenek yok ve hiccedilbir zaman da şimdiye

kadar olduğu gibi olmayacak Bu mekanizma ekonomiye yuumlksek dozda enflasyon

enjekte ederek ve bunu yuumlksek işsizliğin takibi ile ccedilalışmıştır Bu durum son 20 yılın

tarihi olayıdırrdquo (Aktaran Issing 2010)

Uygulamada bu sorunlar yaşanırken akademik camiada Keynesyen iktisada ve

onun maliye politikasına youmlnelik eleştiriler ccediloktan başlamış ve tam gaz devam ediyordu

Oumlncelikle Milton Friedmanrsquoın başını ccedilektiği monetarist akım olmak uumlzere James Buchanan ile

28

Stagflasyon enflasyon iccedilinde durgunluk demektir İngilizce ldquostagnationrdquo ile ldquoflationrdquo kavramlarının birleştirmesi

suretiyle elde edilmiş olan stagflasyon kavramı 1970rsquolerin başlarında Neo-Avusturya İktisat Okulursquondan

Friederic August von Hayek [1899-1992] ve Ludwig von Mises [1881-1973] tarafından iktisat literatuumlruumlne kazandırılmış bir kavramdır Yuumlksek bir enflasyon oranının kullanılmayan uumlretim kapasitelerinin işsizliğin ve

yetersiz bir buumlyuumlme hızının birlikte yaşandığı bir ekonomik olayı ifade etmek iccedilin kullanılan stagflasyon

Keynesyen iktisat accedilısından ciddi paradoksal bir olguya işaret etmektedir Stagflasyonun yaşandığı bir ekonomide işsizlik artarken fiyatlar genel duumlzeyi de artmaktadır O nedenle Keynesyen kuram ccedilerccedilevesinde

stagflasyonu accedilıklama olanağı yoktur

Ekonomik Krizlerin Değişmeyen İmdatccedilısı Maliye Politikası

69

Gordon Tullockrsquoun oumlncuumlluumlğuumlnde geliştirilen kamu tercihi teorisi Arthur Laffer ve Jude

Wanniskirsquonin oumlncuumlluumlğuumlnuuml yaptığı arz youmlnluuml iktisat Robert Lucasrsquoın oumlncuumlluumlğuumlnuuml yaptığı

yeni klasik iktisat Friedrich August von Hayekrsquoin kurucusu olduğu Neo-Avusturya iktisat

ekoluuml gibi klasik iktisadın yeni versiyonunu temsil eden ne kadar goumlruumlş varsa hepsi

genelde Keynesyen iktisadı oumlzelde de maliye politikasını adeta guumlnah keccedilisi ilan etmişti

bile

Oumlzellikle Milton Friedmanrsquoın teorik ve ampirik ccedilalışmaları Keynesyen iktisat

uumlzerindeki şuumlphelerin artmasında ciddi bir rol oynadı Keynesyen politikaların etkinliğini

sorgulayan Friedman oumlzellikle crowding-out29 Keynesyen ccedilarpan mekanizması ve uzun

doumlnem Phillips eğrisi uumlzerinden Keynesyen iktisadı adeta eleştiri bombardımanına tuttu

Friedmanrsquoın eleştirilerini arz youmlnluuml iktisatccedilıların Keynesrsquoin ekonominin talep cephesine

odaklandığı ekonominin arz cephesini ihmal ettiği oysaki buumlyuumlme ve istihdam accedilılarından

ekonominin arz cephesinin talep cephesinden daha oumlnemli olduğu youmlnuumlndeki arguumlmanları

izledi

Keynesyen iktisadı eleştirmekte Virginia İktisat Okulursquondan Buchanan ve

Tullockrsquoun oumlncuumlluumlğuumlnuuml yaptığı kamu tercihi ve anayasal iktisat yaklaşımı da diğerlerinden

aşağı durmadı Devleti ve devletin buumlyuumlkluumlğuumlnuuml o denli abarttılar ki tartışmayı ldquokendi

buumlyuumlkluumlğuuml altında ezilen deniz canavarırdquo anlamına gelen ve Thomas Hobbes tarafından

1600rsquoluuml yıllarda kullanılan ldquoLeviathanrdquoa kadar goumltuumlrduumller ve Keynesyen iktisada dayalı

uygulamaların politik analizini yaparak ldquodevletin başarısızlığırdquo arguumlmanını geliştirdiler

Bu arguumlmana dayalı olarak da devletin mutlaka kuumlccediluumlltuumllmesi gerektiğini denk buumltccedileden

asla taviz verilmemesini devlet muumldahalesinin minimize edilmesini ve hatta devletin vergi

toplama harcama yapma borccedillanmasına uumlst sınırlama getirilmesini ve bunun iccedilin de mali

anayasa yapılması oumlnerisini ortaya attılar

Gerek akademik alandaki tartışmalar gerekse uygulamada yaşanan sorunlar

1945 sonrası doumlnemde maliye politikasının adeta alternatifi olmayan ve terkedilemez bir

politika aracı olduğu youmlnuumlndeki mutlak inancı yıktı Dahası 1970rsquolerin sonları ile 1980rsquolerin

başlarında Keynesyen iktisat hemen hemen modası geccedilmişle aynı şeyi ccedilağrıştıran aşağılayıcı

bir terim oldu (Blinder 1988)

29

Crowding out Tuumlrkccedile literatuumlrde dışlama etkisi kovma etkisi engelleme etkisi kalabalıklaşma etkisi ayağını

kaydırma etkisi iteleme etkisi oumlzel kesimin oumltelenmesi oumlzel kesimin piyasa dışına itilmesi olgusu gibi oldukccedila

farklı kavramlarla ifade edilmekte ve buumltccedile accedilıklarının iccedil borccedillanmayla finansmanı sonucu oumlduumlnccedil verilebilir

fonlar piyasasında faizlerin yuumlkselmesi yuumlkselen faizlerin de faize duyarlı oumlzel sektoumlr yatırım ve harcamalarının olumsuz youmlnde etkilemesi sonucu ccedilıktı duumlzeyinin olması gerekenden duumlşuumlk sevide gerccedilekleşmesidir Detaylı bilgi iccedilin

bkz Şen Sağbaş amp Keskin (2007) Şen amp Kaya (2014)

Huumlseyin ŞEN amp Ayşe KAYA

70

Keynesyen iktisat ve maliye politikasına bakıştaki bu tersine doumlnuumlşte maliye

politikasının yapısından kaynaklanan sorunlar da [popuumllizme accedilık olması gecikmeler

sorunu yaşaması rasyonel beklentileri dikkate almaması maliye politikası ccedilarpanının

değerinin aşırı kuumlccediluumlk olması ve dolayısıyla reel ccedilıktı duumlzeyi ve istihdam uumlzerinde pek fazla

bir etkisinin olmaması değiştirilemez ve katı olması esnekliğe yer bırakmaması vergi

sisteminde yer alan artan oranlı vergilerin mali suumlruumlklenme olgusunu ortaya ccedilıkarması ve

bunun da resesyondandurgunluktan ccedilıkışı engellemesi vb]30 etkili oldu Maliye politikasına

youmlnelik soumlz konusu negatif bakış 1970rsquoli yıllarla sınırlı kalmamış 1980rsquoli 1990rsquolı ve hatta

bir oumllccediluumlde de 2000rsquoli yılların ilk yarısına kadar suumlrmuumlştuumlr31

Oumlzellikle 1980 ve 1990rsquolı yıllarda maliye politikası pek oumlnemsenmeyen bir

politika halini aldı ki bu doumlnemde sadece maliye politikasının etkinsizliği değil aynı

zamanda bazı iktisatccedilılar tarafından buumltccedile accedilıklarının etkin bir biccedilimde kısılmasının

ekonomik buumlyuumlmede artışa neden olup olmayacağı bile sorgulanmaya başlandı (Dullien

2012) Literatuumlre ldquomaliye politikasının Keynesyen olmayan etkilerirdquo32 başlığı ile giren bu

minvaldeki tartışmalar Giavazzi amp Paganorsquonun (1990) ccedilalışması ile başladı Bu ccedilalışmayı

Giavazzi amp Pagano (1996) Giavazzi Jappelli amp Pagano (2000) Afonso (2001) gibi maliye

alanında uluslararası arenada tanınan akademisyenlerin ccedilalışmaları izledi Bunların tam

aksine maliye politikasının etkinliği konusunda diğer bazı ampirik bulgular farklı şeyler

soumlylese de (Arestis 2011) maliye politikası ikinci plana atılmaktan kendini kurtaramadı

IMF Duumlnya Bankası gibi kuruluşların da etkisi ve youmlnlendirmeleriyle Keynesrsquoin

talep youmlnluuml politikaları yerini Neo-liberal akımın arguumlmanlarına dayanan politikalara bıraktı

ldquoEkonomideki sorunların temel kaynağının bizatihi devletin ekonomiye muumldahalesi olduğurdquo

tezinden hareket eden bu akımlar33 Klasiklerin soumlylemlerine geri doumlnuumllmesi gerektiğini

savunarak varsa yoksa devletin kuumlccediluumlltuumllmesi uumlzerine odaklanmışlardı 1980rsquoler boyunca Neo-

liberal akımın temel ilgi odağı dereguumllasyon oumlzellikle de finansal piyasaların dereguumllasyonu

oldu ekonominin hemen her sahasında devletin roluumlnuuml azaltmaya ve alanını daraltmaya

youmlnelik politikalar oumln plana ccedilıktı

30

Bu minvaldeki tartışmaların detayları iccedilin bkz Blanchard Giovanni amp Paolo (2010) Tokucu amp Sarıdoğan

(2010) 31

Belirttiğimiz doumlnemde maliye politikasına bakıştaki mesafeli ve karşı duruş o denli fazlaydı ki duumlnyanın oumlnde

gelen bazı akademisyenleri maliye politikasını akademik ccedilalışmalarında bir iktisat politikası aracı olarak

dikkate almaya bile gerek goumlrmediler Profesoumlr Sebastian Dullienrsquoin aktardığına goumlre oumlrneğin David Romerrsquoin ccedilok

bilinen ve hatta lisansuumlstuuml duumlzeyinde okutulan ldquoAdvanced Macroeconomics-İleri Duumlzey Makroekonomirdquo başlıklı ders kitabının 1996 tarihli ilk baskısında maliye politikası kavramına bir kez dahi yer verilmez iken

para politikası kavramına tam tamına 36 kez yer verilmiştir (Dullien 2012 6-7) 32

Orijinal ismi ldquoNon-Keynesian effects of fiscal policyrdquo şeklindedir 33

Monetarizm arz youmlnluuml iktisat kamu tercihi teorisi ve yeni klasik makro iktisat gibi akımları ihtiva eder Bu

akımların ortak oumlzelliği Keynesyen politikalara topyekuumln muhalif olmaları devletin kuumlccediluumlltuumllmesini savunmaları

devlet muumldahalesini reddetmeleri ve piyasa ekonomisinin kendi haline bırakılması gerektiğini savunmalarıdır

Ekonomik Krizlerin Değişmeyen İmdatccedilısı Maliye Politikası

71

Bunun yanında oumlzelleştirme denk buumltccedile mali suumlrduumlruumllebilirlik faiz dışı fazla

yapısal uyum politikaları Washington uzlaşısı34 merkez bankalarının bağımsızlığı enflasyon

hedeflemesi gibi konular 1980 ve sonrasının hacirckim makroekonomik politika oumlncelikleri arasına

girdi Soumlz konusu suumlreccedilte Keynesyen iktisat ve onun temel uygulama aracı olan maliye

politikası ldquooutrdquo devletin kuumlccediluumlltuumllmesi ve bu bağlamda oumlzelleştirme denk buumltccedile ve para

politikası ldquoinrdquo oldu Bu eğilim buumlyuumlk oumllccediluumlde ta ki yeni bir kriz ccedilıkana kadar devam etti

Maliye politikasına biccedililen misyon ise sadece denk buumltccedilenin sağlanması ve borccedilların

suumlrduumlruumllebilirliğinin temini idi

Genel olarak ifade edebiliriz ki gerek 1980rsquoli yıllar gerekse 1990rsquolı yıllar

maliye politikası accedilısından pek iccedil accedilıcı yıllar değildi Soumlz konusu doumlnemde maliye

politikası hep aktif bir iktisat politikası olmaktan uzak kaldı Maliye politikasına ilişkin

tartışmalar enflasyon ve oumldemeler bilanccedilosu sorunlarının kaynağı olarak goumlruumllen yuumlksek

buumltccedile accedilıkları ve kamu borccedilları ile uzun doumlnemli suumlrduumlruumllebilir buumlyuumlmenin sağlanmasına

youmlnelik vergi sistemleri ve harcama programlarına doğru kaydı (Hemming Kell amp Mahfouz

2002) Bunda oumlzellikle 1990rsquolı yıllarda iktisat politikalarının dizaynında iktisadi hacirckim

goumlruumlşuumln Yeni Keynesyen İktisat35 olması (Tokucu amp Sarıdoğan 2010) ve bu goumlruumlşuuml savunan

akademisyenlerin duumlnya ekonomisine youmln veren kurumların kilit noktalarında goumlrev

yapmaları da bir oumllccediluumlde etkili oldu36

34

1989 yılında Uluslararası Ekonomi Enstituumlsuumlrsquonuumln [The Institute for International Economics] kıdemli

uzmanlarından John Williamson tarafından soumlz konusu enstituumlnuumln yaptığı bir toplantı iccedilin hazırladığı ve

1950rsquolerden beri izledikleri eski kalkınma politikaları yerine Latin Amerika uumllkelerinin izlemesi istenilen 10 maddelik Neo-liberal oumlneriler paketidir Oumlneri paketi sırasıyla şunları iccedileriyordu i) Mali disiplinin sağlanması

ii) Kamu harcama oumlnceliklerinin yeniden sıralanması iii) Dış ticaretin liberalizasyonu iv) Rekabetccedili bir doumlviz

kurunun benimsenmesi v) Faiz oranlarının serbest bırakılması vi) Oumlzelleştirme vii) Yabancı sermaye girişleri uumlzerindeki kısıtlamaların kaldırılması viii) Dereguumllasyon ix) Kayıtdışı sektoumlre muumllkiyet haklarını elde etme

olanağının tanınması x) Vergi tabanını genişletecek buna karşın marjinal vergi oranlarını duumlşuumlrecek bir vergi

reformunun hayata geccedilirilmesi Tuumlm bu oumlnerilerin Washingtonrsquoun da benimseyeceği oumlneriler olduğu noktasından hareketle ldquoWashington Uzlaşısı-Washington Consensusrdquo olarak isimlendirilmiştir

35 Oumlncuumlluumlğuumlnuuml Arthur Okun Stanley Fischer Ben Bernanke John Taylor Oliver Blanchard Gregory Mankiw

Janet L Yellen gibi duumlnyanın oumlnde gelen ve en ccedilok tanınan en ccedilok itibar edilen makro iktisatccedilılarının oumlncuumlluumlk

ettiği bu iktisat ekoluuml literatuumlrde ldquoYeni Keynesyen Yaklaşımrdquo veya ldquoYeni Keynesyen Teorirdquo gibi kavramlarla da ifade edilmektedir Bu ekoluumln temel odaklanma alanı makroekonomik sorunların mikro temelleri ve rasyonel

beklentiler uumlzerinedir Fiyat ve uumlcret yapışkanlıkları eksik rekabet ve piyasa başarısızlıkları eşguumlduumlm sorunu

gibi temel konulara odaklanan Yeni Keynesyen iktisat bu konular yanında ters seccedilim ahlaki riziko enformasyon dışsallıklar gibi kamu ekonomisi alanına giren konulara temas etmiştir Yeni Keynesyen iktisat

ekonomide istikrar politikası aracı olarak para politikasının buna karşın maliye politikasının ise denk buumltccedile

anlayışına riayet edilerek yuumlruumltuumllmesi gerektiğini savunmaktadırlar 36

Bir oumlnceki FED Başkanı Prof Ben Bernanke ile şu an bu goumlrevi ifa eden Prof Janet Yellen oumlnce IMF Birinci

Başkan Yardımcılığı daha sonra İsrail Merkez Bankası Başkanlığı ve şimdi de FED Başkan Yardımcılığı goumlrevini ifa eden Prof Stanley Fischer halen IMF Başekonomistliği goumlrevini yuumlruumlten Prof Oliver Blanchard

bunun tipik oumlrnekleridir

Huumlseyin ŞEN amp Ayşe KAYA

72

Ancak Japonyarsquonın 1990rsquoların başlarında durgunluğa girmesi maliye politikası

uumlzerindeki tartışmaları tekrar alevlendirdi Japonyarsquonın yanında 1997 Asya Krizi ile Kore

Endonezya ve Taylandrsquoın şiddetli bir resesyona girmesi ve 2000rsquolerin başlarında da Avrupa

ve ABDrsquode goumlruumllen resesyon belirtileri genişletici maliye politikasının ekonomik faaliyetleri

teşvik etmedeki roluumlnuuml tekrar guumlndeme getirdi [(Hemming Kell amp Mahfouz 2002) (Kopcke

Tootell amp Triest 2006)]

Maliye politikası 2000rsquoli yılların başından itibaren yavaş yavaş makroekonomik

politika dizaynında yer almaya başladı 2001 yılında ABDrsquode ortaya ccedilıkan resesyon ve

Başkan George W Bushrsquoun resesyonla muumlcadelede vergi indirimlerini devreye sokması ve

bunun en liberal kesimler tarafından bile desteklenmesi maliye politikasının doumlnuumlşuumlnuumln ilk

işaretleri oldu Ancak Avruparsquoda maliye politikasının konjonktuumlrel dalgalanmaları minimize

etmedeki roluumlne ilişkin mesafeli bakış buumlyuumlk oumllccediluumlde 2000rsquoli yıllar boyunca da devam etti

(Dullien 2012) ABDrsquode baş goumlsteren ve hızla diğer uumllkelere yayılan son kriz ise bu mesafeli

bakışı tersine ccedilevirmeye yetti Krizinin uumlstesinden gelmede birccedilok uumllkenin peş peşe mali

paketleri devreye sokması maliye politikasının muhteşem doumlnuumlşuuml olarak lanse edildi ve hatta o

kadar ki bazı kesimler bunu ldquoKeynesyen roumlnesansrdquo olarak adlandırmaktan bile geri

durmadılar37

3 Son Krizle Birlikte Maliye Politikasına Bakışta Ne Değişti

Globalleşme ile ekonomik krizler de evrim geccedilirdi Sirayet etkisi ile artık bir

uumllkedeki kriz hızla diğer uumllkeleri de etkisi altına alabilmektedir Bu bağlamda son 2030

yılda hem krizlerin sıklığı hem de şiddeti arttı Bunda iletişim ve teknolojik alandaki

gelişmeler ile uluslararası piyasaların birbirine eklemlenmiş olmasının ccedilok buumlyuumlk payı

olduğu soumlylenebilir Tuumlm bu unsurların da etkisi ile krizler ccedilıktığı uumllke ile sınırlı kalmamakta

sirayet etkisi ile hızla kuumlresel bir kriz haline doumlnuumlşebilmektedir

İstisnasız hemen her kriz doumlneminde maliye politikası hatırlanır oldu Son

yaşanan kriz de bundan farksızdır Daha oumlnce de değindiğimiz gibi ABD kaynaklı finansal

kriz Ağustos 2007rsquode ABDrsquode emlak piyasalarında yaşanan sorunlar nedeniyle başladı

Ancak burada oumlnemle belirtelim ki birazdan aşağıda da değineceğimiz gibi kriz emlak

piyasasında yaşanan sorunlar nedeniyle başlasa da sorunun asıl kaynağı ABD ekonomisindeki

likidite bolluğunun varlık değerlerini yapay bir biccedilimde arttırmasıydı (Şen amp Ccedilalışkan 2009)

Lehman Brothersrsquoın iflas etmesi maliye politikası accedilısından adeta bir doumlnuumlm noktası oldu

FED krizi gevşek para politikası ile aşmayı denedi ve gevşek para politikasına ait elinde

ne kadar enstruumlman varsa hepsini devreye soktu Ancak para politikası kriz uumlzerinde

olumlu bir etkide bulunmadı Goumlzden kaccedilırılan husus 2007rsquode başlayan krizin kendine

37 Bkz oumlrneğin Issing (2010) Arestis (2012b)

Ekonomik Krizlerin Değişmeyen İmdatccedilısı Maliye Politikası

73

muumlnhasır oumlzellikleri bulunması ve daha oumlncekilerden farklı olmasıydı Krizin asıl nedeni

duumlşuumlk risk fiyatlaması sonucu ortaya ccedilıkan kaldıraccedil etkisiydi (Feldstein 2009) ABDrsquonin

dış accedilıklarını finanse etmek iccedilin gevşek para politikası uygulaması Ccedilinrsquoin sahip olduğu

muazzam doumlviz rezervlerinin oumlnemli bir kısmını bu uumllke tahvillerine plase etmesi gibi

nedenlerle ABD ekonomisinde likidite bolluğu ortaya ccedilıktı Ortaya ccedilıkan likidite bolluğu

faizleri duumlşuumlrduuml ve kredi verilebilir fonların aşırı oumllccediluumlde artmasına neden oldu Tuumlm bu

gelişmeler de varlık değerlerinin balonlaşmasını ve ldquokoumlpuumlk ekonomisirdquo sorununu ortaya ccedilıkardı

ve sonuccedilta da konut fiyatları yuumlkseldi (Şen amp Ccedilalışkan 2009) Bu olumsuzluklara karşın

bankalar duumlşuumlk faizli kredi verme politikalarını aldırmaksızın suumlrduumlrduumller Oumlyle ki daha

oumlnceleri kredi verilmesi sakıncalı bulunan kesimler dahi fonlanmaya başlandı (Gorton

2008)38

Riskli konut kredilerinin faiz oranlarının yuumlkselmesi bir anda bu sektoumlrde risk

fiyatlamalarının doğru yapılmadığı intibaını uyandırdı Bu da risklerin yeniden fiyatlanmasına

riskleri yeniden fiyatlanan konutların fiyatlarında duumlşuumlşe ve bununla bağlantılı olarak da

konut sektoumlruumlne ait menkul kıymetlerin fiyatlarında duumlşuumlşe neden oldu Tuumlm bu gelişmeler de

tuumlketim harcamalarının azalması ve konut sahiplerinin servetlerinin erimesi ile sonuccedillandı

(Feldstein 2009)

Daha oumlnceki benzer ekonomik sorunlar FEDrsquoin sert faiz artırımına gitmesinden

kaynaklandığı iccedilin sorunun uumlstesinden gelmek amacıyla faiz oranlarında indirime gitmek

yeterli oluyordu Oysaki son krizde durum bundan ccedilok farklıydı ve sorunun kaynağı

yuumlksek faiz oranları değildi O nedenle de faiz indirimleri yoluyla ekonomide canlanmayı

sağlamak muumlmkuumln olmadı Nominal faiz oranlarının sıfıra dayandığı bir durumda artık

para politikasının iktisadi faaliyetleri canlandırmada bir araccedil olarak kullanılabilme olanağı

yoktu Bir bakıma para politikası doğal sınırlarına ulaşmış ve bir nevi ldquoKeynesrsquoin likidite

tuzağırdquo durumu ortaya ccedilıkmıştı Yani para politikası bir iktisat politikası seccedileneği olmaktan

ccedilıkmış goumlruumlnuumlyordu Boumlyle bir durumda elde tek seccedilenek kalıyordu o da uzun yıllardır

ihmal edilen mesafeli durulan diğer bir iktisat politikası aracı olan maliye politikasından

başka bir şey değildi

Son yaşanan kriz oumlncesinde kısa doumlnemli ve geccedilici şokların para politikası ile

etkin bir biccedilimde bertaraf edilebileceği ağırlıklı olarak Neo-liberal akım tarafından adeta

aksiyom olarak kabul goumlruumlyordu (Ferreiro Gomez amp Serrano 2013) Krizin ortaya

ccedilıkması ile birlikte soumlz konusu aksiyom yerini maliye politikasına youmlnelişe bıraktı Uygun

ortam uygun zaman ve uygun koşullar oluşturulduğu takdirde maliye politikasının iktisadi

faaliyetleri etkilemede ve şokların olumsuz etkilerinin uumlstesinden gelmede etkin bir rol

oynayabileceği goumlruumlşuuml geniş bir yelpazedeki kesim tarafından benimsenmeye başlandı

38

Burada oumlnemle vurgulayalım ki krizin nedenlerini tartışmak bu ccedilalışmanın amacı ve kapsamı dışındadır

Burada bizi ilgilendiren temel konu neden para politikasının krizle muumlcadelede işlevsiz kaldığıdır

Huumlseyin ŞEN amp Ayşe KAYA

74

Tartışmalar politika yapıcılar ve gazeteciler yanında akademik camiada da geniş

yankı uyandırdı Yale Uumlniversitesirsquonden 2013 yılı Nobel iktisat oumlduumlluuml sahibi Robert J

Shillerrsquoden Prinston Uumlniversitesirsquonde 2008 yılı Nobel iktisat oumlduumlluuml sahibi Paul Krugmanrsquodan

Columbia Uumlniversitesirsquonden 2001 yılı Nobel iktisat oumlduumlluuml sahibi Joseph Stiglitzrsquoden yine

Berkeley Kaliforniya Uumlniversitesirsquonden 2001 Nobel iktisat oumlduumlluuml sahibi George Akerlofrsquoa

J Bradford DeLongrsquoa James K Galbraithrsquoa kadar duumlnyanın en tanınmış ve en itibarlı

akademisyenleri krizden ve akabinde ortaya ccedilıkan global resesyondan ccedilıkış iccedilin maliye

politikasının devreye sokulması noktasında birleştiler Maliye politikasının makroekonomik

politika arenasına doumlnuumlşuuml boumlyle bir uzlaşı ortamında gerccedilekleşti Aslında bu uzlaşı ortamı

bir bakıma hem resesyonun şiddetini hem de maliye politikasının resesyonla muumlcadeledeki

potansiyel etkinliği konusundaki geccedilici iyimserliği yansıtmaktaydı (Auerbach 2012)

4 Maliye Politikasına Bakışta Gelinen Nokta

Son krizle birlikte sadece otomatik stabilizatoumlrlerce39 desteklenen bir para

politikasının kriz doumlnemlerinde ekonomide istikrarı sağlamada yetersiz ve etkisiz kaldığı o

nedenle de ihtiyari-aktif maliye politikalarının da devreye sokulması gerektiği iyiden iyiye

geniş bir yelpazede dillendirilmeye başlandı Aslında bu durum maliye politikasına bakıştaki

ciddi bir doumlnuumlşuumlmuumln işaretiydi Oysa ki 1980rsquolerden 2000rsquolerin başlarına kadar geccedilen

yirmi yıldan daha uzun suumlre boyunca aktif maliye politikasına bakıştaki politik oumln yargılar

ve kaygılar yanında oumlzellikle şu iki arguumlman maliye politikasının pasifize edilmesinde etkili

oldu40

- Konjonktuumlrel dalgalanmaların uumlstesinden gelinmesinde otomatik stabilizatoumlrler

fazlasıyla yeterlidir İlaveten bir de aktif maliye politikasına ihtiyaccedil yoktur

- Guumlnuumlmuumlzde hem merkez bankalarının bağımsızlık dereceleri artmış hem

de para teorisi ve politikasında ciddi gelişmeler olmuştur Bir para politikası

aracı olarak faiz oranları hem enflasyonun kontrol edilmesinde hem de

konjonktuumlrel dalgalanmaların uumlstesinden gelmede gereğini fazlasıyla

yapabilecek durumdadır O nedenle başka bir politikaya ihtiyaccedil yoktur

Ancak maliye politikasının aktif olarak kullanımına karşı ileri suumlruumllen soumlz konusu

arguumlmanlar 1929 Buhranı ile karşılaştırılabilecek kadar şiddetli bir kuumlresel kriz karşısında hem

yetersiz hem de etkisiz kalmıştı Bunun uumlzerine tartışmaların odağı iradi-aktif maliye

39

Ekonomik dengenin sağlanması ve suumlrduumlruumllmesinde kendiliğinden işlevleri olan sistemin iccedilinde var olan

denge sağlayıcı etkiler yaratan kurumlardır Oumlrneğin artan oranlı vergiler işsizlik sigortası oumldemeleri buumltccedile

accedilık ve fazlaları birey-aile ve kurum tasarrufları ile toprak mahsullerine oumldenen mali yardımlar otomatik

stabilizatoumlrlere oumlrnektir Bu konu ile ilgili detaylı bilgi iccedilin bkz Şen amp Kaya (2013) 40

Bu tartışmaların detayları iccedilin bkz Auerbach Gale amp Harris (2010) Auerbach (2012)

Ekonomik Krizlerin Değişmeyen İmdatccedilısı Maliye Politikası

67

İkinci Duumlnya Savaşırsquonın hemen sonrasında Keynesrsquoin ldquoGenel Teorirdquo ile teorik

ccedilerccedilevesini ccedilizdiği oumlneriler manzumesinin uygulamaya konulması konusunda hem politika

yapıcıları hem de akademisyenler arasında mutlak bir uzlaşı ortamı doğdu (Dullien 2012)25

Duruma goumlre maliye politikası26 uygulamak iktisadi sorunların uumlstesinden gelmek iccedilin

yeterliydi Zaten Bretton Woods sistemi altında para politikasının esnekliği azaldığından

makroekonomik youmlnetim iccedilin en iyi seccedilenek maliye politikasından başka bir şey değildi

Rahatlıkla soumlyleyebiliriz ki Keynesrsquoin muumldahaleci iktisat anlayışının temel

uygulama aracı olan maliye politikası oumlzellikle 19451970 yılları arasında altın ccedilağını

yaşadı ve soumlz konusu doumlnemde yalnızca gelişmiş uumllkelerde değil gelişmekte olan uumllkelerde de

uygulanan makroekonomik politikaların omurgasını Keynesccedili politikalar oluşturdu Tabi soumlz

konusu doumlnemde maliye politikası pratik olarak uygulanmanın yanısıra teorik olarak da

oumlzellikle batılı akademisyenlerin de etkisi ile buumlyuumlk mesafe kat etti Bu hususta ilk bakışta goumlze

ccedilarpanlar arasında Hollandarsquodan Jan Tinbergen [19031994] Almanyarsquodan Richard A

Musgrave [19102007] ABDrsquoden Paul Davidson [1930 ] ABDrsquoden ldquoAmerikalı Keynesrdquo

lakaplı Alvin H Hansen [18871975] Abba P Lerner [19031982] Paul A Samuelson

[19152009] Robert M Solow [1924 ] gibi duumlnya ccedilapında uumln yapmış ve bazıları da Nobel

iktisat oumlduumlluuml kazanmış akademisyenler yer almaktadır27

19501960rsquolı yıllardaki ekonomi politikalarını buumlyuumlk oumllccediluumlde James Tobin ve

Paul Samuelsonrsquoun oumlncuumlluumlk ettiği Neo-klasik sentez şekillendirdi Neo-klasik sentez Neo

klasik iktisat ile Keynesyen iktisadı uyumlaştırmaya ccedilalışan ve orijini John R Hicksrsquoin

[19041989] 1936rsquolarda yaptığı ccedilalışmalara dayanan bir yaklaşımdı Kısa doumlnemde Keynesrsquoin

goumlruumlşlerinin uzun doumlnemde ise klasiklerin goumlruumlşlerinin geccedilerli olduğu noktasından hareket

eden bu yaklaşım devletin ekonomiye muumldahale etmesi gerektiğini ve ekonomi uumlzerinde

hem maliye politikasının hem de para politikasının etkin olduğunu savunuyordu Nitekim

bu doumlnemde maliye politikası ile para politikası birlikte uygulanmaya ccedilalışılmış ancak

Bretton Woods Sistemirsquonin esnek bir para politikasına imkacircn vermemesi sebebiyle de

maliye politikası ağırlıklı bir makroekonomik youmlnetim politikası izlenmiştir

25

J M Keynesrsquoin 1936 yılında yazmış olduğu Genel Teorirsquonin tanınmasında ve geniş toplum kesimleri

tarafından benimsenmesinde John Hicksrsquoin oumlnemli katkıları olmuştur Hicks 1937rsquode kaleme aldığı ldquoBay Keynes

ve Klasiklerrdquo başlıklı makalesinde Keynesrsquoin Genel Teorirsquode accedilıkladığı goumlruumlşleri ile Klasik iktisadın temel ilkelerini

bağdaştırmak suretiyle Keynesyen yaklaşım ile Klasik yaklaşımın bir sentezini oluşturmuştur Soumlz konusu

ccedilalışmasında Leon Walrasrsquoın genel denge modelinden faydalanan ve Keynesrsquoin Genel Teorisirsquoni bu ccedilerccedilevede

değerlendiren Hicksrsquoin goumlruumlşleri 1950rsquoli yıllarda literatuumlrde ldquoAmerikalı Keynesrdquo olarak bilinen Alvin Hansen tarafından daha da geliştirilmiştir

26 Duruma goumlre maliye politikasından kastedilen toplam talep yetersizliği halinde genişletici [kamu harcamalarını

arttırıcı vergileri kısıcı] toplam talep fazlalığı halinde de daraltıcı maliye politikası [kamu harcamalarını kısıcı

vergileri arttırıcı] uygulanmasıdır 27

Soumlz konusu akademisyenlerden Jan Timbergen 1969 yılında Paul Samuelson 1970 yılında Robert Solow ise 1987

yılında Nobel iktisat oumlduumlluumlne layık goumlruumllmuumlştuumlr

Huumlseyin ŞEN amp Ayşe KAYA

68

Kısmen 1967rsquode başlayan ve 1973rsquoe değin suumlren Vietnam Savaşı ve 1973rsquode

başlayan OPEC petrol şoklarının kısmen de yanlış uygulanan maliye ve para politikalarının

etkisiyle başta ABD ve İngiltere olmak uumlzere birccedilok gelişmiş uumllkede enflasyon tırmanışa

geccedilti Tabi ekonomideki koumltuuml gidişat yalnızca enflasyonla sınırlı kalmadı buumlyuumlme oranında

gerileme ciddi bir işsizlik sorunu buumltccedile ve oumldemeler bilanccedilosu accedilıkları ortaya ccedilıktı

Oumlzellikle enflasyon ve işsizlik gibi iki temel iktisadi sorunun eşanlı olarak

yaşanması genelde Keynesyen iktisada oumlzelde de maliye politikasına karşı şuumlpheleri

topyekuumln artırdı Ortada daha oumlnce eşine hiccedil rastlanmayan ve Keynesrsquoin soumlylemleri ile

tezatlık teşkil eden bir sorun vardı O da o zamana kadar Keynesrsquoin makroekonomik

dengeye ilişkin soumlylemlerinin adeta ampirik tasdiki olan Phillips eğrisinin ifade ettiği gibi

bir ekonomide enflasyon varsa işsizliğin işsizlik varsa da enflasyonun olamayacağıydı

Sorunların gittikccedile derinleşmesi şaşkınlığı da beraberinde getirdi Ccediluumlnkuuml yuumlksek oranlı

enflayonla işsizlik bir aradaydı ki bu adına daha sonra ldquostagflasyonrdquo28 denilecek yeni bir

iktisadi olguydu Bu sorunun uumlstesinden standart Keynesyen politikalarla gelme olanağı

muumlmkuumln değildi Pek ccedilok ekonomist Keynesyen politikaların bizzat kendisinin yeni

istikrarsızlıkların ana kaynağı olduğunu iddia etmiş ve stagflasyonun ortaya ccedilıkmasından

ihtiyari-aktif maliye politikalarını sorumlu tutmuştur

Uygulamada karşılaşılan bu accedilmazı 19761979 yılları arasında İngiltere

Başbakanı olan James Callaghanrsquoın Eyluumll 1976rsquoda İşccedili Partisirsquonin Blackpoolrsquoda yaptığı bir

konferanstaki konuşmasında geccedilen şu tarihi soumlzleri oumlzetlemektedir

ldquoBiz durgunluktan ccedilıkmak iccedilin sadece harcama yapıldığını ve vergi indirimleri ile

harcama artışlarının istihdamı arttırmak iccedilin yapıldığını duumlşuumlnuumlrduumlk Buumltuumln

samimiyetimle soumlyluumlyorum artık boumlyle bir seccedilenek yok ve hiccedilbir zaman da şimdiye

kadar olduğu gibi olmayacak Bu mekanizma ekonomiye yuumlksek dozda enflasyon

enjekte ederek ve bunu yuumlksek işsizliğin takibi ile ccedilalışmıştır Bu durum son 20 yılın

tarihi olayıdırrdquo (Aktaran Issing 2010)

Uygulamada bu sorunlar yaşanırken akademik camiada Keynesyen iktisada ve

onun maliye politikasına youmlnelik eleştiriler ccediloktan başlamış ve tam gaz devam ediyordu

Oumlncelikle Milton Friedmanrsquoın başını ccedilektiği monetarist akım olmak uumlzere James Buchanan ile

28

Stagflasyon enflasyon iccedilinde durgunluk demektir İngilizce ldquostagnationrdquo ile ldquoflationrdquo kavramlarının birleştirmesi

suretiyle elde edilmiş olan stagflasyon kavramı 1970rsquolerin başlarında Neo-Avusturya İktisat Okulursquondan

Friederic August von Hayek [1899-1992] ve Ludwig von Mises [1881-1973] tarafından iktisat literatuumlruumlne kazandırılmış bir kavramdır Yuumlksek bir enflasyon oranının kullanılmayan uumlretim kapasitelerinin işsizliğin ve

yetersiz bir buumlyuumlme hızının birlikte yaşandığı bir ekonomik olayı ifade etmek iccedilin kullanılan stagflasyon

Keynesyen iktisat accedilısından ciddi paradoksal bir olguya işaret etmektedir Stagflasyonun yaşandığı bir ekonomide işsizlik artarken fiyatlar genel duumlzeyi de artmaktadır O nedenle Keynesyen kuram ccedilerccedilevesinde

stagflasyonu accedilıklama olanağı yoktur

Ekonomik Krizlerin Değişmeyen İmdatccedilısı Maliye Politikası

69

Gordon Tullockrsquoun oumlncuumlluumlğuumlnde geliştirilen kamu tercihi teorisi Arthur Laffer ve Jude

Wanniskirsquonin oumlncuumlluumlğuumlnuuml yaptığı arz youmlnluuml iktisat Robert Lucasrsquoın oumlncuumlluumlğuumlnuuml yaptığı

yeni klasik iktisat Friedrich August von Hayekrsquoin kurucusu olduğu Neo-Avusturya iktisat

ekoluuml gibi klasik iktisadın yeni versiyonunu temsil eden ne kadar goumlruumlş varsa hepsi

genelde Keynesyen iktisadı oumlzelde de maliye politikasını adeta guumlnah keccedilisi ilan etmişti

bile

Oumlzellikle Milton Friedmanrsquoın teorik ve ampirik ccedilalışmaları Keynesyen iktisat

uumlzerindeki şuumlphelerin artmasında ciddi bir rol oynadı Keynesyen politikaların etkinliğini

sorgulayan Friedman oumlzellikle crowding-out29 Keynesyen ccedilarpan mekanizması ve uzun

doumlnem Phillips eğrisi uumlzerinden Keynesyen iktisadı adeta eleştiri bombardımanına tuttu

Friedmanrsquoın eleştirilerini arz youmlnluuml iktisatccedilıların Keynesrsquoin ekonominin talep cephesine

odaklandığı ekonominin arz cephesini ihmal ettiği oysaki buumlyuumlme ve istihdam accedilılarından

ekonominin arz cephesinin talep cephesinden daha oumlnemli olduğu youmlnuumlndeki arguumlmanları

izledi

Keynesyen iktisadı eleştirmekte Virginia İktisat Okulursquondan Buchanan ve

Tullockrsquoun oumlncuumlluumlğuumlnuuml yaptığı kamu tercihi ve anayasal iktisat yaklaşımı da diğerlerinden

aşağı durmadı Devleti ve devletin buumlyuumlkluumlğuumlnuuml o denli abarttılar ki tartışmayı ldquokendi

buumlyuumlkluumlğuuml altında ezilen deniz canavarırdquo anlamına gelen ve Thomas Hobbes tarafından

1600rsquoluuml yıllarda kullanılan ldquoLeviathanrdquoa kadar goumltuumlrduumller ve Keynesyen iktisada dayalı

uygulamaların politik analizini yaparak ldquodevletin başarısızlığırdquo arguumlmanını geliştirdiler

Bu arguumlmana dayalı olarak da devletin mutlaka kuumlccediluumlltuumllmesi gerektiğini denk buumltccedileden

asla taviz verilmemesini devlet muumldahalesinin minimize edilmesini ve hatta devletin vergi

toplama harcama yapma borccedillanmasına uumlst sınırlama getirilmesini ve bunun iccedilin de mali

anayasa yapılması oumlnerisini ortaya attılar

Gerek akademik alandaki tartışmalar gerekse uygulamada yaşanan sorunlar

1945 sonrası doumlnemde maliye politikasının adeta alternatifi olmayan ve terkedilemez bir

politika aracı olduğu youmlnuumlndeki mutlak inancı yıktı Dahası 1970rsquolerin sonları ile 1980rsquolerin

başlarında Keynesyen iktisat hemen hemen modası geccedilmişle aynı şeyi ccedilağrıştıran aşağılayıcı

bir terim oldu (Blinder 1988)

29

Crowding out Tuumlrkccedile literatuumlrde dışlama etkisi kovma etkisi engelleme etkisi kalabalıklaşma etkisi ayağını

kaydırma etkisi iteleme etkisi oumlzel kesimin oumltelenmesi oumlzel kesimin piyasa dışına itilmesi olgusu gibi oldukccedila

farklı kavramlarla ifade edilmekte ve buumltccedile accedilıklarının iccedil borccedillanmayla finansmanı sonucu oumlduumlnccedil verilebilir

fonlar piyasasında faizlerin yuumlkselmesi yuumlkselen faizlerin de faize duyarlı oumlzel sektoumlr yatırım ve harcamalarının olumsuz youmlnde etkilemesi sonucu ccedilıktı duumlzeyinin olması gerekenden duumlşuumlk sevide gerccedilekleşmesidir Detaylı bilgi iccedilin

bkz Şen Sağbaş amp Keskin (2007) Şen amp Kaya (2014)

Huumlseyin ŞEN amp Ayşe KAYA

70

Keynesyen iktisat ve maliye politikasına bakıştaki bu tersine doumlnuumlşte maliye

politikasının yapısından kaynaklanan sorunlar da [popuumllizme accedilık olması gecikmeler

sorunu yaşaması rasyonel beklentileri dikkate almaması maliye politikası ccedilarpanının

değerinin aşırı kuumlccediluumlk olması ve dolayısıyla reel ccedilıktı duumlzeyi ve istihdam uumlzerinde pek fazla

bir etkisinin olmaması değiştirilemez ve katı olması esnekliğe yer bırakmaması vergi

sisteminde yer alan artan oranlı vergilerin mali suumlruumlklenme olgusunu ortaya ccedilıkarması ve

bunun da resesyondandurgunluktan ccedilıkışı engellemesi vb]30 etkili oldu Maliye politikasına

youmlnelik soumlz konusu negatif bakış 1970rsquoli yıllarla sınırlı kalmamış 1980rsquoli 1990rsquolı ve hatta

bir oumllccediluumlde de 2000rsquoli yılların ilk yarısına kadar suumlrmuumlştuumlr31

Oumlzellikle 1980 ve 1990rsquolı yıllarda maliye politikası pek oumlnemsenmeyen bir

politika halini aldı ki bu doumlnemde sadece maliye politikasının etkinsizliği değil aynı

zamanda bazı iktisatccedilılar tarafından buumltccedile accedilıklarının etkin bir biccedilimde kısılmasının

ekonomik buumlyuumlmede artışa neden olup olmayacağı bile sorgulanmaya başlandı (Dullien

2012) Literatuumlre ldquomaliye politikasının Keynesyen olmayan etkilerirdquo32 başlığı ile giren bu

minvaldeki tartışmalar Giavazzi amp Paganorsquonun (1990) ccedilalışması ile başladı Bu ccedilalışmayı

Giavazzi amp Pagano (1996) Giavazzi Jappelli amp Pagano (2000) Afonso (2001) gibi maliye

alanında uluslararası arenada tanınan akademisyenlerin ccedilalışmaları izledi Bunların tam

aksine maliye politikasının etkinliği konusunda diğer bazı ampirik bulgular farklı şeyler

soumlylese de (Arestis 2011) maliye politikası ikinci plana atılmaktan kendini kurtaramadı

IMF Duumlnya Bankası gibi kuruluşların da etkisi ve youmlnlendirmeleriyle Keynesrsquoin

talep youmlnluuml politikaları yerini Neo-liberal akımın arguumlmanlarına dayanan politikalara bıraktı

ldquoEkonomideki sorunların temel kaynağının bizatihi devletin ekonomiye muumldahalesi olduğurdquo

tezinden hareket eden bu akımlar33 Klasiklerin soumlylemlerine geri doumlnuumllmesi gerektiğini

savunarak varsa yoksa devletin kuumlccediluumlltuumllmesi uumlzerine odaklanmışlardı 1980rsquoler boyunca Neo-

liberal akımın temel ilgi odağı dereguumllasyon oumlzellikle de finansal piyasaların dereguumllasyonu

oldu ekonominin hemen her sahasında devletin roluumlnuuml azaltmaya ve alanını daraltmaya

youmlnelik politikalar oumln plana ccedilıktı

30

Bu minvaldeki tartışmaların detayları iccedilin bkz Blanchard Giovanni amp Paolo (2010) Tokucu amp Sarıdoğan

(2010) 31

Belirttiğimiz doumlnemde maliye politikasına bakıştaki mesafeli ve karşı duruş o denli fazlaydı ki duumlnyanın oumlnde

gelen bazı akademisyenleri maliye politikasını akademik ccedilalışmalarında bir iktisat politikası aracı olarak

dikkate almaya bile gerek goumlrmediler Profesoumlr Sebastian Dullienrsquoin aktardığına goumlre oumlrneğin David Romerrsquoin ccedilok

bilinen ve hatta lisansuumlstuuml duumlzeyinde okutulan ldquoAdvanced Macroeconomics-İleri Duumlzey Makroekonomirdquo başlıklı ders kitabının 1996 tarihli ilk baskısında maliye politikası kavramına bir kez dahi yer verilmez iken

para politikası kavramına tam tamına 36 kez yer verilmiştir (Dullien 2012 6-7) 32

Orijinal ismi ldquoNon-Keynesian effects of fiscal policyrdquo şeklindedir 33

Monetarizm arz youmlnluuml iktisat kamu tercihi teorisi ve yeni klasik makro iktisat gibi akımları ihtiva eder Bu

akımların ortak oumlzelliği Keynesyen politikalara topyekuumln muhalif olmaları devletin kuumlccediluumlltuumllmesini savunmaları

devlet muumldahalesini reddetmeleri ve piyasa ekonomisinin kendi haline bırakılması gerektiğini savunmalarıdır

Ekonomik Krizlerin Değişmeyen İmdatccedilısı Maliye Politikası

71

Bunun yanında oumlzelleştirme denk buumltccedile mali suumlrduumlruumllebilirlik faiz dışı fazla

yapısal uyum politikaları Washington uzlaşısı34 merkez bankalarının bağımsızlığı enflasyon

hedeflemesi gibi konular 1980 ve sonrasının hacirckim makroekonomik politika oumlncelikleri arasına

girdi Soumlz konusu suumlreccedilte Keynesyen iktisat ve onun temel uygulama aracı olan maliye

politikası ldquooutrdquo devletin kuumlccediluumlltuumllmesi ve bu bağlamda oumlzelleştirme denk buumltccedile ve para

politikası ldquoinrdquo oldu Bu eğilim buumlyuumlk oumllccediluumlde ta ki yeni bir kriz ccedilıkana kadar devam etti

Maliye politikasına biccedililen misyon ise sadece denk buumltccedilenin sağlanması ve borccedilların

suumlrduumlruumllebilirliğinin temini idi

Genel olarak ifade edebiliriz ki gerek 1980rsquoli yıllar gerekse 1990rsquolı yıllar

maliye politikası accedilısından pek iccedil accedilıcı yıllar değildi Soumlz konusu doumlnemde maliye

politikası hep aktif bir iktisat politikası olmaktan uzak kaldı Maliye politikasına ilişkin

tartışmalar enflasyon ve oumldemeler bilanccedilosu sorunlarının kaynağı olarak goumlruumllen yuumlksek

buumltccedile accedilıkları ve kamu borccedilları ile uzun doumlnemli suumlrduumlruumllebilir buumlyuumlmenin sağlanmasına

youmlnelik vergi sistemleri ve harcama programlarına doğru kaydı (Hemming Kell amp Mahfouz

2002) Bunda oumlzellikle 1990rsquolı yıllarda iktisat politikalarının dizaynında iktisadi hacirckim

goumlruumlşuumln Yeni Keynesyen İktisat35 olması (Tokucu amp Sarıdoğan 2010) ve bu goumlruumlşuuml savunan

akademisyenlerin duumlnya ekonomisine youmln veren kurumların kilit noktalarında goumlrev

yapmaları da bir oumllccediluumlde etkili oldu36

34

1989 yılında Uluslararası Ekonomi Enstituumlsuumlrsquonuumln [The Institute for International Economics] kıdemli

uzmanlarından John Williamson tarafından soumlz konusu enstituumlnuumln yaptığı bir toplantı iccedilin hazırladığı ve

1950rsquolerden beri izledikleri eski kalkınma politikaları yerine Latin Amerika uumllkelerinin izlemesi istenilen 10 maddelik Neo-liberal oumlneriler paketidir Oumlneri paketi sırasıyla şunları iccedileriyordu i) Mali disiplinin sağlanması

ii) Kamu harcama oumlnceliklerinin yeniden sıralanması iii) Dış ticaretin liberalizasyonu iv) Rekabetccedili bir doumlviz

kurunun benimsenmesi v) Faiz oranlarının serbest bırakılması vi) Oumlzelleştirme vii) Yabancı sermaye girişleri uumlzerindeki kısıtlamaların kaldırılması viii) Dereguumllasyon ix) Kayıtdışı sektoumlre muumllkiyet haklarını elde etme

olanağının tanınması x) Vergi tabanını genişletecek buna karşın marjinal vergi oranlarını duumlşuumlrecek bir vergi

reformunun hayata geccedilirilmesi Tuumlm bu oumlnerilerin Washingtonrsquoun da benimseyeceği oumlneriler olduğu noktasından hareketle ldquoWashington Uzlaşısı-Washington Consensusrdquo olarak isimlendirilmiştir

35 Oumlncuumlluumlğuumlnuuml Arthur Okun Stanley Fischer Ben Bernanke John Taylor Oliver Blanchard Gregory Mankiw

Janet L Yellen gibi duumlnyanın oumlnde gelen ve en ccedilok tanınan en ccedilok itibar edilen makro iktisatccedilılarının oumlncuumlluumlk

ettiği bu iktisat ekoluuml literatuumlrde ldquoYeni Keynesyen Yaklaşımrdquo veya ldquoYeni Keynesyen Teorirdquo gibi kavramlarla da ifade edilmektedir Bu ekoluumln temel odaklanma alanı makroekonomik sorunların mikro temelleri ve rasyonel

beklentiler uumlzerinedir Fiyat ve uumlcret yapışkanlıkları eksik rekabet ve piyasa başarısızlıkları eşguumlduumlm sorunu

gibi temel konulara odaklanan Yeni Keynesyen iktisat bu konular yanında ters seccedilim ahlaki riziko enformasyon dışsallıklar gibi kamu ekonomisi alanına giren konulara temas etmiştir Yeni Keynesyen iktisat

ekonomide istikrar politikası aracı olarak para politikasının buna karşın maliye politikasının ise denk buumltccedile

anlayışına riayet edilerek yuumlruumltuumllmesi gerektiğini savunmaktadırlar 36

Bir oumlnceki FED Başkanı Prof Ben Bernanke ile şu an bu goumlrevi ifa eden Prof Janet Yellen oumlnce IMF Birinci

Başkan Yardımcılığı daha sonra İsrail Merkez Bankası Başkanlığı ve şimdi de FED Başkan Yardımcılığı goumlrevini ifa eden Prof Stanley Fischer halen IMF Başekonomistliği goumlrevini yuumlruumlten Prof Oliver Blanchard

bunun tipik oumlrnekleridir

Huumlseyin ŞEN amp Ayşe KAYA

72

Ancak Japonyarsquonın 1990rsquoların başlarında durgunluğa girmesi maliye politikası

uumlzerindeki tartışmaları tekrar alevlendirdi Japonyarsquonın yanında 1997 Asya Krizi ile Kore

Endonezya ve Taylandrsquoın şiddetli bir resesyona girmesi ve 2000rsquolerin başlarında da Avrupa

ve ABDrsquode goumlruumllen resesyon belirtileri genişletici maliye politikasının ekonomik faaliyetleri

teşvik etmedeki roluumlnuuml tekrar guumlndeme getirdi [(Hemming Kell amp Mahfouz 2002) (Kopcke

Tootell amp Triest 2006)]

Maliye politikası 2000rsquoli yılların başından itibaren yavaş yavaş makroekonomik

politika dizaynında yer almaya başladı 2001 yılında ABDrsquode ortaya ccedilıkan resesyon ve

Başkan George W Bushrsquoun resesyonla muumlcadelede vergi indirimlerini devreye sokması ve

bunun en liberal kesimler tarafından bile desteklenmesi maliye politikasının doumlnuumlşuumlnuumln ilk

işaretleri oldu Ancak Avruparsquoda maliye politikasının konjonktuumlrel dalgalanmaları minimize

etmedeki roluumlne ilişkin mesafeli bakış buumlyuumlk oumllccediluumlde 2000rsquoli yıllar boyunca da devam etti

(Dullien 2012) ABDrsquode baş goumlsteren ve hızla diğer uumllkelere yayılan son kriz ise bu mesafeli

bakışı tersine ccedilevirmeye yetti Krizinin uumlstesinden gelmede birccedilok uumllkenin peş peşe mali

paketleri devreye sokması maliye politikasının muhteşem doumlnuumlşuuml olarak lanse edildi ve hatta o

kadar ki bazı kesimler bunu ldquoKeynesyen roumlnesansrdquo olarak adlandırmaktan bile geri

durmadılar37

3 Son Krizle Birlikte Maliye Politikasına Bakışta Ne Değişti

Globalleşme ile ekonomik krizler de evrim geccedilirdi Sirayet etkisi ile artık bir

uumllkedeki kriz hızla diğer uumllkeleri de etkisi altına alabilmektedir Bu bağlamda son 2030

yılda hem krizlerin sıklığı hem de şiddeti arttı Bunda iletişim ve teknolojik alandaki

gelişmeler ile uluslararası piyasaların birbirine eklemlenmiş olmasının ccedilok buumlyuumlk payı

olduğu soumlylenebilir Tuumlm bu unsurların da etkisi ile krizler ccedilıktığı uumllke ile sınırlı kalmamakta

sirayet etkisi ile hızla kuumlresel bir kriz haline doumlnuumlşebilmektedir

İstisnasız hemen her kriz doumlneminde maliye politikası hatırlanır oldu Son

yaşanan kriz de bundan farksızdır Daha oumlnce de değindiğimiz gibi ABD kaynaklı finansal

kriz Ağustos 2007rsquode ABDrsquode emlak piyasalarında yaşanan sorunlar nedeniyle başladı

Ancak burada oumlnemle belirtelim ki birazdan aşağıda da değineceğimiz gibi kriz emlak

piyasasında yaşanan sorunlar nedeniyle başlasa da sorunun asıl kaynağı ABD ekonomisindeki

likidite bolluğunun varlık değerlerini yapay bir biccedilimde arttırmasıydı (Şen amp Ccedilalışkan 2009)

Lehman Brothersrsquoın iflas etmesi maliye politikası accedilısından adeta bir doumlnuumlm noktası oldu

FED krizi gevşek para politikası ile aşmayı denedi ve gevşek para politikasına ait elinde

ne kadar enstruumlman varsa hepsini devreye soktu Ancak para politikası kriz uumlzerinde

olumlu bir etkide bulunmadı Goumlzden kaccedilırılan husus 2007rsquode başlayan krizin kendine

37 Bkz oumlrneğin Issing (2010) Arestis (2012b)

Ekonomik Krizlerin Değişmeyen İmdatccedilısı Maliye Politikası

73

muumlnhasır oumlzellikleri bulunması ve daha oumlncekilerden farklı olmasıydı Krizin asıl nedeni

duumlşuumlk risk fiyatlaması sonucu ortaya ccedilıkan kaldıraccedil etkisiydi (Feldstein 2009) ABDrsquonin

dış accedilıklarını finanse etmek iccedilin gevşek para politikası uygulaması Ccedilinrsquoin sahip olduğu

muazzam doumlviz rezervlerinin oumlnemli bir kısmını bu uumllke tahvillerine plase etmesi gibi

nedenlerle ABD ekonomisinde likidite bolluğu ortaya ccedilıktı Ortaya ccedilıkan likidite bolluğu

faizleri duumlşuumlrduuml ve kredi verilebilir fonların aşırı oumllccediluumlde artmasına neden oldu Tuumlm bu

gelişmeler de varlık değerlerinin balonlaşmasını ve ldquokoumlpuumlk ekonomisirdquo sorununu ortaya ccedilıkardı

ve sonuccedilta da konut fiyatları yuumlkseldi (Şen amp Ccedilalışkan 2009) Bu olumsuzluklara karşın

bankalar duumlşuumlk faizli kredi verme politikalarını aldırmaksızın suumlrduumlrduumller Oumlyle ki daha

oumlnceleri kredi verilmesi sakıncalı bulunan kesimler dahi fonlanmaya başlandı (Gorton

2008)38

Riskli konut kredilerinin faiz oranlarının yuumlkselmesi bir anda bu sektoumlrde risk

fiyatlamalarının doğru yapılmadığı intibaını uyandırdı Bu da risklerin yeniden fiyatlanmasına

riskleri yeniden fiyatlanan konutların fiyatlarında duumlşuumlşe ve bununla bağlantılı olarak da

konut sektoumlruumlne ait menkul kıymetlerin fiyatlarında duumlşuumlşe neden oldu Tuumlm bu gelişmeler de

tuumlketim harcamalarının azalması ve konut sahiplerinin servetlerinin erimesi ile sonuccedillandı

(Feldstein 2009)

Daha oumlnceki benzer ekonomik sorunlar FEDrsquoin sert faiz artırımına gitmesinden

kaynaklandığı iccedilin sorunun uumlstesinden gelmek amacıyla faiz oranlarında indirime gitmek

yeterli oluyordu Oysaki son krizde durum bundan ccedilok farklıydı ve sorunun kaynağı

yuumlksek faiz oranları değildi O nedenle de faiz indirimleri yoluyla ekonomide canlanmayı

sağlamak muumlmkuumln olmadı Nominal faiz oranlarının sıfıra dayandığı bir durumda artık

para politikasının iktisadi faaliyetleri canlandırmada bir araccedil olarak kullanılabilme olanağı

yoktu Bir bakıma para politikası doğal sınırlarına ulaşmış ve bir nevi ldquoKeynesrsquoin likidite

tuzağırdquo durumu ortaya ccedilıkmıştı Yani para politikası bir iktisat politikası seccedileneği olmaktan

ccedilıkmış goumlruumlnuumlyordu Boumlyle bir durumda elde tek seccedilenek kalıyordu o da uzun yıllardır

ihmal edilen mesafeli durulan diğer bir iktisat politikası aracı olan maliye politikasından

başka bir şey değildi

Son yaşanan kriz oumlncesinde kısa doumlnemli ve geccedilici şokların para politikası ile

etkin bir biccedilimde bertaraf edilebileceği ağırlıklı olarak Neo-liberal akım tarafından adeta

aksiyom olarak kabul goumlruumlyordu (Ferreiro Gomez amp Serrano 2013) Krizin ortaya

ccedilıkması ile birlikte soumlz konusu aksiyom yerini maliye politikasına youmlnelişe bıraktı Uygun

ortam uygun zaman ve uygun koşullar oluşturulduğu takdirde maliye politikasının iktisadi

faaliyetleri etkilemede ve şokların olumsuz etkilerinin uumlstesinden gelmede etkin bir rol

oynayabileceği goumlruumlşuuml geniş bir yelpazedeki kesim tarafından benimsenmeye başlandı

38

Burada oumlnemle vurgulayalım ki krizin nedenlerini tartışmak bu ccedilalışmanın amacı ve kapsamı dışındadır

Burada bizi ilgilendiren temel konu neden para politikasının krizle muumlcadelede işlevsiz kaldığıdır

Huumlseyin ŞEN amp Ayşe KAYA

74

Tartışmalar politika yapıcılar ve gazeteciler yanında akademik camiada da geniş

yankı uyandırdı Yale Uumlniversitesirsquonden 2013 yılı Nobel iktisat oumlduumlluuml sahibi Robert J

Shillerrsquoden Prinston Uumlniversitesirsquonde 2008 yılı Nobel iktisat oumlduumlluuml sahibi Paul Krugmanrsquodan

Columbia Uumlniversitesirsquonden 2001 yılı Nobel iktisat oumlduumlluuml sahibi Joseph Stiglitzrsquoden yine

Berkeley Kaliforniya Uumlniversitesirsquonden 2001 Nobel iktisat oumlduumlluuml sahibi George Akerlofrsquoa

J Bradford DeLongrsquoa James K Galbraithrsquoa kadar duumlnyanın en tanınmış ve en itibarlı

akademisyenleri krizden ve akabinde ortaya ccedilıkan global resesyondan ccedilıkış iccedilin maliye

politikasının devreye sokulması noktasında birleştiler Maliye politikasının makroekonomik

politika arenasına doumlnuumlşuuml boumlyle bir uzlaşı ortamında gerccedilekleşti Aslında bu uzlaşı ortamı

bir bakıma hem resesyonun şiddetini hem de maliye politikasının resesyonla muumlcadeledeki

potansiyel etkinliği konusundaki geccedilici iyimserliği yansıtmaktaydı (Auerbach 2012)

4 Maliye Politikasına Bakışta Gelinen Nokta

Son krizle birlikte sadece otomatik stabilizatoumlrlerce39 desteklenen bir para

politikasının kriz doumlnemlerinde ekonomide istikrarı sağlamada yetersiz ve etkisiz kaldığı o

nedenle de ihtiyari-aktif maliye politikalarının da devreye sokulması gerektiği iyiden iyiye

geniş bir yelpazede dillendirilmeye başlandı Aslında bu durum maliye politikasına bakıştaki

ciddi bir doumlnuumlşuumlmuumln işaretiydi Oysa ki 1980rsquolerden 2000rsquolerin başlarına kadar geccedilen

yirmi yıldan daha uzun suumlre boyunca aktif maliye politikasına bakıştaki politik oumln yargılar

ve kaygılar yanında oumlzellikle şu iki arguumlman maliye politikasının pasifize edilmesinde etkili

oldu40

- Konjonktuumlrel dalgalanmaların uumlstesinden gelinmesinde otomatik stabilizatoumlrler

fazlasıyla yeterlidir İlaveten bir de aktif maliye politikasına ihtiyaccedil yoktur

- Guumlnuumlmuumlzde hem merkez bankalarının bağımsızlık dereceleri artmış hem

de para teorisi ve politikasında ciddi gelişmeler olmuştur Bir para politikası

aracı olarak faiz oranları hem enflasyonun kontrol edilmesinde hem de

konjonktuumlrel dalgalanmaların uumlstesinden gelmede gereğini fazlasıyla

yapabilecek durumdadır O nedenle başka bir politikaya ihtiyaccedil yoktur

Ancak maliye politikasının aktif olarak kullanımına karşı ileri suumlruumllen soumlz konusu

arguumlmanlar 1929 Buhranı ile karşılaştırılabilecek kadar şiddetli bir kuumlresel kriz karşısında hem

yetersiz hem de etkisiz kalmıştı Bunun uumlzerine tartışmaların odağı iradi-aktif maliye

39

Ekonomik dengenin sağlanması ve suumlrduumlruumllmesinde kendiliğinden işlevleri olan sistemin iccedilinde var olan

denge sağlayıcı etkiler yaratan kurumlardır Oumlrneğin artan oranlı vergiler işsizlik sigortası oumldemeleri buumltccedile

accedilık ve fazlaları birey-aile ve kurum tasarrufları ile toprak mahsullerine oumldenen mali yardımlar otomatik

stabilizatoumlrlere oumlrnektir Bu konu ile ilgili detaylı bilgi iccedilin bkz Şen amp Kaya (2013) 40

Bu tartışmaların detayları iccedilin bkz Auerbach Gale amp Harris (2010) Auerbach (2012)

Huumlseyin ŞEN amp Ayşe KAYA

68

Kısmen 1967rsquode başlayan ve 1973rsquoe değin suumlren Vietnam Savaşı ve 1973rsquode

başlayan OPEC petrol şoklarının kısmen de yanlış uygulanan maliye ve para politikalarının

etkisiyle başta ABD ve İngiltere olmak uumlzere birccedilok gelişmiş uumllkede enflasyon tırmanışa

geccedilti Tabi ekonomideki koumltuuml gidişat yalnızca enflasyonla sınırlı kalmadı buumlyuumlme oranında

gerileme ciddi bir işsizlik sorunu buumltccedile ve oumldemeler bilanccedilosu accedilıkları ortaya ccedilıktı

Oumlzellikle enflasyon ve işsizlik gibi iki temel iktisadi sorunun eşanlı olarak

yaşanması genelde Keynesyen iktisada oumlzelde de maliye politikasına karşı şuumlpheleri

topyekuumln artırdı Ortada daha oumlnce eşine hiccedil rastlanmayan ve Keynesrsquoin soumlylemleri ile

tezatlık teşkil eden bir sorun vardı O da o zamana kadar Keynesrsquoin makroekonomik

dengeye ilişkin soumlylemlerinin adeta ampirik tasdiki olan Phillips eğrisinin ifade ettiği gibi

bir ekonomide enflasyon varsa işsizliğin işsizlik varsa da enflasyonun olamayacağıydı

Sorunların gittikccedile derinleşmesi şaşkınlığı da beraberinde getirdi Ccediluumlnkuuml yuumlksek oranlı

enflayonla işsizlik bir aradaydı ki bu adına daha sonra ldquostagflasyonrdquo28 denilecek yeni bir

iktisadi olguydu Bu sorunun uumlstesinden standart Keynesyen politikalarla gelme olanağı

muumlmkuumln değildi Pek ccedilok ekonomist Keynesyen politikaların bizzat kendisinin yeni

istikrarsızlıkların ana kaynağı olduğunu iddia etmiş ve stagflasyonun ortaya ccedilıkmasından

ihtiyari-aktif maliye politikalarını sorumlu tutmuştur

Uygulamada karşılaşılan bu accedilmazı 19761979 yılları arasında İngiltere

Başbakanı olan James Callaghanrsquoın Eyluumll 1976rsquoda İşccedili Partisirsquonin Blackpoolrsquoda yaptığı bir

konferanstaki konuşmasında geccedilen şu tarihi soumlzleri oumlzetlemektedir

ldquoBiz durgunluktan ccedilıkmak iccedilin sadece harcama yapıldığını ve vergi indirimleri ile

harcama artışlarının istihdamı arttırmak iccedilin yapıldığını duumlşuumlnuumlrduumlk Buumltuumln

samimiyetimle soumlyluumlyorum artık boumlyle bir seccedilenek yok ve hiccedilbir zaman da şimdiye

kadar olduğu gibi olmayacak Bu mekanizma ekonomiye yuumlksek dozda enflasyon

enjekte ederek ve bunu yuumlksek işsizliğin takibi ile ccedilalışmıştır Bu durum son 20 yılın

tarihi olayıdırrdquo (Aktaran Issing 2010)

Uygulamada bu sorunlar yaşanırken akademik camiada Keynesyen iktisada ve

onun maliye politikasına youmlnelik eleştiriler ccediloktan başlamış ve tam gaz devam ediyordu

Oumlncelikle Milton Friedmanrsquoın başını ccedilektiği monetarist akım olmak uumlzere James Buchanan ile

28

Stagflasyon enflasyon iccedilinde durgunluk demektir İngilizce ldquostagnationrdquo ile ldquoflationrdquo kavramlarının birleştirmesi

suretiyle elde edilmiş olan stagflasyon kavramı 1970rsquolerin başlarında Neo-Avusturya İktisat Okulursquondan

Friederic August von Hayek [1899-1992] ve Ludwig von Mises [1881-1973] tarafından iktisat literatuumlruumlne kazandırılmış bir kavramdır Yuumlksek bir enflasyon oranının kullanılmayan uumlretim kapasitelerinin işsizliğin ve

yetersiz bir buumlyuumlme hızının birlikte yaşandığı bir ekonomik olayı ifade etmek iccedilin kullanılan stagflasyon

Keynesyen iktisat accedilısından ciddi paradoksal bir olguya işaret etmektedir Stagflasyonun yaşandığı bir ekonomide işsizlik artarken fiyatlar genel duumlzeyi de artmaktadır O nedenle Keynesyen kuram ccedilerccedilevesinde

stagflasyonu accedilıklama olanağı yoktur

Ekonomik Krizlerin Değişmeyen İmdatccedilısı Maliye Politikası

69

Gordon Tullockrsquoun oumlncuumlluumlğuumlnde geliştirilen kamu tercihi teorisi Arthur Laffer ve Jude

Wanniskirsquonin oumlncuumlluumlğuumlnuuml yaptığı arz youmlnluuml iktisat Robert Lucasrsquoın oumlncuumlluumlğuumlnuuml yaptığı

yeni klasik iktisat Friedrich August von Hayekrsquoin kurucusu olduğu Neo-Avusturya iktisat

ekoluuml gibi klasik iktisadın yeni versiyonunu temsil eden ne kadar goumlruumlş varsa hepsi

genelde Keynesyen iktisadı oumlzelde de maliye politikasını adeta guumlnah keccedilisi ilan etmişti

bile

Oumlzellikle Milton Friedmanrsquoın teorik ve ampirik ccedilalışmaları Keynesyen iktisat

uumlzerindeki şuumlphelerin artmasında ciddi bir rol oynadı Keynesyen politikaların etkinliğini

sorgulayan Friedman oumlzellikle crowding-out29 Keynesyen ccedilarpan mekanizması ve uzun

doumlnem Phillips eğrisi uumlzerinden Keynesyen iktisadı adeta eleştiri bombardımanına tuttu

Friedmanrsquoın eleştirilerini arz youmlnluuml iktisatccedilıların Keynesrsquoin ekonominin talep cephesine

odaklandığı ekonominin arz cephesini ihmal ettiği oysaki buumlyuumlme ve istihdam accedilılarından

ekonominin arz cephesinin talep cephesinden daha oumlnemli olduğu youmlnuumlndeki arguumlmanları

izledi

Keynesyen iktisadı eleştirmekte Virginia İktisat Okulursquondan Buchanan ve

Tullockrsquoun oumlncuumlluumlğuumlnuuml yaptığı kamu tercihi ve anayasal iktisat yaklaşımı da diğerlerinden

aşağı durmadı Devleti ve devletin buumlyuumlkluumlğuumlnuuml o denli abarttılar ki tartışmayı ldquokendi

buumlyuumlkluumlğuuml altında ezilen deniz canavarırdquo anlamına gelen ve Thomas Hobbes tarafından

1600rsquoluuml yıllarda kullanılan ldquoLeviathanrdquoa kadar goumltuumlrduumller ve Keynesyen iktisada dayalı

uygulamaların politik analizini yaparak ldquodevletin başarısızlığırdquo arguumlmanını geliştirdiler

Bu arguumlmana dayalı olarak da devletin mutlaka kuumlccediluumlltuumllmesi gerektiğini denk buumltccedileden

asla taviz verilmemesini devlet muumldahalesinin minimize edilmesini ve hatta devletin vergi

toplama harcama yapma borccedillanmasına uumlst sınırlama getirilmesini ve bunun iccedilin de mali

anayasa yapılması oumlnerisini ortaya attılar

Gerek akademik alandaki tartışmalar gerekse uygulamada yaşanan sorunlar

1945 sonrası doumlnemde maliye politikasının adeta alternatifi olmayan ve terkedilemez bir

politika aracı olduğu youmlnuumlndeki mutlak inancı yıktı Dahası 1970rsquolerin sonları ile 1980rsquolerin

başlarında Keynesyen iktisat hemen hemen modası geccedilmişle aynı şeyi ccedilağrıştıran aşağılayıcı

bir terim oldu (Blinder 1988)

29

Crowding out Tuumlrkccedile literatuumlrde dışlama etkisi kovma etkisi engelleme etkisi kalabalıklaşma etkisi ayağını

kaydırma etkisi iteleme etkisi oumlzel kesimin oumltelenmesi oumlzel kesimin piyasa dışına itilmesi olgusu gibi oldukccedila

farklı kavramlarla ifade edilmekte ve buumltccedile accedilıklarının iccedil borccedillanmayla finansmanı sonucu oumlduumlnccedil verilebilir

fonlar piyasasında faizlerin yuumlkselmesi yuumlkselen faizlerin de faize duyarlı oumlzel sektoumlr yatırım ve harcamalarının olumsuz youmlnde etkilemesi sonucu ccedilıktı duumlzeyinin olması gerekenden duumlşuumlk sevide gerccedilekleşmesidir Detaylı bilgi iccedilin

bkz Şen Sağbaş amp Keskin (2007) Şen amp Kaya (2014)

Huumlseyin ŞEN amp Ayşe KAYA

70

Keynesyen iktisat ve maliye politikasına bakıştaki bu tersine doumlnuumlşte maliye

politikasının yapısından kaynaklanan sorunlar da [popuumllizme accedilık olması gecikmeler

sorunu yaşaması rasyonel beklentileri dikkate almaması maliye politikası ccedilarpanının

değerinin aşırı kuumlccediluumlk olması ve dolayısıyla reel ccedilıktı duumlzeyi ve istihdam uumlzerinde pek fazla

bir etkisinin olmaması değiştirilemez ve katı olması esnekliğe yer bırakmaması vergi

sisteminde yer alan artan oranlı vergilerin mali suumlruumlklenme olgusunu ortaya ccedilıkarması ve

bunun da resesyondandurgunluktan ccedilıkışı engellemesi vb]30 etkili oldu Maliye politikasına

youmlnelik soumlz konusu negatif bakış 1970rsquoli yıllarla sınırlı kalmamış 1980rsquoli 1990rsquolı ve hatta

bir oumllccediluumlde de 2000rsquoli yılların ilk yarısına kadar suumlrmuumlştuumlr31

Oumlzellikle 1980 ve 1990rsquolı yıllarda maliye politikası pek oumlnemsenmeyen bir

politika halini aldı ki bu doumlnemde sadece maliye politikasının etkinsizliği değil aynı

zamanda bazı iktisatccedilılar tarafından buumltccedile accedilıklarının etkin bir biccedilimde kısılmasının

ekonomik buumlyuumlmede artışa neden olup olmayacağı bile sorgulanmaya başlandı (Dullien

2012) Literatuumlre ldquomaliye politikasının Keynesyen olmayan etkilerirdquo32 başlığı ile giren bu

minvaldeki tartışmalar Giavazzi amp Paganorsquonun (1990) ccedilalışması ile başladı Bu ccedilalışmayı

Giavazzi amp Pagano (1996) Giavazzi Jappelli amp Pagano (2000) Afonso (2001) gibi maliye

alanında uluslararası arenada tanınan akademisyenlerin ccedilalışmaları izledi Bunların tam

aksine maliye politikasının etkinliği konusunda diğer bazı ampirik bulgular farklı şeyler

soumlylese de (Arestis 2011) maliye politikası ikinci plana atılmaktan kendini kurtaramadı

IMF Duumlnya Bankası gibi kuruluşların da etkisi ve youmlnlendirmeleriyle Keynesrsquoin

talep youmlnluuml politikaları yerini Neo-liberal akımın arguumlmanlarına dayanan politikalara bıraktı

ldquoEkonomideki sorunların temel kaynağının bizatihi devletin ekonomiye muumldahalesi olduğurdquo

tezinden hareket eden bu akımlar33 Klasiklerin soumlylemlerine geri doumlnuumllmesi gerektiğini

savunarak varsa yoksa devletin kuumlccediluumlltuumllmesi uumlzerine odaklanmışlardı 1980rsquoler boyunca Neo-

liberal akımın temel ilgi odağı dereguumllasyon oumlzellikle de finansal piyasaların dereguumllasyonu

oldu ekonominin hemen her sahasında devletin roluumlnuuml azaltmaya ve alanını daraltmaya

youmlnelik politikalar oumln plana ccedilıktı

30

Bu minvaldeki tartışmaların detayları iccedilin bkz Blanchard Giovanni amp Paolo (2010) Tokucu amp Sarıdoğan

(2010) 31

Belirttiğimiz doumlnemde maliye politikasına bakıştaki mesafeli ve karşı duruş o denli fazlaydı ki duumlnyanın oumlnde

gelen bazı akademisyenleri maliye politikasını akademik ccedilalışmalarında bir iktisat politikası aracı olarak

dikkate almaya bile gerek goumlrmediler Profesoumlr Sebastian Dullienrsquoin aktardığına goumlre oumlrneğin David Romerrsquoin ccedilok

bilinen ve hatta lisansuumlstuuml duumlzeyinde okutulan ldquoAdvanced Macroeconomics-İleri Duumlzey Makroekonomirdquo başlıklı ders kitabının 1996 tarihli ilk baskısında maliye politikası kavramına bir kez dahi yer verilmez iken

para politikası kavramına tam tamına 36 kez yer verilmiştir (Dullien 2012 6-7) 32

Orijinal ismi ldquoNon-Keynesian effects of fiscal policyrdquo şeklindedir 33

Monetarizm arz youmlnluuml iktisat kamu tercihi teorisi ve yeni klasik makro iktisat gibi akımları ihtiva eder Bu

akımların ortak oumlzelliği Keynesyen politikalara topyekuumln muhalif olmaları devletin kuumlccediluumlltuumllmesini savunmaları

devlet muumldahalesini reddetmeleri ve piyasa ekonomisinin kendi haline bırakılması gerektiğini savunmalarıdır

Ekonomik Krizlerin Değişmeyen İmdatccedilısı Maliye Politikası

71

Bunun yanında oumlzelleştirme denk buumltccedile mali suumlrduumlruumllebilirlik faiz dışı fazla

yapısal uyum politikaları Washington uzlaşısı34 merkez bankalarının bağımsızlığı enflasyon

hedeflemesi gibi konular 1980 ve sonrasının hacirckim makroekonomik politika oumlncelikleri arasına

girdi Soumlz konusu suumlreccedilte Keynesyen iktisat ve onun temel uygulama aracı olan maliye

politikası ldquooutrdquo devletin kuumlccediluumlltuumllmesi ve bu bağlamda oumlzelleştirme denk buumltccedile ve para

politikası ldquoinrdquo oldu Bu eğilim buumlyuumlk oumllccediluumlde ta ki yeni bir kriz ccedilıkana kadar devam etti

Maliye politikasına biccedililen misyon ise sadece denk buumltccedilenin sağlanması ve borccedilların

suumlrduumlruumllebilirliğinin temini idi

Genel olarak ifade edebiliriz ki gerek 1980rsquoli yıllar gerekse 1990rsquolı yıllar

maliye politikası accedilısından pek iccedil accedilıcı yıllar değildi Soumlz konusu doumlnemde maliye

politikası hep aktif bir iktisat politikası olmaktan uzak kaldı Maliye politikasına ilişkin

tartışmalar enflasyon ve oumldemeler bilanccedilosu sorunlarının kaynağı olarak goumlruumllen yuumlksek

buumltccedile accedilıkları ve kamu borccedilları ile uzun doumlnemli suumlrduumlruumllebilir buumlyuumlmenin sağlanmasına

youmlnelik vergi sistemleri ve harcama programlarına doğru kaydı (Hemming Kell amp Mahfouz

2002) Bunda oumlzellikle 1990rsquolı yıllarda iktisat politikalarının dizaynında iktisadi hacirckim

goumlruumlşuumln Yeni Keynesyen İktisat35 olması (Tokucu amp Sarıdoğan 2010) ve bu goumlruumlşuuml savunan

akademisyenlerin duumlnya ekonomisine youmln veren kurumların kilit noktalarında goumlrev

yapmaları da bir oumllccediluumlde etkili oldu36

34

1989 yılında Uluslararası Ekonomi Enstituumlsuumlrsquonuumln [The Institute for International Economics] kıdemli

uzmanlarından John Williamson tarafından soumlz konusu enstituumlnuumln yaptığı bir toplantı iccedilin hazırladığı ve

1950rsquolerden beri izledikleri eski kalkınma politikaları yerine Latin Amerika uumllkelerinin izlemesi istenilen 10 maddelik Neo-liberal oumlneriler paketidir Oumlneri paketi sırasıyla şunları iccedileriyordu i) Mali disiplinin sağlanması

ii) Kamu harcama oumlnceliklerinin yeniden sıralanması iii) Dış ticaretin liberalizasyonu iv) Rekabetccedili bir doumlviz

kurunun benimsenmesi v) Faiz oranlarının serbest bırakılması vi) Oumlzelleştirme vii) Yabancı sermaye girişleri uumlzerindeki kısıtlamaların kaldırılması viii) Dereguumllasyon ix) Kayıtdışı sektoumlre muumllkiyet haklarını elde etme

olanağının tanınması x) Vergi tabanını genişletecek buna karşın marjinal vergi oranlarını duumlşuumlrecek bir vergi

reformunun hayata geccedilirilmesi Tuumlm bu oumlnerilerin Washingtonrsquoun da benimseyeceği oumlneriler olduğu noktasından hareketle ldquoWashington Uzlaşısı-Washington Consensusrdquo olarak isimlendirilmiştir

35 Oumlncuumlluumlğuumlnuuml Arthur Okun Stanley Fischer Ben Bernanke John Taylor Oliver Blanchard Gregory Mankiw

Janet L Yellen gibi duumlnyanın oumlnde gelen ve en ccedilok tanınan en ccedilok itibar edilen makro iktisatccedilılarının oumlncuumlluumlk

ettiği bu iktisat ekoluuml literatuumlrde ldquoYeni Keynesyen Yaklaşımrdquo veya ldquoYeni Keynesyen Teorirdquo gibi kavramlarla da ifade edilmektedir Bu ekoluumln temel odaklanma alanı makroekonomik sorunların mikro temelleri ve rasyonel

beklentiler uumlzerinedir Fiyat ve uumlcret yapışkanlıkları eksik rekabet ve piyasa başarısızlıkları eşguumlduumlm sorunu

gibi temel konulara odaklanan Yeni Keynesyen iktisat bu konular yanında ters seccedilim ahlaki riziko enformasyon dışsallıklar gibi kamu ekonomisi alanına giren konulara temas etmiştir Yeni Keynesyen iktisat

ekonomide istikrar politikası aracı olarak para politikasının buna karşın maliye politikasının ise denk buumltccedile

anlayışına riayet edilerek yuumlruumltuumllmesi gerektiğini savunmaktadırlar 36

Bir oumlnceki FED Başkanı Prof Ben Bernanke ile şu an bu goumlrevi ifa eden Prof Janet Yellen oumlnce IMF Birinci

Başkan Yardımcılığı daha sonra İsrail Merkez Bankası Başkanlığı ve şimdi de FED Başkan Yardımcılığı goumlrevini ifa eden Prof Stanley Fischer halen IMF Başekonomistliği goumlrevini yuumlruumlten Prof Oliver Blanchard

bunun tipik oumlrnekleridir

Huumlseyin ŞEN amp Ayşe KAYA

72

Ancak Japonyarsquonın 1990rsquoların başlarında durgunluğa girmesi maliye politikası

uumlzerindeki tartışmaları tekrar alevlendirdi Japonyarsquonın yanında 1997 Asya Krizi ile Kore

Endonezya ve Taylandrsquoın şiddetli bir resesyona girmesi ve 2000rsquolerin başlarında da Avrupa

ve ABDrsquode goumlruumllen resesyon belirtileri genişletici maliye politikasının ekonomik faaliyetleri

teşvik etmedeki roluumlnuuml tekrar guumlndeme getirdi [(Hemming Kell amp Mahfouz 2002) (Kopcke

Tootell amp Triest 2006)]

Maliye politikası 2000rsquoli yılların başından itibaren yavaş yavaş makroekonomik

politika dizaynında yer almaya başladı 2001 yılında ABDrsquode ortaya ccedilıkan resesyon ve

Başkan George W Bushrsquoun resesyonla muumlcadelede vergi indirimlerini devreye sokması ve

bunun en liberal kesimler tarafından bile desteklenmesi maliye politikasının doumlnuumlşuumlnuumln ilk

işaretleri oldu Ancak Avruparsquoda maliye politikasının konjonktuumlrel dalgalanmaları minimize

etmedeki roluumlne ilişkin mesafeli bakış buumlyuumlk oumllccediluumlde 2000rsquoli yıllar boyunca da devam etti

(Dullien 2012) ABDrsquode baş goumlsteren ve hızla diğer uumllkelere yayılan son kriz ise bu mesafeli

bakışı tersine ccedilevirmeye yetti Krizinin uumlstesinden gelmede birccedilok uumllkenin peş peşe mali

paketleri devreye sokması maliye politikasının muhteşem doumlnuumlşuuml olarak lanse edildi ve hatta o

kadar ki bazı kesimler bunu ldquoKeynesyen roumlnesansrdquo olarak adlandırmaktan bile geri

durmadılar37

3 Son Krizle Birlikte Maliye Politikasına Bakışta Ne Değişti

Globalleşme ile ekonomik krizler de evrim geccedilirdi Sirayet etkisi ile artık bir

uumllkedeki kriz hızla diğer uumllkeleri de etkisi altına alabilmektedir Bu bağlamda son 2030

yılda hem krizlerin sıklığı hem de şiddeti arttı Bunda iletişim ve teknolojik alandaki

gelişmeler ile uluslararası piyasaların birbirine eklemlenmiş olmasının ccedilok buumlyuumlk payı

olduğu soumlylenebilir Tuumlm bu unsurların da etkisi ile krizler ccedilıktığı uumllke ile sınırlı kalmamakta

sirayet etkisi ile hızla kuumlresel bir kriz haline doumlnuumlşebilmektedir

İstisnasız hemen her kriz doumlneminde maliye politikası hatırlanır oldu Son

yaşanan kriz de bundan farksızdır Daha oumlnce de değindiğimiz gibi ABD kaynaklı finansal

kriz Ağustos 2007rsquode ABDrsquode emlak piyasalarında yaşanan sorunlar nedeniyle başladı

Ancak burada oumlnemle belirtelim ki birazdan aşağıda da değineceğimiz gibi kriz emlak

piyasasında yaşanan sorunlar nedeniyle başlasa da sorunun asıl kaynağı ABD ekonomisindeki

likidite bolluğunun varlık değerlerini yapay bir biccedilimde arttırmasıydı (Şen amp Ccedilalışkan 2009)

Lehman Brothersrsquoın iflas etmesi maliye politikası accedilısından adeta bir doumlnuumlm noktası oldu

FED krizi gevşek para politikası ile aşmayı denedi ve gevşek para politikasına ait elinde

ne kadar enstruumlman varsa hepsini devreye soktu Ancak para politikası kriz uumlzerinde

olumlu bir etkide bulunmadı Goumlzden kaccedilırılan husus 2007rsquode başlayan krizin kendine

37 Bkz oumlrneğin Issing (2010) Arestis (2012b)

Ekonomik Krizlerin Değişmeyen İmdatccedilısı Maliye Politikası

73

muumlnhasır oumlzellikleri bulunması ve daha oumlncekilerden farklı olmasıydı Krizin asıl nedeni

duumlşuumlk risk fiyatlaması sonucu ortaya ccedilıkan kaldıraccedil etkisiydi (Feldstein 2009) ABDrsquonin

dış accedilıklarını finanse etmek iccedilin gevşek para politikası uygulaması Ccedilinrsquoin sahip olduğu

muazzam doumlviz rezervlerinin oumlnemli bir kısmını bu uumllke tahvillerine plase etmesi gibi

nedenlerle ABD ekonomisinde likidite bolluğu ortaya ccedilıktı Ortaya ccedilıkan likidite bolluğu

faizleri duumlşuumlrduuml ve kredi verilebilir fonların aşırı oumllccediluumlde artmasına neden oldu Tuumlm bu

gelişmeler de varlık değerlerinin balonlaşmasını ve ldquokoumlpuumlk ekonomisirdquo sorununu ortaya ccedilıkardı

ve sonuccedilta da konut fiyatları yuumlkseldi (Şen amp Ccedilalışkan 2009) Bu olumsuzluklara karşın

bankalar duumlşuumlk faizli kredi verme politikalarını aldırmaksızın suumlrduumlrduumller Oumlyle ki daha

oumlnceleri kredi verilmesi sakıncalı bulunan kesimler dahi fonlanmaya başlandı (Gorton

2008)38

Riskli konut kredilerinin faiz oranlarının yuumlkselmesi bir anda bu sektoumlrde risk

fiyatlamalarının doğru yapılmadığı intibaını uyandırdı Bu da risklerin yeniden fiyatlanmasına

riskleri yeniden fiyatlanan konutların fiyatlarında duumlşuumlşe ve bununla bağlantılı olarak da

konut sektoumlruumlne ait menkul kıymetlerin fiyatlarında duumlşuumlşe neden oldu Tuumlm bu gelişmeler de

tuumlketim harcamalarının azalması ve konut sahiplerinin servetlerinin erimesi ile sonuccedillandı

(Feldstein 2009)

Daha oumlnceki benzer ekonomik sorunlar FEDrsquoin sert faiz artırımına gitmesinden

kaynaklandığı iccedilin sorunun uumlstesinden gelmek amacıyla faiz oranlarında indirime gitmek

yeterli oluyordu Oysaki son krizde durum bundan ccedilok farklıydı ve sorunun kaynağı

yuumlksek faiz oranları değildi O nedenle de faiz indirimleri yoluyla ekonomide canlanmayı

sağlamak muumlmkuumln olmadı Nominal faiz oranlarının sıfıra dayandığı bir durumda artık

para politikasının iktisadi faaliyetleri canlandırmada bir araccedil olarak kullanılabilme olanağı

yoktu Bir bakıma para politikası doğal sınırlarına ulaşmış ve bir nevi ldquoKeynesrsquoin likidite

tuzağırdquo durumu ortaya ccedilıkmıştı Yani para politikası bir iktisat politikası seccedileneği olmaktan

ccedilıkmış goumlruumlnuumlyordu Boumlyle bir durumda elde tek seccedilenek kalıyordu o da uzun yıllardır

ihmal edilen mesafeli durulan diğer bir iktisat politikası aracı olan maliye politikasından

başka bir şey değildi

Son yaşanan kriz oumlncesinde kısa doumlnemli ve geccedilici şokların para politikası ile

etkin bir biccedilimde bertaraf edilebileceği ağırlıklı olarak Neo-liberal akım tarafından adeta

aksiyom olarak kabul goumlruumlyordu (Ferreiro Gomez amp Serrano 2013) Krizin ortaya

ccedilıkması ile birlikte soumlz konusu aksiyom yerini maliye politikasına youmlnelişe bıraktı Uygun

ortam uygun zaman ve uygun koşullar oluşturulduğu takdirde maliye politikasının iktisadi

faaliyetleri etkilemede ve şokların olumsuz etkilerinin uumlstesinden gelmede etkin bir rol

oynayabileceği goumlruumlşuuml geniş bir yelpazedeki kesim tarafından benimsenmeye başlandı

38

Burada oumlnemle vurgulayalım ki krizin nedenlerini tartışmak bu ccedilalışmanın amacı ve kapsamı dışındadır

Burada bizi ilgilendiren temel konu neden para politikasının krizle muumlcadelede işlevsiz kaldığıdır

Huumlseyin ŞEN amp Ayşe KAYA

74

Tartışmalar politika yapıcılar ve gazeteciler yanında akademik camiada da geniş

yankı uyandırdı Yale Uumlniversitesirsquonden 2013 yılı Nobel iktisat oumlduumlluuml sahibi Robert J

Shillerrsquoden Prinston Uumlniversitesirsquonde 2008 yılı Nobel iktisat oumlduumlluuml sahibi Paul Krugmanrsquodan

Columbia Uumlniversitesirsquonden 2001 yılı Nobel iktisat oumlduumlluuml sahibi Joseph Stiglitzrsquoden yine

Berkeley Kaliforniya Uumlniversitesirsquonden 2001 Nobel iktisat oumlduumlluuml sahibi George Akerlofrsquoa

J Bradford DeLongrsquoa James K Galbraithrsquoa kadar duumlnyanın en tanınmış ve en itibarlı

akademisyenleri krizden ve akabinde ortaya ccedilıkan global resesyondan ccedilıkış iccedilin maliye

politikasının devreye sokulması noktasında birleştiler Maliye politikasının makroekonomik

politika arenasına doumlnuumlşuuml boumlyle bir uzlaşı ortamında gerccedilekleşti Aslında bu uzlaşı ortamı

bir bakıma hem resesyonun şiddetini hem de maliye politikasının resesyonla muumlcadeledeki

potansiyel etkinliği konusundaki geccedilici iyimserliği yansıtmaktaydı (Auerbach 2012)

4 Maliye Politikasına Bakışta Gelinen Nokta

Son krizle birlikte sadece otomatik stabilizatoumlrlerce39 desteklenen bir para

politikasının kriz doumlnemlerinde ekonomide istikrarı sağlamada yetersiz ve etkisiz kaldığı o

nedenle de ihtiyari-aktif maliye politikalarının da devreye sokulması gerektiği iyiden iyiye

geniş bir yelpazede dillendirilmeye başlandı Aslında bu durum maliye politikasına bakıştaki

ciddi bir doumlnuumlşuumlmuumln işaretiydi Oysa ki 1980rsquolerden 2000rsquolerin başlarına kadar geccedilen

yirmi yıldan daha uzun suumlre boyunca aktif maliye politikasına bakıştaki politik oumln yargılar

ve kaygılar yanında oumlzellikle şu iki arguumlman maliye politikasının pasifize edilmesinde etkili

oldu40

- Konjonktuumlrel dalgalanmaların uumlstesinden gelinmesinde otomatik stabilizatoumlrler

fazlasıyla yeterlidir İlaveten bir de aktif maliye politikasına ihtiyaccedil yoktur

- Guumlnuumlmuumlzde hem merkez bankalarının bağımsızlık dereceleri artmış hem

de para teorisi ve politikasında ciddi gelişmeler olmuştur Bir para politikası

aracı olarak faiz oranları hem enflasyonun kontrol edilmesinde hem de

konjonktuumlrel dalgalanmaların uumlstesinden gelmede gereğini fazlasıyla

yapabilecek durumdadır O nedenle başka bir politikaya ihtiyaccedil yoktur

Ancak maliye politikasının aktif olarak kullanımına karşı ileri suumlruumllen soumlz konusu

arguumlmanlar 1929 Buhranı ile karşılaştırılabilecek kadar şiddetli bir kuumlresel kriz karşısında hem

yetersiz hem de etkisiz kalmıştı Bunun uumlzerine tartışmaların odağı iradi-aktif maliye

39

Ekonomik dengenin sağlanması ve suumlrduumlruumllmesinde kendiliğinden işlevleri olan sistemin iccedilinde var olan

denge sağlayıcı etkiler yaratan kurumlardır Oumlrneğin artan oranlı vergiler işsizlik sigortası oumldemeleri buumltccedile

accedilık ve fazlaları birey-aile ve kurum tasarrufları ile toprak mahsullerine oumldenen mali yardımlar otomatik

stabilizatoumlrlere oumlrnektir Bu konu ile ilgili detaylı bilgi iccedilin bkz Şen amp Kaya (2013) 40

Bu tartışmaların detayları iccedilin bkz Auerbach Gale amp Harris (2010) Auerbach (2012)

Ekonomik Krizlerin Değişmeyen İmdatccedilısı Maliye Politikası

69

Gordon Tullockrsquoun oumlncuumlluumlğuumlnde geliştirilen kamu tercihi teorisi Arthur Laffer ve Jude

Wanniskirsquonin oumlncuumlluumlğuumlnuuml yaptığı arz youmlnluuml iktisat Robert Lucasrsquoın oumlncuumlluumlğuumlnuuml yaptığı

yeni klasik iktisat Friedrich August von Hayekrsquoin kurucusu olduğu Neo-Avusturya iktisat

ekoluuml gibi klasik iktisadın yeni versiyonunu temsil eden ne kadar goumlruumlş varsa hepsi

genelde Keynesyen iktisadı oumlzelde de maliye politikasını adeta guumlnah keccedilisi ilan etmişti

bile

Oumlzellikle Milton Friedmanrsquoın teorik ve ampirik ccedilalışmaları Keynesyen iktisat

uumlzerindeki şuumlphelerin artmasında ciddi bir rol oynadı Keynesyen politikaların etkinliğini

sorgulayan Friedman oumlzellikle crowding-out29 Keynesyen ccedilarpan mekanizması ve uzun

doumlnem Phillips eğrisi uumlzerinden Keynesyen iktisadı adeta eleştiri bombardımanına tuttu

Friedmanrsquoın eleştirilerini arz youmlnluuml iktisatccedilıların Keynesrsquoin ekonominin talep cephesine

odaklandığı ekonominin arz cephesini ihmal ettiği oysaki buumlyuumlme ve istihdam accedilılarından

ekonominin arz cephesinin talep cephesinden daha oumlnemli olduğu youmlnuumlndeki arguumlmanları

izledi

Keynesyen iktisadı eleştirmekte Virginia İktisat Okulursquondan Buchanan ve

Tullockrsquoun oumlncuumlluumlğuumlnuuml yaptığı kamu tercihi ve anayasal iktisat yaklaşımı da diğerlerinden

aşağı durmadı Devleti ve devletin buumlyuumlkluumlğuumlnuuml o denli abarttılar ki tartışmayı ldquokendi

buumlyuumlkluumlğuuml altında ezilen deniz canavarırdquo anlamına gelen ve Thomas Hobbes tarafından

1600rsquoluuml yıllarda kullanılan ldquoLeviathanrdquoa kadar goumltuumlrduumller ve Keynesyen iktisada dayalı

uygulamaların politik analizini yaparak ldquodevletin başarısızlığırdquo arguumlmanını geliştirdiler

Bu arguumlmana dayalı olarak da devletin mutlaka kuumlccediluumlltuumllmesi gerektiğini denk buumltccedileden

asla taviz verilmemesini devlet muumldahalesinin minimize edilmesini ve hatta devletin vergi

toplama harcama yapma borccedillanmasına uumlst sınırlama getirilmesini ve bunun iccedilin de mali

anayasa yapılması oumlnerisini ortaya attılar

Gerek akademik alandaki tartışmalar gerekse uygulamada yaşanan sorunlar

1945 sonrası doumlnemde maliye politikasının adeta alternatifi olmayan ve terkedilemez bir

politika aracı olduğu youmlnuumlndeki mutlak inancı yıktı Dahası 1970rsquolerin sonları ile 1980rsquolerin

başlarında Keynesyen iktisat hemen hemen modası geccedilmişle aynı şeyi ccedilağrıştıran aşağılayıcı

bir terim oldu (Blinder 1988)

29

Crowding out Tuumlrkccedile literatuumlrde dışlama etkisi kovma etkisi engelleme etkisi kalabalıklaşma etkisi ayağını

kaydırma etkisi iteleme etkisi oumlzel kesimin oumltelenmesi oumlzel kesimin piyasa dışına itilmesi olgusu gibi oldukccedila

farklı kavramlarla ifade edilmekte ve buumltccedile accedilıklarının iccedil borccedillanmayla finansmanı sonucu oumlduumlnccedil verilebilir

fonlar piyasasında faizlerin yuumlkselmesi yuumlkselen faizlerin de faize duyarlı oumlzel sektoumlr yatırım ve harcamalarının olumsuz youmlnde etkilemesi sonucu ccedilıktı duumlzeyinin olması gerekenden duumlşuumlk sevide gerccedilekleşmesidir Detaylı bilgi iccedilin

bkz Şen Sağbaş amp Keskin (2007) Şen amp Kaya (2014)

Huumlseyin ŞEN amp Ayşe KAYA

70

Keynesyen iktisat ve maliye politikasına bakıştaki bu tersine doumlnuumlşte maliye

politikasının yapısından kaynaklanan sorunlar da [popuumllizme accedilık olması gecikmeler

sorunu yaşaması rasyonel beklentileri dikkate almaması maliye politikası ccedilarpanının

değerinin aşırı kuumlccediluumlk olması ve dolayısıyla reel ccedilıktı duumlzeyi ve istihdam uumlzerinde pek fazla

bir etkisinin olmaması değiştirilemez ve katı olması esnekliğe yer bırakmaması vergi

sisteminde yer alan artan oranlı vergilerin mali suumlruumlklenme olgusunu ortaya ccedilıkarması ve

bunun da resesyondandurgunluktan ccedilıkışı engellemesi vb]30 etkili oldu Maliye politikasına

youmlnelik soumlz konusu negatif bakış 1970rsquoli yıllarla sınırlı kalmamış 1980rsquoli 1990rsquolı ve hatta

bir oumllccediluumlde de 2000rsquoli yılların ilk yarısına kadar suumlrmuumlştuumlr31

Oumlzellikle 1980 ve 1990rsquolı yıllarda maliye politikası pek oumlnemsenmeyen bir

politika halini aldı ki bu doumlnemde sadece maliye politikasının etkinsizliği değil aynı

zamanda bazı iktisatccedilılar tarafından buumltccedile accedilıklarının etkin bir biccedilimde kısılmasının

ekonomik buumlyuumlmede artışa neden olup olmayacağı bile sorgulanmaya başlandı (Dullien

2012) Literatuumlre ldquomaliye politikasının Keynesyen olmayan etkilerirdquo32 başlığı ile giren bu

minvaldeki tartışmalar Giavazzi amp Paganorsquonun (1990) ccedilalışması ile başladı Bu ccedilalışmayı

Giavazzi amp Pagano (1996) Giavazzi Jappelli amp Pagano (2000) Afonso (2001) gibi maliye

alanında uluslararası arenada tanınan akademisyenlerin ccedilalışmaları izledi Bunların tam

aksine maliye politikasının etkinliği konusunda diğer bazı ampirik bulgular farklı şeyler

soumlylese de (Arestis 2011) maliye politikası ikinci plana atılmaktan kendini kurtaramadı

IMF Duumlnya Bankası gibi kuruluşların da etkisi ve youmlnlendirmeleriyle Keynesrsquoin

talep youmlnluuml politikaları yerini Neo-liberal akımın arguumlmanlarına dayanan politikalara bıraktı

ldquoEkonomideki sorunların temel kaynağının bizatihi devletin ekonomiye muumldahalesi olduğurdquo

tezinden hareket eden bu akımlar33 Klasiklerin soumlylemlerine geri doumlnuumllmesi gerektiğini

savunarak varsa yoksa devletin kuumlccediluumlltuumllmesi uumlzerine odaklanmışlardı 1980rsquoler boyunca Neo-

liberal akımın temel ilgi odağı dereguumllasyon oumlzellikle de finansal piyasaların dereguumllasyonu

oldu ekonominin hemen her sahasında devletin roluumlnuuml azaltmaya ve alanını daraltmaya

youmlnelik politikalar oumln plana ccedilıktı

30

Bu minvaldeki tartışmaların detayları iccedilin bkz Blanchard Giovanni amp Paolo (2010) Tokucu amp Sarıdoğan

(2010) 31

Belirttiğimiz doumlnemde maliye politikasına bakıştaki mesafeli ve karşı duruş o denli fazlaydı ki duumlnyanın oumlnde

gelen bazı akademisyenleri maliye politikasını akademik ccedilalışmalarında bir iktisat politikası aracı olarak

dikkate almaya bile gerek goumlrmediler Profesoumlr Sebastian Dullienrsquoin aktardığına goumlre oumlrneğin David Romerrsquoin ccedilok

bilinen ve hatta lisansuumlstuuml duumlzeyinde okutulan ldquoAdvanced Macroeconomics-İleri Duumlzey Makroekonomirdquo başlıklı ders kitabının 1996 tarihli ilk baskısında maliye politikası kavramına bir kez dahi yer verilmez iken

para politikası kavramına tam tamına 36 kez yer verilmiştir (Dullien 2012 6-7) 32

Orijinal ismi ldquoNon-Keynesian effects of fiscal policyrdquo şeklindedir 33

Monetarizm arz youmlnluuml iktisat kamu tercihi teorisi ve yeni klasik makro iktisat gibi akımları ihtiva eder Bu

akımların ortak oumlzelliği Keynesyen politikalara topyekuumln muhalif olmaları devletin kuumlccediluumlltuumllmesini savunmaları

devlet muumldahalesini reddetmeleri ve piyasa ekonomisinin kendi haline bırakılması gerektiğini savunmalarıdır

Ekonomik Krizlerin Değişmeyen İmdatccedilısı Maliye Politikası

71

Bunun yanında oumlzelleştirme denk buumltccedile mali suumlrduumlruumllebilirlik faiz dışı fazla

yapısal uyum politikaları Washington uzlaşısı34 merkez bankalarının bağımsızlığı enflasyon

hedeflemesi gibi konular 1980 ve sonrasının hacirckim makroekonomik politika oumlncelikleri arasına

girdi Soumlz konusu suumlreccedilte Keynesyen iktisat ve onun temel uygulama aracı olan maliye

politikası ldquooutrdquo devletin kuumlccediluumlltuumllmesi ve bu bağlamda oumlzelleştirme denk buumltccedile ve para

politikası ldquoinrdquo oldu Bu eğilim buumlyuumlk oumllccediluumlde ta ki yeni bir kriz ccedilıkana kadar devam etti

Maliye politikasına biccedililen misyon ise sadece denk buumltccedilenin sağlanması ve borccedilların

suumlrduumlruumllebilirliğinin temini idi

Genel olarak ifade edebiliriz ki gerek 1980rsquoli yıllar gerekse 1990rsquolı yıllar

maliye politikası accedilısından pek iccedil accedilıcı yıllar değildi Soumlz konusu doumlnemde maliye

politikası hep aktif bir iktisat politikası olmaktan uzak kaldı Maliye politikasına ilişkin

tartışmalar enflasyon ve oumldemeler bilanccedilosu sorunlarının kaynağı olarak goumlruumllen yuumlksek

buumltccedile accedilıkları ve kamu borccedilları ile uzun doumlnemli suumlrduumlruumllebilir buumlyuumlmenin sağlanmasına

youmlnelik vergi sistemleri ve harcama programlarına doğru kaydı (Hemming Kell amp Mahfouz

2002) Bunda oumlzellikle 1990rsquolı yıllarda iktisat politikalarının dizaynında iktisadi hacirckim

goumlruumlşuumln Yeni Keynesyen İktisat35 olması (Tokucu amp Sarıdoğan 2010) ve bu goumlruumlşuuml savunan

akademisyenlerin duumlnya ekonomisine youmln veren kurumların kilit noktalarında goumlrev

yapmaları da bir oumllccediluumlde etkili oldu36

34

1989 yılında Uluslararası Ekonomi Enstituumlsuumlrsquonuumln [The Institute for International Economics] kıdemli

uzmanlarından John Williamson tarafından soumlz konusu enstituumlnuumln yaptığı bir toplantı iccedilin hazırladığı ve

1950rsquolerden beri izledikleri eski kalkınma politikaları yerine Latin Amerika uumllkelerinin izlemesi istenilen 10 maddelik Neo-liberal oumlneriler paketidir Oumlneri paketi sırasıyla şunları iccedileriyordu i) Mali disiplinin sağlanması

ii) Kamu harcama oumlnceliklerinin yeniden sıralanması iii) Dış ticaretin liberalizasyonu iv) Rekabetccedili bir doumlviz

kurunun benimsenmesi v) Faiz oranlarının serbest bırakılması vi) Oumlzelleştirme vii) Yabancı sermaye girişleri uumlzerindeki kısıtlamaların kaldırılması viii) Dereguumllasyon ix) Kayıtdışı sektoumlre muumllkiyet haklarını elde etme

olanağının tanınması x) Vergi tabanını genişletecek buna karşın marjinal vergi oranlarını duumlşuumlrecek bir vergi

reformunun hayata geccedilirilmesi Tuumlm bu oumlnerilerin Washingtonrsquoun da benimseyeceği oumlneriler olduğu noktasından hareketle ldquoWashington Uzlaşısı-Washington Consensusrdquo olarak isimlendirilmiştir

35 Oumlncuumlluumlğuumlnuuml Arthur Okun Stanley Fischer Ben Bernanke John Taylor Oliver Blanchard Gregory Mankiw

Janet L Yellen gibi duumlnyanın oumlnde gelen ve en ccedilok tanınan en ccedilok itibar edilen makro iktisatccedilılarının oumlncuumlluumlk

ettiği bu iktisat ekoluuml literatuumlrde ldquoYeni Keynesyen Yaklaşımrdquo veya ldquoYeni Keynesyen Teorirdquo gibi kavramlarla da ifade edilmektedir Bu ekoluumln temel odaklanma alanı makroekonomik sorunların mikro temelleri ve rasyonel

beklentiler uumlzerinedir Fiyat ve uumlcret yapışkanlıkları eksik rekabet ve piyasa başarısızlıkları eşguumlduumlm sorunu

gibi temel konulara odaklanan Yeni Keynesyen iktisat bu konular yanında ters seccedilim ahlaki riziko enformasyon dışsallıklar gibi kamu ekonomisi alanına giren konulara temas etmiştir Yeni Keynesyen iktisat

ekonomide istikrar politikası aracı olarak para politikasının buna karşın maliye politikasının ise denk buumltccedile

anlayışına riayet edilerek yuumlruumltuumllmesi gerektiğini savunmaktadırlar 36

Bir oumlnceki FED Başkanı Prof Ben Bernanke ile şu an bu goumlrevi ifa eden Prof Janet Yellen oumlnce IMF Birinci

Başkan Yardımcılığı daha sonra İsrail Merkez Bankası Başkanlığı ve şimdi de FED Başkan Yardımcılığı goumlrevini ifa eden Prof Stanley Fischer halen IMF Başekonomistliği goumlrevini yuumlruumlten Prof Oliver Blanchard

bunun tipik oumlrnekleridir

Huumlseyin ŞEN amp Ayşe KAYA

72

Ancak Japonyarsquonın 1990rsquoların başlarında durgunluğa girmesi maliye politikası

uumlzerindeki tartışmaları tekrar alevlendirdi Japonyarsquonın yanında 1997 Asya Krizi ile Kore

Endonezya ve Taylandrsquoın şiddetli bir resesyona girmesi ve 2000rsquolerin başlarında da Avrupa

ve ABDrsquode goumlruumllen resesyon belirtileri genişletici maliye politikasının ekonomik faaliyetleri

teşvik etmedeki roluumlnuuml tekrar guumlndeme getirdi [(Hemming Kell amp Mahfouz 2002) (Kopcke

Tootell amp Triest 2006)]

Maliye politikası 2000rsquoli yılların başından itibaren yavaş yavaş makroekonomik

politika dizaynında yer almaya başladı 2001 yılında ABDrsquode ortaya ccedilıkan resesyon ve

Başkan George W Bushrsquoun resesyonla muumlcadelede vergi indirimlerini devreye sokması ve

bunun en liberal kesimler tarafından bile desteklenmesi maliye politikasının doumlnuumlşuumlnuumln ilk

işaretleri oldu Ancak Avruparsquoda maliye politikasının konjonktuumlrel dalgalanmaları minimize

etmedeki roluumlne ilişkin mesafeli bakış buumlyuumlk oumllccediluumlde 2000rsquoli yıllar boyunca da devam etti

(Dullien 2012) ABDrsquode baş goumlsteren ve hızla diğer uumllkelere yayılan son kriz ise bu mesafeli

bakışı tersine ccedilevirmeye yetti Krizinin uumlstesinden gelmede birccedilok uumllkenin peş peşe mali

paketleri devreye sokması maliye politikasının muhteşem doumlnuumlşuuml olarak lanse edildi ve hatta o

kadar ki bazı kesimler bunu ldquoKeynesyen roumlnesansrdquo olarak adlandırmaktan bile geri

durmadılar37

3 Son Krizle Birlikte Maliye Politikasına Bakışta Ne Değişti

Globalleşme ile ekonomik krizler de evrim geccedilirdi Sirayet etkisi ile artık bir

uumllkedeki kriz hızla diğer uumllkeleri de etkisi altına alabilmektedir Bu bağlamda son 2030

yılda hem krizlerin sıklığı hem de şiddeti arttı Bunda iletişim ve teknolojik alandaki

gelişmeler ile uluslararası piyasaların birbirine eklemlenmiş olmasının ccedilok buumlyuumlk payı

olduğu soumlylenebilir Tuumlm bu unsurların da etkisi ile krizler ccedilıktığı uumllke ile sınırlı kalmamakta

sirayet etkisi ile hızla kuumlresel bir kriz haline doumlnuumlşebilmektedir

İstisnasız hemen her kriz doumlneminde maliye politikası hatırlanır oldu Son

yaşanan kriz de bundan farksızdır Daha oumlnce de değindiğimiz gibi ABD kaynaklı finansal

kriz Ağustos 2007rsquode ABDrsquode emlak piyasalarında yaşanan sorunlar nedeniyle başladı

Ancak burada oumlnemle belirtelim ki birazdan aşağıda da değineceğimiz gibi kriz emlak

piyasasında yaşanan sorunlar nedeniyle başlasa da sorunun asıl kaynağı ABD ekonomisindeki

likidite bolluğunun varlık değerlerini yapay bir biccedilimde arttırmasıydı (Şen amp Ccedilalışkan 2009)

Lehman Brothersrsquoın iflas etmesi maliye politikası accedilısından adeta bir doumlnuumlm noktası oldu

FED krizi gevşek para politikası ile aşmayı denedi ve gevşek para politikasına ait elinde

ne kadar enstruumlman varsa hepsini devreye soktu Ancak para politikası kriz uumlzerinde

olumlu bir etkide bulunmadı Goumlzden kaccedilırılan husus 2007rsquode başlayan krizin kendine

37 Bkz oumlrneğin Issing (2010) Arestis (2012b)

Ekonomik Krizlerin Değişmeyen İmdatccedilısı Maliye Politikası

73

muumlnhasır oumlzellikleri bulunması ve daha oumlncekilerden farklı olmasıydı Krizin asıl nedeni

duumlşuumlk risk fiyatlaması sonucu ortaya ccedilıkan kaldıraccedil etkisiydi (Feldstein 2009) ABDrsquonin

dış accedilıklarını finanse etmek iccedilin gevşek para politikası uygulaması Ccedilinrsquoin sahip olduğu

muazzam doumlviz rezervlerinin oumlnemli bir kısmını bu uumllke tahvillerine plase etmesi gibi

nedenlerle ABD ekonomisinde likidite bolluğu ortaya ccedilıktı Ortaya ccedilıkan likidite bolluğu

faizleri duumlşuumlrduuml ve kredi verilebilir fonların aşırı oumllccediluumlde artmasına neden oldu Tuumlm bu

gelişmeler de varlık değerlerinin balonlaşmasını ve ldquokoumlpuumlk ekonomisirdquo sorununu ortaya ccedilıkardı

ve sonuccedilta da konut fiyatları yuumlkseldi (Şen amp Ccedilalışkan 2009) Bu olumsuzluklara karşın

bankalar duumlşuumlk faizli kredi verme politikalarını aldırmaksızın suumlrduumlrduumller Oumlyle ki daha

oumlnceleri kredi verilmesi sakıncalı bulunan kesimler dahi fonlanmaya başlandı (Gorton

2008)38

Riskli konut kredilerinin faiz oranlarının yuumlkselmesi bir anda bu sektoumlrde risk

fiyatlamalarının doğru yapılmadığı intibaını uyandırdı Bu da risklerin yeniden fiyatlanmasına

riskleri yeniden fiyatlanan konutların fiyatlarında duumlşuumlşe ve bununla bağlantılı olarak da

konut sektoumlruumlne ait menkul kıymetlerin fiyatlarında duumlşuumlşe neden oldu Tuumlm bu gelişmeler de

tuumlketim harcamalarının azalması ve konut sahiplerinin servetlerinin erimesi ile sonuccedillandı

(Feldstein 2009)

Daha oumlnceki benzer ekonomik sorunlar FEDrsquoin sert faiz artırımına gitmesinden

kaynaklandığı iccedilin sorunun uumlstesinden gelmek amacıyla faiz oranlarında indirime gitmek

yeterli oluyordu Oysaki son krizde durum bundan ccedilok farklıydı ve sorunun kaynağı

yuumlksek faiz oranları değildi O nedenle de faiz indirimleri yoluyla ekonomide canlanmayı

sağlamak muumlmkuumln olmadı Nominal faiz oranlarının sıfıra dayandığı bir durumda artık

para politikasının iktisadi faaliyetleri canlandırmada bir araccedil olarak kullanılabilme olanağı

yoktu Bir bakıma para politikası doğal sınırlarına ulaşmış ve bir nevi ldquoKeynesrsquoin likidite

tuzağırdquo durumu ortaya ccedilıkmıştı Yani para politikası bir iktisat politikası seccedileneği olmaktan

ccedilıkmış goumlruumlnuumlyordu Boumlyle bir durumda elde tek seccedilenek kalıyordu o da uzun yıllardır

ihmal edilen mesafeli durulan diğer bir iktisat politikası aracı olan maliye politikasından

başka bir şey değildi

Son yaşanan kriz oumlncesinde kısa doumlnemli ve geccedilici şokların para politikası ile

etkin bir biccedilimde bertaraf edilebileceği ağırlıklı olarak Neo-liberal akım tarafından adeta

aksiyom olarak kabul goumlruumlyordu (Ferreiro Gomez amp Serrano 2013) Krizin ortaya

ccedilıkması ile birlikte soumlz konusu aksiyom yerini maliye politikasına youmlnelişe bıraktı Uygun

ortam uygun zaman ve uygun koşullar oluşturulduğu takdirde maliye politikasının iktisadi

faaliyetleri etkilemede ve şokların olumsuz etkilerinin uumlstesinden gelmede etkin bir rol

oynayabileceği goumlruumlşuuml geniş bir yelpazedeki kesim tarafından benimsenmeye başlandı

38

Burada oumlnemle vurgulayalım ki krizin nedenlerini tartışmak bu ccedilalışmanın amacı ve kapsamı dışındadır

Burada bizi ilgilendiren temel konu neden para politikasının krizle muumlcadelede işlevsiz kaldığıdır

Huumlseyin ŞEN amp Ayşe KAYA

74

Tartışmalar politika yapıcılar ve gazeteciler yanında akademik camiada da geniş

yankı uyandırdı Yale Uumlniversitesirsquonden 2013 yılı Nobel iktisat oumlduumlluuml sahibi Robert J

Shillerrsquoden Prinston Uumlniversitesirsquonde 2008 yılı Nobel iktisat oumlduumlluuml sahibi Paul Krugmanrsquodan

Columbia Uumlniversitesirsquonden 2001 yılı Nobel iktisat oumlduumlluuml sahibi Joseph Stiglitzrsquoden yine

Berkeley Kaliforniya Uumlniversitesirsquonden 2001 Nobel iktisat oumlduumlluuml sahibi George Akerlofrsquoa

J Bradford DeLongrsquoa James K Galbraithrsquoa kadar duumlnyanın en tanınmış ve en itibarlı

akademisyenleri krizden ve akabinde ortaya ccedilıkan global resesyondan ccedilıkış iccedilin maliye

politikasının devreye sokulması noktasında birleştiler Maliye politikasının makroekonomik

politika arenasına doumlnuumlşuuml boumlyle bir uzlaşı ortamında gerccedilekleşti Aslında bu uzlaşı ortamı

bir bakıma hem resesyonun şiddetini hem de maliye politikasının resesyonla muumlcadeledeki

potansiyel etkinliği konusundaki geccedilici iyimserliği yansıtmaktaydı (Auerbach 2012)

4 Maliye Politikasına Bakışta Gelinen Nokta

Son krizle birlikte sadece otomatik stabilizatoumlrlerce39 desteklenen bir para

politikasının kriz doumlnemlerinde ekonomide istikrarı sağlamada yetersiz ve etkisiz kaldığı o

nedenle de ihtiyari-aktif maliye politikalarının da devreye sokulması gerektiği iyiden iyiye

geniş bir yelpazede dillendirilmeye başlandı Aslında bu durum maliye politikasına bakıştaki

ciddi bir doumlnuumlşuumlmuumln işaretiydi Oysa ki 1980rsquolerden 2000rsquolerin başlarına kadar geccedilen

yirmi yıldan daha uzun suumlre boyunca aktif maliye politikasına bakıştaki politik oumln yargılar

ve kaygılar yanında oumlzellikle şu iki arguumlman maliye politikasının pasifize edilmesinde etkili

oldu40

- Konjonktuumlrel dalgalanmaların uumlstesinden gelinmesinde otomatik stabilizatoumlrler

fazlasıyla yeterlidir İlaveten bir de aktif maliye politikasına ihtiyaccedil yoktur

- Guumlnuumlmuumlzde hem merkez bankalarının bağımsızlık dereceleri artmış hem

de para teorisi ve politikasında ciddi gelişmeler olmuştur Bir para politikası

aracı olarak faiz oranları hem enflasyonun kontrol edilmesinde hem de

konjonktuumlrel dalgalanmaların uumlstesinden gelmede gereğini fazlasıyla

yapabilecek durumdadır O nedenle başka bir politikaya ihtiyaccedil yoktur

Ancak maliye politikasının aktif olarak kullanımına karşı ileri suumlruumllen soumlz konusu

arguumlmanlar 1929 Buhranı ile karşılaştırılabilecek kadar şiddetli bir kuumlresel kriz karşısında hem

yetersiz hem de etkisiz kalmıştı Bunun uumlzerine tartışmaların odağı iradi-aktif maliye

39

Ekonomik dengenin sağlanması ve suumlrduumlruumllmesinde kendiliğinden işlevleri olan sistemin iccedilinde var olan

denge sağlayıcı etkiler yaratan kurumlardır Oumlrneğin artan oranlı vergiler işsizlik sigortası oumldemeleri buumltccedile

accedilık ve fazlaları birey-aile ve kurum tasarrufları ile toprak mahsullerine oumldenen mali yardımlar otomatik

stabilizatoumlrlere oumlrnektir Bu konu ile ilgili detaylı bilgi iccedilin bkz Şen amp Kaya (2013) 40

Bu tartışmaların detayları iccedilin bkz Auerbach Gale amp Harris (2010) Auerbach (2012)

Huumlseyin ŞEN amp Ayşe KAYA

70

Keynesyen iktisat ve maliye politikasına bakıştaki bu tersine doumlnuumlşte maliye

politikasının yapısından kaynaklanan sorunlar da [popuumllizme accedilık olması gecikmeler

sorunu yaşaması rasyonel beklentileri dikkate almaması maliye politikası ccedilarpanının

değerinin aşırı kuumlccediluumlk olması ve dolayısıyla reel ccedilıktı duumlzeyi ve istihdam uumlzerinde pek fazla

bir etkisinin olmaması değiştirilemez ve katı olması esnekliğe yer bırakmaması vergi

sisteminde yer alan artan oranlı vergilerin mali suumlruumlklenme olgusunu ortaya ccedilıkarması ve

bunun da resesyondandurgunluktan ccedilıkışı engellemesi vb]30 etkili oldu Maliye politikasına

youmlnelik soumlz konusu negatif bakış 1970rsquoli yıllarla sınırlı kalmamış 1980rsquoli 1990rsquolı ve hatta

bir oumllccediluumlde de 2000rsquoli yılların ilk yarısına kadar suumlrmuumlştuumlr31

Oumlzellikle 1980 ve 1990rsquolı yıllarda maliye politikası pek oumlnemsenmeyen bir

politika halini aldı ki bu doumlnemde sadece maliye politikasının etkinsizliği değil aynı

zamanda bazı iktisatccedilılar tarafından buumltccedile accedilıklarının etkin bir biccedilimde kısılmasının

ekonomik buumlyuumlmede artışa neden olup olmayacağı bile sorgulanmaya başlandı (Dullien

2012) Literatuumlre ldquomaliye politikasının Keynesyen olmayan etkilerirdquo32 başlığı ile giren bu

minvaldeki tartışmalar Giavazzi amp Paganorsquonun (1990) ccedilalışması ile başladı Bu ccedilalışmayı

Giavazzi amp Pagano (1996) Giavazzi Jappelli amp Pagano (2000) Afonso (2001) gibi maliye

alanında uluslararası arenada tanınan akademisyenlerin ccedilalışmaları izledi Bunların tam

aksine maliye politikasının etkinliği konusunda diğer bazı ampirik bulgular farklı şeyler

soumlylese de (Arestis 2011) maliye politikası ikinci plana atılmaktan kendini kurtaramadı

IMF Duumlnya Bankası gibi kuruluşların da etkisi ve youmlnlendirmeleriyle Keynesrsquoin

talep youmlnluuml politikaları yerini Neo-liberal akımın arguumlmanlarına dayanan politikalara bıraktı

ldquoEkonomideki sorunların temel kaynağının bizatihi devletin ekonomiye muumldahalesi olduğurdquo

tezinden hareket eden bu akımlar33 Klasiklerin soumlylemlerine geri doumlnuumllmesi gerektiğini

savunarak varsa yoksa devletin kuumlccediluumlltuumllmesi uumlzerine odaklanmışlardı 1980rsquoler boyunca Neo-

liberal akımın temel ilgi odağı dereguumllasyon oumlzellikle de finansal piyasaların dereguumllasyonu

oldu ekonominin hemen her sahasında devletin roluumlnuuml azaltmaya ve alanını daraltmaya

youmlnelik politikalar oumln plana ccedilıktı

30

Bu minvaldeki tartışmaların detayları iccedilin bkz Blanchard Giovanni amp Paolo (2010) Tokucu amp Sarıdoğan

(2010) 31

Belirttiğimiz doumlnemde maliye politikasına bakıştaki mesafeli ve karşı duruş o denli fazlaydı ki duumlnyanın oumlnde

gelen bazı akademisyenleri maliye politikasını akademik ccedilalışmalarında bir iktisat politikası aracı olarak

dikkate almaya bile gerek goumlrmediler Profesoumlr Sebastian Dullienrsquoin aktardığına goumlre oumlrneğin David Romerrsquoin ccedilok

bilinen ve hatta lisansuumlstuuml duumlzeyinde okutulan ldquoAdvanced Macroeconomics-İleri Duumlzey Makroekonomirdquo başlıklı ders kitabının 1996 tarihli ilk baskısında maliye politikası kavramına bir kez dahi yer verilmez iken

para politikası kavramına tam tamına 36 kez yer verilmiştir (Dullien 2012 6-7) 32

Orijinal ismi ldquoNon-Keynesian effects of fiscal policyrdquo şeklindedir 33

Monetarizm arz youmlnluuml iktisat kamu tercihi teorisi ve yeni klasik makro iktisat gibi akımları ihtiva eder Bu

akımların ortak oumlzelliği Keynesyen politikalara topyekuumln muhalif olmaları devletin kuumlccediluumlltuumllmesini savunmaları

devlet muumldahalesini reddetmeleri ve piyasa ekonomisinin kendi haline bırakılması gerektiğini savunmalarıdır

Ekonomik Krizlerin Değişmeyen İmdatccedilısı Maliye Politikası

71

Bunun yanında oumlzelleştirme denk buumltccedile mali suumlrduumlruumllebilirlik faiz dışı fazla

yapısal uyum politikaları Washington uzlaşısı34 merkez bankalarının bağımsızlığı enflasyon

hedeflemesi gibi konular 1980 ve sonrasının hacirckim makroekonomik politika oumlncelikleri arasına

girdi Soumlz konusu suumlreccedilte Keynesyen iktisat ve onun temel uygulama aracı olan maliye

politikası ldquooutrdquo devletin kuumlccediluumlltuumllmesi ve bu bağlamda oumlzelleştirme denk buumltccedile ve para

politikası ldquoinrdquo oldu Bu eğilim buumlyuumlk oumllccediluumlde ta ki yeni bir kriz ccedilıkana kadar devam etti

Maliye politikasına biccedililen misyon ise sadece denk buumltccedilenin sağlanması ve borccedilların

suumlrduumlruumllebilirliğinin temini idi

Genel olarak ifade edebiliriz ki gerek 1980rsquoli yıllar gerekse 1990rsquolı yıllar

maliye politikası accedilısından pek iccedil accedilıcı yıllar değildi Soumlz konusu doumlnemde maliye

politikası hep aktif bir iktisat politikası olmaktan uzak kaldı Maliye politikasına ilişkin

tartışmalar enflasyon ve oumldemeler bilanccedilosu sorunlarının kaynağı olarak goumlruumllen yuumlksek

buumltccedile accedilıkları ve kamu borccedilları ile uzun doumlnemli suumlrduumlruumllebilir buumlyuumlmenin sağlanmasına

youmlnelik vergi sistemleri ve harcama programlarına doğru kaydı (Hemming Kell amp Mahfouz

2002) Bunda oumlzellikle 1990rsquolı yıllarda iktisat politikalarının dizaynında iktisadi hacirckim

goumlruumlşuumln Yeni Keynesyen İktisat35 olması (Tokucu amp Sarıdoğan 2010) ve bu goumlruumlşuuml savunan

akademisyenlerin duumlnya ekonomisine youmln veren kurumların kilit noktalarında goumlrev

yapmaları da bir oumllccediluumlde etkili oldu36

34

1989 yılında Uluslararası Ekonomi Enstituumlsuumlrsquonuumln [The Institute for International Economics] kıdemli

uzmanlarından John Williamson tarafından soumlz konusu enstituumlnuumln yaptığı bir toplantı iccedilin hazırladığı ve

1950rsquolerden beri izledikleri eski kalkınma politikaları yerine Latin Amerika uumllkelerinin izlemesi istenilen 10 maddelik Neo-liberal oumlneriler paketidir Oumlneri paketi sırasıyla şunları iccedileriyordu i) Mali disiplinin sağlanması

ii) Kamu harcama oumlnceliklerinin yeniden sıralanması iii) Dış ticaretin liberalizasyonu iv) Rekabetccedili bir doumlviz

kurunun benimsenmesi v) Faiz oranlarının serbest bırakılması vi) Oumlzelleştirme vii) Yabancı sermaye girişleri uumlzerindeki kısıtlamaların kaldırılması viii) Dereguumllasyon ix) Kayıtdışı sektoumlre muumllkiyet haklarını elde etme

olanağının tanınması x) Vergi tabanını genişletecek buna karşın marjinal vergi oranlarını duumlşuumlrecek bir vergi

reformunun hayata geccedilirilmesi Tuumlm bu oumlnerilerin Washingtonrsquoun da benimseyeceği oumlneriler olduğu noktasından hareketle ldquoWashington Uzlaşısı-Washington Consensusrdquo olarak isimlendirilmiştir

35 Oumlncuumlluumlğuumlnuuml Arthur Okun Stanley Fischer Ben Bernanke John Taylor Oliver Blanchard Gregory Mankiw

Janet L Yellen gibi duumlnyanın oumlnde gelen ve en ccedilok tanınan en ccedilok itibar edilen makro iktisatccedilılarının oumlncuumlluumlk

ettiği bu iktisat ekoluuml literatuumlrde ldquoYeni Keynesyen Yaklaşımrdquo veya ldquoYeni Keynesyen Teorirdquo gibi kavramlarla da ifade edilmektedir Bu ekoluumln temel odaklanma alanı makroekonomik sorunların mikro temelleri ve rasyonel

beklentiler uumlzerinedir Fiyat ve uumlcret yapışkanlıkları eksik rekabet ve piyasa başarısızlıkları eşguumlduumlm sorunu

gibi temel konulara odaklanan Yeni Keynesyen iktisat bu konular yanında ters seccedilim ahlaki riziko enformasyon dışsallıklar gibi kamu ekonomisi alanına giren konulara temas etmiştir Yeni Keynesyen iktisat

ekonomide istikrar politikası aracı olarak para politikasının buna karşın maliye politikasının ise denk buumltccedile

anlayışına riayet edilerek yuumlruumltuumllmesi gerektiğini savunmaktadırlar 36

Bir oumlnceki FED Başkanı Prof Ben Bernanke ile şu an bu goumlrevi ifa eden Prof Janet Yellen oumlnce IMF Birinci

Başkan Yardımcılığı daha sonra İsrail Merkez Bankası Başkanlığı ve şimdi de FED Başkan Yardımcılığı goumlrevini ifa eden Prof Stanley Fischer halen IMF Başekonomistliği goumlrevini yuumlruumlten Prof Oliver Blanchard

bunun tipik oumlrnekleridir

Huumlseyin ŞEN amp Ayşe KAYA

72

Ancak Japonyarsquonın 1990rsquoların başlarında durgunluğa girmesi maliye politikası

uumlzerindeki tartışmaları tekrar alevlendirdi Japonyarsquonın yanında 1997 Asya Krizi ile Kore

Endonezya ve Taylandrsquoın şiddetli bir resesyona girmesi ve 2000rsquolerin başlarında da Avrupa

ve ABDrsquode goumlruumllen resesyon belirtileri genişletici maliye politikasının ekonomik faaliyetleri

teşvik etmedeki roluumlnuuml tekrar guumlndeme getirdi [(Hemming Kell amp Mahfouz 2002) (Kopcke

Tootell amp Triest 2006)]

Maliye politikası 2000rsquoli yılların başından itibaren yavaş yavaş makroekonomik

politika dizaynında yer almaya başladı 2001 yılında ABDrsquode ortaya ccedilıkan resesyon ve

Başkan George W Bushrsquoun resesyonla muumlcadelede vergi indirimlerini devreye sokması ve

bunun en liberal kesimler tarafından bile desteklenmesi maliye politikasının doumlnuumlşuumlnuumln ilk

işaretleri oldu Ancak Avruparsquoda maliye politikasının konjonktuumlrel dalgalanmaları minimize

etmedeki roluumlne ilişkin mesafeli bakış buumlyuumlk oumllccediluumlde 2000rsquoli yıllar boyunca da devam etti

(Dullien 2012) ABDrsquode baş goumlsteren ve hızla diğer uumllkelere yayılan son kriz ise bu mesafeli

bakışı tersine ccedilevirmeye yetti Krizinin uumlstesinden gelmede birccedilok uumllkenin peş peşe mali

paketleri devreye sokması maliye politikasının muhteşem doumlnuumlşuuml olarak lanse edildi ve hatta o

kadar ki bazı kesimler bunu ldquoKeynesyen roumlnesansrdquo olarak adlandırmaktan bile geri

durmadılar37

3 Son Krizle Birlikte Maliye Politikasına Bakışta Ne Değişti

Globalleşme ile ekonomik krizler de evrim geccedilirdi Sirayet etkisi ile artık bir

uumllkedeki kriz hızla diğer uumllkeleri de etkisi altına alabilmektedir Bu bağlamda son 2030

yılda hem krizlerin sıklığı hem de şiddeti arttı Bunda iletişim ve teknolojik alandaki

gelişmeler ile uluslararası piyasaların birbirine eklemlenmiş olmasının ccedilok buumlyuumlk payı

olduğu soumlylenebilir Tuumlm bu unsurların da etkisi ile krizler ccedilıktığı uumllke ile sınırlı kalmamakta

sirayet etkisi ile hızla kuumlresel bir kriz haline doumlnuumlşebilmektedir

İstisnasız hemen her kriz doumlneminde maliye politikası hatırlanır oldu Son

yaşanan kriz de bundan farksızdır Daha oumlnce de değindiğimiz gibi ABD kaynaklı finansal

kriz Ağustos 2007rsquode ABDrsquode emlak piyasalarında yaşanan sorunlar nedeniyle başladı

Ancak burada oumlnemle belirtelim ki birazdan aşağıda da değineceğimiz gibi kriz emlak

piyasasında yaşanan sorunlar nedeniyle başlasa da sorunun asıl kaynağı ABD ekonomisindeki

likidite bolluğunun varlık değerlerini yapay bir biccedilimde arttırmasıydı (Şen amp Ccedilalışkan 2009)

Lehman Brothersrsquoın iflas etmesi maliye politikası accedilısından adeta bir doumlnuumlm noktası oldu

FED krizi gevşek para politikası ile aşmayı denedi ve gevşek para politikasına ait elinde

ne kadar enstruumlman varsa hepsini devreye soktu Ancak para politikası kriz uumlzerinde

olumlu bir etkide bulunmadı Goumlzden kaccedilırılan husus 2007rsquode başlayan krizin kendine

37 Bkz oumlrneğin Issing (2010) Arestis (2012b)

Ekonomik Krizlerin Değişmeyen İmdatccedilısı Maliye Politikası

73

muumlnhasır oumlzellikleri bulunması ve daha oumlncekilerden farklı olmasıydı Krizin asıl nedeni

duumlşuumlk risk fiyatlaması sonucu ortaya ccedilıkan kaldıraccedil etkisiydi (Feldstein 2009) ABDrsquonin

dış accedilıklarını finanse etmek iccedilin gevşek para politikası uygulaması Ccedilinrsquoin sahip olduğu

muazzam doumlviz rezervlerinin oumlnemli bir kısmını bu uumllke tahvillerine plase etmesi gibi

nedenlerle ABD ekonomisinde likidite bolluğu ortaya ccedilıktı Ortaya ccedilıkan likidite bolluğu

faizleri duumlşuumlrduuml ve kredi verilebilir fonların aşırı oumllccediluumlde artmasına neden oldu Tuumlm bu

gelişmeler de varlık değerlerinin balonlaşmasını ve ldquokoumlpuumlk ekonomisirdquo sorununu ortaya ccedilıkardı

ve sonuccedilta da konut fiyatları yuumlkseldi (Şen amp Ccedilalışkan 2009) Bu olumsuzluklara karşın

bankalar duumlşuumlk faizli kredi verme politikalarını aldırmaksızın suumlrduumlrduumller Oumlyle ki daha

oumlnceleri kredi verilmesi sakıncalı bulunan kesimler dahi fonlanmaya başlandı (Gorton

2008)38

Riskli konut kredilerinin faiz oranlarının yuumlkselmesi bir anda bu sektoumlrde risk

fiyatlamalarının doğru yapılmadığı intibaını uyandırdı Bu da risklerin yeniden fiyatlanmasına

riskleri yeniden fiyatlanan konutların fiyatlarında duumlşuumlşe ve bununla bağlantılı olarak da

konut sektoumlruumlne ait menkul kıymetlerin fiyatlarında duumlşuumlşe neden oldu Tuumlm bu gelişmeler de

tuumlketim harcamalarının azalması ve konut sahiplerinin servetlerinin erimesi ile sonuccedillandı

(Feldstein 2009)

Daha oumlnceki benzer ekonomik sorunlar FEDrsquoin sert faiz artırımına gitmesinden

kaynaklandığı iccedilin sorunun uumlstesinden gelmek amacıyla faiz oranlarında indirime gitmek

yeterli oluyordu Oysaki son krizde durum bundan ccedilok farklıydı ve sorunun kaynağı

yuumlksek faiz oranları değildi O nedenle de faiz indirimleri yoluyla ekonomide canlanmayı

sağlamak muumlmkuumln olmadı Nominal faiz oranlarının sıfıra dayandığı bir durumda artık

para politikasının iktisadi faaliyetleri canlandırmada bir araccedil olarak kullanılabilme olanağı

yoktu Bir bakıma para politikası doğal sınırlarına ulaşmış ve bir nevi ldquoKeynesrsquoin likidite

tuzağırdquo durumu ortaya ccedilıkmıştı Yani para politikası bir iktisat politikası seccedileneği olmaktan

ccedilıkmış goumlruumlnuumlyordu Boumlyle bir durumda elde tek seccedilenek kalıyordu o da uzun yıllardır

ihmal edilen mesafeli durulan diğer bir iktisat politikası aracı olan maliye politikasından

başka bir şey değildi

Son yaşanan kriz oumlncesinde kısa doumlnemli ve geccedilici şokların para politikası ile

etkin bir biccedilimde bertaraf edilebileceği ağırlıklı olarak Neo-liberal akım tarafından adeta

aksiyom olarak kabul goumlruumlyordu (Ferreiro Gomez amp Serrano 2013) Krizin ortaya

ccedilıkması ile birlikte soumlz konusu aksiyom yerini maliye politikasına youmlnelişe bıraktı Uygun

ortam uygun zaman ve uygun koşullar oluşturulduğu takdirde maliye politikasının iktisadi

faaliyetleri etkilemede ve şokların olumsuz etkilerinin uumlstesinden gelmede etkin bir rol

oynayabileceği goumlruumlşuuml geniş bir yelpazedeki kesim tarafından benimsenmeye başlandı

38

Burada oumlnemle vurgulayalım ki krizin nedenlerini tartışmak bu ccedilalışmanın amacı ve kapsamı dışındadır

Burada bizi ilgilendiren temel konu neden para politikasının krizle muumlcadelede işlevsiz kaldığıdır

Huumlseyin ŞEN amp Ayşe KAYA

74

Tartışmalar politika yapıcılar ve gazeteciler yanında akademik camiada da geniş

yankı uyandırdı Yale Uumlniversitesirsquonden 2013 yılı Nobel iktisat oumlduumlluuml sahibi Robert J

Shillerrsquoden Prinston Uumlniversitesirsquonde 2008 yılı Nobel iktisat oumlduumlluuml sahibi Paul Krugmanrsquodan

Columbia Uumlniversitesirsquonden 2001 yılı Nobel iktisat oumlduumlluuml sahibi Joseph Stiglitzrsquoden yine

Berkeley Kaliforniya Uumlniversitesirsquonden 2001 Nobel iktisat oumlduumlluuml sahibi George Akerlofrsquoa

J Bradford DeLongrsquoa James K Galbraithrsquoa kadar duumlnyanın en tanınmış ve en itibarlı

akademisyenleri krizden ve akabinde ortaya ccedilıkan global resesyondan ccedilıkış iccedilin maliye

politikasının devreye sokulması noktasında birleştiler Maliye politikasının makroekonomik

politika arenasına doumlnuumlşuuml boumlyle bir uzlaşı ortamında gerccedilekleşti Aslında bu uzlaşı ortamı

bir bakıma hem resesyonun şiddetini hem de maliye politikasının resesyonla muumlcadeledeki

potansiyel etkinliği konusundaki geccedilici iyimserliği yansıtmaktaydı (Auerbach 2012)

4 Maliye Politikasına Bakışta Gelinen Nokta

Son krizle birlikte sadece otomatik stabilizatoumlrlerce39 desteklenen bir para

politikasının kriz doumlnemlerinde ekonomide istikrarı sağlamada yetersiz ve etkisiz kaldığı o

nedenle de ihtiyari-aktif maliye politikalarının da devreye sokulması gerektiği iyiden iyiye

geniş bir yelpazede dillendirilmeye başlandı Aslında bu durum maliye politikasına bakıştaki

ciddi bir doumlnuumlşuumlmuumln işaretiydi Oysa ki 1980rsquolerden 2000rsquolerin başlarına kadar geccedilen

yirmi yıldan daha uzun suumlre boyunca aktif maliye politikasına bakıştaki politik oumln yargılar

ve kaygılar yanında oumlzellikle şu iki arguumlman maliye politikasının pasifize edilmesinde etkili

oldu40

- Konjonktuumlrel dalgalanmaların uumlstesinden gelinmesinde otomatik stabilizatoumlrler

fazlasıyla yeterlidir İlaveten bir de aktif maliye politikasına ihtiyaccedil yoktur

- Guumlnuumlmuumlzde hem merkez bankalarının bağımsızlık dereceleri artmış hem

de para teorisi ve politikasında ciddi gelişmeler olmuştur Bir para politikası

aracı olarak faiz oranları hem enflasyonun kontrol edilmesinde hem de

konjonktuumlrel dalgalanmaların uumlstesinden gelmede gereğini fazlasıyla

yapabilecek durumdadır O nedenle başka bir politikaya ihtiyaccedil yoktur

Ancak maliye politikasının aktif olarak kullanımına karşı ileri suumlruumllen soumlz konusu

arguumlmanlar 1929 Buhranı ile karşılaştırılabilecek kadar şiddetli bir kuumlresel kriz karşısında hem

yetersiz hem de etkisiz kalmıştı Bunun uumlzerine tartışmaların odağı iradi-aktif maliye

39

Ekonomik dengenin sağlanması ve suumlrduumlruumllmesinde kendiliğinden işlevleri olan sistemin iccedilinde var olan

denge sağlayıcı etkiler yaratan kurumlardır Oumlrneğin artan oranlı vergiler işsizlik sigortası oumldemeleri buumltccedile

accedilık ve fazlaları birey-aile ve kurum tasarrufları ile toprak mahsullerine oumldenen mali yardımlar otomatik

stabilizatoumlrlere oumlrnektir Bu konu ile ilgili detaylı bilgi iccedilin bkz Şen amp Kaya (2013) 40

Bu tartışmaların detayları iccedilin bkz Auerbach Gale amp Harris (2010) Auerbach (2012)

Ekonomik Krizlerin Değişmeyen İmdatccedilısı Maliye Politikası

71

Bunun yanında oumlzelleştirme denk buumltccedile mali suumlrduumlruumllebilirlik faiz dışı fazla

yapısal uyum politikaları Washington uzlaşısı34 merkez bankalarının bağımsızlığı enflasyon

hedeflemesi gibi konular 1980 ve sonrasının hacirckim makroekonomik politika oumlncelikleri arasına

girdi Soumlz konusu suumlreccedilte Keynesyen iktisat ve onun temel uygulama aracı olan maliye

politikası ldquooutrdquo devletin kuumlccediluumlltuumllmesi ve bu bağlamda oumlzelleştirme denk buumltccedile ve para

politikası ldquoinrdquo oldu Bu eğilim buumlyuumlk oumllccediluumlde ta ki yeni bir kriz ccedilıkana kadar devam etti

Maliye politikasına biccedililen misyon ise sadece denk buumltccedilenin sağlanması ve borccedilların

suumlrduumlruumllebilirliğinin temini idi

Genel olarak ifade edebiliriz ki gerek 1980rsquoli yıllar gerekse 1990rsquolı yıllar

maliye politikası accedilısından pek iccedil accedilıcı yıllar değildi Soumlz konusu doumlnemde maliye

politikası hep aktif bir iktisat politikası olmaktan uzak kaldı Maliye politikasına ilişkin

tartışmalar enflasyon ve oumldemeler bilanccedilosu sorunlarının kaynağı olarak goumlruumllen yuumlksek

buumltccedile accedilıkları ve kamu borccedilları ile uzun doumlnemli suumlrduumlruumllebilir buumlyuumlmenin sağlanmasına

youmlnelik vergi sistemleri ve harcama programlarına doğru kaydı (Hemming Kell amp Mahfouz

2002) Bunda oumlzellikle 1990rsquolı yıllarda iktisat politikalarının dizaynında iktisadi hacirckim

goumlruumlşuumln Yeni Keynesyen İktisat35 olması (Tokucu amp Sarıdoğan 2010) ve bu goumlruumlşuuml savunan

akademisyenlerin duumlnya ekonomisine youmln veren kurumların kilit noktalarında goumlrev

yapmaları da bir oumllccediluumlde etkili oldu36

34

1989 yılında Uluslararası Ekonomi Enstituumlsuumlrsquonuumln [The Institute for International Economics] kıdemli

uzmanlarından John Williamson tarafından soumlz konusu enstituumlnuumln yaptığı bir toplantı iccedilin hazırladığı ve

1950rsquolerden beri izledikleri eski kalkınma politikaları yerine Latin Amerika uumllkelerinin izlemesi istenilen 10 maddelik Neo-liberal oumlneriler paketidir Oumlneri paketi sırasıyla şunları iccedileriyordu i) Mali disiplinin sağlanması

ii) Kamu harcama oumlnceliklerinin yeniden sıralanması iii) Dış ticaretin liberalizasyonu iv) Rekabetccedili bir doumlviz

kurunun benimsenmesi v) Faiz oranlarının serbest bırakılması vi) Oumlzelleştirme vii) Yabancı sermaye girişleri uumlzerindeki kısıtlamaların kaldırılması viii) Dereguumllasyon ix) Kayıtdışı sektoumlre muumllkiyet haklarını elde etme

olanağının tanınması x) Vergi tabanını genişletecek buna karşın marjinal vergi oranlarını duumlşuumlrecek bir vergi

reformunun hayata geccedilirilmesi Tuumlm bu oumlnerilerin Washingtonrsquoun da benimseyeceği oumlneriler olduğu noktasından hareketle ldquoWashington Uzlaşısı-Washington Consensusrdquo olarak isimlendirilmiştir

35 Oumlncuumlluumlğuumlnuuml Arthur Okun Stanley Fischer Ben Bernanke John Taylor Oliver Blanchard Gregory Mankiw

Janet L Yellen gibi duumlnyanın oumlnde gelen ve en ccedilok tanınan en ccedilok itibar edilen makro iktisatccedilılarının oumlncuumlluumlk

ettiği bu iktisat ekoluuml literatuumlrde ldquoYeni Keynesyen Yaklaşımrdquo veya ldquoYeni Keynesyen Teorirdquo gibi kavramlarla da ifade edilmektedir Bu ekoluumln temel odaklanma alanı makroekonomik sorunların mikro temelleri ve rasyonel

beklentiler uumlzerinedir Fiyat ve uumlcret yapışkanlıkları eksik rekabet ve piyasa başarısızlıkları eşguumlduumlm sorunu

gibi temel konulara odaklanan Yeni Keynesyen iktisat bu konular yanında ters seccedilim ahlaki riziko enformasyon dışsallıklar gibi kamu ekonomisi alanına giren konulara temas etmiştir Yeni Keynesyen iktisat

ekonomide istikrar politikası aracı olarak para politikasının buna karşın maliye politikasının ise denk buumltccedile

anlayışına riayet edilerek yuumlruumltuumllmesi gerektiğini savunmaktadırlar 36

Bir oumlnceki FED Başkanı Prof Ben Bernanke ile şu an bu goumlrevi ifa eden Prof Janet Yellen oumlnce IMF Birinci

Başkan Yardımcılığı daha sonra İsrail Merkez Bankası Başkanlığı ve şimdi de FED Başkan Yardımcılığı goumlrevini ifa eden Prof Stanley Fischer halen IMF Başekonomistliği goumlrevini yuumlruumlten Prof Oliver Blanchard

bunun tipik oumlrnekleridir

Huumlseyin ŞEN amp Ayşe KAYA

72

Ancak Japonyarsquonın 1990rsquoların başlarında durgunluğa girmesi maliye politikası

uumlzerindeki tartışmaları tekrar alevlendirdi Japonyarsquonın yanında 1997 Asya Krizi ile Kore

Endonezya ve Taylandrsquoın şiddetli bir resesyona girmesi ve 2000rsquolerin başlarında da Avrupa

ve ABDrsquode goumlruumllen resesyon belirtileri genişletici maliye politikasının ekonomik faaliyetleri

teşvik etmedeki roluumlnuuml tekrar guumlndeme getirdi [(Hemming Kell amp Mahfouz 2002) (Kopcke

Tootell amp Triest 2006)]

Maliye politikası 2000rsquoli yılların başından itibaren yavaş yavaş makroekonomik

politika dizaynında yer almaya başladı 2001 yılında ABDrsquode ortaya ccedilıkan resesyon ve

Başkan George W Bushrsquoun resesyonla muumlcadelede vergi indirimlerini devreye sokması ve

bunun en liberal kesimler tarafından bile desteklenmesi maliye politikasının doumlnuumlşuumlnuumln ilk

işaretleri oldu Ancak Avruparsquoda maliye politikasının konjonktuumlrel dalgalanmaları minimize

etmedeki roluumlne ilişkin mesafeli bakış buumlyuumlk oumllccediluumlde 2000rsquoli yıllar boyunca da devam etti

(Dullien 2012) ABDrsquode baş goumlsteren ve hızla diğer uumllkelere yayılan son kriz ise bu mesafeli

bakışı tersine ccedilevirmeye yetti Krizinin uumlstesinden gelmede birccedilok uumllkenin peş peşe mali

paketleri devreye sokması maliye politikasının muhteşem doumlnuumlşuuml olarak lanse edildi ve hatta o

kadar ki bazı kesimler bunu ldquoKeynesyen roumlnesansrdquo olarak adlandırmaktan bile geri

durmadılar37

3 Son Krizle Birlikte Maliye Politikasına Bakışta Ne Değişti

Globalleşme ile ekonomik krizler de evrim geccedilirdi Sirayet etkisi ile artık bir

uumllkedeki kriz hızla diğer uumllkeleri de etkisi altına alabilmektedir Bu bağlamda son 2030

yılda hem krizlerin sıklığı hem de şiddeti arttı Bunda iletişim ve teknolojik alandaki

gelişmeler ile uluslararası piyasaların birbirine eklemlenmiş olmasının ccedilok buumlyuumlk payı

olduğu soumlylenebilir Tuumlm bu unsurların da etkisi ile krizler ccedilıktığı uumllke ile sınırlı kalmamakta

sirayet etkisi ile hızla kuumlresel bir kriz haline doumlnuumlşebilmektedir

İstisnasız hemen her kriz doumlneminde maliye politikası hatırlanır oldu Son

yaşanan kriz de bundan farksızdır Daha oumlnce de değindiğimiz gibi ABD kaynaklı finansal

kriz Ağustos 2007rsquode ABDrsquode emlak piyasalarında yaşanan sorunlar nedeniyle başladı

Ancak burada oumlnemle belirtelim ki birazdan aşağıda da değineceğimiz gibi kriz emlak

piyasasında yaşanan sorunlar nedeniyle başlasa da sorunun asıl kaynağı ABD ekonomisindeki

likidite bolluğunun varlık değerlerini yapay bir biccedilimde arttırmasıydı (Şen amp Ccedilalışkan 2009)

Lehman Brothersrsquoın iflas etmesi maliye politikası accedilısından adeta bir doumlnuumlm noktası oldu

FED krizi gevşek para politikası ile aşmayı denedi ve gevşek para politikasına ait elinde

ne kadar enstruumlman varsa hepsini devreye soktu Ancak para politikası kriz uumlzerinde

olumlu bir etkide bulunmadı Goumlzden kaccedilırılan husus 2007rsquode başlayan krizin kendine

37 Bkz oumlrneğin Issing (2010) Arestis (2012b)

Ekonomik Krizlerin Değişmeyen İmdatccedilısı Maliye Politikası

73

muumlnhasır oumlzellikleri bulunması ve daha oumlncekilerden farklı olmasıydı Krizin asıl nedeni

duumlşuumlk risk fiyatlaması sonucu ortaya ccedilıkan kaldıraccedil etkisiydi (Feldstein 2009) ABDrsquonin

dış accedilıklarını finanse etmek iccedilin gevşek para politikası uygulaması Ccedilinrsquoin sahip olduğu

muazzam doumlviz rezervlerinin oumlnemli bir kısmını bu uumllke tahvillerine plase etmesi gibi

nedenlerle ABD ekonomisinde likidite bolluğu ortaya ccedilıktı Ortaya ccedilıkan likidite bolluğu

faizleri duumlşuumlrduuml ve kredi verilebilir fonların aşırı oumllccediluumlde artmasına neden oldu Tuumlm bu

gelişmeler de varlık değerlerinin balonlaşmasını ve ldquokoumlpuumlk ekonomisirdquo sorununu ortaya ccedilıkardı

ve sonuccedilta da konut fiyatları yuumlkseldi (Şen amp Ccedilalışkan 2009) Bu olumsuzluklara karşın

bankalar duumlşuumlk faizli kredi verme politikalarını aldırmaksızın suumlrduumlrduumller Oumlyle ki daha

oumlnceleri kredi verilmesi sakıncalı bulunan kesimler dahi fonlanmaya başlandı (Gorton

2008)38

Riskli konut kredilerinin faiz oranlarının yuumlkselmesi bir anda bu sektoumlrde risk

fiyatlamalarının doğru yapılmadığı intibaını uyandırdı Bu da risklerin yeniden fiyatlanmasına

riskleri yeniden fiyatlanan konutların fiyatlarında duumlşuumlşe ve bununla bağlantılı olarak da

konut sektoumlruumlne ait menkul kıymetlerin fiyatlarında duumlşuumlşe neden oldu Tuumlm bu gelişmeler de

tuumlketim harcamalarının azalması ve konut sahiplerinin servetlerinin erimesi ile sonuccedillandı

(Feldstein 2009)

Daha oumlnceki benzer ekonomik sorunlar FEDrsquoin sert faiz artırımına gitmesinden

kaynaklandığı iccedilin sorunun uumlstesinden gelmek amacıyla faiz oranlarında indirime gitmek

yeterli oluyordu Oysaki son krizde durum bundan ccedilok farklıydı ve sorunun kaynağı

yuumlksek faiz oranları değildi O nedenle de faiz indirimleri yoluyla ekonomide canlanmayı

sağlamak muumlmkuumln olmadı Nominal faiz oranlarının sıfıra dayandığı bir durumda artık

para politikasının iktisadi faaliyetleri canlandırmada bir araccedil olarak kullanılabilme olanağı

yoktu Bir bakıma para politikası doğal sınırlarına ulaşmış ve bir nevi ldquoKeynesrsquoin likidite

tuzağırdquo durumu ortaya ccedilıkmıştı Yani para politikası bir iktisat politikası seccedileneği olmaktan

ccedilıkmış goumlruumlnuumlyordu Boumlyle bir durumda elde tek seccedilenek kalıyordu o da uzun yıllardır

ihmal edilen mesafeli durulan diğer bir iktisat politikası aracı olan maliye politikasından

başka bir şey değildi

Son yaşanan kriz oumlncesinde kısa doumlnemli ve geccedilici şokların para politikası ile

etkin bir biccedilimde bertaraf edilebileceği ağırlıklı olarak Neo-liberal akım tarafından adeta

aksiyom olarak kabul goumlruumlyordu (Ferreiro Gomez amp Serrano 2013) Krizin ortaya

ccedilıkması ile birlikte soumlz konusu aksiyom yerini maliye politikasına youmlnelişe bıraktı Uygun

ortam uygun zaman ve uygun koşullar oluşturulduğu takdirde maliye politikasının iktisadi

faaliyetleri etkilemede ve şokların olumsuz etkilerinin uumlstesinden gelmede etkin bir rol

oynayabileceği goumlruumlşuuml geniş bir yelpazedeki kesim tarafından benimsenmeye başlandı

38

Burada oumlnemle vurgulayalım ki krizin nedenlerini tartışmak bu ccedilalışmanın amacı ve kapsamı dışındadır

Burada bizi ilgilendiren temel konu neden para politikasının krizle muumlcadelede işlevsiz kaldığıdır

Huumlseyin ŞEN amp Ayşe KAYA

74

Tartışmalar politika yapıcılar ve gazeteciler yanında akademik camiada da geniş

yankı uyandırdı Yale Uumlniversitesirsquonden 2013 yılı Nobel iktisat oumlduumlluuml sahibi Robert J

Shillerrsquoden Prinston Uumlniversitesirsquonde 2008 yılı Nobel iktisat oumlduumlluuml sahibi Paul Krugmanrsquodan

Columbia Uumlniversitesirsquonden 2001 yılı Nobel iktisat oumlduumlluuml sahibi Joseph Stiglitzrsquoden yine

Berkeley Kaliforniya Uumlniversitesirsquonden 2001 Nobel iktisat oumlduumlluuml sahibi George Akerlofrsquoa

J Bradford DeLongrsquoa James K Galbraithrsquoa kadar duumlnyanın en tanınmış ve en itibarlı

akademisyenleri krizden ve akabinde ortaya ccedilıkan global resesyondan ccedilıkış iccedilin maliye

politikasının devreye sokulması noktasında birleştiler Maliye politikasının makroekonomik

politika arenasına doumlnuumlşuuml boumlyle bir uzlaşı ortamında gerccedilekleşti Aslında bu uzlaşı ortamı

bir bakıma hem resesyonun şiddetini hem de maliye politikasının resesyonla muumlcadeledeki

potansiyel etkinliği konusundaki geccedilici iyimserliği yansıtmaktaydı (Auerbach 2012)

4 Maliye Politikasına Bakışta Gelinen Nokta

Son krizle birlikte sadece otomatik stabilizatoumlrlerce39 desteklenen bir para

politikasının kriz doumlnemlerinde ekonomide istikrarı sağlamada yetersiz ve etkisiz kaldığı o

nedenle de ihtiyari-aktif maliye politikalarının da devreye sokulması gerektiği iyiden iyiye

geniş bir yelpazede dillendirilmeye başlandı Aslında bu durum maliye politikasına bakıştaki

ciddi bir doumlnuumlşuumlmuumln işaretiydi Oysa ki 1980rsquolerden 2000rsquolerin başlarına kadar geccedilen

yirmi yıldan daha uzun suumlre boyunca aktif maliye politikasına bakıştaki politik oumln yargılar

ve kaygılar yanında oumlzellikle şu iki arguumlman maliye politikasının pasifize edilmesinde etkili

oldu40

- Konjonktuumlrel dalgalanmaların uumlstesinden gelinmesinde otomatik stabilizatoumlrler

fazlasıyla yeterlidir İlaveten bir de aktif maliye politikasına ihtiyaccedil yoktur

- Guumlnuumlmuumlzde hem merkez bankalarının bağımsızlık dereceleri artmış hem

de para teorisi ve politikasında ciddi gelişmeler olmuştur Bir para politikası

aracı olarak faiz oranları hem enflasyonun kontrol edilmesinde hem de

konjonktuumlrel dalgalanmaların uumlstesinden gelmede gereğini fazlasıyla

yapabilecek durumdadır O nedenle başka bir politikaya ihtiyaccedil yoktur

Ancak maliye politikasının aktif olarak kullanımına karşı ileri suumlruumllen soumlz konusu

arguumlmanlar 1929 Buhranı ile karşılaştırılabilecek kadar şiddetli bir kuumlresel kriz karşısında hem

yetersiz hem de etkisiz kalmıştı Bunun uumlzerine tartışmaların odağı iradi-aktif maliye

39

Ekonomik dengenin sağlanması ve suumlrduumlruumllmesinde kendiliğinden işlevleri olan sistemin iccedilinde var olan

denge sağlayıcı etkiler yaratan kurumlardır Oumlrneğin artan oranlı vergiler işsizlik sigortası oumldemeleri buumltccedile

accedilık ve fazlaları birey-aile ve kurum tasarrufları ile toprak mahsullerine oumldenen mali yardımlar otomatik

stabilizatoumlrlere oumlrnektir Bu konu ile ilgili detaylı bilgi iccedilin bkz Şen amp Kaya (2013) 40

Bu tartışmaların detayları iccedilin bkz Auerbach Gale amp Harris (2010) Auerbach (2012)

Huumlseyin ŞEN amp Ayşe KAYA

72

Ancak Japonyarsquonın 1990rsquoların başlarında durgunluğa girmesi maliye politikası

uumlzerindeki tartışmaları tekrar alevlendirdi Japonyarsquonın yanında 1997 Asya Krizi ile Kore

Endonezya ve Taylandrsquoın şiddetli bir resesyona girmesi ve 2000rsquolerin başlarında da Avrupa

ve ABDrsquode goumlruumllen resesyon belirtileri genişletici maliye politikasının ekonomik faaliyetleri

teşvik etmedeki roluumlnuuml tekrar guumlndeme getirdi [(Hemming Kell amp Mahfouz 2002) (Kopcke

Tootell amp Triest 2006)]

Maliye politikası 2000rsquoli yılların başından itibaren yavaş yavaş makroekonomik

politika dizaynında yer almaya başladı 2001 yılında ABDrsquode ortaya ccedilıkan resesyon ve

Başkan George W Bushrsquoun resesyonla muumlcadelede vergi indirimlerini devreye sokması ve

bunun en liberal kesimler tarafından bile desteklenmesi maliye politikasının doumlnuumlşuumlnuumln ilk

işaretleri oldu Ancak Avruparsquoda maliye politikasının konjonktuumlrel dalgalanmaları minimize

etmedeki roluumlne ilişkin mesafeli bakış buumlyuumlk oumllccediluumlde 2000rsquoli yıllar boyunca da devam etti

(Dullien 2012) ABDrsquode baş goumlsteren ve hızla diğer uumllkelere yayılan son kriz ise bu mesafeli

bakışı tersine ccedilevirmeye yetti Krizinin uumlstesinden gelmede birccedilok uumllkenin peş peşe mali

paketleri devreye sokması maliye politikasının muhteşem doumlnuumlşuuml olarak lanse edildi ve hatta o

kadar ki bazı kesimler bunu ldquoKeynesyen roumlnesansrdquo olarak adlandırmaktan bile geri

durmadılar37

3 Son Krizle Birlikte Maliye Politikasına Bakışta Ne Değişti

Globalleşme ile ekonomik krizler de evrim geccedilirdi Sirayet etkisi ile artık bir

uumllkedeki kriz hızla diğer uumllkeleri de etkisi altına alabilmektedir Bu bağlamda son 2030

yılda hem krizlerin sıklığı hem de şiddeti arttı Bunda iletişim ve teknolojik alandaki

gelişmeler ile uluslararası piyasaların birbirine eklemlenmiş olmasının ccedilok buumlyuumlk payı

olduğu soumlylenebilir Tuumlm bu unsurların da etkisi ile krizler ccedilıktığı uumllke ile sınırlı kalmamakta

sirayet etkisi ile hızla kuumlresel bir kriz haline doumlnuumlşebilmektedir

İstisnasız hemen her kriz doumlneminde maliye politikası hatırlanır oldu Son

yaşanan kriz de bundan farksızdır Daha oumlnce de değindiğimiz gibi ABD kaynaklı finansal

kriz Ağustos 2007rsquode ABDrsquode emlak piyasalarında yaşanan sorunlar nedeniyle başladı

Ancak burada oumlnemle belirtelim ki birazdan aşağıda da değineceğimiz gibi kriz emlak

piyasasında yaşanan sorunlar nedeniyle başlasa da sorunun asıl kaynağı ABD ekonomisindeki

likidite bolluğunun varlık değerlerini yapay bir biccedilimde arttırmasıydı (Şen amp Ccedilalışkan 2009)

Lehman Brothersrsquoın iflas etmesi maliye politikası accedilısından adeta bir doumlnuumlm noktası oldu

FED krizi gevşek para politikası ile aşmayı denedi ve gevşek para politikasına ait elinde

ne kadar enstruumlman varsa hepsini devreye soktu Ancak para politikası kriz uumlzerinde

olumlu bir etkide bulunmadı Goumlzden kaccedilırılan husus 2007rsquode başlayan krizin kendine

37 Bkz oumlrneğin Issing (2010) Arestis (2012b)

Ekonomik Krizlerin Değişmeyen İmdatccedilısı Maliye Politikası

73

muumlnhasır oumlzellikleri bulunması ve daha oumlncekilerden farklı olmasıydı Krizin asıl nedeni

duumlşuumlk risk fiyatlaması sonucu ortaya ccedilıkan kaldıraccedil etkisiydi (Feldstein 2009) ABDrsquonin

dış accedilıklarını finanse etmek iccedilin gevşek para politikası uygulaması Ccedilinrsquoin sahip olduğu

muazzam doumlviz rezervlerinin oumlnemli bir kısmını bu uumllke tahvillerine plase etmesi gibi

nedenlerle ABD ekonomisinde likidite bolluğu ortaya ccedilıktı Ortaya ccedilıkan likidite bolluğu

faizleri duumlşuumlrduuml ve kredi verilebilir fonların aşırı oumllccediluumlde artmasına neden oldu Tuumlm bu

gelişmeler de varlık değerlerinin balonlaşmasını ve ldquokoumlpuumlk ekonomisirdquo sorununu ortaya ccedilıkardı

ve sonuccedilta da konut fiyatları yuumlkseldi (Şen amp Ccedilalışkan 2009) Bu olumsuzluklara karşın

bankalar duumlşuumlk faizli kredi verme politikalarını aldırmaksızın suumlrduumlrduumller Oumlyle ki daha

oumlnceleri kredi verilmesi sakıncalı bulunan kesimler dahi fonlanmaya başlandı (Gorton

2008)38

Riskli konut kredilerinin faiz oranlarının yuumlkselmesi bir anda bu sektoumlrde risk

fiyatlamalarının doğru yapılmadığı intibaını uyandırdı Bu da risklerin yeniden fiyatlanmasına

riskleri yeniden fiyatlanan konutların fiyatlarında duumlşuumlşe ve bununla bağlantılı olarak da

konut sektoumlruumlne ait menkul kıymetlerin fiyatlarında duumlşuumlşe neden oldu Tuumlm bu gelişmeler de

tuumlketim harcamalarının azalması ve konut sahiplerinin servetlerinin erimesi ile sonuccedillandı

(Feldstein 2009)

Daha oumlnceki benzer ekonomik sorunlar FEDrsquoin sert faiz artırımına gitmesinden

kaynaklandığı iccedilin sorunun uumlstesinden gelmek amacıyla faiz oranlarında indirime gitmek

yeterli oluyordu Oysaki son krizde durum bundan ccedilok farklıydı ve sorunun kaynağı

yuumlksek faiz oranları değildi O nedenle de faiz indirimleri yoluyla ekonomide canlanmayı

sağlamak muumlmkuumln olmadı Nominal faiz oranlarının sıfıra dayandığı bir durumda artık

para politikasının iktisadi faaliyetleri canlandırmada bir araccedil olarak kullanılabilme olanağı

yoktu Bir bakıma para politikası doğal sınırlarına ulaşmış ve bir nevi ldquoKeynesrsquoin likidite

tuzağırdquo durumu ortaya ccedilıkmıştı Yani para politikası bir iktisat politikası seccedileneği olmaktan

ccedilıkmış goumlruumlnuumlyordu Boumlyle bir durumda elde tek seccedilenek kalıyordu o da uzun yıllardır

ihmal edilen mesafeli durulan diğer bir iktisat politikası aracı olan maliye politikasından

başka bir şey değildi

Son yaşanan kriz oumlncesinde kısa doumlnemli ve geccedilici şokların para politikası ile

etkin bir biccedilimde bertaraf edilebileceği ağırlıklı olarak Neo-liberal akım tarafından adeta

aksiyom olarak kabul goumlruumlyordu (Ferreiro Gomez amp Serrano 2013) Krizin ortaya

ccedilıkması ile birlikte soumlz konusu aksiyom yerini maliye politikasına youmlnelişe bıraktı Uygun

ortam uygun zaman ve uygun koşullar oluşturulduğu takdirde maliye politikasının iktisadi

faaliyetleri etkilemede ve şokların olumsuz etkilerinin uumlstesinden gelmede etkin bir rol

oynayabileceği goumlruumlşuuml geniş bir yelpazedeki kesim tarafından benimsenmeye başlandı

38

Burada oumlnemle vurgulayalım ki krizin nedenlerini tartışmak bu ccedilalışmanın amacı ve kapsamı dışındadır

Burada bizi ilgilendiren temel konu neden para politikasının krizle muumlcadelede işlevsiz kaldığıdır

Huumlseyin ŞEN amp Ayşe KAYA

74

Tartışmalar politika yapıcılar ve gazeteciler yanında akademik camiada da geniş

yankı uyandırdı Yale Uumlniversitesirsquonden 2013 yılı Nobel iktisat oumlduumlluuml sahibi Robert J

Shillerrsquoden Prinston Uumlniversitesirsquonde 2008 yılı Nobel iktisat oumlduumlluuml sahibi Paul Krugmanrsquodan

Columbia Uumlniversitesirsquonden 2001 yılı Nobel iktisat oumlduumlluuml sahibi Joseph Stiglitzrsquoden yine

Berkeley Kaliforniya Uumlniversitesirsquonden 2001 Nobel iktisat oumlduumlluuml sahibi George Akerlofrsquoa

J Bradford DeLongrsquoa James K Galbraithrsquoa kadar duumlnyanın en tanınmış ve en itibarlı

akademisyenleri krizden ve akabinde ortaya ccedilıkan global resesyondan ccedilıkış iccedilin maliye

politikasının devreye sokulması noktasında birleştiler Maliye politikasının makroekonomik

politika arenasına doumlnuumlşuuml boumlyle bir uzlaşı ortamında gerccedilekleşti Aslında bu uzlaşı ortamı

bir bakıma hem resesyonun şiddetini hem de maliye politikasının resesyonla muumlcadeledeki

potansiyel etkinliği konusundaki geccedilici iyimserliği yansıtmaktaydı (Auerbach 2012)

4 Maliye Politikasına Bakışta Gelinen Nokta

Son krizle birlikte sadece otomatik stabilizatoumlrlerce39 desteklenen bir para

politikasının kriz doumlnemlerinde ekonomide istikrarı sağlamada yetersiz ve etkisiz kaldığı o

nedenle de ihtiyari-aktif maliye politikalarının da devreye sokulması gerektiği iyiden iyiye

geniş bir yelpazede dillendirilmeye başlandı Aslında bu durum maliye politikasına bakıştaki

ciddi bir doumlnuumlşuumlmuumln işaretiydi Oysa ki 1980rsquolerden 2000rsquolerin başlarına kadar geccedilen

yirmi yıldan daha uzun suumlre boyunca aktif maliye politikasına bakıştaki politik oumln yargılar

ve kaygılar yanında oumlzellikle şu iki arguumlman maliye politikasının pasifize edilmesinde etkili

oldu40

- Konjonktuumlrel dalgalanmaların uumlstesinden gelinmesinde otomatik stabilizatoumlrler

fazlasıyla yeterlidir İlaveten bir de aktif maliye politikasına ihtiyaccedil yoktur

- Guumlnuumlmuumlzde hem merkez bankalarının bağımsızlık dereceleri artmış hem

de para teorisi ve politikasında ciddi gelişmeler olmuştur Bir para politikası

aracı olarak faiz oranları hem enflasyonun kontrol edilmesinde hem de

konjonktuumlrel dalgalanmaların uumlstesinden gelmede gereğini fazlasıyla

yapabilecek durumdadır O nedenle başka bir politikaya ihtiyaccedil yoktur

Ancak maliye politikasının aktif olarak kullanımına karşı ileri suumlruumllen soumlz konusu

arguumlmanlar 1929 Buhranı ile karşılaştırılabilecek kadar şiddetli bir kuumlresel kriz karşısında hem

yetersiz hem de etkisiz kalmıştı Bunun uumlzerine tartışmaların odağı iradi-aktif maliye

39

Ekonomik dengenin sağlanması ve suumlrduumlruumllmesinde kendiliğinden işlevleri olan sistemin iccedilinde var olan

denge sağlayıcı etkiler yaratan kurumlardır Oumlrneğin artan oranlı vergiler işsizlik sigortası oumldemeleri buumltccedile

accedilık ve fazlaları birey-aile ve kurum tasarrufları ile toprak mahsullerine oumldenen mali yardımlar otomatik

stabilizatoumlrlere oumlrnektir Bu konu ile ilgili detaylı bilgi iccedilin bkz Şen amp Kaya (2013) 40

Bu tartışmaların detayları iccedilin bkz Auerbach Gale amp Harris (2010) Auerbach (2012)

Ekonomik Krizlerin Değişmeyen İmdatccedilısı Maliye Politikası

73

muumlnhasır oumlzellikleri bulunması ve daha oumlncekilerden farklı olmasıydı Krizin asıl nedeni

duumlşuumlk risk fiyatlaması sonucu ortaya ccedilıkan kaldıraccedil etkisiydi (Feldstein 2009) ABDrsquonin

dış accedilıklarını finanse etmek iccedilin gevşek para politikası uygulaması Ccedilinrsquoin sahip olduğu

muazzam doumlviz rezervlerinin oumlnemli bir kısmını bu uumllke tahvillerine plase etmesi gibi

nedenlerle ABD ekonomisinde likidite bolluğu ortaya ccedilıktı Ortaya ccedilıkan likidite bolluğu

faizleri duumlşuumlrduuml ve kredi verilebilir fonların aşırı oumllccediluumlde artmasına neden oldu Tuumlm bu

gelişmeler de varlık değerlerinin balonlaşmasını ve ldquokoumlpuumlk ekonomisirdquo sorununu ortaya ccedilıkardı

ve sonuccedilta da konut fiyatları yuumlkseldi (Şen amp Ccedilalışkan 2009) Bu olumsuzluklara karşın

bankalar duumlşuumlk faizli kredi verme politikalarını aldırmaksızın suumlrduumlrduumller Oumlyle ki daha

oumlnceleri kredi verilmesi sakıncalı bulunan kesimler dahi fonlanmaya başlandı (Gorton

2008)38

Riskli konut kredilerinin faiz oranlarının yuumlkselmesi bir anda bu sektoumlrde risk

fiyatlamalarının doğru yapılmadığı intibaını uyandırdı Bu da risklerin yeniden fiyatlanmasına

riskleri yeniden fiyatlanan konutların fiyatlarında duumlşuumlşe ve bununla bağlantılı olarak da

konut sektoumlruumlne ait menkul kıymetlerin fiyatlarında duumlşuumlşe neden oldu Tuumlm bu gelişmeler de

tuumlketim harcamalarının azalması ve konut sahiplerinin servetlerinin erimesi ile sonuccedillandı

(Feldstein 2009)

Daha oumlnceki benzer ekonomik sorunlar FEDrsquoin sert faiz artırımına gitmesinden

kaynaklandığı iccedilin sorunun uumlstesinden gelmek amacıyla faiz oranlarında indirime gitmek

yeterli oluyordu Oysaki son krizde durum bundan ccedilok farklıydı ve sorunun kaynağı

yuumlksek faiz oranları değildi O nedenle de faiz indirimleri yoluyla ekonomide canlanmayı

sağlamak muumlmkuumln olmadı Nominal faiz oranlarının sıfıra dayandığı bir durumda artık

para politikasının iktisadi faaliyetleri canlandırmada bir araccedil olarak kullanılabilme olanağı

yoktu Bir bakıma para politikası doğal sınırlarına ulaşmış ve bir nevi ldquoKeynesrsquoin likidite

tuzağırdquo durumu ortaya ccedilıkmıştı Yani para politikası bir iktisat politikası seccedileneği olmaktan

ccedilıkmış goumlruumlnuumlyordu Boumlyle bir durumda elde tek seccedilenek kalıyordu o da uzun yıllardır

ihmal edilen mesafeli durulan diğer bir iktisat politikası aracı olan maliye politikasından

başka bir şey değildi

Son yaşanan kriz oumlncesinde kısa doumlnemli ve geccedilici şokların para politikası ile

etkin bir biccedilimde bertaraf edilebileceği ağırlıklı olarak Neo-liberal akım tarafından adeta

aksiyom olarak kabul goumlruumlyordu (Ferreiro Gomez amp Serrano 2013) Krizin ortaya

ccedilıkması ile birlikte soumlz konusu aksiyom yerini maliye politikasına youmlnelişe bıraktı Uygun

ortam uygun zaman ve uygun koşullar oluşturulduğu takdirde maliye politikasının iktisadi

faaliyetleri etkilemede ve şokların olumsuz etkilerinin uumlstesinden gelmede etkin bir rol

oynayabileceği goumlruumlşuuml geniş bir yelpazedeki kesim tarafından benimsenmeye başlandı

38

Burada oumlnemle vurgulayalım ki krizin nedenlerini tartışmak bu ccedilalışmanın amacı ve kapsamı dışındadır

Burada bizi ilgilendiren temel konu neden para politikasının krizle muumlcadelede işlevsiz kaldığıdır

Huumlseyin ŞEN amp Ayşe KAYA

74

Tartışmalar politika yapıcılar ve gazeteciler yanında akademik camiada da geniş

yankı uyandırdı Yale Uumlniversitesirsquonden 2013 yılı Nobel iktisat oumlduumlluuml sahibi Robert J

Shillerrsquoden Prinston Uumlniversitesirsquonde 2008 yılı Nobel iktisat oumlduumlluuml sahibi Paul Krugmanrsquodan

Columbia Uumlniversitesirsquonden 2001 yılı Nobel iktisat oumlduumlluuml sahibi Joseph Stiglitzrsquoden yine

Berkeley Kaliforniya Uumlniversitesirsquonden 2001 Nobel iktisat oumlduumlluuml sahibi George Akerlofrsquoa

J Bradford DeLongrsquoa James K Galbraithrsquoa kadar duumlnyanın en tanınmış ve en itibarlı

akademisyenleri krizden ve akabinde ortaya ccedilıkan global resesyondan ccedilıkış iccedilin maliye

politikasının devreye sokulması noktasında birleştiler Maliye politikasının makroekonomik

politika arenasına doumlnuumlşuuml boumlyle bir uzlaşı ortamında gerccedilekleşti Aslında bu uzlaşı ortamı

bir bakıma hem resesyonun şiddetini hem de maliye politikasının resesyonla muumlcadeledeki

potansiyel etkinliği konusundaki geccedilici iyimserliği yansıtmaktaydı (Auerbach 2012)

4 Maliye Politikasına Bakışta Gelinen Nokta

Son krizle birlikte sadece otomatik stabilizatoumlrlerce39 desteklenen bir para

politikasının kriz doumlnemlerinde ekonomide istikrarı sağlamada yetersiz ve etkisiz kaldığı o

nedenle de ihtiyari-aktif maliye politikalarının da devreye sokulması gerektiği iyiden iyiye

geniş bir yelpazede dillendirilmeye başlandı Aslında bu durum maliye politikasına bakıştaki

ciddi bir doumlnuumlşuumlmuumln işaretiydi Oysa ki 1980rsquolerden 2000rsquolerin başlarına kadar geccedilen

yirmi yıldan daha uzun suumlre boyunca aktif maliye politikasına bakıştaki politik oumln yargılar

ve kaygılar yanında oumlzellikle şu iki arguumlman maliye politikasının pasifize edilmesinde etkili

oldu40

- Konjonktuumlrel dalgalanmaların uumlstesinden gelinmesinde otomatik stabilizatoumlrler

fazlasıyla yeterlidir İlaveten bir de aktif maliye politikasına ihtiyaccedil yoktur

- Guumlnuumlmuumlzde hem merkez bankalarının bağımsızlık dereceleri artmış hem

de para teorisi ve politikasında ciddi gelişmeler olmuştur Bir para politikası

aracı olarak faiz oranları hem enflasyonun kontrol edilmesinde hem de

konjonktuumlrel dalgalanmaların uumlstesinden gelmede gereğini fazlasıyla

yapabilecek durumdadır O nedenle başka bir politikaya ihtiyaccedil yoktur

Ancak maliye politikasının aktif olarak kullanımına karşı ileri suumlruumllen soumlz konusu

arguumlmanlar 1929 Buhranı ile karşılaştırılabilecek kadar şiddetli bir kuumlresel kriz karşısında hem

yetersiz hem de etkisiz kalmıştı Bunun uumlzerine tartışmaların odağı iradi-aktif maliye

39

Ekonomik dengenin sağlanması ve suumlrduumlruumllmesinde kendiliğinden işlevleri olan sistemin iccedilinde var olan

denge sağlayıcı etkiler yaratan kurumlardır Oumlrneğin artan oranlı vergiler işsizlik sigortası oumldemeleri buumltccedile

accedilık ve fazlaları birey-aile ve kurum tasarrufları ile toprak mahsullerine oumldenen mali yardımlar otomatik

stabilizatoumlrlere oumlrnektir Bu konu ile ilgili detaylı bilgi iccedilin bkz Şen amp Kaya (2013) 40

Bu tartışmaların detayları iccedilin bkz Auerbach Gale amp Harris (2010) Auerbach (2012)

Huumlseyin ŞEN amp Ayşe KAYA

74

Tartışmalar politika yapıcılar ve gazeteciler yanında akademik camiada da geniş

yankı uyandırdı Yale Uumlniversitesirsquonden 2013 yılı Nobel iktisat oumlduumlluuml sahibi Robert J

Shillerrsquoden Prinston Uumlniversitesirsquonde 2008 yılı Nobel iktisat oumlduumlluuml sahibi Paul Krugmanrsquodan

Columbia Uumlniversitesirsquonden 2001 yılı Nobel iktisat oumlduumlluuml sahibi Joseph Stiglitzrsquoden yine

Berkeley Kaliforniya Uumlniversitesirsquonden 2001 Nobel iktisat oumlduumlluuml sahibi George Akerlofrsquoa

J Bradford DeLongrsquoa James K Galbraithrsquoa kadar duumlnyanın en tanınmış ve en itibarlı

akademisyenleri krizden ve akabinde ortaya ccedilıkan global resesyondan ccedilıkış iccedilin maliye

politikasının devreye sokulması noktasında birleştiler Maliye politikasının makroekonomik

politika arenasına doumlnuumlşuuml boumlyle bir uzlaşı ortamında gerccedilekleşti Aslında bu uzlaşı ortamı

bir bakıma hem resesyonun şiddetini hem de maliye politikasının resesyonla muumlcadeledeki

potansiyel etkinliği konusundaki geccedilici iyimserliği yansıtmaktaydı (Auerbach 2012)

4 Maliye Politikasına Bakışta Gelinen Nokta

Son krizle birlikte sadece otomatik stabilizatoumlrlerce39 desteklenen bir para

politikasının kriz doumlnemlerinde ekonomide istikrarı sağlamada yetersiz ve etkisiz kaldığı o

nedenle de ihtiyari-aktif maliye politikalarının da devreye sokulması gerektiği iyiden iyiye

geniş bir yelpazede dillendirilmeye başlandı Aslında bu durum maliye politikasına bakıştaki

ciddi bir doumlnuumlşuumlmuumln işaretiydi Oysa ki 1980rsquolerden 2000rsquolerin başlarına kadar geccedilen

yirmi yıldan daha uzun suumlre boyunca aktif maliye politikasına bakıştaki politik oumln yargılar

ve kaygılar yanında oumlzellikle şu iki arguumlman maliye politikasının pasifize edilmesinde etkili

oldu40

- Konjonktuumlrel dalgalanmaların uumlstesinden gelinmesinde otomatik stabilizatoumlrler

fazlasıyla yeterlidir İlaveten bir de aktif maliye politikasına ihtiyaccedil yoktur

- Guumlnuumlmuumlzde hem merkez bankalarının bağımsızlık dereceleri artmış hem

de para teorisi ve politikasında ciddi gelişmeler olmuştur Bir para politikası

aracı olarak faiz oranları hem enflasyonun kontrol edilmesinde hem de

konjonktuumlrel dalgalanmaların uumlstesinden gelmede gereğini fazlasıyla

yapabilecek durumdadır O nedenle başka bir politikaya ihtiyaccedil yoktur

Ancak maliye politikasının aktif olarak kullanımına karşı ileri suumlruumllen soumlz konusu

arguumlmanlar 1929 Buhranı ile karşılaştırılabilecek kadar şiddetli bir kuumlresel kriz karşısında hem

yetersiz hem de etkisiz kalmıştı Bunun uumlzerine tartışmaların odağı iradi-aktif maliye

39

Ekonomik dengenin sağlanması ve suumlrduumlruumllmesinde kendiliğinden işlevleri olan sistemin iccedilinde var olan

denge sağlayıcı etkiler yaratan kurumlardır Oumlrneğin artan oranlı vergiler işsizlik sigortası oumldemeleri buumltccedile

accedilık ve fazlaları birey-aile ve kurum tasarrufları ile toprak mahsullerine oumldenen mali yardımlar otomatik

stabilizatoumlrlere oumlrnektir Bu konu ile ilgili detaylı bilgi iccedilin bkz Şen amp Kaya (2013) 40

Bu tartışmaların detayları iccedilin bkz Auerbach Gale amp Harris (2010) Auerbach (2012)

Ekonomik Krizlerin Değişmeyen İmdatccedilısı Maliye Politikası

75

politikasına kaymış uygun zamanda uygun dozda uygun koşullarda ve uygun araccedillarla

uygulanacak bir maliye politikasının ekonomik faaliyetleri etkilemek suretiyle krizden

ccedilıkışta etkili olabileceği akademik buumlrokratik ve siyasi ccedilevrelerde tartışılmaya başlanmıştır

Nitekim maliye politikasına bakıştaki bu değişimin doumlnuumlm noktasını Eyluumll 2008rsquode

Lehman Brothersrsquoın ccediloumlkmesi oluşturdu (Arestis amp Sawyer 2010) ldquoKısa doumlnemli ve geccedilici

şokların uumlstesinden yalnızca para politikası gelebilirrdquo şeklinde adeta aksiyom haline gelen

ve para politikası gibi bir iktisat politikası olan maliye politikasına bakıştaki mesafeli duruş

krizle birlikte buumlyuumlk oumllccediluumlde azaldı Geccedilmiş yıllarda maliye politikasına karşı hep ihtiyatlı

bir duruş sergileyen IMFrsquonin bile bakışı son krizle birlikte değişti IMFrsquonin maliye

politikasına bakışındaki bu değişikliği kurumun en tepe noktasında goumlrev yapmış bir isim

eski başkan Dominique Strauss-Kahnrsquoın itiraf niteliğindeki şu soumlzleri buumltuumln ccedilıplaklığı ile

ortaya koymaktadır

ldquoKriz oumlncesinde ekonomileri oldukccedila iyi youmlnettiğimizi duumlşuumlnuumlrduumlk Bu duumlşuumlncemizin

dayanağı olan Washington Uzlaşısı ccedilok sayıda meziyete sahipti Basit para ve maliye

politikası kuralları ekonomik istikrarı garanti edecekti Dereguumllasyon ve oumlzelleştirme

buumlyuumlme ve refahı sağlayacaktı Finansal piyasalar kaynakları en verimli oldukları

alanlara kanalize edecek ve etkin bir biccedilimde kendi kendilerini denetleyeceklerdi

Ayrıca artan kuumlreselleşme de buumltuumln yuumlkuuml ccedilekecekti

Krizle birlikte buumltuumln bunlar ccediloumlktuuml [Şimdi] Washington Uzlaşısı gerimizde kaldı

Bize duumlşen goumlrev istikrarın temellerini yeniden tesis etmek bunları zaman testine tabi

tutmak ve kuumlreselleşmenin bir sonraki aşamasını herkes iccedilin avantajlı hale getirmektir

Soumlz konusu yeniden inşa iccedilin şu uumlccedil temel yaklaşıma ihtiyaccedil vardır Ekonomik politikalara

yeni bir yaklaşım sosyal uyuma yeni bir yaklaşım ve işbirliği ve ccedilok taraflılığa yeni

bir yaklaşım

[Peki ya] maliye politikasına ne demeli Eski paradigmaya goumlre maliye politikası

kesinlikle makroekonomik politikanın ldquoihmal edilen ccedilocuğurdquo idi Roluuml konjonktuumlrel

dalgalanmalara goumlre artan ve azalan buumltccedile accedilıklarına izin veren otomatik stabilizatoumlrler

ile sınırlı idi İhtiyari-aktif maliye politikasına derin şuumlpheyle bakılıyordu Ancak enerjisi

tuumlkenen para politikası ve dizleri uumlzerine ccediloumlken bir finansal sistem varken maliye

politikası kriz doumlnemlerinin uyuyan guumlzeliydi İktisat politikasının bu unutulan

enstruumlmanı azalan toplam talebin imdadına yetişti ve duumlnyayı bir ekonomik felaketten

korudu Maliye politikasını yeniden duumlşuumlnmek durumundayızrdquo (Strauss-Khan 2011)

Oumlte yandan Avrupa Merkez Bankası eski youmlnetim kurulu uumlyesi Otmar Issingrsquoin

ifadesi de Dominique Strauss-Kahnrsquoın soumlzleri kadar dikkat ccedilekicidir ldquoKeynesyen roumlnesans

suumlrpriz olarak goumlruumllmemeli [Ccediluumlnkuuml] Kuumlresel ekonomi 2007rsquode yalnızca 1929 Buumlyuumlk

Buhranı ile karşılaştırılabilecek derecede şiddetli bir krizin iccediline duumlştuumlrdquo (Issing 2010)

Huumlseyin ŞEN amp Ayşe KAYA

76

Akademik camiada da maliye politikasına bakışta ciddi bir değişim ortaya ccedilıktı

Krizle beraber maliye politikasına bakışta gelinen noktayı Neo-klasik iktisat geleneğinden

gelen Martin Feldsteinrsquoin şu ifadeleri oumlzetliyor

ldquoDaha iki yıl oumlncesine kadar [2007] maliye politikasının konjonktuumlrel dalgalanmaları

azaltmada etkin bir politika aracı olmadığı youmlnuumlnde yaygın bir uzlaşı vardı Şimdi ise

Washingtonrsquodaki ve duumlnyanın doumlrt bir yanındaki huumlkuumlmetler uumlniversiteler ile iş acirclemi

dacirchil geniş bir yelpazedeki iktisatccedilılar tarafından desteklenen buumlyuumlmeyi teşvik edici

oldukccedila geniş kapsamlı mali paketler uygulamaya konuluyorrdquo (Feldstein 2009)

Yukarıdaki accedilıklamalardan bizim ccedilıkarımımız maliye politikasına biccedililen roluumln

hala sınırlı duumlzeyde olduğu ve yalnızca kriz doumlnemleri ile oumlzdeşleştirildiği youmlnuumlndedir

Gelinen noktada makroekonomik istikrarın sağlanmasında para politikasının hala geniş

kesimler tarafından oumlnemsendiğini ona karşı bir umudun beslendiğini dominant iktisat

politikası aracı olma işlevini ve roluumlnuuml suumlrduumlrduumlğuumlnuuml maliye politikasının ise sadece para

politikasının işlevselliğini yitirdiği şiddetli resesyon ve durgunluk doumlnemlerinde devreye

giren olağan dışı bir iktisat politikası enstruumlmanı gibi muamele ile karşı karşıya olduğunu

goumlrmekteyiz Tabi bunda birazdan da değineceğimiz gibi maliye politikasının etkinliğine

ilişkin teorik ve ampirik ccedilalışmaların ve bu ccedilalışmaların bulgularının ciddi bir payı

olduğunu da goumlz ardı etmemek gerekir Ancak hal boumlyle olsa da duumln olduğu gibi buguumln de

maliye politikasının ekonomik krizlerin imdatccedilısı olarak dikkatleri uumlzerine topladığından

ve ciddi bir tartışmanın merkezinde olduğundan da şuumlphe yoktur

Krizle muumlcadele iccedilin birccedilok uumllkenin peş peşe mali paketleri devreye sokması

sonrasında genelde ihtiyari-aktif maliye politikası oumlzelde de bu paketlerin etkinliği

sorgulanmaya başlandı Alevlenen maliye politikası eksenli tartışmalarda şu sorular oumln

plana ccedilıktı Acaba maliye politikası toplam talep duumlzeyini ve dolayısıyla ekonomik

buumlyuumlmeyi ne youmlnde ve ne miktarda etkiler Eğer bir etkide bulunuyor ise bu etki

konjonktuumlrel dalgalanmaları azaltıcı [countercyclical] youmlnde midir yoksa arttırıcı [procyclical]

youmlnde midir Accedilıktır ki bu soruların cevabı da maliye politikası ccedilarpanının işareti ve

buumlyuumlkluumlğuumlnde saklıdır Maliye politikası ccedilarpanı diğer değişkenler sabitken kamu

harcamalarındaki 1 TLrsquolik artışın veya vergilerdeki 1 TLrsquolik indirimin veya kuumlmuumllatif

olarak her ikisindeki eşanlı bir değişmenin yani mali etki paketinin GSYİH uumlzerinde ne

miktarda bir değişme meydana getirdiğini goumlsteren bir katsayıdır Ccedilarpanın ldquo1rdquo değeri

alması GSYİHrsquonin yapılan kamu harcaması veya vergi indirimi veyahut da her ikisinin

kuumlmuumllatifi kadar arttığını ldquo0rdquo ile ldquo1rdquo arasında bir değer alması ekonominin buumlyuumlduumlğuumlnuuml

ancak bu buumlyuumlmenin devreye sokulan mali paketten daha duumlşuumlk olduğunu goumlsterir

Ccedilarpanın değerinin 1rsquoden buumlyuumlk olması ise ndashki bu arzulanan bir durumdur uygulanan

maliye politikasının hedefine ulaştığını devreye sokulan mali etki paketinin toplam talep

ve dolayısıyla GSYİH uumlzerinde kendisinden daha buumlyuumlk bir etkide bulunduğunu ifade

eder Maliye politikası ccedilarpanının sıfır değeri alması ise hiccedil de arzulanmayan bir durum

olup mali etki paketinin ekonomi uumlzerinde ters [negatif] etkide bulunduğunu goumlstermektedir ki

Ekonomik Krizlerin Değişmeyen İmdatccedilısı Maliye Politikası

77

bu hiccedilbir biccedilimde istenmeyen bir gelişme olup crowding-outrsquoa işaret eder Boumlyle bir

durumda ise tersine etki yapacak bir mali etki paketini yani daraltıcı maliye politikasını

devreye sokmak gerekir Goumlruumllduumlğuuml uumlzere maliye politikası ccedilarpanının değeri ve işareti

devreye sokulan maliye politikasının etkinliği konusunda politika yapımcılarına fikir ve

youmln vermesi bakımından hayati oumlnem taşımaktadır

Ccedilarpan konusu maliye politikasının en tartışmalı alanlarından biridir Resesyon

durgunluk gibi konjonktuumlruumln daraldığı ve dip yaptığı doumlnemlerde uygulanacak genişletici

bir maliye politikasının toplam talep ve dolayısıyla ekonominin reel buumlyuumlme duumlzeyi

uumlzerinde ne kadarlık ve ne youmlnde bir etkide bulunacağı maliye politikası ccedilarpanının

buumlyuumlkluumlğuumlne ve işaretine bağlıdır

Ampirik ccedilalışmalar41 farklı sonuccedillar ortaya koymakla birlikte soumlz konusu

ccedilalışmaları baz alarak maliye politikası ccedilarpanına ilişkin şu ccedilıkarımları yapabiliriz Maliye

politikası uumllkelerin oumlzelliklerine bağlı olarak değişmektedir Para maliye ve yapısal

politikalar arasındaki koordinasyon doumlviz kuru rejimi kamu kesiminin borccedil duumlzeyi

uygulanan para politikası [gevşek mi sıkı mı] seccedililen maliye politikası enstruumlmanı [vergi

harcama veya her ikisi] cari işlemler dengesi ekonominin dışa accedilıklık derecesi ekonominin

finansal gelişmişlik duumlzeyi beklentiler gibi uumllkeye oumlzguuml faktoumlrler de maliye politikası

ccedilarpanı uumlzerinde etkili olmaktadır

Tuumlm bunları da dikkate alarak maliye politikasının etkinliğini oumllccedilmede bir araccedil

olan maliye politikası ccedilarpanını ele alan ampirik ccedilalışmalardan faydalanarak şu ccedilıkarımları

yapabiliriz

- Maliye politikası ccedilarpanının hesaplanmasında kullanılan ekonometrik youmlntem

ccedilarpanın değerini etkiler Yani maliye politikası ccedilarpanı tercih edilen

ekonometrik youmlnteme bağlı olarak değişmektedir

- Ccedilarpanın değeri birccedilok faktoumlre bağlıdır Genel olarak gelişmekte olan

uumllkelerde ccedilarpanın değeri gelişmiş uumllkelere nazaran daha kuumlccediluumlktuumlr Dahası

gelişmiş uumllkelerin aksine verilerin yetersiz olması ve guumlvenilir olmaması

kurumsal zayıflıklar gibi nedenlerle gelişmekte olan uumllkelerde maliye

politikasının buumlyuumlkluumlğuuml ve işaretine ilişkin net bir sonuca ulaşma olanağı da

yoktur

41

Bu konunun detayları iccedilin bkz Briotti (2005) IMF (2008) Alesina amp Ardagna (2010) Romer amp Romer (2010)

Auerbach Gali amp Harris (2010) Barro amp Redlick (2011) Delong amp Summers (2012) Auerbach (2012) Auerbach amp Gorodnichenko (2012) De Mello (2013) Ferreiro Gomez amp Serrano (2013) Ilzetzki Mendoza amp

Vegh (2013) Jha Mallick Park amp Quising (2014)

Huumlseyin ŞEN amp Ayşe KAYA

78

- Kamu harcamaları ccedilarpanı ile vergi ccedilarpanının değeri birbirinden farklıdır

Oumlzellikle maliye politikasına gevşek para politikasının eşlik etmesi durumunda

kamu harcamaları ccedilarpanının değeri birden ccedilok daha buumlyuumlk olmaktadır

- Oumlzellikle kısa doumlnemde kamu harcamaları ccedilarpanının değeri vergi ccedilarpanından

daha buumlyuumlktuumlr

- Maliye politikası ccedilarpanının değeri ve buumlyuumlkluumlğuuml konjonktuumlruumln evrelerine

bağlı olarak farklılık goumlstermektedir Konjontuumlruumln daralma ve dip evrelerinde

maliye politikası ccedilarpanının değeri daha yuumlksek olmaktadır

- Maliye politikası ile para politikası ve hatta finansal politikalar arasındaki

koordinasyon maliye politikası ccedilarpanının değerini etkilemektedir Genel

olarak genişletici maliye politikasının gevşek bir para politikası ile birlikte

uygulanması ccedilarpanın değerini 1rsquoin uumlzerine ccedilıkaracaktır

- Para ve maliye politikaları arasında koordinasyon mevcut iken nominal

faiz oranının sıfıra yaklaşması durumunda kamu harcamaları ccedilarpanının

etkinliği artar

- Maliye politikası ccedilarpanının değeri dikkate alınan verginin ya da kamu

harcamasının tuumlruumlne goumlre farklılık goumlsterebilir

- Cari işlemler dengesi fazla veren esnek doumlviz kuru uygulayan goumlreli daha

dışa accedilık ekonomiye42 sahip uumllkelerde maliye politikası ccedilarpanının değeri

goumlreli olarak daha duumlşuumlktuumlr43

- Esnek kur sistemine sahip uumllkelerde maliye politikası ccedilarpanın değeri sıfıra

yaklaşırken esnek olmayan kur sisteminin geccedilerli olduğu uumllkelerde maliye

politikası ccedilarpanının değeri hem pozitif hem de birden buumlyuumlk olmaktadır

- Fiyatlar daha esnek iken uygulanacak gevşek bir para politikası maliye

politikası ccedilarpanının değerini arttırır

- Hangi maliye politikası enstruumlmanının kullanıldığı da maliye politikası

ccedilarpanı accedilısından oumlnemlidir Vergi indirimlerinin neden olduğu accedilığın maliye

politikası ccedilarpanı uumlzerindeki etkisi harcamalardaki artışın neden olduğu accedilığa

goumlre daha fazladır

42

Burada dışa accedilık ekonomiden kasıt uluslararası ticarete bağlı uumllkelerdir Buna goumlre dış ticaret hacminin

[İhracat + İthalat] GSYİHrsquoye oranı 60rsquoın uumlzerinde olan uumllkeler dışa accedilık altında olanlar ise dışa kapalı ekonomi olarak kabul edilmektedir Bkz Ilzetzki Mendoza amp Vegh (2013)

43 Aslında bu bulgu dışa accedilık ekonomiye ilişkin Mundell-Fleming Modelirsquone de uygundur Bu modele goumlre sermaye

hareketlerinin serbest olduğu ve esnek kur sisteminin uygulandığı dışa accedilık bir ekonomide maliye politikası etkin

değildir ancak para politikası etkindir

Ekonomik Krizlerin Değişmeyen İmdatccedilısı Maliye Politikası

79

- Genel olarak kamu borcunun yuumlksek olması maliye politikası ccedilarpanının

değerini duumlşuumlrmektedir Hatta merkezi huumlkuumlmet borcunun GSYİHrsquoye oranı

60rsquoın uumlzerinde olan bazı uumllkelerde ccedilarpanın değeri negatif olmaktadır

- Uumllkelerin gelişmişlik duumlzeyi maliye politikası ccedilarpanının değerini etkiler

Genel olarak gelişmişlik duumlzeyi duumlşuumlk olan uumllkelerde maliye politikası

ccedilarpanının değeri de duumlşuumlktuumlr

5 Sonuccedil ve İleriye Youmlnelik Bazı Politika Ccedilıkarımları

Son krizle beraber maliye politikasına geri doumlnuumlş bir zorunluluğun sonucudur O

zorunluluk da para politikasının nominal faiz oranlarının sıfıra dayandığı bir noktada

ekonomik faaliyetleri etkilemedeki işlevselliğini kaybetmesi nedeniyle ortaya ccedilıkan

seccedileneksizliktir 2007rsquonin ikinci yarısında ABDrsquode başlayan finansal krizle muumlcadelede

para politikası arzulanan sonucu vermeyince zoraki olarak maliye politikası guumlndeme

geldi Kriz derinleşirken nominal faiz oranlarının sıfıra dayandığı para politikası ile

faizleri faizlerle de ekonomik faaliyetleri etkileme olanağının kalmadığı bir noktada

ekonomik krizlerin uumlstesinden gelmede bir imdatccedilı olarak maliye politikası devreye girdi

Maliye politikasının oumlzellikle resesyon ve durgunluk doumlnemlerinde toplam

talebi ve dolayısıyla iktisadi faaliyetleri etkilemede para politikasına goumlre daha etkin iktisat

politikası aracı olduğu son krizle birlikte bir kez daha goumlruumllduuml Ancak bu etkinin youmlnuuml ve

buumlyuumlkluumlğuumlnuumln hala tartışmalı bir konu olduğu da aşikacircrdır Bunun yanında maliye

politikasının hantal bir politika olduğundan şuumlphe yoktur Ancak maliye politikası diğer

iktisat politikası aracı olan para politikasına goumlre daha net ve kesin sonuccedillar ortaya

koymaktadır Oumlte yandan maliye politikası yapısı gereği popuumllist amaccedillarla kullanıma

yatkın bir politikadır Siyasi duyarlılığı oldukccedila yuumlksek bir politikadır Nihayetinde bu

politikanın dizaynı ve uygulanması iş başındaki huumlkuumlmetlerin kontroluuml ve uygulaması

altındadır Maliye politikasının bir diğer accedilmazı gecikmeler sorunudur İktisadi sorunun

teşhisi ile soruna karşı ccediloumlzuumlm uumlretilmesi uumlretilen ccediloumlzuumlm ile muumldahale kararı alınması

alınan karar ile uygulama ve sonuccedil alınması uzunca bir proseduumlre ve zamana ihtiyaccedil duyar

Tuumlm bu handikapları da dikkate alarak maliye politikasına ilişkin aşağıdaki ccedilıkarımları

yapabilir ve ileriye youmlnelik politika oumlnerilerinde bulunabiliriz

- Guumlnuumlmuumlzuumln kuumlreselleşen sermaye hareketleri serbestleşen ve finansal

piyasaları birbirine entegre olan duumlnyasında maliye politikası mutlaka para

politikasıyla ve hatta finansal politikalarla eşguumlduumlmluuml olarak uygulanmalıdır

Zira bu eşguumlduumlmuumln ne denli gerekli olduğu son yaşanan kriz ile de teyit

edilmiştir Bunun iccedilin de soumlz konusu politikalar arasında koordinasyona

ihtiyaccedil vardır Maliye politikasının ne oumllccediluumlde etkili olacağı ve başarılı sonuccedillar

ortaya koyacağı bu koordinasyonun suumlrekliliğine ve kalitesine bağlıdır

Huumlseyin ŞEN amp Ayşe KAYA

80

Koordinasyonsuzluk sorunu ortadan kaldırmak bir yana daha da iccedilinden

ccedilıkılmaz hale getirecektir

- Maliye politikasının otomatik stabilizatoumlrluumlk işlevi kamu kesiminin buumlyuumlkluumlğuuml

ve ekonominin gelişmişlik duumlzeyi ile yakından ilişkilidir Kamu kesimi

buumlyuumlduumlkccedile otomatik stabilizatoumlrlerin etkinliği goumlreli olarak artmaktadır

Otomatik stabilizatoumlrler refah devleti uygulamalarının geccedilerli olduğu

harcamaların yuumlksek marjinal vergi oranları ile finanse edildiği uumllkelerde

daha etkindir (Hemming 2013)44

- Gelişmiş uumllkelerde otomatik stabilizatoumlrlerin etkinliği gelişmekte olan

uumllkelere goumlre daha fazladır Ancak burada oumlnemle belirtelim ki otomatik

stabilizatoumlrlerle ilgili olarak daha oumlnemlisi husus bunların nasıl dizayn

edildiğidir

- Ekonominin olağan doumlnemlerinde otomatik stabilizatoumlrlerin işlevselliği

yuumlksek olsa da ekonomide ciddi dalgalanmaların olduğu doumlnemlerde

otomatik stabilizatoumlrler konjonktuumlrel dalgalanmaların dizginlenmesinde

oldukccedila yetersiz kalmaktadır O nedenle krizlerle muumlcadelede ihtiyari-aktif

maliye politikasının devreye sokulması bir zorunluluk olarak karşımıza

ccedilıkmaktadır

- Uumllkeden uumllkeye farklılık goumlsterebilmesine karşın otomatik stabilizatoumlrler

ancak kuumlccediluumlk ccedilaplı ekonomik dalgalanmaların minimize edilmesinde etkili

olabilir O nedenle buumlyuumlk ccedilaplı ekonomik dalgalanmaların kontroluumlnde

ihtiyari-aktif maliye politikasına ihtiyaccedil olduğu uumllke tecruumlbeleri ile sabittir

- İhtiyari-aktif maliye politikası uygulamasındaki uzun suumlreli gecikmeler

oumlzellikle resesyon gibi kısa doumlnemli durgunlukla muumlcadelede bu politikasının

etkinliğini oumlnemli oumllccediluumlde azaltmaktadır Bu ve benzeri durumlarda otomatik

stabilizatoumlrler oumlnem kazanmaktadır

- Krizlerle muumlcadelede ihtiyari-aktif maliye politikasının zamanlaması dozu

ve araccedillarının seccedilimi de bir o kadar oumlnemlidir O nedenle bu politika mutlaka

uygun zamanda uygun dozda ve uygun araccedillarla uygulamaya konulmalıdır

Oumlrneğin ihtiyari-aktif maliye politikasının zamanlamasının iyi ayarlanamaması

durumunda istenilen sonuccedillara ulaşılması gereksiz yere uzayabileceği gibi

guumlccedilleşebilir ya da mevcut ekonomik soruna ccedilare olmayabilir ve hatta

beklenenin aksi youmlnde sonuccedillar ortaya ccedilıkarabilir Bu da ancak ihtiyari-aktif

maliye politikasının gerek dizaynında gerekse uygulanmasında proaktif bir

politika yaklaşımının izlenmesi ulusal ve uluslararası duumlzeyde ekonomik

44

İsveccedil Danimarka Norveccedil gibi İskandinav uumllkeleri bunun tipik oumlrnekleridir

Ekonomik Krizlerin Değişmeyen İmdatccedilısı Maliye Politikası

81

ve siyasi gelişmelerin an be an izlenmesi ve koumltuuml gidişatın sinyallerinin

alındığı andan itibaren teyakkuza geccedililmesi ile muumlmkuumlnduumlr

- Yine uumllke tecruumlbeleriyle sabittir ki ihtiyari-aktif maliye politikası koumltuumlye

kullanıma accedilık bir politikadır O nedenle maliye politikasının politik

muumldahalelerden arındırılması kendisinden beklenilen başarının sağlanmasında

hayati oumlnem taşımaktadır Bu accedilıdan koumltuuml kullanıma accedilık esnek bir maliye

politikasından daha ziyade kurallı bir maliye politikası daha rasyonel bir

tercih olabilir

- Guumlnuumlmuumlz ekonomilerinin en oumlnemli olgularından biri beklentiler ve bu

beklentilerin iyi youmlnetilmesidir Ccediluumlnkuuml beklentiler guumlnuumlmuumlz ekonomileri

iccedilin bir hayli oumlnemli bir husustur Yalnızca hacirclihazırdaki vergiler ve kamu

harcamaları değil gelecekteki mali aktivitelere ilişkin beklentiler de

ekonomiyi etkiler Maliye politikasında yapılacak bir değişikliğin etkisi

buumlyuumlk oumllccediluumlde hanehalkının ve iktisadi ajanların beklentilerine ve ekonomik

kararlarında dikkate aldıkları zamana bağlı olmaktadır

- Uygulanan maliye politikasının mali suumlrduumlruumllebilirliği nasıl etkileyeceği

makroekonomik etkilerinin neler olacağı dikkate alınmalıdır Bu durum

maliye politikalarının kendi iccedilinde ve geleceğe youmlnelik makroekonomik

hedeflerle uyumlu kalmasına bağlıdır

- Maliye politikası ccedilarpanının buumlyuumlkluumlğuuml maliye politikası uygulandığı

andaki konjonktuumlrel dalgalanmaların aşamasına [tepe daralma dip genişleme]

bağlıdır Ccedilarpanın değeri konjonktuumlrel dalgalanmanın evresine goumlre farklılık

goumlsterir O nedenle ekonominin iccedilinde bulunduğu konjonktuumlr maliye

politikasının etkinliği bakımından dikkate alınması gereken bir husustur

Tabi bunda para politikasının roluumlnuuml de goumlz ardı etmemek gerekir Oumlzellikle

ekonominin daralma ve dip noktalarında uygun bir para politikasıyla

desteklenen maliye politikasının başarı şansı artacak ve maliye politikası

ccedilarpanının değeri daha da artacaktır45

- Hemen hemen buumltuumln ampirik ccedilalışmalar goumlstermektedir ki Keynesrsquoin

soumlylemlerini teyit edercesine kısa doumlnem kamu harcamaları ccedilarpanının

değeri 1rsquoden buumlyuumlktuumlr Ancak yine de belirtelim ki bu hususta temkinli

olmakta yarar vardır Genişletici maliye politikasının oumlzellikle de vergi

indirimi kaynaklı olanın ekonominin talep cephesinden ziyade arz cephesini

etkileyeceği youmlnuumlnde de yaygın bir kanı vardır Bu kanı son krizle beraber

maliye politikası oumln plana ccedilıkmasına rağmen devam etmektedir Dahası bu

45

Para politikasının maliye politikası şoklarına verdiği tepkileri dikkate alan ve ona goumlre belirlenen ccedilarpanı

Delong amp Summers (2012) ldquopolitika bağlantılı mali ccedilarpanrdquo olarak adlandırmaktadır

Huumlseyin ŞEN amp Ayşe KAYA

82

youmlnde goumlruumlş beyan edenler vergilerin kamu harcamalarına goumlre ekonomi

uumlzerinde daha guumlccedilluuml bir etkiye sahip olduğu ve bu bağlamda mali paketlerin

gelir ve kurumlar vergisi indirimli olması gerektiğini savunmaktadırlar46

Ccedilalışmanın başlangıcında da değindiğimiz gibi her krizin bir oumlğretici yanı

bulunmaktadır Daha oumlncekilerden farklı olarak bu krizin oumlğretici yanı oumln yargılı ve

saplantılı olmamaktır Durum ve koşullara goumlre en ideal politika aracı ne ise onu devreye

sokmaktır Bir diğer oumlnemli husus da uumllkeler arasında genelleme yapmaktan muumlmkuumln

mertebe kaccedilınmak ve her uumllkeyi kendi oumlzelinde değerlendirmektir

46

Son krizle uygulamaya konulan maliye politikası paketleri ve Obama Huumlkuumlmetirsquonin maliye politikası ccedilarpanı

odaklı mali paketlerinin eleştirisi iccedilin bkz Mankiw (2010)

Ekonomik Krizlerin Değişmeyen İmdatccedilısı Maliye Politikası

83

Kaynakccedila

Afonso A (2001) ldquoNon-Keynesian Effects of Fiscal Policy in the EU-15 University of Lisbonrdquo

Department of Economics from ISEG - School of Economics and Management

Department of Economics Working Papers 200107 1-47

Aktan CC amp H Şen (2001) ldquoEkonomik Kriz Nedenler ve Ccediloumlzuumlm Oumlnerilerirdquo Yeni Tuumlrkiye Dergisi

Ekonomik Kriz Oumlzel Sayısı 42 Kasım-Aralık 2001 1225-1230

Alcidi C amp D Gros (2011) ldquoGreat Recession versus Great Depression Monetary Fiscal and Banking

Policiesrdquo Journal of Economic Studies 38(6) 673-690

Alesina A (2012) ldquoFiscal Policy after the Great Recessionrdquo Atlantic Economic Journal 40 429-435

Alesina A amp S Ardagna (2010) ldquoLarge Changes in Fiscal Policy Taxes versus Spendingrdquo Tax Policy

and the Economy 24(1) 35-68

Anderson CJ (1944) ldquoThe Development of the Pump-Priming Theoryrdquo Journal of Political Economy

52(2) 144-159

Arestis P (2011) ldquoFiscal Policy is Still an Effective Instrument of Macroeconomic Policyrdquo

Panoeconomicus 2 143-156

Arestis P (2012a) ldquoFiscal Policy A Strong Macroeconomic Rolerdquo Review of Keynesian Economics

Inaugural Issue 93-108

Arestis P (2012b) ldquoFiscal Policy Time for the Renaissance of Keynesianismrdquo in G Chaloupek amp

M Marterbauer (eds) 75 Jahre General Theory Employment Interest and Money

Wirtschaft-swissenschaftliache Tagungen der AK-Wien Band 17

Arestis P amp M Sawyer (2010) ldquoThe Return of Fiscal Policyrdquo Journal of Post Keynesian Economics

32(3) 327-346

Auerbach AJ (2012) ldquoThe Fall and Rise of Keynesian Fiscal Policyrdquo Asian Economic Policy Review 7

157-175

Auerbach AJ amp WG Gale amp BH Harris (2010) ldquoActivist Fiscal Policyrdquo Journal of Economic

Perspectives 24(4) 141-164

Auerbach A amp Y Gorodnichenko (2012) ldquoMeasuring the Output Responses to Fiscal Policyrdquo American

Economic Journal Economic Policy 4(2) 1-27

Barro RJ amp CJ Redlick (2011) ldquoMacroeconomic Effects from Government Purchases and Taxesrdquo

Quarterly Journal of Economics126 51-102

Bernanke B (2002) ldquoDeflation Making Sure ldquoItrdquo Doesnrsquot Happen Hererdquo Speech Before the National

Economist Club

ltwwwfederalreservegovboarddocsspeeches200220021121defaulthtmgt 10102014

Blanchard O amp D Giovanni amp M Paolo (2010) ldquoRethinking Macroeconomic Policyrdquo Journal of

Money Credit and Banking 42(1) 199-215

Blinder AS (1988) ldquoThe Fall and Rise of Keynesian Economicsrdquo Economic Record 64(4) 278-294

Briotti MG (2005) ldquoEconomic Reactions to Public Finance Consolidation A Survey of the Literaturerdquo

European Central Bank Occasional Paper Series 38 1-29

Claessens S amp MA Kose (2009) ldquoWhat is a Recessionrdquo Finance amp Development March 2009 46 (1)

152-53

Huumlseyin ŞEN amp Ayşe KAYA

76

Akademik camiada da maliye politikasına bakışta ciddi bir değişim ortaya ccedilıktı

Krizle beraber maliye politikasına bakışta gelinen noktayı Neo-klasik iktisat geleneğinden

gelen Martin Feldsteinrsquoin şu ifadeleri oumlzetliyor

ldquoDaha iki yıl oumlncesine kadar [2007] maliye politikasının konjonktuumlrel dalgalanmaları

azaltmada etkin bir politika aracı olmadığı youmlnuumlnde yaygın bir uzlaşı vardı Şimdi ise

Washingtonrsquodaki ve duumlnyanın doumlrt bir yanındaki huumlkuumlmetler uumlniversiteler ile iş acirclemi

dacirchil geniş bir yelpazedeki iktisatccedilılar tarafından desteklenen buumlyuumlmeyi teşvik edici

oldukccedila geniş kapsamlı mali paketler uygulamaya konuluyorrdquo (Feldstein 2009)

Yukarıdaki accedilıklamalardan bizim ccedilıkarımımız maliye politikasına biccedililen roluumln

hala sınırlı duumlzeyde olduğu ve yalnızca kriz doumlnemleri ile oumlzdeşleştirildiği youmlnuumlndedir

Gelinen noktada makroekonomik istikrarın sağlanmasında para politikasının hala geniş

kesimler tarafından oumlnemsendiğini ona karşı bir umudun beslendiğini dominant iktisat

politikası aracı olma işlevini ve roluumlnuuml suumlrduumlrduumlğuumlnuuml maliye politikasının ise sadece para

politikasının işlevselliğini yitirdiği şiddetli resesyon ve durgunluk doumlnemlerinde devreye

giren olağan dışı bir iktisat politikası enstruumlmanı gibi muamele ile karşı karşıya olduğunu

goumlrmekteyiz Tabi bunda birazdan da değineceğimiz gibi maliye politikasının etkinliğine

ilişkin teorik ve ampirik ccedilalışmaların ve bu ccedilalışmaların bulgularının ciddi bir payı

olduğunu da goumlz ardı etmemek gerekir Ancak hal boumlyle olsa da duumln olduğu gibi buguumln de

maliye politikasının ekonomik krizlerin imdatccedilısı olarak dikkatleri uumlzerine topladığından

ve ciddi bir tartışmanın merkezinde olduğundan da şuumlphe yoktur

Krizle muumlcadele iccedilin birccedilok uumllkenin peş peşe mali paketleri devreye sokması

sonrasında genelde ihtiyari-aktif maliye politikası oumlzelde de bu paketlerin etkinliği

sorgulanmaya başlandı Alevlenen maliye politikası eksenli tartışmalarda şu sorular oumln

plana ccedilıktı Acaba maliye politikası toplam talep duumlzeyini ve dolayısıyla ekonomik

buumlyuumlmeyi ne youmlnde ve ne miktarda etkiler Eğer bir etkide bulunuyor ise bu etki

konjonktuumlrel dalgalanmaları azaltıcı [countercyclical] youmlnde midir yoksa arttırıcı [procyclical]

youmlnde midir Accedilıktır ki bu soruların cevabı da maliye politikası ccedilarpanının işareti ve

buumlyuumlkluumlğuumlnde saklıdır Maliye politikası ccedilarpanı diğer değişkenler sabitken kamu

harcamalarındaki 1 TLrsquolik artışın veya vergilerdeki 1 TLrsquolik indirimin veya kuumlmuumllatif

olarak her ikisindeki eşanlı bir değişmenin yani mali etki paketinin GSYİH uumlzerinde ne

miktarda bir değişme meydana getirdiğini goumlsteren bir katsayıdır Ccedilarpanın ldquo1rdquo değeri

alması GSYİHrsquonin yapılan kamu harcaması veya vergi indirimi veyahut da her ikisinin

kuumlmuumllatifi kadar arttığını ldquo0rdquo ile ldquo1rdquo arasında bir değer alması ekonominin buumlyuumlduumlğuumlnuuml

ancak bu buumlyuumlmenin devreye sokulan mali paketten daha duumlşuumlk olduğunu goumlsterir

Ccedilarpanın değerinin 1rsquoden buumlyuumlk olması ise ndashki bu arzulanan bir durumdur uygulanan

maliye politikasının hedefine ulaştığını devreye sokulan mali etki paketinin toplam talep

ve dolayısıyla GSYİH uumlzerinde kendisinden daha buumlyuumlk bir etkide bulunduğunu ifade

eder Maliye politikası ccedilarpanının sıfır değeri alması ise hiccedil de arzulanmayan bir durum

olup mali etki paketinin ekonomi uumlzerinde ters [negatif] etkide bulunduğunu goumlstermektedir ki

Ekonomik Krizlerin Değişmeyen İmdatccedilısı Maliye Politikası

77

bu hiccedilbir biccedilimde istenmeyen bir gelişme olup crowding-outrsquoa işaret eder Boumlyle bir

durumda ise tersine etki yapacak bir mali etki paketini yani daraltıcı maliye politikasını

devreye sokmak gerekir Goumlruumllduumlğuuml uumlzere maliye politikası ccedilarpanının değeri ve işareti

devreye sokulan maliye politikasının etkinliği konusunda politika yapımcılarına fikir ve

youmln vermesi bakımından hayati oumlnem taşımaktadır

Ccedilarpan konusu maliye politikasının en tartışmalı alanlarından biridir Resesyon

durgunluk gibi konjonktuumlruumln daraldığı ve dip yaptığı doumlnemlerde uygulanacak genişletici

bir maliye politikasının toplam talep ve dolayısıyla ekonominin reel buumlyuumlme duumlzeyi

uumlzerinde ne kadarlık ve ne youmlnde bir etkide bulunacağı maliye politikası ccedilarpanının

buumlyuumlkluumlğuumlne ve işaretine bağlıdır

Ampirik ccedilalışmalar41 farklı sonuccedillar ortaya koymakla birlikte soumlz konusu

ccedilalışmaları baz alarak maliye politikası ccedilarpanına ilişkin şu ccedilıkarımları yapabiliriz Maliye

politikası uumllkelerin oumlzelliklerine bağlı olarak değişmektedir Para maliye ve yapısal

politikalar arasındaki koordinasyon doumlviz kuru rejimi kamu kesiminin borccedil duumlzeyi

uygulanan para politikası [gevşek mi sıkı mı] seccedililen maliye politikası enstruumlmanı [vergi

harcama veya her ikisi] cari işlemler dengesi ekonominin dışa accedilıklık derecesi ekonominin

finansal gelişmişlik duumlzeyi beklentiler gibi uumllkeye oumlzguuml faktoumlrler de maliye politikası

ccedilarpanı uumlzerinde etkili olmaktadır

Tuumlm bunları da dikkate alarak maliye politikasının etkinliğini oumllccedilmede bir araccedil

olan maliye politikası ccedilarpanını ele alan ampirik ccedilalışmalardan faydalanarak şu ccedilıkarımları

yapabiliriz

- Maliye politikası ccedilarpanının hesaplanmasında kullanılan ekonometrik youmlntem

ccedilarpanın değerini etkiler Yani maliye politikası ccedilarpanı tercih edilen

ekonometrik youmlnteme bağlı olarak değişmektedir

- Ccedilarpanın değeri birccedilok faktoumlre bağlıdır Genel olarak gelişmekte olan

uumllkelerde ccedilarpanın değeri gelişmiş uumllkelere nazaran daha kuumlccediluumlktuumlr Dahası

gelişmiş uumllkelerin aksine verilerin yetersiz olması ve guumlvenilir olmaması

kurumsal zayıflıklar gibi nedenlerle gelişmekte olan uumllkelerde maliye

politikasının buumlyuumlkluumlğuuml ve işaretine ilişkin net bir sonuca ulaşma olanağı da

yoktur

41

Bu konunun detayları iccedilin bkz Briotti (2005) IMF (2008) Alesina amp Ardagna (2010) Romer amp Romer (2010)

Auerbach Gali amp Harris (2010) Barro amp Redlick (2011) Delong amp Summers (2012) Auerbach (2012) Auerbach amp Gorodnichenko (2012) De Mello (2013) Ferreiro Gomez amp Serrano (2013) Ilzetzki Mendoza amp

Vegh (2013) Jha Mallick Park amp Quising (2014)

Huumlseyin ŞEN amp Ayşe KAYA

78

- Kamu harcamaları ccedilarpanı ile vergi ccedilarpanının değeri birbirinden farklıdır

Oumlzellikle maliye politikasına gevşek para politikasının eşlik etmesi durumunda

kamu harcamaları ccedilarpanının değeri birden ccedilok daha buumlyuumlk olmaktadır

- Oumlzellikle kısa doumlnemde kamu harcamaları ccedilarpanının değeri vergi ccedilarpanından

daha buumlyuumlktuumlr

- Maliye politikası ccedilarpanının değeri ve buumlyuumlkluumlğuuml konjonktuumlruumln evrelerine

bağlı olarak farklılık goumlstermektedir Konjontuumlruumln daralma ve dip evrelerinde

maliye politikası ccedilarpanının değeri daha yuumlksek olmaktadır

- Maliye politikası ile para politikası ve hatta finansal politikalar arasındaki

koordinasyon maliye politikası ccedilarpanının değerini etkilemektedir Genel

olarak genişletici maliye politikasının gevşek bir para politikası ile birlikte

uygulanması ccedilarpanın değerini 1rsquoin uumlzerine ccedilıkaracaktır

- Para ve maliye politikaları arasında koordinasyon mevcut iken nominal

faiz oranının sıfıra yaklaşması durumunda kamu harcamaları ccedilarpanının

etkinliği artar

- Maliye politikası ccedilarpanının değeri dikkate alınan verginin ya da kamu

harcamasının tuumlruumlne goumlre farklılık goumlsterebilir

- Cari işlemler dengesi fazla veren esnek doumlviz kuru uygulayan goumlreli daha

dışa accedilık ekonomiye42 sahip uumllkelerde maliye politikası ccedilarpanının değeri

goumlreli olarak daha duumlşuumlktuumlr43

- Esnek kur sistemine sahip uumllkelerde maliye politikası ccedilarpanın değeri sıfıra

yaklaşırken esnek olmayan kur sisteminin geccedilerli olduğu uumllkelerde maliye

politikası ccedilarpanının değeri hem pozitif hem de birden buumlyuumlk olmaktadır

- Fiyatlar daha esnek iken uygulanacak gevşek bir para politikası maliye

politikası ccedilarpanının değerini arttırır

- Hangi maliye politikası enstruumlmanının kullanıldığı da maliye politikası

ccedilarpanı accedilısından oumlnemlidir Vergi indirimlerinin neden olduğu accedilığın maliye

politikası ccedilarpanı uumlzerindeki etkisi harcamalardaki artışın neden olduğu accedilığa

goumlre daha fazladır

42

Burada dışa accedilık ekonomiden kasıt uluslararası ticarete bağlı uumllkelerdir Buna goumlre dış ticaret hacminin

[İhracat + İthalat] GSYİHrsquoye oranı 60rsquoın uumlzerinde olan uumllkeler dışa accedilık altında olanlar ise dışa kapalı ekonomi olarak kabul edilmektedir Bkz Ilzetzki Mendoza amp Vegh (2013)

43 Aslında bu bulgu dışa accedilık ekonomiye ilişkin Mundell-Fleming Modelirsquone de uygundur Bu modele goumlre sermaye

hareketlerinin serbest olduğu ve esnek kur sisteminin uygulandığı dışa accedilık bir ekonomide maliye politikası etkin

değildir ancak para politikası etkindir

Ekonomik Krizlerin Değişmeyen İmdatccedilısı Maliye Politikası

79

- Genel olarak kamu borcunun yuumlksek olması maliye politikası ccedilarpanının

değerini duumlşuumlrmektedir Hatta merkezi huumlkuumlmet borcunun GSYİHrsquoye oranı

60rsquoın uumlzerinde olan bazı uumllkelerde ccedilarpanın değeri negatif olmaktadır

- Uumllkelerin gelişmişlik duumlzeyi maliye politikası ccedilarpanının değerini etkiler

Genel olarak gelişmişlik duumlzeyi duumlşuumlk olan uumllkelerde maliye politikası

ccedilarpanının değeri de duumlşuumlktuumlr

5 Sonuccedil ve İleriye Youmlnelik Bazı Politika Ccedilıkarımları

Son krizle beraber maliye politikasına geri doumlnuumlş bir zorunluluğun sonucudur O

zorunluluk da para politikasının nominal faiz oranlarının sıfıra dayandığı bir noktada

ekonomik faaliyetleri etkilemedeki işlevselliğini kaybetmesi nedeniyle ortaya ccedilıkan

seccedileneksizliktir 2007rsquonin ikinci yarısında ABDrsquode başlayan finansal krizle muumlcadelede

para politikası arzulanan sonucu vermeyince zoraki olarak maliye politikası guumlndeme

geldi Kriz derinleşirken nominal faiz oranlarının sıfıra dayandığı para politikası ile

faizleri faizlerle de ekonomik faaliyetleri etkileme olanağının kalmadığı bir noktada

ekonomik krizlerin uumlstesinden gelmede bir imdatccedilı olarak maliye politikası devreye girdi

Maliye politikasının oumlzellikle resesyon ve durgunluk doumlnemlerinde toplam

talebi ve dolayısıyla iktisadi faaliyetleri etkilemede para politikasına goumlre daha etkin iktisat

politikası aracı olduğu son krizle birlikte bir kez daha goumlruumllduuml Ancak bu etkinin youmlnuuml ve

buumlyuumlkluumlğuumlnuumln hala tartışmalı bir konu olduğu da aşikacircrdır Bunun yanında maliye

politikasının hantal bir politika olduğundan şuumlphe yoktur Ancak maliye politikası diğer

iktisat politikası aracı olan para politikasına goumlre daha net ve kesin sonuccedillar ortaya

koymaktadır Oumlte yandan maliye politikası yapısı gereği popuumllist amaccedillarla kullanıma

yatkın bir politikadır Siyasi duyarlılığı oldukccedila yuumlksek bir politikadır Nihayetinde bu

politikanın dizaynı ve uygulanması iş başındaki huumlkuumlmetlerin kontroluuml ve uygulaması

altındadır Maliye politikasının bir diğer accedilmazı gecikmeler sorunudur İktisadi sorunun

teşhisi ile soruna karşı ccediloumlzuumlm uumlretilmesi uumlretilen ccediloumlzuumlm ile muumldahale kararı alınması

alınan karar ile uygulama ve sonuccedil alınması uzunca bir proseduumlre ve zamana ihtiyaccedil duyar

Tuumlm bu handikapları da dikkate alarak maliye politikasına ilişkin aşağıdaki ccedilıkarımları

yapabilir ve ileriye youmlnelik politika oumlnerilerinde bulunabiliriz

- Guumlnuumlmuumlzuumln kuumlreselleşen sermaye hareketleri serbestleşen ve finansal

piyasaları birbirine entegre olan duumlnyasında maliye politikası mutlaka para

politikasıyla ve hatta finansal politikalarla eşguumlduumlmluuml olarak uygulanmalıdır

Zira bu eşguumlduumlmuumln ne denli gerekli olduğu son yaşanan kriz ile de teyit

edilmiştir Bunun iccedilin de soumlz konusu politikalar arasında koordinasyona

ihtiyaccedil vardır Maliye politikasının ne oumllccediluumlde etkili olacağı ve başarılı sonuccedillar

ortaya koyacağı bu koordinasyonun suumlrekliliğine ve kalitesine bağlıdır

Huumlseyin ŞEN amp Ayşe KAYA

80

Koordinasyonsuzluk sorunu ortadan kaldırmak bir yana daha da iccedilinden

ccedilıkılmaz hale getirecektir

- Maliye politikasının otomatik stabilizatoumlrluumlk işlevi kamu kesiminin buumlyuumlkluumlğuuml

ve ekonominin gelişmişlik duumlzeyi ile yakından ilişkilidir Kamu kesimi

buumlyuumlduumlkccedile otomatik stabilizatoumlrlerin etkinliği goumlreli olarak artmaktadır

Otomatik stabilizatoumlrler refah devleti uygulamalarının geccedilerli olduğu

harcamaların yuumlksek marjinal vergi oranları ile finanse edildiği uumllkelerde

daha etkindir (Hemming 2013)44

- Gelişmiş uumllkelerde otomatik stabilizatoumlrlerin etkinliği gelişmekte olan

uumllkelere goumlre daha fazladır Ancak burada oumlnemle belirtelim ki otomatik

stabilizatoumlrlerle ilgili olarak daha oumlnemlisi husus bunların nasıl dizayn

edildiğidir

- Ekonominin olağan doumlnemlerinde otomatik stabilizatoumlrlerin işlevselliği

yuumlksek olsa da ekonomide ciddi dalgalanmaların olduğu doumlnemlerde

otomatik stabilizatoumlrler konjonktuumlrel dalgalanmaların dizginlenmesinde

oldukccedila yetersiz kalmaktadır O nedenle krizlerle muumlcadelede ihtiyari-aktif

maliye politikasının devreye sokulması bir zorunluluk olarak karşımıza

ccedilıkmaktadır

- Uumllkeden uumllkeye farklılık goumlsterebilmesine karşın otomatik stabilizatoumlrler

ancak kuumlccediluumlk ccedilaplı ekonomik dalgalanmaların minimize edilmesinde etkili

olabilir O nedenle buumlyuumlk ccedilaplı ekonomik dalgalanmaların kontroluumlnde

ihtiyari-aktif maliye politikasına ihtiyaccedil olduğu uumllke tecruumlbeleri ile sabittir

- İhtiyari-aktif maliye politikası uygulamasındaki uzun suumlreli gecikmeler

oumlzellikle resesyon gibi kısa doumlnemli durgunlukla muumlcadelede bu politikasının

etkinliğini oumlnemli oumllccediluumlde azaltmaktadır Bu ve benzeri durumlarda otomatik

stabilizatoumlrler oumlnem kazanmaktadır

- Krizlerle muumlcadelede ihtiyari-aktif maliye politikasının zamanlaması dozu

ve araccedillarının seccedilimi de bir o kadar oumlnemlidir O nedenle bu politika mutlaka

uygun zamanda uygun dozda ve uygun araccedillarla uygulamaya konulmalıdır

Oumlrneğin ihtiyari-aktif maliye politikasının zamanlamasının iyi ayarlanamaması

durumunda istenilen sonuccedillara ulaşılması gereksiz yere uzayabileceği gibi

guumlccedilleşebilir ya da mevcut ekonomik soruna ccedilare olmayabilir ve hatta

beklenenin aksi youmlnde sonuccedillar ortaya ccedilıkarabilir Bu da ancak ihtiyari-aktif

maliye politikasının gerek dizaynında gerekse uygulanmasında proaktif bir

politika yaklaşımının izlenmesi ulusal ve uluslararası duumlzeyde ekonomik

44

İsveccedil Danimarka Norveccedil gibi İskandinav uumllkeleri bunun tipik oumlrnekleridir

Ekonomik Krizlerin Değişmeyen İmdatccedilısı Maliye Politikası

81

ve siyasi gelişmelerin an be an izlenmesi ve koumltuuml gidişatın sinyallerinin

alındığı andan itibaren teyakkuza geccedililmesi ile muumlmkuumlnduumlr

- Yine uumllke tecruumlbeleriyle sabittir ki ihtiyari-aktif maliye politikası koumltuumlye

kullanıma accedilık bir politikadır O nedenle maliye politikasının politik

muumldahalelerden arındırılması kendisinden beklenilen başarının sağlanmasında

hayati oumlnem taşımaktadır Bu accedilıdan koumltuuml kullanıma accedilık esnek bir maliye

politikasından daha ziyade kurallı bir maliye politikası daha rasyonel bir

tercih olabilir

- Guumlnuumlmuumlz ekonomilerinin en oumlnemli olgularından biri beklentiler ve bu

beklentilerin iyi youmlnetilmesidir Ccediluumlnkuuml beklentiler guumlnuumlmuumlz ekonomileri

iccedilin bir hayli oumlnemli bir husustur Yalnızca hacirclihazırdaki vergiler ve kamu

harcamaları değil gelecekteki mali aktivitelere ilişkin beklentiler de

ekonomiyi etkiler Maliye politikasında yapılacak bir değişikliğin etkisi

buumlyuumlk oumllccediluumlde hanehalkının ve iktisadi ajanların beklentilerine ve ekonomik

kararlarında dikkate aldıkları zamana bağlı olmaktadır

- Uygulanan maliye politikasının mali suumlrduumlruumllebilirliği nasıl etkileyeceği

makroekonomik etkilerinin neler olacağı dikkate alınmalıdır Bu durum

maliye politikalarının kendi iccedilinde ve geleceğe youmlnelik makroekonomik

hedeflerle uyumlu kalmasına bağlıdır

- Maliye politikası ccedilarpanının buumlyuumlkluumlğuuml maliye politikası uygulandığı

andaki konjonktuumlrel dalgalanmaların aşamasına [tepe daralma dip genişleme]

bağlıdır Ccedilarpanın değeri konjonktuumlrel dalgalanmanın evresine goumlre farklılık

goumlsterir O nedenle ekonominin iccedilinde bulunduğu konjonktuumlr maliye

politikasının etkinliği bakımından dikkate alınması gereken bir husustur

Tabi bunda para politikasının roluumlnuuml de goumlz ardı etmemek gerekir Oumlzellikle

ekonominin daralma ve dip noktalarında uygun bir para politikasıyla

desteklenen maliye politikasının başarı şansı artacak ve maliye politikası

ccedilarpanının değeri daha da artacaktır45

- Hemen hemen buumltuumln ampirik ccedilalışmalar goumlstermektedir ki Keynesrsquoin

soumlylemlerini teyit edercesine kısa doumlnem kamu harcamaları ccedilarpanının

değeri 1rsquoden buumlyuumlktuumlr Ancak yine de belirtelim ki bu hususta temkinli

olmakta yarar vardır Genişletici maliye politikasının oumlzellikle de vergi

indirimi kaynaklı olanın ekonominin talep cephesinden ziyade arz cephesini

etkileyeceği youmlnuumlnde de yaygın bir kanı vardır Bu kanı son krizle beraber

maliye politikası oumln plana ccedilıkmasına rağmen devam etmektedir Dahası bu

45

Para politikasının maliye politikası şoklarına verdiği tepkileri dikkate alan ve ona goumlre belirlenen ccedilarpanı

Delong amp Summers (2012) ldquopolitika bağlantılı mali ccedilarpanrdquo olarak adlandırmaktadır

Huumlseyin ŞEN amp Ayşe KAYA

82

youmlnde goumlruumlş beyan edenler vergilerin kamu harcamalarına goumlre ekonomi

uumlzerinde daha guumlccedilluuml bir etkiye sahip olduğu ve bu bağlamda mali paketlerin

gelir ve kurumlar vergisi indirimli olması gerektiğini savunmaktadırlar46

Ccedilalışmanın başlangıcında da değindiğimiz gibi her krizin bir oumlğretici yanı

bulunmaktadır Daha oumlncekilerden farklı olarak bu krizin oumlğretici yanı oumln yargılı ve

saplantılı olmamaktır Durum ve koşullara goumlre en ideal politika aracı ne ise onu devreye

sokmaktır Bir diğer oumlnemli husus da uumllkeler arasında genelleme yapmaktan muumlmkuumln

mertebe kaccedilınmak ve her uumllkeyi kendi oumlzelinde değerlendirmektir

46

Son krizle uygulamaya konulan maliye politikası paketleri ve Obama Huumlkuumlmetirsquonin maliye politikası ccedilarpanı

odaklı mali paketlerinin eleştirisi iccedilin bkz Mankiw (2010)

Ekonomik Krizlerin Değişmeyen İmdatccedilısı Maliye Politikası

83

Kaynakccedila

Afonso A (2001) ldquoNon-Keynesian Effects of Fiscal Policy in the EU-15 University of Lisbonrdquo

Department of Economics from ISEG - School of Economics and Management

Department of Economics Working Papers 200107 1-47

Aktan CC amp H Şen (2001) ldquoEkonomik Kriz Nedenler ve Ccediloumlzuumlm Oumlnerilerirdquo Yeni Tuumlrkiye Dergisi

Ekonomik Kriz Oumlzel Sayısı 42 Kasım-Aralık 2001 1225-1230

Alcidi C amp D Gros (2011) ldquoGreat Recession versus Great Depression Monetary Fiscal and Banking

Policiesrdquo Journal of Economic Studies 38(6) 673-690

Alesina A (2012) ldquoFiscal Policy after the Great Recessionrdquo Atlantic Economic Journal 40 429-435

Alesina A amp S Ardagna (2010) ldquoLarge Changes in Fiscal Policy Taxes versus Spendingrdquo Tax Policy

and the Economy 24(1) 35-68

Anderson CJ (1944) ldquoThe Development of the Pump-Priming Theoryrdquo Journal of Political Economy

52(2) 144-159

Arestis P (2011) ldquoFiscal Policy is Still an Effective Instrument of Macroeconomic Policyrdquo

Panoeconomicus 2 143-156

Arestis P (2012a) ldquoFiscal Policy A Strong Macroeconomic Rolerdquo Review of Keynesian Economics

Inaugural Issue 93-108

Arestis P (2012b) ldquoFiscal Policy Time for the Renaissance of Keynesianismrdquo in G Chaloupek amp

M Marterbauer (eds) 75 Jahre General Theory Employment Interest and Money

Wirtschaft-swissenschaftliache Tagungen der AK-Wien Band 17

Arestis P amp M Sawyer (2010) ldquoThe Return of Fiscal Policyrdquo Journal of Post Keynesian Economics

32(3) 327-346

Auerbach AJ (2012) ldquoThe Fall and Rise of Keynesian Fiscal Policyrdquo Asian Economic Policy Review 7

157-175

Auerbach AJ amp WG Gale amp BH Harris (2010) ldquoActivist Fiscal Policyrdquo Journal of Economic

Perspectives 24(4) 141-164

Auerbach A amp Y Gorodnichenko (2012) ldquoMeasuring the Output Responses to Fiscal Policyrdquo American

Economic Journal Economic Policy 4(2) 1-27

Barro RJ amp CJ Redlick (2011) ldquoMacroeconomic Effects from Government Purchases and Taxesrdquo

Quarterly Journal of Economics126 51-102

Bernanke B (2002) ldquoDeflation Making Sure ldquoItrdquo Doesnrsquot Happen Hererdquo Speech Before the National

Economist Club

ltwwwfederalreservegovboarddocsspeeches200220021121defaulthtmgt 10102014

Blanchard O amp D Giovanni amp M Paolo (2010) ldquoRethinking Macroeconomic Policyrdquo Journal of

Money Credit and Banking 42(1) 199-215

Blinder AS (1988) ldquoThe Fall and Rise of Keynesian Economicsrdquo Economic Record 64(4) 278-294

Briotti MG (2005) ldquoEconomic Reactions to Public Finance Consolidation A Survey of the Literaturerdquo

European Central Bank Occasional Paper Series 38 1-29

Claessens S amp MA Kose (2009) ldquoWhat is a Recessionrdquo Finance amp Development March 2009 46 (1)

152-53

Ekonomik Krizlerin Değişmeyen İmdatccedilısı Maliye Politikası

77

bu hiccedilbir biccedilimde istenmeyen bir gelişme olup crowding-outrsquoa işaret eder Boumlyle bir

durumda ise tersine etki yapacak bir mali etki paketini yani daraltıcı maliye politikasını

devreye sokmak gerekir Goumlruumllduumlğuuml uumlzere maliye politikası ccedilarpanının değeri ve işareti

devreye sokulan maliye politikasının etkinliği konusunda politika yapımcılarına fikir ve

youmln vermesi bakımından hayati oumlnem taşımaktadır

Ccedilarpan konusu maliye politikasının en tartışmalı alanlarından biridir Resesyon

durgunluk gibi konjonktuumlruumln daraldığı ve dip yaptığı doumlnemlerde uygulanacak genişletici

bir maliye politikasının toplam talep ve dolayısıyla ekonominin reel buumlyuumlme duumlzeyi

uumlzerinde ne kadarlık ve ne youmlnde bir etkide bulunacağı maliye politikası ccedilarpanının

buumlyuumlkluumlğuumlne ve işaretine bağlıdır

Ampirik ccedilalışmalar41 farklı sonuccedillar ortaya koymakla birlikte soumlz konusu

ccedilalışmaları baz alarak maliye politikası ccedilarpanına ilişkin şu ccedilıkarımları yapabiliriz Maliye

politikası uumllkelerin oumlzelliklerine bağlı olarak değişmektedir Para maliye ve yapısal

politikalar arasındaki koordinasyon doumlviz kuru rejimi kamu kesiminin borccedil duumlzeyi

uygulanan para politikası [gevşek mi sıkı mı] seccedililen maliye politikası enstruumlmanı [vergi

harcama veya her ikisi] cari işlemler dengesi ekonominin dışa accedilıklık derecesi ekonominin

finansal gelişmişlik duumlzeyi beklentiler gibi uumllkeye oumlzguuml faktoumlrler de maliye politikası

ccedilarpanı uumlzerinde etkili olmaktadır

Tuumlm bunları da dikkate alarak maliye politikasının etkinliğini oumllccedilmede bir araccedil

olan maliye politikası ccedilarpanını ele alan ampirik ccedilalışmalardan faydalanarak şu ccedilıkarımları

yapabiliriz

- Maliye politikası ccedilarpanının hesaplanmasında kullanılan ekonometrik youmlntem

ccedilarpanın değerini etkiler Yani maliye politikası ccedilarpanı tercih edilen

ekonometrik youmlnteme bağlı olarak değişmektedir

- Ccedilarpanın değeri birccedilok faktoumlre bağlıdır Genel olarak gelişmekte olan

uumllkelerde ccedilarpanın değeri gelişmiş uumllkelere nazaran daha kuumlccediluumlktuumlr Dahası

gelişmiş uumllkelerin aksine verilerin yetersiz olması ve guumlvenilir olmaması

kurumsal zayıflıklar gibi nedenlerle gelişmekte olan uumllkelerde maliye

politikasının buumlyuumlkluumlğuuml ve işaretine ilişkin net bir sonuca ulaşma olanağı da

yoktur

41

Bu konunun detayları iccedilin bkz Briotti (2005) IMF (2008) Alesina amp Ardagna (2010) Romer amp Romer (2010)

Auerbach Gali amp Harris (2010) Barro amp Redlick (2011) Delong amp Summers (2012) Auerbach (2012) Auerbach amp Gorodnichenko (2012) De Mello (2013) Ferreiro Gomez amp Serrano (2013) Ilzetzki Mendoza amp

Vegh (2013) Jha Mallick Park amp Quising (2014)

Huumlseyin ŞEN amp Ayşe KAYA

78

- Kamu harcamaları ccedilarpanı ile vergi ccedilarpanının değeri birbirinden farklıdır

Oumlzellikle maliye politikasına gevşek para politikasının eşlik etmesi durumunda

kamu harcamaları ccedilarpanının değeri birden ccedilok daha buumlyuumlk olmaktadır

- Oumlzellikle kısa doumlnemde kamu harcamaları ccedilarpanının değeri vergi ccedilarpanından

daha buumlyuumlktuumlr

- Maliye politikası ccedilarpanının değeri ve buumlyuumlkluumlğuuml konjonktuumlruumln evrelerine

bağlı olarak farklılık goumlstermektedir Konjontuumlruumln daralma ve dip evrelerinde

maliye politikası ccedilarpanının değeri daha yuumlksek olmaktadır

- Maliye politikası ile para politikası ve hatta finansal politikalar arasındaki

koordinasyon maliye politikası ccedilarpanının değerini etkilemektedir Genel

olarak genişletici maliye politikasının gevşek bir para politikası ile birlikte

uygulanması ccedilarpanın değerini 1rsquoin uumlzerine ccedilıkaracaktır

- Para ve maliye politikaları arasında koordinasyon mevcut iken nominal

faiz oranının sıfıra yaklaşması durumunda kamu harcamaları ccedilarpanının

etkinliği artar

- Maliye politikası ccedilarpanının değeri dikkate alınan verginin ya da kamu

harcamasının tuumlruumlne goumlre farklılık goumlsterebilir

- Cari işlemler dengesi fazla veren esnek doumlviz kuru uygulayan goumlreli daha

dışa accedilık ekonomiye42 sahip uumllkelerde maliye politikası ccedilarpanının değeri

goumlreli olarak daha duumlşuumlktuumlr43

- Esnek kur sistemine sahip uumllkelerde maliye politikası ccedilarpanın değeri sıfıra

yaklaşırken esnek olmayan kur sisteminin geccedilerli olduğu uumllkelerde maliye

politikası ccedilarpanının değeri hem pozitif hem de birden buumlyuumlk olmaktadır

- Fiyatlar daha esnek iken uygulanacak gevşek bir para politikası maliye

politikası ccedilarpanının değerini arttırır

- Hangi maliye politikası enstruumlmanının kullanıldığı da maliye politikası

ccedilarpanı accedilısından oumlnemlidir Vergi indirimlerinin neden olduğu accedilığın maliye

politikası ccedilarpanı uumlzerindeki etkisi harcamalardaki artışın neden olduğu accedilığa

goumlre daha fazladır

42

Burada dışa accedilık ekonomiden kasıt uluslararası ticarete bağlı uumllkelerdir Buna goumlre dış ticaret hacminin

[İhracat + İthalat] GSYİHrsquoye oranı 60rsquoın uumlzerinde olan uumllkeler dışa accedilık altında olanlar ise dışa kapalı ekonomi olarak kabul edilmektedir Bkz Ilzetzki Mendoza amp Vegh (2013)

43 Aslında bu bulgu dışa accedilık ekonomiye ilişkin Mundell-Fleming Modelirsquone de uygundur Bu modele goumlre sermaye

hareketlerinin serbest olduğu ve esnek kur sisteminin uygulandığı dışa accedilık bir ekonomide maliye politikası etkin

değildir ancak para politikası etkindir

Ekonomik Krizlerin Değişmeyen İmdatccedilısı Maliye Politikası

79

- Genel olarak kamu borcunun yuumlksek olması maliye politikası ccedilarpanının

değerini duumlşuumlrmektedir Hatta merkezi huumlkuumlmet borcunun GSYİHrsquoye oranı

60rsquoın uumlzerinde olan bazı uumllkelerde ccedilarpanın değeri negatif olmaktadır

- Uumllkelerin gelişmişlik duumlzeyi maliye politikası ccedilarpanının değerini etkiler

Genel olarak gelişmişlik duumlzeyi duumlşuumlk olan uumllkelerde maliye politikası

ccedilarpanının değeri de duumlşuumlktuumlr

5 Sonuccedil ve İleriye Youmlnelik Bazı Politika Ccedilıkarımları

Son krizle beraber maliye politikasına geri doumlnuumlş bir zorunluluğun sonucudur O

zorunluluk da para politikasının nominal faiz oranlarının sıfıra dayandığı bir noktada

ekonomik faaliyetleri etkilemedeki işlevselliğini kaybetmesi nedeniyle ortaya ccedilıkan

seccedileneksizliktir 2007rsquonin ikinci yarısında ABDrsquode başlayan finansal krizle muumlcadelede

para politikası arzulanan sonucu vermeyince zoraki olarak maliye politikası guumlndeme

geldi Kriz derinleşirken nominal faiz oranlarının sıfıra dayandığı para politikası ile

faizleri faizlerle de ekonomik faaliyetleri etkileme olanağının kalmadığı bir noktada

ekonomik krizlerin uumlstesinden gelmede bir imdatccedilı olarak maliye politikası devreye girdi

Maliye politikasının oumlzellikle resesyon ve durgunluk doumlnemlerinde toplam

talebi ve dolayısıyla iktisadi faaliyetleri etkilemede para politikasına goumlre daha etkin iktisat

politikası aracı olduğu son krizle birlikte bir kez daha goumlruumllduuml Ancak bu etkinin youmlnuuml ve

buumlyuumlkluumlğuumlnuumln hala tartışmalı bir konu olduğu da aşikacircrdır Bunun yanında maliye

politikasının hantal bir politika olduğundan şuumlphe yoktur Ancak maliye politikası diğer

iktisat politikası aracı olan para politikasına goumlre daha net ve kesin sonuccedillar ortaya

koymaktadır Oumlte yandan maliye politikası yapısı gereği popuumllist amaccedillarla kullanıma

yatkın bir politikadır Siyasi duyarlılığı oldukccedila yuumlksek bir politikadır Nihayetinde bu

politikanın dizaynı ve uygulanması iş başındaki huumlkuumlmetlerin kontroluuml ve uygulaması

altındadır Maliye politikasının bir diğer accedilmazı gecikmeler sorunudur İktisadi sorunun

teşhisi ile soruna karşı ccediloumlzuumlm uumlretilmesi uumlretilen ccediloumlzuumlm ile muumldahale kararı alınması

alınan karar ile uygulama ve sonuccedil alınması uzunca bir proseduumlre ve zamana ihtiyaccedil duyar

Tuumlm bu handikapları da dikkate alarak maliye politikasına ilişkin aşağıdaki ccedilıkarımları

yapabilir ve ileriye youmlnelik politika oumlnerilerinde bulunabiliriz

- Guumlnuumlmuumlzuumln kuumlreselleşen sermaye hareketleri serbestleşen ve finansal

piyasaları birbirine entegre olan duumlnyasında maliye politikası mutlaka para

politikasıyla ve hatta finansal politikalarla eşguumlduumlmluuml olarak uygulanmalıdır

Zira bu eşguumlduumlmuumln ne denli gerekli olduğu son yaşanan kriz ile de teyit

edilmiştir Bunun iccedilin de soumlz konusu politikalar arasında koordinasyona

ihtiyaccedil vardır Maliye politikasının ne oumllccediluumlde etkili olacağı ve başarılı sonuccedillar

ortaya koyacağı bu koordinasyonun suumlrekliliğine ve kalitesine bağlıdır

Huumlseyin ŞEN amp Ayşe KAYA

80

Koordinasyonsuzluk sorunu ortadan kaldırmak bir yana daha da iccedilinden

ccedilıkılmaz hale getirecektir

- Maliye politikasının otomatik stabilizatoumlrluumlk işlevi kamu kesiminin buumlyuumlkluumlğuuml

ve ekonominin gelişmişlik duumlzeyi ile yakından ilişkilidir Kamu kesimi

buumlyuumlduumlkccedile otomatik stabilizatoumlrlerin etkinliği goumlreli olarak artmaktadır

Otomatik stabilizatoumlrler refah devleti uygulamalarının geccedilerli olduğu

harcamaların yuumlksek marjinal vergi oranları ile finanse edildiği uumllkelerde

daha etkindir (Hemming 2013)44

- Gelişmiş uumllkelerde otomatik stabilizatoumlrlerin etkinliği gelişmekte olan

uumllkelere goumlre daha fazladır Ancak burada oumlnemle belirtelim ki otomatik

stabilizatoumlrlerle ilgili olarak daha oumlnemlisi husus bunların nasıl dizayn

edildiğidir

- Ekonominin olağan doumlnemlerinde otomatik stabilizatoumlrlerin işlevselliği

yuumlksek olsa da ekonomide ciddi dalgalanmaların olduğu doumlnemlerde

otomatik stabilizatoumlrler konjonktuumlrel dalgalanmaların dizginlenmesinde

oldukccedila yetersiz kalmaktadır O nedenle krizlerle muumlcadelede ihtiyari-aktif

maliye politikasının devreye sokulması bir zorunluluk olarak karşımıza

ccedilıkmaktadır

- Uumllkeden uumllkeye farklılık goumlsterebilmesine karşın otomatik stabilizatoumlrler

ancak kuumlccediluumlk ccedilaplı ekonomik dalgalanmaların minimize edilmesinde etkili

olabilir O nedenle buumlyuumlk ccedilaplı ekonomik dalgalanmaların kontroluumlnde

ihtiyari-aktif maliye politikasına ihtiyaccedil olduğu uumllke tecruumlbeleri ile sabittir

- İhtiyari-aktif maliye politikası uygulamasındaki uzun suumlreli gecikmeler

oumlzellikle resesyon gibi kısa doumlnemli durgunlukla muumlcadelede bu politikasının

etkinliğini oumlnemli oumllccediluumlde azaltmaktadır Bu ve benzeri durumlarda otomatik

stabilizatoumlrler oumlnem kazanmaktadır

- Krizlerle muumlcadelede ihtiyari-aktif maliye politikasının zamanlaması dozu

ve araccedillarının seccedilimi de bir o kadar oumlnemlidir O nedenle bu politika mutlaka

uygun zamanda uygun dozda ve uygun araccedillarla uygulamaya konulmalıdır

Oumlrneğin ihtiyari-aktif maliye politikasının zamanlamasının iyi ayarlanamaması

durumunda istenilen sonuccedillara ulaşılması gereksiz yere uzayabileceği gibi

guumlccedilleşebilir ya da mevcut ekonomik soruna ccedilare olmayabilir ve hatta

beklenenin aksi youmlnde sonuccedillar ortaya ccedilıkarabilir Bu da ancak ihtiyari-aktif

maliye politikasının gerek dizaynında gerekse uygulanmasında proaktif bir

politika yaklaşımının izlenmesi ulusal ve uluslararası duumlzeyde ekonomik

44

İsveccedil Danimarka Norveccedil gibi İskandinav uumllkeleri bunun tipik oumlrnekleridir

Ekonomik Krizlerin Değişmeyen İmdatccedilısı Maliye Politikası

81

ve siyasi gelişmelerin an be an izlenmesi ve koumltuuml gidişatın sinyallerinin

alındığı andan itibaren teyakkuza geccedililmesi ile muumlmkuumlnduumlr

- Yine uumllke tecruumlbeleriyle sabittir ki ihtiyari-aktif maliye politikası koumltuumlye

kullanıma accedilık bir politikadır O nedenle maliye politikasının politik

muumldahalelerden arındırılması kendisinden beklenilen başarının sağlanmasında

hayati oumlnem taşımaktadır Bu accedilıdan koumltuuml kullanıma accedilık esnek bir maliye

politikasından daha ziyade kurallı bir maliye politikası daha rasyonel bir

tercih olabilir

- Guumlnuumlmuumlz ekonomilerinin en oumlnemli olgularından biri beklentiler ve bu

beklentilerin iyi youmlnetilmesidir Ccediluumlnkuuml beklentiler guumlnuumlmuumlz ekonomileri

iccedilin bir hayli oumlnemli bir husustur Yalnızca hacirclihazırdaki vergiler ve kamu

harcamaları değil gelecekteki mali aktivitelere ilişkin beklentiler de

ekonomiyi etkiler Maliye politikasında yapılacak bir değişikliğin etkisi

buumlyuumlk oumllccediluumlde hanehalkının ve iktisadi ajanların beklentilerine ve ekonomik

kararlarında dikkate aldıkları zamana bağlı olmaktadır

- Uygulanan maliye politikasının mali suumlrduumlruumllebilirliği nasıl etkileyeceği

makroekonomik etkilerinin neler olacağı dikkate alınmalıdır Bu durum

maliye politikalarının kendi iccedilinde ve geleceğe youmlnelik makroekonomik

hedeflerle uyumlu kalmasına bağlıdır

- Maliye politikası ccedilarpanının buumlyuumlkluumlğuuml maliye politikası uygulandığı

andaki konjonktuumlrel dalgalanmaların aşamasına [tepe daralma dip genişleme]

bağlıdır Ccedilarpanın değeri konjonktuumlrel dalgalanmanın evresine goumlre farklılık

goumlsterir O nedenle ekonominin iccedilinde bulunduğu konjonktuumlr maliye

politikasının etkinliği bakımından dikkate alınması gereken bir husustur

Tabi bunda para politikasının roluumlnuuml de goumlz ardı etmemek gerekir Oumlzellikle

ekonominin daralma ve dip noktalarında uygun bir para politikasıyla

desteklenen maliye politikasının başarı şansı artacak ve maliye politikası

ccedilarpanının değeri daha da artacaktır45

- Hemen hemen buumltuumln ampirik ccedilalışmalar goumlstermektedir ki Keynesrsquoin

soumlylemlerini teyit edercesine kısa doumlnem kamu harcamaları ccedilarpanının

değeri 1rsquoden buumlyuumlktuumlr Ancak yine de belirtelim ki bu hususta temkinli

olmakta yarar vardır Genişletici maliye politikasının oumlzellikle de vergi

indirimi kaynaklı olanın ekonominin talep cephesinden ziyade arz cephesini

etkileyeceği youmlnuumlnde de yaygın bir kanı vardır Bu kanı son krizle beraber

maliye politikası oumln plana ccedilıkmasına rağmen devam etmektedir Dahası bu

45

Para politikasının maliye politikası şoklarına verdiği tepkileri dikkate alan ve ona goumlre belirlenen ccedilarpanı

Delong amp Summers (2012) ldquopolitika bağlantılı mali ccedilarpanrdquo olarak adlandırmaktadır

Huumlseyin ŞEN amp Ayşe KAYA

82

youmlnde goumlruumlş beyan edenler vergilerin kamu harcamalarına goumlre ekonomi

uumlzerinde daha guumlccedilluuml bir etkiye sahip olduğu ve bu bağlamda mali paketlerin

gelir ve kurumlar vergisi indirimli olması gerektiğini savunmaktadırlar46

Ccedilalışmanın başlangıcında da değindiğimiz gibi her krizin bir oumlğretici yanı

bulunmaktadır Daha oumlncekilerden farklı olarak bu krizin oumlğretici yanı oumln yargılı ve

saplantılı olmamaktır Durum ve koşullara goumlre en ideal politika aracı ne ise onu devreye

sokmaktır Bir diğer oumlnemli husus da uumllkeler arasında genelleme yapmaktan muumlmkuumln

mertebe kaccedilınmak ve her uumllkeyi kendi oumlzelinde değerlendirmektir

46

Son krizle uygulamaya konulan maliye politikası paketleri ve Obama Huumlkuumlmetirsquonin maliye politikası ccedilarpanı

odaklı mali paketlerinin eleştirisi iccedilin bkz Mankiw (2010)

Ekonomik Krizlerin Değişmeyen İmdatccedilısı Maliye Politikası

83

Kaynakccedila

Afonso A (2001) ldquoNon-Keynesian Effects of Fiscal Policy in the EU-15 University of Lisbonrdquo

Department of Economics from ISEG - School of Economics and Management

Department of Economics Working Papers 200107 1-47

Aktan CC amp H Şen (2001) ldquoEkonomik Kriz Nedenler ve Ccediloumlzuumlm Oumlnerilerirdquo Yeni Tuumlrkiye Dergisi

Ekonomik Kriz Oumlzel Sayısı 42 Kasım-Aralık 2001 1225-1230

Alcidi C amp D Gros (2011) ldquoGreat Recession versus Great Depression Monetary Fiscal and Banking

Policiesrdquo Journal of Economic Studies 38(6) 673-690

Alesina A (2012) ldquoFiscal Policy after the Great Recessionrdquo Atlantic Economic Journal 40 429-435

Alesina A amp S Ardagna (2010) ldquoLarge Changes in Fiscal Policy Taxes versus Spendingrdquo Tax Policy

and the Economy 24(1) 35-68

Anderson CJ (1944) ldquoThe Development of the Pump-Priming Theoryrdquo Journal of Political Economy

52(2) 144-159

Arestis P (2011) ldquoFiscal Policy is Still an Effective Instrument of Macroeconomic Policyrdquo

Panoeconomicus 2 143-156

Arestis P (2012a) ldquoFiscal Policy A Strong Macroeconomic Rolerdquo Review of Keynesian Economics

Inaugural Issue 93-108

Arestis P (2012b) ldquoFiscal Policy Time for the Renaissance of Keynesianismrdquo in G Chaloupek amp

M Marterbauer (eds) 75 Jahre General Theory Employment Interest and Money

Wirtschaft-swissenschaftliache Tagungen der AK-Wien Band 17

Arestis P amp M Sawyer (2010) ldquoThe Return of Fiscal Policyrdquo Journal of Post Keynesian Economics

32(3) 327-346

Auerbach AJ (2012) ldquoThe Fall and Rise of Keynesian Fiscal Policyrdquo Asian Economic Policy Review 7

157-175

Auerbach AJ amp WG Gale amp BH Harris (2010) ldquoActivist Fiscal Policyrdquo Journal of Economic

Perspectives 24(4) 141-164

Auerbach A amp Y Gorodnichenko (2012) ldquoMeasuring the Output Responses to Fiscal Policyrdquo American

Economic Journal Economic Policy 4(2) 1-27

Barro RJ amp CJ Redlick (2011) ldquoMacroeconomic Effects from Government Purchases and Taxesrdquo

Quarterly Journal of Economics126 51-102

Bernanke B (2002) ldquoDeflation Making Sure ldquoItrdquo Doesnrsquot Happen Hererdquo Speech Before the National

Economist Club

ltwwwfederalreservegovboarddocsspeeches200220021121defaulthtmgt 10102014

Blanchard O amp D Giovanni amp M Paolo (2010) ldquoRethinking Macroeconomic Policyrdquo Journal of

Money Credit and Banking 42(1) 199-215

Blinder AS (1988) ldquoThe Fall and Rise of Keynesian Economicsrdquo Economic Record 64(4) 278-294

Briotti MG (2005) ldquoEconomic Reactions to Public Finance Consolidation A Survey of the Literaturerdquo

European Central Bank Occasional Paper Series 38 1-29

Claessens S amp MA Kose (2009) ldquoWhat is a Recessionrdquo Finance amp Development March 2009 46 (1)

152-53

Huumlseyin ŞEN amp Ayşe KAYA

78

- Kamu harcamaları ccedilarpanı ile vergi ccedilarpanının değeri birbirinden farklıdır

Oumlzellikle maliye politikasına gevşek para politikasının eşlik etmesi durumunda

kamu harcamaları ccedilarpanının değeri birden ccedilok daha buumlyuumlk olmaktadır

- Oumlzellikle kısa doumlnemde kamu harcamaları ccedilarpanının değeri vergi ccedilarpanından

daha buumlyuumlktuumlr

- Maliye politikası ccedilarpanının değeri ve buumlyuumlkluumlğuuml konjonktuumlruumln evrelerine

bağlı olarak farklılık goumlstermektedir Konjontuumlruumln daralma ve dip evrelerinde

maliye politikası ccedilarpanının değeri daha yuumlksek olmaktadır

- Maliye politikası ile para politikası ve hatta finansal politikalar arasındaki

koordinasyon maliye politikası ccedilarpanının değerini etkilemektedir Genel

olarak genişletici maliye politikasının gevşek bir para politikası ile birlikte

uygulanması ccedilarpanın değerini 1rsquoin uumlzerine ccedilıkaracaktır

- Para ve maliye politikaları arasında koordinasyon mevcut iken nominal

faiz oranının sıfıra yaklaşması durumunda kamu harcamaları ccedilarpanının

etkinliği artar

- Maliye politikası ccedilarpanının değeri dikkate alınan verginin ya da kamu

harcamasının tuumlruumlne goumlre farklılık goumlsterebilir

- Cari işlemler dengesi fazla veren esnek doumlviz kuru uygulayan goumlreli daha

dışa accedilık ekonomiye42 sahip uumllkelerde maliye politikası ccedilarpanının değeri

goumlreli olarak daha duumlşuumlktuumlr43

- Esnek kur sistemine sahip uumllkelerde maliye politikası ccedilarpanın değeri sıfıra

yaklaşırken esnek olmayan kur sisteminin geccedilerli olduğu uumllkelerde maliye

politikası ccedilarpanının değeri hem pozitif hem de birden buumlyuumlk olmaktadır

- Fiyatlar daha esnek iken uygulanacak gevşek bir para politikası maliye

politikası ccedilarpanının değerini arttırır

- Hangi maliye politikası enstruumlmanının kullanıldığı da maliye politikası

ccedilarpanı accedilısından oumlnemlidir Vergi indirimlerinin neden olduğu accedilığın maliye

politikası ccedilarpanı uumlzerindeki etkisi harcamalardaki artışın neden olduğu accedilığa

goumlre daha fazladır

42

Burada dışa accedilık ekonomiden kasıt uluslararası ticarete bağlı uumllkelerdir Buna goumlre dış ticaret hacminin

[İhracat + İthalat] GSYİHrsquoye oranı 60rsquoın uumlzerinde olan uumllkeler dışa accedilık altında olanlar ise dışa kapalı ekonomi olarak kabul edilmektedir Bkz Ilzetzki Mendoza amp Vegh (2013)

43 Aslında bu bulgu dışa accedilık ekonomiye ilişkin Mundell-Fleming Modelirsquone de uygundur Bu modele goumlre sermaye

hareketlerinin serbest olduğu ve esnek kur sisteminin uygulandığı dışa accedilık bir ekonomide maliye politikası etkin

değildir ancak para politikası etkindir

Ekonomik Krizlerin Değişmeyen İmdatccedilısı Maliye Politikası

79

- Genel olarak kamu borcunun yuumlksek olması maliye politikası ccedilarpanının

değerini duumlşuumlrmektedir Hatta merkezi huumlkuumlmet borcunun GSYİHrsquoye oranı

60rsquoın uumlzerinde olan bazı uumllkelerde ccedilarpanın değeri negatif olmaktadır

- Uumllkelerin gelişmişlik duumlzeyi maliye politikası ccedilarpanının değerini etkiler

Genel olarak gelişmişlik duumlzeyi duumlşuumlk olan uumllkelerde maliye politikası

ccedilarpanının değeri de duumlşuumlktuumlr

5 Sonuccedil ve İleriye Youmlnelik Bazı Politika Ccedilıkarımları

Son krizle beraber maliye politikasına geri doumlnuumlş bir zorunluluğun sonucudur O

zorunluluk da para politikasının nominal faiz oranlarının sıfıra dayandığı bir noktada

ekonomik faaliyetleri etkilemedeki işlevselliğini kaybetmesi nedeniyle ortaya ccedilıkan

seccedileneksizliktir 2007rsquonin ikinci yarısında ABDrsquode başlayan finansal krizle muumlcadelede

para politikası arzulanan sonucu vermeyince zoraki olarak maliye politikası guumlndeme

geldi Kriz derinleşirken nominal faiz oranlarının sıfıra dayandığı para politikası ile

faizleri faizlerle de ekonomik faaliyetleri etkileme olanağının kalmadığı bir noktada

ekonomik krizlerin uumlstesinden gelmede bir imdatccedilı olarak maliye politikası devreye girdi

Maliye politikasının oumlzellikle resesyon ve durgunluk doumlnemlerinde toplam

talebi ve dolayısıyla iktisadi faaliyetleri etkilemede para politikasına goumlre daha etkin iktisat

politikası aracı olduğu son krizle birlikte bir kez daha goumlruumllduuml Ancak bu etkinin youmlnuuml ve

buumlyuumlkluumlğuumlnuumln hala tartışmalı bir konu olduğu da aşikacircrdır Bunun yanında maliye

politikasının hantal bir politika olduğundan şuumlphe yoktur Ancak maliye politikası diğer

iktisat politikası aracı olan para politikasına goumlre daha net ve kesin sonuccedillar ortaya

koymaktadır Oumlte yandan maliye politikası yapısı gereği popuumllist amaccedillarla kullanıma

yatkın bir politikadır Siyasi duyarlılığı oldukccedila yuumlksek bir politikadır Nihayetinde bu

politikanın dizaynı ve uygulanması iş başındaki huumlkuumlmetlerin kontroluuml ve uygulaması

altındadır Maliye politikasının bir diğer accedilmazı gecikmeler sorunudur İktisadi sorunun

teşhisi ile soruna karşı ccediloumlzuumlm uumlretilmesi uumlretilen ccediloumlzuumlm ile muumldahale kararı alınması

alınan karar ile uygulama ve sonuccedil alınması uzunca bir proseduumlre ve zamana ihtiyaccedil duyar

Tuumlm bu handikapları da dikkate alarak maliye politikasına ilişkin aşağıdaki ccedilıkarımları

yapabilir ve ileriye youmlnelik politika oumlnerilerinde bulunabiliriz

- Guumlnuumlmuumlzuumln kuumlreselleşen sermaye hareketleri serbestleşen ve finansal

piyasaları birbirine entegre olan duumlnyasında maliye politikası mutlaka para

politikasıyla ve hatta finansal politikalarla eşguumlduumlmluuml olarak uygulanmalıdır

Zira bu eşguumlduumlmuumln ne denli gerekli olduğu son yaşanan kriz ile de teyit

edilmiştir Bunun iccedilin de soumlz konusu politikalar arasında koordinasyona

ihtiyaccedil vardır Maliye politikasının ne oumllccediluumlde etkili olacağı ve başarılı sonuccedillar

ortaya koyacağı bu koordinasyonun suumlrekliliğine ve kalitesine bağlıdır

Huumlseyin ŞEN amp Ayşe KAYA

80

Koordinasyonsuzluk sorunu ortadan kaldırmak bir yana daha da iccedilinden

ccedilıkılmaz hale getirecektir

- Maliye politikasının otomatik stabilizatoumlrluumlk işlevi kamu kesiminin buumlyuumlkluumlğuuml

ve ekonominin gelişmişlik duumlzeyi ile yakından ilişkilidir Kamu kesimi

buumlyuumlduumlkccedile otomatik stabilizatoumlrlerin etkinliği goumlreli olarak artmaktadır

Otomatik stabilizatoumlrler refah devleti uygulamalarının geccedilerli olduğu

harcamaların yuumlksek marjinal vergi oranları ile finanse edildiği uumllkelerde

daha etkindir (Hemming 2013)44

- Gelişmiş uumllkelerde otomatik stabilizatoumlrlerin etkinliği gelişmekte olan

uumllkelere goumlre daha fazladır Ancak burada oumlnemle belirtelim ki otomatik

stabilizatoumlrlerle ilgili olarak daha oumlnemlisi husus bunların nasıl dizayn

edildiğidir

- Ekonominin olağan doumlnemlerinde otomatik stabilizatoumlrlerin işlevselliği

yuumlksek olsa da ekonomide ciddi dalgalanmaların olduğu doumlnemlerde

otomatik stabilizatoumlrler konjonktuumlrel dalgalanmaların dizginlenmesinde

oldukccedila yetersiz kalmaktadır O nedenle krizlerle muumlcadelede ihtiyari-aktif

maliye politikasının devreye sokulması bir zorunluluk olarak karşımıza

ccedilıkmaktadır

- Uumllkeden uumllkeye farklılık goumlsterebilmesine karşın otomatik stabilizatoumlrler

ancak kuumlccediluumlk ccedilaplı ekonomik dalgalanmaların minimize edilmesinde etkili

olabilir O nedenle buumlyuumlk ccedilaplı ekonomik dalgalanmaların kontroluumlnde

ihtiyari-aktif maliye politikasına ihtiyaccedil olduğu uumllke tecruumlbeleri ile sabittir

- İhtiyari-aktif maliye politikası uygulamasındaki uzun suumlreli gecikmeler

oumlzellikle resesyon gibi kısa doumlnemli durgunlukla muumlcadelede bu politikasının

etkinliğini oumlnemli oumllccediluumlde azaltmaktadır Bu ve benzeri durumlarda otomatik

stabilizatoumlrler oumlnem kazanmaktadır

- Krizlerle muumlcadelede ihtiyari-aktif maliye politikasının zamanlaması dozu

ve araccedillarının seccedilimi de bir o kadar oumlnemlidir O nedenle bu politika mutlaka

uygun zamanda uygun dozda ve uygun araccedillarla uygulamaya konulmalıdır

Oumlrneğin ihtiyari-aktif maliye politikasının zamanlamasının iyi ayarlanamaması

durumunda istenilen sonuccedillara ulaşılması gereksiz yere uzayabileceği gibi

guumlccedilleşebilir ya da mevcut ekonomik soruna ccedilare olmayabilir ve hatta

beklenenin aksi youmlnde sonuccedillar ortaya ccedilıkarabilir Bu da ancak ihtiyari-aktif

maliye politikasının gerek dizaynında gerekse uygulanmasında proaktif bir

politika yaklaşımının izlenmesi ulusal ve uluslararası duumlzeyde ekonomik

44

İsveccedil Danimarka Norveccedil gibi İskandinav uumllkeleri bunun tipik oumlrnekleridir

Ekonomik Krizlerin Değişmeyen İmdatccedilısı Maliye Politikası

81

ve siyasi gelişmelerin an be an izlenmesi ve koumltuuml gidişatın sinyallerinin

alındığı andan itibaren teyakkuza geccedililmesi ile muumlmkuumlnduumlr

- Yine uumllke tecruumlbeleriyle sabittir ki ihtiyari-aktif maliye politikası koumltuumlye

kullanıma accedilık bir politikadır O nedenle maliye politikasının politik

muumldahalelerden arındırılması kendisinden beklenilen başarının sağlanmasında

hayati oumlnem taşımaktadır Bu accedilıdan koumltuuml kullanıma accedilık esnek bir maliye

politikasından daha ziyade kurallı bir maliye politikası daha rasyonel bir

tercih olabilir

- Guumlnuumlmuumlz ekonomilerinin en oumlnemli olgularından biri beklentiler ve bu

beklentilerin iyi youmlnetilmesidir Ccediluumlnkuuml beklentiler guumlnuumlmuumlz ekonomileri

iccedilin bir hayli oumlnemli bir husustur Yalnızca hacirclihazırdaki vergiler ve kamu

harcamaları değil gelecekteki mali aktivitelere ilişkin beklentiler de

ekonomiyi etkiler Maliye politikasında yapılacak bir değişikliğin etkisi

buumlyuumlk oumllccediluumlde hanehalkının ve iktisadi ajanların beklentilerine ve ekonomik

kararlarında dikkate aldıkları zamana bağlı olmaktadır

- Uygulanan maliye politikasının mali suumlrduumlruumllebilirliği nasıl etkileyeceği

makroekonomik etkilerinin neler olacağı dikkate alınmalıdır Bu durum

maliye politikalarının kendi iccedilinde ve geleceğe youmlnelik makroekonomik

hedeflerle uyumlu kalmasına bağlıdır

- Maliye politikası ccedilarpanının buumlyuumlkluumlğuuml maliye politikası uygulandığı

andaki konjonktuumlrel dalgalanmaların aşamasına [tepe daralma dip genişleme]

bağlıdır Ccedilarpanın değeri konjonktuumlrel dalgalanmanın evresine goumlre farklılık

goumlsterir O nedenle ekonominin iccedilinde bulunduğu konjonktuumlr maliye

politikasının etkinliği bakımından dikkate alınması gereken bir husustur

Tabi bunda para politikasının roluumlnuuml de goumlz ardı etmemek gerekir Oumlzellikle

ekonominin daralma ve dip noktalarında uygun bir para politikasıyla

desteklenen maliye politikasının başarı şansı artacak ve maliye politikası

ccedilarpanının değeri daha da artacaktır45

- Hemen hemen buumltuumln ampirik ccedilalışmalar goumlstermektedir ki Keynesrsquoin

soumlylemlerini teyit edercesine kısa doumlnem kamu harcamaları ccedilarpanının

değeri 1rsquoden buumlyuumlktuumlr Ancak yine de belirtelim ki bu hususta temkinli

olmakta yarar vardır Genişletici maliye politikasının oumlzellikle de vergi

indirimi kaynaklı olanın ekonominin talep cephesinden ziyade arz cephesini

etkileyeceği youmlnuumlnde de yaygın bir kanı vardır Bu kanı son krizle beraber

maliye politikası oumln plana ccedilıkmasına rağmen devam etmektedir Dahası bu

45

Para politikasının maliye politikası şoklarına verdiği tepkileri dikkate alan ve ona goumlre belirlenen ccedilarpanı

Delong amp Summers (2012) ldquopolitika bağlantılı mali ccedilarpanrdquo olarak adlandırmaktadır

Huumlseyin ŞEN amp Ayşe KAYA

82

youmlnde goumlruumlş beyan edenler vergilerin kamu harcamalarına goumlre ekonomi

uumlzerinde daha guumlccedilluuml bir etkiye sahip olduğu ve bu bağlamda mali paketlerin

gelir ve kurumlar vergisi indirimli olması gerektiğini savunmaktadırlar46

Ccedilalışmanın başlangıcında da değindiğimiz gibi her krizin bir oumlğretici yanı

bulunmaktadır Daha oumlncekilerden farklı olarak bu krizin oumlğretici yanı oumln yargılı ve

saplantılı olmamaktır Durum ve koşullara goumlre en ideal politika aracı ne ise onu devreye

sokmaktır Bir diğer oumlnemli husus da uumllkeler arasında genelleme yapmaktan muumlmkuumln

mertebe kaccedilınmak ve her uumllkeyi kendi oumlzelinde değerlendirmektir

46

Son krizle uygulamaya konulan maliye politikası paketleri ve Obama Huumlkuumlmetirsquonin maliye politikası ccedilarpanı

odaklı mali paketlerinin eleştirisi iccedilin bkz Mankiw (2010)

Ekonomik Krizlerin Değişmeyen İmdatccedilısı Maliye Politikası

83

Kaynakccedila

Afonso A (2001) ldquoNon-Keynesian Effects of Fiscal Policy in the EU-15 University of Lisbonrdquo

Department of Economics from ISEG - School of Economics and Management

Department of Economics Working Papers 200107 1-47

Aktan CC amp H Şen (2001) ldquoEkonomik Kriz Nedenler ve Ccediloumlzuumlm Oumlnerilerirdquo Yeni Tuumlrkiye Dergisi

Ekonomik Kriz Oumlzel Sayısı 42 Kasım-Aralık 2001 1225-1230

Alcidi C amp D Gros (2011) ldquoGreat Recession versus Great Depression Monetary Fiscal and Banking

Policiesrdquo Journal of Economic Studies 38(6) 673-690

Alesina A (2012) ldquoFiscal Policy after the Great Recessionrdquo Atlantic Economic Journal 40 429-435

Alesina A amp S Ardagna (2010) ldquoLarge Changes in Fiscal Policy Taxes versus Spendingrdquo Tax Policy

and the Economy 24(1) 35-68

Anderson CJ (1944) ldquoThe Development of the Pump-Priming Theoryrdquo Journal of Political Economy

52(2) 144-159

Arestis P (2011) ldquoFiscal Policy is Still an Effective Instrument of Macroeconomic Policyrdquo

Panoeconomicus 2 143-156

Arestis P (2012a) ldquoFiscal Policy A Strong Macroeconomic Rolerdquo Review of Keynesian Economics

Inaugural Issue 93-108

Arestis P (2012b) ldquoFiscal Policy Time for the Renaissance of Keynesianismrdquo in G Chaloupek amp

M Marterbauer (eds) 75 Jahre General Theory Employment Interest and Money

Wirtschaft-swissenschaftliache Tagungen der AK-Wien Band 17

Arestis P amp M Sawyer (2010) ldquoThe Return of Fiscal Policyrdquo Journal of Post Keynesian Economics

32(3) 327-346

Auerbach AJ (2012) ldquoThe Fall and Rise of Keynesian Fiscal Policyrdquo Asian Economic Policy Review 7

157-175

Auerbach AJ amp WG Gale amp BH Harris (2010) ldquoActivist Fiscal Policyrdquo Journal of Economic

Perspectives 24(4) 141-164

Auerbach A amp Y Gorodnichenko (2012) ldquoMeasuring the Output Responses to Fiscal Policyrdquo American

Economic Journal Economic Policy 4(2) 1-27

Barro RJ amp CJ Redlick (2011) ldquoMacroeconomic Effects from Government Purchases and Taxesrdquo

Quarterly Journal of Economics126 51-102

Bernanke B (2002) ldquoDeflation Making Sure ldquoItrdquo Doesnrsquot Happen Hererdquo Speech Before the National

Economist Club

ltwwwfederalreservegovboarddocsspeeches200220021121defaulthtmgt 10102014

Blanchard O amp D Giovanni amp M Paolo (2010) ldquoRethinking Macroeconomic Policyrdquo Journal of

Money Credit and Banking 42(1) 199-215

Blinder AS (1988) ldquoThe Fall and Rise of Keynesian Economicsrdquo Economic Record 64(4) 278-294

Briotti MG (2005) ldquoEconomic Reactions to Public Finance Consolidation A Survey of the Literaturerdquo

European Central Bank Occasional Paper Series 38 1-29

Claessens S amp MA Kose (2009) ldquoWhat is a Recessionrdquo Finance amp Development March 2009 46 (1)

152-53

Ekonomik Krizlerin Değişmeyen İmdatccedilısı Maliye Politikası

79

- Genel olarak kamu borcunun yuumlksek olması maliye politikası ccedilarpanının

değerini duumlşuumlrmektedir Hatta merkezi huumlkuumlmet borcunun GSYİHrsquoye oranı

60rsquoın uumlzerinde olan bazı uumllkelerde ccedilarpanın değeri negatif olmaktadır

- Uumllkelerin gelişmişlik duumlzeyi maliye politikası ccedilarpanının değerini etkiler

Genel olarak gelişmişlik duumlzeyi duumlşuumlk olan uumllkelerde maliye politikası

ccedilarpanının değeri de duumlşuumlktuumlr

5 Sonuccedil ve İleriye Youmlnelik Bazı Politika Ccedilıkarımları

Son krizle beraber maliye politikasına geri doumlnuumlş bir zorunluluğun sonucudur O

zorunluluk da para politikasının nominal faiz oranlarının sıfıra dayandığı bir noktada

ekonomik faaliyetleri etkilemedeki işlevselliğini kaybetmesi nedeniyle ortaya ccedilıkan

seccedileneksizliktir 2007rsquonin ikinci yarısında ABDrsquode başlayan finansal krizle muumlcadelede

para politikası arzulanan sonucu vermeyince zoraki olarak maliye politikası guumlndeme

geldi Kriz derinleşirken nominal faiz oranlarının sıfıra dayandığı para politikası ile

faizleri faizlerle de ekonomik faaliyetleri etkileme olanağının kalmadığı bir noktada

ekonomik krizlerin uumlstesinden gelmede bir imdatccedilı olarak maliye politikası devreye girdi

Maliye politikasının oumlzellikle resesyon ve durgunluk doumlnemlerinde toplam

talebi ve dolayısıyla iktisadi faaliyetleri etkilemede para politikasına goumlre daha etkin iktisat

politikası aracı olduğu son krizle birlikte bir kez daha goumlruumllduuml Ancak bu etkinin youmlnuuml ve

buumlyuumlkluumlğuumlnuumln hala tartışmalı bir konu olduğu da aşikacircrdır Bunun yanında maliye

politikasının hantal bir politika olduğundan şuumlphe yoktur Ancak maliye politikası diğer

iktisat politikası aracı olan para politikasına goumlre daha net ve kesin sonuccedillar ortaya

koymaktadır Oumlte yandan maliye politikası yapısı gereği popuumllist amaccedillarla kullanıma

yatkın bir politikadır Siyasi duyarlılığı oldukccedila yuumlksek bir politikadır Nihayetinde bu

politikanın dizaynı ve uygulanması iş başındaki huumlkuumlmetlerin kontroluuml ve uygulaması

altındadır Maliye politikasının bir diğer accedilmazı gecikmeler sorunudur İktisadi sorunun

teşhisi ile soruna karşı ccediloumlzuumlm uumlretilmesi uumlretilen ccediloumlzuumlm ile muumldahale kararı alınması

alınan karar ile uygulama ve sonuccedil alınması uzunca bir proseduumlre ve zamana ihtiyaccedil duyar

Tuumlm bu handikapları da dikkate alarak maliye politikasına ilişkin aşağıdaki ccedilıkarımları

yapabilir ve ileriye youmlnelik politika oumlnerilerinde bulunabiliriz

- Guumlnuumlmuumlzuumln kuumlreselleşen sermaye hareketleri serbestleşen ve finansal

piyasaları birbirine entegre olan duumlnyasında maliye politikası mutlaka para

politikasıyla ve hatta finansal politikalarla eşguumlduumlmluuml olarak uygulanmalıdır

Zira bu eşguumlduumlmuumln ne denli gerekli olduğu son yaşanan kriz ile de teyit

edilmiştir Bunun iccedilin de soumlz konusu politikalar arasında koordinasyona

ihtiyaccedil vardır Maliye politikasının ne oumllccediluumlde etkili olacağı ve başarılı sonuccedillar

ortaya koyacağı bu koordinasyonun suumlrekliliğine ve kalitesine bağlıdır

Huumlseyin ŞEN amp Ayşe KAYA

80

Koordinasyonsuzluk sorunu ortadan kaldırmak bir yana daha da iccedilinden

ccedilıkılmaz hale getirecektir

- Maliye politikasının otomatik stabilizatoumlrluumlk işlevi kamu kesiminin buumlyuumlkluumlğuuml

ve ekonominin gelişmişlik duumlzeyi ile yakından ilişkilidir Kamu kesimi

buumlyuumlduumlkccedile otomatik stabilizatoumlrlerin etkinliği goumlreli olarak artmaktadır

Otomatik stabilizatoumlrler refah devleti uygulamalarının geccedilerli olduğu

harcamaların yuumlksek marjinal vergi oranları ile finanse edildiği uumllkelerde

daha etkindir (Hemming 2013)44

- Gelişmiş uumllkelerde otomatik stabilizatoumlrlerin etkinliği gelişmekte olan

uumllkelere goumlre daha fazladır Ancak burada oumlnemle belirtelim ki otomatik

stabilizatoumlrlerle ilgili olarak daha oumlnemlisi husus bunların nasıl dizayn

edildiğidir

- Ekonominin olağan doumlnemlerinde otomatik stabilizatoumlrlerin işlevselliği

yuumlksek olsa da ekonomide ciddi dalgalanmaların olduğu doumlnemlerde

otomatik stabilizatoumlrler konjonktuumlrel dalgalanmaların dizginlenmesinde

oldukccedila yetersiz kalmaktadır O nedenle krizlerle muumlcadelede ihtiyari-aktif

maliye politikasının devreye sokulması bir zorunluluk olarak karşımıza

ccedilıkmaktadır

- Uumllkeden uumllkeye farklılık goumlsterebilmesine karşın otomatik stabilizatoumlrler

ancak kuumlccediluumlk ccedilaplı ekonomik dalgalanmaların minimize edilmesinde etkili

olabilir O nedenle buumlyuumlk ccedilaplı ekonomik dalgalanmaların kontroluumlnde

ihtiyari-aktif maliye politikasına ihtiyaccedil olduğu uumllke tecruumlbeleri ile sabittir

- İhtiyari-aktif maliye politikası uygulamasındaki uzun suumlreli gecikmeler

oumlzellikle resesyon gibi kısa doumlnemli durgunlukla muumlcadelede bu politikasının

etkinliğini oumlnemli oumllccediluumlde azaltmaktadır Bu ve benzeri durumlarda otomatik

stabilizatoumlrler oumlnem kazanmaktadır

- Krizlerle muumlcadelede ihtiyari-aktif maliye politikasının zamanlaması dozu

ve araccedillarının seccedilimi de bir o kadar oumlnemlidir O nedenle bu politika mutlaka

uygun zamanda uygun dozda ve uygun araccedillarla uygulamaya konulmalıdır

Oumlrneğin ihtiyari-aktif maliye politikasının zamanlamasının iyi ayarlanamaması

durumunda istenilen sonuccedillara ulaşılması gereksiz yere uzayabileceği gibi

guumlccedilleşebilir ya da mevcut ekonomik soruna ccedilare olmayabilir ve hatta

beklenenin aksi youmlnde sonuccedillar ortaya ccedilıkarabilir Bu da ancak ihtiyari-aktif

maliye politikasının gerek dizaynında gerekse uygulanmasında proaktif bir

politika yaklaşımının izlenmesi ulusal ve uluslararası duumlzeyde ekonomik

44

İsveccedil Danimarka Norveccedil gibi İskandinav uumllkeleri bunun tipik oumlrnekleridir

Ekonomik Krizlerin Değişmeyen İmdatccedilısı Maliye Politikası

81

ve siyasi gelişmelerin an be an izlenmesi ve koumltuuml gidişatın sinyallerinin

alındığı andan itibaren teyakkuza geccedililmesi ile muumlmkuumlnduumlr

- Yine uumllke tecruumlbeleriyle sabittir ki ihtiyari-aktif maliye politikası koumltuumlye

kullanıma accedilık bir politikadır O nedenle maliye politikasının politik

muumldahalelerden arındırılması kendisinden beklenilen başarının sağlanmasında

hayati oumlnem taşımaktadır Bu accedilıdan koumltuuml kullanıma accedilık esnek bir maliye

politikasından daha ziyade kurallı bir maliye politikası daha rasyonel bir

tercih olabilir

- Guumlnuumlmuumlz ekonomilerinin en oumlnemli olgularından biri beklentiler ve bu

beklentilerin iyi youmlnetilmesidir Ccediluumlnkuuml beklentiler guumlnuumlmuumlz ekonomileri

iccedilin bir hayli oumlnemli bir husustur Yalnızca hacirclihazırdaki vergiler ve kamu

harcamaları değil gelecekteki mali aktivitelere ilişkin beklentiler de

ekonomiyi etkiler Maliye politikasında yapılacak bir değişikliğin etkisi

buumlyuumlk oumllccediluumlde hanehalkının ve iktisadi ajanların beklentilerine ve ekonomik

kararlarında dikkate aldıkları zamana bağlı olmaktadır

- Uygulanan maliye politikasının mali suumlrduumlruumllebilirliği nasıl etkileyeceği

makroekonomik etkilerinin neler olacağı dikkate alınmalıdır Bu durum

maliye politikalarının kendi iccedilinde ve geleceğe youmlnelik makroekonomik

hedeflerle uyumlu kalmasına bağlıdır

- Maliye politikası ccedilarpanının buumlyuumlkluumlğuuml maliye politikası uygulandığı

andaki konjonktuumlrel dalgalanmaların aşamasına [tepe daralma dip genişleme]

bağlıdır Ccedilarpanın değeri konjonktuumlrel dalgalanmanın evresine goumlre farklılık

goumlsterir O nedenle ekonominin iccedilinde bulunduğu konjonktuumlr maliye

politikasının etkinliği bakımından dikkate alınması gereken bir husustur

Tabi bunda para politikasının roluumlnuuml de goumlz ardı etmemek gerekir Oumlzellikle

ekonominin daralma ve dip noktalarında uygun bir para politikasıyla

desteklenen maliye politikasının başarı şansı artacak ve maliye politikası

ccedilarpanının değeri daha da artacaktır45

- Hemen hemen buumltuumln ampirik ccedilalışmalar goumlstermektedir ki Keynesrsquoin

soumlylemlerini teyit edercesine kısa doumlnem kamu harcamaları ccedilarpanının

değeri 1rsquoden buumlyuumlktuumlr Ancak yine de belirtelim ki bu hususta temkinli

olmakta yarar vardır Genişletici maliye politikasının oumlzellikle de vergi

indirimi kaynaklı olanın ekonominin talep cephesinden ziyade arz cephesini

etkileyeceği youmlnuumlnde de yaygın bir kanı vardır Bu kanı son krizle beraber

maliye politikası oumln plana ccedilıkmasına rağmen devam etmektedir Dahası bu

45

Para politikasının maliye politikası şoklarına verdiği tepkileri dikkate alan ve ona goumlre belirlenen ccedilarpanı

Delong amp Summers (2012) ldquopolitika bağlantılı mali ccedilarpanrdquo olarak adlandırmaktadır

Huumlseyin ŞEN amp Ayşe KAYA

82

youmlnde goumlruumlş beyan edenler vergilerin kamu harcamalarına goumlre ekonomi

uumlzerinde daha guumlccedilluuml bir etkiye sahip olduğu ve bu bağlamda mali paketlerin

gelir ve kurumlar vergisi indirimli olması gerektiğini savunmaktadırlar46

Ccedilalışmanın başlangıcında da değindiğimiz gibi her krizin bir oumlğretici yanı

bulunmaktadır Daha oumlncekilerden farklı olarak bu krizin oumlğretici yanı oumln yargılı ve

saplantılı olmamaktır Durum ve koşullara goumlre en ideal politika aracı ne ise onu devreye

sokmaktır Bir diğer oumlnemli husus da uumllkeler arasında genelleme yapmaktan muumlmkuumln

mertebe kaccedilınmak ve her uumllkeyi kendi oumlzelinde değerlendirmektir

46

Son krizle uygulamaya konulan maliye politikası paketleri ve Obama Huumlkuumlmetirsquonin maliye politikası ccedilarpanı

odaklı mali paketlerinin eleştirisi iccedilin bkz Mankiw (2010)

Ekonomik Krizlerin Değişmeyen İmdatccedilısı Maliye Politikası

83

Kaynakccedila

Afonso A (2001) ldquoNon-Keynesian Effects of Fiscal Policy in the EU-15 University of Lisbonrdquo

Department of Economics from ISEG - School of Economics and Management

Department of Economics Working Papers 200107 1-47

Aktan CC amp H Şen (2001) ldquoEkonomik Kriz Nedenler ve Ccediloumlzuumlm Oumlnerilerirdquo Yeni Tuumlrkiye Dergisi

Ekonomik Kriz Oumlzel Sayısı 42 Kasım-Aralık 2001 1225-1230

Alcidi C amp D Gros (2011) ldquoGreat Recession versus Great Depression Monetary Fiscal and Banking

Policiesrdquo Journal of Economic Studies 38(6) 673-690

Alesina A (2012) ldquoFiscal Policy after the Great Recessionrdquo Atlantic Economic Journal 40 429-435

Alesina A amp S Ardagna (2010) ldquoLarge Changes in Fiscal Policy Taxes versus Spendingrdquo Tax Policy

and the Economy 24(1) 35-68

Anderson CJ (1944) ldquoThe Development of the Pump-Priming Theoryrdquo Journal of Political Economy

52(2) 144-159

Arestis P (2011) ldquoFiscal Policy is Still an Effective Instrument of Macroeconomic Policyrdquo

Panoeconomicus 2 143-156

Arestis P (2012a) ldquoFiscal Policy A Strong Macroeconomic Rolerdquo Review of Keynesian Economics

Inaugural Issue 93-108

Arestis P (2012b) ldquoFiscal Policy Time for the Renaissance of Keynesianismrdquo in G Chaloupek amp

M Marterbauer (eds) 75 Jahre General Theory Employment Interest and Money

Wirtschaft-swissenschaftliache Tagungen der AK-Wien Band 17

Arestis P amp M Sawyer (2010) ldquoThe Return of Fiscal Policyrdquo Journal of Post Keynesian Economics

32(3) 327-346

Auerbach AJ (2012) ldquoThe Fall and Rise of Keynesian Fiscal Policyrdquo Asian Economic Policy Review 7

157-175

Auerbach AJ amp WG Gale amp BH Harris (2010) ldquoActivist Fiscal Policyrdquo Journal of Economic

Perspectives 24(4) 141-164

Auerbach A amp Y Gorodnichenko (2012) ldquoMeasuring the Output Responses to Fiscal Policyrdquo American

Economic Journal Economic Policy 4(2) 1-27

Barro RJ amp CJ Redlick (2011) ldquoMacroeconomic Effects from Government Purchases and Taxesrdquo

Quarterly Journal of Economics126 51-102

Bernanke B (2002) ldquoDeflation Making Sure ldquoItrdquo Doesnrsquot Happen Hererdquo Speech Before the National

Economist Club

ltwwwfederalreservegovboarddocsspeeches200220021121defaulthtmgt 10102014

Blanchard O amp D Giovanni amp M Paolo (2010) ldquoRethinking Macroeconomic Policyrdquo Journal of

Money Credit and Banking 42(1) 199-215

Blinder AS (1988) ldquoThe Fall and Rise of Keynesian Economicsrdquo Economic Record 64(4) 278-294

Briotti MG (2005) ldquoEconomic Reactions to Public Finance Consolidation A Survey of the Literaturerdquo

European Central Bank Occasional Paper Series 38 1-29

Claessens S amp MA Kose (2009) ldquoWhat is a Recessionrdquo Finance amp Development March 2009 46 (1)

152-53

Huumlseyin ŞEN amp Ayşe KAYA

80

Koordinasyonsuzluk sorunu ortadan kaldırmak bir yana daha da iccedilinden

ccedilıkılmaz hale getirecektir

- Maliye politikasının otomatik stabilizatoumlrluumlk işlevi kamu kesiminin buumlyuumlkluumlğuuml

ve ekonominin gelişmişlik duumlzeyi ile yakından ilişkilidir Kamu kesimi

buumlyuumlduumlkccedile otomatik stabilizatoumlrlerin etkinliği goumlreli olarak artmaktadır

Otomatik stabilizatoumlrler refah devleti uygulamalarının geccedilerli olduğu

harcamaların yuumlksek marjinal vergi oranları ile finanse edildiği uumllkelerde

daha etkindir (Hemming 2013)44

- Gelişmiş uumllkelerde otomatik stabilizatoumlrlerin etkinliği gelişmekte olan

uumllkelere goumlre daha fazladır Ancak burada oumlnemle belirtelim ki otomatik

stabilizatoumlrlerle ilgili olarak daha oumlnemlisi husus bunların nasıl dizayn

edildiğidir

- Ekonominin olağan doumlnemlerinde otomatik stabilizatoumlrlerin işlevselliği

yuumlksek olsa da ekonomide ciddi dalgalanmaların olduğu doumlnemlerde

otomatik stabilizatoumlrler konjonktuumlrel dalgalanmaların dizginlenmesinde

oldukccedila yetersiz kalmaktadır O nedenle krizlerle muumlcadelede ihtiyari-aktif

maliye politikasının devreye sokulması bir zorunluluk olarak karşımıza

ccedilıkmaktadır

- Uumllkeden uumllkeye farklılık goumlsterebilmesine karşın otomatik stabilizatoumlrler

ancak kuumlccediluumlk ccedilaplı ekonomik dalgalanmaların minimize edilmesinde etkili

olabilir O nedenle buumlyuumlk ccedilaplı ekonomik dalgalanmaların kontroluumlnde

ihtiyari-aktif maliye politikasına ihtiyaccedil olduğu uumllke tecruumlbeleri ile sabittir

- İhtiyari-aktif maliye politikası uygulamasındaki uzun suumlreli gecikmeler

oumlzellikle resesyon gibi kısa doumlnemli durgunlukla muumlcadelede bu politikasının

etkinliğini oumlnemli oumllccediluumlde azaltmaktadır Bu ve benzeri durumlarda otomatik

stabilizatoumlrler oumlnem kazanmaktadır

- Krizlerle muumlcadelede ihtiyari-aktif maliye politikasının zamanlaması dozu

ve araccedillarının seccedilimi de bir o kadar oumlnemlidir O nedenle bu politika mutlaka

uygun zamanda uygun dozda ve uygun araccedillarla uygulamaya konulmalıdır

Oumlrneğin ihtiyari-aktif maliye politikasının zamanlamasının iyi ayarlanamaması

durumunda istenilen sonuccedillara ulaşılması gereksiz yere uzayabileceği gibi

guumlccedilleşebilir ya da mevcut ekonomik soruna ccedilare olmayabilir ve hatta

beklenenin aksi youmlnde sonuccedillar ortaya ccedilıkarabilir Bu da ancak ihtiyari-aktif

maliye politikasının gerek dizaynında gerekse uygulanmasında proaktif bir

politika yaklaşımının izlenmesi ulusal ve uluslararası duumlzeyde ekonomik

44

İsveccedil Danimarka Norveccedil gibi İskandinav uumllkeleri bunun tipik oumlrnekleridir

Ekonomik Krizlerin Değişmeyen İmdatccedilısı Maliye Politikası

81

ve siyasi gelişmelerin an be an izlenmesi ve koumltuuml gidişatın sinyallerinin

alındığı andan itibaren teyakkuza geccedililmesi ile muumlmkuumlnduumlr

- Yine uumllke tecruumlbeleriyle sabittir ki ihtiyari-aktif maliye politikası koumltuumlye

kullanıma accedilık bir politikadır O nedenle maliye politikasının politik

muumldahalelerden arındırılması kendisinden beklenilen başarının sağlanmasında

hayati oumlnem taşımaktadır Bu accedilıdan koumltuuml kullanıma accedilık esnek bir maliye

politikasından daha ziyade kurallı bir maliye politikası daha rasyonel bir

tercih olabilir

- Guumlnuumlmuumlz ekonomilerinin en oumlnemli olgularından biri beklentiler ve bu

beklentilerin iyi youmlnetilmesidir Ccediluumlnkuuml beklentiler guumlnuumlmuumlz ekonomileri

iccedilin bir hayli oumlnemli bir husustur Yalnızca hacirclihazırdaki vergiler ve kamu

harcamaları değil gelecekteki mali aktivitelere ilişkin beklentiler de

ekonomiyi etkiler Maliye politikasında yapılacak bir değişikliğin etkisi

buumlyuumlk oumllccediluumlde hanehalkının ve iktisadi ajanların beklentilerine ve ekonomik

kararlarında dikkate aldıkları zamana bağlı olmaktadır

- Uygulanan maliye politikasının mali suumlrduumlruumllebilirliği nasıl etkileyeceği

makroekonomik etkilerinin neler olacağı dikkate alınmalıdır Bu durum

maliye politikalarının kendi iccedilinde ve geleceğe youmlnelik makroekonomik

hedeflerle uyumlu kalmasına bağlıdır

- Maliye politikası ccedilarpanının buumlyuumlkluumlğuuml maliye politikası uygulandığı

andaki konjonktuumlrel dalgalanmaların aşamasına [tepe daralma dip genişleme]

bağlıdır Ccedilarpanın değeri konjonktuumlrel dalgalanmanın evresine goumlre farklılık

goumlsterir O nedenle ekonominin iccedilinde bulunduğu konjonktuumlr maliye

politikasının etkinliği bakımından dikkate alınması gereken bir husustur

Tabi bunda para politikasının roluumlnuuml de goumlz ardı etmemek gerekir Oumlzellikle

ekonominin daralma ve dip noktalarında uygun bir para politikasıyla

desteklenen maliye politikasının başarı şansı artacak ve maliye politikası

ccedilarpanının değeri daha da artacaktır45

- Hemen hemen buumltuumln ampirik ccedilalışmalar goumlstermektedir ki Keynesrsquoin

soumlylemlerini teyit edercesine kısa doumlnem kamu harcamaları ccedilarpanının

değeri 1rsquoden buumlyuumlktuumlr Ancak yine de belirtelim ki bu hususta temkinli

olmakta yarar vardır Genişletici maliye politikasının oumlzellikle de vergi

indirimi kaynaklı olanın ekonominin talep cephesinden ziyade arz cephesini

etkileyeceği youmlnuumlnde de yaygın bir kanı vardır Bu kanı son krizle beraber

maliye politikası oumln plana ccedilıkmasına rağmen devam etmektedir Dahası bu

45

Para politikasının maliye politikası şoklarına verdiği tepkileri dikkate alan ve ona goumlre belirlenen ccedilarpanı

Delong amp Summers (2012) ldquopolitika bağlantılı mali ccedilarpanrdquo olarak adlandırmaktadır

Huumlseyin ŞEN amp Ayşe KAYA

82

youmlnde goumlruumlş beyan edenler vergilerin kamu harcamalarına goumlre ekonomi

uumlzerinde daha guumlccedilluuml bir etkiye sahip olduğu ve bu bağlamda mali paketlerin

gelir ve kurumlar vergisi indirimli olması gerektiğini savunmaktadırlar46

Ccedilalışmanın başlangıcında da değindiğimiz gibi her krizin bir oumlğretici yanı

bulunmaktadır Daha oumlncekilerden farklı olarak bu krizin oumlğretici yanı oumln yargılı ve

saplantılı olmamaktır Durum ve koşullara goumlre en ideal politika aracı ne ise onu devreye

sokmaktır Bir diğer oumlnemli husus da uumllkeler arasında genelleme yapmaktan muumlmkuumln

mertebe kaccedilınmak ve her uumllkeyi kendi oumlzelinde değerlendirmektir

46

Son krizle uygulamaya konulan maliye politikası paketleri ve Obama Huumlkuumlmetirsquonin maliye politikası ccedilarpanı

odaklı mali paketlerinin eleştirisi iccedilin bkz Mankiw (2010)

Ekonomik Krizlerin Değişmeyen İmdatccedilısı Maliye Politikası

83

Kaynakccedila

Afonso A (2001) ldquoNon-Keynesian Effects of Fiscal Policy in the EU-15 University of Lisbonrdquo

Department of Economics from ISEG - School of Economics and Management

Department of Economics Working Papers 200107 1-47

Aktan CC amp H Şen (2001) ldquoEkonomik Kriz Nedenler ve Ccediloumlzuumlm Oumlnerilerirdquo Yeni Tuumlrkiye Dergisi

Ekonomik Kriz Oumlzel Sayısı 42 Kasım-Aralık 2001 1225-1230

Alcidi C amp D Gros (2011) ldquoGreat Recession versus Great Depression Monetary Fiscal and Banking

Policiesrdquo Journal of Economic Studies 38(6) 673-690

Alesina A (2012) ldquoFiscal Policy after the Great Recessionrdquo Atlantic Economic Journal 40 429-435

Alesina A amp S Ardagna (2010) ldquoLarge Changes in Fiscal Policy Taxes versus Spendingrdquo Tax Policy

and the Economy 24(1) 35-68

Anderson CJ (1944) ldquoThe Development of the Pump-Priming Theoryrdquo Journal of Political Economy

52(2) 144-159

Arestis P (2011) ldquoFiscal Policy is Still an Effective Instrument of Macroeconomic Policyrdquo

Panoeconomicus 2 143-156

Arestis P (2012a) ldquoFiscal Policy A Strong Macroeconomic Rolerdquo Review of Keynesian Economics

Inaugural Issue 93-108

Arestis P (2012b) ldquoFiscal Policy Time for the Renaissance of Keynesianismrdquo in G Chaloupek amp

M Marterbauer (eds) 75 Jahre General Theory Employment Interest and Money

Wirtschaft-swissenschaftliache Tagungen der AK-Wien Band 17

Arestis P amp M Sawyer (2010) ldquoThe Return of Fiscal Policyrdquo Journal of Post Keynesian Economics

32(3) 327-346

Auerbach AJ (2012) ldquoThe Fall and Rise of Keynesian Fiscal Policyrdquo Asian Economic Policy Review 7

157-175

Auerbach AJ amp WG Gale amp BH Harris (2010) ldquoActivist Fiscal Policyrdquo Journal of Economic

Perspectives 24(4) 141-164

Auerbach A amp Y Gorodnichenko (2012) ldquoMeasuring the Output Responses to Fiscal Policyrdquo American

Economic Journal Economic Policy 4(2) 1-27

Barro RJ amp CJ Redlick (2011) ldquoMacroeconomic Effects from Government Purchases and Taxesrdquo

Quarterly Journal of Economics126 51-102

Bernanke B (2002) ldquoDeflation Making Sure ldquoItrdquo Doesnrsquot Happen Hererdquo Speech Before the National

Economist Club

ltwwwfederalreservegovboarddocsspeeches200220021121defaulthtmgt 10102014

Blanchard O amp D Giovanni amp M Paolo (2010) ldquoRethinking Macroeconomic Policyrdquo Journal of

Money Credit and Banking 42(1) 199-215

Blinder AS (1988) ldquoThe Fall and Rise of Keynesian Economicsrdquo Economic Record 64(4) 278-294

Briotti MG (2005) ldquoEconomic Reactions to Public Finance Consolidation A Survey of the Literaturerdquo

European Central Bank Occasional Paper Series 38 1-29

Claessens S amp MA Kose (2009) ldquoWhat is a Recessionrdquo Finance amp Development March 2009 46 (1)

152-53

Ekonomik Krizlerin Değişmeyen İmdatccedilısı Maliye Politikası

81

ve siyasi gelişmelerin an be an izlenmesi ve koumltuuml gidişatın sinyallerinin

alındığı andan itibaren teyakkuza geccedililmesi ile muumlmkuumlnduumlr

- Yine uumllke tecruumlbeleriyle sabittir ki ihtiyari-aktif maliye politikası koumltuumlye

kullanıma accedilık bir politikadır O nedenle maliye politikasının politik

muumldahalelerden arındırılması kendisinden beklenilen başarının sağlanmasında

hayati oumlnem taşımaktadır Bu accedilıdan koumltuuml kullanıma accedilık esnek bir maliye

politikasından daha ziyade kurallı bir maliye politikası daha rasyonel bir

tercih olabilir

- Guumlnuumlmuumlz ekonomilerinin en oumlnemli olgularından biri beklentiler ve bu

beklentilerin iyi youmlnetilmesidir Ccediluumlnkuuml beklentiler guumlnuumlmuumlz ekonomileri

iccedilin bir hayli oumlnemli bir husustur Yalnızca hacirclihazırdaki vergiler ve kamu

harcamaları değil gelecekteki mali aktivitelere ilişkin beklentiler de

ekonomiyi etkiler Maliye politikasında yapılacak bir değişikliğin etkisi

buumlyuumlk oumllccediluumlde hanehalkının ve iktisadi ajanların beklentilerine ve ekonomik

kararlarında dikkate aldıkları zamana bağlı olmaktadır

- Uygulanan maliye politikasının mali suumlrduumlruumllebilirliği nasıl etkileyeceği

makroekonomik etkilerinin neler olacağı dikkate alınmalıdır Bu durum

maliye politikalarının kendi iccedilinde ve geleceğe youmlnelik makroekonomik

hedeflerle uyumlu kalmasına bağlıdır

- Maliye politikası ccedilarpanının buumlyuumlkluumlğuuml maliye politikası uygulandığı

andaki konjonktuumlrel dalgalanmaların aşamasına [tepe daralma dip genişleme]

bağlıdır Ccedilarpanın değeri konjonktuumlrel dalgalanmanın evresine goumlre farklılık

goumlsterir O nedenle ekonominin iccedilinde bulunduğu konjonktuumlr maliye

politikasının etkinliği bakımından dikkate alınması gereken bir husustur

Tabi bunda para politikasının roluumlnuuml de goumlz ardı etmemek gerekir Oumlzellikle

ekonominin daralma ve dip noktalarında uygun bir para politikasıyla

desteklenen maliye politikasının başarı şansı artacak ve maliye politikası

ccedilarpanının değeri daha da artacaktır45

- Hemen hemen buumltuumln ampirik ccedilalışmalar goumlstermektedir ki Keynesrsquoin

soumlylemlerini teyit edercesine kısa doumlnem kamu harcamaları ccedilarpanının

değeri 1rsquoden buumlyuumlktuumlr Ancak yine de belirtelim ki bu hususta temkinli

olmakta yarar vardır Genişletici maliye politikasının oumlzellikle de vergi

indirimi kaynaklı olanın ekonominin talep cephesinden ziyade arz cephesini

etkileyeceği youmlnuumlnde de yaygın bir kanı vardır Bu kanı son krizle beraber

maliye politikası oumln plana ccedilıkmasına rağmen devam etmektedir Dahası bu

45

Para politikasının maliye politikası şoklarına verdiği tepkileri dikkate alan ve ona goumlre belirlenen ccedilarpanı

Delong amp Summers (2012) ldquopolitika bağlantılı mali ccedilarpanrdquo olarak adlandırmaktadır

Huumlseyin ŞEN amp Ayşe KAYA

82

youmlnde goumlruumlş beyan edenler vergilerin kamu harcamalarına goumlre ekonomi

uumlzerinde daha guumlccedilluuml bir etkiye sahip olduğu ve bu bağlamda mali paketlerin

gelir ve kurumlar vergisi indirimli olması gerektiğini savunmaktadırlar46

Ccedilalışmanın başlangıcında da değindiğimiz gibi her krizin bir oumlğretici yanı

bulunmaktadır Daha oumlncekilerden farklı olarak bu krizin oumlğretici yanı oumln yargılı ve

saplantılı olmamaktır Durum ve koşullara goumlre en ideal politika aracı ne ise onu devreye

sokmaktır Bir diğer oumlnemli husus da uumllkeler arasında genelleme yapmaktan muumlmkuumln

mertebe kaccedilınmak ve her uumllkeyi kendi oumlzelinde değerlendirmektir

46

Son krizle uygulamaya konulan maliye politikası paketleri ve Obama Huumlkuumlmetirsquonin maliye politikası ccedilarpanı

odaklı mali paketlerinin eleştirisi iccedilin bkz Mankiw (2010)

Ekonomik Krizlerin Değişmeyen İmdatccedilısı Maliye Politikası

83

Kaynakccedila

Afonso A (2001) ldquoNon-Keynesian Effects of Fiscal Policy in the EU-15 University of Lisbonrdquo

Department of Economics from ISEG - School of Economics and Management

Department of Economics Working Papers 200107 1-47

Aktan CC amp H Şen (2001) ldquoEkonomik Kriz Nedenler ve Ccediloumlzuumlm Oumlnerilerirdquo Yeni Tuumlrkiye Dergisi

Ekonomik Kriz Oumlzel Sayısı 42 Kasım-Aralık 2001 1225-1230

Alcidi C amp D Gros (2011) ldquoGreat Recession versus Great Depression Monetary Fiscal and Banking

Policiesrdquo Journal of Economic Studies 38(6) 673-690

Alesina A (2012) ldquoFiscal Policy after the Great Recessionrdquo Atlantic Economic Journal 40 429-435

Alesina A amp S Ardagna (2010) ldquoLarge Changes in Fiscal Policy Taxes versus Spendingrdquo Tax Policy

and the Economy 24(1) 35-68

Anderson CJ (1944) ldquoThe Development of the Pump-Priming Theoryrdquo Journal of Political Economy

52(2) 144-159

Arestis P (2011) ldquoFiscal Policy is Still an Effective Instrument of Macroeconomic Policyrdquo

Panoeconomicus 2 143-156

Arestis P (2012a) ldquoFiscal Policy A Strong Macroeconomic Rolerdquo Review of Keynesian Economics

Inaugural Issue 93-108

Arestis P (2012b) ldquoFiscal Policy Time for the Renaissance of Keynesianismrdquo in G Chaloupek amp

M Marterbauer (eds) 75 Jahre General Theory Employment Interest and Money

Wirtschaft-swissenschaftliache Tagungen der AK-Wien Band 17

Arestis P amp M Sawyer (2010) ldquoThe Return of Fiscal Policyrdquo Journal of Post Keynesian Economics

32(3) 327-346

Auerbach AJ (2012) ldquoThe Fall and Rise of Keynesian Fiscal Policyrdquo Asian Economic Policy Review 7

157-175

Auerbach AJ amp WG Gale amp BH Harris (2010) ldquoActivist Fiscal Policyrdquo Journal of Economic

Perspectives 24(4) 141-164

Auerbach A amp Y Gorodnichenko (2012) ldquoMeasuring the Output Responses to Fiscal Policyrdquo American

Economic Journal Economic Policy 4(2) 1-27

Barro RJ amp CJ Redlick (2011) ldquoMacroeconomic Effects from Government Purchases and Taxesrdquo

Quarterly Journal of Economics126 51-102

Bernanke B (2002) ldquoDeflation Making Sure ldquoItrdquo Doesnrsquot Happen Hererdquo Speech Before the National

Economist Club

ltwwwfederalreservegovboarddocsspeeches200220021121defaulthtmgt 10102014

Blanchard O amp D Giovanni amp M Paolo (2010) ldquoRethinking Macroeconomic Policyrdquo Journal of

Money Credit and Banking 42(1) 199-215

Blinder AS (1988) ldquoThe Fall and Rise of Keynesian Economicsrdquo Economic Record 64(4) 278-294

Briotti MG (2005) ldquoEconomic Reactions to Public Finance Consolidation A Survey of the Literaturerdquo

European Central Bank Occasional Paper Series 38 1-29

Claessens S amp MA Kose (2009) ldquoWhat is a Recessionrdquo Finance amp Development March 2009 46 (1)

152-53

Huumlseyin ŞEN amp Ayşe KAYA

82

youmlnde goumlruumlş beyan edenler vergilerin kamu harcamalarına goumlre ekonomi

uumlzerinde daha guumlccedilluuml bir etkiye sahip olduğu ve bu bağlamda mali paketlerin

gelir ve kurumlar vergisi indirimli olması gerektiğini savunmaktadırlar46

Ccedilalışmanın başlangıcında da değindiğimiz gibi her krizin bir oumlğretici yanı

bulunmaktadır Daha oumlncekilerden farklı olarak bu krizin oumlğretici yanı oumln yargılı ve

saplantılı olmamaktır Durum ve koşullara goumlre en ideal politika aracı ne ise onu devreye

sokmaktır Bir diğer oumlnemli husus da uumllkeler arasında genelleme yapmaktan muumlmkuumln

mertebe kaccedilınmak ve her uumllkeyi kendi oumlzelinde değerlendirmektir

46

Son krizle uygulamaya konulan maliye politikası paketleri ve Obama Huumlkuumlmetirsquonin maliye politikası ccedilarpanı

odaklı mali paketlerinin eleştirisi iccedilin bkz Mankiw (2010)

Ekonomik Krizlerin Değişmeyen İmdatccedilısı Maliye Politikası

83

Kaynakccedila

Afonso A (2001) ldquoNon-Keynesian Effects of Fiscal Policy in the EU-15 University of Lisbonrdquo

Department of Economics from ISEG - School of Economics and Management

Department of Economics Working Papers 200107 1-47

Aktan CC amp H Şen (2001) ldquoEkonomik Kriz Nedenler ve Ccediloumlzuumlm Oumlnerilerirdquo Yeni Tuumlrkiye Dergisi

Ekonomik Kriz Oumlzel Sayısı 42 Kasım-Aralık 2001 1225-1230

Alcidi C amp D Gros (2011) ldquoGreat Recession versus Great Depression Monetary Fiscal and Banking

Policiesrdquo Journal of Economic Studies 38(6) 673-690

Alesina A (2012) ldquoFiscal Policy after the Great Recessionrdquo Atlantic Economic Journal 40 429-435

Alesina A amp S Ardagna (2010) ldquoLarge Changes in Fiscal Policy Taxes versus Spendingrdquo Tax Policy

and the Economy 24(1) 35-68

Anderson CJ (1944) ldquoThe Development of the Pump-Priming Theoryrdquo Journal of Political Economy

52(2) 144-159

Arestis P (2011) ldquoFiscal Policy is Still an Effective Instrument of Macroeconomic Policyrdquo

Panoeconomicus 2 143-156

Arestis P (2012a) ldquoFiscal Policy A Strong Macroeconomic Rolerdquo Review of Keynesian Economics

Inaugural Issue 93-108

Arestis P (2012b) ldquoFiscal Policy Time for the Renaissance of Keynesianismrdquo in G Chaloupek amp

M Marterbauer (eds) 75 Jahre General Theory Employment Interest and Money

Wirtschaft-swissenschaftliache Tagungen der AK-Wien Band 17

Arestis P amp M Sawyer (2010) ldquoThe Return of Fiscal Policyrdquo Journal of Post Keynesian Economics

32(3) 327-346

Auerbach AJ (2012) ldquoThe Fall and Rise of Keynesian Fiscal Policyrdquo Asian Economic Policy Review 7

157-175

Auerbach AJ amp WG Gale amp BH Harris (2010) ldquoActivist Fiscal Policyrdquo Journal of Economic

Perspectives 24(4) 141-164

Auerbach A amp Y Gorodnichenko (2012) ldquoMeasuring the Output Responses to Fiscal Policyrdquo American

Economic Journal Economic Policy 4(2) 1-27

Barro RJ amp CJ Redlick (2011) ldquoMacroeconomic Effects from Government Purchases and Taxesrdquo

Quarterly Journal of Economics126 51-102

Bernanke B (2002) ldquoDeflation Making Sure ldquoItrdquo Doesnrsquot Happen Hererdquo Speech Before the National

Economist Club

ltwwwfederalreservegovboarddocsspeeches200220021121defaulthtmgt 10102014

Blanchard O amp D Giovanni amp M Paolo (2010) ldquoRethinking Macroeconomic Policyrdquo Journal of

Money Credit and Banking 42(1) 199-215

Blinder AS (1988) ldquoThe Fall and Rise of Keynesian Economicsrdquo Economic Record 64(4) 278-294

Briotti MG (2005) ldquoEconomic Reactions to Public Finance Consolidation A Survey of the Literaturerdquo

European Central Bank Occasional Paper Series 38 1-29

Claessens S amp MA Kose (2009) ldquoWhat is a Recessionrdquo Finance amp Development March 2009 46 (1)

152-53

Ekonomik Krizlerin Değişmeyen İmdatccedilısı Maliye Politikası

83

Kaynakccedila

Afonso A (2001) ldquoNon-Keynesian Effects of Fiscal Policy in the EU-15 University of Lisbonrdquo

Department of Economics from ISEG - School of Economics and Management

Department of Economics Working Papers 200107 1-47

Aktan CC amp H Şen (2001) ldquoEkonomik Kriz Nedenler ve Ccediloumlzuumlm Oumlnerilerirdquo Yeni Tuumlrkiye Dergisi

Ekonomik Kriz Oumlzel Sayısı 42 Kasım-Aralık 2001 1225-1230

Alcidi C amp D Gros (2011) ldquoGreat Recession versus Great Depression Monetary Fiscal and Banking

Policiesrdquo Journal of Economic Studies 38(6) 673-690

Alesina A (2012) ldquoFiscal Policy after the Great Recessionrdquo Atlantic Economic Journal 40 429-435

Alesina A amp S Ardagna (2010) ldquoLarge Changes in Fiscal Policy Taxes versus Spendingrdquo Tax Policy

and the Economy 24(1) 35-68

Anderson CJ (1944) ldquoThe Development of the Pump-Priming Theoryrdquo Journal of Political Economy

52(2) 144-159

Arestis P (2011) ldquoFiscal Policy is Still an Effective Instrument of Macroeconomic Policyrdquo

Panoeconomicus 2 143-156

Arestis P (2012a) ldquoFiscal Policy A Strong Macroeconomic Rolerdquo Review of Keynesian Economics

Inaugural Issue 93-108

Arestis P (2012b) ldquoFiscal Policy Time for the Renaissance of Keynesianismrdquo in G Chaloupek amp

M Marterbauer (eds) 75 Jahre General Theory Employment Interest and Money

Wirtschaft-swissenschaftliache Tagungen der AK-Wien Band 17

Arestis P amp M Sawyer (2010) ldquoThe Return of Fiscal Policyrdquo Journal of Post Keynesian Economics

32(3) 327-346

Auerbach AJ (2012) ldquoThe Fall and Rise of Keynesian Fiscal Policyrdquo Asian Economic Policy Review 7

157-175

Auerbach AJ amp WG Gale amp BH Harris (2010) ldquoActivist Fiscal Policyrdquo Journal of Economic

Perspectives 24(4) 141-164

Auerbach A amp Y Gorodnichenko (2012) ldquoMeasuring the Output Responses to Fiscal Policyrdquo American

Economic Journal Economic Policy 4(2) 1-27

Barro RJ amp CJ Redlick (2011) ldquoMacroeconomic Effects from Government Purchases and Taxesrdquo

Quarterly Journal of Economics126 51-102

Bernanke B (2002) ldquoDeflation Making Sure ldquoItrdquo Doesnrsquot Happen Hererdquo Speech Before the National

Economist Club

ltwwwfederalreservegovboarddocsspeeches200220021121defaulthtmgt 10102014

Blanchard O amp D Giovanni amp M Paolo (2010) ldquoRethinking Macroeconomic Policyrdquo Journal of

Money Credit and Banking 42(1) 199-215

Blinder AS (1988) ldquoThe Fall and Rise of Keynesian Economicsrdquo Economic Record 64(4) 278-294

Briotti MG (2005) ldquoEconomic Reactions to Public Finance Consolidation A Survey of the Literaturerdquo

European Central Bank Occasional Paper Series 38 1-29

Claessens S amp MA Kose (2009) ldquoWhat is a Recessionrdquo Finance amp Development March 2009 46 (1)

152-53

Huumlseyin ŞEN amp Ayşe KAYA

84

Claessens S amp MA Kose amp M Terrones (2008) ldquoWhat Happens During Recessions Crunches and

Bustsrdquo IMF Working Paper No 08274 International Monetary Fund Washington

Coenen G amp R Straub amp M Trabandt (2012) ldquoFiscal policy and the Great Recession in the Euro

Areardquo European Central Bank ECB Working Paper 1429 March 2012 1-11

DeLong JB amp LH Summers (2012) ldquoFiscal Policy in a Depressed Economyrdquo Brookings Papers on

Economic Activity 44(1) 233-297

De Mello L (2013) ldquoWhat Can Fiscal Policy Do in the Current Recession A Review of Recent

Literature and Policy Optionsrdquo Hacienda Puacuteblica Espantildeola Review of Public Economics

204(1) 113-139

Dullien S (2012) ldquoIs New Always Better than Old On the Treatment of Fiscal Policy in Keynesian

Modelsrdquo Review of Keynesian Economics Inaugural Issue Autumn 2012 5-23

Feldstein M (2009) ldquoRethinking the Role of Fiscal Policyrdquo American Economic Review 99(2)

556-559

Ferreiro J amp C Gomez amp F Serrano (2013) ldquoMistakes in the Fiscal Policy in Spain before the Crisisrdquo

Panoeconomicus 5 577-592

Fishback PV (2008) New Deal in The New Palgrave Dictionary of Economics Second Edition Edited

by Steven N Durlauf amp Lawrance E Blume Palgrave Macmillan

Giavazzi F amp M Pagano (1990) ldquoCan Severe Fiscal Contractions be Expansionary Tales of Two

Small European Countriesrdquo NBER Macroeconomic Annual 5 75-110

Giavazzi F amp M Pagano (1996) ldquoNon-Keynesian Effects of Fiscal Policy Changes International

Evidence and the Swedish Experiencerdquo Swedish Economic Policy Review 67-103

Giavazzi F amp T Jappelli amp M Pagano (2000) ldquoSearching for Non-linear Effects of Fiscal Policy

Evidence from Industrial and Developing Countriesrdquo European Economic Review 44

1259-1289

Gorton GB (2008) ldquoThe Panic of 2007 National Bureau of Economic Researchrdquo NBER Working

Paper 14358 1-93

Hemming R (2013) ldquoThe Macroeconomic Framework for Managing Public Financesrdquo in Richard

Allen amp Richard Hemming amp Barry H Potter (Eds) The International Handbook of

Public Financial Management Palgrave-Macmillan London 17-37

Hemming R amp M Kell amp S Mahfouz (2002) ldquoThe Effectiveness of Fiscal Policy in Stimulating

Economic Activity ndash A Review of the Literaturerdquo IMF Working Paper No WP02208

The International Monetary Fund Washington DC

IMF (2008) ldquoFiscal Policy as a Countercyclical Toolrdquo in World Economic Outlook Chapter 5

October 2008 International Monetary Fund Washington DC

Ilzetzki E amp EG Mendoza amp CA Vegh (2013) ldquoHow Big (Small) are Fiscal Multipliersrdquo Journal of

Monetary Economics 60(2) 239-254

Issing O (2010) ldquoIs Monetarism Deadrdquo The International Economy The Magazine of International

Economic Policy Spring 2010 35-37

Jha S amp SK Mallick amp D Park amp PF Quising (2014) ldquoEffectiveness of Countercyclical Fiscal Policy

Evidence from Developing Asiardquo Journal of Macroeconomics 40 82-98

Jordan TJ (2012) ldquoSome Lessons for Monetary Policy from the Recent Financial Crisisrdquo International

Journal of Central Banking 8(1) 289-292

Ekonomik Krizlerin Değişmeyen İmdatccedilısı Maliye Politikası

85

Kindleberger CP (2007) Cinnet Panik ve Ccediloumlkuumlş-Mali Krizler Tarihi Ccedileviren Halil Tunalı İstanbul

Bilgi Uumlniversitesi Yayınları 4 Baskı İstanbul

Kopcke RW amp GMB Tootell amp RK Triest (2006) ldquoIntroduction The Macroeconomics of

Fiscal Policyrdquo in Richard W Kopcke amp Geoffrey MB Tootell amp Robert K Triest (Eds)

The Macroeconomics of Fiscal Policy The MIT Press Cambridge London 1-20

Lerner AP (1941) ldquoThe Economic Steering Wheelrdquo University Review June 2-8

Lerner AP (1943) ldquoFunctional Finance and the Federal Debtrdquo Social Research 10(1) 38-51

Mankiw NG (2010) ldquoQuestions about Fiscal Policy Implications from the Financial Crisis of 2008-

2009rdquo Federal Reserve Bank of St Louis Review MayJune 2010 93(3) 177-183

Musgrave RA (1959) The Theory of Public Finance A Study in Public Economy McGraw-Hill

New York

Pelinescu E amp P Caraiani (2010) ldquoFiscal Policy in the Context of the Economic Crisisrdquo Romanian

Journal of Fiscal Policy 1(1) 1-21

Romer CD (2003) ldquoGreat Depresionrdquo in Encyclepedia Britannica

lthttpemlberkeleyedu~cromergreat_depressionpdfgt 07062014

Romer CD (2011) What Do We Know About the Effects of Fiscal Policy Separating Evidence from

Ideology Invited Lectures Hamilton College November 7 2011

Romer CD amp DH Romer (2010) ldquoThe Macroeconomic Effects of Tax Changes Estimates Based

on a New Measure of Fiscal Shocksrdquo American Economic Review 100(3) 763-801

Strauss-Khan D (2011) Global Challenges Global Solutions An Address at George Washington

University Washington April 4 2011

lthttpwwwimforgexternalnpspeeches2011040411htmgt 20112014

Spilimbergo A amp S Symansky amp O Blanchard amp C Cottarelli (2009) ldquoFiscal Policy for the Crisisrdquo

IMF Staff Position Note December 29 2008 SPN0801 1-38

Şen H amp A Ccedilalışkan (2009) ldquoMortgage Kaynaklı Kuumlresel Kriz ve Tuumlrkiye Ekonomisine Muhtemel

Yansımalarırdquo Kamursquoda Sosyal Politika Dergisi Sayı 8(1) 11-18

Şen H amp İ Sağbaş amp A Keskin (2007) Buumltccedile Accedilıkları ve Accedilık Finansman Politikası Teori ve Tuumlrkiye

Uygulaması Orion Kitabevi Ankara

Şen H amp A Kaya (2013) ldquoThe Role of Taxes as an Automatic Stabilizer Evidence from Turkeyrdquo

Economic Analysis and Policy 43(3) 303-313

Şen H amp A Kaya (2014) ldquoCrowding-Out or Crowding-In Analyzing the Effects of Government

Spending on Private Investment in Turkeyrdquo Panoeconomicus 61(6) 631-651

Tanzi V (2006) ldquoFiscal Policy When Theory Collides with Reality Centre for European Policy

Studiesrdquo Ceps Working Document 246 June 2006 1-18

Tcherneva PR (2011) ldquoFiscal Policy Effectiveness Lessons from the Great Recessionrdquo Levy

Economics Institute of Bard College Working Paper 649 1-26

Temin P (2008) Great Depression in The New Palgrave Dictionary of Economics Second Edition

Ed by Steven N Durlauf and Lawrence E Blume 5493-5501

Tokucu E amp E Sarıdoğan (2010) ldquoKriz ve Maliye Politikalarının Geri Doumlnuumlşuuml Ccedilerccedilevesinde

Fonksiyonel Maliye Bir Literatuumlr Taramasırdquo Marmara Uumlniversitesi İİBF Dergisi

XXIX(II) 77-98

Huumlseyin ŞEN amp Ayşe KAYA

86

Wheelock DC (1992) ldquoMonetary Policy in the Great Depression What the Fed Did and Whyrdquo

Federal Reserve Bank of St Louis Review MarchApril 1992 74(2) 3-28

White E N (1990) ldquoThe Stock Market Boom and Crash of 1929 Revisitedrdquo Journal of Economic

Perspectives 4(2) 67-83